กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

พระไพศาล วสาโล

พระไพศาล วสาโล

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

www.visalo.orgFacebook : พระไพศาล วสาโลFacebook : Phra Paisal VisaloFacebook :  วดปาสคะโต ธรรมชาตทพกใจ

www.kanlayanatam.com kanlayanatamLine official :kanlayanatam2

พระไพศาล วสาโล

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

Pdf file Book

สพพทานง ธมมทานง ชนาต  การใหธรรมะเปนทาน ยอมชนะการใหทงปวง

จดพมพโดย ชมรมกลยาณธรรม ๑๐๐ ถนนประโคนชย ต�าบลปากน�า 

อ�าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ ๑๐๒๗๐ โทรศพท ๐-๒๗๐๒-๗๓๕๓ และ ๐-๒๗๐๒-๙๖๒๔

ออกแบบปก/รปเลม คนขางหลง พสจนอกษร ทมงานกลยาณธรรมเพลท แคนนา กราฟฟก โทร. ๐๘-๖๓๑๔-๓๖๕๑ 

พมพท บรษทขมทองอตสาหกรรมและการพมพ จ�ากด โทร. ๐-๒๘๘๕-๗๘๗๑-๓

พมพครงท ๑  : กมภาพนธ ๒๕๖๓  จ�านวนพมพ ๕,๐๐๐ เลม

ชมรมกลยาณธรรม ๓,๐๐๐ เลมคณพชธร กตนกลศลป และครอบครว ๒,๐๐๐ เลม

ชมรมกลยาณธรรมหนงสอดล�าดบท ๔๐๓

3

พระไพศาล วสาโล

ค�าปรารภ

ผคนทกวนนสวนใหญมชวตทสขสบายกวาเมอกอนมาก

การแสวงหาอาหารเพอประทงชวต หรอดนรนขวนขวายเพอความ

อยรอด มใชปญหาอกตอไป  นอกจากไมรจกความหวโหยหรอ

ความขดสนแลว  ยงมความสะดวกสบายอยางมาก  เทคโนโลยท

ครงหนงเปนสงฟมเฟอย  กลายเปนของทผ คนมแทบทกหลงคา

เรอน หรอตดตวแทบทกคน  เชน  โทรทศน  และโทรศพทมอถอ

แมกระนนผคนทกวนนกยงมความทกขใจอยนนเอง นอกจาก

ความทกขทผคนคนเคยกนด  เชน ความผดหวง ความคบแคนใจ

และความพลดพรากสญเสย รวมทงความทกขเพราะแก  เจบ และ

ตายแลว  ยงมความทกขอกชนดหนง  ซงกลายเปนปญหาทแพร

ระบาดในปจจบน นนคอความทกขเกยวกบส�านกในตวตน หรอใน

สวนลกของตวตน กอใหเกดความรสกไมมนคงในสวนลกของใจ

เรยกอกอยางวา ปญหาตวตน 

ปญหาตวตนเปนลกษณะเดนของสงคมยคนกวาได  เพราะ

เปนยคททศนคตแบบปจเจกนยมไดรบการเชดชสงมาก  ความ

ตองการของปจเจกบคคล ถอวาส�าคญกวาอยางอน ส�านกในตวตน

จงกลายเปนเรองใหญ  และพลอยท�าใหผคนหมกมนกบตนเอง

รวมทงอยแบบตวใครตวมนมากขน

4

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ในอกดานหนง วธการแกปญหาตวตนของคนยคนกมลกษณะ

พเศษ กลาวคอ อาศยการบรโภคหรอครอบครองวตถเปนส�าคญ

โดยไดรบอทธพลจากลทธบรโภคนยม  ดวยเหตน  การบรโภควตถ

ของคนในยคน  จงมไดมความหมายเพยงแคการแสวงหาความ

สะดวกสบาย หรอความสขทางกายเทานน แตยงเปนไปเพอบ�าบด

ความทกขในสวนลกของใจ ซงครงหนงเคยเปนบทบาทของศาสนา

ตางๆ  ในอดต

เมอผคนจ�านวนมากมองวา บรโภคนยมเปนค�าตอบของชวต

โดยเฉพาะการแกทกขทางใจ  เปนธรรมดาอยเอง ทเขาจะหนหลง

ใหกบศาสนาตางๆ รวมทงพทธศาสนาดวย ในสถานการณดงกลาว

ศาสนาตางๆ หนมาใชวธเดยวกบบรโภคนยม  เพอดงดดผคน หรอ

เพอจะไดมทยนอยในสงคมตอไป นคอสงทก�าลงเกดขนกบพทธ

ศาสนาในเมองไทยเชนกน

อนทจรงพทธศาสนาสามารถใหประโยชนแกผคนไดมากกวา

นน กลาวคอชวยใหพนทกขไดอยางแทจรง แมกระทงการแกปญหา

ตวตน พทธศาสนากมค�าตอบทดกวาบรโภคนยม แตนนหมายความ

วาพทธศาสนาทสอนและเผยแผอยในปจจบน  จะตองธ�ารงรกษา

แกนแทเอาไวใหได  ไมคลอยตามบรโภคนยมอยางทเปนอย  รวมทง

ท�าใหแกนแทดงกลาว เชอมโยงกบวถชวตของผคนในปจจบน จนเหน

ไดชดวา ค�าสอนของพระพทธองคนน แกทกขไดจรง

5

พระไพศาล วสาโล

หนงสอเลมน  มทมาจากค�าบรรยายของขาพเจา ณ อาคาร

ศลปวฒนธรรม จฬาลงกรณมหาวทยาลย  เมอวนท  ๒๗ สงหาคม

๒๕๖๒ ตามค�านมนตของธรรมสถาน  จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เนอหาบางสวน  ขาพเจาเคยน�าไปบรรยาย ณ  ชาตภมสถาน

ป. อ. ปยตโต จงหวดสพรรณบร  เมอวนท ๑๒ มกราคม ปเดยวกน

เนองในวนคลายวนเกดของสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

แตเนองจากมเวลานอย ขาพเจาจงพดเพยงบางประเดน  ในการ

บรรยายทจฬาลงกรณมหาวทยาลย  ขาพเจาไดขยายความเพมและ

เตมเนอหาใหครบถวน

ขออนโมทนาคณหมออจฉรา กลนสวรรณ ประธานชมรม

กลยาณธรรม ทเหนวาค�าบรรยายดงกลาวควรเผยแพรใหกวาง

ขวางออกไป พรอมกนนขออนโมทนาคณพชธร กตนกลศลป และ

ครอบครว ซงรวมเปนเจาภาพพมพหนงสอเลมนดวย

หวงวาหนงสอเลมน  จะมสวนชวยใหผอานเหนความส�าคญ

ของการรกษาแกนแทของพทธศาสนา  รวมทงศกษาและปฏบต

จนเขาถงแกนแทดงกลาว  จนสามารถแกทกขของตนได  รวมทง

น�าพาผคนทงหลาย  ใหเขาถงประโยชนดงกลาวดวย

๕ กมภาพนธ ๒๕๖๓

6

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ค�าน�าชมรมกลยาณธรรม

ขาพเจามโอกาสไดฟงปาฐกถาธรรมของทานพระอาจารย

ไพศาล  วสาโล  ซงจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดแพรภาพสดผาน

ทาง  Facebook  ในวาระพเศษงานฉลองครบรอบ ๑๐๒ ปของ

มหาวทยาลย  เมอวนท ๒๗ สงหาคม ๒๕๖๒  ดวยหวขอทนาสนใจ

กอปรกบมความศรทธาวา  ทานพระอาจารยจะแสดงปาฐกถาครงน

อยางด  เมอฟงแลวกยงประทบใจในเนอหาทลกซงชวนคดหลาย

แงมม  สะทอนปมปญหาและความตดตนตางๆ  ของผคนในยค

ปจจบน ทไมอาจเขาถงแกนแทของพระพทธศาสนา หรอไมไดรบ

ประโยชนจากพระธรรมอยางเตมคณคา ชชดถงภยของศาสนาใหม

คอ “ศาสนาบรโภคนยม” และความยดตดถอมนในสงทไมมอยจรง

คอ “ตวตน” อนเปนอปสรรคส�าคญในการเขาถงธรรม นอกจากน

ในตอนจบทานพระอาจารยยงใหค�าตอบ ชทางออก ทพอจะเปน

เขมทศใหเราเดนไปถกทาง ทงในฐานะของผศกษาและผเผยแผ

ธรรม

7

พระไพศาล วสาโล

ในนามชมรมกลยาณธรรมจงขออนญาตน�าปาฐกถานนมา

ท�าหนงสอ  ไดรบความรวมมอจากกลยาณมตรมากมาย ทกคน

ชนชมเนอหาทมความทนสมย สอถงปญหาและภาพสถานการณ

ทไมปรกตทงหลาย  ดวยตวอยางรวมสมยทชดเจน ชวนใหยอน

กลบมาพจารณาวา  เราเปนพทธแบบไหนกนแน  มรดกธรรมท

องคสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาทรงประทานไว มคาสงล�า

และเปยมลนประสทธภาพในการก�าจดทกข คลคลายปญหา และให

อสรภาพทางใจ  เราไดรบประโยชนจากธรรมนนเพยงพอหรอยง

ในมงคลวาระ ๓๗  ป แหงสมณเพศ ของทานพระอาจารย

ไพศาล วสาโล ทจะมาถงในเดอนกมภาพนธ ๒๕๖๓ น คณะศษย

ขอนอมถวายมทตาและนอมอาจรยบชาแดพระปยาจารย  ดวยการ

จดพมพหนงสอ  “พระพทธศาสนากบการแกปญหาตวตน”  เพอ

สบทอดแกนธรรมอนจะเปนหลกทางใจของชาวพทธ นอมสบสาน

มโนปณธานของพระอาจารย  ซงทมเทอทศตนใหกบงานเผยแผ

ธรรม เปนแสงสองทางชวตแกสาธชน และเปนภมปญญาแหงพทธะ

ของสงคมไทยผานกาลอนยาวนาน หนงสอเลมน  มแกนหลกธรรม

อนส�าคญททานไดน�ามาอธบายดวยภาษางายๆ ท�าใหเขาถงผอาน

ทแมจะหางวดไดเปนอยางด ท�าความเขาใจไดไมยาก จงสงมอบให

คนททานรกไดอยางสบายใจและทรงประสทธภาพยง

8

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ขออนโมทนาเพอนๆ ทมสวนรวมในธรรมทานน  โดยเฉพาะ

นองออม นองธร  ทเปนก�าลงหลกในการเรยบเรยงบทความให

นาอาน ทงทมงานคนแนวหลงทางธรรมมากมาย ทชวยกนรบไม

งานสบสายธาร นอมบชาธรรม  “ในมงคลกาลแหง ๓๗ พรรษา 

พระไพศาล วสาโล” สบทอดอดมการณแหงธรรมของพระอาจารย

ใหเปนประโยชนยงยนยาวนานสบไป  หวงวาทานผ อานจะได

ทบทวนใจ  ยอนกลบมามองตน แกไขวธคด  วถความเปนอย  และ

ชวยกนสรางสรรคคณคาแทของชวต ทงสวนตน และเกอกลแก

สวนรวม ตามหลกพระพทธศาสนาและไดรบประโยชนจากพระพทธ

ศาสนาทแทจรง  กาวขาม “ตวตน” (ทไมมจรง) และปลอดภยจาก

ศาสนาบรโภคนยมโดยทวกนทกทาน  เทอญ

นอมกราบบชาคณพระรตนตรยดวยเศยรเกลา

ทพญ. อจฉรา กลนสวรรณ

ประธานชมรมกลยาณธรรม

เกรน

สองดานของพทธศาสนา

คดต�า หรอ คดสง

ลทธบรโภคนยมกบการสรางตวตนใหม

ลทธบรโภคนยมกบความเปนตวตน

ปญหาตวตนของคนสมยใหม

ปญหาตวตนของลทธบรโภคนยม

การรบมอกบปญหาตวตน

เมอบรโภคนยมครอบง�าพทธศาสนา

กลบมาสแกนแทของพทธศาสนา

๑๒

๑๕

๒๑

๒๕

๓๑

๓๕

๔๗

๕๙

๖๗

๗๕

ส า ร บ ญ

ทานอาจารยพทธทาส สรปเกยวกบชวตทดเอาไวอยางงดงามและสนกระชบวา

“ชวตทดคอ ชวตทสงบเยนและเปนประโยชน”สงบเยน  เพราะลด  เพราะละ

เพราะมปญญาเขาถงความจรงของชวตจนกระทงไมหวนไหวไปกบความเปนอนจจงของสงขารหรอความไมเทยงของสรรพสง

อาตมารสกเปนเกยรตทไดรบนมนตมาแสดงธรรมเนองใน โอกาสทจฬาลงกรณมหาวทยาลยจะมอายครบ ๑๐๒ ป  ปกต เมอครบรอบการกอตงองคกร การสถาปนามหาวทยาลย หรอ แมกระทงการขนบานใหม  เรายอมถอวาเปนโอกาสมงคล สงหนง ทชาวพทธเรานยมท�ากนกคอ การนมนตพระมาเจรญพระพทธมนต เพอเปนสรมงคล หรอเพอเปนขวญก�าลงใจแกเจาภาพ รวมทง สมาชกของหนวยงานหรอองคกร อกสวนหนงทขาดไมไดกคอ การนมนตพระมาแสดงธรรม ซงกคอการกลาวถงสจธรรมของ ชวต  เพอใหผคนตระหนกความไมประมาท

เกรน

12

13

การสดบฟงความจรงของชวตทเรยกวาสจธรรม  บอยครง เปนสงทผคนละเลย มองขาม หรอไมอยากนกถง  เชน ความ ไมเทยงของชวต ความไมจรงยงยนของสรรพสง มความเจรญ กยอมมความเสอม  เปนของคกน หรอวา  ในทามกลางความสข นน มความทกขทผคนไมสามารถหลกพนได ความจรงของชวต ดงกลาว  ผคนไมคอยอยากฟง  เพราะวาไมถกใจ  กระทบใจ หรอวากระเทอนกเลส แตเปนสงส�าคญทควรสดบรบฟง  เพอเปน เครองเตอนใจในการด�าเนนชวต

