1 Die Laplace-Poisson-Gleichung¼here... · 5 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung 1.1 Einleitung Rn,...
Transcript of 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung¼here... · 5 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung 1.1 Einleitung Rn,...
5
1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
1.1 Einleitung
Rn, Ω ⊂ Rn beschranktes Gebiet, glatter Rand ∂Ω
Randwertaufgaben
seien A = −∆ Laplace1-Operator, f gegeben, suchen u mit
Au(x) = −∆u(x) = f(x), x ∈ Ω Laplace-Poisson2-Gleichung
Randbedingungen: ϕ : ∂Ω→ R gegeben
u(y) = ϕ(y), y ∈ ∂Ω, Dirichlet3-Bedingung
∂u
∂νy(y) = ϕ(y), y ∈ ∂Ω, Neumann4-Bedingung
ϕ(y)
f(x) ν
∂ΩΩ
ν . . . außere Normale
Bemerkung : ∆u =n∑
j=1
∂2u
∂x2j,
∂u
∂ν=
n∑j=1
∂u
∂xjνj
Beispiel : Stationare Warmeverteilung
Ω ⊂ R3, ϕ(y), y ∈ ∂Ω gegeben, Anfangstemperatur w(x), x ∈ Ω, gesucht: Temperatur u(x, t),mit
∆u(x, t)− ∂u
∂t(x, t) = 0, x ∈ Ω, t ≥ 0
u(x, 0) = w(x), x ∈ Ω
u(y, t) = ϕ(y), y ∈ ∂Ω, t ≥ 0
stationare Verteilung, d.h. u(x, t) fur t→∞ ?
heuristisch: u(x) := limt→∞
u(x, t) 99K ∆u(x) = 0, x ∈ Ω, u(y) = ϕ(y), y ∈ ∂ΩDirichlet’sches Maximum-Prinzip max
x∈Ωu(x) = max
y∈∂Ωu(y)
Integralsatze
• Satz von Gauß5
Ω ⊂ Rn beschrankt, zulassiges Gebiet, F : Rn −→ Rn, F = (F1, . . . , Fn), Fk ∈ C1(Ω), k = 1, . . . , n∫Ω
∂Fk
∂xj(x) dx =
∫∂Ω
Fk(σ)νj(σ) dσ, j, k = 1, . . . , n,∫Ω
divF (x) dx =
∫∂Ω
〈F (σ), ν(σ)〉dσ (1)
• Satze von Green6/ Green’sche Formeln
Ω ⊂ Rn beschrankt, zulassiges Gebiet, f, g ∈ C2 (Ω), h ∈ C1(Ω), ν außere Normale an ∂Ω∫Ω
h(x)(∆f)(x) dx = −n∑
j=1
∫Ω
∂h
∂xj(x)
∂f
∂xj(x) dx +
∫∂Ω
h(σ)∂f
∂ν(σ) dσ
∫Ω
[f ∆g − g ∆f ] dx =
∫∂Ω
[f∂g
∂ν− g ∂f
∂ν
]dσ
(2)
1Pierre Simon Laplace (∗ 23.1.1749 Beaumont-en-Auge, Normandie † 5.3.1827 Paris)2Simeon Denis Poisson (∗ 21.6.1781 Pithiviers/Frankreich † 25.4.1840 Sceaux/Frankreich)3Johann Peter Gustav Lejeune Dirichlet (∗ 13.2.1805 Duren † 5.5.1859 Gottingen)4Carl Gottfried Neumann (∗ 7.5.1832 Konigsberg † 27.3.1925 Leipzig)5Carl Friedrich Gauß (∗ 30.4.1777 Brunswick † 23.2.1855 Gottingen)6George Green (∗ July 1793 Nottingham † 31.5.1841 Nottingham)
6 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
Schwache Losungen
Dirichlet-Problem fur Poisson-Gleichung, homogene Randbedingungen : gegeben f ∈ C(Ω), suchen (punkt-weise) Losung u ∈ C2(Ω) ∩ C
(Ω)
mit
−∆u(x) = f(x), x ∈ Ω
u(y) = 0 , y ∈ ∂Ω
=⇒ −
∫Ω
∆u(x)ψ(x) dx =
∫Ω
f(x)ψ(x) dx ∀ ψ ∈ C1(Ω), ψ∣∣∂Ω
= 0
y∫Ω
f(x)ψ(x) dx = −∫Ω
∆u(x)ψ(x) dx
=Green (2)
∫Ω
n∑j=1
∂ψ
∂xj
∂u
∂xjdx−
∫∂Ω
0︷ ︸︸ ︷ψ(σ)
∂u
∂ν(σ) dσ
︸ ︷︷ ︸0
=
∫Ω
n∑j=1
∂ψ
∂xj
∂u
∂xjdx ∀ ψ ∈ C1(Ω), ψ
∣∣∂Ω
= 0 (3)
sei u∣∣∂Ω
= 0 mit (3) y u”schwache“ Losung des Randwertproblems; f gegeben 99K betrachten∫
Ω
f(x)ψ(x) dx als lineares Funktional aufψ ∈ C1(Ω) : ψ
∣∣∂Ω
= 0
y dafur nur noch f ∈ Lloc1 (Ω) (statt
f ∈ C(Ω)) notwendig ; D′(Ω) Distributionen, z.B. f ∈ Lp(Ω) 99K ∆u ∈ Lp(Ω) 99K Sobolev-Raume, . . .
zunachst: Prazisierung der betrachteten Klasse von Differentialoperatoren und Gebieten
Definition 1.1 Seien ajk(x) = akj(x) ∈ C∞ (Ω) reellwertig, j, k = 1, . . . , n, bl(x), c(x) ∈ C∞ (Ω) kom-plexwertig, l = 1, . . . , n, dann heißt der Differentialoperator zweiter Ordnung
Au := −n∑
j,k=1
ajk(x)∂2u
∂xj∂xk+
n∑l=1
bl(x)∂u
∂xl+ c(x)u
elliptisch in Ω, falls es ein C > 0 gibt, so dass fur alle x ∈ Ω und ξ ∈ Rn die Elliptizitatsbedingung
n∑j,k=1
ajk(x)ξjξk ≥ C |ξ|2 (4)
erfullt ist.
Beispiel : Laplace-Operator : −∆ = −n∑
j=1
∂2
∂x2j99K ajk(x) ≡
1 , j = k0 , sonst
, bl ≡ 0, c ≡ 0
=⇒n∑
j,k=1
ajk(x)ξjξk =
n∑j=1
ξ2j = |ξ|2 99K C := 1 =⇒ −∆ elliptisch in (beliebigem) Ω
Schreibweise : α = (α1, . . . , αn) ∈ Nn0 , |α| =
n∑i=1
αi, Dα =∂|α|
∂xα11 . . . ∂xαn
n, ξα = ξα1
1 · · · ξαnn , ξ ∈ Rn
1.1 Einleitung 7
Bemerkung : • allgemeiner : aα : Ω −→ R messbar, stetig, α ∈ Nn0 , 0 ≤ |α| ≤ 2, dann ist
A = −∑|α|≤2
aα(x)Dα
(gleichmaßig) elliptisch in Ω, falls es ein C > 0 gibt, so dass∑|α|=2
aα(x)ξα ≥ C |ξ|2 ∀x ∈ Ω, ξ ∈ Rn
|α| = 2 99K aα(x) =: ajk(x) = akj(x), 1 ≤ j, k ≤ n, mit αj , αk 6= 0 y
A = −∑|α|≤2
aα(x)Dα = −
n∑j,k=1
ajk(x)∂2
∂xj∂xk+
n∑l=1
bl(x)∂
∂xl+ c(x)
•∑|α|=2
aα(x) ξα . . . quadratische Form
• ∃ C > 0 ∀ x ∈ Ω, ξ ∈ Rn :∑|α|=2
aα(x)ξα ≤ −C |ξ|2 y
∑|α|≤2
aα(x)Dα elliptisch
komplexe / reelle Bedingung: sei ξ ∈ Cn ⇐⇒ ξ = (<e ξ1 + i =m ξ1, . . . ,<e ξn + i =m ξn)
Ansatz :n∑
j,k=1
ajk(x)ξjξk ≥ C |ξ|2 , ξ ∈ Cn (5)
sinnvoll:n∑
j,k=1
ajk(x)ξjξk =n∑
j,k=1
ajk(x)︸ ︷︷ ︸=ajk(x)=akj(x)∈R
ξjξk =n∑
k,j=1
akj(x)ξkξj ∈ R; klar : (5) ====⇒ξ ∈ Rn
(4)?
