Divya Jeevana Booklet - Free Gurukul · వయ్ వన ఞ్నం ఉ త ల దయ్ ం ష...

వయవన ఞనం

ఉత ల దయ ంష www.freegurukul.org

“ఉత ల దయ ంష” వ వ, యల న దయ ఉతం + లభం + ఆకరషయం +

ణయత అంం రయమం గం ఈ సతన ఆక ం కం అంతన.

ఇం కృతజఞత యంన.

వల సతరణ గం ఈ ంష థంచబన. ఈ సవచచంద సంసథ వ అన వ

అంంచబ. ఇవం సత నటల (క) కత యయం. యధ

ఉతం అం త, తవ ఉననత వ, య కన యధల మన అంంచవచ.

క నవ రత మణ రయమం పట, గవమయం అట ఆసత ఉం సంంచగల.

ఈ ంల ఉతం ఆ చట, మ(ల) ట గల గ:

1) ఆక : https://archive.org

2) ఉత ల దయ ంష : www.freegurukul.org

3) : https://sites.google.com/site/sairealattitudemanagement

4) ఆ: Free Gurukul

గమక: భత,ఞన,ధరమ రధం ఉతం eBook పం ఆక సయం ఇవవడం జం. ఇ రజన

దృట ఉత వ. ఈ వ అంతజలం(ఇంటన) స / అభయంత అనన సతల

ంచటం జన. అం ఏ అభయంతరకరన ఉనన ప మన, లంచగల అ

మన ంన.

Website: www.freegurukul.org Mobile App: Free Gurukul email: [email protected]

Facebook: www.facebook.com/freegurukul Helpline/WhatsApp: 9042020123

“ మన లకషం: వ, యల న దయ అ ఉతం + లభం + ఆకరషయం + ణయత అంద అంంచబ “

ఉత ల దయ ంష – Free Gurukul Education Foundation

సరవం పరతమ ద సమరపణమత

https://archive.org/

https://www.freegurukul.org/

https://sites.google.com/site/sairealattitudemanagement

https://www.freegurukul.org/

mailto:[email protected]

https://www.facebook.com/freegurukul

~e´Jeq $C≤„qeTT

(Ä<Ûë´‹àø£ Á|üjÓ÷>±‘·àø£ dü‘·‡+>∑eTT)

Á|ü<∏äeT eTTÁ<äD : 2014

Á|ü‘·T\T : 1000

Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô : l mHé. ãdü«sêCŸ M.Sc.,

]f…ÆsY¶ …ø£Ãs¡sY

Ç.HÓ+. 3`2`115, qπs+Á<äJ s√&é,

dü<ë•eù|≥, õˆˆ yÓT<äø˘.

ôd Ÿ : 9963868180

eTTÁ<äD : e÷s¡T‹ Á|æ+≥sY‡

¬s’‘·TãC≤sY <ä>∑Zs¡, dü+>±¬s&ç¶,

õˆˆ yÓT<äø˘.

ôd Ÿ : 9963121222

****

~e´Jeq $C≤„qeTT

lll (108) Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡TÄ<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄

Ä<Ûë´‹àø£ Á|üjÓ÷>±‹àø£ dü‘·‡+>∑eTT

dü<ë•eù|≥, õˆˆ yÓT<äø˘, ‘Ó\+>±D sêh+, Ç+&çj·÷.

|æHé ø√&é ` 502 291

dü+ø£\q ø£s¡Ô :

l q\¢ ãdü«sêCŸ M.Sc.,

$wüj·T dü÷∫ø£

1) |ü]#·j·TeTT ......i2) kÕ<ÛäHê ø±\eTT˝À Hê nqTuÛÑyê\T ......viii

1 e n<Ûë´j·TeTT

1) ø£s¡à ......1

2) eTs¡D≤+‘·s¡ dæú‹ Òø£ eTè‘·Téq+‘·s¡eTT ......10

3) yêdüq\T ......14

4) sê>∑<˚«cÕ~ $es¡eTT\T ......18

5) ˝ÀuÛÑ‘·«+ Òø£b˛e&É+ ......19

6) Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT\T ......19

7) e÷j·T ......21

8) ÁuÛÑeT nq>± H˚$T? ......23

9) eTeTø±s¡eTT nq>± H˚$T? ......26

2 e n<Ûë´j·TeTT

1) >∑Ts¡Tk ÔÁ‘·eTT ` >∑Ts¡T •wüß´\ $es¡D ......27

2) dü«#·ÃyÓTÆq •wüß´ì \ø£åDeTT\T ......33

3) $Á>∑Vü‰sê<Ûäq ......41

4) z+ø±s¡ ñbÕdüq ......41

5) >∑Ts¡Te⁄ nq>± m≥Te+Ï yês¡T? ......43

6) @~ yÓ’sê>∑ eTT ø±<äT? @~ yÓ’sê>∑ eTT? ......48

7) me]øÏì sêø£b˛ø£\T ˝Òe⁄ ......49

8) ÁãVü≤à#·s¡ eTT e\q eTq≈£î ø£\T>∑T ˝≤uÛÑeTT\T ......50

9) jÓ÷–ø£ ÄVü‰s¡eTT ......50

10) nedüú\T yêÏ uÛÒ<äeTT\T ......53

11) <Ûäs¡àeTT ......55

12) kÕeTs¡düéTT ......58

13) kÕ<Ûäq #·‘·Twüºj·TeTT ......60

14) »|üeTT ......69

15) >±j·TÁ‹ kÕ<Ûäq ` »|ü $<ÛëqeTT ......74

16) <äèwæºì e÷s¡TÃeTT ......76

17) •e|ü+#êø£å] s¡Vü≤dü eTT eT]j·TT •e ‘·‘·«eTT ......78

18) ‘·|üdüT‡ ......83

3 e n<Ûë´j·TeTT

1) uÛÑøÏÔ ......87

2) |ü+#·ø√X¯ $<ä ......92

3) eTqdüT‡ ......96

4) kÕ+KéTT ......119

5) ‘ês¡ø£eTT ......131

6) ≈£î+&É*˙ jÓ÷>∑eTT ......133

7) yÓ÷ø£åeTT eT]j·TT Ä‘·à C≤„q k˛bÕqeTT\T ......137

8) C≤„q eTq>± H˚$T? ......139

9) Ä‘·à C≤„qeTT ......147

10) ÁãVü≤à C≤„qeTT ......162

11) kÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT ......167

12) jÓ÷>∑eTT ......170

13) ncÕº+>∑ jÓ÷>∑eTT ......170

14) <Ûë´qeTT ......184

15) <Ûë´qeTT˝À kÕ<Ûës¡D nqTuÛÑeeTT\T ......224

16) <Ûë´qeTTq≈£î düe÷~ÛøÏ >∑\ ‘ê‘·s¡eTéTT\T ......233

17) ìs¡à\ jÓ÷>∑T˝…≥Te+Ï yês¡T? ......235

18) jÓ÷>∑T\˝À Hê\T>∑T ‘·s¡>∑‘·T\T ......238

19) jÓ÷>∑ dæ<äT›\T ......238

20) kÕ<ÛäTe⁄ jÓTTø£ÿ \ø£åDeTT\T ......242

4 e n<Ûë´j·TeTT

1) Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT ......247

2) düe÷~Û ......251

3) Je |üs¡e÷‘Ó’àø£ eTT ......256

|ü]#·j·TeTT

eT<äTZs¡T <˚e⁄ …’q lll Hêsêj·TDkÕ«$T ($ø£ºsY <∏ëeTdt) >±]

bÕ<ä|ü<äàeTT\≈£î qeTdüÿ]dü÷Ô yê] |ü]#·j·T $esê\qT

Áyêj·TT#·THêïqT.

>∑Ts¡Te⁄>±] »qàdüú\eTT πødü+ù|≥ Á>±eTeTT, õ˝≤¢ q˝§Z+&É.

‘·*¢ : sê»eTà, ‘·+Á&ç : s¡+>∑j·T´, »ìà+∫q ‘˚~ : 05`06`1929.

>∑Ts¡Te⁄>±] ≈£î≥T+ãeTT dæÁøÏ+<ëu≤<é, ˝≤˝≤>∑÷&É À ìedæ+#·T

düeTj·TeTTq 1943 ÁbÕ+‘·eTT˝À >∑Ts¡Te⁄ >±] Ç+ÏøÏ Væ≤e÷\j·TeTT

(Vü≤]<ë«sY) •yêq+<ëÁXeTeTT qT+&ç ◊<äT>∑Ts¡T kÕ<ÛäTe⁄\T _Ûø£å¬ø’ e∫ÃHês¡T.

l Hêsêj·TDkÕ«$T yê]øÏ ∫qï‘·qeTT qT+&ç kÕ<ÛäTe⁄\ô|’ nbÕs¡uÛÑøÏÔ

j·TT+&ÉT≥ e\q ‘·q Ç+À¢ì s=f…º\ìïj·TT Ä kÕ<ÛäTe⁄\≈£î Ç∫Ãy˚ôdqT.

kÕ<ÛäTe⁄\T yÓ[flq ‘·s¡Tyê‘· >∑Ts¡Te⁄>±] ‘·*¢ s=f…º\T >∑\ >∑+|ü U≤∞>±

ñ+&É≥+ ‘Ó\TdüTø=ì ø£Ás¡ rdüTø=ì Hêsêj·TDkÕ«$T >±]ì <ä+&ç+#·T≥¬ø’

yÓ+ã&ç+#ÓqT. kÕ«$T >±s¡T ãj·T≥≈£î ø=+‘· <ä÷s¡eTT |ü]¬>‘Ô dü]øÏ kÕ<ÛäTe⁄\T

eT∞fl m<äT¬s’Hês¡T. yê] yÓ+≥ ÄÁX¯e÷ìøÏ ekÕÔqì n&ÉT>∑>±, yês¡T

n+^ø£]+∫ ‘·eT yÓ+≥ ÄÁX¯e÷ìøÏ rdüT¬ø[fl, yê] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ñ‘·Ôs¡+

ÁyêdæHês¡T. 5 dü+e‘·‡sê\ kÕ<Ûäq ‘·sê«‘· ‹]– |ü+|ækÕÔeTHêïs¡T.

l •yêq+<äkÕ«$T yê] Ä<Ûä«s¡´+˝À ø£]ƒq kÕ<Ûäq\T #˚dæ >∑Ts¡Te⁄>±]

nqTÁ>∑Vü‰ìøÏ bÕÁ‘·T˝…’Hês¡T. l •yêq+<äkÕ«$T >±]ì düHê´dü Bø£å

qqTÁ>∑Væ≤+#·TeTì ÁbÕ]ú+#·>± yês¡T >∑èVü‰kÕúÁX¯eTeTTH˚ ne\+_+#·eTì

Ä<˚•+#ês¡≥. 1947`48 ÁbÕ+‘·eTT˝À dæøÏ+Á<ëu≤<é≈£î ‹]– e#êÃs¡T.

1948 À l Hêsêj·TDkÕ«$T yês¡T ôV’≤Á<ëu≤<é ÄØà˝À ñ<√´>∑+˝À #sês¡T.

1948 y˚dü$˝À l Hêsêj·TDkÕ«$T yê] $yêVü≤eTT »]–q~. n|ü&ÉT

$ø£ºsY <∏ëeTdt nì|æ*#˚yês¡T. uÒ>∑+ù|≥˝Àì b˛©dt …’Hé À ìedæ+#˚yês¡T.

Ä ‘·sê«‘· b˛©dt XÊK˝À #]Hês¡T. Ä ‘·sê«‘· yês¡T eè‹Ô Ø‘ê´ @ ÁbÕ+‘êìøÏ

ã~© nsTTqqT Ä ÁbÕ+‘·+˝À dü‘·‡+>∑ ø±s¡ Áø£e÷\T q&çù|yês¡T. Á|ü<Ûëq+>±

sêeT>∑T+&É+ (ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢) eT]j·TT dü<ë•eù|≥ (yÓT<äø˘ õ˝≤¢) \˝À

$X‚wü jÓ÷>∑ kÕ<ÛäHê ø±s¡ Áø£e÷\T q&çbÕs¡T. 1987 ˝À ]f…ÆsY nsTTq

‘·s¡Tyê‘· dü+>±¬s&ç¶, yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À dæús¡ ìyêdüeTT @s¡Œs¡#·T≈£îHêïs¡T.

l <∏ëeTdt kÕ«$T >±] u≤eeT]~ >±¬s’q l ÁøÏwüí kÕ«$T (Ä]ÿf…øº Ç+»˙s¡T,(i)

s¡#·sTT‘·, ø£$) >±]‘√ ø£*dæ rÁe jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq\T #˚ôd&çyês¡T. düTBs¡ÈyÓTÆq

Ä<Ûë´‹àø£ #·s¡Ã\T #˚ôd&çyês¡T.

nyÓT]ø±˝À dæús¡|ü&çq l ÁøÏwüíkÕ«$T >±] ≈£îe÷s¡T\ dü+<˚Vü‰\qT

rs¡TÃ Ä<Ûë´‹àø£ dü+<˚XÊ\qT b˛düTº <ë«sê |ü+ô|&çyês¡T. 1989 ˝À

l Hêsêj·TDkÕ«$T yês¡T l Ä‘·à≈£Ls¡T \ø£Îj·T´ (]f…ÆsY¶ m+.dæ.ÄsY.&ç.z)

>±] <ë«sê dü<ë•eù|≥˝Àì e÷ dü‘·‡+>∑ ãè+<äeTTq≈£î |ü]#·j·TeTT

#˚j·Tã&çHês¡T. Á|ü‹ Ä~yês¡eTT dü<ë•eù|≥˝À dü‘·‡+>∑ ø±s¡´Áø£eTeTT

ìs¡«Væ≤+#·eTì ø√s¡>± kÕ«$T yês¡T yÓTT<ä≥ ‹s¡düÿ]+∫Hê, ‘·s¡Tyê‘· yê]

>∑Ts¡Te⁄ >±¬s’q kÕ«$T •yêq+<ä kÕ«$T yê] Ä<XeTT\‘√ n+^ø£]+∫Hês¡T.

Ä ‘·s¡Tyê‘· Á|ü‹ Ä~yês¡eTT ‘·q dü«+‘· Á|üj·÷D Ks¡TÃ‘√ dü<ë•eù|≥≈£î

e∫Ã ñ<äj·TeTT 10`00 >∑+≥\ qT+&ç kÕj·T+Á‘·eTT 5`00 >∑+≥\ es¡≈£î

dü‘·‡+>∑ ø±s¡´Áø£eTeTT q&çô|&çyês¡T. dü‘·‡+>∑eTT˝À 1) ÁbÕs¡úq XÀ¢ø±\T

(133) #·<äTe⁄≥, 2) ÁbÕD≤j·÷eT nuÛ≤´düeTT, 3) uÛÑøÏÔbÕ≥\ô|’ ø±´ôdŸ

<Ûë´qeTT, 4) C≤„qdüuÛÑ yÓTT<ä\>∑T ø±s¡ Áø£eTeTT\T+&˚$.

l Hêsêj·TDkÕ«$T >±s¡T á ÁøÏ+~ n+X¯eTT\qT Ä~yês¡eTT

dü‘·‡+>∑eTT˝À $e]+#Ó&çyês¡T. >∑Ts¡÷|ü<˚X¯eTTqT bı+<äT≥≈£î eTT+<äT

‘Ó\TdüTø=qe\dæq dü‘·‡+>∑ C≤„qeTT eT]j·TT #j·Te\dæq kÕ<Ûës¡D kÕ<Ûäq\T.

1) |ü⁄s¡TcÕsêú\T :` <Ûäs¡à, ns¡ú, ø±eT, yÓ÷ø£åeTT\T. <Ûäs¡à e÷s¡ZeTT˝À &ÉãT“

dü+bÕ~+∫, ø√¬sÿ\qT rs¡TÃø=ì yÓ÷ø£åeTT ø=s¡≈£î Á|üj·T‹ï+#·e …qT.

2) yêdüHêÁ‘·j·TeTT :`

i) <Vü≤yêdüq (‘·q <Vü≤eTTô|’q >±ì Åd”Ô <Vü≤eTTô|’ >±ì yê´yÓ÷Vü≤eTT),

ii) XÊÁdüÔyêdüq (@ XÊÁdüÔeTT˝À @eTT+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\qT ‘·|üq),

iii) ˝Àø£yêdüq (˝Àø£+˝À @$T »s¡T>∑T‘·T+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\H˚

‘ê|üÁ‘·j·TeTT) \qT e~* y˚j·Te˝…qT.

3) eT÷&ÉT Hê´j·÷\T :`

n) eTs¡ÿ≥ øÏXÀs¡ Hê´j·TeTT : ø√‹|æ\¢ ‘·q ‘·*¢ì >∑Ï º>±

|ü≥Tºø=qe\dæj·TT+&ÉTqT. ‘·*¢ #Ó≥¢ ø=eTà\ô|’ <ä÷≈£î‘·Tqï|ü⁄&ÉT ø√‹|æ\¢

|ü≥Tºdü&É*q øÏ+<ä |ü& Á|üe÷<äeTT>∑\<äT. kÕ<Ûës¡D uÛÑ≈£îÔ&ÉT (ø√‹|æ\¢ ≤>±)

uÛÑ>∑e+‘·Tì uÛÑøÏÔì ÁX¯<ä∆>± Ä#·]+#·e …qT.

(ii)

(iii) (iv)

Ä) e÷sê®\ øÏXÀs¡ Hê´j·TeTT : |æ*¢ ≈£Lq\qT ‘·*¢ ‘·q H√Ï‘√ |ü≥Tº≈£îì

Ç\T¢ Ç\T¢ ‹|üqT. yêÏøÏ m≥Te+Ï H=|æŒ ø£\T>∑<äT. n$ |üP]Ô>±

‘·*¢ô|’q düeTs¡ŒD uÛ≤eeTT‘√ ñ+&ÉTqT. uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ |üP]Ô düeTs¡ŒD

uÛ≤eeTT‘√ kÕ<Ûäq #˚j·Te …qT.

Ç) ÁuÛÑeTs¡ ø°≥ø£¡ Hê´j·TeTT : ‘·TyÓTà<ä |ü#·Ã |ü⁄s¡T>∑TqT ‘Ó∫Ã ‘·q>∑÷Ï À

ñ+∫ <ëì #·T≥Tº s¡a+ø±s¡Hê<äeTT #˚dü÷Ô ‹s¡>∑&É+ e\¢ |ü#·Ã |ü⁄s¡T>∑T

‘·TyÓTà<ä>± e÷s¡TqT. ìs¡+‘·s¡ Á|üDeHê<√bÕdüq e\q eTH√\j·TeTTqT

bı+~ ‘·qàj·T‘·«eTTq ñ+&ÉTqT.

4) |ü⁄Á‘·T\ s¡ø±\T :`

n) X¯‘·è|ü⁄Á‘·T&ÉT : >∑‘·»qà˝Àì Á|ürø±s¡eTTqT rs¡TÃø=qT≥¬ø’ |ü⁄Á‘·Tì>±

»ìà+∫ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT u≤~Û+#·TqT.

Ä) ãTTDbÕ‘·ø£ |ü⁄Á‘·T&ÉT : >∑‘·»qà˝Àì ãTTD+ (u≤ø°ì) edü÷\T

#˚j·TT≥≈£î $ø£˝≤+>∑Tì>±H√, rÁe yê´~ÛÁ>∑düTÔì>±H√ »ìà+∫ u≤>±

&ÉãT“ Ks¡TÃ #˚sTT+#·TqT.

Ç) ñ<ëd”q |ü⁄Á‘·T&ÉT : ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ø£wüºdüTU≤\qT |üÏº+#·Tø√≈£î+&Ü,

‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î m≥Te+Ï ùdyê, düVü‰j·TeTT\qT #˚j·T≈£î+&Ü

ñ<ëd”q+>± ñ+&˚ |ü⁄Á‘·T&ÉT.

á) ùdeø£ |ü⁄Á‘·T&ÉT : ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT n‘· +‘· uÛÑøÏÔ ÁX<ä›\#‘· ìs¡+‘·s¡eTT

ùde #˚j·TT |ü⁄Á‘·T&ÉT.

5) kÕ<ÛäHê#·‘·Twüºj·TeTT :`

1) $y˚ø£eTT : Ç~ XÊX¯«‘·eTT (ì‘· eTT) Ç~ nXÊX¯«‘·eTT (nì‘· eTT)

nì ‘Ó\TdüTø=qT C≤„qeTT.

2) yÓ’sê>∑ eTT : $wüj·T uÛÀ>∑eTT\ j·T+<äT ÄdüøÏÔ Ò≈£î+&ÉT≥.

3) X¯e÷~wü≥ÿ dü+|ü‹Ô :

i) X¯eTeTT : n+‘·πs+Á~j·TeTT\ (eTqdüT‡, ãT~›, ∫‘·Ô+,nVü≤+ø±s¡+)

ìÁ>∑Vü≤+.

ii) <äeTeTT : C≤„H˚+Á~j·T, ø£πsà+Á~j·TeTT\ (u≤ùV≤´+Á~j·T)

ìÁ>∑Vü≤eTT.

iii) ñ|üs¡‹ : Ç+Á~j·TeTT\T n+‘·s¡TàKeT>∑T≥.

iv) ‹rø£å : zs¡TŒ, e÷Hêee÷qeTT\j·T+<äT, düTK, <äT'KeTT\

j·T+<äT düeTuÛ≤eeTT ø£*Zj·TT+&ÉT≥.

v) ÁX¯<ä∆ : >∑Ts¡Tyêø£ eTT\qT ÁX¯<ä∆>± $qT≥.

vi) düe÷<ÛëqeTT : düe÷<Ûëq|ü&ÉT≥.

4) eTTeTTø£å‘·«eTT : yÓ÷ø£åeTTqT bı+<äe …qì ø√]ø£ ø£*–j·TT+&ÉT≥.

6) eè‹Ô Ø‘ê´ >∑Ts¡Te⁄\T (eT÷&ÉT s¡ø£eTT\T) :`

n) eTè>∑eè‹Ô : u≤Vü≤´, Ä&É+ãs¡ y˚cÕ\T <Ûä]+∫ n|ü]|üø£« C≤„qeTT‘√

Á|ü»\qT yÓ÷dü–+#·T yê&ÉT eTè>∑eè‹Ô>∑\ >∑Ts¡Te⁄.

Ä) MTqeè‹Ô : #˚|ü (MTq+) m\¢|ü&ÉT fi¯fl˝À ñ+&ç Äq+~+#·Tq≥T¢,

m\¢|ü&ÉT n&É$˝Àì >∑TVü≤\˝À ñ+≥÷ düe÷~Û Äq+<ëìï nqTuÛÑ$dü÷Ô

ñ+&˚ >∑Ts¡Te⁄ MTqeè‹Ô >∑\ >∑Ts¡Te⁄. Ç‘·&ÉT kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î

n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É&ÉT. ø±ì n‘·ì eTVæ≤eTe\¢ n‘·qT+& |ü]düsê\qT

Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔs¡T.

Ç) ≈£Ls¡àeè‹Ô : ‘êuÒ\T (≈£Ls¡à+) ø=+‘·ø±\+ ˙Ï ÀqT, ø=+‘·ø±\+

H˚\ô|’qqT ìedæ+#·Tq≥T¢ ø=+<äs¡T >∑Ts¡Te⁄\T düe÷~Û˝À ñ+&ç

Äq+~dü÷Ô, ø=+‘· ø±\+ düe÷»eTT˝À n+<äTu≤≥T˝À qT+≥÷ kÕ<Ûës¡D

»qT\≈£î C≤„q+ Á|ükÕ~+#Ó<äs¡T.

7) C≤„q Ø‘ê´ >∑Ts¡Te⁄\T (Hê\T>∑T s¡ø£eTT\T) :`

n) •øå± >∑Ts¡Te⁄ : bÕsƒ¡XÊ\˝À $<ë´ ãT<äT∆\T H˚s¡TŒ >∑Ts¡Te⁄qT •øå±

>∑Ts¡Te⁄ n+<äTs¡T.

Ä) Bø£å >∑Ts¡Te⁄ : eT+Á‘·eTTqT ñ|ü<˚•+∫ »|ükÕ<Ûäq ‘Ó*j·TCÒj·TT

>∑Ts¡Te⁄qT Bøå± >∑Ts¡Te⁄ n+<äTs¡T.

Ç) yÓ÷ø£å >∑Ts¡Te⁄ : yÓ÷ø£åeTTqT Ç#ÓÃ&ç jÓ÷>∑eTT nq>± ncÕº+>∑jÓ÷>∑eTT

Ò<ë kÕ+K´, ‘ês¡ø£, neTqdüÿ jÓ÷>∑eTT\‘√ ≈£L&çq sê»jÓ÷>∑eTT

\˝À ˇø£ e÷s¡ZeTTqT ñ|ü<˚•+∫ dü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û (JeqTàø£Ô <äX¯),

ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û, dü;Û» eT]j·TT ìØ“¤» düe÷~Û ($<˚Vü≤eTTøÏÔ)

nsTTq πøe˝≤‘·à dæú‹ H=dü+¬>&ç >∑Ts¡Te⁄, yÓ÷ø£å >∑Ts¡Te⁄.

á) dü‘Y >∑Ts¡Te⁄ : yÓ÷ø£å kÕ<Ûäq dæú‹˝À dü‘Y>∑Ts¡Te⁄ <äs¡ÙqeTe⁄‘·T+~.

8) •wüß´\T (Hê\T>∑T s¡ø£eTT\T) :`

n) ÄeTT<ä+ : ÄeTT<ä+ B|ü+ #ê˝≤ Ä\dü +>± yÓ\T>∑T‘·T+~. n˝≤π>

ÄeTT<ä+ ˝≤+Ï •wüß´\T C≤„qeTTqT Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î #ê˝≤ ø±\eTT

|ü&ÉT‘·T+~.

(v) (vi)

Ä) u§>∑TZ\T : u§>∑TZ\T #ê˝≤ ùd|ü⁄ >±* $dæ]‘ >±ì ì|ü\T>± e÷s¡e⁄.

u§>∑TZ ≤¢+Ï •wüß´\T C≤„q+ Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î ø=+‘· düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~.

Ç) øÏs√dæHé : øÏs√dæHé ≤+Ï •wüß´\T ‘=+<äs¡>± C≤„q+ Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.

á) ô|ÁÀ˝Ÿ : ô|ÁÀ˝Ÿ˝≤+Ï •wüß´\T C≤„q+ yÓ+≥H˚ Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.

kÕ<Ûës¡D kÕ<Ûäq\T

1) ì‘ê´qTcÕ˜qeTT :` Á|ü‹ ø£ÿs¡T Á|ü‹ ~qeTT ñ<äj·TeTT ø±\ ø£è‘ê´\T,

kÕïq+ eTT–+#·Tø=ì yê] Ç+À¢ì <Ó’eeT+~s¡eTT˝À >±ì, M …’‘˚

<yê\j·TeTTq≈£î yÓ[fl >±ì <Ó’eÁbÕs¡úq XÀ¢ø£eTT\T #·<äTe⁄≥ Ò<ë uÛÑ>∑eBZ‘·

|üsƒ¡q+ ˝≤+Ï kÕ«<Ûë´j·T ø±s¡ Áø£eTeTT˝À bÕ˝§ZqT≥.

2) s√&ÉT¶ô|’ q&É#·Tq|ü&ÉT :` <ë]˝À m<äTs¡jT´ <yê\j·TeTT\˝Àì n~ÛcÕq

<˚e‘·\ >±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT\qT >±ì, k ÔÁ‘·eTT\qT >±ì, ÁbÕs¡úq\qT

>±ì eTqdüT‡˝À düà]+#·T≥.

3) uÛÑ÷‘· j·T»„eTT :` ‘êqT uÛÀ»qeTT #˚j·TT≥≈£î eTT+<äT kÕ<ÛäTe⁄≈£î,

Äe⁄≈£î Ò<ë ≈£îø£ÿ\≈£î ÄVü‰s¡eTTì#·TÃ≥ Ò<ë NeT\≈£î #Ó¬øÿs¡ y˚j·TT≥.

|ü∫Ã C§qïs=f…º, Ò<ë >√<äTeT s=f…ºqT 108 eTTø£ÿ\T>± ø√dæ yêÏô|’

z+ qeT' •yêj·T eT+Á‘·eTTqT Áyêdæq ø±–‘·+ eTTø£ÿ\qT n+Ï+∫,

ñ+&É\T>± #·TÏº Á|üeVæ≤+#˚ Ï Àì #˚|ü\≈£î z+ qeT' •yêj·T »|ü+

#˚dü÷Ô ˇø=ÿø£ÿ ñ+&ÉqT y˚j·÷*.

4) 108 |üP\#˚ <Ó’yês¡Ãq :` ñ>±~, <ädüsê, BbÕe[ yÓTT<ä\>∑T |ü+&ÉT>∑\

dü+<äs¡“¤+>± Äj·÷ |ü+&ÉT>∑\≈£î dü+ã+~Û+∫q <e‘·\ 1) ;»eT+Á‘·+,

2) >±j·TÁr eT+Á‘·+, 3) eTVü‰eT+Á‘·eTT\qT |ü]ƒdü÷Ô Á|ü‹ ô|’eT÷&ÉT

eT+Á‘·eTT\≈£î ˇø£ |ü⁄cÕŒìï <˚e‘ê $Á>∑Vü≤eTTô|’>±ì, Ò<ë |ü≥+ô|’

>±ì (sê– #Ó+ãT ø£\XÊìï _j·T´+ô|’ ñ+∫q <ëìô|’>±ì) y˚dü÷Ô

108 |üP\#˚ |üPõ+#·T≥.

H√Ÿ : ô|’ eT+Á‘ê\ $esê\T Á>∑+<∏ä+ ∫es¡ À eTTÁ~+#·ã&çHêsTT.

5) Ä<Ûë´‹àø£ <Ó’q+~ì (Spritual Diary) Áyêj·TT≥ :` Á|ü‹ s√E sêÁ‹

ìÁ~+#·T≥≈£î eTT+<äT Ä<Ûë´‹àø£ <Ó’q+~ì Áyêj·TT≥.

ô|’ kÕ<Ûäq\e\q Á‹ø£s¡D X¯ó~∆ (eTqdüT‡, yê≈£îÿ, X¯Øs¡+) X¯ó~∆

ø£\T>∑T‘·T+~. j·TeT, ìj·Te÷\T dæ~∆+#·TqT.

>∑Ts¡÷|ü<˚X¯eTT bı+<äT≥

1) eT+Á‘√|ü<˚X¯eTT d”«ø£]+#·T≥ ` Bøå± >∑Ts¡Te⁄ :` kÕ<ÛäHê #·‘·Twüj·T

dü+|ü‹Ôì, $qj·T $<˚j·T‘·\T, kÕ<Ûäq #˚j·TT≥ j·T+<äT ÁX¯<ä∆,

|üs√|üø±s¡eTT q+<äT Çwüº‘·, XÊÅdüÔeTT\qT nuÛÑ´dæ+#·T≥ j·T+<äT

ÄdüøÏÔ>∑*–, nVü≤+ø±s¡, n_Ûe÷qeTT\T Òì dü∫ÃX¯ó´ìøÏ, dü‘Y>∑Ts¡Te⁄

n‘·ì Çwüº<Ó’eeTT qqTdü]+∫, Bøå± eT+Á‘·eTTqT ñ|ü<•+#·TqT. eT+Á‘·

Bøå± ø±s¡ Áø£eTeTT X¯óÁø£yês¡eTT, bÂs¡í$T s√Eq >∑+>±q~ &ÉT¶q>±ì,

<˚yê\j·TeTTq>±ì, ÄÁX¯eTeTT q+<äT>±ì, Ò<ë >∑Ts¡Te⁄ ìs¡ísTT+∫q

Á|ü<˚X¯eTT˝À »s¡T>∑TqT. Bøå± eT+Á‘·eTT˝À mìï nø£ås¡eTT\T >∑\y√

nìï \ø£å\ eT+Á‘· »|üeTT #˚dæq eT+Á‘· dæ~∆ \_Û+#·TqT. nø£ås¡ \ø£å

kÕ<Ûäq˝À ˙≈£î ø£*–q <äs¡ÙHê\qT >∑Ts¡Te⁄ >±]‘√ #·]Ã+∫q≥¢sTT‘˚ ˙

kÕ<ÛäHê |ü⁄s√>∑‹ >∑÷]Ã >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T ‘Ó*j·TCÒj·T>∑\s¡T.

2) yÓ÷ø£å >∑Ts¡Te⁄ ` X¯øÏÔbÕ‘· Bø£å\T :` Ç$ Hê\T>∑T s¡ø±\T.

n) <äèwæºBø£å, Ä) düŒs¡Ù Bø£å, Ç) yêDÏ Bø£å, á) dü+ø£\Œ Bø£å.

n) <äèwæº Bø£å : >∑Ts¡Te⁄ •wüß´ìj·T+<äT <äèwæºì Á|üdü]+∫q#√ Äj·Tq

∫‘·Ô X¯øÏÔ #˚‘· s¡÷|üeTTqT bı+~ Äj·Tq H˚Á‘·eTT\ <ë«sê dü$Twæº

ÁbÕDeTT <ë«sê Á|üj·÷DÏ+∫ •wüß´ì X¯Øs¡eTTq+<äT ‘·s¡Tyê‘·

∫‘·ÔeTTq+<äT Á|üy˚•+#·TqT. •wüß´ì ∫‘·Ô X¯øÏÔì n+‘·s¡TàKeTT>± C≤>∑è‘·

yÓTTq]+#·TqT. Ç<˚ e÷s¡ZeTTq ‹]– >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ ∫‘·ÔeTTq+<äT

Á|üy˚•+∫ ©qeT>∑TqT.

Ä) düŒs¡Ù Bø£å : >∑Ts¡Te⁄ ∫‘·ÔeTTq+<äT dü<ë“¤eeTT‘√ dü+ø£\Œ|üPs¡«ø£eTT>±

•wüß´ì ‘ê≈£îqT. Äj·Tq ∫‘·ÔXøÏÔ #‘·T\ <ë«sê Á|üj·÷DÏ+#·T#·÷ •wüß´ì

@ X¯Øs¡ uÛ≤>∑eTTq+<äT ‘ê≈£îH√ n#·≥ qT+&ç n‘·ì X¯Øs¡eTT˝ÀìøÏ

Á|üy•+#·TqT. ∫‘·ÔeTTq+<äT |üì #j·TT#·T n‘·ì XøÏÔì n+‘·s¡TàKeTT>±

C≤>∑è‘·yÓTTq]+#·TqT. á ÁøÏj·T˝À ≈£L&Ü X¯øÏÔ dü$Twæº ÁbÕDeTT

Ä<Ûës¡eTT>± Á|üj·÷DÏ+#·TqT. ‹]– Ç<˚ e÷s¡ZeTTq >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ

∫‘·ÔeTTq+<äT $©qeT>∑TqT.

Ç) yêDÏ Bø£å : á Bø£å À ñ|ü<˚X¯eTT <ë«sê Òø£ eT+Á‘·eTT <ë«sê

X¯øÏÔbÕ‘· yÓTTqs¡TÃqT. ∫‘·ÔX¯øÏÔ yê≈£îÿ <ë«sê Á|üj·÷DÏ+#·TqT. yê≈£îÿ

(vii) (viii)

eT+Á‘·eTT ˝Òø£ Ç‘·s¡yÓTÆq ñ|ü<˚X¯ yêø£éTT\ Ä<Ûës¡eTT>± dü$Twæº

ÁbÕDeTTq Á|üy•+∫ •wüß´ì ∫‘·ÔXøÏÔì n+‘·s¡TàKeTT>± C≤>∑è‘·yÓTTq]Ã

‹]– n<˚ e÷s¡ZeTTq >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ ∫‘·ÔeTTq+<äT Á|üy˚•+∫

©qeT>∑TqT.

á)dü+ø£\Œ Bø£å : yêdüÔyêìøÏ Bø£å≈£î Á|ü<ÛëqyÓTÆq $wüj·TeTT dü+ø£\Œy˚T.

n~ <äèwæº, düŒs¡Ù, yê≈£îÿ <ë«sê Á|üdü]+#·T#·÷ •wüß´ì ∫‘·ÔeTT‘√

◊ø£ eT>∑TqT. ô|’ eT÷&ÉT ≈£î<äs¡q|ü&ÉT >∑Ts¡Te⁄ πøe\eTT dü+ø£*Œ+#·TqT,

Äj·Tq dü+ø£\ŒeTT‘√ bÕ≥T ∫‘·ÔX¯øÏÔ •wüß´ì jÓTTø£ÿ ∫‘·ÔX¯øÏÔ˝À

‘ê<Ûë‘·àéTT H=+<äTqT. n‘·ì ∫‘·ÔX¯øÏÔì n+‘·s¡TàKeTT>± C≤>∑è‘·

yÓTTq]+#·TqT. ‹]– >∑Ts¡Te⁄q+<äT Á|üy•+∫ ©qeT>∑TqT. BìH dü+ø£\Œ

Bø£å n+<äTs¡T. Ç~ >∑Ts¡T, •wüß´\T <ä>∑Zs¡ ÀH˚ Á|üø£ÿ Á|üø£ÿH˚ ñ+&É>±

≈£L&Ü »s¡>∑e#·TÃqT. ø±˙ kÕ<Ûës¡D+>± >∑Ts¡T •wüß´\T y˚s¡T y˚s¡T>±

<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À ñqï|ü& ÇÏº Bø£å Ç#·TÃ≥ »s¡T>∑TqT. dü$Twæº ÁbÕDeTT

düs¡« yê´|üø£yÓTÆq~, Á‹ø±\eTT\+<äT ñ+&ÉTqÏº~.

X¯øÏÔ C≤>∑è‹ H=+<äT≥≈£î X¯øÏÔbÕ‘· Bø£å ÄeX¯ ø£eTT. X¯øÏÔ C≤>∑è‹

H=+<äT≥ ‘√&ÉH ø£s¡TÔ‘ê«_Ûe÷qeTT‘√ ≈£L&çq kÕ<Ûäq n+‘·yÓTÆ dü«‘·'dæ<ä›

kÕ<Ûäq Äs¡+uÛÑeT>∑TqT. X¯øÏÔ C≤>∑è‘· ÁøÏj·÷o\eTT n>∑T≥H˚ jÓ÷>±–ï

n+<äTs¡T. X¯øÏ Ô C≤>∑è‘·yÓTÆq ‘√&ÉH˚ dü«j·T+ dæ<ä› eTVü‰jÓ÷>∑+

Äs¡+uÛÑeT>∑TqT. X¯øÏÔ ÁøÏj·T\T »s¡T>∑TqT.

á Á>∑+<∏ä eTTÁ<äD˝Àl Ä‘·à≈£Ls¡T \ø£Îj·T´ >±s¡T, l mHé.j·÷<ä–]

>±s¡T, l e&É¢ Ms¡qï >±s¡T, l >√|” >±s¡T, l eT<ÛäTdü÷<äHésêe⁄ >±s¡T,

l |üs¡y˚TX¯«sY >±s¡T, l yÓ÷$THéù|≥ $sƒ¡ Ÿ¬s&ç¶ >±s¡T,l ÁøÏcÕí>ö&é >±s¡T

yÓTT<ä\>∑T dü‘·‡+>∑ düuÛÑT´\ ø£èwæ Á|üX¯+dü j·TeTT.

Ç≥T¢,

j·THé. ãdü«sêCŸ

…ø£Ãs¡sY, dü<ë•eù|≥.

kÕ<ÛäHê ø±\eTT˝À Hê nqTuÛÑyê\T

(X¯øÏÔ ÁøÏj·T\T)

sêeTÁøÏwüí uÀ<ÛëeTè‘·eTT`∫s¡+‘êq+<ä kÕ«$T Á>∑+<∏ëìï H˚qT B.Sc.

(Final)˝À #·<äTe⁄#·Tqï|ü⁄&ÉT (n|ü&ÉT Hê ej·TdüT‡ 21 dü+e‘·‡sê\T) Hê˝À

C≤„H√<äj·TeTsTTq~. Hê Ä˝À#·q\T, eéVü‰sê\qT |ü]X¯ó<ä∆ ∫‘·Ô+‘√

#˚j·T&É+ yÓTT<ä\Tô|≥º&É+ »]–+~.

28 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À uÛÑøÏÔ jÓ÷>∑kÕ<Ûäq yÓTT<ä\Tô|ÏºHêqT.

•yê\j·÷\˝À *+>±_Ûùwø±\T #˚j·T&É+, uÛÑø£Ô $»j·T Á>∑+<∏ë\qT #·<äe&É+

ø=qkÕ–+#êqT. l kÕ«$T *+>±q+<äT\T`<Ûës¡«&é ÄÁX¯eT+ >±] qT+&ç

*+>∑ Bø£åqT d”«ø£]+∫HêqT. ñ|üìwü‘·TÔ\T, uÛÑ>∑eBZ‘·, •euÛÑø£Ô $»j·TeTT,

bÕ+&ÉTs¡+>∑ uÛÑø£Ô $»j·TeTT yÓTT<ä\>∑T Á>∑+<∏ë\T #·<äe&É+, $TÁ‘·T\≈£î

$ì|æ+#·&É+ »]–+~.

1971 ˝À •yêq+<ëÁX¯eT+ (Væ≤e÷\j·÷\T) qT+&ç s¡÷ˆˆ 10`00

düuÛÑ ‘·« s¡TdüTeTT #Ó*¢+#·>± Divine Life Magazine, l •yêq+<ä kÕ«$T yê]

Photo, Essence of Rajayoga nH Á>∑+<∏ä+ b˛düTº <ë«sê e∫Ãq$. l •yêq+<ä

kÕ«$T yê] Photo qT ì‘·´+ |üPõdü÷Ô Äj·Tq Á>∑+<∏ë\T #·<äTe⁄‘·÷

ñ+&yêfifleTT. ‘·s¡Tyê‘· Je ÁãôV’≤àø£ sê»jÓ÷>∑ kÕsêeTè‘·eTT nH Á>∑+<∏äeTT

#·~$HêeTT. Ä Á>∑+<∏äeTT˝À ÁbÕD≤j·÷eTeTT >∑T]+∫ $es¡eTT>±

Áyêj·Tã&çq~. Ä Á>∑+<∏äeTT˝À $e]+∫q |ü<ä›‹ qqTdü]+∫ 3`10`1989

Hê&ÉT ÁãVü≤àeT÷VüAs¡Ô ø±\eTT 4 A.M. q+<äT Hê $TÁ‘·T\T l mHé. j·÷<ä–],

l Ms¡Dí >±s¡¢‘√ ø£*dæ ÁbÕD≤j·÷eTeTT ÁbÕs¡+_Û+∫HêeTT. ø£ HÓ\ s√E\T

düÁø£eT+>± kÕ<Ûäq ø=qkÕ–q~. ≈£î+uÛÑø£eTT 100 n+¬ø\T …ø£ÿô|≥Tº es¡≈£î

#˚j·T&É+ e\q ‘=&É\˝À >±* ø£|üŒ\ e … ñ_øÏ sêe&É+ ˝≤+Ï nqTuÛÑ÷‹

ø£*–q~. n≥÷ Ç≥÷ q&Ée&É+ e\q Ä >±* <˚Vü≤+˝À ©qeTj˚T´~. ˇø£

HÓ\ ‘·s¡Tyê‘· l kÕ«$T •yêq+<ä >±] •wüß´&Ó’q l Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡T

l Ä‘·à≈£Ls¡T \ø£åàj·T´ >±] <ë«sê |ü]#·j·TeTsTTHês¡T. e÷≈£î jÓ÷>∑ $<ä

qqTÁ>∑Væ≤+#· e\dæq<äì yTeTT ÁbÕ]ú+#·>± yês¡+ s√E\ ‘·s¡Tyê‘· <Ûë´q+˝À

•yêq+<ä kÕ«eTT\ yê] ÄC„qT e&Édæ Á|ü‹ Ä~yês¡eTT dü+>±¬s&ç¶ qT+&ç

(ix) (x)

dü<ë•eù|≥≈£î e∫Ã ñ. 11`00 qT+&ç kÕ. 5`00 >∑+≥\ es¡≈£î $$<Ûä

n<Ûë´‹àø£ $wüj·÷\qT uÛÀ~Û+#yês¡T. Ä<Ûë´‹àø£ XÀ¢ø±\qT ø£+sƒ¡düú+ #j·T&É+,

Á|üXÀï‘·Ô] #·s¡Ã, ‘·‘ê«\T bÕ&É≥+, πøôdŸ yÓT&çfÒXHé, ÁbÕD≤j·TeTeTT, <Ûë´q+,

C≤„qdüuÛÑ yÓTT<ä\>∑T ø±s¡ Áø£e÷\T »]π>$. |üs¡«~Hê\˝À Ä |üs¡« ~q dü+ã+~Û‘·

<Ó’e+ (•e⁄&ÉT, sêeTT&ÉT, Ä+»H˚j·T kÕ«$T, ø±[ø£, Ms¡ãÁ<Ûä kÕ«$T, dü÷s¡

uÛÑ>∑yêqT&ÉT yÓTT<ä\>∑T <e‘·\) ≈£î dü+ã+~Û+∫q 1. ;» eT+Á‘·+, 2.

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT, 3. eTVü‰ eT+Á‘·eTT\qT |ü]ƒdü÷Ô ˇø=ÿø£ÿ |ü⁄cÕŒìï

n]Œdü÷Ô 108 |ü⁄cÕŒ\‘√ |üPõ+#˚ ø±s¡´Áø£eTeTT »]ù|yês¡T. ø=ìï

Ä~yêsê\˝À n&É$ ÁbÕ+‘·+˝Àì qB ÁbÕ+‘ê\˝ÀqT, >∑T≥º\ô|’øÏ, |ü$Á‘·

kÕúHê\≈£î, <˚yê\j·÷\≈£î yÓ[fl dü‘·‡+>∑ ø±s¡ Áø£eTeTT\T »]ù|yês¡eTT. ô|’

ø±s¡ Áø£e÷\ e\q e÷≈£î Á‹ø£s¡D X¯ó~∆ ø=+‘·es¡≈£î \_Û+∫q~.

l Hêsêj·TD kÕ«$T >±]ì Bø£ å Çe«eTì ÁbÕ]ú+#·>± yês¡T

2`11`1990, Á|üyÓ÷<ä HêeT dü+e‘·‡s¡eTT, X¯óÁø£yês¡+, |üP]íeT s√Eq

dü<ë•e ù|≥≈£î <ä>∑Zs¡>± ñqï >∑+>∑ø£‘·« e<ä› >∑\ >∑+>±q~ &ÉT¶q ñ<äj·T+

>∑+ˆˆ 6`30 ìˆˆ\ düeTj·T+˝À e÷≈£î •e |ü+#êø£å] eTVü‰eT+Á‘· Bø£åqT

nqTÁ>∑Væ≤+∫Hês¡T. n|üŒÏ qT+&ç •e |ü+#êø£å] eTVü‰eT+Á‘· »|üeTT,

<Ûë´qeTT eT]j·TT Á‘ê≥ø£ kÕ<Ûäq ø=qkÕ–+∫HêeTT.

l •e |ü+#êø£å] eTVü≤eT+Á‘·eTTqT |ü]ƒdü÷Ô z+ qeT: •yêj·T

(6 \ø£å\T) nø£ås¡ \ø£å »|üeTT ˇø£ÿ s√E ≈£L&Ü ‘·|üŒ≈£î+&Ü »|üeTT |üP]Ô

#˚j·TeTì >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T Ä<˚•+#ês¡T.

s√E ñ<äj·T+ |ü~e÷˝\T, kÕj·T+Á‘·+ |ü~e÷˝\T »|ü+ #˚dü÷Ô ˇø£ÿ

~q+ ≈£L&Ü ‘·|üŒ≈£î+&Ü 12 \ø£å\ »|ü+ |üP]Ô #˚dæHêqT.

1. »qe] 1996 dü«|üï+˝À á ÁøÏ+~ <äèX¯ eTTqT >±+∫‹ì

ªª¬sø£ÿ\T >∑\ ˇø£ ø£|üŒ ø£qTï\T ‘Ó\¢ì eÁC≤˝≤¢>± yÓTs¡TdüTÔHêïsTT. <ëì

‘·\ô|’ ˙* eT+≥ eT+&ÉT‘·÷ ñ+~. n~ m>∑Ts¡T‘·÷ e∫Ã Hê eTT+<äs¡

≈£Ls¡TÃì qqTï ‘·<˚ø£+>± #·÷dü÷Ô ñ+~.µµ

2. ˇø£ s√E Hê dü«|üŒ+˝À ‘Ó\¢ì yÓ+Á≥Tø£\T >∑\ Vü≤qTeT+‘·T&ÉT <äs¡Ùq+

Ç#êÃ&ÉT. Äj·Tq #˚‹˝À »|üe÷\ ñqï~. H˚qT ªsêe÷µ ªsêe÷µ n+≥÷

ñ+fÒ Ä+»H˚j·T kÕ«$T ≈£L&Ü ªsêe÷µ ªsêe÷µ n+≥÷ »|üe÷\

‹|ü‘·÷ ñHêï&ÉT.

á dü«|üï+ >∑T]+∫ >∑Ts¡Te⁄ (l Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡T) >±]ì $es¡D

ø√s¡>± á dü«|üï+ Vü≤ e÷Á‘·y˚T ì»+>±<äT, n~ ì»+ ø±yê\+f…

Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ‘·q »|üe÷\qT Hê #˚‹˝À ñ+#ê*, n~ ìÁ<ä qT+&ç

yÓT\≈£îe e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· Hê #˚‹˝À (»|üe÷\) ñ+&Ü* nì nHêï&ÉT.

3. 12`2`1996 (ñ<äj·T+) 4`00 >∑+≥\T

dü«|üïeTT˝À ˇø£ kÕ<ÛäT eTVü‰sêCŸ $uÛÑ÷‹ πsK\T, ø±cÕj·T eÁkÕÔ\T

<Ûä]+∫ ˇø£ #˚‹˝À @ø£‘ês¡, eT]jÓTTø£ #˚‹˝À ∫Ï¬ø\T <Ûä]+∫

bÕ&ÉT#·T+&É>± á ÁøÏ+~ #·s¡D≤\T $ì j·TT+Ïì.

sêeT #·+Á<äø± HêyéT q˝≤>±

ø£fÒ ã+<ÛäHéø± ¬ø’ùd <Ûë>±

á dü«|üï+ l Hêsêj·TD kÕ«$T >±]øÏ ‘Ó*|æ $es¡D ø√s¡>± á dü«|üï+

ì»eTT, Vü≤ ø±<äì, mes√ eTVü‰‘·Tà&ÉT Hê≈£î ñ‘ê‡Vü‰ìï, uÛÑøÏÔì, C≤„Hêìï

nqTÁ>∑Væ≤+#·T≥¬ø’ Ä ‘·‘ê«ìï $ì|æ+#ê&Éì ‘Ó*|æHê&ÉT.

l <Ûë‘· HêeT dü+e‘·‡s¡eTT Äo«j·TT» X¯ó<ä∆ <äX¯$T (<ädüsê : $»j·T

<äX¯$T) 20`10`1996, k˛eTyês¡+ sêÁ‹ düTe÷s¡T 11 >∑+ˆˆ\ 10 ìˆˆ\

düeTj·TeTTq l >∑Ts¡Te⁄\T Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡T |üs¡eT |ü<äeTTqT

#˚s¡Tø=Hêïs¡T. ‘·q dü÷ú\ X¯Øs¡eTTqT e<ä* yÓ[flHês¡T. (dü+>±¬s&ç¶, õ˝≤¢

yÓT<äø˘) 21`10`1996 eT+>∑fi¯yês¡+ Hê&ÉT n+‘· ÁøÏj·T\T »]–q$.

>∑Ts¡T<˚e⁄\T yê] eTs¡D+ >∑÷]Ã yês¡+ s√E\ eTT+<˚ Hê≈£î ‘Ó*|æ

j·TTHêïs¡T. H˚qT ∫es¡>± yê]‘√ ˇø£ ø√]ø£ ø√]HêqT. n<˚eTq>± Hê≈£î

wü&é#·Áø£#˚<ääq+, ÄC≤„ Á|üy˚X¯+ nqTÁ>∑Væ≤+#·eTì. <ëìøÏ yês¡T Hê≈£î Á‹ø£s¡D

X¯ó~∆ dü>∑y˚T ñqï<äì |üP]Ô>± ˝Ò<äì ‘Ó*|æ ‘êqT <˚Vü‰ìï e<ä* yÓ[fl

uÛÑTesY Àø£+˝À ø=ìï HÓ\\T ñ+≤qì, nø£ÿ&ç qT+&ç yÓfi‚fl˝À>± Hê ø√]ø£

HÓs¡y˚s¡TkÕÔqì e÷≥ Ç#êÃs¡T. 29`7`1997 Ä~yês¡+ Hê&ÉT _\ Á|üy˚X¯+

nqTÁ>∑Væ≤+#ês¡T. Hê≈£î Á‹ø£s¡D Xó~∆ dü>∑yT ñqï<äì Hê≈£î kÕ<Ûäq ø±\eTT˝À

ÄHêÏøÏ ˇø£ yês¡+ ÁøÏ‘·+ Hê≈£î ø£*–q <äs¡ÙHêqTuÛÑe+ e\q ‘Ó*|æHê&ÉT.

(xi) (xii)

4. HqT ñ<äj·T+ <Ûë´q+ #ùd düeTj·T+˝À 60 y√\Tº\ ã\T“ yÓ\T>∑T‘·T+&É>±

n+<äT˝Àì yÓ*π> |òæ\yÓT+≥TqT ø£fi¯ófl eT+&˚+‘· es¡≈£î #·÷dæ ø£fi¯ófl

eT÷düT≈£îì uÛÑè≈£îÏ À #·÷ùdyê&çì. Bìï Á‘ê≥ø£ kÕ<Ûäq n+≤s¡T.

uÛÑè≈£îÏ À eè‘êÔø±s¡|ü⁄ |ü\ø£ Äø±s¡+˝À yÓ\T>∑T ø£qã&ç+~. ‘·s¡Tyê‘·

n~ n<äèX¯ eTsTT Nø£Ï ø£qã&ç+~. ø£¬s+≥T e∫Ãq≥T¢>± yÓ\T‘·Ts¡T

e∫Ã+~. ø±ì ô|’ dü>∑+ eè‘·Ô uÛ≤>∑+ ˙\+ yÓ\T>∑T‘√qT ÁøÏ+~ dü>∑+

eè‘·Ô uÛ≤>∑+˝À #Ó≥T¢, ø=+&É\‘√qT <äs¡Ùq+ nsTT+~. <äs¡Ùq+ e\q

Hê˝À dü>∑yÓT Á‹ø£s¡D X¯ó~∆ ø£\–+<äì >∑Ts¡Te⁄>±s¡T ‘Ó*|æHês¡T.

5. 22`10`1996 eT+>∑fi¯yês¡+

(>∑Ts¡Te⁄>±] n+‘· ÁøÏj·T\T »]–qs√E)

dü+>±¬s&ç¶ À >∑Ts¡T<˚e⁄\T l Hêsêj·TD kÕ«$T ( Ò<ë) l $ø£ºsY <∏ëeTdt

>±] bÕ]úe XØs¡eTTq≈£î <äVü≤q dü+kÕÿs¡eTT\T »s¡T>∑T#·T+&É>± Hê≈£î >∑Ts¡Te⁄

>±] qT+&ç nX¯Øs¡ yê≈£îÿ <ë«sê Ç+ÏøÏ (dü<ë•eù|≥≈£î) yÓ[fl <Ûë´q+˝À

≈£Ls√ÃeTì Ä<˚X¯+ $qã&ç+~. yÓ+≥H˚ H˚qT, Hê $TÁ‘·T&ÉT mHé. j·÷<ä–]

>±s¡T dü÷ÿ≥s¡Tô|’ dü<ë•eù|≥≈£î #˚s¡Tø=+Ï$T. H˚qT Hê >∑èVü≤eTTq≈£î e∫Ã

kÕïqeTT #dæ •e |üP» >±$+#·Tø=ì 60 y√\Tº q+ãs¡T ã\T“ yÓ\T>∑T#·T+&É>±

Ä yÓ*π> |òæ\yÓT+≥T ô|’ Á‘ê≥ø£eTT #dæ ø£fiófl eT÷düTø=ì ÁuÛÑ÷eT<Ûä kÕúqeT+<äT

n+‘·s¡+>± <äèwæºì πø+ÁBø£]+∫ #·÷dü÷Ô »|ü düVæ≤‘·eTT>± <Ûë´qeTT #düTÔ+&É>±

á ÁøÏ+<ä ‘Ó\T|üã&çq n<ÛäT“¤‘·yÓTÆq <äèX¯ eTT\qT #·÷∫‹ì.

60 y√\Tº $<äT´‘Y ã\T“˝À yÓ*¬> |òæ\yÓT+≥T ô|’ Á‘ê≥ø£eTT #˚j·TT

#·T+&É>± Ä yÓ\T>∑T Áø£eTeTT>± ∫qï eè‘·ÔeTT Äø±s¡eTT˝≤ @s¡Œ&ç dæús¡eTT>±

ì\∫j·TT+&Ó&ç~. ø±ì Ä s√E e÷Á‘·eTT ø±+‹ _+<äTe⁄ yÓ&É\TŒ ô|]–

yê´|æ+#·&É+ yÓTT<ä …’+~. ˇø£kÕ] Ä ø±+‹ _+<äTe⁄ X¯+≈£îe⁄ Äø±s¡eTT>±

ø£q|ü&ç+~. yÓ&É …’Œq #·<äs¡eTT>± @s¡Œ&ç <ëì qT+&ç Á|üø±Xe+‘·yÓTÆq $TDT>∑Ts¡T

πsK\T Hêô|’ e]¸düTÔqï≥T¢>± nqTuÛÑ÷‹ ø£*Z+~. eT<Ûä ˝À ø£fi¯ófl ‘Ós¡∫ #·÷&É>±

>∑~˝À ˇø£ ‘Ó\¢ì Á|üø±X¯eTT ø£qã&ç+~. ÄX¯Ãs¡ eTT‘√ 4,5 kÕs¡T¢ ø£fi¯ófl

eT÷dæ ‘Ó]∫Hê n<Ó $<ÛäyÓTÆq Á|üø±X¯eTT (bÕ\˝≤+Ï ∫ø£ÿì ‘Ó\¢Ï yÓ\T>∑T)

>∑~ ì+&Ü $düÔ]+∫ ø£qã&ç+~. n+‘·≈£î eTT+<äT mqï&É÷ ø£\>∑ì á

nqTuÛÑeeTTqT Äq+<ä+>± ‹\øÏdü÷Ô n~Ûø£ ñ‘ê‡Vü≤+‘√ ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì

<Ûë´q+˝À Á|üy˚•+#êqT.

(xiii) (xiv)

ˇø£ >∑TVü≤˝ÀìøÏ Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq yÓT]ùd <ë] ø£qT#·÷|ü⁄ y˚Ts¡es¡≈£î

yê´|ædüTÔqï≥T¢>± ø£q|ü&ç+~. ‘·s¡Tyê‘· Ä ø±+‹ ˇø£ ‘Ós¡>± e÷]b˛sTT Ä

‘Ós¡ À 2,3 ‘·\\T, ø£fi¯ófl MTkÕ\T, >∑&Ü¶\‘√ n>∑T|æ+#êsTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ä

ø±+‹ ÇdüTø£ >∑&çj·÷s¡eTT ˝Ò<ë *+>±ø£s¡eTT jÓTTø£ÿ ÁbÕDe≥ºeTT

Äø±s¡eTT˝À >±E‘√ ì]à+∫q Äø±s¡eTT eT<Ûä ˝Àì >∑~˝À l $ø£ºsY <∏ëeTdt

l Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡T <Ûë´q+˝À ≈£Ls¡TÃqï≥T¢>± Ä >∑~˝À+∫ Ò‘·

Ä≈£î|ü#·Ã ø±+‹ yÓ\T>∑T |ü&ÉT‘·Tqï≥T¢>± ø£q|ü&ç+~. Ç<ä+‘ê kÕj·T+Á‘·+

4:30 qT+&ç 5:00 >∑+≥\ ÁbÕ+‘·+˝À »]–q~.

uÛÀ»Hêq+‘·s¡+ kÕj·T+Á‘·+ 6:00 >∑+≥\≈£î dü‘·‡+>∑ düuÛÑT´\T

(1. l mHé.j·÷<ä–], 2. l õ.sêE, 3. l j·T+.$X«Hê<∏é, 4. l õ.dü+Je,

5. l >√bÕ˝Ÿ) sêe&É+ e\q dü‘·‡+>∑ ø±s¡ Áø£eT+˝À ªªyÓ’XÊ«qs¡ $<ä µµ nHÓ&ç

Á>∑+<∏ä |üsƒ¡q+ dü‘·‡+>∑ dü+uÛ≤wüD »]–+~ (sêÁ‹ 10:00 >∑+≥\ es¡≈£î)

sêÁ‹ >∑+ˆˆ 10:30 ìˆˆ\≈£î ‹]– »|üeTT #˚dæ <Ûë´q+˝À ≈£Ls¡TÃqï|ü⁄&ÉT

eT∞fl ÁuÛÑ÷eT<Ûä´+˝À #·÷dü÷Ô ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì (60 yê\Tº ã\T“ yÓ*¬>

|òæ\yÓT+≥T #·÷&É≈£î+&ÜH˚) <Ûë´q+˝À ≈£Ls¡TÃHêïqT. n|ü&ÉT Äø±X¯+˝À

ø±+‹e+‘·yÓTÆq #ês¡\‘√ ˇø£ <ë] (e÷s¡ZeTT) ø£qã&ç+~. ø=+‘·ùd|üÏøÏ

eÁø£s¡÷|ü+ b˛sTT ‹qï>± (dü÷Ï>±) ø=+‘· yê\T>± e÷]b˛sTT <ëìô|’

|üP\#˚ yÓT≥T¢ ì]à+∫q≥T¢>± ø£qã&ç+~.

yÓT≥T¢ ô|’ uÛ≤>±q ˇø£ |üP\ y˚~ø£ <ëìô|’ ø=+<äs¡T eTVü‰‘·Tà\T

düe÷y˚X¯yÓTÆq≥T¢ n+<äT˝À qT+&ç ø=+<äs¡T yÓT≥¢ô|’ qT+&ç ~–e∫Ã

l Hêsêj·TD kÕ«$T >∑Ts¡T<˚e⁄\qT dü>ös¡eeTT>± ÄVü‰«ìdü÷Ô y˚~ø£ô|’øÏ

(xv) (xvi)

rdüTø=ìb˛sTT n+<äs¡T Äd”qT\sTTq≥T¢>± >±+∫ Äq+~+#êqT.(n~

uÛÑTes√¢ø£ <äs¡Ùq+).

6. nø√ºãs¡T ∫e] yês¡+ 1996 Hê&ÉT

ñ<äj·T+ ‘Ó\¢yês¡T C≤eTTq 4:30 dü«|üï+˝À ¬s+&ÉT ‘Ó\¢ì m<äT›\(ã+&ç)

ô|’ >∑Ts¡T<˚e⁄\T (l Hêsêj·TD kÕ«$T >±s¡T) ‘Ó\¢ì <äTdüTÔ\˝À ì\T#·T+&ç

kÕ«] #˚düTÔqï≥T¢>± #·÷#êqT. (l sêeTX¯s¡à (Væ≤e÷\j·÷\T) >±]øÏ yê]

>∑Ts¡Te⁄ >±s¡T á $<Ûä+>±H <äs¡Ùq+ Ç∫Ãq≥T¢>± yê] ªÄ‘·àø£<∏äµ nH Á>∑+<∏ä+˝À

ÁyêdüT≈£îHêïs¡T)

7. 16`11`1996 Hê&ÉT kÕj·T+Á‘·+

á ÁøÏ+~ uÛÑ»qbÕ≥ <ëq+‘·≥<˚ Hê Vü≤è<äj·T+˝À+∫ yÓ\T|ü*øÏ

e∫Ãq~.

1) sêeT #·+Á<äTì HêeTeTTH˚

eTs¡Teø£ uÛÑõ+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

2) s√eT s√eT s√eTeTTq

sêeTTì |ü*øÏ+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

3) qe⁄« qe⁄« qe⁄«\‘√

ø£cÕº\qT düVæ≤+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

4) |ü⁄e⁄« |ü⁄e⁄«\‘√

sêeTTì |üPõ+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

5) |æ] |æ] |æ]˝À

sêeTTì Væ≤+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

6) s¡÷|ü s¡÷|ü s¡÷|üeTT˝À

sêeTTì <ä]Ù+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

7) ùde ùde ùde\˝À

sêeTTì ùd$+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

8) uÛ≤e uÛ≤e uÛ≤eeTT˝À

sêeTTì uÛ≤$+#·T&ç ˆˆsêeTˆˆ

8. 20`11`1996 (ãT<Ûäyês¡eTT) Hê&ÉT

ñ<äj·T+ ìÁ<ä Òe>±H˚ n+‘·s¡+>∑+ qT+&ç ˇø£ n+‘·sê‘·à Á|üu§<Ûäø£

yêø£ + (>∑Ts¡Te⁄ >±] qT+&ç) $qã&ç+~.

ªªuÛÑ>∑e+‘·Tì <äj·Te\q ø√]ø£\˙ï r]q|üŒÏøÏ ≈£î <äT:K+ ‘·|üŒ<äT.

1. sê>∑, <˚«cÕ\ e\q eT]ø=ìï ø√]ø£\T |ü⁄≥ºe#·TÃ.

2. ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T »ãT“|ü&Ée#·TÃ. n~ ìqTï u≤~Û+#·TqT.

3. eTTdü* ‘·qeTT, 4. ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T >±ì, $TÁ‘·T\T >±ì, ˙e⁄ >±ì

eTs¡DÏ+#·&É+ e\q <äT:K+ ø£\T>∑T‘·T+~. ø±e⁄q Ä <äT:U≤\≈£î nr‘·eTsTTq

dæú‹ì dü+bÕ~+#·T≥≈£î kÕ<Ûäq #˚j·TTeTT.

9. 15`1`1997 (ãT<Ûäyês¡eTT) Hê&ÉT

ñ<äj·T+ 4:00 qT+&ç 4:40 ÁbÕ+‘·eTT˝À dü«|üï <äX¯ ∫e] <äX¯ À ø£

>±j·T≈£î&ÉT bÕ&ÉT#·T+&É>± ÁXÀ‘·\T $qT#·T+&ç]. H˚qT nø£ÿ&çøÏ yÓfi¯fl>±HÓ

n+<äs¡T yÓ[flbısTT]. H˚qT >±j·T≈£î&ÉT e÷Á‘·y˚T $T–*HêeTT. n‘·qT @$T

bÕ&ÉeT+≤s¡+&ç nì n&ç>±&ÉT. Ä ‘·s¡Tyê‘· @<√ ˇø£ nìs¡«#·˙j·T

nqTuÛÑ÷‹. n~ mes¡T bÕ&Éì Hê<ÛëqTuÛÑ÷‹. mes¡T bÕ&yês¡T Òs¡T. $Hyês¡T

Òs¡T Hê<äeTT e÷Á‘·y˚T ñ+~. ‘·s¡Tyê‘· á ÁøÏ+~ #·s¡D≤\T $qu&Ü¶sTT.

1. Hê<äTsê“¤eeTT, ÁbÕ<äTsê“¤eeTT

>∑Ts¡T uÛÀ<ÛëeTè‘· $#ês¡kÕs¡+ ˆˆHê<äTˆˆ

2. y˚T|òüT $Vü‰s¡yéT, øÏs¡D≤Vü‰s¡yéT

$T\$T\ y˚T]ùd ‘ês¡\ Vü‰s¡yéT ˆˆHê<äTˆˆ

3. ~e´>±qeT~, dü«j·T+dæ<ä›eT~

~yê´‘·à\ dü+ø£\q ø£\qeT~ ˆˆHê<äTˆˆ

4. Á|üDe >±qeT~, y˚DT>±qeT~

düT>∑TD <ÛëeTTì sêeT>±qeT~ ˆˆHê<äTˆˆ

5. eTH√$\j·TeT~, ‘·H√ $\j·TeT~

~yê´ø±X¯ ì\j·T eT~ ˆˆHê<äTˆˆ

6. »>∑eTT Ò\Tq~, »>∑y˚T Òì~

eTH√ãT<äT∆\ ø£>√#·s¡eT~ ˆˆHê<äTˆˆ

7) dü+^‘· $<ÛëqeTT ø£r‘· <Ûë´qeTT

(xvii) (xviii)

düe÷~Û dü+»ì‘· $C≤„qeTT ˆˆHê<äTˆˆ

8) $qT yê¬ses√ ø£qT yê¬ses√

‘·qàj·T eT+<äTq eTqT yê¬ses√ ˆˆHê<äTˆˆ

9) »qà »qà\ kÕ<Ûäq ã\yÓ÷

dæ<ä› |ü⁄s¡Twüß\ ø£s¡TD≤ |òü\yÓ÷ ˆˆHê<äTˆˆ

10) n+~q yê&Ó #Ó+~q yê&ÉT

|üs¡eT |ü<äeTT q+~q yê&ÉT ˆˆHê<äTˆˆ

10. ‘˚~ : 25`1`1997 sêÁ‹ 1`30 qT+&ç 2`30

Hê˝À qT+∫ á ~>∑Te bÕ≥ yÓ\Te&çq~

1) nqï˝≤sê! #Ó …¢ ≤¢sê! ‘·\T¢ ≤sê! ‘·+Á&ÉT˝≤¢sê!

kÕ<ÛäHê #·‘·Twüºj·÷ìï ‘Ó\TdüTø√+&ç, ‘Ó\TdüTø√+&ç,

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫ j·TT+fÒ ‘·s¡Tyê‘· uÛÀ<Ûäq+‘·

‘êHÓ e∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄, n+<äTø=+&ç ˆˆnqïˆˆ

2) ‹rø£å, $y˚ø£+, yÓ’sê>∑ +, X¯eT+, <äeT+, düe÷<Ûëq+,

ñ|üs¡‹ì ‘Ó\TdüTø√+&ç. ÁX¯<ä›, X¯óuÛÒ#·Ã\T …dü‡>± ø£*–j·TT+fÒ

‘·s¡Tyê‘· uÀ<Ûäq+‘· ‘êHÓe∫Ã >∑Ts¡T&ÉT <Ó\T|ü⁄,

n+<äTø√+&ç ˆˆnqïˆˆ

3) áX¯«s¡ Á|üDÏ<Ûëq+, ÁX¯eD, eTqq ì~Û <Ûë´dü

kÕ«<Ûë´j·T |ü<ä›‘·T\T ‘Ó\TdüTø√+&ç, ‘Ó\TdüTø=ì ì*∫ j·TT+f…

‘·s¡Tyê‘· uÀ<Ûäq+‘· ‘êHÓ e∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç

ˆˆnqïˆˆ

4) j·TeT, ìj·TeT Ädüq ÁbÕD≤j·TeT Á|ü‘ê´Vü‰s¡

<Ûës¡D <Ûë´qeTT\T ‘Ó\TdüTø√+&ç ‘Ó\TdüTø=ì ì*∫ j·TT+f…

‘·s¡Tyê‘· uÀ<Ûäq+‘· ‘êHÓe∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç

ˆˆnqïˆˆ

5. dü«j·T+dæ<ä› eTVü‰jÓ÷>∑+ ‘·q≈£î ‘êHÓ @s¡Œ&ç

X¯øÏÔ ÁøÏj·T\T »s¡T>∑Tqì ‘Ó\TdüTø√+&ç

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫j·TT+f… ‘·s¡Tyê‘·

uÛÀ<Ûäq+‘· ‘êHÓ e∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç ˆˆnqïˆˆ

6. ø±eT+, Áø√<Ûä+, ˝ÀuÛÑ+, yÓ÷Vü≤+ eT<ä e÷‘·‡sê´\T

n]wü&É«sêZ\T ‘Ó\TdüTø√+&ç

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫j·TT+f… ‘·s¡Tyê‘·

uÛÀ<Ûäq+‘·· ‘êHÓ e∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç ˆˆnqïˆˆ

7. eTqeT&=#ÓÃ ‘ê‘· u≤jÓT mHêïfi¯ófl ì*∫ j·TT+&Ó

Ä‘·à $#ês¡D\T ‘Ó\TdüTø√+&ç

‘Ó*dæø=ì ì*∫j·TT+f… ‘·s¡Tyê‘·

uÛÀ<Ûäq+‘· ‘êHÓe∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç ˆˆnqïˆˆ

8. •øå± >∑Ts¡Te⁄, Bøå± >∑Ts¡Te⁄, yÓ÷øå± >∑Ts¡Te⁄ dü‘Y >∑Ts¡Te⁄

uÛÀ<Ûä≈£î\T q\T>∑Ts¡ì ‘Ó\TdüTø√+&ç

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫j·TT+f… ‘·s¡Tyê‘· uÛÀ<Ûäq+‘·

‘êHÓ e∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó\T|ü⁄ n+<äTø√+&ç ˆˆnqïˆˆ

9. nq+‘·s¡+, ìs¡+‘·s¡+, n+‘·:ø£s¡D˝Àq CÒ]

dü÷#·q\T Çdü÷Ô ñ+f… ‘Ó\TdüTø=+Ïì

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫j·TT+Ïì ‘·s¡Tyê‘· uÛÀ<Ûäq+‘·

‘êHÓe∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó*ô| n+<äTø=+Ïì ˆˆnqïˆˆ

10. dü+>±¬s&ç¶ yêdüT&ÉT, •yêq+<ä <ëdüT&ÉT,

Hêsêj·TD >∑Ts¡T&Éì ‘Ó\TdüTø=+Ïì

‘Ó\TdüTø=ì ì*∫j·TT+Ïì ‘·s¡Tyê‘· uÛÀ<Ûäq+‘·

‘êHÓe∫Ã >∑Ts¡T&ÉT ‘Ó*ô| n+<äTø=+Ïì ˆˆnqïˆˆ

11. ‘˚~ : 22`5`97 >∑Ts¡Tyês¡+`|üP]íeT

sêÁ‹ dü«|üï+˝À ˇø£ <äèXÊ´ìï #·÷&É&É+ <ë«sê kÕj·T+Á‘·+ »]–q

dü‘·‡+>∑+˝À ˇø£ dü+<˚Vü‰ìøÏ »yêãT \_Û+∫+~.

düeTdü : |æ*¢ì #·+ø£ À ñ+#·Tø=ì, #˚‹˝À ñqï ∫\Tø£qT |ü\T≈£îeTqï, Ä

∫\Tø£ |æ*¢ uÛÑj·T+‘√ |ü\Tø£<äT.

Ä ∫\Tø£ |ü\T≈£î≥ nq>± Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡+. |æ*¢ nq>± e÷j·T.

e÷j·TqT $&ÉTeq+‘· es¡≈£î Ä‘·à <äs¡Ùq+ »s¡T>∑<äT. e÷j·TqT $&ÉT#·T≥

(xix) (xx)

m≥T¢? nqï~ Á|üX¯ï.

n<˚ s√Eq sêÁ‹ dü«|üï+˝À ø£ |æ*¢, <ëì ¬s+&ÉT ∫qï |æ*¢ |æ\¢\T ø£

|üfiËfl+˝À #ê˝≤ ‘Ó\T|ü⁄s¡+>∑T>± ñqï ô|s¡T>∑T nqïeTTqT ‹ì yÓ[fl

b˛e⁄#·Tqï≥T¢>± dü«|üï+ #·÷#êqT. Bìï m≤¢ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïq+fÒ

‘Ó\T|ü⁄s¡+>∑T Á‹ø£s¡D X¯ó~∆ (eTqdüT‡ X¯ó~∆, yê≈£îÿ X¯ó~∆, X¯Øs¡ X¯ó~∆)ì

‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. bÕ\˝À ‘√&ÉTy˚ùdÔ ô|s¡T>∑T ‘·j·÷s¡T ne⁄‘·T+~. nq>± Ç~

kÕ<Ûäq #˚j·T&É+qT dü÷∫düTÔ+~. nq>± (|æ*¢ì) e÷j·TqT $&ÉTee …q+f…

Á‹ø£s¡D X¯ó~∆ì bı+<ä&ÜìøÏ ‘·–q kÕ<Ûäq #˚j·÷\ì dü+<˚X¯+.

12. y˚T HÓ\ 1997 (uÛÑTes√¢ø£ <äs¡Ùq+) :

ˇø£ s√E ñ<äj·T+ m|üŒÏ e÷~]>± 60 y√\Tº ã\T“ô|’ Á‘ê≥ø£+ #˚ùd

<Ûë´q+˝À uÛÑè≈£îÏô|’ <äèwæº ì*|æ yÓ\T>∑Tô|’ #·÷dü÷Ô ñHêïqT. Ä yÓ\T>∑T

eTT+<äT eè‘êÔø±s¡+>± e÷] ‘·s¡Tyê‘· n~ ø£ CÀ´‹ Äø±s¡+>± ø£qã&ç+~.

‘·s¡Tyê‘· Ä CÀ´‹˝À e÷qe⁄\, kÕ<ÛäTe⁄\, <˚e‘·\ Äø±sê\T <äs¡Ùq+

ø±e&É+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~. #ê˝≤ Á|üø±X¯e+‘·+>± yÓ\T>∑T‘·÷ ø£qã&ç+~.

Ä ‘·s¡Tyê‘· H˚qT dü÷ø£åà s¡÷|ü+˝À (yÓ\T>∑T s¡÷|ü+˝À) Ä CÀ´‹˝À

Á|üy•+∫q≥T¢ ø£qã&ç+~. á CÀ´‹ #·T≥÷º yÓ\TÔs¡T $düÔ]dü÷Ô Ä yÓ\T‘·Ts¡T˝À

q<äT\T, eT+#·T ø=+&É\T, kÕ<ÛäTe⁄\T <äs¡Ùq$T#êÃs¡T.

‘·s¡Tyê‘· s√E\˝À H˚qT Ä CÀ´‹˝À Hê >∑Ts¡T<˚e⁄\T Hêsêj·TD kÕ«$T

>±s¡T yÓ\T>∑T s¡÷|ü+˝À e∫Ã qqTï Ä CÀ´‹ ˝ÀìøÏ rdüT≈£îb˛sTT

yÓ\T>∑Ts¡÷|ü+˝À ñqï ø=+<äs¡T kÕ<ÛäTe⁄\ <äs¡Ùq+ #˚sTT+#ês¡T.

13. ‘˚~ : 23`6`1997 ` k˛eTyês¡+

ñ<äj·T+ 4`00 A.M. \≈£î ìÁ<ä˝Ò∫ ø±\ø£è‘ê´\T rs¡TÃ≈£îì ø=ìï

ì$TcÕ\T yê´j·÷eT+ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· kÕïq+ #˚dæ •e*+>∑ |üP» #˚dæ‹ì.

5`15 A.M. qT+&ç 5`45 A.M. es¡≈£î 60 y√\Tº ã\T“ yÓ\T>∑T |òæ\yÓT+≥Tô|’

Á‘ê≥ø£+ #˚dæ <Ûë´q+˝À ≈£Ls¡TÃHêïqT (ns¡ú |ü<ëàdüq+˝À) ∫<ëø±X¯+˝À

ø£qã&˚ yÓ\T>∑T _+<äTe⁄, ã+>±s¡T s¡+>∑T >∑\ $Hêj·T≈£îì $Á>∑Vü≤+ ‹\ø£+

(u§≥Tº) kÕúq+˝À ñqï≥T¢>± <ä]Ù+#êqT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ ø£qTï #·÷XÊqT.

Ä ø£qTï ø£*–j·TTqï ‘Ó\T|ü⁄s¡+>∑T Äe⁄ ( Ò<ë m<äT›) ‘·\ #·÷#êqT. Ä

‘·\≈£î >∑\ q\¢ì ø=eTTà\≈£î ã+>±s¡T ÄuÛÑs¡D≤\T neT]Ãq≥T¢>± <ä]Ù+#êqT.

14. p …’ 1997 yÓTT<äÏ yês¡+ :

H˚qT <Ûë´q+˝À ñqï|ü&ÉT ÁuÛÑ÷eT<Ûä +˝Àì ∫<ëø±X¯+˝À á ÁøÏ+~

<äèXÊ´ìï #·÷#êqT. n|ü&ÉT e÷qdæø£+>± z+ qeT: •yêj·T eT+Á‘êìï

»|ædüTÔHêïqT.

ô|’q Äø±X¯+˝À ˇø£ yÓ\T‘·Ts¡T @s¡Œ&ç, Ä yÓ\T>∑T‘·Tqï n+‘·sêfi¯+

qT+&ç mH√ï s¡TÁ<ëø£å\T Hêô|’ e∫Ã |ü&ÉT‘·Tqï≥T¢>± #·÷#êqT. Hê dü÷ú\

X¯Øs¡+ qT+&ç $&çe&çq Hê dü÷ø£åà X¯Øs¡+ ˇø£ s¡TÁ<ëø£å À Á|üy˚•+∫q≥T¢,

Á|üy˚•+#·>±HÓ n~ ô|’øÏ yÓfi¯ófl‘·Tqï≥T¢>± nqTuÛÑ÷‹ì bı+<ëqT.

15. p …’ 1997 yÓTT<äÏ yês¡+ :

Hê˝À H˚qT ø=ìï |ü<ë\qT, <Ó’eHêeTeTT\qT ø£*|æ ø=ìï #·s¡D≤\qT

ø£*Œ+∫ düà]dü÷Ô <Ûë´q+˝À ñ+≥÷ ñ+≤qT. ø£ kÕ] á ÁøÏ+~ #·s¡D≤\qT

ø£*Œ+∫ düà]dü÷Ô <Ûë´q+˝À ñHêïqT.

ªªsê<ÛÓ ÁøÏwüí, sê<ÛÓ ÁøÏwüí, sê<ÛÓ ÁøÏwüí Vü‰Øµµ

nø£kÕà‘·TÔ>± ∫<ëø±X+˝À u≤\ÁøÏwüßí&ÉT Hê>∑TbÕeTT |ü&É>∑ ô|’ Hê≥´e÷&Ó

<äèXÊ´ìï ã+>±s¡T s¡+>∑T˝À #·÷#êqT.

(xxi) (xxii)

16. 22`7`1997 ` Ä~yês¡+ ªªeTq˝Àì C≤„q X¯øÏÔ eTqHêe]+#˚

yÓ÷Vü‰ìï <ä÷s¡+ #˚j·T&É+ ` yêdüHêø£åj·T nqTuÛÑe+µµ

Ä~yês¡+ dü‘·‡+>∑eTT »]–q ‘·s¡Tyê‘· Hê $TÁ‘·T&ÉT l e&É¢ Ms¡qï‘√

ø£*dæ kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+≥\≈£î yêøÏ+>¥ yÓfi≤fl\ì ãj·TÏøÏ yÓfi¯ófl#·T+&É>±

eTT+<äT l Ms¡qï yÓ[flq ‘·s¡Tyê‘· yÓqø£ qT+&ç H˚qT yÓfi¯ófl#·T+&É>± <ë]˝À

ˇø£ ø±$Tì dü«uÛ≤eeTT >∑\ Ád”Ô m<äT¬s’q~. ÄyÓTqT <ëfÒdæ yÓfi¯ófl#·Tqï|ü⁄&ÉT

ÄyÓT qT+&ç ˇø£ yÓ÷Vü≤eTHÓ&ç y˚T|òüTeTT Hê ∫‘·ÔeTTqT Äe]+∫q≥T¢ Hê

n+‘·s¡+>∑eTTq #·÷∫‹ì. ø±ì yÓ+≥HÓ Hê ∫‘·ÔeTT qT+&ç C≤„qeTH yT|òüTeTT

ãj·T\T<˚] Ä yÓ÷Vü≤eTH˚ y˚T|òüTeTTqT n&ÉT¶≈£îqï≥T¢, á ¬s+&ÉT y˚T|òü÷\

eT< Û ä ´ e\j·÷ø±s ¡eTT˝À U≤∞ Á| ü< ˚X ¯eTTqT < ä]Ù+∫‹ì. Ç~

yêdüHêø£åj·TeTTqT dü÷∫+#·Tqì uÛ≤$+∫‹ì.

17. ‘˚~ 29`7`1997 Ä~yês¡+ Hê&ÉT

eT<Ûë´Vü≤ï+ 1`00 >∑+ˆˆ qT+&ç 1`35 ìˆˆ\ es¡≈£î (ÄC≤„ _\

Á|üy˚X¯+`wü&é #·Áø£ #˚<Ûäq+) (Supreme Experience)

eT<Ûë´Vü≤ï+ 12`00 >∑+≥\ qT+&ç 1`00 es¡≈£î <Ûë´q XÀ¢ø±e[ (133

XÀ¢ø±\T) #·~$HêeTT. ‘·s¡Tyê‘· düŒ+õô|’ <Ûäsê“¤düqeTT <ëìô|’ Ò&ç #·s¡àeTT

|ü]∫ <ëìô|’ ‘Ó\¢ì eÁdüÔeTTqT |ü]∫ <ëìô|’ dæ<ë›düqeTT˝À ≈£Ls¡TÃì <Ûë´qeTT

#˚j·TTq|ü⁄&ÉT 60 y√\Tº $<äT´‘Y ã\T“ jÓTTø£ÿ yÓ\T>∑T#·Tqï |òæ\yÓT+≥Tô|’

Á‘ê≥ø£eTT #˚dæ Ä yÓ\T>∑TqT ø£fi¯ófl eT÷dæ uÛÑè≈£îÏ kÕúqeT+<äT #·÷dü÷Ô

eTqdüT‡ XÊ«düô|’ ì*|æ z+ qeT: •yêj·T eT+Á‘·eTT qT#·Ã]dü÷Ô <Ûë´qeTT

#˚j·TT#·T+Ïì. uÛÑè≈£îÏ Àì yÓ\T>∑T _+<äTe⁄˝À |ü≥+˝À #·÷|æq

<äèXÊ´ìï Væ≤dü÷Ô <Ûë´qeTT˝À (eTqdüT‡ XÊ«düô|’ \ø£å + uÛÑè≈£îÏô|’) 30

ì$TwüeTT\ es¡≈£î ∫<ëø±X¯+˝À yÓ\T>∑TqT #·÷dü÷Ô ñHêïqT. dü«s¡+ (Vü≤+dü)

Ç&Ü Hê&ç qT+&ç |æ+>∑fi¯ Hê&çøÏ e÷s¡Tq|ü⁄&ÉT n~ ÄC≤„ #·Áø£+˝À >∑\ _\+

(düqïì ~&ç¶ Ò<ë ÁãVü≤às¡+Á<Ûä+) <ë«sê e÷s¡T‘·T+~. yÓ\T>∑T _+<äTe⁄˝À

eT÷&ÉT y˚s¡T>± Væ≤+∫q uÛ≤>±\T ˇø£Ï>± ◊ø£´+ nsTTq$ (Á‹|ü⁄Ï

HêX¯q+). dü]>±Z eT<ÛëVü≤ï+ 1`30 düeTj·T+˝À Vü≤+dü _\+˝À

Á|üy˚•+#·Tq|ü⁄&ÉT dü÷ø£åàdæú‹˝À qTqï Hê eTqdüT‡ eT]j·TT #·÷#˚ yÓ\T>∑T

(xxiii)(xxiv)

_\eTT˝À @ø£eTsTTq ‘√&ÉH˚ (n|ü&ÉT Hê≈£î dü÷ÿ≥s¡T ˝≤+Ï yêVü≤q+

>∑T+‘· À Ò<ë ø±\Te˝À nø£kÕà‘·TÔ>± ~– ô|’øÏ m≈£îÿq|ü⁄&ÉT Ò<ë kıs¡+>∑+˝À

<ä÷øÏq≥T¢) nqTuÛÑe+ ø£*–+~.

Hê eTqdüT‡ Ò<ë Je Á|üC„ _\+ >∑T+&Ü eTVü‰Hê&û <ë«sê ÁãVü≤às¡+Á<Ûëìï

Á|üy˚•+∫+~. yÓ+≥H˚ ˇø£ <ëì ‘·s¡Tyê‘· ˇø£Ï Äs¡T #·Áø±\ (eT÷˝≤<Ûës¡,

kÕ«~ÛcÕºq, eTDÏ|üPs¡ø£, nHêVü≤‘·, $Xó<ä∆, ÄC„) CÀ´‘·T\ Ò<ë $$<Ûä s¡+>∑T\

yÓ\T>∑T\ <äs¡ÙqeTT ø£*–q~. Á|ü‹ #·Áø£eTT e÷] ø=‘·Ô #·Áø£eTT e∫Ãq|ü⁄&É ≤¢

yÓT\≈£îe #Ó+~q ≈£î+&É*˙ X¯øÏÔ $<äT´‘Y πsK˝≤ yÓTs¡Tdü÷Ô s¡+>∑T\T e÷s¡Tdü÷Ô

ÄC≤„ #·Áø£+˝À Á|üy˚•+∫q~. ∫es¡>± l Hêsêj·TD kÕ«$T >∑Ts¡T<˚e⁄\T

ÁãVü≤às¡+Á<Ûä+˝À yês¡T uÛÖ‹ø£+>± ã+>±s¡T s¡+>∑T eTTKeTT‘√ yê] ø£fi¯fl˝À

‘Ó\¢ì ø±+‹, ‘·è|æÔ >√#·s¡yÓTÆHêsTT. #ê˝≤ Äq+<ä+ ø£*–q~. ‘·s¡Tyê‘· (8)

s√E\ es¡≈£î Ä Äq+<äeTT jÓTTø£ÿ eT‘·TÔ e<ä\≈£î+&Ü ñqï~.

18. nø√ºãs¡T 1997`_+<äT <äs¡Ùq+

<Ûë´q+˝À ÄC≤„ #·Áø£+˝À Á‘ê≥ø£ kÕ<Ûäq e\q ø£qã&˚ Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq

_+<äTe⁄qT @ø±Á>∑‘·‘√ ø£qT\TeT÷dæ ÁuÛÑ÷eT<Ûä´+˝À #·÷∫q|ü⁄&ÉT ø=ìï

ì$TcÕ\ <Ûë´q+ ‘·s¡Tyê‘· Ä _+<äTe⁄ Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq >√fi¯+>± yê´|æ+∫

Hê <˚Vü‰ìï Äe]+∫+~ ‘·s¡Tyê‘· $X¯«eT+‘ê yê´|æ+∫ n+<äT˝À Á>∑Vü‰\T,

qø£åÁ‘ê\T, >√fi≤\T ø£qã&Ü¶sTT.

ˇø£ s√E <Ûë´q+˝À ÁuÛÑ÷ eT<Ûä eT+<äT ÄC≤„ #·Áø£+˝Àì _\eTT ˇø£

ô|<ä› (˙* Ò<ë HÓeT* s¡+>∑T >∑\) >∑TVü≤ ≤>∑ ø£qã&ç H˚qT n‹ ∫qï dü÷ø£åà

s¡÷|ü+˝À <ëì eTT+<äT ì\ã&ç ñqï≥T¢>± <ä]Ù+#êqT. BìH˚ H˚qT _+<äT

<äs¡Ùq+>± uÛ≤$+#êqT.

19. 22`5`1998 X¯óÁø£yês¡+`ñ<äj·T+ 4`00 >∑+ˆˆ\≈£î

dü«|üï+ qT+&ç ãj·T≥|ü&Ó düeTj·T+˝À C≤„q X¯øÏ Ô <ë«sê Hê

>∑Ts¡T<˚e⁄\sTTq l Hêsêj·TD kÕ«$T yês¡T á ÁøÏ+~ dü+<˚XÊìï

‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.

Á|ü‹ e´øÏÔøÏ ãj·T≥ qTqï Á|üø£è‹˝Àì n+<ä#·+<ë\T n‘·ì˝À ø√]ø£\T

ø£*–kÕÔsTT. Ä‘·à qT+&ç $eTTKTìï #kÕÔsTT. ø±ì n< Á|üø£è‹ Á|ü‹ e´øÏÔ ÀqT

n+‘·s¡Z‘·+>± ø£\<äT. >∑Ts¡Tø£è|ü e\q kÕ<Ûäq <ë«sê ‘·q˝À|ü\ ñqï á

Á|üø£è‹ì <ä]Ù+∫qf…Æ¢‘˚ ãj·TÏ Á|üø£è‹ m˝≤+Ï $ø±sê\T ø£*–+#·<äT.

n|ü&É‘·qT m\¢|ü&ÉT Ä‘·àdæú‘·T&Ó’ ñ+&É>∑\&ÉT.

20. ‘˚~ : 27`9`98 Ä~yês¡eTT Hê&ÉT

Á<äwüº (Ä‘·à) #·T≥Tº Äe]+∫j·TTqï ∫‘·Ô+˝Àì dü+ø£ ≤Œ\ ø£qT>∑TD+>±

(u≤D+ s¡÷|ü+˝À), ñqï <äèø±ÿ‘·à (Jyê‘·à) Ç+Á~j·÷\ <ë«sê ø£s¡à\qT

#˚dü÷Ô düTK <äT:U≤\qTuÛÑ$dü÷Ô yêì e\q bı+~q nqTuÛÑyê\ dü+kÕÿsê\qT

(Impressions) ‹]– ∫‘·Ô+˝À ì+|ü⁄ø=+≥÷ Jeq+ ø=qkÕ–kÕÔ&ÉT. >∑Ts¡Te⁄qT

(xxv) (xxvi)

<ä]Ù+∫ C≤„q+ ‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· n+‘·s¡TàKT&Ée⁄‘ê&ÉT. nq>± Je

uÛ≤e+ (u≤D+) ‘·q dü«s¡÷bÕìï #·÷düTÔ+~.

dæú‘· Á|üC„‘·«eTT(ÄC≤„ Á|üy˚X¯eTT Ò<ë _\ Á|üy˚X¯eTT) ÄC≤„ Á|üy˚X¯+ Ò<ë

_\ Á|üy˚X¯+ <ë«sê Á|üC„qT bı+~ dæú‘·Á|üC„ dæú‹ì bı+<äT‘ê&ÉT. JeqTàø£Ô

<äX¯qT nqTuÛÑ$kÕÔ&ÉT.

21. ‘˚~ : 9`3`1999 : _\ Á|üy˚X¯+ <äèX¯ eTTq≈£î ñ|üe÷qeTT

Hê eTqdüT‡qT n+‘·s¡TàK+ #dæq|ü⁄&ÉT á ÁøÏ+~ <äèXÊ´ìï Hê ∫<ëø±X+˝À

#·÷XÊqT.

düs¡ÿdt À eT+≥\‘√ eT+&ÉT#·Tqï ˇø£ ]+>∑TqT ˇø£ e´øÏÔ #˚‘·T\‘√

|ü≥Tºø=ìï ñ+&É>± <ë+À¢ qT+&ç, |üs¡T¬>‘·TÔø=ì e∫Ãq e´øÏÔ <ä÷] ne‘·*

yÓ’|ü⁄≈£î <äTø±&ÉT. Áù|ø£å≈£î\+‘ê Äq+<ä+‘√ #·|üŒ≥T¢ø=≤ºs¡T.

á <äèXÊ´ìï á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± nq«sTT+#·Tø=HêïqT. Ä eT+&˚ ]+>∑T

|ü≥Tºø=qï e´øÏÔì >∑Ts¡Te⁄>±qT, eT+≥\‘√ yÓ\T>∑T#·Tqï ]+>∑T ÄC≤„ #·Áø£+˝Àì

_\+>±qT, <ëì˝À qT+&ç <ä÷]b˛sTTq e´øÏÔ kÕ<Ûä≈£î&ÉT (H˚qT) eT]j·TT

n‘·ì $»j·÷ìøÏ Äq+~+∫ #·|üŒ≥T¢ ø=fÒº Áù|ø£å≈£î\T eTq <˚Vü≤+˝À ñqï

<˚e‘·\T>± Væ≤+#·Tø=HêïqT.

22. @Á|æ Ÿ 1999 :

1. eTT\T¢qT eTT\T¢‘√H rj·÷* : ø±*˝À ~>∑ã&çq eTT\T¢ dü+kÕs¡ ã<äT›&Ó’q

Jyê‘·à. Bìì rj·TT≥≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚ eTT\T¢ JeqTàø£Ô <äX¯ À ñqï

eTTø±Ô‘·à. ˇø£ eTTø±Ô‘·àH˚ ˇø£ ã<ë›‘·à≈£î eTTøÏÔe«>∑\<äT.

2. Hê ∫<ëø±X+˝À ø£ #ÓyÓTà yÓ\T>∑T#·Tqï CÀ´‘·T\‘√ ø£qã&ç+~. <ëì˝À

Ç$T&çj·TTqï uÛ≤yêìï <ä]Ù+#·eTì dü÷#·q e∫Ã+~.

23. @Á|æ Ÿ 1999 yêdüq\ ã\+ :

eTq+ kÕ<Ûäq #dü÷Ô+&É>± eTq˝Àì |üPs¡«yêdüq\T nDÏ– b˛sTTq≥T¢>±HÓ

ø£qã&ç, m|ü&√ ˇø£kÕ] >=i…¿bıfÒº\T>± <ë&ç #˚j·TTqT. n|ü&ÉT >∑Ts¡T

eT+Á‘·eTTqT ìs¡+‘·s¡+ düà]ùdÔ Ä |üPs¡« yêdüq jÓTTø£ÿ <Óã“ (yÓqø£≈£î yÓ[fl

yÓ[fl |üs¡T¬>‘·TÔø=∫Ã >=i…¿ b˛fÒº\T >∑T<äT›&ÉT) qT+&ç s¡øÏå+#·&É‘êeTT.

(xxvii) (xxviii)

n+‘·s¡+>∑+ qT+&ç e∫Ãq ìdü‡+>∑‘ê«ìï dü÷∫+#˚ ˇø£ yêø£ eTT

ªª@ JeHéy˚T s¡T∫ qV”≤ôV’≤

s¡TNø£ kÕ<ÛäHé ãN qVæ≤ ôV’≤µµ

24. »qe] 2000e dü+e‘·‡s¡eTT˝À :

ñ<äj·T+ 8 >∑+≥\ düeTj·T+˝À •e|üP» #˚dæ <Ûë´q+˝À ≈£Ls√Ã>±H˚

ÄC≤„ #·Áø£+˝À yÓ\T>∑T _+<äTe⁄ô|’ <Ûë´q+ #˚dü÷Ô ñ+&É>± nø£kÕà‘·TÔ>± ˇø£

˙Ï düs¡düT‡ Ä yÓ\T>∑T˝À <äs¡Ùq$T∫Ã+~. Ä ˙Ï $düÔs¡D #ê˝≤ $XÊ\+>±

$düÔ]+∫ ñ+~. ˇø£ düeTTÁ<äeTT e … ‘√∫+~. H˚qT Hê dü÷ø£åà X¯Øs¡+‘√ Ä

˙Ï ñ|ü]‘·\+ ô|’ ‘˚\T#·T $Vü≤]+∫q≥T¢ nqTuÛÑ÷‹ ø£*–+~. Ä ˙Ï À

yÓ\T>∑T Á|ü‹_+u≤\T n>∑T|ü&çq$. n~ Á‹y˚DÏ dü+>∑eTeTT>± uÛ≤$+#êqT.

|ü>∑\T <äTø±DeTT (Shop) ˝À ≈£Ls=Ãì ñHêï Ä düeTTÁ<ä+ n\˝À

$Vü≤]düTÔqï nqTuÛÑ÷‹ ø£*–+~.

eT÷&ÉT s√E\ ‘·s¡Tyê‘· ñ<äj·TeTT 8 >∑+≥\ düeTj·TeTTq ø=+&Éô|’

qT+&ç <ä÷πø ˙Ï À Hê dü÷ø£åà X¯Øs¡+‘√ ˙Ï yÓ+ã&ç Á|üeVæ≤düTÔqï≥T¢ Ä

˙s¡T düeTTÁ<ä+˝À ø£\TdüTÔqï≥T¢ >±qT, n|ü&ÉT @s¡Œ&˚ Á|üXÊ+‘·yÓTÆq ˙Ï

n\\‘√ ø£*dæ $Vü≤]düTÔqï≥T¢>±qT nqTuÛÑ÷‹ ø£*Z+~.

25. ‘˚~ : 8`11`2001 :

ªªHê˝Àì nqTuÛÑyê\T ÁøÏ+~ $<Ûä+>± e´ø£ÔyÓTÆHêsTTµµ

1. n~ ˇø£ |üPC≤ y˚~ø£

Äs¡T ø£eT\eTT\ e÷*ø£

<äX¯Hê<äeTT\ #˚]ø£

uÛÑ≈£îÔ\≈£î |ü⁄D´y˚~ø£

jÓ÷>∑T\≈£î ◊ø£ y˚~ø£

C≤„qT\≈£î Vü≤+dü ‘·÷*ø£

2. n~y=ø£ Á|üC≤„y˚~ø£

n~y=ø£ j·TC≤„y˚~ø£

n~y=ø£ n–ïy˚~ø£

ÁuÛÑeT\˙ï uÛÑdüàeTÚìø£

C≤„q CÀ´‹ yÓ\TZ#·T+&çø£

Äq+<ä+ ì+&çj·TT+&çø£

3. ˙\ø±+‹ yÓ\T>∑T eT+~s¡+

n~ ˇø£ _+<äT eT+~s¡+

eTqdüT‡ Òì neTqdüÿ eT+~s¡+

nqTuÛÑyê\ $X¯« eT+~s¡+

dü$Twæº ms¡Tø£ eT+~s¡+

n‹ dü÷ú\ dü÷ø£åà eT+~s¡+

4. Hê<äT _+<äT ø£fi¯\≈£î

n~ n+‘·sêúq eT+~s¡+

H˚qH˚~ Òì eT+~s¡+

ms¡Tø£\ìï <ëf… eT+~s¡+

dü]Vü≤<äT›\T Òì eT+~s¡+

n+‘ê ‘êHÓ’q eT+~s¡+

26. ‘˚~ : 13`12`2002 ` X¯óÁø£yês¡+

H˚qT ñ<äj·T+ 7`30 >∑+≥\≈£î •e |üP» düeTj·T+˝À á ÁøÏ+~

$<ÛäeTT>± $#ês¡D #˚dæ‹ì. #·+Á<ä yÓ\T>∑T, dü÷s¡ yÓ\T>∑T eT]j·TT n–ï

yÓ\T>∑T nqT eT÷&ÉT yÓ\>∑T\ düy˚Tàfi¯qeTT ≈£î+&É*ì>± uÛ≤$dü÷Ô <Ûë´q+

#˚dæ‹ì. n|ü&ÉT Hê˝Àì ÄC≤„ #·Áø£+˝À ‘Ó\¢ì Á‹uÛÑTC≤ø±s¡|ü⁄ CÀ´‹ <äs¡Ùq+

ø£*–+~. Ä CÀ´‹øÏ Á|ü$T<ä >±ì, e‹Ô >±ì Òe⁄. Ä CÀ´‹ ∫<ëø±X¯+˝À

n&ÉT>∑T qT+&ç ô|’ uÛ≤>∑+ es¡≈£î yê´|æ+∫ j·TTqï~.

u§+‘·|ü*¢ uÛÑÁ<äø±[ neTàyê] <yê\j·T+˝À ≈£Ls=Ãì <Ûë´q+ #dæq|ü⁄&ÉT

Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq Á‹X¯S\+ <äs¡ÙqyÓTÆq~. dü÷ø£åà X¯Øs¡+ jÓTTø£ÿ ‘·\qT ô|’¬ø‹Ô

Á‹X¯S\+ jÓTTø£ÿ eT÷&ÉT X¯S\+\qT #·÷&É>± eT÷&ÉT X¯S\+\ qT+&ç

(Ç&É, |æ+>∑fi, düTwüßeTï) yÓ\T>∑T øÏs¡D≤\T yÓ\Te&ç ô|’ uÛ≤>∑eTTq ø£ _+<äTe⁄

e<ä› ø£*dæb˛sTTq≥T¢>± Ä _+<äTe⁄ Á|üø±X¯e+‘·eTT>± yÓ\T>∑T#·Tqï≥T¢

<ä]Ù+∫‹ì.

(xxix) - 1 -

27. ‘˚~ : 14`3`2006 |üP]íeT`eT+>∑fi¯yês¡+

ñ<äj·T+ nqTcÕºq+ |üP]Ô #˚dæ <Ûë´q+˝À ≈£Ls=Ãì ñqï|ü⁄&ÉT ÄC≤„

#·Áø£+˝À ‘Ó\¢ì yÓ\T>∑T #·÷∫HêqT. Ä yÓ\T>∑T˝À ¬s|üŒ\T yê\Ã≈£î+&Ü

(nì$Twü‘·«dæú‹) ñqï ¬s+&ÉT ø£fi¯flqT #·÷#êqT. Ä ¬s+&ÉT ø£fi¯ófl Hê ‘·+Á&ç

>±¬s’q l q\¢ dü+>∑q ãdü|üŒ >±]$ (‘·\ uÛ≤>∑+˝À <ä]Ù+#êqT). Ä ø£fifl˝À+∫

yÓ\Te&ÉT‘·Tqï |üP]íeT HêÏ #·+Á<äTì yÓ\T>∑TqT <ä]Ù+∫ ‘·qàj·T‘·«+

#Ó+~HêqT. Ä dæú‹˝À e÷ ‘·+Á&ç >±] qT+&ç ø£ dü+<˚X¯+ $qã&ç+~. n‹

|ü$Á‘·yÓTÆq edüTÔe⁄qT <Ûë´ì+#·eTì, Ä <Ûë´q+ e\¢ n‹ |ü$Á‘·T&Ée⁄‘êeì,

Ä n‹|ü$Á‘· edüTÔe⁄ @<ä+f… Hê >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T. >∑Ts¡Te⁄qT <Ûë´ìdü÷Ô >∑Ts¡T

uÀ<Ûä\qT #·ø£ÿ>± bÕÏ+#·eTì dü+<˚X¯+.

qHÓï]–q H˚qT+&ÉqT, ìHÓï]–q H˚qT ˝À ñ+<äTHé

qqTï, ìHÓï]– Hêe\, H˚qT+&ÉqT, ˙ e⁄+&Ée⁄

ãj·T Ò ñ+&ÉTHé, ãj·T\TqT #·÷#·T≥

>±<ä~, ‘êHÓ ãj·T\>∑T≥,

nì |ü\T≈£î≥ ≈£L&É áe* e÷f… düT$Tà

q\¢ãdü«sêCŸ M.Sc.

n<Ûë´‹à Á|üjÓ÷>±‹àø£ dü‘·‡+>∑eTT

Ç.HÓ+. 3`2`115, qπs+Á<ä J s√&é,

dü<ë•eù|≥`502291, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.

ôd˝Ÿ HÓ+.: 9963868180

n<Ûë´j·TeTT - 1

1. ø£s¡à

ø£s¡àj·Tq>± |üì nì kÕ<Ûës¡D ìs¡«#·qeTT. ø£s¡à\T s¡ø£s¡ø£eTT\T >∑\e⁄.

n+<äT˝À 1) ìcÕÿeTø£s¡à, 2) ÁbÕj·T•Ã‘·Ô ø£s¡à, 3) nø£s¡à, 4) $ø£s¡à,

5) dü‘·ÿs¡à.

1) ìcÕÿeT ø£s¡à :` ìcÕÿeTø£s¡à nq>± |òü ≤ù|ø£å s¡Væ≤‘·eTT>± ‘·eT ‘·eT

esêíÁX¯eTeTT\ <Ûäs¡àø£s¡à\T H=qs¡TÃ≥j˚T q>∑TqT.

XÀ¢ ˆ ø£s¡àDÒ yê~Ûø±s¡ùdÔ e÷ |òü Òwüß ø£<Ûë#·q,

e÷ ø£s¡à|òü\ùV≤‘·Ts¡÷“¤sêà‘˚ dü+>√düÔ« ø£s¡àDÏ ˆˆ

‘êˆˆ ø£s¡à#˚j·TT≥πø ˙ø£~Ûø±s¡eTT ø£\<äT, ø±ì,

|òü\eTTø√s¡T≥≈£î ˙ ø£~Ûø±s¡eTT Ò<äT.

2) ÁbÕj·T•Ã‘·Ôø£s¡à :` ÁbÕj·T•Ã‘·Ôø£s¡à nq>± ã+>±s¡eTT <=+>∑*+#·T≥,

>√Vü≤‘· , ~«»Vü≤‘· , ÁãVü≤àVü≤‘· yÓTT<ä\>∑T bÕ‘·ø£eTT\T q•+#·T≥≈£î

ÁX¯ó‹ düà è‘·T\˝À ‘Ó*|æq $<ÛäT\Hê#·]+#·T≥.

3) nø£s¡à :` nø£s¡à nq>± ø£s¡àeTTqT #˚j·Tø£ j·TT+&ÉTqÏº~.

4) $ø£s¡à :` $ø£s¡à nq>± $~Û $s¡T<ä∆yÓTÆq |üì.

eTq düTK <äT'KeTT\≈£î ø±s¡≈ £î˝…es√ ˇø£s¡ì m|ü&É÷

nqTø√≈£L&É<äT. eTq ø£s¡à Ò ø±s¡D≤\T. á ø£s¡à\T eT÷&ÉT s¡ø£eTT\T.

Ä>±$Tø£s¡à, ÁbÕs¡ã∆ø£s¡à, dü+∫‘·ø£s¡à. Á|üdüTÔ‘·eTT dü+∫‘·, ÁbÕs¡ã∆ø£s¡à

|òü\eTT\qT nqTuÛÑ$+#·T#·THêïeTT. n+<äT˝À ø=ÿø£ÿÏ dü+∫‘· ø£s¡à\>∑T

#·Tqï$. ø=ìï ø£s¡à\T eTT+<äT e#˚Ã »qà˝À ÁbÕs¡ã∆ø£s¡à>± e÷s¡TqT.

ø=ìï ø£s¡à\T á »qà˝ÀH˚ |òü\eTT*#·TÃqT. dü+∫‘· ø£s¡à\q>±

dü+Á>∑Væ≤+∫q ø£s¡à\T. n$ ‘ê‘êÿ*ø£ |òü\eTT\T Çe«e⁄. eTT+<äT @

»qà˝ÀqT |òü\eTTì#·TÃqT. ø£s¡à eTVü‰ Á|üuÛÑ\yÓTÆq~. eTqkÕ, yê#ê,

ø£s¡àD≤ me]øÏ uÛ≤<Û ä ø£*–+#·≈£L&É<äT. <äj·÷ <ëøÏ åD´eTT\‘√

Á|üe]Ô+#·TeTT. á eTVü‰Áe‘·eTTqT bÕÏ+#·TeTT. ˇø£s¡T MT≈£î u≤<Ûä\T

ø£*–+∫Hê yê]ì <äj·T‘√ ø£å$T+|ü⁄&ÉT. eTqdüT‡qT bÕ&ÉT#˚düTø√ø£+&ç.

- 2- - 3 -

5) dü‘·ÿs¡à :` ÁbÕø£è‘·, düTø£è‘·eTT\T ø£åsTT+∫ ñ|üìwü‘·TÔ\qT $#ê]+#·T≥≈£î

Á|üj·T‘·Tï&Ó’, C≤„q|üP]‘· uÛÑøÏÔì eVæ≤+∫ düø£\ »>∑‘·TÔ ÁãVü≤àeTj·TeTì

uÛ≤$+∫ #˚dæqÏº ø£s¡àeTT\T Ä‘·à≈£î n]Œ+#·TqT. düø£\ dü‹ düT‘· ã+<ÛäT

$TÁ‘ê<äT\TqT ÁãVü≤àeTì ‘Ó*dæ ˝Àø£ ø£fi≤´D≤s¡úeTT>± j·÷>∑eTT, ñ

bÕdüq, ‘·|üdüT‡, dü+<Ûëé+<äqeTT\T, ‘·s¡ŒDeTT, ôVAeTeTT, ÁXÊ<ä›eTT,

kÕïqeTT, XÖ#·eTT, Áe‘·eTT, H˚eTeTT, |üPC≤<äT\qT ÁãVü‰às¡ŒDeTì

#˚j·TTeTT. ñ<äj·Tø±\eTTq áX¯óì düàs ¡D #˚dæ ‘·s ¡Tyê‘·

dü+<Ûë´~Ûø£s¡àeTT\qT H˚s¡y˚]Ã eT<Ûë´Vü≤ïeTTq≈£î uÛÑTõ+∫, ‘·s¡Tyê‘·

‘·‘·«XÊÅdüÔeTT\qT $#ê]+#·T#·÷ ndüÔeTj·Tø±\eT+<äT dü÷s¡T´q≈£î ns¡È

Á|ü<ÛëqeTTCÒdæ ns¡úsêÁ‹ |üs¡ +‘·eTT áX¯«s¡Tì |üPC≤ uÛÑ»q\j·T+<äT

s¡‘·T&Ó’ X¯j·Tì+#·T≥ dü‘·ÿs¡àeTT.

ÁbÕs¡ã∆eTT

ÁbÕs¡ã∆eTT á dü+e‘·‡s¡eTT uÛÀ»HêìøÏ ô|Ïºj·TT+∫q <ÛëqéTT e+Ï~.

uÛ ÑTõ+#·T≥ #˚‘· n~ s¡Væ≤‘·eT>∑TqT. Ä‘·à C≤„qeTT ø£*– |üs¡eT

‘ê´>∑eTT<äsTT+∫q yêì Ä>±$Tø£s¡àqT ˝Àø£eTTq |ü+#·Tø=HÓ<äs¡T. eTÁ<ëdüT

|ü≥ºDeTT˝À ˇø£ >=|üŒ <Ûäì≈£î&ÉT+&ÓqT eT]j·TT •e uÛÑ≈£îÔ&ÉT ≈£L&Ü. n‘·&ÉT

ø√≥¢ ø=\~ <ÛäqeTT dü+bÕ~+∫ ø=+‘· ø±\eTTq≈£î |üs¡eTyÓ’sê>∑éTT

ne\+_Û+∫ ~>∑+ãs¡T&Ó’ >∑èVü≤eTTqT e<ä\Tq|ü&ÉT ø±e\dæq yês¡T n‘·ì

<ÛäqeTT rdüTø=qe#·TÃqì &É|ü #êÏ+|ü⁄ y˚sTT+#ÓqT. n|ü&ÉT nH˚≈£î\T

e∫Ã Ä <ÛäHêìï rdüTø=ìyÓ[fl]. n˝≤>∑Tq |ü⁄DéTT uÛÑ≈£îÔ\TqTï, bÕ|üeTT

$s√<ÛäT\TqTï e+<äqeTT#˚‘·qT, ì+<ä#˚‘·qT n|üVü≤]+#·Tø=HÓ<äs¡T. ø±e⁄q

C≤„ìjÓÆTqyê&ÉT |ü⁄D´bÕ|ü ø£s¡àqT+&çj·TT, dü+∫‘ê>±$T ø£s¡àqT+&çj·TT

$eTT≈£îÔ&Ó’ JeqTàøÏÔj·TqT ì‘· XÊ+‹ì bı+<äTqT.

ø£s¡àeTT+<ë? ` »qàeTT+<ë?

XÊÅdü Ô Á|üø±s¡eTT <˚ìøÏ Ä~j·TT+&ÉTH√, <ëìøÏ n+‘·éTTq÷ï

‘·|üŒø£j·TT+&ç rs¡e˝…qT. ;»eTTq≈£î Ä~ ø£\<äT. ø£qTø£ n+‘·éTTqTï

j·TT+&ÉTqT (eèø£åyÓTÆ q•+#·TqT) ø±ì Je⁄&É≥Te+Ï yê&ÉT ø±<äT. Je⁄q≈£î

Ä~j·TT+&çq n+‘·éTTqTï j·TT+&Ée\dæ j·TT+&ÉTqT. n|ü&ÉT Je⁄\T

ì‘·T´\ì #Ó|ü X¯è‹ yêø£ eTTq≈£î $s√<äeTT ø£\T>∑TqT. n+‘˚>±ø£ ;»eTT

jÓTTø£ÿ e÷<ÛäTs¡ eTT e>∑s¡T, #˚<äT yÓTT<ä\>∑T yêì qqTdü]+∫j˚T |òü\eTT

Òs¡Œ&ÉTqT. áX¯«s¡Tì qT+&çj˚T düø£\ÁbÕDÏ ø√≥T¢ j˚Ts¡Œ&çqeì #Ó|æŒq#√

Je⁄\ jÓTTø£ÿ dü‘·«s¡»düÔyÓ÷ >∑TDeTT\≈£îq÷ï, |ü⁄D´bÕ|üeTT\≈£îqTï, áX«s¡T&

ø£s¡Ô ø±e\dæe#·TÃqT. á $#ês¡eTT dü]ø±<äT. áX¯«s¡T&ÉT ø£s¡à |òü\eTT

ø£\T>∑CÒj·TT≥˝ÀqT, ø£sêàqT>∑TDeT>∑T ñ~“¤», ùd«<ä», n+&É», >∑s¡“¤»

yÓTT<ä\>∑T #·‘·T]«<Ûä ÁbÕDT\qT >∑\T>∑ CÒj·TT≥ j·T+<äT e÷Á‘·y˚T ø£s¡Ô>±

qT+&ÉTqT. Çø£ yê] yê] ÁbÕs¡úq\ qqTdü]+∫ uÛÑøÏÔ, C≤„q, yÓ’sê>±´<äT\qT,

yÓ÷ø£åeTTqT >∑\T>∑CÒj·TTqT. áX¯«s¡T&Ó≥T¢ nHê~>± qT+&ÉTyê&√, Je⁄\TqTï

n≥T¢ nHê<äT\ì XÊÅdüÔeTT #Ó|ü⁄#·Tqï~. y˚s¡T mìï j·TT≈£îÔ\T #Ó|æŒqqT

düe÷<ÛëqeTT ø£\T>∑<äT. Çø£ eT]jÓTTø£ nÁbÕø£è‘·eT>∑T ~e´ <äèwæº‘√ #·÷∫q

düèwæº, dæú‹ \j·TeTT \ìïj·TT e÷j·T˝ÀH˚ »s¡T>∑T#·Tqïeìj·TT, Ä‘·à ì‘· yÓTÆ,

•eyÓTÆ, düHê‘·qyÓTÆ, C≤„q dü«s¡÷|üyÓTÆ j·TTqï≥T¢ >√#·s¡eTT ø±>∑\T>∑TqT. n~

jÓTTø£ÿÏj˚T dü‘·ýÓTÆq~.

dü‘·ÿs¡à

dü‘·às¡àj·Tq>± düø£\ ø£s¡à\ |òü\eTTqT ÁãVü‰às¡ŒDeTT CÒj·TT≥. Ç≥T¢

CÒj·TT eTqTE&ÉT ñ<äj·Tø±\eTTq áX¯«s¡Tì düàs¡D CÒdæ ‘·sê«‘·

dü+<Ûë´~Ûø£s¡à\qT HÓs¡y]Ã eT<Ûë´Vü≤ïeTTq≈£î uÛÑTõ+∫ ‘·sê«‘· ‘·‘·«XÊÅdüÔeTT\qT

$#ê]+#·T#·T ndüÔeTj·Tø±\eTTq+<äT dü÷s¡T´q≈£î ns¡È Á|ü<ÛëqeTTCÒdæ ns¡È

|üs¡ +‘·s¡eTT sT÷X¯óì |üPC≤ uÛÑ»q\ j·T+<äT s¡‘·T&Ó’ X¯j·TqeTT CÒj·TTqT.

á $<ÛäeTT>± Á|ü‹~qeTT ø£s¡à\T CÒj·TT#·T, #˚dæq <ëìì ÁãVü‰às¡ŒDeTqT#·T

Ä‘êàHê‘·à $#ês¡eTTe\q eTTøÏÔ u§+<äTqT. n<ä›eTT˝À ø£qã&˚ eTTKeTT

n<ë›ì¬ø≥T¢ dü+ã+<Û äeTT ˝Ò<√ nfÒ ¢ á dü‘·ÿ]àjÓ ÆTq kÕ<Û ä≈ £î&ÉT

dü+kÕs¡eT+<äHêdüÔ≈£î&É>∑TqT. #·÷#·Tyê]øÏ M&ÉT πøe\eTT dü+kÕ]>±

ø£qã&çqq÷ dü«‘·' M&ÉT »\eT+<äT Á|ü‹ |òü*+∫q dü÷s¡T´ìØ‹. »\eT+<äT+&Ó

‘êeTsê≈£îe … s¡T#·T\qT #·÷#ÓÏ Hê\Tø£e … qT+&ç düTK<äT'U≤\≈£î Àã&Éø£

düs¡«eTTqT ÁãVü‰às¡ŒDeTTCÒdæ ‘êqT Äq+<äeTT‘√ qT+&ÉTqT. ø£s¡àeTT\+<äT

dü‘·ÿs¡àj˚T ÁùdwüºyÓTÆq~. Bìì ‘·b˛j·T»„eTT j·Tì j·T+<äTs¡T. ø£X¯ |ü⁄&ÉT,

edæwüß˜&ÉT, X¯óÁ≈£î&ÉT, n>∑düTÔ´&ÉT, ãèVü≤düŒ‹, bÂ\düTÔ´&ÉT, $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT,

»eT<ä–ï yÓTT<ä …’q eTTqT\T ‘·eT•wüß´\≈£î dü‘·ÿs¡àeTT uÀ~Û+∫j·TT+&ÉT≥

e\qH˚ düø£\˝Àø£eTTqT ø£sêàdüøÏÔ‘√j·TTqï~. ø£s¡àqT e÷qsê<äT, ø£s¡à

nHê~jÓÆTq~. ø£s¡à\+<äT dü‘·ÿs¡àeTT #ê˝≤ ÁX‚wüyÓTÆq~. dü‘·ÿs¡à#˚j·TTyê]øÏ

- 4- - 5 -

C≤„qeTT ‘êq+‘·≥ n<˚ e#·TÃqT. eT]j·TT ÁãVü≤àeTTqT bı+<äT≥≈£î n~

ñ‘·ÔeT e÷s¡ZeTT. ìcÕÿeT ø£s¡àeTT>∑\yêìøÏ ø£s¡à u≤<Ûä>±Hs¡<äT. ø±eT´ø£s¡Tàq≈£î

dü«s¡ZeTT <=s¡T≈£îqT. dü‘·ÿs¡à jÓ÷– dü+kÕs¡eT+<ëdü≈£îÔ&ÉT ø±ø£H $s¡øÏÔ eVæ≤+∫

dü+kÕs¡eTT CÒj·TT#·T yÓ÷øå±+>∑qeT+<äT Áø°&ç+#·T#·T ìC≤q+<äeTHÓ&ç

>∑TÁs¡eTTHÓøÏÿ dü+#·]+#·T #·T+&ÉTqT. á dü‘·ÿs¡àe÷s¡ZyT yÓ÷øå±ìøÏ <ë] rdüTÔ+~.

$$<Ûä dü+‘êH√‘·Œ‹ÔøÏ ø±s¡DeTT

eTqTwüß´ì Ms¡ eTT ∫‘·ÔeTTq≈£îqT, Ms¡ eTTq≈£î J$‘·eTT eXyÓTÆj·TTqï~.

ø±ãÏº eTqdüT‡qT, Ms¡éTTqT Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£eTT>± s¡øÏå+#·e\j·TTqT.

>∑èVü≤düTÔ\T e+XÀ<ë∆s¡≈£î\>∑T dü+‘êqeTTqT ø£qe\dæj·TT+&çq, dü+‘êq

eTTq≈£î ùV≤‘·TuÛÑ÷‘·eT>∑T @ X¯óø£¢XÀDÏ‘·eTT\T ø£\y√ n$ @ nqïbÕHê<äT\#˚

HÓs¡Œ&ÉT#·Tqïy√, nÏº nqïbÕHê<äT\T X¯ó<ä∆eTT …’ j·TT+&Ée\j·TTqT. |ü<ës¡ú

X¯ó~∆j˚T >±ø£ |ü<ës¡úeTT e#ÓÃ&ç e÷s¡ZeTT ≈£L&Ü X¯ó~∆jÓÆT j·TT+&Ée\j·TTqT.

bÕ|ü|ü⁄ kıeTTà#˚>±ì, bÕ|ü|ü⁄ e÷s¡ZeTT#˚ >±ì e#ÓÃ&ç ÄVü‰s¡eTT X¯ó<ä∆

|ü<ës¡úyÓTÆqqT <ëì e\¢ j˚Ts¡Œ&ÉT X¯óø£¢ XÀDÏ‘·eTT\T bÕ|ü dü+≈£î\eTT\T

n>∑T≥# nÏº <ëìe\¢ jTs¡Œ&ÉT dü+‘êqeTT ≈£L&Ü bÕ|ü dü«uÛ≤eeTT ø£\~jT

j·T>∑TqT. ø±e⁄q ÄVü‰s¡eT+<äT ãVüQC≤Á>∑‘·Ô ø£*–j·TT+&Ée\j·TTqT.

>∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT X¯ó<ä∆yÓTÆq#√ yê]ø£|ü⁄&ÉT dü+‘êqeTT\T j·TT‘·ÔeTT˝…’

j·TT<ä“¤$+‘·Ts¡T. nÏº dü+‘·‹ e\¢H Ä‘·àkÕÁe÷»éTT bı+<äe\dæ j·TT+&ÉTqT.

bÕbÕqïeTT#˚ H˚s¡Œ&çq X¯óø£¢ XÀD°‘·eTT e\¢ >∑\T>∑T dü+‘êqeTT\T

>∑÷&ÜbÕ|üs¡÷|ü⁄ …’ »ìà+‘·Ts¡T. @\q nqïy˚T |ü⁄s¡Twüß\≈£î X¯óø£¢eTT>±qT,

Åd”Ô\≈£î s¡ø£ÔeTT>±qT j˚Ts¡Œ&ÉTqT. <ëì e\¢H˚ dü+‘êqeTT j·TT<ä“¤$+#·TqT.

n<˚ Ø‹>± ì]«wüj·TeTT >∑*– ÁãVü≤àìwüº#˚j·TTyê&ÉT |ü‘·qeTT bı+<äø£ C≤„q

dæ~∆ bı+<Ó&ç Xó<ä∆ ÄVü‰s¡eTTH uÛÑTõ+#·e\j·TTqT. ÄVü‰s¡ edüTÔe⁄\T e÷Á‘·eTT

X¯ó<ä∆eTT>± j·TT+&çq #ê\<äT, bÕ|üø±s¡éTT\T #˚j·TTyê] ÄVü‰s¡eTT\T,

bÕ|ü e÷s¡ZeTT\T>± e#ÓÃ&ç ÄVü‰s¡eTT …|ü&ÉTqTï uÛÑTõ+|üsê<äT. n$ Ç+Á~j·T

ìÁ>∑Vü≤eTTø£\T>∑CÒj·Te⁄. $wüj·TãT~∆ì >∑\T>∑CÒj·TTqT. eTH√ìX¯Ã\‘·«eTTqT

CÒj·TC≤\e⁄. á $wüj·TeTTqT Á|ü‹ kÕ<ÛäTe⁄\Tq÷ï, düHê´düT\Tq÷ï, _Ûøå±qïeTT,

uÛÀ»qeTTCÒj·TT $s¡≈£îÔ\Tq÷ï C≤„|üø£eTT+#·T ø=qe\j·TTqT. n+‘˚>±ø£

dü«Á|üj·T‘·ï s¡Væ≤‘·T˝…’ |üsêqïeTT‘√ J$+#·Tyês¡T ≈£L&Ü Bì j·T+<äT

ÁX¯<ä∆qT+#·e\j·TTqT. dü]jÓÆTq ‘·|üdüT‡, n<Ûä´j·TqeTT, |üs√|üø±s¡eTT,

<Ûë´qìcÕº<äT\T Òì#√ ‘·eT jÓTTø£ÿ |üPs¡« |ü⁄DéTT >∑÷&Ü q•+#·TqT.

ÇVü≤˝Àø£eTT ` |üs¡ Àø£eTT

ÇVü≤˝Àø£eTT |ü+#· uÛÑ÷‘·eTT\‘√ ì]à‘·eTT. |üs¡ Àø£eTT |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT

\#˚ #˚j·Tã&çq~ø±<äT. |üs¡ Àø£eTT dü÷ø£åà<Ûë‘·Te⁄\#˚ ì]à‘·eTT. 1) dü÷ú\,

2) dü÷ø£åà, 3) dü÷ø£å‘·s¡, 4) dü÷ø£å‘·eT, 5) n‹ dü÷ø£åà, 6) n‹ dü÷ø£åà‘·s¡, 7)

n‹ dü÷ø£åà‘·eT nHÓ&ç nedüú\‘√ ≈£L&çj·TTqï$. ìs¡à\‘·j·TT, C≤„qeTTqTï,

düTKeTTqTï, ˇø=ÿø£ÿ <ëìø£+f…, Ç+ø=ÿø£ÿ<ëì j·T+<äT X¯‘· >∑TD≤~Ûø£eTT>∑H˚

j·TT+&ÉTqT. 1) uÛÑ÷˝Àø£eTT, 2) uÛÑes√¢ø£eTT, 3) düTes√¢ø£eTT, 4)

eTVü‰s√¢ø£eTT, 5) »q˝Àø£eTT, 6) ‘·b˛˝Àø£eTT, 7) dü‘· ˝Àø£eTT. á ø=ÿø£ÿ

˝Àø£eTT˝ÀqT+&ÉT Je⁄\T ≈£L&É ˇø=ÿø£ÿ˝Àø£eTT˝Àì yê]ø£+fÒ n~Ûø£ |ü]X¯ó

<ä∆‘· >∑*Zj·TT+<äTs¡T. dü‘· ˝Àø£eT+<äT #·‘·Ts¡TàK ÁãVü≤àìyêdüeTT>± qT+&ÉTqT.

ÁãVü≤àe … n‘· +‘· Xó<äT∆\TqTï, C≤„qT\TqTï e÷Á‘·yT Ä kÕúqeTTqT bı+<Ó<äs¡T.

˝ÀVü≤es¡ZeTT˝À jÓT˝≤>∑THê 1) ÇqTeTT, 2) d”düeTT, 3) Ç‘·Ô&ç, 4) sê–,

ø£+#·T, 6) yÓ+&ç, 7) ã+>±s¡eTT yÓTT<ä\>∑T uÒ<ÛäeTT\T >∑*– j·TT+&ÉTqT.

nsTT‘˚ n$ sTT˝≤+Ï ˝ÀVü≤eTT\#˚ ì]à‘·eTT\T ø±e⁄. Je⁄&ÉT |ü⁄D´ø£s¡à#˚

dü«s¡Z Àø£eTT, bÕ|üø£s¡à#˚ n<Û√˝Àø£eTT, $TÁX¯eTø£s¡à#˚ uÛÑ÷˝Àø£eTT bı+<äTqT.

ø±eT´ø£s¡à |òü\eTT á eT÷&ÉT˝Àø£eTT\˝À <˚ìHÓ’qqT ÁbÕ|æÔ+|üCÒj·TTqT.

ìcÕÿeTø£s¡à#˚ n+‘·'ø£s¡D X¯ó~∆j·TT, yÓ’sê>∑éTTqTï Ä$s¡“¤$+#·TqT.

<ëìe\¢ uÛÑøÏÔj·TT, C≤„qeTTqTï, ñ<ä“¤$+#·TqT. M≥ìïÏ˝À |ü]|üø£«‘ê

uÛÒ<äeTTqqTdü]+∫ eTVü‰s√¢ø£eTT yÓTT<ä\T dü‘· ˝Àø£eTT es¡≈£î >∑\ Hê\T>∑T

˝Àø£eTT\qT Je⁄\T bı+<äT<äTs¡T. dü$Twæj·T+<äT >∑\~ e´wæj·T+<äT >∑\<äT.

n+&ÉeTT˝À >∑\~|æ+&ÉeTT˝À ≈£L&Ü @s¡Œ&ÉTqT. ø±e⁄q á (7) Àø£eTT\TqTï

n+<ä] X¯Øs¡eTT\˝À >∑\e⁄. nÏº |òü\eTT\T (düTKeTT\T) >∑÷&É sTT#·Ã≥H˚

>∑\T>∑TqT. neìïj·T÷ Je⁄\ jÓTTø£ÿ X¯ó<ä∆‘· qqTdü]+∫ j·TT+&ÉTqT.

|ü⁄qs¡®qà dæ<ë∆+‘·eTT

|ü⁄qs¡®qà dæ<ë∆+‘·eTT Væ≤+<ä÷, uÖ<ä∆ eT‘·eTT\≈£î |ü⁄Hê~ e+Ï~.

eTqTwüß´&ÉT uÛÑ÷˝Àø£ JeqeTTq≈£î Äø£s¡DqT ø£*–j·TT+&ÉTqT. ÇÏº Äø£s¡D≈£î

ø±s¡DeTT n‘·ì jÓTTø£ÿ |üPs¡« »HêàqTuÛÑeeTT Ò. Bìì ãÏº uÛÑ$wü ‘·TÔ J$‘·eTT

ø£\<äì ãTTEe>∑T#·Tqï~. eTqTE&ÉT uÛÑ÷˝Àø£ J$‘·eTTqT m≈£îÿe

- 6- - 7 -

Áù|$T+#·T≥j˚T>±ø£ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ≈£L&Ü ÇÏº J$‘·eTTH˚ ø√s¡T#·T+&ÉTqT.

ø=+‘· eT+~ ‘êeTT |ü⁄Ïºq ‘·s¡Tyê‘· ø=ìï yês¡eTT\T, ø=ìï HÓ\\T, ø=ìï

dü+e‘·‡s¡eTT\T e÷Á‘·y˚T J$+‘·Ts¡T. ø=+‘· eT+~ |æ\¢\T >∑s¡“¤eTT˝ÀH˚

eTè‹ #Ó+<äT<äTs¡T. ø=+‘· eT+~ q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT\T es¡≈£î Áã‘·T≈£î

yês¡THêïs¡T. á uÒ<ÛäeTTq≈£î ø±s¡Dy˚T$T? ø=+‘· eT+~ dü«\Œ ø±\eTT

J$+#·T≥, eT]ø=+<äs¡T #ê˝≤ ø±\eTT J$+#·T≥≈£î >∑\ ø±s¡Dy˚T$T? n$

nø£kÕà‘·TÔ>± dü+uÛÑ$+#·T dü+|òüT≥q˝≤? Òø£ »qq eTs¡DeTT\T ø£ #·≥ºeTTô|’

Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqïyê? eTqTE\T Á|ü‘´ø£ ñ<›XéTT Òø£H e∫Ãb˛e⁄#·T+<äTsê?

»qq eTs¡DeTT\qT q&ç|æ+#·T≥ø=ø£ #·≥ºeTT ø£\<äT. Ä #·≥ºeTT ø±s¡ ø±s¡D

#·≥ºeTT. á ø±s¡ ø±s¡D #·≥ºy˚T Á|ü‹ $wüj·TeTTqT q&ç|æ+#·T#·Tqï~. á

#·≥ºeTT#ê\ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~ (Law of cause and effect). n&ÉT¶ Òì~, á

eTVü‰#·≥ºeTTq≈£î Á|ü|ü+#·eT+‘·j·T÷ §+– j·TT+&Ée\dæq<˚. $T–*q nìï

#·≥ºeTT\T BìøÏ ˝Àã&ç j·TT+&ÉTqy˚. ø£s¡à #·≥ºy˚T ø±s¡ ø±s¡D #·≥ºeTT.

uÛÑ>∑e+‘·T&Óe]˙ •øÏå+#·&ÉT. eTqTE\T yê] yê] ø£s¡à|ò ü\eTT\qT

nqTuÛÑ$+#Ó<äs¡T. ø±s¡ ø±s¡D #·≥ºeTT yê]ô|’ n~Ûø±s¡eTTqT #· ≤sTT+#·TqT.

‘êqT eT+∫ ø±s¡ eTT\T #˚dæq#√ eT+∫ kÂKéTT\qT nqTuÛÑ$+#·TqT.

<äTsêàs¡Z|ü⁄ |üqT\T #dæq#√ u≤<Ûä, »ãT“, ÄdæÔqwüºeTT yÓTT<ä\>∑T nqTuÛÑeeTT\T

ø£\T>∑TqT. düVü≤» C≤„qeTT yê] |üPsê«qTuÛÑeeTT jÓTTø£ÿ |òü\eTT. |ü⁄qs¡®qà

≈£L&Ü |üPsê«qTuÛÑeeTT jÓTTø£ÿ |òü\y˚T. |ü⁄qs¡®qàeTTq≈£î ˇø£ eTTKýÓTÆq

ùV≤‘·Te⁄>± Væ≤+<äTe⁄\T Bìô|’ Ä<Ûës¡|ü&ÉT<äTs ¡T. #êe⁄ jÓTTø£ÿ

|üPsê«qTuÛÑeeTT\T yê] ∫‘·ÔeT+<äT >∑T|üÔeTT>±qT+&ÉTqT. n$ dü+kÕÿs¡

s¡÷|üeTTqqT+&ÉTqT. ‘Ó*$ >∑\ u≤Vü≤éTqdüT‡ jÓTTø£ÿ n+‘·sê“¤>∑eTTq n$

|üì#j·TT#·T+&ÉTqT. |üPs¡«|ü⁄ eTs¡D y<äq u≤<Ûä\T ∫‘·ÔeT+<äT ì*∫j·TT+&ÉT≥

e\q eTqTE&ÉT eTè‘·Té⁄q≈£î #ê˝≤ uÛÑj·T|ü&ÉT#·T+&ÉTqT. ˇø£]ì #·÷∫q

yÓ+≥H Áù|$T+#·T≥≈£î ø±s¡DeTT >∑‘· »qàeT+<äT yê]øÏ j·TT+&çq Áù|eTjT.

á Je⁄\T sTT<ä›s¡T >∑‘· »qàeT+<äT Áù|$T+#·Tø=ì j·TT+&ç].

Ä $wüj·TyÓTÆ »„|æÔ j·T+<äT+#·Tø=ì, yês¡T ˝À>∑&É ˇø£]H=ø£s¡T ø£*dæ

ø=ìq≥T¢ Væ≤+#Ó<äs¡T. nÏº Áù|eT\T kÕ<Ûës¡DeTT>± Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü

dü+ã+<ÛäyÓTÆq$. nÏº$ mqï&ÉTqT $&çb˛e⁄. ãT<ä∆ uÛÑ>∑yêqT&ÉT ‘·q uÛ≤s¡ ‘√

ÄyÓT |üPs¡«»qà j·T+<äT ‘·q jÓT&É\ #·÷|æq <äj·TqT ‘Ó*j·T|ü]#ÓqT.

eT]j·TT Ä uÛÑ>∑yêqT&ÉT |üPs¡«»qàeè‘êÔ+‘·eTT\qT ≈£L&Ü ‘·s¡#·T>±

#Ó|ü#·T+&Ó&çyês¡T. Á|ü‹ ø±s¡ eTTq≈£î ø£ ø±s¡DeTT+&Ée …qT. HêdæÔø£‘·«eTT

Òø£ X¯SqéTT qT+&ç ˇø£ edüTÔe⁄ |ü⁄≥ºH˚s¡<äT. dæú‹ Òì <ëì qT+&ç dæú‹

ø£\T>∑<äT. Ç~j˚T Ä<ÛäTìø£ $C≤„q XÊÅdüÔ eTTK´ dæ<ë∆+‘·eTT. ˙e⁄ X¯SqéTT

qT+&ç sê˝Ò<äT. ˙e⁄ |ü⁄≥Tº≥≈£î ˇø£ ø±s¡DeTT+&ç rs¡e˝…qT. ˇø£&ÉT

Á>∑T&ç¶yê&ÉT>± |ü⁄≥TºqT, ˇø£&ÉT ‘Ó*$>∑\yêì>±, ˇø£&ÉT yÓTT<äT›>±qT, ˇø£&ÉT

uÛ≤>∑ e+‘·T &ÉT>±qT, ˇø£&ÉT ;<äyê&ÉT>±qT, ˇø£&ÉT Äs√>∑ e+‘·T&ÉT>±qT,

ˇø£&ÉT s√–>±qT |ü⁄≥Tº<äTs¡T. MÏøÏ eTTK´ ø±s¡DeTT ø£\<äT. ø±s¡DeTT,

ø±s¡ eTTjÓTTø£ÿ nÁ|üø£Ï‘·|ü⁄ dæú‹. ø±s¡ eTT, ø±s¡DeTT jÓTTø£ÿ Á|üø£Ï‘· dæú‹.

#Ó≥Tº ø±s¡DeTT, |òü\eTT ø±s¡ eTT. Ä$] ø±s¡DeTT, yêq ø±s¡ eTT. #Ó≥Tº

n+‘·j·T÷ ;»eTT˝À sTT$T&ç j·TT+&ÉTqT. eTqTwü´ s¡÷|üeTT j·÷e‘·TÔ

ø£q|ü&Éì dü÷ø£åàs¡÷|üeTT˝À πs‘·düT‡ jÓTTø£ÿ _+<äTe⁄ q+<äT j·TT+&ÉTqT.

eTiÏ¿ #Ó≥Tº jÓTTø£ÿ –+» qT+&ç eTiÏ¿#ÓfÒº e#·TÃqT. ø±ì e÷$T&ç #Ó≥Tº

sê<äT. eTqTwü πs‘·düT‡e\¢ eTqTwüß´&˚ »ìà+#·TqT. >±ì >∑TÁs¡eTT |ü⁄≥º<äT.

ˇø£ ∫qï πs‘·düT‡ _+<äTe⁄ qT+&ç ø±fió¢, #‘·T\T yÓTT<ä\>∑T ô|<ä› nej·TeTT\T

>∑\ eTqTwü s¡÷|üeTT ñ<ä“¤$+#·T#·Tqï~. m+‘· ÄX¯Ãs¡ eTT, ˇø£ dü«\Œ

;»eTT qT+&ç ô|<ä› eTÁ]#Ó≥Tº |ü⁄≥Tº#·Tqï~. m+‘· >=|üŒ ÄX¯Ãs¡éTT.

ø£+&ÉT¢eT÷düTø=ì sT÷ n<äT“¤‘· $wüj·TyÓTÆ sTT+#·Tø£ Ä˝À#·q #˚j·T&É+

MT≈£î uÛÑj·TeTT, ÄX¯Ãs¡ eTT ø£\T>∑TqT. MT ô|<ä› dü÷ú\ X¯Øs¡+˝À ˇø£ dü÷ø£åà

X¯Øs¡eTT Òø£ *+>∑ X¯Øs¡eTT j·TTqï~. á dü÷ú\ X¯Øs¡eTT eTs¡DÏ+∫q|ü⁄&ÉT

<ëì qT+&ç eTs¡D düeTj·TeT+<äTq dü+ø£\ŒeTT\‘√ ≈£L&çq ˇø£ dü÷ø£åà

X¯Øs¡eTT yÓ&É\TqT. n~ Ä$]e … qT+&ÉTqT. dü÷ú\ <äèwæº‘√ eTqeTT <ëìì

#·÷&É ÒeTT. n~j˚T dü«s¡ZeTTq≈£î b˛e⁄ dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT. n~ ‹]– ˇø£

dü÷ú\ X¯Øs¡eTT>± e÷s¡TqT. <ëìπø |ü⁄qs¡®qàj·Tì #Ó|ü<äTs¡T. MTs¡T á

#·≥ºeTTqT qeTàe …qT. nqTuÛÑeeTT <ë«sê MT≈£î C≤„qeTT ø£\T>∑TqT. ø£&ÉT

Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+#·>∑\&ÉT. n‘·&ÉT dü]>± ‘·q Áy˚fi¢qT <ëì >∑Tã“\ MT<ä

y˚j·TT#·T+&ÉTqT. n‘·&ÉT Ä|üìì ‘·s¡#·÷ #˚j·TT#·T+&ÉTqT. ø=+‘· ø±\yÓTÆq

|æeTà≥ n~ n‘·ìø=ø£ nuÛ≤´düeTT ÁøÏ+<ä e÷s¡TqT. n|ü&ÉT n‘·&ÉT <ëìe+ø£

#·÷&É≈£î+&ÜH˚ yêsTT+#·>∑\&ÉT. Ä Á|üø±s¡eTT>∑ ˙ n\yê≥T¢ ˙ |üPs¡«eTT

jÓT]–j·TTqï ø£s¡à\qT ãÏº ø£\T>∑TqT. l X¯+ø£sê#ês¡T´\T, C≤„q<˚e⁄&ÉT

yê] ∫qï‘·qeTT qT+&˚ y˚<äeTT\T, XÊÅdüÔeTT ‘Ó*dæj·TT+&çq yês¡T.

∫qï|æ\¢yê&ÉT |æj·÷H√ #ê˝≤ u≤>∑T>± yêsTT+#·TqT. eTs=ø£ |æ\¢yê&ÉT

- 10- - 11-

ø£\T>∑CÒj·TTqT. Ä ø£s¡à\T n\yê≥¢ ÁøÏ+<ä Á|üø£Ï‘·eT>∑TqT. ˙e⁄ #ê˝≤

<äj·T‘√ ≈£L&çq |üqT\qT #˚dæq jÓT&É\ n$ j·Tìïj·T÷ ≈£L&ç ìqTï ‹s¡–

<äj·T‘√ ≈£L&çq |üqT\qT #˚sTT+#·T≥≈£î >∑Ïº Áb˛‘ê‡Vü≤eTTqT ø£*–+#·TqT.

á »qà˝À ø£s¡TD‘√ ≈£L&çq |üqT\T #˚j·TTyês¡T >∑‘· »qàj·T+<äT nÏº >=|üŒ

<äj·T‘√ ≈£L&çq |üqT\qTCÒdæ j·TT+&Ée˝…qT. |ü⁄qs¡ ®qà ø£s¡à ô|’

Ä<Ûës¡|ü&çj·TT+&ÉTqT. ˇø£ eTqTwüß´&ÉT |üX¯óÁbÕj·TyÓTÆq |üqT\qT #˚dæq#√

n‘·&ÉT |üX¯óyÓ’ |ü⁄≥TºqT. |ü⁄qs¡®qà dæ<ë∆+‘·eTT Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘·eT+‘·

|ü⁄sê‘·qyÓTÆq~, |ü⁄qs¡®qà dæ<ë∆+‘·eTT J$‘·eTT jÓTTø£ÿ nH˚ø£ ø£]ƒq

$wüj·TeTT\qT ‘˚≥ |üs¡T#·TqT. ˙e⁄ e÷≤¢&ÉT Á|ü‹e÷≥, Væ≤+#·T Á|ü‹

Vü≤, #˚j·TT Á|ü‹ |üì ≈£L&Ü ˙ ø=s¡≈£î ø=+‘· ì\«j·TT+&ÉTqT. eT+∫>±

j·TT+&ÉTeTT, eT+∫|üqT\T #˚j·TTeTT. eT+∫ Vü≤\qT ø£*–j·TT+&ÉTeTT.

dü‘·ÿs¡à\T #j·TTeTT, Vü≤è<äj·TeTTqT |ü$Á‘·eTT #dæø=qTeTT. n+‘·≥qT+&ÉT

˙ XÊX«‘·yÓTÆq Ä‘·àqT >∑T]+∫ Áø£eTeTT>± <Ûë´qeTT #j·TTeTT. Ä Á|üø±s¡eTT>∑

#˚dæq#√ á J$‘·eT+<˚ ˙e⁄ »qq eTs¡D #·Áø£eTT qT+&ç $&çe&ç

neTs¡‘·«eTTqT XÊX¯«‘êq+<äeTTqT bı+<Ó<äe⁄.

2. eTs¡D≤+‘·s¡dæú‹ Òø£ eTè‘·Téq+‘·s¡eTT

eTs¡DÏ+#·Tyês¡T eT÷&ÉTs¡ø£eTT\T 1) nC≤„qT\T, 2) jÓ÷>∑T\T, 3)

ìcÕº|üs¡T\T. <Ûës¡DjÓ÷>∑eTT quÛÑ dæ+∫qyês¡T ‘·eT X¯Øs¡eTTqT $&É∫q

‘·s¡Tyê‘· ÇwüºyÓTÆq #√ÏøÏ b˛jÓT<äTs¡T. yês¡T ø√]q düú\eTTq≈£î b˛e⁄≥≈£î

yê]øÏ ùd«#·Ã¤>∑\<äT. (BìøÏ e÷qdæø£ <Ûë´qeTT, X¯Øs¡ dü+ã+<ÛäyÓTÆq zs¡TŒ

‹rø£å ñ+&Ée …qT) <Ûës¡DjÓ÷>∑eTT quÛÑ dæ+#·ø£, C≤„qeTTqT dü+bÕ~+#·ø£

uÛÑ$wü ‘·TÔ À ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT eT+∫>∑TDeTT\T ì\« Òø£ j·TT+&ÉTyês¡T nC≤„ìjÓÆT

eTè‘·Té⁄ jÓTTø£ÿ u≤<Ûä\≈£î •ø£å\≈£î ˝Àq>∑TqT. me] jÓTTø£ÿ eTqdüT‡ ‘·q

kÕ«BqeT+<äT&É<√, me] eTqdüT‡ ø√]ø£\‘√qT Á|ü|ü+#· n<äTsê∆\‘√qT

ì+&çj·TT+&ÉTH√ nÏºyê&ÉT |ü<äàeTT <ëì ø±&É qT+&ç $&ÉBj·Tã&çq ‘·s¡Tyê‘·

mÏº ø£wüºeTT\ qqTuÛÑ$+#·TH√ nÏº ø£wüºeTT\qT nqTuÛÑ$+#·TqT. ì»dæú‹

jTeTq>± $X‚wü ø√]ø£\T, ø±eTeTT\T yÓTT<ä\>∑TyêÏì me&ÉT C…sTT+#· Ò&√

nÏº yêìøÏ XÊ+‹ jÓTqï&ÉTqT ø£\T>∑<äT. XÊÅdüÔ ìj·TeTeTT\ Á|üø±s¡eTT

q&ÉT#·Tø√qì eTqdüT‡>∑\yê&ÉT, |ü$Á‘·‘· Òì yê&ÉT, <äTsêàs¡TZ\ düVü≤yêdüeTT

>∑\yê&ÉT eTè‘·T´ düeTj·TeT+<äT n–ïe+Ï eT+≥≈£î Àq>∑TqT. >=+‘·Tø£ À

|æ] Ä&Éì düeTj·TeT+<äT <äèwæº e÷+<ä eT>∑TqT. eTTKes¡ÃdüT‡ b˛e⁄qT,

Jyê‘·à≈£L&Ü ãT~∆ e÷+<ä eTTqT bı+<äTqT. <äèwæºe÷+<ä eTTe\q Nø£Ï

Áø£$Tà |ü>∑˝Ò qø£ å Á‘·eTT\T ø£ì|æ+#·TqT. Äø±X¯eTT y˚T|ò ü÷eè‘·yÓT Æ

Nø£Ï>±qT+&ÉTqT. X¯Øs¡eT+‘·≥qT u≤<Ûäø£\T>∑TqT. eTè‘·T´<˚e‘· H˚Á‘·eTT\

jÓT&ÉT≥ qè‘· eTT #˚j·TT#·Tqï≥T¢ ø£ì|æ+#·TqT. uÛÑ÷$T yêj·TTe⁄>±e÷s¡TqT.

>±*˝À eT<Ûä uÛ≤>∑eTTq #·ìb˛e⁄ eTqTEì jÓTTø£ÿ ñìøÏ ø£ì|æ+#·TqT.

Äø±X¯eTT –s¡–s¡ ‹s¡T>∑TqT. düeTTÁ<ä n\\T ‘·qqT rdüTø=ì b˛e⁄

#·Tqï≥T¢+&ÉTqT. n‘·&ÉT >±*˝À m‹Ôy˚j·Tã&ÉTqT. dü«|üïeTT q+<äTe … ‹]–

ÁøÏ+<ä≈£î Á‘√j·Tã&ÉTqT. Ç|ü&É‘·&=ø£ Nø£Ï >√‹˝À |ü&çq≥÷¢Væ≤+#·TqT.

n‘·ì u≤<ÛäqT ô|’øÏ #Ó|üø=qT≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TqT. ø±ì yê≈£îÿ ô|’øÏ sê<äT,

n‘·&ÉT ø£s¡T>∑T‘·Tqï eT+#·T˝ÀqTqï≥T¢ ≈£L&Ü Væ≤+#·TqT. ‘·q u≤<Ûä\qT

‘·q ùdïVæ≤‘·T\‘√ #Ó|üŒ>√s¡TqT ø±ì n|ü&ÉT n‘·&=ø£ >±* $e÷qeTT˝Àô|’øÏ

rdüTø=ì b˛ã&çq≥T¢+&ÉTqT. ‹]¬>&ÉT #·Áø£eTTe … ‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. |ü\T|ü⁄

|ü≥Tºø=ì ˝≤>∑Tø=ìb˛ã&çq |üX¯óe⁄e …qT+&ÉTqT.

n‘·&ÉT düT&ç>∑T+&ÉeTT˝À ‹s¡T>∑T#·Tqï≥T¢+&ÉTqT eT]j·TT Ä$]e … ô|’øÏ

b˛e⁄qT, ‹]– |üP]Ô>± e]¸+#·T y˚T|òüTeTTe … düeTTÁ<äeTT ˝À|ü&ÉTqT. á

Á|üø±s¡eTT>± n+‘·T Òì Äø±X¯eT+<äT ‹s¡T>∑T#·T, |ü]ÁuÛÑ$T+#·T#·T, uÛÑ÷$T

MT<ä ìs¡à\eTT>±, XÊ+‘·eTT>± qT+&ÉT #√≥T¬ø’ yÓ<ä≈£î˝≤&ÉTqT. á

Á|üø±s¡eTT>± ô|’øÏ, ÁøÏ+<ä≈£î ìs¡+‘·s¡eTT |ü]ÁuÛÑeTD #˚j·TT#·T, Ä‘·à |æ]

dü]>± rdüTø=q Òø£ X¯Øs¡eT+‘·j·TT $T≈£îÿ≥yÓTÆq u≤<ÛäqT bı+<äT#·T+&ÉTqT.

Áø£eTX¯' dü÷sê´düÔeT düeTj·TeTT j·T+<äTHÓ’dü]Zø£ <äèX¯éTT n<äèX¯ýÓTÆq≥T¢

yêì Ç+Á~j·TeTT\T •~∏\eT>∑TqT. |üPs¡« $wüj·TeTT\T es¡Ôe÷q

$wüj·TeTT\T eTs¡|ü⁄>∑*Z, Nø£Ï ≈£L&çq ‘·s¡Tyê‘· ‘·qsTT\T¢ ‘Ó*j·Tì yêì

dæú‹˝ÀqT+&ÉTqT. ÇÏº eT÷s¡Ã\˝À yêì eTqdüT‡, Ä˝À#·q X¯SqéT>∑TqT.

yêì Vü≤, ‘Ó*$ |üP]Ô>± b˛sTT nC≤„q dæú‹j·T+<äT+&ÉTqT. nÏº düèŒVü≤

Òì dæú‹j·T+<äT yêì ÁbÕDyêj·TTe⁄ X¯Øs¡eT+<äT #·*+#·T≥ e÷ìy˚j·TTqT.

<ëì dü+#·\q yÓT|ü&ÉT Ä>∑TH√, n|ü&ÉT |üP]Ô>± düŒèVü≤ ‘·|üqT. nÏº

n+>∑$ø£è‘· dæú‹ dü+~Û‘√ ≈£L&çq|ü&ÉT X¯Øs¡eTT sêsTTe …q>∑TqT.

- 12- - 13-

`: ø£s¡à |ü⁄qs¡®qà :`

XØs¡eTTqT+&ç Ä‘·à $&çb˛e⁄≥jT eTè‘·Té⁄. eTqTwüß´ì <äT'KeT+‘·j·TT

X¯Øs¡eTT qT+&çj˚T e#·TÃqT. C≤„ìøÏ eTè‘·T´ uÛÑj·TeTT Ò<äT. m+<äTe\¢qq>±

n‘·&ÉT düs¡«yê´|üø£eTT. XÊX¯«‘·yÓTÆq Ä‘·à‘√ ‘·<ë‘·àéTT H=+~j·TT+&ÉTqT.

Væ≤+<ä÷eT‘·eTTq≈£î, uÖ<ä∆eT‘·eTTq≈£î ø£s¡à, |ü⁄qs¡®qà nqTq$ ¬s+&ÉTqT

>=|üŒ düÔ+uÛÑeTT\e+Ï$. Ä ¬s+&ÉTqT >=|üŒ dü‘· dæ<ë∆+‘·eTT\ì qeTàì

e´øÏÔ Ä ¬s+&ÉT eT‘·eTT\ kÕs¡eTTqT Á>∑Væ≤+#· Ò&ÉT. ˙e⁄, <äT'KeTT, u≤<Ûä,

ø£wüºeTT, eTè‘·Té⁄ yÓTT<ä\>∑TyêÏ jÓTTø£ÿ ns¡úeTTqT ‘Ó*dæø=ìq>±ì

$#ês¡eTTqT, u≤<ÛäqT ‘=\–+#·Tø=qC≤\e⁄. eTè‘·Té⁄ jÓTTø£ÿ <äè–«wüj·TeTT

eTqTEì jÓTTø£ÿ eTqdüT‡qT >±&ÛÉ Ä˝À#·Hê ìeT>∑Tïì>± #˚j·TTqT. eTè‘·T´

$wüj·TeTT qT+&çj˚T ‘·‘·« XÊÅdüÔeT+‘·j·TT ÁbÕs¡+uÛÑeT>∑TqT. ‘·‘·«eTq>±

eTè‘·Té⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q$<ä j˚T. Væ≤+<ä÷<˚X¯ eT+<ä* ñqï‘·

‘·‘·«eTT eTè‘·Té⁄ qT+&çj˚T ÁbÕs¡+uÛÑeT>∑TqT. Bìì >∑T]+∫ $eT]Ù+∫q

ø£sƒ√|üìwü‘·TÔ, uÛÑ>∑eBZ‘·, #ê+<√>√´|üìwü‘·TÔ\qT #·<äTe⁄eTT.

dü‘· eTT jÓTTø£ÿ >∑eT´ kÕúqeTTqT Òø£ XÊX¯«‘· ÁãVü≤àeTTqT yÓ<ä≈£î≥≈£î,

$#ê]+#·T≥≈£î e÷s¡Zy˚T eTè‘·Té⁄. eTè‘·Té⁄ X¯Øs¡e÷s¡TŒø£+fÒ y˚s¡Tø±<äT.

Ä‘·à <ëìì ñ|üjÓ÷–+∫, ã≥ºe … $dü]®+#·TqT. e÷qe J$‘·eTT n+‹eT

Äq+< äeTTH=+< ä T≥≈ £ î # Ó& É T d ü+kÕÿs ¡eTT\qT b˛>=≥T ºø=ì

u≤>∑T|ü&ÉT#·T+&ÉTqT. á |üì ø=ìï y˚\ »qà\ <ë«sê »s¡T>∑T #·T+&ÉTqT.

Væ≤+<ä÷ eT‘·eTT Á|üø±s¡eTT>± J$‘·yÓTTø£ n+‘·T˝Òì Áø£eTeTT,

e÷s¡TŒ\ìïj·T÷ Äø±s¡eTT ‘√qT |ü]düs¡eTT\‘√qT dü+ã+~Û+∫ j·TT+&ÉTqT.

Ä‘·à XÊX¯«‘·yÓTÆq~. <ëì jÓTTø£ÿ ø£s¡à\qT ãÏº ˇø£ s¡÷|üeTT qT+&ç Ç+ø=ø£

s¡÷|üeTTq≈£î e÷s¡TŒ ø£\T>∑T#·T+&ÉTqT. Væ≤+<ä÷eT‘·eTT ¬s+&ÉT eTTKýÓTÆq

dü÷Á‘·eTT\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~. n$j˚T 1) ø£s¡à dü÷Á‘·eTT eT]j·TT 2)

|ü⁄qs¡®qà dü÷Á‘·eTT. eTè‘·Té⁄ nedüs¡eTTqT ãÏº »s¡T>∑T#·T+&Ó&ç e÷s¡TŒ.

eTqeTT ø£ sTT+Ï qT+&ç sTT+ø=ø£ sTT+ÏøÏ e÷s¡Tq≥T¢ Ä‘·à ø£ X¯Øs¡eTT

qT+&ç sTT+ø=ø£ X¯Øs¡eTTq≈£î nqTuÛÑeeTTqT eè~∆ bı+~+#·Tø=qT≥≈£î

e÷s¡T#·T+&ÉTqT. #êe⁄ nq+‘·s¡eTT X¯Øs¡eTT qT+&ç ãj·T\T|ü&çq Ä‘·àqT

ªª Á ù|‘·µ µeTì |æ*#Ó<äs ¡T. n~ eTT+<äT+&ÉT > ∑eT´kÕ úqeTTq≈£îqT

Á|üj·÷DeT>∑T#·T+&ÉTqT. Ä Ä‘·à X¯Øs¡eTTqT+&ç $&çã&ç X¯Øs¡eTT eTè‹

bı+~q düú\eTT#·T≥TºqT, |ü]#·j·T düú\eTT\+<äTqT (10) ~qeTT\ es¡≈£îqT

‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT Áø£yÓTÆX¯' ‘·\, ø£+&ÉT¢, #˚‘·T\T ø£*–q

s¡÷|üeTTqT eVæ≤+∫ |üPs¡«E\ Á|ü‹eT>± sêfi¯flô|’b˛j·Tã&çq qTe⁄«\T,

˙s¡T e¬>’sê\‘√ b˛wæ+|üã&ÉT#·T+&ÉTqT. 11e ~qeTTq Jyê‘·à |üP]Ô>±

j·÷‘·Hê XØs¡eTTqT <Ûä]+#·TqT. n|ü&ÉT eTè‘·T´ <e‘·j·T>∑T j·TeT<Ûäs¡àsêE

jÓTTø£ÿ düú\eTTqT #˚s¡T≥≈£î eTè‘·T´~qeTT qT+&ç |üP]Ô>± ˇø£ dü+e‘·‡s¡eTT

|ü≥TºqT. á Á‘√e n&É¶+≈£î\‘√qT, ø£wüºeTT\‘√qT ≈£L&çj·TT+&ÉTqT. ø±ì

sT÷ Á|üj·÷D ø£wüºeTT\ìïj·TT eTè‘·T&Ó’q yêì ≈£îe÷s¡T&ÉT yÓTT<äÏ

dü+e‘·‡s¡eTT˝À>± n‘·&ÉT #˚j·TTã*<ëqeTT\T, <Ûäs¡àeTT\T, |ü$Á‘·T\≈£î,

|ü+&ç‘·T\≈£î, Áu≤Vü≤àDT\≈£î uÛÀ»qeTT ô|≥Tº≥ yÓTT<ä\>∑T |üqT\ô|’

Ä<Ûës¡|ü&çj·TT+&ÉTqT. nq>± n$ n‘·ì ø£wüºeTT\qT ‘=\–+#·T≥≈£î ñ

|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqT. ≈£îe÷s¡T&ÉT $#ês¡eTT Ò≈£î+&É ‘·+Á&çøÏ |æ+&ÉeTTqT (nqï|ü⁄

e⁄+&É\T) Ç#·TÃ#·T+&Ée …qT. |ü⁄Ïºqyê]øÏ #êe⁄‘·|üŒ<äT, #·∫Ãq yê]øÏ ‹s¡–

|ü⁄≥Tº≥ ‘·|üŒ<äT. Ç~ e÷s¡TŒ Òì XÊX¯«‘· dü÷Á‘·eTT. ø±ãÏº #êe⁄≈£îeTqeTT

$#ês¡|ü&É≈£L&É<äT. |ü~j·Te ~qeTTq ø£s¡à e÷q≈£L&É<äT. ≈£îe÷s¡T&ÉT

|ü+Á&˚+&Ée~qeTTq »s¡T>∑T dü|æ+&ÉÁøÏj·T j·T+<äT 16 HÓ\\≈£î dü]|ü&ÉT ñ

bÕVü‰s¡eTTqT Çe«e˝…qT. Ä‘·à Hê´j·TkÕúqeTTq≈£î b˛e⁄ e÷s¡ZeT+<äT

≈£îe÷s¡T&ÉT Ç∫Ãq ã\T\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç J$+#·T #·T+&ÉTqT. Ä‘·à ‘·q

Á‘√e˝À $T≈£îÿ≥yÓTÆq y˚&çe\q #ê˝≤ u≤<Ûä|ü&ÉT #·T+&ÉTqT. ø±ì ≈£îe÷s¡T&ÉT

11e ~qeTT #˚dæq >=&ÉT>∑T <ëq+ e\¢ Ä‘·à ‘·\ô|’ ø=+‘· ˙&Éø£\T>∑TqT.

Á‘√e˝À ô|<ä› ô|<ä› eTT+&ÉT¢ #ê˝≤e⁄+&ÉTqT. #Ó|ü\T <ëqeTT #˚dæq#√ Ä‘·à

>∑Ti¿eTTô|’ Á|üj·÷DeTT #˚j·TT≥≈£î düVü‰j·T|ü&ÉTqT. #·*>±*, y˚&ç$T jÓTTø£ÿ

u≤<Ûä jÓT≈£îÿe>±qT+&ÉTqT ø±e⁄q ã≥º\ <ëqeTTe\¢ nÏº u≤<Ûä Òø£ düTKeTT>±

Á|üj·÷DeTT #˚j·T>∑\T¢qT. Á‘√e˝À ˙s¡T+&É<äT. ø±ì ≈£îe÷s¡T&ÉT

˙Ïø£\X¯eTTqT <ëqeTT #˚dæq#√ <ëì <ë«sê <ëVü≤eTT ø£*–q|ü&ÉT ˙s¡T

Á‘ê>∑T≥≈£î M\T+&ÉTqT. ≈£îe÷s¡T&ÉT >√<ëqeTT ≈£L&Ü #˚j·Te˝…qT.

dü+e‘·‡s¡eTTq j·TeT<Ûäs¡àsêE jÓTTø£ÿ nøö+f…+Ÿ »qs¡ Ÿ $~Ûì n+‘·Ïì

Áyêj·TT#·T+&Ó&ç ∫Á‘·>∑T|ü⁄Ô&ÉT Jyê‘·à uÛÑ÷˝Àø£ eT+<äT #˚dæq eT+∫, #Ó&É¶

ø±s¡ eTT\ìï+Ïì ‘Ó*j·TC…|üqT. Ä s√E Ä Jyê‘·à ‘·q Áô|‘·‘·«eTTqT

- 14- - 15-

$&ç∫ô|≥TºqT. n|ü&ÉT |æ‘·è Òø£ |üPØ«≈£î&ÉT>± e÷s¡TqT. |üP]«≈£î\ Äsê<Ûäq

Væ≤+<ä÷eT‘· eT+<ä* dü÷Á‘·eTT\˝À eTTKýÓTÆq~. Ä |æÁrj·T Je⁄\˝À

eT÷&ÉT s¡ø£eTT\T>∑\s¡T. ‘·+Á&ç, ‘ê‘·, eTT‘êÔ‘· ˝Ò<ë ‘·*¢, neTàeTà,

neTàeTà‘·*¢. Ç#·Ã≥ J$+#·T yê]øÏ Ms¡T eTT>∑TZs¡T |æÁ‘·T Ò, uÛÑ÷˝Àø£eT+<äT

dü]jÓÆTq eT+∫ J$‘·eTT >∑&ç|æqyês¡T |æ‘·è˝Àø£eT+<äT ‘·q |æ‘·è\‘√

kÂKéTT>± ìedæ+‘·Ts¡T. Ç‘·s¡T\ Áb˛‘ê‡Vü≤eTTe\¢ >±ì |æ‘·s¡T\≈£î ÁXÊ<ä∆eTT,

‘·s¡ŒDeTT yÓTT<ä\>∑T sTT‘·s¡ ø£s¡à\qT »s¡T|üìyê&ÉT yê]øÏ #ê˝≤ n|üø±s¡eTT

#dæq yê& >±ø£ ‘êqT ≈£L&Ü #Ó&çb˛e⁄qT. eTqeT+<äs¡eTT eTq |üPs¡«E\≈£î

#˚j·Te\dæq ÁøÏj·T\ìïj·TT CÒdæ yê]ì |üPõ+∫q#√ yê] ByÓq\T eTq≈£î

\_Û+#·TqT.

3. yêdüq\T

yêdüq\T 1) XÊÅdüÔ, 2) ˝Àø£, 3) <˚Vü≤ nì Á‹$<ÛäeTT\T.

XÊÅdüÔyêdüq :

|üX¯óe⁄\ >±#·Tyê&ÉT ‘·q |üX¯óe⁄\qT >∑T]Ô+#·T#·THêï&ÉT. yê´ø£s¡D,

‘·s¡ÿHê≥ø±\+ø±s¡eTT yÓTT<ä …’q XÊÅdüÔeTT\qT #·~$ ‘·qTï <ëqT ‘Ó*j·Tø£H˚

kÕ<ÛäTdü»®qT\qT nee÷qeTT #˚j·TT#·T eTT+<äT sêø£ådüT˝…’ »ìà+#Ó&ç

XÊÅdüÔyêdüq >∑\ XÊÅdüTÔ\T |üX¯óe⁄\ >±j·TTyêìø£+fÒ V”≤qT\T. m≥¢q>±

#êø£* düs¡« eÅdüÔeTT\T rdüTø=ìb˛sTT ñ‹øÏ yêÏì >∑T]Ô+∫ jÓTe] eÅdüÔeTT\T

yê]øÏ#·TÃ#·THêï&ÉT. >=\¢yê&ÉT yÓsTT´ >=Á¬s\qT >±∫qqT ‘·q< j·÷>=Á¬sj·Tì

>∑T]Ô+#·TqT. ms¡Tø£* mìï |ü+<äT\T >±∫qqT ‘·q<Ó’q |ü+~ j·Tì >∑T]Ô+#·TqT.

