Orientierungslauf 11. Januar 2010

Waalsdorperweg 12 Südostwärts

1- Hubertustunnel Wouter vd Lans

Der Bau des Hubertustunnels hat im Jahre 2004 angefangen, am 27. Januar 2006 das Bohren selbst. Am 1. Oktober 2008 wurde der Hubertustunnel offiziell eröffnet, aber auch heute noch ist die Errichtung noch immer nicht ganz fertig.Der Hubertustunnel hat eine Länge von 1600 Meter und wurde mit einem in Deutschland hergestellten Bohrer mit einer Geschwindigkeit von 28 Metern pro Tag gebaut. Aller 250 Meter findet sich eine Querverbindung zwischen den zwei Tunnelrohren, wobei der Erdboden zuerst enteist worden ist. Am Ende vom Tunnel wurde die Bohrmaschine auseinandergenommen und zurück zum Anfangspunkt transportiert (dafür mussten alle Laternenpfähle an einer Seite weggenommen werden (!). Der Hubertustunnel ist eine wichtige Verbindung zwischen dem Hubertusviadukt und dem Landscheidingsweg Richtung Amsterdam, usw. Die durchbohrte Düne ist die Hubertusdüne.Ehe der Tunnel bestand, war der Waalsdorperweg der wichtigste Verbindungsweg. Das kostete dem Verfahren mehr Zeit und verursachte viel Verkehrsärgernis vor unserer Schule und den Wohngebieten in der Nähe. Mit Ausnahme von einigen kleinen Schocks haben wir von dem Bohren nichts wahrgenommen.

Mehr lesen (auf Holländisch):http://www.onderde18.vrijeschooldenhaag.nl/site/dossier/hubertustunnel1

De Hubertustunnel is een tunnel voor doorgaand verkeer in Den Haag. De bouw van de 1600 meter lange tunnel is in 2004 gestart. Om het Hubertusduin zoveel mogelijk te ontzien is gekozen voor een met een tunnelboormachine geboorde tunnel. Voor elke rijbaan is een aparte buis met twee rijstroken geboord. Om de 250 meter is een dwarsverbinding tussen beide buizen aangelegd. Om deze verbindingen te realiseren heeft men een vriestechniek toegepast, om verzakking te voorkomen.Op 27 juni 2006 onthulde de wethouder Verkeer in Den Haag, samen met leerlingen van de Montessorischool Waalsdorp de naam van de boormachine: Grav-in Huberta De-Boora, roepnaam De-Boora. Toen begon het boren. Op 13 november 2006, rond 18:30 uur, kwam de machine 1500 meter verder bij het Hubertusduin weer bovengronds. Bij het boren van de laatste meters van de eerste tunnelbuis kreeg de boormachine nog onverwacht een probleem, veroorzaakt door de aandrijfmotoren. Daar werd de boormachine gedemonteerd en in onderdelen naar het begin getransporteerd (daarvoor moesten alle verkeersborden en de meeste lantaarnpalen van de Waalsdorperweg weggehaald worden!), om daar na weer in elkaar te zijn gezet aan de tweede tunnelbuis te beginnen. Het boren van de buis vorderde met een snelheid van gemiddeld 28 meter per etmaal. Tijdens het boren bleven de bovengrondse gebouwen onbeschadigd en ontstond er nauwelijks verzakking. De officiële opening heeft plaatsgevonden op 1 oktober 2008. Daarbij zong een koor van onze school.Hubertustunnel officieel geopend website Gemeente Den Haag

2-Europol (Pim Jansen)Europol (offizieller Name: European Police Office) ist eine multinationale Organisation für die Forschung und die Zusammenarbeit der Polizeikräfte der Europäischen Union. Die Gründung der Organisation wurde im Vertrag von Maastricht (1992) eingerichtet und voll funktionsfähig ist sie seit dem 1. Juli 1999. Der Sitz des Dienstes ist in Den Haag, Niederlanden. Dieser Sitz ist sehr gut geschützt, wie Sie sehen. Das Ziel von Europol ist es, die Wirksamkeit und die Zusammenarbeit zwischen den Behörden der Mitgliedsstaaten zu stärken um die Bekämpfung schwerer internationaler Kriminalität zu

1

verbessern. Europol organisiert den Austausch von Informationen zwischen der Polizei der 25 Mitgliedsstaaten der Europäischen Union. Diese Mitgliedsstaaten und Norwegen (nicht Mitglied der Europäischen Union) haben für den Informationsaustausch mit Europol Verbindungsbeamten geschickt. Aber Europol selbst kann niemanden verhaften oder dergleichen. Derzeit arbeitet man an dem Neubau. Die Pläne sind umstritten, wegen der Gestaltung des Gebäudes. Deshalb hat man noch nicht angefangen.

