77

การก าหนดขนาด (Dimension)

การบอกขนาดในแบบสงงาน (Drawing) มความส าคญมากส าหรบการเขยนแบบ ถาแบบใดไมบอกขนาดชนงานนนไมสามารถ ผลตได และแบบงานนน กไมมคณคามแตรปรางแคนน ดงนนผเขยนแบบจ าเปนตองท าการแสดงรายละเอยดในแบบงานใหมความสมบรณทสด เพอความสะดวกและถกตองในการน าเอาแบบงานดงกลาวไปท าการสรางงานตามแบบสงงานนน ๆ และสงทขาดไมไดทผเขยนแบบจ าเปนจะตองเขยนเพอแสดงลงในแบบงานอกสงหนง เพอใหแบบงา นมความสมบรณนนกคอ การก าหนดขนาด (Dimension) ซงจะเปนการงายตอการน าเอาแบบงานนนไปใชงานในรปแบบตาง ๆ ผทน าเอาแบบงานไปใชงาน ไมจ าเปนทจะตองมาท าการวดขนาดหรอค านวณระยะและมาตราสวนจากแบบงาน ถงแมจะไมมตวอยางชนงานจรงมาประกอบในการสรางงานตามแบบ ถาแบบงานมความสมบรณ ผสรางงานตามแบบกจะสามารถทจะสรางงานไดอยางถกตอง ในการก าหนดขนาดตามมาตรฐาน ISO นจะก าหนดขนาดใชหนวยเปนมลลเมตร ดงแสดงรปท 2.1

รปท 2.1 แบบงานทบอกขนาดสมบรณ

78

2.1 หลกการก าหนดขนาด ในการก าหนดขนาดในแบบงานเพอใหแบบงานมมาตรฐานผเขยนแบบตองค านงถงสงตอ ไปนคอ ขนตอนในการผลตชนงาน หนาทของชนงาน การปฏบตงานในโรงงาน และการตรวจสอบการวดขนาด เพอใหแบบงานออกมาสมบรณ นอกจากนผเขยนแบบตองอาศยหลกการ ก าหนดขนาดมาใชดงตอไปน 1) การก าหนดขนาดตองอาศยผวเรยบเปนผวอางอง เชน ผวฐาน 2) ผวเรยบอางองจะอาศยจากหนาทของชนงานนน หรอจากขนตอนการผลต 3) การก าหนดขนาดตองใหรายละเอยดถกตองครบสมบรณ 4) การก าหนดขนาดตองสามารถอานแบบไดงายและชดเจน โดยไมตองกลบไปสอบถามผเขยนแบบอก สามารถตรวจสอบได และการบอกขนาดตองไมบอกซ าซอนกน

2.2 สวนประกอบของการก าหนดขนาด การก าหนดขนาดจะประกอบไปดวยสวนตาง ๆ ดงตอไปน 1) เสนบอกขนาด (Dimension Line) และเสนก าหนดขนาด (Extension Line) 2) หวลกศร (Arrow) 3) ตวเลข และตวอกษรบอกขนาด (Dimension Text) 4) สญลกษณบอกลกษณะ รปราง ผวงาน และอน ๆ ดงแสดงรปท 2.2

รปท 2.2 แสดงสวนประกอบตาง ๆ ของการก าหนดขนาด

1

3

2

4

79

2.3 ขอก าหนดการก าหนดขนาดเมอน าไปใชงาน 2.3.1 เสนบอกขนาด และเสนก าหนดขนาด ขอก าหนดของ เสนบอกขนาด และเสนชวยก าหนดขนาด ทใชในงานเขยนแบบ ตามมาตรฐานสากล จะใชมาตรฐาน ISO 128 – 1982 (E) สวนมากนยมใชกลมเสนเตมหนา 0.50 โดยมวธการก าหนดไวดงน

1) เสนบอกขนาด และเสนก าหนดขนาดจะตองใชเสนเตมบาง (หนา 0.25 มม.) 2) เสนขอบรปใหใชเสนเตมหนา (หนา 0.50 มม.) 3) สวนปลายเสนก าหนดขนาด จะลากเลยหวลกศรประมาณ 1- 2 มม. 4) เสนบอกขนาดเสนแรกจะอยหางจากขอบของชนงานประมาณ 10 มม. 5) เสนบอกขนาดเสนถดไปทขนานกน ควรมระยะหางจากเสน แรกอยางนอย

7 มม. ดงแสดงรปท 2.3

รปท 2.3 แสดงขอก าหนดของเสนบอกขนาด และเสนชวยก าหนดขนาด

2.3.2 หวลกศร ขอก าหนดของหวลกศรมดงน 1) หวลกศรขนาดเลกปลายแหลมระบายทบ หรอเขยนเปนมมเปด 15º โดยก าหนดขนาดหวลกศรไวดงน

d = ความหนาของเสนขอบรปชนงาน l = ความยาวของหวลกศรประมาณ (5d) h = ความสงหวลกศรประมาณ 0.7 – 1 มม.

