Komplexe Adaptive Systeme - Universität Osnabrück · PDF filechischer Stufen...

download Komplexe Adaptive Systeme - Universität Osnabrück · PDF filechischer Stufen aufbaut. Die einzelne Systeme lassen sich abgrenzen und als Teile des Ganzen in die übergeordneten Strukturen

If you can't read please download the document

Transcript of Komplexe Adaptive Systeme - Universität Osnabrück · PDF filechischer Stufen...

  • Beitrge des Instituts fr Umweltsystemforschung

    der Universitt Osnabrck

    Herausgeber: Prof. Dr. Michael Matthies

    Beitrag Nr. 27

    Komplexe Adaptive Systeme

    Claudia Pahl-Wostl, Eva Ebenhh (Hrsg.)

    Juni 2003

    ISSN-Nr. 1433-3805

  • Beitrge des Instituts fr Umweltsystemforschungder Universitt OsnabrckISSN 1433-3805

    Herausgeber

    Prof. Dr. Michael MatthiesUniversitt OsnabrckInstitut fr UmweltsystemforschungArtilleriestr. 34

    D-49069 Osnabrck

    Tel. 0541/969-2575Fax. 0541/969-2599

    E-Mail: [email protected]://www.usf.uni-osnabrueck.de

    c

    USF Institut fr Umweltsystemforschung, Universitt Osnabrck

    Dieser Beitrag enthlt die schriftlichen Ausarbeitungen der Studierenden zum Hauptse-minar Angewandte Systemwissenschaft im Sommersemester 2002.

    1

  • Inhaltsverzeichnis

    1 Abubakr Ibrahim: kosysteme 51.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.2 Begriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

    1.2.1 Selbstorganisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.2.2 Emergenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.2.3 Kollektive Intelligenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.2.4 Stigmergy (Quantitative Stigmergy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.2.5 Self-Asembly (Qualitative Stigmergy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    1.3 Komplexe Adaptive Systeme in der kologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.3.1 Ameisenkolonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.3.2 Bienenkolonien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.3.3 Termitenkolonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

    1.4 Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

    2 Stephan Mankart: Preisbildung an Wertpapiermrkten 142.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142.2 Vorbemerkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

    2.2.1 Gegenwartswert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152.2.2 Entscheidung unter Unsicherheit: Mittelwert-Varianz Modell . . . . . . 15

    2.3 Modellrahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162.4 Scheitern des deduktiven Ansatzes: heterogene Erwartungen . . . . . . . . . . 162.5 Induktiver Ansatz: Agenten mit heterogene Erwartungen . . . . . . . . . . . . 172.6 Der Santa Fe Artifical Stockmarket (SFASM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

    2.6.1 Das Modell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182.6.2 Resultate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

    2.7 Zusammenfassende Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

    3 Harold Fellermann: Die Suche nach einem universellen Komplexittsma 253.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

    3.1.1 Motivation: wozu eine Formalisierung? . . . . . . . . . . . . . . . . . 263.1.2 Begriffsbestimmung: was heit komplex? . . . . . . . . . . . . . . . 273.1.3 die Notwendigkeit eines neuen Maes . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

    3.2 Vorschlge fr Komplexittsmae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303.2.1 Mae der Informationstheorie und symbolischen Dynamik . . . . . . . 303.2.2 Mae der Automatentheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.2.3 weitere Anstze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

    3.3 Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373.3.1 Komplexitt vs. Chaos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

    2

  • 3.3.2 Subjektive Aspekte der Komplexitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383.3.3 Vergleich der Mae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

    3.4 Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

    4 Birgit Wippermann: Komplexe Adaptive Systeme in Organismen 444.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.2 Oszillatorische Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

    4.2.1 Circadiane Rhythmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454.2.2 Gekoppelte Oszilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

    4.3 Chaotische Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504.3.1 Geruchswahrnehmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514.3.2 Chaotische Herzfrequenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

    4.4 Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

    5 Ole Bahlmann, Matthias Peuner: Self-Organized Criticality 555.1 Einfhrung in SOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

    5.1.1 Anfnge von SOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555.1.2 Komplexe Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

    5.2 Sandhaufen-Beispiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565.3 Erbeben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

    5.3.1 Gutenberg-Richter Gesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575.3.2 Spring-Slider Block Model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

    5.4 Conleys Game of life . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595.5 Evolutionsmodell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

    5.5.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595.5.2 Modell nach Darwin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605.5.3 punctuated equilibrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605.5.4 Fitnesslandschaften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615.5.5 Bak-Sneppen Modell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

    5.6 Dissipatives Modell aus der Elekrizitt/ Hyperuniversalitt . . . . . . . . . . . 655.6.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655.6.2 kontinuierliche Erweiterung des Sandhaufenmodells . . . . . . . . . . 655.6.3 Beobachtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 665.6.4 zustzliche Erweiterung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 665.6.5 Bemerkungen und Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

    5.7 Abschlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

    6 Dominik Reusser, Frank von Walter: Metaphern und Modellierung evolutionrerProzese 696.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

    6.1.1 Metaphern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716.2 Modelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

    6.2.1 Boolsche Netzwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 736.2.2 Das NK-Modell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786.2.3 Verhaltensnetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

    6.3 Anwendungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836.3.1 Biologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836.3.2 Soziale Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

    3

  • 6.4 Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

    7 Tobias Niemann: Complex Adaptive Systems. Distributed Control 997.1 Part I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

    7.1.1 Introduction to Complex Adaptive Systems . . . . . . . . . . . . . . . . 997.1.2 Introduction to Distributed Control . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1007.1.3 CAS & DC in technical systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

    7.2 Part II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017.2.1 Open Shortest Path First . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017.2.2 Distributed Control in power plants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

    7.3 Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

    8 Evolutionary Software Engineering 1058.1 Motivation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058.2 Ziele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058.3 Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

    8.3.1 Einfhrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1068.3.2 Der Virtuelle Computer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1078.3.3 Sprache von Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1078.3.4 Das Betriebssystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

    8.4 Simulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098.5 Resultate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

    8.5.1 Co - Evolution . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1128.5.2 Optimierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1138.5.3 Instruktions - Sensitivitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

    8.6 Anwendbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1168.7 Erweiterungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

    4

  • Kapitel 1

    kosysteme

    Abubakr Ibrahim

    September 2002

    1.1 Einleitung