=⇒ (5):
yn∑
j,k=1
ajk(x) (<e ξj + i =m ξj)︸ ︷︷ ︸ξj
(<e ξk − i =m ξk)︸ ︷︷ ︸ξk
=
n∑j,k=1
ajk(x) (<e ξj <e ξk + =m ξj =m ξk)︸ ︷︷ ︸<e
(n∑
j,k=1
ajk(x)(<e ξj+i=m ξj)(<e ξk−i=m ξk)
)
≥(4)
C( n∑
j=1
|<e ξj |2 + |=m ξj |2)
= C |ξ|2
d.h. (4) ⇐⇒ (5) Elliptizitatsbedingung
Gebiete
Definition 1.2 Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes Gebiet und m ∈ N. Ω gehort zur Klasse Cm, Ω ∈ Cm,falls es endlich viele offene Kugeln Ki, i = 1, . . . , N , mit folgenden Eigenschaften gibt :
(i) ∂Ω ⊂N∪i=1
Ki, Ki ∩ ∂Ω 6= ∅
(ii) Es gibt Funktionen ψ(i) : Rn −→ Rn, ψ(i) ∈ Cm(Ki
), i = 1, . . . , N , die Ki eineindeutig auf
ψ(i)(Ki) ⊂ Rn abbilden; dabei seien ψ(i)(∂Ω ∩Ki
)⊂ x ∈ Rn : xn = 0, ψ(i)(Ω ∩Ki) ⊂ Rn
+
einfach zusammenhangend, und
∂(ψ(i)1 (x), . . . , ψ
(i)n (x)
)∂ (x1, . . . , xn)
6= 0, x ∈ Ki.
8 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
ψ(i) =(ψ(i)1 , . . . , ψ
(i)n
)ψ(i)k : Rn −→ R,
ψ(i)k ∈ Cm
(Ki
),
k = 1, . . . , n, i = 1, . . . , Nψ(i) (∂Ω ∩Ki)
ψ(i) (∂Ω)
ψ(i)
(ψ(i)
)−1Ω
∂Ω
ψ(i) (Ω ∩Ki)
Ki
Bemerkung : sei lokal auf ∂Ω : xn = ϕ(x′)
o.B.d.A. ϕ(0) = 0,∂ϕ
∂xj(0) = 0, j = 1, . . . , n− 1, ϕ differenzierbar
setzen ψ(x) = (ψ1(x), . . . , ψn(x)) := (x1, . . . , xn−1, xn − ϕ(x′)) 99K ψ differenzierbar,
ψ (∂Ω) ⊂ x ∈ Rn : xn = 0
Plan der Vorlesung
1. ∆ klassisch, Eigenschaften, harmonische Funktionen
2. Potentialtheorie, Randwertprobleme, Fredholmsche Integralgleichungen
3. Distributionen
4. Sobolev-Raume
5. Elliptische Differentialgleichungen : L2-Theorie
6. Spektraltheorie in Hilbert- und Banach-Raumen
1.2 Singularitatenlosung, Integraldarstellung
Ω ⊂ Rn Gebiet, betrachten Laplace-Gleichung bzw. homogene Potential-Gleichung
∆u(x) =n∑
j=1
∂2u
∂x2j(x) = 0, x ∈ Ω (6)
Bemerkung : beschreibt Potential einer stationaren Stromung, eines elektromagnetischen Feldes
Bezeichnung: Kn = Kn(0) . . . n−dimensionale Einheitskugel, ωn = ∂Kn . . . n-dimensionale Sphare
|ωn| =2√π n
Γ(n2
) =
2 πm
(m−1)! , n = 2m2m+1 πm
(2m−1)!! , n = 2m+ 1
z.B. |ω1| = 2, |ω2| = 2π, |ω3| = 4π, . . .
Radialsymmetrische Losungen
suchen zunachst Losungen u(x) fur (6) in Ω = Rn \ 0, fur die gilt
u(x) = v (r(x)) , x ∈ Rn \ 0, r = r(x) =
√√√√ n∑j=1
x2j =⇒ ∂r
∂xj=xjr, j = 1, . . . , n
1.2 Singularitatenlosung, Integraldarstellung 9
∂u
∂xj(x) =
dv
dr(r)
∂r
∂xj= v′(r)
xjr
∂2u
∂x2j(x) =
∂
∂xj
(v′(r)
xjr
)= v′′(r)
∂r
∂xj
xjr
+v′(r)
r
∂xj∂xj
+ v′(r)
(−xjr2
∂r
∂xj
)
= v′′(r)x2jr2
+v′(r)
r− v′(r)
xjr2xjr
= v′′(r)x2jr2
+v′(r)
r− v′(r)
x2jr3
=⇒ ∆u(x) =n∑
j=1
∂2u
∂x2j(x) =
v′′(r)
r2
n∑j=1
x2j︸ ︷︷ ︸r2
+v′(r)
r
n∑j=1
1︸ ︷︷ ︸n
− v′(r)
r3
n∑j=1
x2j︸ ︷︷ ︸r2
= v′′(r) +n− 1
rv′(r)
y ∆u(x) = 0 ⇐⇒ 0!= v′′(r) +
n− 1
rv′(r)
n = 2 : 0 = v′′(r) +v′(r)
r=⇒ v(r) = c1 + c2 ln r allgemeine Losung
n ≥ 3 : 0 = v′′(r) +n− 1
rv′(r) =⇒ v(r) = c1 + c2 r
2−n allgemeine Losung
(Ansatz v(r) = rκ 99K κ(κ − 1) + κ(n− 1) = 0 99K κ = 0, 2− n)
=⇒ u(x) =
c ln |x| , n = 2
c |x|2−n , n ≥ 3
radialsymmetrische Losungen von ∆u(x) = 0 in Rn \0
mit w(x) := u(x− x0) lost w(x) die Laplace-Gleichung ∆w(x) = 0 in Rn \ x0
Satz 1.3 Seien n ≥ 3, Ω ⊂ Rn ein beschranktes C1-Gebiet, u ∈ C2 (Ω), und ∆u(x) = f(x), x ∈ Ω.Fur x0 ∈ Ω gilt dann
u(x0)=
1
(n− 2)|ωn|
∫∂Ω
(1
|σ − x0|n−2
∂u
∂ν(σ)− u(σ) ∂
∂ν
1
|σ − x0|n−2
)dσ −
∫Ω
f(x)
|x− x0|n−2 dx
,wobei ν die außere Normale auf ∂Ω bezeichnet.