2

3

1

4

5

80

เชน สมมตใหความหนาของเสนขอบ รป (ใชกลมเสน 0.50 ) ดงนนความยาวของหวลกศร ( l ) มคาเทากบ 5d จะได 5 x 0.50 เทากบ 2.50 มม. ดงแสดงรปท 2.4

รปท 2.4 แสดงขนาดหวลกศร

2) ถาแบบงานมขนาดนอยกวา 10 มม. ใหเอาหวลกศรไวขางนอกเสน ก าหนดขนาด และปลายหวลกศรชเขาหากน ดงแสดงรปท 2.5

รปท 2.5 แสดงการใชหวลกศรกบแบบงานก าหนดขนาดนอยกวา 10 มม.

81

2.3.3 ตวเลขและตวอกษรบอกขนาด ขอก าหนดของตวเลขและตวอกษรมดงน 1) ตวเลขและตวอกษรภาษาองกฤษทใชในงานเขยนแบบ ตามมาตรฐานสากลจะใชตามมาตรฐาน ISO 3098/1-1974 (E) และในแบบงานเดยวกนควรเปนตวเลขและตวอกษรขนาดและชนดเดยวกน ขนาดไมควรเลกกวา 3.5 มลลเมตร และในการเขยนตวเลขบอกขนาดไมตองเขยนหนวยการวด ใหเขยนเฉพาะตวเลขบอกขนาด ดงแสดงรปท 2.6 2) ตวเลขบอกขนาดไมเขยนตดกบเสนบอกขนาด ตองเขยนใหเหนอเสนบอกขนาดประมาณ 1-2 มม. และใหเขยนไวกงกลางเสนบอกขนาด ดงแสดงรปท 2.6

รปท 2.6 แสดงขอก าหนดการบอกขนาดตวเลขและตวอกษร

3) การเขยนตวเลขบอกขนาดความยาวในทศทางตาง ๆ ตวเลขจะบอกขนาดตอง อานไดตามแนวนอนจากซายมอไปขวามอ หรออานไดทางขวามอตามแนวดง ดงแสดง รปท 2.6

1

2

82

4) การเขยนตวเลขบอกขนาดมม ตวเลขจะบอกขนาดมมใหเขยนเหนอเสนบอกขนาดอานไดจากซายมอไปขวามอตามแนวนอน หรออานไดทางขวามอตามแนวดง ควรหลกเลยงการบอกขนาดในบรเวณเสนตดมม 30 องศา ดงแสดงรปท 2.7

รปท 2.7 แสดงขอก าหนดการบอกขนาดมม

2.3.4 สญลกษณบอกลกษณะงาน สญลกษณในการเขยนแบบทางเทคนคจะบอกใหทราบลกษณะของชนงานทจะท าการเขยนลงในแบบงาน ซงจะเปนการสอความหมายระหวางผออกแบบ ผเขยนแบบและผน าเอาแบบงานไปใชงาน ซงมวธการก าหนดสญลกษณบอกลกษณะงานดงน 1) การบอกขนาดชนงานทมหนาตดเปนวงกลม ใหเขยนสญลกษณ “ ” เสนผานศนยกลางน าหนา ซงความโตของวงกลม = 3.5 มม. และเสนตรงลากเอยง 75 องศา ดงแสดง รปท 2.8

83

รปท 2.8 แสดงการเขยนสญลกษณบอกรปรางชนงานหนาตดวงกลม

2) การบอกขนาดชนงานทเปนสวนโคงของวงกลม จะก าหนดโดยใชลกศรชดานเดยวไปยงสวนของเสนโคง และศนยกลางของรศมจะแทนดวยจดหรอวงกลมเลก ๆ การก าหนดขนาดจะมอกษร R น าหนาตวเลขบอกขนาด ดงแสดงรปท 2.9

