Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum...

5
Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 199 Einband des 20. Jhs. aus Pappdeckeln mit schwarzem Halbleder und mar- moriertem Papier. Zur Provenienz: Gemäß dem liturgischen Befund sicherlich aus der Diözese Lausanne; nicht, wie Zwick vermutet, aus St-Maurice, wohl aber wahrschein- lich aus einer Kirche mit Mauritius-Patrocinium, da diesem Heiligen als einzigem neben den zahlreichen Muttergottesfesten ein volles Officium gewidmet ist (f. 57r). Zur Verbreitung des Mauritius-Kultes in der Diözese Lausanne cf. M. BENZERATH, Die Kirchenpatrone der alten Diözese Lausanne im Mittelalter, Freiburg/Schweiz 1914. Ich halte die Herkunft aus Freiburg nicht für aus- geschlossen, da der Mauntiuskult in der ganzen Diözese sehr verbreitet war, die Translatio s. Nicolai hingegen nicht überall gefeiert wurde. Lit.: G. ZWICK, Les proses, p. 23. L 1124 LIBER HORARUM LAUSANNENSIS (Freiburg) 1. (f. Ir-llv) Sieben Bußpsalmen Anfang unvollständig. (Ir) (PS. 37,23) [Intende in]// adiutorium meum domine deus salutis mee. (PS. 50) Miserere mei deus secundum magnam miseri- cordiam ... PS. [6. 31. 37.1 50. 101. 129. 142 (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. xx; F. STEGM~LLER, RB I, Nr. 21e). 2. (f. llv-19v) Litanei (llv) Kyrieleison. Christeleison . . . Keine auffallenden Anrufungen. An- schließend an die Litanei Gebete, darunter zu bemerken (18v) 'Oratio' Pietate tun quesumus domine nostrorutn solve vincula peccatorum ... et reqzbiem eternam concede. Per Christum dominum nostrum. Amen (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 46. 314; 11, p. 244). 3. (f. 19v-23v) Missa de B.M.V. (19v) 'Missa de nostra domina ad devocionem. [Introitus]' Salve sancta 9arens ... (23r/v) 'Oracio' (= Postcomm.) Sumptis domine salzrtis nostre sub- sidiis . . . Per.

Transcript of Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum...

Page 1: Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum secundum usum Lausan- nensem (167r ...

Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 199

Einband des 20. Jhs. aus Pappdeckeln mit schwarzem Halbleder und mar- moriertem Papier.

Zur Provenienz: Gemäß dem liturgischen Befund sicherlich aus der Diözese Lausanne; nicht, wie Zwick vermutet, aus St-Maurice, wohl aber wahrschein- lich aus einer Kirche mit Mauritius-Patrocinium, da diesem Heiligen als einzigem neben den zahlreichen Muttergottesfesten ein volles Officium gewidmet ist (f. 57r). Zur Verbreitung des Mauritius-Kultes in der Diözese Lausanne cf. M. BENZERATH, Die Kirchenpatrone der alten Diözese Lausanne im Mittelalter, Freiburg/Schweiz 1914. Ich halte die Herkunft aus Freiburg nicht für aus- geschlossen, da der Mauntiuskult in der ganzen Diözese sehr verbreitet war, die Translatio s. Nicolai hingegen nicht überall gefeiert wurde.

Lit.: G. ZWICK, Les proses, p. 23.

L 1124

LIBER HORARUM LAUSANNENSIS

(Freiburg)

1. (f. Ir-llv) Sieben Bußpsalmen

Anfang unvollständig. (Ir) (PS. 37,23) [Intende in]// adiutorium m e u m domine deus salutis mee. (PS. 50) Miserere m e i deus secundum magnam miseri- cordiam ... PS. [6. 31. 37.1 50. 101. 129. 142 (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. xx; F. STEGM~LLER, RB I, Nr. 21e).

2. (f. llv-19v) L i t ane i

( l lv) Kyrieleison. Christeleison . . . Keine auffallenden Anrufungen. An- schließend an die Litanei Gebete, darunter zu bemerken (18v) 'Oratio' Pietate tun quesumus domine nostrorutn solve vincula peccatorum ... et reqzbiem eternam concede. Per Christum dominum nostrum. Amen (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 46. 314; 11, p. 244).

3. (f. 19v-23v) Missa de B.M.V.

(19v) ' M i s s a de nostra domina ad devocionem. [Introitus]' Salve sancta 9arens ... (23r/v) 'Oracio' (= Postcomm.) Sumpt i s domine salzrtis nostre sub- sidiis . . . Per.