ø£qTø£ XÊÅdüTÔ …ìï XÊÅkÕÔ\T #·~$qqT ‘êHÓe¬s’q~ jÓTs¡T>∑ì ø±s¡DeTTq,

|üX¯óe⁄\ >±#·Tyêìø£+f…, >=Á¬s\ >±#·Tyêì ø£+f…, |ü+<äT\T >±#·Tyêìì

ø£+f… V”≤qT Ò. XÊÅdüÔ yêdüq>∑\ e´øÏÔ kÕ<ÛäT, dü»®qT\qT #·÷∫ ndü÷j·T

|ü&ÉT#·T+&ÉTqT. yê]ì ì+<ä CÒj·TT+#·T+&ÉTqT. πøe\eTT ÁãVü≤àìwüßº˝…’q

kÕ<ÛäTe⁄\qT p∫ nVü≤+ø±s¡eTT‘√, Hê‘√ XÊÅdüÔyê<äeTT #˚j·TTeTì

ìs¡s¡úø£eTT>± |”&ç+#·TqT. kÕ<ÛäT dü»®qT\≈£î j˚T<√ ø£ ù|s¡T ø£\T>∑CÒj·TTqT.

yê] uÛÑ≈£îÔ\qT ì+~+#·TqT. yê] q|üVü‰dü + #˚j·TTqT. Ç$j·Tìïj·TT XÊÅdüÔ

yêdüq \ø£åDeTT\T. XÊÅdüÔyêdüq >∑\ yês¡T kÕ<ÛäT, dü»®qT\≈£î e+<äqeTT

#˚j·Ts¡T. me¬s’q e+<äqeTT #˚dæq uÛÑj·TeTT ø£*–+‘·Ts¡T. e+<äq|üP»,

_øå±´~ j·TT|üø±s¡eTT\T CÒj·TT yê]ì p∫ ≈£îV”≤qT\ì |ü\T≈£î#·T+<äTs¡T.

Çeìïj·TT XÊÅdüÔ bÕsƒ¡≈£î\ \ø£åDeTT\T. ‘êHÓes¡T, ‘·q≈£î C≤„qyÓT+<äT#˚

ø£*¬>qT. á ø£qã&ÉT »>∑‘˚Ô$TÏ? j·Tì $#ê]+|üø£ |òüT≥ eT≥eTì

|òüT]®+#·T#·T XÊÅdüTÔ\T nVü≤+ø±s¡ j·TT‘·T …’ j·TT+<äTs¡T. nqTuÛÑeeTT Òø£H˚

y˚<ë+‘· XÊÅdüÔeTT\T |üÏ+∫ ‘êeTT |ü+&ç‘·T\eTìj·TT kÕ<ÛäT dü»®qT\T

V”≤qT\ìj·TT, |ü\T≈£î#·T Áø√<Ûë>±s¡T˝… ’q XÊÅdüTÔ\T #Ó|ü#·T+<äTs¡T.

ø£\Vü≤eTTq≈£î ø±s¡DyÓTÆq XÊÅdüÔeTT\qT |ü]ƒ+#·T≥ e\q Á|üjÓ÷»qy˚T$T.

á bÕ+&ç‘·éTTq≈£î kÕøÏåjÓÆTq ÁãVü≤ày˚‘·Ô\T Bìì $ì qe⁄«#·T+<äTs¡T.

|üPs¡« düTø£è‘·eTT Òø£ eè<Ûë XÊÅdüÔ |üsƒ¡qeTT e\q C≤„qeTT <=s¡ø£<äT. |üPs¡«eTT

uÛÑs¡<Ûë«E&ÉT q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT\T XÊÅdüÔeTT\T |ü]ƒ+∫qqT C≤„qeTT >±qHs¡ø£

∫+‹+#·T #·T+&ÉT≥qT p∫ Ç+Á<äT&ÉT Áã¨à|ü<˚X¯eTT #˚j·T>± C≤„qeTT

bı+<ÓqT. >∑qTø£ nH˚ø£ XÊÅkÕÔuÛ≤´düeTT\T #˚dæqqT $$<Ûä X¯ã∆ C≤„qyÓTÆ

>∑sê«Vü≤+ø±sê_Ûe÷qeTT\qT bı+~ Ä‘êàqT uÛÑeeTT Òø£ »qq eTs¡DeTT\≈£î

XÊÅdüÔyê<äT\Tq÷ï >∑T]j·T>∑T#·THêïs¡T. yÓTT<ä≥H˚ dü+kÕs¡eT+<äT ã<äT∆&Ó’q

Je⁄q≈£î $<ë´ÁbÂ&É‘· <=]øÏq eTs¡ÿ≥ eTTq≈£î eT<ä eTT <ë|æq Ø‹jÓÆT

dæ<äT ∆\ ì+~+#·T#·T, ‘êqT |ü+&ç‘·T&Éqì |ü\T≈£î#·T qs¡ø£eTTq≈£î

bÕÁ‘·T&É>∑T#·THêï&ÉT. <˚Vü≤eTT qX¯«s¡eTì ‘Ó*dæ <ëì qT|ü#·]+|üø£ >∑Ts¡Te⁄

e\q $<ä bı+~q jÓT&É\ kÕ«q+<äeTT dæ<ä∆eT>∑T#·Tqï~. Ä<Ûë´‘·à $<ä e\qH

|üs¡e÷s¡∆eTT dæ~∆+#·T#·Tqï~. Ç‘·s¡ XÊÅdüÔeTT\T $<ä >±<äT. ÁãVü≤à$<ä e\¢H˚

|üs¡e÷s¡∆eTT dæ~∆+#·T#·Tqï~. Ç‘·s¡ XÊÅdüÔeTT\‘√ j·Tqs¡úyT ÁbÕ|üÔeT>∑T#·Tqï~.

>∑qTø£ düs¡«eTT ÁãVü≤àeTì ‘Ó*dæ XÊÅdüÔyêdüqqT n+≥˙j·T≈£L&É<äT.

˝Àø£yêdüq :

‘êHÓÏº X¯ó<äT∆&Ó’j·TTqïqT, »qT\T n|üyê<äeTT qT+#Ó<äs¡T. Vü≤]Vü≤s¡

ÁãVü‰à<äT\T düVü‰ ˝Àø±|üyê<äeTT\≈£î bÕÁ‘·T˝…’s¡ì j·TH˚ø£ |ü⁄sêDeTT\T

C…|ü#·Tqï$. lsêeTT&ÉT yê*ì nHê´j·TeTT>± »+ô|qì, »>∑Hêà‘·jÓÆTq

d”‘ê<˚$ sêeDTì dü<äq eT+<äH˚ø£ ~qeTT\T ìedæ+#Óqì, ;ÛeTT&ÉT

nHê´j·TeTT>± <äTs√´<ÛäqTì ‘=&É\T #˚~Û+#Óqì, <Ûäs¡àsêE Á<√DTìøÏ $T<∏ä

yêø£ eTT |ü*¬øqì, l ø£èwüßí&ÉT yTqe÷eTqT #·+ô|qì, #·T\T n|üyê<äeTT

qT+#Ó<äs¡T. eTTKéTT>± j˚Tø±+‘·eT+<äT »qìøÏ ‘·‘√«|ü<˚X¯eTT CÒôd&ç

u≤\ÁãVü≤à#ê]jÓÆTq ;ÛcÕà#ês¡T´q≈£î düVü≤k˛<äs¡T\T n|üyê<äeTT+∫]

nqTq|ü⁄&ÉT ‘·øÏÿqyê] $wüj·T yT$T #Ó|üŒe …qT. ÇÏº ì+<ä≈£î\ e#·qeTT\qT

- 16- - 17-

$ìqqT <ëìj·T+<äT ∫‘·ÔeTT qT+#·ø£ Äq+<äeTT‘√ qT+&ÉT≥jT j·TT‘·ÔeTeTT.

X¯óq≈£eTT kÕ<ÛäTdü‘·TŒs¡Twüßì #·÷∫ ‘Ó*j·Tø£H˚ jÓT≥T¢ yÓTTs¡T>∑T #·T+&ÉTH√

nfÒ¢ #·T\T ì+<ä eTT\T |ü\T≈£î#·T+<äTs¡T. #·T\ #·‘·«eTT $&ç|æ+#·T≥≈£î

q>∑<Ûäs¡Tq≈£î düVü≤ >±H˚s¡<äT. ø£qTø£ ‘êqT kÕøÏåjÓÆTj·TT+&Ée …qT. ˝Àπø#·Ã

Ø‹>± q&É#·T≥≈£î Á|üj·T‹ï+∫q jÓT&É\ nC≤„qe÷e]+∫ Ä‘·àC≤„qeTT

<ä÷s¡eT>∑T#·Tqï~. kÕ<ÛäTe⁄\ #·]Á‘·, ì+<ä≈£î\T ms¡T>∑ Òø£, C≤„qT\≈£î <äT'KeTT

ø£*–+∫ ‘êqT <ä+&É<Ûäs¡Tì j·÷‘·q≈£î >∑T]j·T>∑T#·THêïs¡T. me¬s’q eTq\

ì+~+∫qjÓT&É\ j·TT‘·ÔeTeTìj˚T ‘Ó*j·Te …qT. m+<äTø£q>± ì+<äe\q

‘·qbÕ|üeTT yê]ø£+≥T#·Tqï~. yês¡T e+<äqeTT CÒdæqqT ‘·q |ü⁄DéTT

yê]ø£+≥T#·Tqï~. >∑qTø£ ì+<äé+<äéTT\ e\q bÕ|ü |ü⁄DéTT\T

düeTeT>∑T#·Tqï$. nH˚ø£ ˙#·T\T >∑÷&ç, kÕ<ÛäTe⁄qT ø£ìwüßºì>± CÒdæq q~

C…\T¢Hê? |òüTqyÓTÆq |üs¡«‘·eTT ∫qï n<ä›eT+<äT ∫qï>± ø£ì|æ+∫qqT <ëì

ÁX‚wü˜‘·«eTTq≈£î ‘·≈£îÿej·T>∑THê, ø±H˚s¡<äT. >∑qTø£ ˝Àø±ee÷qeTTq≈£î

jÓ÷∫+#·≈£L&É<äT. ø=+<äs¡T lø£èwüß íì Vü≤]j·T+<äTs¡T, ø=+<äs¡T

>√bÕ\T&É+<äTs¡T. ø=+<äs¡T C≤„ìj·T+<äTs¡T. m≥T¢|ü*øÏqH˚$T, lVü≤]øÏ

ø£fi¯+ø£y˚T$Tj·TT ø£\>∑<äT. >∑qTø£ sTTVü≤˝Àø£, |üs¡˝Àø£ ì+<ëdüTÔ‘·T\≈£î

ÄX¯Ãs¡ |ü&Éø£ dü«s¡Z, qs¡ø£eTT\HÓ&ç ÁuÛ≤+‹ì eVæ≤+#·ø£ düø£\eTTq≈£î ‘êqT

kÕøÏåjÓÆT j·TT+&Ée\j·TTqT. n|ü&ÉT ˝Àø£yêdüq ìqTï n+≥Tø=q<äT.

<˚Vü≤yêdüq :

<˚Væ≤øÏ <˚Vü≤eTT >∑èVü≤eTT. <˚Vü≤eTTqT ì+~+∫q <˚Væ≤πø$T dü+ã+<ÛäeTT

>∑\<äT. <˚Vü≤eTT »&ÉeTT, <˚Væ≤ n»&ÉT&ÉT (»&ÉT&ÉT ø±&ÉT), kÕøÏåjÓÆTj·TTHêï&ÉT.

>∑èVü≤eT+<äT+&ÉTyê&ÉT >∑èVü≤eTTqT $&ç∫ yπs >∑èVü≤eTTq≈£î yÓ[flqØ‹ <˚Væ≤,

sT÷ <Vü≤eTTqT $&ç∫ ¬s+&Ée <Vü≤eTTqT d”«ø£]+#·Tq|ü⁄&ÉT yÓTT<äÏ <Vü≤eTTqT

ì+~+#·T≥ e\q Á|üjÓ÷»qyT$T? nHø£ düŒ¤Ïø£ düÔ+uÛÑeTT\j·T+<äT ø£qã&Ó&ç

‘·q Á|ü‹_+ãeTT\qT p∫ X¯óqø£eTT (≈£îø£ÿ) yÓTT]–qØ‹ nH˚ø£

<Vü≤eTT\+<ë‘·à yê´|æ+∫j·TT+&É>± <Ó’«‘· uÛ≤eeTTe\q ø£\Vü≤eTT CÒdæq|ü⁄&ÉT

eTVü‰‘·Tà\T n|üVü≤dæ+|üø£j·TT+<äTsê! ‘·qqT ì+~+∫qqT, <äT'KeTT

ì∫ÃqqT, ‘·q≈£î ø±<äì XÊ+‹ bı+<äe˝…qT. düs¡«eTT ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT

ì+<ä≈£î&ÉT ì+~+∫q <Óe]øÏ. ì+<ä eTT\ìï <˚Vü≤eTTqπø>±ì ‘·q≈£î Òe⁄.

eTTKéTT>± <˚Vü≤_Ûe÷qeTTqT $&ç∫q ‘êHÓ |üs¡edüTÔe>∑TqT. ì+<äéTT

ø±s¡D X¯Øsêìø£ìq n~ ne´ø£ÔeTT. dü÷ø£åà X¯Øsêìø£~ s¡÷|üV”≤qeTT. düTú\

X¯ØsêìøÏ ø£ìq j·TX¯ó∫, HêX¯ o\yÓTÆq~, >∑qTø£ <ëì j·T_Ûe÷qeTTq≈£î

ø±s¡DeTT˝Ò<äT. ‘·qTe⁄ ì+<äe\q n_Ûe÷qyÓT+<äT≈£î. ‘·qTe⁄ ˙‘√

≈£L&ÉTø=ìe#·TÃ#·Tqï<ë? ‘·qTe⁄ <äT'KeTTq≈£î ø±s¡DeTT nì C≤„qT\T

‘·eT <˚Vü≤eTTqT $&ÉT#·T#·THêïs¡T. X¯Á‘·Te⁄\T ì+<äéTT\qT CÒdæqqT

kÕ<ÛäTe⁄\T dü+‘√wü|ü&ÉT<äTs¡T. á n|ü$Á‘·yÓTÆq <˚Vü≤eTTqT rs¡ú»\eTT\+<äT

ø£&ç–q, rs¡úeTT Ò eT*q eT>∑T#·Tqï$. ñ‘·ÔeTyÓTÆq |üs¡e÷qïeTT\T <˚Vü≤

dü+>∑eTT e\q V”≤HêedüúqT bı+<äT#·Tqï$. ÇÏº <˚Vü≤eTTqT X¯ó∫>±

#˚j·TT<äTeTqT yês¡T eT÷s¡Tâ\T >±<ë. X¯Øs¡eT+<äT Á|üø±•+#Ó&ç ∫<ë‘·Tàq≈£î

n|ü$Á‘·yÓTÆq <Vü≤ dü+ã+<ÛäyÓT#·Ã≥j·TTqï~. á <Vü≤eTTq≈£î »qq, eTs¡D,

düTK, <äT'KeTT ˝≤e]+∫j·TTqï$. >∑qTø£ á <˚Vü≤yêdüq <ä÷s¡eTT

#˚j·Te …qT. n|ü&˚ ˙e⁄ ì»eTTøÏÔøÏ bÕÁ‘·T&Ée>∑T<äTe⁄.

GENERAL

>∑+<Ûäs¡T«\T ø±e÷‘·Ts¡‘·, bÕeTT\≈£î ø√|üeTT, <äT|ü\≈£î |æ]øÏ ‘·qeTT

Á>∑<ä∆\≈£î Äø£*, ô|<ä›|ü⁄\T\≈£î ø£è≤s¡‘·«eTT, Äe⁄\≈£î kÕ<ÛäT‘·«eTT, qø£ÿ\≈£î

õ‘·TÔ\e÷]‘·qeTT #ê\ jÓT≈£îÿe>± j·TT+&ÉTqT. Á|ü‹~ ø£ #Ó&ÉT >∑TDeTTqT

ø£*–j·TT+&ÉTqT. ø±ì eTqTwüß´&ÉT $TÁ•‘·yÓTÆq |üX¯óe⁄. n‘·ìøÏ …ø£ÿ Òqìï

#Ó&ÉT >∑TDeTT\T+&ÉTqT. yêÏì e]®+#·T≥ ø£wüºeTT. n‘·&ÉT nHø£ #Ó&ÉT>∑TDeTT\

jÓTTø£ÿ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq $TÁ•‘·eTT.

REAL

á Á|ü|ü+#·eT+<äT ì»eTT>± eT+∫ >±ì, #Ó&É¶>±ì Ò<äT. eTq Vü≤jT

n≥T¢ #˚j·TTqT. á <äè–«wüj·TeTT\T $$<Ûä e÷s¡TŒ\T eT]j·TT $$<ÛäyÓTÆq

e´‹]ø£ÔeTT>± ø£q|ü&ÉT $wüj·TeTT\T. eT+∫, #Ó&ÉT nqTq$ Ä+‘·]ø£

Hê≥ø£eTT˝Àì ÁøÏj·T\T, $∫Á‘·eT>∑T e÷j·T jÓTTø£ÿ |üqT\T. á <ä≥ºyÓTÆq

‘Ós¡ À #=s¡ã&ç ˝Àq Á|üy˚•+∫q ‘·ø£åD+, ø£]ƒqyÓTÆq düeTdü \ìï+Ïì ˙e⁄

$&ÉBdæø=q>∑\e⁄. Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡yÓTÆq bÕeq |ü⁄s¡Twüßq≈£î #Ó&ÉT nqTq~

j˚T$Tj·TT qT+&É<äT. n‘·ìøÏ dü+kÕs¡eTT eT]j·TT düeTdüÔ yêdüq\T

n<äèX¯éT>∑TqT.

****

- 18- - 19-

4. sê>∑<˚«cÕ~ $es¡eTT\T

$wüj·TeTT $es¡eTT ñ<ëVü≤s¡DeTT

sê>∑eTT nq´Åd”Ôì ø£*–q ∫‘·Ôeè‹Ô sêeD≤düTs¡T&ÉT

<«wüeTT n|üø±sêìøÏ Á|ü‘·T´|üø±s¡eTT #˚ùd eè‹Ô Væ≤s¡D´ø£X´|ü⁄&ÉT

ø±eTeTT bı\eTT\T, Ç+&ÉT¢, Åd”Ô\T ø±yê\HÓ&çø√]ø£ qs¡ø±düTs¡T&ÉT

Áø√<äeTT ‘·HÓï~]+#·Tyê]ì •øÏå+#·T ∫‘·Ôeè‹Ô ãø±düTs¡T&ÉT

˝ÀuÛÑeTT Ç‘·s¡T\ dü+|ü<ä m≥T …’q˝≤π> ãT~∆ <ÛäTs√´<ÛäqT&ÉT

yÓ÷Vü≤eTT ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·÷\ô|’ m≈£îÿe Áù|eT <äXs¡<∏äT&ÉT

eT<äeTT ≈£î\, <Ûäq, j·Te«q, sê»´, s¡÷|ü, $<ë´ ø±s¡ÔMsê´s¡T®qT&ÉT

‘·b˛, eT]j·TT ã\ eT<äeTT\T (8)

e÷‘·‡s¡ eTT >=|üŒyê]ì #·÷∫ zs¡« Òø£ yê]øÏ •XóbÕ\T&ÉT

n|üø±s¡eTT#˚dæ #·+|üe\j·TTqHÓ eè‹Ô

ás¡ ‘·qe …H˚ |üs¡T\≈£î ø£wüºeTT\Tsêe …qqT≥ u≤D≤düTs¡T&ÉT

ndü÷j·T Ç‘·s¡T\ eT+∫ì #·÷∫ zs¡« Òì ‘·qeTT bÂ+Á&ÉTø£yêdüT<˚e⁄&ÉT

<ä+uÛÑeTT Á|ü‹yês¡TqT ‘·qqT yÓT#·TÃø=qe˝…qì, <äø£åÁ|üC≤|ü‹

uÛÑ÷wæ+|üe …qìj·TTqT m+# ∫‘·Ôeè‹Ô

<äs¡ŒeTT Hê≈£î kÕÏj·T>∑Tyê&ÉT Ò&ÉT, <äXø£+sƒ¡sêeDT&ÉT

H˚H˚ düeTs¡Tú+&ÉqT nH˚ ∫‘·Ôeè‹Ô

nVü≤+ø±s¡eTT ‘êH˚ >=|üŒyê&Éqì, Á|ü»\qTp∫ z]˙e⁄ eT<ÛäT¬ø’≥uÛÑT&ÉT

qHÓïs¡T>∑e≥sê, ìHÓï$T#˚ôd<äH√ #·÷&Ésê nqT≥

á (13) |ü<äeT÷&ÉT >∑TDeTT\ #‘· e÷qe⁄\T qs¡ø£eTT˝À |ü&ÉT#·THêïs¡T.

á >∑TDeTT\T X¯Øs¡eTqT s¡<∏äeTTqT q&ç|æ+#·T #·Tqï$. Mì q]ø£Ïº

eTTeTTøå±ù|ø£å‘√ e]Ô+#·e …qT.

5. ˝ÀuÛÑ‘·«+ ˝Òø£b˛e&É+

˝À_Û‘·«+ ˝Òø£b˛e&Üìï ªªn|ü]Á>∑Vü≤+µµ n+≤s¡T. ‘·q nedüsê\≈£î

n~>∑$T+∫q dü+bÕ<äq ÁX‚j·Tdüÿs¡eTT ø±<äT. Ç‘·s¡T\ qT+&ç ø±qTø£\T

d”«ø£]+#˚yê] eTq' Á|üeè‹Ô |ü]X¯ó<ä∆+>± j·TT+&ÉC≤\<äT. jÓ÷>∑ J$‘·+˝À

ìeT>∑Tï˝…’q kÕ<Ûä≈£î\T Ç‘·s¡T*#˚Ã ø±qTø£\qT kÕ<Ûä´yÓTÆq+‘· es¡≈£î

n+^ø£]+#·≈£L&É<äT. |ædæHê] ‘·q+ Òì yê]øÏ |üPs¡«»qà C≤„qeTT‘√ bÕ≥T

Á|üdüTÔ‘· J$‘·+ kÕ|òü\´e+‘·+ ø±e≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚ùd |ü]C≤„q X¯≈£îÔ\T

≈£L&Ü \_ÛkÕÔsTT. jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq #˚ùd yê]øÏ ªªH˚qTµµ mes¡T ªªHêµµ |üPs¡«»qà

@$TÏ? á »qà˝À j˚T$T #Ój·÷´*. Hê >∑eT´+ @$TÏ? Hê uÛÑ$wü ‘·TÔø° ø£s¡Ô

mes¡T? eTTqï>∑T dü+<˚Vü‰\≈£î düe÷<Ûëq+ \_ÛdüTÔ+~. |ü]|üPs¡íyÓTÆq C≤„Hêìï

ne>±Vü≤q #düT≈£îH XøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+~. uÛÑ$wü ‘·TÔ À »]π>$ eTT+< Væ≤+∫

#Óù|Œ X¯øÏÔ ≈£L&Ü ø£\T>∑T‘·T+~. düs¡« dü«‘·+Á‘· eTq' Á|üeè‹Ô ìwüÿfi¯+ø£yÓTÆq

Á|ües¡Ôq, ìs¡à\yÓTÆq eTqdüT‡ \_ÛkÕÔsTT. XÖ#·+, <äj·T, <äè‹, ns¡®e+,

$T‘êVü‰s¡+ M≥ìï+Ïì düeTÁ>∑+>± ªªj·TeTeTTµµ\ì XÊ+&ç\´ eTVü‰eTTì

ìs¡«∫+#ês¡T.

1) u≤Vü≤´, n+‘·]+Á~j·÷\ X¯ó~∆ ªªXÖ#·+µµ n+≤s¡T. ø±fi¯ó¢, #˚‘·T\qT

˙Ï‘√ X¯óÁuÛÑ+ #˚düTø√e≥+, kÕïq+ #˚j·T≥+ <ë«sê u≤Vü≤´X¯ó~∆

ø£\T>∑T‘·T+~. ìs¡à\yÓTÆq, <Ó’e dü+ã+<ÛäyÓTÆq u≤yê\qT eTqdüT‡˝À

ì+|ü⁄≈£î+≥÷ j·TT+fÒ n+‘·'ø£s¡D X¯ó~∆ ø£\T>∑T‘·T+~. Bìì

n+‘·]+Á~j·T X¯ó~∆ n+≤s¡T.

2) <äj·T :` düeTdüÔ JesêdüT\ j·T+<äT ø£ìø£s¡eTT ø£*–j·TT+&ÉT≥.

3) <äè‹ :` <ÛÓ’s¡ eTT, <äT'KeTT dü+uÛÑ$+∫qqT ø£è+–b˛≈£î+&ÉT≥.

4) Äs¡®e+ :` ø£|ü≥eTT Ò≈£î+&Ü j·TT+&ÉT≥

5) $T‘êVü‰s¡+ :` |ü]$T‘·+>± ÄVü‰s¡+ rdüTø√e≥+.

6. Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT\T

1) uÛÑ÷‘· Á|ü‹ã+<Ûäø£eTìj·TT, 2) es¡Ôe÷q Á|ü‹ã+<Ûäø£eTìj·TT, 3)

uÛ≤$ Á|ü‹ã+<Ûäø£eTìj·TT, |üÁ‹ã+<Ûäø£eTT\T eT÷&ÉT >∑\e⁄. Ç$ ‘=\>∑Tes¡≈£î

dü÷s¡T´ìjÓT<äT≥ y˚T|òüTeTT+&çq, dü÷s¡T´ì _+ãeTTjÓT≥T¢ #·ø£ÿ>± Á|üø±•+|ü

≈£î+&ÉTH√, nfÒ¢ C≤„qeTTqTï Á|üø±•+|ü≈£î+&ÉTqT.

- 20- - 21-

ãVüQø±\eTT ‘·‘·« |ü<ës¡ú $#ês¡eTTqT CÒdæqqT eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T>±

qT+&Ó&ç Á|ü‹ã+<Ûäø£eTTe\q |ü⁄s¡Twüß&ÉT |üs¡‘·‘·«eTTHÓs¡T>∑&ÉT.

1. uÛÑ÷‘· Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT :

ˇø±H=ø£ j·T‹ |üPs¡«eTT ‘·q >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTTq+<äT ˇø£ ãÁ¬sj·T+<äT

n‹ ùdïVü≤+ >∑*–j·TT+&ÓqT. <ëì bÕ\#˚‘·H˚ n‘·&ÉT J$+#·T#·T+&ÓqT.

düHê´dü d”«ø£s¡D≤q+‘·s¡eTT y˚<ë+‘· ÁX¯eDeTTq+<äT Á|üe]Ô+∫qyê&Ó’qqT,

Ä ãÁ¬s ùdïVü≤eTT#˚‘· >∑*–q Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT e\q (nq>± Ä ãÁ¬sqT

d ü T Œ]+# · T≥# ˚‘ · ) | üs ¡‘ ·‘ · «eTT > ∑ Ts ¡ Tì# ˚ qT| ü< ˚•+| üã& çqqT

n‘·&Ós¡T+>∑ìyê&ÜjÓTqT. ø£qø£ uÛÑ÷‘· Á|ü‹ã+<Ûäø£$TÏº<äì ‘Ó*j·Te …qT.

n|ü⁄&ÉT n‘·ìøÏ ‘·‘√«|ü<˚X¯eTT #˚ôd&ç >∑Ts¡Te⁄. Ä ãÁ¬s≈£î ñbÕ~Û>±>∑\

ÁãVü≤àeTTqT n‘·ìøÏ #Óô|ŒqT. nq+‘·s¡eT+<ë j·T‹ ãÁ¬sq+<ä* ùdïVü≤eTT

\ø£åDeTT>±>∑\ Á|ü‹ ã+<Ûäø£eTT ø£åsTT+#·T≥e\q XÊÁk˛Ôø£Ô Á|üø±s¡eTT>±

>∑Ts¡Tì#˚ qT|ü<˚•+|üã&çq ‘·‘·«eTT HÓ]¬>qT.

2. es¡Ôe÷q Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT :

1) $wüj·÷düøÏÔ s¡÷|üeTT >∑\~>∑qT, 2) ãT~∆e÷+<ä´‘·«eTTqT, 3)

≈£î‘·s¡ÿeTT #˚j·TT≥ nq>± X¯ówüÿ‘ê]ÿø£‘·«eTT#˚, X¯è‘· s¡úeTT qq´$<ÛäeTT>±

q÷Væ≤+#·T≥j·TT. 4) Ä‘·à≈£î ø£s¡Ô è‘ê«~Û <Ûäs¡àj·TTø£Ô C≤„q\ø£åDeT+<äT j·TTø£Ô

s¡Væ≤‘· ìX¯Ãj·T+ãTqT, 5) yÓTT+&ç|ü≥Tº, á ◊<äTq÷ï es¡Ôe÷q Á|ü‹

ã+<Ûäø£eTì #Ó|üŒã&ÉTqT.

nsTT‘˚ X¯eT<äe÷<äT\ #˚‘·qT, ÁX¯eD, eTqq, ì~Û <Ûë´düqeTT\ #˚‘·qT

Äj·÷ kÕ<ÛäqeTT\+<äT, jÓ÷>∑éTT˝…’q kÕ<ÛäqeTT\#˚‘·qT, á es¡Ôe÷q

Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT HêX¯yÓTT+<äTqT. nq+‘·s¡eTT Á|ü‘·´>±‘·àj·T>∑T ‘êqT

ÁãVü≤à‘·«eTTqT bı+<äT#·THêï&ÉT.

3. uÛ≤$ Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT :

uÛ≤$ Á|ü‹ã+<Ûäø£eTq>± »Hêà+‘·s¡ùV≤‘·Te>∑T ÁbÕs¡ã∆ $X‚wüeTT. Ç~

yêeT <˚e⁄q≈£î ˇø£ÿ »qà#˚‘·qT, »&É uÛÑs¡‘·Tq≈£î eT÷&ÉT »qà\ #˚‘·qT, Çø£

kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄\≈£î, kÕ<ÛäT <Ûäs¡ÙqeTT#˚‘·qT eT]j·TT dü‘·‡+>∑eTT#˚‘·qT

á uÛ≤$ Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT HêX¯eT>∑TqT.

7. e÷j·T

e÷j·T ˇø£ >=|üŒ ∫Á‘·ø±] eT]j·TT >±s¡&ç Åd”Ô e+Ï~. ˝ÖøÏ≈£î\≈£î

<ëì # ·eT‘êÿs ¡eTT\qT ns ¡ úy Ó T Tqs ¡ T Ãø=qT≥ $Tø Ï ÿ* ø £w ü ºeTT.

yêýÓ÷Vü≤|üP]‘·T\qT eT]j·TT nC≤Á>∑‘·Ô|üs¡T\qT n~ ÁuÛÑ$T+|üCÒj·TTqT.

n~ ì‘·ýÓTÆq dü‘·éTTqT eTs¡T>∑T|ü]∫, ndü‘·éTTqT dü‘·éTTe˝…

ø±qãs¡T#·TqT. n~ nXÊX¯«‘·yÓTÆq <ëìì XÊX¯«‘·yÓTÆq <ëìe … ø£qã&ÉTq≥T¢

#˚j·TTqT. n~ nX¯ó<ä∆eTTqT X¯ó<ä∆eTT>±qT, <äT'KeTTqT dü+‘√wüeTT>∑qT

ø£qã&ÉCÒj·TTqT. ˙e⁄ ˇø£s√E eTs¡DÏ+‘·TeqT $wüj·TeTT ˙≈£î |üP]Ô>±

‘Ó*j·TTqT. ø±ì ªªH˚qT XÊX¯«‘·eTT>± J$+‘·Tqµµì e⁄ u≤$+‘·Te⁄. Ç~j˚T

e÷j·T. á »>∑‘·TÔ <äT'KuÛÑ÷sTTwüyÓTÆ j·TTqï<äqT $wüj·TeTT ˙≈£î |üP]Ô>±

‘Ó*j·TTqT. ø±ì á qX¯«s¡|ü<ës¡úeTT\ j·T+<äT n_Ûs¡T∫>∑\yê&ÉyÓ’ yêÏì

$&ÉTeC≤\ìyê&ÉyÓ’ j·TTHêïe⁄. Ç~jT e÷j·T. Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü XØeTT\T ¬s+&ÉTqTï

e÷+düeTT, meTTø£\T, eT\eT÷Á‘·eTT\T yÓTT<ä\>∑T HêHê s¡ø£eTT …’q n|ü$Á‘·

|ü<ës¡úeTT\‘√ ì+&çj·TTqï<äqT $wüj·TeTT ˙≈£î ‘Ó*j·TTqT. ø±ì n‘·ìì

Òø£ ÄyÓTqT bı+<äT≥≈£î e⁄ $TøÏÿ* ñã˝≤≥|ü&ÉT#·THêïe⁄. Ç~j˚T e÷j·T.

e÷j·T ndü‘· yÓTÆq ‘·fi¯ó≈£îu…fi¯ó≈£î\‘√ $\dæ\T¢#·T ÁuÛ≤+‹j·TT‘·T&Ó’q Je⁄ì

eX|üs¡#·Tø=qTqT. n~ ø£åDø£åDeTT ÁuÛÑ$T+|üCÒj·TT ø±s¡ eTTH=qs¡TÃ#·T+&ÉTqT.

á ø±s¡DeTT#˚ e÷qe⁄&ÉT <ëì e\˝À ∫≈£îÿø=qTqT. n‘·&ÉT »qq eTs¡D

#·Áø£eTTq+<äT ‘·>∑T˝§ÿqTqT.

e÷j·T ìqTï $$<Ûä e÷s¡ZeTT\˝À ã+~Û+∫y˚j·TTqT, <ëìì, >∑÷&ÛÉyÓTÆq

#wüº\qT ø£qT>=qT≥ $TøÏÿ* ø£wüºeTT. ø£ eTqTE&ÉT Á|ü|ü+#·eTTqT ‘· õ+∫,

düq´dæ+∫ ˇø£ ÄÁX¯eTeTTqT kÕú|æ+#·TqT. n‘·&ÉT ì<ëqeTT>± Ä

d ü+d ü új · T+< ä TqT, ‘ ·q •w ü ß ´\j· T+< ä TqT eTeTø±s ¡eTTqT

ô|+bı+~+#·Tø=qTqT. n‘·&ÉT dü+düúj·T+<ä_Ûe÷qeTTqT, ‘ê´>∑eTT eT]j·TT

bÕ+&ç‘· eTT#˚ @s¡Œ&çq eT<äeTTqT eè~∆H=+~+#·Tø=qTqT.

ˇø£ eTqTE&ÉT ìqTï#·÷∫ ∫s¡Tqe⁄«q$« >ös¡$+#·TqT. bÕ<äeTT\qT

düŒ]Ù+#·TqT. eT]jÓTTø£ eTqTE&ÉT ìqTï düTÔ‹+#·T#·T ˙≈£î ùde #˚j·TTqT.

- 22- - 23-

ø=ìï bÕ]‘√wæø£eTT\qT ≈£L&Ü ‘Ó∫ÃsTT#·TÃqT. n|ü&ÉT ˙e‘·ìj·T+<äT

nqTsê>∑eTTqT ø£*–j·TT+<äTe⁄.

eT]jÓTTø£&ÉT ø=ìï eT+∫e÷≥\qT |ü\T≈£îqT. ˙≈£î eT+∫ uÛÀ»qeTT

H=dü+>∑TqT. eT]j·TT |üs¡T+&ÉT≥≈£î kÂK´Á|ü<äyÓTÆq >∑èVü≤eTT H=dü+>∑TqT.

n|ü&ÉT ˙yê e´øÏ Ôj·T+<äT eT]j·TT >∑èVü≤eTTq+<äT eTeTø±s¡eTT

ø£\yê&Ée>∑T<äTe⁄.

∫s¡Tqe⁄«, ø£ìø£s¡eTT, düTKeTT, ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T, <äj·T>∑\yê≈£îÿ\T,

uÛÑs¡Ô, uÛ≤s¡ , |æ\¢\T, ÄdæÔ, >ös¡eeTT, eTsê´<ä, n~Ûø±s¡eTT, Á|ü‹wü, |ü<ä$,

_s¡T<äT\T eT]j·TT dü«s¡Z Àø£kÂKéTT Çeìïj·TT yêýÓ÷Vü≤eTT>∑\ Je⁄\qT

e\˝À ∫øÏÿ+#·Tø=qT≥≈£î e÷j·T |üìïq≥Te+Ï Äø£s¡ ¸D°j·TyÓT Æq

ms¡ …’j·TTqï$. ø±e⁄q e÷j·T jÓTTø£ÿ kÂ+<äs¡ eTT#˚ e+∫‘·T&Ée⁄ ø±≈£îeTT.

z nC≤„ìe>∑T e÷qe⁄&Ü! e÷j·Tj·THÓ&ç e\˝À |ü≥Tºã&É≈£îeTT.

nC≤„qT\T eT]j·TT yêýÓ÷Vü≤|üP]‘·T …’q Je⁄\qT e\˝À ∫øÏÿ+#·Tø=qT≥≈£î

á »>∑‘·ÔHÓ&ç C≤\eTT |üs¡#·ã&çj·TTqï~. C≤>∑s¡÷≈£î&ÉyÓ’ j·TT+&ÉTeTT.

yÓT\≈£îe‘√ j·TT+&ÉTeTT. á $X¯«eT+‘·j·TT $T<∏ä jÓÆTq, nC≤„qø±s¡ø£yÓTÆq

‘·fi¯ó≈£îu…fi¯ó≈£î\‘√ ≈£L&çj·TTqï~. Ç~ |üP]Ô>± uÀqT\‘√qT, Äø£s¡D\‘√qT

ì+&çj·TTqï~. es¡íeTT, X¯ã∆eTT eT]j·TT düŒs¡Ù Çeìïj·T÷ e÷j·T jÓTTø£ÿ

Äø£s¡D°j·TyÓTÆq e+#·≈£î\e+Ï$. eT<ÛäTs¡|ü<ës¡úeTT\T |ü⁄wüŒeTT\T eT]j·TT

düTesêíuÛÑs¡DeTT\T <ëì jÓTTø£ÿ eTH√s¡+õ‘·edüTÔe⁄ …’ j·TTqï$.

|üÏºq |ü≥Tº e<ä\≈£îeTT. ìs¡+‘·s¡eTT |ü]ÁX$T+#·TeTT. ìs¡“¤j·TeTT>∑qT,

<ÛÓ ’s¡éTT>∑qT eTT+<äT≈£î kÕ–bıeTTà. ˙e⁄ Ä<Ûë´‹àø±qTcÕ˜qeTTq+<äT

ìj·TeTã<äT∆&ÉyÓ’ j·TT+&ÉTeTT. XÊX«‘· C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ eTqqeTT quÛÑ dæ+#·TeTT.

ÁbÕ]ú+#·TeTT. n|ü&ÉT uÛÑ>∑eHêïeTeTT qT#·Ã]+#·TeTT. n]Ã+#·TeTT eT]j·TT

<Ûë´ì+#·TeTT. n|ü&ÉT e÷j·T ˙#Ó+‘·≈£î #˚s¡C≤\<äT. ˙yÓ\¢|ü&ÉT

uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤eTTqT ã&Éj·TT#·T+<äTe⁄. n|ü&ÉT ˙ düeTkÕÔes¡D\T

‘·T‘·TÔìj·T\>∑TqT.

e÷j·T $TøÏÿ* X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~jÓÆT j·TTqï~. kÕ<Ûä≈£îì ‘·|ü&ÉT Á‘√e˝À

q&ç|æ+#·T≥≈£î n~ ‘·q XÊj·TX≈£îÔ\ Á|üj·T‹ï+#·TqT. nqTuÛÑeeTT Òì j·TTeø£

kÕ<Ûä≈£î\ e÷s¡ZeTT\˝À n~ nHø£yÓTÆq Äø£s¡D\qT. $|òüTïeTT\qT ø£*–+#·TqT.

ø±e⁄q Äs¡+uÛÑ kÕ<Ûä≈£î\≈£î dü‘·TŒs¡Twüß\ kÕ+>∑‘· eTT, e÷j·T #=s¡ã&ÉT≥≈£î

M\T Òì ˇø£ <äTs¡ZeTTe+Ï~. Ç|ü&ÉT Äø£s¡D˝≤‘·ìô|’ <ä+&Ó‘·Ôe⁄. n‘·&ÉT

XÊX¯«‘·eTT>± ì»yÓTÆq $y˚ø£eTT q_Ûeè~∆#˚düTø=qTqT. n|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T

n‘·&ÉT |üP]Ô>± düTs¡øÏ å‘·T&Ó ’ j·TT+&ÉTqT. Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq Á|ü<˚X¯eTT

Hê‘·&É‹Áø£$T+#ÓqT.

ì»yÓTÆq $y˚øÏ e÷Á‘·y˚T á Á|ü|ü+#·eTT˝À >=|üŒ <Ûäqe+‘·T&ÉT.

düTKe+‘·T&ÉT eT]j·TT ã\e+‘·T&Éì #Ó|üŒe\dæj·TT+&ÉTqT. n‘·&=ø£ ns¡T<Ó’q

Ä<Ûë´‹àø£ s¡‘·ïeTT e+Ïyê&ÉT. n‘·&=ø£ CÀ´‹düÔ+uÛÑ dü<äèX¯ó&ÉT. $y˚ø£eTTqT

$ø£dæ+|üCÒdæø=qï|ü&ÉT X‚wæ+∫q dü<äTZDeTT\T dü«j·TeTT>± <ä]CÒs¡TqT.

$y˚ø£eTT#˚‘·H˚ yÓ’sê>∑ y˚Ts¡Œ&ÉTqT.

8. ÁuÛÑeT nq>±H˚$T?

Áu Û ÑeT ◊<äT $<Û äeTT\T>± qT+&ç Je⁄ì ì»dü«s ¡÷| üeTTqT

‘Ó*j·T˙j·T≈£î+&É #˚j·TT#·T+&ÉTqT. n$ @$Tj·Tq>± 1) Je⁄&ÉT áX¯«s¡T&ÉT

_Ûqï s¡÷|ü⁄\ì >∑*¬>&ÉT ÁuÛÑeT. 2) Ä‘·àj·T+<äT ø£s¡Ôè‘·«eTT yêdüÔeeTqT≥.

3) X¯Øs¡Á‘·j·TeTT‘√ dü+ã+~Û+∫q yê&˚ Je⁄&Éì ‘√#·T≥. 4) »>∑‘êÿs¡D

s¡÷|üeTTq≈£î $ø±]‘·«eTT ø£\T>∑TqqT≥. 5) ø±s¡DeTTq≈£î nqéTT>±

»>∑‘·TÔø£\<äì ‘√#·T≥. á ◊<äT uÛÑÁeT\T jÓT|ü&ÉT ìeè‹Ôj·T>∑TH√ n|ü&ÉT

Je⁄ì Vü≤è<äj·TeTTq dü«j·TeTT>∑ ÁãVü≤àC≤„qeTT ñ<äsTT+#·TqT.

1) dü÷s¡´_+uÛÑeTT jÓTTø£ÿj·TT, »\eTT˝À Á|ü‹_+_Û+∫q Á|ü‹_+uÛÑeTT

jÓTTø£ÿj·TT jÓTø£‘·« C≤„qeTT ø£*–q yÓTT<äÏÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

2) düŒÏø£ kÕì<Ûä eT+<äT>∑\ s¡ø£Ôes¡í |ü⁄wüŒeTTq≈£îqT, düŒÏø£eTTq≈£îqT >∑\

dü+ã+<ÛäeTT ‘Ó*dæø=ìq ø£s¡Ô è‘·«ÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

3) |òüT≥, eTsƒêø±X¯eTT\ j˚Tø£‘·«yÓT]+–q eT÷&ÉeÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

- 24- - 25-

4) düTes¡íeTTq≈£îqT, ÄuÛÑs¡DeTT\≈£îqT >∑\ jTø£‘·«yÓT]+–q $ø±s¡‘·«eTqT

Hê\ZeÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

5) s¡E® düs¡ŒeTT\ j·TuÛÒ<ä yÓT]–q ø±s¡DeTTq≈£îqT _ÛqïeTT>∑ »>∑‘·TÔ

ø£\<äqT ◊<äeÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

ÇÏº ÁuÛÑeT ìeè‹Ô|üs¡eT>∑T C≤„qeTT>∑*–q X¯ó<ä∆ ÁãVü≤àj·T>∑T Ä‘·à jÓTTø£ÿ

C≤„qeTT Vü≤è<äj·TeTT˝À düTŒ]+#·TqT. e÷j·T jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ #˚‘·H˚ á ◊<äT

$<ÛäeTT\>∑T ÁuÛÑeT ø£\T>∑T#·T+&ÉTqT. e÷j·T q•+∫q á ÁuÛÑeT ≈£L&Ü

‘=\–b˛e⁄qT. dü‘·‡+>∑eTT eT]j·TT eTVü‰ yêø£ uÀ<ÛäqeTT e\q jTø£‘·«eT>∑T

ÁãVü≤àeTTqTjT e÷qe⁄\T ‘Ó\TdüTø=HÓ<äs√, yês¡T jÓT˝≤>∑Tq dü«|üïeTT qT+&ç

C≤Á>∑‘êedüú≈£î e∫Ãq yê]øÏ dü«|üï˝Àø£eTT $T<∏ä j·TqT uÀ<ÛäeTT ø£\T>∑TH√,

n˝≤>∑Tq dü+kÕs¡yÓ÷Vü≤eTT qT+&ç $eTT≈£îÔ\>∑T<äTs¡T. dü+kÕs¡ <äT'KeTHÓ&ÉT

‘ê|üÁ‘·j·÷–ï#˚ ‘·|æ+#Ó&ÉT Jeø√≥¢≈£î Ä‘·àC≤„qeTHÓ&ÉT neTè‘·eTT e\¢H˚

‘ê|üXÊ+‹ ø£\T>∑TqT. $#ês¡D C≤„qeTTe\qH˚ á ÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

$#ês¡D C≤„qeTT n+<ä]øÏ m+<äT≈£î ø£\T>∑<ä+fÒ ø±\|ü]|üø£«‘· >∑\T>∑q+<äT#

Ä‘êàHê‘·à $#ês¡D j·T+<äT eTqdüT‡q≈£î Á|üy˚X¯eTT ø£\T>∑T≥ Ò<äT. á

ø£s¡à≈£î e÷j·T j·Tìj·TT, dü+kÕÿs¡ eTìj·TT ù|s¡T¢ >∑\e⁄. Je⁄\T e÷j·T≈£î

eX ¯ ó˝ … ’j · T THêïs ¡ T . e÷j·T áX¯ «sêB Ûqy Ó T Æ ñ+≥T+~. ø±e⁄q

áX¯«sêqTÁ>∑Vü≤eTT >∑\yê]øÏ, e÷j·T yÓ÷Vü≤eTTqT >∑\T>∑CÒj·T<äT. sêC≤»„#˚

ìs√~+|üã&çq e÷s¡ZeT+<äT sê»uÛÑ≥T\T »qT\HÓ≥T¢ b˛ìj·T´s√ nfÒ¢ e÷j·T

e\q j˚Ts¡Œ&çq ø£s¡àã\eTT Je⁄\≈£î yÓ÷ø£åe÷s¡ZeTT˝ÀìøÏ b˛ìe«<äT.

yÓfi¯ó¢≥≈£î sêC≤»„ j·TT+&çq, eTT+<äT j˚T uÛÑ≥T\T ìs√~Û+∫Hês√ yêπs

$qj·TeTT‘√, Áù|eT‘√ yê] HêVü‰«ì+∫ e÷s¡Zìs¡T<ä›eTTqT ‘=\–+∫

dü+‘√wüeTT‘√ |ü+|æy˚j·TT<äTs¡T. ø±e⁄q áX¯«s¡ ø£è|ü >∑*¬> H˚ì, e÷j·T

>±ì, e÷j·T >∑TDeTT\T>±ì, $|òüTï<e‘·\T >±ì Ä≥+ø£eTT\T >±ì, Je⁄\≈£î

j˚T$<ÛäeT>∑T u≤<Ûäø£\T>∑CÒj·Te⁄. Á‹>∑TD≤‘·àø£eT>∑T sT÷<Ó’ee÷j·TqT <ë≥T≥

<äTdüÔs¡eTT. ø±ì jÓTe]øÏ áX¯«s¡ ø£è|ü >∑\T>∑TH√ yês¡T Á|üj·÷düeTT Òø£H˚

sT÷e÷j·TqT <ë≥>∑\s¡T. $wüj·T yêdüq\HÓ&ÉT bÕXeTT\# e÷j·T Je⁄\qT

dü+kÕs¡eTT˝À ã+~Û+#·TqT. Bìì dü+kÕs¡bÕX¯eTì j·T+<äTs¡T. ø=+<ä]øÏ

>=|üŒ |ü≥ºD Á|ü<˚X¯eTT\˝ÀqT, düeTTÁ<ä ÁbÕ+‘·eTT\˝ÀqT, |üs¡«‘·

ÁbÕ+‘·eTT\˝ÀqT, ‘·÷s¡TŒ |ü&ÉeTs¡>±qT, |ü&ÉeTs¡ ‘·÷s¡TŒ>±qT, <äøÏåDeTT

ñ‘·Ôs¡eTT>±qT, ñ‘·Ôs¡eTT <äøÏåDeTT>±qT jÓT≥T¢ ‘√#·T#·T+&ÉTH√ nfÒ¢

e÷j·Tj·THÓ&ÉT ÁuÛÑeTe\q <äT'KeTT düTKeTT>±qT, düTKeTT <äT'KeTT>±qT,

bÕ|üeTT |ü⁄DéTT>±qT, |ü⁄DéTT bÕ|üeTT>±qT ‘√#·Tq≥T¢, á e÷j·T

Je⁄\qT ÁuÛÑeTs¡÷|üeTT>± u≤~Û+#·TqT. eT+∫ uÛÑ÷‘·yÓ’<äT´ì e\q Ä‘·àC≤„q

uÀ<Ûä# dü+kÕs¡ |æXÊ#·eTTqT bÕs¡Á<√*q ì»yÓTÆq Ä‘·à ‘·‘·«eTT ñ<äsTT+#·TqT.

ø±ì yês=ø£ s¡ø£åπsK ø£≥Tº<äTs¡T. n~j˚T ñ|ü<˚X¯eTqe#·TÃ. Bìì nC≤Á>∑‘·Ô#˚

bı>=≥Tºø=ìq yÓ+≥H˚ e÷j·Tj·TqT dü+kÕs¡ |æXÊ#·eTT eT∞¢ Je⁄ì |ü≥TºqT.

ø±e⁄q Ä‘·à ‘·‘·«eTT|ü<˚•+∫q, >∑Ts¡Te⁄\T uÀ~Û+∫q j·TqTcÕºqeTTqT

eTs¡Teø£ eTqeTT Áø£eTeTT ‘·|üŒø£ kÕ~Û+#·e …qT. jÓT+‘· es¡≈£î eTqeTT

áX¯«s¡HêeTeTT (z+ qeT' •yêj·T) j·TqT eTVü‰ yêø£éTTqT

eTs¡Te≈£î+<äTyÓ÷ n+‘·es¡≈£î á e÷j·T Á>∑Vü≤eTT eTq≈£î k˛ø£<äT.

$Væ≤‘êqTcÕ˜qeTT #˚j·Tø£b˛e⁄≥ #˚‘·qT, ìwæ<ä∆ø±s¡ eTT #˚j·TT≥ e\¢qT

Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT ˝Òq+<äT#˚‘·qT, eTqTE&ÉT |ü‘·qyÓTT+<äT#·T+&ÉTqT.

jÓTeìøÏ dü‘· , <Ûäs¡à ãT~∆ Ò<√ nÏº yê&ÉT jÓTìï XÊÅdüÔeTT\T #·~$qqT @$T

Á|üjÓ÷»qeTT. H˚Á‘·eTT\T ¬s+&ÉT Òì yêìøÏ eT+∫ n<ä∆eTT <=]øÏqqT ‘·q

eTTKeTT #·÷&É>∑\TZHê? Òø£ eT+∫ düT˝À#·qeTT\T \_Û+∫qqT n+<ÛäTìøÏ

n$j˚T$T j·TT|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqT. ø±e⁄q XÊÅdüÔeTT ÁX‚wüºyÓTÆq <Ó’qqT, $y˚ø£

<äèwæº Òì yêìø£~ j˚T$T#˚j·T>∑\T>∑TqT.

XÀ¢ ˆ j·÷eJ®e+ Á‘·jÓ÷e+<ë´, y˚<ë+‘· >∑Ts¡TØX¯«sê'

Ä<Í $<ë´ Á|üdæ<ä s¡ú+ n+‘˚ $|òüTï ìeè‹Ôj˚Tˆˆ

‘êˆˆ m+‘· ÁãVü≤ày˚‘·ÔjÓÆTqqT ‘·q <˚Vü≤|ü‘·qeTT es¡≈£îqTï, y˚<ë+‘·

XÊÅdüÔ $#ês¡D, >∑Ts¡Tyêø£éTTq $XÊ«düeTT, áX¯«s¡Tìj·T+<äT uÛÑøÏÔ, á

eT÷&ç+Ïì $&ÉTesê<äT. á eT÷&ÉT eTq n+‘· ø±\eTT es¡≈£î, $|òüTïeTT\T

>∑\T>∑ j·Tø£ eTq\qT dü+s¡øÏå+#·TqT.

- 26- - 27-

9. eTeTø±s¡eTqH˚$T?

eTeTø±s¡eTT e÷j·T jÓTTø£ÿ Á|ü<∏äeT dü+‘êqeTT. eTeTø±s¡eTT jÓTTø£ÿ

ã\eTT #‘·H Á|üuÛÑTe⁄ jÓTTø£ÿ ©\ »]–b˛e⁄#·Tqï~. eT<Ûä bÕqeTT ùd$+∫q

e÷qe⁄&ÉT ‘Ó\¢kÕsêj·T Á<ëeø£eTTqT, <äTwüº düVü‰yêdüeTT e\¢ s¡T∫ #·÷∫

‘·<äq+‘·s¡eTT kÕsêsTTøÏ n\yê≥T |ü&çq yê&Ó’ ˇø£ >=|üŒ Á‘ê>∑TuÀ‘·T>±

e÷s¡TqT. bı>∑|”\TÃ≥ ‘Ó*j·Tì yê&ÉT ˇø£ >∑Tô|Œ&ÉT (>√˝Ÿ¶ bòÕ¢ ø˘) dæ>∑¬s≥¢qT

|”*Ã n\yê≥T ø±s¡DeTT#˚ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq <Ûä÷eTbÕq yÓTTqs¡TÃyê&ÉT>±

e÷s¡TqT. ÄeTT<äeTT, ã+ø£‘·TeTà õ>∑Ts¡T, u≤<ÛäeTT ã+ø£, >√<ÛäTeT õ>∑Ts¡T,

‘˚HÓ, –¢dü]Hé, |üqdü|ò ü\eTT s¡düeTT e+Ï Á|ü|ü+#·eTT˝Àì õ>∑T≥

|ü<ës¡úeTT\ìï+Ï jÓTTø£ÿ kÕs¡eTT eTqdüT‡ q+<äTqï~. á $TÁX¯eTeTT e\q

eTqdüT‡ ÁbÕ|ü+∫ø£ |ü<ës¡úeTT\≈£î n+≥Tø=ì b˛e⁄#·T+&ÉTqT. ø±e⁄q

eTeTø±s¡eTT $TøÏÿ* ã\XÊ*jÓÆTj·TTqï~. ø±e⁄q z e÷qe⁄&Ü ªªHê <Vü≤eTT,

Hê ≈£îe÷s¡T&ÉT, Hê uÛ≤s¡ , Hê Ç\T¢, Hê ÄdæÔ, Hê ‘√≥ nì |ü\Tø£≈£îeTT. á

Á|ü|ü+#·eTT˝Àì ndü+U≤´ø£ ø£wü ºeTT\T, u≤<Û ä\ìï+ÏøÏ ø±s¡DeTT

eTeTø±s¡y˚THÓ’j·TTqï~. Áø£eT Áø£eTeTT>± eTqdüT‡≈£î •ø£åD jÓTTdüT+>∑TeTT.

|ü⁄sê‘·qyÓTÆq <äTs¡uÛ≤´düeTT\T ˙j·T+<äT Á|üy˚•+#·T#·T+&ÉTqT. yêÏì

eT÷\eT≥ºeTT ˇqs¡TÃeTT. ìs¡Vü≤+ø±s¡ |ü]|üPs¡í J$‘·eTTqT >∑&ÉT|ü⁄eTT.

ÁãVü‰àq+<äeTT jÓTTø£ÿ ø£yê≥eTTqT ‘Ós¡#·T≥øÏ~ eTTKýÓTÆq ‘êfi¯|ü⁄#Ó$

jÓÆTj·TTqï~. ø±ì eTeTø±s¡eTT ˝Òì yê&ÉyÓ’ Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü

ìs¡+‘·s¡eTT |üì #˚j·TT#·T+&ÉTeTT. n|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T ˙ j·T+<äT e÷s¡TŒ

e∫Ãq≥T¢ ˙≈£î nqTuÛÑe >√#·s¡eTT j·T>∑TqT. dü]jÓÆTq e÷qdæø£ uÛ≤eeTT‘√

n‘·T´‘ê‡Vü≤eTT‘√ ˇqs¡Ãã&ÉT ø£s¡à jÓ÷>∑eTT#˚ e÷qe⁄&ÉT z|æø£ ø£\yê&Ó’

|üì #˚j·Te\dæj·TT+&ÉTqT. n+‘· e÷Á‘·eTT#˚ ìcÕÿeT ø£s¡àjÓ÷>∑eTHÓ&ç

ÁbÕ<∏ä$Tø£ •ø£åD Ò≈£î+&Ü <Ûë´qeTT>±ì, düe÷~Û>±ì dæ~∆+|üC≤\<äT.

n<Ûë´j·TeTT - 2

1. >∑Ts¡Tk˛ÔÁ‘·eTT >∑Ts¡T•wüß´\ $es¡eTT

lll >∑Ts¡TuÛÀ´qeT'

‘·ôd’à l >∑Ts¡y˚qeT'

düècÕº ~ qT+&çj·TT |üs¡eT |ü⁄˙‘·yÓTÆq, Ä<Ûë´‹àø£ πøåÁ‘·eT>∑T eTq uÛÑs¡‘·

K+&ÉeTT q+<äT >∑Ts¡T•wüß´\ dü+Á|ü<ëj·TeTT |üs¡+|üs¡>± e#·TÃ#·Tï≥T¢

eTπssTT‘·s¡ <XeTT\j·T+<äTqT, K+&ÉeTT\+<äTqT ø±qã&É<äT. kÕøå±<äe‘ês¡

|ü⁄s¡Twüß\>∑T lsêeT, lø£ècÕí<äT\Tq÷ sT÷ >∑Ts¡T •wü kÕ+Á|ü<ëj·TeTT

qe\+_Û+∫]. eTqø° Á|ü|ü+#·y˚T ˇø£ $XÊ\yÓTÆq >∑Ts¡T≈£î˝≤ÁX¯eTeTT

e+Ï<Ó’j·TTqï~. |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T dü÷s¡ #·+Á<ä qø£åÁ‘ê<äT\T yÓTT<ä\Tø=ì

Á|ü|ü+#·eTT˝Àì Á|ü‹ edüTÔe⁄q÷ï eTqπø<√ jÓTTø£ bÕsƒ¡eTTqT >∑s¡T|ü⁄#·TH˚

j·TTqï~. Á|üø£è‹ e÷‘· eTq≈£î Á|ü‹ ì‘·éTH˚ø£eTT\>∑T bÕsƒ¡eTT\qT

uÀ~Û+#·T#·Tqï~. ø±ì yêÏì >∑Dq #˚j·TT≥ ˝Ò<äT. ø±e⁄qH˚ eTq

dæú‹>∑‘·T*≥T¢qï$. á Á|ü|ü+#·eTT˝À qTqï (24) edüTÔe⁄\H >∑Ts¡Te⁄\T>±¬>’ø=ì

yêÏ <ë«sê (24) bÕsƒ¡eTT\T H˚s¡TÃø=ì ne<Ûä÷‘· eTVü≤]¸ l <ä‘êÔÁ‘˚j·TT&ÉT

ìX¯Ã\eT>∑T ÁãVü‰àq+<ä dæú‹H=+<äqT. Ç<˚ $<ÛäeTT>± nH˚ø£ eT+~ eTVü‰

|ü⁄s¡Twüß\T dü<äTZs¡Te⁄\ HêÁXsTT+∫ yê] <ë«sê ñ|ü<XeTT\qT ã&Édæ Á|üø£è‹#

ø=ìï bÕsƒ¡eTT\qT H˚s¡TÃø=ì ñqï‘· dæú‹ìbı+~].

eTqeTT »ìà+∫q yÓ+≥H˚ eTq≈£î Á|üÁ|ü<∏äeTT>± bÕsƒ¡eTT\qT H˚]Œq

>∑Ts¡Te⁄ Á|üø£è‹ e÷‘·jTHÓ’j·TTqï~. ‘·<äT|ü] ‘·*¢, ‘·s¡Tyê‘· ‘·+Á&ç Ä ‘·s¡Tyê‘·

$<ëúÛ≤´dü yÓTTq]+∫q >∑Ts¡Te⁄ eTq≈£î bÕsƒ¡eTT\qT H˚]Œ]. Ä<Ûë´‹àø£ Òø£

<Ó’eC≤„qeTT H=dü+–qyê&˚ n+<ä]ø£+f…qT ÁX‚wüyÓTÆq >∑Ts¡TyÓ’j·TTHêï&ÉT. ø£ÿ

Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qy˚T nHê~>± e#·TÃ#·Tqï~. »qq eTs¡D s¡÷|ü dü+kÕs¡

#·Áø£eTTq≈£î ø±s¡DyÓTÆq nC≤„qeTTqT HêXqyÓTTqs¡Ã>∑\<äT. ø±e⁄q C≤„q>∑Ts¡Ty

ñ‘·ÔeT >∑Ts¡TyÓ’ j·TTHêï&ÉT. á C≤„q >∑Ts¡Te⁄\≈£î >∑Ts¡TyÓ’q |üs¡y˚TX¯«s¡T&˚

»>∑<äTZs¡T&É>∑T#·THêï&ÉT.

ˇø±H=ø£|ü&ÉT »>∑Hêà‘·j·T>∑T bÕs¡«r<˚$ >∑Ts¡Te⁄\≈£î >∑Ts¡TyÓ’q

jÓ÷π>X¯«s¡T&ÉTqT, »>∑<äTZs¡Te⁄ n>∑T |üs¡y˚TX¯«s¡Tì $qj·T $<˚j·T‘·\‘√ Ç≥T¢

ÁbÕ]∆+∫ n&ç–q<ä≥ ªªz kÕ«$T >∑Ts¡Teq>±H$T? >∑Ts¡T‘·«eTTq≈£î n~Ûø±s¡T\T,

- 28- - 29-

•wü´ \ø£ åDeTT˝Ò$T? •wüß´ìjÓTTø £ ÿ ø £s ¡ Ôeý˚T$T? >∑Ts ¡T•wüß´\

dü+ã+<Ûäy˚T$TÏ?

n|ü⁄&ÉT |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉT n‘· +‘· Äq+<äeTT‘√ ªª<˚Mµµ ˙ e&ç–qÏº á

Á|üX¯ï\T Á|üdüTÔ‘·eTT ˙≈£î|üø£]+∫, |æeTà≥ ˝Àø£ ÁX‚j·Tdüÿs¡eTT˝…’ sêuÀe⁄

>∑Ts¡T•wüß´\≈£î eTTeTT≈£åî\¬ø+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqì, bÕs¡«r <˚$ Á|ü•ï+∫q

Á|üX¯ï\‘√ düe÷<ÛëqyÓTTôd+¬>qT. Ä bÕs¡«r |üs¡y˚TX¯«s¡T\ jÓTTø£ÿ

dü+yê<äs¡÷|üeTTq yÓ\Te&çqÏº yêø£ eTT Ò ªª>∑Ts¡T^‘·µµj·Tì Á|üdæ~úH=+~q~.

|üs¡y˚TX¯«s¡T&ç+<äT˝À >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ eTVæ≤eT, >∑Ts¡T \ø£åDeTT\T, >∑Ts¡T

ø£s¡ÔeéTT\T, >∑Ts¡Te⁄qT k˛ÔÁ‘·eTT#˚j·TT $<ÛëqeTT. •wüß´ì \ø£åDeTT\T

eT]j·TT ø£s¡ ÔeéTT\T nìï+Ïì #ê˝≤ $|ü⁄\eTT>± $e]+#ÓqT.

kÕ<Ûës¡DeTT>± Á|üdüTÔ‘· >∑Ts¡T •wü |üs¡+|üs¡ Àì yê+<äs¡TqT sT÷ >∑Ts¡T^‘· À

‘Ó*|æq $<ÛëqeTT\qT, ìj·TeTeTT\qT bÕÏ+#·T#·T n+<äT˝À qTqï

>∑Ts¡Tk ÔÁ‘·eTT\H |ü]ƒ+#·T#·T+<äTs¡T. >∑Ts¡T^‘· À >∑Ts¡Tk ÔÁ‘· dü+ã+<ÛäeTT\qT

eT+Á‘·eTT\T n~Ûø£eTT>± qTqï$. ø±ì yê≥ìï+Ïì jÓTe«s¡TqT |ü]ƒ+|üs¡T

yê] yê] n_Ûs¡T∫qqTdü]+∫, yê] yê] kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\ Á|üø±s¡eTT>∑ @

ø=~›jÓ÷ |ü]ƒ+‘·Ts¡T. me«¬sìï eT+Á‘·eTT\qT |ü]ƒ+∫qqT á ~>∑Te

Áyêj·Tã&çq qÏºeT+Á‘·eTTqT Á|ü‹ eTTeTT≈£åîe⁄q÷ï neX¯ eTT>± |ü]ƒ+∫j˚T

rs¡T<äTs¡T. n<˚eTq>±..

ªª>∑Ts¡TsY ÁãVü≤à, >∑Ts¡TsY $wüßí, >∑Ts¡TsY<˚y√ eTùV≤X¯«sê—

>∑Ts¡TkÕ‡øå±‘Y |üs¡ÁãVü≤à, ‘·ôd’à l >∑Ts¡y˚ qeT'

>∑Ts¡T^‘·j·T+<äT |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉH˚ø£ >∑Ts¡Tk˛ÔÁ‘·eTT\T ‘Ó\T|ü>±

BìH=ø£ÿ<ëìH n+‘· $X‚wüeTT>± Á|ü‹ Ä<Ûë´‹àø£ |ü<∏ä>±$T, Á|ü‹ >∑Ts¡TuÛÑ≈£îÔ&ÉT,

Á|ü‹ •wüß´&ÉTq÷ï düTÔ‹+#·T≥≈£î ø±s¡Dy˚T$T? Bì j·T+<˚~jÓ÷H=ø£ $X‚wü

eTT+&çjT rs¡e …qT. Òì#√ á eT+Á‘·eTTq øÏ+‘·Ï ÁbÕXdüÔ yÓT≥T¢ ø£\T>∑TqT.

‘·<ëdüTÔ eTqMT eT+Á‘·eTTqT >∑÷]Ã ø=+‘· $#ê]+#·T<äeTT>±ø£.

düs¡«kÕ<Ûës¡DeTT>± eTqeT+<äs¡eTTq÷ï á $X«eT+‘·Ïì ÁãVü≤à, $wüßí,

eT ùV≤X ¯ «s ¡ T˝ Ò d ü èõ+∫, bÕ*+∫ \sTT+| ü C Òj · T T# · THêïs ¡ì

$X¯«dæ+#·T#·THêïeTT. X¯è‹, düà è‹ |ü⁄sêDÒ‹ Vü‰düeTT\Tq÷ï eTqø£fÒ¢

‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$. ø±e⁄qH˚ eTq eT÷&ÉT ÁøÏj·T˝§qs¡TÃ#·T, eTT˝À¢ø£eTT\ H˚\T

Á‹eT÷s¡TÔ\+fÒ eT≈£îÿyÓ≈£îÿe. yê] ù|s¡T $q>±H˚ eTq¬ø≈£îÿe uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\‘√

bÕ≥T uÛÑj·TeTTq÷ï ø£\T>∑TqT. eTqyÓT\¢|ü&ÉTqT yê]H˚ düà]+#·T#·T,

ÁbÕ]ú+#·T#·T yê] j·TqTÁ>∑Vü≤eTT ø=s¡¬ø’ |ü]‘·|æ+#·T#·T+<äTeTT. ÇÏº

Á‹eT÷s¡TÔ\ HêeTeTT\#˚‘· |æ\Teã&ÉT#·TqïÏº @¬ø’ø£ dü<äTZs¡T <˚e⁄&Ó+‘·Ï

ÁX‚wüß˜&√ø£<ë! Ms¡T ˇq¬sÃ&ç ø±s¡ eTTø£+fÒqT >∑Ts¡T<˚e⁄&ÉT $X‚wüyÓTÆq |üqT\

H=qs¡TÃqTø±uÀ\T. Ä Á‹eT÷s¡TÔ˝§qs¡TÃ düèwæº, dæú‹ \j·TeTT\ ø£+f…qT

$X‚wüeTT>± dü<äTZs¡T eT÷]Ô ÁãVü≤às¡÷|üeTTqT <Ûä]+∫ düèwæºj·TT, $wüßí

s¡÷|üeTTqT <Ûä]+∫ dü+s¡ø£åDeTTqT, eTùV≤X¯«s¡ s¡÷|üeTTqT <Ûä]+∫ \j·T

yÓTTqs¡Ã e\j·TTqT ø£<ë!

Ä eT+Á‘·eTT jÓTTø£ÿ n‘·´<äT“¤‘·eT>∑T eTVæ≤eT≈£î eT]j·TT dü<äTZs¡T

<˚e⁄ì jÓTTø£ÿ eT÷]ÔÁ‘·j·T dü«s¡÷|üeTTq≈£îq÷ï $\Te @s¡Œ&ÉTqT. ø±e⁄q

eTq $T|ü⁄&ÉT á ˇø=ø£ÿÿ eT÷]Ô yÓTTqs¡TÃ ÁøÏj·T\qT, >∑Ts¡T<˚e⁄&=qs¡TÃ

ÁøÏj·T\‘√ dü]b˛*Ã #·÷#·T≥≈£î Á|üj·T‘·ïeTT #˚j·TT<äeTT. n§¢qs¡TÔy˚Tì

ÁãVü≤à, $wüßí, eTùV≤X¯«s¡T\ ø£+f…qT >∑Ts¡T<˚e⁄&˚ n~Û≈£î&ÉqT $wüj·TeTT eTq

ø£+ÏøÏ ‘˚≥ ‘Ó\¢eT>∑TqT.

>∑Ts¡TsYÁãVü≤à :

nq>± >∑Ts¡T<˚e⁄&ÉT ÁãVü≤àe+Ï yê&Éì ns¡úeTT. ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT yê] yê]

ø£sêàqTkÕs¡eTT>± Je⁄\qT düèwæ º+#·T#·THêï&ÉT. ◊‘˚ >∑Ts¡T y˚$T

jÓTTqs¡TÃ#·THêï&ÉT. ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT düèwæº+∫q ø£s¡àJe⁄\≈£î, Á|üDyêø£ås¡eTT,

|ü+#êø£å], wü&Üø£å], <ë«<äcÕø£å], c˛&ÉcÕø£å] Òø£ #·‘·T]«<ä eTVü‰yêø£ eTT\T

ñ|ü<•+∫ Ä ø£s¡à Je⁄\j·T+<äT C≤„q<ëj·Tø£eTT\>∑T Ä<Ûë´‹àø£ ;Û»eTT\qT

HêÏ Ä ø£s¡à<˚Vü≤eTTqT eT+Á‘· <˚Vü≤eTT>± Òø£ ~e´<˚Vü≤eTT>± düèõ+#·TqT.

ø±e⁄q dü<äTZs¡T <˚e⁄ì <ë«sê eT+Á‘√|ü<˚X¯eTTH=+~q Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉTq÷ï

á »qàeTT q+<Ó’qqT Òø£ eTs¡T»qàj·T+<Ó’qqT ÁbÕs¡ã›eTT Á|üã\yÓTÆ j·TTqï#√

eT]ø=ìï »qà\¬ø’qqT ‘·|üŒì dü]>± Hê‘·&ÉT uÛÑ>∑e<ÛäqTuÛÑ÷‹ H=+~ j˚T

rs¡TqT. mìï »qà …‹ÔqqT >∑Ts¡T<e⁄&ÉT HêÏqÏº Ä<Ûë´‹àø£ ;Û»eTT e÷Á‘·eTT

yêì j·T+<ä|ü&É|ü&ÉT yÓTT\ø£˝…‹Ô yêìì Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq≈£î

Áù|πs|æ+#·TqT. >∑Ts¡TeT+Á‘· Bø£å H=+~q e÷qe⁄&ÉT jÓTqïÏøÏì n<Û√>∑‹

H=+<ä&ÉT. >∑Ts¡T eT+Á‘·eTT jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTÏº<Ó’j·TTqï~. ø±e⁄qH˚

- 30- - 31-

ø£s¡àJe⁄\qT düèõ+∫q ÁãVü≤à<e⁄ì ø£+f…qT eT+Á‘·<Vü≤eTT Òø£ ~e´ <Vü≤eTT

H=dü+–qÏº >∑Ts¡TÁãVü≤à <˚e⁄&˚ >=|üŒyê&Éì #Ó|üŒe#·TÃqT.

>∑Ts¡TsY$wüßí :

nq>± >∑Ts¡Te⁄ $wüßíe+‘·Ï yê&Éì ns¡úeTT. $wüßí ÁãVü≤à düèwæº+∫q

Je⁄\ q+<ä]ì ‘·eT<ÛäsêàqTkÕs¡eTT>± |ü⁄D´bÕ|ü |òü*‘·eTT\ H=dü+–

dü+s ¡ø Ï å+# ·TqT. ◊‘˚ > ∑ Ts ¡ Tu Û Ñ> ∑yêqT& ˚$T # ˚j·TTqT? •wüß´\≈ £î

eT+Á‘√|ü<XyÓTTdü+>∑T≥j·TTqT Ä<Ûë´‹àø£ ;»eTT Hê≥T≥‘√H j·T÷s¡≈£î+&É&ÉT.

dü<äTZs¡Te⁄\T |ü<˚ |ü<˚ •wüß´\ jÓTTø£ÿ πøåeTeTT\qT ‘Ó\TdüTø=qT#·÷ yê]

kÕ<ÛäHê $<ÛëqeT+<˚yÓTÆq ˝À≥TbÕ≥T \Tqï#√ yêÏì dü]~<äT›#·T, yê]

dü+X¯j·TeTT\qT $#˚Ã<äyÓTTq]Ã eT+Á‘·, eT+Á‘ês¡úeTT\qT ‘Ó\TŒ#·÷ •wüß´\T

eTs¡\ nC≤„q s¡÷|ü »qq eTs¡DeTT\‘√ ≈£L&çq dü+kÕs¡ kÕ>∑s¡eTTq ã&ç

ÁøÏ+<äT MT<äT\T eTTqø£\T y˚j·T≈£î+&Ü yê]øÏ ‘·>∑T düTfi¯óyÓ’q |ü<ä›‘·T\qT,

e÷s¡ZeTT\qT ‘Ó\T|ü⁄#·÷ yê]ì dü+s¡øÏå+‘·Ts¡T. dü<äTZs¡Te⁄\ jÓTTø£ÿ eTVæ≤eT

nbÕs¡eTT. eT]j·TT n‘·´<äT“¤‘·yÓTÆj·TTqï~. yês¡T πøe\eTT <äèwæº #˚‘·qT

dü+»„#˚‘·qT dü+ø£\ŒeTT #˚‘·qT, ˇø£|ü&ÉT ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôs¡eTT\ #˚‘·qT

•wüß´\qT dü+s¡øÏå+∫ yê] düTìï‘· eT>∑T dæú‹ H=+~+|üCÒj·TTqT. Á|ü|ü+#·eTT

q+<äT ÇÏº dü<äTZs¡Te⁄\T <=s¡T≈£î≥ <äTs¡¢uÛÑeTT. m+‘√ |üPs¡« »qà düTø£è‘·eTTqï

yê]πø dü<äTZs¡Te⁄\T <=s¡T≈£î<äTs¡T. ø±e⁄q >∑Ts¡TuÛÑ>∑yêqTì $wüßí<˚e⁄ì ø£+f…qT

>=|üŒyê&Éì qT&ÉTe⁄≥˝À nDTe÷Á‘·yÓTÆqqT dü+X¯j·TeTT Ò<äT.

>∑Ts¡T<˚y√ eTùV≤X¯«s¡' :

>∑Ts¡Te⁄ eTùV≤X¯«s¡Tì e+Ï yê&Éì ns¡úeTT. \j·T yÓTTqs¡TÃ≥

eTùV≤X¯«s¡T&=qs¡TÃ ø±s¡ýÓTÆj·TTqï~. \j·T eTq>± nH˚≈£î\T HêX¯qeTì

uÛ≤$+‘·Ts¡T. ø±ì Ç~ ‘·|ü≥_ÛÁbÕj·TeTT. \j·T eTq>± ne´ø£ÔeTT qT+&ç

e´ø£ÔyÓTT+~q edüTÔ C≤\eTTqT eTs¡\ ne´ø£Ô dæú‹H=+<äT≥ Òø£ nH˚ø£eTT

H˚ø£eTT #˚j·TT≥ j·T>∑TqT. ◊‘˚ á ø±s¡ eTTqT >∑Ts¡Te⁄ jÓT§¢qs¡TÃ#·THêï&ÉT.

nHê~>± Ä$<ä´#˚ yÓ÷Væ≤‘·T&Ó’ ÁuÛÑeTj·T+<äTqï •wüß´ì #˚s¡Bdæ n‘·ì

nC≤„qeTTqT C≤„q uÀ<Ûä#˚ <ä÷Øø£è‘·yÓTTq]Ã, z •cÕ´ ªªHêj·THêµµ M HêeT

s¡÷|üeTT\‘√ ≈£L&ç eéVü≤]+#·T#·Tqï Je⁄&Ée⁄ ø±e⁄. ˙ø°HêeTs¡÷|üeTT\T

ÁuÛ≤+‹#˚ Ä>∑+‘·Tø£eTT>± @s¡Œ&çq$. Ç$ dæìe÷ uÀs¡T¶\e Ò m|üŒÏø£|ü&ÉT

e÷]b˛e⁄qT. e⁄ |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|ü⁄&Ée⁄. eHê~j·T>∑T n$<ä # Je⁄&Éqì

Áu≤+‹ H=+~‹$. Çø£ MT<ä e⁄ sTTÏº Áu≤+‹ H=+<ä≈£îeTT. e⁄ Je⁄&ÉyÓT+‘·

e÷Á‘·eTT ø±e⁄. e⁄ πøe\eTT ì‘· X¯ó<ä∆ ãT<ä∆eT>∑T dü∫Ã<ëq+<ä |üs¡ ÁãVü≤à

dü«s¡÷|ü⁄&ÉyÓ’ j·TTHêïe⁄ nì uÛÀ<Ûä|ü]∫ nC≤„Hêìï q•+|üCÒdæ Je‘·«eTTqT

\sTT+|ü CÒj·TT≥‘√ ÁãVü≤àÁbÕ|æÔ H=+~+#·TqT. ø±e⁄q áX¯«s¡T&=qs¡TÃ

\j·TeTT ø£+fÒ dü<äTZs¡T eTùV≤X¯«s¡T &=qs¡TÃ \j·TeTT #ê˝≤ $X‚wüyÓTÆq~.

n+<äT#˚‘· >∑Ts¡T<˚e⁄ì eTùV≤X¯«s¡Tì ø£+f…qT >=|üŒyê&Éì qT&Éee#·TÃqT.

>∑Ts¡TsY kÕøå±‘Y |üs¡ÁãVü≤à :

>∑Ts¡Te⁄ kÕøå±‘Y |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|ü⁄&Éìj·TT ns¡úeTT. ô|’ qT<äVü≤]+∫qÏº

ÁãVü≤à, $wüßí, eTùV≤X¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄&É>∑T dü<äTZs¡Te⁄q≈£î ø=+‘· ø£s¡ÔeéTTqï~.

ø±ì á |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|üeTT ø£s¡Ôe´ s¡Væ≤‘·eTT, X¯ó<ä∆ dü∫Ã<ëq+<äeTT,

ìs¡TZD ìsêø±s¡eTTHÓ’j·TTqqï~. C≤„q #·≈£åîe⁄ #‘·H Bìì <ä]Ù+#·Tø=qq>∑TqT.

|üs¡Tdüy˚~ ÇqTeTTqT düTes¡íeTT>± H=qs¡TÃq≥T¢ |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|ü⁄&É>∑T

d ü< ä T Zs ¡ T< ˚e ⁄& É T πøe\ ø £ èbÕø £≤ø £ å Mø £ åDeTT# ˚‘ ·H ˚ •w ü ß ´\qT

|üs¡ÁãVü≤àdü«s¡÷|ü⁄\T>± H=qs¡TÃqT. ªªÁãVü≤à $Å<ä“¤ùV≤àe uÛÑe‹µµ ÁãVü≤àeTTqT

‘Ó\TdüTø=qïyê&ÉT ÁãVü≤ày˚T j·T>∑TqT. n≥T¢ ÁãVü≤àeTTqT Á>∑Væ≤+∫

ÁãVü≤àdü«s¡÷|ü⁄&Ó’qÏºyê&˚, ‘·qT Äq+<äeTT‘√ $\dæ\T¢yê&˚ Ç‘·s¡T\

ø±q+<äyÓTTdü+>∑ C≤\TqT. <Ûäqe+‘·T&˚ Ç‘·s¡T\qT <Ûäqe+‘·T\T>± H=qs¡Ã

>∑\T>∑TqT. ñbÕ<Ûë´j·TT& $<ë´s¡Tú\qT ñbÕ<Ûë´j·TT\T>±qT e÷s¡Ã>∑\T>∑TqT.

Çø£ ‘êqT kÕ«$Tj·T>∑TH˚ì Ç‘·s¡T\qT kÕ«eTT\T>± H=qs¡Ã>∑\T>∑TqT.

ÁãVü≤às¡÷|üeTT <Ûä]+∫ á uÖ‹ø£ <˚Vü≤eTTqT eT+Á‘·<˚Vü≤eTT>± H=q]Ã

<ëìj·T+<ë<Ûë´‹àø £ ;»eTT\qT HêÏ, $wüß í s ¡÷|üeTT <Û ä]+∫

nC≤„qeTj·TeT>∑T dü+kÕs¡ kÕ>∑s¡eTTq ã&É≈£î+&Ü s¡øÏå+∫, eTùV≤X¯«s¡

s¡÷|üeTTqT <Ûä]+∫ nC≤„qeTTqT s¡Væ≤‘· yÓTTq]Ã Je‘·«eTTqT kÕøå±‘·Œs¡

ÁãVü≤à dü«s¡÷|üeTTq+<äT \sTT+|üCÒdæ ÁãVü≤àÁbÕ|æÔ H=+~+|ü CÒdæqÏº dü<äTZs¡T

<˚e⁄q≈£î •wüß´\eT>∑T eTq eT+<äs¡eT÷ qeTdüÿ]+#·T#·THêïeTT.

ô|’ ìs¡÷|æ+|üã&çqÏº dü<äTZs¡T<e⁄ì e<ä›≈£î •wüß´&É‘· +‘· $qj·T $<Ûj·TT&Ó’

uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\‘√ yÓ[¢ ªª‘·~«~› Á|üDÏbÕ‘˚q |ü]Á|üX‚ïq ùdej·÷µµ nqT yêø±´

qTkÕs ¡eTT> ∑ $~ Û| üPs ¡ «ø £eTT>± kÕcÕ º+> ∑ < ä+& É Á| üD≤eTeTT

˝≤#·]+#·e\j·TTqT. Á|üD≤eTyÓTTø£ >ös¡eeTT eT]j·TT $qj·TeTTqT

- 32- - 33-

Á|üø£Ï+#·T ∫Vü≤ïyÓTÆj·TTqï~. ø±e⁄q eTVü‰‘·Tà\qT, dü<äTZs¡Te⁄\qT

<ä]Ù+#·Tq|ü⁄&ÉT $~Û|üPs¡«ø£eTT>± ø±fi¯ó¢ #˚‘·T\T #ê∫ •s¡düT‡, Hê_ÛÁ|ü<˚X¯eTT,

ø£+&ÉT¢, #Óe⁄\T, uÛÑ÷$T q+≥T ø=qTq≥T¢ |üs¡T+&ç Á|üD≤eTyÓTTqs¡Ãe\j·TTqT.

Ç~ XÊÅdüÔ düeTà‘·eTT. Á|üdüTÔ‘·$T≥T¢ qqTdü]+#·TfÒ ø=~› eT+~ eTeTT≈£åîe⁄\≈£î

e÷Á‘·y˚T ‘Ó*j·TTqT. ‘·øÏÿq yês¡+<äs¡TqT ì\ã&ç e+ø£s¡ Ï+ø£s¡>± Á|üD≤eT

yÓTTqs¡TÔs¡T, Á|üD$T\T¢≥j˚T yê]øÏ dæ>∑TZ>± qT+&ÉTqT, $\Te>∑\ <äTdüTÔ\T

bÕ&É> ∑THÓyÓ÷j·Tì yê] ∫+‘·, eTVü‰‘·Tà\qT <ä]Ù+#·Tq|ü&çÏ º

uÛ≤eeTT\T+&Ésê<äT. •wüß´\T eT]j·TT uÛÑ≈£îÔ\T, yês¡T dü<äTZs¡Te⁄\qT Òø£

eTVü‰‘·Tà\qT <ä]Ù+#·T≥ ¬øfi¯ó¢q|ü&ÉT eÏº #˚‘·T\‘√ yÓfi¢sê<äT. |ü⁄wüŒeTT\T,

|òü\eTT\T>±ì, j˚T$T ˝Òì#√ ø£˙düeTT ‘·T\d” <äfi¯eTTHÓ’qT rdæø=ì

yÓfi¯fle\j·TTqT. Bì#˚ >∑Ts¡T<˚e⁄ì j·T+<äT eTq≈£î >∑\ uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\T

$~‘·eTT\>∑TqT. |üPs¡«ø±\eTTq ÁãVü≤à$<ä´ quÛÑ´dæ+#·T •wüß´\+<äs¡TqT

ªªdü$TÁ‘êŒDÏ'µµ #˚‹ j·T+<äT ø£f…º\qT Òø£ <äs¡“¤\qT rdüTø=ìyÓfiËfl&çyês¡T.

|üPs¡«ø±\eTTq ãTTw”X«s¡T\+<äs¡TqT n–ï Á‘·eTT\ H=qs¡TÃ#·T+&Ó&çyês¡T.

Ä n–ï¨Á‘·eTTq ø£qT≈£L\eTT>± >∑Ts¡Te⁄\+<äT >∑\ uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\qT

e´ø£Ô|üs¡T#·T≥≈£î >±qT •wüß´\T dü$T‘ê‡D …’ yÓ[¢&çyês¡T. •wüß´\T ‘Ó∫Ãq

dü$T<∏ä\# (ø£f…º\T) >∑Ts¡Te⁄ …+‘√ Äq+~+#Ó&çyês¡T. Á|üdüTÔ‘· ø±\|ü⁄ •wüß´\T

e÷≥\#˚ >∑Ts ¡T<äø Ï åD\ H=dü+>∑T#·T, e÷≥\#˚‘·H ˚ > ∑Ts ¡Te⁄\qT

ùd$+#·T#·T+<äTs¡T. ø±e⁄q yê] |ü⁄s√_Ûeè~∆j·TTqT HêeT e÷Á‘·yTHÓ’ j·TTqï~.

•wüß´ì jÓTTø£ÿ eTTK´ ø£s¡Ôe´eT+‘·j·TTqT >∑Ts¡Te⁄qT ùd$+#·T≥ j·T+<˚

ø£\<äT. lsêeT\ø£å àDT\T $XÊ«$TÁ‘·Tì, lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT kÕ+B|ü eTVü≤]¸ì,

bÕ+&Ée⁄\T Á<√D≤#ês¡T´ì ùd$+∫ >∑Ts¡Te⁄\ jÓTTø£ÿ eTqdüT‡\qT ‘·è|æÔ|üs¡∫

>∑Ts¡TeqTÁ>∑Vü≤eTT H=+~ düeTdüÔ $<ä \T nuÛÑ dæ+∫ ø£è‘ês¡Tú …’]. ø±e⁄q

dü<äTZs¡Te⁄\≈£î ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ 1) kÕúq •ÁX¯Swü, 2) n+>∑ •ÁX¯Swü, 3) uÛ≤e

•ÁX¯Swü, 4) Ä‘·à •ÁX¯Swü nHÓ&ç #·‘·T]«<Ûä •ÁX¯Swü˝§q]Ã >∑Ts¡Te⁄\

nqTÁ>∑Vü≤eTTq≈£î bÕÁ‘·T\eT>∑T<äTeTT>±ø£.

dü<äTZs¡Te⁄ nq>± m≥Te+Ï yês¡T?

dü<äTZs¡Te⁄ nq>± kÕe÷q´eTT >±<äT. •wüß´ì jÓTTø£ÿ yÓ÷Vü≤ bÕX¯eTTqT

#~+∫ ªªz+ qeT' •yêj·T'µµ nqT eT+Á‘·eTT qT|ü<+∫ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT

#˚sTT+#·TqT. ªª>∑Tµµ nq>± nC≤„qeTT ªªs¡Tµµ nq>± <äVæ≤+#·T≥ >∑qø£ ªª>∑Ts¡Tµµ

eHÓ&ç HêeTeTT ø£*¬>qT. >∑Ts¡Te⁄ e\q ‘·‘√«|ü<˚X¯eTT u§+~q •wüß´&ÉT

>∑Ts¡Te>∑TqT. ‘ê|üÁ‘·j·TeTT\# <ä|ü⁄Ô&Ó’ Á|ü|ü+#· eT+<äT ∫øÏÿ ÇVü≤ |üs¡eTT\+<äT

düTK, <äT'KeTT\T bı+~ ‘·|æ+#·T#·Tqïyê]ì p∫ <äj·÷j·TT‘·T&Ó’

dü<äT|ü<˚X¯eTT #˚dæ nC≤„Hêìï b˛>=≥Tº yê&˚ dü<äTZs¡Te⁄.

˙yÓ≥T¢ »ìï+∫‹$? m≥T¢ ô|]–‹$, ˙ <˚Vü≤y˚TØ‹>± j·TTqï~, ˙e⁄

uÛ≤sê´ |ü⁄Á‘·T\qT dü+s¡øÏå+∫q j·TeT<ä÷‘·\ u≤<ÛäqT $&ç|æ+#·Hs¡e⁄. nqïeTT

e\q eè~∆ u§+~q <˚Vü≤eTT, nqïeTT ˝Ò≈£îqï ‘·s¡T>∑T#·Tqï~. >∑qTø£

<˚Vü≤eTTqT ô|+#·≈£îeTT. X¯Øs¡eTT s¡ø£Ôe÷+kÕ<äT\#˚ |üPs¡íyÓTÆq bÕÁ‘·

|ü]|üPs¡Tí&ÉyÓ’q ≈£î XØs¡yê+#· dü]ø±<äT. dü«sêZ~ |ü<äeTT\ìïj·TT qX«s¡eTT Ò.

ªªj·T<äèX¯´+ ‘·qïX¯´+µµ nHÓ&ç ìj·TeT eTT+&ÉT≥ e\q ø£qã&ÉT#·T+&ÉT

q<ä+‘·j·TT ÁuÛ≤+‹. ˇø£ bÕX¯eTT dü«sêZìøÏ, eTs=ø£ bÕX¯eTT qs¡ø±ì

ø°&ÉTÃ#·Tqï$. >∑qTø£ yêdüq\≈£î ˝Àã&ç ‹s¡T>∑≈£îeTT. j·T»e÷qT&ÉT ñqï

Ç+ÏøÏ XÀuÛÑj·TT, n‘·&ÉT Ò≈£îqï XÀuÛÑ Ò≈£î+&ÉT Ø‹ ˙e⁄+&ÉT |üs¡ +‘·eTT

<˚Vü≤eTTq≈£î XÀuÛÑj·TT+&ÉTqT >∑qTø£ <˚Vü≤eTTqT qeTà≈£î eTì uÀ~Û+#·Tyê&˚

dü<äTZs¡Te⁄. C≤„q uÛÀ<Ûäe\q yÓ÷Vü≤eTTqT <ä÷Øø£]+∫ n$<ä e\q @&Ée≈£îeTì

ôV≤#·Ã]ø£ C…|üyê&ÉT dü<äTZs¡Te⁄. ø±eT, Áø√<Ûä, yÓ÷Vü≤, ˝ÀuÛÑ, eT<ä, eT‘·‡s¡,

<ä+uÛ≤Vü≤+ø±s¡eTT, nC≤„qeTT, ÁuÛ≤+‹, dü+X¯j·÷<äT\ q•+|üCÒj·TTyê&ÉT

dü<äTZs¡Te⁄. ≈£î\eTT, uÛÑ÷$T, eT‘·eTT, Ä#ês¡eTT, q&É‘·, yêø±´<äT Ò$Tj·TT

Òø£ düs¡«eTT ‘êHÓ’ j·TT+&ÉT yê&ÉT dü<äTZs¡Te⁄. |üs¡Ùy˚~ düŒ]Ù+∫q ˝ÀVü≤eTT

ø£qø£ eT>∑Tq≥T¢ >∑Ts¡Te⁄qT bı+~ •wüß´&ÉT dü<äTZs¡Te>∑TqT. dü<äTZs¡Te⁄qT

|üPõ+∫q yê&ÉT uÛÑekÕ>∑s¡eTT <ë≥TqT.

2. dü«#·Ã¤yÓTÆq •wüß´ì \ø£åDeTT\T

|üPs¡«»qà düTø£è‘·eTT e\q eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\qT bı+~‹>∑<ëj·Tì

dü+‘√wæ+#·T#·÷ sT÷ bÕ&ÉT dü+kÕs¡y˚TØ‹ b˛e⁄qì ∫+‹+#·Tyê&ÉT

dü∫Ãwüß´&ÉT. ‘·*¢, ‘·+Á&ç, dü‹ düT‘·T\qT yês¡T j·TeT<ä÷‘·\ìj·TT, á dü‹

düT‘ê<äT\T düTK, <äT'KeTT\≈£î ø±s¡DeTT\T >∑qø£ M] e\q ã+<ÛäeTT

‘·|üŒ<äT. á <˚Vü≤y˚T qX¯«s¡yÓTÆq~. <ä÷wüD, uÛÑ÷wüDeTT\ìïj·TT qX¯«s¡yÓTÆq

<˚Vü≤eTTqπø >±ì Hê≈£î >±H˚s¡<äT. nH√ï<äø£eTT, #·*, es¡eTT yÓTT<ä …’q

eìïj·TT <Vü≤eTTqπø dü+ã+<ÛäyÓTÆq$ j·Tì dü<äTZs¡T ùdej·T+<äT Á|üe]Ô+#·Tyê&ÉT

dü∫Ãwüß´&ÉT. ‘·q eTq <ÛäqeTT\T dü<äTZs¡THê<∏äTìeì, düs¡«eTT dü<äTZs¡T

- 34- - 35-

Hê<∏äT+&ÉT+&É Hêπø$T u≤<Ûä Ò<äT. <ÛäqeTT, dü<äqeTT, <Ûäs¡DÏ yÓTT<ä …’q düø£\

|ü<ës¡úeTT *j·Té#·TÃqT. ‘·q, eTq, <ÛäHê\ô|’ j·TTqï yêýÓ÷Vü‰ìï >∑Ts¡Te⁄

ø£]Œ+#ê*. ns¡ŒD e÷qdæø£y˚T >±ì edüTÔs¡÷ù|D ø±<äì uÛ≤$+#ê*. ø±ì

á #·+#·\yÓTÆq eTqdüT ì#·TÃ≥ j·TkÕ<Ûä eTT.

>∑qTø£ >∑Ts¡T#·s¡D≤s¡$+<äeTT\≈£î eTqdüT‡H˚ n]Œ+#·e\j·TTqT.

>∑Ts¡Te⁄q≈£î @ ø±\eTTq @ |ü<ës¡úeTT\T ø±e …H√ yêÏì ‘Ó∫Ã |æŒ+#·T+&ÉT

yê&ÉT dü∫Ãwüß´&ÉT. >∑Ts¡THê<∏äT&ÉT ô|<ä›|ü⁄*ì |üÏº+∫qqT, |üs¡«‘·eTT qT+&ç

<ä÷≈£îeTìqqT, n–ïj·T+<äT Á|üy˚•+#·TeTìqqT @$T#Ó|æŒqqT uÛÑj·TeTT

Òø£ >∑Ts¡T Ä»„ bÕ*+#·Tyê&ÉT dü∫Ãwüß´&ÉT.

‘·*¢, ‘·+Á&ç, ã+<ÛäT, u≤+<Ûäe⁄\T n+<äs¡T >∑Ts¡Teìq$Tà >∑Ts¡T

#·s¡D≤s¡$+<äeTT\ j·T+<˚ ∫‘·ÔeTT qT+∫ >∑Ts¡Tùdej·T+<äT+&ÉTyê&ÉT

dü∫Ãwüß´&ÉT. >∑Ts¡T eTsƒ¡eTT #·T≥TºqT e÷*qéTT+&çq dü+‘√wüeTT‘√ dü«#·ÃeTT

CÒdæ, >∑Ts¡Tdüìï~ ñ#·Ã, #ê\T uÛ≤$+#·ø£ ùde CÒj·TT#·T >∑Ts¡Te⁄ ‘·‘ê«s¡úeTT

$#ê]+#·T≥qT ‘êqT $ì ‘Ó\TdüTø=ì ‘·‘·«eTTq≈£î kÕøÏåjÓÆT ‘·‘ê«s¡ú $#ês¡eTT

e\q ‘êH˚ ÁãVü≤àyÓTÆ ˝Àq, u…’≥qT, #·T≥Tº Á|üø£ÿ\qT <äèX¯ |ü<ës¡úeTT …\¢qT

>∑Ts¡TeT÷]ÔjTj·Tì $HÓ&ç |ü\T≈£î\ìïj·TT >∑Ts¡T düTÔ‹j·Tì uÛ≤$+∫ >∑Ts¡Tùde

j·T+<äT+&ÉTyê&ÉT dü«#·ÃyÓTÆq •wüß´&ÉT. dü<äTZs¡Te⁄ ùdyêìwüº >∑\yêìøÏ dü]j·T>∑T

yês¡T #·‘·Ts¡›X¯ ÁãVü‰à+&ÉeTT\j·T+<äT Òs¡T. dü‹ düT‘·T\+<äT yÓ÷Vü≤eTTqT

$&ÉTeø£ ø±j·TeTTqT nì‘· eTì ‘Ó*j·T≈£î+&çq, >∑Ts¡Te⁄ ‘·qTï ø£s¡TDÏ+#·THê?

j·TT<ä›]+#·THê? »q˙ »q≈£î\T »qà »qàeT+<äTqT <=]¬ø<äs¡T. >±ì dü<äTZs¡Te⁄

<=s¡ø£&ÉT. >∑Ts¡Te⁄q+<äT qeTàø£eTT Òìyê]øÏ jÓ÷>∑yÓT≥T¢ <=s¡Tø£qT. jÓ÷>∑eTT

Òì ‘·sê«‘· eTTøÏÔjÓT#·Ã≥j·TTqï~. eTTøÏÔ Òì yê]øÏ »qq eTs¡DeTT\T

‘·|ü⁄Œf…≥T¢. >√e⁄ düúq düMT|üeT+<äTqï |æ&ÉT<äT ø°ås¡e÷<ÛäT´s¡ yÓTs¡+>∑q≥T¢,

>∑Ts¡Tø£è|ü ˝Òø£ Vü≤è<äj·TeT+<äTqï Ä‘·à‘·‘·«eTT ‘Ó*j·Tã&É<äT. düø£\

‘·qTe⁄\+<äT ÁX‚wüºyÓTÆqÏº qs¡ ‘·qTe⁄qT <Ûä]+∫q ‘·s¡Tyê‘· eTTøÏÔ bı+<äì

yêì »qàeTT ìÁwüŒjÓ÷»qeTT. eTqTE+&Ó’q ‘·sê«‘· dü‘ê‡+>∑‘· eTT #˚dæq

kÕs¡úø£eT>∑TqT. >∑Ts¡T•wüß´\+<äT uÒ<ÛäeTT ˝Ò<äT. >∑Ts¡Ty˚ •wüß´&ÉT, •wüß´&˚

>∑Ts¡Te⁄ n>∑TqT. C≤«\≈£îqT n–ïøÏì jÓT≥T¢ uÒ<ÛäeTT ˝Ò<√ n<˚ Ø‹˝À

>∑Ts¡T•wüß´\+<äT uÒ<ÛäeTT ˝Ò<äT. sê»≈£îe÷s¡T&˚ sê»>∑Tq≥T¢ •wüß´&˚

>∑Ts¡Te>∑T#·THêï&ÉT. Ç~j˚T >∑Ts¡T•wüß´\ X¯ó<ä∆ dü+Á|ü<ëj·TeTT.

j˚T |ü⁄s¡Twüß&ÉT ‘·qqT ‘êqT ‘Ó*j·Tø£ yÓ÷Vü‰+<äø±s¡eTTq eTTì–

j·TT+&ÉTH√ nÏº |ü⁄s¡Twüß&ÉT qs¡T&ÉTø±&ÉT, yêqs¡T&˚. @ |ü⁄s¡Twüß&ÉT Ä‘·àHê‘·à

$#ês¡s¡Væ≤‘·T&Ó’ ø±cÕj·T eÅdüÔeTT\qT <Ûä]+∫ uÛÑk˛à<ä÷[‘· $Á>∑VüQ+&Ó’ s¡TÁ<ëø£å

e÷˝≤+ø£è‘·T&Ó’ #·÷#·T yê]øÏ >=|üŒ jÓ÷– Ø‹ dü+#·]+#·T #·T+&ÉTH√ yêì

y˚wüeTT k˛eTø±düTs¡y˚wüeTTq≈£î dü]j·T>∑T#·Tqï~. <ä+&É ø£eT+&É\ bÕ<äTø±

ø±cÕj·÷+ãs¡eTT\‘√ XÀ_Û+#Ó&ç düHê´dæj·TT, Ä‘·à $#ês¡ s¡Væ≤‘·T&Ó’

d”‘ê|üVü≤s¡D≤s¡úyÓTÆ düHê´dæ>± e∫Ãq sêeD≤düTs¡TìøÏì MìøÏì j˚Tø£

kÕeTéT>∑T#·Tqï~. <äTs¡TZD uÛÑ]‘·T+&Ó’ »qT\‘√ jÓ÷–qì |ü\T≈£î#·T

dü+#·]+#·T yêì HêeTeTT ø£düTe⁄ q÷&ÓÃ&ç N|æ]ì #êeTs¡ eTì

|æ*∫q≥¢>∑TqT. ‘·‘êÔ«s¡úeTT ‘Ó*j·Tø£H˚ $wüj·÷dü≈£îÔ&Ó’ ÄVü≤+ø±s¡eTT‘√, H˚qT

C≤„ìqì dü+#·]+#·T #·T+&ÉTyêìøÏ, ø£dü÷Ô] j·THÓ&ÉT HêeTeTT‘√ X¯óqø£eTTqT

|æ\∫q Ø‹ j·T>∑TqT. ø±e⁄q ÇÏº ˙#·e÷s¡ZeTTqT eVæ≤+#·ø£ dü»®q

düVü≤yêdüeTT CÒdæ |üs¡y˚TX¯«s¡Tì <Ûë´ì+∫ »qà kÕs¡úø£eTTqT bı+<äe …qT.

eTqTï ‹HÓ&ç u≤\Tq≈£î |ü+&ÉT sTT∫Ã eTqTï $&ç|æ+#·T Ø‹ Je⁄q≈£î C≤„q

dü+kÕÿs¡eTTqT CÒdæ yÓ÷Vü≤eTT\qT $&ç|æ+#·e …qT.

>∑Ts¡T ø£≤ø£å eTqH˚$T?

ˇø±H=ø£ •wüß´&ÉT dü<äTZs¡T #·s¡D≤s¡$+<äeTT\≈£î qeTdüÿ]+∫ <˚yê,

MTs¡T ìs¡T ZD, ìwüÿfi¯+ø£ ìs¡ej·Te dü∫Ã<ëq+<äs¡÷|ü⁄˝… ’j·TTqïqT

•c˛´<ë›s¡D≤s¡úyÓTÆ dü>∑TD s¡÷|üeTT‘√ j·Te‘·]+∫j·TTHêïs¡T. ùV≤ <yê! dü+kÕs¡

#·Áø£eT+<äT ÁuÛÑ$T+#·T#·T e÷s¡ZeTTqT>±qø£, H˚qT me&ÉqT? m#·Ã≥qT+&ç

e∫Ã‹ì, m#·ÃÏøÏ uÀe⁄#·THêïqT nqTq~ ‘Ó*j·Tø£ yÓÁ]yêì Ø‹

~s¡T>∑T#·T+&É>± ÁbÕs¡ã›ø£s¡à düTø£è‘·eTT e\q ˙ jÓTTø£ÿ #·s¡DeTT\qT

MøÏå+∫‹ì. <˚yê Hêj·T+<äT <äj·Tj·TT+∫ qqTï dü+kÕs¡ kÕ>∑s¡eTT qT+&ç

<ëÏ+#·e˝…qì j·TH˚ø£ $<ÛäeTT\ y˚&ÉTø=ìq, •wüß´ì p∫ ø£s¡TD≤

Vü≤è<äj·TT+&Ó’ •wüß´ì <ä>∑Zs¡ _*∫ yêì •s¡eTT q+<äuÛÑj·T Vü≤düÔeTT+∫,

yêì ≈£î&ç #Ó$ j·T+<äT j·TT|ü<˚X¯eTT CÒôdqT. m<äTs¡T>± ªªHês¡÷|üy˚T ˙e⁄,

˙s¡÷|üy˚T H˚qT, eTq Ç<ä›] j·T+<äTqT uÒ<ÛäeTT Ò<äTµµ. düs¡«+ ÁãVü≤àeTj·T+

»>∑‘·ÔqTq≥T¢ düs¡«eTT ÁãVü≤àj˚T nsTTq|ü⁄&ÉT, ˙e⁄ H˚qqT uÒ<ÛäyÓT#·Ã≥

j·TTqï~. ªª‘·‘·«eTdæµµ ˙y˚ j·÷ |üs¡eT edüTÔe⁄. #·+Á<ä dü÷s¡T´\+<äT+&ÉT

ø±+‹jT jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTT. ø±+‹ j·T+<äT m+&Ée÷e⁄\ Ø‹ ø£qã&ÉTq<

- 36- - 37-

»>∑‘·TÔ. düπs«+Á~j·TeTT\≈£î kÕøÏå uÛÑ÷‘·T&Ée⁄. ø£s¡Ô è‘·« uÛÀø£Ô è‘·«s¡Væ≤‘·T&Ée⁄.

ÁbÕDeTT eTH√ ãT<äT∆\T ˙e⁄ >±ø£ yêìøÏ kÕøÏå>±qTHêïe⁄. ø£qã&ÉT#·T+&Ó&ÉT

|ü⁄Á‘·, $TÁ‘·, ø£fiÁ‘ê<äT\T ‘ê&ÉTq+<äT düs¡ŒeTT Ø‹ j·T+<ëuÛ≤düeT>∑T#·Tqï$.

edüTÔ‘·' |üs¡eT•e⁄& e⁄. dü>∑TD ÁãVü≤àjÓÆTq >∑Ts¡Te⁄ HêÁXsTT+∫q ‘·s¡Tyê‘·

˙e⁄ ìs¡TZD ÁãVü≤àyÓTÆ‹$. ìXÃ˝≤‘·àø£ dü∫Ã<ëq+<ä s¡÷|üyT yÓ’ j·TTqï|ü&ÉT

˙e⁄ $TqVü‰ nq´ |ü<ës¡úy˚T$Tj·TT ˝Ò<äT. á eT+Á‘·eTTqT u≤>∑T>∑

|ü]ƒ+#·T#·T+&ÉeTì ìs¡T ZD ÁãôVAà|ü<˚X¯eTTqT CÒdæ •wüß´ì düs¡«

dü+X¯j·TeTT\qT u≤|æ $>∑‘· ø£\àX¯ó+&Ó’ |üs¡e÷q+<äeTT‘√ dü<äTZs¡Tì

#·s¡DeTT\ MT<äã&çq|ü⁄&ÉT dü<äTZs¡Te⁄ •wüß´ì |üÏº Ò|æ ÁuÛÑeTs¡eTT nq´

ø°≥ø£eTTqT <Ó∫Ã ‘·qe˝…H˚ #˚dæø=qTq≥T¢ •wüß´ì ‘·qe˝…H˚ #˚dæ ø=ìï

~qeTT\ es¡≈£î ìs¡®q Á|ü<˚X¯eTTq ≈£Ls¡TÃ+&ç H˚qT C…|æŒq eT+Á‘·eTTqT

<Ûë´ì+#·T#·T+&ÉT eTì #Ó|æŒ dü<äTZs¡T+&ÉT •wüß´ì |ü+ô|qT. >∑Ts¡T ø£≤ø£åeT+fÒ

Ç≥T\T+&ÉTqT.

ì»yÓTÆq •wüß´&ÉT mes¡T?

>∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ Ä»„qT $TøÏÿ* dü+‘√wüeTT‘√qT, qeTàø£eTT‘√qT

#˚j·TTyê&˚ ì»yÓTÆq •wüß´&ÉT.

ˇø±H=ø£|ü&ÉT >∑Ts¡THêqø˘ ‘·q •wüß´\qT |üØø£åCÒôdqT. ‘·q≈£îe÷s¡T\T

Ç<ä›s¡T •wüß´\qT ndü÷j·T‘√ #·÷#Ó&çyês¡T. >∑Ts¡THêqø˘ Ä•wüß´\T ‘·q

≈£îe÷s¡T\ ø£+fÒ m≈£îÿe ‘Ó*$>∑\yês¡ì ≈£îe÷s¡T\≈£î #·÷|üqT<›•+#ÓqT.

>∑Ts¡THêqø˘ ˇø£ bÕÁ‘·qT eTTs¡T>∑Tø±\Te˝À y˚ôdqT. ‘·q ≈£îe÷s¡T\qT Ä

bÕÁ‘·qT rdüTø=ì s¡eTàì #Óô|ŒqT. yês¡T <ëìì rdüTø=ìe#·TÃ≥≈£î ˇø£

bÕøÏyêì‘√ #Ó|æŒ]. ø±ì Ä •wüß´\T <ëìì ‘·ø£åD+ rdüTø=ìe∫Ã,XóÁuÛÑeTT>±

ø£&ç– >∑Ts¡Te⁄ >±]øÏ sTT∫Ã]. dü]jÓÆTq •wüß´&ÉT >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ Ä»„\qT

dü+‘√wüeTT>± qeTàø£eTT‘√ #˚j·TTqT.

>∑Ts¡Te⁄ •wüß´\ C≤„qeTT |üØøÏå+#·Tf…≥T¢?

ˇø£ >∑Ts¡Te⁄ ‘·q sTT<ä›] •wüß´\≈£î #Ó] jÓTTø£ÿ ns¡Ï |ü+&ÉT ì∫Ã

jÓTes¡Tq÷ #·÷&Éì #√≥ ‹qT&ÉT nHÓqT. ˇø£&ÉT >∑~˝ÀøÏ b˛sTT ‘·\T|ü⁄\T,

øÏÏø°\T eT÷düTø=ì ‹HÓqT. ¬s+&Ée yê&ÉT ‘Ó*$ C≤„qeTT >∑\yê&ÉT,

uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT düs¡«yê´|ü≈£î&ÉT nì n‘·&ÉT #·÷&É≈£î+&Ü @ |üì #˚j·T ÒeTì

‘Ó*dæ Ä |ü+&ÉTqT ‹]– ‘·q >∑Ts¡Te⁄ >±]øÏ sTT#ÓÃqT.

>∑Ts¡Te⁄qT •wüß´&ÉT m˝≤+Ï qeTàø£eTT‘√ nqTdü]+|üe …qT?

ˇø£ ø£|üŒ ˇø£ |ü<äàeTT e<ä› ìedæ+#·T#·Tqï~. ø±ì Ä |ü<äàeTT jÓTTø£ÿ

‘˚HÓ Á‘ê>∑T≥ Ò<äT. <ä÷s¡|ü⁄ düú\eTT qT+&ç ˇø£ ‘˚HÓ°>∑ e∫Ã Ä |ü<äàeTT

qT+&ç ‘˚HÓ Á‘ê>∑TqT. ø=+‘· eT+~ •wüß´\T >∑Ts¡Te⁄ e<ä› ìedæ+#·T<äTs¡T

ø±ì >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ C≤„qeTTqT ÄkÕ«~+#·C≤\s¡T. yês¡T ‘·eT >∑Ts¡Te⁄ >±]

‘·|ü\qT mqTï#·T+<äTs¡T. yês¡T ø£|üŒ e … yê] e<ä› ñ+<äTs¡T. <ä÷s¡ düú\eTT\

j·T+<äT ìedæ+#·T ø=+<äs¡T, >∑Ts¡Te⁄\ j·T+<äT >∑Ïº qeTàø£eTT >∑\yês¡TqTï,

yê] uÀ<Ûä Á|üø±s¡eTT q&ÉT#·Tø=qT yês¡TqT >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ ø£≤ø£åeTTqT

bı+<Ó<äs¡T. ø±ãÏº >∑Ts¡Te⁄qT rÁeyÓTÆq qeTàø£eTT‘√ nqTdü]+|üe …qT.

>∑Ts¡Te⁄ ‘·q dü+ø£\ŒeTT\qT <ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À >∑\ ‘·q

•wüß´ìô|’ Á|üdü]+|ü CÒj·T>∑\&Ü?

dü+ø£\ŒeTTqT Á>∑Væ≤+#˚ ns¡Ω‘· •wüß´ì e<ä› ñ+&Ü*. <ä÷s¡ ÁbÕ+‘·y˚T

ø±<äT Ç‘·s¡ ˝Àø£eTT\ qT+&ç ≈£L&Ü >∑Ts¡Te⁄ ‘·q dü+ø£\ŒeTT\qT •wüß´ìøÏ

n+<äCÒj·T>∑\&ÉT.

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î >∑Ts¡Te⁄ nedüs¡e÷?

ìdü‡+<Vü≤eTT>± á Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq Á|ü‹ ø£ÿ]øÏ >∑Ts¡Te⁄ nedüs¡yT.

ÁbÕs¡+uÛÑ kÕ<Ûä≈£î&ÉT á e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+#·Tq|ü⁄&ÉT mH√ï $|ü‘·TÔ\qT

dü+<Vü≤eTT\qT m<äTs=ÿqe\dæj·TT+&ÉTqT. ‘·q Ä<Ûë´‹àø£ ‘·èwüíqT rs¡TÃ≥≈£î

‘·qø£+f… C≤„ìjÓÆTq yêìì ‘·q >∑Ts¡Te⁄>± m+#·Tø=qe#·TÃqT. eT‘·

dü+ã+<Û äeTT ˝Òì uÛÖ‹ø£ $C≤„qeTTqT ôd’‘ ·eTT >∑Ts ¡Te⁄ e<ä ›H ˚

H˚s¡TÃø=qe\dæj·TTqï~ ø£<ë. ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´]ú ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT jÓTTø£ÿ

düVü≤ø±s¡eTT n]ú+#·ø£HÓ dü÷ÿ\T≈£î Vü‰»s¡Tø±ø£H˚ dü«j·TeTT>± H˚s¡«p∫q#√

|üØø£å À ø£è‘ês¡Tú&ÉT ø± Ò&ÉT. eTTKéTT>± Ä‘·àC≤„qeTT bı+<äT≥≈£î $X«dæ+#·

<ä–q >∑Ts¡Te⁄ø±e …qT. kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q ãT~Û∆ »qýÓTÆq n_ÛÁbÕj·TeTT\≈£î

‘·q Ä˝À#·q\≈£î ‘·–q s¡÷|üeTTqT ~<äT›ø=qT≥≈£î Ä<Ûë´‹àø£ $C≤„qeTTq≈£î

dü+ã+~Û+∫q kÕVæ≤‘·éTTqT u≤>∑T>± n<Ûä´j·TqeTT #˚j·Te˝…qT. uÛÑøÏÔ,

$XÊ«düeTT, düVü≤qeTT, dü‘ê´H˚«wüD\‘√ ìs¡+‘·s¡ kÕ<ÛäHêqTcÕ˜qeTT\‘√

- 38- - 39-

eTVü‰‘·Tà\ kÕ+>∑‘· eTT‘√ qT+&ç >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ dü\Vü‰\qT bÕÏ+#·T#·T

yÓT\>∑e˝…qT. >∑Ts¡Te⁄ e÷Á‘·y˚T ˙j·T+<ä* ˝À|üeTT\qT Á>∑Væ≤+∫

‘Ó\TdüTø=qTqT. nVü≤+ø±s¡eTT jÓTTø£ÿ ‘·‘·«yÓTÏº<äìq ‘·q˝À|üeTT\qT,

<äTwüº\ø£åDeTT\qT ‘êqT>± n+^ø£]+#·<äT. ‘·q uÛ≤eeTT\j·T+<äT |ü]|üø£«‘·

#Ó+~, ‘·q ãT~∆# düÁø£eTyÓTÆq ìs¡íj·TeTT\qT rdüTø=q>∑*–q yês¡T Ä‘√àqï‹ì

bı+~ C≤„qeTT bı+~qyês¡T e÷Á‘·y˚T ‘·eT≈£î ‘êeTT >∑Ts¡Te⁄>±

e´eVü≤]+|ü>∑\T>∑T<äTs¡T. nÏºyê] |ü$Á‘· Vü≤è<äj·TeTT uÛÑ>∑e~Û#·ÃqT

Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î ‘·–q kÕeTs¡ú eTT ø£*– yê]ì düÁø£eTeTT>± q&ç|æ+#·TqT.

jÓ÷>±uÛ≤´düeTT˝À ìcÕí‘·T&Ó’ n+<äT |ü]|üPs¡í‘·«eTT H=+~q >∑Ts¡Te⁄

qT+&ç e÷Á‘·y˚T jÓ÷>±uÛ≤´düeTT H˚s¡«e …Hê?

ne⁄qT, nÏº >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ <äs¡Ùø£‘·«eTT nedüs¡y˚T, ø±ì ˙e⁄ Ç+Ï

e<ä›H˚ ‘·–q kÕ<Ûäq #˚dæ n_Ûeè~∆ H=+<äe#·TÃqT. á Á|ü|ü+#·y˚T >=|üŒ

Á>∑+<∏äeTT, Ädü+U≤´ø£eTT˝…’q, $\TyÓ’q bÕsƒ¡eTT\T eTqeTT Á|ü|ü+#·eTT

(Á|üø£è‹) qT+&ç H˚s¡TÃø=qe#·TÃqT. Á|ü‹ edüTÔe⁄˝À C≤„qeTT Ç$T&çj·TTqï~.

ìsê&É+ãs¡eTT>∑ ‘·|üdæ«e … J$‘·eTT >∑&ÉT|ü⁄eTT. <Ûë‘·è‘·«eTT yÓTT<ä …’q

düT>∑TDeTT\‘√ $qj·To\yÓ’ yÓT\>∑TeTT. uÛ≤s¡ qT sêe÷j·TDeTT, uÛÑ>∑eBZ‘·,

y˚<ë+‘· s¡Vü≤dü <äs¡ŒDeTT yÓTT<ä\sTTq düÅ<∏äZ+<äeTT\ |üsƒ¡qeTTq+<äT ÄdüøÏÔ

ø £*–+#·TeTT. á $<Û äeTT>± øÏ ¢wü ºy ÓT Æq düHê´dæ J$‘·eTT qT+&ç

‘·|æŒ+#·Tø=qe#·TÃqT. e⁄ Ä<Ûë´‹àø£ ~q#·s¡ (&Ó’]) Áyêdæj·TT+#·T ø=qTeTT.

$sêeT ~qeTT\˝À dü‘·‡+>∑eTT #˚j·TTeTT. ø£ÿ kÕ]>± e⁄ ≈£î≥T+ãeTTqT

‘·´õ+∫q#√ Ä‘·àôdÔ’s¡´eTTqT ø√˝§Œe⁄<äTe⁄. Ä $<ÛëqeTTqT HÓeTà~>±

»s¡T>∑ìeTTà. e⁄ |üP]Ô>± kÕ<Ûäq˝À ìeT>∑Tï&ÉyÓ’q#√ ø=ìï dü+e‘·‡s¡eTT\˝À

nìï ã+<ÛäeTT\T HÓeTà~>± ‘=\– b˛e⁄qT.

>∑Ts¡Te⁄ >∑Ts¡TuÀ<Ûä $X‚wüeTT

>∑Ts¡Te⁄ ˙≈£î <=s¡ø£&É+ nH˚~ kÕ<Ûä eTj˚T´ |üìø±<äT. >∑Ts¡Te⁄ eTq*ï

d”«ø£]kÕÔ&ÉT ‘·|üŒ eTqeTT n‘·ìì m+#·Tø√ ÒeTT. |òü ≤Hê n‘·&ÉT >∑Ts¡Te⁄

nì ˙e⁄ ìs¡ísTT+#· >∑*–Hêe+fÒ n‘·ìø£Hêï ˙y˚ m≈£îÿeqï e÷≥. Ç+ø£

n‘·qT ˙≈£î >∑Ts¡Te⁄ m≥T¢ ne⁄‘ê&ÉT? >∑Ts¡Te⁄\≈£î e÷s¡Tÿ\T y˚düTÔHêï+.

m+‘·Ï kÕVü≤dü+ eTq≈£î ‘Ó*j·T ≈£î+&ÜH˚ eTqqT d”«ø£]+∫ eTq≈£î

ø£qã&É≈£î+&ÜH˚ eTqqT q&ç|ædü÷Ô nedüs¡yÓTÆq y˚fi¯ ÄeX¯ ø£‘· @s¡Œ&çq y˚fi¯

eTq≈£î kÕøå±‘·ÿ]kÕÔ&ÉT >∑Ts¡Te⁄.

á $wüj·÷ìï >∑T]+∫ ˇø£ |üs¡eT >∑Ts¡Te⁄ Ç≥T¢ nHêï&É≥. ªªH˚qT

ø=+&ÉMT<ä ñHêïqT, ø=+&É #·T≥Tº |ü …¢ À MTs¡+<äs¡÷ j·TTHêïs¡T. á |ü …¢\˝À

me]+Ï Àì B|ü+ m+‘Ó+‘· ø±+‹ì Á|üdü]+|üCÒdüTÔqï<√ Hê≈£î ø£qã&ÉT‘·T+~.

Çìï BbÕ\qT #·÷düTÔqï qqTï e÷Á‘·+ MTs¡T #·÷&É Òs¡T. H˚qT ø£qã&É<ä*ùdÔ

‘·|üŒ.µµ

>∑Ts¡Te⁄ n+fÒ m≥Te+Ï >∑TDeTT>∑\yê&ÉT?

˙ qT+&ç j˚TyÓTÆq Ä•+#˚yê&ÉT ˙≈£î >∑Ts¡Te⁄ ø± Ò&ÉT. Ä<ës¡|ü&˚yê&ÉT

˙≈£î >∑Ts¡Te⁄ ø±&ÉT. ‘·qqT, ‘·q qeTàø±\qT, $XÊ«kÕ\qT ô|’q s¡T<›yê&ÉT

˙≈£î >∑Ts¡Te⁄ ø±&ÉT. >∑T]Ô+|ü⁄qT ø√πsyê&ÉT >∑Ts¡Te⁄ ø±&ÉT.

˙ qT+&ç j˚T$T ø√s¡ìyê&ÉT, ˙ ÁX‚j·TdüT‡ ‘Ó*dæ, ìqTï ìcÕÿeT+>±

q&ç|æ+#˚ yê&ÉT, e⁄ ã\+e+‘·+>± @yÓTÆHê düeT]Œ+∫q <ëìì Ç‘·s¡T\≈£î

|ü+∫ô|≥Tºyê&ÉT, ìqTï ‘·q+‘·Ï yêì>± r]Ã ~<›yê&ÉT ˙ >∑Ts¡Te⁄.

ˇø£ nj·TkÕÿ+‘·eTT sTTqT|ü eTTø£ÿ˝Àì @ uÛ≤>±ìï ‘=\–+#· Ò<äT.

‘·q˝Àì @ uÛ≤>±ìï sTTqT|ü eTTø£ÿ˝ÀìøÏ #=|æŒ+#· Ò<äT. ø±ì ‘·q kÕì<Ûä eTT

#˚‘· eTs√ sTTqT|ü eTTø£ÿqT nj·TkÕÿ+‘·+>± #˚düTÔ+~. ÇqT|ü eTTø£ÿ˝Àì

>∑÷&É+>± j·TTqï nj·TkÕÿ+‘· <Û äsêàìï ‘·q kÕìï<Û ä´ eTVæ≤eT#˚‘·

y˚T˝§ÿ\T|ü⁄‘=+~. >∑Ts¡Te⁄ ≈£L&Ü n+‘˚. eTq˝Àì e÷qe #Ó’‘·Hê´ìï, ‘·q

kÕì<Ûë´ìï Á|ükÕ~+#·&É+ <ë«sê ~e´‘·«+ ˝ÀìøÏ y˚T˝§ÿ\T|ü⁄‘·THêï&ÉT.

>∑Ts¡Te⁄ #˚ùd|üìj˚T$T ?

ˇø£ ø£+~* (˝≤´+‘·s¡T) ñqï~. <ëìøÏ >±¢düT ãT>∑Z ≈£L&Ü ‘·T&ç∫

ô|≥ºã&çj·TTqï~. <ëì Á|üø£ÿH n–Zô|f…º, Ä n–Zô|f…ºô|’q n–Z|ü⁄\¢ n˙ï dæ<ä∆+>±

j·TTqï$. >∑Ts¡Te⁄ e∫Ã n–Z|ü⁄\¢qT ^dæ BbÕìï yÓ*–düTÔHêï&ÉT, kÕe÷Á–,

kÕ<ÛäHê n+‘ê •wüß´&ç<˚, <ëìì yÓ*π>≥≥T¢ nqTÁ>∑Væ≤düTÔqïyê&˚ >∑Ts¡Te⁄.

dü÷s¡T´ìøÏ |ü<ëàìøÏ m+‘· <ä÷s¡eTT. ø±ì dü÷s¡T´&ÉT ñ<äsTT+#·>±H˚ |ü<äà+

$ø£dædüTÔ+~. BìH kÕìï<Ûä + Á|ükÕ~+#·&É+ <ë«sê $ø£dæ+#·>∑\>∑&É+ n+≤s¡T.

>∑Ts¡Te⁄ m+‘· <ä÷s¡eTT˝Àj·TTHêï •wüß´&ÉT >∑Ts¡Te⁄qT düà]+#·&É+ <ë«sê

- 40- - 41-

Äj·Tq kÕìï<Ûä +bı+~ $bÕŒs¡>∑\&ÉT. |ü<äà+ $ø£dæ+# |ü<ä›‹˝ÀH ø£ s¡eT´‘·,

ˇø£ kÕeT´eTT >∑\<äT. nìï yÓ’|ü⁄\≈£î düe÷q+>± @ø£ø±\+˝À $ø£dædüTÔ+~.

nfÒ¢ |üs¡eT >∑Ts¡Te⁄ kÕìï<Ûë´ìï bı+~ •wüß´&çì Vü≤è<äj·TeTT ≈£L&Ü

|ü]|üPs¡íyÓTÆq $ø±kÕìï bı+<äT‘·T+~.

|üs¡eT >∑Ts¡Te⁄\ ñ|ü<˚X¯eTT

eTqdüT‡qT >∑÷]Ã #Ó&É¶ n_ÛÁbÕj·÷\TqïfÒ¢, Ç+Á~j·÷\qT >∑÷]Ã ≈£L&Ü

eTq˝À #ê˝≤ eT+~øÏ dü]jÓ ÆTq dü‘·´+ ‘Ó*j·T<äT. Ç+Á~j·÷\T

#Ó&É>=&ÉT‘·THêïj·Tì, yêÏì •øÏå+∫, ˝§+>∑BdüTø√yê\ì, »sTT+#ê\ì,

s¡ø£s¡ø±\T>± n_ÛÁbÕj·T|ü&yês¡THêïs¡T. ìC≤ìøÏ Ç+Á~j·÷\T eTq eTqdüT‡≈£î

#·ø£ÿì ñ|üø£s¡D Ò >±ì n|üø±s¡T\T ø±e⁄. eTq+ eT+∫ Á&Üe÷H√ Òø£

dæìe÷H√ #·÷#·Tq|ü⁄&ÉT eTq Ç+Á~j·÷\T @yÓTÆHêjÓTT #Ó|üŒ+&ç? ˇø£

eTVü‰qTuÛ≤e⁄ì ñ|üHê´dü+ $+≥Tqï|ü⁄&ÉT eTq Ç+Á~j·T Á|üeè‘·TÔ\T

mø£ÿ&Éj·TTHêïjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç. eTqdüT‡ eTTK´yÓTÆq |üì˝À ñqï|ü&ÉT

Ç+Á~j·÷\T ùde≈£î …’ <ëìì ùd$düTÔHêïj˚T ‘·|üŒ eTπs$T #˚j·T≥+ Ò<äT.

eTqdüT‡≈£î dü]jÓÆTq •ø£åD Òq|ü&ÉT nìï n\yê≥T¢ j·TTqï <=s¡>±] <ä>∑Zs¡

>∑TeTkÕÔ˝ e\H˚ Ç+Á~j·÷\T ≈£L&Ü ‘·<äqT>∑TD+>± Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ

n\yê≥T|ü&É‘êsTT.

á X¯Øs¡eTH˚ s¡<∏ëìøÏ ◊<äT Ç+Á~j·÷\T ◊<äT >∑Ti≤¿\ìj·TT kÕs¡~∏

dü¬s’qyê&Ó’‘˚ kÕs¡~∏ qqTdü]+∫ Á|üj·÷D+ kÕ>∑T‘·T+~. kÕs¡~∏ ã<ä›øÏùdÔ yêÏ

yêÏ y˚T‘· ø√dü+ ◊<äT >∑TÁsê\T ◊<äTyÓ ’|ü⁄\≈£î >∑T+E‘·T+≤sTT.

n≥Te+≥|ü&ÉT >∑TÁsê\qT ì+~+∫ @$T ˝≤uÛÑeTT. ÇfÒ¢ eTqdüT‡qT

dü<ë#ês¡eTT˝ÀqT, dü‘·ÿsêà#·s¡D˝Àq÷ ìeT>∑ï+ #˚j·T>∑*–‘˚ Ç+Á~j·÷\T

Ä Á|üj·T‘·ï+>± eTqdüT‡‘√ ø£*dæ ø£ÿfÒ |üì #˚kÕÔsTT. n+<äTø£H˚ ø£ |üs¡eT

>∑Ts¡Te⁄ @eTHêï&É+fÒ... ˙˝Àì n<Û√˝Àø£eTT\‘√ |òüTs¡D |ü&Ée<äT›. ˙˝Àì

s¡∆«˝Àø£eTT\qT ñbÕdæ+∫ ñ‘·ÔeTT&Ée⁄ ø±yê*, nì |üs¡eT >∑Ts¡Te⁄\

ñ|ü<˚X¯eTT.

3. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq

$Á>∑Vü‰sê<Ûäq ≈£L&É<äqïyês¡T ø=+<äs¡THêïs¡T. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq (m*yÓT+Á°

m&ÉT πøwüHé) n~ yÓTT<ä≥ <äX˝À e÷Á‘·yT nedüs¡eTqïyês¡T eT] ø=+<äs¡THêïs¡T.

<˚e⁄&É+fÒ ‘Ó*dæq ‘·s¡Tyê‘· $Á>∑Vü‰sê<Ûäq nø£ÿs¡ Ò<ä≥. nqïeT+fÒ ‘Ó*dæq

‘·s¡Tyê‘· nqï+ ‹q≥+ e÷H˚düTÔHêïe÷? $Á>∑Vü≤+ Ò≈£î+&Ü Äsê<äq mes¡T

#˚j·T>∑\s¡T. eTq+ <˚ìì uÛ≤$ùdÔ n<˚ <˚e⁄ì eT÷]Ô ne⁄‘·T+~. n$ ≈£L&Ü

<˚e⁄ì eT÷s¡TÔ Ò ø£<ë. dü>∑TD√bÕdüq, ìs¡TZD√bÕdüq ¬s+&ÉTHêïj·TqT ø√e&É+

ÁuÛÑeT. ñbÕdüq\q>±H˚ n<Ó|ü&É÷ dü>∑TDy˚T ne⁄‘·T+~. Äsê<Ûäq dü>∑TD+

nqTuÛÑ÷‹ e÷Á‘·y˚T ìs¡TZDeTÚ‘·T+~. eTq+ $TÁ‘·T&ç‘√ e÷≤¢&˚≥|ü&ÉT

eTqy˚T+ #˚düTÔHêïeTT, n‘·ì #·÷dü÷Ô n‘·ì‘√ e÷≤¢&ÉT‘·THêïeTT. n+fÒ

X¯Øsêìï #·÷dü÷Ô X¯Øsêìï <Ûä]+∫q yÓ\T>∑T‘√ e÷≤¢&ÉT‘·THêïeTT. á

dü+<äs¡“¤eTT˝À eTq+ #˚düTÔqï~ |ü]|üPs¡íyÓTÆq $Á>∑Vü‰sê<Ûäq. $TÁ‘·Tì‘√

e÷≤¢&Ü\+fÒ $TÁ‘·Tì X¯Øs¡+ m˝≤ ì$T‘·ÔyÓ÷, <Ó’yêìï nqTuÛÑ$+#ê\+fÒ

<Ó ’e+ jÓTTø£ÿ eT÷]Ô n≥¢H˚ ì$T‘· ÔeTe⁄‘·T+~. $Á>∑Vü‰ìøÏ <ä+&É+

ô|&ÉT‘·THêïeT+fÒ $Á>∑Vü≤y˚T <˚e⁄&Éì ns¡ú+ ø±<äT. $TÁ‘·Tì X¯Øs¡+ <ë«sê

$TÁ‘·Tì <ä]ÙdüTÔqï≥T¢, $Á>∑Vü≤+ <ë«sê <Ó’yêìï <ä]ÙdüTÔHêïeTT. ìC≤ìøÏ eTqyT

$Á>∑Vü≤+ <Ûä]+∫ j·TTHêïeTT ø£<ë, $Á>∑Vü‰ìï <Ûä]+∫q eTq≈£î $Á>∑Vü‰sê<Ûäq

‘·|üŒ eTs=ø£Ï m≥T¢ kÕ<Ûä +.

4. z+ø±s¡ ñbÕdüq

ˇø£ CÒãTs¡Te÷\T (<äd”Ô)˝À ø=+#ÓeTT Ç+>∑Te y˚dæ ø£Ïº‘˚ yÓTT‘·Ô+ <äd”Ô

Ç+>∑Te yêdü ydüTÔ+~. eTs√kÕ] eT …¢|üP\T ø£&ç‘ eT …¢|üP\ yêdüq ydüTÔ+~.

n< s¡Te÷\T (<äd”Ô)˝À eTs√kÕ] dü+ô|+>∑|üP\T ô|&ç‘ dü+ô|>∑|üPe⁄\ yêdüH

y˚düTÔ+~. ÇfÒ¢ j˚T |üP\T ø£&ç‘˚ Ä|üP\yêdüH˚ Ä <äd”Ô yÓ<ä»\T¢‘·T+~. n~

<ëì \ø£åD+. ø±ì eT+∫ ì|üø£DÏø£\qT y˚dæ ø£≤ºeTqTø√ Ä <ädæÔ

ì|ü\yêdüq sêe&ÉeT+≥÷ j·TT+&É<äT. s¡Te÷\T (<äd”Ô) ì|ü\˝ÀøÏ

yÓ[flb˛‘·T+~. (ø±* ã÷&ç<ä>± e÷s¡T‘·T+~.) nf…¢ eTqdüT‡ ≈£L&Ü CÒãT

s¡Te÷\T e+Ï<˚. <˚ìì >∑÷]Ã Ä˝À∫ùdÔ <ëì yêdüH˚ <ëì ø£+≥T‘·T+~.

eT+∫ $wüj·÷\T Ä˝À∫ùdÔ eT+∫ yêdüH edüTÔ+~. eTq uÛ≤eq˝Àì ‘&Ü\qT

- 42- - 43-

ãÏº, Áù|e÷_Ûe÷Hê\T ≈£î]|ædüTÔ+~. sê>∑<˚«cÕ\qT yÓfi¢Á>∑≈£îÿ‘·T+~. ø±ì

ˇø£ÿkÕ] eTqdüT ñ#ê«dü, ì#ê«dü\qT düà]ùdÔ eTqdüT‡ Ä ñ#ê«dü, ì#ê«dü\˝À

ø£]–b˛‘·T+~. Ç˝≤ eTqdüT ø£]–+#·&Üìπø eTq |üPs¡«|ü⁄ ãTTwüß\T

ªªÁbÕD≤j·÷eTµµ eTì ù|s¡T ô|ÏºHês¡T. yÓTT<ä≥ á ÁbÕD≤j·÷eTeTT •e⁄&ÉT

bÕs¡«‹øÏ uÀ~Û+∫Hê&ÉT.

‘·<äT|ü] Ä<˚$ ‘·q uÛÑ≈£îÔ\≈£î Vü≤sƒ ¡jÓ÷>∑eTT nH˚ ù|s¡T‘√ á

$<ä uÀ~Û+∫q~. á $<ä e÷qe⁄\T kÕ~Û+∫, |üs¡eTVü≤+dü …’Hês¡T.

X¯ó∫>± Á|üXÊ+‘·yÓTÆq Á|ü<˚X¯+˝À, X¯Øs¡+˝À |ü≥Tº Ò≈£î+&Ü düTKyÓTÆq

rs¡T˝À ≈£Ls¡TÃì Áø£eT+>± eTqdüT‡‘√ ñ#ê«dü, ì#ê«dü\qT düà]+#ê*.

>±*ì eTq+ |”\TÃ≈£îqï|ü&ÉT ªªk˛µµ nqï <Ûä«ì $qã&ÉTqT. >±*ì ãj·T≥≈£î

$&ÉT#·Tq|ü&ÉT ªªVü≤+µµ nqï <Ûä«ì $qã&ÉTqT. ¬s+&ÉT ø£*|æ‘˚ ªªk˛Vü≤+µµ

ne⁄‘·T+~. Çø£ >±*ì |”\Tdü÷Ô ªªk˛µµ, $&ÉTdü÷Ô ªªVü≤+µµ˝Àì Vü≤ø±s¡eTT

ø£]–b˛sTT ªªz+ø±s¡eTTµµ $T>∑T\T‘·T+~. ªªá z+ø±sêHï eT÷\ eT+Á‘·yÓTÆq

Á|üDe+ n+≤s¡Tµµ. Bì qT+&˚ eTq XÊ«dü e´ø£Ô eTj˚T´~, Bì qT+&˚ eTq

XØs¡+ s¡÷|ü⁄ ø£≥Tº≈£î+≥T+~. Bì <äj·Tô|’ Ä<Ûës¡|ü& eTq ø£<∏ä+‘ê q&ÉTdüTÔ+~.

ÇfÒ¢ Á|ü‹ J$ z+ø±s¡eTT ø£≥Tº≈£îqï s¡÷|üy˚T. Á>∑Vü≤ >√fi≤\T á z+ø±s¡eTT

<Ûä]+∫q s¡÷bÕ Ò. á düs¡« düèwæº z+ø±s¡eTT jÓTTø£ÿ e´ø£Ô s¡÷|üy˚T. n+<äTπø

lø£èwüßí&ÉT ªª^‘· Àµµ z$T‘˚ ø±ø£ås¡+ ÁãVü≤à+µµ nì nHêï&ÉT. n≥T ‘·s¡Tyê‘·

z+ø±s¡eTT qqTuÛÑ$dü÷Ô >=+‘·TqT+&ç ãj·TÏøÏ ñ#·Ã]+#ê*. z+ø±s¡eTT

z+ø±s¡eTT qT+&ç ~–edüTÔqï eTq yê≈£îÿ\T kÕ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘=*

s√E˝À¢ eTq˝Àì ø£ uÛ≤>∑+>± nì|ækÕÔsTT. e+>∑ |æ+<ÓqT #·÷&É+&ç yÓTT<äÏ

ô|<ä› ‘=&çyÓT˝À ∫qï |æ+<Ó j·TT+≥T+~, Áø£eT+>± ô|]– ø±j·T ô|<ä›<Í‘·T+~

n|ü&ÉT ‘Ó\TdüTÔ+~ á e+ø±j·T ø=s¡πø Ä ‘=&çyÓT ñqï<äì. nfÒ¢ z+ø±sêìï

ñ#·Ã]dü÷Ô, ñ#·Ã]düTÔqï z+ø±sêìï $+≥÷, ñbÕdædü÷Ô, yê≈£îÿ\˙ï <ëì

qT+&ç ~– edüTÔqï≥T¢ <ä]ÙkÕÔeTT. kÕ<Ûäq kÕ>∑T‘·Tqï ø=B› Ä z+ø±s¡eTT

e+ø±j·T>± ne⁄‘·T+~. eTq X¯Øs¡eTT <ëìì ñ#·Ã]+#·&É+ ø=s¡πø ì$T‘·Ô

e÷Á‘·+>± ì*∫q Òø£ ì\u…≥ºã&çq ‘=&çeT ne⁄‘·T+~. düs¡« düèwæº z+ø±s¡eTT

jÓTTø£ÿ e´ø£Ôs¡÷|üy˚T nsTTq|ü&ÉT z+ø±sêìï ñbÕdædüTÔqï eTq+ Áø£eT+>±

düèwæº n+‘ê yê´|æÔkÕÔ+. düsê«+‘·sê´$T‘·«eTqTuÛÑ$dü÷Ô »>∑Hêï≥ø£+˝Àì eTq

bÕÁ‘·qT øöX¯\+ ø£*– ©\>± b˛wækÕÔ+. ÁbÕs¡úq≈£î |üs¡e÷e~ á |üs¡eT

|ü$Á‘·yÓTÆq jÓ÷>∑ Jeqy˚T. eTq J$‘·y˚T eTq ÁbÕs¡úq ø±yê*. ndü\T

ÁbÕs¡úq˝ÀH˚ á düèwæº düeTdüÔ+ ‘˚*j·÷&ÉT‘·Tqï<äì ‘Ó\TdüTø√yê*.

5. >∑Ts¡Te⁄ nq>± m≥Te+Ï yês¡T?

kÕ<Ûä≈£îìøÏ eT]j·TT õC≤„düTe⁄q≈£î <ë] #·÷|ü⁄#·T Ä<Ûë´‹àø√|ü<˚X¯eTT

H=dü+>∑Tyê& >∑Ts¡Te⁄. @ $wüj·TeTTq+<äHÓ’qqT ‘·qø£+f… >=|üŒyê&Ó’q yêìì

>ös¡$+∫, eTsê´<ä H=dü+– n‘·ìì nqTdü]+#·T≥ j·T+<äT ìùw<äeTT Ò<äT.

@<√jÓTTø£ $<ÛäeTT>±, @<√jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTT q+<äT C≤„qeTTqT bı+<ä>∑*–q#√

kÕ<Ûä≈£î&ÉT nH˚ø£ >∑Ts¡Te⁄\qT ø£*–j·TT+&ÉT≥˝À <√wüeTT ˝Ò<äT. ◊qqT

Ä<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄ πøe\eTT πø ˇø£&Ó’ j·TT+&Ée\j·TqT. e÷s¡ZeTTq+<äT

nH˚ø£ ñ|ü<˚X¯eTT\T ‘·≥dæÔ+#·e#·TÃqT. Ms¡T •øå±>∑Ts¡Te⁄\qã&ÉT<äTs¡T. M]

<ë«sê $$<ÛäeTT\>∑T ªªC≤„q uÛÑ÷$Tø£\qT düeTTbÕ]®+|üe#·TÃqT. Á|ü‹ jÓTTø£ÿ]øÏ

Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TT, Á|üø£è‹j·T+‘·j·TT XÊX¯«‘·yÓTÆq >∑Ts¡TyÓ’j·TTqï~. yÓ÷ø£å

>∑Ts¡Ty˚ eTVü‰>∑Ts¡Teqã&ÉTqT.µµ n‘·&ÉT eTeTT≈£åîe⁄q≈£î yÓ÷ø£åeTT H=dü+>∑T

u≤<Ûä ‘·qT eVæ≤+#·TqT. >∑Ts¡Te⁄ eT]j·TT •wüß´ì eT<Ûä >∑\ dü+ã+<ÛäeTT

uÛÖ‹ø£eTT, kÕ+|òæTø£eTT Òø£ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq~ ø±<äT. n~ Ä<Ûë´‹àø£ dü+ã+<ÛäeTT

n>∑T≥#˚ XÊX¯«‘·yÓTÆj·TT+&ÉTqT. á dü+ã+<ÛäeTT yÓ÷ø£åeTTqT ã&Éj·TTq+‘·

es¡≈£î+&ÉTqT.

>∑Ts¡Te⁄\T eT÷&ÉT s¡ø±\T

1) Bø£å >∑Ts¡Te⁄ ` ñ|ü<˚X¯eTT H=dü+>∑T >∑Ts¡Te⁄

2) •ø£å >∑Ts¡Te⁄ ` kÕ<Ûäq •ø£å H=dü+>∑ >∑Ts¡Te⁄

3) yÓ÷ø£å >∑Ts¡Te⁄ ` yÓ÷ø£åeTT H=dü+>∑T >∑Ts¡Te⁄

>∑Ts¡Te⁄qT ÄÁX¯sTT+∫qyê&˚ >∑T¬sÔs¡T+>∑Tqì y˚<äeTT\T |ü\T≈£î

#·Tqï$. >∑Ts¡Te⁄ •wüß´ì Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeT+<äT düVü≤ø£]+#·T≥˝À

- 44- - 45-

Á|üeTTKkÕúqeTT HêÁø£$T+#·TqT. >∑Ts¡Te⁄qT ø£*–j·TTqï e÷qe⁄&ÉT

ÁãVü≤àeTTqT >∑T¬sÔs¡T+>∑TqT. >∑Ts¡Te⁄ •wüß´ìì Á|üe]Ô+|üCÒj·TTqT. >∑Ts¡Te⁄

qT+&ç bı+~q C≤„qeTT e÷Á‘·y˚T |üPs¡í‘·«eTT bı+<äTqT. ÁãVü≤àC≤„qeTT

H=+<äT≥≈£î >∑Ts¡Te⁄ Ä‘· +‘ê eX¯ ø£eTTjÓÆT j·TT+&ÉTqT. eTqeTT Ä‘·à C≤„q

dü+|üqTï\yÓTÆ j·TTqïq÷ >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ düVü≤ø±s¡eTT Òì<˚ eTqeTT Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTTqT kÕ~Û+|üC≤\eTT.

>∑Ts¡Te⁄ eTT˝Àÿø£eTT\≈£î Äø±X¯B|üeTT e+Ï yê&ÉT. n‘·&ÉT

X¯øÏÔe+‘·yÓTÆj·TTqï C≤„q CÀ´‹jÓÆTj·TTHêï&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ j·T+<äT uÛÑøÏÔ>∑\yê&Ó’

> ∑ Ts ¡ T# ·s ¡D düìï~ Û HêÁX ¯sTT+#·Tyê& ÉT bÕs ¡e÷s¡ úø £ d ü‘ · éTTqT

Á>∑Væ≤+|ü>∑\T>∑TqT. @ <˚e⁄&ÉT ˙≈£î n_ÛqTï&Ó’j·TT+&ç, ˙e⁄ ã+<Ûäq dæú‹

j·T+<äTqï|ü&ÉT ìqTï |üs√ø£åeTT>± ø±bÕ&ÉT#·THêï&√, Ä <˚e⁄&˚ ˙≈£î

Á|ü‘· ø£åeTT>± >∑Ts¡Ts¡÷|üeTTq+<äT ø±qã&ÉTqT. >∑Ts¡Te⁄ s¡ø£Ôe÷+düeTT\‘√

≈£L&çj·TTqï kÕe÷q´ e÷qe⁄&ÉT ø±&Éìj·TT, >∑Ts ¡Te⁄ <˚e⁄ì‘√

düe÷qT&Éìj·TT uÛ≤$+∫ dü‘·‡+<ÛëqT e]Ô j·T>∑T≥j˚T eTTeTTø£åe⁄ jÓTTø£ÿ

ø£s¡ÔeýÓTÆj·TTqï~.

lsêeTø£èwüí|üs¡eTVü≤+dü $qj·T $<Ûj·T‘·\T, uÛÑøÏÔ Á|ü|ü‘·TÔ\T, Ä<Ûë´‹àø£

‘˚»düT‡\qT ø£*–j·TTqï+<äTq ø£ e+≥yêìì ‘·q •wüß´ì>± mqTïø=HÓqT.

dæ≈£îÿeT‘· >∑Ts¡Te⁄\ j·T+<=ø£&ÉT s¡T yÓ÷j·TTyê&Ó’ j·TT+&ÓqT. eT]jÓTTø£&ÉT

ñ&çøÏ+∫q X¯q>∑\qT $Áø£sTT+#·T yê&Ó’ j·TT+&Ó’qT. dü<äTZs¡T dü+<äs¡ÙqeTTq¬ø’

˙e⁄ Áre Áù|eT eT]j·TT n$T‘·yÓTÆq ø√]ø£ j·TT+&Ée\j·TTqT. n|ü&ÉT

e÷Á‘·y˚T ˙ø±‘·ì <äs¡ÙqeTT \_Û+#·TqT. ìs¡Vü≤+ø±s¡T&ÉyÓ’ |ü]|üPs¡í

$qj·TeTTqT ø£*–j·TTqïyê&Ó’ <Ó’eeTT Òø£ >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ nqTÁ>∑Vü≤eTT

H=+<ä>∑\T>∑TqT. dü«j·T+ ø£èwæ# nqTÁ>∑Vü≤eTTq≈£î ns¡Ω‘· ø£\T>∑TqT. dü<äTZs¡Te⁄

Á|ü|ü+#·eTTq≈£î es¡eTT e+Ï yê&ÉT. n‘·&ÉT C≤„q CÀ´‹ì Òø£ ~eĆÀ´‹ì

ø£*–j·TT+&ÉTqT. nC≤„q kÕ>∑s¡eTT˝À ‹s¡T>±&Ó Á|ü»\≈£î n‘·&ÉT

Á|üø±X¯eTTH=dü+>∑T >=|üŒ B|ü >∑èVü≤eTTe+Ïyê&ÉT.

>∑Ts¡T`•wüß´\˝À ˝À|üyÓTe]~?

|üPs¡«eTT XÊéT˝≤|ü⁄s¡eTH˚ Á>±eTeTT˝À düT<Ûëø£sY nH˚ j·TTe≈£î&ÉT

f…Æ\]+>¥ |üì #˚j·TT#·÷ #ê˝≤ <ÛäqeTT dü+bÕ~+∫ >=|üŒ $˝≤düÁ|æj·TT&Ó’

j·TT+&ÓqT. X¯ìyês¡eTT ˇø£Hê&ÉT sêÁ‹ ø=+<äs¡T <=+>∑\T n‘·ì Ç+ÏøÏ

e∫Ã n‘·ì <ä>∑Zs¡j·TTqï <ÛäqeT+‘·j·T÷ <√#·Tø=ì n‘·ìì u≤>± ø=Ïº

ø±fi¯ófl #˚‘·T\T ‘êfi¢‘√ ø£Ïº rdüTø=ìb˛sTT >∑T&ÉT|ü*¢ •yê\j·TeTT eTT+<äT

qB Á|üyêVü≤eTT˝À bÕs¡y˚dæ]. düT<Ûëø£sY Ä q~˝À fi¯ó¢ ø=~›>±qT+&ÉT≥ #˚‘·

˙fi¢ô|’ Á|üyêVü≤+ãTq ø=≥Tºø=qT#·T+&ÓqT. Ç+‘· À Ä~yês¡eTT e∫Ãq~.

ÄHê&ÉT C≤„Hêq+<äkÕ«$T >∑+>± kÕïqe÷#·]+#·T≥≈£î n#·Ã≥≈£î y˚+#˚dæ].

yês¡T >=|üŒ dæ<ä∆|ü⁄s¡wüß\T. q~˝À ø=≥Tºø=qT#·Tqï düT<Ûëø£sYqT <ä]øÏ rdæ

ø£≥T¢ $|æŒ j·TT|ü#·s¡´\T #˚dæ ÁbÕDeTT\ ø±bÕ&ÓqT. ‘·s¡Tyê‘· düT<Ûëø£sY

eè‘êÔ+‘·eT+‘·j·TT $ì C≤„Hêq+<äkÕ«$T >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T <äj·T>∑\yê¬s’

Á|üdüTÔ‘·eTT MìøÏ (düT<Ûëø£sY) Ä<Ûë´‹àø£ Á|üjÓ÷>±‹àø£ ‘·b˛Bøå±<äT\T |üìøÏ

sêe⁄. m+<äTe\¢qq>± ÁãVü≤à#ê], ø=+‘· ø±\eTT ø±eT uÀ>∑eTT\qT

bı+<äT≥j˚T eT+∫<äì ‘·\+∫ ‘·q jÓ÷>∑ X¯øÏÔ#˚ Ä >∑÷&ÉT|ü*¢ <˚yê\j·TeTT

düMT|üeTTq ˇø£ düT+<äs¡yÓTÆq |üP\eqeTT, ø=ìï y˚T&É\T, eT] ø=+<äs¡T

düT+<äs¡yÓT ÆqÏ º n|ü‡s¡dü\qT düèwæ º+∫ <Û äq<ÛëHê´~Û edüT ÔyêVü≤q

düeTT<ëj·TeTTqT Á|ükÕ~+#ÓqT. Ç~ ˇø£ ∫qï dü«s¡ZeTTe˝… @s¡Œ&ÓqT.

Bìì #·÷∫ düT<Ûëø£sY C≤„Hêq+<äkÕ«$T >±]ì >∑Ts¡Te⁄>± uÛ≤$+∫ k ÔÁ‘·eTT

#˚dæ dü+‘·è|ü⁄Ô&Ó’ yê] ÄC≤„qTkÕs¡eTT ø=ìï HÓ\\T $˝≤dü Á|æj·TT&Ó’j·TT+&ÓqT.

>∑Ts¡Te⁄>±s¡T Á|ü‹ Ä~yês¡eTT >∑+>∑kÕïHês¡úyÓTÆ e#·TÃ#·T •wüß´ì πøåeT

düe÷#ês¡eTT\T n&çπ>yês¡T. Ç≥T¢+&É, esê¸ø±\eTT sêe&ÉeTT‘√ Hê\T>∑T

HÓ\\T >∑Ts¡Te⁄>±s¡T n#·ÃÏøÏ yÓfi¯¢˝Ò<äT. ø±ì yê] ÄÁX¯eTeTT˝ÀH˚ Á|ü‹

Ä~yês¡eTT dü‘·‡+>∑eTT dü\T|ü⁄ø=H˚yês¡T. ø±ì •wüß´&ÉT ø£*–q dü+|ü<ä\‘√

‘·è|æÔ |ü&Éø£ >∑Ts¡Te⁄ C≤„Hêq+<äkÕ«$T >±] e<ä›qTqï $<ä´\ìïj·T÷

dü+bÕ~+∫q#√ á uÀ>∑eTT\ìïj·TT sTT+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe>± nqTuÛÑ$+|ü

e#·TÃqT >∑<ëj·TqT <äTsêX¯ø£*– >∑Ts¡Te⁄ >±] Ç+ÏøÏ e∫Ã >∑Ts¡Te⁄ >±]‘√

‘·q≈£î düs¡« dæ<äT∆\T H=dü+¬> eT+Á‘·eTT\ìïj·TT Á|üuÀ~Û+#·eTì y˚&ÉTø=HÓqT.

- 46- - 47-

>∑Ts¡Te⁄ >±s¡T •wüß´ì ÁbÕs¡úq Ä\øÏ+∫ Hêj·THê düT<Ûëø£sê! •wü s¡‘·ïe÷ Ä

eT+Á‘·eTT\T H˚s¡TÃø=qT≥≈£î øÏ|ü&ÉT n‘·Ω‘· Ò<äT. Ä ‘·s¡TD+ eTT+<äTqï~.

ø±y˚T#·Ã, $˝≤dü uÛÀ>∑eTT\ j·T+<äT <ä–*q yêìøÏ á ÁeT+‘·eTT\T

Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq$. ˙e⁄ dü+‘·è|æÔ>± uÛÀ>∑ $˝≤düeTT\ qqTuÛÑ$+∫ $s¡øÏÔ

(yÓ’sê>∑éTT) C…+~q|ü&ÉT H˚H˚ ˙≈£î eT+Á‘·eTT\T uÛÀ~Û+‘·TqT. ˙e⁄

ÁãVü≤à#ê]$, mqï&É÷ ˙≈£î |üP]Ô>± Ä<Ûë´‹àø£, <Ûë´q, »|ü, ‘·|üdüT‡, eè‹Ô

\_Û+#·TH√ n|ü&ÉT <Ó’Væ≤ø£ uÛÀ>∑˝≤\düeTT q•+#·TqT. n≥T Ç≥T >±ì

düeTj·T+ãTq eT+Á‘√#êÃ¤s¡DeTT\T #˚j·TT≥ Á|üe÷<äø£s¡eTT. nì jÓTìï

$<ÛäeTT\ #Ó|æŒqqT düT<Ûëø£sY $q Ò<äT. ∫e]øÏ Ä >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T ø±<äq Òø£ Ä

~eéT+Á‘·eTT\T, yêÏ Á|üuÛ≤eeTT\ìïj·TT n‘·ìøÏ uÀ~Û+#ÓqT. kÕ«s¡ú+,

ø±eT+, yÓ÷Vü≤eTT\qT $&ÉTeì Ä •wüß´&ÉT ìs¡à\ Vü≤è<äj·TeTTqT bı+<äø£jT

Ä eT+Á‘·eTT\qT |ü]ƒ+#ÓqT. n+<äTjÓTìïjÓ÷ bıs¡bÕ≥T¢ »]–q+<äTq Ä

<√wü+#˚ n‘·ì #·T≥Tºj·TTqï n|ü‡s¡dü\T, <äj·TéTT\T, uÛÑ÷‘·eTT\T>± e÷]

Ä •wüß´ìï #·+|æydæq$. ‘·<äT|ü] Ä •wüß´ì Áù|‘ê‘·à á s√E (6`10`1991)

Ä~yês¡eTT Ç#·Ã≥ dü‘·‡+>±ìøÏ eTVü≤˙j·TT\T, >=|üŒ >∑Ts¡TuÛÑ≈£îÔ\T, Ä<Ûë´‹àø£

nqTuÛÑ÷‹ ø£*–q düuÛÑT´\T C≤„Hêq+<äkÕ«$T >±] ÄÁX¯e÷ìøÏ ekÕÔs¡ì ‘Ó*dæ

Ä Áù|‘ê‘·à ‘·q $eTTøÏÔ >∑T]+∫ yÓTTs¡ô|≥Tº≈£îqï~. ◊‘˚ dü‘·‡+>∑ düe÷y˚X¯

düuÛÑT´\T n+<äs¡T Ä Áù|‘ê‘·à eè‘êÔ+‘·eT+‘·j·T÷ $qï ‘·s¡Tyê‘· ø£ ìs¡íj·÷ìøÏ

e∫Ã |ü]wüÿ]+#·>± À|ü+ >∑Ts¡Te⁄>±]<ë? Òø£ •wüß´ì<ë? nì dü+<Vü≤eTT‘√

$#ê]+∫ ìs¡íj·TeTT rdüT≈£îHêïs¡T.

düT<Ûëø£sY (•wüß´&ÉT) |ü&ÉT#·Tyê&ÉT, ø±eT, uÛÀ>∑ $˝≤düT+&ÉT, j·TTø±Ô

j·TTø£ÔeTT …s¡T>∑ø£ b˛e⁄≥ düVü≤»y˚T, ø±ì düs¡«+ ‘Ó*dæq >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T

neT÷\´ eT+Á‘·eTT\qT n‘·ìøÏ #Ó|æŒq+<äT≈£î >∑Ts¡Te⁄>±~<˚ ˝À|ü+, ns¡Ω‘·

Òì yê]øÏ @~ #Ó|üŒ≈£L&É<äT C≤Á>∑‘·Ô.

>∑Ts¡Te⁄qT <ä]Ù+#·T≥≈£î Á|ü‘˚ ø£yÓTÆq |ü⁄D´ ~qeTT>±ì Òø£ Á|ü‘˚ ø£

düeTj·TeTT >±ì ø£\<ë?

>∑Ts¡Tyês¡eTT |ü$Á‘·yÓTÆq ~qeTT. >∑Ts¡Te⁄qT |üPõ+#Ó&ç ~qeTT. ø±e⁄q

•wüß´ìøÏ jÓ÷>∑Á|ü<ëj·Tø£eTT. Ä<Ûë´‹àø£ $wüj·TeTT\ >∑÷]Ã >∑Ts¡Te⁄qT

dü+Á|ü~+#·T≥≈£î ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTT #ê\ nqTyÓ’q düeTj·TeTT. ø±ãÏº

eTTeTT≈£åîe⁄ ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTTq #˚ôd&ç <Ûë´q+˝À eTT+<äT>± >∑Ts¡Tk ÔÁ‘·eTT

#˚dæ, >∑Ts¡Te⁄ô|’ <Ûë´ì+#·T≥ eT+∫~.

düÁø£eTyÓTÆq >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ ns¡Ω‘·\T, \ø£åDeTT\T @$?

kÕ<Ûës¡D e´øÏÔì >∑Ts¡Te⁄>± m+#·Tø=qe#·TÃHê?

n~ m≥T¢ kÕ<Ûä eT>∑TqT?

dü‘· yÓTÆq >∑Ts¡Te⁄ XÀÁ‹j·TT&Ó’, ÁãVü≤àìwüßº&Ó’, ñ|üìwü‘·TÔ $C≤„qeTT q+<äT

ìcÕí‘·T&Ó’, ÁãVü≤à #Ó’‘·qéTT q+<äT dæús¡ Á|ü‹wüßº&Ó’ j·TT+&ÉTqT. $C≤„ìjÓÆT,

yê+#ês¡Væ≤‘·T&Ó’ bÕ|üs¡Væ≤‘·T&Ó’q e´øÏÔì düÁø£eTyÓTÆq >∑Ts¡Te⁄>±, e÷s¡Z<ä]Ù>±

mqTïø=qe#·TÃqT. >∑Ts¡Te⁄ ‘·q C≤„q Á|üuÛ≤eeTT e\q Ä<Ûë´‹àø£ kÕeTs¡ú eTT,

Ä<Ûë´‹àø£ Wqï‘· eTT <äj·÷o\T&Ó’q eTVü‰|ü⁄s¡Twüßì #˚‘· Äø£]¸+#·ã&çq|ü⁄&ÉT

eTTeTT≈£åîe⁄ nÏº eTVü‰‘·Tàì ùd$+#·ø£, Áù|$T+#·ø£, düTÔ‹+#·ø£ j·TT+&É Ò&ÉT.

n≥Te+Ï eTVü‰‘·Tàì >∑Ts¡Te⁄>± n+^ø£]+#·e#·TÃqT. >∑Ts¡Te⁄ Ä‘·à

dü+j·TeTeTT (<Ûës¡D, <Ûë´q, düe÷<ÛäT\T) XÊ+‹, eTH√ìÁ>∑Vü≤eTT, düeT<äèwæº,

<Ûë‘·è‘·«eTT, düVü≤qeTT, ø£åeT‘√ qT+&ç nìï jÓ÷>±uÛ≤´dü $<ÛëqeTT\+<äT

düeTÁ>∑yÓTÆq nqTcÕºq $~Ûì ‘Ó\TdüTø=ìj·TT+&Ée …qT.

nÏº >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ düeTø£åeTTq dü+<˚Vü≤eTT\ìïj·TT ‘=*–b˛e⁄qT.

n‘·&ÉT ì]«ø£\Œ düe÷~Û <ë«s¡ ~e´ C≤„qeTT bı+~j·TT+&ÉTqT. nÏº >∑Ts¡Te⁄

düeTø£åeTTq Á|üXÊ+‹ì, ñ‘ê‡Vü≤eTTqT bı+<ä>∑\e⁄. >∑Ts¡Te⁄ •wüß´ì <äèwæº

j·T+<äT <√wüs ¡Væ≤‘·T&Ó ’ ‘·q<ä]#˚s¡T≥≈£î nqT≈£L\eTT>± qT+&ç

Ä<äs¡Ùe+‘·eTT>± ùd$+|üã&Ée˝…qT. ˇø£ e´øÏÔ j·T+<äT ~e´‘·«eTT

>√#·]+∫q#√ n‘·ìì Á| ü‘ · ´ø £ å < Ó ’eeTT>± uÛ≤$+∫ >∑Ts ¡ Te⁄>±

mqTïø=qe#·TÃqT. >∑Ts¡T •wüß´\ jÓTTø£ÿ dü+ã+<ÛäeTT uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ, e÷qe⁄ìøÏ

eT<Ûä >∑\ dü+ã+<ÛäeTTe … kÕÏ Òì<Ó’, $&ÉBj·TT≥≈£î M\Tø±ì~>±qT+&Ée …qT.

•wüß´&ÉT uÛÑ>∑e<ä‘·ÔyÓTÆq ~e´ Á|üø±X¯eTTqT Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î dæ<ä∆eTT>±qTqï#√

- 48- - 49-

uÛÑ>∑e<˚#·Ã¤ Á|üø±s¡eTT >∑Ts¡Te⁄ e<ä›≈£î ø=ìsêã&ÉTqT. á »>∑‘·TÔq+<äT ‘·–q

düeTj·TeTTq≈£î ø=ìï Á|ü‘˚ ø£ |ü]dæú‘·T\T ø£*Œ+#·ã&ç Äj·÷ dü+|òüT≥q\T

HÓs¡y˚s¡Ãã&ÉTqT. Ç~ Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ ‹s¡T>∑T Òì dæ<ë∆+‘·eTT.

dü<äTZs¡Te⁄ jÓTTø£ÿ e÷s¡Z<ä]Ù‘·«eTT nedüs¡eTT

>∑Ts¡Tì •ø£å Òø£ >∑Ts¡T‘Ó≥T¢ >∑\T>∑TqT

nEì¬ø’q yêì nã“¬ø’q ˆ

‘êfi¯eTT #Ó$ Òø£ ‘·\Tô|≥Tº\÷&ÉTqT

$X¯«<Ûë_sêeT $qs¡y˚eT ˆˆ

>∑Ts¡Te⁄ jÓTT<ä› $<ëúÛ≤´düeTT ˇqs¡ŒqÏº ø=+<äs¡T eTVü‰‘·Tà\qT

>±+∫ >∑Ts¡Te⁄ nqedüs¡eTqTø=qT≥ bıs¡bÕ≥T. nÏº yês¡T ‘·eT |üPs¡«»qà\

j·T+<äT ‘·eT >∑Ts¡T<˚e⁄\ düMT|üeTTq <Ûë´q, $<ä quÛÑ dæ+∫ j·TT+&çqÏº

yê¬s’ j·TT+<äTs¡T. á »qàeTTq+<äT yês¡T πøe\ eTC≤„q »qT\ qT<ä›]+#·T≥¬ø’

á »>∑eTTq πø‘Ó+‘·Ts¡T, Òø£ ‘·|üX‚ÙwüeTTqT ìs¡«Væ≤+#·Tø=qT≥¬ø’ e#ÓÃ<äs¡T.

ø±e⁄q ÁuÛÑeT|ü&Éø£ >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ ÄeX¯ ø£‘· >∑eTì+#·e\dæ j·TTqï~.

6. @~ yÓ’sê>∑éTT ø±<äT?

kÕ+|òæTø£ ø£s¡ÔeéTT\qT eT]j·TT J$‘· u≤<Ûä´‘·\qT ‘·´õ+#·T≥

yÓ’sê>∑éTqã&É<äT. Á|ü|ü+#·eTT qT+&ç yÓ’<=\T>∑T≥ yÓ’sê>∑éTqã&É<äT.

@ø±+‘·eTT>± Væ≤e÷\j·T >∑TVü≤\˝À Òø£ düàXÊq yêÏø£ À ìedæ+#·T≥

yÓ’sê>∑ eTT ø±<äT. y˚bÕ≈£î, >√eT÷Á‘·eTT eT]j·TT Äe⁄ù|&É\‘√ J$‘·eTTqT

>∑&ÉT|ü⁄≥ yÓ’sê>∑éTT ø±<äT. »sƒê<Ûë]j·T>∑T≥ eT]j·TT #˚‹ j·T+<äT

ø£eT+&É\eTTqT <Ûä]+#·T≥ yÓ’sê>∑ eTT ø±<äT. eTT+&Éq yÓTTqs¡TÃ ø=qT≥

eT]j·TT ~>∑+ã]j·T>∑T≥ yÓ’sê>∑ eTTø±<äT.