รปท 2.9 แสดงการบอกขนาดสวนโคงของวงกลม

84

3) การบอกขนาดชนงานทมหนาตดเปนรปสเหลยม จะใชสญลกษณ น าหนาตวเลขบอกขนาด ดงแสดงรปท 2.10

รปท 2.10 แสดงการก าหนดขนาดชนงานทมหนาตดเปนรปสเหลยม

4) การบอกขนาดของชนงานทรงกลม ใหเขยนค าวา “ทรงกลม” ไวหนาตวเลขบอกขนาด ดงแสดงรปท 2.11

รปท 2.11 แสดงการก าหนดขนาดชนงานทมรปรางเปนทรงกลม

2.4 วธการในการก าหนดขนาด การก าหนดขนาดเปนการแสดงรายละเอยดในเรองขนาดและรปรางของแบบงาน ดงนน เพอใหผออกแบบ ผเขยนแบบและผทน าเอาแบบงานไปใชงานตองมความเขาใจและสอความหมายไดตรงกน จงตองมหลกการและวธการในการก าหนดขนาด เพอใหมความถกตองและตรงตามมาตรฐานสากลดงน 1) สวนตาง ๆ ของการก าหนดขนาด เชน เสนบอกขนาด เสนก าหนดขนาด ควรทจะเขยนอยบรเวณดานนอกของแบบงาน ดงแสดงรปท 2.12

85

รปท 2.12 แสดงการเขยนเสนก าหนดขนาดและเสนบอกขนาด

2) การก าหนดระยะในกรณทเสนก าหนดขนาดมความตอเนองกน ในการเขยนเสนก าหนดขนาด จะตองเขยนอยในระดบเดยวกนตลอด ดงแสดงรปท 2.13

รปท 2.13 แสดงการก าหนดขนาดแบบตอเนอง

86

3) การก าหนดขนาดทอยในทศทางเดยวกน จะใหเสนก าหนดขนาดเสนแรกเปนฐานของเสนก าหนดขนาดเสนตอไป และจะขนานตอเนองกนไปเรอย ๆ ดงแสดงรปท 2.14

รปท 2.14 แสดงการก าหนดขนาดจากนอยไปมาก

4) การก าหนดขนาดของแบบงานทแสดงในหลายดาน ใหก าหนดขนาดในดานทมองเหนอยางชดเจน สวนดานทมองไมเหน ซงแสดงดวยเสนประ ไมควรก าหนดขนาดถาไมจ าเปน 5) ปลายของลกศรเสนก าหนดขนาดทชนกบขอบรป ตองไมสมผสกบจดทเปนมมของชนงาน ดงแสดงรปท 2.15

รปท 2.15 แสดงการก าหนดขนาดทใชขอบงานชวย

87

6) ถาชนงานมเนอท ไมพอเขยนตวเลขบอกขนาดให เขยนสญลกษณและตวเลขบอกขนาดไวดานนอก โดยเขยนหวลกศรหวเดยวชไปทขอบรปทจะบอกนนเลย ดงแสดงรปท 2.16

รปท 2.16 แสดงการก าหนดขนาดชนงานเนอทจ ากด

7) การก าหนดขนาดในพนทตด ใหเวนลายตดบรเวณตวเลขก าหนดขนาด ดงแสดงรปท 2.17

รปท 2.17 แสดงการก าหนดขนาดในพนทแสดงลายตด

8) ชนงานมความสมมาตรกนทงสองขาง เสนบอกขนาดใหเขยนหวลกศรหวเดยวโดยลากเสนบอกขนาดเลยเสนผานศนยกลางเลกนอยของแบบงาน และใชเสนเตมสน ๆ ตดกบเสนผานศนยกลางเพอแสดงวาชนงานมรปทรงสมมาตรกน ดงแสดงรปท 2.18

รปท 2.18 แสดงการก าหนดขนาดชนงานทสมมาตรกน

88

9) เสนผานศนยกลางและเสนขอบรปไมใช เปนเสนบอกขนาด แตบางครงอาจใชเปนเสนก าหนดขนาดได ดงแสดงรปท 2.19

รปท 2.19 แสดงการใชเสนผานศนยกลางเปนเสนก าหนดขนาด

10) รศมโคงนอก และรศมโคงใน จะเขยนแทนดวยตวอกษร R น าหนาตวเลขบอกขนาดและใชลกศรหวเดยวชทสวนโคง ดงแสดงรปท 2.20 11) การบอกขนาดรศมความโคงมาก การก าหนดตองก าหนดทศนยกลางแตพนทไมพอเขยน จะตองเขยนบอกขนาดหกเปนมมเพอยอสวนลงมา ดงแสดงรปท 2.20