Page 2: Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum secundum usum Lausan- nensem (167r ...

200 Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124

4. (f. 23v-33r) Französisches Re i mg e b e t

(23v) ' A nostre devote orison' Royne qui fustes mise et assise lassus au throne divin ... et sauves en la gloire perdurable. Amen. (Ed. in: Memorial de Fri- bourg 111, Fribourg 1856, p. 283-288; cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, P. 190; 11, p. 239. 267).

5. (f. 33r-36v) 'Passio domini Iesu Christi secundum Iohannem .' I . i. t. Apprelzendit Pylatus Iesum et JEagellavit eum ... quia erum um est testimonium eWs. (Kurzfassung, Ioh. 19); ( 3 5 ~ ) 'Oratio' Deus qui manus tuas et pedes tuos et totum corpus tuum in ligno crucis posuisti ... et veram scienciam usque ad mortem, Iesu Christe salvntor mundi. Qui in trinitate perfecta vivis et regnas deus Per 0.s.s. Amen. (V. LEROQUAIS, Livres d'heures 1, p. XXIV).

6. (f. 36v-42v) Diverse Gebete

U ) (36v) 'Alia oratio devota' Domine Iesu Christe suscipiat me gratia tua ut non peream. Te adoro, te colo ... miserere mei domine deus meus. Amen.

b) (38v) 'Clenodium hec trium colectarum misit Iohannes Papa XXIIUS regione Umgarie ( !) donavit CCC dierum indulgenciarum peccatorum morta- lium eas cum devocione lege~ztibus. Oratio' (39r) Deus qui pro redempcione mundi nasci et circmcidi voluisti ... quo perduxisti tecum crucijxum peni- tentem latronem. Qui vivis et regnas deus Per 0.s.s. Amen. (Cf. V . LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 45. 51. 119. 153 etc.).

C ) (40r) 'Alia oracio' Domine deus de deo, lztnzen de lumine qui hz~manum genus crucis patibulo ex precepto patris redimere dignatus es ... deffe~zde me famulum N. Qui vivis et regnas in unitate spiritus sancti deus Per o. s. s. Amen.

d ) (41v) 'Quicumque hanc orationem infra missarum sollempnia dixerit, indul- gencias trium millium dierum peccatorum mortalium et XXt t venalium appro- balzte lohanne consequitur. Oratio' Domine Iesu Christe precor Per Zncrimas quas effudisti quando Lazarum resuscitasti, Per lacrimas quas super Ierusalem emisisti ... preteritis presentibus et futuris. Amen. (Cf. V . LEROQUAIS, Livres d'heures 11, p. 272).

7. (f. 42v-47v) De S. Nicolao Prosa

(42v) 'Ad sanctum Nycolaum' Gaude Pastor Mirrensium, acque gemma con- fessorum ... 0 gemma Friburgencium, acque protector eorum, custodi Per precem tuam, domum atqzte villam istam ... ut post carnis exilia, tecum simus in gloria. Amert. ( R H 6893; ed. in : Memorial de Fnbourg IV, Fribourg 1857, p. 50-52) ; (47v) 'Vs' Ora pro nobis beute Nycolae ... 'Oratio' Deus qui beatum Nycolaztm ... Per.

Page 3: Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum secundum usum Lausan- nensem (167r ...

Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 201

8. (f. 48r-541-1 Diverse Gebete

U ) (48r) Iuste iudex Iesu Christe, regum rex et domine, qu i c u m patre regnas semper ... requiem dona eis dotnine ( R H 9910; cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 155).

b) (51r) ' A l i a oratio' Iesu Christe defende m e famulum t u u m N . omnia in illa hora terribili qualzdo anima mea de corpore separabitur ... cum jdelibus defunctis collocetur. Amen. f. 52 herausgeschnitten.

C ) (53r) Ave domine Iesu Christe verbum patris, j l i u s virginis, agnus dei, salus mundi ... requies vera, vita fierhempnis. Amen. (5 Strophen; R H 1778; cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 31. 40. 83. 111 etc.).

9. (f . 54r-57r) D e B. M.V

U ) (54r) 'Gaudium beute Marie' Gaude virgo graciosa, verbum verbo concepisti. Gaude tellus .fructuosa ... (= oratio rhythmica de gaudiis B.M.V.; RH 7006; AH 29 Nr. 43).

b) (55r) 'Oratio' Omnipotens sempiterne deus, qu i gloriose virginis matris Marie corpus et an imam ... a morte perpetua liberemur. Per.