@~ yÓ’sê>∑ eTT?

Á|ü|ü+#·eTT˝À >∑\ dü+ã+<ÛäeTT\ìï+Ïì e÷qdæø£eTT>± ‘· õ+E≥jT

yÓ’sê>∑ eTqã&ÉTqT. n|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T e÷qe⁄&ÉT Á|ü|ü+#·eTT q+<äT+&çj·TT

ìs√àVü≤‘·«eTT‘√ ‘·q J$‘· kÕúsTT˝Àì ø£s¡ÔeéTT\qT HÓs¡ys¡TÃ#·T+&Ée#·TÃqT.

n‘·&=ø£ >∑èVü≤düTú&Ó’‘˚H˚$T? n‘·&ÉT e÷qdæø£+>± ìs√àVü≤‘·«eTT ø£*–

j·TT+&çq#√ #ê\TqT. n‘·&ÉT ‘·q Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<ÛäqqT ìs¡«]Ô+#·T

#·T+&Ée\j·TTqT. Á|ü|ü+#·eTTq+<äT+&çj·TT, eTeTø±s¡eTT Òì e÷qe⁄&ÉT

ìX¯Ãj·TeTT>± Ms¡T&Éqã&ÉTqT. n‘·&ÉT Væ≤e÷\j·T >∑TVü≤\˝À ìedæ+#·T

kÕ<ÛäTe⁄ ø£+fÒ ÁX‚wüßº&˚j·T>∑TqT. m+<äT#˚‘·q+fÒ n‘·&ÉT Á|ü‹ø£åDeT+<äT,

ndü+U≤´ø£eTT\>∑T Äø£s¡D\qT m<äTs=ÿqe\dæ j·TT+&ÉTqT.

7. me]øÏìï sêø£b˛ø£\T ˝Òe⁄!

ˇø£ es¡eTT ˙Ï _+<äTe⁄ ˇø£ Ä≈£î jÓTTø£ÿ ∫e] uÛ≤>∑eTT qT+&ç

C≤]b˛e⁄q≥T¢ ÁbÕDeTT ≈£L&Ü Äø£dæàø£eTT>± á XØs¡eTT qT+&ç C≤]b˛e⁄qT.

á J$‘·eTT X¯s¡‘êÿ\ y˚T|òüTeTTe …, q÷HÓ Òì B|üeTT e …, Òø£ düeTTÁ<ä

‘·s¡+>∑eTTe … ãT<äT“<äÁbÕj·TyÓTÆj·TTqï~. ÁbÕ|ü+∫ø£ Hê≥ø£eT+<äT »qq

eTs¡DeTT\T ¬s+&ÉT bÕÁ‘·<ës¡T\ e+Ï$. ì»eTTq≈£î me]øÏìï sêø£b˛ø£\T

˝Òe⁄.

$wüj·÷düøÏÔ qT+&ç $eTT≈£îÔ&Ée>∑TeTT! Ç~j˚T e÷qdæø£ X¯≈£îÔ\T eT]j·TT

düs¡«õ„‘ê«~ Äø£s¡D\qT ôd’‘·eTT ìsêø£]+#·TqÏº ìdü‡+ø£\Œj·TT‘·eT>∑T düs¡«

dü«‘·+Á‘· dæú‹jÓÆTj·TTqï~. ‘Ó*j·Tø£ HêXq ø±s¡DeT>∑T BbÕ–ï˝À ã&ç X\uÛÑeTT

<äVü≤qeT>∑T#·Tqï~. ãT~∆V”≤q‘·‘√ >±\|ü⁄ø=qqTqï e÷+düeTTqT Ä•+∫

#˚|ü >±\eTT q+<äT õ≈£îÿø=q e#·TÃ#·Tqï~. n$ nC≤„qeX¯eTTq

q≥Tº#˚j·TT#·Tqï$. ø±ì ‘Ó*dæj·TT+&çj·TT, <äT'KeTT q~Ûø£eTT #˚j·TT Åd”Ô

kÂKéTTqT $&ÉTe Ò≈£îHêïeTT. yÓ÷Vü≤eTVæ≤eT m+‘· ã\e‘·Ôs¡yÓTÆq~. yT|òü÷\

∫>∑Ts¡T˝À yÓTs¡dæ e÷j·TyÓTÆb˛e⁄ #·+#·\eTT\>∑T yÓTs¡T|ü⁄\ e+Ï$ uÛÀ>∑eTT\T.

n$ XÊX¯«‘·yÓTÆq$ø±e⁄. ô|qT>±* ‘êøÏ&çøÏ #·*+∫b˛e⁄ ‘êeTsê≈£î q+<ä*

˙Ï _+<äTe⁄\ e … ø£åDã+>∑Ts¡eTT\T, ÁbÕDeTT\T. n+‘·ø£Hêï #·+#·\yÓTÆq$

j·Te«q kÂKéTT\T. ø±e⁄q eTqeTT |üs¡ÁãVü≤àeTTq+<äT eTqdüT‡ \>∑ïeTT

#˚j·Te\j·TTqT. eè<ë›|ü eTT ô|<ä› |ü⁄*e … ø±#·Tø=ìj·TTqï~.

ej·TdüT‡ Áã<ä›\sTTq ≈£î+&É qT+&ç ø±]b˛e⁄ ˙s¡Te … b˛e⁄#·Tqï~.

ø±ì sTTeìï dü+uÛÑ$+#·T#·Tqïq÷ e÷qe⁄\T (nC≤„qT\T) bÕ|üø±s¡ eTT\T

#j·TT#·THêïs¡T. Äq+<ëqTuÛÑ÷‹ H=dü+>∑T düT+<äs¡uÛÑeqeTT\qT, #Óe⁄\øÏ+|ü>∑T

dü+^‘·eTTqT, ÁbÕD düe÷qTsê\>∑T Á|æj·TTsê* ø£\sTTø£\j·TTqT XÊX«‘·eT>∑T

düTKeTT\T ø±e⁄. $T&ÉT‘·\ jÓTTø£ÿ ¬sø£ÿ\ ø£<ä*ø£\#˚ M#·T>±* e\q

- 50- - 51-

#·*+∫b˛e⁄ B|üeTT ø±+‘·T\T m≥T¢ nì‘·éTT˝À, j·TfÒ¢ n$j·TT

qXÊX¯«‘·eTT\T. á dü+>∑‹ì Á>∑Væ≤+∫j˚T düT»qT\T n&É$øÏ b˛sTT].

8. ÁãVü≤à#·s¡éTT e\q eTq≈£î ø£\T>∑T ˝≤uÛÑeTT

kÕ<Ûä≈£î\T ÁãVü≤à#·s¡ eTT $~Û>± Ä#·]+#ê*. uÛÀ>±ù|ø£å Òì dü<äT“~∆,

dü<√“<Ûäq, düÁ‘·Œes¡Ôq\qT ø£*|æ ÁãVü≤à#·s¡ + n+≤s¡T. ÁãVü≤à#·s¡ + <ë«sê

Ms¡ +, z»düT‡>± e÷s¡T‘·T+~. Bì e\q eTqdüT‡≈£î, ãT~∆øÏ, Ä<Ûë´‹àø£

$ø±dü+ \_ÛkÕÔsTT. ‘Ó*$ ‘˚≥\T n_Ûeè~∆C…+<äT‘êsTT. C≤„|üø£ X¯øÏÔ

ô|s¡T>∑T‘·T+~. ÁãVü≤à#·s¡ + bÕÏ+#·≈£î+&Ü jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq Ä<Ûë´‹àø£ J$‘·+

kÕ<Ûä´+ ø±<äT.

9. j·TÚ–ø£ ÄVü‰s¡eTT

jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î Ä<Ûë´‹àø£ n_Ûeè~∆øÏ |üP]Ô>± Væ≤‘·ø£s¡yÓTÆq

ÄVü‰s¡eTTqT j·TÚ–ø£ ÄVü‰s¡eTT n+<äs¡T. ÄVü‰s¡eTTq≈£î eTqdüT‡‘√

n+‘·s¡+–ø£ dü+ã+<ÛäeTTø£\<äT. ÄVü‰s¡eTT jÓTTø£ÿ dü÷ø£åà‘·s¡ uÛ≤>∑eTT qT+&ç

Òø£ ÄVü‰s¡ kÕs¡eTT qT+&ç eTqdüT‡ @s¡Œ&çq~.

ÄVü‰s¡ Á|üuÛ≤eeTT :

ÄVü‰s¡X¯ó~∆ e\q e÷qe⁄ì n+‘·' dü«uÛ≤eeTT |ü$Á‘·eT>∑TqT. ÇÏº

X¯ó~∆ Ä‘·àdüà è‹øÏ Òø£ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î <ë]#·÷|ü⁄qT. ÄVü‰s¡eTT

<Ûë´qeTTq eTTK´ bÕÁ‘· eVæ≤+#·TqT. $$<Ûä s¡ø£eTT …’q ÄVü‰s¡eTT\T yÓT<ä&ÉT

jÓTTø£ÿ ns¡\ j·T+<äT $$<Ûä s¡ø£eTT\ |òü*‘·eTT\qT ø£\T>∑CÒj·TTqT. <Ûë´qeTT

ì$T‘·ÔeTT ÄVü‰s¡eTT \|òüTTe⁄>±, |ü⁄wæºø£s¡eTT>±, kÕ‹«ø£eTT>∑, X¯ó<ä∆eTT>∑

ñ+&Ée\j·TTqT. ÄVü‰s¡eTT eT÷&ÉT s¡ø£eTT\T nyeTq>± 1) kÕ‹«ø±Vü‰s¡eTT,

2) sê»dæø±Vü‰s¡eTT, 3) ‘êeTdæø±Vü‰s¡eTT.

ÄVü‰s¡ >∑TDeTT\T :

ø°ås¡eTT, j·Te«\T, Ks¡÷®s¡eTT, |òü\eTT\T, XÊø£eTT\T, >√<ÛäTeT, qe˙‘·eTT,

‘˚HÓ |ü+&ÉT¢, s¡düeTT>∑\ |òü\eTT\T Çeìïj·T÷ kÕ‹«ø£ ÄVü‰s¡ |ü<ës¡úeTT\T.

Ç$ eTqdüT‡qT X¯ó~∆|üs¡#·TqT. Á|üXÊ+‘·yÓTTqs¡TÃqT.

#˚|ü\T, Á>∑T&ÉT¢, e÷+düeTT, $Ts¡|üø±j·T\T, Ç+>∑Te Ç$ sê»dæø£ ÄVü‰s¡

|ü<ës¡úeTT\T. ø±eTTeTTqT πs¬ø‹Ô+#·TqT.

>√e÷+düeTT, eT<ä eTT, yÓ\T¢*¢, ñ*¢>∑&É¶\T, yÓTT<ä\>∑Tq$ ‘êeTdæø£

ÄVü‰s¡ |ü<ës¡úeTT\T Ç$ eTqdüT‡qT Áø√<ÛäeTT‘√, ‘·eTdüT‡‘√ n\dü eTT‘√

ì+|ü⁄qT.

ÄVü‰s¡ Äes¡DeTT :

˙e⁄ Äyê\T, |ü⁄\¢ì edüTÔe⁄\T, ñwüí edüTÔe⁄\T, rø£åD edüTÔe⁄\T, Ç+>∑Te

ñ|üyêkÕ<äT\#˚ X¯Øs¡eTTqT ø£èwæ+|üCÒj·TT≥ yÓTT<ä\>∑Tq$ e÷qe …qT.

jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î ªªVü≤$sY nqï+µµ (ñ&çøÏ+∫q _j·T´+ yÓqï\

$TÁX¯DeTT) #ê˝≤ Væ≤‘·ø£s¡yÓTÆq~. eT]j·TT ªª#ês¡Tµµ (_j·TéTT, HÓsTT´,

#Óø£ÿs¡, bÕ\‘√ ñ&çøÏq nqïeTT) #ê˝≤ Á|üjÓ÷»qyÓTÆq~. ÄVü‰s¡ Äes¡DeTTq

˙≈£î n+‘·sY yêDÏ Òø£ düVü≤» C≤„qeTTq≈£î <ë] #·÷|ü⁄qT. ˙e⁄ eè‹ÔøÏ, ˙

<˚Vü≤ Á|üø£è‹øÏ dü]b˛e⁄q≥Te+Ï kÕ‹«ø£yÓTÆq jÓ÷–ø£ ÄVü‰s¡eTTqT @sêŒ≥T¢

#˚dæø=qT≥˝À ˙≈£î ˙y˚ n‘·T´‘·ÔeT Hê´j·Tìπsí‘·e⁄.

ÄVü‰s¡eTT XÊØs¡ø£ kÕeTs¡ú eTTqT eT+∫ Äs√>∑ eTT e÷qdæø£ X¯øÏÔì

ô|+bı+~+#·TqÏº~>∑ ñ+&Ée\j·TTqT.

|ü]|üPs¡í b˛wüDeTTô|’ e÷qe⁄ì dü+πøåeTeTT Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~.

|ü<∏ä $<Ûëq $C≤„qeTT

$$<Ûä s¡ø£eTT …’q Áù|>∑T\≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<äT\T, n+≥Tyê´<ÛäT\≈£î,

n~Ûø£eTT>∑ >∑T]j·T>∑T≥, Ms¡ ˝À|üeTT yê´<äT\qT m<äTs=ÿqT X¯øÏÔ Ò≈£î+&ÉT≥.

u≤\Á>∑Vü≤ s√>∑eTT, o‘ê<äeTT, bÕ+&ÉTs√>∑eTT, q+Eyê´~Û yÓTT<ä\>∑Tq$

j·Tìïj·TT <√wüj·TTø£Ô b˛wüDeTT e\qH˚ dü+uÛÑ$+#·TqT. Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT

‘·q XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ kÕeTs¡úéTTqT eT+∫ Äs√>∑éTTqT, ñqï‘·

Á|üe÷DeTT>∑\ ã\Ms¡éTT\qT ø±bÕ&ÉTø=q<ä\∫q#√ |ü<∏ä´ $<ÛëqeTT

dü+ã+<Ûä XÊÅdüÔ $C≤„qeTTqT n‘·ìøÏ jÓT+‘˚ì ÄeX¯ ø£eTT. bÕ\T <ëq+‘·≥

j·T~ dü+|üPs¡í ÄVü‰s¡eTT. n~ eT+∫ ‘·T˝≤´Vü‰s¡eTT. ÁbÕD≤j·÷eT nuÛ≤´dü

düeTj·TeTTq jÓ÷>∑T\≈£î n~ s¡eTýÓTÆq ÄVü‰s¡eTT. yÓqï, ø£\ø£+&É

ÁbÕD≤j·÷eT nuÛ≤´dü≈£î\≈£î #ê˝≤ Á|üjÓ÷»qø£s¡yÓTÆq$. n$ <˚Vü≤eTTqT

o‘·\yÓTTqs¡TÃqT. bÕ\qT eT]–+#·sê<äT. eTs¡T>∑T _+<äTe⁄ #Ós¡>±H bÕ\qT

- 52- - 53-

‘·ø£åDy˚T n–ï qT+&ç rdæy˚j·Te …qT. n~Ûø£eTT>± bÕ\qT ø±#·T≥ e\q

n+<ä* $≥$TqT\T HêX¯qeT>∑TqT. nÏº bÕ\T ÄVü‰s¡ edüTÔe⁄>± |üìøÏ

e÷*q<ä>∑TqT. |üdüT|ü⁄ |ü#·Ãì ø£s¡ø±ÿj·TqT qeTT\TeTT. n~ Äs√>∑ eTT

H=dü+>∑TqT. ˙ ÄVü‰s¡ $wüj·TeTTq e⁄qï≥T¢+&ç e÷s¡TŒ\T #˚j·T≈£îeTT.

e÷s¡TŒ ì<ÛëqeTT>±, Áø£eTeTT>± »s¡T>∑ìeTTà. ÄVü‰s¡eTTqT |üP]Ô>±

qeTT\TeTT, n|ü&ÉT e÷Á‘·eTT n~ dæ<ä∆eTT>± Js¡íeT>∑TqT. düT\uÛÑeTT>±

XÀwæ+|üã&ç ˇ+≥ã≥TºqT. eTècÕºqï uÛÀ»qeTTqT e÷qTeTT. ˙y˚$T

uÛÑTõ+‘·Ty√ n~j˚T ˙e⁄.

‹+&çb˛‘·T\T, ≈£îøÏå+ãs¡T\T ø£\HÓ’qqT jÓ÷>∑eTTq dæ~∆ bı+<äC≤\s¡T.

$T‘· ÄVü‰s¡eTTqT ¬>’ø=qTyê&ÉT, ÄVü‰s¡ ìj·TeTeTT nqTwæº+#·T q‘·&ÉT

jÓ÷–ø±>∑\&ÉT. ns¡ú ø£&ÉT|ü⁄ ÄVü‰s¡eTT‘√ ì+|ü⁄eTT. ø£&ÉT|ü⁄˝À Hê\Ze uÛ≤>∑eTT

˙Ï‘√ ì+|ü⁄eTT $T–*q ñ<äs¡uÛ≤>∑eTTqT yêj·TT yê´ø√#·eTTq≈£î $&ç∫

ô|≥TºeTT. Ç~ $T‘êVü‰s¡eTT.

˙e⁄ uÛÑTõ+#·T≥≈£î eTT+<äT ÄVü‰s¡eTTqT |üs¡yTX«s¡Tq≈£î düeT]Œ+#·TeTT.

uÛÀ»qeTT yÓ+≥H >±ì, ≈£î Äø£* n~Ûø£eTT>± qTqï|ü&ÉT >±ì jÓ÷>∑eTTqT

nuÛÑ dæ+|ü≈£îeTT. ˙e⁄ jÓ÷>±uÛ≤´düeTT Äs¡+_Û+#·T≥≈£î eTT+<äT ø=\~>∑

bÕ\T Òø£ yÓqï ¬>’ø=qTeTT.

‹qT≥ ø=s¡≈£î J$+#·Tyê&ÉT bÕbÕ‘·Tà&ÉT. ø±ì J$+#·T≥ ø=s¡≈£î

‹qTyê&ÉT eTVü‰‘·Tà&ÉT ˝Òø£ jÓ÷–. <Ûë´ì+#·TyêìøÏ n‘·´\Œ ÄVü‰s¡eTT

ø±e*‡j·TT+&ÉTqT. ñ<äj·TeTTq ìeTàs¡düeTT, ‘HÓ ¬>’ø=qTeTT. ≈£î Äs√>∑ eTT

X¯øÏÔ ø£\T>∑TqT. ˙ s¡ø£ÔeTT X¯óÁuÛÑ|ü&ÉTqT. sêÁ‹ |üP≥ \|òüTTyÓ’q ÄVü‰s¡eTT

uÛÑTõ+|ü⁄eTT. ˇø£ >±¢düT bÕ\T, ø=ìï |òü\eTT\T #ê\TqT. n|ü&ÉT ˙e⁄

ÁbÕ‘·' ø±\eTTq <Ûë´qyÓTTqs¡TÃø=qT≥¬ø’ ìÁ<ä y˚T˝§ÿq>∑\e⁄. sêÁ‹ |üP≥

nqïeTT uÛÑTõ+|ü≈£îeTT. jÓ÷>∑T\≈£î |òü\Vü‰s¡eTT n‹ yê+#·˙j·TyÓTÆq

ÄVü‰s¡eTT. n~ <˚Vü≤eTTô|’ Væ≤‘·ø£s¡yÓTÆq, Á|üXÊ+‘·yÓTÆq Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄qT.

n~ X¯Øs¡eTTqT |ü]X¯ó<ä∆eTT>± ø£&ç–y˚j·TTqT. n~ ñ‘·ÔeTyÓTÆq ÄVü‰s¡eTT.

dü÷s¡ Hê&ç q&ÉT#·T#·T+&É>± ‹qï ÄVü‰s¡eTT u≤>∑T>∑ Js¡íeT>∑TqT. sêÁ‹|üP≥

˙jÓT&ÉeTyÓ’|ü⁄q ì~]+#·TeTT. Bì e\¢ uÛÑTõ+∫q ÄVü‰s¡eTT u≤>∑T>±

Js¡íeT>∑TqT. |ü⁄\¢Ï ô|s¡T>∑TqT, e÷&çq edüTÔe⁄\qT, >∑TeTà&ç ø±j·TqT, m≈£îÿe

ø±s¡eTTqT, m≈£îÿe ∫+‘· |ü+&ÉTqT e÷qTeTT. sêÁ‘·T\+<äT $T‹MT]

uÛÑTõ+|ü≈£îeTT, ñ<äs¡eTTqT $T‹MT] ì+|æq#√ ˙e⁄ $T‹MT] ìÁ~+∫ ˙

ÁbÕ‘·' <Ûë´qeTTqT ‘·|æŒb˛<äTe⁄. ÄVü‰s¡ bÕ˙j·TeTT\≈£î u≤ìdüe⁄ ø±≈£îeTT.

10. nedüú\T ` yêÏ uÛÒ<äeTT\T

C≤Á>∑‘·Ô :` eTqdüT <äX‚+Á~j·TeTT\‘√ >∑÷&ç X¯u≤›~ $wüj·TeTT \+<äT

nqTuÛÑeeTT ø£*–j·TT+&ÉT≥. C≤Á>∑‘êÔedüÔ j·Tì j·Tqã&ÉTqT.

dü«|üïeTT :` C≤Á>∑‘·Ô Áø£eT, Áø£eTT>± ø°åDÏ+∫ >±&ÛÉ ìÁ<äH=+<äø£ C≤Á>∑‘·TÔ

q+<ä* $wüj·TeTT\qT düà]+#·T≥ dü«bÕïedüúj·Tqã&ÉTqT.

düTwüß|æÔ :` eTqdüT‡ düπs«+Á~j·TeTT\ yê´bÕs¡ X¯Sq´eTTqT düTwüßbÕÔedüú

n+<äTs¡T.

‘·TØj·TeTT:` C≤„H˚+Á~j·TeTT\T ãT~∆‘√ ø£*dæq#√ ‘·TØj·TeTT.

1) C≤Á>∑‘·Ô˝À C≤Á>∑‘·Ô :` >∑Ts¡TkÕìï<Ûä´eTTq, XÊÅdüÔeTTqT $qTq|ü⁄&ÉT

dü+<˚Vü≤eTT\q&ç– ‘Ó\TdüTø=ì eTqdüTq eTs¡T|ü⁄ Ò≈£î+&Ü j·TT+&ÉT≥.

2) C≤Á>∑‘·Ô À dü«|üï+ :` XÊÅdüÔ $wüj·TeTT\qT $qTq|ü⁄&ÉT |üsê≈£î|ü&ÉT≥

e\q Ä $wüj·TeTT\T C≤„|üø£eTT+&çj·TT qT+&Éø£b˛e⁄≥.

3) C≤Á>∑‘·Ô À düTwüß|æÔ :` eT+∫ $wüj·TeTT\T $qe\j·TTqì ÁbÕs¡+_Û+∫

$qTq|ü⁄&ÉT ôV≤#·Ã]ø£ ˝Òì#√ n<˚$Tj·TT ø=+#·yÓTÆqqT C≤„|üø£eTT

˝Òø£b˛e⁄≥.

4) C≤Á>∑‘·Ô À ‘·TØj·TeTT :` XÊÅdüÔ ÁXeDeTT #j·TT≥ #‘· edüTÔ ‘·‘·«C≤„qeTT

>∑*– Ä edüTÔe⁄qT ∫+‹+#·T≥.

5) dü«|üïeTT˝À C≤Á>∑‘·Ô :` ø£\>±+∫ Ò∫ ø£\˝À >∑qï<ëìì #Ó|ü≥.

6) dü«|üïeTT˝À dü«|üï+ :` ø£\>∑ì Ò∫ j·T+<ä* $wüj·TeTT\qT eT]∫

eTs¡Teø£ j·TT+&ÉT≥.

7) dü«|üïeTT˝À düTwüß|æÔ :` ø£\>±+∫ y˚T˝§ÿì ø£\j·T+<äT ‘êqT ø£qï

<ä+‘·j·T÷ eTs¡#·T≥.

- 54- - 55-

8) dü«|üïeTT˝À ‘·TØj·TeTT :` ‘êqT ø£\˝À ø=+&ÉMT<ä, @qT>∑T MT<ä

jÓTøÏÿq≥T¢qT, \ø°Î ‘·qT e]+∫q≥T¢qT, <ëì |òü\eTTqT $#ê]+|ü,

‘·q≈£î sêC≤´~|ü<∏äeTT e#·TÃqì >±ì dü+|ü<ä\T ø£\T>∑Tqì >±ì

Ç<ä+‘·j·TT eTH√yê´bÕs¡yT >±ì ys¡T>±<äì ìXÃsTT+∫ ÁãVü≤àìwüe\q

#·*+|ü≈£î+&ÉT≥.

9) düTwüßÔ|æÔ À C≤Á>∑‘·Ô :` düTKeTT>± ìÁ<äb˛sTT Ò∫, Ä ìÁ<ä düTKeTT

jÓTTø£ÿ $wüj·TeTT nÏº<äì #Ó|ü≥.

10) düTwüß|æÔ À dü«|üï+ :` düTKeTT>± ìÁ~+∫ <ëì e\q düTKyÓTÏº<√ ‘√∫

‘√#·ø£ j·TT+&ÉT≥.

11) düTwüß|æ Ô˝À düTwüß|æ Ô :` ìÁ<äb˛sTT ˝Ò∫ <ëì düTK$TÏ º< äì

‘Ó\Tj·T≈£î+&ÉT≥.

12) düTwüß|æÔ À ‘·TØj·TeTT :` düTKeTT>± ìÁ<äb˛sTT Ä ìÁ<ëedüÔ nC≤„q

$wüj·TeTT >±ì Á|üC≤„q |òüTq Á|ü‘· >±‘·àHÓ’q Hê≈£î $wüj·TeTT ø±<äì

‘Ó*j·TT≥.

13) ‘·TØj·T+˝À C≤Á>∑‘·Ô :` ÁãVü≤à ìwü j·T+<äT+&ÉTqï|ü⁄&ÉT C≤Á>∑‘·Ôj·T+<ä*

yê´bÕs¡eTT\>∑T Äø£* <ä|ü\T ‘√∫ Á|ü|ü+#· eè‹Ô ø£\T>∑T≥.

14) ‘·TØj·T+˝À dü«|üï+ :` ÁãVü≤àìwüºj·T+<äT+&ÉTq|ü⁄&ÉT Äø£* <ä|ü\T

‘√∫ Á|ü|ü+#· eè‹Ô ø£*– ø£\T>∑≈£î+&ÉT≥.

15) ‘·TØj·T+˝À düTwüß|æÔ :` ÁãVü≤àìwüºj·T+<äT $ø£\Œy˚T$Tj·TT ˝Òø£

j·TT+&ÉT≥.

16) ‘·TØj·T+˝À ‘·TØj·TeTT :` C≤Á>∑‘·Ô, dü«|üï, düTwüß|ü⁄Ô\ e\q ø£*¬>&ç

(15) uÒ<ÛäeTT\T Òø£ nK+&É |ü]|üPs¡í dü∫Ã<ëq+<ä |üs¡ÁãVü≤à ‘êH˚qì

‘·q ø£+fÒ y˚s¡ì~ eè‹Ô Òø£ |üs¡ÁãVü≤àeT>∑T ‘êqT ‘êqsTT j·TT+&ÉT≥.

‘·TØj·÷r‘· : áX¯«s¡TìøÏ kÕøÏåjÓÆT j·TT+&ÉT≥.

ñˆˆ q+~ eT]j·TT ne<Ûä÷‘· <ä‘êÔÁ‘˚j·T.

á ‘·TØj·÷r‘· @&Ée uÛÑ÷$Tø£ (C≤„qjÓ÷>∑eTT˝À). á dæú‹ yê≈£îÿq≈£î,

eTqdüT‡q≈£î, n>√#·s¡yÓTÆq~. dü«Á|üø±X¯yÓTÆq~. #Ó|üŒX¯ø£´eTT ø±ì~.

Bìì #Ó|üŒ q\$ ø±<äT. πøe\eTT nqTuÛÑe »q´eTT. Ç<˚ ì]«ø£\Œ

düe÷~Û dæú‹. á dæú‹ì bı+~q yêπs $<˚Vü≤eTT≈£îÔ\T.

11. <Ûäs¡àeTT

<Ûäs√à s¡ø£å‹ s¡øÏå‘·' (yê©àøÏ sêe÷j·TD+)

XÀˆˆ <Ûäs¡à @e Vü≤‘√ Vü‰+‹

<Ûäs√à s¡ø£å‹ s¡øÏå‘·' ˆ

‘·kÕà<ä›s√àq Vü‰‘·y√´

eTH√ <Ûäsêà Vü‰‘√e BÛ‘· ˆˆ

<ì#‘· á Á|ü|ü+#·eTT<ä›]+|üã&ÉT#·Tqï<√ n~ <Ûäs¡àeTT. á Á|ü|ü+#·eTT

<˚ì#˚‘· j·TT<ä›]+|ü ã&ÉT#·Tqï~? <Ó’eeTT #˚‘·. <Ó’eeTT <˚ì #˚‘·

j·TT<ä›]+|üã&ÉT#·Tqï<äì á Á|ü|ü+#·eTT yÓ’|ü⁄ |ü]øÏ+|ü⁄&ÉT. Á|ü|ü+#·eTT jÓTTø£ÿ

>∑eTqeT+‘·j·TT ‘ê´>∑eTT #˚‘·H˚ »s¡T>∑T#·Tqï~. dü÷s¡T´&ÉT düeTj·÷ìøÏ

ñ<äsTT+∫ düs¡« ÁbÕDT\≈£î ÁbÕDX¯øÏÔì Á|ü<ÛëqeTT #˚j·TT#·THêï&ÉT. ˇø£

–+»qT uÛÑ÷$T˝À bÕs¡y˚ùdÔ ‘·qTï ‘êqT ÄVüQ‹ #˚düTø=ì nq+‘·eTT …’q

<Ûë´qsê•ì Á|ükÕ~+#·T#·Tqï~. á ‘ê´>∑ s¡÷|üy˚T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT. J$‘·+˝À

@ ø=~ › s ¡÷|üeTT˝ÀH Ó ’qq÷ ‘ê´> ∑eTT n\es¡TÃ≈ £ î+fÒ n‘·ìø Ï

<Ó’e<äs¡ÙqeTe⁄‘·T+~. ‘ê´–ì <Ûäs¡à+ s¡øÏådüTÔ+~.

düHê‘·q <Ûäs¡àeTT :`

düHê‘·<Ûäs¡àeTT n+fÒ Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡àeTT Òø£ yÓ’~ø£ <Ûäs¡àeTT. á <Ûäs¡àeTT

ÁøÏ+<äj˚T nìï <Ûäsêà\T. Á|üdüTÔ‘·eTT á <Ûäsêàìï dæ+Vü≤eTT, |ü⁄*, |üX¯óe⁄\T

eT]j·TT Ç‘·s¡ »+‘·Te⁄\T bÕÏdü÷Ô ñHêïsTT. ø±ì e÷qe⁄&ÉT

bÕÏ+#·T≥˝Ò<äT.

j·TT>∑ <Ûäs¡àeTT :`

ø£è‘êj·TT>∑eTT˝À <Ûäs¡àeTT Hê\T>∑T bÕ<ë\MT<ä, Á‘˚‘êj·TT>∑+˝À eT÷&ÉT

bÕ<ë\ MT<ä, <ë«|üs¡ j·TT>∑+˝À ¬s+&ÉT bÕ<ë\ MT<ä eT]j·TT ø£*j·TT>∑+˝À

ˇø£ bÕ<ä+ MT<ä j·TTqï~.

kÕe÷q´ <Ûäs¡àeTT :`

Ç~ n+<äs¡T CÒj·Te\dæq Òø£ e]Ô+|ü e\dæq #·≥ºeTT. á <Ûäs¡àeTTq≈£î

≈£î\, eT‘·, esêíÁX¯eTeTT\ $#·ø£åD Ò≈£î+&Ü n+<äs¡÷ nuÛÑ dæ+|üe\dæq~.

- 56- - 57-

dü«<Ûäs¡àeTT :`

@~ y˚<ä Væ≤‘·yÓ÷, @~ XÊÅdüÔ düeTà‘·yÓ÷ n~ dü«<Ûäs¡àeTT.

$<Ûäs¡àeTT :`

@~ dü«<ÛäsêàìøÏ Vü‰ì ø£*–düTÔ+<√ n~ $<Ûäs¡àeTT.

|üs¡<Ûäs¡àeTT :`

Ç‘·s¡T\≈£î $Væ≤‘·yÓTÆq~. ‘·q≈£î ø±ì~.

nuÛ≤dü <Ûäs¡àeTT :`

Ç~ <Ûäs¡àeTTe˝… ‘√∫j·TT, <ÛäHês¡úeTT, ˝Àø£eTTqT e+∫+#·T≥≈£î

#j·Tã&çq~. XÊÅdüÔ uÀ<ÛäHê s¡Væ≤‘·yÓTÆ Ç#êÃqTkÕs¡eTT>∑ H=ø£ì# nì|æ+|üã&É¶

<Ûäs¡àeTT nuÛ≤dü<Ûäs¡àeTT.

ñ|üe÷q <Ûäs¡àeTT :`

y˚<ä $s¡T<ä∆yÓTÆq bÕcÕ+&ÉeTT ñ|üe÷q <Ûäs¡àeTT.

#·\ <Ûäs¡àeTT :`

Ç~ ¬s+&ÉT s¡ø±\T 1) ns¡ú #·\q <Ûäs¡àeTT, 2) X¯ã› #·\q <Ûäs¡àeTT.

1) >√<ëqeTT ù|]≥ ãø£ÿ∫øÏÿ eTs¡DÏ+#·qTqï >√e⁄qT <ëqeTT #˚dæ

<Ûäs¡àeTT #˚dæ‹qqTø=qT≥.

2) |ü~ eT+~øÏ ‘·≈£îÿe ø±≈£î+&Ü uÛÀ»qeTT ô|≥Tº≥ <Ûäs¡àeTì yê]øÏ

#ê*#ê\ì ns¡úqïeTT ô|≥Tº≥ X¯ã› #·\q <Ûäs¡àeTT.

n<Ûäs¡àeTT :`

@~ y˚<äVæ≤‘· XÊÅdüÔ düeTà‘· $<ÛäT\≈£î $s¡T<ä∆yÓ÷ n~ n<Ûäs¡àeTT.

Væ≤+<ä÷ <Ûäs¡àeTT :`

<Ûäs¡à, ns¡ú, ø±eT, yÓ÷ø£åeTT\qT bÕÏ+#·T |ü⁄s¡TcÕs¡ú, |üs¡e÷s¡úeTT\≈£î

ø£èwæ #˚j·TT≥.

yÓ’~ø£ <Ûäs¡àeTT :`

y˚<äeTT\qT |ü]ƒ+#·T≥, j·T»„ j·÷>±<äT\T #˚j·TT≥.

Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡àeTT :`

<˚yês¡ÃD, X¯eT, <äeT, XÊ+‘·T\T, düe÷<Ûëq dæú‹, düVü≤qeTT, ‘·|üeTT,

XÖ#·eTT, düTC≤„qeTT, dü‘·ÿs¡àeTT, y˚<äXÊÅdüÔ |üsƒ¡qeTT.

ø£åÁ‹j·T <Ûäs¡àeTT :`

<äè‹, XÖs¡ eTT, <ëqeTT, ‘˚»eTT, ìs¡à\eT‹, uÛÑ÷‘·<äj·T, j·TT<ä∆eTT

#˚j·TT≥, uÛÀ>∑eTT, n~Ûø£ |üsêÁø£eTeTT >∑*– j·TT+&ÉT≥.

yÓ’X¯ <Ûäs¡àeTT :`

>√s¡ø£åDeTT, ø£èwæø£s¡àeTT, e´eVü‰s¡eTT, <Ó’e‘ês¡Ãq ø£*– j·TT+&ÉT≥.

ÄÁXeT <Ûäs¡àeTT :`

Á|ü‹ ÄÁX¯eTeTT˝À >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T ìj·T$T+∫q ø£s¡à\T.

XSÁ<ä <Ûäs¡àeTT :`

y˚<√ø£Ôø£s¡àeTT XÊÅdüÔ|üsƒ¡Hê<äT\T Òø£ Áu≤Vü≤àD, ø£åÁ‹j·T, yÓ’X¯ó´\ ùd$ø±

eè‹Ô e\q J$+#·T≥ X¯SÁ<ä<Ûäs¡àeTT.

ÁbÕD <Ûäs¡àeTT :`

>∑eTHê>∑eTqeTT, <ä|æŒ, j·÷ø£*.

eTH√ <Ûäs¡àeTT :`

yÓ÷Vü≤eTT, ˝ÀuÛÑeTT.

n|ü<Ûäs¡àeTT :`

ÁbÕD s¡ø£åD≤s¡úeTT Òø£ ˇø£] J$‘·eTT #·ø£ÿ |üs¡T#·T≥ ø=s¡¬ø’ yê&çq~.

ñ<ë : nX¯«<ëúeT Vü≤‘√Vü≤‘·' (≈£î+»s¡)

|ü⁄s¡Twü <Ûäs¡àeTT :`

‘·qqT ‘êqT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·T≥.

- 58- - 59-

12. kÕeTs¡düéTT

Ä<Ûë´‹àø£ s¡+>∑+˝À kÕeTs¡dü eTq>± >∑èVü≤düTÔ\ jÓTTø£ÿj·TT, düHê´düT\

jÓTTø£ÿj·TT |üs¡düŒs¡ kÕeTs¡düéTì Á>∑Væ≤+|üe\j·TTqT. Á|ü|ü+#·eTT˝À

j˚Tø±s¡éTsTTqqT kÕ~Û+#·e\dæj·TT+&çqqT Ms¡TuÛÑj·TT\TqT |üs¡düŒs¡

d ü+ã+< Û äeTT‘√ qT+& Ée\j·T TqT. | üPØ«ø £ ãTTw ü ß\ qT+& ç

H˚Ïes¡ø±˝À∫+∫qqT á dü‘· eTT >∑qT|æ+#·T#·TH˚ j·TTqï~. y˚<äø±\eTT˝À

ãTTwüß\T ˝Àø£ πøåeTeTTø=s¡≈£î nVæ≤+kÕ|üs¡eT>∑T j·T»„eTT\ Hê#·]+∫].

n≥Te+Ï j·÷>∑eTT\≈£î >∑èVü≤düTú\T ø±e\dæq dü+uÛ≤s¡eTT\ìï+Ïì

düeT≈£L]Ã]. nHê~ qT+&ç düèwæ º˝ÀH˚ sT÷ ìj·TeTeTT áX¯«s¡T&ÉT

@s¡Œs¡∫j·TTHêï&ÉT.

>∑èVü≤düTÔ\T nqïeTT, eÅdüÔeTT, |ü⁄düÔø£eTT, ≈£î°s¡eTT yÓTT<ä\sTTqyêìì

j·TrX¯«s¡T\≈£î H=dü– b˛wæ+#·T≥ #˚‘·qT, ÁãVü≤àìwüß˜\>∑T j·T‘·T\T

>∑èVü≤düTÔ\≈£î C≤„q uÀ<Ûä #˚j·TT≥#˚‘·qT M]s¡Te⁄]øÏ |üs¡düs¡Œ kÕeTs¡dü eTT

>∑\<äT.

ì|ü#˚‘·qT, ˙s¡T#˚‘·qT m˝≤>∑Tq ¬s’\T yÓTT<ä\>∑T j·T+Á‘·eTT\T

q&É#·T#·Tqïy√ nfÒ¢ j·T‘·T\ #˚‘·qT, >∑èVü≤düTÔ\ #˚‘·qT sT÷ Á|ü|ü+#·eTT

|ü⁄s√>∑eTqeTT+≥Tqï~. eÏº˙s¡T #˚‘·>±ì, ì|ü#˚‘·>±ì j·T+Á‘·eTT\T

ø£<ä\q≥T\ ô|’ C…|æŒq sTTs¡Te⁄] |üs¡düŒs¡ dü+ã+<ÛäeTT ˝Òì#√ ˝Àø£eTT

|ü⁄s√>∑eTqeTT #˚j·TC≤\<äT.

dü÷s¡T´ìjÓTTø£ÿj·TT, #·+Á<äTìjÓTTø£ÿj·TT, düVü‰j·TeTT#˚‘·H˚ á

˝Àø£eTT˝À>∑\ ÁbÕDÏ ø√≥T¢ eèø£å ø√≥T¢qTï n_Ûeè~∆C…+~ kÂKéTT>±

qT+≥Tqï$. ˇø£ dü÷s¡T´ì #˚‘·>±ì, ˇø£ #·+Á<äTì #˚‘·>±ì ˇø£ ÁbÕDÏ>±ì,

‘·èDeTT>±ì J$+|üC≤\<äT. ˇø£ >∑èVü≤düTúì #˚‘·>±ì, ˇø£ j·T‹#˚‘·>±ì

Á|ü|ü+#ê_Ûeè~∆ø£s¡eT>∑T j˚T ø±s¡ eTTqTï »s¡T>∑<äT. ø±e⁄q e÷qe⁄\ ÇVü≤

|üs¡düTU≤\≈£î C≤„qeTT eT]j·TT yÓ’sê>∑ eTT á ¬s+Ï |üs¡düŒsêqT≈£L\eTT

‘·|üŒø£ j·TT+&Ée\j·TTqT.

ˇø£ ÁbÕDyêj·TTe⁄ #˚‘·>±ì, ˇø£ nbÕqyêj·TTe⁄ #˚‘·>±ì @ J$j·TT

J$+|üC≤\&ÉT. ÁbÕD≤bÕqeTT\T ¬s+&ÉTqT düe÷qeTT>± q&ç∫q e÷Á‘·y˚T

Je⁄\T düTKeTT>± J$+|ü>∑\s¡T. nfÒ ¢ ˇø£ düHê´dæ#˚‘·>±ì, ˇø£

>∑èVü≤düTúì#˚‘·>±ì, ˝Àø£eTT düTKeTTqT ã&Éj·TC≤\<äT. Ms¡TuÛÑj·TT\ jÓTTø£ÿ

|üs¡düŒs¡ dü+ã+<ÛäeTT#˚‘·H˚ ˝Àø£eTT |üs¡eTXÊ+‹ì, |üs¡eTdüTKeTTqT

bı+<ä>∑\T>∑TqT. nq>± ñ#ê«dü, ì#ê«düeTT\T düe÷q dæú‹˝À ˝Òì#√

j˚TJ$j·TT Áã‘·Tø£C≤\ì dæú‹ì n+<ä¬s]+–j˚T j·TTHêïs¡T.

dü÷\ú\<Vü≤eTT, dü÷ø£åà<Vü≤eTT Xó<ä∆eTT>±qT+&çq m≥T\ |üs¡eTXÊ+‹ì,

|üs¡eT kÂKéTTH=+<ä>∑\TZH√ n˝≤>∑TqT >∑èVü≤düTú\TqTï, j·T‘·T\TqTï X¯ó

<äT∆ …’ yê]yê] <Ûäs¡àeTT\qT #·ø£ÿ>± qqTwæº+∫q|ü⁄&˚ sT÷ ˝Àø£eTT |üs¡eT

kÂKéTTH=+<ä>∑\<äT.

>∑èVü≤düTú\T ÁãVü≤àìcÕ˜|üs¡T\>∑T j·T‘·T\ jÓTTø£ÿ <˚Vü≤ dü+s¡ø£åDeTT

CÒj·Te\j·TTqT. n˝≤>∑Tq düHê´düT\T dü+kÕs¡eTT˝ÀqT+&ÉT yê] j·÷‘·àqT

dü+s¡øÏå+#·e\j·TTqT. Ä‘·àX¯ó~∆>∑*– j·TTuÛÑj·TT\TqT ø£è‘ês¡Tú\>∑T<äTs¡T.

@ø±+‘·eTTq H˚ø±Á>∑∫‘·ÔeTT>∑*– ÁãVü≤à∫+‘·qeTT CÒj·Tø£b˛sTTq#√ Á|üø£è‹

|üs¡eT>∑T |üs¡e÷s¡ú C≤„qeTTqT dü+bÕ~+∫ j·T‘·T\T ˝Àø£eTTq≈£î <Ûäs¡àuÀ<ä

#˚j·TC≤\s¡T. nÏº yê]øÏ <˚Vü≤ b˛wüD dü+ã+<Ûä ø±s¡ y˚T<Ó’q j·TT+&çq#√

dü+ø£\Œs¡Væ≤‘· ÁãVü≤à‘·«eTT H=+<äC≤\s¡T. n+<äTe\q >∑èVü≤düTú\T ‘·|üŒø£

nÏºyê]øÏ düVü‰j·TeTT #˚j·Te\j·TTqT. >∑èVü≤düTú&ÉT Á|üø£è‹ |üs¡yÓTÆj·TT+&ÉT

|üs¡e÷‘·à C≤„qeTTqT bı+<äT≥≈£î ‘·–q ∫‘·Ôìs√<ÛäyTø±Á>∑‘·\ CÒj·TC≤\q+<äTH

M]j·÷‘·àC≤„qeTT ø=s¡≈£î j·T‹j·TT j·T‹ï+#·e\j·TTqT. nq>± >∑èVü≤düTú\T

dü+bÕ~+∫q nqïeÅkÕÔ<äT\qT düHê´düT\øÏ#·TÃ≥j·TT düHê´dæ dü+bÕ~+∫q

C≤„q<ÛäqeTTqT >∑èVü≤düTú\øÏ#·TÃ≥j·TT neXéTT>± j·TT+&Ée\j·TTqT. nsTT‘

düHê´dæ bı+~q C≤„qeTT >∑èVü≤düTú\T j˚T\bı+<ä≈£L&É<äì Á|üX¯ï jÓTTø£ÿÏ

»ì+#·e#·TÃqT. >∑èVü≤düTú …’qqT ∫‘·Ôìs√<ÛäeTT, ∫‘Ó’Ôø±Á>∑‘·j·TT >∑\T>∑CÒdæq|ü&ÉT

‘·øÏÿq ø£s¡à\ìï+Ïì ‘·|üŒø£ düq´dæ+#·e\dæj·TT+&ÉTqT. Òì#√ n‘·ì C≤„qCÀ´‹

>±*˝À ô|Ïºq B|üeTTe …j·TT+&ÉTqT.

ø£qTø£ j·T‘·T\TqT, >∑èVü≤düT ú\TqT |üs¡düŒs¡ düVü‰j·TuÛ Ñ÷‘·T˝… ’

Á|üe]Ô+∫q|ü&˚ sT÷˝Àø£eTT XÊX¯«‘·yÓTÆq düTKeTTqT bı+<ä>∑\T>∑TqT.

- 60- - 61-

13. kÕ<ÛäHê #·‘·Twüºj·TeTT

kÕ<Û äq #·‘ ·Tw ü ºj ·TeTTqT ˙e⁄ ‘Ó\Td üTø=+Ïy√, ˙e⁄ Ä‘·à

dü«s¡÷|ü⁄&Ée>∑T<äTe⁄. Bìì ‘Ó\TdüTø√≈£î+Ïy√ Ä<Ûë´‹àø£ bÕsƒ¡eTT …ìïkÕs¡T¢

uÀ~Û+∫Hê eTH√ìX¯Ãj·TeTT ø£\T>∑<äT. eTq'ø£\Œq $&ÉTeø£ yÓ÷ø£åeTT

dæ~∆+#·<äT. ø£\Œq HêX¯eTT jÓ÷>∑eTT $TqVü‰ yπs j·TTbÕj·TeTT Ò<äT. á

eTH√uÀ<Û ä ÁX¯eDeTT #˚j·TT |üs¡´+‘·eTT ìX¯Ã\yÓT Æj·TT+&ç eTs¡\

#·+#·\‘·«eTTqT eVæ≤+∫ dü+kÕs¡kÕ>∑s¡eTTq ã&ÉT#·Tqï~. á eTqdüT‡

jÓT+‘· uÀ~Û+∫qqT $wüj·T yêdüq\ $&Éeì ø±s¡DeTTq yÓTT<ä≥H˚ kÕ<Ûäq

#·‘·Twüºj·TeTT\qT kÕ~Û+#·e …qT. uÛÀ>∑eTTq≈£î ø±eTyÓT≥T¢ kÕ<ÛäqyÓTT, nfÒ¢

jÓ÷>∑eTTq≈£î kÕ<Ûäq #·‘·Twüºj·TeTT kÕ<ÛäqeTT. á kÕ<Ûäq >∑Ts¡Te⁄qT <ä]Ù+#·T≥

ø£+fÒ eTT+<˚ kÕ~Û+∫ j·TT+&Ée\j·TTqT. Òì#√ n‘·ìøÏ ñ|ü<˚X¯$Te«≥+

Á|üe÷<äø£s¡+. á kÕ<ÛäHê #·‘·Twüºj·TeTT\qT dü+bÕ~+∫j˚T ãTTwüß\T |üs¡eT

|ü<ä$ì bı+~j·TTHêïs¡T.

1) $yø£eTT, 2) yÓ’sê>∑ eTT, 3) Xe÷~Ûwü≥ÿ dü+|ü‹Ô, 4) eTeTT≈£åî‘·«eTT

nHÓ&ç Hê\T>∑T kÕ<ÛäqeTT\T >∑\e⁄. MÏH˚ kÕ<Ûäq #·‘·Twüºj·TeTT\+<äTs¡T.

I) ‘êH˚ ì‘·´ dü«s¡÷|ü⁄+&ÉTqT, dü∫Ã<ëq+<ä $Á>∑VüQ+&ÉTqT,

düs¡«kÕøÏåj·TTqT, ìsêø±s¡s¡÷|ü⁄&ÉTqT, düø£\ Á‹|ü⁄Ïj·TT, ì‘ê´‘·Tà+&ÉTqT

j·Tì ‘Ó*j·TT≥j˚T $y˚ø£eTT.

II) ÁãVü≤à yÓTT<ä\T |æ|æ*ø±~ ÁãVü≤à|ü]j·T+‘·eTT düø£\ |ü<äe⁄\qT,

$wüj·TeTT\qT uÛÀ>∑eTT\qT, dü«sêZ~ düTKeTT\qT ‘·èD°ø£]+#·T≥j·TTqT,

‘·*¢‘·+Á&ÉT\T, dü‹düT‘·, ã+<ÛäT, u≤+<Ûäyê<äT\T, <ÛäqeTT, |üX¯óe⁄\T jÓTTø£ÿ

eTeTø±s¡eTT, >∑èVü≤eTT\TqT, |ü⁄s¡eTT\T, ø±j·TeTTô|’ n_Ûe÷qeTT, ø£s¡àeTT\

jÓTTø£ÿ Ä ÄdüøÏÔ e÷j·÷yÓ÷Vü≤eTT\ ÄX¯j·TT, uÛ≤>∑éTT yÓTT<ä\sTTq

|ü<ës¡úeTT\ Ä nqTs¡øÏÔ ‘·èD°ø£]+#·T≥ $s¡øÏÔ j·Tqã&ÉTqT. Bìì yÓ’sê>∑ eTT

j·Tì ≈£L&Ü j·T+<äTs¡T.

III) yÓqTø£Ï yêdüqj·TT, eTT+<äT yêdüqj·TT, n+‘·s¡+>∑, ãVæ≤s¡+>∑

yêdüqj·TT, <˚Vü≤eTT, nqïeTT, eÅdüÔeTT, X¯ó∫, #·T≥ºeTT\T, sTTwüºeTT\T,

dü+ã+BÛ≈£î\T, dü‹ düT‘ê~ yÓTT<ä …’q düs¡«yêdüq\T nDT>∑T≥j˚T X¯eTeTT.

XË’\éTT\qT (Áu§ø£ÿ\qT) p∫ X¯óqø£eTT uÀe⁄q≥T¢ $wüj·TeTT\T p∫q

|ü]¬>‘Ó Ô&ÉT Ç+Á~j·TeTT\qT ìÁ>∑Væ≤+#·T≥j˚T ªª<äeTeTTµµ eT]j·TT

<˚Vü≤eTTq+<äT, Ç+Á~j·TeTT\T nej·TeeTT\ <ë«s¡eTT e\q eTqdüT‡≈£î

q∫Ãq≥T¢ e]Ô+#·T#·Tqï$. n≥T¢ e]Ô+#·T≥qT yêÏì ìÁ>∑Væ≤+#·T≥j˚T

Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTìj·TT, <äeTeTìj·TT ù|s¡T.

ñ|üs¡‹ :`

‘êqT |ü<ëàdüqdüTú&Ó’ Òø£ düTK Òø£ dæ<ë›düqdüTÔ&Ó’ ≈£Ls¡TÃ+&ç •e⁄&˚ ‘êqì

∫+‹+#·T düeTj·TeTTq sTT+Á~j·TeTT\T ãVæ≤s¡TàKeTT˝…’q|ü&ÉT yêÏì

yÓqTø£≈£î ˙&çÃ yêÏkÕúqeTT\+<äT ì\T|ü⁄≥j˚T ñ|üs¡‹ j·Tqã&ÉTqT.

‹rø£å :

jÓ÷>±uÛ≤´d üeTT #˚j·TT# ·T+&É>± (<Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü&ÉT)

Vü≤è<äj·÷ø±X¯eTTq ∫‘Y CÀ´‹ Á|üø±•+#·Tq|ü⁄&ÉT eTqdüT‡ #·\qyÓTÆq <ëìì

ôd’]+#·T≥ (ì\T|ü⁄≥) ‹rø£å j·Tqã&ÉTqT.

ÁX¯<ä∆ (uÛÑøÏÔ) :

>∑Ts¡Tùde CÒj·TT#·T >∑Ts¡Tyêø£ y˚T y˚<äyêø£ eTì, eTVü‰eT+Á‘·eTì q$Tà

>∑Ts¡Te⁄qT <Ûë´ì+#·T≥ uÛÑøÏÔ j·Tqã&ÉTqT.

düe÷<ÛëqeTT :

\ø£åýÓTÆqÏº Ä‘·à ‘·q≈£î >√#·]+∫q Ä j·÷‘·àj·T+<˚ ‘·q jÓTTø£ÿ

∫‘·ÔeTTqT \j·TeTTCÒdæ #ê+#·\´s¡Væ≤‘·T&Ó’ j·TT+&ÉTfÒ düe÷<Ûëq eTqã&ÉTqT.

IV) eTTeTTø£å‘·«eTT :

Hê≈£î jÓ÷>∑yÓT≥T¢ |òü*+#·TqT, HqT jÓ÷>∑ ø±+‹ì p#·Tf…≥T¢, jÓ÷>∑eTT

e\q düe÷~Ûì bı+<äTf…≥T¢ nì sT÷ Á|üø±s¡eTT yÓ÷øå±ù|ø£å‘√ j·TT+&ÉT≥j˚T

eTTeTTø£å‘·«eTT nqã&ÉTqT.

á kÕ<Ûäq #·‘·Twüºj·TeTT\qT kÕ~Û+#·ø£ jÓ÷>∑eTT kÕ~Û+#·ã&É<äT.

>∑Ts¡Te⁄e<ä›≈£î yÓfiflø£ eTTqTù| á Hê\T>∑T kÕ<Ûäq\qT bı+<äe\dæ j·TT+&ÉTqT.

‘·<äT|ü] >∑Ts¡Te⁄ e<ä› >∑Ts¡Tø£s¡TDqT bı+~q#√ jÓ÷>∑eTT dæ~∆+#·TqT. ‘·T<ä≈£î

- 62- - 63-

JeqTàø£Ô |ü<ä$ <=s¡T≈£îqT. BìH˚ •yêq+<ëÁX¯eTeTT˝À ªªbò sY bò ˝Ÿ¶ kÕ<Ûäqµµ

nH ù|s¡T‘√ Á|üdæ<ä∆yÓTÆ Á|ü<∏äeTkÕ]>∑ Á|ü‹ jÓ÷>∑ $<ë´]úøÏ Á|üjÓ÷>±‘·àø£eTT>±

H˚s¡TŒ<äTs¡T. Bìπø $y˚ø£eTT, yÓ’sê>∑ eTT, wüŸ dü+|ü‹Ô, eTTeTTø£å‘·«eTT nì

eTs√ ù|s¡T ø£\<äT.

yÓ’sê>∑ eTq>± H˚$T?

»qø£ #·Áø£e]Ô sê»ý˚T\T#·Tqïq÷ n‘·&ÉT |üPs¡íyÓTÆq yÓ’sê>∑éTTqT

ø£*–j·TT+&ÓqT. uÛÑ^s¡<∏ä sêE ≈£L&Ü nÏºyê&˚. kÕ<ÛäTo\T&Ó’q •K<ä«»

eTVü‰sêE jÓ÷>±uÛ≤´düyÓTTqs¡TÃ≥¬ø’ ns¡DéTTq πø¬>qT. ‘·q X¯Øs¡eTT

eT]j·TT ø£eT+&É\eTTô|’ nqTsê>∑eTT ø£*–j·TT+&É, sêDÏjÓÆTq #·÷&É\ sê»´

ìs¡«Vü≤D yÓTTqs¡TÃ#·TH˚ |üPs¡í yÓ’sê>∑ eTT ø£*–j·TT+&ÓqT. ˇø£ kÕ<ÛäTe⁄>±ì,

düHê´dæ >±ì Òø£ >∑èVü≤düTÔì‘√HÓ’qqT ø=+‘· ùd|ü⁄ e÷≤¢&ç Òø£ ø=ìï s√E

\‘·ì‘√ ìedæ+∫q+‘· e÷Á‘·eTTqH˚ n‘·ì dü]jÓÆTq e÷qdæø£ kÕúsTTì

eT]j·TT yÓ’sê>∑ uÛÑ÷$Tø£qT e⁄ >∑DÏ+|üC≤\e⁄. n‘·ì Ä+‘·s¡+–ø£, e÷qdæø£

dæú‹ì ‘Ó\TdüTø=qT≥¬ø’ e‘·ì‘√ #ê˝≤ ø±\eTT ìedæ+#· e\dæ j·TT+&ÉTqT.

düs¡«kÕe÷qéTT>± á $wüj·TeTTq+<äH˚ø£ »qT\T >=|üŒ bıs¡bÕ≥¢qT

#˚j·TT#·T+<äTs¡T. πøe\eTT uÛÖ‹ø£ <äèX¯ eTT#˚ yês¡T yÓ÷düb˛e⁄#·T+<äTs¡T.

uÛÖ‹ø£eTT>± ~>∑+ã]jÓÆT j·TTqï kÕ<ÛäTe⁄qT #·÷∫ ÁbÕs¡+uÛÑeTT q+<äT

yês¡‘·ìì >=|üŒ eTVü≤‘·Tàì>± ‘·\b˛j·TT<äTs¡T. ‘·<äq+‘·s¡eTT kÕMT|ü ,

düìïVæ≤‘· dü+ã+<ÛäeTT#˚ yês¡T ‘·eT n_ÛÁbÕj·TeTTqT e÷s¡TÃ ø=+<äTs¡T.

πøe\eTT uÛÖ‹ø£ ~>∑+ãs¡‘·«eTT ì»yÓTÆq yÓ’sê>∑éTqã&É<äT. uÛÖ‹ø£

~>∑+ãs¡‘·«eTT ø£*–j·TTqï kÕ<ÛäTe⁄ jÓTTø£ÿ eTqdüT‡ $∫Á‘·yÓTÆq ø√]ø£\T,

yê+#·\T eT]j·TT ÄX¯\#˚ ì+&çj·TT+&Ée#·TÃqT. me]øÏ ‘Ó*j·TTqT. ø±e⁄q

e÷qdæø£ ~+>∑ãs¡‘·«y˚T ÄeX¯´ø£yÓT Æj·TT+&ÉTqT. nq>± yêdüq\T,

nVü≤+ø±s¡eTT, Ç‘ê´<äT\qT |üP]Ô>± q•+|üCÒj·Te\j·TTqT. uÛÖ‹ø£

<äèX¯ eTT\#˚ yÓ÷düb˛≈£îeTT. C≤Á>∑‘·Ô, C≤Á>∑‘·Ô, C≤Á>∑‘·Ô.

$wüj·÷q+<äeTT˝Àì <√wüeTT\T

˙≈£î $y˚ø£eTT ˝Ò≈£î+&ÉTH˚ì, ˙e⁄ Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£eTT>± yÓ÷ø£åeTT

H=+<äT≥≈£î ‘·\ô|≥ºy˚ì, düeTj·TeT+‘·j·TT, ‹qT≥, Á‘ê>∑T≥, ìÁ~+#·T≥,

$yêVü≤e÷&ÉT≥, dü+‘êqeTT ø£qT≥j·T+<˚ yÓ∫Ã+‘·Ty˚ì, ˙e⁄ ‹s¡ >∑®+‘·Te⁄

ø£+fÒ ÁX‚wüßº&Éeqã&ÉC≤\e⁄. ˙e⁄ |üX¯óe⁄\ bÕ<äeTT\ jÓTT<ä› ≈£Ls=Ãì yêÏ

qT+&ç nH˚ø£ bÕsƒ¡eTT\qT H˚s¡TÃø=qe\dæj·TT+&ÉTqT. »+‘·Te⁄\T ≈£L&Ü

ÄX¯Ãs¡ ø£s¡yÓTÆq Ä‘·àìÁ>∑Vü≤eTTqT ø£*–j·TT+&ÉTqT. z e÷qe⁄&Ü ˙ Ä‘·à

ìÁ>∑Vü≤yÓT#·ÃÏπø–q~. $wüj·TuÛÀ>∑eTT q+<äT HêHê$<Ûä <√wüeTT\Tqï$. n$

@ $<ÛäeTT\>∑T bÕ|üeTT\T, <äT'KeTT\T, ã\V”≤q‘·\T, sê>∑eTT\T, ùdeø£

uÛ≤eeTT, Vü≤è<äj·T <Ís¡“\éTT, rÁe Á|üj·T‘·ïeTT, b˛sê≥eTT,

<äTsêuÛ≤´düeTT\T, $+‘·\T, ∫Á‘·yÓTÆq ø√]ø£\T e÷qdæø£ n‘·Ts¡‘·\‘√

≈£L&çj·TTqï$. ø±e⁄q düeTdüÔ $wüj·T uÛÀ>∑eTT\qT ‘·èD°ø£]+∫ XÊ+‹

<ÛëeTeTTq+<äT $ÁX¯$T+#·TeTT.

Hêsêj·TD√|üìwü‘·TÔ Ç≥T¢ qT&ÉTe⁄qT. ªªÄ~j·T+<äT ø£s¡àe÷s¡ZeTT, düHê´dü

e÷s¡ZeTT\HÓ&ÉT ¬s+&ÉT e÷s¡ZeTT\T #Ó|üŒã&ÓqT. ¬s+&Ée <ëìj·T+<äT <ëπswüD,

|ü⁄Á‘˚wüD, ˝ÀπøwüD \HÓ&ç Á‹$<Ûä ø√]ø£\qT ‘·´õ+|ü e\j·TTqT nì

#Ó|üŒã&çq~. á ¬s+Ïj·T+<äT düHê´dü e÷s¡Zy˚T ÁX‚wüºyÓTÆj·TTqï~. ‘Ó’‹ÔØj·T

ñ|üìwü‘·TÔ ≈£L&Ü Ç≥T¢ qT&ç$q~. ªª‘ê´>∑eTT ìXÃj·TeTT>± ÁX‚wüºyÓTÆ j·TTqï~.µµ

πøe\eTT uÛÖ‹ø£eTT>± ø£ |ü<ës¡úeTTqT ‘· õ+#·T≥ XSqéTT‘√ düe÷qeTT.

n~ ì»yÓTÆq ‘ê´>∑eTT ø±<äT. düeTdüÔ yêdüq\qT ‘=\–+∫, Vü≤è<äj·T Á>∑+~Ûì

(nC≤„qeTT) q•+|üCÒj·TT≥j˚T ì»yÓTÆq ‘ê´>∑eTT ˝Òø£ düHê´düeTì

#Ó|üŒã&ÉTqT.

yÓ’sê>∑ eTT jÓTTø£ÿ eTVæ≤eT

á ÁøÏ+~ uÛÒ<ä ãT~∆ì ‘· õ+|üe\j·TTqT. ªªH˚qT Ä eTqTEì ø£+fÒ

>=|üŒyê&ÉqT, <ëìì H˚H˚ ˇq]Ã‹ì, á X¯Øs¡y˚T H˚qT, H˚qT ø£s¡ÔqHÓ&ç

ø£s¡Ôè‘ê«_Ûe÷qeTTqT ≈£L&Ü e<ä\e\j·TTqT. MÏì ‘·´õ+|ü≈£î+&Ü ˙

>∑èVü≤eTTqT, uÛ≤sê´|æ\¢\qT e~*q#√ Á|üjÓ÷»qeTT Ò<äT. πøe\eTT ÁbÕ|ü+∫ø£

|ü<ës¡úeTT\qT $&ÉHê&çq yê&ÉT Á|ü|ü+#·eTTqT |üP]Ô>± ‘·´õ+∫Hê&Éì

qT&ÉTe⁄≥≈£î M\T˝Ò<äT. ø±ì ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ã+<ÛäeTT ø£*–j·TT+&çj·TT

<ëìj·T+<äTqï <√wüeTT\qT ø£qT>=ì Á|ü‹ ø√]ø£ qT+&ç $eTT≈£îÔ&Ó’, @

|ü<ës¡úeTT ô|’qqT Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü j·TT+&ÉTyê&ÉT, ì»eTT>± Á|ü|ü+#·eTTqT

- 64- - 65-

‘· õ+∫Hê&Éì #Ó|üŒe#·TÃqT. jÓ÷>∑yêdæwüºeTT˝Àì •K<Ûä«» eTVü‰sêE jÓTTø£ÿ

ø£<∏äqT #·<äTe⁄eTT. á $wüj·TeTT ˙≈£î düŒwüºeTT>± ns¡úeT>∑TqT.

á Á|ü|ü+#·eTTqT |ü]‘· õ+#·TeTT. yÓ÷ø£å ø±+ø£åqT ≈£L&Ü e<ä*ô|≥TºeTT.

n|ü⁄&ÉT ˙e⁄ ‘·Á<ä÷|ü⁄&Ée>∑T<äTe⁄. n~j˚T ˙e>∑T<äTe⁄. ì»yÓTÆq yÓ’sê>∑ eTT

Ò≈£îqï#√, ˙≈£î Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT q+<äT $ø±düeTT ø£\T>∑<äT. s¡+Á<ÛäeTT

>∑\ ≈£î+&É˝Àì ˙s¡T ø±]b˛e⁄q≥T¢, Áe‘·eTT\T, ‘·|üdüT‡\T, X¯øÏ Ô,

<Ûë´qeTT\ìïj·TT eT≥Te÷j·TeT>∑TqT. ø±e⁄q C≤>∑s¡÷≈£î&ÉyÓ’ j·TT+&ÉTeTT.

á Á|ü|ü+#·eTT˝Àì düeTdüÔ eTeTø±s¡eTT\qT ‘Ó>∑Á<äT+#·T≥≈£î ìX¯Ãj·TeTT>±

yÓ’sê>∑ eTT e+Ï X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq K&ÉZeTT eTs=ø£Ï Ò<äT. á K&ÉZeTTqT ˙

#˚‹j·T+<äT <Ûä]+∫ Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq+<äT q&ÉTe⁄eTT. y˚T|òü÷es¡DeTT,

eT÷s¡Tâì ùdïVæ≤‘·eTT, j·Te«qeT+<äTqï n+<äeTT, ◊X¯«s¡ eTT Çeìïj·TTq÷

#ê˝≤ ø=~› ø±\eTT es¡πø j·TT+&ÉTqT. n$ nXÊX¯«‘·eTT\T, M≥ìïÏì

|ü]‘· õ+|ü⁄eTT. <ëVü≤eTT>± j·TTqïyê&˚ ˙s¡T Á‘ê>∑TqT. Äø£* >∑\yê&˚

ÄVü‰s¡eTTqT uÛÑTõ+#·TqT. n<˚ $<ÛäeTT>± Ä<Ûë´‹àø£ ≈£åî‹ŒbÕdü\qT

ø£*–j·TTqïyê&˚ neTs¡yÓTÆq neTè‘·eTTqT bÕqyÓTTqs¡TÃqT.

y˚eTq jÓTTø£ÿ J$‘·eTT |ü]ƒ+|ü <ä–q~. n‘·&ÉT Ä+Á<Ûä<˚X¯eTT jÓTTø£ÿ

C≤„q |ü⁄s¡Twüß&ÉT. n‘·&ÉT $TøÏÿ* >∑s¡Ω yÓTÆq, uÛÀ>∑ìs¡‘·yÓTÆq J$‘·eTT >∑&çô|qT.

n‘·ì j·T+<äT yÓ’sê>∑ eTT‘·Œ‹Ô ø±>±H˚ n‘·&ÉT |üP]Ô>± e÷]b˛jÓTqT. n‘·&ÉT

jÓ÷>∑ ÁuÛÑwüßº&É>∑T≥#˚ n‘·&Ó ≤+Ï kÕ<Ûäq #˚dæ j·TT+&É Ò<äT. ‘·q |üPs¡«»qà

j·T+<ë‘·&ÉT jÓ÷>±uÛ≤´düeTT qT+&ç |ü‹‘·T&ÉT>∑T≥#˚, Ç|ü&Ü‘·&ÉT

C≤„ìj·TjÓT´qT. n‘·&ÉT uÛÑ≈£îÔ\#˚ >ös¡$+|üã&ÉT#·THêï&ÉT. yÓ÷Vü≤eTT eT]j·TT

nVü≤+ø±s¡eTT qT+&ç $eTT≈£îÔ&Ó’ j·TTqïyê&ÉT eT]j·TT dü‘·«>∑TD dü+|üqTï&ÉT

ì»yÓTÆq düHê´dæj·Tì #Ó|üŒã&ÉTqT. rÁeyÓTÆq yÓ’sê>∑ eTT Ò≈£î+&É qs¡TÃqÏº

Ä‘·à $#ês¡eTT eT]j·TT jÓ÷>±uÛ≤´düeTT\T ìwüŒ\eT>∑TqT. yÓ’sê>∑ eTTqT

bı+<ä> ∑\T> ∑ T< ä Ty ˚ì ˙≈ £ î ìX ¯ Ãj·TeTT>± ∫‘· ÔX ¯ ó~ ∆ ø £*–q<äì

ìX¯ÃsTT+#·Tø=qTeTT. Ç+‘·≈£î |üPs¡«eTT ˙≈£î nVü‰¢<äeTTqT ø£\T>∑CÒdæq

|ü<ës¡úeTT Ç|ü⁄&ÉT ˙≈£î nsTTwüºeTT\>∑TqT Ç~ yÓ’sê>∑éTTq≈£î ∫Vü≤ïeTT

e+Ï~.

$TøÏÿ* Á|æj·TyÓTÆq ã+<ÛäTe⁄ >∑‹+∫q|ü&ÉT Òø£ Á<äe´qwüºeTT ø£*–q|ü⁄&ÉT

‘ê‘êÿ*ø£eTT>± ø£\T>∑T yÓ’sê>∑ eTT ø±s¡D yÓ’sê>∑ eTì #Ó|üŒã&ÉTqT. Ä<Ûë´‹àø£

$ø±düeTTq≈£î Ç~ ≈£î $TøÏÿ*>± düVü≤ø£]+#·<äT. dü<ëeø±XeTT \_Û+∫q|ü⁄&ÉT

$wüj·T uÛÀ>∑eTT qqTuÛÑ$+#·T≥¬ø’ eTqdüT‡ y˚∫j·TT+&ÉTqT. ø±e⁄q $y˚ø£

»qéT>∑T yÓ’sê>∑ eTT e÷Á‘·yT Ä<Ûë´‹àø£ $ø±düeTTq≈£î <√Vü≤<äeTT #j·TTqT.

n~j˚T kÕ<Ûä≈£îq≈£î düVü‰j·Tø±], <ëì#˚ n‘·ìøÏ ñ‘·ÿ èwüºyÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£

|ü⁄s√_Ûeè~∆ ø£\T>∑TqT.

$$<ÛäeTT\>∑T yÓ’sê>∑ eTT

ø£wüºeTT\e\¢ ø£\T>∑Tq~ ø±s¡D yÓ’sê>∑ eTT. ì‘ê´ì‘· edüTÔ $y˚ø£eTT

e\¢ ø£\T>∑Tq~ $yø£ |üPs¡«ø£ yÓ’sê>∑ eTT. nì yÓ’sê>∑ eTT ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>±

qT+&ÉTqT. yÓTT<äÏ s¡ø£eT>∑T yÓ’sê>∑éTT >∑\ e÷qe⁄ì eTqdüT‡ ‘êqT

e~*ô|ÏºqÏº Òø£ b˛>=≥Tº≈£îqïÏº |ü<ës¡úeTT\qT ‹]– bı+<äT neø±X¯eTT

\_Û+∫q yÓ+≥H˚ e÷qe⁄&ÉT |ü‘·qyÓTÆ ‘·q |üPs¡«dæú‹øÏ ‹]– e#·TÃqT.

$wüj·÷düøÏ Ô ¬sÏº+|ü⁄ ã\eTT‘√ Á|ürø±s¡yÓTTqs¡TÃ≥¬ø’ e∫Ã n‘·ìì

<Ûä«+düyÓTTqs¡TÃqT. Çø£ |ü<ës¡úeTT\ jÓTTø£ÿ $T<Ûä ‘·«eTTqT >∑T¬sÔ]+– $y˚ø£

$#ês¡eTT\ <ë«sê $wüj·T ‘ê´>∑yÓTTqs¡TÃ eTqTE&ÉT Ä<Ûë´‹àø£

$ø±düeTTH=+<äTqT. n‘·ìøÏ |ü‘·qeTqTq~˝Ò<äT. ‘êqT #·÷∫qÏº ˝Òø£

ÁX ¯eDyÓTTq]ÃqÏ º |ü<ës¡ úeTT\ yÓ ’| ü ⁄ |üs¡T ¬>‘· Ô≈ £î+&Ü eTqdüT‡qT

eX¯eTTq+<äT+#·Tø=qT≥j˚T yÓ’sê>∑éTì #Ó|üŒã&ÉTqT. nìï s¡ø£eTT\

eTeTø±s¡eTT\ qT+&ç eTqdüT‡ $eTTø£ÔyÓTÆq|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T ì»yÓTÆq C≤„qeTT

ñ‘·ŒqïyÓTÆ düe÷~Û dæú‹ dü+uÛÑ$+#·TqT. s¡Vü≤dü X≈£îÔ\T, dü«s¡Z Àø£ÁbÕ|æÔ, $<Vü≤

eT]j·TT \j·TuÛÑ÷$Tø£\T eTTqï>∑Tq eìïj·TTqT πøe\eTT Äø£s¡D\T e÷Á‘·yT

HÓ’j·TTqï$. á düeTdüÔ Äø£s¡¸D\ qT+&ç e÷qe⁄&ÉT |üP]Ô>± $eTT≈£îÔ&ÉT

ø±e\dæj·TTqï~. jÓ÷>∑kÕ<Ûä≈£î&ÉT |üP]Ô>± yÓ’sê>∑ eTTq+<äT Á|ü‹wæº‘·T&Ó’q|ü⁄&ÉT

düe÷~Û dü«j·TeTT>± dæ~∆+#·TqT. |üsêyÓ’sê>∑éTT ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~ÛøÏ

kÕ<ÛäqjÓÆT j·TTqï~.

yÓ’sê>∑ eTT˝Àì uÛÑ÷$Tø£\T

yÓ’sê>∑ eTT q+<äT Hê\T>∑T uÛÑ÷$Tø£\Tqï$.

1) j·T‘·e÷q :` Ç~ eTqdüT‡ $wüj·T yêýÓ÷Vü≤eTTq+<äT |ü&É≈£î+&ÉTq≥T¢

#˚j·TT Á|üj·T‘·ïeTT.

- 66- - 67-

2) e´‹πsø£‘· :` á uÛ Ñ÷$Tø£ j·T+<äT ø=ìï |ü<ës¡ úeTT\T ìqTï

Äø£]¸+#·T#·T+&ÉTqT. n|ü⁄&Üø£s¡DqT, nqTsê>∑eTTqT ‘Ó>∑Á<äT+#·T≥≈£î

˙e⁄ Á|üj·T‹ï+#·T#·T+<äTe⁄. Áø£eTeTT>± á |ü<ës¡úeTT\ô|’ ≈£L&Ü

yÓ’sê>∑ yTs¡Œ&ÉTqT. n|ü⁄&Ü yÓ’sê>∑ eTT |òüT˙uÛÑ$+#·TqT. ø=ìï |ü<ës¡úeTT\T

ìqTï Äø£]¸+∫ yÓ÷Vü≤|ü]∫q|ü⁄&ÉT ˙e⁄ yêÏ qT+&ç |üP]Ô>±

yÓ’<=\>∑e\j·TTqT. Äø£]¸+#·T á |ü<ës¡úeTT\ô|’ yÓ’sê>∑ eTT ø£\yê&ÉyÓ’

<ëìì |òüT˙uÛÑ$+|ü CÒdæø=qe\j·TTqT. á uÛÑ÷$Tø£ j·T+<äT HêHê $<Ûä

|ü<ës¡úeTT\ô|’ ˙≈£î >∑\ yÓ’sê>∑ eTT jÓTTø£ÿ kÕ+Á<Ûä‘· uÀ<Ûä|ü&ÉTqT.

3) @ø£ πø+Á~j·T :` á uÛÑ÷$Tø£ j·T+<äT Ç+Á~j·TeTT\T eX|ü&ç ìXÃ\eTT>±

j·TTqïqT |ü<ës¡úeTT\ô|’ eTqdüT‡≈£î sê>∑<˚«wüeTT \T+&ÉTqT. eT]jÓTTø£

$<ÛäeTT>± #Ó|üŒe\j·TTH˚ì, dü«‘·+Á‘·eTT>± |üì #˚j·TT @πø+Á~j·TeTT

eTqùd‡HÓ’j·TTqï~.

4) eoø±s¡ :` á uÛÑ÷$Tø£ j·T+<äT ñqï‘√qï‘·yÓTÆq á yÓ’sê>∑ eTqã&ÉTqT.

Ç+<äT |ü<ës¡úeTT\T ìqTï @ e÷Á‘·eTT yÓ÷Vü≤|üs¡#·e⁄. n$ Äø£s¡D≈£î

ø±s¡DeTT\T ø±e⁄. Ç+Á~j·TeTT\T |üP]Ô>± ìX¯Ã\eT>∑TqT. eTqdüT‡

≈£L&Ü sê>∑<˚«wüeTT\ qT+&ç $eTTø£ÔeT>∑TqT. n|ü⁄&ÉT ˙≈£î kÕ«‘·+Á‘·‘·

@s¡Œ&ÉTqT. nq+‘·s¡eTT ˙≈£î Ä~|ü‘· C≤„qeTT ø£\T>∑TqT. yÓ’sê>∑ eTT

Ò≈£î+&Ü Ä<Ûë´‹àø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆ ø£\T>∑H˚s¡<äT.

eT+<ä, rÁe, rÁe‘·s¡eTT nHÓ&ç Á‹$<ÛäeTT\>∑T yÓ’sê>∑ eTT\Tqï$.

J$‘· \ø£å eTTqT #˚s¡T≥¬ø’ eT+<ä yÓ’sê>∑ eTT m≈£îÿe düVü‰j·Tø±] ø±<äT.

yÓ’sê>∑ eTT sê>∑eTT Òø£ ø√]ø£≈£î e´‹]ø£ÔyÓTÆj·TT+&ÉTqT. düeTãT~∆ Òø£

ìwüŒø£åbÕ‘·y˚T yÓ’sê>∑éTqã&ÉTqT. ÇVü≤, |üs¡ $wüj·T uÛÀ>∑eTT\≈£î

$eTTKT&Ó’ j·TT+&ÉT≥j˚T yÓ’sê>∑ eTT. $wüjÓ÷qTàKyÓTÆ dü÷ú\yÓTÆj·TTqï

eTqdüT‡qT yÓ’sê>∑ eTT düqï–\¢CÒj·TTqT. n~ eTqdüT‡qT n+‘·s¡TàK

yÓTTqs¡TÃqT. Ç~ eTTeTT≈£åîe⁄\≈£î $TøÏÿ* eTTKýÓTÆq dü<äTZDyÓTÆj·TTqï~.

ì]«ø£\Œ düe÷~Û j·T+<äT Á|üy˚•+#·T≥≈£î Ç~ @¬ø’ø£ kÕ<ÛäqyÓTÆj·TTqï~.

$y˚ø£ »ì‘·eT>∑T yÓ’sê>∑ eTT ìX¯Ã\eTT eT]j·TT XÊ•«‘·yÓTÆj·TT+&ÉTqT.

»qq eTs¡DeTT\T, ∫+‘·\T, n<ÛÓ’s¡ eTT, u≤<Ûä, yê´~Û, qwüºeTT, X‘·è‘·«eTT,

ndü+‘·Twæº, uÛÑj·TeTT eTTqï>∑T HêHê$<Ûä kÕ+kÕ]ø£ <äT'KeTT\qT >∑÷]Ã

Bs¡ÈeTT>± $#ê]+‘·Tyì ‘·ø£åDyT j·T+<äT yÓ’sê>∑ eTT j·TT‘·ŒqïeT>∑TqT.

yÓ’sê>∑ eTT ô|+bı+~+#·T ø=qTf…≥T¢?

uÛÑs¡Ô èVü≤] $s¡∫‘·eTT j·T>∑T yÓ’sê>∑ X¯‘·ø£|üsƒ¡qeTT eT]j·TT $s¡≈£îÔ …’q

kÕ<ÛäT, düHê´düT\ kÕ+>∑‘· eTT#˚ e÷qe⁄ì j·T+<äT yÓ’sê>∑ eTT $ø£dæ+#·TqT.

eTs¡DÏ+∫q e´øÏÔ jÓTTø£ÿ X¯eeTT ø±\Ãã&ÉT#·Tqï|ü⁄&ÉT eT]j·TT >∑]“¤DÏ Åd”ÔøÏ

Á|üdüe ø±\eTTq+<äT ø£\T>∑T H=|ü\ düeTj·TeTT˝À ø£\T>∑T ‘ê‘êÿ*ø£

yÓ’sê>∑ eTT#˚ Ä<Ûë´‹àø√qï‘·«eTT ø£\T>∑<äT. neø±X¯eTT ø£*–q|ü⁄&ÉT eTqdüT‡

|ü<ës¡úeTT\ô|’ $s¡T#·Tø=ì|ü&ÉTqT. ˇø£ e´øÏÔ 12 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç

<Ûë´qyÓTTqs¡TÃ#·Tqï n‘·ìøÏ ‘·–q+‘· Ä<Ûë´‹àø£ $ø±düeTTqT bı+<ä≈£î+&ÉT≥≈£î

>∑\ ø±s¡Dy˚TeTq>± n‘·&ÉT rÁeyÓTÆq yÓ’sê>∑éTT ø£*– ˝Ò≈£î+&ÉT≥j˚T

ø±s¡DeTT. <Ûë´q düeTj·TeTTq+<äT ≈£L&Ü eTqdüT‡ m\¢|ü&ÉT |ü<ës¡úeTT\qT

>∑÷]Ã ∫+‹+#·T#·T+&ÉTqT. eTTeTT≈£åîe⁄ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<äT≥¬ø’

rÁe‘·s¡yÓTÆq yÓ’sê>∑ eTT düVü≤ø£]+#·TqT. |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT C≤„qyTs¡Œ&çq|ü⁄&ÉT dü‘·«,

s¡»düÔ yÓ÷>∑TDeTT\ qT+&ç ≈£L&Ü $&çe&ÉT dæ ú‹ ø£*–q|ü⁄&ÉT n~

|üsêyÓ’sê>∑ eTì #Ó|üŒã&ÉTqT. kÕe÷q´ yÓ’sê>∑ eTTq+<äT yêdüq\T (ø√]ø£\T)

eT]j·TT n\yê≥¢ jÓTTø£ÿ eTTÁ<äj·TT+&ÉTqT. ø±ì |üsêyÓ’sê>∑ eTT q+<äT

düeTdüÔ yêdüq\T, dü+kÕÿs¡eTT\T eT]j·TT ø√]ø£\T |üP]Ô>± <ä>∑›eT>∑TqT.

|üsêyÓ’sê>∑éTT q+<Ó˝≤+Ï ø√]ø£ j·TT+&É<äT. |üPs¡í yê+#êsêVæ≤‘·ý˚T

|üsêyÓ’sê>∑ eTqã&ÉTqT. õÁ‘˚+Á~j·TTì qT+&ç $wüj·TeTT\T ìe]Ô+#·TqT.

ø±ì yê+#· e÷Á‘·y˚T X‚wæ+∫j·TT+&ÉTqT.

uÀ>∑eTj·TJ$‘· eT+<äT ˙≈£î yê+#· Ò≈£î+&ÉTH˚ì uÛÀ>∑$˝≤dü J$‘·eTT

$<ÛëqeTT ˙≈£î s¡T∫+#·<äT. e÷+düeTT, kÕsêsTT @ e÷Á‘·eTT

düTK<ëj·Tø£eTT\T ø±eqTuÛ≤eeTT ˙j·T+<˚s¡Œ&ÉTH˚$, e÷+düeTT, kÕsêsTT

ìHêïø£]¸+|üC≤\e⁄. ˇø£ Åd”Ô, NeTT, s¡ø£ÔeTT, eT÷Á‘·eTT, meTTø£\T,

e÷+düeTT‘√ ì+&çj·TTqï ˇø£ ‘√\T‹‹Ô j·TqT uÛ≤eeTT ø£\T>∑TH˚ì ˙e⁄

Åd”Ô#˚ Äø£]¸+|üã&ÉC≤\e⁄. nÏº dü+<äs¡“¤eTTq+<äT ≈£î e÷+düeTT, kÕsêsTT,

Åd”Ô uÛÀ>∑$˝≤dü J$‘·eTT \_Û+|ü≈£îqïqT eTqdüT‡q+< e÷Á‘·eTT |ü]‘ê|üeTT

ø£\T>∑C≤\<äT.

»qq eTs¡D düeTdü qT >∑÷]Ã ˙yÓ|ü⁄&Ó’qqT Bs¡ÈeTT>± Ä˝À∫+∫‹yê?

nC≤„q ø±s¡DeTT#˚ Åd”Ô qT+&ç ˙≈£î Äq+<äeTT ø£\T>∑Tqì ˙e⁄ e´s¡úeTT>±

- 68- - 69-

‘·\+#·T#·THêïeqTq<˚ BìøÏ düe÷<ÛëqeTT. ˙e⁄ yÓ’sê>∑éTTqT eT]j·TT

$yø£eTTqT ø£*–j·TT+<äTyì, Åd”Ô e\q ≈£î düTKeTT ø£+fÒ <äT'KyT ø£\T>∑Tqì

Á>∑Væ≤+#·TeTT. n|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡ Åd”Ôj·THÓ&ç |ü<ës¡úeTT qT+&ç yÓ’<=\>∑TqT.

ˇø£ |üøÏå |ü+»s¡eTT qT+&ç $&çe&ç dü«‘·+Á‘·eTT>± Äø±X¯eTT q+<äT

dü+#·]+#·T#·Tqï≥T¢ eTqdüT‡ düeTdüÔ yê+#·\ qT+&ç $eTTø£ÔyÓTÆq|ü⁄&ÉT düTK

<äT'KeTT\#˚ n+≥T|ü&É≈£î+&ÉTqT. eT]j·TT @ |ü<ës¡ úeTT #˚‘·qT

Äø£]¸+|üã&Éø£ eTVü‰ yÓ÷Vü≤ ã+<Ûä $eTTø£ÔyÓTÆ $X¯ó<ä∆yÓTÆ j·TT+&ÉTqT.

eTqdüT‡ q+<äT yÓ’sê>∑ eTT ñ‘·ŒqïyÓTÆq yÓ+≥H C≤„qeTHÓ&ç eTTK <ë«s¡eTT

‘Ós¡Teã&ÉTqT. ÁbÕ|ü+∫ø£ düTK uÛÀ>∑eTT# ì»yÓTÆq XÊX«‘· dü+‘·è|æÔ ø£\T>∑<äT.

‘êeTT bı+<ä <ä*∫q |ü<ës¡úeTT\T $T<∏ä j·Tìj·TT ‘êeTT ìedæ+#·T#·Tqï

Á|ü|ü+#·eTT düeTdüÔ dü+ø£≥eTT\‘√ ≈£L&çj·TTqï<äìj·TT u≤>∑T>± >∑T¬sÔ]+–qqT,

Á|ü»\T <äT&ÉT≈£î>± |ü<ës¡úeTT\yÓ’|ü⁄ <äTeTT≈£î#·T+<äTs¡T. Ç~j˚T ªªe÷j·Tµµ.

eTqdüT‡ Ä‘·àj·T+<äT $ÁX¯$T+∫q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T ì‘·´ ‘·è|æÔ ø£\T>∑TqT.

@\qq>± Ä‘·àjT |ü]|üPs¡íyÓTÆj·TTqï~. ø=ìï yfi\˝À πø s¡ø£eT>∑T kÕ<Ûäq#

eTqdüT‡≈£î $düT>∑T »ì+#·TqT. n~ eT]jÓTTø£ÿ kÕ<ÛäqqT yê+∫+#·TqT.

πø $<ÛäyÓTÆq |ü<ä›‹#˚ n~ ‹s¡T>∑ã&ÉTqT. ÇÏº dü+<äs¡“¤eTT\˝À eTqdüT‡q≈£î

ø=+‘· $ÁXÊ+‹ ì∫Ã <ëìì ãT»®–+∫ eTs¡\ <ëì#˚ |üì#˚sTT+#·T≥qT

kÕ<Ûä≈£î&ÉT >∑T¬sÔs¡+>∑e\dæj·TT+&ÉTqT. kÕ<ÛäqqT ì*|æy˚j·TT≥ $TøÏÿ*

bıs¡bÕ≥T. mÏº |ü]dæú‹ @‘Ó+∫qqT Ä<Ûë´‹àø£kÕ<ÛäqqT $&ç∫ô|≥ºsê<äT.

e÷qd æø £ ø £sê à>±s ¡eTTq+< ä T Á| üy ˚•+# · T≥≈ £ î < ä Tw ü º∫+‘ ·\T

ø±#·Tø=ìj·TT+&ÉTqT. nuÛ≤´dæ ‘·q kÕ<ÛäqqT ì*|æy˚j·TTH˚ì, n‘·ì eTqdüT‡

<äj·T´|ü⁄ ø=+|üj·T>∑TqT. <˚ìHÓ’qqT Ä•+#·≈£îeTT. ˙ <Ó’ìø£ <Ûë´qeTT,

ì‘·´ø£è‘·éTT\T eT]j·TT ‘·|üdüT‡qT $X¯«dü˙j·TT&ÉyÓ’ Áø£eTeTT ‘·|üŒø£

Ä#·]+#·TeTT. ˙e⁄ mqTïø=qï e÷s¡ZeTT qT+&ç yÓ’<=\>∑≈£îeTT. n|ü&ÉT

|òü*‘·eTT dü«j·TeTT>± ø£\T>∑TqT. ˙ Á|üj·T‘·ïeTT\T ìX¯Ãj·TeTT>±

$»j·T<äT+<äT_Û‘√ e÷s¡TÁyÓ÷>∑TqT. eTqdüT |ü$Á‘·eT>∑T≥≈£î eT]j·TT

@ø±Á>∑eT>∑T≥≈£î #ê˝≤ ø±\eTT |ü≥TºqT. z|æø£ ø£\yê&ÉyÓ’j·TT+&ÉTeTT.

ªªyÓ’sê>∑ eTT ø£*>∑T+f…qT ◊sêe‘· yÓTøÏÿ j·TT+&ÉT, yÓ’≈£î+sƒ¡eTTqHé—

HêHê eT‘·eTT\˝À ã&ç ø±qø£ ÁãVü≤à+ãT, q&ÉT\T |üX¯ó\jÓT´<äs¡THéµµ

14. »|üeTT

1) »|üeTTq≈£î, <Ûë´qeTTq≈£î >∑\ e´‘ê´düeTT j˚T$T?

<˚e⁄ì jÓTTø£ÿ eT+Á‘·eTT |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚j·TT≥j˚T »|üeTT. <Ûë´qeTq>±

<˚e⁄ì jÓTTø£ÿ >∑TD>∑DeTT\qT ∫+‹+∫ s¡÷|üeTTô|’ eTqdüTqT

@ø±Á>∑|üs¡#·T≥j˚T <Ûë´qeTT. Ç+<äT <˚e⁄ì jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT ìs¡+‘·s¡

<ÛësêbÕ‘·eTT>± Á|üeVæ≤+#·TqT.

2) »|ü düVæ≤‘· <Ûë´qeTq>±H˚$T? »|üs¡Væ≤‘· <Ûë´qeTq>±H˚$T?

kÕ<Ûä≈£î&ÉT @ø£ø±\eTT˝À eT+Á‘·eTTqT »|æ+#·T#·T ‘·q Çwüº<Ó’eeTTô|’

<Ûë´ì+#·TqT. •euÛÑ≈£îÔ\T ªªz+ qeT'•yêj·Tµµ nì eT+Á‘·eTT »|æ+#·T#·T

•e⁄ì jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTTqT eTqdüTq ‘·\#·Tø=+<äTs¡T. Ç~ »|ü düVæ≤‘·

<Ûë´qeTT.

Çø£ »|üs¡Væ≤‘· <Ûë´qeTT nq>± Bìj·T+<äT uÛÑ≈£îÔ&ÉT <Ûë´qeTT‘√ »|üeTT

kÕ–+#·T#·TH˚ j·TT+&ÉTqT. ø=+‘· eé~Û À »|üeTT dü«j·TeTT>± ì\T|üã&ç,

<Ûë´qeTT˝À e÷Á‘·y˚T ìeT>∑Tï&É>∑TqT.

3) πøe\eTT »|üeTT e÷Á‘·y˚T yÓ÷ø£åeTT ìe«>∑\<ë?

ne⁄qT, eT+Á‘√#êÃ¤s¡D˝À n‘· <ÛäT“¤‘·yÓTÆq XøÏÔ >∑\<äT. á eT+Á‘· XøÏÔjT

kÕøå±‘·TÔ uÛÑ>∑e+‘·Tì düeTTKeTTq≈£î ‘√&=ÿìb˛>∑\<äT.

4) n_Ûeè~∆ #Ó+~q kÕ<Ûä≈£î&ÉT »|üe÷\ ñjÓ÷–+#·e …Hê?

nedüs¡eTT Ò<äT. nsTT‘˚ ìÁ<äeTT+#·T≈£î e∫Ãq|ü&ÉT e÷\ Á‹|ü≥

eT+∫~. »|üeTT‘√ eTqdüT n\dæq|ü&ÉT eTqdüT‡q≈£î $ÁXÊ+‹ ì#·TÃq~>±

»|üe÷\ ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃqT.

5) »|üeTTq≈£î 2 Òø£ 3 eT+Á‘·eTT\qT ñ|üjÓ÷–+#·e#·ÃHê?

m\¢|ü&ÉT ˇπø eT+Á‘·eTTH˚ ñ|üjÓ÷–+#·T≥ eT+∫~. ˙e⁄ •e

uÛÑ≈£îÔ&ÉyÓ’q#√ •es¡÷|üeTTH˚ sêeTTì˝À, ø£èwüßíì˝À, <äTs¡Z˝À, >±sTTÁ‹˝À

Á|ü‹wæ+#·T≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TeTT. nìï s¡÷|üeTT\T áX«s¡Tì Á|ü‹s¡÷|üeTT Ò.

•e⁄ì |üPõ+#·T≥j˚T sêeTTì, <äTs¡ZqT, ø£èwüßíì, >±sTTÁ‹ì, $wüßíe⁄qT

|üPõ+#·T≥j·Tì ‘Ó\TdüTø=qTeTT.

- 72- - 73-

ø±ì eTqdüT Ç‘·s¡ dü+ø£\ŒeTT\˝À Á|üe]Ô+#·TqT. nq>± ($ø£\ŒeTT

#Ó+<äTqT) ø±ì e÷qdæø£ »|üeTT ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ø£\ŒeTT\qT #√s¡ j·Tø£

e÷s¡ZeTT\ìï+Ïì eT÷dæy˚j·TTeTT. y˚s=ø£ $<ÛäeTTq #Ó|üŒe …qqï, »|ü

düeTj·TeTTq eTH√j·T+Á‘ê+>∑eTT˝À ô|s¡Ï >∑TeTàeTT qT+&ç Á|üy˚•+#Ó&ç

ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ø£\ŒeTT\T eT+Á‘√#êÃ¤s¡D‘√ ìs√~Û+#·ã&ÉTqT.

16) eT+Á‘· »|üeTTe\q Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<äT≥≈£î

‘·–q X¯øÏÔì bı+<ä>∑\e÷?

eT+Á‘·eTT jÓTTø£ÿ eTVæ≤eTqT >∑÷]Ã ˙e⁄ <äè&ÛÉyÓTÆq $XÊ«düeTT

ô|+bı+~+#·Tø=qT≥ nedüs¡eTT. eT+Á‘·eTT nq+‘·yÓTÆq ~e´X¯øÏÔ‘√

ì+&çj·TTqï~. ìs¡+‘·s¡ »|üeTT e\q e⁄ ‘·–q kÕeTs¡ú eTTqT, Ä<Ûë´‹àø£

X ¯ø Ï Ôì, Ä‘·àã\eTTqT bı+<ä>∑\e⁄. ìs¡+‘·s¡ HêeTdüàs ¡De\q

eT+Á‘·#Ó’‘·qéTT C≤>∑è‹ø±>∑\<äT. ‘·<ë«s¡ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT H=+<ä>∑\e⁄.

17) eT+Á‘· »|üeTTq+<ä* ªªuÛ≤eeTTµµ nq>±H˚$T?

eT+Á‘·düàs¡D #˚j·TTyêìøÏ uÛÑ>∑e+‘·Tì m&É\ ‘êqT <ëdüT&ÉT>± >±ì

(<ëdü uÛ≤eeTT) •wüß´&ÉT>± >±ì (düKúÛ≤eeTT) Òø£ |ü⁄Á‘·uÛ≤eeTT‘√ >±ì,

Á|æj·TT&ÉT>± >±ì, ‘·+Á&ç>± >±ì uÛ≤$+∫, Ä uÛ≤eq‘√ »|üeTT

#j·Te\j·TTqT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‘·q Vü≤è<äj·TkÕúqeTTq n~wæ+∫ j·TTqï≥T¢>±

n#·ÃÏ qT+&ç Á|üXÊ+‹ì, C≤„qeTTqT, |ü$Á‘·‘·qT ‘·qô|’ yÓ<ä»\T¢#·Tqï≥T¢>±

≈£L&Ü uÛ≤$+#·e#·TÃqT. eT+Á‘·eTT Vü≤è<äj·TeTTq |ü$Á‘·|üs¡#·T#·T,

yê+#·\qT, <äTwü dü+ø£\ŒeTT\qT, #Ó&ÉT dü+kÕÿs¡eTT\qT q•+|üCÒj·TT#·Tqï

<äìj·TT uÛ≤$+#·e …qT.

18) Á|üDe »|üeTT >∑èVü≤düTÔ&ÉT #˚j·Te#·TÃHê?

n‘·&ÉT kÕ<Ûäq #·‘·Twüºj·TeTT˝À ìcÕí‘·T&Ó’ eT\ $πøå|üeTT\ qT+&ç

yÓ’<=\–q#√ n‘·ìøÏ C≤„qjÓ÷>∑ kÕ<Ûäq˝À ÄdüøÏÔj·TTqï#√ nÏº e´øÏÔ

z+ø±s¡eTT »|æ+#·e#·TÃqT.

19) z+ø±s¡eTT »|æ+#·Tq|ü⁄&ÉT Hê<äeTT‘√ H˚qT @ø£eTT ø±e …Hê?

Á|üDeeTTô|’ <Ûë´ì+#·Tq|ü⁄&ÉT z+ø±s¡ Hê<äeTTqT e÷qdæø£eTT>±

»|æ+∫, H˚qT düs¡« yê´|üø£yÓTÆq, |ü$Á‘·yÓTÆq dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ÉTqT

nì uÛ≤$+#·TeTT. Hê<äeTT‘√ @ø£eTT ø±e\dæq |üì Ò<äT.

»|üeTT ` ÁbÕ<Ûëq´‘·

»|üeTTq≈£î >∑\ ÁbÕeTTK´‘· mÏº~?

á ø£*j·TT>∑ eT+<äT »|üyÓTTø£ÿÏ áX«s¡Tì ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î düT\uÛÑyÓTÆq

e÷s¡ZeTT. n<Ó’«‘·dæ~∆, uÛÑ>∑eBZ‘· yê´K´qeTTqT s¡∫+∫q l kÕ«$TeT<ÛäTdü÷<Ûäq

düs¡dü«‹, ø£èwüí uÛÑ>∑yêqTì eT+Á‘·eTTqT »|æ+#·T≥# ø£èwüí <äs¡ÙqeTTqT bı+<ÓqT.

|ü+#·<ä•ì s¡∫+∫q l $<ë´s¡D´kÕ«$T >±j·TÁ‹ eT+Á‘· »|üeTTe\¢

>±j·TÁ‹e÷‘· <äs¡ÙqeTTqT bı+<ÓqT. H˚Ï |ü+&ç‘·T\T ø± ÒJ $<ë´s¡Tú\T

#ê˝≤ eT+~ uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ |üsƒ¡qeTT e\q, eT+Á‘·eTT, eT+Á‘·X¯≈£îÔ\+fÒ @

e÷Á‘·eTT qeTàø£eTT Ò≈£î+&É ñHêïs¡T. yês¡T »|üeTTqT |üP]Ô>± e÷ìydæHês¡T.

Ç~ #ê˝≤ <äT'Kø£s¡eTT. j·TÚeH√Á<˚ø£eTT#˚‘·qT n\Œ C≤„qeTTq¬ø’ >∑]«+∫

HêdæÔ≈£î\>∑T#·THêïs¡T.

Äj·TTe⁄ dü«\ŒeTT, ø±\eTT |üs¡T¬>‘·TÔ#·Tqï~. Á|ü|ü+#·eT+‘·j·T÷

yêýÓ÷Vü≤eTT\‘√ ì+&çj·TTqï~. nC≤„q ã+<ÛäeTTqT Á‘Ó+∫y˚dæ ìsê´D≤

q+<äeTTqT nqTuÛÑ$+|ü⁄eTT. e⁄ »|üeTT #˚j·T≈£î+&É >∑&ç|æq Hê&˚ s√»+‘ê

e´s¡ú|ü⁄∫Ã‹eì jÓT+#·TeTT. »|üeTT #˚j·T≈£î+&É ‹qT≥, Á‘ê>∑T≥, ìÁ<ä

b˛e⁄≥\‘√ e÷Á‘·eTT ø±\eTT >∑&ÉT|ü⁄yê&ÉT ì\Te⁄>∑ ô|]–b˛sTTq |üX¯óy˚!

Á|ü‹ eT+Á‘·eTTq≈£î ˇø£ ãTTwæ, #·+<ädüT‡, <˚e‘ê;»eTT, X¯øÏ Ô

ø°\ø£eTT\qTq$ j·TT+&ÉTqT.

˙ sTTwüº <Ó’eeTT jÓTTø£ÿ eT+Á‘·eTTqT ns¡ú düVæ≤‘·eTT>∑qT, dü]j·T>∑T

uÛ≤eeTT‘√qT e÷qdæø£eTT>± »|æ+#·TeTT. n≥T\ #˚j·TT≥#˚ e⁄ Ä<Ûë´‹àø£

˝≤uÛÑeTT bı+<ä>∑\e⁄. eT+∫ #Ó&É¶\qT >∑T]+∫ @<Ó+‘· es¡≈£î ≤uÛÑ<ëj·Tø£eTT

nHÓ&ç Ä˝À#·q\‘√ ø±\yÓT\ eè<Ûë |ü⁄#ÓÃ<äe⁄. ‘Ó*$ >∑\yê&ÉyÓ’ ‘·«s¡>±

»|üeTTqT ÁbÕs¡+_Û+∫ ˝≤uÛÑeTTqT bı+<äTeTT. eT+Á‘·eTT\ìïj·TT düe÷q

X≈£îÔ\T >∑\y. z+ qyÓ÷ Hêsêj·TD ø£+fÒ, z+ qeT •yêj·T >±ì, lsêeT>±ì,

sê<Û˚XÊ´+ >±ì m≈£îÿe X¯øÏ Ô>∑\eì #Ó|ü≥ ‘·|ü. @ eT+Á‘·eTTqT

»|æ+∫q|üŒÏø°, áX¯«s¡ C≤„qeTTqT ‘·|üŒø£ bı+<Ó<äe⁄. yê©àøÏ eTVü≤]¸

ªªsêeTµµ≈£î ã<äT\T ªªeTsê eTsêµµj·Tì »|æ+∫ Ä‘·àC≤„ì j·TjÓT´qT. ø=+<äs¡T

z+ >±ì, k˛Vü≤+ >±ì, z+ qyÓ÷ Hêsêj·TD ø£+fÒ m≈£îÿe eTVü≤‘·TÔ >∑\eì

- 74- - 75-

‘·\#Ó<äs¡T. Ç~ ‘·|ü. z+ >±ì k˛Vü≤+ >±ì @ X¯øÏÔì @ dæú‹ì Çe«>∑\y√,

lsêeT >±ì, sê<ÛXÊ´+ >±ì, n<˚ dæú‹ì X¯øÏÔì sTTe«>∑\e⁄.

˙e⁄ y˚<ä uÀ<Ûäq\qT >∑T]+∫ dü+<˚Væ≤+#·e<äT›, ndü+|üPs¡íyÓTÆq

$XÊ«düeTT#˚ |ü‘·qyÓTT+<Ó<äe⁄. »|üeTT q+<äT $XÊ«düeTT Òì <äTs¡“\T&Ó+‘·

»|üeTT #˚dæqqT, Ä<Ûë´‹àø£eTT>± eè~∆bı+<äC≤\&ÉT. Á|ü‹yê&ÉT ªªH˚HÓe]ìµµ

nì Ä‘·à|üØø£å #˚düTø=qT≥≈£î |üìøÏsê<äT. ø=~› eT+~ e÷Á‘·y˚T n+<äT≈£î

ns¡TΩ\T. e⁄ Ä‘·à, áX¯«s¡T&ÉT, <˚e‘·, eT+Á‘·eTT, sTTeìïj·TT ø£fÒj·TqT

uÛ≤eeTT ø£*–j·TT+&Ée …qT. á uÛ≤eeTT ‘√H˚ ˙e⁄ ˙ >∑Ts¡T eT+Á‘·eTTqT

>±ì Çwü<˚e‘ê eT+Á‘·eTTqT >±ì »|æ+#·e …qT. n≥T\ #˚dæqH˚, ˙≈£î

eT+Á‘· dæ~∆ >±ì, Ä‘·àC≤„qeTT ø±ì \_Û+#·TqT. eT+Á‘·eTT >∑T]+∫ |üPs¡íyÓTÆq

C≤„qeTT Ò≈£î+&É »|æ+∫q|üŒÏøÏ ≈£L&Ü áX¯«s¡ C≤„qeTT \_Û+#·TqT. ns¡ú

düVæ≤‘·eTT>± |üPs¡í C≤„qeTT‘√ »|æ+#·T eT+Á‘·eTT ø£+fÒ Ç~ ø=+‘·

Ä\dü eTT>± C≤„H√<äj·TeT>∑Tq≥T\ #˚j·TTqT. eT+Á‘· X¯øÏÔ es¡íHêr‘·eTT.

˙e⁄ ns¡údüVæ≤‘·eTT>± @ø±Á>∑‘·‘√ eT+Á‘·eTTqT »|æ+∫q#√ ˙≈£î ‘·«s¡ ÀH˚

Ä‘·à C≤„qeTT ø£\T>∑TqT.

áX«s¡HêeTeTTqT m\¢|ü&ÉT düà]+#·T n\yê≥TqT CÒdüTø=qTeTT. Ç≥T\

CÒdæq#√ eTs¡D düeTj·TeT+<äT e⁄ düT\uÛÑeTT>∑ n‘·ìì düà]+#·>∑\T>∑T<äTe⁄.

áX«s¡Tì >∑T]+∫ $e]+#·T≥ ndü+uÛÑeeTT. n+‘·eTT >∑\ edüTÔe⁄qT >∑T]+∫

e]í+|ü e#·TÃqT. ø±ì Á|ü|ü+#·eTT q+‘·ÏøÏ ø±s¡≈£î&ÉTqT, nq+‘·T&ÉTqT,

n>∑T n‘·ìì >∑T]+∫ mes¡T ‘Ó\T|ü>∑\s¡T? nÏº áX¯«s¡Tì >∑T]+∫ á

dü«\ŒeT>∑T eTqdüT‡ Væ≤+|üC≤\<äT. ø±ì |ü$Á‘·yÓTÆq @ø±Á>∑‘·‘√ ≈£L&çj·TTqï

eTqdüT‡‘√ #˚j·TT »|üeTT eT]j·TT <Ûë´qeTT e\¢ n‘·ìì (áX¯«s¡Tì)

‘Ó*dæ ø=qe#·TÃqT.

15. >±j·TÁ‹ kÕ<Ûäq ` »|ü $<ÛëqeTT

eTqdüT‡ eT\, $πøå|ü, Äes¡DeTT \HÓ&ç eT÷&ÉT <√wüeTT\qT ø£*–

j·TTqï~. ìcÕÿeTø£s¡à ˝Òø£ >±j·TÁr eT+Á‘· »|üeTT <ë«sê eT\<√wü

ìyês¡DeT>∑TqT. ∫‘·ÔX¯ó~∆j˚T jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ Á|ü<∏äeT uÛ≤>∑yÓTÆ j·TTqï~.

HÓ’‹ø£ X¯ó~∆ Òø£ dü]jÓÆTq <Ûë]àø£ Áø£eT•ø£åD Ò≈£î+&Ü ˙y˚|üì jÓÆTqqT

#˚j·TC≤\e⁄. ˙yÓqïÏøÏì s¡e«+‘· Ä<Ûë´‹àø±_Ûeè~∆jÓÆTqqT >±+#·C≤\e⁄.

¬s+&ÉT \ø£å\T Òø£ n~Ûø£eTT>± >±j·TÁr »|üyÓTq]Ãq#√ eTqdüT‡ |ü]X¯ó

<ä∆eT>∑TqT. ∫‘·ÔeTT Á|üø±X¯e+‘·eT>∑TqT. düeTdüÔ ÁbÕDT\qT düèõ+∫q

uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ürø£y˚T >±j·TÁ‹.

ÁbÕ‘·'ø±\eTT 36 kÕs¡T¢, eT<Ûë´Vü≤ï+ 36 kÕs¡T¢, kÕj·T+ø±\eTT 36

kÕs¡T¢, yÓTT‘·ÔeTT Á|ü‹~qeTT ø£ düeTT 108 kÕs¡T¢ >±j·TÁ‹ eT+Á‘· »|üeTT

#˚j·TTeTT. Ç~ Á|ü<∏äeT |ü<ä›‹. ˙e⁄ Á|ü‹ ~qeTT ˙ M\TqT ãÏº m+‘·

m≈£îÿe n~Ûø£ dü+K´>± »|üeTT #˚dæq#√ n+‘· ˝≤uÛÑeTTqT bı+<äT<äTe⁄.

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT˝À ‘=$Tà~ HêeTeTT\T ø£\e⁄. ny˚eTq>±

1) z+, 2) uÛÑ÷', 3) uÛÑTe', 4) düTe', 5) ‘·‘Y, 6) dü$‘·T', 7) eπsD´yéT,

8) uÛÑs¡Z', 9) <edü R á ‘=$Tà~ HêeTeTT\ <ë«sê uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ø°]Ô+|üã&ç

j·TTHêï&ÉT. ªªBÛeTVæ≤µµ j·TqT |ü<äeTT n‘·ì j·Ts¡Ãq Òø£ ñbÕdüq j·Tì

ns¡úeTT. ªª~ÛjÓ÷ jÓ÷q' Á|ü#√<äj·÷‘Yµµ Ç~ Ä uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ

ÁbÕs¡úqjÓÆTj·TTqï~.

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTTqT |ü]ƒ+#·Tq|ü⁄&ÉT ◊<äT dü ú\eTT\˝À Ä|æ

|ü]ƒ+#·e\j·TTqT. n<Ó≥¢q>± :`

1) zyéT ` Á|ü<∏äeTeTT

2) uÛÑ÷s¡“¤e düT‡e' ` ¬s+&Ée

3) ‘·‘·‡$‘·Ts¡«πsD´+ ` eT÷&ÉT

4) uÛÑs√Z<˚edü´BÛeTVæ≤ ` Hê\T>∑T

5) ~ÛÛjÓ÷jÓ÷q'Á|ü#√<äj·÷‘Y ` ◊<äT

eT+Á‘·eTTqT |ü]ƒ+#·Tq|ü⁄&ÉT Òø£ »|æ+#·Tq|ü⁄&ÉT Á|ü‹ Ä|ü⁄<ä\ düú\eTT˝À

Ä|æ »|æ+#·e …qT. q&ÉT#·T#·Tqï|ü⁄&ÉT, ≈£Ls=Ãqï|ü⁄&ÉT, |üs¡T+&çq|ü⁄&ÉT, nìï

|ü]dæú‘·T\˝À ≈£L&Ü e÷qdæø£+>± >±j·TÁ‹ »|üeTT #˚j·Te#·TÃqT. <ëìe\¢

mÏº <√wüeTT Ò<äT.

Væ≤+<äTe⁄\+<ä]ø° ˇø£ÿ >±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT e÷Á‘·y˚T kÕe÷q´eTT>∑

#Ó|üŒã&çq~. |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉT, düe÷H√eT+Á‘·' n+<ä]ø° düe÷qeTT>± πø

eT+Á‘·eTT+&É e\j·TTqì y<äeTT\ HêC≤„|æ+#ÓqT, n+<äTe\qH á ªª>±j·TÁ‹

- 76- - 77-

eT+Á‘·eTTµµ Væ≤+<äTe⁄\+<ä]øÏ düe÷qeTT>± ù|s=ÿqã&çq~. s¡Vü≤dü yÓTÆqÏº

ñ|üìwü‘Y C≤„qeT+‘·j·TT, Hê\T>∑Ty˚<äeTT\jÓTTø£ÿ kÕs¡uÛÑ÷‘·yÓTÆj·TTqï~.

>±j·TÁ‹ì me¬s’‘ ns¡úeTT #dæø=+<äTs√ yêπs ì»yÓTÆq Áu≤Vü≤àDT\T. Hê\T>∑T

y˚<äeTT\T kÕ+‘·eTT>± HÓ]–q|üŒÏøÏì >±j·TÁ‹ eT+Á‘· C≤„qeTT Òì yê&ÉT

X¯SÁ<äT&˚j·T>∑TqT.

eT÷&ÉT $<ÛäeTT …’q »|üeTT

uÛ Ñ> ∑e+‘·Tì jÓTTø £ ÿ @ eT+Á‘ ·eTTH Ó ’qqT ñ#·Ã]+#·T≥j˚T

»|üeTqã&ÉTqT. »|üeTT, yÓ’K], ñbÕ+X¯ó, e÷qdæø£eTT. n$ eT÷&ÉT

$<ÛäeTT\T. yÓ’K] dü÷ú\»|üeTT, ñbÕ+Xó dü÷ø£å à»|üeTT eT]j·TT e÷qdæø£

»|üeTT |üs¡yÓ÷‘·ÿèwüyÓTÆq~.

uÛÑ>∑e+‘·Tì ~e´s¡÷|üeTTq+<äT, eTqdüT‡qT \j·TyÓTTqs¡TÃ≥ <Ûë´qeTT

nqã&ÉTqT. $~Û j·TTø£ÔyÓTÆq j·T»„eTT ø£+f… yÓ’K] »|üeTT |ü~ ¬sf…¢≈£îÿe,

yÓ’K] »|üeTT ø£+fÒ q÷s¡T¬s≥T¢ ñbÕ+X¯ó »|üeTT n~Ûø£eTT, ñbÕ+X¯ó

»|üeTT ø£+f… e÷qdæø£ »|üeTT yÓsTT´+‘· \~Ûø£eTT.

16. <äèwæºì e÷s¡TÃeTT

#Ó&ÉTqT eT+∫>± e÷s¡TÃ≥≈£î (3) e÷s¡ZeTT\T ø£\e⁄. á kÕ<ÛäqeTT\T

#˚j·TTyê]øÏ #Ó&ÉT <äèwæº j·TT+&É<äT. Bìì ì‘· eTT nuÛÑ dæ+#· e\j·TTqT.

1) me«&ÉT |üP]Ô>± <äTwüßº&ÉT ø±&ÉT. Á|ü‹yêì j·T+<äT ø=ìï eT+∫

>∑TDeTT\T ø£\e⁄. Á|ü‹ yêìj·T+<äT >∑\ eT+∫ì yÓ<äT≈£î dü«uÛ≤eeTT

q\es¡T#·Tø=qTeTT. Ç~ #Ó&ÉTqT yÓ<äT≈£î n\yê≥T qT+&ç ‘·|æŒ+#·>∑\<äT.

2) HÏ yÓ÷dü>±&ÉT πs|ü⁄ kÕ<ÛäTe⁄ ø±e#·TÃqT. ø±e⁄q n‘·ìøÏ dü‘·‡+>∑‘·«eTT

\_Û+|üCÒj·TTeTT. n‘·ì j·T+<ä* yÓ÷düeTTqT <˚«wæ+#·TeTT. n+‘˚>±ì

n‘·ìì >±<äT.

3) Ä‘·à <äèwæº q\es¡#·Tø=qTeTT. Á|ü‹ #√≥ Á|ü‹ <ëìj·T+<äT >∑\ |üs¡e÷‘·à

n+X¯eTTqT #·÷&ÉTeTT. n‘·qT ˙ düMT|üeTTq ñqï≥T¢ uÛ≤$+#·TeTT.

n) ˇø£ uÛÖ‹ø£ XÊÅdüÔy˚‘·Ô <äèwæº À Åd”Ô ø=ìï m\Åø±ºqT\ ≈£L&çø£.

Ä) ˇø£ yÓ’X‚wæø£ ‘·‘·«y˚‘·Ô <äèwæº À Åd”Ô |üs¡e÷DTe⁄\ ≈£L&çø£

Ç) ˇø£ |ü⁄*øÏ ÄyÓT uÛÑTõ+#Ó&ç |ü<ës¡úeTT

á) ˇø£ ø±eT ≈£î&É>∑T uÛÑs¡Ô≈£î ÄyÓT dü+uÛÀ>∑ edüTÔe⁄

ñ) ˇø£ @&ÓÃ&ç _&É¶≈£î ÄyÓT bÕ*#ÓÃ&ç ‘·*¢

) ø£ $sê–øÏ ÄyÓT eT\eT÷Á‘·eTT\‘√ ì+&çj·TTqï ø£ ‘√\Tdü+∫

m) ˇø£ |üPs¡í C≤„ìøÏ ÄyÓT dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|üeT>∑T Ä‘·à

ø±e⁄q eTqdüT‡qT e÷s¡TÃø=qTeTT. n|ü⁄& e⁄ uÛÑ÷˝Àø£eT+<äT dü«s¡ZeTTqT

#·÷&É>∑\e⁄. ˙e⁄ #Ó&ÉT <äèwæºì, |üs¡TwüeT>∑T yê≈£îÿqT ø£*–j·TTqï+‘· es¡≈£î

ñ|üìwü‘·TÔ\qT, y<ä+‘· dü÷Á‘·eTT\qT mìï+Ïì #·~$q|üŒÏøÏì Á|üjÓ÷»qeTT

Ò<äT. yÓTT<äÏ ¬s+&ÉT |ü<ä›‘·T\T ÁbÕs¡+uÛÑ≈£î\≈£î, ∫e] ¬s+&ÉT ñqï‘· dæú‹øÏ

e∫Ãq jÓ÷>∑ kÕ<Ûä≈£î\≈£î j·TTqï$.

|ü$Á‘·yÓTÆq @ø±ø£ås¡eTT jÓTTø£ÿ Á|üjÓ÷»qeTT (z+) :

á |ü$Á‘·yÓTÆq @ø±ø£ås¡eTT Á|üø£è‹ ã+<ÛäeTT qT+&ç $&çe&É CÒdæ Áø£eT

Áø£eTeTT>± |üs¡yÓ÷qï‘êq+<ä kÕÁe÷»´eTTyÓ’|ü⁄ >=ìb˛e⁄ kÕ<ÛäqjÓÆT j·TTqï~.

á ø±s¡DeTT#˚‘·H˚ Bì ø£‘· +‘· ÁbÕeTTK´‘· Çe«ã&çq~. Á|ü‹ eT+Á‘·eTT

Á|üDeeTT‘√H˚ ÁbÕs¡+uÛÑeT>∑TqT. eTq Væ≤+<ä÷eT‘· kÕs¡eT+‘·j·TT á

@ø±ø£ås¡eTTq+<˚ Ç$T&çj·TTqï~. Ç~V”≤qdæú‹ j·T+<äTqï yê]øÏ, n‘·T´qï‘·

dæú‹j·T+<äTqï yê]øÏ düHê´düT\≈£îq÷ï ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆ j·TTqï~. á eT+Á‘·eTTqT

ñqï‘·yÓTÆq y˚T<ÛëX¯øÏÔ ø£*–j·TTqï Åd”Ô\T nuÛÑ dæ+|üe#·TÃqT. sêDÏ#·T&Ü\qT

ñ|üe÷qeTT>∑ ¬>’ø=qe\j·TTqT. ÇÏº Åd”Ô\T Á|üDeeTT qT#·Ã]+#·e#·TÃqT.

z+ø±s¡ »|üeTT ˙ »qàVü≤≈£îÿ. Ç~ Á|ü|ü+#·eTT˝Àì düeTdüÔ »qT\

jÓTTø£ÿ kı‘·T Ô. Bìì dü«s¡j·TTø£ ÔeTT>± ñ#·Ã]+#·Tyê&ÉT Ä<Ûë´‹àø£

ã\dü+|üqTï&ÉT. q÷‘·H√‘ê‡Vü≤ |üP]‘·T&ÉT. eT]j·TT düs¡«XøÏÔ düeTì«‘·T&É>∑TqT.

n~ Ä<Ûë´‹àø£ Áù|s¡DqT eT]j·TT n+‘·sY C≤„qeTTqT ø£*–+∫ eTqdüT‡qT

es¡íHêr‘·yÓTÆq Á|üø±X¯eTT eT]j·TT j·TX¯düT‡‘√ ≈£L&çq Wqï‘·´eTT

H=+~+#·TqT. z+ø±s¡y˚T ˙ Ä<Ûë´‹àø£ uÛÀ»qeTT eT]j·TT ã\es¡∆ø£yÓTÆq

s¡kÕj·TqyÓTÆ j·TTqï~. n~ ~e´XøÏÔ düe÷ì«‘·yÓTÆj·TTqï~. n~ ùdïVæ≤‘·T&ÉT

eT]j·TT XÊX¯«‘· dü+s¡ø£å≈£îì e+Ï~. z+ø±s¡eTT q+<äT J$+#·TeTT.

- 78- - 79-

z+ø±s¡eTTqT >∑÷]Ã <Ûë´ì+#·TeTT. z+ø±s¡eTT q+<äT XÊ«k˛#êÃ¤«dü\qT

»s¡T|ü⁄eTT. z+ø±s¡eTTq+<äT Á|üXÊ+‘·T&ÉyÓ’ $ÁX¯$T+#·TeTT. z+ø±s¡y˚T

ÄÁX ¯j ·TeTT ø £\yê& Ée> ∑ TeTT. z+ø±s ¡eTT ìqTï ìs ¡+‘ ·s ¡eTT

dü+s¡øÏå+#·TqT>±ø£. ªªz+ø±s¡eTT ˙≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£eT>∑T>±ø£.µµ

l dü+|üPsêí <˚$øÏ <ëdüT&ÉHÓ’ X¯s¡DTCÒ‘·T

<Ûäs¡DÏ À <ä\‘·THé, Hê <√wü+ãT\ìï <äè+#·y˚

yêdæ>∑ dü+|üPs¡í ˙≈£î e+<äqeTe÷à

lll •yêq+<ä kÕ«$T >∑Ts¡T+e+<˚

ø£s¡TD≤eTè‘· yê]~ÛjYT

eTTeTT≈£åLD≤+ X¯s¡D´+#·

Á|üdüHêïHê+ uÛÑj·÷eVü≤+

17. •e |ü+#êø£å] s¡Vü≤düéTT eT]j·TT •e ‘·‘·«eTT

q.eT.•.yê.j·T, Ç~ •e⁄ì jÓTTø£ÿ eTVü‰ eT+Á‘·eTT. Ç~ @&ÉT ø√≥¢

eT+Á‘·eTT\˝À ÁX‚wüºyÓTÆq eT+Á‘·eTT. Bìì jÓTe¬s’‘˚ uÛ≤yê|üs¡+>± »|ækÕÔs√

yê] düø£\ $|òü÷ï\T eT]j·TT düs¡«πø¢X¯eTT\T e÷j·TyÓTÆ yê]øÏ XÊX¯«‘·

ÇVü≤|üs¡ düTKeTT\ H=dü+>∑TqT.

á |ü+#êø£å] eT+Á‘·eTT nsTT<äT s¡ø±\T>±qTqï~.

1) qeT' •yêj·T ` Ç~ dü÷ú\ |ü+#êø£å] j·Tqã&ÉTqT.

2) •yêj·T qeT' ` Ç~ dü÷ø£åà |ü+#êø£å] j·Tqã&ÉTqT.

3) •yêj·T •e ` Ç~ ø±s¡D |ü+#êø£å] j·Tqã&ÉTqT.

4) •yêj·T ` Ç~ eTVü‰ø±s¡D |ü+#êø£å] j·Tqã&ÉTqT.

5) • ` Ç~ eTTøÏÔ |ü+#êø£å] j·Tqã&ÉTqT.

qeT' •yêj·T nq>± •e⁄ìøÏ qeTkÕÿs¡eTT. <Vü≤<äèwæº‘√ Je⁄&ÉT •e⁄ìøÏ

<ëdüT&ÉT. qeT'Jyê‘·à, •e|üs¡e÷‘·à, Äj·T◊ø£ eTT nq>± Je|üs¡e÷‘·à

◊ø£éTT. Ç~ ªª‘·‘·«eTdæµµ‘√ düe÷qeTT ø£qTø£ ªª•yêj·TqeT'µµ nqT

eT+Á‘·eTT eTVü‰yêø£éTT q.eT.•.yê.j·T á nsTT<äT nø£ås¡eTT\T

|ü+#·ø£è‘· eTT\qT dü÷∫+#·TqT. 1) düèwæº 2) dæú‹ 3) \j·TeTT 4) ‹s√<Ûäq

5) nqTÁ>∑Vü≤ eT]jÓTTø£ ns¡úy˚TeTeTq

q ` Je⁄&ÉT á $X¯«eTT˝À dü+#·]+#·T≥

eT ` Je⁄&ÉT dü+kÕs¡ #·Áø£eTT˝À |ü&ç »sê eTè‘·T´&É>∑T≥

• ` •e⁄ìjÓTTø£ÿ ∫Vü≤ïeTT

yê ` •e⁄ì nqTÁ>∑Vü≤eTT

j·T ` Je⁄&ÉT

ô|’ ¬s+&ÉT q.eT. nqT ;C≤ø£ås¡eTT\yÓ’|ü⁄ Je⁄&ÉT eT[flq#√ ÁbÕ|ü+∫ø£

yêdüq\ j·T+<äT õøÏÿ ã<äT∆&É>∑TqT. Ä Je⁄&˚ ªeµ yÓ’|ü⁄ eT[flq#√ •e‘·«eTT

H=+< äTqT. eT]j·TT qeT•yêj·T nqT nsTT< ä T nø £ ås ¡eTT\T

|ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\qT ≈£L&Ü dü÷∫+#·TqT.

q ` |üè~Û« eT]j·TT ÁãVü≤à Ä~Û<˚e‘·

eT ` »\eTT eT]j·TT $wüßí Ä~Û<˚e‘·

• ` n–ï eT]j·TT s¡TÁ<äT&ÉT Ä~Û<˚e‘·

yê ` yêj·TTe⁄ eT]j·TT eTùV≤X¯«s¡T&ÉT Ä~Û<˚e‘·

j·T ` Äø±X¯eTT eT]j·TT dü<ë•e⁄&ÉT Ä~Û<˚e‘·

á |ü+#êø£ å]øÏ Á|ü<∏ äeTeTTq Á|üDeeTT (z+) ô|Ïºq#√ ªªz+

qeT'•yêj·Tµµ Ç~ •e wü&Üø£å] j·Tqã&ÉTqT. q.H˚qT, eT, e÷j·TqTø±qT.

•. •<ÛäT∆&ÉqT, yê. yê´|ü≈£î&ÉqT, j·T. jÓT\¢|ü&ÉT+&ÉTyê&ÉqT düHê‘·qT&ÉqT

eT]j·TT á wü&Üø£å] ≈£î+&É*ì jÓ÷>∑eT+<äT wüŸ #·Áø£eTT\qT dü÷∫+#·TqT.

z+ ˆˆ eT÷˝≤<Ûës¡#·Áø£eTT ` >∑D|ü‹ Ä~Û<˚e‘· &ÜøÏìX¯øÏÔ

q ˆˆ kÕ«~ÛcÕºq #·Áø£eTT ` ÁãVü≤à Ä~Û<˚e‘· sêøÏìX¯øÏÔ

eT ˆˆ eTDÏ|üPs¡ #·Áø£eTT ` $wüßí Ä~Û<˚e‘· \ø°ÎX¯øÏÔ

• ˆˆ nHêVü≤‘· #·Áø£eTT ` s¡TÁ<äT&ÉT Ä~Û<˚e‘· ø±øÏìX¯øÏÔ

yê ˆˆ $X¯ó<ä∆ #·Áø£eTT ` eTùV≤X¯«s¡T&ÉT Ä~Û<˚e‘· XÊøÏìX¯øÏÔ

j·T ˆˆ Ä»„ #·Áø£eTT ` dü<ë•e⁄&ÉT Ä~Û<˚e‘· Vü‰øÏìX¯øÏÔ

ªªz+ qyÓ÷ eTVü‰<˚yêj·Tµµ nqTq~ •e⁄ì ncÕºø£ås¡ eT+Á‘·eTT ªª¨+µµ

•e⁄ìjÓTTø£ÿ ;C≤ø£ås¡eTT. á jÓTTø£ÿ ;C≤ø£ås¡eTT˝ÀH˚ düs¡« $X¯«eTT

Ç$T&çj·TTqï~.

- 80- - 81-

•e⁄&ÉT nq>± eT+>∑fi¯Á|ü<äT&ÉT. •e nq>± X¯óuÛÑeTT, áX¯«s¡T&Éq>±

ÇVü≤˝Àø±~Û|ü‹, |üs¡y˚TX¯«s¡T&Éq>± |üs¡ Àø±~Û|ü‹. dü<ë•e⁄&Éq>± m\¢|ü&ÉT

eT+>∑fi¯Á|ü<äT&ÉT>±, X¯óuÛÑeTT>±qT+&ÉTyê&ÉT.

düs¡« XË’e eT‘· kÕs¡eT+‘·j·TT á |ü+#êø£ås¡eTTq+<˚ Ç$T&çj·TTqï~.

Ç~ V”≤qdæú‹j·T+<äTqï yê]øÏ, eT]j·TT n‘·T´qï‘· dæú‹j·T+<äTqï yê]øÏ,

>=|üŒ yT<∏ëXøÏÔ >∑\yê]øÏ, düø£\ esêíÁXeTT\ yê]≈£îq÷ï ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆj·TTqï~.

|ü+#êø£å] eT+Á‘·eTT $X¯«eTT˝Àì düeTdüÔ Je⁄\ »qàVü≤≈£îÿ eT]j·TT

|æÁ‘ê]®‘·eT>∑T dü+|ü<äjÓÆTj·TTqï~. á |ü+#êø£å]ì dü«s¡j·TTø£ÔeTT>± ñ

#·Ã]+#·Tyês¡T Ä<Ûë´‹àø£ ã\dü+|üqTï\T. q÷‘·H√‘ê‡Vü≤|üP]‘·T\T eT]j·TT

düs¡«X¯øÏÔ düeTì«‘·T\>∑T<äTs¡T. n~ Ä<Ûë´‹àø£ Áù|s¡DqT n+‘·sY C≤„qeTTqT

ø£*–+∫ eTqdüT‡≈£î es¡íHêr‘·yÓTÆq Á|üø±X¯eTT eT]j·TT j·TX¯düT‡‘√ ≈£L&çq

C≤„q‘·«eTT ø£\T>∑CÒj·TTqT.

|ü+#êø£ å] eTq Ä<Ûë´‹àø£ uÛÀ»qeTT eT]j·TT ã\es¡ úø£yÓT Æq

s¡kÕj·TqyÓTÆj·TTqï~. n~ ~e´X¯øÏÔ düeTì«‘·yÓTÆj·TTqï~. eTq XÊX¯«‘·

dü+s¡ø£å≈£îì e+Ï~. |ü+#êø£å]j·T+<äT J$+#·TeTT, |ü+#êø£å]ì <Ûë´ì+#·TeTT,

|ü+#êø£å]j·T+<äT XÊ«k˛#êÃ¤«dü\qT »s¡T|ü⁄eTT. |ü+#êø£å]j˚T ÄÁX¯j·TeTT

ø£\yê&Ée>∑TeTT. |ü+#êø£å] ìqTï ìs¡+‘·s¡eTT s¡øÏ å+#·TqT eT]j·TT

e÷s¡Z<äs¡Ùø£eTT>± qT+&ÉTqT.

|ü+#êø£å] eT+Á‘·y˚T áX¯«s¡T&ÉT, áX¯«s¡T&˚ |ü+#êø£å] eT+Á‘·eTT.

eT+Á‘êìøÏ áX¯«s¡TìøÏ uÒ<ÛäeTT Ò<äT.

XË’e dæ<ë∆+‘êqT kÕs¡eTT>± •e⁄&ÉT (96) ‘·‘·«eTT\T>± $uÛÑõ+#ÓqT.

n$ @eTq>±

24 R Ä‘·à‘·‘·«eTT\T ` 5 |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T

5 ‘·HêàÁ‘·\T

5 C≤„H˚+Á~j·T\T

5 ø£πsà+Á~j·÷\T

4 n+‘·'ø£s¡DeTT\T

24

10R Hê&ÉT\T (Ç&É,|æ+>∑fi¯,düTwüßeTï yÓTT<ä\>∑Tq$)

5 R nedüú\T 1) C≤Á>∑‘Y, 2) dü«|üï, 3)düTwüß|üÔ, 4) ‘·TØj·T,

5) ‘·TØj·÷r‘·eTT\T

3 R eT*qeTT\T (nes¡D, $πøå|ü, eTVü‰e÷j·T)

3 R >∑TDeTT\T (dü‘·«s¡»düÔeT')

3 R eT+&É\eTT\T (dü÷s¡ , n–ï eT]j·TT #·+Á<ä eT+&É\eTT\T)

3 R ô|’‘· eTT\T (yê‘·, |æ‘·Ô, X‚¢wüà)

8 R $ø±s¡eTT\T (ø±eT, Áø√<ä, ˝ÀuÛÑ, yÓ÷Vü≤, eT<ä, eT‘·‡s¡, &É+ã

eT]j·TT ndü÷j·T)

6 R #·Áø±\T (wü&ÉÃÁø£eTT\T)

7 R <ë‘·Te⁄\T (s¡düeTT, s¡T~Ûs¡eTT, e÷+düeTT, y˚T<∏ädüT‡, eTõ®, ndæÔ,

πs‘·düT‡)

10R yêj·TTe⁄\T (5 ÁbÕDyêj·TTe⁄\T, 5 ñ|üyêj·TTe⁄\T)

5 R ø√X¯eTT\T (|ü+#·ø√X¯eTT\T, nqï, ÁbÕD, eTH√eTj·T, $C≤„q,

Äq+<äeTj·T)

9 R <ë«s¡eTT\T

96 á 96 •e‘·‘·«eTT\H˚ ø£|æ\eTTì kÕ+K´eTT>± $e]+#ÓqT.

á 96 •e‘ ·‘ · «eTT\qT $#ê]+∫ # ·÷∫q#√

ªªdüs¡«+•eeTj·T+»>∑‘·TÔµµ Òø£ •eeTdüTÔ düs¡«»>∑‘ê+ nsTT‘˚ áX¯«s¡T&ÉT

düs¡«Á‘·>∑\&ÉT, Çø£ |üP» #˚j·TT≥ jÓTe«]øÏ.

|üP»˝À |ü⁄e⁄«\T ydæqqT, s¡T b˛dæqqT, n$ ‹]– eTq\H #s¡TqTø£<ë

n+<äT πø Ä\j·TeTT\T, $Á> ∑V ü ‰sê< Û äq nsTT< ä T u Û Ñ÷‘ ·eTT\‘√

≈£L&ÉTø=ìj·TTqï$. m≥T\q, $Á>∑Vü≤eTT sê‹~, n~ |üè~∏«‘·‘·«eTT, <ëìì

- 82- - 83-

˙s¡T# Xó~∆ (n_Ûùwø£eTT) #j·TT<äTs¡T. n~ »\‘·‘·«eTT. B|üeTT, n–ï‘·‘·«eTT,

<ä÷|üeTT yêj·TT‘·‘·«eTT, >∑+≥ Äø±X¯‘·‘·«eTT.

eTTKéTT>± eTqeTT #˚j·TT |üP» |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT Ò nqïe÷≥. MÏì

Ä<Ûës¡eTT#˚düTø=ì eTVü‰‘·‘·«eTT˝À Á|üy˚•+|üe˝…qì eTq |üPs¡T«\T

<˚yê\j·÷\T, $Á>∑Vü‰\T ì]à+∫Hês¡T. BìH˚ kÕø±s¡ |üP» Òø£ dü>∑TD

|üP» nqã&ÉTqT. m≥T#·÷∫qqT (5) uÛÑ÷‘·eTT Ò ø£qT|æ+#·T#·Tqï$. yêÏH

|üPõ+#·T#·THêïeTT. á kÕø±s¡ |üP»#˚j·TT#·T sê>±, sê>± eTq

n+‘·'ø£s¡DeTT\T Xó~∆jÓÆT ìs¡TZD |üP» Òø£ ìsêø±s¡ |üP»˝À Á|üy•+‘·TeTT.

kÕø±s¡|üP» #˚j·Tì<˚, ìsêø±s¡|üP» #˚j·T ÒeTT.

|üPs¡«j·TT>∑eTT\˝À e÷qe⁄\T >∑T≥º\qT, #Ó≥¢qT, »+‘·Te⁄\qT

|üPõ+#Ó&çyês¡T. m+<äTø£q uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT sê‹˝À ìÁ~+#·T#·THêï&ÉT.

eèø£åeTT\˝À $X¯«dædüTÔHêï&ÉT. (|æ] rdüTø=qT#·T, $&ÉT#·T#·THêï&ÉT)

»+‘·Te⁄\˝À dü+#·]düTÔHêï&ÉT. e÷qe⁄\‘√ Á|üãT<äT∆&Ó ’ j·TTHêï&ÉT.

mìïjÓ÷s¡÷|üeTT\‘√, >∑TDeTT\‘√ n+‘·≥ ì+&çj·TTHêï&ÉT.

•e*+>∑eTT $X¯«s¡÷|üeTTqT, ˝Òø£ |üs¡ÁãVü≤àjÓTTø£ÿ ∫Vü≤ïeTTqT

ìs¡÷|æ+#·TqT. •e⁄ì ;C≤ø£ås¡eTT ªª¨+µµ Ç~ eTVü‰ n<äT“¤‘·yÓTÆq

X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq yêø£éTT. á ;C≤ø£ås¡eTT |ü+#êø£å]eTT+<äT ô|Ïºq#√

¨+qeT'•yêj·T n>∑TqT.

•e⁄&ÉT ìsêø±s¡T&ÉT (Ä‘·à), Á|üø£è‹ (Äø±s¡eTT) ìsêø±s¡eTT Á|üø£è‹‘√

ø£*|æq|ü⁄&ÉT (Je⁄&ÉT) #Ó’‘·q´dü«s¡÷|ü⁄&ÉT. MìH˚ kÕø±s¡T&Éqã&ÉTqT.

kÕø±s¡y˚T ìsêø±s¡eTT, ìsêø±s¡y˚T kÕø±s¡eTT, uÒ<ÛäeTT Ò<äT. m≥T\q

ìsêø±s¡y˚T kÕø±s¡eTT‘√ »ìà+#·TqT. Je⁄&ÉT ìsêø±s¡T&ÉT, X¯Øs¡eTH˚

s¡÷|üeTT kÕø±s¡eTT. Je⁄&ÉT ø£qã&É&ÉT, XØs¡eTT ø£qã&ÉTqT. n≥T Ò áX«s¡

ne‘ês¡eTT kÕø±s¡ ìsêø±s¡eTT. bÕ\˝À yÓqï ñqï≥T\ n+‘·≥

ì+&çj·TTHêï&ÉT. nsTT‘˚ •e⁄ìjÓTTø£ÿ kÕø±s¡eT÷]Ô $$<Ûä ∫Vü≤ïeTT\‘√

uÛÑ÷wæ‘·T&Ó’ j·TTHêï&ÉT.

18. ‘·|üdüT‡

‘·|üeTT nq>± ‘·|æ+|ü#˚j·TT≥. y˚Ïì ‘·|æ+|ü#˚j·TT≥? eTH√

ãT~∆]+Á~j·TeTT\qT. m+<äTø=s¡≈£î? uÛÑ>∑e‘ê‡øå±‘êÿs¡eTTq¬ø’ ˝Òø£ Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTT ø=s¡≈£î Òø£ »qqeTs¡D s¡÷|ü dü+kÕs¡ kÕ>∑s¡eTTqT <ë≥T

ì$T‘·ÔeTT.

eTH√ ãT~∆]+Á~j·TeTT\qT ‘·|æ+|ü#˚j·TT<äTy˚Tì Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT,

uÛÑ>∑e‘ê‡øå±‘êÿs¡eTT Òø£ »qqeTs¡D sêVæ≤‘· eTT. á eT÷&ÉT \_Û+#·THê?

yêÏì ‘·|æ+|ü#˚j·TT<äTy˚Tì ‘·|üŒ≈£î+&Ü á eT÷&ÉT \_Û+∫ rs¡TqT.

eTH√ãT~∆]+Á~j·TeTT˝…\¢|ü&ÉT dü÷ú\edüTÔe⁄\ <ë«sê, u≤Vü≤´

düTKeTT\H=+<äT≥≈£î ì‘·éTT ãVæ≤s¡Z‘·eT>∑T#·T+&ÉTqT. @<Ó’Hê X¯ã›eTT

e∫Ãq|ü&ÉT yÓ+≥H˚ ÁXÀÁ‘·eTT $qTqT. ÁXÀÁ‘·eTT $ìq yÓ+≥H˚ H˚Á‘·eTT\T

#·÷#·T≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TqT. H˚Á‘·eTT\T #·÷∫qyê, Ä edüTÔe⁄ ø±e\j·TTqì

eTqdüT‡ dü+ø£*Œ+#·TqT. ãT~∆ yÓ+≥H˚ düπs #ê˝≤ u≤>∑Tqï~, <ëìì

bı+<äe …qì rÁeeTT>± ìXÃsTT+#·TqT. Ç≥T¢ ìXÃj·TyÓTÆq ‘·s¡Tyê‘· eTqdüT‡

ø±fi¯fl‘√ Ä#√ÏøÏ |ü<ä, ÄedüTÔe⁄ ‘Ó#·TÃø=+<äeTì #Ó|üqT. ø±fi¯ófl eTqdüT‡

jÓTTø£ÿ #˚‹˝Àì ø°fi¯óu§eTà\T ø±ãÏº düπsqì |üø=qTqT. n#·ÃÏøÏ yÓ[flq

‘·s¡Tyê‘· n$ ‹qT|ü<ës¡úeTT …’q#√ yêÏì õùV≤«+Á~j·TeTT uÛÑTõ+∫, Ç$

#ê˝≤ u≤>∑Tqï$, eT]ø=ìï rdüTø=ìb˛sTT ‘·s¡Tyê‘· ‹+<ëeTì eTqdüT‡‘√

#Ó|üqT. ø=ìï rdüT¬ø[fl m#·Ã≥H√ô|Ïº, yêÏì eTs¡∫b˛e#·TÃqT. n|ü&ÉT

eTq≈£î rs¡ì <äT'KeTT ø£\T>∑TqT. á õùV≤«+Á~j·TeTT jÓTTø£ÿ dæú‹>∑‘·T*Ïº$.

Çø£ #·÷&Éã&ÉTq$, $qã&ÉTqe>∑TH˚ì, yêÏ¬ø’ m+‘√ &ÉãT“ Ks¡TÃ #˚dæ,

yêÏj·T+<äT+&ÉT u≤>√>∑T\qT $#ê]+∫, u≤>∑T+fÒ ø=+‘· düeTj·Te÷q+<äeTT

ø£\T>∑TqT. u≤>∑T Òì#√, Ç+‘· &ÉãT“ Ks¡TÃô|Ïº yÓ÷düb˛‹y˚Tj·Tì $#ês¡eTT

ø£\T>∑TqT. á $<ÛäeTT>± eTH√ãT~∆]+Á~j·TeTT\ìïj·TTqT ì‘·éTT

dü«‘·+Á‘·eTT>±, u≤Vü≤édüTÔe⁄\‘√, dü+ã+<ÛäeTT ô|≥Tºø=ì, jÓT\¢|ü&ÉT yêÏ¬ø’

‹]–, ‹]– m#·Ã≥qT XÊ+‹ kÂKéTT\qT, ø±qø£, |ü< |ü< Ä edüTÔe⁄\‘√H

ø=+‘· kÂKéTT \uÛÑ |ü&ÉTqì ‘·\+∫, $#·Ã\$&ç>± M~Û Àì ≈£îø£ÿ\e …

|üs¡T¬>‘·TÔ#·T+&ÉTqT. á $<ÛäeTT>±, ùd«#êÃ¤qTkÕs¡eTT>± Á|üe]Ô+#·T#·T+&çq,

á eTH√ãT~∆]+Á~j·TeTT\≈£î Je⁄&ÉT HÓeTà~>± yêÏ≈£î|ü<˚X¯eTTH=q]Ã

- 84- - 85-

yêÏì ùd«#êÃ¤es¡Ôq qT+&ç $&ç|æ+|üCÒdæ, yêÏì uÛÑ>∑e<äTZD >±qeTTq+<äT

»|üeTT q+<äT, ìwü˜j·T+<äT, kÕ<Ûäqj·T+<äT ˝Òø£ j˚T<Ó’q ñ‘·ÔeTyÓTÆq

e÷s¡ZeT+<äT+∫ yêÏì ‘·|æ+|ü#˚j·Te\j·TTqT.

‘·|æ+|üCÒj·TT≥ nq>±H˚$T? |ü<˚ |ü<˚ düs¡«ø±\ düsê«edüú\ j·T+<äT πø

uÛ≤eq, ˇπø yêø£´eTT eT]j·TT ˇπø #˚‘·\qT ø£*–j·TT+&ÉT≥. »|üeTT,

<Ûë´qeTT, kÕ«<Ûë´j·TeTT, ø°s¡ÔqeTT, |üP», Áe‘·eTT, ìwü˜, ìj·TeTeTT

jT<Ó’qqT. yê] yê] neø±XeTTqT ãÏº, ø=ìï >±ì, nìï >±ì yêÏj·T+<äT

á eTH√ãT~∆]+Á~j·TeTT\qT u≤>∑T>± ‘·|æ+|üCÒj·TT≥, Ç~j˚T ‘·|üdüT‡.

‘·|üŒdüT‡#˚ @$T \_Û+#·TqT?

‘·|üdüT‡#˚ düs¡«bÕ|üeTT\T q•+∫, n+‘·'ø£s¡DeTT\T X¯ó~∆j·T>∑TqT.

|ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq n+‘·'ø£s¡DeTTq+<˚ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ìedæ+#·TqT. ‘·|üdüT‡#˚

\_Û+#·ì~ jTeTTqï~? düs¡«eTT \_Û+#·TqT. eTq ãTTw”X«s¡T\T, eTVü‰‘·Tà\T,

á ‘·|üdüT‡ #˚‘·H˚ ø£<ë nK+&ÉyÓTÆq, n|üPs¡«yÓTÆq, ‘˚CÀX¯Ù≈£îÔ\qT n]®+∫,

jÓTH√ï |òüTq ø±s¡ eTT\H=q]Ã]. @ |òüTqø±s¡ eTT kÕ~Û+#·e …qHêï ‘·|üdüT‡

ø±e\j·TTqT. |ü]ÁX¯eTCÒdæj˚T n+<äs¡T |ü$Á‘·T …’Hês¡T. |ü]ÁX¯eT #˚j·Tì<˚

mes¡TqT |ü$Á‘·T\T ø± Ò<äT. ÁXeTjTe»j·T‘, kÕ<ÛäqeTTq |üqT\T düeT≈£Ls¡T

<Ûäs¡˝Àq, ø£èwæ‘√HêdæÔ <äT]“¤ø£å+ nqï≥T¢ kÕ<Ûäq#˚‘·, Á|üj·T‘·ïeTT#˚‘·,

kÕ<Ûä edüTÔe⁄qT bı+<äe#·TÃqT.

uÛÑ>∑yêqT&ÉT≈£L&É uÛÑ>∑eBZ‘· À(j·Tdü C≤„q ‘·|üXÊÃdæà‘· ‘·|ü•«wüß, uÛÀø±Ôs¡+

j·T»„‘·|ükÕ+) nì nHêï&ÉT. eTT+&Éø£ X¯è‹ ≈£L&É j·TC≤„q eTj·T' ‘·|ü' nì

nqï~. $<ë´ ‘·b˛uÛ≤´+ |ü$Á‘ê‘·à', ‘·|ükÕøÏ*“wü+ eTìq\T Vü≤+‹, nì

XÊÅdüÔeTT\T ≈£L&Ü #êÏ #Ó|æŒq$. ÄK]øÏ Ä ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT ≈£L&Ü ‘·|üdüT‡#˚dæ

düèwæº ìsêàD+ >±$+∫Hê&ÉT.

|ü+#êã∆eTT\ |üdæu≤\T&Ó’q <Ûäèe⁄&ÉT <Ûäèe|ü<∏ëìï n+<äT≈£îHêï&É+fÒ,

<˚ì#˚‘·! ‘·|üdüT‡#˚‘·. |ü<äTHês¡T dü+e‘·‡s¡eTT\ Äj·TTe⁄ø£*–q

e÷s¡ÿ+&˚j·TT&ÉT eTè‘·T´e⁄qT »sTT+∫ ∫s¡+Je⁄&Éj·÷´&É+fÒ <˚ì#˚‘·!

‘·|üdüT‡#˚‘·.

uÛÑ s¡<∏äT&ÉT s¡|òüTTe+X¯sêE\T jÓTe«s¡T kÕ~Û+#· Òì ø±s¡ eTTqT, nq>±

<˚e˝Àø£eTTqT+&ç e÷qe˝Àø£eTTq≈£î <˚e >∑+>∑qT rdüTø=ìe#êÃ&É+fÒ

<˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·. m+<äs√ sê»s¡T¸\T+&É>±, ˇø£ÿ »qø£sêE ãTTwæH˚

uÛÑ>∑yêqT&ÉT uÛÑ>∑eBZ‘· À ñ<äVü≤]+#ê&É+fÒ m+<äT#˚‘· ‘·|üdüT‡#˚‘·.

m+<äs√ sê»s¡T¸\T+&É>± ø£ÿ »qø£sê» ãTTwæH uÛÑ>∑yêqT&ÉT uÛÑ>∑eBZ‘· À

ñ<äVü≤]+#ê&É+fÒ m+<äT#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·.

ø£åÁ‹j·Te÷Á‘·T&Ó’q $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT ÁãVü≤àãTTwæ nj·÷´&É+fÒ, <˚ì#˚‘·?

‘·|üdüT‡#˚‘·. øÏsê‘·≈£î&Ó’q s¡‘êïø£s¡T&ÉT Ä~ø£$jÓÆTq yê©àøÏ nj·÷´&É+fÒ,

lsêeTT&ÉT »ìà+#·ø£ |üPs¡«yT. sêe÷j·TDeTT ÁyêXÊ&É+fÒ <ì#‘·? ‘·|üdüT‡

#˚‘·.

dæ<ë∆s¡Tú&ÉT ìsê«Ddæú‹ u§+~, ãT<äT∆&Éj·÷´&É+fÒ Äj·Tq Á|üe#·qeTT\T

$qï yês¡+‘· düq´dæ+#ês¡+fÒ, uÖ<ä∆eT‘·eTTqT kÕú|æ+#ê&É+fÒ, sê»~ÛsêE Ò

e÷s¡TŒ #˚j·T˝Òì Ä+>∑T∞e÷fi¯ó˝≤+Ï <ë&ç<√|ü⁄&ÉT <=+>∑\qT e÷s¡TŒ

#˚XÊ&É+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡ #˚‘·.

l X¯+ø£s¡T&ÉT nH˚ø£ Á>∑+<∏äeTT\T s¡∫+∫ <˚X¯+ Hê\TZeT÷\\, Hê\TZ

Ä<Ó’«‘·eTsƒ¡eTT\ kÕú|ü≈£î&ÉT nj·÷´&É+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·.

j˚TdüTÁ|üuÛÑT X¯ø£|ü⁄s¡Twüß&Éj·÷´&É+fÒ, Å¬ø’düÔe eT‘·kÕú|ü≈£î&Éj·÷´&É+fÒ

<˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡ #˚‘·. eTVü≤à<äT, eTVü≤eTàBj·T eT‘· Á|üeø£Ô nj·÷´&É+fÒ,

Äj·Tq s√E\T ◊<äT|üsê´j·TeTT\T qe÷E #˚j·Te …qì ìs¡ísTTùdÔ, <ëìì

H˚ÏøÏ Ä#·]düTÔHêïs¡+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·.

sêeTÁøÏwüí, $y˚ø±q+<äT\T, $X¯«eT+‘ê y˚<ë+‘·eTTqT yê´|æ+|üCÒdæ,

$X¯«$U≤´‹ #Ó+<ës¡+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·.

l ns¡$+<äT&ÉT jÓ÷>∑$<ä ≈£î Hê+~ |ü*øÏ, jÓ÷>∑dæ~∆ì bı+<ë&É+fÒ

- 86- - 87-

<˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·. l eTfi¯j·÷\ kÕ«eTT\yês¡T, |ü<äeT÷&ÉT

dü+e‘·‡s¡eTT\T, nK+&É ‘·|üdüT‡#˚dæ, X¯øÏÔHê]®+∫, Ä+Á<Ûä<˚X¯eT+‘·≥,

^‘êÁ|ü#ês¡eTT #˚XÊ&É+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡#˚‘·. M]‘·b˛X¯øÏÔe\q X¯ówüÿ

y<ë+‘·eTT, Xówæÿ+∫b˛sTTq~. n#·\y<ë+‘·eTT n&ÉT>∑+Ï n+‘·yÓTT+~q~.

n+<äs¡T ^‘·qT #·<äTee#·TÃ. z+ø±s¡eTT qT#·Ã]+#·e#·TÃ. yÓ÷ø£åeTT

bı+<äe#·TÃqì, eTTø£Ôø£+sƒ¡eTT‘√ |òüTÀwæ+#·≥eTT e\q, Áu≤Vü≤àDT\ ÁuÛÑeT

ã÷&ç<äbÕ\sTT´q~.

l ø±©ø£MT¢ yê˝≤ u≤u≤ (l $wüß<ë∆q+<ä düs¡dü«r kÕ«$T)qT

lsêeTrs¡úkÕ«$T ˝≤+Ï eTVü‰‘·Tà\#˚‘· Á|üX¯+dæ+|üã&çHê&É+fÒ <˚ì#˚‘·?

‘·|üdüT‡ #˚‘·.

&Üø£ºs¡T eè‹Ô #düTÔqï l •yêq+<äkÕ«eTT\ yês¡T l •yêq+<ëÁXeTeTTqT

kÕú|æ+∫ (&çyÓ’Hé …’|òt kıôd’Ï) ~e´ Jeq dü+|òüTeTTqT HÓ\ø=*Œ $X¯«yê´|æÔ

C…+<ës¡+fÒ yês¡T ÁbÕs¡+_Û+∫q nK+&É HêeT dü+ø°s¡Ôq H˚ÏøÏ nK+&ÉeTT>±

»s¡T>∑T#·Tqï<ä+fÒ <˚ì#˚‘·? ‘·|üdüT‡ #˚‘·.

eTqeTT ≈£L&Ü eTVü‰‘·Tà\e˝… ‘·|üdüT‡#˚dæ uÛÑeã+<ÛäeTT\qT+&ç

$eTTøÏÔ>∑*– uÛÑe Vü≤s¡Tì #˚s¡Tø√>∑\eTì, Áu≤V”≤àdæú‹ì n+<äTø√>∑\eTì

$X¯«dædüTÔHêïqT.

‘·|üdü‡q>± @$TÀ, yÓ÷ø£å<Ûäs¡àeTT Ç˝≤‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~.

XÀ¢ ˆ eTqdüX‚Ã+Á~j·÷D+#·, ùV≤ø±Á>∑+ |üs¡eT+ ‘·|ü'

‘·C≤´´j·Tdü‡s¡« <ÛäπsàuÛÑ ' dü<Ûäs¡à' |üs¡T#· ‘˚.

‘êˆˆ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿj·TT Ç+Á~j·TeTT\jÓTTø£ÿj·TT, @ø±Á>∑‘· ÁX‚wüeT>∑T

‘·|üdüT‡, sTTj·T´~j˚T düø£\ <Ûäs¡àeTT\ø£+fÒ n~Ûø£yÓTÆq~.

sTT~j˚T ÁX‚wüyÓTÆq <Ûäs¡àeTT.

ssss

n<Ûë´j·TeTT - 3

1. uÛÑøÏÔ

1. $XÊ«düeTTq≈£î uÛÑøÏÔøÏ uÛÒ<äy˚T$T ?

$XÊ«düeTT e\q uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏj·T+<äT, XÊg yêø£ eTT\ j·T+<äT

>∑Ts¡÷|ü<˚X¯eTT\ j·T+<äT qeTàø£eTT ø£\T>∑TqT. <˚e⁄ì j·T+<äT >∑\

Áù|eTjT uÛÑøÏÔ. uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏj·T+<äT $XÊ«düeTT Òì#√ n‘·ì j·T+<äT

uÛÑøÏÔ uÛ≤eeTT<äsTT+#·<äT.

2. ˇø£ìøÏ uÛÑ>∑e+‘·Tì ñìøÏ j·T+<äT $XÊ«düeTT >±ì, uÛÑøÏÔ>±ì Òì#√

n‘·&ÉT HêeT »|üeTT #˚dæq#√ n~ m≥T¢ düVü≤ø£]+#·TqT?

uÛÑ>∑eHêïeTeTT j·T+<äT ‘·|æŒ+#·T≥≈£î M\T Òì eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq eTVü≤‘·à´eTT

>∑\<äT. n~ eTìwæ j·T+<äT uÛÑøÏÔì $XÊ«düeTTqT ø£*–+#·TqT. Ä $<ÛäeTT>±

n~ düVü≤ø£]+#·TqT.

3. uÛÑøÏÔ>±ì $XÊ«düeTT >±ì Òìyês¡T Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTH=+<˚<äsê?

uÛÑøÏÔ $XÊ«düeTT bı+<äq+‘·es¡≈£î n~ kÕ<Ûä eTT ø±<äT.

4. ìwüÿfi¯+ø£yÓTÆq uÛÑøÏÔì n_Ûeè~∆ #˚dæø=qT≥ m≥T¢ kÕ<Ûä |ü&ÉTqT.

dü+ø°s¡Ôq, »|üeTT. <Ûë´qeTT #j·TT≥ <ë«sê Áù|eT, dü‘·‡+>∑eTT n\es¡T#·T

ø=qT≥ <ë«sê uÛÑøÏÔøÏ e÷s¡ZeTT …’q düÅ<äZ+<∏ä |üsƒ¡qeTT <ë«s¡ n\es¡T#·T

ø=qe#·TÃqT.

5. uÛÑøÏÔjÓ÷>∑eTq>±H˚$T?

eTìwæ uÛÖ‹ø£ J$‘·eTT q+<ä* yê+#·\qT, <äT:KeTT\qT, ‘=\–+#Ó&ç

Ä‘·àã+<ÛäTy˚ uÛÑøÏÔ. uÛÑ>∑e+‘·Tì j·T+<äT ÄdüøÏÔ ø£*– j·TT+&Ó&ç $<Ûëqy˚T

uÛÑøÏÔjÓ÷>∑eTT.

6. á j·TT>∑eTT˝À Ä‘·à kÕ«‘·+Á‘· eTT ìe«>∑\ eTVü‰eT+Á‘·y˚T~

Vü≤πssêeT, Vü≤πssêeT sêeTsêeT Vü≤πsVü≤πs

Vü≤πsø£èwüí, Vü≤πsø£èwüí, ø£èwüíø£èwüí Vü≤πsVü≤πs

- 88- - 89-

7. mes¡T Vü≤]HêeT düàs¡D #˚j·TT≥≈£î ‘·–q ns¡TΩ\T

XÀ¢ ˆ ‘·èHê<ä|ædüT˙#Ó’q ‘·s√s¡|æ düVæ≤wüßíHÍ

ne÷ìHê e÷q πsq ø°s¡ÔH˚j·T: dü<ëVü≤]:

‘êˆˆ $qÁeTyÓTÆ e+¬>&ç >∑&ç¶b˛#·ø£+f… $qj·TeTT ø£\yê&ÉT, eèø£åeTT e …

düVü≤qeTT >∑\yê&ÉT, ‘·q >ös¡eeTTqT \ø£åéTT#˚j·Tø£ Ç‘·s¡T\qT

>ös¡$+#Ó&çyê&ÉT, dü<ëVü≤]HêeT düàs¡D #˚j·TT≥≈£î ‘·–q ns¡Ω‘· >∑\yêì>±

#Ó|üŒe#·TÃqT.

8. ìsêø±s¡ s¡÷|üeTT, kÕø±s¡ s¡÷|üeTT˝À qT+&ÉT≥ m≥T¢ bıdü>∑TqT ?

»\eTT eT+#·T s¡÷|üeTTq |òüTq |ü<ës¡úeTT>±, ˙Ï s¡÷|üeTTq Á<äe

|ü<ës¡úeTT>± qT+&ÉTq≥T¢ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT kÕø±s¡s¡÷|üeTTq+<äT, ìsêø±s¡

s¡÷|üeTTq+<äTqT ñ+&É>∑\&ÉT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‘·q Á|æj·TuÛÑ≈£îÔ\T <Ûë´ì+#·T≥

ø£qT>∑TDeTT>± kÕø±s¡s¡÷|üeTT <ë\TÃqT. yêj·TTe⁄q≈£î s¡÷|üeTT ˝Òø£

b˛sTTqqT düT&ç>∑T+&ÉeTT s¡÷|üeTTq >√#·]+#·Tq≥T¢ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT

kÕø±s¡s¡÷|üeTT <ë\TÃqT.

9. >∑TD>∑DeTT\T ø°]Ô+#·T≥ <ë«s¡, <äT:KeTT\T, yê+#·\qT bÕs¡Á<√\

e#·TÃqT ø£<ë?

ne⁄qT πøe\eTT uÛÑøÏ ÔjÓ÷>∑eTTH˚ nqTdü]+#·e#·TÃqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì

bÕ<ä|ü<äàeTT\j·T+<äT eTqdüT \>∑ïeTT #˚j·TT≥ <ë«s¡ J$‘·eTT q+<ä*

yê+#·\qT <äT:KeTT\qT bÕs¡Á<√\e#·TÃqT.

10. uÛÑøÏÔ mìï s¡ø£eTT\T

1. |üsêuÛÑøÏÔ 2. n|üsêuÛÑøÏÔ 3. düø±eTuÛÑøÏÔ 4. ìwüÿeTuÛÑøÏÔ 5. yÓ’s¡uÛÑøÏÔ

1. |üsêuÛÑøÏ Ô j·T+<äT uÛÑ≈£îÔ&ÉT düs¡«Je⁄\ j·T+<äTqT düs¡«Á‘ê ‘·q

Çwüº<e‘·qT>±+#·TqT. ‘Ó’\<ës¡e … ìs¡+‘·s¡eTT n‘·ì eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì

bÕ<ä |ü<äàeTT\ j·T+<äT \>∑ïyÓTÆj·TT+&ÉTqT. n‘·&ÉT $X¯«Áù|eT‘√ n+<ä]ì

>±&Ü*+>∑qyÓTTqs¡TÃqT. düeTdüÔ $X«eTTqT $X«ãè+<ëeqeTTe … #·÷#·TqT.

2. nbÕs¡uÛÑøÏÔ j·T+<äT uÛÑ≈£îÔ&ÉT ‘·q Çwüº <˚e‘· jÓTTø£ÿ $Á>∑Vü≤eTTqT

Äsê~+#·TqT. Ç‘·s¡ XÊÅd”Ôj·TyÓTÆq $<ÛëqqeTT˝À |üPõ+#·T Äsê~+#·TqT.

3. düø±eTuÛÑøÏÔ j·T+<äT uÛÑ≈£îÔ&ÉT ‘·q yê+#Ûê |ü]|üP]ÔøÏ nq>± <ÛäqeTT,

|ü⁄Á‘·T\ ø=s¡≈£î, ˝ÖøÏø£ $»j·TeTT\ø=s¡≈£î, yê´<äT\ ìs¡÷à\q ø=s¡≈£î

uÛÑ>∑e+‘·Tì Äsê~Û+#·TqT. |òü*‘·eTTqT yê+∫+∫ Äsê~Û+#·T≥qT düø±eTuÛÑøÏÔ

n+<äTs¡T.

4. ìcÕÿeTuÛÑøÏÔ j·Tq>± uÛÑ≈£îÔìøÏ |òü*‘·eTT\ j·T+<ëdüøÏÔ Ò<äT. Ç‘·ìøÏ πøe\eTT

uÛÑ>∑e+‘·T&˚ >∑eTéTT. Ç‘·&ÉT <˚e⁄ì Áù|eTø=s¡¬ø’ Äsê~+#·TqT.

5. yÓ’s¡uÛÑøÏÔ : ñ<ë: sêeD, Væ≤s¡D´, ø£+dü

11. uÛÑøÏÔ qe $<ÛäeTT\T

ÁX¯eD+, düàs¡D+, ø°s¡Ôq+, e+<äq+, bÕ<äùdeq+, ns¡Ãq+, <ëdü +,

düK´+,Ä‘·àìy˚<äq+.

12. ùdïVü≤eTT, Áù|eT, ÁX¯<ä›, uÛÑøÏÔ j·T+<ä* e´‘ê´düeTT\T @$?

1. ‘·q≈£+fÒ ∫qïyê] jÓT&É\, Çs¡T>∑T, bıs¡T>∑T, yê]jÓT&É\, ùdïVæ≤‘·T\,

jÓT&É\ Á|ü<ä]Ù+#Ó&ç yê‘·‡\éTT ùdïVü≤eT+<äTs¡T.

2. ‘·q‘√ düe÷qyÓTÆq uÛ≤s¡´jÓT&É\ Á|ü<ä]Ù+#˚&ç yê‘·‡\éTTqT Áù|eT

j·T+<äTs¡T.

3. ‘·qø£+fÒ ô|<ä›yê¬s’q ‘·*¢‘·+Á&ÉT\ jÓT&É\ Á|ü<ä]Ù+#˚&ç yê‘·‡\éTTqT

ÁX¯<ä∆ n+<äTs¡T.

4. uÛÑ>∑e+‘·Tì Áù|$T+#·T≥j˚T uÛÑøÏÔ.

13. uÛÑøÏÔ À uÛ≤eq\T mìï ?

1. XÊ+‘· uÛ≤eeTT 2. <ëdü uÛ≤eeTT

3. düKúÛ≤eeTT 4. yê‘·‡\úÛ≤eeTT

5. e÷<ÛäTs¡ uÛ≤eeTT

14. Á|ü|ü+#·eTT˝À Ä<Ûë´‹àø£ Á|üdü+>±\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe« Òø£ b˛e&ÜìøÏ

ø±s¡Dy˚T$T ?

e÷j·÷ Á|üuÛ≤e+ e\q

15. uÛÑøÏÔ À #·‘·T]«<ÛäeTT …’q kÕúsTT\T @$?

1. eTè<ÛäTuÛ≤eq 2. eT<ÛäTs¡yÓTÆq Áù|eT 3. ñ<˚«>∑|üP]‘·yÓTÆq Áù|eT

4. Á|ü»«*+#Ó&ç Áù|yÓ÷Á<˚ø£eTT. Ç$ uÛÑøÏÔ j·T+<ä* k˛bÕq Áø£eTeTT\T.