รปท 2.19 แสดงการบอกขนาดรศมสวนโคง

รปท 2.20 แสดงการใชเสนผานศนยกลางเปนเสนก าหนดขนาด

89

12) การบอกขนาดทลบมมชนงาน ถาลบมม 45 องศา ใหบอกความลกและมมไวบรรทดเดยวกน แตถาเปนมมอนทนอกเหนอมม 30 องศา ใหบอกขนาดความลกและมมตามต าแหนงจรง ดงแสดงรปท 2.21

รปท 2.21 แสดงการบอกขนาดทลบมมชนงาน

13) การบอกขนาดรองลมทเซาะรองไมตลอดถงปลายเพลา ดงแสดงรปท 2.22

รปท 2.22 แสดงการบอกขนาดรองลมทเซาะรองไมตลอดเพลา

14) การบอกขนาดรองลมทเซาะรองตลอดถงปลายเพลา ดงแสดงรปท 2.23

รปท 2.23 แสดงการบอกขนาดรองลมทเซาะรองตลอดเพลา

90

15) รองลมทเขยนภาพดานบนดานเดยวใหบอกความสงของลมดวย ดงแสดงรป ท 2.24

รปท 2.24 แสดงการบอกขนาดลมทเขยนภาพดานบนดานเดยว

16) การบอกขนาดลมวงเดอน (Woodruff key) ดงแสดงรปท 2.25

รปท 2.25 แสดงการบอกขนาดลมวงเดอน

17) การก าหนดขนาดภาพตดครง ก าหนดโดยใชหวลกศรหวเดยว เสนบอกขนาดตองลากเลยเสนผานศนยกลาง ดงแสดงรปท 2.26

รปท 2.26 แสดงการบอกขนาดภาพตดครง

91

18) การบอกขนาดสวนโคง เมอตองการเขยนภาพใหชดเจนใชวงกลมดวยเสนเตมบาง และเขยนเฉพาะสวนทตองการขยาย ดงแสดงรปท 2.27

รปท 2.27 แสดงการบอกขนาดเฉพาะสวน

19) การบอกลกษณะงานตอเนองกนใชหวลกศรหวเดยว บอกไปทางเดยวกได หรอจะบอกแบบสลบกนไปมากได โดยเสนบอกขนาดตองลากเลยเสนผานศนยกลาง ดงแสดงรป ท 2.28

รปท 2.28 แสดงการบอกขนาดลกษณะงานตอเนองกน

92

20) ถาชนงานมขนาดหลายชวงเทาก น การบอกขนาดจะ ใชวธแบบงายกได หรอถาตองการแยกใหรวาระยะใดการบอกระยะหางของศนยกลางจดแรกกพอ ดงแสดงรปท 2.29

รปท 2.29 แสดงการบอกขนาดชนงานมขนาดหลายชวงเทากน

21) การบอกขนาดพกดความเผอในแบบงาน โดยบอกเปนโค ดงานสวมแลวไปเปดตารางคาพกดความเผอ ดงแสดงรปท 2.30

การบอกขนาดพกดความเผอของรควาน การบอกขนาดพกดความเผอของเพลา

รปท 2.30 แสดงการบอกขนาดพกดความเผอ

การบอกขนาดพกดความเผอของงานสวม

93

2.5 ตวอยางการก าหนดขนาดในแบบงาน จากขอก าหนดตาง ๆ และสวนประกอบของการก าหนดขนาดทไดกลาวมาแลว ลวนแตมความจ าเปนทจะตองใชในงานเขยนแบบ ดงนนในการทจะน าเอาสวนตาง ๆ มาใชงานในการเขยนแบบจะตองน ามาใชใหตรงตามขอก าหนด เพอใหแบบงานม ความถกตองชดเจนตรงตามมาตรฐานของการเขยนแบบ ดงแสดงรปท 2.31, รปท 2.32 และรปท 2.33

รปท 2.31 แสดงการก าหนดขนาดในแบบงานจรง

94

รปท 2.32 แสดงการก าหนดขนาดในแบบงานจรง

95

รปท 2.33 แสดงการก าหนดขนาดในแบบงานจรง