Bemerkung : n = 2 :
u(x0)=
1
2π
− ∫∂Ω
(ln∣∣σ − x0∣∣ ∂u
∂ν(σ)− u(σ) ∂
∂νln∣∣σ − x0∣∣) dσ +
∫Ω
f(x) ln∣∣x− x0∣∣ dx
B ew e i s : Idee : Greensche Formel (2) anwenden fur u(x) und∣∣x− x0∣∣2−n
y suchen Gebiet G, so dass Voraussetzungen erfullt sind
sei x0 ∈ Ω, Ω offen =⇒ ∃ ε > 0 : Kε(x0) ⊂ Ω, sei Γε := ∂Kε(x
0)
setzen G := Ω \ Kε(x0) 99K Voraussetzungen des Greenschen Satzes sind
erfullt, da gx0(x) :=∣∣x− x0∣∣2−n ∈ C2(G); wenden (2) auf u und gx0 an y
ν
∂Ω
Γε
Ω
ε
x0
10 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
∫∂G
[1
|σ − x0|n−2
∂u
∂ν− u ∂
∂ν
1
|σ − x0|n−2
]dσ =
∫G
[ ∣∣x− x0∣∣2−n∆u(x)︸ ︷︷ ︸f(x)
− u(x) ∆∣∣x− x0∣∣2−n︸ ︷︷ ︸0, x0 6∈G
]dx
=
∫G
f(x)
|x− x0|n−2 dx
Ω =
G︷ ︸︸ ︷(Ω \Kε(x0)
)∪ Kε(x0) = G ∪ Kε(x0), ∂G = ∂Ω ∪ Γε y
∫Ω
f(x)
|x− x0|n−2 dx−∫
Kε(x0)
f(x)
|x− x0|n−2 dx =
∫∂Ω
[1
|σ − x0|n−2
∂u
∂ν− u ∂
∂ν
1
|σ − x0|n−2
]dσ
+
∫Γε
[1
|σ − x0|n−2
∂u
∂ν− u ∂
∂ν
1
|σ − x0|n−2
]dσ
g.z.z. : (i) limε↓0
∫Kε(x0)
f(x)
|x− x0|n−2 dx = 0
(ii) limε↓0
∫Γε
∣∣σ − x0∣∣2−n ∂u
∂ν(σ) dσ = 0
(iii) limε↓0
∫Γε
u(σ)∂
∂ν
∣∣σ − x0∣∣2−ndσ = (n− 2) |ωn| u
(x0)
zu (i) :
∣∣∣∣∣∣∣∫
Kε(x0)
f(x)
|x− x0|n−2 dx
∣∣∣∣∣∣∣ ≤ maxx∈Ω|f(x)|︸ ︷︷ ︸≤c
∫|x−x0|≤ε
∣∣x− x0∣∣2−ndx =
y = x−x0
ε
c
∫|y|≤1
ε2−n |y|2−n︸ ︷︷ ︸|x−x0|2−n
εn dy︸ ︷︷ ︸dx
= c ε2∫
|y|≤1
|y|2−n dy = c ε21∫
0
r2−nrn−1
∫ωn
dσ dr
︸ ︷︷ ︸≤cn
≤ c′ ε2 −−→ε↓0
0
zu (ii) : σ ∈ Γε ⊂ Ω, u ∈ C2(Ω) =⇒∣∣∣∣∂u∂ν (σ)
∣∣∣∣ ≤ n∑j=1
∣∣∣∣ ∂u∂xj (σ)∣∣∣∣ |νj |︸︷︷︸
≤1
≤ c auf Γε
∣∣∣∣∣∣∫Γε
∣∣σ − x0∣∣2−n ∂u
∂ν(σ) dσ
∣∣∣∣∣∣ ≤∫Γε
∣∣σ − x0∣∣2−n∣∣∣∣∂u∂ν (σ)
∣∣∣∣ dσ ≤ c
∫|σ−x0|=ε
∣∣σ − x0∣∣2−n︸ ︷︷ ︸ε2−n
dσ
= c ε2−n
∫|σ−x0|=ε
dσ
︸ ︷︷ ︸εn−1|ωn|
= c′n ε −→ε ↓ 0
0
1.2 Singularitatenlosung, Integraldarstellung 11
zu (iii) : σ ∈ Γε, ν = ν(σ) = − σ − x0
|σ − x0|=⇒ ∂
∂ν= −
n∑j=1
∂
∂xj
σj − x0j|σ − x0|︸ ︷︷ ︸
−νj
= − ∂
∂r, r = |σ − x0|
=⇒ ∂
∂ν
∣∣σ − x0∣∣2−n︸ ︷︷ ︸r2−n
= − ∂
∂rr2−n = (n− 2) r1−n =
r = |σ − x0| = ε
(n− 2) ε1−n
∫Γε
u(σ)∂
∂ν
∣∣σ − x0∣∣2−ndσ =
∫|σ−x0|=ε
u(σ) (n− 2) ε1−n︸ ︷︷ ︸∂∂ν |σ−x0|2−n
dσ
= (n− 2) ε1−n
∫|σ−x0|=ε
[u(x0) + u(σ)− u(x0)
]dσ
= (n− 2) ε1−n u(x0)
∫|σ−x0|=ε
dσ
︸ ︷︷ ︸εn−1|ωn|
− (n− 2) ε1−n
∫|σ−x0|=ε
[u(x0)− u(σ)
]dσ
= (n− 2) |ωn|u(x0) − (n− 2) ε1−n
∫|σ−x0|=ε
[u(x0)− u(σ)
]dσ
n.z.z. : limε↓0
(n− 2) ε1−n
∫|σ−x0|=ε
[u(x0)− u(σ)
]dσ = 0
u ∈ C2(Ω), Kε(x0) ⊂ Ω =⇒ max|σ−x0|=ε
∣∣u(x0)− u(σ)∣∣ −−→ε↓0
0
=⇒∣∣∣(n− 2) ε1−n
∫|σ−x0|=ε
[u(x0)− u(σ)
]dσ∣∣∣ ≤ (n− 2) ε1−n max
|σ−x0|=ε
∣∣u(x0)− u(σ)∣∣εn−1|ωn|︷ ︸︸ ︷∫
|σ−x0|=ε
dσ
≤ (n− 2) |ωn| max|σ−x0|=ε
∣∣u(x0)− u(σ)∣∣ −−→ε↓0
0
Definition 1.4 Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes C1-Gebiet, n ≥ 2, und x0 ∈ Ω. Dann heißt
γx0(x) =
− 1
2πln∣∣x− x0∣∣ + Φ(x) , n = 2
1
(n− 2)|ωn|1
|x− x0|n−2 + Φ(x) , n ≥ 3
Grundlosung fur ∆ zu x0 ∈ Ω, falls Φ(x) ∈ C2(Ω)
mit ∆Φ(x) = 0, x ∈ Ω, gilt.
Satz 1.5 (Greensche Darstellungsformel)
Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes C1-Gebiet, n ≥ 2, u ∈ C2 (Ω), und ∆u(x) = f(x), x ∈ Ω. Fur x0 ∈ Ωgilt dann
u(x0)=
∫∂Ω
[γx0(σ)
∂u
∂ν(σ)− u(σ)∂γx
0
∂ν(σ)
]dσ −
∫Ω
γx0(x) f(x) dx ,
wobei ν die außere Normale auf ∂Ω und γx0(x) die Grundlosung fur ∆ zu x0 bezeichnen.
12 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
Bew e i s : Satz 1.3 & Definition 1.4 y
u(x0)
=
∫∂Ω
[(γx0 − Φ) (σ)
∂u
∂ν(σ)− u(σ)∂(γx
0 − Φ)
∂ν(σ)
]dσ −
∫Ω
(γx0 − Φ) (x) f(x) dx
=
∫∂Ω
[γx0(σ)
∂u
∂ν(σ)− u(σ)∂γx
0
∂ν(σ)
]dσ −
∫Ω
γx0(x) f(x) dx
−
∫∂Ω
[Φ(σ)
∂u
∂ν(σ)− u(σ)∂Φ
∂ν(σ)
]dσ −
∫Ω
Φ(x) ∆u(x) dx
︸ ︷︷ ︸
0, Greenscher Satz (2)
1.3 Greensche Funktionen
Definition 1.6 Sei Ω ⊂ Rn ein beschranktes C1-Gebiet, n ≥ 2. Dann heißt g(x0, x) : Ω×Ω −→ R ∪ ∞Greensche Funktion zu Ω, falls fur beliebige x0 ∈ Ω gilt
(i) g(x0, x) Grundlosung von ∆ zu x0, d.h. ∆xg(x0, x) = 0, x ∈ Ω \ x0
(ii) g(x0, y) = 0, y ∈ ∂Ω
Eigenschaften
(i) 0 ≤ g(x0, x) ≤ 1
(n− 2)|ωn|1
|x− x0|n−2, n ≥ 3
(ii) g(x0, x) = g(x, x0), x, x0 ∈ Ω, x 6= x0
(hier ohne Beweis)
Idee : seien g(x0, x) Greensche Funktion zu ∆, u Losung von
∆u(x) = f(x) , x ∈ Ω
u(y) = ϕ(y) , y ∈ ∂Ω
Ω
∂Ω
Ω∂Ω ∂Ω x0
Ω× Ω
∂Ω
∆xg(x0, x)
x
= 0
====⇒Satz 1.5
u(x0)
=
∫∂Ω
[γx0(σ)︸ ︷︷ ︸
g(x0,σ)=0
∂u
∂ν(σ)− u(σ)︸︷︷︸
ϕ(σ)
∂
∂νγx0(σ)︸ ︷︷ ︸g(x0,σ)
]dσ −
∫Ω
γx0(x)︸ ︷︷ ︸g(x0,x)
f(x) dx
= −∫∂Ω
ϕ(σ)∂g(x0, σ)
∂νdσ −
∫Ω
g(x0, x) f(x) dx
d.h. Kenntnis von g(x0, x) 99K Losungsformel fur u(x0), x0 ∈ Ω
‘Konstruktion’ von g(x0, x)
o.B.d.A. n ≥ 3, Definition 1.6 (i) & Definition 1.4 y
g(x0, x) =1
(n− 2)|ωn|1
|x− x0|n−2 + Φx0(x) ====⇒y ∈ ∂Ω
g(x0, y) =1
(n− 2)|ωn|1
|y − x0|n−2 + Φx0(y)!= 0
1.3 Greensche Funktionen 13
d.h. man muss fur alle x0 ∈ Ω das Randwertproblem fur Φx0 ,
∆Φx0(x) = 0 , x ∈ Ω
Φx0(y) = − 1
(n− 2)|ωn|1
|y − x0|n−2 , y ∈ ∂Ω
losen 99K g(x0, x) :=1
(n− 2)|ωn|1
|x− x0|n−2 + Φx0(x) 99K u(x0) y i.a. nicht einfacher
Spiegelungsprinzip
fur spezielle (‘symmetrische’) Gebiete7 kann (ein) g(x0, x) relativ einfach konstruiert werden
Satz 1.7 Seien n ≥ 3, R > 0 und x0 ∈ Ω = KR(0) ⊂ Rn. Dann ist
g(x0, x) =1
(n− 2)|ωn|
[1
|x− x0|n−2 −(R
|x0|
)n−21
|x− x0∗|n−2
], x0 6= 0
[1
|x|n−2 −1
Rn−2
], x0 = 0
mit x0∗ = x0R2
|x0|2, x0 6= 0, eine Greensche Funktion fur Ω.