C ) (55v) 'Oratio de mostra domina' Sancta Maria mater domini nostri Iesu Christi, in manus j l i i t u i et tuas commando (!) hodie ... benedictio tzta sit super nos semper. Per. (Cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. 182. 356 ; 11, P. 299).

10. (f. 57r-59r) De t r i b u s regibus suffragium

(57r) ' D e tribus regibus [oratio]' Rex Caspur, rex Balthasar, rex Melchion, rogo ter vos $er singula nomina vestra ... omni periculo corporis et anime mee. A m e n (cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures 11, p. 135); (58v) 'Vs ' Reges Tharsis et insule ... 'Res*.' Reges Arabon ... 'Oratio' Deus qu i unigenitum t u u m gentibus stella duce revelasti . .. tue celsitudinis perducamur. Per Christum dominum nostrum.

11. (f. 59r-65r) Diverse Gebete

U ) (59r) 'Oracio devota' Tres doulce humanite de Ihesus tout puissant, joincte a la deyte ... donne rnoy saulve~lze.nt. Amen. (= Reimgebet).

b) (60r) 'Subscriptuna orationem de sacramento eucaristie fecit Augustinus de qua legitur quod eadem die dictarn orutio~zem devote dixerit particeps erit omnium bonorzrm que fuerint i n ecclesia dei, nec dyabolus nec malignus homo non poterit aliquot malurn inferre. E t s i ea die dixerit eam contingat ipsurn mori non damnabitur. Sequitur oratio' (61r) Salve sacramentum corporis domini nostri Iesu Christi Per quod salvantur jdeles ... hoc magnum tue Pie- tatis sacramentum. Amen.

Page 4: Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum secundum usum Lausan- nensem (167r ...

202 Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124

C ) (63v) 'Oracio de virgine Maria devotissima' Supplico te piissima virgo Maria u t intercedas $ro m e peccatore ... quem genuisti secundum carnem. Per Christum dominum nostrum. Amen.

12. (f. 65r-76v) Evangel ienf ragmente , cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heu- res I, p. XXIII

(65r) ' I n i c i u m sancti evangelii sec. Iohannem' In principio erat verbum ... (Ioh. 1, 1-14); (67r) 'Vs' Verbum caro factum est. 'Resp.' E t habitavit in nobis. 'Oratio' Concede ques. omnipotens deus u t nos unigeniti $1;; t u i ... ser- vitzts tenet. Qui vivis; (67v) 'Sec. Matheum' C u m natus esset Ieszss in Bet- leem ... ( M t . 2, 1-12) ; (70v) 'Vs' Reges Tharsis et insule ... 'Res?.' Reges Arabztm ... 'Oratio' Deus qui unigenitum t u u m gentibus stella duce revelasti ... (cf. f . 58v); (71r) 'Sec. Marcum' I. i. t . Recumbentibus undecim apostolis ... (Marc. 16, 14-20); (73r) 'Vs ' Ascendens Christus .. 'Resp.' Captivam duxi t .. 'Oracio' Concede ques. omlzip. deus u t qu i unigenitum t u u m redemptorem nostrum ... in celestibus habitemus. Per; (73v) 'Cestu-y ewangelie' Missus 'se doit dire le primier. Sec. Lucam' I . i. t. Missus est angeks ... (Luc. 1, 26-38); (76r) 'Vs ' Ave Maria ... 'Resp.' Beneuicta t u ... 'Oratio' Deus qu i de beute Marie virginis utero ... te intercessione adiuvemur. Per.

13. (f. 76v-80v) De s. Cruce

(76v) 'Salutacion a la +' Croix e n toy voy m o n dieu pendu, et moult cruele- ment estendu ... de tres parfaicte voulente (cf. V . LEROQUAIS, Livres d'heures 11, p. 112. 267); (80r) 'Oratio' Deus quz sanctam crucem ascendisti ... et Ziberare digneris. Per.

Daran: (80v) 'Coniuracio contra inimicos et latrones' Potestas dei patris sit mecum. Sa$ientia Jilii sit vobiscum. Virtus spiritus sancti sit inter m e et vos.

nomine patris et j'ilii et spiritus sancti. Amen. Reklamante 'Secuntur'. f. 81 herausgerissen.

14. (f. 82r-162r) Off icium pa rvum B. M. V. secundum usum Lausan- nensem

(82r) Anfang fehlt. [ 'Ad Matutinas'] (PS. 94, 1) [Venite exultemus domino,]// iubilemus deo sal~ttari nostro ... (84r) ' Y m n u s ' Quem terra pontus eth,era colunt ... ( R H 16347; AH 50 Nr. 72); (103v) 'Lectio prima' 0 beata Mar ia quis digne tibi valeat ... (112r) [ ' In Lazdibus'] Anfang (f. 111) fehlt; (126v) ' A d Primam'; (155rl ' A d Complectoriz~m'; (162r) ... 'Oratio' Gratiam t u a m ques. domine.