การนมนตพระมาเจรญพทธมนตเพอความเปนสรมงคลกด การสดบฟงธรรมหรอสจธรรมจากพระภกษสงฆกด  จะวาไปแลว เปนสงสะทอนถงบทบาทของพทธศาสนาสองประการ

ในดานหนง  พทธศาสนามบทบาทในการใหความหวง ใหก�าลงใจ หรอแมกระทงปลอบประโลมใจผคน  โดยเฉพาะ ในยามทประสบกบความทกข บทบาทดานนเปนสงดงดดผคน จ�านวนมากใหเขาหาพทธศาสนา กลาวไดวาเหตผลหลกทผคน เขาวดหรอวาเขาหาพทธศาสนา  กเพราะตองการความหวง หรอก�าลงใจ  เชน  มาท�าบญกเพราะหวงวาจะมโชค  มลาภ

สองดานของพทธศาสนา

15

16

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

มความมงมศรสข  เมอประสบเคราะห  เปนหนเปนสน  หรอ เจบปวย  ผคนกอยากมาวดเพอใหพระสะเดาะเคราะห  ดวย ความหวงวาความทกขจะมลายหายไป  เคราะหกรรมจะสญสนไป หลายคนมาวดกเพอขอน�ามนตหรอวตถมงคล ไวเปนทพงทางใจ ชวยใหแคลวคลาดจากภยอนตราย มคนอกไมนอย ทประสบ ความพลดพรากสญเสย  โดยเฉพาะสญเสยคนรก หรอรสกผด ตอผทจากไป  การมาวดกเพอบรรเทาความโศกเศรา  ความ รสกผด  เชน มาถวายสงฆทาน ท�าบญอทศใหกบบคคลเหลานน นคอความคาดหวงของผคนทมาวด  และเปนสงทพทธศาสนา ไดตอบสนองมาโดยตลอด

นอกจากการใหความหวง ก�าลงใจ หรอปลอบประโลมใจ ใหกบผคนแลว อกบทบาทหนง ทส�าคญของพทธศาสนากคอ การช กระตน  เปดใจใหผคนตระหนกถงความจรงของชวต และ เหนความส�าคญของการฝกฝนพฒนาตน  ซงบางครงเปนสงท สวนทางกบกเลส และเปนดานทชาวพทธจ�านวนมากไมอยากฟง

มคราวหนงอาตมาแสดงธรรมทวด ปกตจะพดเรองความสข ความสงบ แตวนนนอาตมาพดเรองการเตรยมตวตาย ปรากฏวา มชาวบานคนหนงเดนลงจากศาลาไปเลย  เพราะไมพอใจทอาตมา พดเรองทไมเปนมงคล ตอนหลงไดคด กมาขอโทษอาตมา นคอ ปฏกรยาหรอความรสกของคนจ�านวนไมนอย  เมอไดยนเรองน ขอใหสงเกตวา  เวลาผคนปรารถนาความมงมศรสข กอยากไดพร

17

พระไพศาล วสาโล

จากพระ แตพอพระพดถงความจรงของชวต  วาทกคนตองตาย จงควรเตรยมตวตายเสยแตเนนๆ หลายคนกลบไมอยากฟง ถา อดหไดกคงท�า

สองดานของพทธศาสนาดงกลาว จรงๆ แลว  เปนสงทม ควบคกนมาโดยตลอด  ในขณะทพระสอนวา  การท�าบญยอม ท�าใหเกดความเจรญ ในขณะเดยวกนทานกบอกวา ความเจรญนน ไมเทยง ทกอยางตองเสอมและดบไปในทสด  ในขณะทพระทาน ใหพรวา  อาย  วรรณะ  สขะ  พละ  ทานกพดอกดานหนงวา ในทสดทกคนกตองตาย แมมรางกายแขงแรงเพยงใด สดทาย กตองเจบปวย  แมผวพรรณจะผองใสเพยงใด  สดทายกตอง หมนหมองเพราะความแกชรา  ในขณะททานพดถงการท�าความ เพยรเพอจะไดร�ารวยมงคง  ทานกเตอนวา  ความร�ารวยมงคง หรอลาภยศนนเจอไปดวยทกข  เปนภาระทตองรกษา ท�าใหเกด ความหนกอกหนกใจอยเสมอ อกทงไดเทาไหรกไมรจกพอเสยท

นคอสองดานของพทธศาสนา  ทมาควบคกนโดยตลอด แตคนสวนใหญอยากฟงหรอสนใจแตดานทใหความหวงและ ก�าลงใจ  สวนดานทเปนความจรงของชวตททกคนตองประสบ ผคนกลบไมอยากฟง  ทงนกเพราะความจรงทวา  ไมมอะไรท แนนอน ไมมอะไรทยดมนถอมนไดเลยสกอยาง หรอ  ไมมอะไร ทยดมนวาเปนตวเราของเราได  สงเหลานถงทสดแลว  มน สะเทอนไปถงเบองลกของจตใจเรา  เพราะในเบองลกของจตใจ

18

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

เรา  ลวนปรารถนาความสข ความมงคงร�ารวย ความมนคง ความ ยงยน ความแนนอน จงยากทจะยอมรบวา  ไมมอะไรทแนนอน หรอจรงยงยน  ทกอยางเปนทกข  เมอมลาภกตองเสอมลาภ มยศกตองเสอมยศ  เมอเกดกตองแก  เจบ ตาย อะไรกตามท เรายดวาเปนของเรา  หรอแมกระทงตวเรา  สดทายมนกเปน เพยงมายาภาพ ไมมอะไรทเปนตวเราของเราอยางแทจรง นคอ ความจรงทคนนอยคนอยากจะฟง อยากจะรบร

การทเราละเลยคณปการดานหนงของพทธศาสนา โดยหวง เพยงวา พทธศาสนาจะใหแตความสข ความเจรญ ความมงม ดงนนจงเอาแตท�าบญ ถวายทาน หรอท�าตามประเพณ ท�าใหเรา ชาวพทธไดประโยชนนอยจากพทธศาสนา  เราควรตระหนกวา พทธศาสนาสามารถใหอะไรเราไดมากกวานน  ไมใชใหแค ความหวง  ไมใชใหแคก�าลงใจ ปลอบประโลมใจ หรอท�าใหเกด ความอบอนใจเทานน  แตพทธศาสนายงสามารถจะชวยใหเรา กาวขามความทกข  เปนอสระจากความทกข แตจะท�าเชนนนได กตองผานการฝกฝนตน  ทงการพฒนากาย  วาจา  หรอศล การฝกจตหรอสมาธ  และการพฒนาปญญาใหเกดขน  ถาเรา มปญญา  เขาใจความจรงของชวต จนวางใจไดถกตอง ไมปฏบตตว หรอวางจตวางใจขวางกระแสแหงสจธรรม  แมมความเสอม เกดขน  มเหตรายเกดขน  เจบปวย  แกชรา หรอประสบความ พลดพรากสญเสย  ใจกจะไมทกข  อยางไรกตามดงไดกลาว

19

พระไพศาล วสาโล

ความจรงเหลานผคนไมคอยอยากฟง  เพราะไมถกใจ  เชนเดยว กบการฝกฝนตน  เพอลด  ละ  ขด  เกลา  เปนสงทหลายคน ไมปรารถนา  เพราะวาสวนทางกบกเลส  เมอใดกตามทเรา ไมปรนเปรอกเลส กเลสกจะหาทางปนปวน สรางความวนวาย ในจตใจของเรา จนเรายอมพายแพตออ�านาจของมน

ถาหากเราเขาใจถงจดมงหมายของพทธศาสนาอยางแทจรง แลว  เราจะไมหลงเพลนกบสงทอาตมาเรยกวา  “ของหวาน” ทดงดดผคนใหเขาหาพทธศาสนา  แตเราจะยอมรบวาพทธ- ศาสนาม  “ยาขม”  ทจะบรรเทาความทกขใหกบจตใจของเรา ถาเราเขาใจตรงนได  เราจะไดรบประโยชนจากพทธศาสนา อยางเตมท  แตเปนเพราะผคนมกมองขามเปนสาระส�าคญของ พทธศาสนาไป  จงหลงวนอย ในความทกข  แมจะมความสข กเปนสขชวคราว  ในยามทไดลาภ  เจรญรงเรอง หรอในยามท ชวตราบรน  ปกต  กเพลดเพลนในความสข  แตพอชวตผกผน สญเสยทรพย พลดพรากจากคนรกหรอของรก อนเปนธรรมดา โลก ผคนกกลดกลมอมทกข  คดแตเพยงวา ถามพระมาเจรญ พทธมนต มารดน�ามนต มาสะเดาะเคราะห ความทกขเหลานน กจะบรรเทาเบาบางไป อยางนนบวาเปนการเสยโอกาสทจะได รบประโยชนจากพทธศาสนาอยางแทจรง

ผคนจ�านวนมาก ปรารถนาแตความสขจากวตถ  เชน ลาภ หรอความมงม  จนมองขามความสขทประเสรฐกวา  วเศษกวา อนเปนความสขทเกดจากการฝกฝนตน 

มเรองเลาวา มพระบวชใหมรปหนง  เมอครบก�าหนดสก กมาหาหลวงปด  พรหมปญโญ  เพอใหหลวงปอวยพรและรด น�ามนต  ในขณะทหลวงปพรมน�ามนตอยนน พระรปนนตงจต ปรารถนาในใจวา  “ขอความร�ารวยมหาศาล ขอลาภขอผลพนทว มกนมใชไมรหมด จะไดแบงไปท�าบญเยอะๆ” พอเงยหนาขนมา

คดต�า หรอ คดสง

21

22

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

กเหนหลวงปจองหนาอย  จากนนหลวงปกพดขนมาวา  “ทาน ททานคดนะมนต�า  คดใหมนสงไวไมดหรอ  แลวเรองททานคด นะ จะตามมาทหลง”  พระรปนนประหลาดใจวา  หลวงปร ใจ ของตนไดอยางไร แตหลวงปรไดอยางไรไมส�าคญ ทส�าคญคอ ททานพดวา  “ททานคดนะมนต�า คดใหมนสงไวไมดกวาหรอ”

อะไรททานวามนต�า  กไดแก  การขอใหมงคงร�ารวย  ให มกนมใชไมหมด คอหวงแตการมทรพย ทเรยกวา สามญทรพย แตทจรงแลว  ชวตเราสามารถเขาถงสงทประเสรฐกวานนได ซงพระทานเรยกวา อรยทรพย หรอ ความสขความสงบในจตใจ อนเกดจากการท�าความด  เกดจากการฝกจตฝกใจ หรอยงกวานน คอ ปรมตถ หรอ ประโยชนสงสด ไดแก นพพาน ความพนทกข เปนอสระจากทกขอยางสนเชง

มนษยเราสามารถเขาถงประโยชนสงสดดงกลาวได  และ พทธศาสนากเออใหเราเขาถงประโยชนสงสดนน แตผคนจ�านวน ไมนอย ปรารถนาประโยชนจากพทธศาสนาเพยงแคความมงม ความร�ารวย ซงทจรงแลว ไมสามารถชวยใหผคนพนทกขไดอยาง แทจรง พทธศาสนาทแทจรง สามารถแกทกขทางใจไดถงรากเหงา แตผคนสวนใหญกลบมองไมเหน แมจะเขาวดกตาม ดงตวอยาง พระรปทวา  นบประสาอะไรกบคนทไมไดเขาวดเลย  แตเรยก ตวเองวาเปนชาวพทธ

23

พระไพศาล วสาโล

ตอนนแนวโนมของคนสวนใหญกคอ  เวลามความทกขใจ หรอปรารถนาชวตทพงประสงค แมเปนชาวพทธกตาม  เขากลบ ไปหาค�าตอบจากสงอนทไมใชพระธรรมค�าสอนของพระพทธเจา สงทเขาหนไปหานนคออะไร ? คอ วตถสงเสพตางๆ ถงขนอาศย วตถเปนสรณะ ในการออกจากทกขทางใจ หรอเพอเขาถงชวต ทพงประสงค

เราควรตระหนกวา

พทธศาสนาสามารถใหอะไรเราไดมากกวานน

ไมใชใหแคความหวง  ไมใชใหแคก�าลงใจ

ปลอบประโลมใจ หรอท�าใหเกดความอบอนใจเทานน

แตพทธศาสนายงสามารถ

จะชวยใหเรากาวขามความทกข 

เปนอสระจากความทกข

ยคนสมยน คนเรามทาท มความสมพนธกบวตถแตกตาง จากคนยคกอนๆ  มาก  สมยกอนเราตองการสงเสพหรอวตถ กเพอความอยรอด หรอเพอความปลอดภย  เชน มกน มปจจยส พอเพยง ทจรงแลว สมยกอนอยาวาแตอาหาร แมกระทงเสอผา กยงหาไดยาก  เสอผาเปนของมคา  ในสมยพทธกาลจนกระทง ถงเมอไมกรอยปมาน  เพยงแคเสอผาผนหนงกหาไมไดงายๆ เพราะเปนสงมคามราคา ตลอดทงชวต คนๆ หนง อาจจะมเสอผา แคสองสามชดเทานน  จงเกดประเพณถวายผาปา ถวายผากฐน เพราะฉะนน การมวตถเพอความอยรอด เพอปกปองจากอนตราย ถอวาเปนความปรารถนาอยางเตมทของผคนสมยนน