B ew e i s : Ω = KR(0) ⊂ Rn, R > 0, sei x0 ∈ Ω \ 0, sei x0∗ der am Kreis gespiegelte Punkt von x0,
x0∗ = x0R2
|x0|2
99K eineindeutige Zuordnung
Rn \KR(0) ←→ KR(0) \ 0 ,
wobei ∂KR(0) Fixmenge ist
suchen Φx0 mit
∆Φx0(x) = 0 , |x| < R
Φx0(y) = − 1
(n− 2)|ωn|1
|y − x0|n−2︸ ︷︷ ︸=:γx0 (y)
, |y| = R
x0∗
R
x00
Ω
Pythagoras y
|x0∗|2 −R2 = |x0
∗ − x0|2 +R2 − |x0|2
x0∗ = λx0 =⇒ |x0|2
[λ2 − (λ− 1)2 + 1
]= 2R2
⇐⇒ |x0|2λ = R2 ⇐⇒ λ =R2
|x0|2
Ansatz : Φx0(x) := c(x0) γx0∗(x) =
c(x0)
(n− 2)|ωn|1
|x− x0∗|n−2
=⇒ ∆xΦx0(x) =c(x0)
(n− 2)|ωn|∆x
1
|x− x0∗|n−2︸ ︷︷ ︸
0,|x|<R<|x0∗|
= 0, |x| < R
sei |y| = R =⇒ Φx0(y) =c(x0)
(n− 2)|ωn|1
|y − x0∗|n−2
!= − 1
(n− 2)|ωn|1
|y − x0|n−2
⇐⇒ c(x0)
|y − x0∗|n−2 = − 1
|y − x0|n−2 ⇐⇒ c(x0)∣∣y − x0∣∣n−2
= −∣∣y − x0∗∣∣n−2
7z.B. Kreis, Kugel, Halbraum und Schnittmengen davon, z.B. Halbkugel, ∼ -kreis, Viertelkugel, ∼ -kreis . . .
14 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
∣∣y − x0∗∣∣2 =
∣∣∣∣y − x0 R2
|x0|2
∣∣∣∣2 =
⟨y − x0 R2
|x0|2, y − x0 R2
|x0|2
⟩
= |y|2︸︷︷︸R2
− 2R2
|x0|2⟨y, x0
⟩︸ ︷︷ ︸∈R
+
(R2
|x0|2
)2 ∣∣x0∣∣2 =R2
|x0|2(∣∣x0∣∣2 − 2
⟨y, x0
⟩+ R2
)︸ ︷︷ ︸
|x0−y|2, |y|=R
=R2
|x0|2∣∣y − x0∣∣2
=⇒ c(x0) = −
(∣∣y − x0∗∣∣|y − x0|
)n−2
= −(R
|x0|
)n−2
, x0 6= 0
=⇒ Φx0(x) = − 1
(n− 2)|ωn|
(R
|x0|
)n−21
|x− x0∗|n−2 , x0 6= 0
1
Rn−2, x0 = 0
Bemerkung : n = 2, R > 0, x0 ∈ Ω = KR(0) ⊂ R2, mit x0∗ = x0R2
|x0|2fur x0 6= 0,
g(x0, x) = − 1
2π
[ln∣∣x− x0∣∣ − ln
∣∣x− x0∗∣∣ + lnR
|x0|
], x0 6= 0
[ln |x| − lnR] , x0 = 0
Satz 1.8 Seien n ≥ 2, R > 0, Ω = KR(0) ⊂ Rn, u ∈ C2(Ω)
mit ∆u(x) = 0, x ∈ Ω. Dann gilt furx0 ∈ Ω
u(x0)
=R2 −
∣∣x0∣∣2R |ωn|
∫|y|=R
u(y)
|y − x0|ndσy .
Bew e i s : Satz 1.5 mit ∆u(x) = 0, x ∈ Ω, γx0(y) = g(x0, y) = 0, y ∈ ∂Ω y
u(x0)=
∫∂Ω
[γx0(σ)︸ ︷︷ ︸
0
∂u
∂ν(σ)− u(σ)∂γx
0
∂ν(σ)]dσ−
∫Ω
γx0(x)︸ ︷︷ ︸g(x0,x)
∆u(x)︸ ︷︷ ︸0
dx = −∫
|y|=R
u(y)∂g
∂ν(x0, y) dσy (7)
|y| = R =⇒ ν =y
R=⇒ νj =
yjR, j = 1, . . . , n
o.B.d.A. n ≥ 3, x0 6= 0 (andere Falle analog)
g(x0, x) =1
(n− 2)|ωn|
[1
|x− x0|n−2 −(R
|x0|
)n−21
|x− x0∗|n−2
]
y∂g
∂ν(x0, y) =
n∑j=1
∂g
∂yj(x0, y)
yjR︸︷︷︸νj
=1
R
n∑j=1
∂g
∂yj(x0, y) yj (8)
1.4 Harmonische Funktionen 15
∂g
∂yj(x0, y) =
1
(n− 2)|ωn|
[∂
∂yj
(1
|y − x0|n−2
)−(R
|x0|
)n−2∂
∂yj
(1
|y − x0∗|n−2
)]
=1
(n− 2)|ωn|
[−n+ 2
|y − x0|n−1
yj − x0j|y − x0|
−(R
|x0|
)n−2 −n+ 2
|y − x0∗|n−1
yj −(x0∗)j
|y − x0∗|
]
= − 1
|ωn|
yj − x0j|y − x0|n
−(R
|x0|
)n−2 yj − R2
|x0|2x0j
|y − x0∗|n
Beweis Satz 1.7 =⇒∣∣y − x0∗∣∣ =
R
|x0|∣∣y − x0∣∣, |y| = R
=⇒ ∂g
∂yj(x0, y) = − 1
|ωn|
yj − x0j|y − x0|n
−
(∣∣x0∣∣R
)2yj − R2
|x0|2x0j
|y − x0|n
= − 1
|ωn|yj − x0j −
|x0|2R2 yj + x0j
|y − x0|n
= − 1
|ωn|R2 −
∣∣x0∣∣2R2
yj|y − x0|n
=⇒(8)
∂g
∂ν(x0, y) =
1
R
n∑j=1
∂g
∂yj(x0, y) yj = −
R2 −∣∣x0∣∣2
R3|ωn|1
|y − x0|nn∑
j=1
y2j︸ ︷︷ ︸|y|2=R2
= −R2 −
∣∣x0∣∣2R|ωn|
1
|y − x0|n
=⇒(7)
u(x0)=R2 −
∣∣x0∣∣2R |ωn|
∫|y|=R
u(y)
|y − x0|ndσy
Bemerkung : u ≡ 1 ====⇒Satz 1.8
1 =R2 −
∣∣x0∣∣2R |ωn|
∫|y|=R
dσy|y − x0|n
, n ≥ 2, |x0| < R (9)
1.4 Harmonische Funktionen
Definition 1.9 Sei Ω ⊂ Rn ein zusammenhangendes Gebiet. Eine Funktion u ∈ C2(Ω) ∩ C(Ω)
heißtharmonisch in Ω ⊂ Rn, wenn ∆u(x) = 0 fur x ∈ Ω gilt.