Dasselbe auf Holländisch:Europol (officiële naam: European Police Office) is een multinationale onderzoeksorganisatie en het samenwerkingsverband van de politiediensten van de Europese Unie. De oprichting van de organisatie werd vastgelegd in het Verdrag van Maastricht (1992) en is volledig operationeel sinds 1 juli 1999. Het hoofdkwartier van de dienst is gevestigd in Den Haag, Nederland. Dit hoofdkwartier is extreem goed beveiligd zoals je ziet. Het doel van Europol is om de effectiviteit en samenwerking tussen de autoriteiten van de lidstaten te versterken, om zo zware internationale misdaad te bestrijden.Europol organiseert de informatie-uitwisseling tussen de politiediensten van de 25 lidstaten van de Europese Unie. Deze lidstaten én Noorwegen (dat niet lid is van de Europese Unie) hebben ten behoeve van de informatie-uitwisselingen verbindingsmensen bij Europol geplaatst. Maar Europol kan zelf niemand arresteren o.i.d.Momenteel wordt gewerkt aan nieuwbouw. De plannen zijn echter omstreden vanwege het ontwerp van het gebouw.

3 und 4

3- Albert Plesman hat mehr für die Niederlande getan als die KLM. Er erdachte die Business-Universität Nyenrode und auch den Namen 'Randstad'. Man sagt, dass das geschah, als er einen Ort für einen Nationalen Lufthafen suchte. Fliegend am Himmel im Westen der Niederlande sah er 'einen Ring von Städten am Rande eines großen grünen Raumes'. Diesen Ring von Städten nannte er später Randstad und das Grün dazwischen wurde bekannt als das Grüne Herz.

4- Das Verkehrsministerium ist angesiedelt an dem ehemaligen Hauptkontor der KLM. Auf dem Lufthafen Schiphol habt ihr viele der 200 Flugzeuge in der Luftflotte von KLM gesehen…Das Gebäude erinnert an die Luftfahrt, nicht nur durch den Schmuck (z. B. Der Vogel in der Backsteinbildhauerei), auch in den Hauptformen: man sieht etwas, das wie ein Flugzeug mit Flügeln und einem Cockpit wirkt.

Der Architekt, Dirk Roosenburg (1887-1962) war ein Schüler von Berlage, ein Zeitgenosse von Dudok und der Grossvater des jetzt weltberühmten Architekten Rem Koolhaas. Roosenburg zeichnete außer diesem Gebäude auch z.B die Schleusen der Afsluitdijk und viele der Philips-Gebäude in Eindhoven.

Der besondere Villa Windekind an der Nieuwe Parklaan, das letzte Haus an der WestbroekparkSeite (bei dem Rosarium) ist auch von Roosenburg gezeichnet.

Mehr lesen (auf Holländisch): Roosenburgs werk bleek vaak moeilijk te plaatsen binnen het traditionele kunsthistorische kader van architectuurstijlen. Daarom doen de pogingen om het toch ergens onder te brengen vaak krampachtig aan: zijn oeuvre is gekarakteriseerd als 'romantisch functionalisme', 'typisch Nederlands', 'Berlagiaans', 'technisch

2

functionalistisch' en 'Nieuwe Haagse School'. Roosenburg was niet zozeer geïnteresseerd in architectuurstromingen en avant-gardistische kreten als wel in het omzetten van complexe eisenpakketten in heldere en markante gebouwen. Helder omdat ze de opdrachtgever geen opgeplakte luxe maar degelijk gedetailleerd maatwerk garandeerden; markant omdat zijn eigenzinnige ontwerpen zich weinig aantrokken van stijldebatten of welke mode dan ook.

KLMDe Koninklijke Luchtvaart Maatschappij werd opgericht op 7 oktober 1919. Hiermee is de KLM weliswaar niet de allereerste, maar wel de oudste geregelde internationale luchtvaartmaatschappij, die nog steeds onder haar oorspronkelijke naam bestaat.

Uit het begin:1920 De eerste vlucht vond plaats op 17 mei 1920: een vlucht van Londen naar Amsterdam. Het vliegtuig vervoerde twee Engelse journalisten, een lading Engelse kranten en een brief van de Londense Lord-Mayor aan de Burgemeester van Amsterdam. 1921 Het eerste Fokker vliegtuig: de Fokker F-II1922 Eerste vlucht naar Brussel1924 Eerste bemande vlucht naar Indonesië. De totale af te leggen afstand was 15.373 kilometer. Het kostte de bemanning 55 dagen om Indonesië te bereiken. Enkele proefvluchten met de Fokker F-VIIB wezen uit dat er 13.000 liter brandstof en olie nodig was voor deze vlucht. Dit is tien maal zo weinig als dat er tegenwoordig nodig is voor een dergelijke vlucht. Tegenwoordig heb je echter meer dan 100 maal zoveel zitplaatsen.1926 Verwarmde Cabines. De KLM voegde vaak nieuwe bestemmingen toe aan zijn netwerk. Ook de meer noordelijk gelegen steden werden niet vergeten. Vluchten naar Malmö startten in 1926. Verwarmde cabines zorgden voor meer comfort tijdens de reis. 1949 De KLM vestigt haar nieuwe hoofdkantoor in Den Haag.1953 De drijvende kracht achter de KLM, Albert Plesman, overlijdt in dit jaar op 64-jarige leeftijd.