ลทธบรโภคนยม

กบการสรางตวตนใหม

25

26

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

แตเมอเวลาผานไป  เราไมไดตองการวตถเพยงเพอความ อยรอด เพอความปลอดภย เชน ขาว อาหาร บาน เรายงตองการ วตถเพอความสะดวกสบายทางกาย  เชน วทย  โทรทศน  เครอง ซกผา ตเยน รถยนต แตมาถงวนน ผคนตองการมากกวานน ยคน เปนยคทมลกษณะพเศษจนมชอเรยกอยางหนงวายคบรโภคนยม เพราะเปนยคทผ คนมความเชอแพรหลายวา  “มมากเทาไหร กสขมากเทานน”  ถาอยากสขมากๆ กตองบรโภคมากๆ แตการ บรโภคของคนยคนแตกตางจากคนยคกอนคอ  ผคนไมไดเสพ เพอความเอรดอรอย  เพอปรนเปรออายตนะ  เพอความสะดวก สบายเทานน  แตเสพเพอความสขทางใจ  เพอการมตวตนใหม ยงกวานน หากสงเกตจะพบวา ทกวนนผคนจ�านวนไมนอย จรงๆ แลวไมไดตองการเสพสนคา  แตตองการเสพภาพลกษณ  เสพ ภาพตวตน ทท�าใหรสกวาเขาเปนคนใหม มตวตนใหม หากดใหด

ขอใหสงเกตวา  โฆษณาระยะหลงๆ ไมคอยเนนคณสมบตทางกายภาพของสนคา แตเนนบคลกลกษณะของบคคลทจะมาเปน

นายแบบหรอนางแบบ ทเราเรยกวาพรเซนเตอร ซงกคอการน�าเอาภาพลกษณทพงปรารถนา

มาผกตดกบสนคาอยางแนบแนน

27

พระไพศาล วสาโล

เขาไมไดเสพสนคา แตเสพยหอหรอแบรนดเนม ซงเปนสญลกษณ หรอตวแทนคณสมบตบางอยางทเขาอยากม

พฒนาการดงกลาว  จะเหนไดจากสนคาทขายตามราน รานคาแตกอนมแตสนคาทจ�าเปนตอการด�าเนนชวต  เชน  ขาว ปลา  ไข  น�าปลา น�าตาล  เกลอ  สบ  ผงซกฟอก แตพอสงคม พฒนามากขน อตสาหกรรมเจรญงอกงามมากขน สนคาทไดรบ ความนยมไมใชสนคาเพอความอยรอดแลว แตเปนสนคาทอ�านวย ความสะดวก  ใหความเพลดเพลน หรอประดบประดา ตกแตง เชน  เครองส�าอาง ครมประทนผว วทย  โทรทศน ตเยน  เครอง ซกผา  ไปจนถงรถยนต แตเมอมาถงจดหนง  วถการบรโภคของ ผคนกเปลยนไป  คนจ�านวนมาก  โดยเฉพาะคนชนกลางหรอ

28

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

คนชนสง  เขาไมไดบรโภคเพอความสะดวกสบายทางกายเทานน แตยงตองการมากกวานน นนคอตอบสนองความตองการทจะเปน อะไรบางอยาง  เชน  เปนคนฉลาด เปนคนทนยค มบคลกมาดมน หรอวาทรงเสนห พดงายๆ คออยากเปนคนใหม  และจะเปนได กดวยการบรโภคสนคาบางชนด ทเรยกวาสนคาแบรนดเนม ซง ท�าใหเขามภาพลกษณหรอภาพตวตนทพงปรารถนา

ในยคน  โฆษณามอทธพลมากตอการก�าหนดความตองการ หรอความคาดหวงของผคน ขอใหสงเกตวา  โฆษณาระยะหลงๆ ไมคอยเนนคณสมบตทางกายภาพของสนคา  เชน รวดเรว คงทน สวย อรอย  ออนนม แตเนนบคลกลกษณะของบคคลทจะมาเปน นายแบบหรอนางแบบ ทเราเรยกวาพรเซนเตอร  ซงกคอการน�า เอาภาพลกษณทพงปรารถนามาผกตดกบสนคาอยางแนบแนน เพอใหผชมโฆษณาเกดภาพประทบในใจวา บคลกลกษณะเชนนน ตวตนอยางนน  จะบงเกดขนกบตนได หากบรโภคสนคาดงกลาว

ขอใหเราสงเกตวา สนคาทโฆษณาอยางแพรหลาย  เปนท นยมของคนชนกลาง ตงแตระดบกลางถงระดบบน มกจะไดแก เสอผา รองเทา กระเปาถอ  เครองส�าอาง ครมบ�ารงผว หรอไม กนาฬกา โทรศพทมอถอ รถยนต ซงลวนเปนสงทบรโภคใชสอย ในทสาธารณะ ท�าไมถงเปนเชนนน ?  กเพอแสดงตวตนทพง ปรารถนาใหคนอนไดเหน  อะไรทบรโภคแลวไมคอยมคนเหน ยอมไมเปนทนยม

29

พระไพศาล วสาโล

เนองจากผคนบรโภคสนคาเพอแสดงภาพลกษณบางอยาง ใหผคนเหน ดงนนสนคาจะผลตจากอะไร มคณสมบตอยางไร กไมส�าคญเทากบยหอหรอแบรนด  ทประทบลงบนสนคานน เพราะยหอหรอแบรนดนน  เปนตวสอภาพลกษณในสายตาของ ผคน  เมอสงคมพฒนามาจนกลายเปนสงคมบรโภค หรอสงคม ทลทธบรโภคนยมแพรหลาย จนกลายเปนกระแสหลก ยหอหรอ แบรนดจะมความส�าคญตอผคน มากกวาคณสมบตทางกายภาพ ของสนคา ยหอเหลานจะถกสรางขนมา  เพอเปนสญลกษณแทน คณสมบตบางอยางทผคนอยากมอยากเปน  เชน  เปนสญลกษณ แหงความทนสมย ความมรสนยม ความฉลาดปราดเปรยว หรอ ถกน�ามาเชอมโยงแนบแนนกบความเกง ความเปนผชนะ ความ เปนไทย ทงนโดยอาศยการโฆษณา

โฆษณาทประสบความส�าเรจ  ยอมท�าใหผ คนร สกใน สวนลกวา ตนไดเปนอะไรบางอยางทพงปรารถนา  เมอไดบรโภค สนคาทมยหอหรอแบรนดเนมดงกลาว  เราไมไดบรโภคเพอ ความสะดวกสบาย  หรอเพอความเอรดอรอย  เชน  อาหารท เอรดอรอย  เพลงทไพเราะ  หนงทสนก  แตเราบรโภคเพราะ ปรารถนาอะไรทลกไปกวานน  คอการเปนอะไรบางอยางท พงประสงค  ซงพดอกอยางกคอ การมตวตนใหม

เดยวนวยร นจ�านวนไมน อย  ไมได กน  Coke  หรอ McDonald’s  เพอความอรอย แตเพราะตองการเปนคนทนสมย เขาไมไดใสรองเทา Nike  เพราะนมเทาหรอวาใชทน แตเพราะ อยากเปนผชนะ เหมอนนกกฬาทมชอเสยง  ถาเปนเมอ ๑๐ ปกอน ก  Tiger  Woods  หรอ  Michael  Jordan  สมยนกเป น นกกฬาคนอน  เชน Messi หลายคนไมไดกนกาแฟ Starbucks เพราะวารสชาต แตเพราะตองการเปนคนรนใหมทกาวล�า มระดบ หลายคนไมไดสะพายกระเปา  Louis  Vuitton  เพราะมนสวย หรอทน แตเพราะอยากมบคลกมาดมน  เปยมรสนยม ประโยชน ใชสอยหรอคณลกษณะทางกายภาพของสนคา  ไมไดดงดด คนมากเทากบภาพลกษณทตดมากบยหอ นคอเหตผลวา  เดยวน คนไมไดบรโภคหรอเสพสนคา แตบรโภคยหอ บรโภคแบรนดเนม หรอเสพภาพลกษณทตดมากบสนคานน

ลทธบรโภคนยม

กบความเปนตวตน

31

32

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ใหเราสงเกต  โดยเฉพาะนกบรโภคระดบสง  เดยวนไมได ซอสนคา  แตซอยหอ  ไมไดบรโภคคณสมบตทางกายภาพของ สนคาหรอประโยชนใชสอย แตบรโภคสญลกษณ หรอคณคาทาง นามธรรมทผกตดมากบยหอ ผผลตสนคากเขาใจความตองการ ของผบรโภคในยคปจจบน  เพราะฉะนน  เขาจะไมเนนเรองคณภาพ หรอประโยชนใชสอยของสนคา อนนนเปนเรองรอง  เรองหลก กคอ การผลตภาพลกษณ หรอการสรางคณคาทางนามธรรมให กบผลตภณฑ  เชน Nike ประกาศวา  เขาไมใชบรษทรองเทา  เขา ไมไดขายรองเทา แตเขาเปนบรษทกฬา  เขาขายความเปนนกกฬา ทสมารท  Ford กไมไดขายรถ แตขายภาพลกษณความเปนคน ชนกลางททนสมย McDonald’s  กไมไดขายแฮมเบอรเกอร แตขายภาพลกษณความเปนคนทนสมยและมตรภาพทไวใจได Marlboro  ไมไดขายบหร  แตขายภาพลกษณความเปนชายชาตร และความเปนอเมรกน  Starbucks  ไมไดขายกาแฟ  แตขาย ความเปนคนทนสมย มความคดสรางสรรค หรอเปนพวก Mil- lennium สวน Diesel  กไมไดประกาศวาเขาขายกางเกงยนส แตประกาศวาขายไลฟสไตลททนสมย  รวมถงการอนรกษ สงแวดลอมและธรกจทมจรยธรรม แมแต  IBM กประกาศวา เขาไมไดขายคอมพวเตอร  แตขายค�าตอบทางธรกจ

บรษทชนน�าทงหลายไมไดใหความส�าคญกบการขายสนคา มากเทากบการขายยหอ  ไมไดใหความส�าคญกบคณภาพ หรอ

33

พระไพศาล วสาโล

ประโยชนใชสอยของสนคา  มากเทากบภาพลกษณทตดมากบ สนคานน ทงหมดทพดมากเพอจะชใหเหนวา ผคนทกวนนหนมา แกทกขทางใจดวยการเสพสนคา หรอเสพภาพลกษณทมากบสนคา สนคาทวาน  อาจเปนวตถ อาจเปนบรการ หรอเปนประสบการณ กได ประสบการณทวาน  อาจจะไดแก การไปเทยวตางประเทศ ไปดสนยแลนด  ไปชมการแขงขนฟตบอลโลกนดชงชนะเลศ หรอไดรวมชมฟตบอลนดวนแดงเดอดทองกฤษ  เหลานถอเปน การบรโภคอยางหนง  เปนการบรโภคประสบการณ  ไมใชเพอ ความเอรดอรอย  ความสนกหรอความสบายเทานน  แตเพอ ความรสกวา ฉนไดเปนอะไรบางอยางทพงปรารถนา

การเสพสญลกษณ หรอภาพลกษณทมากบสงเสพ พดอก อยางหนงกคอ การเอาภาพลกษณนนมาประดบตวตน หรอกลน เขามาเปนสวนหนงของตวตน ดวยเหตนจงกลาวไดวา ผคนจ�านวน มาก ไมไดเสพสนคาเพอความสะดวกสบายทางกายอกตอไป แต เพอตอบสนองความสขทางใจ หรอเพอแกทกขทางใจ  จรงอย คนสมยกอนเสพหรอมวตถเพอความสขทางใจเชนกน  เชน  เพอ การมหนามตา มสถานภาพทสงขน ดงมส�านวนวา “มเงนนบเปน นอง  มทองนบเปนพ”  แตปจจบน  ผ คนไมไดมหรอเสพเพอ สถานภาพเทานน  แตเสพเพอการมตวตนใหม  หรอเพอแกไข ความคบของทางจตใจ  ในระดบทเรยกวา  “จตวญญาณ”  เลย ทเดยว

รถคนนสแดง

วนนอาตมาจะพดถงปญหาตวตนของคนสมยใหม  และ จะเชอมโยงวา การเสพวตถ  หรอการคลอยตามกระแสบรโภค นยมส�าหรบคนจ�านวนไมนอย  เปนไปเพอแกปญหาตวตน หรอ เพอการมตวตนใหม

ปญหาตวตนทเกดกบคนทกวนนมหลายประการ ประการ แรก คอความรสกโดดเดยวอางวาง ท�าใหตองการมสงกดหรอ รสกวาเปนสวนหนงของบางสงบางอยางทใหญกวาตน หลายคน พบวา  การเสพสนคาบางอยาง  ชวยท�าใหตนมสงกด  มชมชน ชวยลดความโดดเดยวอางวาง ท�าใหเกดความมนคงในจตใจได หลายคนทใชผลตภณฑของ Apple เชน MacBook หรอ  iPhone ท�าใหรสกวา  เขาเปนสวนหนงของชมชนทกวางใหญ เปนชมชนทม

ปญหาตวตนของคนสมยใหม

36

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ความผกพนกบผลตภณฑ มผลตภณฑเปนแกนกลาง  เปนตวยด เหนยว  ดงมค�าเรยกวา  “สาวก Apple” หลายคนทข  Harley Davidson แลวรสกวาตนมชมชนเพอนพองทกวางใหญ ท�าให ไมรสกโดดเดยว

การบรโภคสนคา  จงเปนการสรางความเชอมโยงกบผคน จ�านวนไมนอยทมรสนยมเหมอนกน มความภกดในสนคา หรอ พดใหถกกวานนกคอ มความภกดในยหออยางเหนยวแนน มน ท�าใหเขารสกวา  เขามพวก มชมชน  รสกอบอนใจ  ในท�านอง เดยวกน การเขารวมคอนเสรต  เปนแฟนคลบของดารา หรอวา การไดรวมอเวนทใหญๆ ในดานบนเทงและการกฬา กเปนสงหนง ทชวยลดความรสกอางวางโดดเดยว  เปนการบรโภคอยางหนง ทเรยกวา  “การบรโภคประสบการณ” ท�าใหเกดความรสกมกลม กอน ท�าใหไมรสกโดดเดยว

ปญหาตวตนประการทสองกคอ การไมพงพอใจในตวตน รสกวาตวเองไรคา  ไมนาภาคภมใจ จงตองการมตวตนใหม และ ทางออกทหลายคนพบกคอ การซอสนคาแบรนดเนม อยางทได กลาวไวแลววา ผคนจ�านวนมากไมไดเสพเพราะประโยชนใชสอย ไมใชเพราะวามนอรอย  ไมใชเพราะวามนสะดวกสบาย  ไมใช เพราะวามนปลอดภย แตเพอเสรมสรางภาพลกษณใหดด  เชน เปนคนเกง  เปนแมน  เปนผน�า  เปนคนมความคดสรางสรรค เดยวนสนคาแบรนดเนม  ไมใชเปนแคสงแสดงตวตนเทานน แต