- 90- - 91-

16. uÛÑøÏÔj·T+<äT |ü+#· es¡ZeTT\≈£î #Ó+~q Äsê<Ûäq Ò$ ?

1. uÛÑ÷‘·Áù|‘·eTT\qT |üPõ+#·T≥ 2. ãTTwüß\qT, <e‘·\qT, |æ‘·è<e‘·\qT,

|üPõ+#·T≥, 3. ne‘ês¡eTT\qT |üPõ+#·T≥ 4. ìs¡TZD≤ø±s¡eTTqT

|üPõ+#·T≥ 5. dü>∑TD≤ø±s¡eTTqT |üPõ+#·T≥ Ç$ ◊<äT es¡ZeTT\≈£î #Ó+~q

Äsê<Ûäq $<ÛëqeTT\T.

17. uÛÑøÏÔ À #·‘·T]«<äeTT …’q eTT≈£îÔ Ò$ ?

1. kÕ˝Àø£ eTT 2. kÕMT|ü eTT 3. kÕs¡÷|ü eTT 4. kÕj·TT»éTT.

kÕ˝Àø£éTHÓ&ç eTTøÏÔ˝À uÛÑ≈£îÔ&ÉT áX¯«s¡Tì ¬ø’˝≤düeTT˝À ˝Òø£ l

eTVü‰$wüßí ìedæ+#Ó&ç yÓ’≈£î+sƒ¡eTT q+<äT ìedæ+#·TqT.

kÕMT|üéTHÓ&ç eTTøÏÔ˝À uÛÑ≈£îÔ&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tì ùde≈£îìe˝… n‹

düMT|üeTTq qT+&ÉTqT.

kÕs¡÷|ü eTHÓ&ç eTTøÏÔ À uÛÑ≈£îÔ&ÉT sêEjÓTTø£ÿ k˛<äs¡T&ÉT, ≈£îe÷s¡Tìe …

uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ düe÷qyÓTÆq Á|ü‹|ü‹Ô ø£*– j·TT+&ÉTqT.

kÕsTT»éTHÓ&ç eTTøÏÔ À uÛÑ≈£îÔ&ÉT Ï j·T+<ä* ñ|üe … uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À

◊ø£éT>∑TqT.

18. Áù|eT XÊX¯«‘·e÷ ?

|ü$Á‘·yÓTÆq ~e´Áù|eT XÊX«‘·yÓTÆq<, |ü$Á‘·Áù|eTjT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT, uÛÑ>∑e+‘·T&

|ü$Á‘·Áù|eT.

19. uÛÑøÏÔjÓ÷>∑eTTqT kÕ<Ûäq#˚j·TT≥ jÓT≥T¢?

uÛÑøÏÔ jÓ÷>∑eTTq+<ë#ês¡T´ …’q eTVü‰‘·Tà\T uÛÑ>∑e+‘·Tì bı+<äT≥≈£î ø=ìï

$<ÛëqeTT\T ñ|ü<˚•+∫Hês¡T. n+<äT e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ kÕe÷q´Áù|eT.

Vü≤è<äj·TeTTq+<äT n+‘·s¡ Z‘ ·yÓT Æq n_Ûeè~∆ì #˚≈£Ls¡TÃ$<Û äeTT>±

eT\T|üã&çq~. n$ yê‘·‡\úÛ≤eeTT. (uÛÑ>∑e+‘·Tì ≈£îe÷s¡Tì e … Áù|$T+∫

ùd$+#·T≥) düK´ uÛ≤eeTT (<˚e⁄ì ‘·q ùdïVæ≤‘·Tìe … uÛ≤$+∫ ùd$+#·T≥)

<ëdü uÛ≤eeTT (<˚e⁄ì ùde≈£îì e … yÓT*– ùd$+#·T≥) XÊ+‘· uÛ≤eeTT

(uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ‘·q Vü≤è<äj·÷+‘·sê«dæ jÓÆTq≥T¢ uÛ≤$+#·T≥) ÇÏºuÛ≤yê\‘√

<Ûë´ì+#·T≥ yÓTT<ä\>∑Tq$.

Mì˝À, ˝À düVü≤»eTT>∑qTqï uÛ≤eeTT\qT Á>∑Væ≤+∫ Ä $<ÛëqeTT\qT

nqTdü]+#·TeTT. <Ó’q+~q J$‘·eTT˝À |ü⁄Á‘·Tì, ùdïVæ≤‘·Tì, >∑Ts¡Te⁄qT,

Áù|j·Tdæì ˝Òø£ Ç‘·s¡T\qT me]ì m≈£îÿe yê‘·´\éTT‘√ #·÷‘·Ty√ Ä

uÛ≤eeTT‘√ |üPõ+|ü⁄eTT. e⁄ |üPõ+#Ó&ç yêìì <e⁄ì n+X>± uÛ≤$+#·TeTT.

á nq+‘·yÓTÆq düèwæº À πøe\eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì e÷Á‘·y˚T ùd$+#·T #·Tqï≥T¢>±

uÛ≤$+∫ ‘·<äqT>∑TDeTT>± e]Ô+#·TeTT. Á|ü‹ e´øÏÔì uÛÑ>∑e+‘·Tì>± uÛ≤$+#·TeTT.

Á|ü‹ J$j·T+<äT, »+‘·Te⁄\ j·T+<äT ≈£L&É uÛÑ>∑e+‘·Tì <ä]Ù+∫, z Á|üuÛÑ÷

á düs¡«Je⁄\ j·T+<äT ìH˚ï <ä]Ù+#·T#·THêïqT. nì e÷qdæø£eTT>±

qeTdüÿ]+#·TeTT.

ñ<äj·TeTT kÕj·T+ø±\eTT düeTj·TeTT\+<äT <Ûë´qeTT #˚dæ $T–*q

düeTj·TeTTeT+<äT ªªHqT yê&çHµµ Hê düs¡«eTT y, Ç#·ÃjT Hs¡ys¡TqT>±ø£

nHÓ&ç X¯s¡D≤>∑‹ uÛ≤eeTT‘√ qT+&ÉTeTT. Ä $<ÛäeTT>± ˙e⁄ uÛÑ>∑e+‘·Tì

j·T+<äT ñ<ë‘·ÔyÓTÆq uÛÑøÏÔì ô|+bı+~+#·Tø=q>∑\e⁄.

n|ü⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT j·T+<ä+‘·s¡Z‘·eTT>∑ qT+&ç ≈£î düVü≤ø£]+#·TqT.

Á|ü‹~qeTT HêeT »|üeTT, dü+ø°s¡Ôq <Ûë´qeTT\ j·T+<äT ìj·TeTeTT ‘·|üŒ≈£îeTT.

20. u Û Ñ≈ £ î Ôìø Ï ñ+&Ée\dæq eTTKý ÓT Æq \ø £ åDeTT˝ Ò$? yêÏì

ô|+bı+~+#·Tø=qT≥ jÓT≥T¢?

HÓ’‹ø£ |ü]|üø£«‘· j·THÓ&ç düT>∑+<ÛäeTTqT+&ç uÛÑøÏÔ »ì+#·TqT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT

uÛÑ≈£îÔì Vü≤è<äj·TeTTq+<äT n~wæº+∫q#√, n‘·ì‘√ <äs¡àeTT Á|üy˚•+#·TqT.

n|ü&ÉT <Ûë]àø£‘·jT n‘·ì ‘·‘·«eTT n>∑TqT. yÓ\T>∑T ñqï#√≥ <äTs¡TZDeTT\T

Á|üy˚•+#·˝Òe⁄. rÁeyÓTÆq Ä‘·à $X‚¢wüDeTT\qT Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. yêÏ

ìs¡÷à\q¬ø’ dü<äTZDeTT\ô|’ <Ûë´ì+#·TeTT. ˙e⁄ <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT ˙˝À

düT>∑TDeTT\≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆ düeTÁ>∑‘·≈£î ì\j·TyÓTÆq uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Vü≤è<äj·TeTTq

|ü]y˚wæº+∫, <Ó’e\ø£åDeTT\ Á|üuÛ≤eeTT‘√ ˙ e´øÏÔ‘·«eTTqT ÁbÕ|ü+∫ø£

eéVü‰s¡eTT\+<äT Ä <äTs¡TZDeTT\T e÷Ï e÷ÏøÏ e<ä*b˛e⁄q≥T¢

Á|üj·T‹ï+#·TeTT. Ä $<ÛäeTT>∑ ˙e⁄ <Ó’M >∑TDeTT\˝À Á|üø±•+#·>∑\e⁄.

21. <Ó’e <äs¡ÙqeTTq≈£î düT\uÛÑyÓTÆq e÷s¡ZeTTj˚T~ ?

ìs¡+‘·s¡eTT »|üeTT #˚j·TT≥j˚T Ç+<äT≈£î düT\uÛÑyÓTÆq e÷s¡ZeTT. ˙

Á|ü‹ nDTe⁄q+<äT uÛÑ>∑e+‘·Tì HêeTeTT‘√ ì+|ü⁄eTT. Á|ü‹ HêeT s¡÷|üeTT\

- 92- - 93-

j·T+<äT uÛÑ>∑e+‘·Tì >±+#·TeTT. nVü≤+ø±s¡eTT ‘=\–+∫ sê>∑<˚«wüeTT\qT

ì]®+#·TeTT.

ÁX¯<ä› Òì yêìøÏ á Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT ø£‹Ôô|’q q&Éø£e+Ï~. ÁX¯<ä›,

uÛÑøÏÔ $XÊ«düeTT\‘√ uÛÑ>∑e+‘·Tì bÕ<ä|ü<äàeTT\ ø£&É X¯s¡D≤>∑‘·T&Ó’q yêìøÏ

á e÷s¡Z+ |üP\bÕqTŒ e+Ï~.

22. áX¯«s¡Tì ô|’ <Ûë´ì+#·Tf…≥T¢?

e÷qdæø£eTT>± ˙ eTqdüTqT áX¯«s¡Tì bÕ<ä|ü<äàeTT\ô|’

\>∑ïeTT#˚j·TTeTT. n#·ÃÏqT+&ç ˙ eTqdüT yê] uÛÑdüàeTTô|’, &ÉeTs¡T,

Á‹X¯S\eTT, yÓT&É À Hêπ>+Á<äT&ÉT, Á‹H˚Á‘·eTT, #·+Á<äe+ø£ eT]j·TT •s¡düTq

>∑+>∑ es¡Tdü>± eTs¡*Ã, ‘·<äT|ü] ‹]– bÕ<ä|ü<äàeTT\ô|’ qT+#·TeTT. Ç<˚

$<ÛëqeTT eTs¡\ eTs¡\ |ü$Á‘·uÛ≤eeTT‘√ nqTdü]+#·TeTT.

2. |ü+#·ø√X¯ $<ä

1.nqïeTø√X¯eTT 2. ÁbÕDeTj·Tø√X¯eTT 3. eTH√eTj·T ø√X¯eTT

4. $C≤„qeTj·Tø√X¯eTT 5. Äq+<äeTj·Tø√X¯eTT

á nsTT<äT ø√X¯eTT\T Ä‘·à≈£î Äes¡DeTT …’ j·TTqï$.

1. nqïeTj·Tø√X¯eTT

<Ûäs¡DÏ j·T+<äTqï eTqTE&ÉT zwü<ÛäeTT\qT uÛÑTõ+∫q s¡düeTT,

Åd”Ôj·T+<äT s¡ø£ÔyÓTÆ |ü⁄s¡Twüßì j·T+<äT πs‘√ s¡÷|üyÓTÆ j·TT+&ÉTqT. Åd”Ô |ü⁄s¡Twü

dü+jÓ÷>∑eTTe\q, Xóø£¢, XÀDÏ‘·eTT\T >∑÷&ç, Åd”Ô >∑s¡“¤eT+<äT |æ+&ÉeT>∑T#·Tqï~.

á |æ+&ÉeTT ø=ìï ~qeTT\≈£î ÄbÕ<äeTdüÔø£ |üs¡ +‘·eTT düsê«ej·TeeTT\T.

qes¡+Á<ÛäeTT\T >∑*– e÷qyêø£è‹jÓÆT ‘=$Tà~, |ü<äe e÷düeTT\+<äT

uÛÑ÷$Tô|’ »ìà+#·TqT. »ìà+∫q‘√&ÉH˚ ‘·*¢#·qTbÕ\ e\qqT ‘·sê«‘·

nqïs¡düeTTe\qqT <˚Vü≤eTTqTô|+∫ u≤\´, j·Te«q yês¡›ø£´eTT\HÓ&ç

nedüú\qT nqTuÛÑ$+∫ eT∞fl eTs¡DÏ+#·TqT. eT]j·TT »ìà+#·TqT.

Ç+<äTe\qH˚ Bìì nqïeTj·T ø√X¯eTì n+<äTs¡T. Ç≥T¢ nqïeTTe\q

eè~∆bı+~ HêHê<äTs¡Z+<Ûä j·TTø£ÔyÓTÆqÏº, qX«s¡yÓTÆqÏº á <ÛVü≤eTT ‘êeTqTyês¡T

eT÷s¡Tâ˝Ò >∑<ë? áX¯Øs¡eTTqT $$<Ûë\+ø±s¡eTT\‘√ n\+ø£]+∫

Äj·TTsês√¬>’ X¯«sê´_Û eè~∆bı+<äe …qìj·TT X¯Øs¡eTT X¯ó~∆ø±e …qìj·TT

Ç<˚ ‘·eTjÓTTø£ÿ |ü⁄s¡TcÕs¡úeTìj·TT <Ó*dæ nC≤„qT\T yÓ÷Vü≤≈£L|üeTTq ã&ç

z\˝≤&ÉT#·T+<äTs¡T. ÇÏº <˚Vü‰‘·à yê<äT\qT p∫ C≤„qT\T |ü]Vü≤dæ+#·T

#·T+<äTs¡T. ì‘·´kÕøÏåjÓÆTq Ä‘·à≈£î <˚Vü≤dü+>∑yÓT#·Ã≥qT+&ç e#ÓÃqT. Ä‘·à

düs¡«yê´|ü≈£î&Ó’ <˚Vü≤eTTq≈£î kÕøÏå>± j·TTHêï&ÉT. $#ês¡D#˚dæq#√ <˚Vü≤eTT

dü«|üïØ‹>±j·TTqï <äìj·TT, dü«Á|üø±X¯ó+&Ó’ j·TTHêï&Éìj·TT ‘·q≈£î ‘êH˚

‘Ó*j·TTqT. eT]j·TT nqïeTT e\qH. |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T,~X\T, |üs¡«‘·eTT\T

kÕ>∑s¡eTT\T, <˚e‘·\T, e÷qe⁄\T, sêø£ådüT\T, »ìà+∫s¡ìj·TT, nqïy˚T

ÁbÕDeTT. nqïy˚T Je⁄&ÉT. nqïy˚T ÁãVü≤àeTT. düø£\eTT nqïeTT e\qH˚

ñ‘·ŒqïyÓTÆq<äìj·TT nqïeTTq≈£î e´‘·]ø£ÔeTT>± nq´|ü<ës¡úeTT Ò<äì ø=+<äs¡T

|ü\T≈£î<äTs¡T. nsTT‘˚ nqïy˚T ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT uÛ ÑTõ+∫q nqïeTT

s¡÷bÕ+‘·s¡eTTbı+<äTf…+<äT≈£î. nqïeTTe\qH˚ »ì+‘·Ts¡ìq jÓ÷>∑T\T

j˚T+&É¢ |üs¡ +‘·eTT nqïeTT Òø£H˚ ‘·|üdüT‡ #˚j·TT#·T+&ÉTf…≥T¢ ø£qTø£ nqïeTT

ÁãVü≤àeTT>±<ä. kÕ|æ>±qT+&ÉT ˙y˚ ÁãVü≤àeTT. <˚Vü≤y˚T Ä‘·àj·TqT e÷≥

dü]ø±<äT. m+<äTø£q>± <˚Vü≤eTT HêX¯qeTTq≈£î ø±s¡DyÓTÆj·TTqï~. <˚Vü≤y˚T

ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT ÁãVü‰àq+<äeTTq ‘·qàj·TT&Ó’ j·TT+&ÉT ø±\eTTq, <˚Vü≤ dü÷Œ¤]Ô

jÓT#·Ã≥πø¬>qT. >∑qø£ <Vü≤eTT ÁãVü≤à+>±<äT. á <Vü≤eTTq≈£î kÕøÏå>± qT+&Ó&ç

˙y˚ ÁãVü≤àeTT.

2. ÁbÕDeTj·T ø√X¯eTT

yê≈£îÿ, bÕDÏ, bÕ<äeTT bÕj·T÷edüú\HÓ&ÉT, á sTT+Á~j·TeTT\+<äT

ÁbÕD nbÕq yê´q, düe÷q, ñ<ëqeTT\HÓ&ç |ü+#·ÁbÕDeTT\T uÛÑTõ+∫q

nqï ÁbÕHê<äT\qT düeTeTT>± |ü+∫ <˚Vü≤eTT eè~∆ #˚j·TT#·Tqï~. >∑qTø£

ÁbÕDeTTqT s¡øÏå+#·Tø=qT≥jT eTTK´<Ûäs¡àeTìjÓT&ç eT÷s¡Tâ\qT p∫ C≤„qT\T

qe⁄«#·THêïs¡T. ÁbÕDy˚T |ü+#· uÛÑ÷‘·eTT\T, y˚T|òüTeTT\T, ~X¯\T, >∑s¡®q B«|ü

kÕ>∑sê<äT\T, »>∑eTT düø£\eTT ÁbÕDeTT\ e\qH˚ j·T>∑T#·Tqï$. >∑qTø£

ÁbÕDyT ÁãVü≤àeTì ø=+<äs¡T |ü\T≈£î#·THêïs¡T. n≥T¢ ÁbÕDyT ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT

yêj·TTe⁄ »ì+∫ Ä ‹‹Ôj·TT C≤„q|üPs¡íyÓTÆ #·\qyÓT+<äT≈£î Òø£j·TT+&ÉTqT.

eT]j·TT jÓ÷>∑T\T XÊ«düeTT ìs√~Û+∫ ≈£î+uÛÑø£eTTCÒdæq|ü⁄&ÉT ÁbÕDyÓT#·Ã≥

πø¬>qT. >∑qTø£ ÁbÕDeTTq≈£î kÕøÏåjÓÆTq Ä‘·à ÁãVü≤àeTT>±ì »&ÉyÓTÆq ÁbÕDeTT

ÁãVü≤àeTT >±<äT.

- 94- - 95-

3. eTH√eTj·T ø√X¯eTT

ÁXÀÁ‘ê~ C≤„H˚+Á~j·TeTT\‘√j·TTø£ÔyÓTÆ Äj·÷sTT+Á~j·TeTT\<ë«s¡

$wüj·TeTT\ qe˝ÀøÏ+∫ dü+X¯j·TeTTu§+<äT#·T düTK <äT:K sTT#êÃ¤X¯øÏÔ

s¡÷|üeTT˝À j·TT+&ÉTq<˚ eTH√eTj·Tø√X¯eTT eT]j·TT Bìe\q ˝≤uÛÑyÓ÷

qwüºyÓ÷ düTKyÓ÷ <äT:KyÓ÷ j·Tì dü+Xj·TeTT‘√ eTqdüT‡ j·TT&ÉT≈£î#·T+&ÉTqT.

ø=+‘·ø±\eTT C≤„qeT+<äT ø=+‘·ø±\eTT ÄC≤„qeT+<äT ø=+‘·ø±\eTT

< Ûë´qeT+<äT Ç≥T ¢ Á| ü‹jÓTTø £ ÿ <ëìj·T+<äTqT d ü+#·]+#·T# · T

H=ø£<ëìj·T+<äTqT dæús¡eTT H=+<äø£ eTs¡ÿ≥eTT Ø‹ qÏ+#·T #·T+&ÉTqT

eT]j·TT Hê uÛ≤s¡ _&É¶\ >∑‹ H˚qT b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· j˚TeT>∑TH√ Hê dü+|ü<ä

me]bÕ\>∑TH√ qì dü+X¯j·TeTT‘√ eTqdüT‡ ∫+‹+#·T#·T+&ÉTqT.

á eTqdüT‡q≈£î #·+Á<äT&ÉT n~Û<˚e‘· eT]j·TT eTqùd‡ düèwæº dæú‹

\j·TeTT\≈£î ø±s¡DeTìj·TT eTqdüT‡e\qH ø±eTeTT Ç+Á~j·TeTT ‘·‘·Ô«eTT

yÓTT<ä …’q |ü<ës¡úeTT\T »ì+#Óqìj·TT <˚e, øÏHÓïs¡, dæ~∆ øÏ+|ü⁄s¡Twü, >∑s¡T&É

>∑+<Ûäsê«düTs¡, |üXó, |üøÏå, dü÷ú\, dü÷ø£åàeTT yÓTT<ä …’qeìïj·TT eTqdüT‡ e\qH

j·TT‘·ŒqïyÓTÆq$. |ü⁄s¡Á>±eT, dü<äq >∑èVü≤eTT, n+>∑fi¯eTT, ‘·|üeTT

yÓTT<ä …’qeìïj·TT eTqdüT‡e\qH ø£*–q$. eTqùd‡ eT+Á‘·eTT, j·T+Á‘·eTT.

ÁãVü≤àyÓT≥T¢ ìsêø±s¡yÓTÆj·TTqï<√ n<˚Ø‹ eTqdüT‡q÷ j·TTqï~. >∑qTø£

eTqdüT‡q≈£î ÁãVü≤àeTTq≈£î uÛÒ<äeTT Òq~ Xè‘·T\T C…|ü#·Tqï$. >∑qTø£ eTqùd‡

ÁãVü≤àeTì ø=+<äs¡qT#·THêïs¡T. n≥T¢ eTqùd‡ ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT eTqdüT‡q≈£î

dü+Xj·TyÓT+<äT≈£î, Á|ü‹ø£åDeTTq ø=ø£ j·÷˝À#·HÓ+<äT≈£î. Ä‘·à, ø£fi eTqdüT‡q

Á|ü‹_+_+∫q|ü⁄&ÉT eTqdüT‡≈£î #˚‘·q eT>∑TH˚ >±ì edüTÔ‘·: eTqdüT‡ »&ÉeTT.

nÏº »&ÉeT>∑T eTqùd‡ ÁãVü≤àyÓTÆq|ü⁄&ÉT jÓ÷>∑T\T eTH√\j·TeTTCÒdæ

ÁãVü≤àq+<äeT+<äT+&ÉTq|ü⁄&ÉT eTqdüT‡ jÓT#·Ã≥qTqï~, >∑qTø£ eTqdüT‡

ÁãVü≤àeTT ø±<äT. á eTqdüT‡≈£î kÕøÏåjÓÆTq Ä‘·àj˚T ÁãVü≤àeTT.

4. $C≤„q eTj·Tø√X¯eTT

ÁXÀÁ‘·eTT, ‘·«≈£îÿ, #·≈£åî, õVü≤«. Á|òü÷DeTT\HÓ&ç |ü+#+Á~j·TeTT\‘√

>∑÷&ç eTqdüT‡qT ìj·T$T+#·T#·T+&ÉTqT. ø£s¡Ôè‘·« uÛÀø£Ôè‘·«y˚T Bì <Ûäs¡àeTT

|üs¡˝Àø£ >∑eTHê>∑eTqy˚T Bì ø£s¡àeTT. Vü≤e\q ìX¯ÃsTT+#·TfÒ Bì

kÕeTs¡∆ eTT. Ä‘·à≈£î n<ä›eTT Ø‹ jÓT<äT≥H j·TT+&ÉTqT. Ä‘·à Bì <ë«s¡eTT>∑

Á|üø£≥eT>∑T#·Tqï~. BìH˚ $C≤„qeTj·T ø√X¯eT+<äTs¡T. eT+Á‘√bÕdüq,

j·÷>∑eTT <˚e‘ê|üPC≤ yÓTT<ä …’q ø±eTéTT\qT CÒdæq|ü⁄&ÉT Ç~ Ä‘·àqT

eTs¡∫ j·÷j·÷ |òü\eTT\e\q dü«sêZ<äT\≈£î uÀe⁄#·T, ‹]– e#·TÃ#·T+&ÉTqT.

eTqdüT‡≈£î dü+X¯j·TyÓTÆq|ü&ÉT Ç~ ne⁄qT ø±<äìj·TT ìX¯Ãj·TeTT

C Òj·TT# ·T+&ÉTqT. eT]j·TT Á‹eT÷s¡T Ô\T Ç+Á<ë~ ~ø±Œ\≈£î\T

|ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T yÓTT<ä …’q eìïÏj·T+<äT $C≤„qy˚T j·TTqï~. á $C≤„qy˚T

ÁãVü≤àeTì X¯è‹j·TT C…|ü#·Tqï~. ‘·‘êÔ«s¡ úeTT Á‹X¯øÏ Ô, Á‹>∑TDeTT

¬ø’˝≤düyÓ’≈£î+sƒê<äT\T, »qdüeT÷Vü≤eTT, jÓ÷>∑eTT\T, ∫Á‘·eTT\T, düø£\

|ü<ës¡úeTT\T $C≤„qeTìj·TT Ä $C≤„qy˚T ÁãVü≤àeTì ø=+<äs¡qT#·THêïs¡T.

dü«‘·: ‘êqT »&ÉyÓTÆj·TT+&ç <äèX¯ý˚T Á|ü‹wüºjÓÆTj·TT+&Ó&ÉT e÷j·÷ø£*Œ‘·

$C≤„qeTT ‘·qTï‘êqT ‘Ó*j·T<äT. >∑qTø£ ÁãVü≤àyÓT≥¢>∑TqT. jÓ÷–j·TT

ÁãVü≤àkÕøå±‘êÿs¡T+&Ó’ ìs¡TZDT+&Ó’ ≈£Ls¡TÃqï|ü⁄&ÉT ãT~∆ jÓTø£ÿ&ÉuÀjÓTqT.

<äs¡ŒDeT+<äT dü÷s¡T´&ÉT Á|ü‹_+_+#·Tq|ü⁄&ÉT <äs¡ŒDy˚T dü÷s¡T´ìØ‹

ø£qã&çqqT <äs¡ŒDeTT dü÷s¡T´+&É>∑THê, nfÒ ¢ Ä‘·à ãT~∆j·T+<äT

Á|ü‹_+_+∫q|ü⁄&ÉT ãT~∆ Ä‘·àj·T>∑THê, <äs¡ŒDeTT, eTTKeTT qe˝ÀøÏ+#·T≥≈£î

jÓ÷>∑ eT>∑Tq≥T¢ Ä‘·à dü$T|üeTTq+<äT ãT~∆j·TT <äs¡ŒDeTT Ø‹>±qTqï~

>∑qTø£ ÁãVü≤àeTT>±H˚s¡<äT. BìøÏ j·T~ÛcÕºqyÓTÆq Ä‘·àj˚T ÁãVü≤àeTT.

5. Äq+<äeTj·Tø√X¯eTT

C≤Á>∑‘·‡«bÕïedü ú\+<äT yê´bÕs¡eTTqTCÒdæ n\dü≥bı+~q

sTT+Á~j·TeTT\‘√≈ £L&ÉTø=ì JeH√bÕ~ÛjÓ Æ Tq n+‘·:ø £s ¡Deè‹Ô

Ä$<ëéTqdüT‡‘√ >∑÷&çj˚T düTwüßbÕÔ edüúj·T+<äT©qyÓTÆ »qT\≈£î #Ó|ü≥≈£î

sêqÏº j˚TìÁ<ëdüTKeTT>∑\<√ <ëìøÏ Äq+<äeTj·Tø√X¯eTìù|s¡T.

düs¡«<˚e‘·\T ‘·‘·«eTT\T düs¡« düTsêdüTs¡, qs¡, |üX¯ó, |üøÏå, ÁøÏ$T

düø£\ Xè‹, düà è‘·T\T, eT+Á‘· XÊÅdüÔ ì>∑e÷>∑eTeTT\T dü+Xj·TeTT ìXÃj·TeTT

Á‹|ü⁄Ï düs¡«|ü<ës¡úeTT \#·Ã≥H˚ j·TDT>∑TqT. düø£\ |ü<ës¡úeTT\D–qqT

ì~jÓTTø£Ïj˚T ìs¡“¤j·TyÓTÆ $T>∑T\T#·Tqï~. >∑qTø£ Äq+<äeTj·Tø√X¯eTT

ÁãVü≤àeTì ø=+<äs¡qT#·THêïs¡T.

Ç<˚ ÁãVü≤àyÓT Æq|ü ⁄& ÉT düTwüß|æ Ôj·T+<äT e÷Á‘·eTT ø£qã&ç

$T>∑‘êø±\eTT\+<äTq ø£qã&Éø£ j·TT+&ÉTqT jÓT+<äT≈£î? Bìj·T+<äT

- 96- - 97-

j˚T$Tj·TT ø£qã&ÉT≥ Ò<äT. düs¡«eTT\j·TyÓTÆ j·TTqï<äì ÁãVü≤àeT+<äTyê ?

nf…Æ¢q s√>∑ u≤<Ûäe\q eT÷]Ã‘·T+&Ó’qyê&ÉTqT |üs¡ÁãVü≤àeTTø±e …qT.

jÓ÷–düe÷~Û ø±\eTTq düTwüß|æÔ jÓTø£ÿ&É≈£î uÀjÓTqT. Äø±X¯eT+<äT+&Ó&ÉT

dü÷s¡T´&ÉT ìwüÿ\T+&Ó’qqT ‘·qj·T+<äT y˚T|òüTeTT\T yê´|æ+∫ j·TD>∑Tq≥T¢,

Ä‘·à≈£î Ç~ n&É¶yÓTÆ C≤„qeTTe\qj·TD>∑T#·Tqï~. n–ïj·T+<äT |ü⁄Ïºqbı>∑

n–ïH˚ eT÷j·TTq≥T¢ Ç~ Ä‘·àj·T+<äT ø£*– Ä‘·àH˚ j·÷e]+#·T#·Tqï~.

ø±ì Ä‘·à≈£î sTT~ yê´|æÔ >±H˚s¡<äT. dü÷s¡T´ìøÏ sêVüQ n&É¶eTT e∫Ãq

dü÷s¡T´ì¬ø≥T¢ ø£fi¯+ø£eTT˝Ò<√ nfÒ¢ Ä‘·à≈£î Bì dü+ã+<ÛäeTT˝Ò<äT. >∑qTø£

Äq+<äeTj·Tø√XeTT ÁãVü≤àeTTø±<äT. BìøÏ kÕøÏå>±qT+&Ó&ÉT Ä‘·àjTÁãVü≤àeTT.

3. eTqdüT‡

eTqdüT‡ j·Tq>± dü+kÕÿs¡eTT\ düeT÷Vü≤eTT, eTH√eè‘·TÔ\ n\yê≥¢

dü+|ü⁄Ï. eTqdüT‡ eT÷&ÉT >∑TDeTT\‘√ nq>± dü‘·«>∑TDeTT, s¡CÀ>∑TDeTT,

‘·yÓ÷>∑TDeTT Mì‘√ ì]à‘·eTT. eTqdüT‡ nìï nej·TeeTT\ jÓTTø£ÿ ≈£L&çø£.

eTqdüT‡ nq>± Ä‘·àã\eTT. eTqdüT‡ <ë«sê uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT $X¯«eTT>∑

e´ø£ÔyÓTT+<äTqT. eTqdüT‡ dü÷ø£åà |ü<ës¡úeTT‘√ ì]à‘·eTT. n~ dü÷ø£åàX¯øÏÔ.

dü+kÕÿs¡eTT\T, Ä˝À#·q\T, yêdüq\T (ø√]ø£\T`Á|üeè‘·TÔ\T) ‘·èwüí\T MÏ

eT÷≥j˚T eTqdüT‡. eTqeTT uÛÑTõ+#˚&ç ÄVü‰s¡|ü<ës¡úeTT e\qH˚ \_Û+#·TqT.

eTqeTT uÛÑTõ+#Ó&ç Á|ü‹ ÄVü‰s¡|ü<ës¡úeTT jÓTTø£ÿ dü÷ú\ n+X¯eTT e\q

eT\eT÷Á‘·eTT\>∑TqT. dü÷ø£åà n+X¯eTT e\q s¡ø£ÔeTT, s¡düeTT, y˚T<ÛädüT‡,

Xóø£¢eTT n>∑TqT eT]j·TT n‹ dü÷ø£åà n+XeTT (nDTn+XeTT) e\q eTqdüT‡

n>∑TqT. eTqdüT‡ dü+y<äHê dü+ø£\Œ Ç+Á~j·TeTT. eTqdüT‡≈£î sê>∑<«wüeTT\T

ÁbÕDeTT e+Ï~. á sê>∑<˚«wüeTT\H˚&ç Á|üyêVü≤eTTqT n]ø£Ïºq#√ eTqdüT‡

q•+#·TqT. Ä‘·à eTqdüT‡q≈£î Á<äwüº kÕøÏå. eTqdüT‡≈£î dü«‘·+Á‘·yÓTÆq dü‘êÔ Ò<äT.

Ä‘·à jÓTTø£ÿ Ä<˚XÊqTkÕs¡eTT>∑ |üì#˚j·Te\j·TTqT. eTqdüT‡ q|ü⁄+düø£

*+>∑eTT. n~ $wüj·TeTT\˝À õøÏÿ düTK <äT:KeTT\qT bı+<äT#·T+&ÉTqT.

ÁbÕDeTT nHÓ&ç n+‘·sY JeX¯øÏÔ eTqdüT‡ô|’ düŒ+~+∫q|ü&ÉT dü+ø£\ŒeTT\T

düèõ+#·TqT. eTqdüT‡q≈£î ;»eTT nVü≤+ø±s¡eTT. nq>± ªªH˚qTµµ nHÓ&ç

uÛ≤eeTT.

eTH√$ø±s¡eTT\T :`

C≤„H+Á~j·TeTT §qs¡TÃ ◊<äT |üqT\qT eTqdüT‡ #j·T>∑\s¡T. eTqdüT‡˝À

dü‘·«eTT, s¡»düT‡, ‘·eTdüT‡ nH˚&ç Á‹>∑TDeTT\T >∑\e⁄. ø±eTeTT, Áø√<ÛäeTT

˝ÀuÛÑeTT, ndü÷j·T, >∑s¡«eTT, yÓ÷Vü≤eTT, nVü≤+ø±s¡eTT, sê>∑<˚«wüeTT\T.

Ç$ eTqdüT‡ q+<ä* n\\T. nìï ø√]ø£\T q•+∫q|ü⁄&ÉT mqï&ÉT $ÁXÊ+‹

ms¡T>∑ì eTqdüT‡ Á|üXÊ+‘·eT>∑TqT. kÕ«s¡ú s¡Væ≤‘·ùde, uÛÑ>∑eqHêïeT »|üeTT,

dü<Ûë#ês¡eTT, <Ûë´qeTT Mì#˚ eTqdüT‡ X¯ó~∆ j·T>∑TqT. dü‘·«eTT‘√ ì+&çq

eTqdüT‡ X¯ó<ä∆ eTqdüT‡. s¡»düT‡, ‘·eTdüT‡\‘√ ì+&çq eTqdüT‡ nX¯ó<ä∆

eTqdüT‡.eTqdüT‡ <ìì >∑T]+∫ rÁeeTT>± dü+ø£*Œ+#·TH√ n~ <ëì Äø£è‹ì

<ë\TÃqT. e⁄ m≥T¢ uÛ≤$+‘·Ty√ n≥T¢ njÓT´<äe⁄. Ç~ C≤Á‘·<äedüú À eTqdüT‡

yÓT<ä&ÉT˝À $ÁX¯$T+#·TqT. dü«bÕïedüú À n~ ø£+sƒ¡eTTq $ÁX¯$T+#·TqT. >±&ÛÉ

ìÁ<ä˝À n~ Vü≤è<äj·TeTTq $ÁX¯$T+#·TqT. ˙ Ä‘·à≈£î ˙ <˚Vü≤eTTq≈£î

eT<Ûä´qT+&ÉT $uÛÑõ+#·T (>√&É) ≈£î&ÉéTT eTqdüT‡. eTqdüT‡ ôd’Hê´~Û|ü‹.

Ç+Á~j·TeTT\T ôd’ì≈£î\T, nVü≤+ø±s¡eTT, ˝ÀuÛÑeTT, ø±eTeTT, Áø√<ÛäeTT,

yÓ÷Vü≤eTT, eT<äeTT, e÷‘·‡s¡ eTT yÓTT<ä\>∑Tq$ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ nqT#·s¡T\T.

e÷qe⁄&ÉT ‘·q eTqdüT‡‘√ $qTqT, ‘·q eTqdüT‡‘√ ø£qTqT. eTqdüT‡qT ˇø£

_+<äTe⁄ô|’ ì\T|ü⁄≥qT Òø£ \>∑ïeTT #j·TT≥qT nuÛ≤´düeTT n+<äTs¡T. Ç~jT

jÓ÷>±uÛ≤´düeTT.

eTH√ìÁ>∑Vü≤eTT :`

˙e⁄ nuÛ≤´dü yÓ’sê>∑ eTT\#˚ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. yÓ’sê>∑ eTT

nq>± Ç+Á~j·T uÛÀ>∑eTT\ jÓT&É ÄdüøÏÔ ˝Ò≈£î+&É, m≥Te+Ï Ä<Ûë´‹àø£

nuÛÑT´<äj·TeTT kÕ<ÛäéTT ø±<äT. nX¯ó<ä∆ eTqdüT‡qT, X¯ó<ä∆ eTqdüT‡‘√

ìs¡÷à*+#·TeTT. ã\e+‘·eTT>± nX¯ó<ä∆ dü+ø£\ŒeTT\qT bÕs¡Á<√\T≥≈£î

j·T‹ï+|ü≈£îeTT. Á|üj·T‘·ïeTT ÇqTeT&ç+#·Tø=\~, ÇqTeT&ç ‹]– e#·TÃqT.

Bìì ‘·èD°ø£]+|ü⁄eTT. eTqdüT‡qT ~e´dü+ø£\ŒeTT\‘√ ì+|ü⁄eTT. nX¯ó<ä∆

Ä˝À#·q\T yê≥+‘·≥ ny˚ Áø£y˚TD≤ n<äèX¯éT>∑TqT. ñÁ>∑|ü<ä∆‘·T\qT

nqTdü]+∫ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+#·T≥≈£î j·T‹ï+|ü≈£îeTT. ˙e⁄ ˙ø£èwüºeTT>±

ìsêX‘√ n|ü»j·TeTT>±+‘·Te⁄. |üØøÏå‘·yÓTÆq ì|ü⁄DyÓTÆq |ü<ä∆‘·T\qT yê&ÉTeTT.

- 98- - 99-

˙e⁄ eTqdüT‡qT düTfi¯óe⁄>∑ ìÁ>∑Væ≤+|ü>∑\e⁄. eT÷&ÉT dü+e‘·‡s¡eTT\ es¡≈£î

Á|ü‘´ø£ πø s¡ø£yÓTÆq kÕ‹«ø£ ÄVü‰s¡eTT ¬>’ø=qTeTT. n|ü&ÉT eTqdüT‡ dü‘·«eTT>±

e÷s¡TqT.

eTqdüT‡ ã+<ÛäeTTq≈£î ø±s¡DeTT:`

eTqdüT‡ dü+kÕs¡eTTq≈£î $X¯«dü]DÏøÏ eT÷\eTT. n~ á ÁbÕ|ü+∫ø£

JeqeTTq≈£î Ä\+uÛÑqeTT. ø√]ø£ nqTq~ Ç+<äqeTT. dü+ø£\ŒeTT nqTq~

n–ï. ø±y˚T+<ÛäqeTTqT ‘=\–+∫q#√ dü+ø£˝≤Œ–ï n|ü⁄&˚ Ä]b˛e⁄qT.

eTqdüT‡ kÕ‹«ø£eTT>±, Á|üXÊ+‘·eTT>±, |ü]X¯ó<ä∆eTT>± qTqï|ü&ÉT ˙≈£î

n+‘·:C≤„q|ü⁄ ø£åDÏø£ yÓTs¡T|ü⁄ ø£\T>∑TqT. eTqdüT ÁbÕDeTT nH√´q´

ÄÁX¯j·TeTT\T. eTqdüT‡q≈£î u≤Vü≤´ Ä#êÃ<äqeTT ÁbÕDeTT. ÁbÕDeTT mø£ÿ&É

j·TTqï<√ nø£ÿ&É eTqdüT‡ j·TT+&ÉTqT. eTqdüT‡ mø£ÿ&É j·TTqï<√ nø£ÿ&É

ÁbÕDeTT j·TT+&ÉTqT. e÷qdæø£ ø£s¡à\T ì»yÓTÆq ø£s¡à\T. dü+ø£\ŒeTT ì»yÓTÆq

ø£s¡à. |üì˝À e÷πsŒ eTqdüT‡q≈£î e÷s¡TŒ. eTqdüT‡ <ë«s¡ bÕ\≈£îì e+Ï~

≈£L&É. e÷qdæø£ ø£sêà>±s¡eTT˝ÀìøÏ, e÷qdæø£ sê» eT+~s¡eTT˝ÀìøÏ

Á| üy ˚•+#·T≥≈£î ˇø£ÿ düeTj·TeTTq ˇø£ÿ dü+ø£\ŒeTT e÷Á‘·y ˚T

nqTeT‹+#·TqT.

eTqdüT‡ Ä‘·à qT+&ç »ì+∫q ø£ XøÏÔ. á eTqdüT‡ <ë«sêH áX«s¡T&ÉT

‘·qTï ‘êqT $$<Ûä HêeT s¡÷|üeTT\‘√ ≈£L&çj·TTqï sT÷ $X¯«s¡÷|üeTTqT

e´ø°Ôø£]+#·Tø=HÓqT. eTqdü‡q>± nH˚ø£ dü+ø£\ŒeTT\T eT]j·TT n\yê≥T¢\

eT÷≥. ˙e⁄ #·÷#Ó&ç Á|ü‹ |ü<ës¡úeTTq÷ï, s¡÷|üeTT >±qT, edüTÔe⁄ >±qT,

s¡÷bı+~q~ eTqdüT‡ e÷Á‘·y˚T. eTqdüT‡ düèõ+#·TqT dü+Vü≤]+#·TqT.

ñqï‹ bı+~q X¯ó<ä∆ eTqdüT‡ (Higher mind) nX¯ó<ä∆ eTqdüT‡ (Lower mind)

qT eX¯|üs¡T#·Tø=q>∑\<äT. <ä÷s¡ ÁX¯eDeTT, eTqdüT‡˝À >∑\ $wüj·TeTTqT

#Ó|ü≥. Væ≤bıïÏ»+, yÓTdüà]»+, <ä÷s¡eTT qT+&çjT s√>∑ìyês¡D #j·TT≥.

ÇÏºy˚ ‘·~‘·s¡ dü+ã+~Û‘· XÊÁdüÔeTT\T yÓTT<ä\>∑Tq$. á dü‘·éTTqT

#ê≥T#·Tqï$. uÛÑ÷˝Àø£eTTq eTqkı‡ø£ eTVü‰X¯øÏÔ. eTqdüT‡qT eX¯|üs¡#·T

≈£îqï+<äT e\¢ düs¡«X¯≈£îÔ\T \_Û+#·TqT.

dü+ø£\Œ X¯øÏÔ ÁbÕs¡ã∆eTTqT e÷]Ã y˚j·TT≥ :`

e÷qe⁄&ÉT dü+ø£\Œ ;Û»eTTqT HêÏ ø£s¡àj·TqT |òü*‘·eTT bı+<äTqT.

nuÛ≤´dü ;»eTT# o\eTHÓ&ç |òü\eTTH=+<äTqT eT]j·TT o\eTHÓ&ç ;»eTTqT

HêÏ n<äèwüºeTHÓ&ç |òü*‘·eTTH=+<äTqT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q jÓTTø£ÿ ÁbÕs¡ã∆eTTqT

nq>± n<äèwüºeTTqT ‘·q dü«j·T+ø£è‘·eTT\>∑T ø£s¡à\ e\qH ì]à+#·Tø=qTqT.

ø±e⁄q ‘·q jÓTTø£ÿ ÁbÕs¡ã∆eTTqT ‘êHÓ e÷s¡TÃø=qT≥≈£î düeTs¡Tú&Ó’ j·TTHêï&ÉT.

eTqùd‡ X¯Øs¡eTT>± s¡÷bı+<äTqT:`

Ç+Á~j·TeTT\‘√ ≈£L&çj·TTqïÏº á |ü+#· uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡eTT eTqdüT‡

ø£+fÒ y˚s¡Tø±<äT. á eTqùd‡ m\¢y˚fi¯\j·T+<äTqT <˚Vü≤eTTH˚ uÛ≤$+#·TqT.

<˚Vü≤s¡÷|üeTTH=+~ <ëì j·T+<äT ã+~Û+|üã&ç <ëì#˚ ø£*–qÏ º

uÛ≤<ä\qqTuÛÑ$+#·T#·T+&ÉTqT. á uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡eTT eTqdüT‡q ø=ø£ ø£e#·eTT

e+Ï~. eTqùd‡ ‘·q jÓTTø£ÿ $˝≤kÕs¡ú MT X¯Øs¡eTHÓ&ç uÛÑeqeTTqT

ì]à+#·Tø=HÓqT. á eTqùd‡ ‘·q jÓTTø£ÿ X¯øÏ Ôì e´ø£ Ô|ü]∫ |ü+#·

C≤„H˚+Á~j·TeTT\ <ë«sê HêHê Á|üø±s¡eTT\>∑T nqTuÛÑeeTT\ H=+<äT#·Tqï~.

eTq jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT\T ìX¯Ãj·TeTT\T eT]j·TT e÷qdæø£ $ø±s¡eTT Ò

X¯Øs¡ s¡÷|üeTT>± |ü]D$T+∫, eTq ø£+&É¢≈£î Á|ür‘·eT>∑T#·Tqï~. eTqùd‡

<˚Vü≤eTT\ìï+ÏøÏ eT÷\ø±s¡DyÓTÆj·TTqï~. s¡T Ò≈£î+&É |ü⁄wüŒyêÏø£ jÓTTø£ÿ

ndæÔ‘·«yÓT≥T¢ $T<Ûëé÷Á‘·yÓTÆ j·TTqï<√ nfÒ¢ eTqdüT‡ ˝Ò≈£î+&Ü <˚Vü≤eTT

jÓTTø£ÿ ndæú‘·«eTT $T<Ûëé÷Á‘·yÓTÆ j·TTqï~. Ç~ <Vü≤eTT q+<äìï+Ï ø£+f…qT

$TqïjÓÆTq~. ÁbÕ|ü+∫ø£ yê´bÕs¡eTT, ÁøÏj·÷ø£˝≤|üeTT\ìï+ÏøÏ Ç~

eT÷\uÛÑ÷‘·yÓTÆj·TTqï~. ˇø£ y˚fi¯ dü÷ú\<˚Vü≤eTT q•+#·TH˚ì ‘·ø£åDy˚T á

eTqdüT‡ ‘·qøÏwüºyÓTÆqÏº ø=‘·Ô X¯Øs¡eTTqT <ë\TÃqT. eTq jÓTTø£ÿ ñìøÏ eTq

jÓTTø£ÿ ãT~∆øÏ >√#·s¡eTT ø±C≤\<äT.

düs¡«kÕ<Ûës¡DeTT>± »qT\+<ä] jÓTTø£ÿ eTqdüT‡\T <˚Vü≤eTTq+<äT

ã+~Û+|üã&çj·TT+&ÉTqT. nÏº yês¡T <Vü≤ dü+s¡ø£åDyT düs¡«dü«eTì uÛ≤$+#·T#·T

nqïeTj·Tø√X¯ eT+<˚ |ü&çj·TT+<äTs¡T. ÇÏº eTqdüT‡ ñqï‘· dæú‹ H=+<äT≥

<äTs¡¢uÛÑeTT. ø±e⁄q ãT~∆j·THÓ&ç $C≤„qeTj·T ø√X¯eTT Hê]®+∫ eTH√eTj·T

ø√XeTHÓ&ç eTqdüT‡qT »sTT+#·T≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·T<äTyì e⁄ Á|üC≤„e+‘·T&Ée⁄

- 100- - 101-

ø±>∑\e⁄. á <˚Vü≤eTT HÓqHÓ&ç ‘·|ü≥_ÛÁbÕj·Ty˚T, ˙ #Ó&ÉT>∑T&ÉT\ìï+ÏøÏì

eT÷\ø±s¡DyÓTÆj·TTqï~. á ‘·|ü&ÉT uÛ≤eq #˚‘·H˚ ˙e⁄ <˚Vü≤eTT‘√

‘ê<Ûë‘·à´eTT H=+~‹$. Ç~j˚T ªª<˚Vü≤ <ë´düµµ nqã&ÉTqT. Bì eT÷\eTTq

<˚Vü‰_Ûe÷qeTT eTeT‘·\T yÓTT\¬ø‘·T ÔqT. MÏ eT÷\eTTqH˚ ˙e⁄

uÛ≤sê´|ü⁄Á‘·T\T, ã+<äTuÛ≤+<Ûäe⁄\T, >∑èVü≤|ü]yês¡eTT\#˚ dü+ã+<ÛäeTT <äT:K

|üs¡+|üs¡\≈£î ø±s¡DyÓT Æ »qq eTs¡D≤edü ú\ H=+<äT >∑‹ eTq≈£î

<ë|ü⁄]+#·T#·Tqï~.

@ø±Á>∑‘·#˚ e÷qdæø£ X¯øÏÔ #˚≈£Ls¡TqT:`

e÷qdæø£ XøÏÔøÏ Vü≤<äT› Ò¢e⁄. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ @ø±Á>∑‘·qqTdü]+∫ e÷qdæø£

X¯øÏÔì bı+<äe#·TÃqT. ˝ÖøÏø£ »qT\ e÷qdæø£ øÏs¡DeTT\T q\TeT÷\\

#˚<äs¡ã&çj·TT+&ÉTqT. <ëì#˚ e÷qdæø£ X¯øÏ Ô HêHêÁ|üø±s¡eTT\T>±

<äTs¡«´j·TeT>∑T#·Tqï~. Ç≥T¢ q\TyÓ’|ü⁄\ #Ó<äs¡ã&ç j·TTqïÏº e÷qdæø£

øÏs¡DeTT\T @ø£Ár‘·yÓTTq]Ã yêÏì áX¯«s¡Tì yÓ’|ü⁄ eTs¡*+|üCÒj·TTfÒ

ªª@ø±Á>∑‘·µµ nì j·Tqã&ÉTqT. ÄdüøÏÔ m+‘·¬ø+‘·≈£î eè~∆j·T>∑T#·T+&ÉTH√,

@ø±Á>∑‘· ø£qT≈£L\yÓTÆq~. Áø£eTÁø£eTeTT>± @ø±Á>∑‘·¬ø’ Á|üj·T‹ï+#·TeTT.

@ø±Á>∑‘·¬ø’ ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTT q+<äT ìj·T$T‘· düeTj·TeTT˝À, ìj·T$T‘·

düú\eTT q+<äT ≈£Ls=Ãì nuÛÑ dæ+#·TeTT. ÁãVü≤à #·s¡ eTT, ÁbÕD≤j·÷eTeTT,

yê+#êsêVæ≤‘· eTT, nqedüs¡ ø±s¡ ìeè‹Ô, yÓ’sê>∑ eTT, eTÚqeTT, @ø±+‘·

yêdüeTT, Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT, »|üeTT, Áø√<ÛäeTT, X¯eTeTT, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T,

qe\\T #·<äTe≈£î+&ÉT≥, dæìe÷\T #·÷&É≈£î+&ÉT≥, Çeìïj·TT @ø±Á>∑‘·qT

eè~∆ #˚j·TTqT. n~Ûø£yÓTÆq XÊØs¡≈£ |ü]ÁX¯eT, n‘·´~Ûø£ dü+uÛ≤wüDeTT,

n~Ûø£eTT>± uÛÑTõ+#·T≥, ÖøÏ≈£î\‘√ m≈£îÿe>± ø£*dæj·TT+&ÉT≥, n‘· ~Ûø£eT>∑T

Ç+Á~j·T˝À\‘·«eTT, Ç$j·Tìïj·TTqT @ø±Á>∑‘·≈£î $|òüTïø±s¡ø£eTT …’j·TTqï$.

eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ Á|üuÛ≤eeTT ` dæú‹>∑‘·T\T:`

eTH√yê´≈£î\eTT >∑\yês¡T nÏº∫+‘ê Áø±+‘·eTT\>∑T dü+ø£\ŒeTT\H˚

Ç‘ ·s ¡ T\ qT+& ç ˝ Òø £ u Û Ö‹ø £ yê‘êes ¡DeTT qT+& ç ‘ ·eT˝Àì

ø±ø£]Ù+#·Tø=+<äTs¡T. Çø£ <ÛÓ’s¡ kÕVü≤düeTT\T >∑\ nÏº Á|üdüqïe<äqT\T nÏº

dü«uÛ≤eeTT\T >∑\ yê]H˚ ‘·eTyÓ’|ü⁄ø±ø£]¸+#·Tø=+<äTs¡T. yê¬s\¢|ü&ÉT ‘·eT

Á|üj·T‘·ïeTT\˝À $»j·TeTTH˚ kÕ~Û+#·T#·T+<äTs¡T. ìsêX¯, ø√|üeTT, <˚«wüeTT

yÓTT<ä\>∑T <äTs¡TZDeTT\T ø£\yê]‘·s¡T\qT u≤~Û+#·T#·T+<äTs¡T eT]j·TT Ç‘·s¡T\

j·T+B uÛ≤eeTT\qT Á|üy˚•+|üCÒdæ yê] j·T+<äT <äTwü ºyêdüq\qT

»ì+|üCÒj·TT<äTs¡T. ÇÏº yê]#˚ Á|ü|ü+#·eTTq≈£î $TøÏÿ* Vü‰ì ø£\T>∑TqT.

Á|üdüqï e<äqT\T, Äq+<ä Vü≤è<äj·TT\T dü+|òüTeTTq≈£î ÁX‚j·TdüT‡qT

ø£\T>∑CÒj·TT<äTs¡T. nÏºyês¡T Ç‘·s¡T\≈£î Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq+<äTqï‹ì

ø£*–+∫ yê]ì dü+‘√cÕ+‘·s¡+>∑ Vü≤è<äj·TT\qT >±$+‘·Ts¡T. ˙˝À ∫+‘·

<˚«wüeTT, yê´≈£î\‘· yÓTT<ä\>∑T <äTsê“¤eeTT\Tqï|ü&ÉT Ç‘·s¡T\ eT<Ûä´≈£î

e#·TÃ≥ düVæ≤+#·≈£îeTT. Bì#˚ ˙˝Àì <äTsê“¤eeTT *‘·s¡T\≈£î k˛≈£îqT.

dü+ø£\ŒeTT Á|ü|ü+#·eT+‘·≥ |ü]y˚wæº+∫ j·TT+&ÉTqT:`

dü+ø£\ŒeTT eTqdüT‡qT $&ç∫ô|Ïº Ç≥Tq≥T ‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. dü+ø£\ŒeTT

eT+∫<Ó’qqT, #Ó&ÉT<Ó’qqT ‘·q ‘·s¡+>∑eTT\qT Ç‘·s¡T\ eTqdüT‡q+<äT

πs¬ø‹Ô+#·TqT. á j·T\\ìï ~X¯\j·T+<äTqT |üs¡T¬>‘·TÔqT. Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘·

>∑TVü≤˝Àì ˇø£ ãTTw”X¯«s¡T&ÉT ‘·q dü+ø£\Œ Á|üuÛ≤eeTT#˚ ny˚T]ø±˝Àì

»qT\+<ä]ì Ä<Ûë´‹àø£ |üs¡T\T>± e÷]Ã y˚j·T>∑\T>∑TqT. ˇø±H=ø£ |üs¡«‘·

>∑Vü≤«s¡eTTq+<äTqïÏº ì»yÓTÆq jÓ÷– ‘·q Vü≤è<äj·T |ü$Á‘·‘·‘√ bÕ≥T

»qT\+<ä] Vü≤è<äj·TeTT\qT |ü$Á‘·e+‘· yÓTTqs¡Ã>∑\T>∑TqT. Vü≤è<äj·T X¯ó

~∆ H=+<äT≥≈£î ã<ä∆ø£+ø£DT˝…’j·TTqï yê]øÏÏº eTVü‰‘·Tà\ jÓTTø£ÿ |ü$Á‘·

uÛ≤eeTT\T ‘·eT Vü≤è<äj·TeTT\˝ÀìøÏ Á|üy˚•+#·TqT. yêÏq&É¶–+#·T≥

¬øÏºyês¡TqT düeTs¡Tú\T ø±s¡T. dü÷s¡T´&ÉT, düeTTÁ<äeTT jÓTTø£ÿ _+<äTe⁄\qT

Ä$]>± e÷]Ã <ëìì ‹]– yT|òüTeTT\qT>± s¡÷bı+~+|üCÒj·TTq≥T¢ @ø±+‘·

kÕ<Ûäq jÓTTqs¡TÃqÏº ø£ jÓ÷– dü+ø£\ŒeTT\ìïj·TTqT |üs¡«‘êø±s¡eTT H=+~

‹]– q\TeT÷\\ j·T+<äT yê´|æ+#·TqT. ô|’ Áù|eT uÛ≤eeTT >∑\ ø±H=ø£

e´øÏÔ jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT\T ˙ dü+ø£\ŒeTT‘√ $T[‘·eTT …’ á @ø£Á‹‘·yÓTÆqÏº

d ü+ø £\ŒeTT\T eTV ü ≤‘ · Ôs ¡y Ó T Æq X ¯ø Ï Ô‘√ ~> ∑ Te ¬ø‘ Ó+∫ yê]ø Ï

Á|ü‹≈£L\eTT …’j·TTqïÏº X¯≈£îÔ\HÓ~]+∫ ˝Àãs¡T#·Tø=qTqT. Ç≥T¢ kÕ<Ûä≈£îìøÏ

$»j·TeTT düTkÕ<Ûä´eT>∑TqT.

e÷qdæø£ düŒ+<äqeTT ` ñ|üjÓ÷>∑eTT\T:`

j·T<Ûës¡úyÓTÆq düHê´dæ ‘·q e÷qdæø£ düŒ+<äqeTT <ë«sê düs¡« ø±s¡ eTT\qT

kÕ~Û+#·>∑\T>∑TqT. Á|ü|ü+#·eTTq≈£î düVü≤ø£]+#·T≥≈£î e÷qe⁄\ jÓTTø£ÿ

- 102- - 103-

eTqdüT‡\qT Áù|πs|æ+#·T≥≈£î eTVü‰‘·Tà\T düHê´düT\>∑T yês¡T ãVæ≤s¡+>∑eTT>±

sêqø£ÿs¡˝Ò<äT. ø=+<äs¡T dü‘·TŒs¡Twüß\T yê] Ä<äsêÙ‘·àø£eT>∑T J$‘·eTT\

<ë«sê Je⁄\ ≈£î|ü<˚•+#·T#·T+<äTs¡T. yê] J$‘·eTT\T eT÷ØÔuÛÑ$+∫q

Á|üe#·qeTT\ e+Ï$, yês¡T ‘·eT <äèwæº eT÷\eTTqH˚ y˚˝≤~ »qT\

Vü≤è<äj·TeTT\qT Á<ä$+|üCÒj·TT<äTs¡T. uÛÑ>∑e<ä“¤≈£îÔ\T, uÛÑ>∑e‘YkÕøå±‘êÿs¡eTT

H=+<äT≥≈£î dü‘·TŒs¡Twüß\T düVü≤ø£]+‘·Ts¡T. |üs¡eT |ü$Á‘·T\>∑TqÏº jÓ÷>∑T\

dü+<äs¡Ùq e÷Á‘·eTTqH ø=+<äs¡T <Ó’eC≤„qeTT H=+<ä>∑\T>∑T<äTs¡T. dü‘·TŒs¡Twüß\

jÓTTø£ÿ á dü+ø£\Œ düŒ+<äqeTT\ HÓe«s¡TqT ø£qT>=qC≤\s¡T. yê] |ü]X¯ó

<ä∆ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq dü+ø£\Œ düŒ+<äq\T <ä÷s¡eTT>± Á|üj·÷DÏ+∫ y˚ ≤~ »qT\

Vü≤è<äj·TeTT\qT |ü$Á‘· |üs¡T#·TqT. Ç≥T¢ kÕ<ÛäT dü‘·TŒs¡Twüß\ jÓTTø£ÿ ñìøÏ

e÷Á‘·eTT#˚ Á|ü»\ jÓTTø£ÿ Vü≤è<äj·TeTT\T |ü]|üø£«eTT\>∑T#·T+&ÉTqT.

e÷qe⁄&ÉT j˚T~ dü+ø£*Œ+∫qqT Òø£ ÁbÕ]ú+∫qqT e´s¡úeTT>±ø£ ne´ø£Ô

s¡÷|üeTTq Äø±X¯ eT+&É\eTT˝À yê´|üÔyÓTÆ e´ø£Ôs¡÷|üeTTq yêDÏ <ë«sê

qT#·Ã]+|üã&˚ ÁøÏj·÷ <ë«sê ø±s¡´s¡÷|üeTT˝À Á|üø£≥eT>∑TqT. ø±e⁄q

eTqyÓT\¢|ü&ÉT eT+∫ Ä˝À#·q\T, X¯ó<ä∆ dü+ø£\ŒeTT\H˚ ø£*– j·TT+&ÉT≥

eT+∫~.

dü+ø£\Œ düŒ+<äqeTT#˚ Á|üuÛÀ~+#·T≥:`

ãVæ≤s¡+>∑eTT>± Á|üuÛÀ~+#·T≥ ø£+fÒ Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚

Äj·TkÕÿ+‘·eTT e+Ï Ä<Ûë´‹àø£ düŒ+<äq X¯øÏÔ#˚ Á|ü|ü+#·eTTq≈£î Á|üuÛÀ~+∫

ÁX‚j·Td üT‡H=q>∑÷s¡TÃ yês¡T ì»yÓT Æq jÓ÷^X¯«s ¡T\qã&ÉT<äTs ¡T.

ãVæ≤s¡+>∑eTT>± ñqï‘·eTT˝…’qÏº ñ|üHê´düy˚~ø£\ô|’ ñ|üq´dæ+#·Tyês¡T

Ä<Ûë´‹àø£eTT>± ¬s+&Ée ‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q yês¡T. ÇÏº yês¡T ì»yÓTÆq jÓ÷>∑T\

j·T+<äT >∑\ >∑T|üÔC≤„qeTT, nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq y˚T<ÛëX¯øÏÔ, eTVü≤‘·Ôs¡eT>∑TX¯øÏÔ

dü+|üqï‘·qT >∑T]Ô+|üC≤\s¡T. yê]ø±X¯≈£îÔ\ qT|üjÓ÷–+#·T $<ÛëqeTTq÷ï

‘Ó*j·T<äT. Á|ü|ü+#·eTT q+<äT q\TeT÷\\ j·T+<äTqïÏº n~Ûø±s¡T …’j·TTqï

eTTeTT≈£åîe⁄\≈£î düs¡«E„˝…’q eTVü‰‘·Tà\T yê] dü+<˚X¯eTT\qT e÷qdæø£

‘·+‹<ë«s¡ |ü+|ü⁄#·T+<äTs¡T. eTq ø£kÕ<Ûës¡DeT>∑T nHø£ $wüj·TeTT\T jÓ÷–

|ü⁄+>∑e⁄\T düT\uÛÑeTT>± |ü]wüÿ]+‘·Ts¡T.

e÷qdæø£+>± Ç‘·s¡T\qT Áù|πs|æ+#·T≥:`

˙$‘·s¡T\‘√ e÷≤¢&É≈£î+&É>∑H˚ yê]ì Áù|πs]+|üe#·TÃqT. ◊‘˚ Bì¬ø’

dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£eTT>± @ø±Á>∑‘· nedüs¡yÓTÆj·TTqï~. Ç~ ‘·+‹‘√ düe÷qeTT>±

|üì#˚j·TTqT. <ä÷s¡<˚X¯eTT q+<äTqïÏº ˙ ùdïVæ≤‘·Tì>±ì Òø£ ã+<ÛäTe⁄qT

>±ì ˙eT~˝À ‘·\+#·Tø=qTeTT. Äj·Tq jÓTTø£ÿ eTTK πsK\qT ˙

eTqdüT‡˝ÀìøÏ ÄbÕ~+#·TeTT. ˇø£ y˚fi¯ ˙yê‘·ì bò À ø£*– j·TT+<äTy˚ì

<ëìì >±+#·TeTT. 10 ì$TwüeTT\T Á‘ê≥ø£eTT #˚j·TTeTT. _>∑Zs¡>± Ä

s¡÷|üeTT‘√ e÷qdæø£+>± e÷≤¢&ÉTeTT. e⁄ |üs¡T+&ÉTq|ü⁄&Ü‘·ì ∫Á‘·eTTqT

rø£åDyÓTÆqÏº @ø±Á>∑‘·‘√ uÛ≤$+#·TeTT. Ä ~qyÓ÷ Òø£ eTs¡TdüÏ ~qyÓ÷

˙ø±‘·&ÉT ˙eqT≈£îqï $wüj·TeTTô|’ ÒK Áyêj·TTeTT. dü+X¯sTT+|ü ≈£î+&Ü

˙e⁄ Bìì Á|üj·T‹ï+∫ #·÷&ÉTeTT. á ì»$T|ü&ÉT ˙≈£î ‘˚≥ ‘Ó\¢eT>∑TqT.

n|ü&ÉT ˙e⁄ ÄX¯Ãs¡ #·øÏ‘·T&Ée>∑T<äTe⁄. ˙M ‘·+‹XÊÅdüÔeTT q+<äT <äè&ÛÉyÓTÆq

$XÊ«düeTTqT ø£*– j·TT+<äTy˚ì, ˙≈£î $»j·TeTT ø£s¡‘· ≤eT\ø£eT>∑TqT.

ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT ˙e⁄ #·<äTe⁄#·Tqï|ü&ÉT >±ì, Áyêj·TT#·Tqï|ü&ÉT >±ì

nø£kÕà‘·TÔ>± ˇø£ $wüj·TeTT MT ã+<ÛäTe⁄ qT+&ç >±ì, MT Á|æj·TyÓTÆq yê]

qT+&ç >±ì e#·TÃqT. e⁄ yÓ+≥H Äj·TqqT uÛ≤$+‘·Te⁄. Ä $wüj·TeTTq|ü&ÉT

Äj·Tqj·TT ìqTï rÁeeTT>± uÛ≤~+∫j·TT+&ÓqT. á $wüj·Ty˚T ˙e⁄

uÛÑTõ+#·Tq|ü&ÉT e∫Ãq#√ ≈£î düsêq|ü&ÉTqT. Á|üø±XeTT, $<äT´‘·TÔ\ ø£+f…qT

dü+ø£\Œ ‘·s¡+>∑ Á|üø£+|üq\T n‘·´+‘· rÁeeTT>± Á|üj·÷DÏ+#·TqT. nÏº

dü+<äs¡“¤eTT\ j·T+<äT ∫‘·ÔeTT Äj·÷ dü+<˚X¯eTT\qT, uÛ≤eeTT\qT

|ü]Á>∑Væ≤+∫ yÓ+≥H˚ yêÏì nìï+Ïì eTqdüT‡q ø£+<äCÒj·TT#·T+&ÉTqT

eT]j·TT ÁøÏj·÷ ø£ ≤|üeTT\T yÓqTyÓ+≥H˚ »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT.

dü+ø£\Œ X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ $$<Ûä Á|üjÓ÷»qeTT\T:`

dü+ø£\Œ X¯øÏ Ô j·THÓ&ç ~e´ ø£fi¯ $T>∑T\ eTH√Vü≤s¡eTT eT]j·TT

s¡Vü≤dü j·TT‘·yÓTÆj·TTqï~. á uÛ≤Vü≤´ »>∑‘·TÔ ø£+f…qT dü+ø£\Œ Á|ü|ü+#·y˚T

m+‘√ yêdüÔeyÓTÆj·TTqï~. ˙ jÓTTø£ÿ Á|ü‹ dü+ø£\Œ X¯øÏÔ n‘· <äT“¤‘·yÓTÆq~. ˙

jÓTTø£ÿ Á|ü‹ dü+ø£\ŒeTTq≈£î m+‘√ $\Tej·TTqï~. ˙ X¯Øs¡ ã\eTT, ˙

eTqdüT‡˝Àì XøÏÔ, J$‘· $»j·TeTT. $‘·s¡T\ ø=dü+¬> XÊ+‹ kÂK´eTT\T,

Çeìïj·TTqT ˙ kÕ«uÛ≤$ø£ >∑TDj·TT‘·eTT\>∑TqÏº dü‘·‡+ø£\ŒeTT\ ô|’qH˚

- 104- - 105-

Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~. ø±e⁄q e⁄ neX¯ eTT>± dü+ø£*Œ‘·‘·«eTTqT >∑T¬sÔ]+–,

<ëì q_Ûeè~∆ |üs¡#·Tø=qTeTT.

dü+ø£\Œ X¯≈£îÔ\T`MÏ $\Te:`

dü+ø£\Œ XøÏÔ n‘· +‘êXÃs¡ ø£s¡eTT\>∑TqÏº ø±s¡ eTT\H=qs¡TÃqT. dü+ø£\Œ

düŒ+<äq yÓTTqs¡TÃqÏº ø±s¡´eTT\qT ˙e⁄ eT÷˝≤Á>∑eTT>± ns¡úeTT

#˚dæø=+<äTy˚ì ˙e⁄ ˙ dü+ø£\ŒeTT\qT ˙ jÓTTø£ÿ n<äT|ü⁄ ÄC≤„\+<äT+#·T

ø=+<äTyì dü+ø£\Œ‘·s¡+>∑eTT\qT <ä÷s¡ÁbÕ+‘·eTT q+<äTqï yê]øÏ |ü+ô|&ç

$<ä´qT H˚s¡TÃø=+<äTy˚ì ˙e⁄ ˙ jÓTTø£ÿ dü+ø£\Œ X¯øÏÔì y˚sTT ¬s≥T¢

|òü\e+‘·yÓTTqs¡Œ >∑\T>∑T<äTe⁄. ˙ jÓTTø£ÿ nÁø£eTyÓTÆq eTqdüT‡ ìqTï

ã+~Û+#·TqT. düÁø£eTyÓTÆqÏº eTqdüT‡, ≈£î kÕ«‘·+Á‘· eTT H=dü+>∑TqT. eTqdüT‡

jÓTTø£ÿ X≈£îÔ\ qs¡úeTT #dæø=ì j·T+<äT >∑T|üÔeTT>±qTqï X≈£îÔ\qT $ø£dæ+|ü

CÒdæø=qTeTT. ˙ H˚Á‘·eTT\qT eT÷dæø=ì Áø£eTeTT>± @ø±Á>∑‘·qT

kÕ~Û+|üp&ÉTeTT. ˙e⁄ <ä÷s¡eTT>±qTqï edüTÔe⁄\qT #·÷&É>∑\e⁄.

<ä÷s¡X¯ã›eTT\qT $q>∑\e⁄. Á|ü|ü+#· ~X¯\ìï+ÏøÏ Òø£ Ç‘·s¡ Á>∑Vü‰\≈£î

dü+<˚X¯eTT q+|ü>∑\e⁄. <ä÷s¡+>±j·TTqï s√>∑T\ u≤>∑T #˚j·T>∑\e⁄. ˇø£ÿ

ø£åDø±\eT+<˚ ˙e⁄ dü+ø£*Œ+∫q #√≥T≈£î yÓfi¯fl>∑\e⁄. ø±e⁄q e÷qdæø£

X¯øÏÔj·T+<äT $XÊ«düeTT+#·TeTT. ñ˝≤¢düeTT, @ø±Á>∑‘·, Ç#·Ã, ÁX¯<ä∆ eT]j·TT

‘·<˚ø£ <Ûë´qeTT\#˚ e⁄ ø√]qÏº ø√]ø£\T dü|òü©ø£è‘·eTT\>∑TqT. Ä‘·à jÓTTø£ÿ

e÷j·÷ X ¯ø Ï Ô eT÷\eTTqH ˚ á eTqd ü T ‡ »ì+∫q<äì » „| æ Ô

j·T+<äT+#·Tø=qTeTT.

dü+ø£\ŒeTT \H˚ø£ ø±s¡ eTT\qT HÓs¡y˚s¡TÃqT:`

˙ ùdïVæ≤‘·T&ÉT ø£wüº|ü]dæú‘·T\j·T+<äTqï|ü&ÉT ˙e⁄ z<ës¡TŒ, düTK

|üPs¡«ø£eTT\>∑TqÏº jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT\q+|æ e⁄qïÏº düú\eTT qT+&çj˚T

˙yêj·Tq≈£î düVü≤ø£]+#·e#·TÃqT. ˙ ùdïVæ≤‘·T&ÉTq÷ï ˙e+Ï Ä<Ûë´‹àø£

|üs¡T&Ó’j·TT+&ÉTH˚ì ˙ jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT n‘·ì j·T+<äT |üì#˚j·TTqT.

˙y√ø£]ì >∑÷]Ã Áù|eT|üPs¡«ø£eTsTTq dü+ø£\ŒyÓTTq]Ãq|ü&Ü dü+ø£\ŒeTT

y˚T<ädüT‡qT $&ç∫ Äj·Tq e<ä›≈£î yÓ[¢ n‘·ìj·T+<äT Áù|eT |üPs¡«ø£yÓTÆq

uÛ≤eeTTqT πs¬ø‹Ô+∫ ~«>∑TD°ø£è‘·yÓTÆq X¯øÏÔ‘√ ‹]– ˙ e<ä›≈£î e∫Ã #˚s¡TqT.

˙y=ø£ e´øÏÔì >∑÷]Ã Vü‰ìø£s¡eT>∑T dü+ø£\ŒeTTH=qs¡TÔy˚ì, n~ Ä e´øÏÔì

u≤~Û+∫ ¬s+&ç+‘·\ X¯øÏÔ‘√ ‹]– e∫Ã ìH˚ï u≤~Û+#·TqT. ø±e⁄q yÓ\¢|ü&ÉT

sTT‘·s¡T\ô|’ ø£s¡TD,<äj·T, Áù|eT |üP]‘·eT>∑T dü+ø£\ŒeTT\H˚ ø£*–

j·TT+&ÉTeTT. Ç‘·s¡T\T ‘·|ü |ü*øÏqqT Ä |ü\T≈£î jÓTTø£ÿ X¯u≤∆s¡úeTT,

yê#ês¡úeTT eT]j·TT \øå±´s¡úeTT ˙e⁄ ms¡T>∑e\j·TTqT. Ä ‘·<äT|ü] ˙e⁄

yê]ì $qÁeT‘·‘√ dü]~<ä∆e\j·TTqT. Ç~ ‘·|üŒìdü]. ˙e⁄ C≤„|üø£

eTT+#·Tø=qTeTT.

e÷qdæø£ dü+ø£\ŒeTT jÓTTø£ÿ #·Ts¡T≈£î<äqeTT :`

˙$‘·s¡T\≈£î dü\Vü‰ H=dü+>∑T≥≈£î eTT+<äT á dü\Vü‰ n‘·ì eTqdüT‡ô|’

mÏº Á|üuÛ≤eeTT #·÷|ü⁄H√ $#ê]+#·Tø=qTeTT. uÀ<ÛäHê C≤„qeTT Òì< ñ

bÕ<Ûë´j·TT\T $<ë´s¡Tú\≈£î|ü<•+|üsê<äT. Ä<Ûë´‹àø£ C≤„q Á|ü|üPs¡Tí …’ j·TTqïÏº

ñbÕ<Ûë´j·TT\T, $<ë´s¡Tú\qT u≤>∑T>± #·~$+∫ yê]ì ñqï‘√qï‘· dæú‹

H=+~+|ü >∑\T>∑T<äTs¡T.

e÷qdæø£ dü+ø£\ŒeTT‘√ uÀ~Û+#·T≥ (n#·\uÀ<Ûä):`

yÓTT≥ ºy Ó T T< ä≥ ˙ d üMT| üeTTq+<äT+& É T yê]ø Ï ˙ d ü+ø £\Œ

‘·s¡+>∑eTT\q+|ü⁄≥ quÛÑ dæ+|ü⁄eTT. ÁbÕs¡+uÛÑeTT qT+&ç $<ÛëqeTTqT sêÁ‹

j·T+<äuÛÑ dæ+#·TeTT. dü+ø£\ŒeTT e\q Á>∑Væ≤+#·T≥¬ø’ ùdïVæ≤‘·Tìï sêÁ‹

|ü~>∑+≥\≈£î @ø±Á>∑∫‘·ÔeTT‘√qT+&ÉT≥ ø±<˚•+|ü⁄eTT. eÁC≤düqeTT ˝Òø£

|ü<ëàdüqeTTô|’ Nø£Ï >∑~˝À ìMTfi‘· HÁ‘·T&ÉyÓ’ (ø£qTï\T eT÷dæ) ≈£Ls=ÃqTeTT

nì #Ó|üeTT. n<˚ düeTj·TeTTq≈£î e⁄ dü+<˚X¯eTTq+|ü⁄eTT. dü+ø£\Œ

X¯øÏÔì <Ûäè&ÉeTT>± qT+&ÉìeTTà, yÓ+≥H˚ dü+ø£\ŒeTT\T ˙ y˚T<ädüT‡qT $&ç∫

˙ ùdïVæ≤‘·Tì y˚T<ädüT‡q+<äT Á|üy˚•+#·TqT. ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯j·T+<äT ø=ìï

ˇ&ç<=&ÉT≈£î\T ø£\T>∑e#·TÃqT. ˙e⁄ ˙ nuÛ≤´düeTTqT n_Ûeè~∆ #˚j·TTø=\~

dü+<˚X¯eTT\q+|ü⁄ C≤„qeTT ˙≈£î eè~∆j·T>∑T#·T+&ÉTqT. Áø£eTeTT>± ø=+‘·

ø±\eTTq≈£î e⁄ dü+<XeTT\qT Á|ü|ü+#·eTT jÓTTø£ÿ q\TeT÷\\≈£î n+~+|ü

>∑\T>∑T<äTe⁄. dü+ø£\Œ ¬øs¡≥eTT\‘· +‘· rÁeyÓTÆq ã\eTTqT ø£*– j·TT+&ÉTqT.

dü+<˚X¯eTT q+|ü⁄yês¡T eT]j·TT Á>∑Væ≤+#·Tyês¡T rÁeyÓTÆq @ø±Á>∑‘·

quÛÑ dæ+#·Tq|ü⁄&ÉT dü+<˚X¯ Á|ükÕs¡eTT düT\uÛÑ‘·s¡eT>∑TqT. á $<ä #ê˝≤

eTH√Vü≤s¡yÓTÆq~ eT]j·TT Äq+<ä<ëj·Tø£yÓTÆq~. (TELEPATHY). ◊‘˚ Bì

- 106- - 107-

quÛÑ´dæ+#·T≥¬ø’ $TøÏÿ* zs¡TŒ ø±e\j·TTqT. ÁãVü≤à#·s¡éTTqT >∑÷&É

bÕÏ+#·e\j·TTqT.

e÷qdæø£ XÊÁdüÔeTT ` C≤„q<ëj·Tø£ dü+ø£\ŒeTT\T:`

@ $<ÛäeTT>± >∑+>±q~ Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘·eTT\˝Àì >∑+>√Á‹

j·T+<äT‘·ŒqïyÓTÆ >∑+>±kÕ>∑s¡eTT yÓ’|ü⁄ ì‘· ìs¡+‘·s¡eTT Á|üeVæ≤+#·T#·Tqï<√

n<˚ $<ÛäeTT>± á dü+ø£\Œ Á|üyêVü≤eTTq÷ï n+‘·]ø£ eTqdüT‡˝Àì

>∑÷&ÉeTT>±qTqï dü+kÕÿs¡eTT\ qT+&ç j·TT‘·Œ‹ÔjÓÆT C≤Á>∑‘·‡Ô«bÕïedüú\˝À

u≤Vü≤´ edüTÔe⁄\ yÓ’|ü⁄ m&É‘Ó>∑≈£î+&Ü Á|üeVæ≤+#·T#·T+&ÉTqT. á $∫Á‘·yÓTÆqÏº

e÷qdæø£ j·T+Á‘êìøÏ $ÁXÊ+‹ ˝Ò<äT. sêÁ‹+ãefi¯ó¢ dü+ø£*Œ+#·T#·TH˚

j·TT+&ÉTqT. dü+ø£\Œ Á|üuÛ≤eeTT# yês¡Ôq+|ü⁄≥, dü+ø£\ŒeTT\ qs¡úeTT #dæø=qT

C≤„qeTT, ìÁ<äqT ø£*–+#·T X¯øÏÔ, eoø£s¡D |ü<ä∆‹ (HYPNOTISM) eT]j·TT

e÷qdæø£ s√>∑eTT\qT e÷qTŒ≥ yÓTT<ä\>∑T yêÏ#˚ ñqï‘· dæú‹ H=+~qÏº

eTqdüT‡, kÕ<Ûës¡D dæú‹j·T+<äTqï eTqdüT‡qT ˝Àãs¡T#·Tø=qTqT. Ä<Ûë´‹àø£

kÕ<Ûäq#˚, ≈£åîÁ<äyÓTÆq eTqdüT‡qT, <äTwüº dü+ø£\ŒeTT\qT q•+|üCÒdæ ˙

eTqdüT‡qT ñqï‘√qï‘· dæú‹ H=+~+∫ qMq |ü⁄s¡Twüß&Ée⁄>± >∑D‹¬ø≈£îÿeTT.

~e´ dü+ø£\ŒeTT\ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ:`

˙y˚$T dü+ø£*Œ+‘·Ty√ n<˚j·T>∑T<äTe⁄. á <˚Vü≤eTT eTqdüT‡ #˚‘·H˚

‘·j·÷s¡Tø±ã&ç eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ nBÛqeT+<äTqï<äì »„|æÔj·T+<äT+#·Tø=qTeTT.

˙e⁄ <äè&ÛÉyÓTÆq dü+ø£\ŒeTT ø£*–j·TT+<äTyì XØs¡eTT <äè&ÛÉeTT>± qT+&ÉTqT.

Ç+‘ ø±ø£ Áù|eT, XÊ+‹, |ü$Á‘·‘·, ‘·è|æÔ, ~e´‘·«eTT yÓTT<ä\>∑T ~e´ uÛ≤eq\T

˙ |ü]düs¡eTT\+<äTqï yê] Vü≤è<äj·TeT+<äT Á|üy˚•+|ü C≤\T<äTe⁄.

dü+ø£\Œ sêVæ≤‘· $<ÛëqeTT:`

s¡ã“s¡T #Ó≥¢qT ô|+#·Tyês¡T ô|<ä› eèø£åeTT\qT düMT|üeTT q+<äT >∑\

∫qï ∫qï eèø£åeTT\qT q]øÏ y˚j·TT<äTs¡T. <ëì#˚ Ä ô|<ä› #Ó≥T¢

ã\e+‘·eTT\TqT |ü⁄wæºø£s¡eTT\Tq>∑TqT. n~Ûø£eTT>± s¡ã“s¡TbÕ\qT

Á>∑Væ≤+|ü>∑\T>∑T<äTs¡T. n<˚ Á|üø±s¡eTT>± ˙e⁄q÷ï neTs¡yÓT ÆqÏ º

~yêéTè‘·eTTqT bÕqeTT #˚j·TT≥¬ø’ ìHêïe]+∫ j·TTqïÏº dü+ø£\ŒeTT\qT

H=ø=ÿø£ÿ <ëìì q•+|üCÒj·TTeTT. y=ø£ ãT≥º j·T+<äT >∑\ eT+∫ |ü+&É¢qT

uÛÑTõ+∫ Á≈£î[¢q |ü+&É¢qT m≥T¢ bÕs¡yj·TT<äTy√ n< $<ÛäeTT>± dü<ë“eeTT>∑\

nìï+Ïì ˙ eTqdüT‡q+<äT+∫ <äTwüº uÛ≤eeTT\qT <ä÷s¡eTT #˚j·TTeTT.

yÓ\T‘·Ts¡T Òì $<ÛäeTT>± ø√≥˝À ã+~Û+|üã&çqÏº XÁ‘·Te⁄\T uÛÑ÷ kıs¡+>∑eTT\

<ë«sê ø√≥ yÓ\T|ü*øÏ e∫Ãq|ü&ÉT yê] •s¡düT‡\qT es¡Tdü>± q]øÏ

y˚j·TT#·T+<äTs√, n<˚ $<ÛäeTT>± e÷qdæø√|ü]uÛ≤>∑eTTqT <ëÏ yÓ\T|ü*øÏ

e∫Ãq dü+ø£\ŒeTT\ qìï+Ïì Áø£eTeTT>± q]øÏ y˚j·TTeTT. ˇø£ ‘=+&É

jÓTTø£ÿ ‘√ø£ ‘Ó–q|ü&Ü ‘√ø£j·T+<äT ø£&ÉÁbÕDeTTqï+‘· es¡≈£î n~

‘·&Éã&çø=≥Tºø=qTqT. ¬s+&ÉT eT÷&ÉT ì$TwüeTT\≈£î Ä ‘·&Éã&É\T

düe÷|üÔeT>∑TqT. n<˚ $<ÛäeTT>± dü+ø£\ŒeTT\qìï+Ïì s¡Væ≤‘· yÓTTq]ÃqqT,

ø=ìï dü+ø£\ŒeTT\T ‘=+&É jÓTTø£ÿ ‘√ø£e … ø£<ä\T#·TH˚ j·TT+&ÉTqT. ø±ì

yêÏ˝À ÁbÕDX¯øÏÔ ˝Ò≈£î+&ÉT≥#˚ <äTs¡“\eTT˝…’ j·TT+&ÉT≥ e\q nj·T´$

Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq$>± |ü]>∑DÏ+|üã&Ée⁄. ø±ì ˙e⁄ ì‘· ìs¡+‘·s¡ jÓT&É‘Ó>∑ì

@ø±Á>∑‘· eT]j·TT <Ûë´HêuÛ≤´düeTT H=q¬sÃ<äy˚ì, q÷HÓ ˝Òì#√ B|üeTT

Ä]b˛sTTq≥T¢ dü+ø£\ŒeTT\T yêÏø£y˚ q•+∫b˛e⁄qT.

eTH√HêX¯q eTq>± jÓTÏº~:`

˙e⁄ dü+ø£\ŒeTT\≈£î kÕøÏåe÷Á‘·T&Ée⁄>± qT+&ÉTeTT. n|ü&ÉT ˙e⁄

dü+ø£\ŒeTT\≈£î nr‘·T&ÉyÓ’, dü+ø£\Œs¡Væ≤‘· eT>∑TqÏº X¯ó<ä∆ dü‘·«dæú‹j·T+<äT

ìedæ+|ü>∑\T>∑T<äTe⁄. ˙ eTqdüT‡ q+<äT ø√]ø£\T, yêdüq\T, ø£s¡àX‚wüeTT

yÓTT<ä\>∑Tq$, ˙ jÓTTø£ÿ eéVü‰]ø£ J$‘·eTT q+<äT uÛÑj·T+ø£s¡eTT\T>±

|ü]D$T+#·TqT. yêÏì Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq≈£î eTs¡*+#·e\dæj·TT+&ÉTqT.

Ç+<äT≈£î ì$T‘·ÔyÓTÆ X¯óuÛÑyÓTÆq e÷≥\qT e÷Á‘·eTT $qTeTT. X¯óuÛÑyÓTÆq

<äèX¯éTT\qT #·÷&ÉTeTT. X¯óuÛÑ dü+ø£\ŒeTT\qT uÛ≤$+#·TeTT. X¯óuÛÑyÓTÆq

e÷≥\qT e÷≤¢&ÉTeTT. X¯óuÛÑeT>∑T <ëìH˚ <Ûë´ì+#·TeTT. X¯óuÛÑyÓTÆq <ëìì

Á>∑Væ≤+∫ ‘Ó\TdüTø=qTeTT. uÛÑj·TeTT, nsTTwüº‘·, Ä»qà <˚«wüeTT, >∑s¡«eTT,

ndüVü≤qeTT, ø√|üeTT, ø±eTeTT yÓTT<ä\>∑Tq$ kÕ<Ûës¡DeTT>± ø=+#·eTTqïqT

e÷qe⁄ì eTqdüT‡qT ø£\‘·ô|≥TºqT. ø±e⁄q dü<äTZDeTT\qT eè~∆ #˚dæø=ì

eTqdüT‡qT X¯ó<ä∆yÓTTq]Ã ã*wüºeTT #˚j·TTeTT. ø√]ø£, ˝ÀuÛÑeTT yÓTT<ä\>∑T

yêÏøÏ u≤ìdü>±qTqï á eTqdüT‡qT Ä u≤ìdü‘·«eTT qT+∫ $&ÉT<ä\#˚dæ

düHê‘·qeT>∑T X¯ó<ä∆ dü‘·«eTTq+<äT ì\TŒ≥¬ø’ <Ûë´HêuÛ≤´düeTT eT]j·TT

dü‘ê´H˚«wüDeTTq¬ø’ $ìjÓ÷–+|ü⁄eTT. m|ü&Ó’‘˚ eTqdüT‡, yêdüHê s¡Væ≤‘·yÓTÆ

- 108- - 109-

|üìøÏ sêqÏº dæú‹ j·T+<äT+&ÉTH√ n|ü⁄&ÉT Ä eTqdüT‡ q•+∫q<äì #Ó|üŒ

e#·TÃqT. BìH˚ eTH√HêX¯qeTì j·T+<äTs¡T.

#·+#·\yÓTÆq eTqdüT‡:`

˙e⁄ dü+ø£*Œ+∫q|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡ #·*+#·TqT. ˙ eTqdüT‡ <ë«sê

˙e⁄ uÛ≤$+#·Tq~j˚T ˙≈£î ‹]– e#·TÃqT. ø±e⁄q ˙e⁄ dü+ø£*Œ+#·T≥

j·T+<äT C≤Á>∑‘· Á>∑Væ≤+#·TeTT. ˙e⁄ ˇø£]ì <˚«wæ+#·Tq|ü⁄&ÉT <˚«wüy˚T ˙≈£î

‹]– e#·TÃqT. <äTwüº dü+ø£\ŒeTT eT÷&ÉT <√wüeTT\‘√ ≈£L&çj·TTqï~.

Á|ü<∏äeTeTT>± dü+ø£*Œ+∫q yêì eTH√eTj·T<˚Vü≤eTTH˚ n~ Vü‰ì #˚j·TTqT.

¬s+&Ée~ #Ó&ÉT dü+ø£\Œ yÓTe]ì >∑÷]Ã #˚j·Tã&çq<√ yê]øÏ Vü‰ì

jÓTTqs¡TÃqT. eT÷&Ée~ Je⁄\+<ä] jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ yê‘êes¡DeTT, #Ó&ÉT

dü+ø£\ŒeTT m<äTÏ yêì¬ø<äTs¡T>± ø£‹Ô<ä÷dæ #·÷|æ+#·T≥ e+Ï~. ˙e⁄

ˇø£]ì <˚«wæ+∫q|ü&ÉT ˙ e‘·ìì Vü≤‘· #˚j·TT≥‘√ düe÷qeTT n>∑TqT.

Ç‘·s¡T\qT Vü≤‘·´ #˚j·TT≥ Ä‘·àVü≤‘·´‘√ düe÷qeTT n>∑TqT. m≥¢q>±

n‘·ìj·T+<äTqT, j·T+<äTqT >∑\ nÏº Ä‘·à @ø£y˚T >∑qTø£ <äTwüº dü+ø£\ŒeTT

˝≤ Á|üø±s¡eTT>± ‹]– ìH˚ï ã+~Û+#·TqT. #Ó&ÉT dü+ø£\ŒeTT\T uÛÖ‹ø£

yê‘êes¡DeTT q+<äT Á|üy˚•+∫q|ü&ÉT n$ e÷qe⁄\ jÓTTø£ÿ eTqdüT‡\qT

$wü|üP]‘·yÓTTqs¡TÃqT. #Ó&ÉT dü+ø£\ŒeTT\T ìqTï yÓ+≤&ç ìqTï

V”≤qø±s¡ eTT\ H=q]+|üCÒdæ |ü‹‘·Tì>± #˚j·TTqT.

ñqï‘· uÛ≤eeTT\≈£î $~Û eX¯eT>∑TqT:`

˙ uÛ≤eeTT\ qqTdü]+∫ ˙e⁄ J$‘·eTTq+<äT ñqï‹ bı+<äT<äTe⁄.

ñ‘·ÔeTyÓTÆq dü+ø£\ŒeTT ñ‘·ÔeTyÓTÆq |òü*‘·eTT\H=dü+>∑TqT. ø±e⁄q ñ‘·ÔeT

uÛ≤eq\qT ø£*– j·TT+&ÉTeTT. <äèX¯ e÷qeTT\>∑T ÁbÕ|ü+∫ø£ |ü<ës¡úeTT\#˚

˙≈£î u≤<Ûä ø£\T>∑T#·Tqï~. Ç~j˚T ã+<ÛäeTT\ìï+ÏøÏ eT÷\ø±s¡DeTT

\>∑T#·Tqï~. X¯ó<ä∆ uÛ≤eq $<äT´#·Ã¤øÏÔ ø£+f…qT ã\e‘·Ôs¡yÓTÆq~. eTqdüT‡

Ç+Á~j·TeTT\#˚ Äø£]¸+|üã&ç ã+<ÛäqeTTq≈£î ø±s¡DeT>∑T#·Tqï~.

Ç+Á~j·TeTT\# eTqdüT‡ $&çe&ÉTHì Äø£s¡D nDTe÷Á‘·yÓTÆqqT j·TT+&É<äT.

eTqdüT‡ ã+~b˛≥T <=+>∑ e+Ï~. Bìì eX¯|üs¡T#·Tø=qTeTT. ˙e⁄

dü«‘·+Á‘·T&ÉyÓ’ XÊX¯«‘· düTKXÊ+‘·T\ H=+<Ó<äe⁄. eTqdüT‡qT »sTT+#·T≥j˚T

˙ |ü⁄s¡TcÕs¡úeTT Òø£ e÷qe‘·«yÓTÆj·TTqï<äqT e÷≥qT eTs¡e≈£îeTT. kÕ«‘·à

$#ês¡eTT#˚ eTq'X¯ó~∆ ø£\T>∑TqT. Bì¬ø’ dü+ø£\ŒeTT\ q]ø£≥TºeTT Ä‘·àqT

Äe]+∫j·TTqïÏº nC≤„q|ü⁄ ‘Ós¡\T ‘=\>∑T≥¬ø’ eTqdüT‡qT Á|üXÊ+‘·|üs¡T#·TeTT.

ÄVü‰s¡eTT jÓTTø£ÿ dü÷ø£åà n+X¯eTT e\¢H˚ eTqdüT‡ ‘·j·÷s¡>∑TqT. πøe\eTT

eTqeTT uÛÑTõ+#·TqÏº ÄVü≤s¡yT ø±ø£ Ç+Á~j·TeTT\ <ë«sê eTqeTT Á>∑Væ≤+#·T

q+<ä+‘·j·TTqT ÄVü‰s¡eTT>± |ü]>∑DÏ+|üã&ÉTqT. düs¡«Á‘· uÛÑ>∑e+‘·Tì >±+#·T≥

Hs¡TÃø=qTeTT. Ç~jT HÁ‘·eTT jÓTTø£ÿ düVü≤»yÓTÆq ÄVü‰s¡eTqã&ÉTqT. ÄVü‰s¡

Xó~∆ô|’ uÛ≤eXó~∆ Ä<Ûës¡|ü&ç j·TT+&ÉTqT. j·T+<äT ~e«eTT\TqT, |ü$Á‘·yÓTÆq

uÛ≤eeTT\T ø£\T>∑Tq|ü⁄&ÉT ˙e⁄ ~e´Hê<äeTTqT $qC≤\T<äTe⁄. ~e´

<äèX´eTT\qT #·÷&É>∑\T>∑T<äTe⁄. ø£+Ïj·T<ä›¡úeTT mÁs¡ì<Ó’q#√ edüTÔe⁄\ìïj·TT

˙≈£î ms¡T|ü⁄ es¡íeTT>± >√#·]+#·TqT. |ü#·Ãì<Ó’q#√ edüTÔe⁄\ìïj·TTqT |ü#·Ã>∑H

ø±qe#·TÃqT. n<˚ $<ÛäeTT>± ÁbÕ|ü+∫ø£ edüTÔe⁄\≈£î eTqdü‡HÓ&ç n<ä∆eTT

s¡+>∑Ty˚j·TT#·Tqï~. e÷qdæø£ |ü]D≤eTeTT#˚ eTq≈£î <äT:KeTT u≤<Ûä

ø£\T>∑T#·Tqï~. ø±e⁄q dü+ø£\Œ s¡Væ≤‘·T&Ée⁄ n>∑TeTT. ãT~∆ì ã+&É ãi∫,

‘Ó*$ì yÓTT<äT›ãs¡#·T <äTs¡_Ûe÷qeTHÓ&ç <ëdü‘·«eTT qT+&ç $&çe&ÉTeTT.

neTè‘· dü«s¡÷|üeT>∑T Ä‘·àqT uÛ≤$+#·T#·T+&ÉTeTT. Ç~j˚T ˙ ì»yÓTÆq

düVü≤»yÓTÆq uÛ≤eqjÓÆTj·TTqï<äì Á>∑Væ≤+#·TeTT. uÛ≤eX¯ó~∆ #˚≈£L]q|ü&ÉT

Ä‘·à dü«j·T+ Á|üø±X¯e÷qeT>∑TqT. eTqdüT‡ ø√]ø£\T, u≤eq\T, uÛÑ+<ÛäeTT\

qT+&ç $&çe&çq|ü⁄&ÉT düs√«‘·ÿ èwüºyÓTÆq Ä‘·à Á|üø±•+#·TqT. n|ü⁄&ÉT

~yê´q+<äeTT nqTuÛÑe>√#·s¡eT>∑TqT. ø±ãÏº dü‘·TŒs¡Twüß\ J$‘·eTT

qqTdü]+#·TeTT. eTqdüT‡qT »sTT+#·T≥øÏ~j˚T j·TT‘ · ÔeTy ÓT Æq

e÷s¡ZyÓTÆj·TTqï~. e⁄ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+|üC≤\q+‘· es¡≈£î e⁄ XÊX«‘·yÓTÆq

$»j·TeTT H=+<äC≤\e⁄.

e÷qdæø£ uÛ≤eqj˚T dü÷ú\eTT>± e´ø£ÔeT>∑TqT:`

dü÷ú\ <˚Vü≤eTT jÓTTø£ÿ dü÷ø£åà s¡÷|üy˚T eTqdüT‡. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ Á|ü‘· ø£å

s¡÷|üyT dü÷ú\<Vü≤eTT. n+<äT eTqôd|ü&ÉT ≈£îfió¢H√ (<äTsê˝À#·q\T sêe&É+)

<Vü≤eT|ü&ÉT ≈£îfió¢qT. ø£]ƒqyÓTÆq, ø£\àwüyÓTÆq eTqdüT‡>∑\ e÷qe⁄&ÉT Ç‘·s¡T\

qT+&ç Áù|eT ø£s¡TD\qT dü+bÕ~+#·C≤\&ÉT. eTqdüT‡ <ëì jÓTTø£ÿ nH˚ø£

dæú‹>∑‘·T\qT düTdüŒwüºeTT>± eTTKeTTô|’ Á|ü‹_+_+|üCÒj·TTqT. yêÏì rø£åD

ãT~› >∑\ e÷qe⁄&ÉT düT\uÛÑeTT>± ns¡úeTT #˚dæø=q>∑\&ÉT. eTqdüT‡˝Àì

- 110- - 111-

uÛÑj·TeTT, $#ês¡eTT, Äq+<äeTT, ∫+‘·, dü+‘√wüeTT, ø√|üeTT yÓTT<ä\>∑Tq

eìïj·TTqT u≤Vü≤´eTT>± eTTKeTT q+<äT e´ø£ÔeT>∑TqT.

ø£qTï\T dü+ø£\ŒeTT\qT ‘Ó\T|ü⁄qT:`

Jyê‘·à≈£î ø£qTï\T øÏÏø°\e … qT+&ç eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ dæú‹>∑‘·T\qìïÏì

‘Ó\T|ü⁄#·T+&ÉTqT. ø£+&É¢j·T+<äT ‘·+‹ dü+ã+<ÛäyÓTÆq ˇø£ kÕ<ÛäqeTTqï~.

ÄkÕ<ÛäqeTT <ë«sê Á<√Vü≤eTT, yê´≈£î\eTT, $#ês¡eTT, <«wüeTT, XøÏÔ, n+<äeTT

yÓTT<ä\>∑T e÷qdæø£ uÛ≤eeTT\ìïj·TTqT ‘Ó*j·TCÒj·Tã&ÉT#·T+&ÉTqT. MTs¡T

m<äTÏ yê] dü+ø£\ŒeTT\qT, eTH√uÛ≤eeTT\qT ns¡úeTT #˚dæø=qT≥≈£î yê]

eTTK ∫Vü≤ïeTT\qT, dü+uÛ≤wüDqT, Á|ües¡ÔqqT >∑eTì+#·e\dæj·TT+&ÉTqT.

BìøÏ dü÷ø£åà ãT~∆, <ÛÓ’s¡ eTT, nuÛ≤´düeTT, nqTuÛÑeeTT nedüs¡yÓTÆ j·TT+&ÉTqT.

e÷qdæø£ düèwæº:`

eTqùd‡ Á|ü|ü+#·eTTqT düèwæº+#·TqT. eTqùd‡ edüTÔe⁄\qT Á|ü‘· ø£å|üs¡#·TqT.

dü+ø£\ŒeTT\qT, ø√]ø£\qT ô|+bı+~+∫ ø±eT yêdüq\qT |ü⁄]ø=\TŒqT.

eTqeTT uÛ≤e´eTT ø±qÏº ø√]ø£\qT, yêdüq\qT q•+|ü CÒj·TT≥≈£î

Á|üj·T‘·ïeTT CÒj·TTq|ü⁄&ÉT, eTqdü‡≥T¢ »s¡T>∑˙j·Tø£, Ä ø√]ø£\qT

|ü]‘·è|æÔH=+~+#·T≥πø j·T‹ï+#·TqT. m<äTÏ e÷qe⁄ì ˙e⁄ ùdïVæ≤‘·Tì>±

uÛ≤$+∫q|ü&ÉT ªªW HÍµµ qqTqT. yêìH˚ X¯Á‘·Te⁄>± uÛ≤$+‘·Ty˚ì ªªì»eTT

ì»yTµµ j·TqTqT. ø±e⁄q eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ ÇÏº #wüº\qT Á>∑Væ≤+∫, nuÛ≤´düeTT#

<ëìì eX¯|üs¡Tø=qTyês¡T Äq+<äkÕ>∑s¡eTT q+<√\˝≤&ÉT<äTs¡T.

e÷qdæø£ $X¯«dæ<ë∆+‘·eTT:`

düeTyÓTÆq b˛*ø£\T >∑\ dü+ø£\ŒeTT\Tqïyês¡T |üs¡düŒs¡eTT ˇø£]H=ø£s¡T

Äø£]¸+|üã&ÉT<äTs¡HÓ&ç, á $X¯« dæ<ë∆+‘·eTT m&É‘Ó>∑≈£î+&É eTq≈£î ‘Ó*dæqqT

‘Ó*j·Tø£b˛j·TqqT »s¡T>∑T#·TH˚j·TTqï~. ˙yÓ#·Ã≥ j·TTqïqT ˙≈£î

Á|”‹ø£s¡eTT …’q dü+ø£\ŒeTT\T yÓ+≥ e#·TÃqT. dü+ø£\ŒeTT\T dü«j·T+

kı‘·TÔe+Ï$. ø±e⁄q ˙e⁄ yêÏì C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ ñ|üjÓ÷–+#·Tø=qT

#·T+&ÉTeTT.

dü+ø£\ŒeTT \+≥T yê´<ÛäT\ e+Ï$:`

e÷qdæø£ ÁøÏj·T˝Ò j·T<ës¡úeTT˝…’q ÁøÏj·T\T. dü+ø£\ŒeTT yêdüÔeyÓTÆq

ÁøÏj·T≈£î |üPs¡«s¡÷|üyÓT Æj·TTqï~. n~ $TøÏÿ* X¯øÏ Ôe+‘·yÓT ÆqÏ º<äì

»„|æÔj·T+<äT+#·Tø=qe\j·TTqT. dü+ø£\ŒyÓTTø£ Bs¡ÈyÓTÆq n+≥Tyê´~ e+Ï~.

˙j·T+<äT <äj·T˙j·TeTT\>∑T dü+ø£\ŒeTT\Tqï#√ ˙‘√ düVü≤yêdüeTT #˚dæq

yê]øÏìï nÏº uÛ≤eeTT˝Ò ø£\T>∑TqT. n<˚ $<ÛäeTT>± ø√b˛Á<˚ø£yÓTÆq

uÛ≤e‘·s¡+>∑eTT\Tq÷ï |ü]düs¡eTTq+<äTqï yê] j·T+<äTqT $õè+_Û+#·TqT.

ˇø£ ø±eT dü+ø£\ŒeTT >∑\ Ád”Ô ø£ |ü⁄s¡TwüßìøÏ m+‘·Ï <ä÷s¡eTT q+<äTqïqT

n‘·ì Vü≤è<äj·TeTT q+<äT #=s¡ã&ç n‘·ìì ø£\es¡ô|≥TºqT. ˙˝Àì

dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq dü+ø£\ŒeTT Ç‘·s¡T\≈£î dü+‘√wüeTTqT #˚≈£Ls¡TÃqT. ø=+<äs¡T

| üd æ_& É ¶\T ñ˝≤ ¢d üeTT>± Ä≥˝≤& É Tø=qT≥qT # ·÷∫ ˙e⁄q÷ï

Äq+<äyÓTT+<äT<äTe⁄. ø±e⁄q m\¢|ü&ÉTqT |ü$Á‘·eTT …’qÏº dü+ø£\ŒeTT\qT

ø£*–j·TT+&ÉTeTT. ˇø±H=ø£ dü+|üqTïì <=+>∑\ jÓTTø£ÿ düVü≤yêdüeTT

q+<äT+∫q|ü&ÉT n‘·&ÉT ø=+‘· ø±\eTTq≈£î <=+>∑‘·qeTT #j·TyÓTT<ä*&ÉTqT.

eT<Ûä´bÕq eTìq @e–+#·Tø=qTyêìì, <ëìì bÕqyÓTTqs¡TÃ yê]

kÕ+>∑‘· eTT q+<äT+∫q|ü&ÉT ø=+‘· ø±\eTTq≈£î n‘·&ÉT ≈£L&É Á‘ê>∑T≥

ÁbÕs¡+_Û+#·TqT. ø±e⁄q eTqdüT‡ n+≥Tyê´~ÛøÏ eT÷\kÕúq+ e+Ï<äì

Á>∑Væ≤+#·Tø=qe˝…qT.

e÷qdæø£ ìj·TeTbÕ\qeTT :`

˙ Vü≤è<äj·TeTT HÓ\¢|ü&ÉT ˝Ò‘· ej·TdüTq+<äT+#·TeTT. H˚qT

eè<äT›&ÉHÓ’‹qì uÛ≤$+#·≈£îeTT. Ç~ $T>∑T\ #Ó&ÉT¬>’q n\yê≥T. ˙e⁄ 60

dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ q+<äTqï|üŒÏøÏì, H˚qT 16 dü+e‘·‡s¡eTT\

ej·TdüT‡>∑\ yê&Éqì uÛ≤$+#·TeTT. ˙yÓ≥T¢ uÛ≤$+‘·Ty√ nfÒ¢ j·T>∑T<äTe⁄

(AS YOU THINK SO YOU BECOME) j·T<ë“¤e+ ‘·<ä“¤e‹. Ç~ >=|üŒHÓ’q e÷qdæø£

#·≥ºeTT. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT uÛ≤$+#·TØ‹>± q>∑TqT. Ç~ |üs¡eT dü‘· eTT.

˙e⁄ ã\e+‘·T&Éqì uÛ≤$+∫q|ü&ÉT ˙e⁄ ã\e+‘·T&Éy˚j·T>∑T<äTe⁄.

<äTs¡“\T&Éeì uÛ≤$+‘·Ty˚ì <äTs¡“\T&Éy˚j·T>∑T<äTe⁄. Ç≥T¢>±ø£ ˙e⁄

eTVü≤‘·Tà&Éeì uÛ≤$+‘·Tyê ˙e⁄ eTVü‰‘·Tà&É>∑T≥ ìø£ÿeTT. uÛ≤eq\T

n<äT“¤‘·yÓTÆq |üqT\qT #j·TTqT. >∑‘· »qà jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT\T Òø£ uÛ≤eq\

qqTdü]+∫j˚T á »qàj˚T‹+∫q~ eT]j·TT á »qàjÓTTø£ÿ uÛ≤eq\T

dü+ø£\ŒeTT\ qqTdü]+∫j˚T ˙ uÛÑ$wü »qà qT+&ÉTqT. ˙ uÛ≤eq rs¡T ˙

e÷≥ j·TT+&ÉTqT. ˙ dü+ø£\ŒeTT qqTdü]+∫ ˙ yê≈£îÿ eT]j·TT ˙ yê≈£îÿ

qqTdü]+∫ ˙ ÁøÏj·T\T+&ÉTqT.

- 112- - 113-

dü+ø£\ŒeTT jÓTTø£ÿ XÊdüqeTT\T :`

Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉTqT ‘·|üŒìdü]>± dü+ø£\ŒeTT jÓTTø£ÿ XÊdüqeTT\qT,

|üqT\qT $XÊ\<äèwæº‘√ ns¡úeTT #˚düTø=qe\j·TTqT. n|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T

Á|ü|ü+#·eTT q+<äT e÷qe⁄&ÉT düTKeTT>± Äq+<äeTT>±qT J$+|ü>∑\T>∑TqT

eT]j·TT ‘·q X¯≈£îÔ\ qìï+Ïì q‘·&ÉT dü~«ìjÓ÷>∑yÓTTqs¡TÃø=q>∑\T>∑TqT.

n‘·&ÉT Á|ü‹≈£L\yÓTÆqÏº dü+ø£\Œ Á|üyêVü≤eTT\qT Á|ü‹Vü‰s¡yÓTTqs¡Ã>∑\T>∑TqT.

#˚|ü\T ˙Ï Á|üyêVü≤eTTq ¬ø<äTØ<äT#·T Á|üe÷<äeTT\ qT+&ç ‘·eTTà‘êeTT

s¡øÏå+#·Tø=qTq≥T¢ $s√<Ûä dü+ø£\ŒeTT\ ¬ø<äTØ<äT#·T kÕ«‘·à dü+s¡ø£åDeTT

H=qs¡TÃø=qe\j·TTqT ˝Òì#√ n‘·&Ü dü+ø£\ŒeTT\≈£î <ëdüT&ÉT

ø±e\dæe#·TÃqT. n‘·&ÉH˚ø£eTT\>∑T dü+ø£\Œ Á|üyêVü≤eTT\˝À Ç≥Tq≥T

<=]¢+|üã&ÉTqT. q~ j·T+<äT ø£f…º\T ø=≥Tºø=ì b˛e⁄q≥T¢ ø=≥Tºø=ì b˛e⁄qT.

n‘·ìøÏ düeTôdÔ’X«s¡ eTT\TqïqT <äT:KeTT‘√ ndü+‘·è|æÔ‘√ J$‘·eTTqT n‘·&ÉT

>∑&ÉT|üe\dæe#·TÃqT. $y˚ø£e+‘·T&ÉT m\¢|ü⁄&ÉT Ä+‘·]ø£ ∫+‘·q #˚j·TT#·T

‘·q dü+ø£\ŒeTT\HÓ\¢|ü&ÉT dü‘·‡+ø£\ŒeTT\T>± j·TT+&Ép#·Tø=qTqT. n‘·&ÉT

‘·q e÷qdæø£ ø£sêà>±s¡eTTq+<äT j˚T>∑TDeTT\T, yêdüq\T $»è+_+∫ |üì

#˚j·TT#·Tqïy√ ‘Ó*dæø=qTqT. n‘·&ÉT ‘·q e÷qdæø£ ø£sêà>±s¡eTT q+<äT

#Ó&ÉT uÛ≤eq\qT Á|üy˚•+|üCÒj·T˙j·T&ÉT. ˇø£|ü&ÉT Á|üy˚•+∫qqT yÓ+≥H˚

<ëìì ìs¡÷à*+#·TqT. $y˚ø£j·TTø£Ô |ü⁄s¡Twüß&ÉT ‘·q jÓTTø£ÿ n‘·T´‘·ÔeT

dü+ø£\ŒeTT\#˚, |ü]XÀ<Ûäq#˚, Ä+‘·]ø£ ∫+‘·q#˚ j·TTqï‘·yÓTÆq uÛ≤eeTT\#˚

‘·qT |ò üTqyÓTÆq o\eTTqT ì]à+#·Tø=ì ñ‘·ÿèwü ºyÓT Æq n<äèwü ºeTTqT

dü+bÕ~+#·Tø=qTqT. n‘·&ÉT dü«\ŒeTT>±qT, Áù|eT |üPs¡«ø£eTT>±qT,

eT<ÛäTs¡eTT>±qT e÷≤¢&ÉTqT. n‘·&ç‘·s¡T\≈£î u≤<ÛäH=q>∑÷s¡TÃqÏº ø£]ƒqyê≈£îÿqT

|ü\Tø£&ÉT. n‘·&ÉT zs¡TŒ, ø£s¡TD, $X«Áù|eT, Hê]®+#·Tø=qT#·T+&ÉTqT. m\¢|ü&ÉT

dü‘· eTTqT |ü\T≈£îqT. Ç≤¢‘·&ÉT ‘·q yêπ>+Á~j·TeTTqT (Hê\Tø£qT) ‘·q

n<äTbÕ»„\ j·T+<äT+#·Tø=qTqT. n‘·&ÉT ≈£î¢|üÔeTT>± Áyêj·TTqT. ÇÏº

kÕs¡>∑]“¤‘·eTT\>∑T e#·qeTT\T, Òø£ Áyê‘·\T Á|ü»\ jÓTTø£ÿ eTqdüT‡\j·T+<äT

>±&ÛÉeTT …’qÏº ~e´eTT …’qÏº dü+kÕÿs¡eTT\qT ø£*–+#·TqT.

Á|üø£è‹ dæ<ä› dü+ø£\ŒeTT\T :`

dü+ø£\ŒeTT\T Hê\T>∑T s¡ø£eTT\T.

1. kÕ+πø‹ø£yÓTÆq dü+ø£\ŒeTT, 2. düVü≤» dü+ø£\ŒeTT, 3. Äø£dæàø£ dü+ø£\ŒeTT,

4. dü«uÛ≤e dæ<ä› dü+ø£\ŒeTT

1. Xã› C≤\eTT# uÛ≤~+|üã&ÉT q<ä+‘·j·TTqT kÕ+πø‹ø£ dü+ø£\ŒeTqã&ÉTqT.

2. X¯Øs¡ dü+ã+<ÛäyÓTÆq ÄVü‰s¡ bÕ˙j·TeTT\T, kÕïHê~ø£ dü+ø£\ŒeTT\T,

düVü≤» dü+ø£\ŒeTT\T Òø£ nuÛ≤´dü |üPs¡«ø£ dü+ø£\ŒeTT\T nqã&ÉTqT.

3. e÷qdæø£ dü+ã+<ÛäyÓTÆq, Ä˝À#·q, ∫+‘·, XÊ+‹, uÛÑj·TeTT, <ÛÓ’s¡ eTT,

Áø√< Û äeT T , $#ês ¡eTT y Ó T T< ä\> ∑ Tq Ï º d ü+ø £\ŒeTT\T Äø £d æ àø £

dü+ø£\ŒeTT\qã&ÉTqT.

4. e÷qe⁄ì |üPs¡«»qà dü+kÕÿs¡eTT\qT ãÏº e#Ã dü+ø£\ŒeTT\T dü«uÛ≤edæ<ä∆

dü+ø£\ŒeTT\qã&ÉTqT.

kÕ+πø‹ø£ dü+ø£\ŒeTT eT]j·TT Äø£dæàø£ dü+ø£\ŒeTT\qT düT\uÛÑeTT>±

ì*|æ y˚j·Te#·TÃqT. ø±ì düVü≤» eT]j·TT dü«uÛ≤e dæ<ä∆ dü+ø£\ŒeTT\qT

nD∫ y˚j·TT≥ n‘· +‘· ø£wüº‘·s¡eTT.

eTTK´eTqdüT‡ eT]j·TT n<ÛäTìø£ XÊÁdüÔeTT :`

Á|ü|ü+#·eTT˝Àì Á|ü‹ e÷qe⁄ì eTqdüT‡ n‘·´+‘· X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~.

jÓ÷>∑T\≈£î Ç~ rø£åDyÓTÆq Äj·TT<ÛäeTTe+Ï~. ìsêàD≤‘·àø£yÓTÆq eTqdüT‡

Ç‘·s¡T\qT |ü]D≤eTyÓTTq]Ã q÷‘·q e´≈£îÔ\qT>± ‘·j·÷s¡T#˚j·TTqT.

düèwæºj·T+‘·j·TT Á|ü<∏äeTeTT>± ˙ eTqdüT‡ qT+&çj˚T ãj·T\T<˚]q~. á

|ü+#· uÛÑ÷‘ê‘·àø£yÓTÆq Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TTqT á $X«eTqdüT‡ (COSMIC MIND)

jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT #˚‘·H˚ ñ‘·ŒqïyÓTÆq~. Væ≤s¡D´>∑s¡T“¤ì jÓTTø£ÿ Á|ü<∏äeT

dü+ø£\Œy˚T Á|ü|ü+#·eTT>± eT÷ØÔuÛÑ$+∫q~. <ëì qT+&çj˚T nH˚ø£eTT\>∑T

n\\T eT÷ØÔuÛÑ$+∫ ∫s¡kÕúsTT H=+~q$.

dü+ø£\ŒeTT <ëì ãs¡Te⁄, |ü]e÷DeTT, s¡÷|üeTT :`

Á|ü‹ dü+ø£\ŒeTTq÷ï uÛ≤s¡eTT, s¡÷|üeTT, |ü]e÷DeTT, s¡+>∑T >∑TDeTT

X¯øÏÔ‘√ ≈£L&çj·TTqï~. ˇø±H=ø£ jÓ÷–|ü⁄+>∑e⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T Äj·Tq jÓTTø£ÿ

Ä+‘·]ø£ jÓ÷>∑ <äèwæºe\q Çeìïj·TTqT #·÷&É>∑\T>∑TqT. dü+ø£\ŒeTT\T

- 114- - 115-

>∑÷&É edüTÔe⁄\ e+Ï<˚. ˙e⁄ ˙ ùdïVæ≤‘·TìøÏ nedüs¡eTT\>∑T dü+ø£\ŒeTT\

H=dü+>∑>∑\e⁄ eT]j·TT yêÏì ‹]– rdüTø=q>∑\e⁄. eTqkı‡ø£ n<äT“¤‘·yÓTÆq

ã\eTTe+Ï~. n~ Á|ü|ü+#·eT+‘·Ïì düèwæº+#·TqT, ø£~*+#·TqT. ˙e⁄ ˙

dü+ø£\Œ X¯øÏÔ <ë«sê n‘· <äT“¤‘·eTT\>∑T ø±s¡ eTT\qT ˇqs¡Ã>∑\e⁄. ø±e⁄q

˙e⁄ ˙ eTqdüT‡qT düÁø£eTeTT>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø=qT $<ÛëqeTTqT

H˚s¡TÃø=qTeTT.

eTqdüT‡ <ëì HêeTs¡÷|ü es¡íeTT\T :`

ˇø±H=ø£|ü&ÉT ˙ eTqdüT‡ $#ês¡ X¯SqýÓTÆ Á|üXÊ+‘·eTT>∑qTqïq÷

‘·ø £ åDy˚T <ëìπø<√ jÓTTø £ Ä˝À#·q ø£\T>∑TqT. Ç≥¢~ yÓ+≥H˚

HêeTs¡÷|üeTT\qT <Ûä]+#·TqT. Á|ü‹ dü+ø£\ŒeTTq÷ï ø£ ìØí‘·yÓTÆq HêeTeTT

eT]j·TT s¡÷|üeTTqT ø£*–j·TTqï~. Á|ü‹ e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ J$‘√<∆XéTTqT

n‘·ì jÓTTø£ÿ dü+ø£\ŒeTT‘√ CÀ&ç+#·e …qT. n|ü&ÉT n~ düÁø£eTeTT>±

»‘·|ü&ÉTqT. e´ø£Ô s¡÷|üeTTq+<äTqï ˇø±H=ø£ e÷qdæø£ X¯øÏÔøÏ s¡÷|üeTT

dü÷ú\eTT>±qT HêeTeTT dü÷ø£åàeTTHÓ’j·TTqï~. HêeTeTTqï #√≥ s¡÷|üeTT,

eTqdüT‡ ≈£L&É j·TT+&ÉTqT. eT÷&ç+≥ j·T+<=ø£≥Tqï #√≥ ‘·øÏÿq ¬s+&ÉTq÷ï

j·TT+&ÉTqT. Ä<Ûë´‹àø£ eTqdüT‡ |üdüT|ü⁄ es¡íeTT ø£*–j·TT+&ÉTqT.

sê>∑<˚«wüeTT\T >∑\ eTqdüT‡ >±&ÛÉyÓTÆq ms¡T|ü⁄ eHÓïqT ø£*–j·TT+&ÉTqT.

kÕ«s¡úeTT‘√ ≈£L&çj·TTqï eTqdüT‡ >√<ÛäTeT s¡+>∑TqT ø£*– j·TT+&ÉTqT.

eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ, ñ|üjÓ÷>∑eTT, |üqT\T :`

eTqdüT‡ ˇø£ düJeyÓTÆq, eTTKýÓTÆq, Á|üuÛ≤e+‘·yÓTÆq X¯øÏÔ e+Ï~.

dü÷ø£ å àyÓT ÆqÏ º~. m<äTs=ÿq kÕ<Û äéTT ø±qÏ º X¯ø Ï Ô <ëì j·T+<äT

ìVæ≤‘·yÓTÆj·TTqï~. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ kÕ<Ûäq dü+|ü‹Ô‘√ ˙≈£î düè»q X¯øÏÔ

ø£\T>∑TqT. ˇø£] qT+&ç eTs=ø£] e<ä›≈£î eTqdüT‡ e÷s¡T#·T+&ÉTqT.

e÷qe⁄\qT n~ Áù|πs|æ+#·TqT. <äè&ÛÉyÓTÆq eTqdüT‡ >∑\ e÷qe⁄&ÉT <äTs¡“¤\yÓTÆq

eTqdüT‡ >∑\ e÷qe⁄ì Áù|πs|æ+|ü>∑\T>∑TqT. eTH√ìÁ>∑Vü≤ kÕ<Ûäqe\q, e⁄,

eTqdüT‡ #˚j·TT ø±s¡éTTqT <ëì ñ|üjÓ÷>∑eTT eT]j·TT <ëì jÓTTø£ÿ

nyÓ÷|òüTyÓTÆq X¯øÏÔì $X‚wüeTT>± Á>∑Væ≤+#·>∑\e⁄. e÷qdæø£ »>∑‘˚Ô eTq

ìyêdüeTT.

Á|ü|ü+#· eT+‘·j·TTqT eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ dü«s¡÷|üy˚THÓ ’j·TTqï~.

<äT:KeTT\T, yês¡úø£ eTT, eTs¡DeTT, eTVü‰bÕ|üeTT\T, uÛÑ÷$T, »\eTT, n–ï,

yêj·TTe⁄, Äø±X¯eTT, n+‘·j·TTqT eTH√s¡÷|üeTT˝ÒHÓ’j·TTqï$. eTqùd‡

ã+<ÛäqeTTq≈£î ø±s¡DyÓTÆj·TTqï~. eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+∫q yês¡T Á|ü|ü+#·eTT

q+<äT Á|ü‘· ø£åyÓTÆq <˚e‘·\ e+Ïyês¡T. ˙ eTqdüT‡, ˙ Hê\Tø£ <ë«sê ˙

uÛ≤eeTT\qT e´ø£Ô|üs¡T#·TqT. eTqdüT‡ eT]j·TT uÛ≤wü düìïVæ≤‘· dü+ã+<ÛäeTT

ø£*–j·TTqï~. ø√|üeTT, ø±]ƒqéTT, ø£|ü≥eTT >∑\ dü+ø£\ŒeTT Ç‘·s¡T\qT

uÛ≤~Û+#·TqT. dü+ø£\ŒeTT\ìïÏøÏ eT÷\ø±s¡DeTTjÓÆTj·TTqï eTqdüT‡

q•+∫q|ü⁄&ÉT u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TT n<äèX¯ eT>∑TqT. X¯ã›, düŒs¡Ù, s¡÷|ü,

s¡dü, >∑+<ÛäeTT\HÓ&ç |ü+#·ø√X¯eTT\‘√ ≈£L&çj·TTqï edüTÔe⁄ \ìïj·TTqT

eTH√s¡÷|üeTT ÒHÓ’j·TTqï$. eTqdüT‡ qT+&çj˚T C≤Á>∑‘·‡«|üï düTwüß|üÔedüú\T

yÓ\Te&çq$. ø±eTeTT, Áø√<ÛäeTT, dü+ø£\ŒeTT, ø±\eTT, ã+<ÛäeTT

Ç$j·Tìïj·TTqT eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ ø±s¡ eTT\T. Ç+Á~j·TeTT\ìï+ÏøÏ eTqùd‡

eT÷\eTT. edüTÔe⁄ \ìï+Ïô|’ á eTqdüT‡ Hê≥ø£e÷&ÉT#·T+&ÉT≥ e\qH˚

düMT|üeT+<äTqï edüTÔe⁄\T <ä÷s¡eTT>±qT, <ä÷s¡eT+<äTqï edüTÔe⁄\T

düMT|üeTT>±qT ø£qã&ÉT#·Tqï~. Á|ü|ü+#·eTT q+<äT >∑\ edüTÔe⁄\ìï+Ï À

˙≈£î dü+ã+<ÛäeTT Òq|üŒÏøÏì, ˙ eTH√uÛ≤eeTT#˚ n$ ˙≈£î dü+ã+~Û+∫

ìqï+Ïô|≥Tºø=ìj·TTqï≥T¢ uÛ≤$+|üã&ÉT#·Tqï$. |ü<ës¡úeTT\≈£î HêeT, s¡÷|ü,

>∑TD, es¡íeTT\ H=dü+>∑Tq~ ˙ eTqùd‡HÓ’j·TTqï~. eTqkı‡ø£ edüTÔe⁄qT

>∑÷]Ã rÁeeTT>± ∫+‹+#·Tq|ü⁄&ÉT n~ ‘·Á<ä÷|üeTTqT <Ûä]+#·TqT.

X¯Á‘·T$TÁ‘·T\T, dü<äTZD, <äTs¡TZDeTT\ìïj·TTqT eTqdüT‡˝ÀH˚ j·TTqï$. Á|ü‹

e÷qe⁄&ÉT ‘·q jÓTTø£ÿ uÛ≤eq #˚‘·H˚ eT+∫, #Ó&É¶, düTK, <äT:KeTT\‘√

≈£L&ç j·TTqï≥T¢ Á|ü|ü+#·eTTqT <äè>√Z#·]+|ü CÒdüTø=qT#·THêïs¡T. eT+∫

#Ó&É¶\T, düTK, <äT:KeTT\T ì»eTTq≈£î edüTÔe⁄\ j·T+<äT Òe⁄. Çj·T´~ ˙

eTqdüT‡ qT+&ç ø£*–q uÛ≤eeTT ÒHÓ’j·TTqï$.

e÷qdæø£ X¯øÏÔ

eTqdüT‡ Äø±X¯yêDÏ e+Ï~

eTqdüT‡ n‘·´+‘· y˚>∑eTT>± |üs¡T–&ÉTqT. |ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq eT]j·TT

|ü$Á‘·yÓTÆq uÛ≤eeTT\ q\es¡TÃ ø=qïyês¡T ‘·eT dü+ø£\ŒXøÏÔ j·THÓ&ç eTqdüT‡

<ë«sê Ç‘·s¡T\qT ≈£L&É |ü$Á‘·|üs¡#·>∑\s¡T. Ç‘·s¡T\T yê]øÏ <ä÷s¡eTT

q+<äTqïqT düMT|üeTT q+<äTqïqT á ø±s¡ eTT yê]øÏ kÕ<Ûä y˚T j·T>∑TqT.

- 116- - 117-

eTqdüT‡ Á|üuÛ≤eXÊ*jÓÆTq~

eTqdüT‡ n‘· +‘· Á|üuÛ≤eyÓTÆq~. XøÏÔ >∑\~. e÷qdæø£ XøÏÔ# s√>∑eTT\qT

ôd’‘·eTT ìyê]+|üe#·TÃqT. e÷qdæø£ X¯øÏÔ#˚‘· Ç‘·s¡T\ eTqdüT‡\qT ≈£L&É

e÷s¡Ãe#·TÃqT. eTqdüT‡ mÏº |üìHÓ’qqT #j·T>∑\<äT. n~ n‘· +‘· n<äT“¤‘·yÓTÆq

ø±s¡ eTT\ H=qs¡Ã>∑\<äT. eTH√>∑eTqeTT uÛ≤er‘·eTT eTqdüT‡ #ê˝≤ ã\eTT

>∑\~. dü÷ø£åàyÓTÆq ÁbÕD X¯øÏÔe+Ï ã\eTT ì~ ø£*– j·TT+&ÉTqT.

eTqôd‡\¢|ü&ÉT ø£<ä\T#·TH˚ j·TT+&ÉTqT.

e÷qdæø£ ‘·s¡+>∑eTT\T ` |ü]D≤eTeTT\T

jÓ÷>∑eTT q+<äT e÷qdæø£ |ü⁄≥\T ø£\e⁄. Á|ü|ü+#·eTT q+<äT Á|ü‹

jÓTTø£ÿs¡TqT ‘·eT≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ e÷qdæø£ X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ ‘·s¡+>∑eTT\qT

m≈£îÿe>± ˝Òø£ ‘·≈£îÿe>± nqTuÛÑ$+#·T#·TH˚ j·TT+<äTs¡T. >=|üŒ >=|üŒ

jÓ÷^X¯«s¡T˝…’q |ü‘·+»* eTVü≤]¸, C≤„q<˚e⁄&ÉT, uÛÑs¡ÔèVü≤], yÓTT<ä\>∑T

yês¡+<äs¡TqT e÷qdæø£ ‘·+‹ <ë«s¡ m+‘·Ï <ä÷s¡eT+<äTqï Á|ü»\¬ø’…’qqT

dü+<XeTT\ q+|ü⁄#·T+&Ó&ç yês¡T. Ä dü+<XeTT\ <ë«sê Äj·÷ eTqdüT‡\qT

|ü]D≤eTyÓTTq ¬sÃ&ç yês¡T. Äø±X¯yêDÏ <ë«sê e#·TÃ ‘·+‹j˚T

Á|üÁ|ü<∏äeTTq+<äT+&Ó&ç, $<äT´‘·‡Vü‰j·TeTT <ë«s¡ e#·TÃ f…*Á>±eTT, f…*bò qT

j·T+Á‘·eTT\T á Á|ü|ü+#·eTT˝ÀìøÏ ‘·s¡Tyê‘· e∫Ãqy˚HÓ’ j·TTqï$. ˙e⁄

j·T<ës¡úyÓTÆq Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆqÏº e÷qdæø£ øÏs¡DeTT\qT Á|üdü]+|üCÒj·TTeTT.

kÕ‹«ø±Vü‰s¡eTTqT Á>∑Væ≤+#·TeTT. eTqdüT‡qT ñ‘ê‡Vü≤e+‘·eTT>±qT+#·TeTT.

Ç‘·s¡T\≈£î Vü‰ì jÓTTqs¡ÃqÏº ne÷j·Tø£yÓTÆq dü«uÛ≤eeTT ø£*–j·TT+&ÉTeTT.

˙ eTqdüT‡qT jÓT\¢|ü&ÉTqT Äq+<ä|üP]‘·yÓTÆq uÛ≤eeTT\qT ø£*–

j·TT+& É TeTT. ˙ eTqd ü T ‡qT jÓT\ ¢| ü& É T @ø±+‘ ·eTT q+< ä T

$sêeTeTT>±qT+#·TeTT. e÷qdæø£ ¬øs¡≥eTT\ jÓTTø£ÿ n<äT“¤‘·eTT\T. ˙

eTH√ düeTTÁ<äeTT qT+&ç yÓ\Te&ÉT e÷qdæø£ ¬øs¡≥yÓTqïÏøÏì q•+|ü<äT.

n~ Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TT nìï edüTÔe⁄\qT ø£+|üqeTT #j·TT#·T yÓfió¢#·T+&ÉTqT.

˙ eTH√uÛ≤eeTT\T X¯ó<ä∆yÓTÆq$. ñ<ës¡ eT]j·TT X¯øÏÔe+‘·eTT˝…’q#√

ø£ìø£s¡eTT>∑\ Vü≤è<äj·TeTT\j·T+<ä$ Á|üy˚•+#·TqT. ˙ eTH√uÛ≤eeTT\qT

Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î ñ<äT´≈£îÔ\>∑Tyês¡T yê]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&É>±H˚ yê] ns¡Ω‘·

qqTdü]+∫ ˙e⁄ Á|üdü]+∫q e÷qdæø£ uÛ≤eeTT\qT bı+<äT<äTs¡T eT]j·TT

yês¡Tq÷ï nÏº eTH√uÛ≤eeTT\H˚ e´ø£Ô|üs¡#Ó<äs¡T. ˙ eTH√uÛ≤eeTT\ jÓTTø£ÿ

XøÏÔ e\q Ç‘·s¡T\ j·T+<äT >∑\ |üXóeè‘·TÔ\T kÕ«s¡ú|üs¡‘·«eTT <äTs¡“\‘·«eTT\T

ìs¡÷à\eT>∑TqT. ˙≈£î ‘Ó*j·Tø£H˚ Ç~ »s¡T>∑e#·TÃqT.

e÷qdæø£ ¬øs¡≥eTT\ HêHê‘·«eTT :`

Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT ‘·q jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ »>∑‘·TÔ e÷qdæø£ dæú‹ >∑‹

edüTÔe⁄\qT ns¡úeTT #˚dæø=qT $<ÛëqeTT eT]j·TT ÁøÏj·÷ø£˝≤|üeTT,

uÛ≤eHêX¯øÏÔ yÓTT<ä\>∑Tyêìì y˚s¡Ty˚s¡T>± ø£*–j·TTHêï&ÉT. @ $<ÛäeTT>± ˇø£

eTqTEì eTs=ø£ eTqTEì jÓTTø£ÿ yê>√∆]DÏ eTTK yÓ’K] qT+&ç y˚s¡T>±

qT+&ÉTH√, n<˚ $<ÛäeTT>± Ç‘·s¡T\ uÛ≤eq\T, edüTÔe⁄\ qs¡úeTT CÒdæø=qT

$<ÛëqeTT\T y˚πs«s¡T>± qTqï~. n+<äT#˚‘·H˚ ø=ìï düeTj·TeTT\˝À

ùdïVæ≤‘·T\j·T+<äTqT ø£\Vü≤eTT\T ãj·T\T <˚s¡T#·T+&ÉTqT. ˇø£&ÉT eTs=ø£ì

eTH√ uÛ≤eeTT\qT |üP]Ô>± ns¡úeTT #˚dæø=qC≤\&ÉT. ø±e⁄qH˚ Bs¡Èø±\

u≤+<Ûäe´eTT ø£*–j·TTqï yê]˝À ≈£L&É dü+|òüTs¡¸D\T, »>∑&ÉeTT\T

»s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. ‘·<äT|ü] yê] uÛ≤+<Ûäe´eTT m≈£îÿe ø±\eTT ì\Teã&É<äT.

eTqdüT‡ ÁbÕDeTT :`

<˚Vü≤eTT, eTqdüT‡ MÏì ø£\T|ü⁄ ø=*øÏ ÁbÕDeTT. Ms¡ X¯øÏÔ, eTqdüT‡,

ÁbÕDeTT á eT÷&ÉT πø dü+ã+<ÛäeTT. ˇø£ <ëìì ìÁ>∑Væ≤+∫q#√ ‘·øÏÿq

¬s+&ÉT eX¯eT>∑TqT. $X¯«eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ kÕs¡«»˙q eTqdüT‡.

n~ Á|üC≤„r‘· eTqdüT‡. C≤Á>∑‘êÔedüú À eTqdüT‡ yÓT<ä&ÉT <ë«sê |üì#˚j·TTqT.

dü+kÕÿs¡eTT\ìïj·TT ∫‘· ÔeTTq qD–j·TT+&ÉTqT. á ∫‘· ÔeTT G

nVü≤+ø±s¡eTT ¬s+&ç+Ï düeT÷Vü≤y˚T ø±s¡D X¯Øs¡eTT. (Causal Body)

5 C≤„H˚+Á~j·TeTT\T 5 ø£πsà+Á~j·TeTT\T, 5 |ü+#·ÁbÕD≤\T, 1 ãT~∆,

1 eTqdüT‡ (Total - 17) düeT÷Vü≤y˚T dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT (Spritual Body). ˇø£

düeTj·TeTTq ˇø£ $wüj·TeTTqT e÷Á‘·y˚T eTqdüT‡ ne<Ûës¡D #˚j·T>∑\<äT.

ÁbÕD≤j·÷eT nuÛ≤´düeTT eTH√ìXÃ\‘· H=+<äT≥≈£î düVü‰j·T|ü&ÉTqT. eTqdüT‡

<˚ìì >∑T]+∫ >±&ÛÉeTT>± ∫+‹+#·TH√ <ëì jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTTqT bı+<äT≥

eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤eeTT. ˙e⁄ sTT‘·s¡T\ jÓTTø£ÿ <äTs¡TZDeTT\T,

˝À|üeTT\qT >∑T]+∫ ‘·\+#·THÓ&É\, ‘ê‘êÿ*ø£eTT>∑HÓ’qqT ˙ eTqdüT‡, Ä

- 118- - 119-

<äTs¡TZDeTT\T eT]j·TT À|üeTT\# ì+&çj·TT+&ÉTqT. eTqdüÔ‘·« XÊÁdüÔeTTq≈£î

dü+ã+~Û+∫q sT÷ #·≥ºeTTqT m]–j·TTqï e÷qe⁄&ÉT mqï&ÉTqT |üs¡ì+<ä,

|üs¡<√cÕH˚«wüD¬ø’ Á|üj·T‹ï+#·&ÉT. n‘·&Ó\¢|ü&ÉT sTT‘·s¡T\ >∑TDeTT\H˚

ø°]Ô+#·TqT. Ç‘·s¡T\+<ä* eT+∫H˚ n‘·&ÉT #·÷#·TqT. uÛ≤s¡rj·T Hê´j·T

XÊÁdüÔeTT qqTdü]+∫ eTqdüT‡ ªªnDTe⁄µµ. sê»jÓ÷>∑eTT qqTdü]+∫ eTqdüT‡

ªªdüs¡«yê´|æµµ. y˚<ë+‘· XÊÁdüÔeTT qqTdü]+∫ ªªX¯Øs¡eTTµµ‘√ düe÷qeT>∑T

|ü]e÷DeTT >∑\~jÓÆT j·TTqï~. C≤„q jÓ÷>∑eTT qqTdü]+∫ e÷j·÷X¯øÏÔ

<ë«sê Ä‘·à≈£î »ì+∫q _&É¶jÓÆTj·TTqï~ eTqdüT‡. Væ≤s¡D´>∑s¡T“¤&˚ (Cosmic

Mind) $X¯«eTqdüT‡ (Universal Mind) >± ‘Ó*dæø=qTeTT. e´øÏÔ>∑‘· eTqdüT‡

(Individual Mind) \ìï+Ï jÓTTø£ÿ ≈£L≥$TH $X«eTqdüT‡ Ò<ë Væ≤s¡D´>∑s¡T“¤&ÉT

˝Ò<ë áX¯«s¡T&ÉT ˝Ò<ë ø±s¡´ÁãVü≤àj·T+<äTs¡T. e÷qe⁄\≈£î >∑\ eTqdüT‡

Væ≤s¡D´>∑s¡T“¤ì j·T+<ä* ˇø£ n\ŒuÛ≤>∑eTT e÷Á‘·y˚T.

ø£ ˆ eT>∑yê&Ó’, j·÷&ÉT~jÓÆT, e>∑ ‘Ó–b˛sêìyêì, es¡Tdü\yê&Ó’, j·TT>∑

j·TT>∑eTT\ qÏj·TT+#·TqT, düT>∑TD≤ sTT≥Te+Ï edü÷Ô#·÷&ÉTeTT y˚e÷ˆˆ

‘êˆˆ düs¡«eTT HÓs¡T+>∑T#·T+&Ó&ç eTqùd‡ eT>∑yê&ÉT>∑qT, Ä&ÉT~>∑qT

n>∑T#·T+&ÉTqT BìH˚ es¡Tdü es¡Tdü ù|s¡¢‘√ |æ\T#·T#·T+<äTs¡T. sT÷ eTqdüT‡

eTVü‰ e÷j·÷X¯øÏÔ dü«s¡÷|ü+ãsTTq~. á eTqdüT‡qT Á|üø£è‹, ms¡Tø£,

Á|üDeeTT, z+ø±s¡eTT, Vü≤+dü, ‘Ó*$, ãT~∆, ∫‘·ÔeTT, nVü≤+ø±s¡eTT, $<ä ,

n$<ä , e÷j·T, ÁuÛÑeT, n_Ûe÷ì, <˚Væ≤ nqT HêeTeTT\‘√ |æ\T‘·Ts¡T. Ç~

Ä&ÉT~j·TT ø±<äT, eT>∑yê&ÉTqT ø±<äT. q|ü⁄+düø£eT+‘· ø£+fÒ ø±<äT. Ç~

eTqùd‡ düTe÷.

ø£ ˆ düø£\+u…’‘êãT≥TºqT, düø£\eTTH=ø£ÿÏ >±qT düs¡«eTT ‘êH˚

$ø£≥+u…’‹q u…+|ü⁄qT, j·Tø£≤ j·÷edüTÔHÓe«s¡+<äTs¡T y˚e÷ˆˆ

‘êˆˆ dü+kÕs¡eTTq≈£î eT÷\yÓTÆ, düs¡«eTTq≈£î kÕs¡yÓTÆ, düø£\e‘ês¡eTT

…‘·TÔq~ eTqdüT‡, á eTqùd‡ düeTdüÔeTTq≈£î ø£+≥ø£yÓTÆq~,

Ç+Á<äC≤\ eTùV≤+Á<äC≤\ ≥≈£îÿ\ ≥e÷sê~ $<ä \T #˚j·TT#·T+&ÉTqT.

‘·T<ä≈£î ‘·q≈£î ‘êH˚ $ø£≥eTT>± e÷j·T eT>∑T#·T+&ÉTqT.

Çìï b˛ø£&É\T ø£\~ eTqùd‡ düTe÷ˆˆ

ssss

4. kÕ+KéTT

kÕ+KéTT y<ë+‘·eTT˝À Á|üC≤„ kÂ+<äsê´ìï e´ø£Ô+#ùd ø£ n|üPs¡«

ÁbÕe÷DÏø£ XÊÅdüÔ+ nqe#·TÃ. Á|ü|ü+#· kÕVæ≤‘· eTT˝À á˝≤+Ï Á|üe÷D≤\T

mø£ÿ&Ü ø£ì|æ+#·e⁄. XSq´+ qT+&ç jT<Ó’q ñ<ä“¤$düTÔ+~. n+fÒ ‘Ó\TdüTø√H

#Ó’‘·qéTT ‘Ó\TdüTø=qã&˚ |ü<ës¡úeTT.

kÕ+K´ XÊÅdüÔeTTqT ªªìØX¯«s¡yê<ä (áX¯«s¡T&ÉT Òì |ü+Nø£s¡DeTT)

XÊÅdüÔeTìµµ ≈£L&É n+≤s¡T. n+fÒ uÛÑ>∑e+‘·Tì Á|ükÕÔeq sê<äT. kÕ+KT´\T

uÛÑ>∑e+‘·Tì |ü≥¢ $XÊ«düeTT ø£*–j·TT+&És¡T. á düeTdüÔ düèwæº Á|üø£è‹e\qH˚

ñ<ä“¤$+∫+~. BìøÏ ‘·q dü«+‘·j·TTìøÏ j·TTqï~. ‘·q |ü⁄s¡Twüßì‘√ düeTdüÔ

dü+ã+<ä+ ø£*– düs¡« dü«‘·+Á‘·yÓTÆ j·TTqï~. ø£qTø£ á Á|ü|ü+#êìï

‘·j·÷s¡T#dæq ø£ ‘Ó*yÓ’q uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT j·TTHêï&Éì #Ó|üŒ≤ìøÏ @ nedüs¡+

˝Ò<äT ˝Ò<ë Bìï XÊdæ+#˚ eTs=ø£ eTVü‰‘·Ôs¡ X¯øÏÔ j·TTqï<äì #Ó|üŒ≤ìøÏ

nedüs¡+ Ò<äT. Ç~ #ê˝≤ bıs¡bÕ≥T y˚<ë+‘·<äèwæº À #ÓbÕŒ\+fÒ Á|üø£è‹

jÓT|ü⁄&É÷ uÛÑ>∑e+‘·Tì Ä~|ü‘· + ÁøÏ+<ä j·TT+≥T+~. n~ dü«‘·+Á‘·+>±

@$T #˚j·T Ò<äT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Á|üø£è‹ô|’ <äèwæºì Á|üdü]kÕÔ&ÉT. n|ü⁄&ÉT Á|üø£è‹

>∑‹o\+ ne⁄‘·Tqï~. düèwæº s¡#·q ÁbÕs¡+_ÛdüTÔ+~, Ò<ë düè»q ø±s¡ +

kÕ–düTÔ+~. Á|üø£è‹øÏ dü«j·T+>± Á|ü»„˝Ò<äT. n~ πøe\+ ˇø£ düVü‰sTTø£

e÷Á‘·y˚T, X¯øÏÔ e÷Á‘·y˚T, Ç~ y˚<Ûë+‘·eTT jÓTTø£ÿ dæ<ë›+‘·eTT.(Theory)

|ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ jÓTTø£ÿ |ü+Nø£s¡DeTTe\q >∑*–q <˚Vü≤‘·‘·«

eT+‘·j·TT dü$kÕÔs¡eTT>± ªªkÕ+KéTTµµ <ë«s¡ ‘Ó\TdüTø=+Ï$T. nsTT‘˚ á

<˚Vü≤eTT dü«‘·: »&ÉyÓT Æq~. ˙e⁄ n»&ÉT&Ée⁄ (Ç≥T¢+&çj·TT) ˙e⁄

<˚Vü≤eT+<äT+&ÉT |üs¡ +‘·eTT <˚Vü≤eTTq≈£î #·\qeTT+&ÉTqT. ˙e⁄ yÓ&É*q

‘·ø£åDy˚T, <˚Vü≤eTT ìX‚Ãwæº‘·eT>∑T#·Tqï~. |ü⁄wüŒeTT yê&çqqT |ü]eTfi¯eTT

q•+|üø£ j·TT+&ÉTq≥T¢, <˚Vü≤eTT q•+∫qqT Ä‘·à≈£î HêX¯qeTT ˝Ò<äT.

ø£qT|æ+#·Tq <ä+‘·j·TT ‘ê&ÉTj·T+<äT düs¡ŒeTTØ‹ ÁuÛ≤+‹e\q nC≤„qs¡÷|üyÓTÆ

ø£qT|æ+#·T#·Tqï~. dü‘· C≤„q eT>∑Tq|ü⁄&ÉT <äèX¯ |ü<ës¡úeT+‘·j·TT qD–

‘=H=ø£ÿ&˚ ø£qã&ÉTqT. <˚Vü≤eTT\ìïj·TT dü÷s¡ s¡•àj·T+<äT eTè>∑‘·èwüíø£\Ø‹

ÁuÛ≤+‹eTj·TyÓTÆj·TTqï~. <˚Vü≤eTTq≈£î ø±s¡D uÛÑ÷‘·eTT …’q ‘·‘·«eTT\T ‘·eT

‘·eT kÕúqeTT\T CÒs¡T#·T+&É>± Ä ‘·‘·«eTT\ jÓTTø£ÿ Ä~ <˚e‘·\T y˚s¡T>±

- 120- - 121-

qT+&É>± $T>∑T\Tyê&Ée⁄ ˙e⁄. ˇø£ÿ&Éy˚ eT¬se«s¡TqT Òs¡T. Ä‘·à≈£î bÕ|ü,

ø√|ü, ‘ê|ü, |ü⁄DéTT\qT, ø£s¡#·s¡D≤~+Á~j·TeTT\qT, dü‹düT‘ê~

ã+<ÛäTe⁄\qT, düTK, <äT:KeTT, ˝≤uÛÑqwüºeTT\T, »j·TeTT, n|ü»j·TeTT,

V”≤qeTT, n~Ûø£eTT, ì+<ä eTT, XÊ¢|òüTéTT, >∑TDeTT, s¡÷|üeTT, HêeTeTT,

dü‘· eTT, ndü‘· eTT, yê´bÕs¡eTT, #·\qeTT, dæús¡eTT yÓTT<ä …’q @ |ü<ës¡úeTT\T

Òø£ ‘êH=ø£ÿ&qTHêï&ÉT. Bìì ‘Ó*j·Tø£ eT÷&ÉãT~∆e\q, »>∑‘·TÔ dü‘· eTìj·TT,

<˚Vü≤y˚T Ä‘·àj·TqTø=ì ‘Ó*dæ ø±\bÕX¯eTTq≈£î >∑T]j·T>∑T #·THêïs¡T. Ä

|üs¡edüTÔe⁄ q+<˚ düø£\ ‘·‘·«eTT\T »ì+∫ n#·≥H˚ \j·TeT>∑T#·Tqï$.

ø£qTø£ <˚Vü≤eT+<äT nVü≤+, eTeT‘·\qT bı+<äø£ ˙y˚ |üs¡ÁãVü≤àeTì ‘Ó*dæ

|üs¡e÷q+<äuÛÑ]‘·T&Ée>∑TeTT. Ç~j˚T y˚<√ø£ÔyÓTÆq |ü+Nø£s¡DeTT $X¯<äeTT>∑

‘Ó\T|üã&çq~.

Væ≤+<ä÷ y˚<ë+‘·eTTq≈£î kÕ+K´XÊÅdüÔeTTqT düeT]Œ+∫q ø£|æ\

eTVü≤]¸ ÁãVü≤à|ü⁄Á‘·T&ÉT. $wüßíe⁄ jÓTTø£ÿ ne‘ês¡ |ü⁄s¡Twüß&ÉT. ~e´‘·«eTT,

eTìwæs¡÷|üeTTq ne‘·]+∫q á ~e´ |ü⁄s¡Twüßq≈£î, n‘êà_Ûe+<äqeTT\T

düeT]Œdü÷Ô!

kÕ+KéT+fÒ dü+K´j·Tì ns¡úeTT. düèwæº <Ûäsêà\≈£î ªdü+ã+~Û+∫q

25 dü+K´\˝À á XÊÁkÕÔìï Á|ü‹bÕ~kÕÔ&ÉT ø£|æ\T&ÉT. ø£qTø£ BìøÏ ªªkÕ+K´µµ

j·Tì ù|s¡Te∫Ã+~. á kÕ+K´ X¯ã›eTT ªª$#ês¡eTTµµ Òø£ Ä<Ûë´‹àø£ |üs¡yÓTÆq

nuÛ≤´düeTT Òø£ Á|ü‹uÛ≤düeTT nH˚ ns¡ú+˝À yê&Éã&ÉT#·Tqï~.

ªªkÕ+K´+˝Àµµ á $X¯« ìsêàDeTT >∑÷]Ã dü÷øå±à‹ dü÷ø£åà

|ü]o\q>±ì, |ü]XÀ<Ûäq>±ì ø£ì|æ+#·<äT. düèwæº>∑‘· <Ûäsêà\T Òø£ ‘·‘ê«\e\q

eT÷\ Á|üø£è‹ @s¡Œ&ç+~. düeTdüÔ edüTÔ ìsêàD≤ìøÏ Ç~ eT÷\+. á $<Ûä+>±

ãVüQ ‘·‘·« dü+jÓ÷>∑Áø£eT+ qT+∫ ªªkÕ+K´+µµ ÁbÕs¡+_Û+∫ düèwæºì >∑÷]Ã

$e]düTÔ+~. kÕøå±‘Y |üs¡y˚TX¯«s¡Tì |ü+#· eTTKeTT\˝À dü<√Ć≤‘·eTqT

eTTKeTT e\q ªªuÛÑ÷$Tµµ |ü⁄f…ºqT. yêeT<˚e eTTKeTT e\q ªª»\eTTµµ

|ü⁄f…ºqT. n|òüTÀs¡eTTKeTT e\q ªªn–ïµµ |ü⁄f…ºqT. ªª‘·‘·TŒs¡Twü µµeTTKeTT e\q

ªªyêj·TTe⁄µµ |ü⁄f…ºqT. áXÊq´ eTTKeTT e\q ªªÄø±X¯eTTµµ |ü⁄f…ºqT. á

|ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T |ü+Nø£s¡DyÓTÆ düø£\ |ü<ës¡úeTT \+<äTqT yê´|æ+#ÓqT.

|ü+Nø£s¡D |ü<∏äø£eTT :

Äø±X |ü+#·ø£+ : C≤„q+ eTqdüT‡ ãT~∆ ∫‘·ÔeTT nVü≤+ø±s¡eTT n+‘·]+Á~j·TeTT\T

yêj·TT|ü+#·ø£+ : düe÷q yê´q ñ<ëq ÁbÕD nbÕq ÁbÕDÒ+Á~j·TeTT\T

n–ï|ü+#·ø£+ : ÁXÀÁ‘·eTT ‘·«≈£îÿ #·≈£åîe⁄ õVü≤« Á|òü÷DeTT C≤„H˚+Á~j·TeTT\T

»\|ü+#·ø£+ : Xã› düŒs¡Ù s¡÷|ü s¡dü >∑+<Ûä+ |ü+#·‘·HêàÁ‘·\T

|üèB∏«|ü+#·ø£+ : yê≈£îÿ bÕDÏ bÕ<äeTT >∑TVü≤éTT >∑T<äeTT ø£πsà+Á~j·TeTT\T

Äø±X yêj·TT n–ï »\ |üèB∏«

‘·‘·«eTT\T ‘·‘·«eTT\T ‘·‘·«eTT\T ‘·‘·«eTT\T ‘·‘·«eTT\T

wü&É÷s¡Tà\ $es¡eTT :

1. XÀø£ yÓ÷Vü≤eTT\T (eTH√ <Ûäs¡àeTT\T)

2. Äø£* <ä|ü\T (ÁbÕD <Ûäs¡àeTT\T)

3. »qq eTs¡DeTT\T (<˚Vü≤ <Ûäs¡àeTT\T)

|üè~∏« ¬s+&ÉT ns¡∆uÛ≤>∑eTT …’ ˇø£ ns¡∆uÛ≤>∑eTT

|üèB∏« ‘·‘·«eTT e\q >∑T<˚+Á~j·TeTT »ì+#ÓqT

$T–*q ns¡∆uÛ≤>∑eTT Hê\T>∑T ns¡∆ uÛ≤>∑eTT …’

1/8 |üè~∏« »\eTT >∑÷&ÉT≥ e\q >∑TVü≤éTT,

1/8 |üè~∏« n–ï >∑÷&ÉT≥ e\q bÕ<äeTT,

1/8 |üè~∏« yêj·TTe⁄ >∑÷&ÉT≥ e\q bÕDÏ

1/8 |üè~∏« Äø±X¯eTT >∑÷&ÉT≥ e\q yê≈£îÿ

á Á|üø±s¡eTT>∑ |üè~∏«‘·‘·«eTT e\q ø£πsà+Á~j·TeTT\T »ì+#ÓqT.

»\eTT ¬s+&ÉT ns¡∆uÛ≤>∑eTT …’ ˇø£ ns¡∆ uÛ≤>∑eTT

»\ ‘·‘·«eTT e\q s¡düeTT‘·Œ‹Ôj·÷jÓTqT.

$T–*q ns¡∆uÛ≤>∑eTT Hê\T>∑T uÛ≤>∑eTT …’

1/8 »\eTT, |üè~∏« #˚s¡T≥ e\q >∑+<ÛäeTT

1/8 »\eTT, n–ï #˚s¡T≥ e\q s¡÷|üeTT

1/8 »\eTT, yêj·TTe⁄ #˚s¡T≥ e\q düŒs¡ÙeTT

1/8 »\eTT, Äø±X¯eTT #˚s¡T≥ e\q X¯ã›eTT

á Ø‹ »\‘·‘·«eTT e\q |ü+#· ‘·HêàÁ‘·\T ø£*¬>qT.

- 122- - 123-

n–ï ¬s+&ÉT ns¡∆ uÛ≤>∑eTT …’ ˇø£ ns¡∆ uÛ≤>∑eTT

n–ï ‘·‘·«eTT e\q H˚Á‘·eTT »ì+#ÓqT


1/8 n–ï, |üèB∏« #˚] Á|òü÷DeTT,

1/8 n–ï, »\eTT #˚] õVü≤«

1/8 n–ï, yêj·TTe⁄ #˚] ‘·«≈£îÿ

1/8 n–ï, Äø±X¯eTT #˚] ÁXÀÁ‘·eTT

á Ø‹ n–ï‘·‘·«eTT e\q |ü+#· C≤„H˚+Á~j·TeTT\T ø£*¬>qT.

yêj·TTe⁄ ¬s+&ÉT ns¡∆u≤>∑eTT …’ ˇø£ ns¡∆ uÛ≤>∑eTT

yêj·TT ‘·‘·«eTT e\q yê´qeTT »ì+#ÓqT.

$T–*q ns¡úuÛ≤>∑eTT Hê\T>∑T uÛ≤>∑eTT …’

1/8 yêj·TTe⁄, |üè~∏« #˚] nbÕqeTT

1/8 yêj·TTe⁄, »\eTT #˚] ÁbÕDeTT

1/8 yêj·TTe⁄, n–ï #˚] ñ<ÛëqeTT

1/8 yêj·TTe⁄, Äø±X¯eTT #˚] düe÷qeTT

á Ø‹ yêj·TT ‘·‘·«eTT e\q |ü+#·ÁbÕDÒ+Á~j·TeTT\T ø£*¬>qT

Äø±X¯eTT ¬s+&ÉT uÛ≤>∑eTT …’ ˇø£ ns¡∆ uÛ≤>∑eTT

Äø±X¯‘·‘·«eTT e\q C≤„‘· »ì+#ÓqT.


1/8 Äø±X¯eTT, |üèB∏« CÒ] nVü≤+ø±s¡eTT

1/8 Äø±X¯eTT, »\eTT CÒ] ∫‘·ÔeTT

1/8 Äø±X¯eTT, n–ï CÒ] ãT~∆

1/8 Äø±X¯eTT, yêj·TTe⁄ CÒ] eTqdüT‡

á Á|üø±s¡eTT Äø±X¯‘·‘·«eTT e\q n+‘·]+Á~j·TeTT\T ø£*¬>qT.

|üè~∏«, »\eTT, n–ï, yêj·TTe⁄, Äø±X¯eTT \HÓ&ç |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\

eTTU≤´+XeTT\ e\q >∑T<+Á~j·TeTT, s¡düeTT, HÁ‘·eTT\T, yê´qeTT, C≤„‘·,

sTT$ »ì+#ÓqT eT]j·TT Á|ü‹ jÓTTø£ÿ uÛÑ÷‘·eTT ˇø£<ëìø=ø£Ï $TÁX¯eTyÓTÆ

<ëì n+X¯eTT e\q »ì+∫q |ü<ës¡úeTT Ò$j·Tq>±

|üè~∏« n+X¯eTTe\q >∑+<ÛäeTT, Á|òü÷DeTT, nbÕqeTT, nVü≤+ø±s¡eTT,

»˝≤+X¯eTT e\q >∑TVü≤´eTT, õVü≤«, ÁbÕDeTT, ∫‘·ÔeTT

yêj·TT n+X¯eTT e\q ‘·«≈£îÿ, düŒs¡Ù, bÕDÏ, eTqdüT‡,

n–ï n+X¯eTT e\q #·≈£åîe⁄, s¡÷|üeTT, ãT~›, ñ<ëqeTT

Äø±X¯ n+X¯eTT e\q düe÷q, ÁXÀÁ‘·, X¯ã›eTT, yê≈£îÿ.

sTTÏº ‘·‘·«eTT\T »ì+#ÓqT.

|üè~∏« ‘·‘·«eTT …’q 5 ø£πsà+Á~j·TeTT\T

»\ ‘·‘·«eTT …’q 5 ‘·HêàÁ‘·\T

n–ï‘·‘·«eTT …’q 5 C≤„H˚+Á~j·TeTT\T

yêj·TT ‘·‘·«eTT …’q 5 ÁbÕDÒ+Á~j·TeTT\T

Äø±X¯ ‘·‘·«eTT …’q 5 n+‘·]+Á~j·TeTT\T #˚]

25 ‘·‘·«eTT …’j·TTqï$. BìH˚ |ü+Nø£s¡DeT+<äTs¡T.

|üè~∏« nsê∆+X¯eTTe\q bÕj·TTe⁄qT, »\+ nsê∆+X¯eTT e\q

s¡düeTTqT n–ï nsê∆+X¯eTT e\q H˚Á‘·eTT, yêj·TTe⁄ nsê∆+X¯eTT e\q

yê´qeTT Äø±X¯ nsê∆+X¯eTT e\q C≤„‘·, á Ø‹ |ü+#· uÛÑ÷‘·eTT\ jÓTTø£ÿ

nsê∆+X¯eTT\T b˛sTTq$. $T>∑‘ê nsê∆+X¯eTT\+<äT Á|ü‹ uÛÑ÷‘êsê∆+X¯eTTqT

Hê\T>∑T uÛ≤>∑eTT\T #˚j·T>± 20 ‘·‘·«eTT ˝≤jÓTqT. Mìj·T+<äT ô|’qTqï

nsê∆+X¯eTT\T nsTT<äT ‘·‘·«eTT\T #˚]Ãq 25 ‘·‘·«eTT …’ jÓTTø£ |ü+Nø£s¡D

e÷jÓTqT.

|ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ >∑TD <Ûäsêà<äT\T |ü<∏äø£eTT

uÛÑ÷‘·eTT >∑TDeTT <Ûäs¡àeTT ø£s¡àeTT Ä~Û<e‘· es¡íeTT

|üè~∏« |ü+#·‘·HêàÁ‘·\T ø£]ƒq‘·«eTT düs¡«+<Ûä]+#·T≥ ÁãVü≤à |”‘·

»\eTT Xã›,düŒs¡Ù,s¡÷|ü,s¡dü Á<äeeTT ‘·&ÉT|ü⁄≥ $wüßí X‚«‘·

n–ï Xã›,düŒs¡Ù,s¡÷|ü <äVæ≤+#·T≥ Xã›eTT s¡T<äè&ÉT XÀDÏ‘·+

yêj·TT Xã›,düŒs¡Ù #·]+#·T≥ Äs¡TŒ≥ áX«s¡T&ÉT Vü≤]‘·

Äø±XeTT Xã› ãj·T …’j·TT+&ç ì+&ÉTø=ì dü<ë•e⁄&ÉT ø£èwüí

Xã›eT>∑T≥ j·TT+&ÉT≥

- 124- - 125-

|üèB∏«‘·‘·«eTT e\q

s√eTeTT\T #·s¡àeTT e÷+düeTT ndüTÔ\T qs¡eTT\T »ì+#ÓqT 5

»\ ‘·‘·«eTTe\q

s¡ø£Ô+ eT÷Á‘·+ X¯óø£¢+ X‚¢wüà+ #ÓeT≥ »ì+#ÓqT 5

n–ï‘·‘·«eTT e\q

≈£åî<ë ‘·èwüí ìÁ<ä Ä\düéTT dü+>∑eT+ »ì+#ÓqT 5

yêj·TT ‘·‘·«eTTe\q

Äs√Vü≤D nes√Vü≤D dü÷ø£åà+ $kÕÔs¡+ rÁe+ »ì+#ÓqT 5

Äø±X¯ ‘·‘·«eTT e\q

sê>∑eTT <˚«wüeTT yÓ÷Vü≤eTT \»® uÛÑj·T+ »ì+#ÓqT 5

yÓTT‘·ÔeTT : ªª25µµ

C≤„H+Á~j·TeTT\ $es¡D |ü<∏äø£eTT

HêeTeTT uÛÑ÷‘·eTT n~Û<e‘· $wüj·TeTT Á|üjÓ÷»qeTT

XÀÁ‘·eTT Äø±XeTT ~≈£îÿ\T Xã›eTT ne⁄qT, ø±<äqT≥ ‘Ó*j·TTqT

#·s¡àeTT yêj·TTe⁄ yêj·TTe⁄ düŒs¡ÙeTT o‘√wüí, eTè<äT, ø£]ƒqeTT ‘Ó*j·TT≥

#·≈£åîe⁄ n–ï dü÷s¡T´&ÉT s¡÷|üeTT s¡+>∑T\qT ‘Ó*dæø=qT≥

õVü≤« »\eTT es¡TDT&ÉT s¡düeTT wüÁ&ÉT#·T\qT ‘Ó*j·TT≥

eTT≈£îÿ |üèB∏« n•«˙<e‘·\T >∑+<ÛäeTT düT>∑+<Ûä, <äTs¡Z+<ÛäeTT\ HÓs¡T>∑T≥

ø£πsà+Á~j·TeTT\ $es¡D |ü<∏äø£eTT

HêeTeTT yêj·TTe⁄ n~Û<e‘· $wüj·TeTT

yê≈£îÿ Hê>∑yêj·TTe⁄ n–ï <äTsê«ø±´qT yêø£éTT\qT≥

bÕDÏ ≈£Ls¡àyêj·TTe⁄ Ç+Á<äT&ÉT Ç#·TÃ≥, rdæø=qT≥

bÕ<äeTT ø£èø£s¡yêj·TTe⁄ yêeTqT&ÉT >∑eTHê>∑eTqeTT\CÒj·TT≥

>∑TVü≤éTT <Ûäq+»j·Tyêj·TTe⁄ ÁãVü≤à n~Ûø£$wüj·÷q+<äeTT

>∑T<äeTT <˚e<ä‘·Ôyêj·TTe⁄ j·TeTT&ÉT $düs¡®q $wüj·TeTT

|ü+#·uÛÑ÷‘· kÕúHê~ <e‘ê |ü<∏äø£eTT

uÛÑ÷‘·eTT kÕúqeTT ø±+‹ ;C≤ø£ås¡eTT n~Û<e‘·

|üè~∏« bÕ<äeTT\ qT+&ç yÓ÷ø±fifl es¡≈£î dü«s¡í Ò‘· |üdüT|ü⁄ \+ ãVü≤à

»\eTT yÓ÷ø±fi¯flqT+&ç q&ÉTeTT es¡≈£î ‘Ó\T|ü⁄ e+ $wüßíe⁄

n–ï q&ÉTeTT\ qT+&ç Hê_Ûes¡≈£î ms¡T|ü⁄ s¡+ s¡TÁ<äT&ÉT

yêj·TTe⁄ Hê_ÛqT+&ç eTT≈£îÿ es¡≈£î q\T|ü⁄ j·T+ áX¯«s¡T&ÉT

Äø±X¯eTT eTT≈£îÿqT+&ç HÓ‹Ôes¡≈£î <Ûä÷ÁeTeTT Vü≤+ dü<ë•e⁄&ÉT

dü‘· yÓTÆq Ä‘·à Äø±X¯eTT CÒ] C≤„‘· |ü⁄f…ºqT

Ä‘·à yêj·TTe⁄qT CÒ] eTqdüT‡ |ü⁄f…ºqT

Ä‘·à n–ïì CÒ] ãT~∆ |ü⁄f…ºqT

Ä‘·à »\eTTqT CÒ] ∫‘·ÔeTT |ü⁄f…ºqT

Ä‘·à |üè~∏«ì CÒ] nVü≤+ø±s¡eTT |ü⁄f…ºqT

n+‘·]+Á~j·TeTT\ $es¡D |ü<∏äø£eTT

HêeTeTT uÛÑ÷‘·eTT n~Û<˚e‘· $wüj·TeTT

C≤„‘· Äø±X¯eTT |üs¡ÁãVü≤à kÕøÏå

eTqdüT‡ yêj·TTe⁄ #·+Á<äT&ÉT dü+ø£\Œ, $ø£\Œ

∫‘·ÔeTT »\eTT πøåÁ‘·E„&ÉT #·+#·\eTT

nVü≤+ø±s¡eTT |üè~∏« s¡TÁ<äT&ÉT nVü≤+uÛ≤eeTT

<äXyêj·TTe⁄\ |ü<∏äø£eTT

1) eTTKýêj·TTe⁄\T

yêj·TTe⁄ kÕúqeTT ø±s¡éTT

düe÷q Hê_Û ‹ìq nqïeTTqT düe÷qeTT>∑ Hê&ÉT\≈£î |ü+∫ô|≥Tº≥

yê´q düsê«+>∑eTT nqïs¡düeTTqT s√eTs√eTeTT\≈£î ì+|ü⁄≥

ñ<ëqeTT ø£+sƒ¡eTT ‘·TeTTà≥, <ä>∑TZ≥, bÕ&ÉT≥, q&ÉT>∑T≥, sê>∑eTT, dü«|üïeTT ø£\T>∑TCÒj·TT≥

nbÕqeTT Ä<∏√<ë«s¡+ eT\eT÷Á‘·$düs¡®qeTT >±$+#·T≥

ÁbÕDeTT Vü≤è<äj·TeTT ñ#êÃ«dü ìXÊ«düeTT\ q&ç|æ+#·T≥≈£î nqïeTTqT |ü#·qeTT #j·TT≥

- 126- - 127-

2) ñ|üyêj·TTe⁄\T

Hê>∑ s√eTeTT\T $X‚wü #˚wüº

≈£Ls¡à \˝≤≥eTT ñ<äs¡ Äe[+#·T≥, XØs¡+ $s¡T#·T≥, HÁ‘·eTT\T ‘Ós¡#·T≥ eT÷j·TT≥

ø£èø£s¡ Hêdæø±Á>∑eTT ≈£åî<ë, ‘·èwüí, >∑eTHê>∑eTqeTT #˚j·TT≥

<e<ä‘·Ô ø£Ï, >∑TVü≤´, Hêdæø£eTT |ü*øÏ+#·T≥

<Ûäq+»j·T ÁãVü≤às¡+Á<äeTT eTs¡D ø±\eT+<äT #Ó$˝À düeTTÁ<äeTT Ø‹ |òüT]®+∫ b˛e⁄≥

nVü≤+ø±s¡eTT >=|üŒ ô|qT uÛÑ÷‘·eTT e+Ï~

uÛÑ÷‘·+ kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄\H˚ |ü≥TºqT. ø±ì á nVü≤+ø±s¡eTT nH˚

ô|qT uÛÑ÷‘·eTT ô|<ä›, ∫qï Ò≈£î+&Ü Á|ü‹yê]ì Äy˚•+∫ ì‘· eTT |”&ç+#·T

#·T+&ÉTqT. nVü≤+ø±s¡eTTqT $&ç∫ô|≥Tº≥ #ê˝≤ <äTkÕ‡<Ûä eTT. eTqyÓT+‘·

$&ç∫ô|&É<ëeTqT≈£îqïqT @<√ ˇø£ $<ÛäeTT>± ∫qï C≤>∑ CÒdüTø=ì eTq˝À

Á|üy˚•+∫ ‘·s¡Tyê‘· $X¯«s¡÷|üeTT <ë\TÃqT. H˚qT Òø£b˛‘˚ á |üìj˚Tø±<äT.