Zu bemerken: Antiphone und Psalmen für drei Nokturnen, jedoch nur drei Lesungen, cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heures I, p. XVIII. Die Texte ent- sprechen P. LADNER, Ordinarius Neuchatel, Nr. 1358 sqq. resp. 1330 sqq.

Page 5: Canton of Fribourg...in mortis agone (RH 7680). 16. (f. 167r-209v) 0 f f icium D e f un C t orum secundum usum Lausan- nensem (167r ...

Freiburg, Kantons- und Universitätsbibliothek L 1124 203

15. ( f . 162r-167r) P a r v u s O r d o d e Cruce , cf. V. LEROQUAIS, Livres d'heu- res I, p. x x v ~

(162r) 'Les matines de Zn croix' Domine labia mea aperies ... ( 1 6 6 ~ ) H a s horas canonicas cum devocione ... in mortis agone ( R H 7680).

16. (f. 167r-209v) 0 f f i c i u m D e f u n C t o r u m secundum usum Lausan- nensem (167r) ' P r o de fwxt i s ad Matutinas invit.' Circumdederunt m e gemitus .. . . 'PS.' Venite exultemus. 'Ant.' Dirige. 'PS.' Verba mea auribus ... (203r) ' In Laudibus'; (209v) 'Oratio' Deus venie largitor ... parentes, amicos et omnes benefac//[tores ...I Codex bricht unvollständig ab.

Zu bemerken: Reihe der 9 Responsorien nach der Lausanner Liturgie.

206 B1. (+ 2 Pergamentspiegelbl.) aus Papier mit nicht näher bestimmbarem Ochsenkopfwasserzeichen. Gleichmäßiger Schnitt. Format 105 X 70 mm. 27 La- gen: 6 I V , (3 +4) , 3 IV, ( 3 + 4 ) , 2 IV, ( 4 + 3 ) , 8 IV, ( 3 + 4 ) , 3 IV, I. Auf der Recto-Seite unten die Kustoden b-e, d-i, a-q und lageninterne Blattzählung I-VIII. Am Schluß der Lagen durchwegs gerahmte, teils mit Verzierungen und Fratzen versehene und gelb kolorierte Reklamanten. Als innere Verstärkung der einzelnen Lagen Falze aus unbeschriebenem Pergament. Bleistiftfoliierung von mir 1-210, wovon die mitgezählten Blätter 52, 81, 111, 180 fehlen.

Gepflegte got. Buchkursive von einer Hand des späten 15. Jhs. Text auf 12 Langzeilen. Liniierung mit Blei nach sichtbaren Zirkelstichen am äußeren Rande. Spiegel 55 X 32 mm. Braune Tinte. Rubriken rubriziert. Gelb kolorierte Satzmajuskeln. Einzeilige Versinitialen und zweizeilige Textinitialen rubriziert, ohne Verzierung. Reklamanten und Unterlängen hie und da mit federgezeich- neten und gelb kolorierten Fratzen verziert.

Einband des 15. Jhs. aus 2 Holzdeckeln (110 X 70 mm), mit braunem, blind- gedrucktem Leder überzogen, vermutlich von Roletus Stoss im Franziskaner- kloster Freiburg, cf. A. HORODISCH, in: ZAK6 (1944) 207 sqq., wo die vorliegende Hs. nicht erwähnt wird. Die Raumaufteilung der beiden Deckel folgt dem Schema L mit Verwendung der Stempel Nr. 2,4,6,7. Leder am Rücken und an den Ecken beschädigt. Eine Schließe von der Vorderkante des VD zur Vorder- kante des RD. Drei Bünde und hanf- und garnumstochenes Kapital.

Besitzervermerke: (f. 210r = Rest von leerem Blatt mit Federproben) von einer Hand um 1500 Ceste presente hore apertena ... J a n Pacho ( ?) de Riaz. Spiegelbl. A: Pierre de Reynold de Pbrolles. Ce Manuscrit m'a btb donn.4 Par Mme la Marquise Marie de Maillardoz en 1866.

Zur Provenienz: Die für Freiburg verfaßte St. Nikolaus-Prose (f. 42v) und der Einband sprechen für die Entstehung in Freiburg.