37

พระไพศาล วสาโล

มนเปนสงท  “สรางตวตนทพงปรารถนา”  เลยทเดยว มนไมใช เปนเครองแสดงตวตนของเรา  แตมนเปนสงทสรางตวตนใหม ใหกบเรา หรอสรางภาพตวตนใหมใหกบเรา  ในสายตาของผคน ทงหลาย

สนคาแบรนดเนมเหลานมเสนหตอผคน  เพราะมนใหสญญา วา  เมอซอหรอใชมนแลว  เราจะมตวตนใหม หรอไดเสพความฝน ไดเขาถงคณคาความรสกทดงาม  หรอประสบการณทท�าให อมเอมใจ อยางทบอกไวแลววา  Ford  เขาไมไดขายรถ แตขาย ความเปนคนชนกลางททนสมย คนซอ Ford หรอ Benz กไมใช เพราะมนปลอดภย ขบเรว ขบนม แตเพราะมนใหความรสกถง การมตวตนใหม McDonald’s กไมไดขายแฮมเบอรเกอร  เขา ขายภาพลกษณความเปนคนสมยใหม รสชาตหรอความรสกทลน เปนเรองหนง  แตทส�าคญกวาคอความรสกทางใจ นนคอความ เปนคนทนสมย  Starbucks กไมไดขายกาแฟ แตขายความเปน คนรนใหม มความคดนอกกรอบ รสชาตเปนอกเรองหนง  และ ไมใชสงส�าคญดวย สงส�าคญคอ การไดเตมเตมอะไรบางอยาง ในจตใจ คอการสรางตวตนใหมในความรสกของเขา 

จรงอยทพดมาน  เปนเรองของภาพลกษณ  เปนเรองของ จนตนาการ  เปนเรองของความรสก อยางไรกตาม  “ความจรง” ทกวนนไมไดหมายถงสงทมอยจรงเทานน  แตยงหมายถงสงท เราคดวาม  รถสขาว  ถาเราคดวามนสเขยว มนกเขยว สงเกตไหม

38

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ทกวนนมรถหลายคนทตดขอความวา  “รถคนนสแดง” ทงๆ ท สเขยว ถาเจาของคดวามน “แดง” มนกแดง บางคนตดขอความวา “รถคนนสขาว” ทงทด�าเมยมเลย แตเขาไมรสกวามนด�า  ถาเขา คดวามน  “ขาว” รถคนนนกขาว มนเปนความจรงในจนตนาการ ซงในความคดของเขาอาจจะส�าคญกวาความจรงในทางกายภาพ หรอความจรงแบบ objective ดวยซ�า  และนกคอสงทวตถโดย เฉพาะสนคาแบรนดเนมกระท�า หรอสงผลตอจตใจตอผคน คอ ใหความรสกวา  “ฉนเปนคนทนสมย” ฉนเปนคนมาดมน ฉนเปน คนมรสนยม  เปนแมน  หรอวาเปนคนทคดนอกกรอบ  เปน คนอสระเสร  หลายคนอาศยการบรโภคสนคา  เปนค�าตอบใน การมตวตนใหม  ชวยลดความทกขทางใจทไมพอใจในตวตนเดม

มชาวอเมรกนผหนงพดไวนาสนใจวา  “การบรโภค  เปน หนทางในการบรรลซงการพฒนาตน การประจกษแจงแหงตน และการยงตนใหไพบลย”  ขอความดงกลาว คลายๆ กบหนาทของ ศาสนาเลย  เพราะศาสนาทงหลายกมงเนนการพฒนาตน มงให เกดการประจกษแจงแหงตน  (Self-Actualization) และท�าให เกดความเจรญงอกงาม ครงหนงศาสนาเคยท�าหนาทน  แตคน จ�านวนมากในปจจบนบอกวา  ศาสนาไมจ�าเปนแลว  ใชการ บรโภคดกวา  เพราะถาฉนบรโภคถก บรโภคเปน ซอยหอไดถก ฉนกจะบรรลถงการพฒนาตน การประจกษแจงแหงตน  และ การยงตนใหไพบลยได

39

พระไพศาล วสาโล

ปญหาตวตนประการทสาม คอ ความรสกพรอง ความรสก พรองนมหลายระดบ ระดบแรก  คอความรสกพรองหรอขาด จดหมายในการด�าเนนชวต หมายความวา  ไมรวาเกดมาท�าไม อยไปเพออะไร หาจดหมายของชวตไมเจอ  จงรสกเควงควาง แตบรโภคนยมใหค�าตอบได นนคอ  “อยเพอรวย อยเพอความ มงคงร�ารวย” หลายคนรสกมจดหมายในชวตขนมาทนท จดหมาย ทวา คอมเยอะๆ หรอ สะสมมากๆ ร�ารวยกวาคนอน ความคด ดงกลาวชวยลดความรสกพรอง  หรอความรสกไมมเปาหมาย ในชวตไดเหมอนกน  หลายคนตงเปาตงแตเปนนกศกษาวา ภายในเวลาหาปหลงจากเรยนจบ จะตองมเงนใหไดสบลาน  เรยน จบแพทยอายสามสบ จะตองมเงนยสบลาน  อนนคอจดหมาย ในชวตทท�าใหหลายคนรสกมชวตชวาขนมา นคอจดหมายชวต ทกระแสบรโภคนยมมอบใหกบผคนจ�านวนไมนอย ท�าใหรสกวา ชวตนไมเควงควางลองลอย

ความรสกพรองประการตอมา คอ พรองความสข  ใครทม ปญหาน  บรโภคนยมกจะตอบวา  “เปนเพราะคณยงมมากไมพอ ถาคณมมากกวาน คณกจะมความสข” มการสอบถามคนอเมรกน จ�านวนมากวา “อะไรทจะท�าใหคณมความสขมากกวาเดม”  เกอบ รอยทงรอยตอบวา “มเงนมากกวาทมอยตอนน” หลายคนเชอวา ถามเงนมากกวาน  ฉนจะมความสขยงขน ทฉนยงไมมความสข ตอนนเพราะยงมไมพอ ยงมนอยไป บรโภคนยมใหค�ามนสญญา

40

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

วา  ถาคณมเงนมากๆ คณกจะมความสขมาก ความทกขทเคยม กจะบรรเทาหายไป 

ความรสกพรองประการทสาม  เปน ความรสกพรองทาง จตวญญาณ หรอในระดบจตไรส�านก  ในดานหนงมนคอความ กลวตาย แตทจรงมนคอความกลววาตวตนจะไมยงยน จะวาไป แลว คนเราไมไดกลวตายมากเทากบกลวตวตนจะดบสญ แตวา ในระดบพนผว  เพยงแคความตายอยางเดยวกท�าใหผคนเกด ความกลว  ร สกกระสบกระสาย  นคอสงทรบกวนจตใจผ คน ทางออกของผคนจ�านวนมากกคอ  เสพสขใหเยอะๆ จะไดลมตาย เมอสนกสนานเพลดเพลนมากๆ กจะไมมเวลาคดถงความตาย ของตน หรอลมไปเลยวาสกวนหนงเขาจะตองตาย หลายคนจง อย เหมอนคนลมตาย  นเปนวธทหลายคนใชรบมอกบความ กลวตาย คอท�าตวใหวน ท�าใจไมใหวาง บางคนกวนกบการท�างาน แตหลายคนกวนกบการเสพ ความสนกสนาน ชวยท�าใหลมตาย ไปได อยางนอยกชวงเวลาหนง

แตนอกจากความกลวตายแลว  ยงมความรสกลกๆ  ท รบกวนจตใจผคนในระดบจตไรส�านก  นนคอความไมมนใจวา ตวตนมจรงไหม  เรองนไมคอยมคนพดถงกนเทาไหร แตวาอาตมา เชอวามนรบกวนจตใจผคนจ�านวนไมนอย จรงอย  คนสวนใหญ มความเชอวา ตวกนมอยจรง แตในสวนลกๆ กเกดความระแวง สงสยวา ตวกมจรงไหม

41

พระไพศาล วสาโล

41

การคนพบของพทธศาสนาทส�าคญ คอการคนพบวาตวก ไมมอยจรง ตวกหรอตวตนเปนแคภาพปรงแตงทจตปรงขนมา เปนมายา อะไรทเปนมายา อะไรทไมเปนความจรง  ในสวนลก ของจตใจเราทกคนกยอมร  แมมความยดมนถอมนในตวตน แต กจะมบางชวงบางขณะทเราเกดความสงสยวา  ตวกมจรงหรอ เพราะวาตวตนหรอตวกในความร สกของเรามนแปรเปลยน ไปเรอย ตวอยางเชน  เวลาเราเจอลก ตวตนทเปนพอแม  หรอ ความส�าคญมนหมายวาเปนพอแมกปรากฏ  แตเวลาเราเจอ พอแม  ตวตนใหมกเกดขน  คอ  ตวตนทเปนลก  เวลาเราเจอ ลกศษย ตวตนทเปนครกปรากฏ แตเวลาเราเจอครเกาๆ ตวตน ทเปนศษยกปรากฏ  เวลาเราเจอฝรง ตวตนทเปนไทย หรอความ ส�าคญมนหมายวา ฉนคอคนไทยกผดขนมา พอเจอคนใต ตวตน ทเปนคนอสานกผดขนมาแทนท  เวลาเจอคนชยภม ตวตนทเปน คนขอนแกนกปรากฏ

คนทสอบไดเกรด ๓.๘ ยอมรสกวากเกง แตพอเจอคนท ได  ๔.๐  หรอไดเหรยญทองเกยรตนยม  ความรสกวากเปน คนเกงกหายไป  เกดความรสกวา  กเปนคนไมเกงไปเสยแลว อาจเกดความอจฉาเขาขนมากได คนทเปนแชมปฟตบอลถวย ก. ทแรกกเกดความส�าคญมนหมายวา  กเกง  แตพอไปเจอแชมป พรเมยรลกขององกฤษ ความรสกวากเกงกหายไป ความรสกวา กไมเกง กมาแทนท

42

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

เราจะสงเกตเหนไดวา  “ตวก” แปรเปลยนไปเรอย ขนอย กบสถานการณและบรบท  ถา “ตวก” จรงแทแนนอน แลวท�าไม มนแปรเปลยนไปเรอย ? ปรากฏการณดงกลาวเปนตวอยางหนง ทท�าใหหลายคนหรอแทบจะทกคนกวาได  เมอถงจดหนงกสงสย หรอเกดกงขาขนมาวา  “เอะ ตวก  มจรงไหม ?” แตธรรมชาต ของจตสวนลก ยอมรบไมไดวา “ตวก” ไมมจรง  เพราะถาตวก ไมมจรงกเควงส  สงทเรามกท�ากคอ  พยายามกดความลงเล สงสยนเอาไว กดมนเอาไวในสวนลกของใจ แตสงทกดเอาไวนน ไมเคยหายไปไหน มนแคหลบไปอยในจตไรส�านก คอยโผลออก มารบกวนจตใจตอนเราเผลอ

อะไรทเรากดเอาไวมนไมเคยหาย แตหลบซอนอย แลวโผล ออกมาในยามทเราเผลอ หรอไมกแสดงตวในลกษณะอน คนท

มการสอบถามคนอเมรกนจ�านวนมากวา“อะไรทจะท�าใหคณมความสขมากกวาเดม” 

เกอบรอยทงรอยตอบวา “มเงนมากกวาทมอยตอนน”

หลายคนเชอวา ถามเงนมากกวานฉนจะมความสขยงขนทฉนยงไมมความสขตอนน เพราะยงมไมพอ ยงมนอยไป

43

พระไพศาล วสาโล

โกรธเกลยดพอถงขนอยากท�ารายพอ แมจะกดขมความรสกโกรธ เกลยดพอเอาไว แตบางครงมนโผลออกมาเปนความโกรธเกลยด อยางอนแทน มบางคนเกลยดศาลพระภม อยากเตะศาลพระภม ทกครงทเหน  แตเมอสาวไปลกๆ  กพบวาเขาโกรธเกลยดพอ แตเจาตวยอมรบไมไดวาตวเองมความรสกนกบพอ  เพราะคนดเขา ไมโกรธเกลยดพอ จงกดความรสกนเอาไวในสวนลกของใจ แต ความรสกนไมไดหายไปไหน มนเพยงแตโผลในรปอน นนคอ โกรธเกลยดศาลพระภม

ความลงเลสงสยวา “ตวกไมมจรง” กเชนกน ใจเรายอมรบ ไมไดวา ตวกไมมจรง จงพยายามกดความสงสยนเอาไวจนอยใน จตไรส�านก  วนดคนดมนกโผลออกมาสจตส�านก  เปนความรสก พรอง อนนเปนแนวคดของ  เดวด ลอย  (David  Loy) นกคด ชาวพทธทนาสนใจมาก ความรสกพรองดงกลาว ท�าใหเกดความ รสกไมมนคง  งอนแงน คบของ กระวนกระวาย ท�าใหไมเปนสข 

วธหนงทคนทวไปใชในการบรรเทาความรสกพรองกคอ การเสพและครอบครองวตถ  หรอมเงนมากๆ ทงนเพอเตมเตม จตใจ ทรพยสนเงนทองเปนวตถรปธรรม ทหลายคนคดวาจะ ชวยท�าใหใจหายพรอง  ไดรบการเตมจนเตมได  นคอเหตผลวา ท�าไมผคนพากนแสวงหา บรโภค และสะสมวตถอยางเอาจรง เอาจง  ไมใชเพยงเพอความสะดวกสบายทางกาย ไมใชเพอความ เอรดอรอยทางอายตนะ หรอเพอความสนกสนานเทานน ทส�าคญ