Hêe\¢H˚ Ç+‘·|üì »]–q~. H˚qT ø=+<ä]ì s¡øÏå+∫‹ì, H˚qT >=|üŒ

<Ûäqe+‘·T&ÉqT, >=|üŒ |ü+&ç‘·T&ÉqT, >=|üŒ C≤„ìì, >=|üŒ jÓ÷>∑kÕ<Ûä≈£î&ÉqT,

H˚qT #ê˝≤ u≤>∑T>± ñ|üq´dæ+#·>∑\qT, H˚qT ñ‘·ÔeT≈£î\eTT˝À »ìà+∫‹ì.

H˚qT j·T<ës¡ú yê~ì. H˚qT ‘·|üXÊÙ*ì, H˚qT >∑+≥\ ø=\~ ÄdüqeTT\T

y˚j·TT<äTqT. H˚qT |üs¡eT uÛ Ñø±ÔÁ π>düs¡T&ÉqT. H˚qT m≈£îÿe ìj·TeT

ìwüº\Tø£\yê&ÉqT, nì á $<ÛäeTT>∑ nVü≤+ø±s¡j·TT‘·T&É>∑TqT.

Á|üdüTÔ‘·eTT ø=+<äs¡T düTKeTT>∑ J$‘·eTT >∑&ÉT|ü⁄≥¬ø’ ù|s¡T Á|üU≤´‹

Á|ü‹wüº\¬ø’ my√ ø=ìï |ü⁄düÔø£eTT\T #·~$ n+<äT˝À qTqï eTTK´ $wüj·TeTT\qT

Á>∑Væ≤+#·ø£ kÕe÷Hê´s¡úeTT\qT ¬>’ø=ì Ä#·s¡D ˝Òø£ y˚TeTT>=|üŒyês¡eTT,

e÷≈£î n+‘ê‘Ó\TdüT, y˚TeTT Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q yês¡eTT, e÷≈£î

e⁄qï+‘· ‘Ó*$ C≤„qeTT Ç‘·s¡T\≈£î Ò<äT, Ç‘·s¡T\T #˚ùd<ä+‘· Hê≥ø£eTT,

y˚TeTT #Óù|Œ<˚ ÁX‚wüeTT nì yê~+#Ó<äs¡T. yês¡T #Ó&ÉTq~ ø±ø£ Ç‘·s¡T\qT

#Ós¡#·T#·÷, Çø£ÿ&É nø£ÿ&É @y√ ¬s+&ÉT e÷≥\T Hs¡TÃø=ì yê<ä $yê<äeTT\≈£î

~– ndü\T eTTK´ j·T<ës¡ú $wüj·TeTT eTs¡∫b˛sTT ø=≤¢≥, b˛≤¢≥\≈£î

>∑T]jÓÆT uÛÑ>∑eÁ‘êŒ|æÔøÏ, XÊ+‹ kÂKéTT\≈£î <ä÷s¡eT>∑T#·THêïs¡T.

á nVü≤+ø±s¡eTT >ös ¡eeTT>± HÓeTà~>± n+<ä]˝ÀqT

Á|üy˚•+#·T#·Tqï~. m|ü&Ó’‘˚ nVü≤+ø±s¡eTTqï<√, yê]¬øe«s¡TqT #Ó|üŒ Òs¡T.

#Ó|æŒqqT $qs¡T. Hêø£+‘·e÷Á‘·eTT ‘Ó*j·T<ë nqTø=qTqT. á nVü≤+ø±s¡eTT

e\qH ô|<ä› ô|<ä› yês¡+‘ê n<Û√>∑‹bÕ …’]. n≥Te+≥|ü&ÉT kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄ì

˝… πøÿ$TÏ. ◊‘˚ á nVü≤+ø±s¡eTT kÕ‹«ø£s¡÷|üeTT‘√ eéVü‰s¡

ì$T‘·Ôe÷Á‘·eTT>± qTqï#√ @$T u≤~Û+#·<äT. >=|üŒ eTVü≤‘·Tà\˝À C≤„qT\˝À,

ñ‘·ÔeT uÛÑ≈£îÔ\˝À á kÕ‹«ø£ ÄVü≤+ø±s¡eTT+&ÉTyês¡T, ì$T‘·Ôe÷Á‘·eTT>±

H˚qT#˚j·TT#·THêïqì, eéVü‰sês¡úyÓTÆ Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·TT≥¬ø’ #Ó|ü<äTs¡T.

ø±ì yê] Vü≤è<äj·T+˝À »]ù|<ä+‘ê Ä |üs¡y˚TX¯«&˚, n+‘·j·TT n‘·ì ©˝≤

$˝≤düy˚T. H˚qT ì$T‘·Ôe÷Á‘·T&ÉqT, Äj·Tq #˚‹˝À ø°\Tu§eTà\+, Äj·Tq

m≤¢&ç+#·TH√ n≤¢&Ó<äqT, m≥T¢ bÕ&ç+#·TH√ n≥T¢ bÕ&ÉT<äTqT nqT

uÛ≤eeTT+&ÉTqT. kÕ‹«ø±Vü≤+ø±s¡eTT e÷qe⁄ì m+‘·e÷Á‘·eTT u≤~Û+#·<äT.

s¡CÀ>∑TD G ‘·yÓ÷>∑TD j·TTø£ÔyÓTÆ nC≤„q j·TTø£ÔyÓTÆqÏº nVü≤+ø±s¡eTT,

nXÊ+‹ì, <äT:KeTTqT ø£*–+#·TqT. n+‘·j·TT Hê≈£î ‘Ó\TdüTqHÓ&ç yês¡T,

@$T ‘Ó*j·Tì nC≤„qT˝Ò. nVü≤+ø±s¡eTqTq~ n$<ä´ n+fÒ nC≤„q

dü+ã+<ÛäeTT, Ç~ Á|üã*+∫ ‘·qTe⁄, ø£s¡DeTT, >∑èVü≤eTT, <ÛäqeTT |üX¯óe⁄

dü‹ düT‘ê<äT\qT ‘êqT ‘·q$ j·Tì n_Ûe÷ì+#·T #·T+&ÉTqT. Bìì bı+~

ìs¡T|üjÓ÷>∑yÓTÆq Á|üj·÷düeTT, XÊÅdüÔeTT, ø°s¡ÔqeTT, yÓ’s¡eTT, yÓ÷Vü≤eTT

yÓTT<ä\>∑TyêìøÏ ã<äT›˝… ’j·TTHêïs¡T. Á‹>∑TDeTT\ e\q |ü⁄Ïºq sT÷

nVü≤+ø±s¡eTT eT÷&ÉT $<ÛäeTT …’ yêÏ j·T+<ë‘·à eT÷&ÉTØ‘·T\ ÄÁXsTT+|ü>±

JeÁ‘·j·TeTqã&ÓqT. C≤Á>∑‘· j·T+<äT $X¯ó«&Éìj·TT, dü«|üïeT+<äT

‘Ó’»düT&Éìj·TT, düTwüß|æÔj·T+<äT ÁbÕE„&Éìj·TT eT÷&ÉTHêeTeTT˝≤jÓTqT.

nVü≤+ø±s¡eTT X¯Øs¡ dü+ã+<ÛäeTT, Ä‘·à dü+ã+<ÛäeTT ø±<äT. Bìì ‘Ó*dæ

n_Ûe÷qeTT $&ç∫ Ä‘·àqT <ä]Ù+|ü>± nVü≤+ø±s¡eTT HêX¯qeT>∑TqT.

nVü≤+ø±s¡eTT <˚Vü≤dü+ã+<ÛäyÓTÆq jÓT&É\ <˚Vü≤eTTH˚ bı+~j·TT+&Ée …qT.

<Vü≤eTTqT n–ï j·T+<äT <äVæ≤+#Ó&ç ø±\eT+<äT sTT~ ‘·q≈£î ø£wüºeTT ø£*¬>qì

e´düq|ü&É<äT. ø£qTø£ <˚Vü≤ dü+ã+~Ûø±<äT. ªªnVü≤+ø±s¡eTT Ä‘·àdü+ã+<Ûäe÷,

#·+Á<ä #·+Á~ø£e˝… uÒ<ÛäeTT ˝Òø£H˚ j·TT+&Ée˝…qT. <˚Vü≤ dü÷Œ]Ôì eTs¡∫

eTTqT\T |üPs¡í düe÷~Û j·T+<äT+&çq|ü⁄&ÉT sT÷ nVü≤+ø±s¡eTT jÓT#·Ã≥

πø–j·TT+&ÓqT? ø£qTø£ Ç~ Ä‘·à dü+ã+<ÛäeTT ø±H˚ø±<äT. eTT‘· eTT q+<äT

j·TT+&Ó&ç s¡õ‘· ÁuÛ≤+‹ Ø‹ nVü≤+ø±s¡eTT ÁuÛ≤+‹ ø£*Œ‘·eTT. nsTTqqT

Á‹|ü⁄Ï dü«s¡÷|üeTT˝À >√#·]+#·T#·Tqï~. n$<ë´ø±s¡DyÓTÆq nVü≤+ø±s¡eTT

C≤Á>∑‘·Ô dü«|üï düTwüß|æÔj·THÓ&ç nekÕúÁ‘·j·TeTT\+<äT >∑÷&ç j·T_Ûe÷ìjÓÆT

- 128- - 129-

‘êH=ø£ |ü<ës¡úeTì dü<äqeTT CÒ]q ≈£îø£ÿØ‹ yÓTTs¡T>∑T#·T+&ÉTqT. á

nVü≤+ø±s¡eTT eTVü‰‘·àéTT e\q X¯Øs¡Á‘·j·TeTT\+<äT Je⁄&ÉT $X¯«, ‘Ó’»dü,

ÁbÕE„\HÓ&ç HêeTeTTqT bı+~ Á‹$<äs¡÷|ü⁄&ÜjÓTqT. nVü≤+ø±s¡eTT

<˚Vü≤eT+<äD– düTwüß|æ Ôj·Tì|æ+#ÓqT. <˚Vü≤Hê&ÉT\+<äT yê´|æ+∫

C≤Á>∑‘·Ôj·Tì|æ+#ÓqT. nVü≤+ø±s¡eTTq+<äT ‘·yÓ÷>∑TDeTT Á|üe]Ô+#·>± düTwüß|æÔ,

dü‘·«>∑TDeTT Á|üe]Ô+#·>± dü«|üïeTT, s¡CÀ>∑TDeTT Á|üe]Ô+#·>± C≤Á>∑‘·Ôj·Tì

j·Tì|æ+#·T#·Tqï~. nVü≤+ø±s¡eTT ø±s¡D X¯Øs¡eTTqT bı+~q düTwüß|æÔj·TT,

dü÷ø£åà ‘·qTe⁄qT bı+~q dü«|üïeTT, dü÷ú\ X¯Øs¡eTTqT bı+~q C≤Á>∑‘·Ôj·TT

á Á|üø±s¡eTT nVü≤+ø±s¡eTT <˚Vü≤Á‘·j·TeTT\+<äT >√#·]+#·T#·T, $X¯«,

‘Ó’»dü, ÁbÕE„\HÓ&ç HêeTeTTqT d”«ø£]+∫ Je uÛ≤eeTTqT eVæ≤+|ü ‘·qqT

‘êH˚ eTs¡#·T#·THêï&ÉT. ø£ Je⁄ì eéVü‰s¡eTT eT]jÓTTø£ Je⁄&ÉT ‘Ó*j·TT≥

ø£düeTs¡Tú&Ó’ j·TTHêï&ÉT. düø£\ Je⁄\ jÓTTø£ÿ eéVü‰s¡eTT kÕøÏå s¡÷|üeTT˝À

p#Ó&ç X¯ó<ä∆ dü+$Á<ä÷|ü⁄+&Ó’q Ä‘·à y˚s¡T>± j·TTHêï&ÉT. Äes¡D X¯øÏÔ düø£\

Jeø√≥T\ yÓ÷Vü≤eTT#˚ Hêe]+∫ <˚Vü≤eT+<äT <äè>∑›èX¯ uÒ<ÛäeTTqT CÒdæ

dü+kÕs¡ <Ûäs¡àeT+<äT |ü&ÉÁ<√dæ nC≤„Hê+<Ûä ø±s¡eTTqT eT÷dæj·TTqï~. Ç~

Je⁄ì ø±e]+|ü>± ì»yÓTÆq edüTÔe⁄ >√#·]+|üø£ dü«bÕïqTuÛÑeeTT, dü«|üïeTTqT

p#Ó&çyêìøÏ j·T<ës¡úyÓTÆ ø£qã&ÉT#·Tqï~. dü«|üïeTT ø£åD ø±\eT+< $T<∏ä j·Tì

p#·Tq≥T¢ dü+kÕs¡eTT ø£åDÏø£yÓTÆqqT j·÷es¡DX¯øÏÔ eTVü‰à‘·éTT e\q

ãVüQø±\eTT nqTuÛ ÑeeTT Ø‹ ø£qT|æ+#·T#·Tqï~. >∑TDuÒ<Û äeTT#˚

nVü≤+ø±s¡eTT C≤Á>∑‘· j·T+<äT eéVü‰]ø£eTT, dü«|üïeT+<äT bÕ‹ uÛ≤dæø£eTT.

düTwüß|æÔ j·T+<äT bÕs¡e÷]úø£eTT \HÓ&ç Á‹$<Ûä Je HêeTeTT\qT <Ûä]+#ÓqT.

*+>∑X¯Øs¡eT+<äT Ä‘·àÁ|üø±•+#·T#·T+&ç ‘·qqT ‘êqT eT]∫ sT÷

eéVü‰s¡eTT\+<äT dü+#·]+#·T#·T+&çqqT nHø£ eéVü‰s¡eTT\qT CÒj·TTyê&

eéVü‰]ø£ Je⁄&ÉT. uÛ≤eq, düTKeTT, <äT:KeTT, ãT~∆, <Ûäs¡àeTT, n<Ûäs¡àeTT,

nC≤„qeTT, Ç#·Ã, <«wüeTT á ‘=$Tà~ >∑TDeTT\T eéVü‰]ø£ Je⁄q≈£î+&ÉTqT.

M&ÉT ‘·qTï ‘êHÓs¡T>∑ø£ dü÷ú\, dü÷ø£åà <˚Vü≤eTT\+<äT ø£s¡Ôè‘·«eTT bı+~

nVü≤+ø±s¡j·TT‘·T&Ó’, ø£s¡à, <Ûäs¡àeTT\qT CÒj·TT#·T dü+kÕs¡ ≈£L|üeT+<äT

H√˝≤˝≤&ÉT#·T+&ÉTqT. á eéVü‰]ø£ Je⁄&ÉT $πøå|üeTTqT bı+~ »>∑‘·TÔ

dü‘· eTì C≤Á>∑‘· ø±\eTTq ‘Ó*j·TT#·THêï&ÉT. M&˚ j·÷es¡DeTTqT bı+~q

yê&Ó’ dü«|üïeT+<äT ÁbÕ‹uÛ≤dæ≈£î&ÉT nì|æ+#·TqT. M&ÉT dü«|üïeT+<äT

ø£\ŒHêeTj·T »>∑‘·TÔqT ø£*Œ+#·T#·THêï&ÉT. düTwüß|æÔj·T+<äT nVü≤+ø±s¡eTT

Ä‘·à≈£î m<äT≥ e∫Ãq|ü⁄&ÉT bÕs¡e÷]Ãø£ Je⁄&Éì|æ+#ÓqT.

ÁbÕ‹uÛ≤dæ≈£î&ÉT »>∑‘·TÔ $T<∏ä´j·TqT#·THêï&ÉT. eéVü‰]≈£î&ÉT

dü‘·éTqT#·THêï&ÉT. bÕs¡e÷]ú≈£î&ÉT M]<ä ›]ì eT]∫j·TTHêï&ÉT.

eéVü‰]≈£îq≈£î Äes¡DeTT eT÷dæq ÁbÕ‹uÛ≤dæ≈£î&ÉT, Mìì Äes¡DeTT

$&ç∫q bÕs¡e÷]ú≈£î&É>∑T#·THêï&ÉT. >∑Ts¡Tø£s¡TD e\q X¯è‹yêø£ eTTe\qqT

ìdü‡+X¯j·TT&Ó’ Ä‘·à‘êqì ‘Ó*dæq|ü⁄&ÉT bÕs¡e÷]ú≈£î&ÉT n>∑T#·THêï&ÉT.

ì<äTs¡˝Àj·TTqï|ü⁄&ÉT dü«|üïeTTqT p∫ yÓT\T≈£îe bı+~q, Ä ø£\

ndü‘·éT>∑Tq≥T¢ bÕs¡e÷]ú≈£î&ÉT X¯eT, <äe÷<äT\ e\q ã+<Ûäs¡Væ≤‘·T&Ó’

Áã¨àVü≤+ nì JeqTà≈£îÔ&É>∑T#·THêï&ÉT. Äes¡D≤eè‘· nVü≤+ø±s¡eTT e\q

Je⁄&ÉT sT÷$<ÛäeTT>± eT÷&ÉTØ‘·T\ ø£qã&ÉT#·THêï&ÉT. Äes¡DeTT q•+∫q

jÓT&É\ nVü≤+ø±s¡eTT Òø£b˛e⁄#·Tqï~. m+<äTø£q>± ø±s¡D XØs¡eTT nqTq~

dü<äqeTT (ìyêdükÕ úqeTT). dü÷ø£ å à X ¯Øs¡eTqTq~ uÛÀ»qXÊ\,

dü÷ ú\X¯Øs¡eTqTq~ j·T+>∑DeTT. bÕs¡e÷]ú≈ £î&ÉT dü<äqeT+<äT

dü«Á|üø±X¯eTT‘√ yÓ\T>∑T#·THêï&ÉT. á dü<äq <ë«s¡eTTq ø±es¡D X¯øÏÔj·TqT

ø£yê≥eTTqï~. bÕs¡e÷]ú≈£îì ‘˚»eTT dü<äqeT+<äT Á|üø±•+#·T #·T+&çq

düTwüß|æÔj·TT, Äes¡D ø£yê≥eTT ‘Ós¡∫q ãT~∆ j·Tqã&ÉT#·Tqï~. >∑&É|üô|’

Á|üø±X¯+|ü&çq dü÷ø£åX¯Øs¡eT+<äT dü«|üï eTì|æ+#·T#·Tqï~. á X¯Øs¡eTT

˝À|ü\ ø±+‹ øÏs¡DeTT\TqT >∑yêø£åeTT\T yê´|æ+|ü C≤Á>∑‘·Ô nqã&ÉTqT.

jÓ÷>±uÛ≤´düeTTe\q Äes¡DeTT q•+|üã&ÉT#·T+&É>± yÓT\¢>±

nVü≤+ø±s¡eTT HêXqeT>∑T#·Tqï~. nVü≤+ø±s¡eTT q•+∫q ‘·s¡Tyê‘· Je⁄&ÉT

‘·qTe⁄, »qq eTs¡DeTT\T HêX¯qyÓTÆ ì‘·éTTøÏÔ dæ<ä∆eT>∑T#·Tqï~.

dü÷ú\X¯Øs¡eTTqT q$Tà, Bì düTK<äT:U≤qTuÛÑeeTTq≈£î ˝Àã&çq |òüTÀs¡

<äT:KeTTq≈£î ˝Àq>∑T#·THêï&ÉT. dü÷ø£åX¯Øs¡eTTqT q$Tà nVü≤+ø±s¡j·TT‘·T&Ó’

dü«s¡Z qs¡ø£eTT\≈£î ÁuÛÑeTDeTT CÒj·TT#·T <äT:KeTTq≈£î ø±s¡DT+&É>∑T#·THêï&ÉT.

á dü÷ú\, dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT\T ¬s+&ÉTqT e÷j·T≈£î ø±s¡D uÛÑ÷‘·eTT\T, á

¬s+ÏøÏì ø±s¡D X¯Øs¡ |ü⁄s¡Twüß&ÉT kÕøÏåj·TT ì‘·+&˚ |üs¡e÷‘·Tà&ÉT.

C≤Á>∑‘·Ô‡«|üïeTT\ j·T+<äT HÓs¡T>∑ø£ j·TT+&ÉTØ‹ düTwüß|æÔj·T+<Ó+<äT ≈£î+&Éeìq

n#·Ã≥ HÓ]¬>&ç edüTÔe⁄ ˇø£ÿf… j·TT+&ç ∫‘·ÔeTT Ò≈£î+&ÉTqT. >∑qTø£ jÓTs¡Tø£

j·TT+&É<äT. e≥ ;»eTTq+<äT ‘·qTe⁄ Ø‹ düTwüß|æÔ j·T+<äDÏ–qyê&ÉT yê´q

yêj·TTe⁄ e\q yÓT\T≈£îe bı+~ ãT~› e\q ‘·qTï ‘êHÓ ‘Ó*j·TT#·THêï&ÉT.

C≤Á>∑‘·Ô dü«|üïeTT\ j·T+<äT HÓs¡Tø£ j·TTqï~. düTwüß|æÔj·T+<äT eTH√ãT<äT∆\T

- 130- - 131-

\j·TeT>∑T≥e\q n#·Ã≥ ÁãVü≤àeTTqï<äì ‘Ó*j·Te …qT. á Á|üø±s¡eTT>±

Je‘·«eTqTq~ nVü≤+ø±s¡eTTe\q H=~–j·TTqï~. Bìì ‘Ó*dæ ‘êHÓ

|üs¡e÷‘·àj·Tì uÛ≤$+∫q JeqTàøÏÔ dæ<ä›eT>∑T#·Tqï~.

nVü≤+ø±s¡ ;»eTT ãT~∆ $uÛÒ<äeTTq≈£î ø±s¡DeT>∑T#·Tqï~. <Ó’eeTT

˝Òø£ Ä‘·à≈£î _ÛqïyÓTÆ j·TTHêïqqT uÛ≤eeTTqT nVü≤+ø±s¡y˚T düèwæº+#·TqT.

»qq eTs¡DeTT\≈£î eT]j·TT e÷qe⁄ì uÛ≤<Û ä\≈£î nVü≤+ø±s¡y˚T

eT÷\ø±s¡DeTT. nVü≤+ø±s¡eTT dü«j·TeTT>± <˚Vü≤eTT, eTqdüT‡, ÁbÕDeTT

eT]j·TT Ç+Á~j·TeTT\‘√ ‘ê<ë‘·àéTT H=+~ j·TT+&ÉTqT. n~ m#·Ãf…#·Ã≥

j·TT+&ÉTH√ n#·Ã≥#·Ã≥ eTeT‘·«eTT, kÕ«s¡ú|üs¡‘·«eTT, sê>∑<˚«wüeTT,

ø±eTÁø√<ÛäeTT\T, ÀuÛÑeTT, ø£|ü≥eTT, ndü÷j·T, yÓ÷Vü≤eTT, >∑s¡«eTT, eT<äeTT,

yÓ÷düeTT, bı>∑s¡TuÀ‘·T‘·qeTT, ø√]ø£\T, ˝ÖøÏø£ J$‘·eTTô|’ ÄX¯, ø£s¡Ôè‘·«,

uÀ≈£Ôè‘·« uÛ≤eeTT\T+&ÉTqT. nVü≤+ø±s¡eTTqT ìs¡÷à*+|ü <ä\+‘·Ty˚ì ˙e⁄

<ëì dü«s¡÷|üeTTqT ≈£åîDíeTT>± ne>±Vü≤q yÓTTqs¡TÃø=qe …qT. eTqdüT‡qT

#·+|ü⁄≥jT nVü≤+ø±s¡eTTqT #·+|ü⁄≥, dü+ø£\ŒeTT, ø√]ø£, ‘·èwüí, eTeT‘·«eTT

kÕ«s¡úeTT, ndü÷j·T, eT<äeTT, ø±eTeTT, nqTyêÏì q•+|ü CÒdæq≥T\e⁄qT.

Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT #˚‘· ≈£L&É eTqdüT‡ ˝Òø£ nVü≤+ø±s¡eTTqT

ìs¡÷à*+#·e#·TÃqT. nVü≤+ø±s¡eTT dü÷ø£åà s¡÷|üeTTqT <Ûä]+#·TqT. dü÷ú\

nVü≤+ø±s¡eTT, dü÷ø£åà nVü≤+ø±s¡eTT e … Á|üe÷<äyÓTÆq~ ø±e⁄. dü+düújÓTTø£ÿ

Ä~|ü‘· eTT#˚ ø£\T>∑T nVü≤+ø±s¡eTT dü÷ø£åà s¡÷|üyÓTÆj·TTqï~. e÷qe⁄&ÉT

ˇø£ dü+düú˝À eTeTø±s¡eTT ô|+#·Tø=ì <ëì‘√ ‘ê<Ûë‘·àéTT H=+<äTqT.

n‘·&ÉT $XÊ\yÓTÆq eTqdüT‡ eT]j·TT <ësêfi¯yÓTÆq Vü≤è<äj·TeTT Òì yês¡T>±

j·TT+&ÉTqT. nVü≤+ø±s¡eTT n‘·´<äT“¤‘·eTT>± |üì#˚j·TT#·T+&ÉTqT. n~

j˚T$<ÛäeTT>± |üì#˚j·TTH√ ø£qT>=qT≥ $TøÏÿ* ø£wüºeTT. <ëìì ø£ìô|≥Tº≥¬ø’

düTì•‘·yÓTÆq dü÷ø£ åàyÓT Æq ãT~∆ eT]j·TT nqT~q n+‘·]ïØø£ åDeTT

n‘êéX¯ ø£eTT …’j·TT+&ÉTqT. nVü≤+ø±s¡eTT ‘·q »qàkÕúqeTTqT, õ˝≤¢qT,

Ä õ˝≤¢≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|ü»\qT, ‘·q e÷‘·èuÛ≤wüqT, ã+<ÛäTe⁄\qT,

ùdïVæ≤‘·T\qT, ‘·q <˚X¯ uÛÀ»qeTTqT eT]j·TT n#·Ã≥ eÅdüÔ <Ûës¡DeTTqT

Çwüº|ü&ÉTqT. n~ ‘·<ä«´‹]ø£Ô ø±s¡ eTT\ H=qs¡TÃ≥¬ø’ nsTTwüº‘·qT <˚«wüeTTqT

#·÷|ü⁄qT. nVü≤+ø±s¡eTT Ç‘·s¡T\ô|’ ‘·q n~Ûø±s¡eTTqT eT]j·TT ã\eTTqT

#·÷|æ+#·T≥¬ø’ yê+∫+#·T#·T+&ÉTqT. n~ _s¡T<äT\qT, Á|ü‹wüºqT, >ös¡eeTTqT,

eT+∫ dæú‹ì, dü+|ü<äqT, >∑èVü≤eTTqT, uÛ≤s¡ |æ\¢\qT, dü«j·T+ ÁbÕXdüÔ eTTqT,

Ç‘·s¡T\qT @\T≥≈£î dü<äeø±XeTT\qT n_Û\wæ+#·T#·T+&ÉTqT. nVü≤+ø±s¡eTT

>∑\ e÷qe⁄ì ˝À|üeTT\qT me«¬s’qqT #·÷|æq#√ n‘·ì >∑s¡«eTT

uÛÑ+>∑|ü&ÉTqT. ‘·qqT me¬s’qqT düTÔ‹+∫q#√ n‘·&ÉT ñbıŒ+–b˛e⁄qT. ‘·q

nVü≤+ø±s¡eTT n‘·ìøÏ≥T¢ #Ó|ü⁄qT. ªªHê≈£î düs¡«eTT ‘Ó*j·TTqT. n‘·ìπø$Tj·TT

‘Ó*j·T<äTµµ, Ç≥T¢ |ü*øÏ Ç‘·s¡T\qT, ‘·qTï nqTdü]+#·TeTì ìs¡“¤+~+#·TqT.

n‘·&Ó|ü&ÉT n+‘·]ïØø£åDeTT eT]j·TT kÕ«‘·à $#ês¡eTT #˚j·TT≥≈£î

Äs¡+_+#·TH√ n|ü⁄&˚ j·TVü≤+ø±s¡yÓTTø£ <=+>∑e … n‘·ìj·T+<äT bı+#·Tø=ì

j·TT+&ÉTqT. n~ ˇø£ì #˚‹øÏ ∫ø£ÿ≈£î+&É ‘·|æŒ+#·Tø=qT#·T+&ÉTqT.

ìs¡+‘·s¡eTT yÓT\T≈£îe>± C≤Á>∑‘·Ô>±qT+&ÉTqT. »|üeTT, ø°s¡Ôq, ÁbÕs¡úq eT]j·TT

uÛÑøÏÔ <ë«s¡ uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤eTTqT ã&Éj·TT<äTy˚ì ˙e⁄ düT\uÛÑeTT>± á

nVü≤+ø±s¡eTTqT #·+|æy˚j·T>∑\e⁄. πøe\eTT uÛÑ>∑e+‘·Tì ø£è|ü#˚‘· e÷Á‘·y˚T

˙ Ä‘·à ìy˚<äqeTT |üPs¡í‘·«eTT H=+<äTqT. ˙ nVü≤+ø±s¡eTT $X¯«

nVü≤+ø±s¡eT+<äT $©qyÓTÆq|ü⁄&ÉT ˙e⁄ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<äT<äTe⁄.

5. ‘ês¡ø£eTT

‘ês¡ø£eTT »qq eTs¡D uÛÑekÕ>∑s¡eTT qT+&ç ‘·]+|üCÒj·TTq~.

ø=+<äs¡T sêeT eT+Á‘·eTTqT ‘ês¡ø£eTT nHÓ<äs¡T. nfÒ¢ ø=+<äs¡T Hêsêj·TD

eT+Á‘·eTTqT, eT]ø=+<äs¡T •e eT+Á‘·eTTqT ‘ês¡ø£eTT nì #Óô|Œ<äs¡T.

Á|üDeeTT ªªz+µµ ‘ês¡ø£eTì Á|üdæ~› >∑*–j·TTqï~. l ø±•j·T+<äT ÁbÕDÏø√≥¢

n+‘· ø±\eT+<äT |üs¡eT•e⁄&ÉT ≈£î&ç#Ó$j·T+<äT ñ|ü<•+#·Tq~ z+ø±s¡yT.

eT+Á‘·eTT\ìï+ÏøÏì á ªªz+µµ Á|üDey˚T ÁbÕD≤<Ûës¡yÓTÆq <ä>∑T≥#˚ BìøÏ

Á|üDeeTì ù|s¡T e∫Ãq~. Á|üDeeTT (z+) ˝Òì eT+Á‘·eTT\ìïj·TT

ÁbÕDeTT˝Òìy˚. ñ|üìwü‘·T Ô\+<äT eTTKéTT>± (z+) Á|üDey˚T

j·TT|ü<˚•+|üã&çq~. z+, y˚<äeTT\≈£î eT÷\eTT. dü÷ø£åàeT>∑T e≥;»eTT

qT+&ç >=|üŒ<ä>∑T e≥ (eTiÏ¿) eèø£åeTT jTs¡Œ&ÉTq≥T¢ Á|üDe ;»eTT qT+&çjT

Hê\T>∑T y˚<äeTT\TqTï, y˚<ë+>∑eTT\TqTï, y˚<ë+‘·eTTqTï eT]j·TT Á|ü|ü+#·

uÛ≤wü\T j˚Ts¡Œ&çq$. ÁbÕDT\qT ‘·]+|üCÒj·TTq <ä>∑T≥#˚ BìøÏ ‘ês¡ø£eTqT

ù|s¡T Á|üdæ~›øÏ e∫Ãq~. ‹\eTT\ (qTe⁄«\T)˝À ‘Ó’\eTT e˝…qT, <ä~Û

(ô|s¡T>∑T)j·T+<äT |òüTè‘·eTT (HÓsTT´) e˝…qT, uÛÑ÷$T˝À »\eTT e˝…qT,

ns¡DÏj·T+<ä–ïe …qT, á Á|üDyês¡∆eT>∑T C≤„qeTT Ä‘·à˝À yê´|æ+∫ j·TTqï~.

ø±e⁄q Ä‘êà Hê‘·à $y˚#·qeTT eT<∏äqeTT #˚dæ nHê‘·àqT ‘=\–+#·T

- 132- - 133-

$\ø£åDeT>∑T Ä‘·àqT ¬>’ø=qe\dæj·TT+&ÉTqT m≥¢q dü‘·´Áe‘·eTT#˚‘·qT,

‘·|üdüT‡ #˚‘·qT ìs¡+‘·s¡ <Ûë´q j·TT≈£îÔ&Ó’q yê&ÉT á Ä‘·àqT <ä]Ù+|ü ‘·–q~.

ªªk˛Vü≤+µµ eT+Á‘·eTT jÓTTø£ÿ ªªdüµµ ø±s¡eTTqTï ªªVü≤µµ ø±s¡eTTqTï ‘· õ+∫q

ªªz+µµ nì j˚Ts¡Œ&ÉTqT. |üs¡e÷‘·à dü«s¡÷|üeTT jÓTTø£ÿ ì»yÓTÆq yê#·ø£eTT

á ªªz+µµ ø±s¡y˚T. düHê‘·qeT>∑T X¯è‹e÷‘· á düs¡«eTTqTï ªªz+µµ nì

|ü*¬øqT. #·sê#·sê‘·àø£eT>∑T á Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TT z+ø±s¡ dü«s¡÷|üeTì

ns¡úeTT.

•ey˚T Á|üDeeTT, Á|üDey˚T •eeTT, X¯ã›eTT≈£îqTï, ns¡úeTT≈£îqTï

jÓT≥T¢ uÛÒ<äeTT˝Ò<√ nfÒ¢ Á|üDeeTT≈£îqTï •e⁄q≈£îqTï ø=+#·yÓTÆqqT

uÛ Ò< äeTT˝Ò<äT. n<˚ ÁãVü≤àdü«s ¡÷|üeTT. m≥T\ düTes¡ íeTT≈ £îqTï,

ÄuÛÑs¡DeTT\≈£îqTï uÛÒ<äeTT yêdüÔe+>± ˝Ò<√ nfÒ¢ Jy˚X¯«s¡T\≈£îqTï

uÛÒ<äeTT Ò<äT. Ä uÛÒ<äeTT πøe\eTT ãT~∆ jÓTTø£ÿ ÁuÛÑeTe\¢H˚ ø£\T>∑T#·Tqï~.

Ä ÁuÛ≤+‹ q•+∫q|ü⁄&ÉT á uÒ<ÛäeTTqTï q•+#·TqT.

m≥T\ ;»eTT qT+&ç n+≈£îs¡ yTs¡Œ&ç, |òü\, |ü\¢e, |ü⁄wüŒ\‘ê<äT\‘√

nH˚ø£ $<ÛäeTT\T>± Á|üø±•+#·T#·T+&çqqT, n+‘·´eT+<äT Ä eèø£åeTT

J»s¡÷|üyÓTÆ e÷s¡T#·T+&ÉTH√, eèø£å‘·«yÓT≥T¢ Ò≈£î+&É b˛e⁄H√ nfÒ¢ ªªz+µµ

qT+&ç e÷j·Te\¢ j˚Ts¡Œ&çq HêHê s¡÷|üeTT>∑ ø£ìŒ+#·T »>∑‘·Ô+‘·j·TTqTï

n+‘· eTTq eTs¡\ ìsêø±s¡eT>∑T |üs¡ÁãVü≤à>±H˚ e÷s¡T#·T+&ÉTqT.

e÷j·Tj˚T eTqdüT‡, eTqùd‡ e÷j·T, dü+kÕs¡eTqT eèø£åeTTq≈£î

eTqùd‡ eT÷\eTT. eTqdüT‡ qT+&˚ sTTeìï @s¡Œ&çq$. eTH√\j·TeTT

ø£*Zq á e÷j·÷ ø£*Œ‘·eT>∑T »>∑‘·Ô+‘·j·TT \j·TeTTH=+<äTqT. z+ nH˚

Á|üDeeTTq≈£î ªªnµµ ø±s¡, ªªñµµ ø±s¡, ªªeTµµ ø±s¡ Hê<äeTT\qT Hê\T>∑T

e÷Á‘·\T >∑\e⁄.

ªªnµµ ø±s¡eTT ãTTπ>«<äeTT, ªªñµµ ø±s¡eTT j·TEπs«<äeTT, ªªeTµµ ø±s¡eTT

kÕeTy˚<äeTT, Á|üDeHê<äeTT, n<äs¡«Dy˚<äeTT nq>± Á|üDeeTT ªªz+µµ

#·‘·Tπs«<ë‘·àø£eTì uÛ≤eeTT. eT÷&ÉT e÷Á‘·\#˚, eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T á

düeTdüÔ Á|ü|ü+#·eTT #Ó|üŒã&ÉT#·Tqï~. Çj·T´~ ns¡›e÷Á‘·#˚‘· •edü«s¡÷|üeTT,

uÀ~Û+#·T#·Tqï~. |üs¡e÷‘·à dü«s¡÷|ü⁄&É>∑T áX«s¡Tì uÀ~Û+#·Tq~ Á|üDeeTT.

á Á|üDeeTT ªª•eµµ s¡TÁ<ë~ áX¯«s¡ Á|ü‹bÕ<äø£ X¯ã›eTT\˝À #ê˝≤

j·TT‘·ÿèwüºyÓTÆq<äì ÁãVü≤ày˚‘·Ô\+<äTs¡T.

Á|üDe Á|ü‹bÕ<äT´&ÉT n>∑T áX¯«s¡Tì uÛ≤eHês¡÷|üeTTq

<Ûë´ì+#·T≥e\qqT, »|æ+#·T≥ e\qqT j˚Tdæ~∆ |òü\eTT ÁbÕ|æÔ+#·TH√ n~

#ê˝≤j·TT‘·ÿèwü˜yÓTÆq~.

y<äy<ë+‘·y‘·Ô\T |üs¡‘·‘·«dü«s¡÷|üeT>∑T •e⁄ì @ø±ø£ås¡ dü«s¡÷|üeT>∑T

Á|üDe dü«s¡÷|üeTT>∑ #Ó|ü⁄Œ#·T+<äTs¡T.

|ü‘·+»* eTVü≤]¸ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTTH˚ ‘ês¡ø£eTì

j·TT|ü<˚•+∫ j·TTHêïs¡T.

6. ≈£î+&É*ì jÓ÷>∑eTT

≈£î+&É*ì jÓTTø£ÿ yÓT\T≈£îe≈£î ì<äs¡ÙqeTT

≈£î+&É*ì nq>± eTìwæ Àì >∑÷&ÛÉyÓTÆq nkÕ<Ûës¡DXøÏÔ. Ç~ düs¡«Je⁄\˝À

nC≤„‘·eTT>∑qTqï <Ó’eXøÏÔ. $C≤„q XÊÁdüÔE„\T ≈£L&É yÓT<ä&ÉT q+<ä* dü+|üPs¡íyÓTÆq

kÕeTs¡ ú ´eTTqT e÷qe⁄&ÉT $ìjÓ÷–+#·Tø=q˝Òø £b˛e⁄#·THêï& Éì

#Ó|ü#·THêïs¡T. Ä yÓT<ä&ÉT jÓTTø£ÿ |üP]Ô kÕeTs¡ú y˚T, á ≈£î+&É*ìj·T+<äT

ìøÏå|üÔyÓTÆj·TTqï~. á ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹ e\q, X¯Øs¡eTTq+<ä* $$<Ûä

πø+Á<äeTT\T, yÓT<ä&ÉT q+<ä* $$<Ûä uÛ≤>∑eTT\T, Á|üuÛ≤$‘·yÓTÆ ÁbÕDe+‘·yÓTÆ

~e´<äèwæº, <ä÷s¡ÁX¯eDeTT e+Ï nkÕ<Ûës¡D X¯≈£îÔ\T>± |ü]D$T+#·TqT.

sê»jÓ÷>∑T\T dü+j·TeT $<ÛëqeTT <ë«s¡ ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹ì

#˚j·T>∑\s¡T. Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑T\T $$<ÛäeTT …’q ÁøÏj·T\ <ë«sê ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹

#˚j·T>∑\s¡T. C≤„qjÓ÷>∑T\T |ü$Á‘·yÓTÆq dü+ø£\ŒX¯øÏÔ‘√ ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹

#˚j·T>∑\s¡T. uÛÑ≈£îÔ\T ìwüÿfi¯+ø£yÓTÆq uÛÑøÏÔ‘√ ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹ #˚j·T>∑\s¡T

eT]j·TT e⁄ ãVüQø±\ kÕ<Ûäq‘√ j·TeT ìj·TeTeTT\j·T+<äT düTdæús¡yÓTÆq#√

Áù|eT, |ü$Á‘·‘· dü‘· eTT\ jÓTTø£ÿ e÷s¡T s¡÷|üyÓTÆq#√ ˙e⁄ |ü]|üPs¡íeTT>∑,

ìwüÿ\àwüyÓT Æq Vü≤è<äj·TeTT‘√, nVü≤+ø±s¡ s¡Væ≤‘·T&ÉyÓ ’q#√, eTH√

Ç+Á~j·TeTT\qT dü+|üPs¡íeTT>∑ ìÁ>∑Væ≤+∫q#√ ¬s|üŒbÕ≥T ø±\eTT˝À ˙˝À

≈£î+&É* C≤>∑è‹ ø±>∑\<äT..

≈£î+&É*ìX¯øÏÔ C≤>∑è‹ nsTTq e´øÏÔøÏ <Ó’«‘·uÛ≤eq j·TT+&É<äT. n‘·&ÉT

‘·q <Ûë´q+˝À <˚e‘·\ <äs¡Ùq+, ~e´>∑+<Ûä ÄÁ|òü÷D+ ~e´s¡kÕqTuÛÑ÷‹.

~e´ düŒs¡ÙjÓTTø£ÿ nqTuÛÑe+, nHêVü≤‘·, Hê<ëqTuÛÑe+ yÓTT<ä …’q yêÏ >∑T]+∫

‘Ó\TdüTø√>∑\&ÉT. ‘·q Çwüº<Ó’e+ qT+&ç #·ø£ÿì dü÷#·q\T >∑÷&É Á>∑Væ≤+#·>∑\&ÉT.

- 134- - 135-

á nqTuÛÑyê\ìï ˙˝À ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿ\Œã&çq<äì ì<äs¡ÙqeTT..

eT÷˝≤<Ûës¡eTT˝À Hê&ç düŒ+<äq n~Ûø£yÓTÆq|ü&ÉT>±ì, X¯Øs¡+MT<ä

yÓ+Á&ÉTø£\T ìø£ÿu§&ÉT#·Tø=qï|ü&ÉT>±ì, ≈£î+&É*ì y˚T˝§ÿìq<äì ‘Ó\TdüTø√.

@ Á|üj·T‘·ï+ Ò≈£î+&Ü ˙XÊ«dü Ä–q|ü&ÉT, πøe\ ≈£î+uÛÑø£+ ‘·q+‘·>±

ÁbÕ|æÔ+∫q|ü&ÉT ˙˝À ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿìq<äì Á>∑Væ≤+#·T..

ÁbÕDX¯øÏÔ jÓTTø£ÿ Á|üyêVü≤+ düVü≤ÁkÕs¡+ es¡≈£î Á|üeVæ≤+∫q|ü&ÉT

Äq+<ëqTuÛÑ÷‹ ø£*–q|ü⁄&ÉT nÁ|üj·T‘·ï+>± eT+Á‘·+ »|æ+∫q|ü⁄&ÉT

ÁbÕ|ü+∫ø£ eè‘·TÔ\T (Ä˝À#·q\T) @$T eTqdüT‡˝À Òq|ü&ÉT ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ

y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\TdüTø√..

<Ûëq´+˝À ˙<äèwæº Á‹≈£îÏ MT<ä ìX¯Ã\+>± dæús¡yÓTÆq|ü&ÉT, ˙˝À

≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿqï<äì Á>∑Væ≤+#·T.. $$<Ûä X¯Øs¡uÛ≤>∑eTT\˝À ÁbÕDX¯øÏÔ

‘·s¡+>±\T düŒ+~+∫q|ü&ÉT, ˙ X¯Øs¡+˝À m\ÁøÏºø˘ cÕø˘ e+Ï eDT≈£î

e∫Ãq|ü&ÉT ˙˝À ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\TdüTø√..

<Ûë´q+˝À <ä>∑Zs¡ me«s¡÷ Òq≥T¢ y @ø±+‘·eTT>± ñqï≥T¢ ‘√∫q|ü⁄&ÉT

˙≈£+Ï ¬s|üŒ\T eT÷düT≈£îb˛sTT, ˙e⁄ Á|üj·T‹ï+∫Hê ‘Ós¡Te Òq|ü&ÉT ˙

Hê&ÉT\˝À ô|’øÏ ÁøÏ+<ä≈£î $<äT´Á‘·ŒkÕs¡eTT »]–q≥T¢ nì|æ+∫q#√ ˙˝À

≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\T‡ø√..

<Ûë´q+˝À ˙e⁄ n+‘·s¡∆èwæºìbı+~, ñ‘Ô»e+‘·yÓTÆq|ü&ÉT Á|üø£è‹ ‘·q

s¡Vü≤kÕ´\qT ãVæ≤s¡Z‘·eTT #˚dæq|ü⁄&ÉT, dü+<˚Vü≤ìeè‹Ô >±$+#·ã&ç, y˚<ë+‘·

Á>∑+<ÛäeTT\˙ï ≈£åîDí+>± ns¡úyÓTÆq|ü&ÉT ˝À ≈£î+&É*ì yÓT˝§ÿqï<äì ‘Ó\Tø√..

˙ XØs¡+ >±*˝À ‘*¬ø’q|ü&ÉT, øÏ¢wüº|ü]dæú‘·T\˝À ôd’‘·eTT ≈£î e÷qdæø£

düeT‘·«+ ñqï|ü&ÉT ˙e⁄ ìs¡+‘·s¡eTT ÁX¯$T+∫q ˙˝À ‘·s¡>∑ì X¯øÏÔ

Á|üy˚•+∫q|ü&ÉT ˙˝À ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\TdüTø√..

˙e⁄ uÛÑøÏÔ‘√ ‘·qàj·TT&ÉyÓ’q|ü&ÉT ˙˝À <Ûësêfi¯+>± ñ|üq´dæ+#·>∑\ X¯øÏÔ

e∫Ãq|ü&ÉT ˙e⁄ ø£$‘êy˚X¯+‘√ ø£$‘·\T, |ü$Á‘·yÓT Æq dü÷≈£î Ô\T

Áyêj·T>∑*–q|ü&ÉT ˙˝À ≈£î+&É*ì y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\TdüTø√..

@e÷Á‘·+ n\dü≥, H=|æŒ ˝Ò≈£î+&Ü, düŒèVü≤˝Ò≈£î+&Ü, düÁø£eT+>±,

ÄdüqeTT\T, eTTÁ<ä\T, ã+<ÛäeTT\T y˚j·T>∑*–q|ü⁄&ÉT ˙˝À ≈£î+&É*ì

y˚T˝§ÿqï<äì ‘Ó\TdüTø√..

Á|üX¯ï: ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹¬ø’ nqTuÛÑeeTT >∑\ >∑Ts¡Te⁄ jÓTTø£ÿ |üs¡ y˚ø£åD Òì#√

@$T qwüºeTT ?

C: ≈£î+&É*ìXøÏÔ m+‘· e÷Á‘·eTT C≤>∑è‹ ø±<äT. yêj·TTe⁄ jÓTTø£ÿ ø£<ä*ø£qT

≈£î+&É*ì C≤>∑è‹>± ÁuÛÑeT#Ó+<äT<äTs¡T. ÁbÕDeTT nbÕqeTT‘√ düÁø£eTeTT>±

◊ø£´‘· H=+<äø£b˛e#·TÃqT ˝Òø£ ‘·|ü&ÉT e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+#·e#·TÃqT.

n+<äTe\q X¯Øs¡eTTq+<ä* $$<Ûä n+>∑eTT\T, Hê&ÉT\T Vü‰ì #Ó+~ $$<Ûä

s√> ∑eTT\≈ £ î ø±s ¡DeTT ø±e# · T Ã . ÁbÕDeTT, nbÕqeTT,

eT÷˝≤<Ûës¡eTTyÓ’|ü⁄q≈£î |üj·Tì+∫q#√ ≈£î+&É*ìX¯øÏÔ C≤>∑è‹ #Ó+<äe#·TÃqT.

ø±ì düVü‰ÁkÕs¡eTTq≈£î |ü⁄s√>∑$T+|ü<äT. ≈£î+&É*ìX¯øÏÔì ~>∑Te #·Áø£eTT\˝À

Ä|æq#√ <äTwüŒ]D≤eTeTT\≈£î <ë]rj·Te#·TÃqT. ˝… ’+–ø£ yê+#·

n|ü]$T‘·eTT>± qT+&ÉTqT. »+‘·Te⁄ e … n|ü]$T‘·eTT>± ‹qe#·TÃqT.

nÏº <äTs¡TZDeTT\ e\q rÁeeTT>± |ü‘·qeTT ø±e#·TÃqT.

Á|üX¯ï: ø£ e´øÏÔ À ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹ nsTTq#√ n‘·&ÉT Ç‘·s¡T\˝À ≈£î+&É*ì

C≤>∑è‹ #˚j·T>∑\&Ü ?

C: n‘·&ÉT ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>± düVü≤ø£]+#·>∑\&ÉT

1. <äè&ÛÉyÓTÆq ‘·q Ä‘·àã\eTT‘√ düŒ]Ù+∫ ‘·q XøÏÔì ø=+‘· es¡≈£î Ç‘·s¡T\˝À

Á|üy˚X¯ô|Ïº ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹øÏ düVü≤ø£]+#·>∑\&ÉT..

2. Ç‘·s¡T\qT ô|&ÉÁ‘√e\qT |ü&É j·Tø£ n‘· \Œe´e~Û À ≈£î+&É*ì Ç‘·s¡T\˝À

C≤>∑è‹ #˚j·T>∑\&ÉT.

ñ<ë:` ø£Ás¡‘√ #˚]j·TT+&ÉT≥ #˚‘· ÇqTeTT ˙Ïô|’ á<äTq≥T¢, |ü⁄wüŒeTT

HêÁX¯sTT+∫ ‘·T#·Ã¤ |ü⁄s¡T>∑T (ø°≥ø£eTT) ≈£L&É <˚e‘·\ •s¡düT‡ô|’ m≈£îÿq≥T¢

≈£î+&É*ì C≤>∑è‹jÓÆTq yê] kÕ+>∑‘· eTTq bÕbÕ‘·Tàì˝À ≈£L&É ≈£î+&É*ì

C≤>∑è‹ ø±>∑\<äT.

Á|üX¯ï: ≈£î+&É*ì C≤>∑è‹ ◊qyês¡T dæ<äT∆\qT bı+<äT<äTsê?

C: ≈£î+&É*ì Áù|s¡D »]–q#√ $$<Ûä dæ<äT›\qT bı+<äe#·TÃqT. ≈£î+&É*ì

$$<Ûä #·Áø£eTT\ <ë«sê |üj·Tì+∫q|ü&ÉT ‘·<äqT>∑TDyÓTÆq dæ<äT∆\T \_Û+#·TqT.

- 136- - 137-

$y˚≈£î …’q yê¬sqï&ÉT dæ<äT›\qT Á|ü<ä]Ù+#·s¡T. n≥T¢ Á|ü<ä]Ù+#Ó&çyês¡T |ü‘·q

eT>∑T<äTs¡T. |üs¡eT |ü<äyÓTÆq Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î á dæ<äT∆\T |üP]Ô>±

ìs¡s¡∆ø£eTT\T. dæ<äT∆\qT Ä dü+<äs¡“¤eTT>± $ìjÓ÷–+∫q#√ yêÏ Á|üuÛ≤eeTT

ø√˝ÀŒe⁄≥j˚T>±ø£ #Ó|üŒsêì nqs¡úeTT\≈£î ùV≤‘·Te>∑TqT.

≈£î+&É*ìX¯øÏÔ #˚‘· kÕ«~ÛcÕºq #·Áø£eTT #Û~+∫q#√ ˙Ïô|’ q&ç#˚ dæ~∆ì,

eTDÏ |üPs¡ø£ #·Áø£eTTqT #Û~+∫q#√ n–ï »j·TeTT. á $<ÛäeTT>± ‘·~‘·s¡

#·Áø£eTT\T #Û˚~+∫q#√ (8) nwüºdæ<äT∆\T eT]j·TT (25) n\Œdæ<äT∆\T

bı+<äe#·TÃ.

Á|üX¯ï: wü≥ÃÁø£eTT\ $es¡eTTj˚T$T?

C: wüŸ#·Áø£eTT\T ÁbÕDX¯øÏÔøÏ ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<äeTT\ì #Ó|üŒe#·TÃqT. Ç$

X ¯Øs ¡eTT˝À ÁbÕDyêj·T Te⁄ # ˚‘ · ñ‘ · Œ‹ Ô # Ó+~q kÕ úqeTT\T

ÁãVü≤à#Ó’‘·qéTTq≈£î n~ÛcÕºq <e‘·\T nqã& Á|üø£è‹ X≈£îÔ\≈£î á #·Áø£eTT\T

eT÷\kÕúqeTT\T. á #·Áø£eT\T dü÷ú\ <äèwæºøÏ n>√#·s¡eTT\T. ÁbÕDe+‘·yÓTÆq

X¯Øs¡eTT˝À yêÏ ñìøÏì Á>∑Væ≤+∫q|üŒÏøÏ, X¯Øs¡yê´bÕs¡eTT\≈£î n$

düVü≤ø£]+#·T≥ <ë«sê yêÏì >∑T]Ô+∫q|üŒÏøÏ, eTìwæ eTs¡DÏ+∫q ‘·s¡Tyê‘·

á X¯Øs¡eTT $X‚¢wüD #Ó+~ |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\˝À ø£*dæq|ü&ÉT n$ eTq

ø£+ÏøÏ ø£ì|æ+#·e⁄.

ÁbÕ|ü+∫ø£ e÷qe⁄ì eTqdüT‡, eT÷˝≤<Ûës¡eTT, kÕ«~ÛcÕºq kÕúqeTT\

eT<Ûä e÷Á‘·y˚T ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~.

eTqdüT‡ |ü$Á‘·yÓTÆq|ü&ÉT eTDÏ|üPs¡ø£ #·Áø£eTT (Hê_ÛkÕúqeTT) es¡≈£î

#·*+#·>∑\<äT. n|ü&ÉT ø=ìï dæ<äT∆\qT ≈£L&É bı+<ä>∑\e⁄. Äq+<ëqTuÛÑ÷‹

≈£L&É ø£\T>∑T‘·T+~. eTqdüT‡ m≈£îÿe |ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq|ü&ÉT nHêVü≤‘· #·Áø£eTT

(Vü≤è<äj·TkÕúqeTT) es¡≈£î ≈£î+&É*ìXøÏÔ yê´|æ+#·>∑\<äT. n|ü&ÉT Äq+<ä+‘√

bÕ≥T ˙≈£î düVü≤ø£]+#˚ <˚e‘·\ Çwüº<˚e‘·\ jÓTTø£ÿ ø±+‹ s¡÷|ü<äs¡Ùq+

bı+<ä>∑\e⁄.

eTqdüT‡ n+‘·≈£î$T+∫ |ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq|ü&ÉT <Ûë´qeTT, uÛÑøÏÔ, rÁekÕúsTTøÏ

#Ó+~ ≈£î+&É*ì, $X¯ó<ä∆ #·Áø£eTT (ø£+sƒ¡kÕúqeTT) es¡≈£î n~Û>∑$T+#·>∑\<äT.

n|ü&ÉT ˙˝ÀX¯øÏÔ, Äq+<äeTT n+‘·ø£+‘·≈£î n_Ûeè~∆ #Ó+<ä>∑\<äT. eTqdüT‡

Ç+‘· n_Ûeè~∆ #Ó+~q|üŒÏøÏ ($X¯ó<ä∆ #·Áø£eTT es¡≈£î) nø£ÿ&ç qT+&ç

|ü‘·q+ø±>∑\ neø±X¯+ ø£\<äT.

≈£î+&É*ì ÄC≤„#·Áø£eTT˝À (uÛÑè≈£îÏ) Á|üy˚•+#·>±H˚ düe÷~Ûì bı+~ Ä

|üs¡e÷‘·àqT ‘Ó\TdüTø√>∑\e⁄. Çø£ÿ&É ≈£L&É uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ, uÛÑ≈£îÔìøÏ eT<Ûä

n‹ dü«\ŒyÓTÆq e´‘ê´düeTTqï~.

≈£î+&É*ì düVü‰ÁkÕs¡#·Áø£eTT #˚s¡T≈£îqï|ü&ÉT ì]«ø£\Œ düe÷~Û

bı+<ä>∑\e⁄. Çø£ÿ&É y˚sêŒ≥T <Û√s¡DÏ q•+∫ <Ó’«‘·\ø£åD+ n<äèX¯ + n>∑TqT.

Ç<˚ eTVæ≤e÷ì«‘·yÓTÆq ñqï‘· ˝Àø£eTTq≈£î #Ó+~q #Ó’‘·qéTT. Ç<˚

ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û. Çø£ÿ& ≈£î+&É*˙<$ •e⁄ì‘√ @ø£‘·«eTT #Ó+<ä>∑\<äT..

n≥Te+Ï jÓ÷– ‘·q •wüß´\≈£î ñ|ü<˚•+#·T ì$T‘·Ô+ ‘·q uÛÑ≈£îÔ\qT

ø£≤øÏå+#·T≥≈£î Àø£dü+Á>∑Vü≤D≤s¡úeTT ~>∑Te#·Áø£eTT\˝À ($Xó<ä∆ #·Áø£eTTq≈£î)

‘·q eTqdüT‡qT Á|üy˚X¯ô|≥º>∑\&ÉT.

7. yÓ÷ø£åeTT eT]j·TT Ä‘·àC≤„q k˛bÕqeTT\T

eTTeTT≈£åîe⁄\T Ä<Ûë´‹àø£ n_Ûeè~∆ H=+<äT≥¬ø’ dü|üÔ k˛bÕqeTT\T

ìπs›•+|üã&çq$.

1) X¯óuÛÒ#·Ã :` düeýÓTÆq C≤„q e÷s¡ZeTT q+<äT e]Ô+#·T≥¬ø’ ≈£î‘·÷Vü≤\T&Ó’

j·TT+&ÉT≥ X¯óuÛÒ#·Ã. (1e k˛bÕqeTT)

2) $#ês¡eTT :` C≤„qeTT H=+<äT≥¬ø’ rÁeyÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq\ H=qs¡TÃ≥

$#ês¡eTT. (2e k˛bÕqeTT)

3) ‘·qT e÷qdæ :` <Ûë´HêuÛ≤´düeTT#˚ eTqdüT‡qT dü÷ø£åàdæú‹ H=+~+#·T≥.

(3e k˛bÕqeTT)

á eT÷&ÉT k˛bÕqeTT\qT Ä<Ûës¡eTT>± >=ì ˇø£ kÕ<Ûä≈£îì jÓTTø£ÿ

|ü⁄s√_Ûeè~∆ì eTqeTT >∑DÏ+|üe#·TÃqT.

4) dü‘ê«|ü‹Ô :` kÕ<Ûä≈£î&ÉT n+‘·'ø£s¡D X¯ó~∆H=+~ Ä‘·à XÊ+‹ì ã&Éj·TT

dæú‹. (4e k˛bÕqeTT)

5) ndü+düøÏÔ :` $XË’«ø£ <äèwæº >∑\yê&Ó’ uÛÖ‹ø£ edüTÔe⁄\ j·T+<äT dü+|üs¡ÿeTT Òø£

j·TT+&ÉT≥. (5e k˛bÕqeTT)

6) |ü<ës¡úuÛ≤eq :` ~e´#Ó’‘·q´ kÕøå±‘êÿs¡eTT#˚ e´øÏÔ‘·«uÛ≤e s¡Væ≤‘·T&Ó’

mÏº Ç‘·s¡ |ü<ës¡úeTTqT >±+#·≈£î+&ÉT≥. (6e k˛bÕqeTT)

7) ‘·TØj·Tedüú :` |üs¡ÁãVü‰àqTuÛÑeqeTT bı+<äT≥.(7e k˛bÕqeTT)

á ∫e] Hê\T>∑T k˛bÕqeTT\T Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡ dæú‹ì ì¬πs›•+#·TqT.

- 138- - 139-

ÁbÕs¡ã›ø£s¡àeX¯eTT#˚ X¯Øs¡eTT‘√ ≈£L&çj·TTqïqT |ü]|üPs¡ídæú‹ì ã&çdæq

nedüúj˚T ªª‘·TØj·TeTTµµ Òø£ ªªJeqTàøÏÔµµj·Tì eø±ÿDÏ+|üã&ÉTqT. ÁbÕs¡ã›

ø°åD≤q+‘·s¡eTT á X¯Øs¡eTT m|ü⁄&ÉT H˚\ã&ÉTH√ n|ü⁄&ÉT Ä JeqTà≈£îÔ&ÉT

$<˚Vü≤eTT≈£îÔ&É>∑TqT. J$+∫j·TTqï|ü⁄&˚ eTTø±ÔedüúqT bı+~q |ü⁄s¡Twüß&ÉT

ªªeTVü‰‘·Tà&Éìµµ qT&ÉTeã&ÉTqT. n‘·ì ø£s¡à\T $X«yê|üÔeT>∑T≥# ªªeTVü‰uÀø£Ôµµ

j·Tìj·TT, eT]j·TT n‘·ì jÓTTø£ÿ ‘ê´>∑eTT $X«yê´|üÔeT>∑T≥# ªªeTVü‰‘ê´–µµ

j·Tìj·TT eéVü≤]+|üã&ÉTqT.

yÓ÷ø£ åeTq>± :` Je⁄&ÉT nìï ã+<Û äeTT\ qT+&ç $eTTøÏ Ô H=+~

düdü«s¡÷|üeTTq+<äT ìC≤q+<äeTT H=+<äT≥. nÏº dæú‹ì bı+<äT≥¬ø’ eTq

ÁbÕNq ãTTwüß\T, ‘·‘·«y˚‘·Ô\T, jÓ÷>±#ês¡T´\T, ÁãVü≤àeTTqT ‘Ó*dæø=q>√s¡T

õC≤„düTe⁄\T y˚<äXÊÅdüÔeTT\qT |ü]ƒ+∫ ‘·eT ‘·eT nqTuÛÑe C≤„qeTT\qT

˝Àø£ ø£fi≤´D≤s¡úyÓTÆ eTq eTT+<äT+∫]. nÏºyê]˝À á Ä<ÛäTìø£j·TT>∑+˝À

ãTTw”πøX¯yêdüT …’q lll kÕ«$T •yêq+<ä düs¡dü«‹ >±s¡T eTTeTTø£åå‘·«eTT

>∑\ kÕe÷q´ e÷qe⁄ìøÏ n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚ jÓ÷>∑s¡Vü≤kÕ´ìï #ê˝≤

düT\uÛÑyÓTÆq |ü<ä›‹˝À $$<Ûä n_Ûs¡T∫>∑\ jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq\˝À $$<Ûä n+>∑eTT\

<ë«sê nq>± Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑eTT˝À j·TeT, ìj·TeT, Ädüq, ÁbÕD≤j·÷eTeTT—

>∑èVü≤düTú\≈£î ø£s¡àjÓ÷>∑eTT˝À ìcÕÿeTø£s¡à, »|üeTT, ‘·|üeTT— <Ûë´qjÓ÷>∑eTT˝À

Á|ü‘ê´Vü‰s¡, <Ûës¡D, <Ûë´q, ì~Û <Ûë´düeTT— ‘·|üdüT‡˝À Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT,

‘·|üdüT‡, ◊ø£éTT— C≤„qjÓ÷>∑eTT˝À dü|üÔuÛÑ÷$Tø£\T, X¯óuÛÒ#·Ã, $#ês¡eTT,

‘·qT e÷qdæ, dü‘ê«|ü‹Ô, ndü+düøÏÔ, |ü<ës¡úuÛ≤eq eT]j·TT ‘·TØj·TeTT eT]j·TT

sê»jÓ÷>∑eTT˝À mì$T~ n+>∑eTT\ >∑T]+∫ uÀ~Û+∫]. á $<ÛëqeTT#˚

>∑èVü≤düTú\≈£î ‘·eT |ü]yês¡ $<äT´ø£Ô <Ûäsêàìï $&ç∫, m\¢|ü⁄&ÉT XÊÅdüÔ uÀ<Ûäqj·T+<

ìeT>∑ïyÓTÆ j·TT+& ÁXeT #ê˝≤ es¡≈£î ‘·–Zq~. ì»+>± á ø±\eTT q+<äTqï

yês¡T $TøÏÿ* n<äèwüº e+‘·T\T. ÁbÕNq ø±\eTT˝À ÁãVü≤à C≤„qeTT H=+<äT≥¬ø’

m+‘Ó+‘· ø£wüº|ü&çHês√ eTq |ü⁄sêD≤\T ‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$. ◊‘˚ á düT\uÛÑyÓTÆq

kÕ<Ûäq˝À ≈£L&Ü ÁãVü≤à#·s¡ eTT, ÄVü‰s¡ ìsêVü‰s¡eTT\T, dü‘·‡+>∑eTT #ê˝≤

nedüs¡yÓTÆ j·TTqï$.

<Ûë´q+ Ò≈£î+&Ü ìqTï e⁄ HHÓe]qì ‘Ó*dæø=q Òe⁄. <Ûë´qeTT jÓTTø£ÿ

düVü‰j·TeTT Ò≈£î+&Ü <Ó’e‘·«eTT H=+<äC≤\e⁄. n~ Ò≈£î+&Ü ø£\es¡yÓTÆq

eTqdüT‡ qT+&ç $eTTøÏÔì nq>± XÊX¯«‘· XÊ+‹ì bı+<ä C≤\e⁄. Ç~ uÛÑT$

qT+&ç ~$øÏ ndü‘· eTT qT+&ç dü‘· eTTq≈£î, Nø£Ï qT+&ç yÓ\T‘·Ts¡T≈£î,

Ä|ü<ä qT+&ç Äq+<äeTTq≈£î, nC≤„qeTTqT+&ç C≤„qeTTq≈£î, eTè‘·Té⁄

qT+&ç neTè‘·‘·«eTTq≈£î b˛e⁄≥≈£î n‘· +‘· >∑÷&ÉyÓTÆq k˛bÕqeTT e+Ï~.

e÷qe⁄ìøÏ düècÕº ~ qT+&ç HÓHÓes¡ì, H˚HÓ#·ÃÏøÏ b˛e⁄<äTqT. á uÛÖ‹ø£

ø±j·TeTT eTs¡D+‘√ n+‘·j·TT düe÷|üÔy˚THê? nH˚ Á|üX¯ï\T m\¢|ü⁄&ÉT

yÓ+≤&ÉT#·TH˚ j·TTqï$. MÏøÏ dü]jÓÆTq düe÷<ÛëqeTT\qT <Ûë´qeTT <ë«sê

bı+<äe#·TÃqT. nVü≤+ nH XÁ‘·Te⁄ kÕ<ÛäqqT uÛÑ>∑ï|ü]# j·T‘·ï+˝À eTqdüT‡qT

mH√ï e÷j·T<ës¡T\qT |üÏº+#·TqT. <ëìì »sTT+#·T≥¬ø’ düT\uÛÑyÓTÆq

<Ûë´qjÓ÷>∑eTT düVü≤ø£]+#·TqT. ø£qTø£ eTq ì‘· J$‘· ø£s¡à\˝À <Ûë´Hêìï

ˇø£ uÛ≤>∑eTT>± #˚düTø=ì ˇø£ ìj·TeTeTT‘√ düeTj·÷ìï yÓ∫Ã+∫q#√,

J$‘· |üs¡e÷sêúìï ‘Ó*dæø=qT≥¬ø’ <Ûäè&ÉyÓTÆq õC≤„dü jTs¡Œ&ÉTqT. ‘·‘·Œ¤*‘·+>±

|ü]|üPs¡í C≤„qeTT ø£*–q ‘·s¡Tyê‘·qT Àø£ ø£fi≤´D≤s¡úyÓTÆ bÕ≥T|ü&ÉT≥ »s¡T>∑TqT.

ìÁ<äqT >∑÷]Ã m≥T¢ bÕsƒ¡eTTqT #Ó|üŒ ÒyÓ÷ nfÒ¢ <Ûë´qeTTqT >∑÷]Ã

#Ó|üŒ ÒeTT. ìÁ<ä m≥T¢ düVü≤»eTT>± e#·TÃH√ nfÒ¢ <Ûë´qeTTq÷ï düVü≤»eTT>±

e#·TÃqT. nsTT‘˚ ìwüqT bı+<äT≥¬ø’ ÁbÕs¡+uÛÑeTT q+<äT ø=ìï #·s¡ \qT

rdæø=qe\dæ j·TT+≥T+~.

8. C≤„qeTT nq>± H˚$T?

C≤„q X¯ã›eTT jÓTTø£ÿ ns¡úeTT ñqï~ ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTø=qT≥, eT]jÓTTø£

ns¡úeTT Bìj·T+<äT Ò<äT.

C≤„q eTq>± |ü<ës¡úeTT jÓTTø£ÿ j·T<ës¡∆eTTqT ‘Ó\TdüTø=qT≥ j·T+<äTs¡T.

ˇø£ edüTÔe⁄, |ü<Ûës¡úeTT Òø£ eT]jT<Ó’q <ëì jÓTTø£ÿ ì» Òø£ yêdüÔe‘·«eTTqT

‘Ó\TdüTø=qT≥ j·T+<äTs¡T.

Á|ü|ü+#·eTT˝À C≤„qeTT HêHê s¡ø£eTT\T>± neT\T˝À j·TTqï~. n+<äT˝À

eTTKéTT>± ˝ÖøÏø£, Ä<ë´‹àø£ C≤„qeTì dü÷ú\eTT>± #Ó|üŒe#·TÃqT.

˝ÖøÏø£ C≤„qeTT nq>± ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤„qeTT.

- 140- - 141-

Ç~ ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T. ˇø£Ï uÛÖ‹ø£ ¬s+&Ée~ XÊÁd”Ôj·T C≤„qeTT

uÛÖ‹ø£ C≤„qeTT Á|üø£è‹˝À j·TTqï mqTã~ Hê\T>∑T \ø£å\ ÁbÕDÏ ø√ÏøÏ

Á|üø£è‹ dæ<ä∆+>± |ü⁄≥Tºø£ À, ‘·*¢, ‘·+Á&ÉT\˝À düe÷»eTT˝À Ä]úø£, sê»ø°j·T,

kÕ+|òæTø£ eqs¡T\‘√ \uÛÑ eTe⁄‘·T+~. BìøÏ n$<ä j˚T eT÷˝≤<Ûës¡eTT.

mqTã~ Hê\T>∑T \ø£å\ Je⁄\˝À e÷qe J$ ‘·|üŒ $T–*q Je⁄\≈£î

Ä˝À#·Hê X¯øÏÔ ‘·≈£îÿe. yêÏøÏ eT+∫ #Ó&ÉT‘√ dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT. ñ<äs¡

b˛wüDj˚T yêÏøÏ eTTK´eTT. $T>∑‘êyêÏ‘√ yêÏøÏ dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT.

n+<äTø£ì yêÏø£+‘· ÁbÕeTTK´‘· Ò<äT. e÷qe⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T Á|ü|ü+#·+˝Àì

Á|ü‹ $wüj·TeTT‘√ dü+ã+<ÛäeTT ø£*–j·TTHêï&ÉT.

XÊÁd”Ôj·T C≤„qeTT n+fÒ $<ä e\¢ dü+bÕ~+∫q C≤„qeTT. Ç+<äT˝À

e÷qe⁄&ÉT #ê˝≤ eTT+<äT¬ø[¢ b˛j·÷&ÉT. #·+Á<ä eT+&É\eTT, Á>∑Vü≤eT+&É ≤\

es¡≈£î Á|üj·÷D+ kÕ–+∫ nø£ÿ&ç $wüj·÷\qT n<Ûä j·Tq+ #˚j·T≥+ H˚Ï

Á|ü|ü+#·+˝À Á|üdüTÔ‘·+ »s¡T>∑T‘·Tqï m»+&Ü. Ç~ Á|ü|ü+#·eTT˝À 80%

eT+~ neT\T|üs¡Ã&É+ nqTuÛÑ$+#·&É+ »s¡T>∑T#·Tqï~. $T>∑‘ê 20% eT+~

Á|ü|ü+#· Òø£ ÖøÏø£ C≤„qeTT‘√ bÕ≥T Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT yÓ’|ü⁄q≈£î Äø£]¸+#·ã&ç

n+<äT˝À ø=+‘· nqTuÛÑeeTTqT dü+bÕ~+#˚ Á|üj·T‘êï\T Á|üdüTÔ‘·eTT

»s¡T>∑T#·Tqï$. n+<äT≈£î Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT >∑T]+∫ ø=+‘· ‘Ó\TdüTø=H˚

Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T≥+ eT+∫~.

Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT :`

Ä<Ûë´‹àø£ n+fÒ Ä‘·àqT >∑T]+∫ n<ä j·Tq+ <ë«sê dü+bÕ~+∫q

C≤„q+. Ç+<äT˝À >∑÷&Ü ¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T. ˇø£Ï uÛÖ‹ø£eTT, ¬s+&Ée~

XÊÁd”Ôj·TeTT.

uÛÖ‹ø£eTT˝À ø=+‘· yTs¡πø C≤„q\uÛÑ ‘· »s¡T>∑T#·Tqï~. n~ >∑÷&É ÁXeD,

eTqq nuÛ≤´düeTT\ <ë«sê \_ÛdüTÔ+~. düVü≤»+>± Á|üø£è‹ |üs¡+>± \_Û+#˚

C≤„q+ n‹ ‘·≈£îÿe.

#·<äTe⁄ sêì yês¡T nq>± XÊÁdüÔ n<Ûä j·Tq C≤„qeTT Òì yês¡T Ç‘·s¡T\

jÓTTø£ÿ uÀ<Ûäq\e\¢, Ç‘·s¡T\qT nqTø£]+#·T≥ e\q, Ç‘·s¡T\T #Ó|æŒq~

$qT≥e\q MÏøÏ ‘√&ÉT nuÛÑ düq #˚j·T≥+ e\q C≤„Hês¡®q »s¡T>∑T#·Tqï~.

Ç~ kÕ<Ûës¡D C≤„qy˚T.

Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT nq>± Ä‘·à n<Ûä j·TqeTT nì dü÷ú\+>± #Ó|üŒ≥+

»]–+~. ø±ì Bìì n<Ûä j·Tq+ #˚düTÔ yÓfi¯ó¢‘·÷e⁄+f… m+‘·≈£î n+‘·eTT

Ò<äì n~ n+‘·eTT Òì nq+‘·eTì, mes¡T m+‘· >=|üŒ n<Ûä j·Tq+ #dæqqT

eTVü‰düeTTÁ<ä+˝À ˙Ï ãT&É>∑+‘˚j·Tì ô|<ä›\e÷≥.

n<Ûä j·Tq |üs¡T\ jÓTTø£ÿ n_ÛÁbÕj·TeTT Á|üø±s¡eTT ø=+<äs¡T, »>∑eTT

Je⁄&ÉT, áX¯«s¡T&ÉT, eT÷&ÉTqT ˇø£ ÁãVü≤ày˚T ø±ì eT]jÓTTø£Ï ø±<äì

‘Ó*dæø=qT≥j˚T C≤„qeTìj·TT, n≥T¢ ø±ì~ nC≤„q eTìj·TT n+<äTs¡T.

eT]ø=+<äs¡T »>∑eTT, Je⁄&ÉT, áX¯«s¡T&ÉT á eT÷&ÉT y˚s¡T y˚s¡T >±H˚

ñ+≥Tqïeì, yêÏì n≥T¢ ‘Ó*dæø=qT≥jT C≤„qeTì, ø£Ïj·Tì jÓTs¡T>∑T≥

nC≤„qeTì nHÓ<äs¡T.

Ç+ø=+<äs¡T »>∑eTT, Je⁄&ÉT, áX¯«s¡T&ÉT, eTTK´eTT>± eT÷&ÉT>±

qT+&çqqT »>∑‘·TÔjÓTf…Æ¢‘˚ nH˚ø£ >∑TDeTT\T >∑*–j·TTqï<√, nf…¢ Je⁄\T

>∑÷&É nH˚ø£eTT\T>± qT+≥Tqï$ nì jÓTs¡T>∑T≥j˚T j·T<ës¡úeT>∑T C≤„qeTT

ø±ì, n≥T¢ ø±ì C≤„qeTT C≤„qeTT ø±<äT, nC≤„qeTì yê~+#·T#·T+<äTs¡T.

n<Ó’«‘·, $•cÕ˜<Ó’«‘·, <Ó’«‘· eT‘·eTT\ jÓTTø£ÿ dü÷ø£åàyÓTÆq dü«s¡÷|ü$T~, ‘·øÏÿq

eT‘·eTT\ìïj·TT á eT÷&ç+Ï À j·T+‘·s¡÷“¤‘·eTT Ò.

Bìì kÕú|æ+#·T≥≈£î Á‹ eT‘·düTÔ\TqT, yê] j·TqT j·÷j·TT\TqT

(Followers) ‘·eT ãT~∆j·T+‘·j·TT $ìjÓ÷>∑|üs¡T#·T#·THêïs¡T. nH˚ø£

j·TT≈ £î Ô\TqTï, <äècÕ º+‘·eTT\TqTï, #·]Á‘·\TqTï XÊÁdü ÔeTT\TqTï

ñ|üjÓ÷>∑|üs ¡T#·T#·THêïs¡T. Ç$ eT÷&ÉTqTï ˇø=ÿø £ÿ ‘·‘·«eTTqT

ãj·T\T|üs¡T#·T#·Tqï$. y<äeTT ø±+&ÉÁ‘·j·TeT>∑T≥# ø£s¡T ø£s¡àø±+&ÉeTTqT,

eT]jÓTTø£s¡T ñbÕdüq ø±+&ÉeTTqT, sTT+ø=ø£s¡T C≤„qø±+&ÉeTTqT

‘Ó\T|ü⁄#·THêïs¡ìj˚T eTqeTT Á>∑Væ≤+#·e\j·TTqT. <˚ìe\¢HÓ’qqT Ä‘·à

X¯ó<ä∆yÓTÆq#√, yÓ÷ø£åeTT >∑\TZqT. n<Ó’«‘·eTT X¯ó<ë∆‘·àqT >∑T]+∫j·TT,

$•cÕ˜<Ó ’«‘·eTT eT*Hê‘·à X¯ó<ä ∆eT>∑T $~Ûì >∑T]+∫j·TT, <Ó ’«‘·eTT

<˚Vü≤+Á~j·÷<äT\ ìs¡à\‘·«eTTqT >∑T]+∫j·TT ñ|ü<˚•+#·T#·T+&ÉTqT.

ˇø£ eTqTE&ÉT X¯ó<ä∆ C≤„qeTT bı+<äe\dæ j·TT+&çq <˚ùV≤+Á~j·T

eTq+ãT\ X¯ó~›j·TT, eT*q dü«uÛ≤eeTT>∑\ Je⁄&ÉT X¯ó<ä∆‘· H=+<äT≥j·TT,

- 142- - 143-

X¯ó<ë∆‘·àC≤„qeTT, ÁãôV’≤àø£éTTqT >∑\T>∑e\dæj·TT+&ÉTqT. m≥¢q ˇø£&ÉT

kÂø£éTT>± qT+&Ée\dæj·TT+&çq <˚ùV≤+Á~j·÷<äT\T Äs√>∑´<äX¯˝À

qT+&Ée …qT. <˚Vü≤eTT Äs√>∑ eTT>± qT+&çqqT eTH√yê´~Û j·TT+&çq#√

düTKeTT >∑\T>∑<äT. ø±e⁄q á eT÷&ÉT eT‘·eTT\T nedüs¡y˚T. n≥T¢ø±ì#√

<Ó’edü+ø£\ŒeT>∑T y˚<äeTT˝À Ç$ n+‘·s¡÷“¤‘·eTT …’ j·TT+&Ée⁄.

ˇø=ÿø£ÿ eT‘ê#ês¡T´\ <äèwæºj·TT yêì˝À \>∑ïyÓTÆ, dü‘·éT>∑TuÀ<Ûä

>∑*Zj·TT+≥Tqï~. ˝Òì#√ yês¡T qeTTà≥≈£îq÷ï, Ä#·]+#·T≥≈£îq÷ï,

ñ|ü<˚•+#·T≥≈£îq÷ï ns¡TΩ\Tø±s¡T.

ˇø£ s¡<∏äeTT q&ÉTee\dæ j·TT+&çq Hê_Û(≈£î+&É) ns¡eTT\T(Ä≈£î\T)

H$Te+|ü⁄\T j·TT+&Ée\dæ j·TT+&ÉTqT. n|ü⁄& #·Áø£eTT <äè&É|ü&ç nbÕj·TeTT

>∑\T>∑ j·Tø£ s¡<∏äeTTqT >∑eT´ kÕúqeTTq≈£î #s¡TÃ#·T+&ÉTqT. nfÒ¢ ÁãVü≤às¡<∏äeTT

yÓ÷ø£åe÷s¡ZeTTq nbÕj·TeTT ˝Òø£ q&ÉTee\dæj·TTqï#√ á eT÷&ÉT

eT‘·eTT\Tq÷ nedüs¡eTT Ò.

ˇø£&ÉT #·Áø£eTT jÓTTø£ÿ Hê_Ûì ì]à+#ÓqT. eT]jÓTTø£&ÉT #·Áø£eTTq≈£î

ns¡eTT\T j˚Ts¡Œs¡#ÓqT. Ç+ø=ø£&ÉT H˚$Tì ‘·j·÷s¡T #˚ôdqT. á eT÷&ÉT

˝Òì#√ s¡<∏äeTT |üì |üP]Ôø±<äT.eT÷&ÉTqTï jÓTTø=ÿø£ÿ <ëì ø=ø=ÿø£ÿÏ

dü+ã+<Ûä|ü&çj·TT+&ÉTq≥T¢ á Á‹eT‘·eTT\TqTï dü+ã+<Ûä|ü&çj˚T j·TTqï$.

n<Ó’«‘·eTT Hê_Ûe+Ï <äìj·TT, $•cÕ˜<Ó’«‘·eTT ns¡eTT\e+Ï <äìj·TT,

<Ó’«‘·eTT H˚$Te+Ï<äìj·TT eTqeTT Á>∑Væ≤+∫q #ê\TqT.

C≤„qeTT eTTKéTT>± ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T 1. |üs√ø£åeTT, 2. n|üs√ø£åeTT.

>∑Ts¡Te⁄ eT]j·TT XÊÁk Ôø£ÔeTT\#˚ áX¯«s¡T&ÉT ø£\&Éì, ‘Ó*dæø=qT C≤„qeTT

|üs√ø£å C≤„qeTì nqã&ÉTqT. Ä áX«s¡T& Jes¡÷|üeTT>± yÓ\T>∑T#·THêï&ÉqT

C≤„qeTT, kÕøå±‘êÿs¡eT>∑Tq|ü⁄&ÉT n~ n|üs√ø£åC≤„qeTì #Ó|üŒã&ÉTqT. nøÏåøÏ

(H˚Á‘·eTTq≈£î) |üs¡eT>∑T≥#˚ |üs√ø£åeT>∑TqT. nq>± <äèwæºøÏ >√#·s¡eTT

ø±q+<äT#˚ |üs√ø£åeT>∑TqT. nøÏåøÏ |üs¡eTTø±q+<äT#˚ n|üs√ø£åeT>∑TqT. nq>±

H˚Á‘·eTTq≈£î Á|ü‘· ø£åeTT>± ø£ì|æ+#·Tq|ü⁄&ÉT n|üs√ø£åeT>∑TqT. Ä ÁãVü≤ày˚T

‘·q Ä‘·àjÓÆTj·TT+≥Tqï<äqT uÀ<ÛäeTT >∑\T>∑T≥j˚T n|üs√ø£åeTT. eTs¡\

yê#êC≤„qeTìj·TT, nqTuÛÑe C≤„qeTìj·TT ¬s+&ÉT >∑\e⁄.

yê#êC≤„qeTq>± XÊÁdüÔeTT\T #·<äTe⁄ø=ì Ä#·s¡D ˝Òì~. (Bìì

Á|üdüTÔ‘·eTT n#·\ uÀ<Ûä dü+|òüTeTT yês¡T ø£*–j·TT+≥THêïs¡ì #Ó|üŒe#·TÃqT).

XÊÁdüÔeTT\˝À #Ó|æŒq≥T¢ Ä#·s¡D>∑*– nqTuÛÑeeTTq≈£î e#·TÃq|ü&ÉT

>∑\ C≤„qeTT nqTuÛÑe C≤„qeTì j·T+<äTs¡T.

|üs√ø£å C≤„qeTT e\q yÓ÷ø£åeTT \_Û+#·Tqì ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì ÁX‚wüºyÓTÆq

nqTcÕ˜qeTe\+_+∫, Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTe\+_+∫, |ü$Á‘·eT>∑T

ÁãVü≤àkÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT dü+bÕ~+#·Tø=qe …qì áX«s¡T&ÉT ñ|ü<•+#ÓqT.

C≤„qeTT #˚‘· <Ûë´qeTT n_Ûeè~∆H=+<äTqT. <Ûë´qeTT #˚‘· C≤„qeTT

eTs¡\ eTs¡\ n_Ûeè~∆ H=+<äTqT. á C≤„qeTTqTï, <Ûë´qeTTqTï

meìj·T+<ä_Ûeè~∆ >∑*–j·TT+&ÉTH√, yêìøÏ eTTøÏÔ >∑\T>∑T≥˝À H˚ ≤+Ï

dü+~j·TeTTqTï Ò<äT. ø±e⁄q <Ûë´qs¡‘·T&ÉT >±qT, C≤„q ìwüßº&ÉT>±qT ø±e …qT.

áX¯«s¡Tì j·T+<äT ∫‘·ÔeTT jÓTTø£ÿ j˚Tø±Á>∑‘· ˝Òì#√ jÓTìï

<Ûë´HêqTcÕHê~ ø£s¡à\T #dæqqT Á|üjÓ÷»qeTT ø£\T>∑<äT. áX«s¡Tì j·T+<äT

∫‘·ÔeTT @ø±Á>∑‘· >∑*–j·TT+&ÓH˚ì ø£s¡à\T #˚j·T≈£îqïqT ø£è‘ês¡Tú+&É>∑TqT.

kÕ<Ûës¡D+>± kÕe÷qT´\≈£î C≤„qeTT Hê\T>∑T s¡ø±\T>± ‘√#·ã&ÉTqT :`

1. nC≤„qeTT :` C≤‹ì ≈£î\eTTqT #·÷#·T≥

2. C≤„qeTT :` yê]j·T+<äTqï >∑TDeTT\qT #·÷#·T≥

3. $C≤„qeTT :` düs¡T«\˝ÀqTqï uÛÑ>∑yêqTì #·÷#·T≥. Ç~ nqTuÛÑe |ü<äeTT.

4. Á|üC≤„qeTT :` düs¡«+ ‘·q˝À #·÷#·T≥, nqTuÛÑyêr‘·+.

C≤„qeTT <=+>∑\ #‹øÏ, <äTwüß\ #‹øÏ ∫ø£ÿ<äT. eTTøÏÔøÏ C≤„qyT ø°\ø£eTT

(‘êfi¯eTT #Ó$)

XÀ¢ :` ø£s¡àD≤ C≤j·T‘˚ uÛÑøÏÔ:, uÛÑø±Ô C≤„q+ Á|üC≤j·T‘˚, C≤„HêÁ‘·ŒC≤j·T‘˚

eTTøÏÔ:, Ç‹ XÊÁùdÔwüß ìs¡íj·T'

á C≤„qeTT πøe\eTT eTT>∑TZs¡T <=+>∑\#˚ <=+>∑*+|üã&ÉTqT.

ø±e⁄q eTqeTT n‹ C≤Á>∑‘·Ô>± qT+&Ée …qT.

XÀ¢ :` ø±eT Áø√<ä+#· ˝ÀuÛÑ+#·, <˚Vü≤‹wüº+‹ ‘·düÿsê'

C≤„q+ s¡‘êï|üVü‰s¡j·T, ‘·kÕà‘Y C≤Á>∑‘·Ô C≤Á>∑‘·Ô'

- 144- - 145-

C≤„qeTTqT ø±eTeTT, Áø√<Û äeTT, ˝ÀuÛ ÑeTT nHÓ&ç á eT÷&ÉT

<=+>∑*+#·T#·Tqï$. nq>± qwüº|üs¡TÃ#·Tqïeì ns¡úeTT. á eT÷&ÉT

<äTs¡TZDeTT\ MÏ e\q HêHê$<ÛäeTT\>∑T ø√]ø£\T »ì+∫ ì»yÓTÆq <Ó’e

C≤„qeTT Á|üø£ÿ≈£î Á‘√dæy˚j·Tã&ÉTqT. n+<äT≈£î >±qT Je⁄&ÉT MÏì <ä÷s¡+>±

ñ+#·T≥≈£î ÁX¯$T+#·e\j·TTqT. C≤„qeT+fÒ s¡‘êï\Vü‰s¡+ ˝≤+Ï~. ø±e⁄q

<ëìì ø±bÕ&É&ÜìøÏ n‹ C≤Á>∑‘·Ô>± j·TT+&Ée\dæj·TTqï~.

C≤„qeTT Ád”Ô ¬ø’qqT |ü⁄s¡Twüßq ¬ø’qqT sTT+¬øe]¬ø’qqT ø£*¬>H˚ì nÏº

yê]øÏ esêíÁX¯eT düe÷#ês¡eTT\‘√ m|ü&Ó’qqT dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT. nq>±

nÏº C≤„qeTT >∑\T>∑T≥≈£î es¡íeTT>±ì ÄÁX¯eTeTT >±ì Á|ü<ÛëqyÓTÆq~ ø±<äT.

n~ Ád”Ô\¬ø’qqT |ü⁄s¡Twüß\¬ø’qqT >∑\T>∑e#·TÃqT. Áu≤Vü≤àDT\ ¬ø’qqT, ø£åÁ‹j·TT\

¬ø’qqT ñ<äsTT+#·e#·TÃqT. >∑èVü≤düTú\¬ø’qqT, j·T‘·T\¬ø’qqT \_Û+#·e#·TÃqT.

Ç~ yê] yê] »Hêà+‘·s¡ dü+kÕÿs¡eTìj˚T ‘·\+#·e …qT.

XÀ¢ :` |üs√ø£å eT|üs√ø£å+#· ~«$<Ûä+ C≤„q $TwüÃ‘˚

|üs√ø£å eTdæús¡+ ÁbÕVüQ s¡|üs√ø£å+#· düTdæús¡:

‘êˆˆ |üs√ø£å eTìj·TT, n|üs√ø£å eTìj·TT C≤„q+ ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>± qTqï~.

|üs√ø£å C≤„q eTdæús¡eTìj·TT, n|üs√ø£å dæús¡eTìj·TT ìX¯Ãj·TeTT>±qTqï~.

>∑Ts¡TXÊÁkÕÔ<äT\#˚ bı+~q <ëìì |üs√ø£å C≤„qeTìj·TT n+<äTs¡T.

XÀ¢ :` ùV≤‘·T|ü<˚X¯ >∑eT´+ j·T‘·Ô‘·Œs√ø£å+ Á|ü#·ø£å‘˚

n|üs√ø£å+ |ü⁄qÁX‚cÕ˜<äqTcÕ˜Hê <ä“¤$wü ‹ˆˆ

‘êˆˆ >∑Ts¡T XÊÅk Ô|ü<˚X¯eTT\qT $ìq ‘·s¡Tyê‘· ÁX‚wüºyÓTÆq nqTcÕ˜qeTT #˚‘·

kÕøå±‘·ÿ]+|üã&çq~ n|üs√ø£åeTqã&ÉTqT.

XÀ¢ :` q|üs√øå±<äè‘˚ yÓ÷ø£å Ç‹ ø£è‘ê«ìX¯Ãj·TyéTˆ

ÁX‚cÕºqTcÕ˜q dæ<ä∆ s¡ú+ Á|üj·T‘·<Ûä qT‘·Áì›‘· ˆ

‘êˆˆ ø±e⁄q |üs√ø£å C≤„qeTT e\q yÓ÷ø£å+ \_Û+#·Tqì ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì

ÁX‚wüºyÓTÆq nqTcÕ˜q eTe\+_Û+∫ Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤eTT >∑\yê¬s’ |ü$Á‘·eT>∑T

ÁãVü≤àkÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT dü+bÕ~+#·Tø=qe˝…qT nì áX¯«s¡T&ÉT

ñ|ü<˚•+#ÓqT.

Ä‘·à Á|üuÛÀ<Ûä (<Ûäs¡à C≤>∑s¡D G ≈£î+&É*ì C≤>∑s¡D) eTT‘·ŒqïyÓTÆq yêìøÏ

Á|üj·T‘·ïeTT Òø£H˚ n<Ó’«‘· Ç‘ê´~ >∑TDeTT\ìïj·TT >∑\T>∑T#·T+&ÉTqT. nÏº

yêìøÏ yêìì kÕ~Û+#·T≥≈£î Á|üj·T‘·ïeTedüs¡+ Ò<äT.

y˚<ë+‘· ÁX¯eDeTTø£qï eTqqeTT q÷iÏ+‘·\T y˚T\T. nÏº eTqqeTT

#˚dæq <ëìì <Ûë´qeTT #˚j·TT≥ (ì~Û <Ûë´düeTT) \ø£å+‘·\T y˚T\T, ì]«≈£\Œ

dæú‹ nq>± kÕøå±‘Y dü«s¡÷|ü dæú‹ j·T+<äT ì\T#·T≥ ì~Û <Ûë´düeTT ø£qï

jÓTìïjÓ÷ ø√≥T¢ ¬s≥T¢ >=|üŒ~. <ëì jÓTTø£ÿ |òü\eTT bı+<äTeTT.

»|üeTT˝À

1. yê∫ø£ »|üeTT n<ÛäeTeTT

2. ñbÕ+X¯ó »|üeTT eT<Ûä´eTeTT

3. e÷qdæø£ »|üeTT ñ‘·ÔeTeTT.

1. ñ<ë‘·Ô, nqT<Ûë‘·Ô dü«]‘·eTT\qT, dü«s¡eTT\#˚‘·qT düŒwüºeTT\qT,

ndüŒwüºeTT\qT |ü<äes¡íeTT\#˚, yê≈£îÿ#˚ j˚T eT+Á‘· eTT#·Ã]+|üã&ÉTH√

n~ yê∫ø£ eTqã&ÉTqT. Ç~ jÓTTøÏ+‘· |òü\eTT H=dü+>∑TqT.

2. Hê\Tø£ e÷Á‘·eTT ø£<ä\Tq≥T¢ ø=~›>± Ä eT+Á‘·eTT qT#·Ã]+|üã&ÉT#√

n~ sTT‘·s¡T\≈£î $ì|æ+#·ø£ b˛sTTqqT Òø£ ø=~›>± $qã&ÉT#·TqïqT

ñbÕ+X¯ó »|üeTqã&ÉTqT. Ç~ y˚sTT´+‘·\ |òü\eTT H=dü+>∑TqT.

ÁuÛÑeTj·Tq>± H˚$T? n~jÓT≥T¢ Je⁄ì u≤~Û+#·TqT?

ÁuÛÑeT ◊<äT $<ÛäeTT\T>± Je⁄ì ì»dü«s¡÷|üeTT ‘Ó*j·T˙j·T≈£î+&É

#˚j·TTqT.

1. Je⁄&ÉT áX¯«s¡T&ÉT _Ûqï s¡÷|ü⁄\ì ø£*¬>&ÉT~ yÓTT<äÏ ÁuÛÑeT.

2. Ä‘·àj·T+<äT ø£s¡Ôè‘·«eTT yêdüÔe eTqT≥ ¬s+&Ée~.

3. X¯Øs¡ Á‘·j·TeTT‘√ dü+ã+~+∫qyê&Ó Je⁄&Éì ‘√#·T≥ eT÷&Ée ÁuÛÑeT.

4. »>∑‘êÿs¡D s¡÷|üeTTq≈£î $ø±]‘·«eTT ø£\T>∑TqqT≥ Hê\Ze ÁuÛÑeT.

5. ø±s¡DeTTq≈£î nq´eTT>± »>∑‘·TÔ ø£\<äì ‘√#·T ◊<äe ÁuÛÑeT.

á ÁãeT …’~+ÏøÏ jÓT|ü&ÉT ìeè‹Ô j·T>∑TH√ n|ü&ÉT Je⁄ì Vü≤è<äj·TeTTq

- 146- - 147-

dü«j·TeTT>± |üs¡ÁãVü≤à C≤„qeTT<äj·TeT>∑TqT. dü÷s¡ _+ãeTT jÓTTø£ÿj·TT,

»\eTT˝À Á|ü‹_+_+∫q Á|ü‹_+ãeTT jÓTTø£ÿj·TT jTø£‘·« C≤„qeTT >∑*–q

yÓTT<äÏ ÁuÛÑeT ìeè‹Ô j·T>∑TqT. düŒÏø£ kÕìï<Ûä´eT+<äT >∑\ s¡ø£Ôes¡í|ü⁄

|ü⁄wüŒeTTq≈£îqT düŒÏø£eTTq≈£îqT >∑\ dü+ã+<ÛäeTT ‘Ó*dæø=ìq ø£s¡Ôè‘·«

ÁuÛÑeT j·TqT ¬s+&Ée~ ìeè‹Ôj·T>∑TqT. |òüT≥eTsƒêø±XeTT\ jTø£‘·«yÓTiÏ+–q

eT÷&Ée ÁuÛÑeT ìeè‹Ôj·T>∑TqT. düTes¡íeTTq≈£îqT ÄuÛÑs¡DeTTq≈£îqT >∑\

jTø£‘·«yT]+–q $ø±s¡‘·«eTqT Hê\Ze ÁuÛÑeT ìeè‹Ô j·T>∑TqT. s¡E® düs¡ŒeTT\

j·TuÒ<äyÓT]+–q ø±s¡DeTTq≈£î _ÛqïeTT>± »>∑‘·TÔ ø£\<äqT ◊<äe ÁuÛÑeT

ìeè‹Ôj·T>∑TqT.

ÇÏº ÁãeT ìeè‹Ô|üs¡eT>∑T C≤„qeTT >∑*–q|ü⁄&ÉT X¯ó<ä∆ ÁãVü≤àeT>∑T Ä‘·à

jÓTTø£ÿ X¯øÏÔ #˚‘·H˚ á ◊<äT $<ÛäeTT\>∑T ÁãeT\T ø£\T>∑T#·T+&ÉTqT. e÷j·T

q•+∫q, á ÁãeT ≈£L&Ü ‘=\–b˛e⁄qT.

á e÷j·T≈£î Je⁄\T eX¯óyÓ’j·TTHêïs¡T. e÷j·T áX¯«sêBÛqeTT>±

j·TT+≥Tqï~. ø±e⁄q áX¯«sêqTÁ>∑Vü≤eTT >∑\yê]øÏ e÷j·T yÓ÷Vü≤eTTqT

>∑\T>∑CÒj·T<äT. sêC≤»„# ìs√~Û+|üã&çq e÷s¡ZeT+<äT sê» uÛÑ≥T\T »qT\qT

m≥T¢ b˛˙j·Ts√ nfÒ¢ e÷j·T e\q j˚Ts¡Œ&çq ø£s¡àã\eTT Je⁄\qT

yÓ÷ø£åe÷s¡ZeTT˝ÀøÏ b˛˙j·T<äT. yÓfió¢≥≈£î sêC≤»„j·TT+&çq eTT+<äTjT uÛÑ≥T\T

ìs√~Û+∫s√ yêπs $qj·TeTT‘√, Áù|eT‘√ yê]HêVü‰«ì+∫ e÷s¡Zìs√<äeTTqT

‘=\–+∫ dü+‘√wüeTT‘√ |ü+|æy˚j·TT<äTs¡T. ø±e⁄q <Ó’eø£è|ü >∑*–q

e÷j·T>±ì, e÷j·T>∑TDeTT\T >±ì, $|òüTï<˚e‘·\T >±ì Ä≥+ø£eTT\T>±ì

Je⁄\≈£î j˚T$<ÛäeT>∑T u≤<Ûäø£\T>∑CÒj·Te⁄.

áX¯«s¡ ø£è|ü <Ûë´qeTT e\¢H˚ ø£\T>∑TqT. eT]j·TT ÁuÛ≤+‹ q•+#·TqT.

ø±e⁄q Á|ü‹ì‘· eTT <Ûë´qeTT #˚j·TT#·+&Ée\j·TTqT.

dübÕÔedüú\T :`

1. nC≤„qeTT, 2. Äes¡DeTT, 3. $πøå|üeTT, 4. |üs√ø£åeTT, 5. n|üs√ø£åeTT,

6. nqs¡ú ìeè‹Ô, 7. nq+<äyê|æÔ.

nHÓ&ÉT á dübÕÔedüú\+<äTqT yÓTT<äÏ eT÷&Éedüú\T ã+<ÛäùV≤‘·Te⁄\T.

‘·øÏÿq Hê\T>∑T nedüú\T yÓ÷ø£å ùV≤‘·Te⁄\T. y˚T|òüTeTT dü÷s¡T´ì ø£qã&É≈£î+&É

# ˚j · T Tq≥T ¢ Äes ¡DX ¯ø Ï Ô Ä‘ · àqT ‘ Ó*j· T˙j· Tø £ ìs ¡+‘ ·s ¡

e÷#êÃ~+#·T#·T+&ÉTqT. á s¡Vü≤dü´eTT ‘Ó*j·TT≥ ø=s¡πø |üPs¡«ø±\|ü⁄

eTVü‰sêE\ >∑èVü≤eTT\T @&É+‘·düTú\T >∑*–j·TT+&ÉT≥≈£î ø±s¡DeTT. nfÒ¢

l yÓ+ø£fÒX«s¡ kÕúqeTTq≈£î jT&ÉTø=+&É\T @s¡Œ&ÉT≥≈£îqT, nfÒ¢ ls¡+>∑Hê<∏ä

<˚yê\j·TeTTq≈£î dü|üÔ ÁbÕø±s¡eTT\T >∑*– j·TT+&ÉT≥≈£îqT ø±s¡DyÓTÆq~.

á @&ç+Ïì <ëÏq e÷Á‘·y˚T eT÷\kÕúqeTT˝ÀìøÏ yÓfi¯ó¢≥≈£î kÕ<Ûä |ü&ÉTqT.

sTT<˚e÷~] jÓ÷– wü&ÉÃÁø£eTT\T <ëÏ @&√#·Áø£eTT düVü≤ÁkÕsêìøÏ

yÓ[¢q|ü&ø£<ë ì]«ø£\Œdüe÷~Û dæú‹H=+<~. eT]j·TT á dü|üÔÁbÕø±s¡eTT\T

<ë≥T≥≈£î:`

1. ÁX¯eDeTT, 2. eTqqeTT, 3. ì~Û <Ûë´düeTT\#˚ <ë≥e#·TÃqT.

1. »|üeTT, 2. <Ûë´qeTT, 3. düe÷~Û uÛÑøÏÔ e÷s¡Z+˝À <ë≥e#·TÃqT.

1. <Ûës¡D, 2.<Ûë´qeTT, 3. düe÷~Û jÓ÷>∑e÷s¡ZeTT˝À <ë≥e#·TÃqT.

1. ‘·|üdüT‡, 2. ìÁ>∑Vü≤eTT, 3. ◊ø£ eTT ‘·|üdüT‡ e÷s¡ZeTT˝À <ë≥e#·TÃqT.

á e÷~] C≤„qeT+<äT, jÓ÷>∑eT+<äT, ‘·|üdüT‡q+<äTqT, eT÷&ÉT eT÷&ÉT

e÷s¡ZeTT\T >∑\e⁄.

9. Ä‘·à C≤„qeTT

$X¯«+˝À nìï kÕ<Ûäq\ ø£+fÒ C≤„q e÷s¡Z+ düs¡fi¯yÓTÆq~. n–ï Òì<˚

e+&ÉT≥ kÕ<Ûä |ü&É<äT. nfÒ¢ C≤„q+ Òì<˚ yÓ÷ø£å+ dæ~∆+#·<äT.

yÓ÷ø£å+ nq>± $eTTøÏÔ. nC≤„qy˚T ã+<ÛäqeTT. n$<ä HêX¯q+ nsTTq

Hê&ÉT eTq ì» dü«s¡÷|ü+ ‘Ó*dæø=+≤eTT. ø£s¡à e÷j·TqT ìs¡÷à*+#·

Ò<äT. ø£s¡à nqTq~ <ëìøÏ _ÛqïyÓTÆq~ø±<äT. Nø£Ïì ‘=\–+#·T≥≈£î B|üy˚T

ø±e\dæ j·TTqï~. nfÒ¢ C≤„qeTT e÷Á‘·y˚T e÷j·TqT s¡÷|ü⁄e÷|ü>∑\<äT.

<˚Vü≤+, eTqdüT‡, ãT~∆ MÏ‘√ eTq+ ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<äTq|ü⁄&˚ ø£s¡à\T

# ˚kÕ Ô+. Ä‘ · àC≤ „q ìcÕ ˜| üs ¡ Tq≈ £ î ø £s ¡ à\‘√ | üìj· T T+& É< ä T .

nC≤„Hê+<Ûëø±s¡eTTqT bÕs¡Á<√\T≥≈£î C≤„qB|æø£j˚T ø±e\dæj·TTqï~.

nC≤„q+ e\¢ Ä‘·à |ü]$T‘·yÓTÆq≥T¢ >√#·]düTÔ+~. nC≤„q+ HêX¯q+

- 148- - 149-

ne>±H˚ X¯ó<ä∆ Ä‘·à, y˚T|òüTeTT\T ‘=\>∑>±H˚ dü÷s¡T´&ÉT Á|üø±•+#·Tq≥T¢

dü«j·T+>± Á|üø±X¯e÷qeTÚ‘·T+~. dü«j·T+ Á|üø±X¯yÓTÆqÏº, düs¡« yê´|üø£yÓTÆqÏº

Ä‘·à eTH√eè‘·TÔ\ e\¢ |ü]$T‘·yÓTÆq≥T¢ $$<Ûä HêeTs¡÷bÕ\‘√ >√#·]k Ô+~.

Ä‘·à X¯ó<ä∆ #Ó’‘·q´ s¡÷|üeTT. dü«j·T+ Á|üø±X¯e÷qeTT. nC≤„q y˚T|òüTeTT\T

‘=\>∑>±H˚ dü«j·T+ Á|üø±X¯eT>∑T Ä‘·à uÛ≤qT&ÉT ãj·T≥ |ü&ÉTqT.

nC≤„q ø£\TwüyÓTÆq <ëìì C≤„q kÕ<Ûäq e÷s¡ZeTT <ë«sê X¯ó~∆ #Ój·÷´*.

Ç+&ÉTe⁄ (∫\¢) –+» eT*qyÓTÆq ˙Ïì X¯ó~∆ #˚dæ ‘·q+‘·≥ ÁøÏ+~øÏ

~–b˛e⁄q≥T¢ C≤„q+ ‘·q X¯ó~∆ ø±s¡ Áø£eT+ |üP]Ô ø±>±H˚ \j·TyÓTÆb˛‘·T+~.

Ä‘·à dü«s¡÷|üeTT C≤„qy˚T. Ä‘·à C≤„qeTqTq~ eè‹Ô C≤„qyÓTÆq y˚T<Ûä≈£î

dü+ã+~Û+∫ j·TTqï~. eè‹Ô #Ó’‘·qéTT eT÷\ nK+&É #Ó’‘·q´+˝À \j·T+

nsTTq Hê&ÉT Je uÛ≤e+ b˛‘·T+~. e´øÏÔ #Ó’‘·q´+ X¯ó<ä› nK+&É #Ó’‘·q´+˝À

rdüTø√yê*. C≤„q+, C≤„‘·, CÒ„j·TeTT nqTq$ dü«s¡÷|ü C≤„qeTT jÓTTø£ÿ

Á|ü‹_+uÛÑeTT\T e÷Á‘·yT. eTqeTT ø£\>∑+≥Tqï+‘· ø±\+ n~ j·T<ës¡úeTT>∑H

ø£ì|ædüTÔ+~. n≥T\H˚ sê>∑<˚«cÕ<äT\‘√ ≈£L&ÉTø=qï dü+kÕs¡ J$‘·+

C≤„H√<äj·TeTT ø±q+‘·es¡≈£î ì»yÓTÆq <ëìe … >√#·]düTÔ+~. bÕs¡e÷]úø£

dü‘êÔ À Á|üy˚•+∫q yê]øÏ Á|ü|ü+#·eTT dü«|üï‘·T\ý˚T.

C≤„H√<äj·TyÓTÆ Ä‘·àC≤„q ìwü ≈£î<äs¡q+‘· ø±\+ Je⁄&ÉT #·#·TÃ#·T |ü⁄≥Tº#·T

dü+kÕs¡ uÛ≤<Ûä\≈£î ˝ÀHÍ‘·÷ ñ+≤&ÉT. eéVü‰]ø£ Á|ü|ü+#·eTT >∑÷&É dü«|üï

Á|ü|ü+#·eTTe˝… <ëìì n~>∑$T+#·q+‘· ø±\eTT yêdüÔeyÓTÆq <ëìe˝…

ÁuÛÑ$T+|ü#˚dü÷Ô ñ+≥T+~. Ä<Ûë´‹àø£ •Ksê\ qT+&ç #·÷ùdÔ ¬s+ÏøÏ ‘˚&Ü

Ò<äT. ¬s+&ÉTqT ø£åDÏø£eTT Ò. eTT‘· |ü⁄ ∫|üŒ˝À ‘√#·T yÓ+&ç e … n<Ó’«‘·eTT

düsê«~ÛcÕºqTuÛÑ÷‘·eTT nsTTq ÁãVü≤à ‘Ó*j·Tã&Éq+‘· ø±\eTT düèwæº j·T+‘·j·TT

ì»yÓTÆq <ëìe … ø£qã&ÉTqT. düs¡« düèwæºøÏ n+‘·s¡÷“¤‘·+ ÁãVü≤à|ü<ës¡úy˚T.

düèwæº ÁuÛ≤+‹, πø ø£ ÁãVü≤à|ü<ës¡úeTT e÷Á‘·y˚T ñqïqT n~ eTq ÁuÛÑeT e\¢

$es¡ÔeTT #Ó+~ HêeTs¡÷bÕ‘·àø£yÓTÆq »>∑‘·TÔe … >√#·]k Ô+~. düsê«~cÕºq

uÛÑ÷‘·yÓTÆq ÁãVü≤àqT ‘Ó*dæq $T– …&ç~ n<Ó’«‘·y˚T. Ï j·T+<ä* ãT&É>∑\e …

düèwæº, dæú‹, \j·÷‘·àø£yÓTÆq Á|ü|ü+#·+ ñbÕ<ëq ø±s¡DeTT, nœ˝≤<ës¡T&ÉT

nsTTq |üs¡y˚TX¯«s¡Tì j·T+<äT uÛ≤dædüTÔ+~.

ÁãVü≤à |ü<ës¡úeTT dü‘Y, ∫‘Y, Äq+<äeTj·TeTT. Á|ü|ü+#· <äècÕº #·÷ùdÔ

düèwæº, dæú‹, \j·TeTT\≈£î ø±s¡DuÛÑ÷‘·eTT. ˙Ï À |ü⁄Ïº ø=+‘· ø±\+ ñ+&ç,

‹]– n+<äT ø£*dæb˛e⁄ ãT&É>∑e … düs¡« düèwæº XÊX«‘·yÓTÆq~ ø±<äT. ã+>±s¡eTT‘√

#˚j·Tã&çq $$<Ûä s¡ø£eTT …’q q>∑\e … XÊX¯«‘·eTT düs¡«yê´|üø£eTT dü‘Y, ∫‘Y

kÕ«uÛ≤$ø£eTT nsTTq $wüß íe⁄q+<äT HêeTs¡÷bÕ‘·àø£yÓT Æq düs¡«eTT

uÛ≤dæ+#·T#·Tqï~. ã+>±s¡eTT‘√ #˚j·Tã&çq nH˚ø£ s¡ø£eTT˝…’q q>∑\≈£î

eT÷\eTT ã+>±s¡y˚T. yê´bÕ] <äèwæº eT÷\eTT MT<ä ñ+≥T+~. eTqeTT

n‘·ì e<ä›≈£î #·+Á<äVü‰s¡eTT, ø±düT\ù|s¡T, @ ù|s¡T >∑\ q>∑qT rdüTø=ì

yÓ[flqqT <ëì <Ûäs¡ HêeT s¡÷|üeTT\qT ãÏº>±ø£, eT÷\|ü<ës¡úyÓTÆq

ã+>±s¡eTTqT ãÏºj˚T ìs¡ísTTkÕÔ&ÉT. n≥T\H˚ Ä<Ûë´‹àø£ <äèwæºº >∑\yê&ÉT

eT÷\ |ü<ës¡úyÓTÆq ÁãVü≤àeTT ˇø£ÿÏj˚T <äèwæº |ü<∏ä+˝À ñ+≥T+~.

Vü≤èw”πøX¯ó&ÉT düs¡«yê´|æjÓÆTqqT ñbÕ~ <√wü+ e\¢ $$<ÛäeTT\T>±

ø£qã&ÉT#·THêï&ÉT. ñbÕ~ ‘=\>∑>±H˚ |òüT≤ø±X¯eTT eTVü‰ø±X¯eTT˝À

ø£*j·TTq≥T¢ πø ˇø£ |üs¡e÷‘·Tà&ÉT e÷Á‘·y˚T $T>∑T\TqT. ñ+&˚~ nq+‘·

Äø±X¯+ ˇø£fÒ ø±ì, eTq+ ˇø£ uÛÑeq+ ì]à+∫ ªªÇ~ M~ >∑~, Ç~ e+≥

Ç\T¢, Ç~ Vü‰\T, Ç~ |ü&Éø£>∑~µµ n+≥÷ nH˚ø£ s¡ø±\T>± |æ\T#·T≈£î+≤eTT.

nq+‘· Äø±X¯+ >√&É\qT ñbÕ<äT\e\¢ |ü]$T‘·+ #˚j·Tã&ç $$<Ûä HêeT

s¡÷bÕ\‘√ eéVü≤]+#·ã&ÉT‘·T+~. á ñbÕ<äT\T e÷qe ø£*Œ‘·eTT\T.

>√&É\T rdæ y˚ùdÔ $T– Ò&ç~ nq+‘· Äø±X¯y˚T. nfÒ¢ e÷qe ø£*Œ‘·yÓTÆq

ñbÕ<äT\T ‘=\–‘˚ ñ+&˚~ πø ˇø£ |üs¡e÷‘·à ‘·‘·«y˚T. |ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq ˙ÏøÏ

s¡+>∑T, s¡T∫, yêdüq ñ+&Ée⁄. ø±ì ñbÕ~ <√wü+ e\¢ ÏøÏ s¡+>∑T yÓTT<ä\>∑T

yêÏì Äs√|ækÕÔeTT. n≥T Ò ñbÕ~ <√wü+ e\¢ |ü]X¯ó<ä∆ Ä‘·àj·T+<äT ù|s¡T¢,

C≤‹, ÄÁX¯eT <Ûäsêà<äT\T Äs√|ædüTÔHêïeTT. e÷j·T Ä‘·àqT ø£|æŒ, nHê‘·àqT

düTŒ]+|üCÒdüTÔ+~. C≤‹, eT‘·eTT, ≈£î\eTT, Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü uÒ<äeTT\qT

Xó<ë›‘·àj·T+<äT e÷j·T e\¢ Äs√|ædüTÔHêïeTT. ñbÕ~ <√wü+ e÷j·T ø£*Œ‘·eTT.

n~ ‘=\>∑>±H˚ $T– …&ç~ Ä‘·à ˇø£ÿÏj˚T. eTVü‰uÛÑ÷‘·eTT\ |ü+Nø£s¡DeTT

e\¢ ø£s¡à\qT ãÏº dü÷ú\X¯Øs¡eTT @s¡Œ&ÉT‘·T+~. düTK, <äT'KeTT\qT

nqTuÛÑ$+#·T≥≈£î Ç~ kÕúqeTì #Ó|üŒã&ÉT‘√+~. dü÷ú\, dü÷ø£åà, ø±s¡D

X¯Øs¡eTT\ì eT÷&ÉT uÛ≤>∑eTT\T. eTq≈£î Á|ü‘· ø£åeTT>± >√#·]+#·Tq~ dü÷ú\

- 150- - 151-

XØs¡eTT. |üè~∏«, »\eTT, n–ï, yêj·TTe⁄, Äø±XeTqT |ü+#·eTVü‰uÛÑ÷‘·eTT\

dü+jÓ÷>∑eTTe\q dü÷ú\ X¯Øs¡eTT @s¡Œ&ÉT‘√+~. á dü+jÓ÷>∑eTT ˇø£

Áø£eTyÓTÆq bÕfi¯fl˝À »s¡T>∑T‘·T+~. BìøÏ |ü+Nø£s¡DeTì ù|s¡T. |üPs¡«»qà

ø£è‘· ø£s¡à\≈£î nqT>∑TD+>± Á|üdüTÔ‘· »qà ø£\T>∑T‘·Tqï~. |ü+#·ÁbÕD yêj·TTe⁄\T

eTqdüT‡, ãT~∆, <äX‚+Á~j·TeTT\‘√ ≈£L&É dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT n|ü+Nø£è‘·yÓTÆq~.

(dü«bÕïedüú˝À Ç+Á~j·TeTT\˙ï @ø°ø£è‘·eTe⁄‘êsTT) düTK, <äT'U≤\T

nqTuÛÑ$+#·Tq~ Ç~j˚T.

dü÷ú\ XØs¡eTT À|ü\ e⁄+&ç ø£wüº düTU≤~ <ä«+<ä«eTT\qT nqTuÛÑ$+#Ó&ç~

dü÷ø£åà XØs¡eTT. |ü~ùV≤&ÉT ‘·‘·«eTT\ dü+jÓ÷>∑yT Ç~. Ç+<äT Á|ü<ÛëqyÓTÆq~

eTqdüT‡. eTqdüT‡, n~ #˚j·TT|üìì ãÏº, nVü≤+ø±s¡eTT, ∫‘·ÔeTT, ãT~∆

nì eéVü≤]+#·ã&ÉT‘·T+~. |ü⁄qs¡®qà\T ø£*π>~ á dü÷ø£åà X¯Øs¡eTTπø.

dü÷ú\ X¯Øs¡+ HêX¯q+ nsTTq |æ<ä|ü ø£sêàqT>∑TD´+>± dü÷ø£åà X¯Øs¡+ ‹]–

»qà m‘·TÔ‘·÷ ñ+≥T+~. C≤„qìwüº ø£*π> es¡≈£î dü+kÕs¡u≤<Ûä ‘·|üŒ<äT.

nHê~>± ñ+&˚ n$<ä´ ìs¡«∫+#·T≥≈£î M\T˝Ò<äT. BìH˚ ø±s¡D

X¯Øs¡eT+≤s¡T. eT÷&ÉT ñbÕ<äT\≈£î nqýÓTÆq~ Ä‘·à. nC≤„q+ q•+#·q+‘·

ø±\+ |ü⁄qs¡®qà, dü+kÕs¡u≤<Ûä ‘·|üŒ<äT. dü÷ø£åà X¯Øs¡+ n$<ä ñqï+‘· ø±\+

nq>± ø±s¡D X¯Øs¡+ ñqï+‘· ø±\+ dü+kÕs¡ u≤<Ûä\≈£î >∑Ts¡e⁄‘·T+≥~.

n$<ä j˚T, ø±s¡DX¯Øs¡eTT. dü÷ú\, dü÷ø£åà, ø±s¡D X¯Øs¡eTT\≈£î nr‘·yÓTÆq~

Ä‘·à, nC≤„q+ e\¢ eTq+ dü÷ú\ dü÷ø£åà XØs¡eTT\‘√ ‘ê<Ûë‘·à´+ #Ó+<äT‘·Tqï+‘·

ø±\+ Ä‘·àqT ms¡T>∑C≤\eTT.

˙*s¡+>∑TqTãÏº düMT|ü+˝À ñqï düŒÏø£eTT ˙\+>± ø£q|ü&ÉT‘·T+~.

n≥T\H˚ |ü+#·ø√X¯eTT\ düMT|üéTTe\¢ X¯ó<ë∆‘·à $ø±s¡eTT #Ó+~q≥T¢

>√#·]düTÔ+~. |ü]Xó<ä∆yÓTÆq Ä‘·à |ü+#·ø√XeTT\ e\¢ #·T≥ºã&ç ñ+~. eTqeTT

á ø√X¯eTT\‘√ ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<äT‘·÷ yêÏ <Û äs¡àeTT\qT Ä‘·à≈£î

Äs√|ædüTÔHêïeTT. ì]«ø±s¡yÓTÆq Ä‘·à≈£î >∑TD≤\qT ÄbÕ~düTÔHêïeTT.

|ü+#·ø√X¯eTT\T nq>± nqïeTj·T, ÁbÕDeTj·T, eTH√eTj·T, $C≤„qeTj·T,

Äq+<äeTj·T ø√X¯eTT\T. dü÷ú\ X¯Øs¡eTT nqï eTj·Tø√X¯eTT. ÁbÕDeTj·T,

eTH√eTj·T, $C≤„qeTj·T ø√X¯eTT\T eT÷&ÉTqT dü÷ø£ åà X¯Øs¡eTT.

Äq+<äeTj·Tø√X¯eTT ø±s¡D X¯Øs¡eTT. Äq+<äeTj·TeTTe … á ø√X¯eTT

ø£ìŒ+∫qq÷ ì»yÓTÆq Äq+<äeTT Ç+<äT˝À Ò<äT. XÊX¯«‘êq+<ä dü«s¡÷|üeTT

Ä‘·à<˚. e&ÉT¢ <ä+∫ q÷ø£\qT _j·T´+ qT+&ç y˚s¡T #˚j·TTq≥T¢ j·TTøÏÔ #˚‘·

eT~+∫ |ü+#·ø√X¯eTT\qT X¯ó<ë›‘·à qT+&ç y˚s¡T #˚j·Te …qT.

$#ês¡D, $y˚ø£eTT nqTqì C≤„qeTTq≈£î eTTK´ kÕ<ÛäqeTT\T. ÁX¯eD,

eTqq, ì~Û <Ûë´düq\T MÏøÏ eT÷\eTT. MÏ <ë«sê |ü+#·ø√X¯eTT\qT

$&ÉBdæq#√ ì»yÓTÆq ªªH˚qTµµ $T>∑T\TqT. |ü+#·ø√X¯eTT\T ªªHê$µµ, ø±ì n$

ªªH˚qTµµ ø±<äT.

|ü]X¯ó<ä∆yÓTÆq n<ä›+˝À Á|ü‹_+uÛÑeTT #·ø£ÿ>± ø£qã&ÉT‘·T+~. n≥T\H˚

Ä‘·à m\¢y˚fi ¯\ n+‘·≥ ì+&çj·TTqï~q÷ |ü]X¯ó<ä ∆ eTqdüT‡\πø

Á|üø±X¯eTÚ‘·T+~. ìwüÿ\àwüyÓTÆq eTH√ãT<äT›\T ø£*–j·TT+&Ée …. Áø£eT•ø£åD,

˙‹ e÷s¡ZeTT ø£\yê]πø πø+ÁBø£è‘·yÓTÆq ãT~∆ ≈£î<äTs¡T‘·T+~. nÏºyêπs Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡+ bı+<ä>∑\s¡T.

sêE>±s¡T ‘·q <äsê“s¡T˝À »s¡T>∑T ñ‘·‡e ø±s¡ Áø£eT+ #·÷kÕÔs¡T. yês¡T

Òì<˚ ñ‘·‡e+ ñ+&É<äT. ø±ì yês¡T ñ‘·‡e+˝À u≤>∑düTú\T ø±s¡T. n≥T\H˚

Ä‘·à, <˚Vü≤+, Ç+Á~j·TeTT\T, eTqdüT‡, ãT~∆, dü«uÛ≤eeTT\≈£î nr‘·eTT.

$\ø£åDyÓTÆq~. Ä‘·à kÕøÏå #Ó’‘·qéTì ‘Ó*j·Te …qT. ì»yÓTÆq ªªHqTµµ nqTq~

πøe\+ kÕøÏå dü«s¡÷|ü+. <ëìøÏ dü+|òüT≥q\‘√ ì$T‘·Ô+ Ò<äT. yêÏøÏ #·*+#·<äT.

kÕøÏåe˝… |ü]dæú‘·T\qT ìcÕŒøÏåø£+>±, yêÏøÏ n+≥ø£ #·÷#·T ‘·‘·«eTT

n\es¡T#·Tø=qe …qT. kÕøÏå #Ó’‘·q´+‘√ ‘ê<ë‘·à´+ dü<ë#Ó+<äTyê&˚ Ä‘·à

C≤„q ìcÕ|üs¡T&ÉT. n$yøÏøÏ Äø±XeTT˝À yT|òüTeTT\T ø£<äT\T‘·T+f… #·+Á<äT&ÉT

ø£<äT\T#·Tqï≥T¢ >√#·]düTÔ+~. n≥T\H n$yøÏ Ç+Á~j·TeTT\T #j·TT |üqT\qT

Ä‘·à≈£î n+≥>∑&É‘ê&ÉT. $y˚ø£+ Òq+‘· ø±\+ Ä‘·à, nHê‘·à\≈£î uÛÒ<ä+

‘Ó*j·T<äT. nHê‘·à ø£åDÏø£yÓTÆq~. Ä‘·à XÊX¯«‘·yÓTÆq~. Ä‘·à <ä«+<ër‘·eTT.

dü÷s¡T´ì ø±+‹ e\¢ »q+ |üqT\T #düT≈£î+≤s¡T. nfÒ¢ Ä‘·à #Ó’‘·qéTTqT

ÄÁX¯sTT+#·Tø=ì <˚Vü≤+, Ç+Á~j·TeTT\T, eTqdüT‡, ãT~∆, yêÏ yêÏ |üqT\T

#˚kÕÔsTT. dü÷s¡´ø±+‹ì Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì <Ó’q+~q ø±s¡´Áø£eT+

#˚düT≈£î+≥THêïeTT. ø±ì eTq+ #˚ùd |üqT\‘√ dü÷s¡ uÛÑ>∑yêqTìøÏ mÏº

dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT. Ä‘·à #Ó’‘·q´+ Òìyê&ÉT <˚ùV≤+Á~j·÷<äT\T ‘·eT ‘·eT

- 152- - 153-

ø±s¡ Áø£eTeTT\T ìs¡«]Ô+#· Òe⁄. ø±ì Ä‘·à≈£î yêÏ ø±s¡ ø£ ≤|üeTT\‘√ mÏº

dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT. Äø±XÊìøÏ \‘·«eTTqT ÄbÕ~+∫q≥T¢ <ùV≤+Á~j·TeTT\

>∑TD≤\qT, |üqT\qT, n$y˚≈£î\T dü∫Ã<ë‘·àø£yÓTÆq Ä‘·à≈£î ÄbÕ~kÕÔs¡T.

|ü]X¯ó<ä› Ä‘·à≈£î >∑TDeTT\T ÁøÏj·T\T Òe⁄. n~ dü‘Y, ∫‘Y, Äq+<äeTj·TeTT.

ø£<ä*ø£ ˙Ï<Ó’q <ëì j·T+<ä* #·+Á<ä Á|ü‹_+uÛÑø£eTTq≈£î ÄbÕ~kÕÔ+.

n≥T\H˚ ø£s¡Ô è‘ê«<äT\T ñbÕ~Û ñbÕ~ÛjÓÆTq eTqdüT≈£î #Ó+~qy˚ nsTTqqT

nC≤„q+ e\¢ yêÏì Ä‘·à≈£î ÄbÕ~kÕÔsTT. ø£s¡Ô è‘·«, uÀø£Ô è‘·«eTT\T eTqdüT≈£î

#Ó+~q$. n$ Ä‘·àqT n+≥e⁄. Ç~ Hê~, H˚qT Bìì #˚düTÔHêïqT nqT

uÛ≤e+ ø£*– ñqï+‘· ø±\+ nVü≤+ø±s¡ eTeTø±s¡eTT\≈£î ˝ÀHÓ’ u≤<Ûä\qT

nqTuÛÑ$kÕÔ+. Ä‘·à MÏøÏ nr‘·yÓTÆq~.

nqTsê>∑+, ø√]ø£, düTK+, <äT'K+ yÓTT<ä\>∑Tq$ eTqdüT‡≈£î

dü+ã+~Û+∫qyÓ’j·TTqï$. Bs¡È ìÁ<ëedüú À nq>± düTwüß|æÔ nedüú À n$

Òe⁄. ø£qTø£ n$ Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q$ ø±e⁄. C≤Á>∑‘Y, dü«|üï nedüú À

eTqdüT‡ |üì #˚düTÔ+~. n|ü⁄&˚ düTK <äT'U≤\T nqTuÛÑ$dü÷Ô ñ+≤eTT. Bs¡È

ìÁ<ä À eTqdüT‡ |üì #˚j·T<äT. ø£qTø£ düTK, <äT'U≤\T ø£q|ü&Ée⁄. á eT÷&ÉT

nedüú\qT (C≤Á>∑‘Y, dü«|üï, düTwüß|æÔ) n~Û>∑$T+∫q ‘·T]j·÷r‘·T& Ä‘·àC≤„ì.

dü÷s¡T´ìøÏ Á|üø±X¯eTT, ˙ÏøÏ, eT+#·T≈£î #·\¢<äqeTT, n–ïøÏ y˚&ç m≥T¢

dü«uÛ≤eyÓ÷ nf…¢ Ä‘·à≈£î dü‘Y, ∫‘Y Äq+<ä ì‘· ìs¡à\‘·«eTT dü«uÛ≤eeTT.

edüTÔe⁄‘√ <ëì dü«uÛ≤e+ eTT&ç|ü&çe⁄+≥T+~. n~ m\¢|ü&ÉT ìs¡à\+>±

ñ+≥T+~. Ä‘·à j·T+<ä* dü‘Y, ∫‘Y n+XeTT ãT~∆j·T+<ä* uÛ≤eeè‹Ô ¬s+Ïì

ø£*|æ n$y˚øÏ ªªH˚qT ‘Ó*dæø=HêïqTµµ nqTø=qT#·THêï&ÉT. Ä‘·à C≤„qeTj·T+.

n+<äT ‘Ó*dæø=qTyê&ÉT ‘Ó*j·Tã&ÉTq~ nqT $#·ø£åD≈£î ‘êe⁄ Ò<äT. ªªH˚qTµµ

‘Ó*dæø=qT#·THêïqT, nqTuÛ≤eeTT nVü≤+ø±s¡j·TT‘·yÓTÆq ãT~∆øÏ #Ó+~q<˚.

n~ Ä‘·à dü«s¡÷|üeTT jÓTTø£ÿ Á|ü‹_+uÛÑy˚T. eTqdüT‡ Ä‘·à #Ó’‘·qéTTH˚

Á|ü‹_+_ÛdüTÔ+~. Ä‘·à≈£î e÷s¡TŒ Ò<äT. ãT~∆øÏ dü«‘·' C≤„qeTT Ò<äT. Je⁄&ÉT

ÁuÛ ÑeT e\¢ H˚qT ‘Ó*dæø=qT#·THêïqT ªªH˚qT #·÷düT ÔHêïqTµµ nì

nqTø=qT#·THêï&ÉT.

Ä‘·à #Ó’‘·qéTTqT ãT~∆ Á|ü‹_+_ÛdüTÔ+~. ø£¬s+≥T Òì< ã\T“ yÓ\>∑q≥T¢

ãT~∆ dü«j·T+ Á|üø±Xe÷qeTT ø±<äT. e÷j·T e\¢ ãT~∆j·T+<äT Á|ü‹_+_Û+#·T

C≤„qyT eT÷\eTT n>∑T Ä‘·àj·Tì bıs¡|ü&ÉT#·THêïeTT. ‘ê&ÉTqT #·÷∫ bÕeTT

nì ÁuÛÑ$T+∫ uÛÑj·T+ #Ó+<äTq≥T¢ Je uÛ≤e+ e\¢ uÛÑj·T+ø£\T>∑T‘√+~.

H˚qT |üs¡e÷‘·TàDÏï. Je⁄ìï ø±qT nqT ìX¯Ãj·T C≤„q+ ø£*–q Hê&ÉT

ìs¡“¤j·TeTT ø£\T>∑T‘·T+~. eTq˝Àì ~e´‘·«eTTqT eT]∫ düs¡«Á‘· Ä‘·àqT

<ä]Ù+#·˝Òø£ |ü]$T‘· Je uÛ≤e+‘√ uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T\‘√ düTK <äT'U≤\≈£î

˝Àq>∑T#·THêïeTT. n+‘·≤ ñqï~ πø ø£ Ä‘·à|ü<ës¡ú+ nqT <äè&É ìXÃj·TeTT

≈£î~]qHê&ÉT <ä«+<ër‘·T\yÓTÆ ìs¡“¤j·T‘·«+ #Ó+<äT‘êeTT.

B|ü ø±+‹e\¢ |òüT≤~ edüTÔe⁄\T Á|üø±X¯e÷qeT>∑T#·THêïsTT. nfÒ¢

»&ÉÁbÕj·TyÓTÆq ãT~∆ Ç+Á~j·÷<äT\T dü«j·T+ Á|üø±X¯e÷qeTT\T ø±e⁄.

Ä‘·à #Ó’‘·qéTT e\¢H n$ Á|üø±•düTÔHêïsTT. Ä‘·à dü«uÛ≤e+ ms¡Tø£, eéVü‰]ø£

dü‘êÔ À edüTÔe⁄qT >∑T]Ô+#·T≥≈£î eè‹Ô, yê´|æÔ, |òü\ yê´|æÔ ñ+&Ü*. ø±ì

Ä‘·àqT ‘Ó*j·TT≥ nq>± nC≤„q+ ìeè‹ÔjÓ ÆTq yêìøÏ dü«j·T+

Á|üø±X¯e÷qyÓTÆq Ä‘·à ˇø£ÏjÓT $T>∑T\TqT. yÓ\T>∑T#·Tqï B|üeTTqT

>∑T]Ô+#·T≥≈£î y˚s=ø£ B|üeTT nedüs¡eTT Ò<äT. C≤„q dü«s¡÷|üyÓTÆq Ä‘·àqT

‘Ó*j·TT≥≈£î y˚πs Ç‘·s¡ C≤„q+ nedüs¡eTT ˝Ò<äT. n+‘·≥ yÓ\T>∑Tì#·TÃ

Ä‘·àqT >∑T]Ô+#·T yπs Ç‘·s¡ yÓ\T>∑T @$T Ò<äT. n$<ë´ ìs¡÷à\qy˚T Ä‘·à

‘˚»düT‡qT ãj·T≥≈£î ‘ÓdüTÔ+~.

Ç~ø±<äT, Ç~ø±<äT nì nìï ñbÕ<äT\qT ‘=\–+∫ eTVü‰ yêø£ eTT\T

Á|ü‹bÕ~+∫q Jyê‘·à, |üs¡e÷‘·à\ @ø£‘·«eTTqT ‘Ó*j·Te …qT.

Hê\T>∑T y˚<äeTT\T, Hê\T>∑T eTVü‰yêø£ eTT\qT Á|ü‹bÕ~düTÔHêïsTT :`

1) ãTTπ>«<äeTT ` Á|üC≤„q+ ÁãVü≤à nìj·TT

2) j·TEπs«<äeTT ` nVü≤+ ÁãVü‰àdæà nìj·TT

3) kÕeT y˚<äeTT ` ‘·‘·«eTdæ nìj·TT

4) n<Ûäs¡«D y˚<äeTT ` nj·T+ Ä‘·à ÁãVü≤à nìj·TT

Á|üuÛÀ~düTÔHêïsTT. ì»yÓTÆq ªªH˚qTµµ nH˚~ Ä‘·à. ø£åDÏø£eTT …’q <˚Vü≤+,

Ç+Á~j·TeTT\T, eTqdüT‡, ãT~∆, yÓTT<ä\>∑Tq$ ªªH˚qTµµ ø±H˚s¡e⁄. Ç≥T¢ Ä‘·à

- 154- - 155-

$#ês¡eTT #˚dæø=+≥÷ ñbÕ<äT\qT $dü]®+∫q Hê&ÉT $T–˝Ò~ Jyê‘·à

|üs¡e÷‘·à\ @ø£‘·«y˚T.

ø±s¡D X¯Øs¡eTT es¡≈£î >∑\ X¯Øsê~ <äèX¯ eTT\T ˙Ï ãT&É>∑\e …

ø£åDÏø£eTT\T MÏøÏ $\ø£åDyÓTÆq, ìs¡à\yÓTÆq ÁãVü≤à |ü<ës¡úeTTqT $y˚øÏ

‘Ó\TdüTø=qe˝…qT. H˚qT ìs¡à\yÓTÆq ÁãVü≤àeTTqT nì ‘Ó*dæqHê&ÉT

ø£åDÏø£eTT …’q <˚Vü‰<äT\‘√ ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<ä&ÉT. H˚qT ø£åDÏø£yÓTÆq <˚Vü≤+

ø±<äT. Hê≈£î |ü⁄≥Tºø£, eTTdü*‘·qeTT, ìdü‡‘·TÔe, #êe⁄ e¬>’sê\T Òe⁄. Hê≈£î

Ç+Á~j·TeTT\T ˝Òe⁄, ø£qTø£ Hê≈£î X¯u≤›~ Ç+Á~j·T $wüj·TeTT\‘√

dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT.

ªªH˚qTµµ eTqdüT‡qT ø±qT. ø£qTø£ Hê≈£î <äT'KeTT, sê>∑eTT, <˚«wüeTT,

uÛÑj·TeTT yÓTT<ä\>∑Tq$ Òe⁄. Ä‘·à ÁbÕDyêj·TTe⁄ ø±<äT, eTqdüT‡ ø±<äT.

n~ X¯ó<ä∆yÓTÆq~ nì y˚<äeTT\T |òüTÀwædüTÔHêïsTT. Ä‘·à eTqdüT‡q≈£î

nr‘·yÓTÆq~. eTqdüT‡qπø düTK <äT'U≤<äT\T+≤sTT. ø£qTø£H˚ Bs¡È ìÁ<ä À

eTqdüT‡ ñ+&Éq|ü⁄&ÉT düTK <äT'U≤<äT\T+&Ée⁄. Ä‘·à‘√

‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<äTyêìøÏ eTH√$ø±s¡eTT\T+&Ée⁄. Ä‘·à≈£î >∑TDeTT\T Òe⁄.

ø±s¡ eTT\T Òe⁄. $ø£\ŒeTT\T Òe⁄. mÏºeT*qeTT\T ø±ì, $ø±s¡eTT\T

ø±ì, Äø±s¡eTT\T ø±ì Òe⁄. n~ XÊX«‘·eTT. ì‘· Xó<ä›eTT, ã+<Ûäs¡Væ≤‘·eTT.

Ä‘·à \ø£åDeTT\T >∑T]Ô+∫ nÏº Ä‘·àj˚T ªªH˚qTµµ nì <Ûë´ì+#·e …qT. H˚qT

Äø±X¯+e … düs¡«Á‘· yê´|æ+∫j·TTHêïqT. Hê≈£î e÷s¡TŒ Ò<äT. H˚qT |ü]X¯ó

<äT›&ÉqT. n+‘·≥ m\¢|ü&ÉT düe÷qT&ÉqT. Hê≈£î dü+>∑‘·«eTT Ò<äT, e÷*qéTT

˝Ò<äT. #·\qeTT ˝Ò<äT. H˚qT n#·\T&ÉqT, Hê C≤„qy˚T n#·\uÀ<Ûä. Hê

kÕ+Á|ü<ëj·Ty˚T. n#·\ kÕ+Á|ü<ëj·TeTT. ìs¡TZDeTT. Hê <Ûë´qeTTq≈£î ÇÏº

uÛ≤eeTT nedüs¡eTT. |üs¡ÁãVü≤àeTT, ì‘·éTT, X¯ó<ä›eTT, ã+<Ûäs¡Væ≤‘·eTT,

n~ @ø£eTT, $uÛÑõ+|üsêì~, n+<äT <Ó’«‘·eTT Ò<äT. n~ dü‘· eTT, C≤„qeTT,

nq+‘·eTT, nÏº |ü<ës¡úeTT ªªH˚H˚µµ. H˚H˚ ÁãVü≤àqT nì <Ûë´ì+#·e …qT.

Áø£y˚T|æ ªªH˚qTµµ nqTq~ ÁãVü≤àeTT˝À ©qyÓTÆ πø ˇø£ nK+&É #Ó’‘·qéTT

$T>∑T\T‘·T+~.

Wwü<äeTT ùd$+∫q yêì s√>∑eTT q•+#·Tq≥T¢ m\¢|ü&ÉT ªªHH ÁãVü≤àqTµµ

nqT <Ûë´q Wwü<äeTT bÕqeTT #˚j·TTyêìøÏ n$<ä , $πøåbÕ~ s√>∑eTT\T

q•+#·TqT.

e÷j·T \ø£åDeTT ì»eTTqT ø£|ü≥, nì‘· yÓTÆq <ëìì ø£*Œ+#·T≥

nqTq$. ÇÏº e÷j·T≈£î ˝Àã&ç eTq Je uÛ≤e+ bı+~ düTK, <äT'U≤\T

nqTuÛÑ$dü÷Ô dü+kÕs¡ u≤<Ûä\T nqTuÛÑ$düTÔHêïeTT. yêdüÔeeTT>± eTqeTT |ü]Xó

<ä∆yÓTÆq ÁãVü≤ày˚T ø£qTø£ ªªH˚H˚ ÁãVü≤àqTµµ nqT <Ûë´q+ e\¢ e÷j·T yÓ’‘=\–

eTq ì»dü«s¡÷|ü+ ãj·T≥|ü&ÉTqT.

@ø±+‘· Á|ü<˚X¯+˝À ≈£Ls=Ãì, ø√]ø£\T »sTT+∫, Ç+Á~j·T ìÁ>∑Vü≤+

ø£*– nq+‘·eTT, @ø£eTT nsTTq Ä‘·àqT ø£ÿ <ëìH˚ <Ûë´ì+#· e\j·TTqT.

Ä‘·à <Ûë´qìcÕ˜|üs¡T&ÉT |üs¡ÁãVü≤ày˚Tj·T>∑TqT. sê>∑<˚«cÕ<äT\qT, Ç+Á~j·T

Á|üuÛ≤eeTT\qT »sTT+∫q yê&˚ Ç+<äT≈£î ns¡TΩ&ÉT. <˚ìì uÛ≤$kÕÔyÓ÷ n<˚

ne⁄‘êeTT. düs√«‘·ÿ èwü ºyÓT Æq <ëìì ìs¡+‘·s¡+ <Ûë´ì+#·Tyê&ÉT

uÛÑ>∑e‘·‡«s¡÷|ü⁄&˚ j·T>∑TqT. j·÷e‘·TÔ <äèX¯´ Á|ü|ü+#·eTTqT Ä‘·àj·T+<äT

\j·T+#˚dæ, ‘Ó*$>∑\yê&ÉT Ä‘·à <Ûë´qeTT #˚j·TTqT. ìs¡à˝≤ø±X¯eTT e …

n~ dü<ë X¯ó<ä›yÓTÆq~.

ªª<äèø˘µµ ªª<äèX¯ +µµ nqTq$ ¬s+&˚ ñHêïsTT. <äèX¯ + ø£åDÏø£+, HêX¯q+

njÓT´~. <äèø˘ XÊX¯«‘·yÓTÆq~. düs¡«kÕøÏå n~j˚T Ä‘·à. |üs¡e÷‘·àqT ‘Ó*dæq

yê&ÉT HêeTs¡÷bÕ‘·àø£yÓTÆq <äèX¯ Á|ü|ü+#êìï $&ç∫ |ü]|üPs¡í ∫<ëq+<ä

dü«s¡÷|ü⁄&ÉT>± ñ+&çb˛‘ê&ÉT. Ä‘·àC≤„q ìcÕ˜|üs¡T&ÉT |ü]|üPs¡í Äq+<äeTTqT

nqTuÛÑ$+#·T≥jÓT ø±<äT, Äq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&˚ nsTTb˛‘ê&ÉT. n‘·&ÉT

#Ó’‘·qéTj·TT&ÉT.

‘Ó*dæø=qTyê&ÉT ‘Ó*j·Tã&ÉT edüTÔe⁄ ‘Ó*j·TT kÕ<Ûäq nqTq$ Ä‘·à˝À

Òe⁄. Ä‘·à#Ó’‘·q´ dü«s¡÷|üeTT, Äq+<ä dü«s¡÷|üeTT nsTT dü«j·T+ Á|üø±X¯yÓTÆ

j·TTqï~.

πø ø£ #Ó’‘·q´ dü«s¡÷|üeTT e÷Á‘·y˚T $T–*q|ü⁄&ÉT C≤„qeTT, CÒ„j·TeTT,

C≤„q kÕ<Ûäq nqTq$ n+<äT \j·TeT>∑TqT. á $<Ûä+>± Jyê‘·à nqT

dü$T<Ûä\‘√ <Ûë´qeTT sê|æ&ç #˚j·T>± |ü⁄fÒº C≤„qeTT nC≤„qeTqT ø£f…º\qT

<äVæ≤+∫y˚j·TTqT. H˚qT ø£åDÏø£yÓTÆq <˚Vü‰ìï ø±<äT. eTqdüT‡qT ø±<äT.

|ü]Xó<ä∆yÓTÆq Ä‘·àqT nqT <Ûë´qìwüºqT n\es¡T#·Tø=qïyê&ÉT nC≤„q n+<Ûäø±s¡

ìeè‹Ôì bı+~ C≤„q dü«s¡÷|ü⁄&É>∑TqT. eTqdüT‡ nqT ø£f…ºqT z+ø±s¡eTqT

- 156- - 157-

ø£f…º‘√ sê|æ&ç #˚j·TT≥ e\¢ ø£*–q n–ï ã+<ÛäeTT\qT <äVæ≤+#·TqT. ªªnVü≤+

ÁãVü‰àdæàµµ nqT <Ûë´q+ e\¢ C≤„Hê–ï sêEø=ì düs¡«ã+<ÛäeTT\qT ø±*Ã

eTTøÏÔ ì#·TÃqT.

ns¡TDT&ÉT Nø£Ïì b˛>=Ïº sêqTqï dü÷s√´<äj·T+ dü÷∫+#·TqT. n≥T\H

C≤„qeTT nC≤„Hê+<Ûëø±s¡eTTqT bÕs¡Á<√* dü«j·T+ Á|üø±X¯e÷qyÓTÆq Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTTqT dü÷∫+#·TqT. C≤„q eTqTq~ nC≤„q ‹$Ts¡eTTqT

b˛>=≥Tºq~. n$<ä ‘=\–qHê&ÉT $T>∑T\Tq~ ì‘· eTTø£ÔyÓTÆq Ä‘·àj˚T.

yÓT&É À ñqï Vü‰s¡+ dü+>∑‹ eTs¡∫ nC≤„q+˝À |ü&ç <ëì ø=s¡¬ø’ yÓ<äøÏ

‘·T<ä≈£î eTq yÓT&É ÀH˚ j·TTqï≥T¢ Á>∑Væ≤+∫ @<√ ø=‘·Ô edüTÔe⁄qT bı+~q≥T¢

uÛ≤$kÕÔ+. n≥T\H˚ Ä‘·à nqTq~ ì‘· ÁbÕ|üÔ+. H˚qqï<˚ n~. ø±ì nC≤„q+

e\¢ eTq ì»dü«s¡÷|ü+ eTs¡∫ u≤<Ûä\≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêïeTT. nC≤„q+ q•+∫q

Hê&ÉT Ä‘·à @<√ ø=‘·Ô>± \_Û+∫q <ëìe … nì|ædüTÔ+~. düdü«s¡÷|ü dü+<ÛëqyT

eTTøÏÔ. Bìì ø=‘·Ô>± dü+bÕ~+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. nC≤„q+ e\¢ eTq

ì»dü«s¡÷|ü+ eTs¡∫HêeTT. nC≤„q+ HêXq+ nsTTq Hê&ÉT Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡+

ne⁄‘·T+~.

düÔ+uÛÑeTT˝À eTqTwü´ ÁuÛ≤+‹ ø£*–q≥T¢ ÁãVü≤à |ü<ës¡úeTT˝À J$ì

#·÷düTÔHêïeTT. Jyê‘·à≈£î, |üs¡e÷‘·à≈£î uÛÒ<äeTT Ò<äì ì»dü«uÛ≤eeTT ‘Ó*dæq

‘Ó*j·Tq>∑TqT. ì»+ ‘Ó*j·Tq+‘· ø±\eTT ÁuÛÑeT≈£î ˝Àqe⁄‘·÷e⁄+≤+.

n+<Ûëø±s¡+˝À yÓ÷&ÉT eTìwæ ˝≤>∑TqH√, uÛÑ÷‘·eTT ˝≤>∑TqH√ ‘√düTÔ+~.

C≤„q B|æø£ ì»dü«s¡÷|üeTTqT ãj·T≥ ô|&ÉT‘·T+~.

nVü≤+ø±s¡, eTeTø±s¡eTT\T ì»‘·‘·«eTT ‘Ó*dæq C≤„ìøÏ e⁄+&Ée⁄.

dü÷s√´<äj·TeTT ø±>±H˚ ~≈£îÿ\T ‘Ó*j·TTqT. nVü≤+ø±s¡eTT, eTeTø±s¡eTT\T

<˚Vü‰_Ûe÷ì \ø£åDeTT\T. ì»yÓTÆq ªªH˚qTµµ <˚Vü≤+ø±<äT. ì»dü«s¡÷|ü+

‘Ó*j·Tq+‘· ø±\+ Je‘·«eTT ‘·|üŒ<äT.

ˇø£ ~≈£îÿ ‘Ó*j·T>±H˚ $T–*q eT÷&ÉT ~≈£îÿ\T ‘Ó*j·TTqT. nfÒ¢ Ä‘·à

‘Ó*j·T>±H˚ Á|ü|ü+#· $wüj·TeTT\ ì»‘·‘·«+ ≈£L&Ü ãj·T≥|ü&ÉTqT. $C≤„ì

Ä‘·àÁ<äwüº nsTTq jÓ÷– ‘·q C≤„q #·≈£åîe⁄ <ë«sê »>∑eTTq+‘·qT ‘·q Ä‘·à˝À

<ä]Ù+#·>∑\&ÉT. n‘·ìøÏ n+‘·j·TT Ä‘·àeTj·Ty˚T.

düs¡«Á‘· πø ˇø£ Ä‘·àqT ø£*–q yê&˚ jÓ÷–. Ä‘·à, ÁãVü≤à+ ˇø£fÒ.

düeT<äs¡Ùqy˚T jÓ÷>∑eTT.

≈£î+&É, nÏ¬ø, >∑T]–, eT÷≈£î&ÉT, yÓTT<ä\>∑Tqeìïj·TT eTÏºj˚T.

HêeTs¡÷bÕ<äT\≈£î yÓqTø£e⁄qï eT÷\+ eTÏºj˚T. n≥T\H˚ »>∑‘Y n+‘·j·TT

Ä‘·àj˚T. Ä‘·àø£+f… _ÛqïyÓTÆq <˚~j·TT Ò<äT. C≤„ì düs¡«Á‘· Ä‘·àH˚ <ä]ÙkÕÔ&ÉT.

HêeT s¡÷bÕ<äT\≈£î n+‘·s¡÷“¤‘·+>± e⁄qï Ä‘·àqT <ä]Ù+#·T≥j˚T dü]jÓÆTq

C≤„qeTT. ø±s¡ eTT, <äèXéTT eT÷\eTT ø±s¡DeTT. ø±s¡ eTT nq>± |òü*‘·eTT

ø±s¡DeTT˝ÀH e⁄+~. n<Ó’«‘·eTT dü‘êÿs¡D yê<äeTT nq>± ø±s¡DeTT ø£ÏjT

dü‘ ·ýÓT Æq~. ø±s¡éTT πøe\eTT <äèX ¯éTT nqT dæ<ë ∆+‘·eTTqT

Á|ü‹bÕ~+#·T#·Tqï~.

ÁuÛÑeTs¡ ø°≥ø£ Hê´j·TeTT e … JeqTà≈£îÔ&ÉT ñbÕ<äT\T ‘· õ+∫ Ä‘·àC≤„q

ìwüßº&É>∑TqT. ‘·q dü∫Ã<ëq+<ä dü«uÛ≤eeTT e\q ÁãVü≤àyT j·T>∑TqT. ø°≥ø£eTT

ÁuÛÑeTs¡eTT j·T+<ä* uÛÑj·TeTT‘√ m\¢|ü&ÉT <ëìH˚ düà]+#·T#·T ‘êqT ≈£L&Ü

ø=+‘· ø±\eTTq≈£î ÁuÛÑeTs¡yTj·T>∑TqT. n≥T\HÓ <ùV≤+Á~j·÷~ ñbÕ<äT\‘√

‘ê<ë´‘·à ´+ #Ó+<äø£ düs¡«<ë dü∫Ã<ëq+<ä s¡÷|üeTTqT n>∑T Ä‘·àqT

<Ûë´ì+#·Tyê&ÉT ÁãVü≤à‘·«eTTH˚ bı+<äTqT.

yÓ÷Vü≤ düeTTÁ<äeTTqT <ëÏ sê>±<«cÕ~ sêø£ådüT\qT dü+Vü≤]+∫, jÓ÷–

XÊ+‹j·TT‘·T&Ó’ Ä‘·à sêeTTì j·T+<äT $sêõ\T¢qT. jÓ÷– ‘·q Ä‘·àj·T+<äT

‘êH˚ s¡$T+#·T#·T ì‘ê´q+<äeTj·TT&É>∑TqT. yÓ÷Vü≤eTTqT, sê>∑<˚«wüeTT\qT

»sTT+∫q XÊ+‘· eTqdüTÿ&˚ jÓ÷– ø±>∑\&ÉT. JeqTà≈£îÔ&ÉT nì‘· eTT …’q

u≤Vü≤´ düTKeTT\+<äT nHêdü≈£îÔ&Ó’ Ä‘·àdüTKeTTqT nqTuÛÑ$dü÷Ô, |òüT≥eTTq+<äT

ñ+#·ã&çq B|üeTTe˝… ìX¯Ã\eTT>± Á|üø±•+#·TqT. u≤Vü≤´ düTKeTT\T

nì‘· eTT\T Ä‘êàq+<äy˚T XÊX¯«‘·eTT.

<˚ùV≤+Á~j·÷~ ñbÕ<äT\T e⁄qïqT eTT˙X¯«s¡TìøÏ yêÏ <Ûäs¡àeTT\‘√

dü+ã+<ÛäeTT Ò<äT. Bìì |üÏº+#·T ø=qø£ düs¡«E„&Ó’qqT eT÷&ÉT&çe … n‘·&ÉT

ñ+≤&ÉT. yêj·TTe⁄e … <ìì n+≥ø£ n‘·&ÉT #·*kÕÔ&ÉT. nC≤„ìøÏ eT÷&ÛÉT&çe …

‘√#·e#·TÃqT. Äø±X¯eTTe … j·TT≈£îÔ&Ó’q yêìøÏ nHêdüøÏÔj˚T eT÷\ \ø£åDeTT.

ndüŒs¡Ùj˚T jÓ÷>∑eTT.

- 158- - 159-

˙Ï À ø£*dæq s¡T, eTVü‰ø±XeTT˝À ø£*dæq |òüT≤ø±XeTT, yÓ\T‘·Ts¡T˝À

ø£*–q yÓ\T‘·Ts¡T m≥T¢ ø£Ï n>∑TH√ ñbÕ~ s¡Væ≤‘·T&Ó’q eTTì düs¡«yê´|æjÓÆT

$wüßí‘·‘·«+˝À ì]«X‚wü+>± ©qyÓTÆb˛e⁄qT. ÁãVü≤à $<ÛäT&ÉT ÁãVü≤àj˚T n>∑TqT.

JeqTàøÏÔ, $<˚Vü≤ eTTøÏÔ #·÷|üs¡T\πø ø±ì Ä‘·àC≤„q ìcÕº|üs¡T&ÉT ì‘· eTT≈£îÔ&˚.

<˚ìì bı+~q Çø£ bı+<ä<ä–q~ @$Tj·TT ñ+&É<√, @ düTKeTT ø£+f…

$T+∫q düTKeTT Ò<√, @ C≤„qeTT ø£+f… $T+∫q C≤„qeTT Ò<√ <ëìì

ÁãVü≤àeTì ‘Ó*j·Te˝…qT. @~ |ü]$T‘·yÓ÷ n~ n\ŒeTT, nq+‘·eTT,

n‘· ~Ûø£eTT, düs√«‘·ÿ èwüºeTT, XÊX¯«‘·eTT nsTTq~ |üs¡ÁãVü≤àeTT. <ëìì

bı+<äT≥j˚T eTq >∑eTéTT. n+‘·≈£î$T+∫q~ j˚T~ Ò<äT. <˚ìì #·÷∫q

Çø£ #·÷&É<ä–q~ @$Tj·TT j·TT+&É<√, <ìì bı+~q Çø£ |ü⁄qs¡®qà j·TT+&É<√,

<˚ìì ‘Ó*dæq Çø£ ‘Ó*j·T<ä–q~ @$Tj·TT+&É<√ <ëìì ÁãVü≤àeTì

‘Ó*j·Tq>∑TqT. n‘·T´qï‘· Ä<Ûë´‹àø£ •Ks¡eTT\qT n~Ûs√Væ≤+∫q ÁãVü≤àC≤„ìøÏ

ø±e\dæq~ @~j·TT j·TT+&ÉH˚s¡<äT. $T–*qeìïj·TT n\ŒeTT Ò ø£<ë.

n+‘·≥, ô|’q, ÁøÏ+<ä ì+&çq~ dü∫Ã<ëq+<äeTj·TeTT. <Ó’«‘·eTT Òì~,

nq+‘·yÓTÆq~ ì‘· eTT, @ø£eTT nsTTq~ @~ø£\<√ n~jÓT ÁãVü≤àeTj·TeTì

‘Ó*j·Te˝…qT.

ªªH‹ H‹µµj·Tì ñ|üìwü‘·TÔ\T <ìì >∑÷]Ã #Ó|ü#·Tqï<√ @~ n<ä«j·TeTT,

nK+&ÉeTT, Äq+<äeTT, @ø£eTT nsTT e⁄qï#√ n~j˚T ÁãVü≤àeTT. dü‘Y

edüTÔe⁄qT ndü‘Y ys¡T #j·TT≥≈£î ªÇ~ø±<äTµ ªÇ~ø±<äTµ n+≥÷ ñ|üìwü‘·TÔ\÷

‘Ó\T|ü⁄#·Tqï$. nÏº nK+&É n<Ó’«‘· ‘·‘·«y˚T ÁãVü≤àeTT. düèwæºø£s¡Ô yÓTT<ä\>∑T

yês¡T |üs¡ÁãVü≤àeTT jÓTTø£ÿ nK+&É Äq+<äeTT˝À ˇø£ÿ nDTe⁄qT e÷Á‘·y˚T

s¡T∫#·÷∫ ‘·<äqT>∑TDeTT>± Äq+<ä+ nqTuÛÑ$düTÔHêïs¡T. |æ|æ*ø±~ ÁãVü≤à

(düèwæºø£s¡Ô) |üs¡ +‘·eTT j·TTqï j·÷e‘·TÔ düèwæº À Jesê• Ä‘êàq+<äeTT˝Àì

∫qï n+XeTTqT e÷Á‘·yT nqTuÛÑ$düTÔHêïs¡T. n$ j·Tìïj·TT Ä‘êàq+<äeTT˝À

ø=+‘· XÊ‘êìï e÷Á‘·y˚T Á|ü‹_+_ÛdüTÔHêïsTT.

j·÷e‘·TÔ düèwæº ÁãVü≤àeTT#˚ |ü]y˚wæ+|üã&çj·TTqï~. Ä ÁãVü≤à #Ó’‘·q´

Á|ükÕ<ä+ e\¢H˚ eéVü‰s¡eTT »s¡T>∑T#·Tqï~. bÕ\˝Àì yÓqï e … n+‘·≥

ÁãVü≤à+ ì+&ç j·TTqï~. ÁãVü≤à+ Òì |ü<ës¡úyT Ò<äT. j·T<ësêúìøÏ ÁãVü≤àeTTqT

$T+∫q <˚~j·TT Ò<äT. ÁãVü≤àeTT dü÷ø£åàeTT ø±<äT. dü÷ú\eTT ø±<äT. bıÏº

ø±<äT. bı&ÉT>∑T ø±<äT. |ü⁄≥Tºø£ Ò<äT, e÷s¡TŒ Ò<äT. s¡÷|üeTT, >∑TDeTT,

s¡+>∑T <ëìøÏ ˝Òe⁄. eTqdüT‡≈£î nr‘·yÓTÆq ÁãVü≤à‘·‘·«eTTqT eTqdüT‡‘√

e]í+#· ÒeTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì ìs¡«∫+#·uÀe⁄≥ yêìì yÓTÆ\ |üs¡T#·T≥j˚T. <ëì

yÓ\T‘·Ts¡T e\¢ dü÷sê´<äT\≈£î Á|üø±XeTT ø£\T>∑T#·Tqï~. <ëìì Ç‘·s¡ edüTÔe⁄\T

Á|üø±•+|üCÒj·T˝Òe⁄. j·÷e‘Y Á|ü|ü+#·eTT ÁãVü≤àeTT e\¢H˚ <äèX¯é÷q

eT>∑T#·Tqï~. ÁãVü≤à #Ó’‘·q´ X¯øÏÔ $TqVü‰ @$Tj·TT Á|üø±•+#·H˚s¡<äT.

ø±\T‘·Tqï ÇqT|ü >∑T+&ÉTqT ÄeVæ≤+∫q n–ïe˝… ÁãVü≤à|ü<ës¡úeTT

dü«j·TeTT>± á »>∑‘·TÔ n+‘·≥ ˝À|ü\ yÓ\T|ü\ e⁄+&ç n+‘·qT ÄeVæ≤+∫

Á|üø±•+#·T#·Tqï~. ø±\T#·Tqï ÇqT|ü >∑T+&ÉT Á|üø±X¯e+‘·eTT>∑qT,

>∑T+Á&ÉeTT>∑qT, nqT|æ+#·TqT. ì»eTTq≈£î Á|üø±•düTÔqï~ n–ï ø±ì ÇqT|ü

>∑T+&ÉTø±<äT. ì»eTT>± ÁãVü≤àyÓTTø£ÿÏjT Á|üø±•düTÔqïq÷, <ëìì »>∑‘·TÔq≈£î

Äs√|ædüTÔHêïeTT.

ÁãVü≤à+ »>∑‘·TÔ ø£+fÒ $\ø£åDyÓTÆq~. ÁãVü≤à+ ‘·|üŒ Ç‘·s¡eTT @$Tj·TT

Ò<äT. eTè>∑‘·èwüíe … (m&Ü]˝À ø£ìŒ+#·T ˙s¡Te …) ÁãVü≤àeTTqT Ä<Ûës¡+>±

#˚düTø=ì »>∑‘·TÔ uÛ≤dædüTÔqï~. ÁãVü≤àeTTqT ‘Ó*j·Tq+‘·es¡≈£î Ä<Ûë´‹àø£

<ëVü≤+ rs¡<äT. »>∑‘·TÔ dü‘·éTqT $T<∏ä´ ‘·|üŒ<äT. »>∑‘·TÔ ì»dü«s¡÷|ü+

‘Ó*j·T>±H˚ n~ eT÷\yÓTÆq ÁãVü≤à+˝À \j·T+ nsTTb˛‘·T+~.

ø£ìŒ+#·Tq~, $ì|æ+#·Tq~ n+‘·j·TT ÁãVü≤ày˚T. dü]jÓÆTq C≤„q+ e\¢

n<Ûä«j·TeTT, dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|üeTT n>∑T ÁãVü≤àeTT ‘Ó*j·Tq>∑TqT. nC≤„ìøÏ

Á<äwüº, <äèX¯ + y˚s¡T. C≤„ìøÏ n+‘·j·TT ªª<äèø˘µµ.

C≤„q #·≈£åîe⁄ <ë«sêH˚ düs¡«yê´|æÔ, #Ó’‘·q´ dü«s¡÷|æ nsTTq Ä‘·àqT

dü+<ä]Ù+#·>∑\eTT. n+<ÛäT&ÉT dü÷s¡T´ì #·÷&É Ò&ÉT. n≥T\H˚ nC≤„ì Ä‘·àqT

#·÷&É Ò&ÉT. uÛÑ>∑e<ä›s¡Ùq+≈£î C≤„q #·≈£åîe⁄ ø±e …qT.

lø£èwüí |üs¡e÷‘·à Á|ükÕ~+∫q C≤„q #·≈£åîe⁄‘√ ns¡T®qT&ÉT $X«s¡÷|üeTTqT

dü+<ä]Ù+#·˝Ò<ë! Je⁄&ÉT ÁX¯eD≤<äT\‘√ ñB›|æÔH=+~ C≤„Hê–ï‘·|ü⁄ Ô&Ó ’

eT\$eTT≈£îÔ&Ó’ ‘·|üÔø±+#·qeTTe … Á|üø±•+#·TqT. ÁXeD, eTqq, ì~Û, <Ûë´dü\

e\¢ C≤„q ìwüº @s¡Œ&ÉTqT. n|ü&ÉT eTqdüT‡ ìs¡à\yÓTÆ Áu≤+‹ sêVæ≤‘· eTT

- 160- - 161-

#Ó+<äTqT. JeuÛ≤e+ q•+#·TqT. dü«j·T+ Á|üø±X¯e÷qyÓTÆq Ä‘·àj˚T

$T>∑T\TqT. eT÷dü À ø£]–+∫q ã+>±s¡eTT X¯ó~› bı+~q≥T¢ C≤„Hê–ï

eTqdüT‡qT X¯ó~∆ #˚j·TTqT.

Vü≤è<äj·÷ø±X¯+˝À ñ<äsTT+#·T Ä‘·àuÛ≤qT&ÉT C≤„Hê+<Ûëø±s¡eTTqT

<äVæ≤+∫, düs¡«yê´|æjÓÆTq düs¡«<Ûë]jÓÆT ‘êqT Á|üø±•+#·T≥jT>±ø£ düs¡«eTTqT

Á|üø±•+|üCÒj·TTqT. Ä‘·àC≤„q ìcÕ˜|üs¡T&ÉT düs¡«eTTqT ñB›|æ+|üCÒj·TTqT.

düs¡«ø£s¡à dü+>∑eTeTT |ü]‘· õ+∫, ~ø˘, <˚X¯ ø±\ |ü]<ÛäT\qT n~Û>∑$T+∫

o‘√cÕí~ <ä«+<ä«eTT\≈£î nr‘·yÓTÆqÏº ìs¡à\yÓTÆqÏº Ä‘·à rsêúq+<äeTT˝À

ì‘· eTT<äsTT+#·T C≤„q ìcÕ˜|üs¡T&ÉT, düs¡«E„&ÉT, $wüßí‘·T\T´&ÉT, neTè‘·T&ÉT.