Bemerkung : • n = 1 : u(x) harmonisch ⇐⇒ u(x) = ax+ b, a, b ∈ R
• n ≥ 2 : Losungsraum der Laplace-Gleichung unendlich-dimensional, z.B. sind furn = 2 alle Polynome 1, x, y, xy, x2− y2, x3− 3xy2, y3− 3x2y, . . . harmonisch, aberauch sin(ay)eax, cos(ay)eax , . . .
16 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
Definition 1.10 (Mittelwerteigenschaft)
Sei Ω ⊂ Rn ein zusammenhangendes Gebiet.
(i) Eine Funktion u ∈ C(Ω)
besitzt in Ω die Flachenmittelwert-Eigenschaft, wenn fur alle x0 ∈ Ωund alle R > 0 mit KR(x
0) ⊂ Ω stets gilt
u(x0) =1
Rn−1|ωn|
∫|y−x0|=R
u(y) dσy .
(ii) Eine Funktion u ∈ C(Ω)
besitzt in Ω die Volumenmittelwert-Eigenschaft, wenn fur alle x0 ∈ Ωund alle R > 0 mit KR(x
0) ⊂ Ω stets gilt
u(x0) =n
Rn|ωn|
∫|x−x0|≤R
u(x) dx .
Satz 1.11 Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes Gebiet und u ∈ C2(Ω) ∩ C(Ω). Dann
sind folgende Aussagen aquivalent :
(i) u ist harmonisch in Ω, d.h. ∆u(x) = 0, x ∈ Ω
(ii) u besitzt die Flachenmittelwert-Eigenschaft
(iii) u besitzt die Volumenmittelwert-Eigenschaft
Bew e i s : (ii) =⇒ (iii) : seien x0 ∈ Ω, R > 0 und KR(x0) ⊂ Ω
=⇒ n
Rn|ωn|
∫|x−x0|≤R
u(x) dx =n
Rn|ωn|
R∫0
∫|y−x0|=r
u(y) dσy
︸ ︷︷ ︸u(x0)rn−1|ωn|, (ii)
dr =n u(x0)
Rn
R∫0
rn−1 dr
︸ ︷︷ ︸Rn
n
= u(x0)
(iii) =⇒ (ii) : sei x0 ∈ Ω,
==⇒(iii)
h(R) :=Rn|ωn|n
u(x0) −R∫0
∫|y−x0|=r
u(y) dσy dr ≡ 0 ∀ R > 0, KR(x0) ⊂ Ω
=⇒ 0 ≡ h′(R) = Rn−1|ωn| u(x0)−∫
|y−x0|=R
u(y) dσy ⇐⇒ u(x0) =1
Rn−1|ωn|
∫|y−x0|=R
u(y) dσy
(i) =⇒ (ii) : betrachten spharische Mittel
M(R)u(x0) =1
Rn−1|ωn|
∫|y−x0|=R
u(y) dσy =1
|ωn|
∫|ν|=1
u(x0 +Rν) dσν
=⇒ limR↓0M(R)u(x0) =
1
|ωn|
∫|ν|=1
limR↓0
u(x0 +Rν)︸ ︷︷ ︸u(x0)
dσν =u(x0)
|ωn|
∫|ν|=1
dσν
︸ ︷︷ ︸|ωn|
= u(x0)
M(R)u(x0) stetig in R, auch differenzierbar
1.4 Harmonische Funktionen 17
yd
dRM(R)u(x0) =
1
|ωn|
∫|ν|=1
du
dR(x0 +Rν) dσν =
1
|ωn|
∫|ν|=1
n∑j=1
∂u
∂xj(x0 +Rν) νj︸ ︷︷ ︸⟨
gradu(x0 +Rν), ν⟩
dσν
=Satz v. Gauß
1
|ωn|
∫|ν|≤1
div (gradu)︸ ︷︷ ︸∆u
(x0 +Rν) dν =1
|ωn|
∫|ν|≤1
∆u(x0 +Rν) dν
d.h. ∆u(x) = 0, x ∈ Ω ⊃ KR(x0) =⇒ d
dRM(R)u(x0) = 0 =⇒ M(R)u(x0) ≡ c
limR↓0M(R)u(x0) = u(x0) =⇒ M(R)u(x0) = u(x0), R > 0 mit KR(x
0) ⊂ Ω
(ii) =⇒ (i) : zeigen ∆u(x0) = 0, x0 ∈ Ω; seien R > 0 mit KR(x0) ⊂ Ω, M(R)u(x0) ≡ u(x0)
y 0 =d
dRM(R)u(x0) =
1
|ωn|
∫|ν|≤1
∆u(x0 +Rν) dν =1
|ωn|
∫|y−x0|≤R
∆u(y) dy (10)
Annahme : ∆u(x0) > 0 ===⇒stetig
∃ δ > 0 ∀ y ∈ Kδ(x0) : ∆u(y) > 0 zu (10); analog fur ∆u(x0) < 0
Bemerkung : aus Beweis ‘(i) =⇒ (ii)’ ersichtlich:
∆u(x) ≥ 0 in Ω =⇒ u(x0) ≤M(R)u(x0), ∀ x0 ∈ Ω, R > 0 mit KR(x0) ⊂ Ω
∆u(x) ≤ 0 in Ω =⇒ u(x0) ≥M(R)u(x0), ∀ x0 ∈ Ω, R > 0 mit KR(x0) ⊂ Ω
Satz 1.12 (Maximum-Minimum-Prinzip)
Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes Gebiet und u reellwertig und harmonisch in Ω.Dann nimmt u(x) sein Maximum und Minimum auf dem Rand ∂Ω an.
B ew e i s : ausreichend, Aussage fur Maximum zu beweisen
99K v(x) := −u(x), x ∈ Ω harmonisch in Ω, minx∈Ω
u(x) = − maxx∈Ω
v(x) = − maxy∈∂Ω
v(y) = miny∈∂Ω
u(y)
seien M := maxx∈Ω
u(x), m := maxy∈∂Ω
u(y), M ≥ m
Annahme : M > m, d.h. ∃ x0 ∈ Ω : M = u(x0)wahlen R > 0 so, dass KR(x
0) ∩ ∂Ω 6= ∅=⇒ ∃ y0 ∈ KR(x
0) ∩ ∂Ω, u(y0) ≤ maxy∈∂Ω
u(y) = m
u stetig auf Ω =⇒ ∃ δ > 0 ∀ x ∈ Ω ∩ Kδ(y0) :
u(x) ≤ m+M −m
2︸ ︷︷ ︸ε
< M
wahlen r < R so, dass ∂Kr(x0) ∩ Kδ(y
0) 6= ∅
Kδ(y0)
Kr(x0)
R
Ω
KR(x0)x0
18 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
u harmonisch =======⇒Satz 1.11 (ii)
u(x0) =1
rn−1|ωn|
∫|y−x0|=r
u(y) dσy
=1
rn−1|ωn|
( ∫∂Kr(x0) ∩ Kδ(y0)
<M︷︸︸︷u(y) dσy +
∫∂Kr(x0) \ Kδ(y0)
≤M︷︸︸︷u(y) dσy
)
< M1
rn−1|ωn|
∫∂Kr(x0)
dσy
︸ ︷︷ ︸rn−1|ωn|
= M
=⇒ u(x0) < M = u(x0) y M = m
Bemerkung : • Eine in Ω harmonische Funktion ist durch ihre Randwerte eindeutig bestimmt.