44

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

คอเพอเตมเตมจตใจ  เพอลดความรสกพรอง  โดยพยายามยดหา อะไร  มาเปนตวตน  หรอรองรบค�าจนภาพตวตนใหดเปนจรง ขนมา

ประเดนนอาตมาคดวานาสนใจ คนทกวนนไมไดตองการ มวตถมากๆ  เพอแสดงความยงใหญของตวกเทานน ลกไปกวานน คอท�าไปเพอลดความรสกพรอง  เพอใหจตใจมทยดเหนยว สงท ใชเตมเตมจตใจ หรอท�าใหจตใจไมคลอนแคลน วางเปลา กลวงโบ อาจจะไมไดมแตวตถเทานน  อาจจะเปนประเทศชาตดวยกได ความรสกพรอง  อาจจะน�าไปสการยดประเทศชาตวาเปนตวก หรอยดอดมการณบางอยางทใหญกวาตวเอง  บางคนอาจจะ ยดบรษท  เพอลดความรสกพรอง  นกธรกจชาวญป นจ�านวน ไมนอย  เมอหลายสบปกอนนบถอบรษทของตนเปนเหมอนพระเจา ส�าคญยงกวาครอบครว  จนยอมตายเพอบรษทได  เพราะบรษท คอสงทเขายดถอเปนตวตน มนเปนสงทชวยใหเขารสกวามตวตน ทมนคง  เปนสงทชวยเตมเตมจตใจ ท�าใหรสกไมวางเปลา

ดวยเหตนจงกลาวไดวา การแสวงหาวตถของคนในยคนท เรยกวายคบรโภคนยม ไมไดเกดจากตณหาทเรยกวา กามตณหา คอ  ความอยากม  อยากได  อยากเสพ  เพอรสอรอย  แตเกด จากแรงผลกทางจตวญญาณ ทปรารถนาการเตมเตมทางจต เพอลดความรสกพรอง หรอเพอการเปนอะไรทมนคง  จรงแท เปนความปรารถนาหรอตณหาทเรยกวา ภวตณหา

คนสวนใหญอยากฟง หรอสนใจแตดานทใหความหวงและก�าลงใจสวนดานทเปนความจรงของชวต

ททกคนตองประสบ ผคนกลบไมอยากฟงทงนกเพราะความจรงทวา

ไมมอะไรทแนนอน ไมมอะไรทยดมนถอมนไดเลยสกอยาง 

หรอ  ไมมอะไรทยดมนไดวาเปนตวเราของเรา สงเหลาน  ถงทสดแลว

มนสะเทอนไปถงเบองลกของจตใจเรา

กลาวไดวา ลทธบรโภคนยม  หรอวถปฏบตทตงอยบน ความเชอวาความสขอยทการบรโภค  ไดกลายเปนศาสนาใหม ของคนยคปจจบนไปแลว  เปนสงทผคนเขาหา  เพอสนองตอบ ความตองการทางจตวญญาณ ทกวนนลทธบรโภคนยมกลายเปน ทางออก หรอศาสนาทมเสนหดงดดใจผคนมาก  เพราะ

ประการแรก มนชวยใหเขาถงความสขไดงาย สะดวก ใหผลเรว ท�าไมผคนจงนยมไปรานเซเวน  เพราะมนสะดวกเขาถง เรยกวา  convenience  store  เดยวนผคนตองการความสขท เสพไดไวหรอเกดขนเรว  เรยกวา  instant happiness  เปน

ปญหาตวตนของลทธบรโภคนยม

47

48

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ความสขทเกดขนไดงาย แคกน  instant coffee กเกด  instant happiness แลว ท�าไม  fast  food ถงเปนทนยมของผคน  เพราะ มนตอบสนองความตองการของผคนไดเรว  ยงเดยวนใครอยาก กนอะไรอรอยๆ กไมตองไปรานแลว แคอยทบานกไดกน  เพราะ มดลเวอรมาสงถงบาน นคอเสนหของบรโภคนยม มนใหความสข ทเรว  งาย สะดวก

ประการทสอง  บรโภคนยมน�าเสนอวตถสงเสพทหลาก หลาย  ถาอยากดหนงฟงเพลง กมใหเลอกมากมายหลายแบบ ตามหางสรรพสนคา  ไมวาอยากซออะไร  เขามใหเราเลอก มากมายหลายชนด  อยาวาแตสบ  ยาสฟน  แชมพ  แมกระทง ไอศกรม น�าผลไม  เสอผา กางเกง รองเทา ความหลากหลาย ดงกลาว ท�าใหเรารสกวาเรามอสระเสรมากขน  เรามอสระทจะ เลอก แทบไมมขดจ�ากด สามารถปรงแตงตวตนไดหลากหลาย ตามใจปรารถนา  ถาคณอยากมตวตนทภมฐาน อยากมภาพลกษณ ของนกธรกจทส�าเรจ  กนง  Benz  แตถาอยากมตวตนทอสระ ใชชวตทเตมรอย  กนง  Lamborghini  อยากมภาพลกษณนก ผจญภยชอบลย กนง  Jeep หรอ Land Rover คณเลอกตวตน แบบทตองการไดเลย ถามเงนนอยกวานกยงเลอกได  ดวยการ ซอของทราคาถกกวา  เชน  เสอ  รองเทา

บรโภคนยมใหอสระแกเราในการเลอกสรางตวตน อกทง งายและสบายดวย  เพราะเพยงแคมเงนซอเทานน ตวตนใหมกจะ

49

พระไพศาล วสาโล

เกดขนมาไดทนท มนยงท�าใหเรารสกวาเรามอ�านาจ  เปนอ�านาจ ทเกดจากการมเงน  ไดครอบครองเทคโนโลย สามารถประกาศ ใหโลกรวา  เราเปนใคร ก�าลงท�าอะไร  เวลาไปเทยวทไหน พบ ดาราคนไหน พชตยอดเขาอะไร  เราสามารถประกาศใหโลกร ไดทนท ท�าใหคนทงโลกอจฉาเราได

พระพทธเจาเปรยบสขจากวตถหรอกามสขวา

เหมอนกบแสงสวางทเกดจากคบไฟทท�าดวยหญาแหง

มนใหแสงสวางกจรง แตเปนแสงสวางทไมนวล

แถมยงมควนทท�าใหระคายเคอง

อยางไรกตาม  ขอเสยของการแสวงหาค�าตอบดวยวธน กคอ  แมเปนค�าตอบทไดมางาย  รวดเรว  แตกใหความพอใจ ชวครชวยาม ความสขทไดจากวตถสงเสพนน  เปนสขชวคราว ไดมางาย รวดเรวทนใจกจรง แตกหายไปเรว แมเราจะมความสข ทนททไดเสพไดซอ  ไมวารองเทา กระเปา  โทรศพทมอถอ แต ไมนานเรากจะเบอ  แลวกอยากจะไดตวใหม  ท�าไมบางคนม รองเทาถงรอยค  หรอสองรอยค  เพราะไมวาซอกคๆ   ความสขท ไดไมเคยยงยนหรออยนาน ตอนทไดมาใหมๆ กดใจ มความสข

50

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

แตพอผานไปสองสามเดอนกร สกเฉยๆ  และตอมากเบอ  ท�า อยางไรจงจะมความสขอก กตองไปซอคใหม  ไดมากมความสข แตแลวกเบออก ตองซอใหม  เปนเชนนไมหยดหยอน

ท�าไมบางคนมรถซเปอรคารราคายสบลานถงสบหาคน กเพราะแตละคนใหความสขแกเขาชวคราวเทานน ตอนทซอมา คนแรก กมความสขด  แตพอใชไปสหาเดอน ความสขกจดจาง ท�าอยางไรถงจะมความสขอก  กตองซอคนทสอง  มความสข สกพก สหาเดอนกเบอ ความสขจดจาง  จงซอคนใหม  จนมถง สบคนแลว กยงอยากไดคนทสบเอดอก แตเดาไดเลยวา  ไมนาน กอยากไดคนทสบสอง และเมอไดมาแลว กยงรสกไมเตมอมหรอ ไมรสกพอเสยท  ท�าไมถงเปนเชนนน กเพราะความสขทไดจาก รถนน จดจางเรว  เรยกวา  “สขชวคราว”

แตนอกจากสขชวคราวแลว มนยงเจอไปดวยทกข ทกข เพราะตองรกษา  เวลาขบรถราคายสบลาน กไมกลาจอดรมถนน เพราะกลวโดนขดโดนขด แมจอดทบานกยงรสกกงวล กลวหน จะเขาไปกดสายไฟหรอท�าใหรถเสย  ตองสรางอเฉพาะใหมน บางอถงกบตดกระจกทงสดาน  และตดแอรดวยเพอกนหน  ยง ไมตองพดถงการดแลมนใหมสภาพดและใหมเสมอ คนโบราณ เขาบอกวา  “มทองเทาหนวดกง นอนสะดงจนเรอนไหว” ค�า พงเพยนสะทอนใหเหนวา การมวตถทมคามราคานน สรางภาระ ใหแกเรา นคอความทกขอยางหนง

51

พระไพศาล วสาโล

มเรองเลาวามชายคนหนงไปกราบหลวงป ด   เขาบอก หลวงปวาเขาเพงไปเชาพระอปคตมา หลวงปกถามวาเชามาท�าไม เขากตอบวาจะไดรวยไงครบหลวงป  หลวงปจงเปรยขนมาเบาๆ วา  “รวยกบซวย มนใกลๆ  กนนะ”  เขาสงสย  ถามหลวงปวา หมายความวาอยางไร หลวงปตอบวา  “มนออกเสยงคลายกน” เสรจแลวทานกอธบายวา  “จะเอารวยนะ จะหามายงไงกทกข จะรกษามนกทกข  หมดไปกทกขอก กลวคนจะจจะปลน  ไปคด ดเถด มนไมจบหรอก มแตเรองยง  เอาด ดกวา”

พระพทธเจาเปรยบสขจากวตถหรอกามสขวาเหมอนกบ แสงสวางทเกดจากคบไฟทท�าดวยหญาแหง มนใหแสงสวางกจรง แตเปนแสงสวางทไมนวล แถมยงมควนทท�าใหระคายเคอง แสง สวางทเกดจากไฟ กคอความสขจากวตถ  สวนความระคายเคอง ทเกดจากควน กคอโทษทเกดจากกามสข  เชน ภาระทตองดแล ความโกรธแคนเมอมคนมาลกขโมย  รวมทงความเสยใจเมอ สญเสยมนไป  จงกลาวไดวา  ความสขจากบรโภคนยม  เปนสข ชวคราว แตทกขยาวนาน

เคยมการสอบถามคนนบพนทถกลอตเตอรรางวลทหนง ในอเมรกา ทงสลากกนรวบ ทงสลากกนแบง  เกาสบเปอรเซนต พดตรงกนเลยวา ความสขของเขาลดนอยลงหลงจากผานไปแลว หกเดอน ตอนทถกลอตเตอรใหมๆ ทกคนมความสขมาก แตพอ ผานไปหกเดอน กลบสขนอยลง นอยกวาตอนทยงไมถกดวยซ�า

52

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

อนนมเหตผลหลายประการ อาตมาจะไมพรรณนามาก 

นอกจากสขชวคราว ทกขยาวนานแลว บรโภคนยมยงไมได แกปญหาตวตนหรอแกความรสกพรองอยางแทจรง  เพราะไมวา จะแสวงหาวตถมาเตมเตมเทาไหร กไมเคยรสกเตมอมสกท  เกด ความรสกพรอง อยากได  ไมรจกพอเสมอ ดงทไดกลาวไปแลว ทจรงไมใชแตคนอเมรกน คนชาตอนกเชนกน ถาถามวา อะไร ท�าใหคนมความสขเพมขน ทกคนจะตอบวา ถามเงนมากกวาน ฉนกจะมความสขเพมขน แตสวนใหญไมไดคดวา ทกวนนเขาม เงนมากกวาเมอสบปกอน แตถามวา  เขามความสขมากกวาสบป กอนไหม หลายคนพบวา ตนไมไดมความสขเพมขนเลย ทงๆ ทม เงนมากกวาแตกอนหลายเทาตวดวยซ�า แมกระนน  เขากยงม ความหวงวา  ถามมาก  จะสขมาก นเปนความฝนลมๆ แลงๆ เพราะไมวามมากเทาไหร  เขากไมไดรสกวามความสขเพมขนเลย

หลายคนรสกพรอง  เพราะวาไมวาจะหามามากเทาไหร ไดมาเทาไหร กยงไมรจกพอ มรองเทาสองรอยคแลว กยงอยาก จะไดคทสองรอยเอด มรถ Lamborghini สบคนแลว กยงอยาก จะไดคนทสบเอด แลวพอไดคนทสบเอดแลว กคงอยากจะไดคนท สบสอง  จนกวาจะไดเหนสจธรรมวา วตถสงเสพไมใชค�าตอบ แหงความสขอยางแทจรง ในแงน ศาสนาบรโภคนยมไมสามารถ ตอบสนอง หรอเตมเตมความรสกพรองได นอกจากรสกพรอง ความสขแลว ยงรสกวาชวตนไรคณคา  ไรความหมายดวยซ�า

53

พระไพศาล วสาโล

อาตมาไดดคลปวดโอทแพรหลายเมอสกสามสปกอน ผหญงคนหนง หนาตาสวย ร�ารวย แตสหนาหมนหมอง เธอมาหา จตแพทย บอกวาชวตเธอไมมความสขเลย รสกวาชวตวางเปลา ไรความหมาย  ไมรจะอยไปท�าไม จนมความคดอยากฆาตวตาย แทนทจตแพทยจะใหยา กลบบอกเธอวา อยากจะใหฟงเรองราว ของผหญงคนหนง คณสนใจไหม  เธอบอกวาเธอสนใจ หมอจง เรยกคณปาคนหนงซงเปนพนกงานท�าความสะอาดเขามา