Ä‘·àC≤„qeTT HÓ]– n+<äT ì‘· ìeT>∑Tï&É>∑T C≤„q ìcÕ|üs¡Tq≈£î neTè‘·‘·«eTT

Äq+<äeTT \_Û+#·TqT.

C≤„qeTT m≥Te+Ï yê] qT+&ç bı+<äe …qT

|üPs¡«eTT >±ì Á|üdüTÔ‘·eTT >±ì ø£¬sì‡H√≥T¢ 1 qT+&ç yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\

es¡≈£î j·TTqï$. Ç$ ø±–‘·eTT‘√ #˚j·Tã&çqyÓ’q|üŒÏøÏ yêÏô|’ y˚dæq

eTTÁ<äD Á|üø±s¡eTT>± yÓ\ ø£*–j·TTqï$. yêÏøÏ sTT+‘·Ï yÓ\, >ös¡eeTT

m+<äT≈£î e∫Ãq~. n+fÒ yêÏô|’ ydæq≥Te+Ï Á|üuÛÑT‘·« eTTÁ<äe\¢H Äj·÷

$\Te\T ø£*–j·TTqï$. C≤‹, eT‘·, ;<ä, <Ûäìø£ es¡ZeTT nHÓ $eø£å‘·

Ò≈£î+&Ü me]e<ä› j·TTqïqT Äj·÷ H√≥¢≈£î $\Te e÷Á‘·eTT yêÏô|’

j·TTqï eTTÁ<äD Á|üø±s¡yÓT j·TT+≥T+~. Ç<˚ $<ÛäeTT>± C≤‹, eT‘·, ≈£î\,

ñ#·Ã¤, ˙#·\qT nH˚ ‘˚&Ü Ò≈£î+&Ü me]jÓTT<ä›HÓ’q C≤„q (<Ó’e) eTTqïyês¡T

|üPE´ Ò. M] qT+&ç me¬s’qqT C≤„qeTTqT bı+<äe#·TÃqT. uÛÑøÏÔ, C≤„qeTT,

XÊ+‹, ø£åeT, ø£s¡TD, eTeT‘·, düeT‘· eTTqï>∑T <Ó’e>∑TDeTT\Tqï yês¡T

C≤„qT\ì #Ó|üŒe#·TÃqT. M] qT+&ç me¬s’qqT C≤„qeTTqT bı+<äe#·TÃqT.

ÇÏº <Ó’e >∑TDeTT\T ˝Òì yês¡T esêíÁX¯eTeTT\#˚ m+‘· >=|üŒyê¬s’qqT

nC≤„qT Ò j·Tì #Ó|üŒe#·TÃqT. ªªeT<ÛäT\TuÀ∆j·T<ÛëuÛÑè+>∑' |ü⁄cÕŒ‘·TcÕŒ+‘·s¡+

ÁeCÒ‘Yµµ eT<ÛäTe⁄qT n_Û\wæ+∫ ‘·TyÓTà<ä ˇø£ |ü⁄wüŒeTTqT+&ç eT]jÓTTø£

|ü⁄wüŒeTTô|’ Áyê* πs≈£î\≈£î, πødüs¡eTT\≈£î @ $<ÛäyÓTÆq Vü‰ì ø£\T>∑≈£î+&Ü

eT<ÛäTe⁄qT Á>√\T#·T+&ÉTH√ nfÒ¢ C≤„Hêdü≈£îÔ&É>∑T yê&ÉT me¬se] j·T+<äT

@j˚T ÁX‚wüº >∑TDeTT\T >∑\y√ yê]yê] HêÁX¯sTT+∫ yê] Á|üø£è‹ >∑TDeTT\

Á>∑Væ≤+#·ø£ ‘·q≈£î ø±e\dæq dü<äT ZDeTT\qT e÷Á‘·eTT Á>∑Væ≤+#·T

#·T+&Ée\j·TTqT. ø=+<äs¡T kÕ<Ûës¡D Á|üuÛÀ<ä≈£î\>∑T≥≈£î, eT]ø=+<äs¡T $X‚wü

Á|üuÛÀ<ä≈£î\>∑T≥≈£î yê] yê] kÕ<ÛäHêqTcÕºqeTT … ø±s¡DeTT>±ì áX¯«s¡

|üø£åbÕ‘·eTT ø±<äT. m\ÅøÏºø˘ ø£¬s+Ÿ ‘·+‘·T\ìï+Ï˝À düe÷qeTT>±

qT+≥TqïqT >∑èVü≤eTT\+<äT neTs¡Ãã&çq ã\T“\ qqTdü]+∫ Á|üø±X¯eTT

ôV≤#·TÃ, ‘·>∑TZ\T>± HÓ≥T¢+&ÉTH√ n<˚ $<ÛäeTT>± Ä‘·à (|üs¡ÁãVü≤àeTT) <˚X¯

ø±\ edüTÔe⁄\#˚ |ü]∫ÃqïeTT >±ø£ M≥ìï+ÏøÏ nr‘·yÓTÆ Á|üø±•+#·T#·Tqï~.

nsTTqqT ‘·eT ‘·eT Vü≤è<äj·T dü+ø√#· $XÊ\eTT\qT qqTdü]+∫ ôV≤#·TÃ

‘·>∑TZ\T>± >√#·]+#·T#·Tqï~. m\ÅøÏºø˘ K+uÛÑeTTq≈£î <ä÷s¡eTT>±qTqï

Ç\T¢yês¡T ø£¬s+≥T yÓ’s¡T neTs¡TÃø=ìq#√ yê¬s≥T¢ B|üeTT\T yÓ*–+#·T<äTs√

Ä ø£¬s+≥T K+uÛÑeTTq≈£î düMT|ü >∑èVü≤eTT yê¬s’qqT yÓ’s¡T qeTs¡Ãq#√ yês¡T

Ä Á|ü<˚X¯eTT HÓ≥T¢ <ä]Ù+|ü C≤\s√, nfÒ¢ kÕ<Ûä≈£î&ÉT (eTTeTT≈£åîe⁄) Á|ü‹

Ä~yês¡eTT dü‘·‡+>∑eTTq qT+&çqqT, eTqdüT‡ dü+‘·‡+>∑eTT˝À $ìq

Á|üuÛÀ<ä\j·T+<äT \>∑ïeTT ø±ì jÓT&É\, >∑Ts¡Te⁄\T (dü»®qT\T) C…|æŒq Ø‹

q&Éeø£, XÀ¢ø£eTT\T ø£+sƒ¡düÔeTT #˚j·Tø£ j·TT+&çq jÓT&É\ C≤„ì ø± Ò&ÉT.

eT]j·TT Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT ‘=+<äs¡>± bı+<ä˝Ò&ÉT. dü‘·‡+>±ìøÏ

<ä÷s¡eTT>∑qTqïqT, ìs¡à˝≤+‘·' ø£s¡DeTT >∑\ •wüß´&˚ >±ì Òø£ eTeTT≈£åîy˚

>±ì dü<äTZs¡Te⁄ uÛÀ~+∫q Á|üø±s¡eTT <Ûë´HêqTcÕºHê<äT\#˚ uÛÑ>∑e‘·ÿè|ü≈£î

bÕÁ‘·T&Ó’ XÊX¯«‘· düTKeTT bı+<äTqT. <ä÷s¡ düMT|üeTT\T <˚Vü≤eTTqπø >±ì

eTqdüT‡q≈£î ˝Ò<äT. m+‘· <ä÷s¡ Á|ü<˚X¯eTT\ $wüj·TeTT\HÓ’q düà]+∫q

yÓ+≥H˚ eTqdüT‡ #·÷&É>∑\T>∑T#·Tqï~. eTqdüT‡ q+<äT düTŒ]+∫q

j·T_ÛÁbÕj·Ty˚T eT‘· eTqã&ÉT#·Tqï~. lyê´kÕÁX¯eTeTTq >∑\ l X¯+ø£s¡,

ãT<ä∆, sêe÷qTE&ÉT, e÷<Ûäe, Áø°düTÔ eT]j·TT >∑Ts¡THêqø˘ eTTqï>∑T yê]

#êj·÷|ü≥eTT\qT #·÷∫q jÓTTø£s¡T MT ÄÁX¯eTeTT˝À eT‘·ø£s¡Ô \+<ä]

jÓTTø£ÿ bò˛À\Tqï$. n+<ä]ì düe÷q+>± |üPõ+#·T#·THêïs¡T. MTeT‘·

yTeTì j·÷ j·÷ÁXeT n<Ûä ≈£åîìï n&ç–Hês¡≥, n+<äT\≈£î Äj·Tq j·÷eqà+~

eT‘· ø£s¡Ô\ jÓTTø£ÿ eT‹øÏ Äe\j·TT+&ç @~ eT‹ì Á|üø±•+|üCÒj·TT#·Tqï<√

n~j˚T e÷ eT‘·eTìj·TT, n~ <˚X¯ ø±\bÕÁ‘·\≈£î ˝Àã&ÉTq~ >±<äìj·TT,

- 162- - 163-

C≤„qeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q<äìj·TT düe÷<Ûëq yÓTTdü+–s¡≥. sêeT rs¡úkÕ«$T

nyÓT]ø± yÓ[¢q|ü&ÉT ˇø£ bòÕ<äs¡T e∫Ã MTs¡T j˚T eT‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q

yês¡ì n&ÉT>∑>± Ä kÕ«$T ˇø£ edüTÔe⁄qT p|æ Ç~ jÓTe]<äì n&ç–q

düe÷<ÛëqeTT #Ó|üŒe#·TÃqT >±ì Äø±X¯yÓTe]<äì n&ç–q @$T #Ó|üŒ>∑\eTì

nHêïs¡≥. ‘êqT (kÕ<Ûä≈£î&ÉT) eè‹Ô dü+ø£\ŒeTT\≈£î Àã&Éø£ yêÏ q‹Áø£$T+∫

yÓ[¢q|ü⁄&˚ Ä‘·à C≤„HêqTuÛÑeeTT ø£\T>∑TqT.

10. ÁãVü≤à C≤„qeTT

ÁãVü≤à C≤„q\ø£åDeTT ‘Ó*dæq yê]øÏ neTè‘· ÁbÕj·TyÓTÆq~. nC≤„ìøÏ

ndüVü≤ýÓTÆq~. Bìe\¢ Á|ü|ü+#· <äT:KeTT HêX¯qyÓTÆ |üs¡e÷q+<äeTT

dæ~∆+#·T#·Tqï~. u…\¢eTT, <ëì s¡T∫ì ¬s+&ÉT X¯ã›e÷Á‘·y˚T j·TT+&ÉTq≥T¢

dü>∑TD ìs¡TZDeTT\ X¯ã› e÷Á‘·y˚T >±ì edüTÔ‘·: H=ø£fÒ j·TTqï~. u…\¢eTT

dü>∑TDeTT, s¡T∫ ìs¡TZDeTT. Bì ‘Ó*dæ ‘·qT düVæ≤‘·eTT ÁãVü≤à C≤„qeTT nì

uÛ≤$+#·T≥ ÁãVü≤à C≤„qeTT.

ù|]q HÓsTT´, ø£]–q HÓsTT´ (n–ï C≤«\) >∑+<Ûäbı&ç (|ü]eTfi¯eTT)

dü÷s¡T´&ÉT øÏs¡DeTT\T, |ü⁄wüŒeTTGdüTyêdüq sT÷Ø‹>± uÛÒ<äeTT Ò<äì ‘Ó*dæ

‘êqT ñ+&É&É+ ‘·q HêeTy˚T ìs¡TZDeTì j·TK+&Ó’ø£ s¡dü ÁãVü≤àyÓTÆ j·TT+&ÉT≥

ÁãVü≤àC≤„qeTT.

>∑èVü≤ <˚e‘· ø£+fÒ X¯óqø£y˚T ÁX‚wüºeTT. m+<äTø£q>± #√s¡T&ÉT ‘·q

>∑èVü≤eT+<äT+&Ó&ç <e‘êeT÷s¡TÔ\T <=+–*+#·Tø=ì b˛jT≥|ü&ÉT Xóqø£eTT

yÓTT]– ‘·qqT yÓT\T≈£îe #˚j·TTqT. Á|ü‹ ~qeTT HÓ’y˚<ä eTT |üs¡Á>±eTeTTq≈£î

eT÷s¡TÔ\qT yÓ÷düTø£ b˛e*j·TTqìq yÓTT+&Óy˚T ø£è+>∑T#·Tqï~. Ç+Ï˝À

eT÷s¡TÔ\T+&ÉT≥ ø£+f… bÕÁ‘·\T+&çq nqïbÕHê~ eéVü‰s¡eTT\≈£î

ñ|üjÓ÷>∑eT>∑T#·Tqï$. á u§eTà\Ø‹ j·TT+&ÉT <e‘ê eT÷s¡TÔ\# Á|üjÓ÷»q

y˚T$T? eT÷]Ô ì+<ä eTT, X¯ó<ë›<Ó’«‘· dæ<ë›+‘·eT+<äT #Ó|üŒã&ç j·TTqï~.

(By Sri Sivananda Saraswathi)

Ç+Ï À |üs¡e÷qïeTT ø=s¡≈£î _Ûø£åeT&ÉT>∑T yêì Ø‹ Vü≤è<äj·TeT+<äT

dü«j·T+ Á|üø±Xó&Ó’q Ä‘·àj·TT+&É>± yêìì eT]∫ ø±wüº •\, <Ûë‘·T, eTè‹Ôø±~

eT÷s¡TÔ\qT |üPõ+#·T≥ jÓ÷>∑ eTT ø±<äT. Bìì ‘Ó*dæ Ä‘Ó’àø£ ìwüßº&É>∑T≥

K+&ç‘· ÁãVü≤àC≤„qeTT.

ªª@ø√ $wüßí:µµ Òø£ ªª‘·«Bj·T+ edü÷Ô >√$+<ä ‘·TuÛÑ y˚Te düeTsêŒsTTµµ

nHÓ&ç eT+Á‘·eTTqT uÛÀ»q ø±\eTTq |ü\T≈£î<äTs¡T. Bì j·Ts¡úy˚TeTq>±

ˇø£&ÉsTTqÏº, eTVü‰uÛÑ÷‘·T+&Ó’qÏº $X¯« uÛÑTø£ÿsTTqÏº, ne´j·TT+&Ó’qÏº Ä

eTVü‰$wüßíe⁄qT eT÷&ÉT ˝Àø£eTT\ eTVü‰<ä÷“¤‘·eTTqT, |üè<∏ä>∑÷“¤‘·eTT\qT

yê´|æ+∫ uÛÑTõ+#·TqT. >∑qTø£ Bì j·Ts¡úeTTqT ‘Ó*dæ ‘êH˚ eTVü‰$wüßíeì

uÛÑTõ+#·T≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT.

»|üeTT #˚j·TT ø±\eTTq n+>∑Hê´düeTTqT y˚dæø=ì |üs¡eTeT÷]Ôì

<Ûë´ì+#Ó<äs¡T. Vü≤è<äj·÷edüú |üs¡e÷‘·àqT eT]∫j·TT+<äTs¡T. Bìì ‘Ó*dæ

‘êH˚ |üs¡e÷‘·àj·TqT≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT.

~>∑“+<ÛäeTT CÒdæø=ì j·TqTcÕºqeTT CÒùd&ç ‘êHÓes¡T? eT÷]Ô <Ûë´qeTT

nC≤„q uÛ≤eqj·Tì ‘Ó*dæ <Ûë´qeT+<äT+&ÉT≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT. >±j·TÁ‹

j·TT|ü<˚X¯ e÷Á‘·eTTq ÁãVü≤àC≤„qT+ &É+<äTs¡T. nq>± yê&ÉT edüTÔ‘·: >±j·TÁ‹

eT+Á‘ês¡úeTTH˚ ‘Ó*dæ j·TT+&ÉT≥ Ò<äT. ‘·‘·«eTdæ yêø±´s¡∆eTTH˚ >±j·TÁ‹

eT+Á‘ês¡úeTì #Ó|üŒã&ÉTqT. Bìì ‘Ó*j·Tø£H˚ eT÷]Ô |üP»qT #˚j·TT≥

j·TC≤„qeTì qeTTà≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT.

dü+<Ûëé+<äq ø±\eT+<äT ªªÄkÕyê~‘√´ÁãVü≤àµµ j·THÓ&ç eT+Á‘·eTT e\q

»\eTTqT e÷Á‘·eTT ‘·\#·T≥Tº Á‹|üø=qT#·T+&ÉTqT. edüTÔ‘·: Bì j·Ts¡úeTT

C≤„qeTT Òø£ »\eTTqT b˛dæ eT÷]Ôì |üPõ+#·T≥#˚ Á|üjÓ÷»qeTT Ò<äì

‘Ó*j·TT ÁãVü≤àC≤„qeTT. Vü≤]j˚T »>∑‘·÷Ô, »>∑‘Ô Vü≤] j·TH˚&ç H˚eTeTTqï|ü⁄&ÉT

Vü≤]øÏì, »>∑‘·TÔq≈£îqT uÛÒ<äyÓT#·Ã≥j·TTqï~. düs¡«eTT Vü≤]jÓÆTq ‘·sê«‘·

‘êqTqT Vü≤]j·÷j˚TqT. ‘êqT Vü≤]jÓÆTq|ü⁄&ÉT y˚s¡T>± Vü≤]ì ø£*Œ+∫

|üPõ+#·T≥ j·TC≤„qeTì ‘Ó*j·TT≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT. dü+<Ûëé+<äq ø±\eT+<äT

ªªbÕ|ü |ü⁄s¡Twü$düs¡®H˚ $ìjÓ÷>∑:µµ j·Tì yêø±´#êÃs¡D e÷Á‘·eTT CÒj·TT<äTs¡T.

‘·qqT eTs¡∫q ‘êqT bÕ|ü |ü⁄s¡Twüß&ÉT ø±&Ü? Bìì ‘Ó*j·T≈£î+&çq bÕ|ü

|ü⁄s¡Twü $düs¡®q yÓT≥¢>∑TqT? kÕ\Á>±eTy˚T $wüßíeì |ü⁄s¡Twü dü÷ø£ÔeTT e\q

n_Ûùwø£eTT CÒj·TT<äTs¡T. |ü⁄s¡Twüß&˚ ‘êHÓ’q|ü⁄&ÉT n_Ûùwø£eTT CÒj·TTf…e]øÏ?

Ç~ ÁuÛ≤+‹j·TT‘·eTT ø±<ë! s¡TÁ<ä dü÷ø£ÔeTT düs¡«yê´|æ X¯+ø£s¡T&Éì #Ó|üq~

- 164- - 165-

eT]∫ *+>∑eTTqT |üPõ+#·T≥ ÁuÛÑeT ø±<ë! ãVüQuÛÑøÏÔ e\q Hêsêj·TD

|üqïeTTqT ã\T≈£î<äTs¡T. <ëì j·T+<äT ªªn+‘·s¡“Væ≤X¯Ã‘·‘·‡s¡«+ yê´|ü´

Hêsêj·TD dæú‘·:µµ j·Tì #Ó|üŒã&çj·TTqï~. düs¡«eT+<äT Hêsêj·TDT+&Ó

yê´|æ+∫q ‘·s¡Tyê‘· ‘êHÓes¡T? Vü‰]j˚T ‘êqqT≥ eT]∫ j·TT+&ÉTq~

eT÷s¡â‘·qeTT >±<ë! X¯è‹j·T+<äTªªnVü≤+s¡TÁ<ä:µµ nì #Ó|üŒã&çj·TTqï~. Bìì

‘Ó*dæq ‘êqT s¡TÁ<äT&É÷, eTqTwüß´&√, ‘·qTï‘êqT eT]∫ eT+<ä eT‹ e\q

•˝≤~ eT÷s¡TÔ\ <e⁄+&ÉqT≥ eT÷s¡â‘·qeTT>±<ë! düs¡«+ ªª$wüßíeTj·T+ »>∑‘Yµµ

nì Xè‹ Á|ü‹bÕ~+|üã&çq|ü⁄&ÉT ‘êH $wüßíyêjTqT >∑<ë! Á|ü‹eTØ‹ j·TT+&ÉT

eT÷s¡TÔ\≈£î ÁbÕD Á|ü‹cÕ˜qeTT CÒdæ <˚e⁄+&Éì uÛ≤$+∫q|ü&ÉT n~

q&É‘·yêø±´~ eéVü‰s¡eTT\T CÒj·TTHê? ‹qT≥≈£î nqïeTT n~Ûø£eTT>±

qT+&çq nH˚ø£ <˚e‘êeT÷s¡TÔ\qT CÒdæø=qTqT. øå±eTø±\eTT e∫Ãq

j·TT<äs¡+uÛÑDeTTq¬ø’ j˚T$T j·TTbÕj·TeTì ∫+‹+#·T#·T+&ÉTqT. Bìì ‘Ó*dæ

‘êH˚ <˚e⁄+&Éì uÛ≤$+#·T≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT.

ãT~∆ ø£*Œ‘· eT÷s¡TÔ\qT <e⁄&Éì uÛ≤$+#·T<äTπs >±ì, ‘êH Xó<ë∆‘·Tà&ÉqT≥

eTs¡∫ j·TT+<äTs¡T. Vü≤è<äj·T eT+<äT ‘êH Á|ü‘· ø£åeTT>± qT+&É>± eT÷s¡TÔ\qT

<Ûë´qeTT #˚j·TT≥ eT÷s¡ â‘ ·qeTT. ‘·qø£+f… e´‹]ø£ ÔeTT ¬s+&Ée

<˚e⁄&ÉTHêï&ÉqTq~ eT]∫ ‘êH˚ <˚e⁄&˚, kÕïqeTqïqT, >∑+<Ûä nø£å‘· |ü⁄wüŒ

‘ê+ã÷\eTT <ä÷|üB|ü HÓ’y˚<ä´s¡ø£åD≤~ |üP»\ n<Ó’«‘· uÛ≤eeTT‘√ ‘êH˚

CÒdæø=qT#·T, bÕq, uÛÀ»q, X¯j·Tq, <ëqeTT, ÄdüqeTT, #·\qeTT yÓTT<ä\>∑T

eéVü‰s¡eTT\qT ÁãVü≤à uÛ≤eeTT‘√ CÒj·Te\j·TTqT.

‘·q j·T+<˚ |üs¡e÷‘·à j·TT+&É>± nq´ <˚e‘ê <Ûë´qeTT #˚j·TT≥

ø£eø±XeTT jÓT#·Ã≥Tqï<äì ‘Ó*j·TT≥ ÁãVü≤à C≤„qeTT. eT÷]Ôì |üPõ+#·Tyê&ÉT

n<ÛäeTT&ÉT, »|üeTT k˛ÔÁ‘·eTT\T CÒj·TTyê&ÉT eT<ÛäéTT&ÉT, ÁãVü≤àeTTqT

uÛÑõ+#·Tyê&ÉT ñ‘·ÔeTT&ÉT. ãVæ≤sê“>∑ eT+<äT sêeTTì uÛÑõ+#·Tyê&ÉT n<ÛäeTT&ÉT,

V ü ≤ è< äj · TeT+< ˚ u Û Ñõ+# · Tyê& É T eT< Û ä éTT& É T , Ä‘êàsêeTT& Ó ’

j·TT+&ÉTyê&ÉT‘·ÔeTT&ÉT. <˚Vü≤eTTqT uÛ≤$+#·Tyê&É<ÛäeTT&ÉT, JeuÛ≤eeTT

> ∑\yê& É T eT< Û ä éTT& É T , Ä‘ ˚ à‘êqì u Û ≤$+# · T yê& É T‘ · ÔeTT& É T .

≈£î˝≤#ês¡eT<ÛäeTeTT, ÁXÖ‘ê#ês¡eTT eT<Ûä eTeTT, y<ë+‘ê#ês¡eTT ñ‘·ÔeTeTT.

qs¡ùde j·T<ÛäeTeTT, <˚eùde eT<Ûä eTeTT, Ä‘·àùde #˚j·TT≥ j·TT‘·ÔeTeTT.

ø£s¡à;Û‹>∑\ yê&É<ÛäeTT&ÉT, uÛÑøÏÔ;Û‹>∑\ yê&ÉT eT<Ûä eTT&ÉT, C≤„q;Û‹ >∑\yê&ÉT

ñ‘·ÔeTT&ÉT. ãVüQ »qàeTT\T bı+<äTyê&ÉT n<ÛäeTT&ÉT, dü«\Œ »qàeTT\ e\q

eTT≈£îÔ&ÉT n>∑Tyê&ÉT eT<Ûä eTT&ÉT, ˇø£ »qà‘√ eTT≈£îÔ&É>∑Tyê&ÉT ñ‘·ÔeTT&ÉT.

ø£s¡Tà\T C≤‹ì uÛ≤$+#·T<äTs¡T. j·TT‘·ÔeTT\T uÛÑøÏÔì uÛ≤$+#·T<äTs¡T. C≤„qT\T

Ä‘·àqT uÛ≤$+#Ó<äTs¡T. ø£wæº+∫‹ qqTyê&ÉT ø£ìwüßº&ÉT, ø£wüºeTTqT ôd’]+∫‹

qqTyê&ÉT eT<Ûä eTT&ÉT, ø£wüºeTqTq~ dü÷Œ]Ô Òø£ j·TT+&ÉTyê&ÉT ñ‘·ÔeTT&ÉT.

»|üë÷<äT\qT CÒj·TTyê&É<ÛäeTT&ÉT, <Ûë´q <Ûës¡D≤<äT\qT CÒj·TTyê&ÉT

eT<ÛäéTT&ÉT, ÁãVü≤àeT+<äT \j·TeT>∑Tyê&ÉT‘·ÔeTT&ÉT, #˚‘·q s¡Væ≤‘·yÓTÆq

Á|ü‹eT\qT |üPõ+#·Tyê&É<Ûäe÷<ÛäeTT&ÉT.

ø√Ï |üP»\ |òü\eTT k ÔÁ‘·eTT, ø√Ï k ÔÁ‘·eTT\ |òü\eTT »|üeTT, ø√Ï

»|üeTT\ |òü\eTT <Ûë´qeTT, ø√Ï <Ûë´qeTT\ |òü\eTT\j·TeTT. Ä\j·T

jÓ÷>∑eTTqT bı+~ j·TK+&É ÁãVü≤àeT>∑T≥ ÁãVü≤àC≤„qeTT.

‘êH˚Ïº |ü+&ç‘·T&Ó’qqT Ä‘·à<Ûë´qeTT Ò≈£î+&çq eTqôd’ús¡ eTTqT u§+<äø£

$wüj·TeTT\ >√s¡T#·T ø±eTÁø√<ÛäeTT\T ôV≤#·TÃqT.

eTè‹Ôø£, •\, ø±cÕº<äT\ Á|ü‹eT\qT |üPõ+#·Tyê&ÉT bÕeTs¡T&ÉT, ô|<ä›\T,

∫qï\ì uÛÑõ+#·Tyê&ÉT eT<ÛäéTT&ÉT, ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ<äj·TqT uÛ≤eq˝Òìyê&ÉT

j·TT‘·ÔeTT&ÉT. |ü⁄wüŒeTT j·TqTq~ dü>∑TD ÁãVü≤àeTT, |ü]eTfi¯eTqTq~ ìs¡TZD

ÁãVü≤àeTT, |ü⁄wüŒ |ü]eTfi¯eTì ~«$<ÛäeTT …’q j·TqTuÛÑeeTT CÒj·TT≥ j·TTbÕ~,

á j·TTbÕ~ HêX¯qeT>∑T#·T+&É>± |ü⁄wüŒ |ü]eTfi¯eTT\¬ø≥T¢ uÒ<äeTT ˝Ò<√

n<˚Ø‹ dü>∑TD ìs¡TZDeTT\ ø£uÛÒ<ÛäeTT HÓs¡T>∑T≥ ì]«ø£\Œ düe÷~Û. ‘êH˚

ÁãVü≤àeTì uÀ~Û+#·T≥ kÕ+KéTT, eTqqeTT e\q ÁãVü≤àø£fi¯\qT #·÷#·T≥

‘ês¡ø£eTT, ‘·qj·T+<äTqT eTqdüT‡ ©qeT>∑T≥ j·TeTqdüÿeTT. yê´|æ+∫

j·TT+&ÉTq~ dü‘·TÔ. ø£ì|æ+#·Tq~ ∫‘·TÔ. á ¬s+ÏøÏì kÕøÏåjÓÆT j·TT+&ÉTq~

Äq+<äeTT. |üs¡ÁãVü≤àeTTqT eTqeTT Á|ü‘· ø£åeTT>± s¡TEe⁄ #˚j·T ÒeTT. ø±ì

ø=ìï kÕ«qTuÛÑeeTT\qT ãÏº n‘·ì j·TTìøÏì eTqeTT Væ≤+|üe#·TÃqT.

Á|ü‹yê]j·T+<äTqï Ä‘·àqT ãÏºj˚T ÁãVü≤àeTT jÓTTø£ÿ ñìøÏì eTqeTT

‘Ó\TdüTø=qe#·TÃqT. Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉT ‘êqTHêïqqT ms¡Tø£qT ø£*– j·TT+&ÉTqT.

ø±ì ‘êqT Òq≥T¢ mqïÏøÏì uÛ≤$+|ü&ÉT. ‘êqT Òq≥T¢ ‘·q≈£î ‘Ó*dæq#√,

- 166- - 167-

n|ü&ÉT Á|ü‹yês¡TqTï H˚qT Òqì ‘·\+#·s¡T. @ Ä‘·à j·TTqï+<äTe\¢ düø£\

»qT\T ms¡Tø£qT ø£*– j·TTHêïs√ n~j˚T ÁãVü≤àyÓTÆj·TTqï~. Á|ü‹yê]

Vü≤è<äj·TeT+<äTqT ªªH˚qTHêïqTµµ ªªnVü≤eTdæàµµj·TqT uÛ≤eq düVü≤»eTT>±H˚

j·TTqï~. ø=ìï düeTj·TeTT\˝À e⁄ eTè‹ #Ó+~q≥T¢, dü+ã+BÛ≈£î\+<äs¡T

@&ÉTÃ#·Tqï≥T¢ ˙e⁄ ø£\>∑+<äTe⁄.

dü«|üïeTT˝À ˙e⁄ eTs¡DÏ+∫q ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü, ˙e⁄ yê]ì #·÷#·T#·T

yê] @&ÉTŒqT $qT#·T+<äTe⁄. Bìì ãÏº yêdüÔeeTT>± eTqeTT eTs¡DÏ+∫q

‘·s¡Tyê‘· ≈£L&É, Ä‘·àj·TT+&ÉTqì ≈£åîDíeTT>± (Definitely) ‘Ó*j·TT#·Tqï~.

á X¯Øs¡eTHÓ&ç ø√X¯eTTqT bÕs¡y˚dæq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü e⁄Hêïe⁄. Ä j·TTìøÏ

>∑\ edüTÔy˚ Ä‘·à Òø£ |üs¡ÁãVü≤àeTì >∑T¬sÔs¡T+>∑TeTT. H˚Á‘·eTT\T eT÷dæø=ì

˙e⁄ eTè‹ H=+~q≥T¢ ˇø£ÿ ø£åDeT÷Væ≤+|ü⁄eTT. eTè‹ #Ó+~q ‘·s¡Tyê‘·

˙e⁄ |üP]Ô>± Òq≥T¢ uÛ≤$+|ü⁄eTT. ˙e⁄ eTè‘·Téq+‘·s¡eTT ˙ X¯Øs¡eTT

‹qï>± |ü&çj·TTqï≥T¢ ˙e⁄ <ëìì #·÷#·T#·Tqï≥T¢qT uÛ≤$+|ü⁄eTT. Bì#˚

˙yÓ\¢|ü&ÉT kÕøÏåe÷Á‘·T&ÉyÓ’j·TTHêïeì ˙ ø£eX¯ eTT>± ìs¡÷|üDj·T>∑TqT.

˙e⁄ Nø£Ï ÀqTqï|ü&ÉT Òø£ ‘Ós¡#ê≥Tq j·TTqï|ü&ÉT me¬s’qqT e∫Ã

ªªmes¡#·Ã≥µµ j·Tì j·T&ç–q#√ e⁄ yÓ+≥H˚ @˝≤+Ï dü+ø√#·eTT Òì yê&ÉyÓ’

ªªH˚qìµµ »yêãTsTT#ÓÃ<äe⁄. n‘·&ÉT eTs¡\ ªªmes¡T yês¡µµì Á|ü•ï+∫q#√

ªªH˚qT |òü˝≤Hêµµj·Tì #Óô|Œ<äe⁄. H˚qT |òü˝≤Hêyê&ç qqTq~ πøe\eTT

nC≤„qeTT#˚ »ì+∫qÏº n<Ûë´dü Òø£ e÷qdæø£ ø£\Œq e÷Á‘·y˚TjÓÆT j·TTqï~.

Á|üÁ|ü<∏äeTTq ˙e⁄ ˙ jÓTTø£ÿ kÕ«uÛ≤$ø£yÓTÆq yêdüÔe dü«s¡÷|üyÓTÆq nq+‘·yÓTÆq

#Ó’‘·qéTTqT ªªH˚qTµµ nHÓ&ç X¯ã∆eTT#˚ e´ø£Ô|ü]∫‹$. á kÕ«uÛ≤$ø£yÓTÆq

ªªnVü≤eTdæàµµ H˚qTHêïqT nqT uÛ≤eeTT q&¶É–+#·T |ü<ës¡úy˚T$Tj·TT Ò<äT.

me] jÓTTø£ÿ Ä»„#˚ uÛÑ÷e÷´ø±X¯eTT\T, dü÷s¡ #·+Á<ë<äT\T ‘·eT ‘·eT

kÕúqeTT\ j·T+<äT ì*∫j·TTqï$. me] jÓTTø£ÿ Ä»„e\q düeTTÁ<äeTT\T

yêÏ jÓTTø£ÿ Vü≤<äT›\qT <ë≥≈£î+&Ü j·TTqï$. me] jÓTTø£ÿ ÄC≤„qTkÕs¡eTT>±

dü÷s¡T´&ÉT ìj·T$T‘·eTT>± ÁbÕ‘·:ø±\eTT q+<äT<äsTT+∫ kÕj·T+ø±\eTT

q+<äT ndüÔ$T+#·T#·THêï&ÉT. me] jÓTTø£ÿ Ä»„ qT\¢+|òæT+#·≈£î+&Ü,

Äj·TqeTT\T, ãTT‘·Te⁄\T, dü+e‘·‡s¡eTT\T Á|üe]Ô+#·T#·Tqï$. me]jÓTTø£ÿ

Ä»„ qqTdü]+∫ ø£s¡à\T Äj·÷ düeTj·TeTT\+<ë j·÷ø£s¡Ô\≈£î |òü\eTT\

H=dü+>∑T#·Tqï$. n+‘·s¡+–ø£ Á|üuÛÑTyÓ’q |üs¡ÁãVü≤àeTT jÓTTø£ÿ Ä»„#˚‘·H˚

düeTdüÔeTT »s¡T>∑T#·Tqï$. e÷qe⁄ì˝À, #Ó≥¢˝À, NeT\˝À, sêfi¯¢˝À

nìïÏj·T+<äT ñìøÏ ø£\<äT. #Ó≥Tº ñqï~, |üøÏåj·TTqï~, sêsTTj·TTqï~,

H˚qTHêïqT, ø±ãÏº Ä ñìøÏj˚T ÁãVü≤àyÓTÆj·TTqï~.

ø=+<äs¡T uÛ≤>∑é+‘·T\T, ø=+<äs¡T ;<äyês¡T, ø=+<äsês√>∑é+‘·T\T,

ø=+<äs¡T |ü⁄≥º+<ÛäT\T, ø=+<äs¡T 80 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ q+<äT eTs¡DÏ+‘·Ts¡T,

ø=+<äs¡T 10 e dü+ˆˆq eTs¡DÏ+‘·Ts¡T, á e´‘ê´düeTTq≈£î ø±s¡Dy˚T$T?

Ç~ eTq≈£î düŒwüºeTT>± ìs¡÷|æ+#·Tq <˚eTq>± ø£s¡à dæ<ë∆+‘·yÓTTø£Ï ø£\<äT

nìj·TT <ëìì düs¡«E„&Ó’q Á|üuÛÑTy˚ Äj·÷ Je⁄˝§q]Ãq ø£s¡à|òü*‘·eTT\qT

ãÏº, ø£s¡à\≈£î, ø£s¡à|òü*‘·eTT\≈£î >∑\ dü+ã+<ÛäeTT HÓ]+–, ‘·<äqTkÕs¡eTT>∑

Äj·÷ Je⁄\≈ £ î ‘ ·–q J$‘·eTTqT eT]j·TT ø £s ¡ à| ò ü*‘ ·eTT\

H=dü+>∑T#·T+&ÉTqT. ø£s¡à »&É |ü<ës¡úeTT e+Ï~. n+<äTe\q qj·T´~ ø£s¡à

|òü*‘·eTT\ H=dü+>∑C≤\<äT.

>±&ÛÉìÁ<äj·T+<äT Ç+Á~j·TeTT\T, |ü<ës¡úeTT\T, eTqdüT‡ @$Tj·TT Òe⁄.

◊q|üŒÏøÏ ï e‘· +‘êq+<äeTT qqTuÛÑ$+#·T#·THêïe⁄. á j·÷q+<äeTTqT

˙yÓ#·ÃÏ qT+&ç bı+<ä>∑*–‹$? >±&ÛÉ ìÁ<äj·T+<äT ˙eTqdüT‡ ÁãVü≤àeTT

q+<äT $ÁX¯$T+∫q|ü&ÉT ÁãVü≤àeTT qT+&çj˚T ˙yêq+<äeTT qqTuÛÑ$+|ü

>∑*–‹$.

Hê jÓTTø£ÿ uÛ≤eq#˚‘·H˚ H˚qT J$+∫j·TTHêïqT. Ç~ ø±H=ø± bÕXÊÃ‘·

y<ë+‹ jÓTTø£ÿ eTTK´ dæ<ë∆+‘·yÓTÆ j·TTqï~. á Ä‘·à πøe\eTT ÁuÛÑeT e÷Á‘·eTT

ø±<äT. me¬s’‘˚ Ä‘·à|ü<ës¡úeTT Ò<äì qT&ÉTe⁄#·THêïs√ yês¡T yêdüÔeeTT>±

‘·eT j·TTìπø ˝Ò<äì |ü\T≈£î#·THêïs¡T. n≥T¢ |ü\T≈£îq<˚<√ n<˚

Ä‘·à|ü<ës¡úyÓTÆj·TTqï~.

11. kÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT

Äø£*>=qïyêìøÏ nqïeTTô|Ïºq jÓT≥T¢+&ÉTH√. nf…¢ eTVü≤yêø£´

ÁX¯eDeTT+&ÉTqT. Ç~ kÕøå±‘êÿs¡ C≤„qeTT.

kÕ<Ûës¡DeTT>± sê»>∑èVü≤eTTq≈£î e∫Ãq ã+<ÛäTe⁄\≈£î uÛÀ»qeTT

H=dü+>∑T≥ >∑\<äT. Ä e∫Ãqyês¡T sê»ã+<ÛäTe⁄\ì #Ó|üŒã&ÉT≥#˚ yê]

- 168- - 169-

≈£î\eTTq÷ï düe÷qdæ ú‹j·TT >∑\yês¡ì ns¡ úeT>∑T#·Tqï~. ø±e⁄q

ÁãVü≤ày ˚‘ · Ô˝ … ’qyês¡T j˚T˝≤>∑Tq X¯eT, <äe÷~ >∑TDeTT\‘√qT,

yÓ’sê>√´|üs¡‘·T\‘√qT ì]«wüj·Tdæú‹ >∑*Zj·TT+<äTs√ nÏº dæú‹ >∑\T>∑T≥≈£î

eTT+<äT, ìcÕÿeTø£s¡àj·TTqTï, <Ó’y√bÕdüqj·TTqTï, <Ûës¡D≤ <Ûë´q jÓ÷>∑eTTqT

nqTwæº+∫q yês¡T>∑ qT+<äTs√, n˝≤>∑Tq qÏºjÓ÷>∑ ‘· >∑\yês¡T ÁãVü≤ày˚‘·Ô≈£î

ã+<ÛäTe⁄\e+Ïyês¡T. ø±e⁄q M]øÏ e÷Á‘·eTT eTVü≤yêø£´ÁX¯eDeTTq≈£î

n~Ûø±s¡eTT>∑\<äT. Ms¡T eT\$πøå|ü s¡Væ≤‘·T …’ j·TT+<äTs¡T.

|üs¡+|üs¡ C≤„qeTT :`

ø£s¡àeTT>±ì, jÓ÷>∑eTT>±ì, ñbÕdüq>±ì #j·Tø£ uÛÀ»Hê<äT\≈£î e∫Ãq

yê]øÏ ø=+‘·uÛÑ÷$T, $‘·ÔqeTT\T sTT∫Ã, MÏì ø£èwæ#dæ, |ü+&ç+∫ düTKeTT>±

J$+#·T&ÉT nì #Ó|ü˝≤>∑Tq qT+&Ó&ç~ |üs¡+|üs¡ C≤„qeTT.

JeH√bÕj·TeTTq≈£î »s¡T>∑ìyês¡T sêE\ HêÁX¯sTT+∫q, Ä sêE\T

yê]øÏ ø=~› uÛÑ÷$TsTT∫Ã, $‘·ÔqeTT\≈£î düVü‰j·TeTT#˚dæ, ø£èwæ#˚j·TT≥≈£î

‘·–q kÕe÷Á>∑T\ H=dü– |ü+≥\T e#·TÃes¡≈£î uÛÀ»Hê~ dü<äTbÕj·TeTT\T

#˚j·TT<äTs¡T.

Ç|ü&ÉT>∑÷&É ;<äyês¡T ÁoeT+‘·T\T n>∑Tq|ü&ÉT sê» ã+<ÛäTe⁄\T

ø±e#·TÃqT. n˝≤>∑Tq Á|üdüTÔ‘·eTT Ä‘·àX¯ó~∆ |üP]Ô>∑ Òìyês¡T. Vü≤è<äj·T X¯ó~∆

>∑*– X¯eT <äe÷~ >∑TDeTT bı+<äTq|ü⁄&ÉT eTVü≤yêø£´ÁX¯eDeTTq

ø£s ¡T Ω\>∑T<äTs ¡T. m≥¢ìq Ç|ü&ÉT ∫qï ‘·s ¡> ∑‹˝À #·<äTe⁄yês¡T

ø=+‘·ø±\eTTq≈£î ô|<ä›yês¡T #·<äTe⁄#·T+&Ó&ç kÕúqeTTq≈£î sê>∑\s¡T eT]j·TT

∫qï j·TT<√´>∑eTT˝À qT+&ÉTyês¡T jÓ÷>∑ ‘·>∑\yê¬s’q ñqï‘√<√´>∑ kÕúqeTTq

ø£s¡T Ω\>∑T<äTs¡T eT]j·TTqT ñqï‘· |üs¡«‘ês√Vü≤D #˚j·TTyê]˝À

eTT+<äTyÓ[flqyês¡T, ô|’ kÕúqeTTq≈£î yÓ[fl#˚]qqT yÓqTø£ e#·TÃyês¡T≈£L&É

ø=+‘· ùd|üÏøÏ, |üs¡«‘√|ü] uÛ≤>∑eTTqT #˚s¡>∑\TZ<äTs¡T >∑<ë! nfÒ¢ ìcÕÿeTø£s¡Ù,

ñbÕdüq, jÓ÷>∑eTT #j·TTyês¡T ø=+‘· ø±\eTTq≈£î, ÁãVü≤àkÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î

jÓ÷>∑T´\>∑T<äTs¡T. áX¯«s√bÕdüq#˚dæ áX¯«s¡ø£è|üH=+~q yê]øÏ ≈£L&É,

e÷j·T Äes¡D q•+#·T≥ dü«s¡÷|üìwüº ø£s¡TΩ\>∑T<äTs¡T.

ìX¯Ãj·T C≤„qeTT :`

˙y˚ Ä~ |üs¡edüTÔeì ‘Ó*dæ dü«dü«s¡÷|üeTTqT $#ê]+#·TeTT. ˙

dü«s¡÷|üeTT ÁãVü‰à<äT\≈£î düVü≤ ‘Ó*j·TT≥≈£î kÕ<Ûä eTT ø±<äT. dü«Á|üø±X¯eTT

e\qH˚ Á|üø±•+#·T#·THêïe⁄. >∑qTø£ ìqTï ˙y˚ ‘Ó*dæø=qe\j·TTqT >±ì,

nq´|ü<ës¡ úeTT\ e\q n>√#·s¡T&Ée⁄. ˙e⁄ HêeTs¡÷|üs¡Væ≤‘·yÓT Æq

|üs¡ÁãVü≤àeTT>± ìX¯ÃsTT+#·Tø=qTeTT. >∑>∑qeT+<äT dü+#·]+#Ó&ç |ü≈£åî\

dü+ã+<ÛäeTT Äø±X¯eTTq ¬ø≥T¢ Ò<√ Ä Ø‹>± Ç+Á~j·Tyê´bÕs¡ ∫+‘· ˙≈£î

˝ Ò< äì ‘ Ó*j·T TeTT. ÁãV ü ≤ àeTT H ˚qqT≥qT eTs ¡∫j·T T+& Éq< ˚

e÷j·÷dü+ã+<ÛäeTT. ÁãVü≤àeTTq≈£î e´‹]ø£ÔyÓTÆ HqT qs¡T&Éqì uÛ≤$+#·T≥jT

ø£s¡àdü+ã+<ÛäeTT á ¬s+ÏøÏ kÕøÏåjÓÆTq |üs¡edüTÔy˚ ˙e⁄. y˚wü<Ûë] jÓTìï

y˚wüeTT\T <Ûä]+∫qqT ‘·q jÓTTø£ÿ ì»dæú‹ HÓ≥T¢ eTs¡eø£ j·TT+&ÉTH√ nfÒ¢

˙e⁄ mìï <Vü≤eTT\T bı+~qqT á <Vü≤eTT\˝À j·TT+&Ó&ÉT Ä‘·àdü«s¡÷|ü⁄&Ée⁄

˙y=ø£&Éy˚j·Tì ìX¯ÃsTT+#·TeTT. ‘Ós¡\T #·*+#·ì düeTT&ÉT. C≤Á>∑‘·, dü«|üï,

düTwüßbÕÔ´~ nedüú\qT dü‘·«, s¡»düÔyÓ÷>∑TDeTT\T, uÛÑ÷‘· uÛÑ$wü´<ä«s¡Ô

e÷qø±\eTT\T, düs¡«Á‹|ü⁄Ï\T, düs¡«#·‘·Ts¡‘·T\T, |ü+#·‘·‘·«eTT\T,

wüÁ&ÉkÕïqeTT\T dü|üÔ<Ûë‘·Te⁄\T, nwüºeT<äeTT\>∑T düs¡«|ü<ës¡úeTT\T e⁄ >±<äì

ìX¯ÃsTT+|ü⁄eTT.

˙e⁄ ì‘ê´‘·Tà&Ée⁄, ì]«ø£\TŒ+&Ée⁄, ì‘·´eT+>∑fi¯ dü«s¡÷|ü⁄&Ée⁄,

ìs¡à\T&Ée⁄, ìXÃ\T&Ée⁄, nq+‘·T&Ée⁄ eT]j·TT n#·T´‘· |ü]|üPs¡í |üs¡ÁãVü≤àyT

˙yÓ’j·TTHêïe⁄. y˚ düs¡«kÕøÏå$, düs¡«ø±s¡DT&Ée⁄, düs¡«Á|üø±X¯≈£î&Ée⁄, z+ø±s¡

s¡÷|ü⁄&Ée⁄, ìs¡TZD, ìsêeTj·TT&ÉyÓ’ j·TTHêïe⁄. Bìì eTqdüT‡q |üPs¡íeTT>±

ìX¯ÃsTT+#·TeTT.

|üPs¡«eT+<äT düø£\ eTTqT\T sT÷ e#·qeTTH˚ ìX¯ÃsTT+∫ ìX¯Ãj·T

C≤„qeTTqT bı+~ |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|ü⁄ …’].

á ìXÃj·T C≤„qeTT ñ‘·ÔeT kÕ<Ûä≈£î\≈£î e÷Á‘·yT qT|ü<•+#·e\j·TTqì

X¯+ø£s¡T&ÉT Ä<˚•+#ÓqT.

- 170- - 171-

12) jÓ÷>∑eTT

1) jÓ÷>∑eTT nq>± H˚$T?

jÓ÷>∑eTT nq>± dü+>∑eTeTT Òø£ @ø£ eT>∑T≥qT jÓ÷>∑eT+<äTs¡T. Jyê‘·à,

|üs¡e÷‘·à‘√ @ø£eT>∑T≥qT, |ü]$T‘·yÓTÆq #Ó’‘·qéTTqT, nq+‘·yÓTÆq $X¯«

#Ó’‘·qéTT˝À ◊ø£ eTT #˚j·TT≥qT jÓ÷>∑eT+<äTs¡T.

2) ÁbÕ|ü+∫ø£ düeTdü \qT jÓ÷>∑eTT |ü]wüÿ]+#·>∑\<ë?

ne⁄qT kÕ<Ûäý˚T. yêdüÔeeTTq≈£î á ÁbÕ|ü+∫ø£ düeTdü´\≈£î á

jÓ÷>∑yÓTTø£ÿfÒ |ü]cÕÿs¡eTT. e÷s¡TŒH=+<Ó&ç, nXÊX«‘·yÓTÆq, ndü‘· yÓTÆq ‘·‘·«eTT

>∑\ Á|ü|ü+#·eTTqT >∑T]+∫ jÓ÷∫+∫ $y∫+#·TeTT. ‘·s¡Tyê‘· á ÁbÕ|ü+∫ø£

kÂKéTT\ìïj·TT <äT:K uÛ Ñ÷sTTwü ºyÓT Æ nH˚ø£ »qà\≈£î ø±s¡DeTì

Á>∑Væ≤+#·>∑\eTT. ˙e⁄ á eTT˝À¢ø£eTT\≈£î sêEyÓ’q|üŒÏøÏ jÓ÷>∑eTT <ë«sê

bı+<Ó&ç n˝ÖøÏø£ Äq+<äeTTqT |üs¡eT Á|üXÊ+‹ì bı+<ä Òe⁄. ìs¡+‘·s¡ $#ês¡D

e\q $y˚ø£eTT ñ<äsTT+∫ düTdæús¡ $XÊ«düeTT jÓ÷>∑eTTô|’ HÓ\ø=qTqT.

3) ~e´ JeqeTT jÓTTø£ÿ dæ<ë›+‘·eTT j˚T$T?

nVæ≤+dü, dü‘· eTT, ÁãVü≤à #·s¡ eTT, nHêdüøÏÔ, Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT ø=s¡¬ø’

õC≤„dü yÓTT<ä …’q$ ~e´JeqeTT jÓTTø£ÿ dæ<ë›+‘·eTT\T. ~e´ JeqeTq>±

uÛ Ñ> ∑e+‘·Tì j·T+<äT J$+#·T≥j˚T. ˙e⁄ ˙ ˝ÖøÏø£ J$‘·eTTqT

nqTdü]+#·T#·TH˚ <Ó’eø±s¡´ø£˝≤|üeTT\T kÕ–+#·T#·TH˚ ~e´ JeqeTT

>∑&ÉT|üe#·TÃqT. n+<äT¬ø’ nVü≤+ø±s¡eTTqT, ÄdüøÏÔ dü+>∑eTeTT, yê+#·\qT

|ü]‘· õ+∫ ø£s¡eTT\T ø±s√´qTàKeTT >±$+∫ eTqdüT‡qT <Ó’y√qTàKeTT

>±$+#·TeTT.

13. ncÕº+>∑ jÓ÷>∑eTT

kÕe÷qéTT>± e÷qe⁄\T $yêVü≤eTT #˚düTø=ì |æ\¢\qT ø£ì uÛ≤s¡

|æ\¢\‘√ düTKeTT>± J$+#·T≥j˚T sê»jÓ÷>∑eTì uÛ≤$+#·T#·T+<äTs¡T.

ø=+<äs¡T kÕ<Ûä≈£î\T n≥T¢ e∫+∫j·TT+&ç]. uÛ≤s¡´|æ\¢\‘√ düTKeTT>±

J$+#·T≥j˚T sê»jÓ÷>∑yÓTÆ‘˚ ≈£îø£ÿ\T, |ü+<äT\T ≈£L&É eTqø£+f… >=|üŒ

sê»jÓ÷>∑T\ì #Ó|üŒe\dæ j·TT+&ÉTqT. kÕe÷qéTT>± >∑èVü≤kÕúÁX¯eT

<Ûäs¡àeTT\T bÕÏ+#·≈£î+&É nqT ~qeTT |ü+#·eTVü‰ (1. uÛÑ÷‘· j·T»„+,

2. <Ó’e j·T»„+, 3. |æ‘·è j·T»„+, 4. ÁãVü≤à j·T»„+, 5. n‹~∏ j·T»„+)

j·T»„eTT\qT nqTwæº+|ü≈£î+&Ü eT÷&ÉT y˚fi¯˝À¢ ‹ì Á‘ê– ìÁ~+#·T≥j˚T

sê»jÓ÷>∑eTT nì uÛ≤$+#·T≥ jÓT+‘·Ï n$y˚ø£eTT.

|ü‘·+»* eTVü≤]¸ jÓTTø£ÿ dæ<ë›+‘· Á|üø±s¡eTT>± j·TeT, ìj·TeT, Ädüq,

ÁbÕD≤j·÷eT, Á|ü‘ê´Vü≤s¡, <Ûës¡D, <Ûë´q düe÷~Û j·TqT ncÕº+>∑ jÓ÷>∑y˚T

sê»jÓ÷>∑eTì #Ó|üŒã&ÉTqT. á sê»jÓ÷>∑eTTqT HêÏ »qø£, Vü≤]X¯Ã+Á<ä,

•K<ä«C≤~ #·Áø£es¡TÔ\T nqTwæº+∫ sê»jÓ÷>∑eTTq≈£î eHÓï ‘Ó∫Ã >=|üŒø°]Ôì

>∑&ç+∫]. áHê&ÉT nÏº ìj·TeTìwüº\‘√ á sê»jÓ÷>∑eTT qqTwæº+#·Tyês¡T

$TøÏÿ* ns¡T<äìj˚T #Ó|üŒe#·TÃqT. me«¬s’qqT ÁX¯<ä∆>∑\yê¬s’ |ü≥Tº<ä\‘√ á

sê»jÓ÷>∑eTTqT Ä#·]+‘·Tπsì yê] J$‘·eTT Ç|ü&ÉT Ç#·Ã≥H <Ûäq´‘·eT>∑TqT.

jÓ÷>∑eTT nq>± H˚$T?

1. uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ |üs¡yÓ÷‘·ÿèwüºyÓTÆq $XÊ«‘·à‘√ ~e´ ◊ø£ eTTH˚ jÓ÷>∑eTT

n+<äTs¡T.

2. eTH√‘·s¡+>∑eTT\qT, e÷qdæø£ dü+ø£\ŒeTT\qT, eTH√$ø±s¡eTT\qT

ìÁ>∑Væ≤+#·T≥j˚T jÓ÷>∑eTT.

jÓ÷>∑ |òü\eTT\T

1. jÓ÷>∑eTT uÛÖ‹ø£, e÷qdæø£ kÕeTs¡ú eTT\qT ø£\T>∑CÒj·TTqT.

2. jÓ÷>∑eTT eT+∫ <Ûës¡D≤X¯øÏÔì, eT+∫ Äs√>∑ eTTqT, düeT ∫‘·ÔeTTqT,

eTqXÊÙ+‹ì j·T<ës¡úyÓTÆq Äq+<äeTTqT Á|ükÕ~+#·TqT.

3. jÓ÷>∑eTT »qq eTs¡D#·Áø£eTT qT+&ç $yÓ÷#·qeTTqT Á|ükÕ~+#·TqT.

4. jÓ÷>∑eTT neTè‘·‘·«eTTqT, ì‘ê´q+<äeTTqT ùd«#·ÃqT, dæ~∆ì, ìs¡+‘·s¡

dü+‘√wüeTTqT XÊX¯«‘· XÊ+‹ H=dü+>∑TqT.

5. sê»jÓ÷>∑eTT nq>± jÓ÷>∑eTT\˝À düs¡«ÁX‚wüºeTT. @\q n~ eTqdüT‡‘√

Á|ü‘·´ø£å dü+ã+<ÛäeTT >∑*–j·TTqï~. Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ Hê\T>∑T

n+>∑eTT\T: 1. j·TeT, 2. ìj·TeT, 3.ndüq, 4. ÁbÕD≤j·÷eT eT]j·TT

<Ûë´qjÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ Hê\T>∑T n+X¯eTT\T: 1. Á|ü‘ê´Vü≤s¡, 2. <Ûës¡D,

- 172- - 173-

3. <Ûë´q, 4. düe÷~Û yÓTT‘·ÔeTT á 8 mì$T~ (4G4) n+>∑eTT\

≈£L&çø£j˚T sê»jÓ÷>∑eTT nqã&ÉTqT.

Á‹>∑TDeTT\T

eTqdüT‡ eT÷&ÉT >∑TDeTT\‘√ nq>± dü‘·´ >∑TDeTT, s¡CÀ>∑TDeTT,

‘·yÓ÷>∑TDeTT Mì‘√ ì]à‘·eTT.

1. dü‘·«eTT: nq>± Xó∫‘·«eTT, eT+∫‘·qeTT, kÂVü≤Ás¡›eTT, XÊ+‹, yÓ\T>∑T,

$C≤„qeTT.

2. s¡»düT‡: nq>± ø±eTeTT, ø£s¡à, #·\qeTT.

3. ‘·eTdüT‡: nq>± eT+<ä‘·, Nø£Ï, nC≤„qeTT.

ndü\T e´øÏÔ jÓTTø£ÿ eT÷]ÔeT‘·«eTT q+<äT dü‘·«eTTq≈£î s¡»düÔeTdüT‡\≈£î

n+‘·s¡T´<ä›eTT »s¡T>∑T#·Tqï~.

˙e⁄ dü‘·ÿs¡à\ <ë«sê ‘·eTdüT‡qT, s¡»düT‡˝ÀìøÏ e÷s¡Ãe\j·TTqT. ÁbÕs¡úq,

<Ûë´qeTT\ <ë«sê s¡»düT‡qT dü‘·«eTT˝ÀìøÏ e÷s¡Ãe\j·TTqT.

õC≤„düTe⁄ |ü]X¯ó<äT›&É>∑T≥≈£î, ‘·q eTqdüT‡qT <Ûës¡D yÓTTqs¡TÃ≥≈£î,

uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕøå±‘·ÿ]+#·Tø=qT≥≈£î ‘√&ÉŒ&ÉTq≥Te+Ï m≥Te+Ï

Ä<Ûë´‹àø£ nuÛ≤´düyÓTÆqqT kÕ<Ûäq nqã&ÉTqT.

kÕ<ÛäqqT Òø£ jÓ÷>±uÛ≤´düeTTqT #˚j·TT õC≤„düTqT, jÓ÷>∑$<ë´]úì,

kÕ<Ûä≈£î&ÉT n+<äTs¡T.

<˚e⁄&ÉT ` $XÊ«~ÛcÕ˜qeTT

1. áX¯«s¡T&ÉTHêï&ÉT n‘·&ÉT düs¡«X¯øÏÔeT+‘·T&ÉT, düs¡«E„&ÉT, düs¡«>∑‘·T&ÉT,

n‘·&ÉT n+‘·sê´$T, n+‘·sêŒ\≈£î&ÉT, düèwæø£s¡Ô, dü+s¡ø£å≈£î&ÉT, n‘·&ÉT

|üs¡e÷q+<äeTTq≈£î ñ‘·ÔeT kÕúqeTT.

2. áX«s¡T&ÉT dü‘· eTT, Áù|eT, $C≤„qeTT, XÊ+‹, nq+‘·eTT, ì‘· ‘·‘·«eTT,

neTè‘· ‘·‘·«eTT, kÂ+<äs¡ eTT, X¯ó∫‘·«eTT, |üPs¡í‘·«eTT, kÕ«‘·+Á‘· eTT.

3. |ü+&É¢ À ~e´yÓTÆq s¡T∫ áX¯«s¡T&ÉT, eT\T¢ì j·T+<ä* ã\eTT, |üP\

j·T+<ä* ø£eTàì yêdüq eTqdüT‡q+<ä* ‘Ó*$ áX¯«s¡T&ÉT.

4. áX¯«s¡T&ÉT, ãT~∆øÏ, ÁbÕDeTTq≈£î, Ç+Á~j·TeTT\≈£î, yÓ\T>∑TqT

Á|ükÕ~+#·TqT. n|ü&˚ n$ |üì#˚j·TTqT. n‘·&ÉT ˙ Vü≤è<äj·TeTTq

ìedæ+#·TqT. n‘·&ÉT ˙˝À ñHêï&ÉT. ˙e⁄ n‘·ì˝À j·TTHêïe⁄. n‘·&ÉT

˙ eTT≈£îÿ j·T+<ä* XÊ«dü ø£+f…qT, ˙ ø£+sƒ¡eTT q+<ä* dæs¡ø£+f…qT,

áX¯«s¡T&ÉT ˙≈£î düìïVæ≤‘·T&ÉT. n‘·&ÉT ˙ ø£qT u§eTà\+<äT Á|üdü]+∫

yêìì eT÷dæy˚j·TTqT.

5. dæ~∆ì, kÕ«‘·+Á‘· eTTqT, neTè‘·‘·«eTTqT bı+<äe …qqT ø√]¬ø Á|ü‹

e´øÏÔ À >∑\<äT. n≥Te+Ï dæ~∆, kÕ«‘·+Á‘· eTT, neTè‘·‘·«eTT, MìøÏ

dü+ã+~+∫q J$‘·eTT >∑\<äì Ç~ dü÷∫+#·T#·Tqï~. Ç~ uÛÑ>∑e+‘·Tì

jÓTTø£ÿ ~e´dæú‹.

6. á <˚Vü≤eTTqT, eTqdüT‡qT, mes¡T düèõ+∫]? eTqdüT‡qT mes¡T

Áù|πs|æ+∫]? >∑s¡“¤düú •X¯óe⁄qT mes¡T ø±bÕ&ÉTqT, n‘·&˚ áX¯«s¡T&ÉT.

Á|üø£è‹Hê<∏äT&ÉT, Á|üø£è‹ Ä |üs¡y˚TX¯«s¡Tì e´ø£Ô dü«s¡÷|üeTT. Á|üø£è‹

j·THÓ&ç $X¯«eTVü‰X¯øÏÔì ø£<ä*+#·Tyê&ÉT áX¯«s¡T&ÉT. n‘·&ÉT |üs¡eT

#Ó’‘·qT´&ÉT.

7. á $X¯«eTT q+<äT Áø£eTeTTqT ñ+#·Tq~ mes¡T? ãTT‘·Te⁄\qT mes¡T

$uÛÑõ+∫]? Äø±X¯eTT e+ø£ #·÷&ÉTeTT? dü÷s¡ #·+Á<ä qø£åÁ‘·eTT\qT

mes¡T düèõ+∫s√ n‘·&˚ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT.

ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕ<Ûäq (nuÛ≤´düeTT)

1. ÁbÕ‘·:ø±\eTTq 4 >∑+≥\≈£î ìÁ<ä …eTTà, á düeTj·TeTT <Ûë´qeTTq≈£î

nqT≈£L\yÓTÆq~. ô|+<ä\ø£&ÉH˚ |üs¡T+&ÉTeTT. °.$.ì q&çsêÁ‹ es¡≈£î

#·÷&É≈£îeTT. Á|üø£è‘·eTT eTqdüT‡ ‘êC≤‘·qeTT‘√ q\sês¡T#·T+&ÉTqT.

ÁbÕ‘·:ø±\eTTq u≤Vü≤´ yê‘êes¡DeTT Á|üXÊ+‘·eTT>∑ qT+&ÉTqT.

2. ˙e⁄ |ü<ëàdüqeTT >±ì Òø£ @<˚ì düTU≤düqeTTq ˙ M|ü⁄qT ì≤s¡T>±

qT+∫ ≈£Ls¡TÃ+&ÉTeTT. _>∑Te⁄, _s¡TdüT Ò≈£î+&É düs¡fi¯eTT>± qT+&ÉTeTT.

3. ˙e⁄ ≈£îØÃ˝À >±ì Òø£ #˚‘·T\T >∑\ @≥yê …’q ≈£îØÃ˝À>±ì ≈£Ls¡TÃ+&ç

<Ûë´qeTT #˚j·Te#·TÃqT. ø±e⁄q ìÁ<ä ìqTï Äy˚•+|ü j·T≈£îeTT.

4. ìMT*‘· H˚Á‘·eTT\‘√ ¬s+&ÉT ø£qTu§eTà\ eT<Ûä Á|ü<˚X¯eTT Á‹≈£L≥eTT,

ÁuÛÑT≈£îÏ ô|’ <Ûës¡D #˚j·TTeTT. HÓeTà~>± <Ûës¡D dü\TŒeTT.

- 174- - 175-

5. Á|üÁ|ü<∏äeTeTTq >∑Ts¡Te⁄q≈£î, jÓ÷>±#ês¡T´q≈£î qeTkÕÿs¡eTT#j·TTeTT.

6. 10 ì$TwüeTT\ ùd|ü⁄ ≈£Ls¡TÃ+&ÉTeTT. Áø£y˚TD eé~Ûì ns¡>∑+≥≈£î,

45 ì$TwüeTT\≈£î Òø£ ˇø£ >∑+≥≈£î ô|+#·TeTT. ‘·<äT|ü] eT] eT]

ô|+#·T‘·÷ 3 >∑+≥\es¡≈£î eé~Ûì ô|+#·TeTT.

7. eT<ÛäTs¡yÓTÆq ìs¡+‘·s¡ dü«s¡eTT˝À e÷qdæø£eTT>± ªªz+µµ Òø£ Çwüº<e‘ê

eT+Á‘·eTTqT |ü⁄qX¯Ã]+|ü⁄eTT. ˙ eTqdüT‡ |üs¡T–&ÉTqT. ø±ì <ëìì

eTs¡\ eTs¡\ \ø£å eTTq≈£î nq>± <Ûës¡D Áπø+Á<äeTTq≈£î ‘ÓeTTà.

jÓ÷>∑ $<ë´]ú jÓTTø£ÿ ns¡Ω‘·\T

1. >∑Ts¡Te⁄, n<Ûë´‹àø±#ês¡T´ì jÓT&É, uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓT&É, jÓ÷>∑$<ë´]ú, uÛÑøÏÔ

$XÊ«düeTT\T ø£*– j·TT+&Ée …qT.

2. >∑Ts¡T<˚e⁄ì uÀ<Ûäq\ j·T+<äTqT, jÓ÷>∑ Á>∑+<∏äeTT\ j·T+<äTqT, n‘·&ÉT

$XÊ«düeTT ø£*– j·TT+&Ée\j·TTqT.

3. uÛ Ñ>∑e+‘·Tì ø√düeTT, rÁy˚#·ÃqT, yÓ ’sê>∑éTTqT n‘·&ÉT ø£*–

j·TT+&Ée\j·TTqT.

4. $XÊ«düeTT, eTTeTTø£å‘·«eTT, yÓ’sê>∑ eTT, jÓ÷>∑ $<ë´]úøÏ Ç$ eT÷&ÉT

eTTK´ >∑TDeTT\T.

5. nVæ≤+dü, dü‘· eTT, ÁãVü≤à #·s¡ eTT, Ç$ eT÷&ÉT ÁbÕ<∏ä$Tø£ düT>∑TDeTT\T.

6. jÓ÷>∑ $<ë´]ú kÂeTT´&Ó ’ ìsê&É+ãs¡T&Ó ’, $qj·TT&Ó ’, ñ<ës¡T&Ó ’

j·TT+&Ée\j·TTqT.

7. n‘·&ÉT ≈£îÏ\ãT~∆, õ‘·TÔ\e÷] ‘·qeTT, kÕeTeTT, e+#·q, bÂs¡TwüeTT,

yÓTTs¡≥T, Á|üø£è‹ ˝ÀuÛÑeTT, nVü≤+ø±s¡eTT Ç$ n‘·ìøÏ ñ+&Ésê<äT.

ìkÕ«s¡úãT~∆`$X¯«Áù|eT

1. jÓ÷>∑ $<ë´]úøÏ kÕ«s¡ús¡Væ≤‘·eTT, ùdyêdüøÏÔ uÛ≤eeTT ñ+&Ée …qT. n‘·&ÉT

;<ä\qT, s√>∑T\qT ùd$+|üe …qT. n‘·&ÉT ñqï <ëìì Ç‘·s¡T\‘√

|ü+#·Tø=qe˝…qT.

2. n‘·ìøÏ $X¯«Áù|eT eT]j·TT Á|üXÊ+‘·‘· ñ+&çq jÓT&É\ ~e´ CÀ´‹

Á|üXÊ+‘·yÓTÆq e÷qdüeTT q+<äT e÷Á‘·y˚T ñ<äsTT+#·TqT.

3. n‘·&ÉT nVæ≤+kÕj·TT‘·T&Ó ’ dü‘·´dü+<Û äT&Ó ’, ns¡ ú‘·ècÕí$s¡Væ≤‘·T&Ó ’

j·TT+&Ée\j·TTqT.

ÁbÕD≤j·÷eTeTT

ÁbÕD≤j·÷eT eTq>± ÁbÕDeTTqT ìÁ>∑Væ≤+#·T≥. XÊ«dü ìs√<äeTT e\q

ÁbÕDeTT ìÁ>∑Væ≤+|üã&ÉTqT. |üPs¡ø£eTq>± XÊ«dü ÀìøÏ |”\TÃø=qT≥, ≈£î+uÛÑø£

eTq>± XÊ«düqT ìs√~+#·T≥, πs#·ø£eTq>± XÊ«düqT yÓ\T|ü\≈£îe<ä\T≥.

ñ#êÃ«düeTTq≈£î ‘·s¡Tyê‘· ìXÊ«düeTTq≈£î eTT+<äT e⁄qï $sêeT

ø±\eTTq≈£î ≈£î+uÛÑø£eTT n+<äTs¡T. ≈£î+uÛÑø£eTTq XÊ«düeTT <Ûä]+|üã&ÉTqT.

ˇø£ ~qeTTq≈£î e÷qe⁄&ÉT 21,600 XÊ«dü\TH=q]+#·TqT. kÕ<Ûës¡DeTT>±

e÷qe⁄&ÉT ì$TwüeTTq≈£î 15 XÊ«dü\T #˚j·TTqT. ‘·q XÊ«düqT ìs√~+#·T≥

e\q e÷qe⁄&ÉT Äj·TTsê∆j·TeTTqT n~Ûø£eTT>∑ #˚dæø=qe#·TÃqT. XÊ«dü\T

m+‘·HÓeTà~>± q&É#·TH√ n+‘· m≈£îÿe ø±\eTT Áã‘·T≈£îqT. ÁbÕs¡+uÛÑeTTq

ˇø£ HÓ\ s√E\T |üPs¡ø£ πs#·ø£eTT\T e÷Á‘·y˚T >∑\ \|òüTT ÁbÕD≤j·÷eTeTT

#˚j·TTeTT. XÊ«düqT ≈£î+∫+#·≈£îeTT.

1. @<˚ì ≈£î düTKø£s¡yÓTÆq |ü<ëàdüqeTT Òø£ dæ<ë›düqeTT Òø£ düTU≤düqeTT

ˇø£ <ëìô|’ ≈£Ls=Ãì ø£+sƒ¡eTTqT, yÓqTïeTTø£ πø düs¡fi πsK˝À qT+#·TeTT.

˙ ≈£î&ç n+>∑TwüºeTT‘√ ≈£î&ç Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTTqT eT÷j·TTeTT. m&ÉeT

Hêdæø± s¡+Á<äeTT >∑T+&Ü ˙e⁄ düTKeTT>± X¯ã›eTT Ò≈£î+&É ñ#êÃ«düeTT

#˚j·T>∑*–q+‘· ùd|ü⁄ yÓT\¢>± >±*ì ˝ÀìøÏ |”\TÃeTT. ‘·s¡Tyê‘· n<˚

Hêdæø£ s¡+Á<äeTT >∑T+&Ü yÓT\¢>± >±*ì yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT. á

$<ÛäeTT>± Äs¡T |üsê´j·TeTT\T #˚j·TTeTT. Ç~ ˇø£ es¡TÔ\eTT. ˙

∫Ï¬øq, ñ+>∑s¡|ü⁄ (≈£î&ç#˚sTT) Áy˚fi¯¢‘√ m&ÉeT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTTqT

eT÷dæø=ì ≈£î&ç Hêdæø£ s¡+Á<äeTT >∑T+&Ü ñ#êÃ«dü ìXÊ«düeTT\qT

düTKeTT>±, ìX¯Ùã›eTT>± yÓT\¢>± Ç≥T¢ Äs¡T |üsê´j·TeTT\T #˚j·TTeTT.

Ç~ ø£ es¡TÔ\eTT. Bìì e÷]Ã e÷]Ã Äs¡T es¡TÔ\eTT\T #j·TTe#·TÃqT.

Áø£eTeTT>± Ä dü+K´qT eTT|üŒ~ es¡≈£î n~Ûø£eTT #˚j·TTeTT.

2. HÓeTà~>± yÓT\¢yÓT\¢>± ¬s+&ÉT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\T >∑T+&Ü >±*ì˝ÀìøÏ

|”\TÃeTT. XÊ«düqT ≈£î+_Û+#·≈£îeTT. yÓT\¢>± ãj·T≥≈£î e<ä\TeTT. Ç≥T¢

Äs¡TkÕs¡T\T #˚j·TTeTT. Ç~ ˇø£ es¡TÔ\eTT. ˙e⁄ á nuÛ≤´düeTTqT

Hê\T>±, nsTT<äT es¡TÔ\eTT\T #˚j·Te#·TÃqT. Bìì Á|ü‹ ~qeTT

#˚j·Te#·TÃqT.

- 176- - 177-

3. m&ÉeT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü >±*ì ˝ÀìøÏ |”\TÃø=ì, ≈£î&çHêdæø±

s¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü >±*ì yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT. XÊ«düqT ≈£î+_Û+|ü≈£îeTT.

‘·s¡Tyê‘· ≈£î&ç HêkÕs¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü >±*ì ˝ÀìøÏ |”\TÃeTT. m&ÉeT

Hêdæø±s¡+Á<ÛäeTT qT+&ç >±*ì yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT. á Áø£eTeTTqT

e÷]Ã e÷]Ã Äs¡T |üsê´j·TeTT\T #˚j·TTeTT. Ç~ ˇø£ es¡TÔ\eTT.

˙e⁄ eT÷&ÉT Hê\T>∑T es¡TÔ\eTT\T #˚j·Te#·TÃqT.

4. ˇø£ HÓ\ ‘·s¡Tyê‘· ˙ düTKø£s¡eTT>± ñqï+‘· ùd|ü⁄ XÊ«düqT ì\T|ü⁄eTT.

Bìì ≈£î+uÛÑø£eTT n+<äTs¡T. m&ÉeT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT >∑T+&É Bs¡ÈeTT>∑

>±*ì˝ÀìøÏ |”\TÃeTT. ‘·< äT| ü] @ Á|üj·÷düeTT ˝Ò≈ £î+&Ü

XÊ«düqTì\TŒeTT. ‘·s¡Tyê‘· ≈£î&ç HêkÕs¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü yÓT\¢>± >±*ì

yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT. ≈£î&ç HêkÕs¡+Á<äeTT >∑T+&Ü >±*ì ˝ÀìøÏ

|”\TÃeTT. <ëìì düTKø£s¡eTT>∑ ˙e⁄ e⁄+#·>∑*–q+‘·ùd|ü⁄ ì\TŒeTT.

‘·s¡Tyê‘· m&ÉeT HêkÕs¡+Á<ÛäeTT qT+&ç >±*ì yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT.

á Áø£eTeTTqT e÷]Ã e÷]Ã #˚j·TTeTT. Bìì düTK|üPs¡«ø£

ÁbÕD≤j·TeTeTT n+<äTs¡T. ~qeTTq≈£î Á|ü+Á&Ó+&ÉT es¡TÔ\eTT‘√

ÁbÕs¡+_+∫ ‘·s¡Tyê‘· Áø£y˚TD Ä dü+K´qT ˙ nqT≈£L\ kÕeTs¡ú eTT\

qqTdü]+∫ Ädü+K´qT n~Ûø£eTT #j·TTeTT. ≈£î+uÛÑø£eTT Bs¡È Äj·TTe⁄qT

Á|ükÕ~+#·TqT. ø±ì <ëìì ãVüQÁø£y˚TD nuÛÑ dæ+|üe\j·TTqT. düTK

|üPs¡«ø£eTTq≈£î ìwüŒ‹Ô 1:4:2 <ëìì Áø£y˚TD 16:64:32 q≈£î n~Ûø£eTT

#j·Te#·TÃqT. ø£ ì$TwüeTT ø£+f… m≈£îÿe ùd|ü⁄ XÊ«düqT ≈£î+_+|ü≈£îeTT.

ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À ìwüŒ‹Ôì nqTdü]+#·T≥≈£î j·T‹ï+|ü≈£îeTT. ˙e⁄

nuÛ≤´düeTT eTT+<äT≈£î b˛e⁄ø=\~ ìwüŒ‹Ô <ëq+‘·≥<˚dü]|ü&ÉTqT.

5) ˙e⁄ yÓ\¢øÏ\ |üs¡T+&ÉTeTT. ˙ <˚Vü≤ e÷qdüeTT\qT e<ä\T#˚j·TTeTT.

Bs¡ÈeTT>± ñ#ê«dü dü\T|ü⁄eTT. Á|üj·÷dü s¡Væ≤‘·eTT>± XÊ«düqT ì\T|ü⁄eTT.

‘·s¡Tyê‘· yÓT\¢>± ìXÊ«düeTT dü\TŒeTT. Ç~ ˇø£ es¡TÔ\eTT n≥Te+Ï

es¡TÔ\eTT\qT Äs¡T #˚j·TTeTT.

6) @<˚ì ˇø£ düTU≤düeTTq ≈£Ls¡TÃ+&ÉTeTT. |ü~ ôdø£+&ÉT¢ ùd|ü⁄ #ê\

‘·«]‘·eTT>± ñ#ê«dü ìXÊ«düeTT\ #˚j·TTeTT. ‘·s¡Tyê‘· XÊ«düqT

Bs¡ÈeTT>± ñ#ê«düeTT dü*Œ ˙X¯øÏÔ düVü≤qeTT es¡≈£î ì\TŒeTT. Ç~ ˇø£

es¡TÔ\eTT. Ç≥Te+Ï es¡TÔ\eTT\qT Ä]+Ïì dü\TŒeTT. á uÛÑÁdæÔø£

ÁbÕD≤j·÷eTeTT y˚&çì |ü⁄Ïº+#·TqT. Bìì o‘êø±\eTTq eT+∫

Á|üjÓ÷»qeTT‘√ dü\T|üe#·TÃqT. á ÁbÕD≤j·÷eTeTT düTBs¡Èø±\eTT

Ä#·]+#·T≥ e\q ñã“düeTT, ø£åj·T, ‘·~‘·s¡ XÊ«dü ø√X¯ dü+ã+<ÛäyÓTÆq

yê´<ÛäT\qT qj·TeTT#˚dæø=qe#·TÃqT.

7. ø£bÕ\uÛ≤‹, uÛ Ñ Ádæ Ôø £ e+Ï~ ø±ì ìXÊ«düeTT Äø£dæàø£eTT>±,

n‹ã\e‘·Ôs¡eTT>± »s¡T>∑TqT. n~ XÊ«kÕej·TeeTT\≈£î q÷‘·q

ñ‘Ô»eTT H=dü– Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\qT X¯ó~∆ #˚j·TTqT. Ç~ uÛÑÁdæÔø£

e …H˚ XÊ«dü ø√X¯eTT\ yê´<ÛäT\qT qj·TeTT #˚j·TTqT.

8. ¬s+&ÉT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\ >∑T+&Ü eTè<ÛäTe⁄>± @ø£Ø‹˝À yÓT\¢>±

ñ#êÃ«düeTT dü\TŒeTT. e⁄ XÊ«düqT ì\T|ü⁄>∑*–q+‘·ùd|ü⁄ ≈£î+uÛÑø£eTT

#˚j·TTeTT. ‘·s¡Tyê‘· ¬s+&ÉT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\ >∑T+&Ü XÊ«düqT

yÓ\T|ü\≈£î e<ä\TeTT.

ñ#êÃ«düìXÊ«düeTT\T dü\TŒq|ü⁄&ÉT ñ|üõVü≤«qT bÕøÏ åø £eTT>±

eT÷j·TTeTT. Ç~ •s¡düT‡ q+<ä* ñwüíeTTqT ‘=\–+#·TqT. »sƒ¡sê–ï

eè~›j·T>∑TqT. >=+‘·T≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<äT\T ≈£L&É qj·TeT>∑TqT.

9. õVü≤«Á>∑eTT n+–*ì ‘ê≈£îq≥T¢ Hê\Tø£qT eT&ÉTe⁄eTT. ‘·s¡Tyê‘· á\

X¯ã›eTT‘√ H√Ï >∑T+&É >±*ì |”\TÃeTT. XÊ«düqT ≈£î+_+∫, ‘·<äT|ü]

¬s+&ÉT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\qT+&ç yÓT\¢>± XÊ«düqT e<ä\TeTT. Bìì

d”æ‘êÿ] j·T+<äTs¡T. <ä+‘·eTT\qT >∑Ïº>± _–+∫ H√Ï <ë«sê ≈£L&É

>±*ì |”\Ãe#·TÃqT. ‘·<äT|ü] XÊ«düqT ì*Œ Hêdæø± <ë«sê ìXÊ«düeTT

dü\TŒeTT. d”‘êÿ] <Vü≤eTTq ñwüíeTT ‘·–Z+#·TqT. m+&Éø±\eTTq dæ‘êÿ]

ÁbÕD≤j·÷eTeTTqT nuÛÑ´dæ+|üe#·TÃqT. n~ Äø£*ì, <ä|æŒø£qT,

n\dü≥qT, ìÁ<äqT ‘=\–+#·TqT. n~ <˚Vü≤eTTq≈£î q÷‘·q JeqeTT

H√dü>∑TqT. ã\eTT H=dü>∑TqT.

10. ô|<äe⁄\qT <ëÏ ø=+#ÓeTT eTT+<äT≈£î Hê\T≈£qT ñ+∫ <ëìì >=≥ºeTT

e … eT&ÉTe⁄eTT. á\ X¯ã›eTT‘√ H√Ï <ë«sê >±*ì ˝ÀìøÏ ˝≤>∑TeTT.

- 178- - 179-

‘·s¡Tyê‘· XÊ«düqT ì\T|ü⁄eTT. ‘·s¡Tyê‘· ¬s+&ÉT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT\

<ë«sê >±*ì yÓT\¢>± yÓ\T|ü\≈£î |ü+|ü⁄eTT. á ÁbÕD≤j·÷eTeTT

ñwüíeTTqT ‘·–Z+#·TqT. s¡ø£ÔeTTqT X¯ó~›#˚j·TTqT. <ëì Á|üjÓ÷»qeTT\T

ªªdæ‘êÿ]µµ Á|üjÓ÷»qeTT\TqT b˛\TqT.

11. m&ÉeT Hêdæø± s¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü >±*ì ˝ÀìøÏ |”\TÃeTT. ¬s+&ÉT

Hêdæø±s¡+Á<ÛäeTT\qT eT÷dæ Á|üj·÷dü Ò≈£î+&Ü >±*ì ì\TŒeTT. ‘·<äT|ü]

yÓT\¢>± >±*ì e<ä\TeTT. ≈£î+uÛÑø£eTT ø±\ eé~Ûì ˙e⁄ n~Ûø£eTT>±

ô|+#·TeTT. á ÁbÕD≤j·÷eTeTT, yÓT<ä&ÉT Jeø£DeTT\qT Xó<ä› |üs¡T#·TqT

ã*wüyÓTTqs¡TÃqT. n~ yê‘·s√>∑eTTqT bı>=≥TºqT. Áù|e⁄\+<ä* ÁøÏeTT\qT

HêX¯qyÓTTqs¡TÃqT.

12. eT÷\ã+<Û äeTT, C≤\+<Û äs ¡ ã+<Û äeTT, ñ&Ü´D ã+<Û äeTT á

eT÷&ç+Ïø£\sTTø£. Ç~ dæ<ë›düqeTTq ≈£Ls¡TÃ+&ç á ÁbÕD≤j·÷eTeTTqT

nuÛÑ´dæ+#·e˝…qT.

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTq>± Ç+Á~j·TeTT\qT <ëÏ yêÏ $wüj·TeTT\ qT+&ç

yÓqTø£≈£î Á‹|ü≥ Òø£ Ç+Á~j·TeTT\qT $wüj·TeTT\qT+&ç y˚s¡T #˚j·TT≥.

jÓ÷>∑ $<ë´]ú Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT q+<äT HÓ\ø=ìq|ü⁄&˚ yêdüÔeyÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£

J$‘·eTT n+f… n+‘·s¡+–ø£ JeqeTT yÓTT<ä*&ÉT≥. Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT

Ç+Á~j·TeTT\ jÓTTø£ÿ ãVæ≤s¡TàK Á|üeè‘·TÔ\qT n<äT|ü⁄˝À qT+#·TqT.

yT<Ûë$jÓÆTqqT n‘·&ÉT m+‘· ã*wüßº&Ó’qqT n‘·ì #·\qo\yÓTÆq Ç+Á~j·TeTT\T

n‘·ì eTqdüT‡qT ã\e+‘·eTT>± ≤>∑Tø=ìb˛e⁄qT. Á|ü‘ê´Vü‰s¡ nuÛ≤´düeTTq≈£î

n~Ûø£yÓTÆq zs¡TŒ, ø±s¡ Bø£å nedüs¡eTT. n~ Ç+Á~j·TeTT\qT |üÏº#·÷#Ó&ç

•ø£åD. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ düVü≤ø±s¡eTT Ò≈£î+&Ü Ç+Á~j·TeTT\T @ |üìj·TT

#˚j·TC≤\e⁄. ˙e⁄ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+∫q#√ Ç+Á~j·TeTT\T >∑÷&É

ìÁ>∑Væ≤+|üã&ÉTqT. Ç+Á~j·TeTT\ ìÁ>∑Vü≤eTT nq>± dü+|üPs¡ íyÓT Æq

@ø±Á>∑‘ê∫‘·ÔeTT. eTqdüT‡, ÁbÕDeTT, Ç+Á~j·TeTT\qT Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT

#˚j·TTeTT. Bìì Á|ü‘ê´Vü‰s¡Á‘·j·TeTT n+<äTs¡T. Ç~ #ê˝≤ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~.

≈£Ls¡àeTT (‘êuÒ\T) ‘·q n+>∑eTT\qT nìï yÓ’|ü⁄\ qT+&ç ˝ÀìøÏ ˝≤>∑Tø=qT

#·+<äeTTq jÓ÷>∑ $<ë´]ú ‘·q düπs«+Á~j·TeTT\qT $wüj·TeTT\ qT+&ç

Á|ü‘ê´Vü‰s¡yÓTTqs¡TÃqT. n|ü&ÉT n‘·ì ãT~∆ ì\Tø£&É>± j·TT+&ÉTqT.

düeTTÁ<äeTT˝À ‘·TbòÕqT z&ÉqT Ç≥Tq≥T ø=≥Tºø=qTq≥T¢ #˚j·TT #·+<äeTTq

>∑T|üÔyÓTÆq ø√]ø£\T ÁãeTD o\yÓTÆq Ç+Á~j·TeTT\qT, eTqdüT‡qT rÁeeTT>±

$πøå|üyÓTT+~+#·TqT. n+<äTe\q C≤Á>∑‘· yÓT\T≈£îe>± qT+&ÉTeTT.

düs¡«ø±\eTT\+<äT, $y˚ø£ eTHÓ&ç Äj·TT<äeTT‘√ düø£\ ÁbÕ|ü+∫ø£ nqedüs¡

ø±eTeTT\qT ìs¡÷à*+|ü⁄eTT. Ä düs¡«ø±\eTT\+<äT nÁ|üeT‘·TÔ&ÉyÓ ’

j·TT+&ÉTeTT. yÓ’sê>∑éTHÓ&ç ø£s¡yê\eTT‘√ m|üŒÏø£|ü&ÉT rdæy˚j·TT

#·T+&ÉTeTT. Ç~ Ä‘·à dü+j·TeTeTTqT >∑÷]Ãq ndü\T s¡Vü≤dü eTT. nuÛ≤´dü

ø±\eTTq Ç+Á~j·TeTT\T yêÏ $wüj·TeTT\ #Ó+‘·≈£î n&É$ ø√&Óe …, eTs¡\

eTs¡\ |üs¡T¬>‘·TÔ#·T+&ÉTqT. yêìì |ü⁄q:|ü⁄q: Á|ü‘ê´Vü‰s¡yÓTTqs¡TÃeTT. ˙≈£î

rÁeyÓ’sê>∑ eTTqï#√ ˙e⁄ Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTqT düT\uÛÑeTT>± nuÛÑ dæ+|ü>∑\e⁄.

yÓ’sê>∑éTT Ç+Á~j·TeTT\≈£î $s√~Û. yÓ’sê>∑éTT Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTq≈£î

ÁbÕD$TÁ‘·T&ÉT. eTÚqeTT, $T‘êVü‰s¡eTT, Ädüq»j·TeTT, yÓ’sê>∑éTT,

düÁø£eTyÓTÆq ÁbÕD≤j·÷e÷uÛ≤´düeTT, düVü≤qeTT, ‘·è|æÔ, ø±s¡´Bø£å, <äè&É‘·,

ÁãVü≤à#·s¡éTT, @ø±+‘·‘· Çeìïj·TT Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTq≈£î düVü‰ø±s¡T\T.

ÁbÕD≤j·÷e÷uÛ≤´düeTT Ç+Á~j·TeTT\qT |ü\#·q|ü]∫ jÓ÷>∑$<ë´]úì

Á|ü‘ê´Vü‰s¡ nuÛ≤´düeTTq≈£î Äj·T‘·Ô|üs¡T#·TqT. Äs¡+uÛÑeTT˝À Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT

E>∑TbÕ‡eVü≤eTT>± qT+&ÉTqT. ‘·s¡Tyê‘· n~ ∫‘·Ôs¡+»ø£eTT>±qT+&ÉTqT.

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT eTH√ã\eTTqT n+‘·s¡ Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔì ô|+bı+~+#·TqT.

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTq düTÁ|ü‹wüßº‘·T&Ó’q yêì eTqdüT‡qT @~j·TT ø£\‘·ô|≥ºC≤\<äT.

yê&ÉT |ü&Éø£ô|’ |üs¡T+&É>±H˚ >±&ÛÉìÁ<ä ÀìøÏ b˛>∑\&ÉT. HÓb˛*j·THé eT]j·TT

>±+BÛJ Ç≥T¢ #˚j·T>∑*–j·TT+&ç]. ndæús¡yÓTÆq ÄdüqeTT, $wüj·÷dü≈£îÔ …’q

yê]‘√ n~Ûø£eTT ø£*j·TT≥, $T‹MT]q ÁX¯eT, $T‹MT]q ÄVü‰s¡eTT,

n~Ûø£eTT>± e÷≤¢&ÉT≥, |üs¡T\ $wüj·TeTT\ ‘Ó*dæø=qT≥˝À $T‹MT]q

≈£î‘·÷Vü≤\eTT Ç$j·Tìïj·TT Á|ü‘ê´Vü‰sêuÛ≤´düeTTq Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT\T.

yÓ’sê>∑ eTT ø°åDÏ+∫q#√, nuÛ≤´düeTTq Á|üeT‘·Ô‘·j·TTqï#√ Ç+Á~j·TeTT\T

eTs¡\ n\¢]#˚j·TTqT. uÛÑ≈£îÔ&ÉT Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTqT nuÛÑ dæ+|ü&ÉT n‘·&ÉT ‘·q

kÕ«$Tì nìï edüTÔe⁄\+<äT <ä]Ù+#·TqT. C≤„qjÓ÷– ≈£L&Ü Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTqT

- 180- - 181-

nuÛÑ´dæ+|ü&ÉT. n‘·&ÉT HêeT s¡÷|üeTT\qT ìùw~+#·TqT. ‘êqT düø£\

edüTÔe⁄\˝À >∑T|üÔyÓTÆj·TTqï Ä‘·à‘√ ‘ê<ë‘·àéTì uÛ≤$+|ü j·T‹ï+#·TqT.

sê»jÓ÷– jÓTTø£ÿπs dü+ø£\Œ |üPs¡«ø£eTT>± Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTTqT nuÛÑ dæ+#·TqT.

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT $Hê ˇπøkÕ] <Ûë´q nuÛ≤´düeTTq≈£î >∑+‘·T\T y˚j·TT

jÓ÷>∑$<ë´]ú <Ûë´qeTTq ¬>\T|ü⁄ dæ~›+#·&ÉT. mø£ÿ&É Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT eTT–j·TTH√

mø£ÿ&É <Ûës¡D yÓTT<ä*&ÉTH√ ‘Ó\T|ü⁄≥ ø£wüºeTT.

eTqdüT‡˝À dü‘·«eTT, s¡»düT‡, ‘·qTdüT‡ Á‹>∑TDeTT\T ø£\e⁄. ø±eTeTT,

Áø√<ÛäeTT, ˝ÀuÛÑeTT, ndü÷j·T, >∑s¡«eTT, nVü≤+ø±s¡eTT, sê>∑<˚«wüeTT\T

eTqdüT‡q+<ä* nìï ø√]ø£\T q•+∫q|ü⁄&ÉT mqï&ÉT $ÁXÊ+‹ ms¡T>∑ì eTqdüT‡

Á|üXÊ+‘·eT>∑TqT. kÕ«s¡ús¡Væ≤‘·ùde, uÛÑ>∑eHêïeT»|üeTT, Ç+Á~j·TìÁ>∑Vü≤eTT,

dü<Ûë#ês¡eTT, <Ûë´qeTT Mì#˚ eTqdüT‡ X¯ó<ä∆eT>∑TqT. dü‘·«eTT‘√ ì+&çq

eTqdüT‡qT X¯ó<ä›eTqdüT‡ Òø£ ìs¡à\eTqdüT‡ n+<äTs¡T. s¡»düT‡‘√ ì+&çq

eTqdüT‡ nX¯ó<ä›eTqdüT‡ Òø£ ìs¡à\eTqdüT‡ n+<äTs¡T. s¡»düT‡‘√ ì+&çq

eTqdüT‡ nX¯ó<ä∆eTqdüT‡ n+<äTs¡T. eTqdüT‡ <˚ìì >∑T]+∫ rÁeeTT>±

dü+ø£*Œ+#·TH√ n~ <ëì Äø£è‹ì <ë\TÃqT. ˙e⁄ @ <˚e‘ê ø±s¡ eTTqT

>∑÷]Ã Ä˝À∫+‘·Ty√ n~ Ä <˚e‘ês¡÷|üeTT <ë\TÃqT. ˙yÓ≥T¢ uÛ≤$+‘·Ty√

nf…¢ njÓT´<äe⁄. Ç~ Áø£eTyÓTÆq e÷qdæø£ ìj·TeTeTT.

C≤Á>∑<äedüú˝À eTqdüT‡ yÓT<ä&ÉT˝À $ÁX¯$T+#·TqT. dü«bÕïedüú˝À n~

ø£+sƒ¡eTTq $ÁX¯$T+#·TqT. >±&ÛÉ ìÁ<ä À n~ Vü≤è<äj·TeTTq $ÁX¯$T+#·TqT.

<˚Vü≤eTT, eTqdüT‡ MÏøÏ ø£\T|ü⁄ø=*øÏ ÁbÕDeTT, ÁbÕDeTTqT (Ms¡ X¯øÏÔì)

ìÁ>∑Væ≤+∫q#√ ˙e⁄ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+|ü>∑\T>∑T<äTe⁄. ˙e⁄ eTqdüT‡qT

ìÁ>∑Væ≤+∫q#√ ˙e⁄ ÁbÕDeTTqT ≈£L&É ìÁ>∑Væ≤+|ü>∑\e⁄.

$X¯«eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ kÕs¡«»˙q eTqdüT‡. n~ Á|üC≤„r‘·

eTqdüT‡, dü+kÕÿs¡eTT\ìïj·TT ∫‘·ÔeTTq qD–j·TT+&ÉTqT. ø£ düeTj·TeTTq

ˇø£ÿ $wüj·TeTTqT e÷Á‘·y˚T eTqdüT‡ ne<Ûës¡D #˚j·T>∑\&ÉT. ÁbÕD≤j·÷eT

nuÛ≤´düeTT, eTH√ìX¯Ã\‘·qT bı+<äT≥≈£î kÕj·T|ü&ÉTqT. ˙ Ä‘·à≈£î, ˙

<Vü≤eTTq≈£î eT<Ûä qT+&ÉT $uÛÑõ+#·T ≈£î&É eTT eTqdüT‡. eTqdüT‡ ôd’Hê´~Û|ü‹.

Ç+Á~j·TeTT\T ôd’ì≈£î\T, nVü≤+ø±s¡eTT eT]j·TT n]wü&É«s¡ZeTT\T eTqdüT‡

jÓTTø£ÿ nqT#·s¡T\T. e÷qe⁄&ÉT, eTqdüT‡qT ø£ _+<äTe⁄ô|’ \>∑ïeTT #j·TT≥#

$y˚ø£, yÓ ’sê>∑éTT\#˚ eTqdüT‡qT ìÁ>∑Væ≤+#·e#·TÃ. yÓ ’sê>∑éTq>±

Ç+Á~j·TuÛÀ>∑eTT\ jÓTTø£ÿ nHêdüøÏÔ. nX¯ó<ä∆ eTqdüT‡qT, X¯ó<ä∆ eTqdüT‡‘√

ìs¡÷à*+#·TeTT. eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ düVü‰ø±s¡eTT˝Ò≈£î+&Ü Ç+Á~j·TeTT\T

j˚T$Tj·TT #˚j·TC≤\e⁄. ã\e+‘·eTT>± nX¯ó<ä ∆ dü+ø£\ŒeTT\qT

bÕs¡Á<√\T≥≈£î j·T‹ï+|ü≈£îeTT.

nX¯ó<ä∆ dü+ø£\ŒeTT, X¯ó<ä∆ dü+ø£\ŒeTT e\q ìs¡÷à\eT>∑TqT. eTqdüT‡

ã+<ÛëìøÏ, yÓ÷øå±ìøÏ eT÷\eTT. á ÁbÕ|ü+∫ø£ JeqeTTq≈£î Ä\+uÛÑqeTT,

ø√]ø£ nqTq~ Ç+<ÛäqeTT. dü+ø£\ŒeTT nqTq~ n–ï. ø±eTeTT j·THÓ&ç

Ç+<ÛäqeTT ‘=\–+∫q#√ dü+ø£˝≤Œ–ï n|ü&˚ Ä]b˛e⁄qT. eTqdüT‡

eTVü‰kÕ>∑s¡eTT e+Ï~. dü+ø£\ŒeTT\T n\\ e+Ï$. eTqdüT‡

d ü+ø £*Œ+# · TqT. ãT~ › ìX ¯ ÃsTT+# · TqT. nV ü ≤+ø±s ¡eTT ,

nVü≤+uÛ≤eeTTH=+<äTqT. ∫‘·ÔeTT »„|æÔ#˚j·TTqT, düà]+#·TqT. eTqdüT‡

ñqï#√≥ ÁbÕDeTT+&ÉTqT. ÁbÕDeTTqï#√≥ eTqdüT‡ ñ+&ÉTqT. C≤Á>∑<äedüú,

dü«bÕïedüú, düTwüßbÕÔedüú nqTq$ eT÷&ÉT eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ y˚~ø£\T. e÷qdæø£

ø£s¡à\T ì»yÓTÆq ø£s¡à\T. dü+ø£\ŒeTT ì»yÓTÆq ø£s¡à. |üì˝À e÷¬sŒ eTqdüT‡q≈£î

e÷s¡TŒ.

Á‹>∑TDeTT\T

dü‘·«, s¡CÀ, ‘·eT, eT÷&ÉT >∑TDeTT\T #˚j·TT |üqT\T ˙e⁄ ‘Ó*dæø=qT≥

n‘êéX¯ ø£eTT. Á‹>∑TDeTT\qT <ëÏq yês¡T |üPs¡íjÓ÷–. Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ

Á‹>∑TDeTT\T e÷qe⁄ì yÓ÷Væ≤‘·Tì >±$+∫ n‘·ìì dü+kÕs¡eTTq≈£î

ø£Ïºy˚j·TTqT. á Á‹>∑TDeTT\T yêdüÔeeTT˝À Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ eT÷\

|ü<ës¡úeTT\T. n$ nìï|ü<ës¡úeTT\≈£î eT÷\eTT\T. Á‹>∑TDeTT\qT

n‹Áø£$T+|ü⁄eTT. e⁄ kÕ«+‘·Á‘· eTTqT dæ~∆ì neTè‘·‘·«eTTqT ã&Éj·TT<äTe⁄.

dü‘·‡+>∑eTT e\q düÅ<äZ+<∏ä |üsƒ¡qeTT e\q dü‘·«>∑TDeTT eè~∆H=+<äTqT.

dü‘·«eTT e÷qe düTK dü+>∑eTT#˚ ã+~Û+#·T#·Tqï~. s¡»düT‡ ÁbÕ|ü+∫ø£

ø√]ø£\j·T+<äT n_Û˝≤wü ø£*–+∫ e÷qe⁄ì ã+~Û+#·TqT. ‘·eTdüT‡

ÁbÕDT\j·T+<äT yÓ÷Vü≤eTTqT ø£\T>∑CÒdæ e÷qe⁄ì ã+~Û+#·TqT. Á‹>∑TDeTT\T

ìXÃ\ dæú‹˝ÀqTqï|ü⁄&ÉT Á|üø£è‹ >∑TDkÕeT´ nedüú À qT+&ÉTqT. ÄyÓT <e⁄ì˝À

©qeT>∑TqT. n|ü&ÉT Á|ü|ü+#·eTT e´ø£ÔeTT ø±<äT. ˇø£ düŒ+<äqeTT

ãj·T\T<˚s¡TqT. >∑TDeTT\˝À ø£\‘· #Ó\πs>∑TqT. >∑TDeTT\ kÕe÷édüú ø£\‘·

#Ó+<äTqT. n|ü&ÉT Á|ü|ü+#·eTT e´ø£Ô s¡÷|üeTTq≈£î e#·TÃqT.

<Ûës¡D

1. <Ûës¡D j·Tq>± @ø±Á>∑‘·. u≤Vü≤´edüTÔe⁄ ô|’qH√ Òø£ n+‘·]ø£ _+<äTe⁄

ô|’qH√ eTqdüT‡qT \>∑ïeTT #˚j·TT≥≈£î <Ûës¡Dj·T+<äTs¡T.

2. @ø±Á>∑‘· πøe\eTT ø£ e÷qdæø£ ø±s¡ eTT. <ëìøÏ eTqdüT‡ n+‘·s¡eTT>∑

‹s¡T>∑T≥ nedüs¡eTT.

3. ˙e⁄ ˙ eTqdüT‡qT |ü+Á&Ó+&ÉT ôdø£qT\T πø+Á~ø£]+|ü CÒdæq#√ ˇø£

<Ûës¡Dj·T>∑TqT. n≥Te+Ï 12 <Ûës¡D\T ˇø£ <Ûë´qeTT n>∑TqT.

n≥Te+Ï 12 <Ûë´qeTT\T ˇø£ düe÷~Û n>∑TqT (düs√«‘·ÿèwüºyÓTÆq

#Ó’‘·q´eTT) n≥Te+Ï 12 düe÷<ÛäT\T ø£ ‘·TØj·TeT>∑TqT. n≥Te+Ï

12 ‘·TØj·TeTT\T ˇø£ ‘·T]j·÷r‘·eTT n>∑TqT.

4. ne<ÛëqeTTqT n\es¡T#·Tø=qTeTT, ˙≈£î eT+∫ <Ûës¡D ø£\T>∑TqT.

5. Á|üXÊ+‘· ∫‘·ÔeTT <Ûës¡D≈£î jÓ÷>∑ yÓTÆq~. eTqdüT‡qT Á|üXÊ+‘·eTT>±

qT+#·TeTT.

6. nqedüs¡ ø√]ø£\qT, ø±sê´#·s ¡DeTT\qT ‘·– Z+#·Tø=qTeTT.

qe˝≤|üsƒ¡qeTT, yêsêÔ |üÁ‹ø£\qT #·<äTe⁄≥, dæìe÷≈£î yÓfi¯ó¢≥, Ï.$.ì

#·÷#·T≥ e÷ìq#√ ˙e⁄ ñ‘·ÿèwüºyÓTÆq <Ûës¡D #˚j·T>∑\e⁄.

7. »|üeTT (uÛÑ>∑eHêïeTeTT\qT |ü⁄qXÃ]+#·T≥), ø°s¡Ôq (uÛÑ>∑eHêïeTeTTqT,

n‘·ì yÓ’uÛÑeeTTqT >±qeTT #˚j·TT≥) <Ûës¡D n_Ûeè~∆ #˚j·TTqT.

8. <Ûës¡D≈£î zs¡TŒ‘√ >∑÷&çq Bs¡Èø£è‘· nuÛ≤´düeTT ÄeX¯ ø£eTT.

9. ˇø£ÿ ~qeTT >∑÷&É nuÛ≤´düeTTqT e<äT\≈£îeTT. eTs¡\ ô|’øÏ Ò#·T≥

ãVüQø£wüºeTT.

10. ãT>∑Z\T>± Ò#·T#·Tqï dü+ø£\ŒeTT\qT Ä|ü⁄eTT. uÛ≤e ‘·s¡+>∑eTT\qT

Á|üXÊ+‘·|üs¡T#·TeTT. n|ü&˚ ˙e⁄ <Ûës¡D dü\Œ>∑\e⁄.

11. ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À eT÷]Ô s¡÷|üeTTô|’, |üPe⁄, ãT<ä›$Á>∑Vü≤eTT, dü«|üï ∫‘·Ôs¡Te⁄,

Vü≤è<äj·T CÀ´‹, ø£ eTVü‰‘·Tàì ∫‘·Ôs¡Te⁄qT, sTTwüº<e‘·, Mìô|’ <Ûës¡D

#˚j·TTeTT.

12. uÛÑ≈£îÔ\T Vü≤è<äj·TeTTq <Ûës¡D #˚j·TT<äTs¡T. sê»jÓ÷>∑T\T eTqdüT‡q≈£î

kÕúqyÓTÆq ø£qTu§eTà\ eT<Ûä Á|ü<˚X¯eTTq <Ûës¡D #˚j·TT<äTs¡T. Bìì

- 182- - 183-

Á‹≈£L≥eTT Òø£ uÛÑè≈£îÏ n+<äTs¡T. y˚<ë+‘·T\T, •s¡eTTô|’ >±ì Òø£

Á‹≈£L≥eTTq>±ì <Ûës¡D #˚j·TT<äTs¡T.

13. @<ì düTKø£s¡yÓTÆq ÄdüqeTTô|’ ≈£Ls√Ãì sTTwüº <e‘· jÓTTø£ÿ |ü≥eTTqT

˙jÓT<äT≥ qT+#·Tø=ì ø£qTï˝≤s¡Œø£ #·÷&ÉTeTT. ‘·s¡Tyê‘· ø£qTï\T

eT÷dæø=ì ˙ Vü≤è<äj·T eT<Ûä eTTq >±ì, ÁuÛÑ÷eT<Ûä Á|ü<˚X¯eTTq >±ì

<ëìì #·÷&ÉTeTT. eTH√<äs¡ÙqeTT qT+&ç ∫‘·Ôs¡Te⁄ eHÓï ‘·]–q|ü⁄&ÉT

ø£qT\T ‘Ós¡∫, eTs¡\ Ä |ü≥eTTqT ø£qTï˝≤s¡Œø£ #·÷&ÉTeTT. ø=ìï

ø£åDeTT\ |æ<ä|ü HÁ‘·eTT\TqT eT÷düTø=ì eTs¡\ eTs¡\ nfÒ¢ #j·TTeTT.

14. ˙ jÓT<äT≥ n<ä›eTT qT+#·Tø=ì n+<äT˝À ˙ |üsêes¡Ôq ÁuÛÑ÷eT<Ûä´

Á|ü<˚X¯eTTq <Ûës¡D #˚j·TTeTT (Ç~ dü÷|òæ dü+‘·T\ |ü<ä›‹).

15. Á‹≈£L≥eTTô|’ Á|ü>±&É <Ûës¡D j·TTqï|ü&ÉT e⁄ n‘· +‘· Äq+<äeTTqT,

Ä<Ûë´‹àø£ Á|üeT‘·Ô‘·qT nqTuÛÑ$+‘·Te⁄ e⁄ <Vü≤eTTqT, |ü]düs¡eTT\qT

eTs¡‘·Te⁄. ÁbÕDeT+‘·j·TT ˙ •s¡düT‡q≈£î rdæø=ìb˛ã&ÉTqT.

16. Á‹≈£L≥eTT eTqdüT‡q≈£î kÕúqeTT. Bìô|’ <Ûës¡D #j·TT≥ e\q eTqdüT‡

düT\uÛÑeTT>± ìÁ>∑Væ≤+#·ã&ÉTqT.

17. ˙ eTT≈£îÿ s¡+Á<ÛäeTT˝Àì XÊ«dü (k˛Vü≤+ X¯ã›eTT) ô|’ ˙e⁄ <Ûës¡D

#˚j·Te#·TÃqT. ñ#êÃ«dü düeTj·TeTTq ªªk˛µµ ìXÊ«dü düeTj·TeTTq

ªªVü≤+µµ

ñ+&ÉTqT.

18. ˙e⁄ J$‘·eTTq @ s¡+>∑eTTqHÓ’qqT $»j·TeTT kÕ~Û+|üø√s¡T<äTy˚ì,

˙e⁄ ‘·|üŒø£ <Ûës¡DqT ∫‘Ó’Ôø±Á>∑‘·qT n_Ûeè~› #˚düTø=qe\j·TTqT. n~

Ä<Ûë´‹àø£ ã\eTTq≈£î ñ<äZeT kÕúqeTT. C≤„q eT+~s¡eTTqT ‘Ós¡#·T≥≈£î

<Ûës¡D ˇø£ >∑Ts¡T ø°\ø£eTT.

e÷qe⁄&ÉT ‘·q j·T+<äTqï X¯≈£îÔ\qT $y˚ø£eTT‘√ Á|üjÓ÷»qø£s¡eTT>±

ñ|üjÓ÷–+#·T $<ÛëqeTTqT Hs¡TÃø=qT≥¬ø’ @y√ Áø=‘·ÔÁø=‘·Ô |ü]XÀ<Ûäq\T

#˚j·TTq+‘· es¡≈£î y˚∫j·TT+&Éqø£ÿs¡ Ò<äT. düècÕ˜ ~ qT+&ç Á|ü‹ J$

J$‘· $<ÛëqeTTq≈£î #Ó+~q e÷qe⁄q≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT ‘·\+|ü⁄‘√ Á|üø£è‹

‘·q+‘· ‘êH˚ ñ|ü<˚X¯eTT\>∑T ô|≈£îÿ ñ<ëVü≤s¡DeTT\T eT]j·TT

bÕsƒ¡eTT\‘√ ì+&çj·TTqï~. Á|üø£è‹ì |ü]o*+∫q+<äT e\¢ Á|üø£è‹˝À

- 184- - 185-

>∑\ Á|ü‹ X¯øÏÔ, <ëìì Ç#êÃqTkÕs¡eTT>± Á|üeVæ≤+|üCÒdæq|üŒÏ ø£+fÒ,

@ø√qTàKeTT>± Á|üeVæ≤+|üCÒdæq|ü⁄&ÉT m≈£îÿe X¯øÏÔXÊ*>± e⁄+&ÉTqT. á

$<ÛäeTT>± düMTø£]+|üã&çq XøÏÔ‘√ ‘êqT yê+∫+∫q edüTÔe⁄ Ò<ë \ø£å eTT

Ò<ë ø±s¡ eTTqT &Ûûø=qT≥j˚T <Ûës¡D j·Tqã&ÉTqT. á Ø‹ì @ø°ø£s¡D

yÓTTq]Ã $ìjÓ÷–+|üã&çq X¯øÏ Ô e\¢ ø=~› ø±\eTT˝ÀH˚ ø=~›

Á|üj·T‘·ïeTT‘√H˚ $T≈£îÿ≥eT>∑T |òü*‘·eTT \_Û+#·>∑\<äT.

14. <Ûë´qeTT

<Ûë´qeTT ` ì]«wüj·T+ eTq

˙e⁄ edüTÔe⁄ô|’ <Ûë´qeTT dü\TŒ<äTy√ Ä edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ nK+&ÉyÓTÆq C≤„q

Á|üyêVü≤eTT <Ûë´qeTT n+<äTs¡T. <Ûë´qeTT <Ûës¡DqT yÓ+ã&ç+#·TqT. <Ûës¡D

<Ûë´qeT+<äT ©qeT>∑TqT.

<Ûë´qeTT jÓ÷>∑ ìÁX‚DÏj·T+<äT @&ÉeyÓT≥Tº. ˙e⁄ <Ûës¡D, <Ûë´q,

düe÷<äT\qT πø|ü] nuÛÑ dæ+∫q#√ <ëìì dü+j·TeTeTT nì |æ\T‘·Ts¡T.

düπs«+Á~j·TeTT\ $wüj·TeTT\qT+&ç eTqdüT‡qT eTTø£ÔeTT#˚j·TT≥j˚T

<Ûë´qeTT. <Ûë´q düeTj·TeTTq eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì ô|’qH˚ ìedæ+#·TqT.

˙e⁄ nqT~qeTT ns¡>∑+≥ùd|ü⁄ <Ûë´qyÓTTq]Ãq#√ Á|üXÊ+‘· ∫‘·ÔeTT‘√

Ä<Ûë´‹àø£ ã\dü+j·TT‘·T&ÉyÓ’ Jeq düeTs¡eTTqT m<äTs=ÿq >∑\T>∑T<äTe⁄.

<Ûë´qeTT düø£\ <äT:KeTT\qT u≤<Ûä\qT, XÀø£eTT\qT dü+Vü≤]+#·TqT. eT]j·TT

eTqdüT‡q≈£î, Hê&ÉT\≈£î ã\eTT H=dü>∑T n‹X¯øÏÔeT+‘·yÓTÆq Wwü<Ûä sê»eTT.

<Ûë´q düeTj·TeTTq ~e´X¯øÏÔ kÕ<Ûä≈£îì˝ÀìøÏ <Ûësêfi¯eTT>∑ Á|üeVæ≤+∫ n‘·ì

eTqdüT‡Hê&ÉT\T, Ç+Á~j·TeTT\T, <˚Vü≤eTT eTTqï>∑Tyêìô|’ Væ≤‘·yÓTÆq

Á|üX¯+dü<ëj·Tø£yÓTÆq Á|üuÛ≤eeTTqT ø£*–j·TT+&ÉTqT. <Ûë´qeTT n<äT“¤‘·yÓTÆq

ì#ÓÃq. n~ <Ûë´ì+#˚ yê]ì uÛÑT$qT+&ç ~e´˝Àø±\≈£î rdæø=ìb˛e⁄qT,

eT]j·TT J$‘· s¡Vü≤dü´eTT\qT ô|øÏÿ+Ïì Á|ü$X¯<äeTT #˚j·TTq≥Te+Ï

ø°\ø£eTT. <Ûë´qeTT.

n+‘·sY C≤„qeTTqT ì‘ê´q+<ä <ÛëeTeTTqT Á|üy˚•+#·T≥≈£î <Ûë´qeTT

ø£yê≥eTTqT ‘Ós¡#·TqT. <Ûë´qdüeTj·TeTTq eTqdüT‡ Á|üXÊ+‘·eT>∑TqT.

HÓeTà~j·T>∑TqT, ìX¯Ã\eT>∑TqT. ø£ÿ n_ÛÁbÕj·TeTeTT eTqdüT‡qT ì+|ü⁄qT.

ˇø£ÿ ~qeTT˝À Òø£ ˇø£ yês¡eTT˝À Òø£ ˇø£ e÷düeTT˝À Á|ü>±&ÛÉ <Ûë´qeTT

ø£\T>∑<äT. ˙e⁄ #ê˝≤ ø±\eTT >∑Ïº>± b˛sê&Ée\j·TTqT. düVü≤q o\T&ÉyÓ’

j·TT+&ÉTeTT. Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTq¬ø’ rÁe yê+#·qT, rÁeeTTeTTø£å‘·«eTTqT,

rÁe yÓ’sê>∑´eTTqT n\es¡T#·Tø=qTeTT. Áø£y˚TD ˙e⁄ >±&ÛÉ <Ûë´qeTTq

düe÷~Ûj·T+<äT Á|üy˚•+‘·Te⁄. <ë´qeTT e\q dü+X¯j·TeTT\T Áø£y˚TD

ìyê]+|üã&ÉTqT. >∑Vü≤qyÓTq ø£ n+‘·sê«DÏ ≈£î <ë] #·÷|ü⁄qT. ‘·s¡Tyê‘·

jÓ÷>∑ ìÁX‚DÏ k˛bÕqeTTq yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ n&ÉT>∑Tô|≥Tº≥≈£î <ë]ì j·T+‘·≥

˙y˚ ‘Ó*dæø=+<äTe⁄. ÁbÕ‘·: ø±\eTTq 4 >∑+≥\ qT+&ç 6 >∑+≥\ eT<Ûä

n\yê≥T>± <Ûë´qeTT dü\TŒeTT. yê‘êes¡DeTT ôd’‘·eTT Á|üXÊ+‘·eTT>∑

qT+&ÉTqT. ˙e⁄ eT+∫ <Ûë´qeTTqT ã&Éj·TT<äTe⁄. ˇø£ Á|ü‘˚ ø£yÓTÆq <Ûë´q|ü⁄

>∑~ì @sêŒ≥T#˚dæø=qTeTT Ò<ë ˇø£ >∑~ eT÷\qT ‘Ós¡\‘√ <Ûë´q|ü⁄ >∑~>±

#˚dæø=qTeTT. ˙ <Ûë´qeTTq m≈£îÿe ÁX¯eT ø£*–q#√ ø=~› s√E\bÕ≥T

≈£Ls¡TÃ+&ÉT <Ûë´q düeTj·TeTTqT ‘·–Z+|ü⁄eTT. \|òüTT <Ûë´qeTTqT #˚j·TTeTT.

dü>∑TD <Ûë´qeTT

eTqdüT‡ <Ûë´ì+#·T≥≈£î ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À ˇø£ eT÷]ÔedüTÔe⁄ ÄeX¯ ø£eTT.

HêsTTwüº <˚e‘ê $Á>∑Vü≤eTTe+Ï~ ˇø£ eT÷]Ô Äø£è‹ô|’ <Ûë´q yÓTTqs¡TÃeTT.

Ç~ dü>∑TD <Ûë´qeTT. Ç~ düø£\ ø£fi≤´D XÀ_Û‘·T&É>∑T uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ <Ûë´qeTT.

˙e⁄ uÛÑ>∑e+‘·Tì s¡÷|üeTTô|’ <Ûë´ì+#·Tq|ü⁄&ÉT düs¡«XøÏÔeT‘·«eTT dü+|üPs¡í‘·«eTT,

X¯ó∫‘·«eTT, kÕ«‘·+Á‘· j·TeTT eTTqï>∑T |üs¡y˚TX¯«s¡Tì ø£fi≤´D >∑TDeTT\qT

∫+‘·q #˚j·TT#·÷, ˙ eTqdüT‡qT |üs¡y˚TX¯«s¡Tì bÕ<äeTT\ qT+&ç eTTKeTT

es¡≈£î >±ì eTTKeTT qT+&ç bÕ<äeTT\≈£î es¡≈£î >±ì Á‹|ü⁄ŒeTT.

ìs¡TZD <Ûë´qeTT

<Ûë´qyÓTTqs¡TÃq|ü⁄&ÉT ªªz+µµ qT ≈£L&É »|æ+#·e#·TÃqT. Vü≤dü«eTT>± ñ

#·Ã]+#·T≥# (∫qï~). z+ø±s¡eTT düø£\ bÕ|üeTT\qT <äVæ≤+#·TqT. Bs¡ÈeTT>±

ñ#·Ã]+#·T≥#˚ z+ø±s¡eTT yÓ÷ø£åeTTH=dü+>∑TqT. BÛs√È#·Ã]‘· Á|üDeeTT düø£\

dæ<äT∆\qT Á|ükÕ~+#·TqT. á @ø±ø£ås¡eTT ªªz+µµ qT ñ#·Ã]+#·T

q‘·&ÉT <Ûë´ì+#·T q‘·&ÉT Á|ü|ü+#·eT+<ä* düø£\ XÊÅdüÔeTT\qT <Ûë´ì+#·T#·÷

ñ#·Ã]+∫q yê&É>∑TqT. Ä~‘·T´ìj·T+<äT ‘˚»düT‡qT Òø£ #·+Á<äTìj·T+<ä*

ø±+‹ì Òø£ qø£åÁ‘·eTT\+<ä* yÓ’uÛÑeeTTqT <Ûë´qeTT dü*Œq#√ ìs¡TZD <Ûë´qeTT

n>∑TqT. ìsêø±s¡yÓTÆq yêj·TTe⁄ô|’ m&É‘Ó>∑ø£ Á‘ê≥ø£yÓTTqs¡TŒeTT. >±*ô|’

- 186- - 187-

<Ûës¡D jÓTTqs¡TŒeTT. yêj·TTe⁄ jÓTTø£ÿ düs¡«yê´|üø£ dü«uÛ≤eeTTô|’ <Ûë´ì+|ü⁄eTT.

Ç~ HêeT s¡÷|ü s¡Væ≤‘·yÓTÆq ÁãVü≤àjÓTTø£ÿ n<Ó’«‘· edüTÔe⁄ jÓTTø£ÿ düJe

dü‘·éTT jÓTTø£ÿ kÕøå±‘êÿs¡eTTq≈£î <ë]p|ü⁄qT. ñ#êÃdü«ìXÊ«düeTT\qT

>∑eTì+|ü⁄eTT. ˙e⁄ ªªk˛Vü≤+µµ X¯ã›eTTqT Ä\øÏ+‘·Te⁄. >±* ˝ÀìøÏ

|”\TÃq|ü⁄&ÉT ªªk˛µµ nìj·TT, >±*ì $&É#·Tq|ü⁄&ÉT ªªVü≤+µµ nìj·TT $+<äTe⁄.

ªªk˛Vü≤+µµ nq>± ªªn‘·&˚ H˚qTµµ XÊ«dü |üs¡e÷‘·à‘√ ˙jÓTTø£ÿ ‘ê<ë‘·àéTTqT

düàs¡D≈£î <Ó#·TÃqT. ì$TwüeTTq≈£î (15) k˛Vü≤+\ #=|üq Á|ü‹ ~qeTT

(24 >∑+≥\≈£î) ˙e⁄ ‘Ó*j·T≈£î+&É>∑H˚ 21,600 kÕs¡T ¢ k˛Vü≤+qT

»|æ+#·T#·THêïe⁄. Bìì y˚<äeTT\˝À n»|ü >±j·TÁ‹ n+<äTs¡T. á

eT+Á‘·eTTqT »|æ+#·Tq|ü⁄&ÉT <Ûë´ì+#·Tq|ü⁄&ÉT ˙e⁄ <˚Vü≤eTT ø±<äqTø=ì

|üs¡e÷‘·à‘√ ìqTï ˙e⁄ ‘ê<ë‘·àéTT #˚dæø=qTeTT.

<Ûë´HêqTuÛÑeeTT\T

<Ûë´q düeTj·TeTTq ô|’øÏ ˝Ò∫q≥Tº+&ÉT uÛ≤eq ˙e⁄ <˚Vü≤Á|ü»„≈£î

nr‘·T&Ée>∑T#·THêïeqT≥≈£î ˇø£ >∑Ts¡TÔ. ˙e⁄ <Ûës¡DqT, <Ûë´qeTTqT

nuÛÑ dæ+#·Tq|ü⁄&ÉT ≈£î ‘·|üŒø£ nH˚ø£ X¯≈£îÔ\T, dæ<äT∆\T ø£\T>∑TqT. á X¯≈£îÔ\qT

˙e⁄ …ø£ÿô|≥º≈£îeTT. ˙e⁄ MÏì yê&çq#√ |ü‘·qeT>∑T<äTe⁄. jÓ÷>∑|ü<∏äeTTq

dæ<äT›\T Á|ü‹ ã+<Ûäø£eTT\T nì Äø£s¡D\T ˙e⁄ >∑eTéTTqT #˚s¡≈£î+&Ü Òø£

düe÷~Ûì Á|üy˚•+|ü≈£î+&ÉCÒj·TTqT. yêdüÔeeTT˝À n<äT“¤‘·eTT nqTq~ Ò<äT.

˙e⁄ ø±s¡DeTTqT ‘Ó*dæø=qï|ü⁄&ÉT n<äT“¤‘·eTT nqTq~ kÕ<Ûës¡D dü+|òüT≥q

j·T>∑TqT. <Ûë´qdüeTj·TeTTq ˙≈£î n‘ê´q+<äeTT bÕs¡eX¯ eTT ø£\T>∑TqT.

˙≈£î ≈£åDBÛ|æÔ >∑*–q|ü⁄&ÉT uÛÑj·T|ü&É≈£îeTT. n~ n‘· +‘êq+<äeTTqT Áø=‘·Ô

nqTuÛÑeeT>∑TqT. ˙e⁄ <˚Vü≤Á|ü»„≈£î nr‘·T&ÉyÓ’q|ü&ÉT nqedüs¡eTT>±

ø£\‘·H=+<ä≈£îeTT. ˙ kÕ<ÛäqeTTqT Ä|ü≈£îeTT. BÛs¡T&Ée>∑TeTT. uÛÑ>∑yêqT&ÉT

ìqTïø±bÕ&ç ˙≈£î e÷s¡ZeTT #·÷|ü⁄qT. ø£åDB|æÔj·Tqq~ dü‘·éTT jÓTTø£ÿ

dü‘· <äs¡ÙqeTT. n~ ãTT‘·T+ãs¡ Á|ü»„. Ç~ dü+|üPs¡íyÓTÆq Äq+<äeTT ø±<äT.

nq+‘·eTTqT #˚]q|ü⁄&ÉT <Ûë´qeTT Ä–b˛e⁄qT. e⁄ X¯+KeTT, >∑+≥, |æ\¢q

Á>√$, ‘·+Áryê<ä eTT, MD, eTè<ä+>∑eTT, ‘·ô|Œ≥, |æ&ÉT>∑TeTTqï>∑T $$<ÛäeTT …’q

nHêVü≤‘· Hê<äeTT\qT Ä\øÏ+‘·Te⁄. ˙e⁄ ˙ ÁuÛÑ÷eT<Ûä´ Á|ü<˚X¯eTTq

Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq CÀ´‘·T\qT <ä]Ù+‘·Te⁄. n$ dü÷ø£åàyÓTÆq >∑Ts¡T‘·T\e+Ï$

Ò<ë dü÷s¡T´ì e …H√, qø£åÁ‘· #·+Á<ë<äT\ e …H√ ñ+&ÉTqT. n|ü&É|ü&ÉT

˙e⁄ s¡+>∑T s¡+>∑T\ ø±+‘·T\qT <ä]Ù+‘·Te⁄, n$ |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ ‘·‘·«eTT\

ø±+‘·T\ |üèB∏«‘·‘·«eTTq≈£î |üdüT|ü⁄ ø±+‹, »\‘·‘·«eTTq≈£î <Ûäefi¯ø±+‹,

n–ï ‘·‘·«eTTq≈£î mÁs¡ìø±+‹, yêj·TT ‘·‘·«eTTq≈£î <Ûä÷eT CÀ´‹ ˝Òø£

Ä≈£î|ü#·Ãì, Äø±X¯ ‘·‘·«eTTq≈£î ˙\ø±+‹ >∑\e⁄. á ø±+‘·T\qT ˝…ø£ÿ

CÒj·T≈£îeTT.

ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT e⁄ ãTTwüß\qT, eTVü‰‘·Tà\qT, Çwüº<e‘·qT, ì‘· dæ<äT›\qT,

dü÷ø£åàÁbÕDT\qT, <äèwæº>√#·s¡ Á|ü<XeTT\qT <ä]Ù+‘·Te⁄. ø=ÿø£ÿ|ü&ÉT >±*˝À

‘˚\e#·TÃqT. ˙ dü÷ø£åà X¯Øs¡eTT dü÷ú\ X¯Øs¡eTT qT+&ç y˚s¡T|ü&Ée#·TÃqT.

˙e⁄ dü÷ø£åà Á|ü|ü+#·eTTq, qø£åÁ‘· Àø£eTTq dü+#·]+‘·Te⁄. <Ûë´qeTTq yÓTT<äÏ

<äX¯ j·T+<äT Á|üy˚•+∫q yê]øÏ ‘˚*ø£ X¯Øs¡eTT, ø£eTàì ø£+sƒ¡eTT, ìs¡à\yÓTÆq

eTqdüT‡ n\ŒyÓTÆq eT÷Á‘· |ü⁄ØwüeTT\T ñ+&ÉTqT.

<Ûë´qeTTq Á|ü‹ ã+<Ûäø£eTT\T

ìÁ<ä, eTqdüT‡ ø£ À¢*‘·eT>∑T≥, $T‹MT]q ÄVü‰s¡eTT, nVü≤+uÛ≤$ø£

dü«uÛ≤$ø£ dü«uÛ≤eeTT, Çeìïj·TT <Ûë´qeTTq≈£î Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT\T. ìÁ<äqT

ÁbÕD≤j·÷eTeTT #˚‘·, $T‘êVü≤s¡eTT #˚‘·, ÄdüqeTT\#˚‘· »sTT+#·TeTT.

$wüj·÷dü≈£îÔ\ kÕ+>∑‘· eTT, $T‹MT]q ÄVü‰s¡eTT, nVü≤+uÛ≤e dü«uÛ≤eeTT,

Çeìïj·TT <Ûë´qeTTq≈£î Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT\T. $πøå|üeTTqT Á‘ê≥ø£eTT #˚‘·qT

»|üeTT #˚‘·qT »sTT+#·TeTT. ø√]ø£\qT yÓ’sê>∑ eTT <ë«sê »sTT+#·TeTT.

…’+–ø£ $wüj·TeTT\T, &ÉãT“, ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·TeTT\T Bìì >∑÷]Ã dü‘·‘·eTT

dü+uÛ≤wæ+#·TqÏº yê] kÕ+>∑‘· eTTqT $&ÉHê&ÉTeTT. ÄVü‰s¡eTTq $T‘·eTTqT

bÕÏ+#·TeTT. |ü]X¯ó<ä› dü÷Á‘·eTT\qT nqTdü]+#·TeTT.

s¡dükÕ«<äeTT <Ûë´qeTT˝À eTs=ø£ Á|ü‹ã+<Ûäø£eTT. õC≤„düTe⁄ ‘·≈£îÿe

s¡ø£|ü⁄ düe÷~Û Äq+<äeTTqT s¡T∫ #·÷∫ ‘êqT >∑eTéTTqT e&Édæ‹qì

uÛ≤$+#·TqT. Ç~ s¡dükÕ«<äeTT. ˙e⁄ s¡dükÕ«<äeTTqT n~Û>∑$T+∫ ì]«ø£\Œ

düe÷~Ûì #˚s¡T≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TeTT.

- 188- - 189-

<Ûë´q kÕ<Ûäq

rÁeeTT>± <Ûë´qeTT #˚ùd düe÷~Û dæú‹ ‘·«s¡>± bı+<ä>√s¡T#√ nsTT<äT

$wüj·TeTT\qT ÁX¯<ä›>± bÕÏ+#·e …qT. n$ 1) eTÚqeTT 2) ‘˚*ø£jÓÆTq

ÄVü‰s¡eTT 3) Äø£s¡D >∑\ ÁbÕø£è‹ø£ <äèX¯ eTT >∑\ @ø±+‘· yêdüeTT 4)

>∑Ts¡Te⁄‘√ e´øÏÔ>∑‘· dü+ã+<ÛäeTT eT]j·TT 5) #·\¢ì Á|ü<˚X¯+ nedüs¡eTT.

HÓ’‹ø£ J$‘·eTT >∑&ç|æq jÓT&É\ e÷Á‘·y˚T >±&ÛÉ <Ûë´q dæú‹ \_Û+#·>∑\<äT.

n≥T |æeTà≥ $yø£eTT yÓTT<ä\T>±>∑\ sTT‘·s¡ k˛bÕqeTT\T ≈£L&É e÷qdæø£+>±

ì]à+#·Tø=qe#·TÃqT. eTqdüT‡≈£î <Ûës¡DqT n\es¡∫, Ä |æeTà≥ <Ûë´qeTT

#˚j·Te#·TÃqT. ˙e⁄ HÓ’‹ø£ J$‘·eTTqT bÕÏ+∫q ø=\~, <Ûë´qeTT #˚dæq

ø=\~, »qq eTs¡D #·Áø£eTT qT+&ç ‘·|æŒ+#Ó&ç ì]«ø£\Œ düe÷~ |ü≥¢ n+‘·>±

ÄdüøÏÔ @s¡Œ&ÉT≥j·T÷, ì]àø£\Œ düe÷~Û dæ~›+#·T≥j·T÷ dü+uÛÑ$+#·TqT.

‘˚*ø£jÓÆTq ÄVü‰s¡eTT ¬>’ø=qT#·T, <Ûës¡D, <Ûë´qeTT\qT nuÛÑ dæ+∫q jÓT&É\

düe÷~Û dæ~∆+#·>∑\<äT. ¬s+&ÉT eT÷&ÉT >∑+≥\T <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. n\dæ

b˛sTTq#√ ˇø£ ns¡>∑+≥ ùd|ü⁄ $ÁXÊ+‹ rdüTø=qTeTT. ˇø£ ø£|ü⁄Œ bÕ\T

Á‘ê– eTs¡\ <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. $<ë´]ú ‘·eT |üØø£å À ñrÔs¡Tí&Ó’q+<äTe\¢

uÛÑ$wü ‘·TÔ À sêqTqï ˝≤uÛÑeTTqT Væ≤+#·Tø=ì …ø£ÿ\T >±ì πsK>∑DÏ‘·eTT

>±ì ÁbÕs¡+uÛÑeTTq $düT>∑T>±qT, nuÛÀ<äø£eTT>±qT j·TTqï|üŒÏøÏ n_Ûs¡T∫ì

n\es¡#·Tø=qT Ø‹˝À ˙e⁄ ≈£L&É <Ûë´qeTTe\q uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À \_Û+#Ó&ç

neTè‘·‘·«eTT |üs¡eT XÊ+‹, |üs¡e÷q+<äeTT\qT, Væ≤+#·Tø=ì <Ûë´qeTT

#˚j·TT≥ n\es¡TÃø=qe …qT.

n–ï C≤«\ ô|’q ø£ ÇqT|ü eTTø£ÿqT e⁄+#·TeTT. yÓ+≥H˚ n~ ì|üe …

mÁs¡>±q>∑TqT. ‘·s¡Tyê‘· <ëìì Çe‘·\≈£î ≤>∑TeTT <ëì jÓTTø£ÿ mÁs¡<äqeTT

b˛e⁄qT. ˙e⁄ <ëìì m\¢|ü&ÉT mÁs¡>±j·TT+#· <ä\∫q#√ <ëìì m\¢|ü&ÉT

n–ï j·T+<äT+∫ rs¡e˝…qT. n<˚ Ø‹ ˙ eTqdüT‡ ÁãVü≤à C≤„Hê–ï‘√

ì+|æj·TT+#·<ä\∫q#√ rÁe <Ûë´qeTT <ë«s¡ eTqdüT‡qT ÁãVü≤àC≤„Hê–ï‘√

dü+ã~›‘·y ÓTTq]Ã j·TT+#·e˝…qT. ÁãVü≤àC≤ „qeTTqT ìs¡+‘·s ¡eTT

Á|üeVæ≤+|üCÒj·Te …qT. n+‘·≥ ˙≈£î düVü≤C≤edüú #˚≈£Ls¡>∑\<äT. <Ûë´qeTTqT

ÁbÕs¡+_Û+#·T≥≈£î eTT+<äT uÛÑ>∑yêqTì >∑T]+∫ >±ì, ÁãVü≤àeTTqT >∑T]+∫

>±ì (dü÷ú\ s¡÷|üeTT ˝Ò<ë dü÷ø£åà s¡÷|üeTT) e÷qdæø£ s¡÷|üeTTqT

@s¡Œs¡#·Tø=qe˝…qT. áX¯«s¡Tì |ü≥eTTqT ø£qT\‘√ #·÷#·T#·÷ <Ûë´qeTT

#˚j·TT≥ dü÷ú\ <Ûë´q eTqã&ÉTqT. n<˚ Ø‹ ø£qT\T eT÷düTø=ì Ä •e⁄ì

s¡÷|üeTTqT e÷qdæø£eTT>± ø£*Œ+#·Tø=ì <Ûë´qeTT #j·TT≥ ≈£L&Ü dü÷ú\s¡÷|ü

<Ûë´q eTqã&ÉTqT. ø±ì Ç~ yÓTT<äÏ<ëì ø£+fÒ m≈£îÿe dü÷ø£åàyÓTÆq~.

|üs¡+CÀ´‹ô|’ <Ûë´qeTT #j·TT≥ sTT+‘·ø£+fÒ dü÷ø£åàyÓTÆq~. yÓTT<ä≥ ¬s+&ÉTq÷

dü>∑TD <Ûë´qeTT\T. eT÷&Ée~ ìs¡TZD <Ûë´qeTT. ìs¡TZD <Ûë´qeT+<äT ≈£L&Ü

yÓTT<ä≥ eTqdüT‡qT ì\T|ü⁄≥≈£î @<˚ì dü÷ø£åà s¡÷|üeTTqT Ä<Ûës¡eTT

#˚dæø=+<äTs¡T. nq+‘·s¡eTT á dü÷ø£åàs¡÷|üeTT ≈£L&Ü ‘=\–b˛sTT <Ûë´qeTT

#˚j·TTyê&ÉT, <Ûë´qyÓTTqs¡Ãã&ÉT edüTÔe⁄ ¬s+&ÉT @ø£s¡÷|ü eT>∑TqT. <Ûë´qeTT

eTqdüT‡ qT+&ç ÁbÕs¡+uÛÑeT>∑TqT. <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT m+‘· ùd|üÏ es¡≈£î

ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ã+<ÛäeT>∑T dü+ø£\ŒeTT\T sê≈£î+&Ü j·TT+&É>∑*–‹y√ H√≥T

#˚dæø=qTeTT. eTqdüT‡qT C≤Á>∑‘·Ô>± ø±∫j·TT+&ÉTeTT. |ü~ ì$TwüeTT\ es¡≈£î

n≥T\ ñ+&É>∑*–q#√ Ä ø±\eTTqT q\Tã~ ì$TwüeTT\ es¡≈£î

ô|+#·Tø=qT#·Ts¡eTTà. <Ó’edü+ø£\ŒeTT\‘√ eTqdüT‡qT eTs¡\ eTs¡\ ì+|ü⁄eTT.

<Ûë´qeTTq eTqdüT‡ ì\Tø£&É>± j·TTqï|ü⁄Œ&ÉT ø£qTbÕ|ü\T >∑÷&É ì\ø£&É>±

j·TT+&ÉTqT. ¬s|üŒ yê\TfÒ j·TT+&É<äT. H˚Á‘·eTT\T mÁs¡>± >±ì X¯ó<ä›yÓTÆq

‘Ó\T|ü⁄>±>±ì j·TT+&ÉTqT. Ç+Á~j·TeTT\T eT]j·TT eTqdüT‡ ◊ø£ yÓTÆq|ü⁄Œ&˚

u≤Vü≤´ø£s¡à\T >±ì n+‘·]ø£ ø£s¡à\T >±ì »s¡T>∑TqT. dü+ø£\Œy˚T yêdüÔeeT>∑T

ø£s¡à.

$$<Ûä ñÁ<ø£eTT\qT, ÄyXeTT\qT, Á|üeè‘·TÔ\qT dü]~<äT›≥˝À <Ûë´qeTT

m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉTqT. <Ûë´quÛ≤´düeTT ìj·TeT|üPs¡«ø£eTT>± #˚j·TT#·T+&ÉTeTT.

$&ÉTe≈£î+&Ü <Ûë´qeTT #˚j·TT≥ n‘ê´eX¯´ø£eTT. Ç+<äT e\¢ ‘·«s¡>±

nuÛÑT´qï‹, n‘· ~Ûø£ $»j·TeTT \_Û+#·TqT. mÏº |ü]dæú‹˝Àq÷ ˇø£ÿ s√E

≈£L&Ü <Ûë´qeTT e÷q≈£îeTT. eTqdüT‡q≈£î ÁbÕDeTT ô|’‘=&ÉT>∑T. dü÷ø£åà

e÷qdæø£, ÁbÕD düŒ+<äqeTT e\¢ dü+ø£\ŒeTT\T »ì+#·TqT. ÁbÕD≤j·÷eTeTT

#˚dæ eTH√ ì\ø£&ÉqT n\es¡#·Tø=ì ‘·<ë«sê <Ûë´qeTTqT n_Ûeè~∆

bı+<äe#·TÃqT. ÄdüqeTT X¯Øs¡eTTq≈£î ì\Tø£&É ì#·TÃqT. ÁbÕD≤j·÷eTeTT

e\q X¯Øs¡ ˝≤|òüTeeTT \_Û+#·TqT. á jÓ÷>∑ ‘·\˙ï dü+bÕ~+∫q |æeTà≥

eTqdüT‡qT ÁãVü≤àeTTô|’ ì\T|üe …qT. nÏº dæú‹ j·T+< <Ûë´qeTT düTKeTT>∑qT,

- 190- - 191-

ì\Tø£&É‘√q÷ kÕ>∑TqT. ñ<äj·TeTT ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTTq ◊<äT ì$TwüeTT\T

$|üØ‘·ø£]DÏ eTTÁ<äyj·TTeTT. n+fÒ osê¸düqeTT yj·TTeTT. ‘·s¡Tyê‘· nsTT<äT

ì$TwüeTT\T $ÁXÊ+‹ ¬>’ø=qTeTT. Ä |æ<ä|ü <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. <Ûë´qeTT

#·ø£ÿ>± ≈£î<äTs¡TqT. <Ûë´qeTTq≈£î eTT+<äT |ü~ kÕ<Ûës¡D ≈£î+uÛÑø£eTT\T

#j·TTeTT. Bì e\q ìÁ<äeT‘·TÔ, ã<ä›ø£eTT ‘=\–b˛sTT eTH√ì\ø£&É @s¡Œ&ÉTqT.

ˇø£ yês¡eTT s√E\ bÕ≥T bÕ\T, |òü\eTT\qT e÷Á‘·y˚T ÄVü‰s¡eTT>±

¬>’ø=qTeTT. Bì e\q X¯Øs¡ ˝≤|òüTeeTT. kÕ‹«ø£ ‘·‘·«eTT n\e&ç <Ûë´qeTT

#·ø£ÿ>± »s¡T>∑TqT. sêÁ‘·T\+<äT ns¡©≥s¡T bÕ\T e÷Á‘·y˚T ÄVü‰s¡eTT>±

¬>’ø=qTeTT. Ç+<äTe\¢ ≈£L&Ü <Ûë´qeTT #·ø£ÿ>± n\e&ÉTqT. Ç+<äT e\¢

ìÁ<äqT düT\uÛÑeTT>± »sTT+#·e#·TÃqT. sêÁ‘·T\+<äT ãs¡TyÓ’q ÄVü‰s¡eTT

¬>’ø=qT≥#˚ ‘·«s¡>± ì<äT›s¡eT‘·TÔ e#·TÃqT. πøkÕ] ¬s+&ÉT Òø£ eT÷&ÉT Òø£

Hê\T>∑T >∑+≥\T ùd|ü⁄ <Ûë´qeTT #˚j·TTyês¡T |ü<äà, eÁ», dæ<ë›düqeTT\

»+≥qT n\es¡T#·Tø=qT≥ eT+∫~. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT s¡ø£ÔeTT ˇø£#√≥T>±

#s¡Tø=qT≥ e\¢ ‘=&É\T>±ì, bÕ<äeTT\T >±ì ‹$Tà¬s≈£îÿqT. Á|ü‹ ns¡>∑+≥≈£î

Òø£ >∑+≥≈£î ÄdüqeTT\T e÷s¡TÃeTT Ò<ë ø±fi¯ó¢ bı&ÉT>∑T>± C≤|ü⁄≥ >±ì

#˚j·TTeTT. >√&É≈£î >±ì ~+&ÉT≈£î >±ì ÄqTø=qTeTT. yÓqïeTTø£qT ì\Te⁄>±

qT+#·T≥ eTTK´ nedüs¡eTT. ÁbÕs¡+uÛÑdæú‹˝À ñqï yê]øÏ sTT~ ø£ $<ÛäeT>∑T

nuÛ≤´düeTT.

<Ûë´qeTT #˚j·TT≥˝À ø£qT\≈£î ÁX¯eT ø£\T>∑ j·Tsê<äT. yÓT<ä&ÉT≈£î ≈£L&Ü

Äj·÷düeTT ø£\T>∑ j·Tsê<äT. eTqdüT‡‘√ ø°#·T˝≤≥ >±ì b˛sê&ÉT≥ >±ì

|üìøÏ sê<äT. dü&É*+#·TeTT. <Ó’edü+ø£\ŒeTTqT XÊ+‘·eTT>± Á|üeVæ≤+#·ìeTTà.

<Ûë´q \ø£å´eTTqT >∑T]+∫ ∫+‹+#·TeTT. ‘·eT+‘· ‘êeTT>± e÷¬sÃ&ç

dü+ø£\ŒeTT\qT ˙e⁄ ã\e+‘·eTT>± Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£eTT>± ãj·T≥≈£î HÓÏº

y˚j·T≈£îeTT. kÕ‹«ø£ dü+ø£\ŒeTT\qT eTqdüT‡q Á|üy˚X¯ ô|≥TºeTT.

<äTdü‡+ø£\ŒeTT\T ‘·eT+‘· ‘êeTT ‘=\–b˛e⁄qT. <Ûë´qeTT #˚j·TT≥ ˙≈£î

n~Ûø£ Äj·÷düeTT>± qTqï#√ ø=Hêïfi¢ es¡≈£î <Ûë´qeTT #˚ùd ø±\|ü]$T‹ì

‘·–Z+#·TeTT. düT\Te⁄>± j·TT+&Ó&ç <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. ˙e⁄ j·T<Ûë Á|üø±s¡

Äs√>∑ eTT >∑\ yê&ÉyÓ’q |æeTà≥ <Ûë´q ø±\|ü]$T‹ì ô|+#·TeTT.

m|ü&ÉT m#·Ã≥ <Ûë´qeTT #˚j·Te …qT

ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTTq <Ûë´qeTT quÛÑ dæ+#·TeTT. Ç~ ÁX‚wüºyÓTÆq düeTj·TeTT.

|ü>∑\T >±ì sêÁ‹ >±ì ˙ eTqdüT‡ ìs¡à\eTT>±qT ˙ kÕ<Ûäq≈£î $|òüTïeTT

sê≈£î+&Üq÷ e⁄+&˚ düeTj·TeTTH˚ <Ûë´qeTT #˚j·TT≥¬ø’ m+#·Tø=qTeTT. sêÁ‹

ìÁ<äb˛e⁄≥≈£î eTT+<äT <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. Ä~yês¡eTT ôd\e⁄ ~qeTTq

eTqdüT‡ ùd«#·Ã>± j·TT+&ÉTqT. rÁeeTT>± <Ûë´ì+#·e#·TÃqT. bÕ\T,

|òü\eTT\qT ¬>’ø=qï|ü&ÉT >±ì ñ|üedæ+∫q s√Eq >±ì #ê\ #·ø£ÿ>±

<Ûë´qeTT ≈£î<äTs¡TqT. ˙≈£î dü]|ü&ÉTq+‘· r]ø£ Òì#√ sêÁ‘·T\+<äT 10 Òø£

15 ì$TcÕ\ bÕ≥T <Ûë´ì+#·TeTT. Ç+<äTe\¢ sêÁ‘·T\+<äT |”&É ø£\\T sêe⁄.

ìÁ<ë düeTj·TeTTq ˙ |ü&Éø£ #·T≥÷º <Ó’e dü+ø£\ŒeTT\T ì*∫j·TT+&ÉTqT.

Bì e\q @s¡Œ&Ó&ç dü‘·‡+kÕÿs¡eTT\T n#·Ã≥ ì*∫ j·TT+&ÉTqT.

<Ûë´qeTTq≈£î ø±e\dæq ÄeX¯ ø£‘·\T

eTqdüT‡ ì]«wüj·TeTT>± qT+&ÉT≥j˚T <Ûë´q eT+<äTs¡T. áX¯«s¡T&ÉT

sT÷ Á|ü|ü+#·eTTq >∑T|üÔ s¡÷|üeTTq qTHêï&ÉT. ˙ Vü≤è<äj·T |ü<äàeTT q+<äT

edæ+∫j·TTHêï&ÉT. n‘·&ÉT m<äT≥ Òì uÛÑ÷kÕ«$T. n‘·ìì |ü$Á‘· eTqdüT‡‘√

<Ûë´ì+∫ ø£qT>=qe …qT. yêdüÔeeT>∑T <ë>∑T&ÉTeT÷‘· ≤≥ sTT~j˚T.

<Ûë´qeTT H=qs¡TÃ≥≈£î >±qT Á|ü‹edüTÔe⁄qT kÕ‹«ø£eTT>± e÷s¡Ãe …qT.

<Ûë´qeTT #˚j·TT Á|ü<˚X¯eTT kÕ‹«ø£eTT>∑ qT+&Ée …qT. ÄVü‰s¡eTT, <äTdüTÔ\T,

kÕ+>∑‘· eTT, dü+uÛ≤wüD, $HÓ&ç <Ûä«qT\T, ˙e⁄ #˚ôdÏ jÓ÷#·q\T, #·~yÓ&ç

#·<äTe⁄ sTTe˙ï kÕ‹«ø£eTT>± qT+&Ée˝…qT. ÇÏº dæú‹ j·T+<˚ kÕ<Ûäq˝À

‘·–q n_Ûeè~∆ ø£ìŒ+#·TqT. 1) <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT yÓT<ä&ÉT y˚&ç m≈£îÿqT.

ø£qTø£ #·\¢>± qT+&Ó&ç Á|ü<XeTT ø±e …qT. 2) <Ûë´qeTT #j·TT≥≈£î ø±e\dæq

XøÏÔ j·TT+&Ée …qT. 3) eT+∫ kÕ‹«ø£yÓTÆq |ü⁄wæø£s¡yÓTÆq ÄVü‰s¡eTT nedüs¡eTT.

4) ìqTï ‘·–q e÷s¡ZeTTq ô|≥Tº≥≈£î >±qT nqTuÛÑeE„&É>∑T Ä<Ûë´‹àø£ ≈£Ls¡àeè‹Ô

>∑\ Á|üuÛÀ<Ûä≈£î&ÉT ø±e˝…qT. 5) ˙ j·T+<äT rÁe yÓ’sê>∑´eTT eT]j·TT

eTTeTT≈£åî‘·«eTT <äè&ÉyÓTÆq $y˚ø£eTT j·TT+&Ée …qT. 6) ÁãVü≤à ‘·‘·«eTT Ò<ë

ÁãVü≤à edüTÔe⁄qT ns¡úeTT #˚dæø=qT≥≈£î ø±e\dæq ‘·ø£åDyÓTÆqÏº XÊ+‘·eTT,

@ø±Á>∑‘· >∑\ dü÷ø£åà ãT~∆ j·T+<äT+&Ée …qT. nÏº dæú‹ j·T+< ÁãVü≤à C≤„qeTT

- 192- - 193-

\_Û+#·TqT. ô|≈£îÿ eT+~øÏ ô|’q $e]+∫q nqT≈£L\ |ü]dæú‘·T\T+&Ée⁄.

n+<äTe\¢H˚ yês¡T Ä<Ûë´‹àø£eTT>± n_Ûeè~∆>±+#·˝Ò≈£îHêïs¡T. eTqdüT‡

dü‘·«>∑TDeTT‘√ ì+&çj·TTqï|ü⁄&˚ <Ûë´qeTT #˚j·TT≥≈£î M\>∑TqT. bı≥ºqT

ãs¡Te⁄>± ì+|üsê<äT. ÄVü‰s¡eTTq≈£î eTqdüT‡≈£L düìïVæ≤‘· dü+ã+<ÛäeTT

>∑\<äT. ãs¡TyÓ’q ÄVü‰s¡eTT Vü‰ìø£s¡eTT. <Ûë´qeTT #˚j·TTyês¡T sêÁ‘·T\+<äT

‘˚*¬ø’q ÄVü‰s¡eTT ¬>’ø=qe …qT.

Á|ü‹ e÷qe⁄ì j·T+<äT ô|≈£îÿ X¯≈£îÔ\T ì>∑÷&ÉeTT>∑qTqï$. n‘·&ÉT X¯øÏÔ

eT]j·TT C≤„qeTTq≈£î ì\j·TeTT. n‘·&ÉT Wq‘·´eTTqT bı+~q ø=\~

q÷‘·q X¯≈£îÔ\qT, q÷‘·q >∑TDeTT\qT, q÷‘·q kÕeTs¡ú eTTqT bı+<äTqT.

Nø£Ï >∑~˝À ø£ ≈£î+&É j·TTqï<äqTø=qTeTT. Ä ≈£î+&É À|ü\ ø£ B|üeTTqï

<äqTø=qTeTT. Ä ≈£î+&É ã<ä› …’q#√ >∑~˝À|ü\j·TTqï Nø£Ï ‘=\–b˛sTT,

>∑~ j·T+<ä+‘·≥qT yÓ\T‘·Ts¡T ø£ì|æ+#·TqT. n<˚ $<ÛäeTT>± ìs¡+‘·s¡

Ä‘·à<Ûë´qeTT e\q XØs¡ eTHÓ&ç ≈£î+&É ã<ä› …’q#√ nq>± nC≤„qeTT HêXqyÓTÆ

‘·<ë«s¡ ªª‘êqT <˚Vü≤eTTµµ nHÓ&ç uÛ≤eeTT q•+∫ <˚Vü≤<Ûë´dü≈£î nr‘·T&Ó’

ªªÄ‘·àjÓTTø£ÿ |üs¡+CÀ´‹‘·«eTTµµ n+‘·≥qT >√#·s¡eT>∑TqT.

Ä‘·à C≤„qeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q Á>∑+<∏äeTT\T #·~y˚ bÕsƒ¡≈£î\T,

|òü*‘·eTT\¬ø’ ‘=+<äs¡ |ü&Ésê<äT. ìs¡+‘·s¡ ìj·TeT |üPs¡«ø£ <Ûë´qeTT e\q

Áø£eT Áø£eTeTT>± eTqdüT‡ |ü]|üø£«yÓTÆ n+‘·eTTq |üs¡e÷‘·àqT bı+<Ó<äeTT.

<Ûë´qeTT s√E≈£î mìïkÕs¡T¢ #˚j·Te\j·TTqT?

Á|ü|ü<∏äeTeTTq ñ<äj·TeTT 4 >∑+≥\ qT+&ç 5 >∑+≥\ es¡≈£î ø£e÷s¡TqT,

sêÁ‘·T\T 6 >∑+≥\ qT+&ç 8 >∑+≥\ es¡≈£î eTs√e÷s¡T <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT.

Äs¡T e÷düeTT\T Ò<ë ˇø£ dü+e‘·‡s¡eTT nsTTq ‘·s¡Tyê‘· ˙ e÷qdæø£ dæú‹

qqTdü]+∫ kÕj·T+Á‘·eTT 4 >∑+≥\ qT+&ç 5 >∑+≥\ es¡≈£î eT÷&Ée

e÷s¡T ≈£L&Ü <Ûë´qeTT #˚j·Te#·TÃqT. m+&Üø±\eTT˝À #ÓeT≥ b˛j·TTqT

>±e⁄q sTTã“+~ø£s¡eTT>± qT+&ÉTqT. ø±e⁄q m+&Éø±\eTT˝À ¬s+&ÉTkÕs¡T¢

e÷Á‘·y˚T ≈£Ls=ÃqTeTT. <Ûë´qeTTq≈£î o‘êø±\eTT m≈£îÿe nqT≈£L\yÓTÆq

ø±\eTT. <Ûë´q ø±\ |ü]$T‹ì Áø£eT Áø£eT+>± ôV≤∫Ã+#·Tø=qT#·÷ sêe …qT.

ìj·TeT ã<ä∆eTT>± ì\Tø£&É>± <Ûë´qeTT #˚j·TT#·T+&Ée …qT.

<Ûë´qeTTq≈£î ø±e\dæq jÓ÷>∑ ‘·\T

Ä~yês¡eTT\T eT]j·TT Ç‘·s¡ ôd\e⁄ s√E\+<äT Á|ü‹ ø£åDeTTqT

Ä<Ûë´‹àø√qï‹¬ø’ ‘·|üŒø£ $ìjÓ÷–+#·e˝…qT. m\¢|ü⁄Œ&ÉT jÓ÷>∑, y˚<ë+‘·

Á>∑+<∏äeTT\T #·<äTe⁄ #·T+&ÉTeTT. Bì e\¢ ˙ eTqdüT‡q ÁãVü≤à C≤„qeTT |ü≥¢

nqTsê>∑eTT @s¡Œ&ÉTqT. Bì‘√ bÕ≥T rÁe yÓ’sê>∑ eTT, rÁe eTTeTTø£å‘·«eTT,

Ä<Ûë´‹àø£ ø±e\dæq X¯øÏÔ rÁe ì~Û <Ûë´düeTT (<Ûë´qeTT) ø±e …qT. sTT≥T¢

#˚dæq |æeTà≥ e÷Á‘·y˚T Ä‘·àC≤„qeTT \_Û+#·TqT. ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>±

<Ûë´qeTT #˚ôd yê]øÏ Äø£s¡e+‘·eT>∑T e´øÏÔ‘·«eTT \_Û+#·TqT. n‘·ì e<ä›≈£î

e#ÓÃ e´≈£î Ô˝…\¢s¡T n‘·ì eT<Û äTs¡ >±Á‘·eTT, X¯øÏ Ôe+‘·eT>∑T yê≈£îÿ,

Á|üø±X¯e+‘·eTT\>∑T H˚Á‘·eTT\T, B|üÔe+‘·eT>∑T Äø£è‹, Äs√>∑´e+‘·yÓTÆq

XØs¡eTT, #·ø£ÿì q&Ée&çø£, dü‘Y dü«uÛ≤eeTT, <Ó’e ‘·‘·«eTT\≈£î eTT>∑T›\>∑T<äTs¡T.

Ä<Ûë´‹àø£ ‘˚CÀ|ü⁄+»eTT ≈£L&Ü Ç‘·s¡T\ eTqdüT‡\+<äT #=#·TÃø£b˛e⁄qT.

n‘·ì qT+&ç Äq+<äeTT XÊ+‹ X¯≈£îÔ\qT ˝À≈£î\T ¬>’ø=+<äTs¡T. n‘·ì

ñ|üHê´düeTT\ e\q ñ‘Ôõ‘·T\jÓT´<äs¡T. n‘·ìì ø£*dæq+‘· e÷Á‘·eTTqH˚

e÷qdæø√qï‹ì bı+<Ó<äs¡T.

y ˚~ø £ MT< ä uÀ< Û ä\T, ñ| üHê´d üeTT\T # ˚ ôd& ç e´ø Ï Ô ø £+f Ò

Væ≤e÷\j·TeTT\+<ä] @ø±+‘·eT>∑T >∑TVü≤\˝À ≈£Ls¡TÃì <Ûë´qeTT #˚j·TT

eTVü‰‘·Tà&ÉT ‘·q Ä<Ûë´‹àø£ ø£+|üq\ <ë«sê ˝Àø£eTTq≈£î m≈£îÿe düVü‰j·TeTT

#˚j·T>∑\&ÉT. Äø±X¯ Á|ü<˚X¯eTT˝À X¯ã› ø£+|üqeTT\T Á|üj·÷DeTT #˚j·TT

Ø‹ì <Ûë´qeTT #j·TTyê] jÓTTø£ÿ Ä<Ûë´‹àø£ ø£+|üqeTT\T m+‘· <ä÷s¡eTT¬ø’qqT

Á|üj·÷DeTT #dæ y\ ø=\~ Je⁄\≈£î XÊ+‹ì XøÏÔì \_Û+|üCÒj·TTqT.e÷qe⁄&ÉT

j˚T~ $#ê]+∫q, <Ûë´ì+∫qqT ˝Òø£ ÁbÕ]ú+∫qqT e´s¡úeTT>±ø£ ne´ø£Ô

s¡÷|üeTTq Äø±X¯eT+&É\eTT˝À yê´|üÔyÓTÆ e´ø£Ôs¡÷|üeTTq yêDÏ <ë«s¡

qT#·Ã]+|üã&Ó ÁøÏj·T <ë«sê ø±s¡ s¡÷|üeTT˝À Á|üø£≥eT>∑TqT. <Ûë´ì+#˚ e´øÏÔ

eTH√s¡Væ≤‘·T&ÉT>± nsTTq|ü⁄&ÉT n‘·&ÉT »>∑‘·TÔ n+‘·≥qT yê´|æ+#·TqT.

$X¯«eT+<ä+‘·≥qT Á|üy˚•+#·TqT. ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>± <Ûë´qeTT #˚dæ ˙

#·T≥Tº ã\yÓT Æq Ä<Ûë´‹àø£ ø√≥qT eT]j·TT $<äT´<ë ›es¡DeTTqT

@s¡Œs¡#·Tø=qTeTT. Ç≥T\ #˚dæø=qï#√, á $X¯«eTT˝À j·TTqï C≤„qeT+‘ê

˙≈£î e#·TÃqT. ˙e⁄ sT÷ |üì #˚j·TT≥ ø=s¡πø »ìà+∫‹$. sê>∑yÓ÷Vü≤eTT\

- 194- - 195-

e\¢ ˙e⁄ u≤Vü≤édüTÔe⁄\yÓ’|ü⁄ |üs¡T–&ÉT#·THêïe⁄. Vü≤è<äj·TeT+<äTqï

uÛÑ>∑yêqTìô|’ <Ûës¡D #˚j·TTeTT. ‘·qàj·TT&Ée⁄ ø£eTTà.

•e⁄ìô|’ >±ì Òø£ Ä‘·àô|’>±ì ø£ düeTT ◊<äT ì$TwüeTT\T eTqdüT‡qT

ì\T|ü>∑*–q#√ ˙ eTqdüT‡q dü‘·«>∑TDeTT Á|üy˚•+#·TqT. Ä ◊<äT

ì$TwüeTT\˝ÀH˚ ø±+‹ì Äq+<äeTTqT nqTuÛÑ$+#·>∑\e⁄. ˙ Ç+Á~j·T

kÂKéTTø£+f… <Ûë´qeTT e\¢ ø£\T>∑T kÂKéTT \ø£å¬s≥T¢ n~Ûø£eTT nì

uÀ<Ûä|ü&ÉTqT. <äøÏåD <˚X¯eT+<äTqï ˇø£ kÕ<Ûä≈£î&ÉT ñ‘·Ôs¡<˚X¯eT+<äTqï ‘·q

Ä<Ûë´‹àø£ >∑Ts¡Te⁄qT <Ûë´ì+#ÓqqTø=qTeTT. Ç≥T\ #˚dæq+<äTe\¢ yê]<ä›]

eT<Ûä q ø£ ì•Ã‘·eT>∑T dü+ã+<ÛäyTs¡Œ&ÉTqT. •wüß´ì dü+ø£\ŒeTT\≈£î »yêãT>±

n‘·ì >∑Ts¡Te⁄ n‘·ìøÏ X¯øÏÔ, XÊ+‹, Äq+<äeTT\qT Á|ükÕ~+#·TqT. Ä<Ûë´‹àø£

$<äT´Á‘·ŒyêVü≤eTT >∑Ts¡Te⁄ qT+&ç •wüß´ì e<ä›≈£î ‘Ó’\<Ûës¡e … Á|üeVæ≤+#·TqT.

•wüß´&ÉT ‘·q≈£î >∑\ $XÊ«düeTT jÓTTø£ÿ |ü]$T‹ qqTdü]+∫ >∑Ts¡Te⁄ qT+&ç

sT÷ X¯≈£îÔ\qT ¬>’ø=qTqT. $XÊ«dü |üPs¡«ø£eTT>± •wüß´&ÉT ‘·q >∑Ts¡Te⁄qT

<Ûë´ì+∫q|ü⁄&ÉT >∑Ts¡Te⁄ Bìì nqTuÛÑ$+#·TqT. n+‘·]ø£ dü÷ø£åà <äèwæº (InnerAstral light) >∑\yês¡T ∫‘·Ô düeTTÁ<äeTT˝À kÕ‹«ø£ dü+ø£\Œ ø£+|üqeTT\

#·\qeTT e\¢ >∑Ts¡T •wüß´\ eT<Ûä @s¡Œ&Ó&ç \+¬ø n≥Te+Ï~j·T>∑T düqïì

Á|üø±X¯e+‘·eT>∑T r¬>qT düŒwüºeTT>± #·÷&É>∑\T>∑T<äTs¡T. Ä<Ûë´‹àø£ Á|üø±X¯

‘·s¡+>∑eTT ˇø£ÿe÷s¡T ‘êøÏq+‘·e÷Á‘·eTTqH˚ uÛÖ‹ø£ düèwæ ºq+‘·qT

‘·T<äeTTÏ º+|üCÒdæ dü+≈£î∫‘·eT>∑T e´øÏ Ô‘·«uÛ≤eeTTqT eT]j·TT sT÷

»>∑<ë“¤eeTTqT |üP]Ô>± ‘=\–+∫ y˚j·TTqT. <Ûë´qeTT eT]j·TT düe÷~Û

jÓTTø£ÿ ø£&É|üÏ yÓT≥Tº≈£î #˚]q |æeTà≥ jÓ÷– jÓTTø£ÿ ø£s¡à X‚wüeT+‘·j·T÷

|üP]Ô>± <ä>∑›eT>∑TqT. n‘·&ÉT J$‘·eTTq+<Ó eTTøÏÔì dü+bÕ~+#·TqT.

n+‘·Hê‘·&ÉT JeqTà≈£îÔ&É>∑TqT. n>∑s¡Tã‹Ô qT+&ç düT>∑+<ÛäyÓT ìs¡+‘·s¡eTT

yÓ\Te&ÉT Ø‹ì ìs¡+‘·s¡ <ÛëéTT#j·TT kÕ<Ûä≈£îì eTTKeTT qT+&ç ÁãVü≤àes¡ÃdüT‡

eT]j·TT ‘˚»düT‡ yÓ\Te&ÉT#·T+&ÉTqT. #·$Ï uÛÑ÷$T j·T+<äT>±ì, ã+»s¡T

uÛÑ÷$T j·T+<äT >±ì kÕ>∑T#˚dæq#√ ìwüŒ\eTT>± b˛e⁄Ø‹ì yÓ’sê>∑ eTT Òì

<Ûë´qeTT ìwüŒ¤\eT>∑TqT. <Ûë´q düeTj·TeTTq |üs¡+CÀ´‹‘√ Ä<Ûë´‹àø£

dü+ã+<Ûäy˚Ts¡Œ&ÉTqT. ˙j·T+<ä* n|ü]X¯ó<ä∆‘·\ìïj·TT ø£&ç–y˚j·Tã&ÉTqT. á

CÀ´‹ ‘·qqT ‘ê¬ø&ç Ä‘·àqT X¯óÁuÛÑ|üs¡T#·TqT. uÛÑ÷‘· n<ä∆eTT dü÷s¡T´ì

øÏs¡DeTT\T |ü&çq+<äTe\¢ n–ïì »ì+|üCÒdæ <ëìøÏ+<äTqï >∑&ç¶>±<äeTTqT

<ä>∑ZyÓTTqs¡TÃ Ø‹ì ˙e⁄ ≈£L&Ü ˙ Vü≤è<äj·TeTTqT uÛÑ>∑e+‘·Tì yÓ’|ü⁄ ‘Ós¡∫

j·TT+∫q#√ n‘·ì jÓTTø£ÿ |ü$Á‘·‘· eT]j·TT Áù|eT j·THÓ&ç CÀ´‹

ì<√wüeTT\ìï+Ïì ~e´ Áù|e÷–ï#˚ <ä>∑›yÓTTqs¡TÃqT. Ä CÀ´‹e\¢ ˙ X¯øÏÔ

eè~∆ j·T>∑TqT. ˙≈£î nbÕs¡eT>∑T düTKeTT \_Û+#·TqT.