• aus Beweis ersichtlich :
∆u(x) ≥ 0 in Ω =⇒ maxx∈Ω
u(x) = maxy∈∂Ω
u(y) (11)
∆u(x) ≤ 0 in Ω =⇒ minx∈Ω
u(x) = miny∈∂Ω
u(y) (12)
Folgerung 1.13 Sei Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes C1-Gebiet mit Greenscher Funktiong(x0, x). Dann gilt fur alle x, x0 ∈ Ω, x 6= x0 :
(i) n ≥ 3, 0 ≤ g(x0, x) < γx0(x) =1
(n− 2)|ωn|1
|x− x0|n−2
(ii) g(x0, x) = g(x, x0)
Bew e i s : zu (i) : g(x0, x) = γx0(x) = γx0(x) + Φx0(x) mit ∆Φx0(x) = 0, Φx0(y) = − γx0(y) < 0
=====⇒Satz 1.12
Φx0(x) < 0, x ∈ Ω =⇒ g(x0, x) = γx0(x) + Φx0(x) < γx0(x)
seien x, x0 ∈ Ω, x 6= x0, δ > 0 so, dass Kδ(x0) ⊂ Ω, γx0(x)︸ ︷︷ ︸
↑∞, x→x0
> |Φx0(x)|︸ ︷︷ ︸beschrankt
, x ∈ Kδ(x0) (13)
=⇒ g(x, x0) harmonisch in Ω \Kδ(x0), g(y, x0) =
0 , y ∈ ∂Ωγx0(y) + Φx0(y) ≥
(13)0 , y ∈ ∂Kδ(x
0)
=⇒ g(x, x0) harmonisch in Ω \Kδ(x0), g(y, x0) ≥ 0, y ∈ ∂
(Ω \Kδ(x
0))
=====⇒Satz 1.12
g(x, x0) ≥ 0, x ∈ Ω \Kδ(x0) ==⇒
(13)g(x, x0) ≥ 0, x ∈ Ω
zu (ii) : seien ξ1, ξ2 ∈ Ω, ξ1 6= ξ2, u(x) := g(ξ1, x), v(x) := g(ξ2, x), x ∈ Ω
g.z.z. : u(ξ2) = v(ξ1) ⇐⇒ g(ξ2, ξ1) = g(ξ1, ξ2)
ξ1 6= ξ2 =⇒ ∃ δ > 0 : Kδ(ξ1) ∩ Kδ(ξ2) = ∅, Kδ(ξ1), Kδ(ξ2) ⊂ Ω
u, v harmonisch in Ωδ := Ω \ (Kδ(ξ1) ∪ Kδ(ξ2)), wenden Satz von Greenauf u, v in Ωδ an
Kδ(ξ2)
ξ1 ξ2Ω
Kδ(ξ1)
ν
1.4 Harmonische Funktionen 19
=⇒ 0 =
∫Ωδ
[u(x)∆v(x)︸ ︷︷ ︸
0
−v(x)∆u(x)︸ ︷︷ ︸0
]dx =
(2)
∫∂Ωδ
[u(σ)
∂v
∂ν(σ)− v(σ)∂u
∂ν(σ)
]dσ
=
∫∂Ω
[u(σ)︸︷︷︸
0
∂v
∂ν(σ)− v(σ)︸︷︷︸
0
∂u
∂ν(σ)
]dσ +
∫∂Kδ(ξ1) ∪ ∂Kδ(ξ2)
[u(σ)
∂v
∂ν(σ)− v(σ)∂u
∂ν(σ)
]dσ
=
∫∂Kδ(ξ1)
[u(σ)
∂v
∂ν(σ)− v(σ)∂u
∂ν(σ)
]dσ
︸ ︷︷ ︸−→δ ↓ 0
− v(ξ1)
+
∫∂Kδ(ξ2)
[u(σ)
∂v
∂ν(σ)− v(σ)∂u
∂ν(σ)
]dσ
︸ ︷︷ ︸−→δ ↓ 0
u(ξ2)
analog zu (ii), (iii) im Beweis von Satz 1.3, da u, v spezielle Struktur (Grundlosung) haben
Satz 1.14 (i) Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes Gebiet, u ∈ C2(Ω) ∩ C(Ω)und
u harmonisch in Ω. Dann ist u beliebig oft differenzierbar in Ω.
(ii) (Satz von Liouville8) Sei Ω = Rn.
Die Funktion u ist harmonisch und beschrankt in Rn genau dann, wenn u ≡ const gilt.
B ew e i s : zu (i) : seien x0 ∈ Ω y u(x) := u(x+ x0) harmonisch in Ω :=x ∈ Rn : x+ x0 ∈ Ω
,
seien R > 0 so, dass KR(x0) ⊂ Ω und x ∈ KR(x0)
=⇒ u(x) = u(x− x0) =Satz 1.8
R2 −∣∣x− x0∣∣2
R |ωn|
∫|y|=R
u(y)
|y − (x− x0)|ndσy
=R2 −
∣∣x− x0∣∣2R |ωn|︸ ︷︷ ︸∈C∞
∫|y|=R
u(y + x0)
|y − (x− x0)|ndσy
︸ ︷︷ ︸=:h(x)
|y| = R,∣∣x− x0∣∣ < R =⇒
∣∣y − (x− x0)∣∣ ≥ |y| − ∣∣x− x0∣∣ > 0 =⇒ h(x) ∈ C∞(KR(x0)), d.h.
u(x) beliebig oft differenzierbar in KR(x0), x0 ∈ Ω, R > 0 beliebig =⇒ u(x) ∈ C∞(Ω)
zu (ii) : ‘⇐=’ klar;seien x ∈ Rn, R >> |x|, verwenden Volumenmittelwert-Eigenschaft, Satz 1.11(iii), fur u(x), u(0) :
u(x)− u(0) =n
Rn|ωn|
∫|y−x|≤R
u(y) dy −∫
|y|≤R
u(y) dy
y |u(x)− u(0)| ≤ n
Rn|ωn|
∫KR(x)4KR(0)
|u(y)|dy
u beschrankt, |u(x)| ≤ c y |u(x)− u(0)| ≤ c n
Rn|ωn||AR(x)|
mit AR(x) = KR(x) 4 KR(0) = (KR(x) \KR(0)) ∪ (KR(0) \KR(x))
AR(x)
R
x
0
8Joseph Liouville (∗ 24.3.1809 Saint-Omer/Frankreich † 8.9.1882 Paris)
20 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
y |AR(x)| ≤ |ωn| [(R+ |x|)n − (R− |x|)n] ≤ c′(x) Rn−1
y |u(x)− u(0)| ≤ c′′(x)
RnRn−1 =
c′′(x)
R−−−−→R→∞
0, x ∈ Rn =⇒ u(x) ≡ u(0), x ∈ Rn
Sobolev’sches9Mittelungsverfahren
Rn
ω(x)ce−1
0
Sei
ω(x) :=
c e
− 11−|x|2 , |x| < 1
0 , |x| ≥ 1
, x ∈ Rn (14)
y supp ω = x ∈ Rn : |x| ≤ 1 kompakt
Beh. : ω(x) ∈ C∞0 (Rn)
∂ω(x)
∂xj= c e
− 11−|x|2
−2xj(1− |x|2)2
99K · · · 99K Dγω(x) = c e− 1
1−|x|2
Polynom︷ ︸︸ ︷pγ(x)
(1− |x|2)2|γ|, γ ∈ Nn
0
lim|x|↑1
Dγω(x) = lim|x|↑1
e− 1
1−|x|2c pγ(x)
(1− |x|2)2|γ|=
t = 11−|x|2
limt→∞
e−t t2|γ| pγ(t) = 0
=⇒ ω(x) ∈ C∞0 (Rn), Normierung: wahlen c so, dass
∫Rn
ω(x) dx = 1 gilt
sei jetzt h > 0, setzen
ωh(x) :=1
hnω(xh
)supp ω = x ∈ Rn : |x| ≤ 1 y
supp ωh = y ∈ Rn : |y| ≤ h
∫Rn
ωh(x) dx =1
hn
∫Rn
ω(xh
)dx =
y = xh
∫Rn
ω(y) dy = 1
c
ω(x)
ωh(x)
Rn1 0 1
sei f : Ω −→ C beschrankt, mit kompaktem Trager supp f in Ω,
fh(x) := (ωh ∗ f)(x), x ∈ Ω, 0 < h < h0 (15)
fh(x) =
∫Rn
ωh(x− y) f(y)︸︷︷︸:=0, y∈Rn\Ω
dy =1
hn
∫Rn
ω
(x− yh
)f(y) dy
=z = x−y
h
∫Rn
ω(z)︸︷︷︸=0,|z|>1
f(x− hz) dz =
∫|z|≤1
ω(z)f(x− hz) dz
=
∫|x−y|≤h
ωh(x− y)f(y) dy
Ωfh(x) 6= 0
z fh(z) = 0
supp fh
supp f
x
9Sergei Lvovich Sobolev (∗ 6.10.1908 St. Petersburg † 3.1.1989 Leningrad)
1.4 Harmonische Funktionen 21
dist(x, supp f) ≤ h =⇒i.a.