คณปาก�าลงท�าความสะอาดอย  เธอกวางไมกวาด แลวก มาเลาเรองของเธอใหหญงคนนฟง คณปาเลาวา  เมอปทแลวเธอ สญเสยสาม  เพราะวาสามเปนโรคมาลาเรย หลงจากนนไมนาน เธอกสญเสยลกชายคนเดยว  เพราะอบตเหตรถยนต  เธอเศราโศก เสยใจมาก กนไมไดนอนไมหลบ ไมสามารถยมไดอกตอไป เพราะ รสกวา  ชวตนเธอไมเหลออะไรแลว  จนกระทงมความคดอยาก ฆาตวตาย แตวนหนงขณะทเดนกลบบาน มลกแมวผอมโซตวหนง วงตามเธอมาจนถงบาน  เธอสงสารแมว  เพราะขางนอกอากาศ หนาว จงอมแมวเขามาในบาน  เนองจากมนหวโซ  เธอจงเอานม ใหมนกน มนเลยนมจนหมดจาน มนมความสขมาก จงมานวเนย พนแขงพนขาเธอ  เธอเหนแลวกอดยมไมได แลวเธอกฉกคดขน มาวา  “เอะ  ฉนไมไดยมอยางนมานานแลว  จ�าไมไดวายมครง สดทายเมอไร”  เธอจงไดคดวา “ถาการชวยแมวตวนท�าใหฉนยม ได  การชวยใหคนอนมความสข กนาจะท�าใหฉนมความสขดวย เหมอนกน”

54

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

นอกจากสขชวคราว ทกขยาวนานแลว

บรโภคนยมยงไมไดแกปญหาตวตน

หรอแกความรสกพรองอยางแทจรง

เพราะไมวาจะแสวงหาวตถมาเตมเตมเทาไหร

กไมเคยรสกเตมอมสกท 

เกดวามรสกพรอง อยากได  ไมรจกพอเสมอ

วนรงขนเธอจงอบขนมปง แลวเอาไปเยยมเพอนบานทปวย ตดเตยง  เพอนบานดใจมาก  เธอเหนเขายม  เธอกพลอยมความสข ดวย  เธอจงรวา  ถาเรามอบความสขใหกบผอน  เรากจะมความสข เชนกน นบแตนนมา  เธอตงใจวา ทกวนจะท�าดเพอผอน  แลว เธอกท�าอยางทตงใจทกวน  หลงจากนนเธอกกนไดนอนหลบ สามารถยมได  และกลบมามความสขเหมอนเดม

พอคณปาเลาเรองนเสรจ ผหญงคนนนกองเลย เธอบอกวา “เธอมทกอยางทเงนซอได  แตสงทเงนซอไมได  (ความสข)  เธอไมมเลย”

ผหญงคนหนงมเงนมากมาย ซอทกอยางทปรารถนา แต ไมมความสข สขกายจรงแตใจไมมความสข ผหญงอกคนหนง มเงนไมมาก แตจตใจเธอเปยมไปดวยความสข  เพราะเธอไดท�า สงทมคณคา  ไดชวยเหลอผอน

55

พระไพศาล วสาโล

เรองนชใหเหนวา ถงแมเราจะมเงนทองมากมาย พรงพรอม ดวยวตถสงเสพ แตกไมไดชวยลดความพรองในจตใจ ไมวาจะ เปนการพรองความสข หรอความรสกวาชวตไรคณคา ซงลวนแต ท�าใหเปนทกข  เพราะรสกวาชวตวางเปลา โหวงเหวง จตใจวาวน ทรพยสมบตเหลานไมสามารถตอบโจทยได การบรโภคไมสามารถ ลดหรอบรรเทาความรสกวางเปลาในจตใจ  ซงอาตมาเรยกวา เปนปญหาตวตนของคนจ�านวนไมนอยในปจจบน

เรองราวของหญงผน  ยงชใหเหนถงความสขใจอกอยาง ทขาดหายไปจากชวตของเธอ นนคอความสงบ กลาวไดวาสงท รบกวนจตใจของเธออกอยางหนงคอ  “การพรองความสงบ”

ทกวนนมคนจ�านวนมากทคดวาตวเองไมมความสขเพราะ วายงมไมพอ  เขาจงพยายามดนรนแสวงหาเพอมใหมากขน แต ไมวาไดมาเทาไหร กยงไมมความสขเสยท  เขาคดวาทเปนเชนนน เพราะยงมไมพอ ตองไปหามาอก แตความจรง ทเขาเปนทกข ไมใชเพราะมไมพอ แตเพราะสงบไมพอตางหาก นคอปญหา พนฐานของคนในยคปจจบน ความสงบทวา หมายถงความสงบ ในจตใจ การพรองความสงบน ยงมมากเทาไหร กยงรสกไมมนคง จะรสกรมรอน กระสบกระสาย  สวนหนงเกดจากความไมแนนอน ในอนาคต ความวตกกงวลวาจะมความผนผวนปรวนแปรเกดขน กบทรพยสมบตของตน รวมทงกลววาจะตองพลดพรากสญเสย คนรกและของรก

56

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

คนทรวยเพราะหน อาตมาเชอวาเขาไมไดมความมนใจ หรอ มความสขอยางแทจรง  เพราะวาราคาหนจะตกเมอไหรกไมร แมจะเปนหนชนดกตาม ในใจรสกหวนไหวอยลกๆ  วา ทรพยสมบต ทตวเองมจะดอยคาลง หรอแปรเปลยนไป ยงไมตองพดถงความ อยากไดโนนไดน ซงคอยรบกวนจตใจไมหยดหยอน ท�าใหใจไมสงบ เสยท  เหนคนอนเขามมากมาย กทกขใจทตนเองไมม แมรวยแลว แตเหนคนทรวยกวากทกข  เพราะรสกวาตวเองยงรวยไมพอ ความ รสกเหลานคอยรมเราจตใจ ท�าใหหาความสงบไดยาก

ทงนทงนน ยงไมตองพดถงความรสกพรองทลกสด นนคอ ความรสกพรอง  เนองจากสงสยวา  “ตวตน”  หรอ  “ตวฉน” มจรงไหม  ซงแสดงออกในลกษณะของความกระวนกระวาย กระสบกระสาย  ความรสกคบของใจ  ในสภาพดงกลาว  ไมวา บรโภคมากมายเพยงใด มเงนทองมากแคไหน กไมไดลดความ รสกพรองทวา ซงเปนความพรองในระดบจตไรส�านกเลยทเดยว เพราะทรพยสมบตทมมากมาย  ไมสามารถลดความลงเลสงสย ในความไมมตวตนไดอยางแทจรง  เรยกวาถมเทาไหรจตใจ กไมร สกเตม  เพราะถมผดท  ไมไดตอบโจทยทแทจรง  หรอ เกาไมถกทคน  ดงนน  ความรสกคบของใจ  กระสบกระสาย วางเปลา จงยงรบกวนจตใจตอไป  ไมหยดหยอน

การคนพบของพทธศาสนาทส�าคญคอการคนพบวา  “ตวก”  ไมมอยจรงตวกหรอตวตน  เปนแคภาพปรงแตง

ทจตปรงขนมาเปน “มายา”อะไรทเปนมายา อะไรทไมเปนความจรงในสวนลกของจตใจ  เราทกคนกยอมร

แมมความยดมนถอมนในตวตน

พทธศาสนามองเรองนอยางไร มวธการอยางไร  ในการ รบมอกบปญหาตวตนดงกลาว

ประการแรก พทธศาสนามองวา  “ตวตนใหม” น  ไมได เกดจากการเสพ ไมวาจะเสพสนคาหรอเสพสญลกษณ แตตอง เกดจากการสราง  เกดจากการท�าเอง  เชน  เปนคนใหมดวย การท�าด  คณเปนคนใหมได  ถาคณรกษาศล  คณท�าความด ชวยเหลอเกอกลผ อน  ตวตนใหมเกดขนได  ถงแมวายงมรถ คนเดม  บานหลงเดม  เสอผาตวเดม แตความเปนคนใหมเกดขน ได  เมอใจเราเปลยน  ใจเรามทศนคตในทางบวก หรอมความ เออเฟอเกอกลมากขน ซงเกดขนไดจากการใหทานเปนจดเรมตน ตามมาดวยการรกษาศล และการฝกจต ฝกปญญา

การรบมอกบ

ปญหาตวตน

60

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ในพทธศาสนา วธหนงทจะท�าใหคนเราเปลยนเปนคนใหม กคอ การบวช การบวชเปนหนทางหนงในการเปลยนเปนคนใหม กอนบวชจะมการโปรยทาน  เปนสญลกษณของการสรางตวตน ใหม นนคอ ลด ละ มเมตตา กรณา และเมอบวชแลวกเหมอน เปนคนใหม  เรมจากมชอใหมเรยกวา  “ฉายา”  เปนภาษาบาล ครอบครวกเปลยน พอแมกเปลยน อปชฌายกลายเปนพอแม แทน พนองในครอบครวกเปลยนมาเปนเพอน พระอายมากกวา เรยกวา ภนเต อายนอยกวาเรยกวาอาวโส นเปนวถทางหนงใน การเปลยนเปนคนใหมทพทธศาสนาหยบยนให คนทผานการบวช มา จงเรยกวาคนสก  ไมใชคนดบอกตอไป

แตถงแมไมบวช  เรากสามารถเปลยนเปนคนใหมไดดวย การบ�าเพญทาน รกษาศล ธรรมเนยมการจารกแสวงบญไปตาม ทตางๆ  เปนอกวถทางหนงในการเปลยนเปนคนใหม  ไมใชเพยง เพราะไปถงสถานทศกดสทธนน แตเปนเพราะวาในระหวางทาง ไดรกษาศล  เจรญสมาธภาวนา ท�าความเพยร ขดเกลาตนเอง กลายเปนคนใหมขนมา  สรปกคอ  การเปนคนใหม  หรอการ มตวตนใหม  เกดขนไดจากการฝกฝนตน  เพอสรางคณภาพใหม ใหกบจตใจ จนมความมนคงภายในอยางแทจรง 

การฝกฝนตนนน  เปนไปเพอการละ  ยงละมากเทาไหร จตกยงเปลยนมากเทานน  ไมใชละทรพยสมบตดวยการใหทาน เทานน ทส�าคญกวานนคอละกเลส ละความยดตดถอมน ท�าให 

61

พระไพศาล วสาโล

มตวตนใหมอยางแทจรง อยางนอยๆ กท�าใหเปนคนใจเยนมากขน  มความเออเฟอ  เปนอสระจากวตถ สงทเรยกวา  being หรอคณภาพภายใน  เปนสงส�าคญกวา having หรอการม

ขณะทบรโภคนยมบอกวา คณจะเปนคนใหมเมอคณ “ม” อยางนนอยางน  จนมค�าพดวา  “I  shop,  therefore  I  am” หรอ “ฉนชอป ฉนจงมตวตน” แตพทธศาสนามองวา คณจะเปน คนใหมเมอคณได  “ท�า”  เชน ใหทานและขดเกลาตนเอง  เรมตน ดวยการขดเกลา ทางกาย วาจา จนกระทงถงการขดเกลาจต และปญญา พทธศาสนามองวา ความสขทแท เกดจากการท�า ไมใชเกดจากการเสพ

ขณะทบรโภคนยมใหสญญากบเราวา  ถาเรามมาก  เราจะ มความสขมาก  ดงนนจงตองเสพเยอะๆ  ไมวาเสพวตถ  เสพ บรการ หรอเสพประสบการณ แตถงทสดแลว การเสพเหลานน ไมชวยใหเกดความสขอยางแทจรง

ความสขแทจรง  เกดจากการ “ท�าด”  ตางหาก ดงเรองเลา เมอสกคร  ทเปรยบเทยบระหวางหญงสาวทร�ารวยกบคณปา ทยากจน คนหนงรวยทรพยแตไมมความสขใจ อกคนหนงยากจน แตมความสขใจ แมไมรวยทรพย แตรวยความสข  เปนความสข ทเกดจากการท�าความด  สวนความสขทเกดจากการเสพ ความสข ทเกดจากการม  ไมสามารถใหความรสกเตมอมในจตใจไดอยาง

62

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

แทจรง ไมสามารถลดความรสกพรองได แตความสขทเกดจาก การท�าความด  เออเฟอชวยเหลอผอน สามารถชวยเตมเตมจตใจ ได  อยางนอยกในระดบหนง  คอท�าใหจตใจเปยมสขและเปยม คณคา ยงถารจก  “การท�า” ทละเอยดกวานน คอการท�าสมาธ ภาวนา กจะชวยท�าใหจตใจไดรบความสงบ

บางครงท�าดแลว กยงมสงรบกวนจตใจ  เชน ท�าดแลวแต ไมมคนเหน  ท�าดแลวแตคนไมเขาใจ  หรอวาท�าดแลวกยงม ความวตกกงวลมารบกวน  เชน กงวลเรองการงาน หรอเปนทกข ทชวยเขาไดไมเตมท  แตถาเรารจกท�าสมาธภาวนา ความสงบ กเกดขนในจตใจได

พทธศาสนามองวา ความสขไมไดเกดจากการม  แตเกด จากการละ  เกดจากการวาง  แทนทจะมใหมากๆ  เราควรรจก ปลอยวางใหมาก การใหทาน  เปนจดเรมตนในการปลอยวาง ไมใช แคสละสงของเทานน  แตยงชวยสละความยดมนถอมนในสงท

ถาหากภาวนาไป จนถงระดบวปสสนา

กจะเหนชดเจนวา จรงๆ แลว มนไมมตวกตงแตแรก 

เราไมตองวาง “ตวก” หรอก

เพราะมนไมมตวกตงแตแรก

63

พระไพศาล วสาโล

เรายดวาเปน  “ของก” ถาเราใหทานเปน ความยดมนถอมนใน “ของก” กจะนอยลง และความยดมนถอมนใน “ตวก” กจะลดลง ตามไปดวย  ทส�าคญกคอ  นอกจากการลดความกงวล  ความ เครยด ดวยการปลอยวาง  ไมยดตดถอมนแลว พทธศาสนายง ชวยใหเราลดความรสกพรองไดอยางแทจรง  โดยการชใหเหน ความจรงวา ไมม  “ตวก” อยเลย “ตวก”  เปนแคสงทจตปรงแตง หรอทกทกวามจรง มนเปนเพยงมายา