<äèX¯ »>∑‘·TÔ n+‘·j·T÷ e÷j·Tj˚T. C≤âqeTT Ò<ë Ä‘·à<Ûë´qeTT e\¢

sT÷ e÷j·T ‘=\–b˛e⁄qT. e÷j·T qT+&ç $&ÉT<ä\ bı+<äT≥≈£î >±qT Á|ü‹

e´øÏÔ rÁeeTT>± ø£èwæ #˚j·Te\j·TTqT. á e÷j·T eTqdüT‡ <ë«sê ‘·q

<äTs¡+‘·eTT\qT »s¡T|ü ⁄qT. eTH√HêX¯qeTq>± e÷j·TqT HêX¯q

yÓTTqs¡TÃ≥j˚T. ì~Û <Ûë´düeTT (Ä‘·à <Ûë´qeTT) ˇø£ÿfÒ e÷j·TqT »sTT+|ü

<ä–q e÷s¡ZeTT. ãT<äT›&ÉT, uÛÑs¡Ô èVü≤]sêE, <ä‘êÔÁ‘˚j·TT&ÉT yÓTT<ä\>∑T yês¡T

<Ûë´qeTT e\¢ e÷Á‘·y˚T e÷j·TqT eT]j·TT eTqdüT‡qT »sTT+∫].

@ø±+‘·eTT>± ≈£Ls=Ãì <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. <Ûë´qeTT #˚dæq+<äTe\¢ dü÷ú\

X¯Øs¡eTTq≈£î m≈£îÿe ÁX¯eT ø£\T>∑T≥e\¢ <Ûë´qeTT #˚j·TTyês¡T, <Ûë´qeTT

#j·Tì ‘·~‘·s¡T\ø£+fÒ ø√eT\yÓTÆq (Sensitive) yês¡T>± qTqï≥T\ uÛ≤$+‘·Ts¡T.

ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT n_Ûeè~∆ bı+~q kÕ<Û ä≈£î\T ≈£L&É ÁãVü≤àC≤„q dæ ú‹

m≥T\T+&ÉTqT? uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Hê¬ø≥T\ ø£ìŒ+#·TqT. Hê <äèwæºøÏ n‘·&ÉT @

$<ÛäeTT>± >√#·]+#·TqT, nì ‘·\+#·T#·T+<äTs¡T. ÁãVü≤àC≤„qeTT Äes¡í j·TeTT.

<ëìì >∑T]+∫ e]í+#· <ä–q kÕ<ÛäqeTT Ò$j·TT Òe⁄. n+<äT |ü]|üPs¡í

XÊ+‹ #Ó|üŒ ‘·s¡eTT>±ì Äq+<äeTT. |üs¡eT XÊ+‹j·T÷ e⁄+&ÉTqT. Ä<Ûë´‹àø£

C≤„H√<äj·TeT>∑TqT. eTqdüT‡, ãT~› eT]j·TT Ç+Á~j·TeTT\ b˛ø£&É\T

nD–b˛e⁄qT. nr+Á~j·T <äèwæº n\e&ÉTqT. M≥ìï+Ïì e⁄ düe÷~Û dæú‹˝À

dü«j·TeTT>± nqTuÛÑ$+#Ó<äe⁄. Ç+‘·ø£+fÒ ÁãVü≤àC≤„qeTTqT >∑T]+∫ #Ó|üŒ<ä>∑T

e÷≥ ÒM Òe⁄. ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>± <Ûë´qeTT #˚dæq jÓT&É\ eTqdüT‡

jÓTTø£ÿ #·+#·\‘·«eTT Áø£eT Áø£eTeTT>± ‘·–Zb˛e⁄qT. <Ûë´qeTT e\¢ $düT>∑T,

∫ø±≈£î\T ìyês¡D j·T>∑TqT eT]j·TT eTqXÊÙ+‹ ≈£L&Ü \_Û+#·TqT.

ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTT

ñ<äj·TeTT 4.00 >∑+≥\ qT+&ç 6.00 >∑+≥\ es¡≈£î >∑\ düeTj·TeTTqT

ÁãVü≤àeTTVüAs¡Ô eT+<äTs¡T. <Ûë´qeTT #˚j·TT≥≈£î Ç~ jÓT≈£îÿe nqT≈£L\yÓTÆq

düeTj·TeTT. u≤>± ìÁ<äb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· eTqdüT‡ ñ‘ê‡Vü≤eTT>±qT,

- 196- - 197-

#·Ts¡T≈£î>±qT ñ+&ÉTqT. XÊ+‘·eTT>±qT, ìs¡à\eTT>±qT ñ+&ÉTqT. eTqdüT‡

|ü$Á‘·eTT >±qT ñ+&ÉTqT. yê‘êes¡DeTT dü‘·«>∑TD |üP]‘·eTT>± qT+&ÉTqT.

Ä düeTj·TeTTq eTqdüT‡ ‘Ó\¢ø±–‘·+ e˝… X¯SqéTT>±, ÁbÕ|ü+∫ø£

dü+kÕÿs¡eTT\ qT+&ç #ê˝≤ es¡≈£î $eTTø£ÔeTT>± qT+&ÉTqT. Væ≤e÷\j·TeTT

q+<ä* jÓ÷>∑T\T, |üs¡eTVü≤+dü\T, düHê´düT\T, kÕ<Ûä≈£î\T, ãTTwüß …\¢s¡T Ä

düeTj·TeTTqH˚ <Ûë´qeTT #˚j·TT≥ ÁbÕs¡+_Û+‘·Ts¡T. ‘êyÓTTq¬sÃ&ç <Ûë´q

ø£+|üqeTT\qT Á|ü|ü+#·eTT q+‘·≈£î |ü+ô|<äs¡T. yês¡T |ü+ô|&ç á Ä<Ûë´‹àø£

X¯øÏÔ Á|üyêVü≤eTTe\¢ e⁄ n|ü]$T‘·yÓTÆq ≤uÛÑeTTqT bı+<Ó<äe⁄. @ $<ÛäeT>∑T

Á|üj·T‘·ïeTT‘√qT ì$T‘·ÔeTT Ò≈£î+&ÜH˚ düVü≤»eTT>±H˚ <Ûë´qeTT dæ~∆+#·TqT.

˙yê düeTj·TeTTqT uÛÑ>∑e<Ûë´qeTTq≈£î >±qT $ìjÓ÷–+#·Tø√≈£î+&Ü >∑Ts¡ø£\T

ô|≥Tº#·÷ ìÁ~+∫q jÓT&É\ Ä<Ûë´‹àø£eTT>± m+‘√ qwüºeTTqT ‘Ó#·TÃ≈£îqï

yê&Ée>∑T<äTe⁄.

o‘êø±\eTT #·˙ïÏ kÕïqeTT #˚j·Tqø£ÿs¡˝Ò<äT. e÷qdæø£ kÕïqeTT

#ê\TqT n+fÒ uÛ≤ekÕïqeTT, ø±\ø£è‘· eTT\T rs¡TÃø=ì ø±fi¯ó¢, #˚‘·T\T,

eTTKeTT ø£&ÉT>∑Tø=ì dü+dæ<äT∆&ÉyÓ’ <Ûë´HêìøÏ ≈£Ls=ÃqTeTT. ìÁ<ä À Je⁄&ÉT

<˚e⁄ì düìï~Û˝À #˚s¡TqT. y˚T˝§ÿqT düeTj·TeTTq ñwü'ø±\eTT n<˚

ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTT. ÁãVü≤à düìï <ÛëqeTT qT+&ç Je⁄&ÉT ‹]– u≤Vü≤éTTq≈£î

e#·TÃ |ü$Á‘· düeTj·TeTT n>∑T≥#˚ Bìì ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeT+<äTs¡T.

<Ûë´qeTT #˚j·TT >∑~

<Ûë´qeTT #˚j·TT≥≈£î >±qT ˇø£ >∑~ì Á|ü‘˚´øÏ+∫ ‘êfi¯eTT y˚dæ

j·TT+#·TeTT. Ä >∑~˝ÀìøÏ dü+kÕs¡ eéVü≤]≈£î\TqT sê˙j·T≈£îeTT. <ëìì

|ü$Á‘·eTT>± qT+#·TeTT. <Ûë´qeTTq≈£î >±qT >∑~ì Á|ü‘´øÏ+#·T≥≈£î neø±XeTT

Òì jÓT&É\ >∑~˝À ˇø£ eT÷\qT ‘Ós¡ n&É¶eTT ô|Ïº Ä uÛ≤>∑eTTqT <Ûë´q|ü⁄

>∑~>± H=qs¡TÃø=qTeTT. ñ<äj·T+, kÕj·T+Á‘·eTT\+<äT n>∑s¡T|ü⁄\¢\T eT]j·TT

ø£s¡÷Œs¡eTT yÓ*–+#·TeTT. kÕj·T+Á‘·eTT dü+<Ûëýfi˝À ÀuÛ≤qT bı>∑yj·TTeTT.

˙ sTTwüº <˚e‘ê $Á>∑Vü≤eTT Òø£ bò À Ä <Ûë´q >∑~˝À ô|≥TºeTT. >∑~˝À

Á|üy˚•+#·T≥≈£î eTT+<äT kÕïqeTT #˚j·TTeTT Ò<ë ø±fi¯ófl, #˚‘·T\T, eTTKeTT

ø£&ÉT>∑Tø=ì >∑~˝À Á|üy˚•+#·TeTT. ÄdüqeTTô|’ ≈£Ls=Ãì uÛÑ»q bÕ≥\T >±ì,

>∑Ts¡T k˛ÔÁ‘·eTT\T >±ì bÕ&ÉTeTT. ‘·s¡Tyê‘· »|üeTT, <Ûës¡D eT]j·TT

<Ûë´qeTT\qT nuÛÑ dæ+|ü⁄eTT. eTqeTT ñ#·Ã]+#Ó&ç Á|ür yê≈£îÿ ø£+|üqeTT\T

>∑~#·T≥Tº Äe]+∫j·TTqï Äø±X¯ ‘·‘·«eTTq Á|ü‹_Û+_+∫ eTqdüT‡ MT<ä

Á|üuÛ≤eeTTqT #·÷|ü⁄qT. eT+Á‘·eTTqT >±ì, uÛÑ>∑eHêïeTeTT>±ì ñ

#·Ã]+#·Tq|ü⁄&ÉT yêÏ e\q @s¡Œ&Ó&ç XøÏÔe+‘·eT>∑T ø£+|üqeTT\T >∑~ j·T+<ä*

Äø±X¯uÛ≤>∑eTTq ì*∫j·TT+&ÉTqT. Äs¡T e÷düeTT\ ˝À|ü\ Ä >∑~˝À

|ü$Á‘·‘·qT, XÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#Ó<äe⁄. ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·TeTT\ e\¢ eTqdüT‡

∫ø±≈£î |ü&çq|ü⁄&ÉT Ä >∑~˝À ≈£Ls=Ãì ns¡>∑+≥ ùd|ü⁄ uÛÑ>∑eHêïeTeTTqT

düà]+#·TeTT. yÓ+≥H˚ eTqdüT‡˝À >=|üŒ e÷s¡TŒ e#·TÃqT.

<Ûë´qeTTq≈£î |üìøÏ e#·TÃ Á|ü<˚X¯eTT

düeTeTT>±qT (#·<äTqT>±qT) sêfi¯ó¢, ì|ü, >±&ÉTŒ, <äTeTTà Ò#·T eT]j·TT

<Ûë´qeTTq≈£î $|òüTïeTT >∑*–+#·T <Ûä«qT\Tq÷ Òì Á|ü<XeTTq÷ï, Äø£s¡DeTT

eT]j·TT H˚Á‘êq+<äø£s¡eTT n>∑T ÁbÕø£è‹ø£ kÂ+<äs¡éTTqT >∑*– <Ûës¡D

<Ûë´qeTTq≈£î nqT≈£L*+#·TqÏº Á|ü<XeTT\˝À <Ûë´q jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq #j·TTeTT.

Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡Z+˝À |ü⁄s√>∑$T+∫q |æeTà≥ sT÷ Á|ü|ü+#·eTT ˙≈£î

nqT≈£L\|ü&É<äT. Ç#·Ã≥ mH√ï $|òüTïeTT\T ø£\e⁄. |ü]düs¡eTT\T (Environ-

ment) ˙≈£î kÕ<Ûäq˝À ‘√&ÉŒ&Ée⁄. ˙ ùdïVæ≤‘·T Ò ˙≈£î Á|üuÛÑ\ X¯Á‘·Te⁄\T ˙≈£î

j·TTqï neø±X¯eTTq+‘·qT e´s¡ú dü+uÛ≤wüD\‘√ yês¡T <äT]«ìjÓ÷>∑eTT

#˚sTT+‘·Ts¡T. Ç~ ‘·|æŒ+#·Tø=qT≥≈£î ˙e⁄ Á|üj·T‹ï+‘·Ty√ n|ü&ÉT ˙≈£î

‘·è|æÔø£s¡eTT>± qT+&Ó ˇø£ #√≥TqT @s¡Œs¡T#·Tø=qTeTT. n#·Ã≥ ˙ <Ûë´q

kÕ<Ûäq kÕ–+|ü⁄eTT. <Ûë´qeTT #˚j·TT≥≈£î #·\¢>± ñ+&Ó&ç #√≥T ø±e …qT.

y˚&ç>± e⁄+&Ó&ç #√≥T˝À yÓT<ä&ÉT n‹ ‘·«s¡>± n*dæb˛e⁄qT.

<Ûë´q eTuÛÑ dæ+#·T≥≈£î eTT+<äT

‘·\, yÓT&É, yÓTT+&ÓeTT ì\Te⁄^‘·e … ‹qï>± e⁄+#·TeTT. uÛÑ>∑eBZ‘· À

6e n<Ûë´j·TeTT˝À ÄdüqeTT >∑T]+∫ $e]+|üã&çj·TTqï~. (11) (13)

XÀ¢ø£eTT\qT #·<äTe⁄eTT. Hê\T>∑T eT&É‘·\Tô|Ïº ø£ >=+>∑&çì Òø£ u…&éw”≥TqT

Ò<ë >√HÓ‘·≥Tºô|’q HÓ’q dü¬s |üs¡T#·TeTT. <ëìô|’q ø£ ‘Ó\¢ì >∑T&É¶qT |üs¡T#·TeTT.

Ç~ #ê\TqT. |ü⁄*#·s¡àeTT >±ì, õ+ø£ #·s¡àeTT >±ì <=]øÏ‘Ó Ç+‘·ø£+fÒ

y˚T\T. |ü⁄*#·s¡àeTT˝À ø=ìï Á|ü‘˚ ø£ Á|üjÓ÷»qeTT\T ø£\e⁄. <ëì e\q

- 198- - 199-

XØs¡eTTq ‘·«s¡>± $<äT´#·ÃøÏÔ »ì+#·Tf…>±ø£ XØs¡eT+<ä* $<äT´#·ÃøÏÔì ãj·T≥øÏ

b˛ìe«<äT. |ü⁄*#·s¡àeTT $<äT´#·ÃøÏÔeTj·TeTT. õ+ø£ #·s¡àeTT $wüj·÷ø±s¡

eè‹Ôì eT]j·TT $πøå|üeTTqT n]ø£≥TºqT. ‘·÷s¡TŒ ~≈£îÿ >±ì, ñ‘·Ôs¡ ~≈£îÿ>±ì

eTTKeTT qT+#·TeTT. ñ‘·Ôs¡ ~X¯≈£î eTTKeTTqT+∫q+<äTe\¢ Væ≤e÷\j·TeTT

q+<ä* ãTTwüß\‘√ dü+ã+<ÛäeTT @s¡Œ&ÉTqT. yê] düŒ+<äqeTT e\¢ $T≈£îÿ≥eT>∑T

˝≤uÛÑeTT ø£\T>∑TqT.

<Ûë´qeTT #˚j·TTf…≥T¢

<Ûë´qeTT, eTÚqeTTq÷ï ¬s+&ÉT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTT˝À #ê˝≤ ‘√&ÉŒ&ÉTqT.

<Ûë´qeTT e\¢ nbÕs¡eT>∑T Ä<Ûë´‹àø£ ã\eTT, XÊ+‹, q÷‘·q »e dü‘·TÔe\T

\_Û+#·TqT. XÊ+‘·eT>∑T eTqdüT‡‘√ <Ûë´qeTT #˚j·Te …qT. n≥T\ #˚dæq|ü⁄&˚

‘·«s¡˝À düe÷~Û dæ~∆+#·TqT. Ç+Á~j·TeTT\qT eX¯|üs¡T#·Tø=ì, ø√]ø£\T

˝Òìyê&Ée⁄>± j·TTqï#√ XÊ+‘·eT>∑T eTqdüT‡ n\e&ÉTqT. yÓ÷πøåX¯Ã, <Ó’e

dü+ø£\ŒeTT\qT ø£*–j·TTqï+<äT e\¢ ø√]ø£\T q•+#·TqT. XÊ+‘·eT>∑T

eTqdüT‡ >∑\ yê&ÉT, sêC≤~ sêE Á|üuÛÑTe⁄\≈£î Á|üuÛÑTe⁄ XÊ+‘· eTqdüTÿì dæú‹

es¡íHêr‘·eTT. s=eTTà, yÓT&É, ‘·\ ‹qï>±q÷ eT]j·TT Ç‘·s¡ X¯Øs¡eTT

uÛ≤>∑eTT\‘√ düe÷qeTT>±qT e⁄+∫ eTqdüT‡qT Ç+Á~j·TeTT\qT

eX¯|üs¡T#·Tø=ì Vü≤è<äj·Tdæú‘·T&Ó’ ãT~∆eT+‘·T&Ó’q Hê&ÉT ÁãVü≤à+ (z+) j·THÓ&ç

HêeqT Ä<Ûës¡eTT>± >=ì uÛÑj·T+ø£s¡eT>∑T dü+kÕs¡ düeTTÁ<äeTTqT <ë≥TqT.

ÁbÕDeTT\qT »sTT+∫ ø√]ø£\qT eX¯yÓTTqs¡TÃø=ì Hêdæø£\‘√ HÓeTà~>±

XÊ´dæ+#·T#·÷ s¡<∏äkÕs¡~∏ s¡<∏äeTTqT q&ÉT|ü⁄Ø‹ì |ü+&ç‘·T&Ó’q yê&ÉT C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√

bı>∑s¡TuÀ‘·T >∑Ti¿eTT\#˚ ˝≤>∑ã&ÉT#·Tqï eTqdüT‡ô|’q <Ûë´qeTT+#·TqT.

|ü+#·uÛÑ÷‘ê‘·àø£eT>∑T (eTqTï, ˙s¡T, ‘˚»düT‡) >±*, Äø±X¯eTT jÓ÷–

jÓTTø£ÿ X¯Øs¡eTT <Ûës¡D≤ \ø£å eTTqT bı+~ ej·TdüT‡, u≤<Ûä\qTq$ Òì~>±

q>∑TqT. XØs¡eTT ‘*ø£>∑qT, yê´<äT\T Òì~>∑qT, eTqdüT‡ ø√]ø£\T Òì~>∑qT,

Á|üø±X¯e+‘·eT>∑T s¡+>∑T, eT<ÛäTs¡ >±Á‘·eTT, ÄVü‰¢<äø£s¡eT>∑T yêdüq,

eT\$s√#·qeTT ãVüQdü«\ŒeTT>±qT j·TTqï düeTj·TeTTq n‘·ìøÏ yÓTT<äÏ

‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q <Ûës¡D dæ~›+∫q<äì ‘Ó*dæø=qTeTT. X¯Øs¡eTT ˝À|ü\>±ì,

ãj·T≥>±ì, @~jÓ÷ ø£ <ëìô|’ eTqdüT‡qT #·*+|ü≈£î+&Ü ì\T|ü⁄≥ ªª<Ûës¡Dµµ

j·Tqã&ÉTqT.

ñqï‘·yÓTÆq jÓ÷>±uÛ≤´kÕìøÏ n+‘·s¡Z‘·yÓTÆq Á|üXÊ+‹, Äq+<äeTT bı+<ä&ÉyT

dü]jÓÆTq <Ûë´qkÕ<Ûäq jÓTTø£ÿ \ø£å eTT. ¬>\T|ü⁄ z≥$T˝ÀqT, düTK, <äT'U≤\˝ÀqT

˙#√qï‘· dæú‘·T\˝ÀqT düeT‘·«uÛ≤eqqT ô|+#·Tø√yê*. <Ûä«+<ë«r‘· \ø£åD+

n\es¡T#·ø=ì Äø£s¡D $ø£s¡D≈£î ÀqT>±≈£î+&Ü j·TT+&Ü*. á düèwæº n+‘ê

uÛÑ>∑e+‘·Tì #˚‘· düèwæº+|üã&çq<Ó’ u≤<Ûä, uÛÑj·TeTT ˝Òì<Ó’ $X¯« Áù|eT‘√

n\sê&ÉT‘·÷ j·TTqï<äqT yêdüÔeyÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑe+ e÷Á‘·yT yê+∫+#·

<ä–q<Ó’ j·TTqï~.

<Ûë´qeTT˝À nqTuÛÑ÷‹

yÓqïeTTø£ ∫e] uÛ≤>∑+ (>∑T<äkÕúq+) qT+&ç >=|üŒ XøÏÔ‘√ ô|’øÏ ≤>∑ã&çq≥T¢

nqTuÛÑ÷‹ì bı+<ä>∑\e⁄. ø=ÿø£ÿkÕ] yÓHÓïeTTø£ ∫es¡ »\<ä]+#·TqT. n|ü⁄&ÉT

˙ Hê&û eT+&É\eTT˝À >=|üŒ e÷s¡TŒ »s¡T>∑uÀ‘·Tqï≥T¢ Á>∑Væ≤+#·TeTT. ìÁ<ä À

˙≈£î, ˙e⁄ ˙ X¯Øs¡+ qT+&ç ãj·T≥øÏ sêe&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫q≥T¢ ø£\\T

edüTÔ+≤sTT. yÓTs¡T<ä+&ÉeTT (yÓqïeTTø£) ∫es¡ m≈£îÿe e‹Ô&çì ≈£L&Ü

>∑eTì+#·e#·TÃ. ˙ sTTwüº <˚e‘· n~wæº+∫q Vü≤è<äj·T ø£eT\eTT qT+&ç

Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq ¬s+&ÉT yÓTs¡T|ü⁄ r¬>\T (ˇø£<ëì Á|üø£ÿ ø£Ï) ãj·T\T<˚]

XØs¡eT+‘·≤ yê´|æ+∫q≥T¢ e⁄ <Ûë´q+˝À nqTuÛÑ÷‹ H=+<ä>∑\e⁄. <Ûë´q+˝À

˙≈£î s¡ú«˝Àø±\‘√ |ü]#·j·TeTT ø±e&ÜìøÏ uÛÑ>∑e+‘·Tì <äj·T ˇø£ÿfÒ

X¯s¡DéTT. ñqï‘·yÓTÆq <Ûë´q kÕúsTT˝À $wüj˚T+Á~j·TeTT\T eTqdüT‡ |üP]Ô>±

nD#·ã&É‘êsTT. nø£ÿ&É ñVü≤\‘√ >±ì ñÁ<˚ø£eTT\‘√ >±ì, eTqdüT‡‘√

>±ì @ $<ÛäyÓTÆq Á|üjÓ÷»qeTT Ò<äT.

<Ûë´qjÓ÷– ñ‘·ÔeT <Ûë´qdæú‹˝À ‘·q e´øÏÔ>∑‘· #Ó’‘·qéTTqT $&É∫

eTqdüT‡≈£î, ãT~∆øÏ nr‘·yÓTÆq y˚s=ø£ q÷‘·q #Ó’‘·qéTT˝À Á|üy˚•+#·TqT.

nø£ÿ&É X¯ó<ä∆ #Ó’‘·qéTT e÷Á‘·eTT $T–*j·TT+≥T+~. Çø£ düe÷~Û dæú‹˝À

‘·q $wüj˚T+Á~j·T dü+ã+<ÛäyÓTÆq Je #Ó’‘·qéTT e~* |üs¡e÷‘·à #Ó’‘·q´+˝À

Á|üy˚•+#·>∑\<äT. ˙e⁄ á »>∑‹˝À ˇ+≥]>± e~*ô|≥ºã&É˝Ò<äT.

Á|ü|ü+#·eTT˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘·eTT\˝À >∑\ jÓ÷>∑T\T, ãTTwüß\ qT+&ç ˙e⁄

n+‘·s¡Z‘·eTT>± düVü‰j·T+ bı+<ä>∑\e⁄. yês¡T yÓ\Te]+∫q Ä<Ûë´‹àø£

‘·s¡+>±\T ˙≈£î n_Ûeè~∆ì, ñ‘ê‡Vü‰ìï ø£\T>∑CÒkÕÔsTT. <Ûë´q+ <ë«sê ˙e⁄

sT÷ ns¡T<Ó’q ~eĆÀ´‹˝À Á|üy˚•+#·T Çø£ÿ&É m\¢\T, Vü≤<äT›\T Òe⁄. n&ÉT¶,

- 200- - 201-

n<äT|ü⁄ ÒH˚ Ò<äT. Çø£ÿ&É <˚X¯ø±\ bÕÁ‘·‘·\T ñ+&Ée⁄. á |ü$Á‘· ˝Àø£+˝À

uÛÑj·T+, dü+<Vü≤+, nì•Ã‘·\≈£î ‘êe⁄ Ò<äT. Çø£ÿ&É düs¡«Á‘· dü+‘√wü+, Äq+<ä+,

Á|üXÊ+‹ XÊX«‘·+>± yÓ*¢$]dæ ñHêïsTT. <Ûë´q+ ì]«|òüTï+>± kÕ–+#·T≈£î+≥÷

ñ+&ÉT. ˙ eT÷˝≤<Ûës¡+ (>∑T<äkÕúqeTT) q≈£î düVü≤ÁkÕs¡eTTq≈£î ø£*|æ ˇø£

r>∑#˚‘· ø£Ïº >∑T+õq≥T¢ ÁuÛ≤+‹ ø£\T>∑TqT. <ÛÓ’s¡ +>± j·TT+&Ée …qT. n|ü⁄&ÉT

˙e⁄ ns¡T<Ó’q Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑeeTT bı+<ä>∑\e⁄. ˙≈£î ~e´ <äèwæº

Á|ükÕ~+|üã&ÉT‘·T+~ (Clairvoyance). Ç|ü⁄&ÉT ø£fió¢ ‘Ós¡Tee<äT›. ø=~›ùd|üÏøÏ

‹]– ˙e⁄ ˙ e÷eT÷\T uÛ≤Vü≤´#Ó’‘·q´ dæú‹øÏ sê>∑\e⁄. (Donot reveal thisexperience to anyone, but continue your meditation, practice regularly)Ç|ü⁄&ÉT Vü≤è<äj·T+˝À |ü$Á‘·yÓTÆq uÛ≤y√Á<˚ø£eTT C≤\Tyês¡T‘·÷ e⁄+≥T+~.

á düèwæº À Á|ü‹ J$ì Áù|eT>± ˝≤*kÕÔe⁄. á düs¡«»>∑‘·÷Ô X¯ó<ä∆ #Ó’‘·q´+

$TqVü‰ eTπs~ ø±<äì ˙≈£î nqTuÛÑe |üPs¡«ø£+>± ‘Ó\TdüTÔ+~. bÕ\T ˇø£

bÕÁ‘· À ì+&çj·TTqï≥T¢>± á fÒãT\T, u…+∫, Åd”Ô\T n+‘ê á #Ó’‘·q´+ #˚‘·

ì+|üã&çj·TTqï≥T¢>± Á>∑Væ≤+#·>∑\e⁄. düèwæº À Á|ü‹edüTÔe⁄ á #Ó’‘·q´+ #˚‘·

ì]à+#·ã&çq≥T¢ nqTuÛÑe |üPs¡«ø£yÓTÆq C≤„q+ <ë«sê Á>∑Væ≤+#·>∑\e⁄.

uÛÑ>∑e+‘·T&˚ á X¯ó<ä∆ #Ó’‘·q´+‘√ düeTdüÔ #·sê#·s¡eTT˝À ì+&ç Áø°&çdüTÔqï≥T¢>±

‘Ó\TdüTÔ+~. á ns¡T<Ó’q nqTuÛÑ÷‹ ≈£î ÁãVü‰àq+<ëìï ø£\T>∑ CÒj·T>∑\<äT.

˙ |ü]düsê\˝Àì Á|ü‹ edüTÔe⁄qT ˙$|ü&ÉT uÖ‹ø£‘·‘·«+‘√ #·÷&É˝Òe⁄.

dü‘· <äèwæº‘√ X¯ó<ä∆ #Ó’‘·qý˚T ˙≈£î >√#·]düTÔ+~.

nHêVü≤‘· #·Áø£eTTô|’ <Ûë´ì+∫q|ü⁄&ÉT kÕø±s¡ kÕøå±‘êÿs¡+ uÛ≤e düe÷~Û

≈£L&Ü bı+<ä>∑\e⁄. Ç<˚ kÕúq+˝À ì]«ø£\Œ düe÷~Û nqTuÛÑe+ ≈£L&Ü

bı+<ä>∑\e⁄.

á »>∑‘·TÔ <äT'KeTT\ u≤<Ûä\‘√ ì+&çj·TTqï~. dü+kÕs¡ <äT'KeTT

eT]j·TT u≤<Ûä\ qT+&ç ‘·|æŒ+#·T ø=q>√s¡T#√ ˙e⁄ <Ûë´qeTTqT ‘·|üŒø£

nuÛÑ dæ+|ü⁄eTT. <Ûë´qeTT ~e´‘·«eTTq≈£î rdüTø=ìb˛e⁄ ø±*u≤≥. ÁãVü≤à

kÕÁe÷»éTTq≈£î b˛e⁄≥≈£î sê#·u≤≥. uÛÑ÷˝Àø£eTT qT+&ç dü«s¡ZeTTq≈£î

(yÓ’≈£î+sƒ¡eTT Ò<ë ¬ø’ ≤düeTT Ò<ë ÁãVü≤àeTT) ndü‘· eTT qT+&ç dü‘· eTTq≈£î,

n+<Ûäø±s¡eTT qT+&ç yÓ\T>∑Tq≈£î, u≤<Ûä qT+&ç düTKeTTq≈£î, nXÊ+‹ qT+&ç

|üs¡eTXÊ+‹øÏ, nC≤„qeTT qT+&ç C≤„qeTTq≈£î, eTè‘·Té⁄ qT+&ç

neTs¡‘·«eTTq≈£î rdæø=ìb˛e⁄ ø£ $T‘·yÓTÆq ì#ÓÃq e+Ï~. XÊX¯«‘· XÊ+‹

|üs¡e÷q+<äeTT\qT \_Û+|üCÒj·TTqÏº Ä‘·àC≤„qeTT <Ûë´qeTT e\¢ \_Û+#·TqT.

<Ûë´qeTT jÓTTø£ÿ ‘√&ÜŒ≥T Òì<˚ <Ó’e dæú‹˝À ˙e⁄ |ü⁄s√>∑$T+#·C≤\e⁄.

eT]j·TT eTqdü‡HÓ&ç e\ qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø=ì neTs¡‘·«eTTqT bı+<äC≤\e⁄.

ìs¡+‘·s¡ <Ûë´qeTT e\q Ä‘·àô|’ >∑\ |ü+#·ø√X¯eTT\HÓ&ç ‘Ós¡\qT ‘=\–+∫

J$‘· |üs¡e÷e~Ûì bı+<äTeTT.

<Ûë´qyÓTTø£ ã\es¡∆ø£yÓTÆq Wwü<äeTT. n~ qs¡eTT\≈£î, yÓT<ä&ÉT≈£î

ã\eTTì#ÓÃ&ç ≤ì≈£îÿ. |ü$Á‘· ø£+|üqeTT\T X¯Øs¡eT+<ä* JyêDTe⁄\qT

nìï+Ïì #·T≥TºeTTÏº X¯Øs¡>∑‘·eT>∑T yê´<ÛäT\qT ìyê]+#·TqT. <Ûë´qeTT

#j·TTyê]øÏ &Üø£ºs¡¢≈£î _\T¢\T #Ó*¢+#·e\dæq u≤<Ûä‘·|üqT. <Ûë´q düeTj·TeTTq

ñ<äsTT+#·T X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq XÊ+‹ ‘·s¡+>∑eTT\T eTqdüT‡, qs¡eTT\T, X¯Øs¡

nej·TeeTT\T eT]j·TT JyêDTe⁄\ô|’q n<äT“¤‘·eT>∑T XøÏÔbÕ‘·eTT #j·TTqT.

<Ó’eX¯øÏÔ ‘Ó’\<ës¡e … ùd«#·Ã¤>± uÛÑ>∑yêqTì bÕ<äeTT\ qT+&ç kÕ<Ûä≈£îì X¯Øs¡

uÛ≤>∑eTT\ìï+≥qT Á|üeVæ≤+#·TqT. ns¡>∑+≥ùd|ü⁄ e⁄ <Ûë´qeTT #j·T>∑*–q#√

<ëìe\¢ \_Û+#Ó&ç Ä<Ûë´‹àø£ XøÏÔ eT]j·TT ø±+‹e\¢ J$‘· b˛sê≥eTTq+<äT

yês¡eTT s√E\ es¡≈£î ‘·≥Tºø√>∑\T>∑T<äTe⁄. ˙ ì‘·´J$‘·+˝À $$<Ûä

eTqdü ú‘·«eTT\T >∑\ e´≈£î Ô\‘√ dü+#·]+#·e\dæ j·TT+&ÉTqT. nÏº

dü+<äs¡“¤eTT\˝À ˙≈£î @ $<ÛäeT>∑T Nø±≈£î ∫≈£îÿ\T dü+uÛÑ$+#·≈£î+&Ü

j·TT+&ÉT≥¬ø’ <Ûë´qeTTqT nuÛÑ´dæ+#·TeTT. ã\eTT eT]j·TT XÊ+‘·T\qT

dü+bÕ~+#·TeTT. <Ûë´qeTT e\¢ n+‘·sYC≤„qeTT eT]j·TT ô|≈£îÿ X¯≈£îÔ\T

\_Û+#·TqT. <Ûë´qeTT eTqdüT‡≈£î X¯Á‘·Te⁄. <Ûë´qeTT e\q eTqdüT‡

HêX¯qeT>∑TqT. »|üeTT>±ì, <Ûë´qeTT >±ì ÁbÕs¡+_Û+#·Tq|ü⁄&ÉT eTT+<äT

(108) <Ó’e k ÔÁ‘·eTT\T >±ì, >∑Ts¡Tk ÔÁ‘·eTT\T >±ì #·<äTe⁄eTT. Ò<ë ªªz+µµ

Bs¡È+>± (12) kÕs¡T¢ ñ#·Ã]+#·TeTT Ò<ë (12) ì$TwüeTT\T dü+ø°s¡Ôq #j·TTeTT.

Bìe\¢ eTqdüT‡≈£î ñ‘ê‡Vü≤eTT e#·TÃqT.

<Ûë´q ÄeX¯ ø£‘·

XÊX¯«‘· Äq+<äeTTqT, neTs¡‘·«eTTqT bı+<äT≥≈£î M\>∑T e÷s¡ZeTT

<Ûë´qyÓTTø£ÿÏj˚T. <Ûës¡D≈£î <Ûë´qeTTqT nuÛÑ´dæ+#·ì yês¡T Ä‘·àVü≤‘·´

- 202- - 203-

#˚düT≈£îqï yês¡T (Ä‘·àVü≤q') nì áXÀ|üìwü‘·TÔ (3e eT+Á‘·eTT)˝À

#Ó|üŒã&çq~. yêdüÔeeTT>± nÏºyês¡T Je#·ÃeeTT\T eT]j·TT Vü≤‘·u≤>∑T ….

ø£&ÉT+>∑&ÉT ù|<äyês¡T. n+‘>±<äT yês¡T |üs¡eT˝ÀuÛÑT\T ≈£L&Ü. ãT~∆eT+‘·T …’q

yês¡T ìs¡+‘·s¡ <Ûë´qeTHÓ&ç |ü<äTHÓ’q ø£‹Ô‘√ nVü≤+ø±s¡ ã+<ÛäeTTqT

ø√dæydæø=+<äTs¡T. n+‘·≥ yê]øÏ Ä‘·àC≤„qeTT \_Û+#·TqT. eTT≈£îÔ&É>∑T jÓ÷–øÏ

dü+X¯j·TeTT>±ì yÓ÷Vü≤eTT >±ì j·TT+&É<äT. ø£s¡à ã+<ÛäeTT\ìïj·TT

‘Ó–b˛e⁄qT. ø±e⁄q eTqeTT <Ûë´qeTT #˚j·TT≥ M&Ésê<äT. XÊX¯«‘êq+<ä

uÛÑeqeTT ‘Ós¡#·T≥˝À <Ûë´qeTT ;>∑eTT (>=fiË¢eTT) e+Ï~. ÁbÕs¡+uÛÑ dæú‹˝À

\ø£å eTTqT $&ç∫ n≥T Ç≥T eTqdüT |üs¡T–&ÉT#·T+&ÉTqT. n+<äTe\¢ $düT>∑T

>±qT Äj·÷düeTT>±qT e⁄+&Ée#·TÃqT. ø±ì ø=+‘·ø±\eTT nuÛÑ dæ+∫q |æeTà≥

eTqdüT‡ \ø£å´eTTô|’ ì\∫j·TT+&ÉTqT. n+‘·≥ ˙e⁄ ~yê´q+<äeTT˝À

‘·©¢qT&Ée>∑T<äTe⁄. j·÷»„e\Tÿ ´&ÉT, ñ<ë›\≈£î&ÉT yÓTT<ä\>∑T eTVü≤s¡T¸\T,

jÓ÷>∑T\T rÁe <Ûë´qeTT e\¢ Ä‘·à C≤„qeTTqT dü+bÕ~+∫]. X¯Øs¡eTTq≈£î

ÄVü‰s¡eTT ÄeX¯ ø£yÓTÆq $<ÛäeTT>∑H˚ Ä‘·à≈£î <Ûë´qeTT, »|üeTT, ÁbÕs¡úq\T,

ø°s¡ ÔqeTT yÓTT<ä\T>±>∑\ ÄVü‰s¡eTT ÄeX¯´ø£‘· y˚fi¯≈ £î ÄVü‰s¡eTT

\_Û+∫q+<äTe\¢ ˙e⁄ yê´≈£î\|ü&ÉT Ø‹>∑H˚ ì]í‘· düeTj·TeTTq≈£î ñ<äj·T

kÕj·T+Á‘·eTT\+<äT ø=+‘· ø±\eTT es¡≈£î »|ü, ÁbÕs¡úHê<äT\qT n\yê≥T

#˚dæø=ìq ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ÿ s√E ≈£L&Ü e÷qC≤\e⁄. X¯Øs¡eTTq≈£î ÄVü‰s¡eTT

sTT#·TÃ≥ ø£+fÒ Ä‘·à≈£î ÄVü‰s¡eTT ì#·TÃ≥ m≈£îÿe ÄeX¯´ø£eTT. ø±e⁄q

ìj·TeT|üPs¡«ø£eTT>± ÁbÕs¡úq, »|üeTT, <Ûë´qeTT\qT nuÛÑ dæ+#·T#·T+&ÉTeTT.

<Ûë´qeTT dü∫Ã+‘·q\HÓ&ç Ï‘√ eTqdü‡HÓ&ç ‘√≥qT ‘·&ÉT|ü⁄#·T+&Ée …qT.

n+‘·sêe˝Àø£qeTT (Introspection) <ë«sê ˙ eTqdü‡HÓ&ç ‘√≥˝À >∑\

ìs¡T|üjÓ÷>∑eTT, Vü‰ìø£s¡eTT\>∑T ndüTs¡ dü+ø£\ŒeTT\HÓ&ç eTTfi¯fl yÓTTø£ÿ\TqT

ô|]øÏ yj·Te\j·TTqT. e÷$T&ç #Ó≥Tº |ü⁄wæŒ+#·T≥qT #·÷∫q yÓ+≥H ‘·«s¡ ÀH

e÷$T&ç ø±j·T\T \_Û+#·>∑\eì e⁄ ‘Ó*dæø=+<äTe⁄. Ç<˚ Ø‹ eTqdüT‡q

XÊ+‹ »ì+∫q jÓT&É\ ≈£î ‘·«s¡ ÀH C≤„q |òü\eTT \_Û+#·>∑\<äì qeTTàeTT.

Á|”‹ì Á|”‹ Äø£]¸+#·TqT. Ç~jÓTTø£ >=|üŒ ìj·TeTeTT. dü‘·‡+ø£\ŒeTT\qT

n\es¡T#·Tø=qTeTT. <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. Ç≥T\ #˚dæq#√ kÕ<ÛäTe⁄\T,

jÓ÷>∑T\T, dæ<äT∆\qT ˙e⁄ Äø£]¸+‘·Te⁄. yê] ø£+|üqeTT\ (Vibrations) e\¢

˙e⁄ Á|üjÓ÷»qeTTqT bı+<äT<äTe⁄. q÷‘·q Ä<Ûë´‹àø£ ø£+|üqeTT\T yê]ì

Äø£]¸+#·TqT.

<Ûë´qeTT e\¢ ø£\T>∑T ˝≤uÛÑeTT\T

n+<ä] j·T+<äTqT düeT<äèwæº >∑*– yê+#·s¡Væ≤‘·T&Ó’ dü«dü«s¡÷|üeTTq

$ÁX¯$T+#·T jÓ÷– bı+<Ó&ç Äq+<äeTTqT nbÕs¡eT>∑T dæ]dü+|ü<ä\T >∑\

<˚esê»>∑T Ç+Á<äT&ÉT ≈£L&Ü bı+<ä˝Ò&ÉT. bı+<äC≤\&ÉT. m&É ‘Ó>∑ì

<Ûë´HêuÛ≤´düeTT e\q eTH√ ì\ø£&É ø£\T>∑TqT.

<˚e⁄ìô|’q eTqdüT‡ ì\T|ü⁄eTT. ~e´ JeqeTT ˙≈£î n\e&É>∑\<äT.

C≤„qÁbÕ|æÔ ø£\T>∑TqT. <Ó’e >∑TDeTT\ìïj·TT n\e&ÉTqT. XÊ+‹, düTKeTT,

Á|üdüqï‘·«eTT\qT nqTuÛÑ$+‘·Te⁄. eTTøÏÔì bı+<äT≥≈£î ì»yÓTÆq sê»u≤≥

<Ûë´qyÓTTø£ÿÏj˚T. düs¡« $<ÛäeTT\>∑T u≤<Ûä\T, e´<ä\T, <äT'KeTT\T

<Ûë´qeTTe\q HêX¯qyÓTT+<äTqT. <äT'K ø±s¡DeTT\qT >∑÷&Ü <Ûë´qeTT

ìyê]+#·TqT. @ø£‘·« uÛ≤eeTT dæ~∆+#·TqT. XÊX¯«‘êq+<äeTT, nq+‘· XÊ+‹,

neTs¡ düTKeTT\ìïj·TT <Ûë´qeTT e\¢ bı+<äq>∑TqT. uÛÑ÷˝Àø£eTT qT+&ç

dü«s¡Z ˝Àø£eTTq≈£î rdæø=ìb˛e⁄ ì#ÓÃq e+Ï~ <Ûë´qeTT. jÓ÷>∑T\qT sT÷

<Ûë´qeTT ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Ûì uÀ*q ñqï‘· Á|ü<˚X¯eTT\≈£î >=ìb˛e⁄qT.

y˚<ë+‘·T\T #Ó|æŒ&ç ¬ø’e\´eTTøÏÔ eT]j·TT n<Ó’«‘· ìwüj·THÓ&ç n+‘·düTÔ ô|’øÏ

rdæø=ìb˛e⁄ ∫<ëø±X¯eTT nHÓ&ç yÓT*ø£\ yÓT≥¢ À <Ûë´qeTT kÕ<Ûä≈£îì u≤e

düe÷~Û e<ä›≈£î rdæø=ìb˛e⁄ Äø±X¯e÷s¡ZeTT e+Ï~. Bì e\q kÕ<Ûä≈£î&ÉT

Á ù|e÷eTè‘·eTTqT eT]j·TT neTs¡‘·«eTT j·THÓ& ç neTè‘·eTTqT

bÕqyÓTTqs¡TÃqT. ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>± <Ûë´qeTT #˚j·TT≥e\q n+‘·sY

C≤„q <ë«s¡eTT ‘Ós¡Teã&ÉTqT. eTqXÊÙ+‹, eTH√ì\ø£&É\T \_Û+#·TqT.

|üs¡e÷q+<ä uÛ≤eeTT C≤>∑]‘·eT>∑TqT. |üs¡eT |ü⁄s¡Twüßì‘√ jÓ÷>∑ kÕ<Ûä≈£îq≈£î

dü+ã+<Ûäy˚Ts¡Œ&ÉTqT. <Ûë´q jÓ÷>∑ e÷s¡ZeTTq eTT+<ä&ÉT>∑T y˚dæq ø=\~ ≈£î

dü+X¯j·TeTT\T ‘·eT+‘·≥‘êy˚T |ü]wüÿ]+|üã&ÉTqT. Ä<Ûë´‹àø£ ì#ÓÃq˝À

eTT+<ä&ÉT>∑T m#·Ã≥ yj·Te …H√ j·T+‘·≥ πø uÀ<Ûä|ü&ÉTqT. ø£ $∫Á‘·eT>∑T

n+‘·sê«DÏ ˙≈£î e÷s¡ZeTTqT #·÷|ü⁄qT. <ëìì ˙e⁄ kÕe<ÛëqT&çyÓ’ $qTeTT.

sêÁ‹ e⁄ >∑&çj·÷s¡eTTq≈£î ªªø°µµ Ç∫Ãq#√ n~jÓT˝≤>∑Tq 24 >∑+≥\ es¡≈£î

- 204- - 205-

Ä>∑≈£î+&Ü |üì#˚j·TTH√ n<˚ $<ÛäeTT>± kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q n+‘·sê«DÏ Á|üø±s¡eTT

‘êqT q&ÉT#·Tø=qe\j·TTqT.

<Ûë´qeTT mìï >∑+≥\T #˚j·Te …qT

ø£ìwüº <Ûë´qeTT ` 3 >∑+≥\T ` ˇø£ C≤eTT

eT<ä <Ûë´qeTT ` 6 >∑+≥\T ` ¬s+&ÉT C≤eTT\T

ñ‘·ÔeT <Ûë´qeTT ` 9 >∑+≥\T ` eT÷&ÉT C≤eTT\T

nr‘· <Ûë´qeTT ` düs¡«ø±\ düsê«edüú\ j·T+<äT

Á|ü‹ ì‘· eTT |ü~ ìwüeTT\T <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. n~ ìqTï >∑+≥\

‘·s¡ã&ç ≈£L ÒdüTÔ+~.

<Ûë´qeTT uÛÑ>∑eÁ‘·ŒkÕ<äeTT Òì< dæ~∆+|ü<äT. uÛÑ>∑eÁ‘·ŒkÕ<ÛäeTT, uÛÑ>∑e+‘·Tì

Á|æj·TT\≈£î yê]ô|’qH˚ ø£\T>∑TqT. ìcÕÿeTéTT>∑ uÛÑ>∑e+‘·Tì <Ûë´ì+#·T yêπs

uÛÑ>∑eÁ‹Œj·TT\T. <Ûë´qeTT˝À ≈£Ls¡TÃqï|ü&ÉT >∑T<äeTTqT _>∑˝≤>∑TeTT.

Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑eTT˝À á $<ÛäeTT>± #˚j·TT≥ eT÷\ã+<ÛäeTì j·T+<äTs¡T. á

nuÛ≤´düeTT e\q nbÕq yêj·TTe⁄ ÁøÏ+~øÏ Á|üeVæ≤+#·T≥ ìs√~Û+|üã&ÉTqT.

<Ûë´qeTTq≈£î düVü≤j·T|ü&ÉTq$

$T‘·eTT>∑ kÕ‹«ø£ uÛÀ»qeTT ˇqs¡TÃ≥. e] nqïeTT, Ä≈£î ≈£Ls¡\T,

ø±j·T ≈£Ls¡eTT, |ü|ü, s=f…º\T, yÓTT<ä\>∑Tq$ $T‹MT] ‹qT≥ e\q

ìÁ<äe#·TÃqT eT]j·TT <Ûë´qeTT˝À $|òüTïeTT >∑\T>∑TqT. ‹+&çb˛‘·T,

Ç+Á~j·T˝À\T&ÉT <Ûë´qeTTqT nuÛÑ´dæ+|üC≤\&ÉT. bÕ\qT ÄVü‰s¡eTT>±

¬>’ø=ìq#√ XØs¡eTT jÓTTø£ÿ ãs¡Te⁄ ‘·–Z ≤|òüTeeTT @s¡Œ&ÉTqT. πø ÄdüqeTT˝À

>∑+≥\ ø=\~ düTKeTT>± ≈£Ls=Ãq>∑\e⁄.

ÄdüqeTT :`

@<Ó’q ÄdüqeTT e\q X¯Øs¡eTT X¯Øs¡ ìX¯Ã\‘·«eTT \_Û+#·TqT.

ã+<Û äeTT\T eT]j·TT eTTÁ< ä\e\¢ X ¯Øs ¡< Ûës ¡ ¶ éTT \_Û+#·TqT.

ÁbÕD≤j·÷eTeTT#˚ X¯Øs¡eTT ‘˚*ø£>±q>∑TqT. Hê&ûX¯ó~∆, eTH√ìX¯Ã\‘·«eTT\T

\_Û+#·TqT. á jÓ÷>∑´‘·\ìï+Ïì dü]bÕ~+∫q ‘·s¡Tyê‘· •e⁄ìô|’q

eTqdüT‡qT ì\Tee˝…qT. nÏº |ü]dæú‹ j·T+<Ó <Ûë´qeTT ì\Tø£&É>±,

düTKeTT>±qT kÕ>∑TqT. <Ûë´HêìøÏ |ü<äà, dæ<ä›, eÁ», kÕ«dæÔø£ ns¡›|ü<äà eT]j·TT

düTU≤düqeTT\T #ê\ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡eTT\T.

<Ûë´qeTTq≈£î ìj·TeTeTT\T :`

»|üeTT>±ì, ÄdüqeTT\T>±ì, ÁbÕD≤j·÷eTeTT>±ì ˝Ò<ë dü>∑TD

<Ûë´qeTT yÓTT<ä\T>±>∑\ Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\qT nuÛÑ dæ+#·Tq|ü⁄&ÉT Á|ü‹~qeTT

Òø£ Á|ü‹ yês¡eTT Òø£ Á|ü‹ |üø£åeTTq+<äT >±ì ˇø£ ìØí‘· düeTj·TeTTq≈£î

ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>± nuÛÑ dæ+|ü⁄eTT. Ç≥T\ #˚j·TT≥e\q nbÕs¡eT>∑T

Á|üjÓ÷»qeTT ø£\<äT. ˙≈£î neTè‘·‘·«eTT \_Û+#·TqT. eT]j·TT ì‘· ‘·è|æÔ

≈£L&Ü \_Û+#·TqT. ã<ä›ø£eTTq≈£î ÀHÓ’ düeTj·TeTT e´s¡ú|ü⁄#·Ã≈£îeTT. kÕ<Ûä≈£îìøÏ

ã<ä›ø£eTT uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq X¯Á‘·Te⁄. Á|ü‹ dü‘·‡+>∑eTTq+<äT ˙e⁄ ìØí‘·

düeTj·TeTTø£+f… 5 Òø£ 10 ì$TwüeTT\T eTT+<äT>±H˚ sêe\j·TTqT. ˙e⁄

nÁX¯<ä› @ ø=+#ÓeTT #·÷|æq#√ ã<ä›ø£eTT, ‘·+Á~ nH˚ X¯Á‘·Te⁄\T ìqTï

ô|&É<ë]|üÏº+#·TqT. ñ<äj·TeTT, kÕj·T+Á‘·eTT, eT<Ûë´Vü≤ïeTT eT]j·TT

sêÁ‘·T\+<äT s√E≈£î Hê\T>∑T kÕs¡T¢ ÄVü‰s¡eTT ¬>’ø=qT Ø‹ ‘·«s¡>± Ä

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<äe˝…qì ø√]ø£ >∑*–q#√ s√E≈£î Hê\T>∑T

|üsê´j·TeTT\T <Ûë´qeTT #j·Te\dæ j·TTqï~. <Ûë´qeTTqT ìØí‘· düeTj·TeTTq

ìj·TeT|üPs¡«ø£eTT>± nuÛÑ dæ+#·T≥ eTTK´ nedüs¡eTT. Bìe\¢ ø£ $<ÛäeT>∑T

<Ó’e dü+ã+<ÛäyÓTÆq ‘·qà‘·ÔyÓTÆq ~eéT‘·TÔ dæ~∆+∫ ø=ìï >∑+≥\ es¡≈£î

|üs¡e÷q+<ä dæú‹˝ÀqT+<äTe⁄. Ç≥T¢ sêqT sêqT ÁãVü≤àq+<ädæú‹øÏ #˚s¡>∑\e⁄.

BìH˚ kÕ<Û√éTTøÏÔ Òø£ dü]wæºeTTøÏÔ j·Tqã&ÉTqT. <Ûë´qeTTq>±ì, dü‘·‡+>±ìøÏ

>±ì ìj·TeTeTTqT bÕÏ+#·ø£ nC≤Á>∑‘·Ô >∑*– nkÕe<ÛëqT&ÉyÓ’q#√, n|ü$Á‘·

dü+ø£\ŒeTT\T eT]j·TT ≈£îyêdüq\T ˙ eTqdüT‡q Á|üy˚•+∫ ˙ Ä<Ûë´‹àø£

dæú‹ì ‘·T&ç∫ô|≥TºqT. ø±e⁄q C≤>∑s¡÷≈£î&ÉyÓ’ ìj·TeT |üPs¡«ø£eTT>± <Ûë´qeTTqT

nuÛÑ´dæ+#·TeTT.

<Ûë´qeTT jÓTTø£ÿ $<ÛëqeTT\T :`

dü>∑TD, ìs¡TZDeTT nì <Ûë´qeTT ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T. ø£èwüßí&ÉT, •e⁄&ÉT,

sêeTT&ÉT Ò<ë <˚$ yÓTT<ä\>∑T yê]ô|’ #˚ôd&ç <Ûë´qeTTqT dü>∑TD <Ûë´qeTT

nqã&ÉTqT. Ç~ s¡÷|üeTT, >∑TDeTT\‘√ ≈£L&çj·TTqï <Ûë´qeTT á <Ûë´qeTT‘√

bÕ≥T uÛÑ>∑eHêïeTeTTqT ≈£L&Ü »|æ+‘·Ts¡T. Ç~ uÛÑ≈£îÔ\ |ü<ä›‹. Ä‘·àjÓTTø£ÿ

- 206- - 207-

yêdüÔe‘·«eTTô|’ <Ûë´qeTT #j·TT≥ ìs¡TZD <Ûë´qeTT nqã&ÉTqT. Ç~ y<ë+‘·T\

|ü<ä›‹. z+, k˛Vü≤+, •y√Vü≤+, nVü≤+ ÁãVü≤àdæà, ‘·‘·«eTdæ, MÏô|’ <Ûë´qeTT

#˚j·TT≥qT ìs¡TZD <Ûë´qeTqã&ÉTqT.

<Ûë´qeTT e\q |òü*‘·eTT :`

˙yÓqï&ÉTqT ‘Ó*dæø=q q≥Te+Ï n<äT“¤‘·eT>∑T X≈£îÔ\T ˝À <ë–j·TTqï$.

<Ûë´qeTT nuÛÑ dæ+∫q+<äTe\¢ ˙˝À <ë–j·TTqï X¯≈£îÔ\ìï y˚T˝§ÿqTqT. Á|ü‹

e÷qe⁄ì j·T+<äTq÷ nHø£ XøÏÔ kÕeTs¡ú eTT\T j·TTqï$. n‘·&ÉT XøÏÔ C≤„qeTT\

uÛ≤+&Üs¡eTT. |ü⁄s√_Ûeè~∆ì >±+∫q ø=\~ q÷‘·q X¯≈£îÔ\T, q÷‘·q

>∑TDeTT\qT ‘·q |ü]düs¡eTT\qT e÷s¡TŒ H=+~+#·TfÒ >±ø£ Ç‘·s¡T\ô|’ ‘·q≈£î

|ü\T≈£îã&çì ≈£L&Ü dü+bÕ~+#·Tø=qTqT. Ç‘·s¡T\ eTqdüT‡\qT |üs¡eX|üs¡T#·T

ø=q>∑\T>∑TqT. n+‘·]ø£, u≤Vü≤´ Á|üø£è‘·T\qT »sTT+#·>∑\T>∑TqT. Ä‘·à m+‘·

|ü$Á‘·eTT>±qTqï n+‘· m≈£îÿe X¯øÏÔe+‘·T&Ée>∑T<äTe⁄. <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT

˙e⁄ |üs¡e÷q+<äeTTqT bı+<Ó<äe⁄. Ç~ ◊<äT $<ÛäeTT\T.

1) n\Œ s√e÷+#·eTT : (Lesser Thrill)

2) ø£åDÏø£ |üs¡e÷q+<äeTT : (Momentary Rapture)

3) bı+>∑T\T ô|≥Tº#·T e#ÓÃ&ç |üs¡e÷q+<äeTT : (All Pervading Rapture)

4) |üs¡e÷q+<ä eT>∑ï‘·«eTT : (Traeerporting Rapture)

5) düs¡«yê´|üø£ |üs¡e÷q+<äeTT : (All Pervading Rapture)

yÓTT<äÏ <ëì˝À s√eTeTT\T ìø£ÿu§&ÉT#·Tø=qTqT. ¬s+&Ée <ëì˝À ø=~›

ø=~›>± Äq+<ëqTuÛÑeeT>∑TqT. eT÷&Ée<ëì˝À ‘·s¡+>∑eTT\T düeTTÁ<ä|ü⁄

ˇ&ÉT¶q≈£î b˛sTT ø=≥Tºø=ì |ü&ÉTØ‹ì |üs¡e÷q+<äeTT bı+>∑T\T ô|≥Tºø=qT#·÷

e∫Ã X¯Øs¡eTT ì+|æy˚j·TT≥j˚T >±ø£ X¯Øs¡eTTqT >∑÷&É <ëÏ e#·TÃqT.

Hê\Ze <ëì˝À |üs¡e÷q+<äeTT ã\e‘·Ôs¡eTT>± qT+&çq X¯Øs¡eTTqT >±*˝À

m>∑Ts¡>=≥Tºq+‘· n~Ûø£eTT>± qT+&ÉTqT. ◊<äe <ëì˝À X¯Øs¡eT+‘·j·TT

|ü]|üPs¡íeTT>± |üs¡e÷q+<äeTT‘√ ì+&çj·TT+&ç >±*‘√ |üP]Ô>± ì+&çj·TTqï

>±*‹‹Ôe … qT+&ÉTqT.

<Ûë´qeTT e\q \_Û+#·T dæ<äT∆\T :`

˙e⁄ ø£qT\‘√ #·÷#·TqÏº düeTdüÔ |ü<ës¡úeTT\qT #Óe⁄\‘√ $qTqÏº düø£\

X¯ã›eTT\qT, eTT≈£îÿ‘√ yêdüq #·÷#·T düø£\ >∑+<ÛäeTT\qT, Hê\Tø£‘√ s¡T∫

#·÷#·T düeTdüÔ s¡düeTT\qT, #·s¡àeTT‘√ ‘ê≈£îqÏº düø£\ edüTÔe⁄\qT Ä‘·àj·Tì

uÛ≤$+#·e …qT. Ç≥T¢ s√E≈£î eT÷&ÉT >∑+≥\T #=|üq Á|ü‹ ì‘· eTT <Ûë´qeTT

nuÛÑ dæ+∫‹yê ˙≈£î <ä÷s¡eTT q+<ä* X¯ã›eTTqT $HÓ&ç X¯øÏÔj·T÷, <ä÷s¡eTT

q+<ä* X¯≈£îÔ\qT #·÷#·T X¯øÏÔj·TT, ìÁ>∑Vü‰qTÁ>∑Vü≤ yêøÏ‡~›j·TT, ÇwüºyÓTÆq

s¡÷|üeTT\ <Ûä]+#·T X¯øÏÔj·TT, Ç‘·s¡T\≈£î ø£ì|æ+#·≈£î+&É qT+&ÉT X¯øÏÔj·TT

ø£\T>∑TqT. ˙ eT\ eT÷Á‘·eTT\T, ÇqTeTT yÓTT<ä\>∑T ˝ÀVü≤eTT\≈£î |üPdæq

jÓT&É\ ã+>±s¡eT>∑TqT. áX«s¡ kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<äT≥≈£î |ü]Xó<ä∆ JeqeTT

>∑\ yê&ÉT>± j·TTqï+‘· e÷Á‘êq dü]b˛<äT. e÷qdæø£ <Ûës¡D n‘êéX¯ ø£eTT.

|ü]Xó<ä∆ JeqeTT, <Ûës¡D eT]j·TT <Ûë´qeTT #dæ ‘·<ë«s¡ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTqT

bı+<äT≥≈£î ˙ eTqdüT‡qT ns¡ΩyÓTÆq <ëì>± e÷Á‘·eTT ‘·j·÷s¡T #˚j·TTeTT.

@ø±+‘· yêdüeTT <Ûë´qeTT :`

@ø£Hê<∏äT&ÉT, »qø£ eTVü‰sêE, yÓTT<ä\>∑T yês¡T Á|ü|ü+#·eTT eT<Ûä´

qT+&çjT Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\T #dæ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+~]. jTdüTÁø°düTÔ

18 dü+e‘·‡s¡eTT\T Væ≤e÷\j·÷\˝À @ø±+‘· yêdüeTT #˚ôdqT. ãT<äT∆&ÉT

ñs¡Te\ ns¡DéTT˝À 8 dü+e‘·‡s¡eTT\T @ø±+‘·yêdüeTT #˚ôdqT.

sêeTrs¡úkÕ«$T ÁãVü≤à|ü⁄] ns¡DéTT˝À ¬s+&ÉT dü+e‘·‡s¡eTT\ bÕ≥T

@ø±+‘·yêdüeTT #˚ôdqT. ns¡$+<äT\T ˝ÖøÏø£ Á|ü|ü+#·eT+<äT+&çj˚T

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡yÓTTqs¡Ãe˝…qì #Ó|æŒ]. ø±ì 20 dü+e‘·‡s¡eTT\≈£îô|’>±

˝Àø£eTT‘√ dü+ã+<ÛäeTT Ò≈£î+&Ü ˇø£ >∑~˝À @ø±+‘·eTT>± qT+&ÓqT. á

Ø‹ì ô|≈£îÿs¡T <Ûë´q kÕ<Ûäq düeTj·TeTTq @ø±+‘·yêdü yÓTTq]Ã]. ÁbÕs¡+uÛÑdæú‹

j·T+<äT ˙e⁄ Á|üC≤eT<ä eT+<äT <Ûë´qkÕ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫ n_Ûeè~∆ bı+~q

|æeTà≥ Ä<Ûë´‹àø£ düŒ+<äqeTT\T >∑\ ìs¡®q Á|ü<˚X¯eTTq <Ûë´qkÕ<Ûäq

#˚j·Tq>∑TqT.

jÓ÷>∑T\ \ø£åDeTT\T, Ä<Ûë´‹àø£ dü+kÕÿs¡eTT\T >∑*–q≥Te+Ï >∑èVü≤düTú&ÉT

‘·q Ç+Ï j·T+<˚ @ø±+‘·eTT>± qT+&ç ˇø£ >∑~˝À <Ûë´HêuÛ≤´düeTT

- 208- - 209-

#j·Te#·TÃqT Ò<ë ôd\e⁄ ~qeTT\˝À @ q~ rs¡eTTqH√, ìs¡®q Á|ü<XeTTq

>±ì Ä ~qeT+‘·j·TT <Ûë´qeTT dü\Œe#·TÃqT. <Ûë´q kÕ<Ûä≈£î&ÉT <äTsêX¯,

nqedüs¡ ø√]ø£ eT]j·TT ˝ÀuÛÑeTT qT+&ç $eTT≈£îÔ&Ó’ j·TT+&Ée …qT. Ç≥T¢

j·TTqï|ü&˚ eTH√ìX¯Ã\‘·«eTT \_Û+#·TqT. ÄX¯, ø√]ø£, eT]j·TT ˝ÀuÛÑeTT,

á eT÷&ÉT XÊ+‹ eT]j·TT Ä‘·àC≤„HêìøÏ X¯Á‘·Te⁄\T. ‘=+<äs¡>±

dæ~∆bı+<ä&ÜìøÏ kÕ<Ûä≈£î&ÉT ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôs¡eTT\T, yêsêÔ |üÁ‹ø£\ |üsƒ¡qeTT,

‘·q ã+<ÛäTe⁄\T, ≈£î≥T+;≈£î\qT >∑T]+∫ ÄdæÔ >∑T]+∫ ‘·\+#·T≥ |üP]Ô>±

$s¡$T+#·e˝…qT.

<Ûë´qeTT quÛÑ dæ+#·T≥≈£î ø±e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T :`

Á|üdüqïeT>∑T eTqdüT>∑\ kÕ<Ûä≈£îìøÏ e÷Á‘·yT <Ó’e Á|üø±XeTT \_Û+|ü>∑\<äT.

ø√]ø£\qT ìyê]+#·T≥ e\¢ Á|üdüqï‘·«eTT \_Û+#·TqT. ˙e⁄ ìs¡“¤j·TT&ÉT>±

j·TT+&ÉT≥ ÄeX´ø£eTT. |æ]øÏ |ü+<ä\≈£î Ä‘·àC≤„qeTT ø£&ÉT<ä÷s¡eTT>∑ qT+&ÉTqT

Ms¡éTT qs¡eTT\≈£î, yÓT<ä&ÉT≈£î X¯øÏÔ ì∫Ã X¯Øs¡eTTq+‘·qT ã*wüºeTT>±

H=qs¡TÃqT. ‘·q Ms¡ X¯øÏÔì ÁãVü≤à#·s¡ bÕ\qeTT <ë«s¡ <ëìì z» X¯øÏÔ>±

e÷]ÃqÏºyê&ÉT e÷Á‘·yT n‹ ‘·«s¡>± jÓ÷>∑dæ~∆ bı+<äTqT. <Ûë´q düe÷<ÛäT\HÓ&ç

ô|’ ø£≥º&ÉeTTqT ø£≥Tº≥≈£î |üìøÏe#·TÃ |ü⁄Hê~ ˇø£ÿ ÁãVü≤à#·s¡ eTT e÷Á‘·y˚T.

ñÁ<ø£eTTq≈£î ÀHÓ’ Á>∑T&ç¶‘·qeTT>± ô|≈£îÿeT+~ e´≈£îÔ\T á Ä<Ûë´‹àø£ <ÛäqeT>∑T

Ms¡ XøÏÔì e´s¡úeTT #düTø=+<äTs¡T. nÏº yês¡T jÓ÷>∑e÷s¡ZeTTq #Ó|üø√<ä–q+‘·

n_Ûeè~∆ bı+<ä˝Òs¡T. <Ûë´qeTTqT rÁeeTT>± quÛÑ´dæ+#·T≥≈£î eTT+<äT

ÄdüqeTT\T nuÛÑ dæ+∫ X¯Øs¡eTTqT |üP]Ô>± eX¯eTTq+<äT+#·T ø=qe …qT.

Ädüqdæ~∆ j·T+fÒ ˙≈£î ÇwüºyÓTÆq düTK+>± j·TT+&ÉT ÄdüqeTTqT mqTïø=ì

ø£<ä\≈£î+&Ü ≈£Ls=Ãì <Ûë´qeTT #˚j·Te\j·TTqT. X¯Øs¡eTT ì\ø£&É Òq+‘·

es¡≈£î eTqdüT‡ ≈£L&Ü ì\Tø£&É ˝Ò≈£î+&ÜH˚ j·TT+&ÉTqT. eTqdüT‡ ≈£L&Ü

ø£<äT\TqT. n|ü&ÉT @ø±Á>∑‘·≈£î uÛÑ+>∑eTT ø£\T>∑TqT. sê‹ $Á>∑Vü≤eTTe …

ìX¯Ã\eTT>± j·TT+&ç <Ûë´ì+#·e˝…qT. X¯Øs¡eTT, yÓT&É, ‘·\qT ‹qï>±

ì\Te⁄>±, #·ø£ÿ>± j·TT+∫q#√ yÓHÓïeTTø£ ≈£L&Ü ‹qï>± #·ø£ÿ>± ì\Te⁄>±

j·TT+&ÉTqT. ≈£î+&É*˙ X¯øÏÔ C≤>∑s¡DeTT ø£*– HÓeTà~>± düTwüßeTàHê&ç <ë«sê

ô|’øÏ b˛e⁄qT. n|ü⁄&ÉT ìÁ<ä≈£î eouÛÑ÷‘·T&Ée⁄ ø±e⁄. X¯Øs¡eTT ø£~*dü÷Ô Òø£

yÓHÓïeTTø£ eTT+<äT≈£î e+∫ mìï dü+e‘·‡s¡eTT\T <Ûë´qeTT #˚dæq |òü*‘·eTT

sê<äT. sT÷ $wüj·TeTT Á|ü‹ kÕ<Ûä≈£î&ÉT m\¢|ü&ÉT C≤„|üø£eTT+#·Tø=qe …qT.

Òì#√ n‘·&ÉT HêeT e÷Á‘êìπø kÕ<Ûä≈£î&ÉT.

Á| ü‘ê´V ü ‰s ¡eTT # ·ø £ ÿ>± n\e&ç Ç+Á~j·TeTT\qT | üP] Ô>±

eX¯eT+<äT#·T≈£îqï |æeTà≥ ô|<ä› ô|<ä› |ü≥ºDeTT\+<ä* »q düeTàs¡›eTT

>∑+<äs¡>√fi¯eTT >∑\ Á|ü<˚X¯eTT\˝À ≈£L&Ü |üP]Ô XÊ+‹ì, @ø±+‘·eTTqT

nqTuÛÑ$+#·e#·TÃ. Ç+Á~j·TeTT\T Nø±≈£î |ü&ÉT#·T#·T+&ç yêÏì yÓqTø£≈£î

eTs¡\Ã>∑\ X¯øÏÔ Òì yê&ÉyÓ’q#√ ˙≈£î m#·Ã≥HÓ’qqT eTqXÊÙ+‹ j·TT+&É<äT.

˙ <äèwæ ºì Hêdæø±Á>∑eTTô|’øÏ eTs¡*Ã eTqdüT‡qT Ä‘·àô|’q ì*|æ

j·TT+#·e …qT. (^‘· 5`25) Ç~>±ø£ ¬s+&ÉT ø£qT\ u§eTà\ eT<Ûä qT (ÁuÛÑ÷

eT<Ûä ) <äèwæº ì\T|ü⁄≥ ≈£L&É>∑\<äT. Ä Á|ü<˚X¯eTT ÄC≤„ #·Áø£eTT j·TT+&Ó&ç

kÕúqeTT Bìì >∑T]+∫ >∑÷&É ‘· À (5`27) XÀ¢ø£eTT˝À e]í+|üã&çq~. á

<äèwæº À ø£qT\T eT÷dæø=ì ÄC≤„ #·Áø£eTTô|’ <äèwæº ì\T|üe …qT. ø£qT\T ‘Ós¡∫

á ÅuÛÑ÷eT<Ûä <äèwæº ì\T|üe …qT. ø£qT\T ‘Ós¡∫ á ÁuÛÑ÷eT<Ûä <äèwæº ì\T|ü⁄≥

e\¢ ‘·\H=|æŒ sêe#·TÃqT. n+‘˚>±ø£ ø£fi¢ À @ <äTeTTà <ä÷[ yÓTT<ä …’q$

≈£L&É |ü&Ée#·TÃ. eTqdüT‡ n≥T Ç≥T |üs¡T–&ÉT≥ ≈£L&É dü+uÛÑ$+#·e#·TÃ.

ø£fi ¯ ¢≈ £î Äj·÷düeTT ø£\T>∑ìe«e<äT ›. HÓeTà~>± nuÛ Ñ´dæ+|üe˝…qT.

Hêdæø±Á>∑eTTô|’q <Ûës¡D #˚j·TT≥ e\¢ ~e´ >∑+<ÛäeTT\qT yêdüq #·÷#Ó<äe⁄.

n$ nìïj·T÷ ìqTï Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq |ü⁄s√>∑$T+#·T≥¬ø’ ñ‘ê‡Vü≤eTT

ø£*–+#·T≥≈£îqTï, <Ó’eX¯≈£îÔ\T ø£\eHÓ&ç qeTàø£eTTqT ø£*–+#·T≥≈£îq÷ï

‘√&ÉŒ&ÉTqT. n+‘·Ï˝À kÕ<ÛäqeTT e÷ìy˚j·T≈£îeTT. jÓ÷>∑T\T, •e⁄ì

<Ûë´ì+#·TqÏº uÛÑ≈£îÔ\Tq÷ ÄC≤„ #·Áø£eTTô|’ <Ûës¡D #˚j·TT<äTs¡T. m+<äTø£+fÒ

áX¯«s¡T&ÉT ÄC≤„#·Áø£eTTq≈£î n~cÕ˜q <˚e‘·. #Ó~]j·TTqï e÷qdæø£

øÏs¡DeTT\qìï+Ïì ≈£L&ÉBdæ @ø±Á>∑yÓTTqs¡TÃeTT. e÷ÏøÏ e÷ÏøÏ Ç+Á~j·T

$wüj·TeTT\ qT+&ç ˙ eTqdüT‡qT eTs¡*Ã <Ûë´q\ø£åéTTô|’ eTqdüT‡qT

ì\T|ü⁄≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TeTT. Ç≥T\ #˚j·T>± e÷qdæø£ @ø±Á>∑‘· \_Û+#·TqT.

zs¡TŒ‘√qT, |ü≥Tº<ä\‘√qT j·TT+&ÉTeTT. kÕ<Ûäq˝À Áø£eTeTT ‘·|üŒ≈£îeTT. n≥T\

#˚dæq|ü⁄&˚ $»j·TeTT \_Û+#·>∑\<äT. Ç~ n‘êéX¯´ø£eTT. Á|ü‹~qeTT

˝Àp|ü⁄, Ä‘·à|üØø£å, Ä‘·à|ü]o\q H=q]Ã eTqdüT jÓTTø£ÿ e÷s¡ZeTT\qT,

n\yê≥T\qT ‘Ó*dæø=qTeTT. Bì e\q ˙≈£î eTqdüT‡qT eTs¡\TÃ≥≈£î

- 210- - 211-

M\> ∑ TqT. < Û ë ´qeTTq≈ £ î ≈ £Ls=ÃqT d üeTj · TeTTq ÁbÕ| ü+∫ø £

$wüj·TeTT\ìï+Ïì |üP]Ô>± eT]b˛e˝…qì Á|üj·T‹ï+∫q|ü⁄&ÉT nìï

$<ÛäeTT\>∑T ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ø£\ŒeTT\T ns¡úeTT Òì dü+>∑‘·T\T eTqdüT‡q

#Ó\πs– <Ûë´qeTTq≈£î $|òüTïeTTqT ø£*–+#·TqT. Ç+<äT≈£î e⁄ ÄXÃs¡ |ü&ÉT<äTe⁄.

ô|≈£îÿ dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î |üPs¡«eTT ˙e⁄ ‘·*∫q ‘·\+|ü⁄\T eT]j·TT

dü+ø£\ŒeTT\T Ç~es¡˝À ˙e⁄ nqTuÛÑ$+∫q nqTuÛÑeeTT jÓTTø£ÿ |üPs¡«

düàè‘·T\T #Ó\πs– ˙ eTqdüT‡qT Äj·÷ e÷s¡ZeTT \+<äT |üs¡T¬>‘·TÔq≥T\

#˚j·TTqT. á dü+ø£\ŒeTT\T düà è‘·T\T nìïj·T÷ ì\Tej·TT+&Ó&ç $XÊ\yÓTÆq

ø√wüºeT>∑T n+‘·]ø£ eTqdüT‡q+<ä* ≈£L≥ <ë«s¡eTTqT ‘Ós¡#·Tø=qï|ü&ÉT

sT÷ dü+ø£\ŒeTT\T m&É‘Ó>∑ì Á|üyêVü‰ s¡÷|üeTTq y˚>∑eTT>± ãj·TÏøÏ HÓ≥Tº≈£î

e#·TÃ#·T+&ÉTqT. ìs¡T‘ê‡Vü≤eTT, ìsêX¯qT bı+<äe<äT›, C≤„Hê–ïe\¢ á

dü+ø£\ŒeTT\ìïj·TT <ä>∑›eT>∑TqT. $wü|üP]‘·eT>∑T ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ø£\ŒeTT\qT

ìyê]+#·T≥≈£î <Ûë´qyÓTTø£ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq Wwü<äeTT. ˙Ï‘√ ì+&ç j·TT+&çq

≈£î+&ÉqT düeTTÁ<äeTTq+<äT+∫q|ü⁄&ÉT Ä ≈£î+&É |ü–*q |æeTà≥ ≈£î+&Éj·T+<ä*

»\eTT düeTTÁ<ä »\eTT‘√ ø£*dæb˛e⁄Ø‹q, Ä‘·à<Ûë´qeTT e\¢ <˚Vü≤|òüT≥eTT

$∫Ãb˛sTT Jyê‘·à |üs¡e÷‘·à‘√ ◊ø£ yÓTÆb˛e⁄qT.

Væ≤e÷\j·TeTT˝À ìedæ+#Ó&ç ˇø£ ‘·|üdæ« kÕ«$Tì #·÷&Éì e´øÏÔ, Ä

kÕ«$Tì #·÷∫q e´øÏÔe\¢ Äj·Tq eèøÏÔ‘ê«<äT\qT $ì, ‘·q eTqdüT‡˝À

Äj·Tq jÓTTø£ÿ e÷qdæø£ s¡÷|üeTTqT uÛ≤eq#˚j·TT≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·TqT.

n<˚ $<ÛäeTT>± kÕ<Ûä≈£î&ÉT ◊qyê&ÉT Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q eTVü‰‘·Tà\

e\¢ n>√#·s¡T&É>∑T ÁãVü≤àeTTqT >∑T]+∫ ‘Ó*dæø=ì, Ä‘·àô|’ <Ûë´qeTT

#˚j·Te˝…qT.

<Ûë´qeTTq+<ä* bıs¡bÕ≥T¢ :`

‘·+Á<ä, >±*˝À y˚T&É\T ø£≥Tº≥ düy˚Tàfi¯qeTTqT ø=+<äs¡T kÕ<Ûä≈£î\T >±&ÛÉ

<Ûë´qeTT eT]j·TT düe÷<ÛäT\T>± bıs¡u≤≥Tq ‘·\#Ó<äs¡T. <Ûës¡D˝À dæús¡‘·«eTT

ø£*– $πøå|üeTT $eTT≈£îÔ&Ó’q≥T\T>± eTqdüT‡q ‘√#·TqT. Ç~ >∑÷&É bıs¡bÕf….

eTqdüT‡ C≤Á>∑‘·Ô>± ø£ìô|≥TºeTT. $#ês¡D, ÁbÕD≤j·÷j·TeTT ‘˚*ø£yÓTÆq

kÕ‹«ø±Vü‰s¡eTT\ <ë«s¡ uÛÑj·T+ø£s¡eT>∑T á ¬s+Ïì ‘=\–+#·Tø=qTeTT.

C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ ôV≤#·Ã]ø£ ø£*– j·TT+&ÉTeTT. ìÁ<äeT‘·TÔ e∫Ãq#√ |ü~

ì$TwüeTT\bÕ≥T ì\ã&ç eTTKeTT eT]j·TT ‘·\qT #· ïÏ‘√ ø£&ÉT>∑Tø=qTeTT.

ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT n‹˝À_Û‘·«eTT <Ûës¡D dæú‹ì ø£*–+#·TqT. ˙e⁄ \ø£å eTTqT

$&ç∫ eT¬s#·Ã≥H√ <Ûës¡D #˚j·TT#·T+<äTe⁄. ø±e⁄q á $wüj·TeTTqT ø£ìô|Ïº

eTqdüT‡q#·ÃÏ qT+∫ eTs¡\TÃeTT. >±&ÛÉ ìÁ<ëdæú‹ì ô|≈£îÿeT+~ düe÷~Û>±

‘·\+‘·Ts¡T. Ç~ düe÷~Û ø±<äT. ø±e⁄q bıs¡|ü&Ée<äT›. düe÷~Ûj·T+<äT |üPs¡í

C≤„qeTT+&ÉTqT. <Ûë´q düeTj·TeTTq Á|üXÊ+‘· dæú‹ì eTqdüT‡ bı+~, ˇø£

$∫Á‘·eT>∑T <Ûës¡D≤q+<äeTTqT ˙e⁄ nqTuÛÑ$+‘·Te⁄. nÏº düeTj·TeTTq

˙e⁄ düe÷~Û˝À Á|üy ˚•+#·T#·T+Ïeì ‘Ó*dæø=qTeTT. á dæ ú‹ì

#Ó~]b˛˙j·T≈£îeTT. á dæú‹˝À M …’q+‘· m≈£îÿe ø±\eTT es¡≈£î j·TT+&ÉT≥≈£î

Á|üj·T‹ï+#·TeTT. á dæú‹ì C≤Á>∑‘·Ô>± »„|æÔj·T+<äT+#·Tø=qTeTT. Á|ü‹

$wüj·TeTTqT dü]>± ‘Ó*dæø=qTeTT. ÁuÛÑeT Á|üe÷<äeTT\≈£î ˝ÀqT>±≈£îeTT.

Ä y˚>∑eTTqT uÛÑøÏÔ>± bıs¡ã&ç ‘·\+#·T#·T+<äTs¡T. dü+ø°s¡Ôq #˚j·TTq|ü⁄&ÉT ñ

Á<˚ø£eTT\‘√ y˚>∑eTT>± m>∑Ts¡T≥qT ~yê´q+<äeTT>±qT, n‹>± m>∑Ts¡T≥

e\¢ n\dæ ÁøÏ+<ä eT÷]Ã‘·T&Ó’ |ü&ÉT≥qT uÛ≤e düe÷~Û>±qT, sê»dæø£yÓTÆq

n$sêeTeTT eT]j·TT <Ó’e ø±s¡ eTT\¬ø’ ‹s¡T>∑T#·T+&ÉT≥qT ø£s¡àjÓ÷>∑eTT>±qT,

‘·yÓ÷>∑TDeTT>∑\ <ëìì, dü‘·«>∑TDeTT >∑\yêìì >±qT, ø°fi¢ yê‘·eTT e\¢

M|ü⁄q+<äT ø£\T>∑T yêj·TT ø£<ä*ø£qT, ≈£î+&É*˙ X¯øÏÔ ˇø£ #·Áø£eTT qT+&ç

eT]jÓTTø£ #·Áø£eTTq≈£î b˛e⁄#·Tqï≥T¢qT >±*˝À y˚T&É\T ø£≥Tº≥ j·THÓ&ç

eTH√sê»´eTTqT, <Ûë´qeTT >±qT, $eÅdüÔeTT>± qT+&ÉT≥qT JeqTàøÏÔ dæú‹>±qT

‘·\+#·T#·T+<äTs¡T. ø±e⁄q ˙e⁄ $y˚ø£XÊ*yÓ’ MÏ j·T+<ä* ‘ês¡‘·eT´eTTqT

HÓs¡T+>∑TeTT. ªª‘·+Á<äqTµµ dü$ø£\Œ düe÷~Û>±qT >±&ÛÉ ìÁ<äqT ì]«ø£\Œ

düe÷~Û>±qT, mqï&ÉTqT ‘·\+#·sê<äT. ‘·TØj·Tdæú‹ j·T+<ä* Äq+<äeTT

es¡íHêr‘·eTT. X¯Øs¡eTT dæú‹ j·T+<ä* Äq+<äeTT es¡íD≤r‘·eTT. X¯Øs¡eTT

‘˚*ø£>±qT, eTqdüT‡ X¯óÁuÛÑeTT>±qT j·TT+&ç Äq+<äeTT>±j·TTqï#√ Ä dæú‹ì

<Ûë´q dæú‹>± HÓs¡T+>∑TeTT. <Ûë´qeTT #j·TTq|ü⁄&ÉT XØs¡eTT ãs¡Te⁄>± j·TT+&ç

eTqdüT‡ yÓTT<äT›u≤]j·TTqï#√ ìÁ<äb˛e⁄#·THêïqì ‘Ó*dæø=qTeTT. ø=+<äs¡

kÕ<Ûä≈£î\T ‘·s¡T#·T>± 12 dü+e‘·‡s¡eTT\qT+∫ kÕ<Ûäq #˚j·TT#·THêïqT. Hê˝À

@ e÷Á‘·eTT n_Ûeè~∆j·T÷ ø£\T>∑ Ò<äì #Ó|ü#·T+<äTs¡T. Ç+<äT≈£î ø±s¡DyTeTq

yês¡T Vü≤è<äj·T >∑TVü≤jÓTTø£ÿ ˝À‘·T\qT #=#·TÃ≈£îb˛sTT >±&ÛÉ <Ûë´qeTT

- 212- - 213-

#j·T Ò<äT. yês¡T ‘·eT eTqdüT‡qT <Ó’e dü+ø£\ŒeTT\‘√ dü]>± |ü]bÕø£yÓTTqs¡Ã

Ò<äì ‘Ó*dæø=qe …qT. <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT kÕ<Ûä≈£îìøÏ Hê&ç (Pulse)

düŒ+<äqeTT ˝Òq+‘· e÷Á‘·eTTqqT, XÊ«dü ìs√~Û+|üã&ç j·TTqï+‘·

e÷Á‘·eTTqH˚ <ëìì ì]«ø£\Œ düe÷~Û dæú‹>± ‘·\+#·sê<äT. n‘·&ÉT

Ç+Á~j·÷r‘·eT>∑T ~e´ C≤„qeTT ø£*– eTs¡* sêe …qT. nÏº dæú‹j·T+<˚

n‘·ìøÏ yêdüÔeeT>∑T düe÷~Û dæ~∆+∫q<äì #Ó|üŒq>∑TqT. XÊ«dü, Hê&ç sTT$

¬s+&ÉT nH˚ø £ ø±s¡DeTT\e\¢ Ä–b˛e#·TÃqT. nqïeTT, ˙fi¯ó ¢qT

$&ç∫q+<äTe\qqT, ø=~›>± <Ûës¡DqT nuÛÑ dæ+∫ q+<äTe\qqT, @<˚ì ø£

Äd üqeTT˝À ˇø £ > ∑+≥ q\Tã~ ì$Tw üeTT\T ìX ¯ Ã\eTT>±

≈£Ls¡TÃqï+<äTe\qqT, XÊ«dü eT]j·TT Hê&çj·T÷ Ä–b˛e#·TÃqT. kÕ<Ûä≈£î&ÉT

<Ûë´qeTTq dü+|üPs¡íeTT>± dü#˚‘·qT&Ó’j·TT+&Ée˝…qT. ãj·TÏ X¯ã›eTT\T

$ì|æ+#·≈£î+&É j·TTqï|üŒÏøÏì X¯ó<ä∆ »&Édæú‹˝À j·TTqï#√ n‘·ìøÏ Ä<Ûë´‹àø£

˝≤uÛÑeTT m≈£îÿe>± j·TT+&É<äT. ˇø±H=ø£|ü&ÉT >∑+≥\ ø=\~ düeTj·TeTT

es¡≈£î Hê&ç eT]j·TT XÊ«düj·T÷ Ä>∑≈£î+&Ü <Ûë´qeTTq≈£î ≈£Ls=Ãìq ˇø£

kÕ<ÛäTe⁄ e\¢ düHê´düT*<ä›s¡T yÓ÷dü–+#·ã&ç]. ‘·s¡Tyê‘· n‘·&ÉT yÓ÷dü>±&ÉT>∑qT

|ü+#·≈£î&ÉT>∑qT e÷¬sqT. ø±e⁄q ìs¡íj·TeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT ˙e⁄ #ê\

C≤>∑s¡÷≈£î&ÉyÓ’ j·TT+&Ée\j·TTqT.

<Ûë´q düeTj·TeTTq »&É dæú‹ì sêìe«≈£îeTT. á dæú‹ uÛÑ>∑e+‘·Tì˝À

◊ø£ eT>∑T≥>± ‘·\+#·≈£îeTT. »&É dæú‹˝À ø=ìï >∑+≥\ ùd|ü⁄ j·TT+&ÉT≥e\¢

Á|üjÓ÷»qeTT Ò<äT. Ç~ >±&É ìÁ<äe+Ï~. Ä<Ûë´‹àø√qï‹øÏ Ç~ ‘√&ÉŒ&É<äT.

yêdüÔeeT>∑T >±&ÛÉ düe÷~Û dæ~∆+∫q#√ XÊ+‹, Äq+<äeTT, ~e´ C≤„qeTT\T

≈£L&É j·TT+&Ée …qT. dü+X¯j·TeTT, uÛÑj·TeTT, yÓ÷Vü≤eTT, kÕ«s¡úeTT, Áø√<äeTT,

ø±eTeTT, sê>∑<«wüeTT\ qT+&ç $eTT≈£îÔ&ÉyÓ’ j·TT+&Ée …qT. ø=+<äs¡T kÕ<Ûä≈£î\T

á »&É dæú‹ì ì]«ø£\Œ düe÷~Û>± bıs¡|ü&ç ‘·\+#·T #·T+<äTs¡T. n+‘·≥

yês¡T ndü‘· yÓTÆq dü+‘·è|æÔì bı+~, kÕ<ÛäqqT e÷ìy˚‘·Ts¡T. á »&É dæú‹

sêe&ÜìøÏ ø±s¡DeTT X¯Øs¡eTT˝À ‘·yÓ÷>∑TDeTT eè~∆e\qH˚, ø±e⁄q e⁄

kÕ‹«≈£î&Ée⁄ø£eTTà.

<Ûë´qeTT >∑T]+∫ dü÷#·q\T (1)

ø£wæº+∫ eTqdü÷Œ]Ô>± Á|üj·T‹ï+#·TeTT. Áø£eT ã<ä›eTT>∑ $&ÉTe≈£î+&Ü

<Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. ˇø£ÿ s√E≈£L&Ü <Ûë´qeTT #˚j·TT≥qT $&ÉTe≈£î&ÉT.

ˇø£ÿ s√E e÷ìq|üŒÏøÏì m+‘√ qwüºeTT ø£\<äT. #·s¡Ã\T, yê<äq\T

ø£Ï º ô|≥TºeTT. @ø±+‘·eTT>± j·TT+&Ó&ç >∑~˝ÀøÏ yÓfi¯ó ¢eTT. ø£qT\T

eT÷dæø=qTeTT, >±&ÛÉyÓTÆq Á|üXÊ+‘·eT>∑T <Ûë´qyÓTTqs¡TÃeTT. Ä‘·à dü+j·TeTeTT

kÕ<Ûä≈£îq≈£î m\¢|ü⁄&ÉT n‘ê´eX´ø£eTT. m+<äTø£+fÒ Ç+Á~j·TeTT\T neø±XeTT

#·÷#·Tø=ì @ düeTj·TeTTqHÓ ’q #Ó\πs>∑e#·TÃqT. Ç+Á~j·TeTT\qT

eX¯|üs¡T#·Tø=qT#·Tqï $y˚ø£XÊ*ì ≈£L&É ô|&É<ë]ìô|≥º >∑*–q+‘· X¯øÏÔ

>∑*–j·TTqïM sTT+Á~j·TeTT\T. yêÏøÏ #ê\ >=|üŒ X¯øÏÔ ø£\<äT. (^‘· 2.60)

Ç+Á~j·TeTT\qT, eè‘·TÔ\qT Á>∑Væ≤+#·T≥, jÓ÷>∑eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q @

$<ÛäeT>∑T •ø£åDqT n\es¡T#·Tø=qì yê]øÏ <Ûës¡D <Ûë´qeTT\T #˚j·TT≥

#ê˝≤ ø£wü ºeTT>± j·TT+&ÉTqT. >∑&çj·÷s¡eTT q+<ä* >∑T&ÉT _\¢

(Pendulum) e … yê] eTqôd‡\¢|ü&ÉT sTT≥T q≥T ‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. Ò&çe …,

ÄuÀ‘·Te˝…qT, ø√‹e˝…qT yê] eTqdüT‡ ì\Tø£&É ˝Ò≈£î+&Ü m\¢|ü&ÉT

‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. e´s¡úyÓTÆq Ä˝À#·q, e´s¡ú∫+‘·, ìs¡T|üjÓ÷>∑yÓTÆq e÷≥\

e\¢ Òø£ nqedüs¡yÓTÆq #·s¡Ã\ e\¢ XøÏÔ e´s¡úyÓTÆb˛e⁄qT. á <√wüeTT\e\¢qT

e´s¡úyÓTÆb˛jÓT&ç X¯øÏÔì ≈£L&Éu…Ïº <Ó’e <Ûë´qeTTq¬ø’ $ìjÓ÷–+#·TeTT. n≥T\

#˚dæq#√ ˙e⁄ n<äT“¤‘·eTT>∑ <Ûë´qeTT #˚j·T>∑\e⁄. ≈£î+<˚fi¯ó¢ ¬s+Ïì

|ü≥Tºø=qe …qì |üs¡T¬>‘ÓÔ&ÉT eT÷s¡Tâ&ÉT ¬s+Ï À @ ø£ÿ <ëì˙ |ü≥Tºø=qC≤\ì

$<ÛäeTT>± <Ûë´qeTT #j·TT kÕ<Ûä≈£î&ÉT ¬s+&ÉT |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä›eT>∑T dü+ø£\ŒeTT\T

>∑\ yê&Ó’ j·TTqï#√ ¬s+&ç+Ï˝À @ ˇø£ÿ<ëì j·T+<äTq÷ $»j·TeTTqT

bı+<äC≤\&ÉT. |ü~ ì$TwüeTT\ bÕ≥T Á|ü|ü+#· dü+ø£\ŒeTT\qT Ä ‘·s¡Tyê‘·

|ü~ ì$TwüeTT\ bÕ≥T Á|ü|ü+#· $s√<äuÛ≤eeTT\q÷ ø£*–j·TTqï#√

~yê´qTuÛÑ÷‹ì bı+<äH˚s¡&ÉT. ø±e⁄q m<√ ˇø£ ≈£î+<˚\T yÓ+≥ e÷Á‘·y˚T

@ø±Á>∑ eTqdüT‡‘√ |üs¡T¬>‘·TÔeTT. n|ü⁄&ÉT ˙e⁄ <ëìì ‘·|üŒø£ |ü≥Tºø=q>∑\e⁄.

˙yÓ\¢|ü&ÉT <Ó’e dü+ø£\ŒeTT\qT e÷Á‘·yT ø£*–j·TT+&ÉTeTT. e⁄ ‘·|üŒ≈£î+&É

XÊX¯«‘· kÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<Ó<äe⁄.

- 214- - 215-

ˇø£ ù|<äyê&ç >∑T&çôd˝À ˇø£ @qT>∑T Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT ‘·|üŒø£ nø£ÿ&É

@<√ >∑&É_&É »s¡T>∑T‘·T+~. nø£ÿ&É #êe⁄πøø£ À, ≈£îø£ÿ\ ns¡T|ü⁄˝À $ì|ækÕÔsTT.

n<˚ $<ÛäeTT>± |ü]$T‘·yÓTÆq <˚Vü≤+˝À Ä ~e´X¯øÏÔ Ä$s¡“¤yêìøÏ Ä q÷‘·q

yê‘êes¡D Á|üuÛ≤yêìøÏ ø=+‘· n\»&ç, nkÂK´+ j·TT+&Éø£ e÷q<äT.

n+<äT#‘·H á qs¡eTT\ _>∑T‘·T, ø£+&Ésê\ eDT≈£î »s¡T>∑T‘·T+~. kÕ<Ûä≈£îì˝À

kÕ<Ûäq $ø£dædüTÔqï <äX¯ À ñ‘·Œ‹Ô nsTTq <Ó’eX¯øÏÔ #˚‘· »ì+∫q q÷‘·q

‘·s¡+>∑eTT\T X¯Øs¡+˝À ì\T|ü⁄≈£îH˚ ì$T‘·ÔeTT X¯Øs¡+ ø=+‘· e÷s¡TŒ

»s ¡ T> ∑ T‘ · T+~. u Û Ö‹ø £y Ó T Æq e÷s ¡ T Œ\≈ £ î # ˚s ¡ T Œ\≈ £ î u Û Ñj · T| ü& ç

u…+>∑ô|≥Tºø√e\dæ+~ @$T Ò<äT.

<Ûë´q+˝À #ê˝≤ùd|ü⁄ ø£fi¯ó¢eT÷dæ, ˇπø ÄdüqeTT˝À ≈£Ls¡TÃqï+<äTq

eT&ç∫q #˚‘·T\˝À ø=+‘· ‹yÓTàs¡ ø£ì|æ+#·e#·TÃqT. n|ü&ÉT #˚‘·T\T $&ÉBdæ

ˇø£ #˚‹ì eTs√ #˚‹‘√ eTs¡›q #˚dæq düπs. <Ûë´q+˝À yÓ÷#˚‘·T\T ‘=&É\

MT<ä≈£î e+–q|ü&ÉT ˙ #˚‘·T\T e÷]Ãyπs uÛÑ+–eT˝À ô|Ïºq≥¢sTT‘˚ #ê\T.

X¯Øs¡ #Ó’‘·q´ dæú‹øÏ sê˝…yÓ÷qì u≤<Ûä|ü&Ée<äT›. ‘·q >∑Ts¡Te⁄MT<ä uÛÑøÏÔ

$XÊ«düeTT+∫q yê¬se]øÏ ãT~∆ uÀ~Û+#˚ Ç≥T e+Ï yêÏ MT<ä qeTàø£eTT

j·TT+&É<äT.

<ÛëqéTT >∑T]+∫ dü÷#·q\T (2)

<Ûë´qeTT #˚j·TT≥≈£î ˇø£ >∑~ì Á|ü‘˚ øÏ+∫, ‘êfi¯eTTy˚dæ j·TT+#·TeTT.

Ä >∑~ ÀìøÏ Åd”Ô\T >±ì Ò<ë ÁbÕ|ü+∫ø£ eéVü‰s¡eTT |ü⁄s¡Twüß&ÉT >±ì Ò<ë

dü‘·TŒs¡Twüß&ÉTø±ì yês¡\qT >±ì sêìe«≈£îeTT. bÕ<äeTT\T ø£&ÉT>∑Tø=ì

n≥T|æeTà≥ >∑~˝ÀøÏ Á|üy•+#·TeTT. kÕ+Áu≤DÏ <ä÷|üeTT eT]j·TT n>∑s¡TãrÔ\T

Ä >∑~˝À yê&ÉT#·T+&ÉTeTT. ≈£î @ $<ÛäeT>∑T $|òüTïeTT\ uÛÑj·TeTT j·TT+&ÉqÏº

Á|üXÊ+‘· Á|ü<˚X¯eTTq≈£î yÓfi¯ó¢eTT. nÏº Á|ü<˚X¯eTTq eTqdüT‡ uÛÑÁ<äeTT>±qT,

Á|üXÊ+‘·eTT>±qT j·TT+&ÉTqT. ø±e\dæq Ä<äs¡Ù \ø£åDeTT\ìïj·TT >∑\

Á|ü<˚X¯eTT <=s¡ø£q|ü⁄Œ&ÉT M˝…’q+‘· eT+∫ Á|ü<˚X¯eTTqT m+#·Tø=qTeTT.

ÁãVü≤àeTTVüAs¡ÔeTTq 4 qT+&ç 6 >∑+≥\ es¡≈£î <Ûë´qeTT #˚j·TTeTT. sêÁ‹

7 >∑+≥\ qT+&ç 8 >∑+≥\ es¡≈£î eT]jÓTTø£kÕ] <Ûë´qeTTq≈£î ≈£Ls=ÃqTeTT.

Ä >∑~˝À ˙≈£î sTTwüºyÓTÆq |ü≥eTTqT, ø=ìï eT‘· Á>∑+<∏äeTT\qT, ^‘·,

jÓ÷>∑ yêdæwüºeTT, sêe÷j·TDeTT, uÛ≤>∑e‘·eTT yÓTT<ä\>∑Tq$ j·TT+#·TeTT.

|ü≥eTTq≈£î m<äTs¡T>± Ädüq eT+<äT ≈£Ls=ÃqTeTT. |ü<äà, dæ<ä∆, düTK, ns¡›|ü<äà,

dü«dæÔø±düqeTT\˝À <˚ìj·T+<Ó’qqT ≈£Ls=ÃqTeTT. yÓT&É, ‘·\, yÓTT+&ÓeTT,

ì\Te⁄ ‘·e … qT+#·TeTT. yÓqTø£≈£î>±ì, eTT+<äT≈£î>±ì e+–j·TT+&É≈£îeTT.

ø£qT\T eT÷dæ HÓeTà~>± ¬s+&ÉT ø£qTu§eTà\ eT<Ûä >∑\ Á‹≈£îÏô|’ <Ûës¡D

#˚j·TTeTT. Áy˚fi¢qT eTT&ÉT#·Tø=ì j·TT+&ÉTeTT.

eTqdüT‡‘√ mqï&ÉTqT ô|qT>∑T˝≤&É≈£îeTT. <Ûës¡D ã\e+‘·eTT>∑

#˚j·T≈£îeTT. qs¡eTT\qT, ø£+&És¡eTT\qT dü&É*+#·TeTT (Relax). yÓT<ä&ÉTqT

dü&É*+#·TeTT. ˙ sTTwüº <Ó’eeTTqT >∑T]+∫ XÊ+‘·eTT>∑ jÓ÷∫+#·TeTT.

uÛ≤eeTT eT]j·TT ns¡› s¡Væ≤‘·eTT>∑ ˙ >∑Ts¡T eT+Á‘·eTTqT »|æ+#·TeTT.

#Ó\πs>∑T#·Tqï eTqdüT‡qT XÊ+‘·|üs¡T#·TeTT. dü+ø£\ŒeTT\qT Á|üXÊ+‘·eTT>∑

qT+#·TeTT. eTqdüT‡qT eX|üs¡#·Tø=qT≥≈£î ã\e+‘·eTT>± Á|üj·T‹ï+#·≈£îeTT.

<ëìì eX¯|üs¡T#·Tø=qT Á|üj·T‘·ïeTT $&ç∫ y˚j·T≈£îeTT. eTqôd‡\¢|ü⁄Œ&ÉT

ø£≥Tº Òì ø√‹e … n≥Tì≥T |üs¡T¬>‘·TÔ≥≈£î Á|üj·T‹ï+#·T#·T+&ÉTqT. ø±e⁄q

<ëìì HÓeTà~>± eX¯|üs¡T#·Tø=ì ˙ Ä»„\¬ø’ m<äTs¡T #·÷#·T#·T+&ÉTq≥T\

#˚dæø=qTeTT. eTqdüT‡qT eT∫Ãø£ #˚dæø=qT≥≈£î ø=+‘· ø±\eTT |ü≥ºe#·TÃqT.

nsTTq|üŒÏøÏì ˙e⁄ Á|üj·T‹ï+∫q Á|ü‹ |üsê´j·TeTT ø=~›ùd|üÏ˝ÀH˚ ˙

e<ä›≈£î e∫Ã ì\T#·TqT.

˙e⁄ Á|ü‹ dü+ø£\ŒeTTq≈£î yÓqTø£ @<√ ˇø£ Ä<Ûës¡eTTqT ø£*–

j·TT+&ÉTeTT. ˙e⁄ »|æ+#·T eT+Á‘·eTT‘√ bÕ≥T ˙ sTTwüºeTT quÛÑ dæ+#·T

yê&ÉyÓ’q#√ ªªz+µµ eT+Á‘· »|üeTT‘√ bÕ≥T nq+‘·‘·«eTT (Infinity) jÓTTø£ÿ

dü÷ø£ åà Äø±s¡eTTH√ ø£*– j·TT+&ÉTeTT. Ç+<äTe\¢ ˙ ÁbÕ|ü+∫ø£

dü+ø£\ŒeTT\ìïj·TT q•+∫ ˙ \ø£åéTTq≈£î >√+b˛ã&Ó<äe⁄. nuÛ≤´düeTT

e\q eTqdüT‡ ÁbÕ|ü+∫ø£ ø±s¡ eTT\ qT+&ç $&ç∫ |ü⁄∫Ãq yÓ+≥H˚ Ä<Ûës¡

uÛÑ÷‘·eT>∑T dü÷ú\ <e‘êeT÷]ÔH√ Ò<ë dü÷ø£åà nq+‘·‘·«eTTH√ ÄÁXsTT+#·TqT.

e÷j·T\ qT+&ç |üP]Ô>± $&ÉT<ä\ bı+<ä>∑\e⁄. n+<äTe\q eTH√ yÓ’ø£\éTT

q•+∫ ì]«#ês¡eTT>± qT+&É>∑\e⁄. Á|ü»\T ìqTï ìs¡+‘·s¡eTT u≤~Û+∫

|”&ç+∫q|üŒÏøÏ ˙ eTqdüT‡ ø£\‘· #Ó+<ä<äT. n+‘·sê´$TjÓÆTq uÛÑ>∑e+‘·Tì

qT+&ç Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔ ˙˝À Á|üeVæ≤+#·TqT. ø±e⁄q ˙ eTqdüT‡ ø£\‘· #Ó+<äø£

ìX¯Ã\eTT>±qT+&ÉTqT. d üTK <äT'KeTT\T, »j·÷|ü»j·TeTT\T,

- 216- - 217-

e÷qee÷qeTT\T, ˝≤uÛÑ qwüºeTT\T, Ç|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡≈£î πø $<ÛäeTT>±

ø£ì|æ+#·TqT. Ç|ü⁄&ÉT dü«|üï+˝À e⁄ $X« #Ó’‘·q´|ü⁄ |ü]~Û À Á|üy•+∫q|ü⁄&ÉT

dü+uÛ≤wüD eTT–+#·ã&ç eTÚquÛ≤wüD (Vü≤è<äj·T uÛ≤wü) ÁbÕs¡+uÛÑeT>∑TqT. yÓ’K]

qT+&ç eT<Ûä eT, |üX¯ +‹, |üsê (dü÷ø£åà X¯ã›eTT\T) Ä ‘·s¡Tyê‘· ìX¯Ùã›yÓTÆ

Á|üXÊ+‘·eTT>± Á|üDyêø±s¡yÓTÆq |üs¡ÁãVü≤à #Ó’‘·q´+˝À $ÁX¯$T+‘·Te⁄. <äj·T,

$y˚ø£eTT, XÊ+‹, Ä‘·à dü+j·TeTeTT, @ø±Á>∑‘·, eTqdüT‡, nVæ≤+dü, dü‘· eTT,

|ü$Á‘·‘·, ø£åeT, <ÛÓ’s¡ eTT, düVü≤qeTT, Áø√<ÛäeTT Ò≈£î+&ÉT≥. ùdyêuÛ≤eeTT,

‘ê´>∑eTT, Áù|eT nqT <Ó’e>∑TDeTT\T ≈£î n‹ düVü≤» \ø£åDeTT\T ø±>∑\e⁄.

˙$|ü⁄&ÉT $X¯«eTTq≈£î ùdïVæ≤‘·T&ÉT>±, Væ≤‘·T&Ée⁄>± ñ+&É>∑\e⁄. ‘·è|æÔ,

ì\ø£&É>∑\ eTqdüT‡, Äq+<äeTT, düVü≤qeTT, eT<äTs¡yÓTÆq ø£+sƒ¡<Ûä«ì, <Ûë´q+

ø=s¡≈£î Ä‘·Ts¡‘·, <Ûë´q+ dæús¡‘·«+, ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+|ü<ä\ j·T+<äT $eTTK‘·,

@ø±+‘· Á|üy˚X¯eTTô|’ sTT#·Ã >∑*–j·TT+&ÉT≥ eTVü‰‘·Tà\ kÕìï<ÛäéTT˝À

j·TT+&ÉT≥≈£î eTqdüT‡ sTT#·Ã–+#·T≥ yÓTT<ä˝…’q ø√]ø£\T ˙ Ä<Ûë´‹àø£

n_Ûeè~∆øÏ dü÷#·q\T. y˚<ë+‘· e÷s¡ZeTT˝À <Ûë´ì+#˚ jÓ÷–øÏ nHêVü≤‘·

Xã›eTT\T, ∫‘·ÿfi\T, |ü]#·j·T+ ø±e⁄. ñ|üìwü‘·TÔ À $e]+∫q eT+Á‘·eTT\ô|’

<Ûë´qeTT #˚dæ ªªH˚‹ H˚‹µµ $<ÛëqeTT <ë«sê á <äèX¯ »>∑‘·TÔqT n~>∑$T+∫

eTT+&ÉT≈£î kÕ–b˛e⁄qT. n‘·ì <Ûë´q$<Ûëq $T≥T¢+&ÉTqT. nø£ÿ&É dü÷s¡T´&ÉT

Á|üø±•+#·&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, qø£åÁ‘·eTT\T Á|üø±•+#· Òe⁄. Ä |üs¡ÁãVü≤à Á|üø±XeTT

<ë«s¡ e÷Á‘·y˚T düs¡«eT÷ Á|üø±•+#·>∑\e⁄. n‘·&ÉT Á|üø±•+∫q ‘·s¡Tyê‘·

e÷Á‘·y˚T nìïj·TT Á|üø±•+#·>∑\e⁄. yêj·TTe⁄ n#·Ã≥ XÀwæ+|üCÒj·T Òe⁄,

n–ï nø£ÿ&É <äVæ≤+#·˝Ò<äT. eTqdüT‡, ÁbÕDeTT ˝Òì @ø£s¡÷|ü #Ó’‘·qéTT

e÷Á‘·y˚T ø£\<äT.

nX¯ã›, ndüŒs¡Ù, ns¡÷|ü, n>∑+<Ûä, nÁbÕD, ìØ+Á~j·T, n<äèX¯´

∫<ëq+<äs¡÷|ü ªª•y√Vü≤+ •y√Vü≤+µµ Äq+<äeTj·TyÓTÆq •e⁄&ÉqT H˚H˚

ªª•e⁄&ÉqT HHµµ nì <Ûë´ì+∫ dü∫Ã<ëq+<ä|üs¡yÓTÆq eT+>∑fis¡÷|ü+˝À @ø£‘·«+

#Ó+<ä>∑\&ÉT.

<Ûë´qeTT˝À n_Ûeè~∆ dü÷#·q\T

|üs¡ÁãVü≤à, Ä‘·à, |ü⁄s¡Twüß&ÉT, #Ó’‘·qéTT, <e⁄&ÉT, |üs¡e÷‘·à, neTè‘·‘·«eTT,

|üPs¡íkÕ«‘·+Á‘·éTT, Äq+<äeTT, uÛÑ÷eT nqT á ù|s¡T¢ ˇπø <ëìjÓTTø£ÿ

|üsê´j·T|ü<äeTT\T. ˙e⁄ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T »qq

eTs¡D <äT'KeTT\ qT+&ç $&ÉT<ä\ bı+~ |üPs¡í kÕ«‘·+Á‘· eTTqT bı+<ä>∑\e⁄.

˙ Jeq >∑eTéTT yÓ÷ø£åeTTqT bı+<äT≥j˚T »|üeTT, |üP», ìcÕÿeTùde\

<ë«sê ˙ Vü≤è<äj·TeTTqT |ü$Á‘·yÓTTq]Ãq |æeTà≥ ìs¡+‘·s¡ <Ûë´q kÕ<Ûäq

<ë«sê ˙e⁄ yÓ÷ø£åeTTqT bı+<ä>∑\e⁄. yÓ÷ø£å<ÛëeTeTTqT #˚s¡T≥≈£î <Ûë´qeTT

e÷Á‘·y˚T düÁø£eTyÓTÆq sê#·u≤≥. <Ûë´qeTT düyÓTÆø£´ <äèø£Œ<∏äeTTqT ø£*–

@ø£‘·«eTTqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·TqT. <Ûë´qeTT ˙ <äT'KeTTqT düeT÷\eTT>∑

ìs¡÷à*+#·TqT. ÄeX¯´ø£yÓTÆq, nq+‘·yÓTÆq, Äq+<äeTj·TyÓTÆq, XÊ+‹

Á|ü<ëj·Tø£yÓTÆq ñqï‘· ˝Àø£eTT\≈£î ìqTï #˚s¡TÃ≥≈£î <Ûë´qeTT $e÷qeTT

e … ˙≈£î düVü≤ø£]+#·TqT.

eTìwæ e÷Á‘·yT |üs¡e÷‘·àqT ‘Ó\TdüTø=q>∑\&ÉT. m+<äs√ eTTeTT≈£åîe⁄\T

‘Ó\TdüTø=ì JeqTà≈£îÔ …’]. Ç+¬ø+<äs√ Ä ì]«ø£\Œ Äq+<äeTTqT nqTuÛÑ$+∫].

X¯+ø£sê#ês¡T´\T, <ä‘êÔÁ‘˚j·TT&ÉT, @düTÁø°düTÔ, ãT<äT›&ÉT, ñ<ë›\≈£î&ÉT, ns¡T®qT&ÉT

yÓTT<ä˝… ’qyês¡T $X¯«s¡÷|ü dü+<äs¡ÙqeTT bı+~ n|üs√øå±qTuÛ Ñ÷‹ì

nqTuÛÑ$+∫]. á nqTuÛÑ÷‹ì bı+~q yês¡T ¬s+&Ée yê]øÏ $e]+∫

#Ó|üŒ Òs¡T. Ç+Á~j·TeTT\ <ë«sê bı+~q nqTuÛÑ÷‹ì ≈£L&Ü ¬s+&Ée yêìøÏ

$e]+#·˝ÒeTT. #· ¬øÿs¡ s¡T∫ì ‘Ó*j·Tì yêìøÏ Ä s¡T∫ì >∑T]+∫

$e]+#· ÒeTT. |ü⁄≥TºÁ>∑T&ç¶øÏ s¡+>∑TqT >∑T]+∫ $e]+#· ÒeTT. nf…¢ >∑Ts¡Te⁄,

‘·q •wüß´q≈£î dü‘· eTTqT Á>∑Væ≤+#·T $<ÛëqeTTqT, $C≤„qeTT $ø£dæ+|üCÒj·TT

e÷s¡ZeTTqT e÷Á‘·y˚T #·÷|ü⁄qT. ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·TeTT\˝À ˙≈£î Äø£s¡D

Òø£ b˛e⁄≥, $wüj·T düTKeTT\T ìqTï ÀuÛÑô|≥ºø£ b˛e⁄≥, yê+#·\T, uÛÑj·TeTT,

ÄVü≤+, eTeTø±s¡eTT\T ˝Òø£b˛e⁄≥ <˚Vü≤<ë´dü q•+#·T≥, nqT ìs¡à\

eTH√eè‘·TÔ\T ˙ Ä<Ûë´‹àø£ n_Ûeè~∆øÏ ∫Vü≤ïeTT\T. áyÓT Hê uÛ≤s¡ , Ç‘·&ÉT

Hê ≈£îe÷s¡T&ÉT, Ç~ Hê Ç\T¢ nqT Ä˝À#·q\#˚ Ç|ü⁄&ÉT e⁄ Äq+~+#· Òe⁄.

n|ü⁄&ÉT düeTdüÔ JesêdüT\T uÛÑ>∑+‘·Tì düèwæº>± düs¡«Á‘ê uÛÑ>∑e+‘·Tì >±+#·>∑\e⁄.

Ç~ ˙ C≤„q ‘·èwüí≈£î |üsêø±wüº. Ç|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡ ‘˚*ø£|ü&ç Vü≤è<äj·TeTT

ÄVü‰¢<äø£s¡eTT>± j·TT+&ÉTqT. uÛÑeHêïeTeTT m\¢|ü⁄&ÉT ô|<äe⁄\ô|’ ø£<ä ≤&ÉT‘·÷

j·TT+&É>∑\<äT. ˙ eTqdüT‡ uÛÑ>∑e+‘·Tì bÕ<ä|ü<äàeTT\ô|’ q]Ô+#·T#·T+&ÉTqT.

- 218- - 219-

n|ü ⁄& É T ˙e⁄ yêd ü Ôey Ó T Æq d ü‘ · «> ∑ TDeTTqT nqTu Û Ñ$+# ·> ∑\e⁄.

dü∫Ã<ëq+<äeTj·TyÓTÆq ‘˚CÀ|üPs¡íyÓTÆq uÛÑ>∑e<ë“¤eeTT ìs¡+‘·s¡eTT ˙

Vü≤è<äj·TeTT˝À ì+&ç bı+– bıs¡* Á|üeVæ≤+#·TqT. Ç|ü⁄&ÉT Åd”Ô, |ü⁄s¡Twü

uÒ<ÛäeTT+&É<äT. ø±eTyê+#· j·TT+&É<äT. Åd”Ô ≈£î |üs¡e÷‘·à #˚‘· düèwæº+#·ã&çq

#Ó’‘·q´ eT÷]Ô>± >√#·]+#·TqT. &ÉãT“, ã+>±s¡eTT sêfi¢e … ø£ì|æ+#·TqT.

düeTdüÔ JesêdüT\≈£î ˙ qT+&ç yê‘·‡\´+ Á|üeVæ≤+#·>∑\<äT. ˙e⁄ yÓ÷Vü≤eTT,

ø√|üeTT, ndü÷j·T, >∑s¡«eTT, ‘·qj·T+<ä* <äTs¡TZDeTT\T, $ø±s¡eTT\TqT

‘=\–+#·ø=q≈£î+&Ü, H˚qT >±&ÛÉ <Ûë´qeTTqT #˚j·TT#·THêïqT nì #Ó|ü⁄Œyê&ÉT

‘·qqT ‘·~‘·s¡T\qT yÓ÷dü–+#·T#·THêï&ÉT. nÏºyê&ÉT yÓTT<äÏ ‘·s¡>∑‹øÏ #Ó+~q

yÓ÷dü>±&ÉT. X¯øÏÔøÏ $T+∫>±ì Äj·÷dü|ü&ç>±ì, <Ûë´qeTT #˚j·TTq|ü⁄&ÉT,

ã<ä›ø£eTT, eT+<äø=&ç>± qT+&ÉT≥ ø£\T>∑TqT. X¯eTeTT, <äeTeTT, ñ|üs¡‹,

Á|ü‘ê´Vü‰s¡eTT\qT nuÛÑ dæ+#·T≥ <ë«s¡ ÁbÕ|æÔ+∫q Á|üXÊ+‘·eT>∑T eTqdüT‡‘√

düVü≤»s¡÷|üeTTq <Ûë´qeTT dæ~∆+#·e˝…qT. Ä‘·à X¯≈£îÔ‘êŒ<äø£ kÕúqeTT.

Ä‘·à∫+‘·qeTT e\¢ X¯øÏÔ ã\eTT Á|üuÛ≤eeTT\T \_Û+#·TqT. $T‘· uÛ≤wüDeTT,

eTÚq<Ûës ¡D, Áø√<Û äeTTqT eX¯| üs ¡T# ·Tø=qT≥, ÁãVü≤à# ·s ¡´bÕ\q,

ÁbÕD≤j·÷e÷uÛ≤´düeTT, nHêeX¯ ø£eT>∑T dü+ø£\ŒeTT\qT ìs√~+#·T≥ <ë«s¡

X¯øÏÔ ≈£L&Éu…≥TºeTT. Ç+Á~j·T $wüj·TeTT\ìï+Ïì ìs¡›j·T‘√ Á‘√dæ|ü⁄#·TÃeTT.

u≤<Ûä\≈£î sTT$j˚T eT÷\eTT\T. Áø£eTÁø£eTeTT>± e÷qdæø£ düeT‘·«eTT

q\es¡T#·Tø=qTeTT. Ç+Á~j·TeTT\qT »sTT+#·TeTT. ø±eT, Áø√<Û ä,

˝ÀuÛÑeTT\qT ˝Ò≈£î+&É #˚dæø=qTeTT. n$ Hê•j·T>∑T Ä‘·àô|’ <Ûë´qeTT

#˚j·TTeTT. ìH˚ï~j·TT kÕ~Û+#· Ò<äT. ˙e⁄ nCÒj·TT&Ée⁄ ø±>∑\e⁄.

n–ïì Á|ü»«*+|ü CÒj·T<ä\∫q#√ ø=+‘· >∑&ç¶ì, ø=ìï ø±–‘·|ü⁄ eTTø£ÿ\qT

düqïì ø£f…º|ü⁄\¢\qT ˇø£ #√≥ #˚]Ã ì|üŒ+Ï+∫q n~ ‘·«s¡>± n–ï

n+≥Tø=qTqT. Ä |æeTà≥ <äT&ÉT >=≥ºeTT‘√ ~ u≤>± sêEø=qTq≥T\

#˚ôd<äe⁄, ø=+‘· ùd|üÏøÏ ô|<ä› eT+≥>± e÷s¡TqT. n|ü⁄Œ&ÉT ˙yÓ+‘·

Á|üj·T‹ï+∫q|üŒÏøÏì Ä eT+≥qT Ä]Œy˚j·T Òe⁄. n<˚ Ø‹q <Ûë´qeTTqT

ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘=* s√E\˝À kÕ<Ûä≈£î\T ‘·eT bÕ‘· n\yê≥T\ e\¢ <Ûë´qeTTq

|ü‹‘·T\>∑T<äTs¡T. ø±e⁄q yês¡T Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£eTT>± ‘·eT eTqdüT‡qT

\ø£åéTTô|’øÏ eTs¡\Ãe˝…qT. <Ûë´qeTT >±&ÛÉeTT eT]j·TT ìX¯Ã\eTT>±q÷

nsTTq|ü⁄Œ&ÉT yês¡T düVü≤»eTT>±H˚ uÛÑ>∑yêqTì j·T+<äT ì*∫j·TT+<äTs¡T.

n|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ <Ûë´qeTT düVü≤»eT>∑TqT. n~ n\yêf…Æ b˛e⁄qT. <Ûë´Hê–ï

Á|ü»«]\¢ CÒj·TT≥≈£î >±qT rÁe yÓ’sê>∑éTHÓ&ç <äT&ÉT >=≥ºeTTqT ñ

|üjÓ÷–+#·TeTT. ô|≈£îÿ dü+e‘·‡s¡eTT\T Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\H=q]Ãq |æeTà≥

≈£L&É ˙e⁄ Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡ZeTTq ìX¯Ã\T&Ée⁄>± qT+Ïy√ Ò<√, n_Ûeè~∆

bı+<äT#·THêïy√ ˝Ò<√ C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+∫ #·÷#·Tø=qe\dæj·TTqï~.

<Ûë´qeTTq ˝À≥T »]–q#√ ˇø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT ˙e⁄ |ü‹‘·T&Ée⁄ ≈£L&Ü ø±>∑\e⁄.

ø=+<äs¡T 15 dü+e‘·‡s¡eTT\ bÕ≥T <Ûë´qeTT #˚dæq|üŒÏøÏì @ $<ÛäeT>∑T

n_Ûeè~∆ bı+<äC≤\≈£îHêïs¡T. Ç+<äT≈£î>∑\ ø±s¡DeTT ñ‘ê‡Vü≤eTT, yÓ’sê>∑ eTT,

yÓ÷ø£åeTT bı+<äe …qHÓ&ç rÁeyê+#· eT]j·TT rÁeeT>∑T kÕ<Ûäq Ò≈£î+&ÉT≥jT.

<Ûë´qeT+fÒ :`

ªª<Ûë´q+ ì]«wüj·T+ eTq'µµ $wüj·T s¡Væ≤‘·yÓTÆq e÷qdæø£ dæú‹ì

<Ûë´qeT+<äTs¡T. ‘·Á‘· Á|ü‘· jÓÆTø£ ‘êq‘ê<Ûë´qyéTµµ <Ûës¡D düú\eT+<äT <Ûë´qeTT

jÓTTø£ÿ <ë´H˚‘·s¡ edüTÔe⁄\qT ∫‘·ÔeTTq sê˙j·T≈£î+&Ü CÒj·TT≥j˚T <Ûë´qeTq

ã&ÉT#·Tqï~. q~ j·T+<äT Á|üeVæ≤+#·T »\eTTe˝… @<˚ì ˇø£ edüTÔe⁄ì

>∑T]+∫ ‘Ó+|ü⁄˝Ò≈£î+&Ü eTqdüT‡q ‘·\+#·T#·T+&ÉTeTT. Ä düeTj·TeTTq

eTqdüT‡q+<äT ˇø£ÿ eè‹Ô e÷Á‘·y˚T j·TT+&ÉTqT. <ëìH˚ @ø£s¡÷|ü eè‹Ô

Á|üyêVü≤eTT j·T+<äTs¡T. jÓ÷>∑e÷s¡ZeTT˝À <Ûë´qeTT @&Ée yÓT≥Tº Ò<ë eTõ*.

C≤„qT\T Bìì ªªì~Û <Ûë´düqµµ j·T+<äs¡T uÛÑ≈£îÔ\T uÛÑ»q j·T+<äTs¡T.

XÀ¢ ˆ kÕïq+ <ëq+ ‘·b˛ ôVAeT+ |üPC≤ dü»®q dü+>∑‹' ˆ

ÁãVü≤à $<ä Á|üuÀ<äX¯Ã eTTøÏÔ k˛bÕq dü|üÔø£+ˆˆ

‘ê‘·Œs¡ eTT : 1) kÕïqeTT 2) <ëqeTT 3) ‘·|üeTT 4) ëTeTT 5) |üP»

6) dü»®q kÕ+>∑‘· eTT 7) ÁãVü≤à $<ë´ Á|üuÀ<äeTT á @&ÉT eTTøÏÔ j·TqT

kÂ<ÛäeTTq≈£î m≈£îÿ≥≈£î k˛bÕqeTT\T.

eTqdüT‡ nq>± Ä‘·àã\eTT. eTqdüT‡ <ë«sê uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT $X¯«eTT>±

e´ø£ÔyÓTT+<äTqT. eTqdüT‡ dü÷ø£åà |ü<ës¡úeTT\‘√ ì]à‘·eTT. eTqdüT‡ dü÷ø£åà

X¯øÏÔ. ÁbÕDeTT nHÓ&ç n+‘·sY JeX¯øÏÔ eTqdüT‡ ô|’ düŒ+~+∫q|ü&ÉT eTqdüT‡

dü+ø£\ŒeTT\qT düèõ+#·TqT. dü+kÕÿs¡eTT\T, Ä˝À#·q\T, ø√]ø£\T, ‘·èwüí\T,

- 220- - 221-

MÏ eT÷≥j˚T eTqdüT‡. eTqdüT‡q≈£î ;»eTT nVü≤+ø±s¡eTT. nq>± H˚qT

nHÓ&ç uÛ≤eeTT. C≤„H+Á~j·TeTT §qs¡TÃ ◊<äT |üqT\qT eTqdüT‡ #j·T>∑\<äT.

ñqï‘·yÓTÆq jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î á s¡+>∑T\T, <äèXÊ´\T m+<äT≈£î ø=s¡>±e⁄.

n+‘·s¡Z‘·yÓTÆq Á|üXÊ+‹, Äq+<ä+ bı+<ä&Éy˚T dü]jÓÆTq <Ûë´q kÕ<Ûäq jÓTTø£ÿ

\ø£åéTT ¬>\T|ü⁄ z≥$T˝ÀqT düTK<äT:U≤\˝ÀqT, ˙#√qï‘· dæú‘·T\˝ÀqT,

düeT‘·«uÛ≤eqqT ô|+#·Tø√yê*. <ä«+<ë«r‘· \ø£åD+ n\es¡#·Tø=ì, Äø£s¡D

$ø£s¡¸D≈£î ˝ÀqT>±≈£î+&É ñ+&Ü*. á düèwæº n+‘ê uÛÑ>∑e+‘·Tì #˚‘·

düèwæº+#·ã&çq<Ó’ u≤<Ûä uÛÑj·T+ Òì<Ó’ $X¯«Áù|eT‘√ n\sês¡T‘·÷ ñqï<äqT

yêdüÔeyÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑeeTT e÷Á‘·y˚T yê+∫+#·<ä–q<Ó’j·TTqï~.

X¯Øs¡+˝À ø£<ä*ø£\T(EXPERIENCE OF JERKS)

<Ûë´q kÕ<Ûäq ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯ À #˚‘·T\ MT<ä, ø±fi¢MT<ä, yÓTT+&ÉeTT MT<ä

X¯Øs¡+ n+‘·≤ HÓeTà~>± ≈£î~|æq≥T¢ ªªø£<ä*ø£\Tµµ ø£\T>∑TqT. ˇø=ÿø£ÿ kÕ]

á ø£<ä*ø£ #ê˝≤ rÁeeTT>± ñ+≥T+~. nsTTq uÛÑj·T|ü&Ée<äT›. Ç$ eTq≈£î

@$T qwüº+ ø£*–+#·e⁄. Áø=‘·Ô>± ÁbÕDX¯øÏÔ Á|üeVæ≤+#·T≥ e\q Hê&ÉT\˝À

#Ó’‘·qéTT @s¡Œ&ç, <ëì |òü*‘·+>± ø£+&Ésê\T dü+ø=∫+∫q|ü⁄&ÉT á ø£<ä*ø£\T

@s¡Œ&É‘êsTT. kÕ<Ûäq ø±s¡D+>± Hê&ç eT+&É\eTT Xó<ä›yÓTÆ Áø=‘·Ô>± ÁbÕDXøÏÔ

Á|üyêVü≤+ @s¡Œ&çq≥T¢ á ø£<ä*ø£\ eT÷\+>± >∑T]Ô+#·e#·TÃqT. ø=~› s√E\

‘·s¡Tyê‘· á ø£<ä*ø£\T ø£ì|æ+#·e⁄.

<Ûë´q düeTj·TeTT˝À n|ü&É|ü&ÉT Äj·÷ nej·TeeTT\ qT+&ç ÁbÕD

X¯øÏÔì yÓT<ä&ÉT≈£î rdüT≈£î b˛ã&çq ø±s¡D+>± Ä uÛ≤>∑eTT˝À düÔã›‘· @s¡Œ&ç

‹yÓTàs¡>± e÷s¡TqT. á dæú‹ì ≈£L&É ˙e⁄ n~>∑$T+#·>∑\e⁄. Ç~ ˙ <Ûë´q

n_Ûeè~∆øÏ ˇø£ #·ø£ÿì dü÷∫ø£. Ç|ü&ÉT m≈£îÿe ÁX¯$T+∫ düVü≤q+‘√ m+‘√

kÕ<Ûäq #˚j·Te\dæj·TTqï~. ñ‘ê‡Vü≤+‘√ dü+‘√wü+>± ñ+&ÉT ˙˝À ñqï

≈£L≥düú Á|ü‘· >±‘·àjÓÆTq düsê«+‘·sê´$T qT+&ç ˙≈£î düVü‰j·T+ n+<ä>∑\<äT.

Çeìï ø=+Á>=‘·Ô nqTuÛÑyê\T á <Ûë´q düeTj·T+˝À ø=+<äs¡T uÛ≤y√<˚«>∑+‘√

ø£$‘·\T n\¢>∑\s¡T. |ü<ë´\T Áyêj·T>∑\s¡T. ≈£î Ä ø£$‘êyXeTT e∫Ãq≥¢sTT‘

yêÏì C≤Á>∑‘·Ô>± Áyêdæ uÛÑÁ<ä|üs¡T#·T <Ûë´q+˝À ˙ ÁbÕDX¯øÏÔ HÓeTà~>±

Á|üeVæ≤+∫q|ü&ÉT u≤Vü≤´X¯u≤∆\ e\q ˙ yÓT<ä&ÉT˝À n\»&ç @s¡Œ&ç <Ó’e

#Ó’‘·qéTT˝À ñqï ˙ Á|ü»„ uÛÖ‹ø£ #Ó’‘·q´+˝À Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT Äø£dæàø£yÓTÆq

»\<ä]+|ü⁄ @s¡Œ&Ée#·TÃqT. <Ûë´q+ e\q ˙ eTqdüT‡≈£î dü÷ø£åà Á>±Vü≤´‘·

@s¡Œ&ç ˙ Ä˝À#·Hê Ádüe+‹˝À n_Ûeè~∆ ø£q|ü&ÉT‘·T+~.

<Ûë´qeTT˝À s¡ø£ s¡ø±\ ø±+‘·T\T

<Ûë´q+˝À @ø±Á>∑‘· #˚j·T&É+ e\¢ $$<Ûä s¡ø± …’q ø±+‘·T\T ñ‘·Œ‹Ô

ne⁄‘·÷ ñ+≤sTT. ÁbÕs¡+uÛÑ <äX˝À ªª#·Tø£ÿµµ˝≤+Ï ôd’E˝À $T]$T≥T¢ >=*ù|

yÓ\T‘·Ts¡T‘√ ¬s+&ÉT ø£qTu§eTà\ eT<Û ä´ ø£ì|æ+#·TqT. á kÕúq+

dü÷ø£åàX¯Øs¡+˝Àì ÄC≤„ #·Áø£+‘√ dü+ã+~+∫ ñqï~. <Ûë´q+˝À ø£qTï\T

eT÷d æq| ü ⁄& É T $$< Û ä s ¡+> ∑ T\˝À > ∑\ ø±+‘ · T\T, y Ó Ts ¡ T| ü ⁄\T

eT+&ÉT‘·÷e⁄qï≥Te+Ï$, yÓ\T>∑T‘·÷ ñqï n–ï, C≤«\ e+Ï$, $TDT>∑Ts¡T

|ü⁄s¡T>∑Te … yÓ*– Äs¡T‘·Tqï CÀ´‹ì, dü÷s¡ #·+Á<ë<äT\qT #·÷&É>∑\e⁄. á

ø±+‘·T\T ∫<ëø±X¯eTT˝À <äs¡Ùq$Te«>∑\e⁄. Çeìï ‘·HêàÁ‘·\≈£î #Ó+~q$.

kÕe÷qéTT>± |üdüT|ü⁄|ü#·Ã, ‘Ó\¢ì ø±+‘·T\qT #·÷&É>∑\eTT. ms¡T|ü⁄,

˙\eTT s¡+>∑T\T #ê˝≤ ns¡T<äT>± ø£ìdædü÷Ô ñ+≤sTT. |üdüT|ü⁄ ‘Ó\T|ü⁄

s¡+>∑T\T ø£*dæ m|ü&√ >±ì ø£ì|æ+#·TqT. ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À ‘Ó\¢ì s¡+>∑T >∑\

∫qï >√fi≤\T, eTH√H˚Á‘·+ eTT+<äT ‘˚\T‘·÷, ø£<ä˝≤&ÉT‘·÷ ø£ì|ækÕÔsTT.

Bìì >∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡ dæús¡+>± @ø±Á>∑‘· À n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷

ñqï≥T¢ düŒwüº+>± ˙e⁄ >∑T]Ô+#·TeTT. ø=ìï HÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· Bì |ü]e÷D+

ô|]– Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq s¡÷|ü+‘√ dü÷s¡ >√fi¯+ ø£+f… ô|<ä›~>± ø£ì|ædüTÔ+~.

ÁbÕs¡+uÛÑ<äX˝À á ø±+‘·T\T dæús¡+>± ì\ã&Ée⁄. ø£ì|æ+∫q yÓ+≥H n<äèX´+

ne⁄‘·T+≥$. Ç$ bÕ\uÛ≤>∑+ ô|’ qT+&ç, Á|üø£ÿ\ qT+&ç ø±+‘·T\T yÓ<ä»\T¢‘·÷

ø£ì|ækÕÔsTT. n$ ns¡T<Ó’q Äq+<ëìøÏ, dü+‘√cÕìøÏ <ë]rdæ yêÏ <äs¡Ùq

ì$T‘·Ô+ eTqdüT‡ Áre+>± Á|üj·T‹ï+∫, n~ @ø±Á>∑‘·≈£î <√Vü≤<ä+ ø£*–düTÔ+~.

ñ<äj·T+ ¬s+&ÉT Òø£ eT÷&ÉT >∑+≥\T sêÁ‹ ¬s+&ÉT Òø£ eT÷&ÉT >∑+≥\T

düeTj·T+‘√ dæús¡+>±, ÁX¯<ä∆>± <Ûë´q+ #˚dæq≥¢sTT‘˚ á ø±+‘·T\T m≈£îÿe

düŒwüº+>± ø£ì|æ+∫ ìXÃ\+>± #ê˝≤ düeTj·T+ ì*∫ ñ+&É>∑\e⁄. á ø±+‘·T\T

m≈£îÿe düŒwüº+>± ø£ì|æ+∫ ìX¯Ã\+>± #ê˝≤ düeTj·T+ ì*∫ ñ+&É>∑\e⁄.

á ø±+‘·T\ <äèX¯éTT kÕ<Ûä≈£îìøÏ #ê˝≤ Áb˛‘ê‡Vü‰ø±]. Ç$ <Ûë´q+˝À

- 222- - 223-

m≈£îÿe ø±\+ ≈£Ls¡TÃH˚≥≥T¢ #˚j·TTqT. á ø±+‹ <äèX¯éTT ˙e⁄ X¯Øs¡

#Ó’‘·q´+ qT+&ç nr‘· dæú‹øÏ e÷s¡uÀe⁄≥≈£î dü÷∫ø£, ø±+‹ <äèX¯éTT

Á|ü‘·´ø£åyÓTÆq|üŒÏøÏ ˙e⁄ ns¡ú #Ó’‘·q´+˝À ñ+≤e⁄. Ç|ü&ÉT ˙e⁄ ¬s+&ÉT

˝Àø£eTT\ (#Ó‘·qéTT) eT<Ûä ñHêïe⁄. á ø±+‹ Á|ü‘· ø£åyÓTÆq|ü&ÉT ˙e⁄

X¯Øs¡+ @ e÷Á‘·+ ø£<ä\Ãsê<äT. Ädüq+˝À dæús¡+>± ñ+&Ü*. n‹ HÓeTà~>±

XÊ«dü rdüTø√yê*. nsTT‘˚ ˙yÓ|ü&ÉT ÁøÏ+<ä|ü&Ée⁄. ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À á

dü÷ø£åàyÓTÆq Áø=‘·Ô nqTuÛÑ÷‹ ˙≈£î Áø=‘·Ô bÕsƒê\T H˚s¡TŒ‘·T+~. X¯Øs¡+

e<ä*ô|≥º&É+ m˝≤>√ yÓTT<äÀ¢ eTq≈£î ‘Ó*j·Tq≥T¢>± ñ+≥T+~.

nø£kÕà‘·TÔ>± X¯Øs¡eTT qT+&ç y¬s’q|ü⁄&ÉT ø=‘·Ô Àø£+˝À Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT

˙e⁄ n~] |ü&ç ñ*øÏÿ |ü&Ée#·TÃqT. á Àø£+˝À #·T≥Tº \|ü⁄ >√fi≤ø±s¡+

>±ì, ø=ÿø£ÿ|ü⁄&ÉT ns¡∆ Á|üø±X+˝À ø£*dæq Nø£Ï‘√qT, eTs√ø£kÕ] $Ts¡T$T≥T¢

>=*ô| ã+>±s¡T #êj·T˝À ˙\|ü⁄ s¡+>∑T ø£*dæq≥T¢>± >±ì ø£ì|ædüTÔ+~.

n|ü⁄&ÉT á Áø=‘·Ô nqTuÛÑ÷‹ Äq+<ä+ es¡íD≤r‘·+. ˙e⁄ X¯Øs¡+ m˝≤ e~*

ô|≤ºy√ ‘Ó*j·T<äT. nsTT‘˚ ‹]– X¯Øs¡+˝À Á|üy˚•+#˚≥|ü⁄&ÉT |üP]Ô>±

‘Ó\TdüTÔ+~.

øÏÏø° dü+<äT˝À qT+&ç >±* Á|üy˚•+#·Tq≥T¢>± ˙ uÖ‹ø£ X¯Øs¡+˝ÀìøÏ

dü÷ø£åà X¯Øs¡+‘√ Á|üy˚•+#·>∑\e⁄. dü÷ø£åà˝Àø£+ qT+&ç uÖ‹ø£ Àø£+ ˝ÀìøÏ

e∫Ãq|ü⁄&ÉT á ¬s+&ÉT ˝Àø£eTT\ eT<Ûä >∑\ ø=+&É+‘· e´‘ê´düeTT düŒwüº+>±

>∑eTì+#·>∑\e⁄. ‹]– Ä dü÷ø£åà #Ó’‘·qéTT bı+<ë\ì, Ä dæú‹˝ÀH XÊX«‘·+>±

ñ+&Ü\ì ˙≈£î Á|ü>±&ÛÉyÓTÆq yê+#· @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á Áø=‘·Ô Àø£+˝À 3, 5

˝Òø£ 10 ì$TcÕ\≈£î $T+∫ ñ+&É˝Òe⁄. dü+ø£\ŒeTT düT\uÛÑy˚T nsTTHê

ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À ˙e⁄ dü+ø£*Œ+∫q yÓ+≥H˚ ˙e⁄ X¯Øsêìï e~*ô|≥º Òe⁄.

ø=+‘· kÕ<Ûäq #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· m+‘√ Á|üj·T‹ï+∫q |æ<ä|ü HÓ\≈£î ˇø£kÕ]

XØsêìï e~*ô|≥º>∑\e⁄. e⁄ ø£wüº|ü&ç zs¡TŒ‘√ |ü≥Tº<ä\>± kÕ<Ûäq #dæq≥¢sTT‘

˙e⁄ ‘·\∫q ø£åD+‘√ XØs¡+ e~* dü÷ø£åà˝Àø£+˝À Á|üy•+|ü>∑\e⁄. ‘·s¡Tyê‘·

XØs¡ ‘ê<ë‘·à´‘·‘√ πøåeT+>± ñ+&É>∑\e⁄. e⁄ <Vü≤ <Ûë´düqT »sTT+∫q|ü⁄&ÉT

e÷Á‘·y˚T ˙e⁄ ‘·\∫q ø£åD+‘√ X¯Øs¡+e<ä* á Áø=‘·Ô Àø£+˝À 2 Òø£ 3

>∑+≥\T ñ+&É>∑\e⁄. n|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T á dæú‹ dæ<ä›eTT>± ñ+&É>∑\<äT.

n<äèX¯ >∑eTqeTT

˙e⁄ dü+ø£\Œe÷Á‘·eTT #˚‘·H˚ ˙ X¯Øs¡+‘√ düVü‰ n<äèX¯ yÓTÆ mø£ÿ&çøÏ

ø±yê\qT≈£î+fÒ nø£ÿ&É≈£î yÓfi¢>∑\e⁄. nø£ÿ&É ‹]– ªªndæà‘·µµ <ë«sê >±ì,

Á|üø£è‹ qT+&ç ùdø£]+∫q ‘·HêàÁ‘·\ qT+&ç >±ì X¯ØsêìøÏ s¡÷|ü+

ø£*Œ+#·e#·TÃqT. $$<ÛäeTT …’q dæ<äT›\T, Á|üÁøÏj·T\ <ë«s¡ jÓ÷>∑T\T á |üì

ø£åD+˝À #˚j·T>∑\s¡T.

|üs¡ÁãVü≤à‘√ ◊ø£ eTT

yÓTT<ä≥ X¯Øs¡eTT qT+&ç y˚s¡T|ü&ç Ä ‘·s¡Tyê‘· eTqdüT‡‘√ ‘ê<ë‘·à éTT

#Ó+~ Äô|’q dü÷ø£åà XØs¡+˝À uÛÑ÷˝Àø£eTT˝À $Vü≤]+∫q≥T¢>± eTH√˝Àø£eTT˝À

Á|üe]Ô+#·TqT. @ø±Á>∑‘·e\q ˙e⁄ X¯Øs¡ #Ó’‘·Hê´ìøÏ nr‘·+>± yÓfi¢>∑\e⁄.

<Ûë´q+ eT÷\+>± e⁄ eTqdüT‡qT n‹Áø£$T+∫ ∫e]<äX˝À düe÷~Ûì bı+~,

n<Ó’«‘· ÁãVü≤à‘√ @ø£+ ø±>∑\e⁄. <Ûë´q+ ÁbÕs¡+_Û+∫q ø=+‘·ùd|üÏøÏ nq>±

20 Òø£ 30 ì$TwüeTT\ ‘·s¡Tyê‘· X¯Øs¡+ ‘˚*ø£>± ñqï≥T¢>± nqTuÛÑ÷‹

ø£\T>∑T‘·T+~. n|ü⁄&ÉT ˙ X¯Øs¡ Á|ü»„ ns¡› #Ó’‘·q´+˝À ñ+&Ée#·TÃqT. n|ü⁄&ÉT

eTqdüT‡ @ø±Á>∑eTT>± ñqï+<äTq eTVü‰ Äq+<ä+ nqTuÛÑ$+|üe#·TÃqT. Ç˝≤

@ø±Á>∑‘· #j·T&É+ e\q e∫Ãq Äq+<ä+ $wüjT+Á~j·T düTK+ ø£+f… y¬s’q~.

Ç~ ìs¡+‘·s¡ <Ûë´q kÕ<Ûäq <ë«s¡ dü÷ø£åàyÓTÆq ãT~∆‘√ $y∫+∫ á ¬s+&ç+ÏøÏ

>∑\ e´‘ê´dü+ ˙e⁄ Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. <Ûë´q kÕ<Ûäq e\q nH˚ø£ Áø=‘·Ô

e÷s¡ZeTT\T yÓT<ä&ÉT˝À @s¡Œ&É>∑\e⁄. Áø=‘·Ô Ä˝À#·q Ádüe+‹ @s¡Œ&É>∑\<äT.

yÓT<ä&ÉT˝À Áø=‘·Ô JyêDTe⁄\T ñ‘·Œ‹Ô ø±>∑\e⁄. yÓTT‘·ÔeTT MT<ä Áø=‘·Ô eTqdüT‡

#·ø£ÿì $XÊ\ Vü≤è<äj·TeTT, n<ÛäTHê‘·q Ä˝À#·q <√s¡DÏ eT+∫ e÷qdæø£

Á|üeè‹Ô <ë«s¡ ˙ J$‘êìøÏ Áø=‘·Ô #Ó’‘·q´+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.

uÛÑ÷‘· >∑DeTT\T

<Ûë´q+˝À ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄&ÉT |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T Á|ü‘· ø£å+ ne⁄‘·÷ e⁄+≤sTT.

n$ bı&ÉyÓ’q ø√s¡\T ø£*– yÓTTU≤\‘√, ô|<ä› u§C…®\‘√, ø=ìï ø£&ÉT|ü⁄˝À

eTTK+ >∑\$. Ç$ uÛÑ÷‘· ˝Àø£+˝À ìedæ+#˚ uÛÑ÷‘·eTT\T. Ç$ |üs¡eT•e⁄ì

uÛÑ÷‘·>∑DeTT˝Àì$. n$ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq s¡÷|üeTT‘√ ñ+≤sTT. n$ ˙≈£î

@ e÷Á‘·eTT Vü‰ì ø£\T>∑TCÒj·Te⁄. n$ ˙ eTH√<äèwæ ºøÏ Á|ü‘·´ø£ åyÓT Æ

n<äèX¯ yÓTÆb˛>∑\e⁄. n$ kÕ<Ûä≈£îì <ÛÓ’s¡ kÕVü≤kÕ\qT |üØøÏå+∫ #·÷kÕÔsTT.

n$ ìqTï @$T#j·Te⁄. <Ûë]àø£ Á|ües¡Ôq‘√ |ü$Á‘·yÓTÆq Vü≤è<äj·T+ >∑\ kÕ<Ûä≈£îì

eTT+<äT n$ ì\ã&É Òe⁄. z+ø±s¡eTTqT ñ#·Ã]+#·Tq+‘· e÷Á‘êq n$

|üs¡T¬>‹Ô b˛e⁄qT. |æ]øÏ yê&ÉT jÓ÷>±uÛ≤´kÕìøÏ nqs¡TΩ&ÉT. H˚qT Ä‘·àqT nH˚

uÛ≤e+ <äè&É‘·s¡+ #˚düTø=ì <Ó’sê´ìï n_Ûeè~› #˚düTø√yê*.

- 224- - 225-

15. <Ûë´qeTT˝À kÕ<Ûës¡D nqTuÛÑyê\T

<Ûë´q ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯ À ˙ eTH√<äèwæºøÏ, ˙ qT<äT≥ MT<ä ms¡T|ü⁄, ‘Ó\T|ü⁄,

˙\eTT, Ä≈£î|ü#·Ã, ˝Ò‘· Ä≈£î|ü#·Ã s¡+>∑T\T ø£ì|ædü÷Ô e⁄+≤sTT. n$

‘·HêàÁ‘·\≈£î #Ó+~q s¡+>∑T\T. Á|ü‹ ‘·HêàÁ‘· ˇø=ÿø£ÿ Á|ü‘˚´ø£ s¡+>∑TqT

ø£*–j·TTqï~. |üèB∏« ‘·‘ê«ìøÏ |üdüT|ü⁄, »\ ‘·‘ê«ìøÏ ‘Ó\T|ü⁄, n–ï ‘·‘ê«ìøÏ

ms¡T|ü⁄, yêj·TT ‘·‘ê«ìøÏ Ä≈£î|ü#·Ã, Äø±X¯ ‘·‘ê«ìøÏ ˙\|ü⁄ s¡+>∑T

ø£*–j·TTqï~. MÏ ‘·‘·«eTT\ ø±s¡D+>± Äj·÷ s¡+>∑T s¡+>∑T\ yÓ\T‘·Ts¡T

ø£ì|ædü÷Ô e⁄+≥T+~. <Ûë´q+˝À ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT dü÷s¡T´&ÉT, #·+Á<äT&ÉT ˝Òø£

>=|üŒ yÓ\T‘·Ts¡T øÏs¡D+ e+Ï$ bÕ\ uÛ≤>∑+˝À Á|ü‘· ø£åeTÚ‘·÷ e⁄+≤sTT.

yêÏì Á|üø£ÿ≈£î HÓÏº yêÏ eT÷\ kÕúq+ ˝ÀìøÏ #=#·TÃ≈£î b˛e&ÜìøÏ

Á|üj·T‹ï+#ê*. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT <e‘·\T, ãTTwüß\T, ì‘· dæ<äT∆\T ≈£L&Ü ø£ì|ædü÷Ô

e⁄+≤s¡T. yê]ì uÛÑøÏÔ‘√ kÕ<äs¡+>± ÄVü‰«ì+∫ $qj·T+‘√ Á|üD≤eT+ #˚dæ

yê] qT+&ç nqTuÛÑyê\qT Á>∑Væ≤+#·T, yês¡T ˙≈£î ñ‘ê‡Vü≤+ ø£*–+∫

düVü‰j·TeTT #˚j·T&ÜìøÏ <äs¡Ùq$TdüTÔ+≤s¡T.

<Ûë´q+ ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯ À @ø±Á>∑‘· #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ˙ qT<äT≥ eT<Ûä uÛ≤>±q

ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq ‘˚»düT‡ ø£qã&ÉT‘·T+~. Ç~ ø£ ø£åD+ Òø£ ns¡ø£åD+ ø£ì|æ+∫

n<äèX¯ + ne⁄‘·T+~. á ‘˚»düT‡ ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT ˙ qT<äT≥ ô|’ uÛ≤>±q >±ì

ø=+#Ó+ Á|üø£ÿ\ qT+&ç (n≥T Ç≥T) ø±ì ø£ì|æ+#·e#·TÃqT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT 6

Òø£ 8 n+>∑Tfi¯eTT\ yÓ’XÊ´\´eTT‘√ dü÷s¡T´&ÉT ø±+‹ øÏs¡D≤\‘√ >±ì Òø£

øÏs¡D≤\T Ò≈£î+&É >±ì ø£ì|æ+#·e#·TÃqT. n˝≤π> ˙ >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T >±ì, ˙

ñbÕdü <˚e‘· >±ì ˙≈£î ø£ì|æ+#· e#·TÃqT. <Ûë´q+˝À ˙ Ä‘·à Á|üø±XÊìï

>±ì, $Ts¡T$T≥T¢ >=*ù| yÓ\T‘·Ts¡T >±ì, Òø£ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq düìïy˚XÊ\T

>±ì #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT ˙e⁄ uÛÑj·T|ü&Ée\dæq |üì Ò<äT. kÕ<Ûäq e~*ô|≥ºe\dæq

|üì ndü Ò Ò<äT. n~ uÛÑ÷‘·+ >±ì, <Ój·T´+ >±ì ø±<äT. <ÛÓ’s¡ +>±, ìs¡“¤j·T+>±,

ì<Ûëq+>±, ˙ kÕ<Ûäq˝À kÕ–b˛e#·TÃ.

<Ûë´q ø±\+˝À m+‘· düeTj·TeTT nsTT+<√, @$TÀ nH˚ Ä˝À#·qH˚

ñ+&É<äT. n|ü⁄&ÉT ˙≈£î @ uÛ≤Vü≤´ X¯u≤›\T $ì|æ+#·e⁄. ˙ |ü]düsê\≈£î

dü+ã+~Û+∫q <Ûë´ùd j·TT+&É<äT. n|ü⁄&ÉT e⁄ >±ì, ù|s¡T >±ì, Ç‘·s¡T\‘√

˙≈£î >∑\ dü+ã+<Ûä+ >±ì C≤„|üø£+ j·TT+&É<äT. n|ü⁄Œ&ÉT ˙e⁄ nÁ|üy˚Tj·TyÓTÆq

Äq+<ëìï, Á|üXÊ+‹ì, nqTuÛÑ$kÕÔe⁄. Áø£y˚TD≤ e⁄ eTôVA‘·Ôs¡yÓTÆq düe÷~Û

dæú‹˝À $ÁX¯$TkÕÔe⁄. ÁbÕs¡+uÛÑeTT˝À kÕ<Ûä≈£î&ÉT Ä Äq+<äeTT dæú‹˝À ø=+‘·

düeTj·TeTT e÷Á‘·yT j·TT+&ç uÛ≤Vü≤´dæú‹øÏ sêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä ‘·s¡Tyê‘·

ìs¡+‘·s¡ kÕ<Ûäq <ë«s¡ nK+&É <Ûë´HêqTcÕºqeTT <ë«sê Ä ns¡T<Ó’q Äq+<ä

|òüTq dæú‹˝À kÕ<Ûä≈£î&ÉT XÊX¯«‘·+>± Á|üy˚•+#·>∑\&ÉT. Ä ô|’q á X¯Øs¡|ü⁄

uÛ≤eq |üP]Ô>± q•düTÔ+~.

rÁe <Ûë´q+˝À #Ó’‘·q´|ü⁄ À‘·T\˝ÀìøÏ #=#·TÃ≈£î b˛sTTq|ü⁄&ÉT XØs¡eTT,

|ü]düsê\ »„|æÔ ñ+&ÉH˚ ñ+&É<äT. n|ü⁄&ÉT ˙ eTqdüT‡ düeT‘·«eTT‘√

Á|üXÊ+‘·eTT>± j·TT+&É>∑\<äT. n|ü⁄Œ&ÉT ˙≈£î @ X¯u≤∆\T $ì|æ+#·e⁄. Çø£ÿ&É

˙≈£î n≥T, Ç≥T ø£<ä …&ç Ä˝À#·Hê Ádüe+‹ |üP]Ô>± ì*∫b˛‘·T+~. nVü≤+ø±s¡

uÛ≤eq ≈£L&Ü Áø£yT|æ q•düTÔ+~. e⁄ Ä düeTj·TeTT˝À e]í+#· Òì Äq+<ëìï,

#Ó|üŒ Òì dü+‘√cÕìï nqTuÛÑ$kÕÔe⁄. HÓeTà~ HÓeTà~>± $‘·s¡ÿeTT eTqqeTT

>∑÷&Ü q•düTÔ+~. Bs¡È <Ûë´q+˝À e⁄ ìX¯Ùã›+˝À Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT á u≤Vü≤´

Á|ü|ü+#·eTT ˙ ÁbÕ|ü+∫ø£ düeTdü \÷ n˙ï $~*+#·ã&É‘êsTT. n|ü⁄&ÉT ˙e⁄

|üs¡e÷q+<ëìï nqTuÛÑ$kÕÔe⁄. á |òüT˙uÛÑe ìX¯Ùã›y˚T CÀ´‘·T\ìïÏøÏ

yÓ\T‘·Ts¡Tì#Ã |üs¡eT CÀ´‹. á ìXÙã›eTT˝ÀH q•+#·ì Äq+<äeTTj·TTqï~.

á ìXÙã›yT yêdüÔeyÓTÆq XøÏÔ, Äq+<äeTT. <Ûë´q kÕ<Ûäq rÁe‘·s¡eTT #dæq|ü⁄&ÉT

πøe\ ≈£î+uÛÑø£eTT (|üPs¡ø£eTT, πs#·ø£eTT Òì dæú‹) düVü≤»eTT>∑ dæ~∆+#·>∑\<äT.

πøe\ ≈£î+uÛÑø£eTT dæ~∆+∫q|ü⁄&ÉT |üs¡eTXÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#·>∑\e⁄. n|ü⁄&ÉT

eTqdüT‡≈£î @ø±Á>∑‘· ñ<äsTTdüTÔ+~.

ìs¡+‘·s¡ ‘·b˛<ÛäqT …’q ÁãV”≤àuÛÑ÷‘·T …’q eTVü≤s¡T¸\ e\H˚, X¯è‹ düà è‘·T\

qqTdü]+∫ ‘·q $<ä‡´ø£Ô <Ûäs¡àeTTqT ìkÕ«s¡úeTT>± düeTs¡ŒD ãT~∆‘√ nqTwæ+#Ó&ç

e÷eT÷\T eTTeTT≈£åîe⁄\T ≈£L&Ü jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q nr‘·

dæ<äT∆\qT bı+~ <äèX¯ eTT\qT <ä]Ù+#·>∑\s¡T. >±&ÛÉ <Ûë´q+˝À eTT+<äT u≤Vü≤´

Á|ü|ü+#êìï Ä ‘·s¡Tyê‘· XØsêìï eT]∫b˛‘êeTT. <Ûë´q+˝À e⁄ ô|’øÏ >±*˝ÀøÏ

Ò∫b˛‘·Tqï≥T¢>± nì|æùdÔ, ˙ #Ó’‘·q´+ uÛÖ‹ø£ X¯Øs¡+ qT+&ç y¬s’‘·Tqï≥T¢>±

Á>∑Væ≤+#·T. á dæú‹˝À ˙e⁄ ˇø£ ns¡T<Ó’q Äq+<ëìï ≈£L&Ü #·$#·÷&É>∑\e⁄.

ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯ À á nqTuÛÑeeTT ø=ìï ø£åD≤\T e÷Á‘·y˚T j·TT+≥T+~. Ä

‘·s¡Tyê‘· #Ó’‘·q´eTT ãVæ≤s¡TàKyÓTÆ e÷eT÷\T dæú‹øÏ e∫Ãq≥T¢>± ‘Ó\TdüTÔ+~.

- 226- - 227-

>±&ÛÉ <Ûë´q+˝À XØs¡ #Ó’‘·q´+ ø√˝§ŒsTTq|ü⁄Œ&ÉT XØs¡+ Òq≥¢e⁄‘·T+~.

n|ü⁄&ÉT m+‘√ Äq+<ä+>± ñ+≥T+~. n|ü⁄&ÉT e÷qdæø£ #Ó’‘·q´+ $T–* ñ

+≥T+~. #˚‘·T\T, ø±fi¯ó¢ ˝Òq≥T¢, yÓHÓïeTTø£, yÓTT+&ÓeTT n<äèX¯ýÓTÆq≥T¢

nì|ædüTÔ+~. á $<Ûä+>± $T–*q X¯Øs¡ uÛ≤>±\˝À #Ó’‘·q´+ ˝Ò≈£î+&É

b˛sTTq|ü⁄&ÉT, ‘·\ e÷Á‘·+ >±*˝À Áy˚ ≤&ÉBdæq≥T¢>± e⁄+≥T+~. n|ü⁄&ÉT

eTs¡\ e÷qdæø£ Á|ü»„ XØs¡+˝À Á|üy•+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔ+~. <Ûë´q+˝À

$$<Ûä <äèXÊ´\T edü÷Ôb˛‘·÷ e⁄+≤sTT. kÕ<ÛäHê|üs¡+>± yêÏô|’ m≈£îÿe

eT≈£îÿe p|ü≈£î+&Ü á <äèXÊ´\qT ìwüÿs¡ø£+>± ìùw~+#·T. yêÏøÏ ã<äT\T>±

uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·T. Ç< düÁø£eTyÓTÆq $<ÛëqeTT. á nqTuÛÑyê\T

ˇø=ÿø£ÿ e´øÏÔøÏ ˇø=ÿø£ÿ ‘·s¡Vü‰˝À ñ+≤sTT. ˇø£ e´øÏÔ jÓTTø£ÿ nqTuÛÑeeTT

eTs√ e´øÏÔøÏ sêø£b˛e#·TÃ. #ê˝≤ eT+~ á nqTuÛÑe <äs¡Ùq+‘√ Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+~q≥T¢ uÛ≤$+∫ kÕ<Ûäq Á|üø£ÿqu…Ïº ˝Àø£ dü+Á>∑Vü‰s¡ú+

ñ|üq´dæ+#·&ÜìøÏ ãj·T\T<˚s¡T‘ês¡T. Ç~ #ê˝≤ ô|<ä› bıs¡bÕ≥T. Ç~ Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTT jÓT+‘· e÷Á‘·eTT ø±<äT. Ç~ ìqTï ñ‘ê‡Vü≤+‘√ ˙ kÕ<Ûäq˝À

eTT+<äT≈£î q&ç|æ+#·&ÜìøÏ ˙ Çwüº <˚e‘· #·÷ù| ∫Vü‰ï\T. Ç~ ì]«»„eTT>±

jÓ÷>±uÛ≤´dü+ ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ, ñqï‘· kÕúsTTøÏ m<ä>∑&ÜìøÏ ˙ >∑Ts¡Te⁄

qT+&ç e#˚Ã Áù|s¡ø£eTT e÷Á‘·y˚T. MÏì >∑T]Ô+∫q yÓ+≥H˚ ÁbÕ|ü+∫ø£

$wüj·÷\qT m>∑Ts¡>=Ïºq≥T¢ MÏì >∑÷&É m>∑Ts¡>=≥º&ÉyT e+‘·T. >∑eT´+

e÷Á‘·+ dæús¡+>± e⁄+#·T. Ç$ kÕ<Ûä≈£îìjÓTTø£ÿ e÷qdæø£ |ü]D≤eTeTT MT<ä,

@ø±Á>∑‘· jÓTTø£ÿ kÕúsTT MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çj·TT+≥T+~. ø=+<ä]øÏ á

<äèXÊ´qTuÛÑe+ ñ+&É<äT. nsTTq|üŒÏøÏ kÕ<Ûäq˝À eè~∆ ø£ì|ædüTÔ+~. ìj·TeT+

‘·|üŒ≈£î+&Ü <Ûë´q+ #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ˙ jÓTTø£ÿ \ø£å + n‹ ‘·«s¡>± ˙ eTT+<äT

e∫Ã ì*∫j·TT+≥T+~. ìqTï ñ‘ê‡Vü≤|ü]#˚ ì$T‘·ÔeTT Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq

s¡÷bÕ\˝À <˚e‘·\T ø£ì|ækÕÔs¡T. yês¡T eTH√»>∑‘·TÔ À $Vü≤]+#˚yês¡T >±ì

Òø£ ñ‘·ÔeT˝Àø±\≈£î #Ó+~q yês¡T ø±ì ø±e#·TÃqT. $$<Ûä X¯≈£îÔ\T ˙≈£î

‘˚CÀe+‘·yÓTÆq s¡÷bÕ\˝À >√#·]kÕÔsTT. yês¡T ø£ì|æ+∫q yÓ+≥H˚ >ös¡e+>±

düTÔ‹+#·TeTT. e÷qdæø£+>± |üPõ+#·TeTT. ˙ eTH√ <äèwæºøÏ yês¡T Á|ü‘· ø£å+

ø±>∑\s¡T. Á|ü‹ <˚e‘· XÀ¢ø£eTT Òø£ k ÔÁ‘·eTT ˙e⁄ ø£+sƒ¡düúeTT #˚j·TTeTT.

m+<äT #‘·qq>± @ <e‘· @ düeTj·TeTT˝À eTH√ <äèXéTT˝À ø£ì|æ+#·TH√.

ñqï‘· kÕúsTTøÏ #Ó+~q Áø=‘·Ô Àø±\qT ˙≈£î |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ ˙

dü÷ø£åà X¯Øs¡+ eTT+<äT≈£î »]ù|+<äT≈£î ˇø£ n<äèX¯ X¯øÏÔ ˙≈£î düVü‰j·T+

#˚j·T>∑\<äT. Ä X¯øÏÔ ãVüQXÊ ˙ Çwüº <˚e‘· qT+&ç sêe#·TÃqT. ˙ uÛÖ‹ø£

X¯Øs¡+ qT+&ç ˙ #Ó’‘·q´+ y˚s¡T #˚dæ ô|’ dæú‹øÏ b˛e&ÜìøÏ nqT≈£L\+>± á

n<äèX¯ X¯øÏÔ düVü‰j·T+ #˚dü÷Ô ñ+≥T+~. Ç$ j·Tìïj·TT |üs¡ÁãVü≤à jÓTTø£ÿ

dæús¡‘ê«ìøÏ, dü÷ø£å à uÛÖ‹ø£ |ü<ësê∆\ ñìøÏì y˚<ë+‘·eTT jÓTTø£ÿ yêdüÔ$ø£‘·qT

‘Ó*j·TCÒdæ ˙ eTqdüT‡qT ‘·è|æÔ |üs¡∫, ìqTï ñ‘ê‡Vü≤+>± j·TT+#·T≥≈£î

e÷Á‘·y˚T ñ<›•+|üã&çq$. ø±ãÏº >∑eT´+ yÓ’|ü⁄ <äèwæº kÕ]+∫ rÁe+>±,

y˚>∑+>± eTT+<äT≈£î kÕ–b˛.

<Ûë´q+˝À ˙≈£î X¯Øs¡ <Ûë´dü ñ+&É<äT. e÷qdæø£ X¯≈£îÔ\≈£î á Ä<Ûë´‹àø£

J$‘·+˝À kÕúq+ Ò<äT. ˙ kÕ<Ûäq˝À n$ ‘·≥düú|ü&çq≥¢sTT‘˚ ìs¡“¤j·T+>±

yêÏì Á‘√dæ|ü⁄#·TÃ. @ø±Á>∑‘·‘√ jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq #dæ eTqdüT‡qT, Ç+Á~j·÷\qT

»sTT+∫q jÓ÷–øÏ á dæ<äT∆\ìï ‘·q ø±fi¢ <ä>∑Zs¡ |ü&çj·TT+≤sTT. Ä‘·à

kÕøå±‘êÿs¡eTT bı+<ä&ÜìøÏ á dæ<äT∆\ìï nes√<Ûä+ ø£*–+#˚y˚.

eTTKeTT˝À Á‹ø√D≤ø±s¡|ü⁄ ø±+‹ :`

‘·q <äs¡ŒeTTqT nD>∑Á<=øÏÿ, ø√|üeTT, yÓ÷Vü≤eTT, nVü≤+ø±s¡eTTqT

»sTT+∫qyêìøÏ, Á|üC≤ ÁX‚j·Tùd‡ ‘·q ÁX‚j·TdüT‡>± uÛ≤$+∫ ‘·q kÂKéTTqT

$&ÉHê&çq yêìøÏ Á|ü‹ |òü ≤ù|ø£å Òì dü‘·TŒs¡TwüßìøÏ e÷Á‘·y˚T <Ûë´qeTT˝À

Á‹ø√D≤ø±s¡|ü⁄ ø±+‹ <äs¡ÙqeTT \_Û+#·TqT.

düTwüßeTï qT+&ç ø±+‹ :`

<Ûë´q+˝À ns¡T<äT>± <˚B|üé÷qyÓTÆq Á|üø±X¯+‘√ yÓ\T‘·Ts¡TqT

#·÷&É>∑\e⁄. á ø±+‹ ‘˚]bÕs¡ #·÷&ÉX¯ø£éTT ø±q+‘· Á|üø±X¯eTT‘√

Á|ü»«]\T¢‘·÷ e⁄+≥T+~. á ø±+‹ <äs¡ÙHês¡ú+ ˙ eTH√»>∑‘·TÔ˝Àì

<äèX¯éTT\qT ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·TT≥≈£î eTqdüT‡ j·TT$«fi¯S¢s¡T‘·T+~. á

Á|üø±X¯e+‘·yÓTÆq ø±+‹ Vü≤è<äj·TeTT˝À >∑\ düTwüßqTï qT+&ç yÓ\Te&ÉT‘·÷

j·TT+≥T+~.