fh(x) 6= 0, dist(z, supp f) > h =⇒ fh(z) = 0
dist(supp f, ∂Ω) > 0 =⇒ wahlen h0 > 0 so, dass supp fh ⊂ Ω, 0 < h ≤ h0 y supp fh kompakt
Beh. : fh ∈ C∞(Ω)
sei t ∈ R, 0 < |t| < δ klein y
fh(x1 + t, x2, . . . , xn)− fh(x1, . . . , xn)t
=
∫Rn
ωh(x1 + t− y1, x2 − y2, . . . , xn − yn)− ωh(x− y)t︸ ︷︷ ︸
∂∂ξ1
ωh(x1−y1+θt,x2−y2,...,xn−yn), MWS, 0<θ<1
f(y) dy
=
∫supp f
∂
∂ξ1ωh (x1 − y1 + θt, x2 − y2, . . . , xn − yn) f(y) dy
ωh ∈ C∞(Rn), f beschrankt y∣∣∣∣fh(x1 + t, x2, . . . , xn)− fh(x1, . . . , xn)t
∣∣∣∣ ≤ ∫supp f
∣∣∣∣ ∂∂ξ1ωh (x1 − y1 + θt, x2 − y2, . . . , xn − yn)∣∣∣∣︸ ︷︷ ︸
≤ c1
|f(y)|︸ ︷︷ ︸≤ c2
dy
︸ ︷︷ ︸≤C, supp f beschrankt
=⇒Satz10von Lebesgue11
limt→0
fh(x1 + t, x2, . . . , xn)− fh(x1, . . . , xn)t︸ ︷︷ ︸
∂fh∂x1
(x)
=
∫Rn
∂ωh
∂ξ1(x− y)f(y) dy 99K existiert
ωh ∈ C∞(Rn), h > 0 ====⇒Iteration
fh ∈ C∞(Ω), 0 < h ≤ h0, Dγfh(x) =
∫Rn
Dγωh(x− y)f(y) dy, γ ∈ Nn0
Folgerung 1.15 Sei u ∈ C(Ω), u besitze die Flachenmittelwert-Eigenschaft in Ω. Dann gilt fur x ∈ Ω
u(x) = uh(x) = (ωh ∗ u)(x), 0 < h < h0.
Bemerkung : nach Vorbemerkung folgt daraus sofort Satz 1.14 (i)
B ew e i s : seien x ∈ Ω, h > 0 y
uh(x) =
∫|x−y|≤h
ωh(x− y)u(y) dy =
h∫0
∫|x−y|=r
ωh(x− y)︸ ︷︷ ︸ωh(rθ), |θ|=1
u(y) dσy dr
=
h∫0
ωh(rθ)
∫|x−y|=r
u(y) dσy
︸ ︷︷ ︸rn−1|ωn|u(x), r<r0, Vor.
dr = u(x)
∫|z|≤h
ωh(z) dz
︸ ︷︷ ︸1
= u(x), 0 < h < h0
10fk, f messbar in Ω, fk −−−−→k→∞
f f.u., |fk| ≤ g f.u., k ∈ N,∫Ω
g(x) dx < ∞ =⇒∫Ω
fk(x) dx −−−−→k→∞
∫Ω
f(x) dx < ∞11Henri Leon Lebesgue (∗ 28.6.1875 Beauvais, Picardie/Frankreich † 26.7.1941 Paris)
22 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
1.5 Das Dirichlet-Problem
Definition 1.16 (inneres Dirichlet-Problem fur ∆)
Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes Gebiet und ϕ ∈ C (∂Ω). Gesucht wird eine Funktionu ∈ C2(Ω) ∩ C
(Ω)
mit
∆u(x) = 0 , x ∈ Ω
u(y) = ϕ(y) , y ∈ ∂Ω
Satz 1.17 Das innere Dirichlet-Problem fur den Laplace-Operator besitzt hochstens eine Losung.
Bew e i s : seien u1, u2 Losungen =⇒ u := u1 − u2 lost
∆u(x) = 0 , x ∈ Ωu(y) = 0 , y ∈ ∂Ω
u harmonisch in Ω, o.B.d.A. u reell (sonst zerlegen)=====⇒Satz 1.12
maxx∈Ω
u(x) = maxy∈∂Ω
u(y) = 0 = miny∈∂Ω
u(y) = minx∈Ω
u(x) =⇒ u(x) ≡ 0, x ∈ Ω ⇐⇒ u1 ≡ u2
Bemerkung : Die Losungen fur das Dirichlet-Problem hangen stetig von den Randwerten ab : sei ui Losungvon
∆u(x) = 0 , x ∈ Ωu(y) = ϕi(y) , y ∈ ∂Ω
, i = 1, 2,
y maxx∈Ω|u1(x)− u2(x)| ≤ max
y∈∂Ω|ϕ1(y)− ϕ2(y)|
Satz 1.18 (Poissonsche Formel)
Seien Ω = KR(0) ⊂ Rn und ϕ ∈ C (∂KR(0)) gegeben. Die eindeutig bestimmte Losung des innerenDirichlet-Problems fur die Laplace-Gleichung wird durch
u(x) =
R2 − |x|2
R|ωn|
∫|y|=R
ϕ(y)
|y − x|ndσy , |x| < R
ϕ(x) , |x| = R
gegeben.
Bew e i s : 1. Schritt : Laplace-Gleichung ∆u(x) = 0
|x| < R =⇒ ϕ(y)
|y − x|nstetig, 99K Vertauschung Differentiation und Integration y
∆xu(x) =1
R|ωn|
∫|y|=R
ϕ(y) ∆x
(R2 − |x|2
|y − x|n
)dσy
g.z.z. : ∆x
(R2 − |x|2
|y − x|n
)= 0 (16)
entweder direkt oder mit Trick : n ≥ 3 =⇒ ∆x
(1
|y − x|n−2
)= 0, y 6= x y
0 =∂
∂xj∆x
(1
|y − x|n−2
)= ∆x
(∂
∂xj
1
|y − x|n−2
)= (n− 2) ∆x
(xj − yj|y − x|n
)(17)
n = 2 =⇒ 0 =∂
∂xj∆x (ln |x− y|) = ∆x
(yj − xj|y − x|2
)(18)
1.5 Das Dirichlet-Problem 23
andererseits ist fur |y| = R
R2 − |x|2
|y − x|n=|y|2 − |x− y + y|2
|y − x|n=|y|2 −
|x−y+y|2︷ ︸︸ ︷〈(x− y) + y, (x− y) + y〉
|y − x|n
=|y|2 − |x− y|2 − |y|2 − 〈x− y, y〉 − 〈y, x− y〉
|y − x|n
=−|x− y|2 − 2〈x− y, y〉
|y − x|n= − 1
|y − x|n−2− 2
n∑j=1
yjxj − yj|y − x|n
=⇒ ∆x
(R2 − |x|2
|y − x|n
)= − ∆x
(1
|y − x|n−2
)︸ ︷︷ ︸
0, Grundlosung
− 2n∑
j=1
yj ∆x
(xj − yj|y − x|n
)︸ ︷︷ ︸
0, (17), (18)
= 0
2. Schritt : Stetigkeit von u(x) in Ω; x ∈ Ω klar nach 1. Schritt;
sei ξ ∈ ∂Ω, |ξ| = R, z.z. : ∀ ε > 0 ∃ δ > 0 ∀ x, |x− ξ| < δ : |u(x)− u(ξ)| < ε
x ∈ ∂Ω = ∂KR(0) 99K |u(x)− u(ξ)| = |ϕ(x)− ϕ(ξ)| < ε, ϕ stetig, sei jetzt |x| < R
=⇒(9)
1 =R2 − |x|2
R |ωn|
∫|y|=R
dσy|y − x|n
, n ≥ 2 ====⇒Satz 1.8
u(x)− u(ξ)︸︷︷︸ϕ(ξ)
=R2 − |x|2
R |ωn|
∫|y|=R
ϕ(y)− ϕ(ξ)|y − x|n
dσy
=⇒ |u(x)− u(ξ)| ≤ R2 − |x|2
R |ωn|
∫(∂Ω)1
|ϕ(y)− ϕ(ξ)||y − x|n
dσy
︸ ︷︷ ︸I1
+R2 − |x|2
R |ωn|
∫(∂Ω)2
|ϕ(y)− ϕ(ξ)||y − x|n
dσy