ศาสนาอนแกปญหาตวตนดวยวธตางๆ  เชน  การท�าให ตวตนของแตละคน ถกกลนเขาไปรวมกบตวตนทใหญกวา  เชน อาตมน หรอพระเจา ท�าใหจตใจรสกมนคง  ไมวางเปลา บาง ศาสนาท�าใหรสกวาแมตายไปแลว  ตวตนกยงมความสบเนอง ตวตนไมไดดบสญ  เชน มสวรรค  มชาตหนารองรบการสบตอ ของตวตน ชาตนตายแตกาย แตตวตนยงสบเนองตอไปในชาตหนา แนวคดดงกลาว นอกจากชวยแกปญหาตวตนของผคน ท�าใหอย อยางไมทกขใจ  ไมกระสบกระสายแลว ยงท�าใหกลวตายนอยลง

ทนอาจมคนสงสยวา  ในสงคมหรอวฒนธรรมทไมเชอวา มพระเจา  สวรรค  หรอชาตหนา  เพราะเสอมศรทธาในศาสนา เขาแกปญหานอยางไร  ค�าตอบกคอ  เอาสงอนมาแทน  เชน ประเทศชาต หลายคนรสกอบอนใจ  เมอมประเทศชาตเปนทยด เหนยว การท�าใหแตละคนรสกวา ตวตนของตนถกกลนหาย หรอ เขาไปรวมกบสงทใหญกวา  เชน  ประเทศชาต  ชวยลดปญหา

64

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ตวตนไดในระดบหนง ท�าใหคนรสกอบอนมนคง แตนนไมใชวธ การแกปญหาตวตนทแทจรง

พทธศาสนาไปไกลกวานน พทธศาสนาชใหเหนวา ตวตน นนไมมอยจรง  เพราะถามจรงแลว ตวตนของแตละคนยอมคงท ไมแปรเปลยน อยางไรกตามความจรงดงกลาว  เพยงแคคดเอา หรอไตรตรองดวยเหตผลอยางเดยวไมพอ  ใจตองเหนความ จรงนอยางแจมแจงดวย  จงจะหายสงสยกงขา พดอกอยางคอ ตองเปนการประจกษแจงอยางถองแทวา  “ตวกไมมจรง” การ ประจกษแจงดงกลาว  จะเกดขนไดจากการท�าสมาธภาวนา ทเรยกวา  “วปสสนา”  โดยอาศยการเจรญสตปฏฐานเปนส�าคญ

การเจรญสตปฏฐาน แมเพยงเบองตน คอการรกาย  เหน กายตามทเปนจรงกชวยไดมาก  เมอเรามสตขณะเดน กจะเหน วา ทเดนนนไมใชเราหรอ “ก”  เดน แตเปน “รป” ทเดน  เวลาม ความคดเกดขน มนไมใชเราคดหรอ  “ก”  คด  แตเปน  “นาม” หรอ  “จต” ทคดหรอมความคดเกดขนกบจตหรอนามนน  เวลา โกรธ มนไมใชเราโกรธ แตเปนความโกรธทเกดขนในใจ  ถาเรา เจรญสตอยางถกตอง จะชวยไถถอนความยดมนถอมน หรอลด ความยดมนถอมนในตวกของกได  เพราะจะเหนวา  ไมวาท�าอะไร ลงไป มนไมมตวกเปนผท�า มแต  “รป” หรอ  “นาม” หรอมแต “กาย” กบ  “ใจ” ทเปนตวกระท�า  เอาเขาจรง  ไมมค�าวา  “ใคร” มแตค�าวา  “อะไร” มากกวา ทกระท�าหรอเปนไป

65

พระไพศาล วสาโล

ฉะนน  ถาหากภาวนาไปจนถงระดบวปสสนา กจะเหนชดเจน วา จรงๆ แลว มนไมมตวกตงแตแรก เราไมตองวาง “ตวก” หรอก เพราะมนไมมตวกตงแตแรก  เพยงแคเราวางหรอสละความ ยดถอวามตวกเทานนกพอแลว  เมอเหนชดแจมแจงวาไมมตวก ความลงเลสงสยวา ตวกมอยจรงไหมกจะหมดไป จตจะยอมรบ อยางสนเชงวา  ไมมตวกเลยแมแตนอย จงไมมความจ�าเปนทจะ กดขมความลงเลสงสยวาตวกมจรงไหมอกตอไป ความรสกพรอง ทรบกวนจตใจกจะหายไป  เกดความรสกเตมอม หรอความรสก โปรงเบาขนมา  เปนอสระอยางแทจรง

พทธศาสนาสามารถชวยแกปญหาตวตนไดตงแตระดบ เบองตน  เชน ความรสกวาชวตไมมคณคา ไรจดหมาย หรอความ รสกวาพรองความสข ทงนดวยการท�าความด  ซงชวยเตมเตม จตใจใหมความสขและเปยมดวยคณคา  ขณะเดยวกน  การท�า สมาธภาวนา กชวยเตมเตมความสงบใหแกจตใจ  ไมรสกพรอง หรอขาดความสงบอกตอไป ยงไปกวานน ความรสกพรองเพราะ ไมแนใจวาตวกมจรงไหมกจะเลอนหายไป  เมอเราไดเจรญ วปสสนา คอการบ�าเพญ “ปญญาภาวนา” 

นคอวธแกปญหาตวตนทไดผลและชวยลดรากเหงาของความทกขไดอยางแทจรง

อยางไรกตาม สงทนาเปนหวงกคอ พทธศาสนาทสอน และเผยแผในปจจบน  ไมไดเสนอทางออกทแตกตางหรอดกวา บรโภคนยมเลย  ไมสามารถท�าใหคนเหนวา พทธศาสนาสามารถ แกทกขทางใจไดดกวา หรอยงยนกวาบรโภคนยม การททกวนน ผคนหนไปหาบรโภคนยมกนมากมาย ทงๆ ทเรยกตวเองวาเปน ชาวพทธ  หรอทงๆ  ทยงเขาวดอย สาเหตส�าคญกเพราะการ เผยแผพทธศาสนาในปจจบน  ไมสามารถท�าใหผ คนเหนวา พทธศาสนาเปนค�าตอบทดกวาบรโภคนยม และเมอผคนหนเห ไปหาบรโภคนยมเพราะเชอวา  มนสามารถใหค�าตอบ แกทกข ทางใจ หรอตอบสนองความตองการทางจตวญญาณได  สงท

เมอบรโภคนยม

ครอบง�าพทธศาสนา

67

68

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ชาวพทธท�าในปจจบน  แทนทจะเสนอทางเลอกทดกวา  กลบ คลอยตามหรอเลยนแบบบรโภคนยม ดวยการตอบสนองความ อยากม อยากรวย อยากได  เดยวนพรทพระนยมใหแกญาตโยม กคอ คอ “รวยๆๆ” สวนญาตโยมกหวงพรอยางนจากพระ

เคยมโยมกลมหนงมาหาอาตมา คยกนครใหญ อาตมาก ใหพรวา  “ขอใหอยเยนเปนสขนะ”  ผานไปไมถงนาท  เขาบอกวา จะกลบบานแลว ขอพรหนอย อาตมากเลยทกวา “เพงใหเมอกน เอง” ทแรกเขากงง ทงง กคงเปนเพราะอาตมาไมไดบอกวา ขอ ใหเขารวยๆๆ แตบอกวา “ขอใหอยเยนเปนสข”  เขาฟงแลว ไมคด วานนคอพร  เพราะวา “อยเยนเปนสข”  เปนขอความทไมโดนใจ เขา หรอไมใชสงทเขาตองการ สงทเขาตองการคอ  “รวยๆๆ” กระมง

ทกวนน  พทธศาสนาตอบสนองความอยากรวย อยากม อยากได  ของผคน  ดวยการอวยพรใหรวยๆๆ  หรอไมกขายวตถมงคล ขายบญ  โดยเนนอานสงสคอความร�ารวย  เนนการมการได มากกวาการละ ใหมมากๆ แทนทจะสอนใหรจกละ ไมวา จะเปนการละวตถสงของ  ไปจนถงการละความโกรธ ละความ โลภ  เนนการใชเงน  มากกวาการท�าความเพยร  เดยวนมการ น�าเสนอทางลดและงาย ส�าหรบคนทอยากไดสมาธหรอนพพาน ขอเพยงแตวา  จายเงนเยอะๆ กจะไดสมาธไวๆ หรอเขาถงนพพาน เรวๆ ท�านองเดยวกน  ถาอยากรวยเรว กแนะน�าใหท�าบญเยอะๆ

69

พระไพศาล วสาโล

คณไมตองขยนกได  แคท�าบญเยอะๆ หรอวาซอบญใหถกตว กจะรวยได

ทกวนน  ผคนท�าบญไมตางจากการซอหน  เวลาซอหนผคน กจะดวาหนตวไหนใหผลตอบแทนสง  หลายคนกอนจะท�าบญ กดวา บญชนดไหนท�าแลวใหผลตอบแทนทดกวา ถาท�าบญกบ สตวไดผลตอบแทนนอยกไมอยากท�า  ท�าบญกบคนจนไดผล ตอบแทนนอย กไมคอยท�า ตองท�าบญกบพระอรหนต  จงจะได ผลตอบแทนมาก จงตามหาพระอรหนต จนกระทงไปเจอเณรค�า เขา กถกเขาหลอก หมดเงนไปมากมาย นเปนเพราะท�าบญเพอ จะเอา  ไมไดมจตทคดจะละ

พทธศาสนาทเผยแผทกวนนยงเลยนแบบบรโภคนยม อกหลายอยาง  เชน น�าเสนอวธการตางๆ ทรวดเรวทนใจ สะดวก สบาย  ไมยงยาก  ไมวาจะเปนการท�าบญ หรอการภาวนา กน�า เสนอวธการทรวดเรวทนใจ สะดวกสบาย อะไรทยงยาก อะไรท ล�าบาก กไมคอยสงเสรมเทาไหร ทงนเพราะผคนยคนชอบอะไร ทรวดเรวทนใจ สะดวกสบาย จะกนอาหาร กตอง  fast  food จะกนกาแฟ กตอง  instant coffee แมแตจะปฏบตธรรม กอยาก รวาท�าอยางไรจะมสตเรวๆ หายโกรธไวๆ ลดกเลสทนท  โดย ไมตองเหนอย  เวลาฟงธรรม กอยากรธรรมะสนๆ ทจะชวยลด ทกขไดไวๆ

70

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

แนวโนมอกประการหนงของพทธศาสนาในปจจบน คอเนนสนองความตองการของปจเจกบคคล  ไมสนใจสวนรวม  เชน ชกชวนคนท�าบญสรางวตถโดยไมสนใจผลกระทบตอสงแวดลอม สอนใหคนสนใจแตประโยชนตน จนลมประโยชนทาน หรอการ ชวยเหลอสงคม มหลายงานทผคนแหกนมาท�าบญ แตทงขยะ เกลอนกลาดเตมวด โดยไมมการสรางจตส�านกใหผคนไดตระหนก วา  เมอจะมาท�าบญ กควรค�านงถงสวนรวมดวย คณจะมาเอาบญ แตกอยาทงขยะ ทกวนนส�านกในการรกษาสงแวดลอม รวมทง ส�านกในการชวยเหลอสงคมมอยนอยมากในหมชาวพทธ สวนใหญ เนนแตการท�าบญเพอจะเอา  เพอจะม  เพอจะรวย

สงหนงทพทธศาสนาใกลเคยงกบบรโภคนยมมากขนเรอยๆ คอการท�าใหผคน นกถงแตตวเอง  ไมสนใจผอน แมกระทงการ อทศบญกศลใหแกผอน  เดยวนมหลายคนไมอยากท�า  เพราะกลววา ถาอทศบญกศลใหคนอนแลว บญของตนจะเหลอนอยลง ความคด ดงกลาวแพรหลาย  เพราะมการสอนวา อยาแผบญกศลใหคนอน มาก  เพราะบญกศลของเราจะเหลอนอยลง  นเปนความคด ทเหนแกตวมาก คงเพราะไดรบอทธพลจากบรโภคนยม  เพราะ บรโภคนยมเนนใหเอามากๆ สละใหนอย คดถงแตตวเองเยอะๆ

เดยวนไมวาจะเปนการใหทาน  รกษาศล  หรอภาวนา หลายคนจะเนนแตตวเอง หรอนกถงประโยชนทจะเกดแกตวเอง เปนทตง  เชน  ใหทานเพราะหวงรวย  ไมใชเพราะอยากชวยผอน

71

พระไพศาล วสาโล

หรอแมแตเพอลดความตระหน  รกษาศลกเพอตวเอง มองขาม อานสงสของศลวา  เปนไปเพอชวยใหสงคมอยดวยกนไดอยาง สงบสข มตดานสงคมถกมองขามไปจากการท�าบญ การรกษาศล หรอการปฏบตธรรมของชาวพทธ

เดยวน  ไมวาจะเปน

การใหทาน รกษาศล หรอภาวนา

หลายคนจะเนนแตตวเอง

หรอนกถงประโยชนทจะเกดแกตวเองเปนทตง

ทกวนนผคนจ�านวนมากปฏบตธรรมโดยไมสนใจชวยเหลอ ผอน  แมกระทงพนองหรอคนในครอบครว  อาตมาไดรบฟงค�า บนมามากทเดยวเลยวา  นกปฏบตธรรมหลายคน ขวนขวาย ไปปฏบตธรรมในทไกล ท�าบญเยอะแยะเลย แตไมสนใจพอแม ขณะทพอแมท�างานหนก  ชวยท�างานบาน  เชดบาน ถบาน บางท ท�าอาหารใหลก ซกผา รดผาใหลก ทงทแกแลว แตลกกไมเคย คดจะชวยพอแมเลย แมกระทงวนเสารอาทตย ถามวาเสารอาทตย ไปไหน ? ค�าตอบคอไปท�าบญ บางทกไปภาวนา ท�าเสรจกบอก วาเอาบญมาฝากพอฝากแม  แตไมสนใจทจะชวยผอนเบาภาระ ของพอแม  หรอชวยพอแมท�างานบาง  ท�าไมจงไมคดวา การ