- 228- - 229-

ø±+‹˝À Äø±s¡eTT\T

<˚B|ü e÷qyÓTÆq ø±+‹˝À <˚e‘·\qT Ç‘·s¡ uÖ‹ø£ s¡÷bÕ\qT ¬s+Ïì

#·÷&É>∑\e⁄. sTTwüº<e‘·>±ì Òø£ kÕ<Ûäq˝À düVü≤ø£]+# <e‘· >±ì, n+<äyÓTÆq

n\+ø±s¡eTT‘√ >±ì $$<ÛäeTT …’q q>∑\T, KØ<Ó’q e\Te\‘√ ø£ì|ækÕÔs¡T.

|ü⁄cÕŒ\+ø£è‘·yÓTÆ #·‘·Ts¡T“»¤eTT\‘√ ø£ì|ækÕÔs¡T. Äj·TT<Ûä bÕDÏjÓÆTq <äTsêZ<˚$

<äs¡Ùq+ ≈£L&Ü \_ÛdüTÔ+~. ãTTwüß\T, dæ<äT∆\T ≈£L&Ü ìqTï ñ‘ê‡Vü≤|ü]#+<äT≈£î

ø£ì|ækÕÔs¡T. ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq <˚e‘·\ düeT÷Vü≤eTT Vü≤düÔeTT\˝À $$<Ûä

yêsTT<ë´\˝À <˚e‘ê Åd”Ô\T, n+<äyÓTÆq |ü⁄wüŒyêÏø£\T düT+<äs¡ kÂ<ÛäeTT\T,

ø=+&É\T, ø√q\T, yêÏ ˝Àj·T\˝À Á|üeVæ≤+#˚ ôd\j˚Tfi¯ó¢, e]í+|ü M\Tø±ì

düT+<äs¡ <äèX¯ eTT\T ˙≈£î ø£ì|ækÕÔsTT.

nHêVü≤‘· X¯ã∆eTT

ÁbÕs¡+uÛÑ dæú‹˝À <Ûë´q |üs¡+|üs¡ À ªªnHêVü≤‘· Xã∆eTTµµ\qã& n<äT“¤‘·yÓTÆq

ÁXÊeýÓTÆq X¯u≤∆\qT jÓ÷– $q>∑\&ÉT. BìH˚ Hê<ëqTdü+<ÛëqeTT nì

n+≤s¡T. nq>± Ä X¯ã∆ C≤\eTT jÓTTø£ÿ eT÷\eTTqT ‘Ó\TdüTø=qT≥ nì

Á>∑Væ≤+#·e\j·TTqT. ÁbÕD≤j·÷eT kÕ<Ûäq e\q Hê&û eT+&É\eTT |ü]Xó

<ä∆eTT C…+~ dü÷ø£åàyÓTÆq ÁbÕDX¯øÏÔ jÓTTø£ÿ Á|üyêVü≤eTT @s¡Œ&ÉT≥≈£î ∫Vü≤ïeTT>±

á X¯ã∆eTT\T $ì|æ+#·TqT. á nHêVü≤‘· X¯u≤∆ìï ªªz+ø±s¡ <Ûä«ìµµ nì

≈£L&Ü n+≤s¡T. Ç~ Vü≤è<äj·TeTT˝Àì ÁbÕD Á|üø£+|üq\ e\q @s¡Œ&ÉT‘·÷

j·TT+≥T+~. á ~eýÓTÆq nHêVü≤‘· X¯u≤∆\T Á|ü‹ ÁbÕDÏ Àq÷ m|ü&É÷

$qã&ÉT‘·÷ j·TT+≤sTT. á n+‘·sê«DÏ $q&ÜìøÏ düVü≤q+‘√ ≈£L&çq kÕ<Ûäq

nedüs¡eTT. Ä kÕ<Ûäq m≥T¢ #˚j·÷\+fÒ #·ø£ÿ>± ≈£Ls=Ãì <Ó’e dü+ø°s¡Ôq #˚dæ,

»|ü+, <Ûë´q+ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· u≤Vü≤ýÓTÆq ÁbÕ|ü+∫ø£ Ä˝À#·q\T düqï–*¢q

‘·s¡Tyê‘· eTqdüT‡ n+‘·s¡TàKyÓTÆq|ü&ÉT u§≥qÁy˚*‘√ ˙ #Óe⁄\T eT÷dæ,

ø£fi¯ó¢ eT÷dæ ÁX¯<ä›>± Vü≤è<äj·TeTTô|’ @ø±Á>∑‘· #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT á nHêVü≤‘· X¯u≤›\T

$q>∑\e⁄. n+<äT≈£î m+‘√ ÁX¯<ä› C≤Á>∑‘·Ô nedüs¡eTT. Çø£ÿ&É $q&É+ nH˚~

Á|üdüøÏÔ ø±<äT. Ä $qã&˚ <ëìø£+fÒ y˚s¡T>± ñ+&ç $H˚~ @<√ n~ Á|üdüTÔ‘·

eTTK´ $wüj·T+. ˙e⁄ ‘·–q+‘·>± @ø±Á>∑‘· #˚dæq#√ $»j·T+ ‘·<∏ä´+.

|ü$Á‘·yÓTÆq eTqdüT‡, $y˚#·q‘√ ≈£L&çq ãT~∆‘√ e÷Á‘·y˚T #·ø£ÿì @ø±Á>∑‘·

kÕ<Ûä eTT. n˝≤+Ï @ø±Á>∑‘· ìs¡+‘·s¡ kÕ<Ûäq <ë«s¡, dü+ø°s¡Ôq, »|ü, <Ûë´qeTT\

<ë«sê dü‘·‡+>∑eTT <ë«sê ìcÕÿeT ø£s¡à\ <ë«sê bı+<ä>∑\e⁄.

$$<ÛäeTT …’q Hê<äeTT\T

á X¯ã›eTT\T |ü~ $<ÛäeTT\T>± $qã&É>∑\e⁄. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ªª∫DYµµ nHÓ

X¯ã›eTT ¬s+&Ée~ ªª∫DY ∫DYµµ, eT÷&Ée~ |òüT+≤Hê<äeTT, Hê\Ze~

X¯+U≤sêeeTT, ◊<äe~ MD≤Hê<äeTT, Äs¡e~ ‘êfi¯<Ûä«ì, @&Ée~ |æ\¢qÁ>√$

X¯ã›eTT, mì$T<äe~ uÛÒØHê<äeTT, ‘=$Tà<äe~ eTè<ä+>∑ X¯ã∆eTT, |ü<äe~

y˚T|òüTeTT\ ñs¡TeTT\ X¯ã›eTT. á |ü<äe X¯ã›eTT nìï X¯u≤›\qT n~Û>∑$T+#·

>∑\<äT. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ä X¯ã›eTT ìX¯Ùã›yÓTÆ Çø£ X¯ã›eTT $ì|æ+#·<äT.

˙e⁄ X¯Øs¡eTT qT+&ç y˚s¡Œ&çq≥T¢ uÛ≤eq

<Ûë´qeTT˝À j·TT+&É>± ø£ s√E e⁄ X¯Øs¡+ qT+&ç y¬s’q≥T¢ nqTuÛÑ÷‹

#Ó+<ä>∑\e⁄. n|ü&ÉT uÛÑj·T+‘√ ≈£L&çq Äq+<äeTT, ÄXÃs¡ eTT ø£\T>∑T‘·T+~.

‘Ó*j·Tì Áø=‘·Ô Àø£eTT˝À Á|üy•+∫q+<äTe\q uÛÑj·T+, Áø=‘·Ô>± ‘*¬ø’q dü÷ø£åà

X¯Øs¡+ bı+~q+<äT≈£î Äq+<ëqTuÛÑ÷‹ì #Ó+<ä>∑\e⁄. Áø=‘·Ô>± ø£fi¯ó¢ ‘Ó]∫q

≈£îø£ÿ|æ\¢\≈£î á Á|ü|ü+#·eTT n+‘ê $+‘·>± Áø=‘·Ô>± ø£ì|æ+∫q≥T¢ ˙e⁄

Áø=‘·Ô ˝Àø£+˝À Á|ü<∏äeT+>± Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT ˙≈£î n˝≤π> Ä |ü]düsê\T, Ä

˝Àø£|ü⁄ Je⁄\T Á|üø£+|üq\‘√ ≈£L&çq düe÷~ÛøÏ #Ó+~q ñqï‘· kÕ<Ûäq˝À á

eTH√ <äèXÊ´\T Ä≥ø£+>±qT, <Ó’ekÕøå±‘êÿsêìï ìs√~Û+#˚$>± j·TT+≤sTT.

˙ eTqdüT‡qT •e⁄ìô|’ @ø±Á>∑‘· #j·T&ÜìøÏ ã<äT\T>± s√»+‘ê, á <äèXÊ´\≈£î

#Ó+~q nqTuÛÑyê\ô|’ <äèwæº ô|≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á nqTuÛÑyê\qT yêÏøÏ

#Ó+~q <äèXÊ´\qT e⁄ ìùw~Û+#·TeTT. yêÏøÏ ã<äT\T>± uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑T]+∫

Ä˝À∫+#·T. ˇø=ÿø£ÿkÕ] <Ûë´q+˝À uÛÖ‹ø£s¡÷bÕ\˝À ø=+<äs¡T ‘˚CÀeTj·T

s¡÷|ü+˝À <˚e‘·\T ø£ì|ækÕÔs¡T. Ç+ø± n+<äyÓTÆq q+<äq eq+ ˝≤+Ï

düT+<äs√<Ûë´qeTT, Ç+Á<ä uÛ ÑeHê\ e+Ï sê» kÂ<ÛäeTT\T, #·ø£ÿì

ôd\j˚Tfi¯ó¢, q<äT\T, düT+<äs¡ |üs¡«‘ê\T, ã+>±s¡T <˚yê\j·÷\T, #·ø£ÿì

sê»uÛÑeHê\ <äèXÊ´\T, eTH√s¡+»ø£yÓTÆq düT+<äs¡ <äèXÊ´\T, Ç+ø± Ç+ø±

#·ø£ÿì ∫Á‘·|ü≥eTT\T e¬>’sê MÏì n+‘· düŒwüºeTT>± e]í+#· ÒeTT. ø±ì

M≥ìï+Ïì ˙e⁄ <Ûë´qeTT˝À #·÷&É>∑\e⁄. <Ûë´qeTT˝À rÁe @ø±Á>∑‘· À

j·TT+&É>± eT÷˝≤<Ûës¡+ qT+&ç ˇø£ ns¡T<Ó’q $<äT´‘Y Á|üyêVü≤+˝≤+Ï X¯øÏÔ

Á|üeVæ≤+∫q≥T¢ #ê˝≤ eT+~øÏ »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+≥T+~. uÛÑj·T+#˚‘· yês¡T

X¯Øsêìï ø£<ä*Ãq+<äTe\q yês¡T u≤Vü≤´ #Ó’‘·qéTT˝ÀøÏ e#˚ÃkÕÔs¡T. n~

- 230- - 231-

uÛÑj·T|ü&Ée\dæq dü+>∑‹ @$T ø±<äT. yês¡T eTqdüT‡qT, X¯Øsêìï dæ∆s¡yÓTÆq

dæú‹˝À j·TT+∫ $T–*q nqTuÛÑ÷‹ ø=s¡≈£î Ä– ñ+&É&É+ eT+∫~.

Ç$ ø=+‘· eT+~øÏ ø=ìï s√E\T eT] ø=+<ä]øÏ Äs¡T HÓ\\T yÓTT<ä\Tø=ì

‘=$Tà~ HÓ\\ es¡≈£î ø£qã&ÉT‘·÷ j·TT+≤sTT. Ç~ yê] e÷qdæø£

|ü]D≤eTeTT MT<ä, @ø±Á>∑‘· jÓTTø£ÿ kÕúsTT MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç j·TT+≥T+~.

ø=+<ä]øÏ á <äèXÊ´\ nqTuÛÑe+ j·TT+&É<äT. nsTTq|üŒÏøÏ kÕ<Ûäq˝À n_Ûeè~∆

ø£ì|ædüTÔ+~. á <äèX´ »>∑‘·TÔ n+‘·' ø£s¡D≈£î #Ó+~q e÷qdæø£ |ü]~Û Àì<Ó’Hê

ø±e#·TÃqT Òø£ u≤Vü≤ýÓTÆq dü÷ø£åà˝Àø£eTT\≈£î #Ó+~q |ü<ës¡úyÓTÆHê ø±e#·TÃqT.

á $X¯« »>∑‘·TÔ À $$<Ûä kÕ+Á<Ûä‘·\T >∑\ |ü<ës¡ú+‘√ ì]à+#·ã&çq nH˚ø£

˝Àø£eTT\T j·TTqï$. á Àø£eTT\T $$<Ûä kÕúsTT˝À Á|üø£+|üqeTT >∑\ ‘·HêàÁ‘·\

\j·Tã<ä∆yÓTÆq düŒ+<äq\‘√ ì]à+#·ã&çj·TT+≤sTT. ô|’q #Ó|æŒq <äèXÊ´\T

á ˝Àø±\≈£î #Ó+~q Je⁄ …’Hê ø±e#·TÃqT Òø£ edüTÔe⁄ …’Hê ø±e#·TÃqT.

nsTT‘˚ #ê˝≤ dü+<äs¡“¤eTT\˝À |üP]Ô>± Vü‰∫Á‘·D j·Tì #Ó|üŒe#·TÃqT.

eTq+ Væ≤+∫q Ä˝À#·q\ MT<ä rÁe+>± @ø±Á>∑‘· @s¡Œ&çqsTTq≥¢sTT‘˚

n$ s¡÷|ü⁄ <ë*Ã n˝≤ ø£qã&Ée#·TÃqT.

Ä $wüj·T+˝À $y˚ø£eTT‘√ $y˚∫+∫ ìs¡íj·T+ rdüTø√yê*. <Ûë´qeTT˝À

$XÊ\yÓTÆq ã+>±s¡+ e+Ï ‘˚»düT‡ <ëì eTT+<äT ˙sTTwüº <Ó’e+ Á|ü‘· ø£å+

ø±>∑\<äT. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT Ä ‘˚»düT‡˝À ìH˚ï ˙e⁄ #·÷&É>∑\e⁄. Ä ã+>±s¡T

ø±+‹ ˙ #·T≥÷º yê´|æ+#·ã&ç ñ+&ÉT≥qT >∑eTì+#·>∑\e⁄.

|üPs¡«eTT 16e X¯‘êã›|ü⁄ ø£$ Ç≥T¢ nHêï&ÉT...

ñˆˆ ø£qTï\T eT÷dæ, Hê<äT eT~ >∑qï Á‹≈£L≥eTT

˝Àì >±*#˚, düqï|ü⁄ ~&ç¶ <ä÷], »\»+ãT\

ì#ÓÃq møÏÿ $T+Ïô|’, yÓHÓï\ sêE, >±+∫ ì

•y˚fi¯\ ˙e⁄qT H˚H˚ ˙yÓ’jÓÆT j·TTqï ì» dü«

s¡÷|üeTTq, qT+&ÉTqj·÷, X¯s¡uÛ≤+ø£*+>∑e÷ˆˆ

eTs√ ø£$ Ç≥T¢ nHÓqT...

ø£+ˆˆ ø£qTï\ ¬s+ÏøÏ q&ÉTeTqT düqïì _\eT+<äT #·÷#Ó H¬sŒ]>∑T+f…,

|ü⁄qïeT yÓHÓï\ \>∑T|ü&ÉTqHêï, #·÷∫‘˚ ø£qT˝≤ ø±<äT ≈£î+<äTe⁄sê,

jÓTqï&ÉT$ì ø£q Ò<äT b˛sê!

~eĆÀ´‹ :`

~eĆÀ´‹ ˙ ˝ÀìøÏ ‘Ós¡∫q yêøÏ* <ë«sê eTVü‰ Ä&É+ãs¡eTT>∑

Á|üy˚•+|ü<äT. n~ Çs¡T≈£î dü+<äT˝À qT+&ç ìsê&É+ãs¡eTT>±, $qj·T+>±

Á|üy˚•+#·TqT. >±&ÛÉyÓTÆq Nø£Ï >∑~˝À düqïì s¡+Á<ÛäeTT >∑T+&Ü dü÷s¡ ø±+‹

Á|üdü]+#·Tq≥T¢>± kÕ<Ûä≈£îìøÏ á düqïì ø±+‹ øÏs¡D+ ø£q|ü&É>∑\<äT. Ç~

yÓ\T‘·Ts¡T jÓTTø£ÿ Á|ükÕs¡+˝≤ ñ+&ÉTqT. á Äø£dæàø£ CÀ´‹ jÓTTø£ÿ ø±+‹

jÓTTø£ÿ yÓ’uÛÑeeTT ìqTï ‘·\ eTTqø£\T #˚dæ XÊ«düqT ã+~Û+∫ H√Ï e÷≥

ô|>∑\˙j·T<äT. n|ü⁄&ÉT kÕ<Ûä≈£î&ÉT uÛÑøÏÔ bÕs¡eXéTT‘√, uÛÑjÓ÷<«>∑+‘√ ìÁX‚wüßº&Ó’

b˛e⁄qT. l ø£èwüí |üs¡e÷‘·Tà&ÉT ‘·q $X¯«s¡÷|ü+ Á|ü<ä]Ù+∫q|ü⁄&ÉT ns¡T®qT&ÉT

uÛÑj·Tø£+|æ‘·T&Ó’ eDÏøÏb˛sTTq≥T¢ kÕ<Ûä≈£îìøÏ ø£è‘·»„‘· uÛ≤e+‘√ X¯Øs¡+

ø£+|æ+#·TqT. <Ó’ey˚T á CÀ´‹ s¡÷|ü+˝À Á|ü#·+&ÉyÓTÆq ‘˚»düT‡‘√ ≈£L&ç

Ä$s¡“¤$+∫q|ü⁄&ÉT kÕ<Ûä≈£î&ÉT ìs¡T‘·Ôs¡T&Ó’ ‘·‘·Ôs¡|ü&ç ~Á>∑“¤eT #Ó+<ä>∑\&ÉT.

mÁs¡ì n–ï C≤«\\‘√ Á|ü»«*+#Ó&ç n<äT“¤‘·yÓTÆq Äø±s¡eTT, <ëì •s¡düT‡,

uÛÑj·T+ø£s¡eTT>± ø£ì|æ+#·>∑\<äT. $T]$T≥T¢ >=*ô| ‘Ó\¢ì y˚T|òüTes¡íeTT‘√ Ä

•s¡düT‡≈£î m+‘√ bı&Ée⁄ yÓ&É\TŒ >∑\ eT÷&ÉT ¬sø£ÿ\T ˇø£kÕ] Ç$

uÛÑj·T+ø£s¡eTT>± ø=≥Tºø=+≥÷ eTs=ø£kÕ] ø£<ä\≈£î+&Ü dæús¡+>± j·TTqï≥T¢>±

ø£ì|æ+#·>∑\<äT. á •s¡düT‡ qT+&ç ˇø£ÿ e÷≥sTTq sê<äT. n+‘· ø±\eTT

n≥T\H˚ ø£<ä\≈£î+&Ü j·TT+&É>∑\<äT. n|ü&É|ü&ÉT Ä $XÊ\yÓTÆq ¬sø£ÿ\‘√

ø=≥Tº≈£î+≥÷ ñ+≥T+~. eT]j·TT n|ü⁄&É|ü⁄&ÉT ìqTï <äTwüºX¯≈£îÔ\T ∫ø±≈£î

ø£*–kÕÔsTT. n$ bı&ÉyÓ’q <ä+‘·|ü⁄ ø√s¡\‘√ eT+&ÉT‘·Tqï eTTK+‘√

ø£ì|ækÕÔsTT. n|ü&ÉT ˙e⁄ e÷qdæø£ ã\eTT‘√ (Will Power) yêÏì

‘·]$Tø=≥TºeTT. ªªãj·T≥øÏb˛µµ ÄC≤„|æ+#·T ˝Ò<ë Á|üDeeTTqT Bs¡ÈeTT>±

ñ#·Ã]+#·TeTT. Ä X¯u≤›ìøÏ n~bÕ]b˛e⁄qT. Çe˙ï ˙ <ÛÓ’s¡´+ |üØøÏå+∫

#·÷kÕÔsTT. ø±ì ˙≈£î Vü‰ì ø£*–+#·e⁄. ø=ìï eT+∫ X¯≈£îÔ\T ≈£L&Ü

ø£ì|æ+#·>∑\e⁄. ˙ >∑eT´+ #˚s¡TÃ≥˝À ‘√&ÉŒ&É>∑\e⁄. Ç˝≤+Ïe˙ï yÓTT‘·ÔeTT

m≈£îÿe $|òüTï ø±s¡D≤ Ò. kÕ<Ûä≈£î&ÉT Ç˝≤+Ï Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑyê\T bı+<ë\ì

m+‘√ ‘·Vü≤ ‘·Vü≤ ˝≤&ÉT‘·÷ ñ+≤&ÉT. ø±ì Ç˝≤+Ï <äèX¯ eTT ø£ì|æ+#·>±H˚

uÛÑj·T|ü&ÉT‘ê&ÉT. X¯Øs¡ #Ó’‘·q´+ <ëÏ yÓfi¢&ÜìøÏ >∑» >∑» eDT≈£î‘ê&ÉT. X¯Øs¡

- 232- - 233-

#Ó’‘·q´+ <ëÏ yÓfi‚¢≥|ü⁄&ÉT ‹]– j·T<ëdæú‹øÏ ekÕÔHê? sêHê? nì

~>∑T\T|ü&ÉT‘ê&ÉT. Ä e÷Á‘êìøÏ uÛÑj·T|ü&É e\dæ+~ ˝Ò<äT. eTq á

Á|üj·T‘êï\ìï X¯Øs¡ #Ó’‘·q´+ n~>∑$T+∫ ñqï‘·yÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£ #Ó’‘·q´+‘√

@ø£+ ø±e&ÜìøÏ ø£<ë. ˙e⁄ jÓ÷>∑ kÕ<Ûäq e÷s¡Z+˝À kÕVü≤düeTT, <ÛÓ’s¡ eTT

düeT≈£Ls¡TÃ ø=qe˝…qT.

Á|üX¯ï : <Ûë´q düeTj·TeTT˝À X¯Øs¡eT+‘ê $<äT´Á‘·ŒyêVü≤eTT yê´|æ+∫

‘˚CÀe+‘·yÓTÆq ø±+‹ ø£ì|æ+∫ n~ Áø£y˚T|æ ∫qï<Ó’ n<äèX¯ yÓTÆb˛sTT+~.

Hê≈£î C≤„|üø£+ ñqï ÄK] $wüj·T+ X¯Øs¡+˝À ªªøÏ¢ø˘µµ eTHÓ X¯ã∆+ $ì, Ä

‘·s¡Tyê‘· |üP]Ô>± X¯Øs¡ düŒèVü≤ ø√˝ÀŒj·÷qT. Ç~ düe÷~Û dæú‹ ne⁄Hê?

» : ìs¡+‘·s¡ HêeTdüàs¡D <ë«sê Hê&ûeT+&É\eTT |ü]X¯ó<ä›yÓTÆq|ü⁄&ÉT,

Vü≤è<äj·TeTT |ü$Á‘·yÓTÆq|ü⁄&ÉT, kÕ<Ûä≈£î&ÉT $$<Ûä ‘·s¡Vü‰\≈£î #Ó+~q düe÷<ÛäT\qT

bı+<ä>∑\&ÉT. Ç~ kÕ<Ûä≈£îì rÁe kÕ<Ûäqô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç j·TTqï~. á

nqTuÛÑeeTT\T n+<ä]øÏ πø ‘·s¡Vü‰˝À j·TT+&Ée⁄. ø=+<ä]øÏ á X¯u≤›\T

$ì|æ+∫ <äèXÊ´\T ø£ì|æ+#·TqT. á CÀ´‹ <äs¡Ùq+ kÕ<Ûä≈£îìøÏ ñ‘ê‡Vü≤

|ü]#˚ ì$T‘·Ô+ dü÷ø£åà˝Àø£yêdüT\T #˚ùd Á|üj·T‘êï\T e÷Á‘·y˚T. nsTT‘˚ Ç~

˙ n_Ûeè~∆øÏ eT+∫ dü÷#·q. ˙e⁄ ô|’q #Ó|æŒq nqTuÛÑe+ ˇø£ ‘·s¡Vü‰≈£î

#Ó+~q düe÷~Û dæú‹j˚T. á dæú‹˝À ˙ |üPsê«qTuÛÑe+ >∑Ts¡TÔ≈£î ‘Ó#·TÃø√ Òe⁄.

ø±ì ñ<äè‘·yÓTÆq kÕúsTT˝À ÁbÕDXøÏÔì, Ä<Ûë´‹àø£ nqTuÛÑyêìï n|ü]$T‘·yÓTÆq

Äq+<ëìï, |üs¡eTXÊ+‹ì nqTuÛÑ$+#·>∑\e⁄.

Á|üX¯ï : X¯Øs¡+˝À ªª#·Ÿ #·Áø±\Tµµ ñ+&˚ #√≥T >∑T+Á&Éì ø±+‹ yÓ\T‘·Ts¡T

>∑eTì+∫‹ì eT]j·TT ªªwüŸ #·Áø±\Tµµ |ü⁄düÔø£+˝À e]í+∫q≥T¢ e⁄+≤j·÷?

» : #·Áø±\ ø±+‹ >∑T+Á&ÉeTT>± ø±ì Òø£ @ Äø±s¡eTT˝ÀHÓ’q j·TT+&Ée#·TÃqT.

eT]j·TT ªªwüŸ #·Áø±\Tµµ |ü⁄düÔø£eTT˝À e]í+∫q≥T¢ j·TT+&Ée\dæq |üì Ò<äT.

Á|üX¯ï : rÁe kÕúsTT˝À <Ûë´q+ #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· j·T<ë dæú‹øÏ sêe&ÜìøÏ m+‘·

düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~?

» : e÷eT÷\T #Ó’‘·q´dæú‹øÏ e#˚Ã≥|üŒÏøÏ ◊<äT ìeTTwüeTT\T |ü≥TºqT.

ø=ìï dü+<äsê“¤\˝À ns¡>∑+≥ô|’q ø±e#·TÃqT. <Ûë´Hêq+‘·s¡eTT Ä s√»+‘ê

Ä #Ó’‘·q´|ü⁄ kÕ‹«ø£ Á|üuÛ≤eeTT j·TT+&ÉTqT.

16. <Ûë´qeTTq≈£î, düe÷~ÛøÏì >∑\ ‘ês¡‘·eTéTT\T

<Ûë´qeTTq+<äT Á‹|ü⁄Ï j·TT+&ÉTqT. nq>± <Ûë´qeTT #˚j·TTyê&ÉT,

<Ûë´ì+#·T≥, <Û˚´j·TeT>∑T (áX¯«s¡T&ÉT) j·TT+&ÉTqT. Ä <Ûë´q ø±\eTT˝À

<˚´j·÷ø±s¡eT>∑T áX¯«s¡T&ÉT ‘·|üŒ y˚πs$Tj·TT qT+&Ésê<äT. nÏº j·Tedüú

>∑\T>∑Tq|ü⁄&ÉT <Ûë´qeTT s¡÷&Û çj·T>∑TqT. H˚qT áX¯«s¡Tì <Ûë´qeTT

#˚j·TT#·THêïqT nqT eè‹Ô >∑*– j·TT+&ÉTqT. á eè‹Ô >∑÷&É Òø£b˛e⁄q|ü⁄&˚

ªªdüe÷~Ûµµ dæ~∆+#·TqT. n|ü&ÉT fi¢ À ø£]–q ñ|ü⁄Œe …, CÀ´‹˝À \sTT+∫q

ø£s¡÷Œs¡eTT Ø‹>± ∫‘·ÔeTT j˚Tø±ø±s¡yÓTÆ (áX¯«s¡ s¡÷|üeTT) j·TT+&ÉTqT.

Áø£eTeTT>± <Ûë´qeTT #˚j·TT#·T sê>± sê>± <Ûë´‘·j·TT, <Ûë´qeTTqTï

q•+∫ <Û´j·TeT>∑TqT. áX¯«s¡ edüTÔe⁄ e÷Á‘·y˚T $T–* j·TT+&ÉTqT. >±*

Òì #√≥ #·\qeTT Òø£ ì*#Ó&ÉT B|üeTTe … ∫‘·Ôeè‘·TÔ\ìïj·TT ìX¯Ã\eTT …’

CÒ„j·T edüTÔe⁄ e÷Á‘·eTT $T–* j·TT+&Ó&ç dæú‹ (düe÷~Û) j·Tqã&ÉTqT.

@˝≤>∑Tq ˙Ï j·T+<äT ñ|ü⁄Œø£]– »\ kÕeT´‘·«eTT bı+<äT#·Tqï<√,

n˝≤>∑Tq eTqdüT‡ \sTT+∫ Ä‘·à˝À j˚Tø£‘·«yÓTT+<äT≥j˚T ªªdüe÷~Ûµµ

j·Tqã&ÉTqT. ÁãVü‰à‘Ó’àø£ uÀ<Ûä e÷Á‘·eTT >∑*–, dü‘êéuÀ<ÛäeTT e÷Á‘·eTT

ø£*–j·TT+&ÉT≥j˚T ªªdüe÷~Ûµµ j·Tqã&ÉTqT. Ç~ <äèX¯ yêdüHê s¡÷|üeTqT

jÓT+&çq >∑&ç¶øÏ n–ï e+Ï~. nq>± düe÷~Û dæú‹ >∑\ yê]øÏ yêdüHêø£åj·T

eTH√HêX¯qeTT\T >∑*–j·TT+&ÉTqT. Ç<˚ düe÷~Û jÓTTø£ÿ ns¡úeTT. n≥T¢>±ø£

j˚T$Tj·TT ‘Ó*j·Tì dæú‹ düe÷~Û ø±<äT. m≥¢q ‘Ó*j·T Ò<äqT yêø£ eTT

nC≤„q uÀ<Ûäø£eTT ‘Ó*j·TTqqT #Ó|ü⁄Œ e#·qyT C≤„q uÀ<Ûäø£eT>∑TqT. nVü≤+ø±s¡

X¯SqýÓTÆq düTK, <äT'U≤~ <ä«+<ä«eTT\#˚ u≤~Û+|üã&Éì<Ó’, $wüj·TeTT\#˚

øå√uÛÑ H=+<äì<Ó’ yTs¡T |üs¡«‘·eTTe … #·\q s¡Væ≤‘·eTT>∑ qT+&ÉT dæú‹jT ªªdüe÷~Ûµµ

j·Tqã&ÉTqT. ÁãVü≤àø±s¡eTT>∑ eTqdüT‡ |ü]D$T+#·T≥ #˚‘·qT, Ç‘·s¡

dü+ø£\ŒeTT\T Òø£b˛e⁄≥ #˚‘·qT düe÷~Ûj·Tedüú dü«|üïeTT e+Ï~ ø±<äT.

<äèX¯éTT Hêq‘·«eTT düTŒ]+#·q+<äT#˚‘· düe÷~Û j·Tedüú nq<ä>∑<äT.

- 234- - 235-

HêHê‘·«eTT, düTŒ]+#·q+<äT#‘· n~ C≤Á>∑<äedüú nq<ä>∑<äT. düTwüß|æÔ j·T+<ä*

»&É‘·«eTT Òq+<äT#‘· ìÁ<äj·Tì #Ó|ü⁄Œ≥≈£î M\T Ò<äT. C≤Á>∑‘·, dü«|üï düTwüß|ü⁄Ô\

eT÷&ç+ÏøÏ ô|’ qT+&ÉT≥ kÕøå±‘Y uÀ<Ó’ø£ dü«s¡÷|üeTT e÷Á‘·y˚T j·TT+&ÉT≥#˚

n~ C≤„qeTqã&ÉTqT. ø±e⁄q eTTeTT≈£åîe⁄ jÓÆTqyê&ÉT m\¢|ü&ÉTqT y˚<ë+‘·

$#ês¡Dj·TT, eTH√ìs√<äeTT ø=s¡≈£î <Ûë´quÛ≤´düeTT #˚j·TT#·T+&Ée\j·TTqT.

jÓ÷>∑eTT, C≤„qeTT, ¬s+Ï ÀqT s¡T∫>∑\yê&ÉT, ãT~∆eT+‘·T&ÉT nuÛ≤´düeTT

e\q jÓ÷>∑eTT eT]j·TT C≤„qeTT ¬s+&ÉTqT eè~∆ H=+<äTqT. Bì e\q

yÓ÷ø£åeTT dæ~∆+#·TqT.

10 (e÷Á‘·\T) (Á|ü‘ê´Vü‰s¡ Ç+Á~j·TìÁ>∑Vü≤) dü*|æq#√ ˇø£

<ës¡Dj·T>∑TqT. 10 <Ûës¡D\T ˇø£ <Ûë´qeT>∑TqT, 10 <Ûë´qeTT\T ˇø£

düe÷~Ûj·T>∑TqT. 10 düe÷<ÛäT\T ˇø£ ‘·TØj·TeT>∑TqT, 10 ‘·TØj·TeTT\T

ˇø£ ‘·TØj·÷r‘·eT>∑TqT. düe÷~Û n+‹eTeT>∑T jÓ÷>±+>∑eTT. <ëì#˚ nìï

y˚fi¯\ Àø£eTT Á|üC≤„q eTj·TeT>∑TqT. |üs¡e÷‘·à edüTÔ |ü]C≤„qeTT e÷Á‘·eTT

>∑*–, ø£<ä\ì düeTTÁ<äeTTe˝… dæús¡‘· >∑*– ∫‘·ÔeTT dü«s¡÷|ü X¯SqýÓTÆ

j·TT+&ÉT≥j˚T düe÷~Û. <Û˚´j·TeTTq eTqdüT‡ \sTT+|üCÒdæ dæús¡eTT>∑

Ä|üs¡e÷‘·àqT >±+#·e\j·TTqT. Ä düe÷~Û dæú‘·T&Ó’qyê&ÉT #· ≤¢]q n–ïe …

XÊ+‘·T&Ó’ j·TT+&ÉTqT.

d üe÷~Û qT+&ç kÕe÷q´ < äX ¯˝Àìø Ï e∫Ãq C≤ „ìø Ï | üPs ¡«

dü+kÕÿs¡eè‘·TÔ\T+&Ée⁄. düe÷~Û »ì‘· C≤„Hê–ï dü+kÕÿs¡ düeT÷Vü≤eTTqT

uÛÑdüàeTT #˚j·TTqT. m≥T¢ eT+&ÉT#·T+&Ó&ÉT n–ï>∑T+&ÉeTT˝À ôVA$T+∫q

dü$T<Ûä\qT >±ì, qe<ÛëqéTT\qT >±ì, HÓsTT´ì >±ì, düT>∑+<Ûä, <äTs¡Z+<Ûä

Á<äeéTT\ >±ì nìï+Ï H˝≤>∑Tq n–ï uÛÑdüàyÓTTqs¡TÃH√, n–ï˝À <äVæ≤+|üã&çq

‘·s¡Tyê‘· düT>∑+<ÛäeTT >±ì <äTs¡Z+<ÛäeTT>± >±ì jÓT≥T¢+&É<√ eT]j·TT Ä

;»eTT\T j˚T˝≤>∑Tq ã÷&ç<äjÓÆTb˛sTTqy√ n˝≤>∑Tq düe÷~Û »ì‘· C≤„Hê–ï

j·T+<äT X¯óuÛ≤X¯óuÛÑ yêdüq\T eè‘·TÔ\T j·TqT ;Û»eTT\T dü+kÕÿs¡eTT\HÓ&ÉT

dü$T<ä\T nìïj·TT q•+∫b˛e⁄qT. düe÷~Û ìwüº#˚ X¯ó<ä∆yÓTÆq Je⁄&ÉT eTs¡\

Je‘·«eTT H=+<äø£ •e‘·«eTTH˚ bı+<äTqT.

17. ìs¡à\ jÓ÷>∑T˝…≥Te+Ï yês¡T

|ü<ä +ˆˆ ìÁ<ä Àì ìÁ<ä ì»eTT>± <Ó\dæq,

uÛÑÁ<äyÓTÆq ìÁ<ä ÁãVü≤àìÁ<ä

ìÁ<ä ‘Ó*j·Tìyês¡T ìs¡à\ jÓ÷>∑T\T

$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT ˆˆ

‘êˆˆ ìÁ<äj·Tq>± düTwüß|æÔ, düTwüß|æÔ˝À C≤Á>∑‘·Ô >∑*–q#√ ‘·TØj·÷edüú ø£\T>∑TqT

sTT<˚ ÁãVü≤àìÁ<ä. BìH˚ ‘Ó*dæq yêπs ìs¡à\ jÓ÷>∑T\T.

eTTs¡[ U≤∞ j·TT+&É&É+ e\¢ l ø£èwüßí&ÉT dü<ë ‘·qe<ä› qT+#·Tø=qTqT.

˙e⁄ >∑÷&É ˙ eTqdüT˝À @ Ä˝À#·q Òø£ j·TT+&ÉTeTT. n|ü⁄&ÉT l ø£èwüßí&ÉT

ìqTï ≈£L&Ü ‘·q e<ä› jÓT\¢|ü⁄&ÉT j·TT+#·Tø=qTqT.

‘·‘·«eTT : Wwü<ä+ C≤„q+ uÖwü<ä+,

nC≤„qeT‘·T\≈£î Wwü<ä+ C≤„q+ uÖwü<ä+.

ø±ì e÷≥\T ø£&É≈£î $&ÉTeø£, Òì b˛ì$ ø=ìï >∑÷s¡TÃø£, ‘êqT‘êqì

‘·‘·«yÓTs¡T>∑ø£, ‘·qTïø=ì #·#˚ÃÏ ‘·s¡TDeTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

m+&Ée÷e⁄\ e+Ï Áu≤+‹˝À j·TT+&ç ‘·‘·« $#ês¡yÓTs¡T>∑ø£, ì+&ÉT

|üPs¡í+ãHÓ&ÉT dü‘· + j·TT+&É Ò<äqT yê‘·s√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

>∑Ts¡Tì eT+Á‘·eTT >∑Ts¡T‘·T ‘Ó*j·Tø£, eTs¡T|ü⁄ ms¡Tø£ì e÷j·Te<äT\ø£,

|æ]øÏ |ü&ç kÕe÷qéTT>∑ Ç~ j·TTs¡T≈£î ˝≤&Ó&ç

ô|’‘·´s√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

eT÷&ÉT eT÷&çÏ eT÷\yÓTs¡T>∑ø£, @&ÉT ø√≥\T mø£ÿC≤\ø£, y˚T&É

•Ks¡eTTô|’q yÓ*π>, C≤&É‘Ó*j·Tì, XÊ«düs√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

nwüº eT<äeTT\T nDÏ∫y˚j·Tø£, nwüº ø£eT\eTT qeT]j·TT+&Éø£, ø£wüº|ü&ç

#Ó&çb˛e⁄ C≤„ì, ìwüº ‘Ó*j·Tì ≈£îwüßº s√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

ÄX$&ÉTeø£ Äs¡T >∑&ÉTeø£, <√wüyÓTs¡T>∑ø£ ‹s¡T>∑T#·T+&Ó&ç, bÕXã<ä›eTT˝À

ã&ÓdæÏ yÓ÷düø±]øÏ ø±wüs√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

- 236- - 237-

ø£qT\T eT÷dæj·TT, ‘·qTe⁄ s√dæj·TT, ø£qT≥j·TTqT ø£qT≥j·T´qT

ã÷qø£, ø£qTeT<ë+‘·ø£ Á‘√eHÓs¡T>∑ì <ÛäqeT<ë+‘·ø£ eTqdüT s√>∑eTT

ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

˝Àø£eTT\T ˝Àπøwüß\≈£î, ˝Àø£düTÔ\≈£î ∫ø±≈£î|ü&çj·÷, bÕø£yÓTs¡T>∑ø£

‹s¡T>∑T#·T+&Ó&ç nH˚ø£yÓTÆq~ ø±ø£s√>∑eTT ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

yêdæj·T>∑T l ‘·÷&ÉT≈£î]Ô |ü⁄Øwüß&É>∑T \ø°Î|ü‹>∑Ts¡T, <√wüeTT\T

HÓ&Éu≤|ü⁄qqT <äj·TCÒdæ ÁuÀe⁄eTT ÄÁXsTT+∫, <ëdüT&É>∑T |üeHê‘·àsêj·TT

<√dæ §–Z y˚&ÉT#·T+&É>∑, bÕX¯eTT\T <Ó>∑>√ôd edüTÔe πøX¯yê]Ã‘· eTqdüT

ìX¯Ãj·T ˆˆøöwü<ä+ˆˆ

y˚<äeTq>± :` ~eĆ≤„q Á>∑+<∏äeTT

XÊÅdüÔeTT :` <Ûäs¡à XÊÅdüÔeTT

düàè‹ :` Ä<Ûë´‹àø£ #·≥ºeTT

|ü⁄sêDeTT :` düHê‘·q |ü$Á‘· ø£<∏ä\T

Ç‹Vü‰düeTT :` sêe÷j·TD ` eTVü‰uÛ≤s¡‘·eTT\T

ñ|üìwü‘Y :` y˚<äeTT\ jÓTTø£ÿ kÕsê+X¯eTT\qT uÀ~Û+#·Tq~

e÷j·T :` XÀ¢ ˆ @ø£dü‡Hé $<ä ‘˚ ÁuÛ≤+‘ê´ e÷j·T j·÷q dü«s¡÷D'ˆˆ

@~ dæús¡eTT>±qTqï<√, @~ ndæús¡eTT>∑ qTqï<√ n≥Te+Ï düs¡«»>∑‘·TÔq≈£î

$wüß íe⁄q≈£î uÛ Ò<Û äeTT>± ˝Ò<äT. $wüß í y˚$<Û äeTT>± $X¯«eTTq+<äTqT

yê´|æ+∫j·TTHêï&√ Ä $<Û äeTT>±H˚ $wüß í e÷j·T $X¯«eTT q+<äT

yê´|æ+∫j·TTqï~. $wüßí e÷j·T ‘·q≈£î yêdükÕúqyÓTÆq |üs¡e÷‘·à j·T+<äT

yê´|æ+∫ j·TTqï~. Ç~ »>∑‘·‡èwæº. dæú‹, \j·T ø±s¡ eTT\T >±$+#·Tq~>±qT

>√#·sê >√#·s¡eT>∑T s¡÷|üeTT‘√ $X¯«eTTqT yê´|æ+#·Tø=ìj·TTqï~. Ç~j˚T

$wüßíe⁄ jÓTTø£ÿ XøÏÔ. Bìì Á|üø£è‹, |ü⁄s¡Twüß&ÉT, ø±\eTT nì eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T>±

|üs¡eT ãTTwüß\T e∫sTT+#Ó<äs¡T. Á|üø£è‹jÓÆT düèwæºì, |ü⁄s¡Twüß&Ó’ s¡ø£åDeTTqT,

ø±\yÓT Æ HêX¯qeTTqT CÒj·TT≥ #˚‘· »>∑‘·T Ôq≈£î düèwæ ºøÏì, dæ ú‹øÏì,

HêX¯qeTTq≈£îqT ø£\T>∑CÒj·TT ø£s¡ÔjÓÆT j·TTqï~.

uÛÑj·TeTT #√fÒ~?

XÀ¢ ˆ uÛÀ¬> s√>∑ uÛÑj·T+, ≈£î Ò#·T´‹ uÛÑj·T+, $‘Ô qèbÕ˝≤s¡“¤j·T+,

e÷H˚ <Ó’q´ uÛÑj·T+, ã Ò ]|ü⁄ uÛÑj·T+, s¡÷ù| »sêj·T uÛÑj·T+ˆ

XÊÅùdÔ yê~ uÛÑj·T+, >∑TDÒ K\ uÛÑj·T+, ø±j˚Tø£è‘ê+‘ês¡“¤j·T+,

düs¡«+ edüTÔ uÛÑj·÷ì«‘·+ uÛÑT$qèD≤+ yÓ’sêπ>´q nuÛÑj·T+ˆˆ

‘êˆˆ uÛÀ>∑eTTq+<äT s√>∑eTTe\¢qT, eT+∫ ≈£î\eTT q+<äT |ü‘·q+ e\¢qT,

<ÛäqeTT#˚ sêE\ e\¢qT, e÷qeTT q+<äT Bq‘·«eTT e\¢qT, ã\eTT q+<äT

X¯Á‘·Te⁄\ e\¢qT, n+<äeTT q+<äT eè<ä∆‘·«eTT e\¢qT, bÕ+&ç‘· eTT q+<äT

Á|ü‹|ü≈£åî\e\¢qT, dü<äTZDeTTq+<äT eT÷s¡Tâ\e\¢qT, XØs¡eTT q+<äT eTè‘·Té⁄

e\¢qT uÛÑj·TeTT ø£\T>∑TqT. ø±e⁄q sT÷ Á|ü|ü+#·eTT˝À düeTdüÔ edüTÔe⁄\#˚

e÷qe⁄&ÉT uÛÑj·Tø£+|æ‘·T&É>∑T #·T+&ÉTqT. ø±ì yÓ’sê>∑éTT e÷Á‘·y˚T

ìs¡“¤j·T‘·«eTT H=dü+>∑TqT.

•ejÓ÷–

XÀˆˆ ÁãVü≤àqT »+|æ $wüßí uÛ≤>∑+ãT˝À >∑*Œ

$wüßíHé »+|æ •e⁄ì ˙≥ >∑*|æ

•e⁄ìHé »+|æ ‘êqT •ejÓ÷– >±e …

$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT ˆˆ

‘êˆˆ ÁãVü≤à dü‘·«>∑TDeTT#˚‘· JesêdüT\qT düèwæº+#·T #·THêï&ÉT. $wüßíe⁄

s¡CÀ>∑TDeTT #˚‘· Je ø√≥¢qT b˛wæ+#·T #·THêï&ÉT. •e⁄&ÉT ‘·yÓ÷ >∑TDeTT#˚‘·

Je »+‘·Te⁄\qT HêX¯qeTT #˚j·TT#·THêï&ÉT. ø±e⁄q dü‘·«>∑TDeTT ÁãVü≤à,

s¡CÀ>∑TDeTT $wüßíe⁄. ‘·yÓ÷>∑TDeTT •e⁄&ÉT nì Á>∑Væ≤+|ü e\j·TTqT.

dü‘·«>∑TDeTT b˛>=Ïº, s¡CÀ>∑TDeTT q•+|üCÒdæ, ‘·yÓ÷>∑TDeTT e÷j·TeTT

#˚j·Te …qT. nq>± >∑TD s¡Væ≤‘·T&ÉT ø±e …qT. nÏº yê&˚ •ejÓ÷–.

ñˆˆ >±s¡&ç eT+Á‘·, dæ<äT›&ÉTs¡>∑+ãT\#˚ >∑]|æ+#·Tø=qï, ‘·<√Ès¡ $wü+ãT

…ø£ÿe≥, ≈£î+_Ûì˝À •eeT+Á‘·, •<äT›&Ó’ C≤s¡$H√~jÓÆT, $wüj·T dü+>∑‹ C…+~q

C…+<äT>±ø£, j·÷|üP]‘· yÓ÷Vü≤bÕX¯eTT\ u§+<ä&Éj·÷ X¯s¡uÛ≤+ø£ *+>∑e÷ˆˆ

•e nq>± dü<ë düTK Á|ü<äT+&Éìj·TT,

eT+>∑fi¯ Á|ü<äT+&Éìj·TT uÛ≤eeTT.

****

- 238- - 239-

18. jÓ÷>∑T˝À Hê\T>∑T ‘·s¡>∑‘·T\T

1. Á|ü<∏äeT >∑*Œø£ 2. eT<ÛäT uÛÑ÷$Tø£

3. Á|üC≤„ CÀ´‹wt 4. n‹Áø±+‘· uÛ≤eq«j·T

1. Á|ü<∏äeT >∑*Œø£:` Ç‘·&ÉT ÁbÕs¡+uÛÑ kÕ<Ûä≈£î&ÉT. Ç‘·&ÉT @y√ ø=ìï ø±+‘·T\qT

ø±+‹ <äèX¯ eTT\qT #·÷&É>∑\&ÉT. dü$‘·s¡ÿ düe÷~Ûì bı+<äT≥≈£î kÕ<Ûäq

#˚j·TTyê&ÉT>± #Ó|üŒe#·TÃqT.

2. eT<ÛäT uÛÑ÷$Tø£:` Ç‘·&ÉT ì]«‘·s¡ÿ düe÷~Ûì bı+~, ãTT‘·+uÛÑs¡Á|ü»„qT

ø£*–j·TTqï jÓ÷–ì eT<ÛäTeT‹ (nq>± eT<ÛäTe⁄e … eT<ÛäTs¡yÓTÆq ‘·è|æÔì#·TÃ

C≤„qeTT >∑\~) uÛÑ÷$Tø£qT bı+~q yêì>± #Ó|üŒe#·TÃqT.

3. Á|üC≤„ CÀ´‹wt :` á jÓ÷– |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ô|’ »j·TeTTqT, Ç+Á~j·TeTT\ô|’

n~Ûø±s¡eTTqT bı+~j·TT+&ÉTqT. Ç‘·&ÉT <˚e‘·\ jÓTTø£ÿ ÄVü‰«qeTT#˚‘·

Á|ü ÀuÛÑeTT #Ó+<ä&ÉT. Ç‘·ì eTqdüT‡ ìX¯Ã\yÓTÆ düTdæús¡yÓTÆj·TT+&ÉTqT. Ç‘·&ÉT

eT<ÛäT |ü⁄Á‹ø£ nqT uÛÑ÷$Tø£qT bı+~qyê&ÉT.

4. n‹Áø±+‘· uÛ≤eq«j·T :` á jÓ÷– $XÀø£eTT nqT uÛÑ÷$Tø£qT, dü+kÕÿs¡

$X‚wüeTTqT bı+~q yê&ÉT. Ç‘·&ÉT ¬ø’e\´ dæú‹ì bı+~ |üPs¡í kÕ«‘·+Á‘· eTTqT

bı+~q yê&Ó’ j·TT+&ÉTqT.

19. jÓ÷>∑ dæ<äT∆\T

jÓ÷– Á|üø£è‹˝À >∑\ X¯≈£îÔ\qT »sTT+∫ ‘·q≈£î ø±e\dæq $<ÛäeTT>±

$ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\&ÉT. n‘·ìøÏ |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ô|’ |üP]Ô n~Ûø±s¡eTT C≤„ì

‘·q uÛÖ‹ø£ XØs¡eTT‘√ ‘·q dü‘·‡+ø£\Œ ã\eTT‘√ ‘·q≈£î ø±e\dæq $<ÛäeTT>±

#˚j·T>∑\&ÉT.

jÓ÷– ‘·q ~e´ #·≈£åîe⁄ <ë«sê ‘·q •wüß´ì jÓTTø£ÿ eTH√|ü\ø£eTTô|’

eTTÁ~+|üã&çq dü+kÕÿs¡eTT\qT Á>∑Væ≤+#·T≥ <ë«sê ã\V”≤q‘·\qT, ‘·|ü\qT

>∑]Ô+∫, yêÏì ‘=\–+∫, kÕ<ÛäqqT düT>∑eTyÓTTqs¡Ã>∑\&ÉT. dü+j·TeT <Ûës¡D,

<Ûë´q, düe÷<ÛäT\qT jÓ÷–jÓT≥T¢ bı+<ä>∑\&√ nfÒ¢ C≤„ì ‘·q dü‘·‡+ø£\ŒeTT

#˚‘· nìï+Ïì bı+<ä>∑\&ÉT.

Ä<Ûë´‹àø£ n_Ûeè~∆øÏ dæ<äT∆\ jÓTTø£ÿ Á|ü<äs¡Ùq ø=\e÷qeTT ø±<äT. ‘·q

dü«˝≤uÛ≤ù|ø£å‘√ dæ<äT›\qT Á|ü<ä]Ù+#Ó&çyê&ÉT ÁbÕ|ü+∫ø£ e÷qe⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T.

nÏºyê&ÉT nq‹ ø±\eTT˝ÀH˚ |ü‹‘·T&ÉTø±>∑\&ÉT. jÓ÷– mì$T~ ~e´

dæ<äT∆\qT <Ûë´qeTT <ë«sê bı+<ä>∑\&Éì #Ó|üŒã&çq~.

nwüº dæ<äT∆\T :`

|üPs¡í‘·«eTTbı+~q jÓ÷–øÏ, nDÏeT, >∑]eT, eTVæ≤eT, \|òæTeT, ÁbÕ|æÔ

ÁbÕø±eT´eTT, áX¯‘·«eTT, e•‘·«eTT nHÓ&ç nwüº dæ<äT∆\T dü+|ü<ä \_Û+#·TqT.

1. nDÏeT:` ‘·q X¯Øs¡eTTqT nDTe⁄ |ü]e÷DeTTq≈£î ‘·–Z+#·T≥.

2. eTVæ≤eT:` Ç~ nDÏeT≈£î e´‹πsø£yÓTÆq~. X¯Øs¡eTTqT ‘·q≈£î ø±e*‡q+‘·

ô|<ä›>± ô|+#·T≥. á $X¯«eTTqT ‘·q X¯Øs¡eTT#˚ ì+|ü>∑\&ÉT. n<˚

$sêÁ&É÷|üeTT.

3. \|òæTeT:` X¯Øs¡eTTqT <ä÷~ø£+f… ‘˚*ø£>± #˚j·T>∑\T>∑T≥. á dæú‹‘√

bÕ≥T yêj·TT düÔ+uÛÑq>∑÷&É #˚j·T>∑\T>∑T≥. »\düú+uÛÑq˝À >∑÷&É á dæ~∆ì

‘·≈£îÿe kÕúsTT˝À nuÛÑ´dæ+#·e˝…qT. á dæ~∆ <ë«sê Äø±X¯>∑eTqeTT

#j·Te#·TÃqT. eT]j·TT ø£åDeTT˝À ø=ìï y\yÓTÆfió¢ Á|üj·÷DeTT #j·T>∑\T>∑T≥.

4. >∑]eT:` Ç~ \|òæTeT≈£î e´‹πsø£yÓTÆq~. Ç+<äT˝À X¯Øs¡eTTqT yêj·TTe⁄qT

(Á$T+>∑T≥ <ë«sê) |üs¡«‘·eT+‘· ãs¡Te⁄≈£î ô|+#·>∑\T>∑T≥. lø£èwüßí&ÉT, á

dæ~∆ì l ø£èwüí‘·T˝≤uÛ≤s¡eTT˝À ñ|üjÓ÷–+#ÓqT.

5. ÁbÕ|æÔ:` á dæ~∆ À jÓ÷– uÛÑ÷$Tô|’ qT+&ç, dü÷s¡T´&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, Äø±XeTT

yÓTT<ä …’q m‘·TÔ>±j·TTqï edüTÔe⁄\qT düŒ]Ù+#·>∑\&ÉT eT]j·TT á dæ~∆ <ë«sê

‘·q≈£î ø±e\dæq edüTÔe⁄\qT, nr‘·yÓTÆq X¯≈£îÔ\qT bı+<ä>∑\&ÉT. Bì‘√

uÛÑ$wü <ä∆s¡ÙqeTT, ~e´<äèwæº, <ä÷s¡ÁX¯eDeTT, <ä÷s¡ <˚X¯eTTq >∑\ e´≈£îÔ\‘√

dü+uÛ≤wüDeTT, m<äTÏyêì eTqdüT‡˝À j·TTqï Ä˝À#·q\T ‘Ó\TdüTø=qT≥,

|üX¯ó |üøå±´<äT\ uÛ≤wüqT ns¡úeTT #˚düTø=q>∑\T>∑T≥ nìï s¡ø£eTT\ yê´<ÛäT\qT

ìyê]+#·>∑\&ÉT.

6. ewæ‘·«eTT:` Ç~ ø£è≤s¡ »+‘·Te⁄\qT eT∫Ãø£ #˚dæø=ì ‘·q nBÛqeTT˝À

- 240- - 241-

ñ+#·Tø=qTq≥T¢qT, eTqTwüß´\qT, e÷qdæø£ e‹Ô&ÉT\qT, ìs¡÷à*+#·>∑\&ÉT.

7. ÁbÕø±eTéTT:` á dæ~∆‘√ Ï À eTTì– ‘·q≈£î ø±e\dæq|ü&ÉT ãj·T≥øÏ

sêe#·TÃqT. yês¡D≤dæ˝À >∑\ ø°]Ô X‚wüß˝…’q Á‹*+>∑kÕ«$T >∑+>± q~˝À

eTTì–, Äs¡THÓ\\ es¡≈£î j·TT+&Ó&çyê&ÉT. jÓ÷– jÓTe]øÏ ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü

j·TT+&É>∑\&ÉT eT]j·TT á dæ~∆#˚ j·Te«qeTTqT bı&ç–+#·Tø√e#·TÃ.

j·Tj·÷‹øÏ á dæ~∆ j·TT+&ÓqT. X+ø£sê#ês¡T´&ÉT, ‹s¡TeT÷\sY, $Áø£e÷~‘·T´&ÉT

á dæ~∆ ø£*–j·TT+&ç].

8. áX¯‘·«eTT:` Ç~ áX¯«s¡Tì jÓTTø£ÿ düs¡«X¯øÏÔ jÓTTø£ÿ düs¡«dü«eTT. Bì‘√

jÓ÷– á düeTdüÔ $X«eTTq≈£î n~ÛH‘·jÓÆT j·TT+&ÉTqT. á dæ~∆‘√ eTs¡DÏ+∫q

yê]ì Áã‹øÏ+#·>∑\eTT. ø£;s¡T<ëdüT, ‘·T\d”<ëdüT, nø£\Tø√Ÿ eTVü‰sêE,

@düTÁø°düTÔ, ÁãVü≤àq+<ä kÕ«MT, Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\T ‘·~‘·s¡T\T á dæ~∆ì

ø£*–j·TT+&ç].

‘·~‘·s¡ dæ<äT∆\T (25) n\ŒyÓTÆq e÷qdæø£ dæ<äT∆\T

1. Äø£* <ä|ü\qT »sTT+#·T≥, 2. o‘√wüíeTT\ô|’ »j·TeTT.

3. sê>∑<˚«wüeTT\≈£î ˝ÀqT>±≈£î+&ÉT≥,

4. <ä÷s¡ÁX¯eDeTT (Äø±X¯yêDÏ) <ä÷s¡ Á|üe#·qeTT,

5. eTH√»j·TeTT, 6. ~e´<äèwæº,

7. ø±eT s¡÷|üeTT, ‘·q≈£î ø±e*‡q s¡÷|üeTTqT <Ûä]+#·T≥,

8. |üs¡ø±j·T Á|üy˚X¯eTT, 9. ÇwüºeTè‘·Té⁄ (dü«#·Ã¤+<ä eTs¡DeTT) (;Ûwüà),

10. <˚e‘·\qT <ä]Ù+∫ yê]‘√ Áø°Ï&ç+#·T≥ (‘·Tø±sê+),

11. j·T<Ûëdü+ø£\ŒeTT (ø√]q edüTÔe⁄ \_Û+#·T≥) dü«s¡ZeTT,

12. Á‹ø±\ C≤„qeTT, 13. <ä«+<ë«r‘·eTT (dæú‘· Á|ü»„‘·«eTT) dæú‹,

14. yêø˘ dæ~∆ (‘·q yê≈£îÿ ì»eT>∑T≥),

15. ø±j·TeP´Vü≤eTT á »qàj·T+<˚ ‘·q ÁbÕs¡ã∆ ø£s¡àqT |üP]Ô#˚j·TT≥≈£î

ø±e\dæq X¯Øs¡eTT\qT düèwæº+#·Tø=qT≥,

16. ˙#· ÀVü≤eTT\qT ã+>±s¡eTT>± e÷s¡TÃ X¯øÏÔ (y˚eTq, |òüTÀs¡ø˘Hê<∏é),

17. <äs¡T›] dæ~∆ (ø£|üŒe … ¬>+‘·>∑\dæ~∆),

18. bÕ‘êfi¯ dæ~∆ (yê+#Û·\≈£î n~Û|ü‹jÓÆTj·TT+&ç, <äT:KeTT\qT, yê´<ÛäT\qT

q•+|ü #˚j·T>∑\dæ~∆)

19. |üPs¡« »qàdüàè‹,

20. Á>∑Vü≤eTT\, qø£åÁ‘·eTT\ jÓTTø£ÿ C≤„qeTT, CÀ´‹ XÊÁdüÔeTT,

21. dæ<äT∆\qT Á>∑Væ≤+#·T≥,

22. |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\ô|’ eT]j·TT ÁbÕDeTTô|’ »j·TeTT,

23. ø±eT >∑eTqeTT:` ø±e\dæq #√≥¢≈£î n<äèX¯ó´&ÉyÓ’ yÓfi¢>∑\T>∑T≥,

24. yêj·TTdæ~∆:` H˚\qT $&ç∫ Äø±X¯eTT˝À m>∑Ts¡>∑\T>∑T≥,

25. >∑T|üÔ ìπøå|üeTT\qT ‘Ó*dæø=qT≥ dæ~∆.

jÓ÷>∑ dæ<äT∆\qT kÕ~Û+#˚ j·TT<∆X¯+‘√ #ê˝≤ eT+~ eTTeTT≈£åîe⁄\T

Vü‰sƒ¡jÓ÷>∑eTT <ë«sê Ä<Ûë´‹àø£ $<ä ≈£î Äø£]Ù+|üã&ÉT‘·÷j·TT+≤s¡T. rÁeyÓTÆq

ìj·TeTeTT\‘√, kÕVü≤düeTT‘√, ñ‘ê‡Vü≤eTT‘√, kÕ<Ûäq#˚dæq|ü&ÉT ˙˝À

ø=+Á>=‘·Ô nqTuÛÑ÷‘·T\T πs¬ø‘·Ôø£e÷qe⁄. ø±ì á dæ<äT∆\T, ∫qïyÓ’q|üŒÏøÏ,

Ä<Ûë´‹àø£kÕs¡eTT, $\Te Ç+<äT˝À ˝Òq|üŒÏøÏ, ñqï‘· kÕúsTTøÏ #Ó+~q

jÓ÷>∑kÕ<Ûäq≈£î á dæ<äT∆\T ø=s¡>±ìyÓ’q|üŒÏøÏ MÏì C≤„|üø£eTT+#·Tø=qT≥

eT+∫~. MÏH˚ >∑eTéTT>± rdæø=qsê<äT. nsTT‘˚ n$ >∑eT´kÕúqeTT

#˚]q≥T¢>± dü÷∫+#·e#·TÃqT. Ç$ kÕ<Ûä≈£îì #˚‘·, kÕ~Û+#·ã&çq n_Ûeè~∆ì

dü÷∫+#·>∑\e⁄. n~ kÕ<Ûä≈£îì kÕ<Ûäq˝À yÓTÆ\Tsêfi¢e … >∑eT´kÕúq+ m+‘·<ä÷s¡+

>∑\<√ ‘Ó*j·TCÒj·T>∑\e⁄.

Ä‘·à C≤„qeTT bı+<äT≥≈£î á dæ<äT∆\T ã+>±s¡|ü⁄ dü+¬øfi¯fl e+Ï$ ìqTï

˙ >∑eT´ kÕúqeTTqT #s¡ j·Te⁄. Ç$ düTdæús¡yÓTÆq yÓ’sê>∑ eTTqT bı+<ä j·Te⁄.

n+<äT#˚‘· jÓ÷>±uÛ≤´dæ nsTTqyê&ÉT dæ<äT∆\qT bı+<ä Á|üj·T‹ï+∫q#√,

e÷j·÷yÓ÷Vü‰ bÕX¯eTT˝À ∫øÏÿ $&ÉBj·TT≥≈£î M\T>±ì $<ÛäeTT>± ã+BÛ

j·T>∑TqT. n+‘·˝Òì n<Û√>∑‹øÏ ~>∑C≤s¡TqT. ø±e⁄q eTqeTT dæ<äT∆\qT

ø√s¡>∑÷&É<äT.

- 242- - 243-

20. kÕ<ÛäTe⁄jÓTTø£ÿ \ø£åDeTT\T

düeTTÁ<äeT+<äT+&Ó&ç ÇdüTø£ πsDTe⁄\HÓ’qqT Äø±X¯eTTq+<äT+&Ó&ç

#·Tø£ÿ\HÓ’qqT ˝…ø£ÿô|≥ºe#·TÃqT >±ì, kÕ<ÛäT\ø£åDeTT\qT >∑TDeTT\qT

e]í+|üq\$ ø±<äT. kÕ<ÛäTe⁄ eTVæ≤eT >∑\yê&ÉT uÀ<Û√<äj·Ts¡÷|ü⁄&ÉT. ìcÕÿeT

ø£s¡àìs¡‘·T&ÉT. dü+>∑e]®‘·T&ÉT>± qT+&ÉTqT. kÕ<ÛäTe⁄\T |üs¡T\qT ì+~+#·s¡T.

Á|æj·Te#·qeTT\H |ü\T≈£î#·T+<äTs¡T. eTìï+#·T#·T+<äTs¡T. ÁãVü≤à∫+‘·Hêdü≈£îÔ …’

j·TT+<äTs¡T. dü+kÕs¡<äT:KeTT qqTuÛÑ$+#·T »qT\qT #·÷∫ ø£s¡TDÏ+∫ yê]øÏ

Ä‘·à∫+‘·qC…|æŒ düTœ+|ü CÒ‘·Ts¡T. Je⁄\ã+<ÛäeTTqT p∫ |üXÊÃ‘êÔ|üeTT

C…+<äT<äTs¡T. dü‹düT‘ê<äT\ <ä\|üs¡T. düs¡T«\qT •es¡÷|ü⁄\ì ‘Ó*j·TT<äTs¡T.

‘·eT≈£î s√>∑eTT e∫ÃHê <äT'œ+#·s¡T. s√>∑eTT e\q eTs¡DeTT >∑*–q

|üs¡y˚TX¯«s¡T&˚ s¡|æŒ+#·Tø=HÓqì dü+‘√wæ+#·T<äTs¡T. uÛÀ>∑eTTqT <ä]Á<äeTTqT

s√>∑eTT Ø‹ u≤|ü⁄<äTs¡T. Ç+ÏøÏ e∫Ãq yê]ì $&É∫ uÛÑTõ+|üs¡T. ìwüßs√≈£îÔ\qT

|ü\Tø£s¡T. nHê´j·T yêø£ eTT\qT $qs¡T. Ç∫Ãq s¡TDeTT q&ÉT>∑s¡T. me¬s’Hê

‘·eTqT ì+~+∫q dü+‘√wæ+‘·Ts¡T. Væ≤+düqT #·÷&ÉH˚s¡s¡T. |üs¡T\≈£î Væ≤+dü,

<äT:KeTTqT ø£*–+|üs¡T. |òüTÀs¡ bÕ‘·ø£eTT\T ø£*–qqT ªªÄ‘·àµµ j·Tì

dü+‘√wæ+‘·Ts¡T. ÇVü≤|üs¡ yêdüHês¡Væ≤‘·T˝…’ ÁbÕs¡ã∆eTTqT q•+|üCÒj·TT#·T

XÀø£yÓ÷Vü≤sêdüT\qT <ä>∑›eTT CÒdüT≈£î+<äTs¡T. »]–ì <ëìì <ä\#·ø£ eTT+<äT

|ü]D≤eTeTTqT jÓ÷∫+#·ø£ Á|üdüTÔ‘·ø±\eT+<äT \_Û+#·T <ëìì uÛÀ–+#·T#·T

ì‘· düTKT …’j·TT+<äTs¡T. •e HêeTdüàs¡D e\q <˚Vü≤<Ûë´dü eTs¡∫j·TT+<äTs¡T.

j·TTø±ÔVü‰s¡ $Vü‰s¡eTT\T CÒj·TT<äTs¡T. yês¡ qø£åÁ‘·eTT\T X≈£îHê|üX≈£îqeTT\T,

j·TT>∑uÛÒ<äeTT\T, j·TT#·Ã˙#·eTT\T, Ä#ês¡Hê#ês¡eTT\T, XÁ‘·T $TÁ‘·T\ uÛÒ<äeTT

HÓs¡T>∑ø£ sT÷X¯«s¡Tì uÛÑõ+#·TeTì uÀ~Û+#·T#·T+<äTs¡T. Çeìïj·TT kÕ<ÛäTe⁄

>∑TDeTT\T.

|üPs¡«eT+<äT ã*#·Áø£e]Ô dü‘·éTTq¬ø’ •s¡eTTì#ÓÃqT. lsêeTT&ÉT

eqyêdüeTT CÒôdqT. <äBÛ∫ yÓHÓïeTTø£ H=dü¬>qT. edæwüß˜&ÉT $XÊ«$TÁ‘·Tì

j·TT|üÁ<äeeTT düVæ≤+#ÓqT. eTTKéTT>± kÕ<ÛäTe⁄\T dü‘· eTTqT $&ÉTes¡T.

düeTTÁ<äbıŒ+>∑e#·TÃqT. yTs¡Te⁄ #·*+#·e#·TÃqT. |üs¡«‘·eTT\T uÛÑ÷$Tj·T+<äT

dü+#·]+#·e#·TÃqT. dü÷s¡´#·+Á<äT\T $|üØ‘·e÷s¡ZeTTq Á|üj·÷DeTT

#j·Te#·TÃqT. ø±ì kÕ<ÛäTe⁄\T dü‘· eTTqT $&ÉTes¡T. kÕ<ÛäTe⁄\≈£î n+‘·sê´>∑yT

ø±ì ãVæ≤sê´>∑eTT Ò<äT. ì‘· eTT »sƒ¡sê–ï |ü⁄s¡Twüßq≈£î $C≤„qeTT‘√ ‘·è|æÔ

ø£\T>∑TCÒj·TT<äTs¡T eT]j·TT Vü≤è<äj·÷ø±X¯eT+<äT+&Ó&ç C≤„Hê–ïj·T+<äT

>∑Ts¡÷|ü~wüºe÷s¡ZeTT>± ÁãVü≤àBø£åqT bı+~ ÁãVü≤àj·T»„eTT CÒj·TT<äTs¡T. á

j·T»„eT+<äT ø±eTeTT ø±wüºeTT, Áø√<Ûäe÷»éTT, nVü≤+ø±s¡eTT <äs¡“¤,

s¡CÀ>∑TD≤‘·àø£eTT #·s¡Te⁄, kÕ‹«ø£ yÓTT<ä …’q >∑TDeTT Ò ëTÁ<äeéTT\T.

<äX‚+Á~j·TeTT\T, yêj·TT|ü+#·ø£eTT, n+‘·'ø£s¡D #·‘·Twüºj·TeTT kÕ«Vü≤ j·Tì

ÄVüQ‹ ì‘·TÔs¡T. kÕ<ÛäT dü»®q dü+<äs¡ÙqeTT nq+‘· |ü⁄D´|òü\eTT. yê] düŒs¡Ù

dü+kÕs¡<äT:K ìyês¡DeTT. yê] #·s¡DeTT\≈£î qeTdüÿ]+∫q »qq eTs¡DeTT

\D>∑T#·Tqï$. kÕ<ÛäT<äs¡ÙqeTT u§+<äìyê] »qàeTT ìs¡s¡∆ø£eTT.

|üPs¡«eT+<äT <ë«|üs¡j·TT>∑eTT˝À lø£èwüßíì düìï~ÛøÏ Hês¡<äT&ÉT e∫Ã

ªª<yêµµ kÕ<ÛäTe⁄\ <äs¡ÙqeTTe\q |òü\yTeTì n&ç¬>qT. lø£èwüßí&ÉT ∫s¡Tq>∑e⁄‘√

ªªHês¡<ëµµ á $wüj·TeTT ù|&É |ü⁄s¡T>∑TqT n&ÉT>∑TeTT n~ ˙≈£î

düe÷<Ûëq$T#·TÃqì #Óô|ŒqT. Hês¡<äT&ÉT ‘·<ëdüTÔj·Tì yÓ&É* ø£ ù|&É|ü⁄s¡T>∑T,

ù|&ÉqT+&É>± CÒdæ bı]¢+#·T#·T e#·TÃ#·T+&É>± p∫, düMT|æ+∫ <ä>∑Zs¡≈£î

b˛sTT, z ø°≥ø£e÷ kÕ<ÛäT<äs¡ÙqeTTe\q |òü\y˚TeTì j·T&ç¬>qT. Ä ø°≥ø£eTT

ù|&É ñ+&ÉqT $&É∫ Hês¡<äeTTìì p∫, MD≤Hê<äeTTqT $ì nfÒ¢ yÓqTø£≈£î

|ü&ç eTs¡DÏ+#ÓqT. Ä |ü⁄s¡T>∑T ÄedüúqT p∫ |üXÊÃ‘êÔ|üeTTH=+<äT#·T ‹]–

l ø£èwüßíì <ä>∑Zs¡≈£î e#ÓÃqT. ø£èwüßí&ÉT jTe÷jÓTqì n&ç¬>qT n|ü&ÉT Hês¡<äT&ÉT

z<yê HqT Äù|&É |ü⁄s¡T>∑T düMT|üeTTq≈£îb˛sTT kÕ<ÛäT <äs¡ÙqeTTe\q |òü\yTeTì

n&ç–q ‘·ø£åDy˚T Ä |ü⁄s¡T>∑T ÁbÕDeTT $&ç#Óqì #Óô|ŒqT. lø£èwüßí&ÉT ˙

$|ü⁄&ÉTb˛sTT ‘=$Tà~ e÷düeTT\ ‘·sê«‘· s¡eTTà. n|ü&ÉT #Óô|Œ<äqHÓqT.

Hês¡<äT&ÉT yÓ[fl |ü⁄q: n<˚ ø±\eTTq≈£î e∫Ã yÓTT<äÏ Ø‹>± Á|üX¯ïCÒôdqT.

n|ü&ÉT lø£èwüßí&ÉT Hês¡<ë n#·≥ p&ÉTeTT. ˇø£ Vü≤+dü|üøÏå e#·TÃ#·Tqï~.

<ëìì $#ê]+#·TeTì #Óô|ŒqT. Hês¡<äT&ÉT düs√es¡eTT düMT|üeTTq≈£î e∫Ã

m<äTs¡Te#·TÃ#·Tqï Vü≤+dü≈£î Vü≤düÔeTT\T CÀ&ç+∫ Á|üX¯ïCÒôdqT. Vü≤+dü|üøÏå

Hêsêj·TDHêeT bÕsêj·TDT …’qÏº Hês¡<äTì eTTKeTTp∫ ‘·ø£åDyT ÁbÕDeTT

$&ç#ÓqT. Hês¡<äT&ÉT <ëìì p∫ Vü≤s¡Vü≤sê kÕ<ÛäT<äs¡ÙqeTT jÓTÏºbÕ‘·ø£yÓTÆq~.

á X¯uÀ›#êÃ¤s¡De\q ¬s+&ÉT eTs¡DeTT\ ø£*–+∫‹qì ∫+‹+#·T#·T ‹]–

ø£èwüßíì e<ä›≈£î e#ÓÃqT. n|ü&ÉT ø£èwüßí&ÉT ∫+‘ê‘·Ts¡T&Ó’q Hês¡<äTì p∫,

ÄdüqeTTô|’ ≈£Ls√Ãu…Ïº |üPõ+∫, kÕ«MT j˚Te÷jÓTqìq, Hês¡<äT&ÉT Ä

Vü≤+dü|üøÏå ≈£L&É eTè‹#Ó+<Óqì #Óô|ŒqT. lø£èwüßí&ÉT eT∞fl ∫s¡Tq>∑e⁄‘√,

- 244- - 245-

Hês¡<ë jÓTTø£ dü+e‘·‡s¡eTT ‘·sê«‘· eT∞fl s¡eTTà nì #Óô|ŒqT. <ëìøÏ

Hês¡<äT&ÉT düeTà‹+∫ b˛sTT ‹]– n<ø±\eTTq≈£î e#ÓÃqT. n|ü&ÉT lø£èwüßí&ÉT

Hês¡<ë Ä dü<äqeTTq ìqïÏ~qeT+<äT jÓTTø£ •X¯óe⁄ »ìà+∫j·TTqï~.

<ëìì $#ê]+∫q Á|üX¯ï≈£î‘·Ôs¡$T#·TÃqìq, Hês¡<äT&ÉT z lø£ècÕí ÁX‚wüºyÓTÆq

ø±s¡ eTT C…|æŒ‹$. H˚q&ç–q ‘·ø£åDy˚T ¬s+&ÉT ÁbÕDeTT\T eTè‹#Ó+<ÓqT.

nfÒ¢ á •X¯óe⁄ eTè‹+∫q, Hê Jey˚T $T>∑T\<äT. ø£qø£ H˚qT b˛qT nHÓqT.

n|ü&ÉT ø£èwüßí&ÉT Ä •X¯óe⁄ eTè‹+#·&Éì, X¯|ü<∏ä|üPs¡«ø£eTT>± #Óô|ŒqT.

‘·s¡Tyê‘· Hês¡<äT&ÉT ø£èwüßí&ÉT #Ó|æŒq dü<äqeTTqT XÀ~Û+#·T#·Te∫Ã, <ë«s¡eT+<äT

ì\#ÓqT. eTTì <˚Vü≤ ø±+‹ dü<äqeTTH˚ Á|üø±•+|üCÒôdqT. n|ü⁄&ÉT |üs¡eT

•eeT÷]Ô Ø‹>± ø£ì|æ+#Ó&ç Hês¡<äeTTìì p∫ düø£\ Åd”Ô\T uÛÑj·T|ü&ç

j·T÷s¡ø£ ì\∫]. Hês¡<äT&ÉT ‘·©¢, |ü‹Áe‘ê •s√eTDT˝≤sê ìqï »ìà+∫q

u≤\≈£îì p|æ+#·e\j·TT qìq, yês¡T dü+‘√wüuÛÑ]‘·T˝…’ •X¯óe⁄qT ˇø£

#˚≥j·T+<äT X¯j·Tì+|üCÒdæ eTTì düMT|üeTTq≈£î ‘Ó∫Ã]. n|ü&ÉT Hês¡<äT&ÉT

πø u≤\ø±, kÕ<ÛäT <äs¡ÙqeTTe\q |òü\yTeTì j·T&ç¬>qT. u≤\T&ÉT HÁ‘·eTT\T

‘Ós¡∫ Hês¡<äeTTìì #·÷∫, ‘·ø£åDyT qs¡<Vü≤eTTqT $&É∫ |”‘ê+ãsê\+ø£è‘·T&Ó’,

ø£s¡ í≈ £î+&É\ eT+&ç‘· øödüT ÔuÛ≤´\+ø£è‘·T+&ÉTqT y˚T|ò üTXÊéTT&ÉTqT,

#·‘·Ts¡T“¤»eTT\qT <Ûä]+∫ $wüßíeT÷]ÔjÓÆT, z Hês¡<ë yÓTT<ä≥ H˚qT ù|&É

|ü⁄s¡T>∑THÓ’j·TT+Ïì. n#·Ã≥ ˙ <äs¡ÙqyÓTÆq ‘·s¡Tyê‘· Vü≤+dü |üøÏå HÓ’‹ì. Ä

»qàeT+<äTq÷ MT <äs¡ÙqyÓTÆq ‘·sê«‘· qs¡ X¯Øs¡eTT <Ûä]+∫‹ì. Hê |üPs¡«

düTø£è‘·eTTe\q Ç#·Ã≥ MT <äs¡Ùqe÷jÓTqT. Bìe\q qs¡ <˚Vü≤eTT b˛sTT

|üs¡e÷‘·Tà&ÉHÓ’‹ì. eTTìÅX‚cÕ kÕ<ÛäT <äs¡Ùq eTVü≤‘· eTTe\q, Hê uÛÑeø√≥T\T

HêX¯qyÓTÆ eTT≈£îÔ&ÉHÓ’‹ì. ˙ eTVæ≤eT j·T>±<ÛäeTì C…|æŒ >∑s¡T&Ü s¡÷&ÉT&Ó’

yÓ’≈£î+sƒ¡eTTq≈£î yÓfiËflqT. ‘·s¡Tyê‘· Hês¡<äT&ÉT ø£èwüßíì e<ä›≈£î e∫Ã <˚yê ˙

eTVæ≤eT ‘Ó*j·TT≥ ø£kÕ<ÛäéTT. kÕ<ÛäTe⁄\ eTVæ≤eTj˚T ˙ eTVæ≤eTj·Tì

#Ó|æŒ j·÷ø±X¯ |ü<∏äeTT>± uÛÑ>∑eHêïeTeTT qT#·Ã]+#·T#·T yÓfiËflqT.

dü<äTZDeTT\ ÁbÕeTTK´‘·

dü<äTZDe+‘·T&ÉT eTè<ÛäTeT<ÛäTs¡eTT>± e÷≤¢&ÉTqT eT]j·TT ‘·q˝ÀqT

ì‘·´dü+‘√wæjÓÆT yÓ\j·TTqT. dü<äTZDeTT\T, eT+∫ eTqdüT‡qT, eT+∫

j·TqTuÛÑeeTT\qT H=dü+>∑TqT. ø£è≤s¡‘·«eTT nqTq~ >∑TDe+‘·Tq≈£î yÓs¡∫

<ä÷s¡eTT>± bÕ]b˛e⁄qT. >∑s¡«eTT, zs¡« Òì ‘·qeTT. nVü≤+ø±s¡eTT \qTq$

>∑TDe+‘·Tì <ä]#˚s¡C≤\e⁄.

kÕ<ÛäT dü«uÛ≤eeTT

eT+∫‘·qeTT#˚ e÷qe⁄q≈£î <ÛÓ’s¡ eTT, ø°]Ô, eTVü‰‘·àéTT ø£\T>∑TqT.

eT+∫ ‘·qeTT#˚ |æ]øÏ ‘·qeTT, kÕ«s¡ú |üs¡‘·«eTT, ˙#·ãT~∆ ‘=\–b˛e⁄qT.

Bì#˚ düTdü«uÛ≤eeTT, eTqX¯ó~∆, yÓ’uÛÑeeTT ø£\T>∑TqT, eT+∫ Ä˝À#·q\#˚

eT+∫yê&É>∑TqT. eT+∫ eTqdüT‡, eT+∫ Vü≤è<äj·TeTT eTq\qT

~e´‘·«eTTq≈£î >=+b˛e⁄qT.

kÕ<ÛäT \ø£åDeTT

nVü≤+ø±s¡eTTqT #·+|æq Hê&ÉT kÕ<Û äTe>∑TqT. XÊX¯«‘·eTT

H=+<äT≥j˚T kÕ<ÛäT J$‘·eTTq≈£î \ø£å eTT. ÁãVü≤à#·s¡ y˚T kÕ<ÛäT‘·«eTTq≈£î

ø°\ø£eTT. $X¯« Áù|eTj˚T kÕ<ÛäT‘·«eTTq≈£î Á|üø±X¯eTT. |ü⁄Dý˚T kÕ<ÛäTe⁄q≈£î

eÅdüÔeTT, düeT<äèwæºj˚T kÕ<ÛäTe⁄q≈£î ∫Vü≤ïeTT, ìs¡+‘·s¡ <Ûë´qy˚T kÕ<ÛäTe⁄

jÓTTø£ÿ e÷s¡ZeTT. j·TeT ìj·Te÷ Ò kÕ<ÛäT‘·«eTTq≈£î |ü⁄Hê<äT\T. kÕ<ÛäTe⁄

<˚e⁄ì j·T+<äT ìedæ+#·TqT. <˚e⁄&ÉT kÕ<ÛäTe⁄ q+<äT ìedæ+#·TqT.

kÕ<ÛäTe⁄ jÓTTø£ÿ Á|ü|ü+#·eTT

ì»yÓTÆq kÕ<ÛäTe⁄ ªªÁãVü≤à dü‘· + »>∑ìà<∏ä µµ j·TqT uÛ≤eeTTqT ‘·q

ì»yÓTÆq Vü≤è<äj·TeTTq+<äqTuÛÑ$+#·TqT. n‘·&ÉT ÁãVü≤àeTTq+<äT ìedæ+#·TqT.

ø£<ä\TqT, XÊ«dæ+#·TqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì eTs¡∫q yê&ÉT ÁbÕ|ü+∫≈£î&Éì,

Á|ü|ü+#·eTTqT eTs¡∫qyê&ÉT bÕs¡e÷]Ô≈£î&Éì #Ó|üŒe#·TÃqT. kÕ<ÛäTe⁄\T

e⁄+&Éì#√ e÷qe⁄&ÉT uÛÑ>∑e+‘·Tì eTs¡∫j·TT+&˚yê&˚.

kÕs¡edüTÔ dü«s¡÷|üeTT H=+<äT≥

HÏø±\ e÷qe⁄&ÉT ‘·fió≈£î u…fió≈£î\ #‘·qT, n+<ä#·+<äeTT\#‘·qT,

qè‘· ^‘· ø£fi≤$X‚wüeTT\#‘·qT Äø£]¸+|üã&ÉT#·THêï&ÉT. á ≈£åîÁ<ä |ü<ës¡úeTT\#

yÓ÷dü–+#·ã&É≈£îeTT. n+‘·]«#ês¡D H=qs¡TŒeTT. á Á|ü|ü+#·eTTq

ø±<Ûës¡eT>∑T |ü]|üPs¡íeTqã&ÉTqT.

kÕ<Ûäqj·T+<äT dü+kÕÿs¡ ìs√<Ûä+

kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q <Ûë´q kÕ<Ûäq #˚dæ eTT+<äTπø>∑T#·Tqï|ü&ÉT, n‘·ìì,

n‘·ì |üPs¡« dü+kÕÿs¡eTT\T ¬sÏº+|ü⁄ ã\eTT˝À yÓqTø£≈£î ˝≤>∑T#·T+&ÉTqT.

ndü÷j·T, X¯Á‘·T‘·«eTT, dæ>∑TZ, uÛÑj·TeTT, >ös¡eeTT\qT s¡÷|üeTT\qT <ë*Ã

- 246- - 247-

|üPs¡« dü+kÕÿs¡eTT\T ãj·T\Œ&ÉTqT. kÕ<Ûä≈£îq ø£$ uÛÑj·T|ü&ç bÕ]b˛e⁄qT.

n|ü⁄&Ü<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq düT\uÛÑ kÕ<Ûä eT>∑TqT.

kÕ<Ûä≈£î\ j·T+<äT <ë–j·TTqï X¯Á‘·Te⁄\T

ˇø£ ‘˚HÓ ‘=f…º j·T+<äT ‘ÓH˚°>∑\T <ë–j·TT+&ÉTqT. ø£Ás¡‘√

ø£~*+∫q|ü⁄&ÉT n$ ãj·T≥≈£î e∫Ã eTq\qT u≤~Û+#·TqT. n<˚$<ÛäeTT>±

nH˚ø£eTT\>∑T <äT]«wüj·TeTT\T eTq eTqdüT‡ q+<äT <ë–j·TTqï$. n$

kÕ<ÛäHê düeTj·TeTTq+<äT ãj·T\Œ&ç ‘·eT ã\eTTqT Á|üjÓ÷–+∫ kÕ<Ûäq

ø£+‘·sêj·TeTTqT ø£*–+#·TqT. á Á|üe÷<äeTT qT+&ç ‘·|üø=qT≥j˚T

kÕ<Ûä≈£îì Á|üC≤„ $X‚wüyÓTÆj·TTqï~.

kÕ<Ûäq j·T+<äT C≤>∑s¡÷ø£‘·

#˚|üqT |ü≥Tº≥¬ø’ C≤\] m+‘·Ï zs¡TŒqT ø£*–j·TT+&ÉTH√, $<ë´]ú

|üØø£åj·T+<äTrÔs¡Tí&É>∑T≥ ¬ø+‘·Ï Á|üj·T‘·ïo\T&Ó’j·TT+&ÉTH√, Ä|üπswüHé

#˚j·TTq|ü⁄&ÉT &Üø£º¬s+‘·Ï @ø±Á>∑ <äèwæºì ø£*–j·TT+&ÉTH√, Hê´j·Tyê~ ‘·q

yê<äq j·T+<Ó+‘·Ï #êø£#·ø£ eTTqT ø£*– j·TT+&ÉTH√, HêeqT q&ÉT|ü⁄ yê&ÓÏº

Á|üC≤„e+‘·T&Ó’j·TT+&ÉTH√ n<˚ $<ÛäeTT>± kÕ<Ûä≈£î&ÉTq÷ï ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û

dæú‹ H=+<äT≥¬ø’ $T>∑T\ Á|üj·T‘·ïo\T&Ó’ j·TT+&Ée …qT.

kÕ<ÛäT\ø£åDeTT\T

ø£wüºeTT\T ìqTï <˚e⁄ì yÓ’|ü⁄q≈£î es¡\TÃqT. <Ó’eø£è|ü¬ø’ ˙e⁄

ÁbÕ]ú+‘·Ty˚ì n‘·&ÉT ˙ e÷s¡ZeTTqT ìwüÿ+≥ø£ yÓTTqs¡TÃqT. J$‘·yÓTTø£

b˛sê≥eTT e+Ï~. ø£wü º|üs¡+|üs¡ HÓ<äTs=ÿqT≥j˚T á b˛sê≥eTT.

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT H=+~ Ä‘·ày˚‘·Ô j·T>∑T≥≈£î ˙e⁄ ìs¡+‘·s¡eTT b˛sê&É

e\dæ j·TTqï~. á b˛sê≥eT+<äT ¬>*∫‘˚ Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT ø£\T>∑TqT.

z&çb˛‘˚ n<Ûä:|ü‘·qeTT H=+<äT<äTe⁄.

kÕ‹«ø£ \ø£åDeTT\T

kÕ‹«ø£ >∑TD dü+|üqTïì Vü≤è<äj·TeTTq+<äT ~e´X¯≈£î Ô\T

<ësêÁ|üyêVü≤eTT e … Á|üeVæ≤+#·T#·T+&ÉTqT. kÕ‹«ø£‘·qT düs¡«eT‘·eTT\ kÕs¡

dü«s¡÷|üeTì #Ó|üŒe#·TÃqT.

n<Ûë´j·TeTT - 4

Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT

1) eTq J$‘· >∑eTéTT Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<äT≥ nsTT

ñ+&Ée …Hê? Òø£ eTs¡\ eTs¡\ »ìà+∫ e÷qe⁄\qT

ùd$+#·T≥j˚T >∑eTéTT>± qT+&Ée …Hê?

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT ø=s¡ πø Á|üj·T‹ï+#·e\j·TTqT. eTqeTT á

dü+kÕs¡eTT˝À eTs¡\ »ìà+#·≈£î+&Éq≥T¢ dæús¡yÓTÆq ìX¯Ãj·TeTT‘√ ìs¡+‘·s¡eTT

Á|üj·T‹ï+#·e …qT. ø±ì eTqeTT »ìà+∫‹$T ø±e⁄q n+<ä]ì ìcÕÿeT

uÛ≤eeTT‘√ ùd$+#·e …qT. eTs¡\ eTqeTT »ìà+∫q#√ Ä ìcÕÿeT ùdeqT

Ä#·]+#·T#·TH ñ+&Ée …qT. nq>± Ç~ |ü⁄qs¡®qà≈£î ø±s¡DeTì uÛ≤$+#·e\dæq

|üì Ò<äT.

Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡y˚T eTq >∑eTéTT. Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT yê+∫+#·T≥

kÕ«s¡ úeTT>± uÛ≤$+#·sê<äT. Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTHÓ&ç •KsêÁ>∑eTTqT

#˚s¡Tø=qï|ü&ÉT ˙≈£î Ä‘·àjÓT düs¡«yê´|üÔyÓTÆ düs¡«Á‘ê ◊ø£ ‘·j˚T >√#·]+#·TqT.

n|ü&ÉT ˙≈£î kÕ«s¡∆eTHÓ&ç Á|üdüøÏÔj˚T Ò<äT. ø±ì ø=+<äs¡T eTVü‰‘·Tà\T Hê≈£î

yÓ÷ø£åeTT‘√ |üì Ò<äT. H˚qT dü<ë dü+ø°s¡Ôq ø=s¡¬ø’ eTs¡\ eTs¡\ »ìà+#Ó<äqT.

HqT |üs¡e÷‘·à‘√ @ø£‘·«eTT bı+<äe\dæq |üì Ò<äT. e÷qyê[øÏ eTs¡\ eTs¡\

»ìà+#Ó<äqT nì #Ó|æŒq e÷≥ ì»y˚T. ø±ì yê]ì |üØøÏå+∫ ‘·s¡Tyê‘· yê]

uÀ<Ûäq\qT n+^ø£]+#·e\dæ j·TT+&ÉTqT. yês¡T eTTeTT≈£åîe⁄\≈£î, Á|ü»\≈£î

jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ ÄeX´ø£‘·qT >∑T]Ô+|üCÒdæ ÁX<ä∆‘√ nqTdü]+#·Tq≥T¢ #j·TT≥≈£î

ˇø£ $<ÛëqeTTq≈£î #Ó+~q jÓ÷>∑eTTqT nìïÏø£+f… ñ‘·ÔeTyÓTÆq<äì H=øÏÿ

#Ó|ü<äTs¡T.

@ ø±s¡ eTTHÓ’qqT kÕ~Û+#·e …qqï Vü≤è<äj·T |üPs¡«ø£yÓTÆq Á|üj·T‘·ïeTT

nedüs¡eTT. ndü+|üPs¡í Vü≤è<äj·TeTT‘√ #j·TT Á|üj·T‘·ïeTT |òü*+#·<äT. eTqeTT

yê+∫+∫q Ä<äs¡ÙeTT $TqVü≤ eT] Ç‘·s¡ j˚T$Tj·TT Ä•+#·sê<äT. ñ

<ëVü≤s¡D>± Áù|eT e÷s¡ZeT+<äT Áù|eT nqTq~ eTTøÏÔøÏ e÷s¡ZeTì ‘·\∫q+‘·

ø±\eTT eTqeTT dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹ì bı+<ä ÒeTT. Áù|eT Áù|eTø=s¡πø (Love

- 248- - 249-

is For Love's Sake) nHÓ&ç dæ<ë∆+‘·eTT düs¡«»q $~‘·eTT. Ç~ Áù|eT e÷s¡ZeTTq

n‹eTTKýÓTÆq dæ<ë∆+‘·eTT. uÛÑ≈£îÔ\T |ü]|üPs¡íyÓTÆq X¯s¡D≤>∑‹ì bı+<äT≥≈£î

yê]øÏ á dæ<ë∆+‘·eTTqT #·÷|æ ªªe÷≈£î eTTøÏÔ ≈£L&É nedüs¡eTT Ò<äTµµ e÷≈£î

uÛÑøÏÔ e÷Á‘·y˚T ø±e˝…qTµµ nì yês¡T uÛ≤$+#·Tq≥T¢ #˚j·TT<äTs¡T. uÛÑ≈£îÔ\T

|üsêuÛÑøÏÔ ø=s¡¬ø’ ñ‘·ÔeTyÓTÆq Áù|eTqT n_Ûeè~∆ #˚düTø=qT≥ ø=s¡≈£î Áù|eTj˚T

ñ‘·ÔeTyÓTÆq<äì Á>∑Væ≤+∫, n+<äT düeTÁ>∑yÓTÆq ìwü‘√ qT+&ÉT≥≈£î eTTøÏÔ ø£+f…

Áù|eTj˚T $•wüºyÓTÆq~ nì yê]øÏ uÛÀ~Û+‘·Ts¡T. Ä Áù|eT‘√ |ü]|üPs¡í‘·

kÕ~Û+∫q#√ Äj·÷∫‘·eTT>± yÓ÷ø£åeTTqT bı+<äe#·TÃqT.

2) Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTq>± H˚$T? Bìì bı+<äT≥≈£î ‘·–q

nqTcÕ˜q $<Ûëqy˚T$T?

˙ jÓ T Tø £ ÿ ì»y Ó T Æq eT÷\‘ ·‘ · «eTTqT bı+< ä T≥j˚ T

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTqã&ÉTqT. Ç~ |üs¡eT dü‘· eTT jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í #Ó’‘·qéTTqT

bı+<äT≥ nsTT ñqï~. ys=ø£ $<ÛäeTTq $e]+#·e …qìq e´øÏÔ>∑‘· #Ó’‘·qéTT

$X¯« #Ó’‘·qéTT q+<äT ◊ø£éT>∑T≥ nqe#·TÃqT. |ü]|üPs¡í‘·«eTTqT

bı+<äT≥jT |ü]|üPs¡í $C≤„qeTTqT bı+<äT≥>± #Ó|üŒã&çq~. á |ü]|üPs¡í‘·«

eTHÓ&ç #Ó’‘·qéTT »qq eTs¡DeTT\T Òì<Ó’ HêeTs¡÷|üeTT\ j·T+<äìïÏ

j·T+<äT n+‘·s¡Z‘·eTT>± yÓ\j·TT#·TqïqT ìs¡+‘·s¡eTT e÷s¡TŒ\≈£î ÀqjÓT´&ç

uÛÖ‹ø£ $<ÛëqeTT #˚‘· Á|üuÛ≤$‘·eTT ø±≈£îqï~. X¯Øs¡eTT, Ç+Á~j·TeTT\T,

eTqdüT‡, ãT~∆, nVü≤+ø±s¡eTT nHÓ&ç |ü+#·ø√X¯eTT\T, Ä |üs¡eT dü‘· eTTqT

eTs¡T>∑T |üs¡#Ó&ç u≤Vü≤ýÓTÆq ‘Ós¡\T e÷Á‘·y˚T. Á|ü»\T á |üs¡eT dü‘· eTTqT

uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n˝≤¢, |üs¡ÁãVü≤à, >±&é, nVüQs¡eTC≤› nì |ü\T $<ÛäeTT\T>±

|æ\T‘·Ts¡T.

˙ j·T+<ä* |üX¯ó‘·«eTT qT+&ç |ü]|üPs¡í $ø±düeTT H=+~ e÷qe‘·«|ü⁄

\ø£åDeTT\qT n~Û>∑$T+∫, j·T+<äT nD–j·TTqï Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔì ãVæ≤s¡Z‘·

yÓTTqs¡TÃeTT. n+<äTø=s¡≈£î düeTÁ>∑yÓTÆq HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆ e\q bı+<Ó&ç Ä‘·à

ìÁ>∑Vü≤eTT, Ä‘·à $X‚¢wüD, Ä‘·à |ü$Á‘·‘·, @ø±Á>∑‘·, <Ûë´qeTT, ìwüÿfi¯+ø£

Áù|eT, ìkÕ«s¡∆ ùde, dü‘Yo\eTT, dü‘· yêø£Œ]bÕ\q e\q bı+<Ó&ç n+‘·s¡Z‘·

Vü≤è<äj·T |ü]X¯ó<ä∆‘· ÄeX¯ ø£eTT …’j·TTqï~. ÇÏº HÓ’‹ø£ \ø£åDeTT\ e\q á

jÓ÷>∑e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+#·e\dæj·TTqï~. Ç~jT ~e´‘·‘·«eTTqT ãVæ≤s¡Z‘·

yÓTTq¬sÃ&ç nqTcÕºq $<ÛëqeTT\T.

3) XÊÁkÕÔ <Ûä j·TqeTT e\q Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT H=+<äe#·TÃHê?

XÊÁkÕÔ <Û ä´j·TqeTT #˚dæq+‘· e÷Á‘·eTTqH˚ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT

bı+<ä ÒeTT. ˝ÖøÏø£eTT, n˝ÖøÏø£eTT\ eT<Ûä C≤„qeTT, nC≤„qeTT\ eT<Ûä ,

dü‘·éTT, ndü‘·éTT\ eT<Ûä´ >∑\ e´‘ê´düeTTqT Á>∑Væ≤+#·T≥≈£î ‘·–q

düTì•‘·yÓTÆq, Äs√>∑ e+‘·yÓTÆq yT<Û√ $ø±düeTT ì∫Ã |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|üeTTqT

Á>∑Væ≤+|ü #˚j·TT≥˝À XÊÁkÕÔ <Ûä j·TqeTT ‘√&ÉŒ&ÉTqT. ø±ì Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT,

yT<Û√ $C≤„qeTT ø£+f… ñqï‘·yÓTÆq~. e´øÏÔ‘·«eTT jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í |ü]D≤eTeTT

e\q bı+<Ó&ç n+‘·s¡Z‘· nqTuÛÑ÷‹j˚T Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTT.

4) eTq J$‘· >∑eTéTT Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTTqT bı+<äT≥ nsTT

ñ+&Ée …Hê? Òø£ eTs¡\ eTs¡\ »ìà+∫ e÷qe⁄\qT

ùd$+#·T≥j˚T >∑eTéTT>± qT+&Ée …Hê?

Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTT ø=s¡πø Á|üj·T‹ï+#·e\j·TTqT. eTqeTT á

dü+kÕs¡eTT˝À eTs¡\ »ìà+#· ≈£î+&ÉTq≥T¢ dæús¡yÓTÆq ìXÃj·TeTT‘√ ìs¡+‘·s¡eTT

Á|üj·T‹ï+#·e …qT. ø±ì eTqeTT »ìà+∫‹$T. ø±e⁄q n+<ä]ì ìcÕÿeT

uÛ≤eeTT‘√ ùd$+#·e …qT. eTs¡\ eTqeTT »ìà+∫q#√ Ä ìcÕÿeT ùdeqT

Ä#·]+#·T#·TH ñ+&Ée …qT. nq>± Ç~ |ü⁄qs¡®qà≈£î ø±s¡DeTì uÛ≤$+#·e\dæq

|üì Ò<äT.

Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡y˚T eTq >∑eTéTT. Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTTqT yê+∫+#·T≥

kÕ«s¡ úeTT>± uÛ≤$+#·sê<äT. Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTHÓ&ç •KsêÁ>∑eTTqT

#˚s¡Tø=qï|ü⁄Œ&ÉT ˙≈£î Ä‘·àj˚T düs¡«yê´|üÔyÓTÆ düs¡«Á‘ê ◊ø£ ‘·j˚T >√#·]+#·TqT.

n|ü⁄&ÉT ˙≈£î kÕ«s¡úeTHÓ&ç Á|üdüøÏÔj˚T Ò<äT. ø±ì ø=+<äs¡T eTVü‰‘·Tà\T Hê≈£î

yÓ÷ø£åeTT‘√ |üì Ò<äT. H˚qT dü<ë dü+ø°s¡Ôq ø=s¡¬ø’ eTs¡\ eTs¡\ »ìà+#Ó<äqT.

H˚qT |üs¡e÷‘·à‘√ @ø£‘·«eTT bı+<äe\dæq |üì˝Ò<äT. e÷qyê[øÏ eTs¡\

eTs¡\ »ìà+#Ó<äqT nì #Ó|æŒq e÷≥ ì»y˚T. ø±ì yê]ì |ü]øÏå+∫+∫q

‘·s¡Tyê‘·, yê] uÛÀ<äq\qT eTqeTT n+^ø£]+#·e\dæ j·TT+&ÉTqT. yês¡T

eTTeTT≈£åîe⁄\≈£î, Á|ü»\≈£î jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ ÄeX¯ ø£‘·qT >∑T]Ô+|üCÒdæ ÁX¯<ä∆‘√

nqTdü]+#·Tq≥T¢ #˚j·TT≥≈£î ø£ $<ÛëqeTTq≈£î #Ó+~q jÓ÷>∑eTTqT nìïÏ

ø£+fÒ ñ‘·ÔeTyÓTÆq<äì H=øÏÿ#Ó|ü⁄Œ<äTs¡T.

- 250- - 251-

@ ø±s¡ eTTHÓ’qqT kÕ~Û+#·e …qqï Vü≤è<äj·T|üPs¡«ø£yÓTÆq Á|üj·T‘·ïeTT

nedüs¡eTT. ndü+|üPs¡í Vü≤è<äj·TeTT‘√ #j·TT Á|üj·T‘·ïeTT |òü*+#·<äT. eTqeTT

yê+∫+∫q Ä<äs¡ÙeTT $TqVü‰ eT] Ç‘·s¡ y˚T$Tj·TT Ä•+#·sê<äT. ñ

<ëVü≤s¡D>± Áù|eT e÷s¡ZeT+<äT Áù|eT nqTq~ eTTøÏÔøÏ e÷s¡ZeTì ‘·\∫q+‘·

ø±\eTT eTqeTT dü+|üPs¡í X¯s¡D≤>∑‹ì bı+<ä ÒeTT. ªªÁù|eT Áù|eT ø=s¡πøµµ

(Love is for Love Sake) nHÓ&ç dæ<ë∆+‘·eTT düs¡«»q $~‘·eTT. Ç~ Áù|eT

e÷s¡ZeTTq n‹ eTTKýÓTÆq dæ<ë∆+‘·eTT. uÛÑ≈£îÔ\T |ü]|üPs¡íyÓTÆq X¯s¡D≤ >∑‹ì

bı+<äT≥≈£î yê]øÏ á dæ<ë›+‘·eTTqT #·÷|æ ªªe÷≈£î eTTøÏ Ô ≈£L&Ü

nedüs¡eTT Ò<äTµµ e÷≈£î uÛÑøÏÔ e÷Á‘·y˚T ø±e …qTµµ nì yês¡T uÛ≤$+#·Tq≥T¢

#˚j·TT<äTs¡T. uÛÑ≈£îÔ\T |üsêuÛÑøÏÔ ø=s¡¬ø’ ñ‘·ÔyÓTÆq Áù|eTqT n_Ûeè~∆ #˚düTø=qT≥

ø=s¡≈£î Áù|eTj˚T ñ‘·ÔeTyÓTÆq<äì Á>∑Væ≤+∫, n+<äT düeTÁ>∑yÓTÆq ìwüº‘√

qT+&ÉT≥≈£î eTTøÏÔ ø£+fÒ Áù|eTj˚T $•wüºyÓTÆq~ nì yê]øÏ uÛÀ~+‘·Ts¡T. Ä

Áù|eT‘√ |ü]|üPs¡í‘· kÕ~Û+∫q#√ Äj·÷∫‘·eTT>± yÓ÷ø£åeTTqT bı+<äe#·TÃqT.

5) Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡eTq>±H˚$T? <ëìì bı+<äT≥≈£î ‘·–q

nqTcÕºq $<Ûëqy˚T$T?

˙ jÓT Tø £ ÿ ì»y Ó T Æq eT÷\‘ ·‘ · «eTTqT bı+< ä T≥j˚T

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTqã&ÉTqT. Ç~ |üs¡eT dü‘· eTT jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í #Ó’‘·qéTTqT

bı+<äT≥ nsTT ñqï~. y˚s=ø£ $<ÛäeTTq $e]+#·e …qì e´øÏÔ>∑‘· #Ó’‘·qéTT

$X¯« #Ó’‘·qéTT q+<äT ◊ø£éT>∑T≥ nqe#·TÃqT. |ü]|üPs¡í‘·«eTTqT

bı+<äT≥j˚T |ü]|üPs¡í $C≤„qeTTqT bı+<äT≥>± #Ó|üŒã&çq~.

á |ü]|üPs¡í‘·« eTH˚&ç #Ó’‘·qéTT »qq eTs¡DeTT\T Òì<Ó’ HêeT

s¡÷|üeTT\ j·T+<äìïÏ j·T+<äT n+‘·s¡Z‘·eTT>± yÓ\j·TT#·TqïqT ìs¡+‘·s¡eTT

e÷s¡TŒ\≈£î ˝ÀqjÓT´&ç uÛÖ‹ø£ $<ÛëqeTT #˚‘· Á|üuÛ≤$‘·eTT ø±≈£îqï~.

X¯Øs¡eTT, Ç+Á~j·TeTT\T, eTqdüT‡, ãT~∆, nVü≤+ø±s¡eTT nHÓ&ç

|ü+#·ø√X¯eTT\T, Ä |üs¡eT dü‘· eTTqT eTs¡T>∑T |üs¡#Ó&ç u≤Vü≤ýÓTÆq ‘Ós¡\T

e÷Á‘·y˚T. Á|ü»\T á |üs¡eT dü‘· eTTqT uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n˝≤¢, |üs¡ÁãVü≤à, >±&é,

nVüQs¡eTC≤› nì |ü\T $<ÛäeTT\T>± |æ\T‘·Ts¡T.

˙ j·T+<ä* |üX¯ó‘·«eTT qT+&ç |ü]|üPs¡í $ø±düeTT H=+~ e÷qe‘·«|ü⁄

\ø£åDeTT\qT n~>∑$T+∫, ˙ j·T+<äT nD–j·TTqï Ä<Ûë´‹àø£ X¯øÏÔì

ãVæ≤s¡Z‘·yÓTTqs¡TÃeTT. n+<äT ø=s¡≈£î düeTÁ>∑yÓTÆq HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆ e\q bı+<Ó&ç

Ä‘·à ìÁ>∑Vü≤eTT, Ä‘·à $X‚¢wüD, Ä‘·à |ü$Á‘·‘·, @ø±Á>∑‘·, <Ûë´qeTT,

ìwüÿfi¯+ø£Áù|eT, ìkÕ«s¡ú ùde, dü‘Yo\eTT, dü‘· yêø£Œ]bÕ\q e\q bı+<Ó&ç

n+‘·s¡Z‘· Vü≤è<äj·T |ü]X¯ó<ä∆‘· ÄeX¯ ø£eTT …’ j·TTqï$. ÇÏº HÓ’‹ø£ \ø£åDeTT\

e\q á jÓ÷>∑ e÷s¡ZeTTq |üj·Tì+#·e\dæj·TTqï~. Ç~j˚T ˙ ~e´

‘·‘·«eTTqT ãVæ≤s¡Z‘·yÓTTq¬sÃ&ç nqTcÕºq $<ÛëqeTT\T.

2. düe÷~Û

düe÷~Ûj·Tq>± eTH√ yê≈£îÿ\≈£î n+<äì n+‘·s¡Z‘· ~yê´qTuÛÑ÷‹.

Ä eTVü≤‘·Ôs¡ nqTuÛÑeeTTqT e´ø£Ô |üs¡T#·T≥≈£î ‘·–q uÛ≤wü >±ì uÛ≤eeTT >±ì

˝Ò<äT. Ä dæú‹˝À Äq+<äeTT, dü+‘√wüeTT, Á|üXÊ+‘·‘· m˝…¢&É\ yÓ*¢$]dæ

j·TT+&ÉTqT. Ä dæú‹˝À düeTdüÔ dü+ø£\ŒeTT\T q•+∫ Á<äwüº≈£î <äèX¯ eTTq≈£î

uÛÒ<äeTT+&É<äT. Ç~ ø±s¡ ø±s¡D dü+ã+<ÛäeTT\≈£î nr‘·yÓTÆ j·TT+&ÉTqT. düe÷~Û

#Ó’‘·Hê´r‘· dæú‹. n~ uÛÑ>∑e+‘·Tì‘√ Òø£ |üs¡eT |ü⁄s¡Twüßì‘√ ◊ø£ eTT. Bìì

e´øÏÔ ‘·q≈£î ‘êqT nqTuÛÑ$+|üe\dæj·TTqï~. düe÷~Û j·T+<äT <Ûë´‘· ‘·q

e´øÏÔ‘·«eTTqT ø√˝ÀŒsTT |üs¡e÷‘·à‘√ ‘ê<Ûë‘·àéTT j·T>∑TqT. ø£s¡÷Œs¡eTT

ì|ü⁄Œ‘√ ˇø£Ï j·T>∑Tq≥T¢ <Ûë´‘· <Û´j·TeTT\T ˇø£Ï j·T>∑TqT. ˇø£ q~

eTVü‰kÕ>∑s¡eTT #s¡T #·+<äeTT Jyê‘·à |üs¡e÷‘·à‘√ #s¡TqT. nVü≤eTT eTqdüT‡

ø£]–q|ü⁄&ÉT á Äq+<äeTj·T ~e´ nqTuÛÑ÷‹ ø£\T>∑TqT. ‘Ó*$ ‘·≈£îÿe

yês¡T nH˚≈£î\T nqTø=qT$<ÛäeTTq düe÷~Û jÓTTø£ sê‹ e+Ï »&É dæú‹

ø±<äT. Ç~ @ø£‘·« ◊ø£éTT\ ~yê´qTuÛÑ÷‹. n~ Ç+Á~j·T ø£ø£å≈£î |üP]Ô

Äe\qTqï nqTuÛÑ÷‹. Á<äwüº <äèX¯ eTT @ø£eT>∑TqT. düe÷~Û dæú‹˝À yÓ÷øå±ìøÏ

u≤Vü≤édüTÔe⁄\T>±ì, n+‘·s¡«düTÔe⁄\T (n+‘·]+Á~j·TeTT\T) >±ì ‘Ó*j·Te⁄.

Ä˝À∫+#·T≥, Ä\øÏ+#·T≥, Á|òü÷DÏ+#·T≥, #·÷#·T≥ Ò<äT.

düe÷~ÛøÏ düVü‰ø±s¡T\T, nes√<ÛäeTT\T

ÁX¯<ä∆, eTH√<Ûës¡DX¯øÏÔ, <Ûë´qeTT, düà è‹, ÁãVü≤à#·s¡ eTT, Á|ü»„ Ç$

düe÷~Û ÁbÕ|æÔøÏ kÕ<ÛäqeTT\T. dü+X¯j·TeTT, Ä<Ûë´‹àø£ >∑s¡«eTT Ç$ düe÷~Û

ÁbÕ|æÔøÏ nes√<ÛäeTT\T. ì<äTs¡qT düe÷~Ûj·Tì ÁuÛÑeT|ü&É≈£îeTT. e÷qe⁄&ÉT

- 252- - 253-

düe÷~ÛqT+&ç ‹]– e∫Ãq|ü⁄&ÉT n‘·&ÉT |üs¡eT $C≤„qeTT‘√ uÛ≤dæ\T¢qT.

uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤eTT e÷Á‘·y˚T ìqTï n‘·T´‘·ÔeT nqTuÛÑ÷‹j·T>∑T düe÷~Û

kÕÁe÷»éTTq≈£î >=+b˛e>∑\<äT.

»&É düe÷~

‘·qTï ‘êqT bÕ‹ô|≥Tºø=qT Vü≤sƒ¡jÓ÷>∑eTT jÓTTø£ÿ düe÷~Ûì

»&Édüe÷~Ûj·T+<äTs¡T. n~ >±&ÛÉ ìÁ<ä e+Ï~. n‘·ìøÏ n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆq

~eĆ≤„qeTT j·TT+&É<äT. dü+kÕÿs¡eTT\T n‘·ì˝À <äVü≤qeTT #Ó+<äe⁄. n‘·ìøÏ

yÓ÷ø£åeTT ø£\T>∑C≤\<äT. |ü<ëàdüqeTTq, XÊ«düqT ã+~Û+∫, øö|”q <Ûë]jÓÆT

X¯Øs¡<Ûë´dü Ò≈£î+&É ø£<ä\ø£ ≈£Ls¡TÃ+&ÉT dæú‹ì düe÷~Û dæú‹j·Tì ø=+<ä]

j·T_ÛÁbÕj·TeTT. ÇÏº düe÷~Û À qTqïyê]øÏ |ü]düs¡ C≤„qeTT ≈£L&É j·TT+&É<äì

X¯Øs¡eTT˝À ø£‹Ô‘√ bı&ç∫q|üŒÏøÏ n‘·ìøÏ ‘Ó*j·T<äì kÕe÷qT´\

n_ÛÁbÕj·TeTT. Ç≥Te+Ï düe÷<ÛäT\T ≈£L&Ü j·TTqï$. UÒ#·s¡eTTÁ<ä, ≈£î+uÛÑø£

ÁbÕD≤j·÷eTeTT <ë«s¡ X¯Øs¡eTT˝À ìj·T$T‘·yÓTÆq #·Áø£eTT˝À ÁbÕDeTTqT

düú+_+|ü CÒdæq, ø=+‘·ø±\eTT es¡≈£î ÁbÕDeTT b˛sTTq≥T¢ X¯Øs¡eTT

|ü&çj·TT+&ÉTqT. ÇÏº düe÷<ÛäT\T $\Te Òì »&É düe÷<ÛäT\ì #Ó|üŒe#·TÃqT.

á dæú‹˝À |üPs¡« dü+kÕÿs¡eTT\T, eTH√eè‘·TÔ\T |üP]Ô>± q•+#·ã&É Ò<äT.

ÇÏº düe÷~Û dæú‹˝À miTπø j·TT+&É<äT. Ç≥Te+Ï düe÷~ÛqT+&ç ‹]–e∫Ãq

e´øÏÔ |üPs¡«|ü⁄ dü+kÕÿs¡eTT\‘√H˚ |üPs¡«|ü⁄ e´øÏÔ>±H˚ $T–*b˛e⁄qT. n‘·ìøÏ

ÁãVü‰àø±s¡eè‹Ô ñ<äsTT+#·<äT. Ç≥Te+Ï »&Édüe÷<ÛäT\T yÓ÷ø£åeTTqT

ø£*–+#· Òe⁄. ne÷j·T≈£î …’q Á|ü»\qT Ç≥Te+Ï düe÷<ÛäT\‘√ yÓ÷düeTT

#˚j·TT<äTs¡T.

#Ó’‘·q´ düe÷~Û

Ç~ »&Édüe÷~ÛøÏ |üP]Ô>± $s¡T<ä∆yÓTÆq~. á düe÷~Û À |ü]|üPs¡íyÓTÆq

ªªmiTø£µµ j·TT+&ÉTqT. |ü⁄qs¡®qà˝Ò<äT. Bì <ë«sê nr+Á~j·T C≤„qeTTqT

bı+<ä>∑\eTT. Ç+<äT˝À n$<ä , ø±eTeTT, Á‹$<Ûäø£s¡à\T C≤„Hê–ï˝À <ä>∑›yÓTÆ

e÷j·T‘Ós¡ ‘=\– düeTdüÔ dü+<Vü≤eTT\T ìeè‹Ô #Ó+<äTqT. |üPs¡« dü+kÕÿs¡eTT\T,

eè‘·TÔ\T düeT÷\eTT>± q•+#·TqT. á dæú‹˝À ˙e⁄ ìs¡“¤j·TyÓTÆq |ü]|üPs¡í

kÕ«‘·+Á‘·éTTqT $ø£\ŒeTT˝Òì ìX¯Ãj·TyÓTÆq eTqdüT‡qT bı+<ä>∑\e⁄.

ì‘·´ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\‘√ ≈£L&Ü á #Ó’‘·q´ dæú‹ HÓ˝ø=ì j·TT+&É>∑\<äT.

Vü≤è<äj·TkÕúqeTTq |ü]ywæ+∫j·TTqï Ä‘·à jÓTTø£ÿ ñ|üø£s¡eTT\T>± á XØs¡eTT

eTqdüT‡ ñ|üjÓ÷–+#·ã&ÉTqT.

l X¯+ø£sê#ês¡T´\T, l ø£èwüßí&ÉT, lsêeTT&ÉT e+Ï Ä‘·àC≤„qT\T

‘·eT HÓ’$T‹Ôø£ ø£s¡à\+<äT >∑÷&É Áu≤V”≤àdæú‹˝À qT+&ç ÇdüTeT+‘·HÓ’qqT

yÓ’<=\>∑ Ò<äT. ‘·q sê»´bÕ\q #˚j·TT#·Tqïq÷ »qø£ eTVü‰sêE Áu≤V”≤àdæú‹

qT+&ç yÓ’<=\>∑˝Ò<äT. n‘·ìì |üØøÏå+∫q|ü&ÉT á $T~∏˝≤q>∑s¡eTT

‘·>∑\ã&çq|üŒÏøÏ Hê≈£î qwüºyT$Tj·TT Ò<äT. Hê≈£î ‘·s¡>∑ì, q•+#·ì dü+|ü<ä>±

Hê Ä‘·à ø£\<äT nì #Óô|ŒqT. düe÷~Û dæú‘·T&Ó’q e´øÏÔ Á|ü»\+<ä]øÏ m\¢y˚fi¯ ≤

Áu≤V”≤àuÛ≤eeTT‘√ ùde #˚j·TT#·T+&ÉTqT. nÏº e´øÏÔøÏ mÏº |ü]dæú‹˝ÀqT

$ø£\ŒeTqTq~˝Ò<äT. yêdüÔeyÓTÆq düe÷~Û dæú‹˝À, <Ûë´qeTT j·TTqïfÒ¢

ì‘· ø£s¡à\j·T+<äT ≈£L&É #Ó’‘·qé+‘·yÓTÆ #·T´‹ s¡Væ≤‘·yÓTÆ j·TT+&ÉTqT. n~

e÷Á‘·y˚T düe÷~Û dæú‘·T&Ó’q yê] jÓTTø£ÿ n+‘·s¡Z‘· X¯øÏÔøÏ Ä‘·àC≤„qeTTq≈£î

^≥TsêsTT. n~ e÷Á‘·y˚T #Ó’‘·q´ düe÷~Û. eTT≈£îÿ eT÷dæø=ì n&Ée⁄\˝À,

ø=+&É>∑TVü‰\˝À #˚ôd&ç <Ûë´qeTT düe÷~Û ø±<äT. n~ <Ûë´Hêq+‘·s¡eTT

$ø£\ŒeTT #Ó+<äTqT. ì‘·à ø£s¡à\ j·T+<äT Ä #Ó’‘·qéTT ìØ«s¡ eT>∑TqT.

sê»jÓ÷– düe÷~Û

ãVæ≤s¡TàKyÓTÆq eTqdüT‡ Á|üø£è‹‘√ ‘ê<Ûë‘·à éTT #Ó+~ Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ

s¡÷|üeTT <ë\TÃqT. kÕ<Ûä≈£î&ÉT á düe÷~Û <ë«s¡ Á|üø£è‹ô|’ »j·TeTT bı+<äTqT.

á sê»jÓ÷>∑ $<Ûëq+˝À dü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û, ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û nì

¬s+&ÉT s¡ø£eTT\T>± #Ó|üŒe#·TÃqT.

1. dü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û :` Bì˝À dü+kÕÿs¡eTT\T Ç+ø£qT q•+#· Ò<äT.

2. ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~Û :` Bì˝À dü+kÕÿs¡eTT\ dü;Û»eTT\T>± q•+∫

‘=\–+#· ã&çq$.

3. dü;Û» düe÷~Û :` dü+Á|üC≤„‘· düe÷~ÛøÏ düe÷qeTT.

4. ìØ“» düe÷~Û :` ndü+Á|üC≤„‘· düe÷~ÛøÏ düe÷qeTT.

5. dü$ø£\Œ düe÷~Û :` Ç+<äT˝À C≤„ì, C≤„qeTT, CÒ„j·TeTT\ Á‹|ü⁄Ï ≈£L&ç

- 254- - 255-

∫‘Ó’Ôø±Á>∑‘· j·TTqï|ü&˚ á düe÷~Û kÕ<Ûä eT>∑TqT. Bìì dü+Á|üC≤„‘·

düe÷~Û‘√ ≈£L&É b˛\TÃ<äTs¡T. á dü$ø£\Œ düe÷~Û À eTqdüT‡ bÕøÏåø£eTT>∑

e÷Á‘·y˚T ìs√~+|üã&ÉTqT. dü+kÕÿs¡eTT\T <äVæ≤+|üã&Ée⁄. n+<äT#˚‘·

dü;Û»eTT nì ù|s¡T ≈£L&É ô|≥ºe#·TÃqT.

6. ndæà‘· düe÷~Û :` jÓ÷– ªªnVü≤+ ndæàµµ nq>± H˚qT ñHêïqT nì

uÛ≤$+#·TqT. ø±ãÏº Bìì ndæà‘· düe÷~Ûj·Tì |æ\T‘·Ts¡T eT]j·TT

düs¡«eT+<äT ªªnVü≤+ Ädæàµµ nìï+Ï À H˚qT Ä‘·àHÓ’ j·TTHêïqT nì

uÛ≤$+#·TqT. Bìì ªªuÛ≤e düe÷~Ûµµ j·Tì ≈£L&É j·T+<äTs¡T.

7. kÕq+<ä düe÷~Û :` Ç+<äT˝À s¡»düÔyÓ÷ $e]®‘·yÓTÆq kÕ‹«ø£yÓTÆq eTqdüT‡

ô|’qH˚ <Ûë´qeTT #˚dæq|ü⁄&ÉT n‘· +‘· Äq+<äeTTqT nqTuÛÑ$+‘·TeTT.

n+<äT#˚ Bìì kÕq+<ä düe÷~Ûj·Tìj·TT Òø£ ªªÄq+<äeTj·T düe÷~Ûµµ

j·Tì n+<äTs¡T.

8. <Ûäs¡ày˚T|òüT düe÷~Û :` Bì˝À jÓ÷– ñ‘·ÔeT kÕúsTTøÏ #Ó+~q ùd«#·ÃqT

bı+<ä>∑\&ÉT. yT|òüT qeTT\T Ïì e]¸+∫q≥T¢ á <Ûäs¡àyT|òüT düe÷~Û À

kÕ<Ûä≈£îìô|’ düs¡«dæ<äT∆\T, düs¡«X≈£îÔ\T düs¡«»„‘· yÓ<ä»\¢ã&ÉTqT. n+<äT#‘·

á düe÷~Ûì <Ûäs¡àeTTqT e]¸+#·T yT|òüTeTT‘√ b˛\Ãã&çq~. á düe÷~Û À

jÓ÷– uÛÑ>∑e+‘·Tì jÓTTø£ÿ düs¡«yê´|üø£‘·qT Á>∑Væ≤+∫ nqTuÛÑ$+#·TqT.

9. dü$‘·s¡ÿ düe÷~Û :` Ç~ ‘·s¡ÿã<ä∆yÓTÆq $<ÛëqeTT‘√ ≈£L&çq~. á

düe÷~Û˝À eTqdüT‡ <Û˚´j·TeTT jÓTTø£ÿ dü«\Œ C≤„qeTTqT e÷Á‘·y˚T

bı+<äTqT. á düe÷~Û À X¯ã›, ns¡ú, C≤„qeTT\T dü$T[‘·yÓTÆ j·TT+&ÉTqT.

ñ<ëVü≤s¡DeTT>± 1. Äe⁄\HÓ&ç X¯ã›eTT 2. Äe⁄ jÓTTø£ÿ s¡÷|üeTT 3.

Äe⁄ jÓTTø£ÿ ns¡úC≤„qeTT á Á‹|ü⁄Ï‘√ ≈£L&çq C≤„qeTT e÷Á‘·y˚T

j·TT+&ÉTqT.

10. ì]«‘·s¡ÿ düe÷~Û :` <˚X¯ø±\eTT\ #˚‘· |ü]$T‘·eTT ø±ì dü÷ø£ åà

uÛÑ÷‘·eTT\ô|’ <Ûë´ì+∫q|ü⁄&ÉT <˚X¯ ø±˝≤r‘·yÓTÆq ì]«‘·s¡ÿ düe÷~Û dæú‹

‘·s¡ÿeTTq≈£î ùV≤‘·Te⁄q≈£î nr‘·yÓTÆ yÓ\j·TTqT. n~ e÷Á‘·y˚T ñqï‘·

kÕúsTTøÏ #Ó+~q düe÷~Û.

11. dü$#ês¡ düe÷~Û :` <˚X¯ø±\ |ü]dæú‘·T\≈£î ˝ÀHÓ’q dü÷ø£åà‘·HêàÁ‘·\ô|’

<Ûë´ì+#·Tq|ü⁄&ÉT $y˚#·q‘√ ≈£L&çq dü$#ês¡ düe÷~Ûì bı+<ä>∑\eTT.

Ç~ dü$‘·s¡ÿ, ì]«‘·s¡ÿ düe÷~Û ø£+f… dü÷ø£åàyÓTÆq~.

12. ì]«#ês¡ düe÷~Û :` ‘·HêàÁ‘·\q>± dü÷ø£åà uÛÑ÷‘·eTT\T. á ‘·HêàÁ‘·\

jÓTTø£ÿ |ü+Nø£s¡D #˚‘· |ü+#·uÛÑ÷‘·eTT\T yÓ\Te&çq$. á düe÷~Û À

‘·HêàÁ‘·\ C≤„qeTT bı+~ yêÏô|’ Ä~Ûø£ ‘· H=+<äT<äTeTT. eT÷\Á|üø£è‹

jÓTTø£ÿ n‘·T´qï‘· C≤„qeTTqT Á|ü‘· ø£åeTT>± Á>∑Væ≤+‘·TeTT.

13. C≤„q düe÷~Û :` Bì˝À kÕ<Ûä≈£î&ÉT |üs¡ÁãVü≤à˝À @ø£‘·«eTT bı+<ä>∑\

C≤„qeTTqT ø£*–j·TT+&ÉTqT. ‘·q ÁbÕs¡ã∆eTT qqTdü]+∫, ‘·q ø£s¡à

Á|üøå±fi¯q ø=s¡¬ø’ eéVü‰s¡eTTqT Äù|øÏå+#·TqT. eÁ&É+– ‘·q |üìeTT≥¢qT

ñ|üjÓ÷–+#·Tq≥T¢ C≤„q düe÷~Û ÀqTqïyê&ÉT ‘·q eTqdüT‡qT, XØs¡eTTqT

ñ|üjÓ÷–+∫ ø£s¡àqT ìs¡÷à*+#·TqT. á düs¡«»>∑‘·TÔqT ‘·qj·T+< >±+∫

eéVü≤]+#·TqT. á Á|ü|ü+#·eTTqT ‘·q #·s¡à #·≈£åîe⁄\‘√ >±ø£ C≤„q

H˚Á‘·eTT\‘√ MøÏå+#·TqT. á ÁbÕ|ü+∫ø£ eéVü‰s¡eTT\˝À Mì <äèwæì

Á>∑Væ≤+#·T≥, kÕ<Ûës¡D e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ ãT~∆øÏ <äTÁsêZVü≤éTT. Ç+<äT˝À

Äq+<ëqTuÛÑ÷‹ m≈£îÿe>± qT+&ÉTqT. eTTKéTT>± á C≤„q düe÷~Û

dæú‹ $wüj·T X¯Sq´‘·«eTT.

14. ì]«≈£\Œ düe÷~Û :` Ç~ ñ‘·ÔyÓ÷‘·ÔyÓTÆq düe÷~Û. $y˚ø£ U≤´‹ (Á|üø£è‹

|ü⁄s¡Twüß\≈£î dü+ã+~Û+∫q) ‘·s¡Tyê‘· á düe÷~Ûì bı+<ä>∑\e⁄. á

düe÷~Û‘√ ˙˝ÀqTqï dü+kÕÿs¡eTT\ìïj·TT C≤„Hê–ï˝À <ä>∑›yÓTÆb˛e⁄qT.

á düe÷~Û <ë«s¡ ¬ø’e\éTTqT Òø£ |üPs¡í kÕ«‘·+Á‘· eTTqT bı+<ä>∑\e⁄.

ÇÏºdæú‹ jÓ÷>±uÛ≤´düeTTq≈£î |üsêø±wüº á dæú‹˝À neTs¡yÓTÆq XÊ+‹ì

|üPs¡í C≤„qeTTqT bı+<ä>∑\e⁄. ÇÏº dæú‹˝À eTH√>√#·s¡yÓTÆq ø±\eTTqT

XÊX¯«‘·‘·«eTT #˚‘· n‹Áø£$T+#·>∑\eTT. á düe÷~Û˝À Á‹|ü⁄Ï>±ì,

Ä˝À#·q>±ì Ò<äT. á düe÷~Û e÷Á‘·y˚T »qq eTs¡D #·Áø£eTT\ qT+&ç

‘·|æŒ+∫ ñ‘·ÔeT C≤„qeTTqT Äq+<äeTTqT ø£\T>∑CÒj·TTqT. |ü]|üPs¡íyÓTÆq

∫‘·Ôeè‹Ôì ìs√<ÛäeTT Òø£ eTH√ìÁ>∑Vü≤eTT j·TTqï|ü&ÉT e÷Á‘·yT ì]«ø£\Œ

düe÷~Ûì |ü&Éj·T kÕ<Ûä eT>∑TqT. á düe÷~Û ø£åD<Ûäs¡ÙqeTT >±ø£ ˙e⁄

dü+|üPs¡íeTT>∑ düTÁ|ü‹wüßº&Ée⁄ ø±e …qT. n|ü⁄&ÉT e÷Á‘·yT |ü⁄qs¡®qà ;»eTT

- 256- - 257-

|üP]Ô>± <ä>∑›eT>∑TqT. á »qàj·T+<˚ ˙e⁄ dü<√éTTøÏÔì bı+<äT<äe⁄

eT]j·TT neTè‘·‘·«eTTqT |üs¡eT$C≤„qeTTqT, ì‘ê´q+<äeTTqT

nqTuÛÑ$+‘·Te⁄. á düe÷~Û j·T+<äT ‘êqT |üP]Ô>± Á|üø£è‹ qT+&ç,

Á|üø£è‹ ø±s¡éTT\ qT+&ç y˚s¡T #˚düTø=qTqT. eTqdüT‡, ãT~∆,

Ç+Á~j·TeTT\T, |üP]Ô>± |üì#˚j·TT≥ e÷qTqT. Bì˝À X¯ã›eTT>±ì,

düŒs¡Ù>±ì, s¡÷|üeTT >±ì ˝Ò<äT. >∑TDeTT\T ‘·eT edüTÔ uÛÀ>∑eTTqT

H˚s¡y˚s¡TÃø=ì, Ç|ü&ÉT |üì#˚j·TT≥ |üP]Ô>± e÷ìy˚j·TTqT. ˙ø£+‘·≥

düs¡«»„‘·j·TTqT ø£\T>∑TqT. @ø£ø±\eTTq nìïÏì ‘Ó\TdüTø√>∑\e⁄. ø±\

<XeTT\≈£î nr‘·T&Ée>∑T<äTe⁄. á dæú‹ ‘·s¡+>∑eTT Òì düeTTÁ<äeTT e+Ï~.

á düe÷~Û dæú‹ nqTuÛÑ÷‹ n<äT“¤‘·yÓTÆq~, eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq~. á ì]«ø£\Œ

düe÷~Û À jÓ÷– ø£qT\T Ò≈£î+&É <ä]Ù+#·TqT. Hê\Tø£ Ò≈£î+&É s¡÷∫

#·÷#·TqT. #Óe⁄\T Ò≈£î+&É $qTqT. eTT≈£îÿ Ò≈£î+&É yêdüq p#·TqT.

#·s¡àeTT ˝Ò≈£î+&É düŒ]Ù+#·TqT. Bìì sTT≥T¢ e]í+‘·Ts¡T. n+<ÛäT&ÉT

eTT‘· eTTq≈£î s¡∑+Á<ÛäeTT CÒôdqT. Áy˚fi¯ó¢ Òì yê&ÉT Bì >∑T+&Ü <ës¡eTT

>∑T#ÓÃqT, yÓT&É Òìyê&ÉT <ëìì <Ûä]+#ÓqT. õVü≤« Òì yê&ÉT <ëìì

Á|üX¯+dæ+#ÓqT.

15. $X¯«#Ó’‘·q´ düe÷~Û :` á düe÷~Û kÕ<Ûä≈£îì J$‘·eTTq≈£î düeTÁ>∑yÓTÆq

$y#·qqT ø£*–+#·TqT. á #Ó’‘·Hê´qTuÛÑ÷‹˝À jÓ÷– Á|ü|ü+#êqTuÛÑ÷‹˝À

ndüeTÁ>∑yÓTÆq XøÏÔ>±ì »&É |ü<ës¡∆eTT>±ì @~ Ò<äì düs¡«Á‘· C≤„q|üPs¡íeTì

Á>∑Væ≤+#·TqT. Ç+<äT˝À jÓ÷– $X¯«yê´|üÔyÓTÆ $X¯«y˚T ‘êq>∑TqT. ~e´

<äèwæºì bı+~ nes¡í j·TyÓTÆq nr‘·yÓTÆq Äq+<äeTTqT bı+<äTqT.

3. Je |üs¡e÷‘Óàø£éTT

Ä‘·à≈£î Je‘·«yÓT≥T¢ e#ÓÃqT...

˙e⁄ dü«‘· : Ä‘·à dü«s¡÷|ü⁄&Éqì ‘Ó*dæ ø£qTã&Ó&ÉT |ü<ës¡∆eTT\ìïj·TT

Ä‘˚àj·Tì uÛ≤$+∫q#√ Jyê‘Ó’àø£ eTT ‘êH˚ j·T>∑TqT. Ä‘·à j·T+<äT+&Ó&ÉT

uÛ Ò<äeTT j·TTbÕ~Û ø£è‘·eTì <Ó*dæq|ü⁄&ÉT ì»düe÷~Ûj·T+<äT Ä‘·à

‘·‘Ó’«ø£ eT>∑TqT. Ä‘·àuÛÒ<äeTT ø£\ŒHêe÷Á‘·yÓTÆq~. Ä‘êàHê‘·à $#ês¡eTT e\q

|üs¡e÷q+<äeTTqT u§+<äT<äTe⁄. yÓTT<ä≥ y |üs¡ÁãVü≤àeTT>± qT+&ç ÁuÛÑeTe\q

Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqT ø£*Œ+∫‹ì. ÁuÛÑeT $&ç∫q y˚ Ä‘·àe⁄. ø£ Ä‘·à

j·TTbÕ~ eX¯eTTq sTT<ä›s¡T>± ø£qã&ç e÷j·÷bÕX¯ ã+~Û‘·yÓTÆ j·TTqï~.

$#ê]+∫q ‘êH=ø£ÿ&˚j·TTHêï&ÉT. Nø£Ï À q&ç#˚ e÷qe⁄&ÉT Á‘ê&ÉTqT #·÷∫

düs¡ŒeTì uÛ≤$+∫ uÛÑj·TeTTH=+~ ‹]– <ëì düMT|üeTTq≈£î uÀsTT $#ê]+|ü

ì~ düs¡ŒeTT ø±<äT Á‘ê&j·Tì ‘Ó*j·TTq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·« ÁuÛÑeTj·TTqï~.

≈£îeTà] eTÏº‘√ nH˚ø£ bÕÁ‘·\T CÒdæ yêÏøÏ Ç~ ≈£î+&É, eTT+‘·, <äT‘·Ô, eT÷‘·,

>∑T]–, >∑÷q j·Tì nH˚ø£ ù|s¡T¢ ô|ÏºqqT edüTÔ‘·: n<ä+‘·j·TT eTÏºj˚T ø±ì

y˚s¡T Ò<äT. n<˚ Ø‹ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. ˇø£ Á‘√e yÓ+ã&ç q&ç#Ó&ç

e´øÏÔ Á|üø±•+#Ó&ç X¯óøÏÔø£qT #·÷∫ yÓ+&çj·Tì uÛ≤$+∫ düMT|üeTTq≈£î uÀsTT

$#ê]+∫ #·÷&É>± X¯óøÏ Ôj˚T (eTT‘·éTT) j·T>∑Tq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT

Je‘·«eTTqï~. ã+>±s¡eTT‘√ s¡ø£s¡ø±\ ÄuÛÑs¡DeTT\T #˚dæ yêÏøÏ $$<Ûä

HêeTeTT\T ô|ÏºqqT, $#ê]+∫ düs¡«eTT ã+>±s¡y˚T nsTTq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT

Je‘·«eTTqï~. ø£\Væ≤+#·T#·T+&Ó&ç ã+<ÛäT <ä«j·TT\≈£î MT jÓTTø£ÿ <ëj·÷~

eTs¡DÏ+#Óqì #Ó|æŒq ‘·ø£åDy˚T yês¡T ø£\Vü≤eTTqT $&ç∫ ‘êeTT dü÷‘·≈£î\ì

‘Ó*dæj·TT+<äTs¡T eT]j·TT $#ê]+#·>± n~ j·Tã<ä›yÓTÆq ‘êeTT X¯ó<äT›\eTì

uÛ≤$+#·Tq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. e&É¢yê&ÉT ø£f…º‘√ s¡ø£s¡ø±\

∫Á‘·eTT\qT CÒdæ yêÏøÏ @qT>∑T, >∑Ti¿eTT, m<äT› yÓTT<ä …’q HêeTeTT\ô|ÏºqqT

$#ê]+∫q|ü⁄&ÉT n$ j·Tìïj·TT ø£f…ºy j·T>∑Tq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~.

ø£eTà]yê&ÉT ÇqTeTT q+<äT dü÷~, <äãT“&É+, ø£‘ÓÔs¡, ø=&Ée* yÓTT<ä\>∑T

edüTÔe⁄\qT CÒdæqqT $#ês¡eTT e\q n$ j·Tìïj·TT ÇqTeT>∑Tq≥T¢

Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~.

Nø£Ï j·T+<äT uÀjÓT&ç |ü⁄s¡Twüß&ÉT kÕúDTe⁄qT (ø£<ä\ì Äø±s¡eTT) p∫

#√s¡T&Éì uÛÑj·TeTT C…+~ düMT|üeTTq≈£î uÀsTT $#ê]+∫q ì»eTT

<Ó*j·TTq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. »\eTTq+<äT, n\\T, qTs¡T>∑T\T,

ãT>∑Z\T ø£qã&ÉTq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. ¬s’\T˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç

Á|üj·÷DeTT CÒj·TTq|ü⁄&ÉT Çs¡TyÓ’|ü⁄\ qT+& #Ó≥T¢ yÓ+≥e#·TÃq≥T¢ ø£qã&ÉTØ‹

Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. |ü#·Ãø±yÓTs¡¢ s√–øÏ düs¡«|ü<ës¡úeTT\T |ü#·Ães¡íyÓTÆ

ø£qã&ÉTq≥T¢ Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. |æ‘·Ôs√–øÏ »>∑‘ÓÔ ‹s¡T>∑Tq≥T¢

Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«eTTqï~. u≤\Ts¡T Vü≤düÔeTTq ø=]$ ø£f…ºqT |üÏº Á‹|æŒq

#·Áø±ø±s¡eT>∑Tq≥T¢, <ä÷s¡eTTq qTqï |òüTqyÓTÆq |üs¡«‘·eTT ∫qï~>±

- 258- - 259-

ø£qã&ÉTq≥T¢ dü÷ø£åàeTT>± Áyêdæq j·Tø£ås¡eTT\T uÛÑ÷‘·<ä›eTT e\q >=|üŒyÓ’

ø£qã&ÉTq≥T¢, m+&Ée÷e⁄\Tqï düú\eTTq ÁuÛ≤+‹ ø£\T>∑TØ‹, n–ï e\q

yÓ&É*q ø£DeTT\TqT s¡‘·ïeTT\ì uÛ≤$+#·Tq≥T¢, |ü‘·ø£ eT+<äT #˚s¡Ãã&çq

s¡‘·ïeTTqT p∫ j·T–ï ø£DeTì ‘Ó*j·TTq≥T¢. ˇø£ e´øÏÔ ‘·qj·T÷] |ü•ÃeT

~X≈£î yÓ&É* Äj·T÷] |üPs¡«~πøÿ |ü•ÃeTeTì ‘Ó*j·TTq≥T¢, dü÷s¡ s¡•Ùj·T+<äT

|ü<äTHÓ’q XÁdüÔeTTqT ãÏºq <ëì Á|üø±XeTTqT p∫ j·T–ïj·Tì uÛ≤$+∫q≥T¢,

n<ä›eTT˝À ‘·q Á|ü‹_+ãeTTqT p∫ eT]jÓTTø£&ÉTHêï&Éì uÛ≤$+#·Tq≥T¢,

yÓ\T>∑Tq ‘·q &ÉqT p∫ uÛÑ÷‘·eTì ;Û‹ u§+<äTq≥T¢, ãTs¡<äj·T+<äT ã&çq

jÓTs¡T|ü⁄ sê‹ì p∫ ø£qø£eTì uÛ≤$+#·Tq≥T¢, Ä‘·àj·T+<äT Je‘·«ÁuÛ≤+‹

j·TTqï~. ø£qã&Ó&ç |ü<ës¡úeTT\ìïj·TT nã<ä›eTì qeTTàeTT. Çeìïj·TT

ÁuÛÑeTe\q >√#·]+#·T#·Tqï$.

>√<äTeT\ e\q ãVüQ$<ÛäeTT\ uÛÑø£å |ü<ës¡úeTT\T j·T>∑Tq≥T¢ ÁãVü≤àeTT

e\qH˚ Ç$ j·Tìïj·TT »ì+#·T#·Tqï$. düs¡«eTT ÁãVü≤àeTj·TyÓTÆ j·TTqï~.

ˇø£ n–ï ø£DeTT e\q yÓ<äTs¡T eqeTT ø±\Tq|ü⁄&ÉT ∫≥ |ü≥ X¯ã›eTTqT,

n–ïj·TT, <Ûä÷eTeTT, ø£DeTT\T yÓTT<ä …’q$ ø£qã&ÉTq≥T¢ Ä‘·àj˚T sêsTT,

eTqTï yÓTT<ä …’q »>∑Á<ä÷|üeTT‘√ ø£qã&ÉT#·THêï&ÉT. bÕ Ò ô|s¡T>∑T, yÓqï,

HÓsTT´ n>∑Tq≥T¢ ÁãVü≤ày˚T düs¡«HêeT s¡÷|üyÓTÆq<äì ‘Ó*j·TTeTT.

>∑DÏ‘· XÊÁdüÔ eT+<äT ø£≥e dü+K´ e\q ø√≤¢~ dü+K´ …≥T¢ eè~∆j·T>∑TH√

nfÒ¢ ÁãVü≤àeTT, düø£\ |ü<ës¡úyÓTÆ j·TTqï~. ø£ B|üeTT e\q j·THø£ B|üeTT\T

ø£\T>∑Tq≥T¢ ˇø£ ÁãVü≤ày˚T ÁãVü≤à+&É s¡÷|üyÓTÆq~. z+ø±s¡ s¡÷|üeT>∑T jÓTTø£

nø£ås¡eTT e\q nìï uÛ≤wü\ j·Tø£ås¡eTT\T ø£*–q≥T¢, #Ós¡T≈£î e\q u…\¢eTT,

#·¬øÿs¡ yÓTT<ä …’q$ ø£\T>∑Tq≥T¢ ˇø£Ï>±qT+&Ó&ÉT y˚T|òüTeTT e\q yÓTs¡T|ü⁄,

j·TTs¡TeTT, |æ&ÉT>∑T, es¡eTT yÓTT<ä …’q$ j·Tìïj·TT ø£\T>∑Tq≥T¢, ø£f… eT>∑ZeTT

e\q Ns¡\T, |ü+#Ó\T, eÁdüÔeTT yÓTT<ä\>∑Tq$ e#·TÃq≥T¢, eèø£åeTT jÓTTø£fÒ

j·TT+&ç ø=eTà\T, y˚s¡T¢, Ä≈£î\T, |üPe⁄\T, ø±j·T\T, |ü+&ÉT¢ yÓTT<ä …’qì y¬s’

ø£q&ÉTq≥T¢ n~ |üs¡edüTÔe⁄ ˇø£ÿÏj˚T, düTs¡, qs¡, ÁøÏ$T, ø°≥ø£, K>∑, |üs¡«‘·,

kÕ>∑s¡, ‘·s¡T, \‘ê~ HêHê$<Ûä »>∑Á<ä÷|üeTT‘√ ø£qã&ÉT#·Tqï~ eT]j·TT

ø=ìï »\|üP]‘· | ò ü T≥eTT\+<äT ˇø£f … Æq #·+Á< ä_+ãeTT nìï

≈£î+uÛÑeTT\+<äTqT jÓT≥T¢ ø£qã&ÉTH√ j·T<Ø‹>± Ä‘·à düs¡«|ü<ës¡úeTT \+<äTqT

yê´|æ+∫ j·TTHêï&ÉT. ˇø£fÒ CÀ´‹ >√&É j·T+<äT+∫q nH˚ø£ <äs¡ŒDeTT

\+<äT nHø£ CÀ´‘·T\T>± ø£qã&ÉTq≥T¢ Ä‘·à düø£\ <Vü≤eTT\+<äTqT yê´|æ+∫

j·TTHêï&ÉT. >√&É MT<ä j·T+<äT+∫q B|üeTT À|ü\ yÓ\T|ü\ Á|üø±•+#·Tq≥T¢

Ä‘·à dü«s¡÷|üeTT düø£\ ÁãVü‰à+&ÉeTT\ jÓTTø£ÿ n+‘·sê“¤>∑eTT \+<äT yê´|æ+∫

Á|üø±•+#·T#·Tqï~. á Á|üø±s¡eTT>± Ä‘·à e÷jÓ÷bÕ~Û e\q ø=ìï $<ÛäeTT\‘√

ø£qã&ÉT#·T+&É>±, H˚qT Je⁄&ÉqqT≥ j·TTbÕ~ ø£*Œ‘·eTìj˚T ‘Ó*j·TTeTT.

edüTÔ‘·: y˚ |üs¡e÷‘·Tà&Ée⁄. |üs¡edüTÔyÓ#·Ã≥ j·TTqï<äH˚~ X¯+ø£ ø£fi¯+ø£eTTqT

$&ÉTe⁄eTT. Ä‘·à düs¡«yê´|ü≈£î&ÉT. Ä‘·à Òì |ü<ës¡úyT Ò<äT. Ä‘êàHê‘·à $#ês¡eTT

e\q <äèX¯ |ü<ës¡úeTT\ìïj·TT qD– ˙y˚ |üs¡e÷‘·àj·Tì dæ<ä›eT>∑T#·Tqï~.

‘=‘·TÔjÓTTø£ÿ düÔq´bÕqeTT CÒdæ ô|]–q sê» |ü⁄Á‘·T&ÉT ‘êqT <ëd” |ü⁄Á‘·T&ÉT

>±&ÉT, sê» |ü⁄Á‘·T+&Éì #Ó|æŒq yê&ÉT yÓTT<äÏ uÛ≤eqqT $&ç∫ sê» |ü⁄Á‘·T&Éqì

‘Ó*j·TTq≥T¢, e÷jÓ÷bÕ~ e\q Ä‘·à Je⁄+&Éì uÛ≤$+∫qqT, dü<äTZs¡Te⁄\

jÓTTø£ÿ ø£è|üe\q ‘·q j·T<ës¡ú dü«s¡÷|üeTTqT ‘Ó*j·TT#·THêï&ÉT. ≈£îø£ÿ jÓTTø£ÿ

düÔq´bÕqeTT #˚dæq |ü⁄* ≈£îø£ÿ j·T>∑THê. n<˚Ø‹>± nC≤„qeTT e\q ÁuÛ≤+‹

u§+~ ‘êqT Je⁄&ÉqTq|ü⁄&ÉT dü<äTZs¡Te⁄ Mì dü+X¯j·TeTTqT bı>=Ïº j·T<ës¡ú

dü«s¡÷|üeTTqT p|ü⁄qT. ÁuÛÑeTs¡eTT ¬s+&Ée ø°≥ø£eTTqT ‘·qØ‹>± H˚≥T¢

#˚dæø=qT#·Tqï<√ nfÒ¢ |üs¡ÁãVü≤à <Ûë´qeTT ‘·q e …H˚ CÒdæø=qT#·Tqï~. á

ø±s¡DeTTq |üPs¡«eT+<äT |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß\T, ãTTwüß\T, dü<ë C≤„qeTTqT u§+~

‘êy˚T ÁãVü≤àeTì <Ó*dæ dü+kÕs¡bÕX¯eTTqT Vü≤]+∫ |üs¡e÷q+<äeTT‘√

qT+&ç]. yê¬se«s¡q>± Hês¡<äT&ÉT, edæwüß˜&ÉT, nÁ‹, düqø£düq+<äHê<äT\T,

s√eTXó&ÉT, <äTsê«düT&ÉT, ‘·èD_+<äTe⁄, e÷s¡ÿ+&j·TT&ÉT, n>∑düTÔ &ÉT, ø£s¡›eTT&ÉT,

ø£|æ\T&ÉT, q+~πøX«s¡T&ÉT, j·÷»„yê\Tÿ´&ÉT, eTØ∫, dæ+<ÛäTs¡T&ÉT, <ä‘êÔÁ‘j·TT&ÉT,

X¯ã], >ö‘·eTT&ÉT, ø£DT«&ÉT, |üsêX¯s¡T&ÉT, ãèVü≤düŒ‹, X¯óÁ≈£î&ÉT, |ü⁄\düTÔ &ÉT

yÓTT<ä …’q yês¡+<äs¡T ÁãVü≤ày˚T ‘êeTì ∫+‹+∫, Ä |üs¡ÁãVü≤à s¡÷|üeTT …’].

ø£qTø£ MTs¡TqT Ä |üs¡ÁãVü≤àeTTqT õ+‹+∫ ÁãVü≤ày˚T j·T>∑TeTT.

e÷j·TqT <ä÷Øø£]+∫ ñbÕ~ì Á‘√dæ Ä‘êàHê‘·à $#ês¡eTT e\q Je⁄&

|üs¡e÷‘·àj·Tì uÛ≤$+#·+&ç. Ç~j˚T dü<äTZs¡Te⁄ jÓTTø£ÿ dü<äT|ü<˚X¯eTT.

- 260- - 261-

|ü+&ÉT>∑\ dü+<äs¡“¤+>± dü+ã+~Û‘· <˚e‘·\qT Ä <˚e‘·\

1. ;Û»eT+Á‘·+,

2. >±j·TÁ‹ eT+Á‘·+,

3. eTVü‰eT+Á‘·+\qT |ü]ƒdü÷Ô....

Á|ü‹ eT÷&ÉT eT+Á‘·eTT\≈£î ø£ |ü⁄cÕŒìï y˚dü÷Ô 108 |ü⁄cÕŒ\‘√

|üPõ+#·T≥ e\q eTq≈£î Á‹ø£s¡D X¯ó~› \_ÛdüTÔ+~.

<e‘·\ Á‹ eT+Á‘ê\ $esê\T ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqã&çHêsTT.

1. ñ>±~ |üs¡«~qeTT Äsê<Ûä <Ó’eeTT (ø±[e÷‘·) #Ó’Á‘· X¯ó<ä∆ bÕ&É $T

;»eT+Á‘·eTT : z+ l ø±[ø±j·÷sTT qeT:

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ ø±[ø±j·÷sTT#· $<äàùV≤ ˆ düàXÊq

yêdæHê´sTTBÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï n|òüTÀs¡ Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü´l #·+&û dü|üÔX¯r Á|ü<∏äeT #·]Á‘·dü´ ˆ

ÁãVü≤àãTTwæ: >±j·TÁr #·+<ä: ˆ l eTVü‰ø±∞ <˚e‘ê ˆ Áø°+ ;»+ ˆ

n–ïdü‡‘·«+ ˆ <Ûäsêàπsú »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆ

2. lsêeTTì |üP» (lsêeT qe$T) #Ó’Á‘· X¯ó<ä› qe$T

;» eT+Á‘·eTT : z+ lsêeT X¯s¡D+ eTeT'

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ <äX¯s¡<∏ëj·T $<äàùV≤ d”‘ê e\¢uÛ≤j·T BÛeTVæ≤

ˆ ‘·H√ï sêeT Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü l sêeT#·+Á<ä ncÕºø£ås¡ eTVü‰ eT+Á‘·dü ,

ÁãVü≤àãTTwæ, >±j·TÁ‹ #·+<ä:, l+ ;»+, eTqdt X¯øÏÔ:,

lsêy˚T‹ ø°\ø£+, eTe÷;Ûwüº Á|”‘· πsú »ù| $ìjÓ÷>∑:ˆˆ

3. l Ä+»H˚j·T |üP» ( l Vü≤qTe÷Hé »j·T+‹) #Ó’Á‘· X¯ó<ä∆ bÂs¡í$T

;» eT+Á‘·eTT : z+ l Vü≤qTeT‘˚ qeT:

>±j·TÁr eT+Á‘·eTT : z+ Ä+»H˚j·÷j·T $<äàùV≤ ˆ yêj·TT|ü⁄Á‘êj·T

BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï Vü≤qTe÷Hé Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü´l dü«bÕï+»H˚j·T eTVü‰ eT+Á‘·dü´ ˆ

ãVü≤àãTTwæ, >±j·TÁ‹ #·+<ä: ˆ z+ ;»+, kÕ«Vü‰ X¯øÏÔ: ˆ

ÁV”≤+ ø°\ø£+ eTeTdü«|üï l Vü≤qTeT<›e‘ê Á|ükÕ<˚q ˆ

ø±\Á‘·j·T uÛÑ÷‘· uÛÑ$wü ‘Y es¡Ôe÷H˚q dæ<ä πsú »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

4. l Ms¡ÁãùV≤à+Á<ä kÕ«$T >±] Äsê<Ûäq (yÓ’XÊK X¯ó<ä∆ <äX¯$T)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ ÁV”≤+ ø°¢+ l+ •yêj·T ÁãVü≤àDÒ qeT: ˆˆ

>±j·TÁr eT+Á‘·eTT : z+ Ms¡ Hêsêj·TD≤j·T $<äàùV≤ ˆ

$sêŸ |ü⁄s¡TcÕj·T BÛeTVæ≤ˆ ‘·H√ï Ms¡ÁãVü≤à Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü≤eT+Á‘·eTT : z+ ndü l k ÔÁ‘· eTVü‰eT+Á‘·dü ˆ

dæ<ä›jÓ÷^X¯«s¡ ãTTwæ: |ü+øÏÔ#·Ã+<ä: ˆˆ |üs¡+CÀ´‹ dü«s¡÷|æDÏ ˆ

z+ ;»+ ÁV”≤+ X¯øÏÔ: ˆ ÁVüA+ ø°\ø£+ ˆ eTeT <Ûäsêàs¡ú ◊X¯«s¡ ø±eT

yÓ÷ø£å ˆ |ü+#·$<Ûä |òü\|ü⁄s¡TcÕs¡ú Á|ükÕ<ä dæ<ä πsú »ù| $ìjÓ÷>∑' ˆˆ

5. >∑Ts¡T|üPC≤s¡Ãq (>∑Ts¡T bÂs¡í$T) ÄcÕ&É bÂs¡í$T

;» eT+Á‘·eTT : z+ >∑Ts¡T<˚yêj·T qeT:

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ >∑Ts¡T<˚yêj·T $<äàùV≤ ˆ

|üs¡ÁãVü≤àDÒ BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï >∑Ts¡T Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü´l >∑Ts¡T ‘ês¡ø£ eTVü‰eT+Á‘·dü´ ˆ

|üs¡ÁãVü≤àãTTwæ, >±j·TÁ‹ #·+<ä: ˆ l >∑Ts¡T |üs¡e÷‘·à <˚e‘ê, Vü≤+

;Û»+ dü:X¯øÏÔ: k˛Vü≤+ ø°\ø£+ eTeTl >∑Ts¡Tø£èbÕ Á|ükÕ<ä dæ<ä πs∆ »ù|

$ìjÓ÷>∑:ˆˆ

6. l $Hêj·Tø£ |üP» (u≤Á<Ûä|ü<ä X¯ó<ä› #·$‹)

;» eT+Á‘·eTT : z+ l >∑DÒcÕj·T qeT: ˆ

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ @ø£<ä+‘êj·T $<äàùV≤ ˆ eÁø£‘·T+&Üj·T

BÛeTVæ≤ ‘·H√ï <ä+‹ Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü l eTVü‰>∑D|ü‹ eTVü‰eT+Á‘·dü ˆ

<äTsê«düãTTwæ: ˆ nqTwüßº|t #·q›:ˆ

>∑D|ü‹πs›e‘ê ˆ >∑+ ;»+ˆ ÁV”≤+ X¯øÏÔ:ˆ kÕ«Vü≤

ø°\ø£yéTˆ düsê«;Ûwüº dæ<ä› πsú »ù| $ìjÓ÷>∑:ˆ

7. eTVü‰\ø°Î|üP» (BbÕe[) (ÄX¯«j·TT» ne÷yêdü )

;» eT+Á‘·eTT : z+ eTVü‰\ø°Î ÄsTT qeT'

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ eTVü‰<˚$ ÄsTT#· $<äàùV≤ ˆ $wüßí |ü‹ï

ÄsTT#· BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï \ø°Î Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü´l eTVü‰\ø°Î eTVü‰ eT+Á‘·dü´ ˆ

Ä>∑düÔ ãTTwæ, »>∑‹ #·+<ä: l+ ;»+, leTVü‰\ø°Î <˚e‘ê ø°¢+ X¯øÏÔ:

ã÷¢+ ø°\ø£+ ˆ l eTVü‰\ø°Î Á|”‘· πsú ˆ l eTVü‰\ø°Î Á|ükÕ<ä dæ<ä πsú

»ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

8. Hê>∑<˚e‘· |üP» (ø±ØÔø£ X¯ó<ä∆ #·$‹)

Hê>∑<˚e‘ê eT÷\ eT+Á‘·eTT

z+ ÁV”≤+ ø°¢+ áX¯«Ø »>∑Hêà‘· Hê>∑<˚M qeT: ˆ

Hê>∑sêE <Ûë´q XÀ¢ø£+

z+ qeTùdÔ <˚e<˚y˚X¯ qeTùdÔ <Ûäs¡D°<Ûäs¡ ˆ

qeTùdÔ düs¡« Hêπ>+Á<ä Ä~X‚wü qeTdüTÔ‘˚ ˆˆ

Hê>∑sêE ÁbÕs¡úq

nq+‘·+, yêdüTøÏ, X‚wü+, |ü<äàHêuÛÑ+, ø£+ã\+,

X¯+KbÕ+#ê\+, <Ûäè‘·sêÅwüºø£+, ‘·ø£åø£+, ø±∞j·÷+,

‘·<Ûë @‘êì qeHêe÷ì Hê>±+#· eTVü‰‘êàD+

- 262- - 263-

9. l düTÁãVü≤àD´ |üPC≤ (e÷s¡È•s¡ X¯ó<ä› wüwæ)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ düTÁãVü≤àD´ kÕ«$Tj˚T qeT: ˆ

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ wüDTàU≤j·T $<äàùV≤ eTVü≤ùdHêj·T BÛeTVæ≤ˆ

‘·H√ï: wüwæ Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü≤eT+Á‘·eTT : z+ ndü l düTÁãVü≤àD´ eTVü≤eT+Á‘·dü n>∑düÔ uÛÑ>∑yêHé

ãTTwæ: ˆ nqTwüßº|t #Û·+<ä: ˆ l düTÁãVü≤àD√´ <˚e‘ê ˆ kÕ+ ;»+ ˆ z+

X¯øÏÔ: ˆ X¯s¡eD uÛÑyêj˚T‹ ø°\ø£+ X¯Á‘·Tì|òü÷<äq <ë«sê düø£\

ÁX‚jÓ÷_Ûeè<ä πsú »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

10. <ä‘êÔÁ‘˚j·÷s¡Ãq (e÷s¡È•s¡ bÂs¡í$T)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ Á<ë+ <ä‘êÔj·TqeT: ˆ

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ <ä‘êÔÁ‘˚j·T $<äàùV≤ ˆ nÁ‹|ü⁄Á‘êj·T BÛeTVæ≤ˆ

‘·H√ï <ä‘·Ô Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü l <ä‘êÔÁ‘˚j·T eTVü‰ eT+Á‘·dü ˆ dü<ë•e

ãTTwæ, nqTwüßº|t #·+<ä:ˆ <ä‘êÔÁ‘˚j·÷ <˚e‘·, Á<ë+ ;»+, qeT: Ç‹

X¯øÏÔ <ä‘êÔÁ‘˚j·÷j˚T‹ ø°\ø£+ »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

11. dü÷s¡ <˚yês¡Ãq (|ü⁄wü X¯ó<ä∆ ‘·~j·T)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ Ä~‘ê´j·T qeT: ˆ

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ Á|üuÛ≤ø£sêj·T $<äàùV≤ˆ ~yêø£sêj·T BÛeTVæ≤ˆ

‘·H√ï dü÷s¡ Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü´l uÛÑ>∑e<ë~‘·´ k˛ÔÁ‘·eTVü‰ eT+Á‘·dü´,

n>∑düÔ ãTTwæ, nqTwüßº|t #·+<ä: ˆ dü÷s¡ Hêsêj·TD√ <˚e‘êˆ dü÷+ ;»+

j·T+ X¯øÏÔ: ˆ eT+ ø°\ø£+ ˆ Ä~‘· Á|ükÕ<ä dæ<ä πsú »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

- 264- - 265-

12. Á‹eT+Á‘·j·TTø£Ô •yês¡Ãq (e÷|òüT #·‘·T]ú)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ qeT: •yêj·T ˆ

>±j·TÁ‹ : z+ ‘·‘·TŒs¡TcÕj·T $<äàùV≤ ˆ eTVü‰<˚yêj·T BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï

s¡TÁ<ä Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü l •e|ü+#êø£åØ eTVü‰ eT+Á‘·dü yêeT<y√

ãTTwæ:ˆ |ü+øÏÔ: #·+<ä:ˆ áXÊH√ yêeT<˚y√ <˚e‘êˆ z+ ;»+ˆ qeT:X¯øÏÔ:ˆ

•yêj·T‹ ø°\ø£+ˆ »ù| $ìjÓ÷>∑: ˆˆ

13. l Ms¡uÛÑÁ<äkÕ«$T yê] ns¡Ãq (bòÕ\TZD ãVüQfi¯ |ü+#·$T)

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ l Ms¡uÛÑÁ<ëj·T qeT: ˆ

>±j·TÁ‹ : z+ ‘·‘·TŒs¡TcÕj·T $<äàùV≤ ˆ nVü≤+ø±s¡ ìs¡÷à\Hêj·T

BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï Ms¡uÛÑÁ<ä Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·yéT : z+ ndü l Ms¡uÛÑÁ<ä eTVü‰ eT+Á‘·dü yêdüT<˚eãTTwæ,

|ü+øÏÔ#·Ã+<ä: ˆ l Ms¡uÛÑÁ<˚X¯«s√ <˚e‘ê ˆ UÒ+ ;Û»+, |òüŸ X¯øÏÔ kÕ«ùV≤‹

ø°\ø£+ ˆ l Ms¡uÛÑÁ<˚X¯«s¡ Á|ükÕ<ä dæ<ä› πsú, »ù|$ìjÓ÷>∑: ˆˆ

14. l X¯HÓ’X¯Ãs¡ |üP» (X¯ì Á‘·jÓ÷<ä•)

XÀ¢ ˆ Ä~‘ê´j·T#· k˛e÷j·T eT+>∑fi≤j·T ãT<Ûëj·T#· ˆ

>∑Ts¡T X¯óÁø£ X¯ìuÛÑ X¯Ã sêVü≤y˚ πø‘·y˚ qeT: ˆˆ

;Û»eT+Á‘·eTT : z+ ÁU≤+ X¯HÓ’X¯Ãsêj·TqeT: ˆ

>±j·TÁ‹ eT+Á‘·eTT : z+ X¯HÓ’X¯Ãsêj·T $<äàùV≤ ˆ j·Te÷Á>∑C≤j·T

BÛeTVæ≤ ˆ ‘·H√ï eTq› Á|ü#√<äj·÷‘Y ˆˆ

eTVü‰eT+Á‘·eTT : z+ ndü l X¯HÓ’X¯Ãs¡k ÔÁ‘· eTVü‰ eT+Á‘·dü ˆ ø£X¯ |ü

ãTTwæ: ˆ nqTwüßº|t #·+<ä: ˆ X¯+ ;Û»+, dü+ X¯øÏÔ ˆ eT+ ø°\ø£+ ˆ eTeT

düø£\ |”&Ü |ü]Vü‰sêπsú, »ù| $ìjÓ÷>∑' ˆˆ

****

~e´Jeq $C≤„qeTT Ä<Ûë´‹àø£ Á>∑+<ÛäeTT

Á|ü#·Ts¡DeTT ø=s¡≈£î Ä]úø£ düVü‰j·TeTT

n+~+∫qyê] $es¡eTT\T

1) l •esê+ dæ+>¥, ]f…ÆsY¶ &ç|üP´Ï ‘·Vü≤dæ˝Ÿ<ës¡T, dü+>±¬s&ç¶ s¡÷ˆˆ 15,000/`

2) l e÷<ëdüT ô|+≥j·T´, Á|üdæ&Ó+Ÿ, áX¯«s¡e÷s¡ÿ+&˚j·T <˚ekÕúqeTT. dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 11,151/`

3) l yÓT<äø˘ lìyêdt #ê], pyÓ\¢Ø cÕ|t, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 11,111/`

4) l #·+Á~ø£ s¡$+<äsY, ù|sTT+Ÿ‡ eT¬sÃ+Ÿ s¡÷ˆˆ 11,111/`

5) l ô|<√›Ï ÁøÏwüí >ö&é, mdt.@, n&É˝Ÿº m&ÉT´πøwüHé, dü+>±¬s&ç¶. s¡÷ˆˆ 11,000/`

6) l e÷<ëdüT n&çej·T´, Äj·TTπs«<ä yÓ’<äT´\T, dü<ë•eù|≥. s¡÷ˆˆ 11,000/`

7) l e&É¢ Ms¡qï, ]f…ÆsY¶ m+.ÄsY.z, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 10,000/`

8) l >∑&û\ \ø°ÎHêsêj·TD, ]f…ÆsY¶ Ç+»˙sY, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 10,000/`

9) l bÕX¯óø£+Ï eT Ò¢X¯+, ]f…ÆsY¶ ôV≤&ée÷düºsY, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 10,000/`

10) l dæ+¬>&ç $sƒ¡˝Ÿ¬s&ç¶ ]f…ÆsY¶ ôV≤&ée÷düºsY, yÓ÷$THéù|≥ s¡÷ˆˆ 8,000/`

11) l q+~ø£+~ nXÀø˘>ö&é, e÷J eT+&É\ Áô|dæ&Ó+Ÿ, q+~ø£+~ s¡÷ˆˆ 5,000/`

12) l $.õ. |üs¡y˚TX¯«sY, Ï.õ.mdt.|æ.&ç.dæ.m˝Ÿ, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 5,000/`

13) l |ü]– >√bÕ Ÿ, ‘Ó\T>∑T |ü+&çŸ, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 4,000/`

14) l >∑THêï\ dü+J$, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 4,000/`

15) l ø=‘·Ôø=+&É <äTs¡Zj·T´, yê´bÕ], dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 3,000/`

16) l Hê>±s¡+ ô|+≥j·T´, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 3,000/`

17) l y˚Tø£\ q]‡+\T, Ï.õ.mdt.|æ.&ç.dæ.m˝Ÿ, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 2,000/`

18) l »>∑BX¯«sY |ü+‘·T\T, dü<ë•eù|≥ s¡÷ˆˆ 1,000/`

Divya Jeevana Booklet - Free Gurukul · వయ్ వన ఞ్నం ఉ త ల దయ్ ం ష...

Documents

Transcript of Divya Jeevana Booklet - Free Gurukul · వయ్ వన ఞ్నం ఉ త ల దయ్ ం ష...