︸ ︷︷ ︸I2
mit (∂Ω)1 ∪ (∂Ω)2 = ∂KR(0)
ϕ stetig auf ∂KR(0) 99K wahlen (∂Ω)1 ⊂ ∂KR(0) so klein, dass
maxy∈(∂Ω)1
|ϕ(y)− ϕ(ξ)| < ε
2=⇒ I1 <
ε
2
R2 − |x|2
R |ωn|
∫(∂Ω)1
dσy|y − x|n︸ ︷︷ ︸
≤1, (9)
≤ ε
2
Kδ(ξ)
R0
(∂Ω)2
(∂Ω)1
ξ
ϕ stetig auf ∂KR(0) 99K |ϕ(y)− ϕ(ξ)| ≤ 2 maxy∈∂KR(0)
|ϕ(y)| ≤ M , y ∈ (∂Ω)2
wahlen δ0 > 0 mit Kδ(ξ) ∩ ∂KR(0) ⊂ (∂Ω)1 fur δ < δ0, dist(Kδ(ξ), (∂Ω)2) > 0sei x ∈ Kδ(ξ) =⇒ |y − x| ≥ cδ, y ∈ (∂Ω)2 y
I2 =R2 − |x|2
R |ωn|
∫(∂Ω)2
≤2M︷ ︸︸ ︷|ϕ(y)− ϕ(ξ)||y − x|n︸ ︷︷ ︸
≥cnδ
dσy ≤R2 − |x|2
R |ωn|2M
cnδ
∫(∂Ω)2
dσy
︸ ︷︷ ︸≤Rn−1|ωn|
≤ 2M
cnδRn−2 (R+ |x|)(R− |x|)︸ ︷︷ ︸
R2−|x|2
≤ c Rn−1(R− |x|) <ε
2fur x ∈ Kδ(ξ), δ < δ(ε)
=⇒ |u(x)− u(ξ)| < ε fur |x− ξ| < δ(ε) ⇐⇒ u ∈ C(KR(0)
)Bemerkung : Seien Ω zusammenhangend, beschrankt, mit glattem Rand ∂Ω, ϕ stetig auf ∂Ω. Dann besitzt
das innere Dirichlet-Problem auf Ω genau eine Losung u ∈ C2(Ω)∩C(Ω)(siehe z.B. [Tri92a]).
24 1 Die Laplace-Poisson-Gleichung
1.6 Die Poisson-Gleichung
Definition 1.19 (inneres Dirichlet-Problem fur die Poisson-Gleichung)
Seien Ω ⊂ Rn ein beschranktes, zusammenhangendes Gebiet, f ∈ C(Ω) und ϕ ∈ C (∂Ω). Gesucht wirdeine Funktion u ∈ C2(Ω) ∩ C
(Ω)
mit
∆u(x) = f(x) , x ∈ Ω
u(y) = ϕ(y) , y ∈ ∂Ω
Satz 1.20 Sei f ∈ C2(Rn) mit kompaktem Trager supp f = x ∈ Rn : f(x) 6= 0. Dann ist dasNewton12sche Potential
u(x) =
1
2π
∫R2
f(z) ln |x− z| dz , n = 2
− 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
f(z)
|x− z|n−2 dz , n ≥ 3
mit u ∈ C2(Rn) eine Losung der Poisson-Gleichung ∆u(x) = f(x), x ∈ Rn .
Bew e i s : o.B.d.A. n ≥ 3
u(x) = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
f(z)
|x− z|n−2 dz =y = x − z
− 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
f(x− y)|y|n−2 dy
=⇒ u(x+ h)− u(x) = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
f(x+ h− y)− f(x− y)|y|n−2 dy
sei R > 0 so, dass supp f ⊂ KR(0) =⇒ |f(z)| ≤M, z ∈ KR(0), sei |h| ≤ 1
=⇒ |f(x+ h− y)− f(x− y)| ≤
2M , |x− y| < R+ 10 , |x− y| ≥ R+ 1
=⇒
∣∣∣∣∣∣∫Rn
f(x+ h− y)− f(x− y)|y|n−2 dy
∣∣∣∣∣∣≤
∫|x−y|<R+1
≤2M︷ ︸︸ ︷|f(x+ h− y)− f(x− y)|
|y|n−2 dy +
∫|x−y|≥R+1
0︷ ︸︸ ︷|f(x+ h− y)− f(x− y)|
|y|n−2 dy
≤ 2M
∫|x−y|<R+1
|y|2−ndy
︸ ︷︷ ︸<∞
≤ c
=⇒ limh↓0|u(x+ h)− u(x)| ≤ 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
limh↓0|f(x+ h− y)− f(x− y)|
|y|n−2 dy = 0
analog fur∂u
∂xj,
∂2u
∂xj∂xk, j, k = 1, . . . , n =⇒ u ∈ C2(Rn), da f ∈ C2(Rn),
12Sir Isaac Newton (∗ 4.1.1643 Woolsthorpe/England † 31.3.1727 London)
1.6 Die Poisson-Gleichung 25
y ∆u(x) = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
∆zf(z)
|x− z|n−2 dz = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
∆xf(x− y)|y|n−2 dy (19)
verwenden jetzt Greensche Darstellungsformel fur f ∈ C2(Rn), supp f ⊂ KR(0) =: Ω, und x ∈ KR(0)
====⇒Satz 1.5
f (x) =
∫|y|=R
[γx(y)
∂f
∂ν(y)︸ ︷︷ ︸0
− f(y)︸︷︷︸0
∂γx∂ν
(y)
]dσy −
∫KR(0)
γx(z)︸ ︷︷ ︸1
(n−2)|ωn|1
|x−z|n−2
∆f(z) dz
= − 1
(n− 2)|ωn|
∫KR(0)
∆f(z)
|x− z|n−2 dz = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
∆f(z)
|x− z|n−2 dz
==⇒(19)
∆u(x) = − 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
∆f(z)
|x− z|n−2 dz = f(x), x ∈ KR(0) 99KR > 0bel. groß
∆u(x) = f(x), x ∈ Rn
Bemerkung : schwachere Bedingungen an f moglich, z.B. supp f kompakt, f ∈ C1(Rn)
Bezeichnung : sei (N f)(x) :=
1
2π
∫R2
f(z) ln |x− z| dz , n = 2
− 1
(n− 2)|ωn|
∫Rn
f(z)
|x− z|n−2 dz , n ≥ 3
. . . Newton-Potential
Satz 1.21 Seien Ω = KR(0) ⊂ Rn, ϕ ∈ C (∂KR(0)) und f ∈ C2(Rn) mit kompaktem Tragersupp f gegeben. Dann besitzt das innere Dirichlet-Problem fur die Poisson-Gleichung genau eine Losungu ∈ C2(Ω) ∩ C
(Ω),
u(x) =
(N f)(x) +
R2 − |x|2
R|ωn|
∫|y|=R
ϕ(y)− (N f)(y)|y − x|n
dσy , |x| < R
ϕ(x) , |x| = R .
B ew e i s : seien
uhom(x) :=
R2 − |x|2
R|ωn|
∫|y|=R
ϕ(y)− (N f)(y)|y − x|n
dσy , |x| < R
ϕ(x)− (N f)(x) , |x| = R
, uinh(x) := (N f)(x)
und u(x) := uhom(x) + uinh(x) y
∆u(x) = ∆ uhom(x)︸ ︷︷ ︸0, Satz 1.18
+ ∆ uinh(x)︸ ︷︷ ︸f(x), Satz 1.20
= f(x) , x ∈ KR(0)
u(y) = uhom(y)︸ ︷︷ ︸ϕ(y)−(Nf)(y)
+ uinh(y)︸ ︷︷ ︸(Nf)(y)
= ϕ(y) , |y| = R
Stetigkeit von ϕ(x)− (N f)(x) auf ∂KR(0) folgt aus Voraussetzung und Satz 1.20