72

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

ชวยงานหรอชวยดแลพอแม กเปนการท�าบญ เปนการปฏบตธรรม อยางหนง

อาตมาเคยไปเยยมคนไขคนหนงทโรงพยาบาล  เขาเปน มะเรงทคอ นงคยเหมอนคนธรรมดาไมได อาตมาตองนงกมคย กบเขา พยาบาลกดนะ ดแลเขาจนกระทงใกลจะกลบบานได แต กมปญหาวา  เมอกลบบานแลวใครจะดแล พยาบาลไมสามารถ จะตามไปดแลได  คนไขคนนเคยมแฟนมาชวยดแล  แตวาวนด คนดกโดนพสาวไลไป บอกวายงไมไดแตงงานกน มาดแลกน อยางนไมได ผดศลขอสาม อาตมากงง  ไมรวาผดศลขอสาม ตรงไหน  เมอไมมคนดแล  พยาบาลจงตดตอพสาวใหมาดแล พสาวปฏเสธ บอกวา  “ฉนไมวาง ก�าลงปฏบตธรรมอย  ในเมอ เขาปวย เขากตองรบกรรมของเขาไป” ทจรงวดทเธอปฏบตธรรม กไมไกลจากบานของนองชาย อยในอ�าเภอเดยวกนดวยซ�า

นาคดวา ท�าไมเธอไมคดวา การดแลนองชาย กคอการ ปฏบตธรรมอยางหนง ท�าไมเธอไมมจตเมตตาเลย ทงๆ ทเปน นกปฏบตธรรม กรณนสะทอนถงการปฏบตธรรมของคนปจจบน มากทเดยว คอปฏบตธรรมเพอตวเอง  ไมสนใจชวยเหลอผอน ท�าไมการปฏบตธรรมจงท�าใหคนไรน�าใจ ขาดเมตตาจต อนน ไมใชการปฏบตธรรมของพทธศาสนาอยางแนนอน  แตวามน เกดขนไดอยางไร อาตมาคดวา สวนหนงเพราะค�าสอนของพทธ ศาสนาในปจจบน เนนทตวเองมากขน  ซงสวนหนงเปนเพราะ

73

พระไพศาล วสาโล

อทธพลของบรโภคนยม  เพราะบรโภคนยมเนนเรองตวเอง อยแลว

ขอใหสงเกตวา  บรโภคนยมมพฒนาการ  จากการตอบ สนองความสขทางกาย มาเปนการแกทกขทางใจ  จากการให ความสะดวกสบาย ปรนเปรออายตนะทงหา  เพอความเอรดอรอย สนกสนาน สบาย มาเปนการแกปญหาทางใจ คอการลดความ รสกพรอง  หรอการมตวตนใหม  แตพทธศาสนาพฒนาไปใน ทางตรงขาม  จากเดมทมงแกทกขทางใจ กลายเปนตอบสนอง ความสขทางกาย หรอตอบสนองความตองการทางวตถ  คอม ทรพยสนเงนทองมากๆ นเปนพฒนาการทนาหวง

ขณะทบรโภคนยมพฒนาจากการแสวงหาวตถเพอความสข ทางกาย มาเปนศาสนาชนดหนง  เพอตอบสนองความทกขทางใจ แตพทธศาสนาแทนทจะเสนอวธแกทกขทดกวาบรโภคนยม กลบพฒนาไปสการตอบสนองความตองการทางวตถ ซงเปนเรอง ทนาเสยดายมาก  เพราะท�าใหผคนหางไกลจากประโยชนสงสด ของพทธศาสนา

ถาเราจะชวยใหผคนไดรบประโยชนสงสดจากพทธศาสนา ตองชวยใหเขารจกพทธศาสนาอยางถกตอง และชวยใหเขา เขาถงวธการดบทกข ซงพทธศาสนามค�าตอบทชดเจน และ ปฏบตได ไมใชเขาหาพทธศาสนาเพยงเพราะหวงสงปลอบ ประโลมใจ ไมวาจะเปนน�ามนต วตถมงคล ค�าอวยพรของพระ

พทธศาสนาสามารถใหประโยชนกบเรามากกวานน นน คอการชใหเหนถงหนทางดบทกขอยางแทจรง สงทพทธศาสนา ควรท�าในเวลาน ไมใชการคลอยตามบรโภคนยม หรอปลอยให บรโภคนยมมาครอบง�าพทธศาสนา แตตองกลบมาสสงทเปนสาระ 

กลบมาสแกนแทของพทธศาสนา

75

76

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

แกนแทของพทธศาสนาอยางแทจรง  ใหผคนไดตระหนกชดวา พทธศาสนาเปนทางเลอกทดกวาบรโภคนยมอยางไร

แมวาบรโภคนยมจะเสนอการแกทกขทางใจทงาย สะดวก รวดเรว แตวานอกจากไมไดผลแลว ยงเกดโทษหรอเกดผลเสย มากมาย วธแกทกขทางใจ รวมทงการแกปญหาตวตนของพทธ ศาสนานน ดกวา ประเสรฐกวา แตจะท�าอยางนนได กตองท�าให ผคนมองเหนวา จดมงหมายของชวตคออสรภาพทางจต ชวตทด คอชวตทสงบเยนและเปนประโยชน แทนทจะสอนใหคนอยาก ร�ารวย  ตองสอนใหเขาเหนวา ชวตทดหรอชวตทดกวา ไมใชชวต ทร�ารวย  แตคอชวตทสงบเยนเปนสขดวยความดและเขาถง ความสงบ ยงกวานนคอชวตทดทสดไดแกชวตทเขาถงนพพาน อนเปนภาวะทอสระอยางสมบรณ

ทานอาจารยพทธทาสสรปเกยวกบชวตทดเอาไวอยาง งดงามและสนกระชบวา  “ชวตทดคอ  ชวตทสงบเยนและเปน ประโยชน” สงบเยน  เพราะลด เพราะละ เพราะมปญญา  เขาถง ความจรงของชวต  จนกระทงไมหวนไหวไปกบความเปนอนจจง ของสงขาร หรอความไมเทยงของสรรพสง แมวาความแก ความ เจบ ความตาย  เปนสงทไมมใครหนพน แตเมอเกดขน  ใจกยง สงบเยนได  เพราะมปญญาเขาใจความจรงของชวต จนกระทง ไมมความยดตดถอมนในสงใด  มหน�าซ�า  ยงสามารถบ�าเพญ ประโยชนใหผอนได เพราะวาไมมความเหนแกตว

77

พระไพศาล วสาโล

จดมงหวงของชวตคออสรภาพทางจต นคอประโยชนท ผคนควรไดรบจากพทธศาสนา ไมใชความมงมหรอความร�ารวย อสรภาพทางจต หรอชวตทดงาม  เกดขนไดจากการฝกฝนตนตาม หลกไตรสกขา ศล สมาธ ปญญา ดแลรกษากาย  วาจา ดวย ศล  ฝกจตดวยสมาธ และพฒนาปญญาเพอใหเหนความจรงของ ชวต หรออยางนอยกใหรจกการท�าบญทถกตอง คอบญกรยา วตถ ซงเปนเรองของการท�าดและการท�าจต บญสบประการน ถาเราเขาใจอยางแทจรงกคอการท�าด ท�าดดวยทาน ท�าดดวยศล ดวยความเออเฟอเผอแผ และเกอกลสวนรวม ท�าดดวยความ ถอมตว รวมทงการฝกจตใหเหนความจรง จนวางทาทตอสงตางๆ ไดถกตอง ไมพงพงหรอถกครอบง�าดวยสงตางๆ รวมทงความสข

พทธศาสนาจะมความหมายตอผคน กตอเมอชกชวนผคน ใหเหนความส�าคญของการฝกจตหรอสมาธภาวนามากขน  เมอ ตนปน  บลล  เกตส  แนะน�าหนงสอดหาเลม  เปนหนงสอดทสด ในรอบปทผานมา หนงในนนกคอ  “คมอการท�าสมาธและการ เจรญสต” - “The Headspace Guide  to Meditation and Mindfulness” บลล  เกตส บอกวา  เมอกอนเขาไมสนใจสมาธ ภาวนาเลย  เพราะเหนวาเปนเรองทเสยเวลา  ไรประโยชน  แต ตอนนเขาเหนความส�าคญมาก ขนาดชวนผเขยนหนงสอเลมน แอนด  (Andy  Puddicombe) มาสอนสมาธใหกบเขา  แอนด เคยบวชพระมาสบป มาฝกปฏบตทเมองไทยและพมา  เมอสกไป แลว กไปสอนสมาธแบบงายๆ  ซงเปนสงทถกใจผคน ท�าแลว

78

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

กเหนผล  จนบลล  เกตส  เกดความสนใจ  เขาบอกวา ทกวนน เขาท�าสมาธแควนละสบนาทเทานน แตวาท�าแลวไดผลมาก

แนนอนในฐานะชาวพทธ เมอท�าสมาธ เราไมควรหวงความ สงบเทานนนะ แตเพอใหเกดปญญาดวย  ไมใชท�าสมาธเพอจะ เอา  เชน  เอาความสงบ แตท�าเพอละ  เชน ละกเลส ละความ เหนแกตว ละความยดตดถอมนในสงทงปวง รวมทงความสงบ

แมวาบรโภคนยมจะเสนอการแกทกขทางใจทงาย สะดวก รวดเรว

แตวานอกจากไมไดผลแลวยงเกดโทษหรอเกดผลเสยมากมาย

วธแกทกขทางใจ รวมทงการแกปญหาตวตนของพทธศาสนานน ดกวา ประเสรฐกวา

แตจะท�าอยางนนได ตองท�าใหผคนมองเหนวา จดมงหมายของชวตคอ อสรภาพทางจต

พทธศาสนาจะชวยผคนไดมาก  ถาชใหเหนวา เหตแหงทกข อยทใจ  ไมใชเพราะเรามนอย  ไมใชเพราะสงแวดลอมไมเปนใจ ไมใชเพราะผคนไมนารก แตเปนเพราะใจของเราเอง ใจทยดตด ถอมน  ใจทยงหลงอย มเทาไหรกไมหายทกข หากไมแกทใจ

79

พระไพศาล วสาโล

ถาเราร จกลดความเหนแกตว  ความโลภ  ความยดตดถอมน ความสขในจตใจ หรอความสงบในจตใจกจะเกดขนได

พทธศาสนาควรจะชใหผคนไดตระหนกวา สขทแทจรง คออะไร  “สขจากการท�าด” ประเสรฐกวา  “สขจากการเสพ”“สขจากการละ” ประเสรฐและยงยนกวา “สขจากการม”  ถาผคน เหนความจรงดงกลาว ความหลงใหลเพลดเพลน จนตดอยใน กระแสบรโภคนยมและพลดจมอยในความทกขกจะลดนอยลง

ทส�าคญอกประการกคอการชใหเหนวา  “ประโยชนตน กบประโยชนทาน” แยกจากกนไมได ถาเราตองการพฒนาตน ตองการชวตทดงาม กตองรจกเกอกลผอน  ชวยเหลอสงคม การ คดแตจะเอา มงความพนทกขสวนตว แตไมสนใจผอน มแตจะ ท�าใหหางไกลจากความสขทแทจรง และทส�าคญกคอ การภาวนา จนกระทงเหนวา ไมมอะไรทยดมนถอมนเปนตวกของกไดเลย ยงเหนตรงนมากเทาไหร  ปญหาตวตนกจะนอยลงๆ ไปมากเทานน ความโกรธ ความโลภ จนเกดตณหา มานะ ทฏฐ  เพราะความ ยดตดถอมนในตวกของก กจะเกดขนนอยลง

การแกปญหาตวตนอยางแทจรงเกดขนไมไดถาเราไมหมน พจารณาจต จนกระทงเหนความจรงของกายและใจวา มนไมม อะไรทเปนตวเราของเราเลยแมแตนอย ความจรงดงกลาวตอง อาศยความเพยรจงจะเหน  และเนองจากมนเปนสงทสวนทาง

80

กบการแกปญหาตวตนพทธศาสนา

กบกเลส  จงเปนเสมอนยาขมทแมไมนาฟงแตวาจ�าเปน  เปน สงประเสรฐ  ดกวาขนมหวานทปรนเปรอกเลส แตไมท�าให เกดความสขทแทจรง ซ�ายงกอทกขดวย

อาตมาพดมาเพอทจะชใหเหนวา หากพทธศาสนาจะ มบทบาทอยางแทจรงในสงคม  โดยไมถกบรโภคนยมครอบง�า หรอกดกรอน จนสญเสยสารตถะ การน�าเสนอทางออกทดกวา ประเสรฐกวาบรโภคนยมเปนสงจ�าเปน ซงทจรงกคอการกลบมา สสงทเปนหวใจ หรอแกนแทของพทธศาสนา การจะท�าเชนนนได นอกจากชาวพทธแลว พระสงฆกส�าคญมาก  เพราะถาพระสงฆ เปนแบบอยางแหงความสงบและความเรยบงายแลว ยอมชชวน ใหผคนเหนชดวา มวธทดกวาบรโภคนยม สงทจะชวยแกปญหา ตวตนอยางแทจรง มอยจรงและเปนไปได  ไมเกนวสยของผคน ทงหลาย

ขอความสขความเจรญจงมแกทานทกทาน ขอใหมความ เพยรพยายามในการฝกฝนและพฒนาตน  จนกระทงเขาถง ความสงบสขอยางแทจรง

www.kanlayanatam.comFacebook : kanlayanatam

อนทจรงพทธศาสนาสามารถชวยใหพนทกขไดอยางแทจรง

แมกระทงการแกปญหาตวตน

พทธศาสนากมค�าตอบทดกวาบรโภคนยม

แตนนหมายความวาพทธศาสนา

จะตองธ�ารงรกษาแกนแทเอาไวใหได

รวมทงท�าใหแกนแทดงกลาว

เชอมโยงกบวถชวตของผคนในปจจบน

จนเหนไดชดวา

ค�าสอนของพระพทธองคนน แกทกขไดจรง