5- WittebrugÜber dem in 1824 gegraben Kanal wurde eine Brücke angelegt. Sie führte zum Königlichen Badehaus, deshalb ‘Koninginnebrug’. Hier gab es schon früh eine Brauerei mit Preusisch Bier und eine Getreidemühle.

Die Brücke war weiß gefärbt, deshalb allgemein ‘Wittebrug’ weisse Brücke genannt. Foto 1850.

3

Im Krieg wurde die Brücke zerstört, wie alle anderen über den Kanal, weil hier die Grenze mit dem ‘Sperrgebiet’ bestand: alles auf der Seite unserer Schule war für die Armee: zur Verteidigung Den Haags, wo auch die Regierung war (Seyss-Inquart wohnte auf Clingendael).

Grenze Festungs Scheveningen 1945: abgebrochene Brücke bei R Steinerklinik; im Hintengrund Villa Zeemeeuw

6-MadurodamMadurodam ist seit mehr als 55 Jahren die kleinste Stadt der Niederlande. Grachten, stimmungsvolle Fassaden und andere typisch niederländische Szenen sind bis ins kleinste Detail im Maßstab 1:25 nachgebaut.

Modellbau und BepflanzungAlle Modelle, Gleise und Dekorationen werden von Madurodam hergestellt. Am Modell des Amsterdamer Flughafens Schiphol wurde zum Beispiel zwei Jahre und vier Monate lang gearbeitet. Der Kunststoff (früher Holz) wird mit einer Fräsmaschine nach Maß und in Form gesägt. Weil die Modelle rund dreißig Jahre im Freien stehen müssen, werden sie regelmäßig gewartet. Die Modelle sind sehr wertvoll: Der St.-Johannis-Doms (Den Bosch) soll mehr als 450.000 € gekostet haben. Um das niederländische Straßenbild so gut wie möglich wiederzugeben, wird auch der Umgebung der Modelle viel Beachtung geschenkt. Die Bepflanzung ist davon ein wichtiger Bestandteil. Madurodam verwendet vor allem kleinblättrige Bäume und Sträucher, wobei häufiges Zurückschneiden die einzige Möglichkeit ist, um Bäume, die normalerweise fünfzehn Meter hoch werden, auf einer Höhe von rund sechzig Zentimetern zu halten. Einige Bäume stehen schon seit der Eröffnung in der Miniaturstadt.

Mehr lesen:Madurodam wurde offiziell am 2. Juli 1952 eröffnet. Für einen Freizeitpark hat Madurodam eine überraschende Geschichte: es ist gegründet worden einerseits als Erinnerungsdenkmal, anderseits als Wohltätigkeitsstiftung. Die gemeinschaflichen Initianten sind Frau B. Boon-van der Starp, die für tuberkulosekranken Studenten viel Gutes gemacht hat und Herr und Frau Maduro aus Willemstad auf Curaçao, die den Wunsch hatten ihrem einzigen Sohn George, der im Februar 1945 als Gefangener in Dachau am Flecktyphus gestorben war, ein Denkmal zu setzen.

Königliche FamilieMadurodam besitzt eine besondere Beziehung zur königlichen Familie. Die vierzehn Jahr alte Kronprinzessin Beatrix erhielt von der damaligen Königin Juliana die Erlaubnis, Bürgermeisterin der Miniaturstadt zu werden. Diese Funktion hatte sie bis zu ihrer Krönung zur Königin im Jahre 1980 inne. Im Laufe der Jahre waren viele Mitglieder der königlichen Familie bei wichtigen Ereignissen in Madurodam zu Gast. Königin Beatrix enthüllte am 2. Juli 2002 während des 50-jährigen Jubiläums Madurodams die neue Goldene Kutsche.

Noch mehr lesen? http://www.madurodam.nl/templates/mad/global/index.php?lngid=4&sqlmode=1&fid=644

4

7-Villa Zeemeeuw (Wagenaarweg 30)

Es wohnten in dieser Gegend viele reiche Künstler (speziell aus Amsterdam), angezogen durch die Luft und die Natur. Auch reiche Handelsleute, wie der Gründer van Peek&Cloppenburg (die erste Konfektionskleidungfirma in den Niederlanden), in Villa Putruwiel, Nieuwe Parklaan 17, und bekannte Holländer wie Henk van der Meijden von der Zeitschrift Privé.An der Ecke, blau gefärbt, steht ein schönes Art Nouveau Haus: Villa Zeemeeuw, gebaut unter der Architektur von dem Belgier Henri van de Velde (1901) und mit den Reliefen von Thorn Prikker, einem Freund Van Goghs. Es ist ein sehr gutes, gelunges Gesamtkunstwerk. Van de

Velde wollte, dass alles in Harmonie miteinander besteht: die Umgebung, die Ausstrahlung des Hauses auf die Einwohner, und die Persönlichkeit der Einwohner wurden ausgedrückt im Haus. Rechtwinklige Ecken findet man hier nicht, die hätten einen schlechten Einfluss. Auch fand er wichtig, dass Schönheit immer im täglichen Leben da war. Diese Auffasungen erkennt man auch in der organischen Architektur.

Mehr lesen (auf Holländisch):Belgische art nouveau in Nederland

'De Zeemeeuw' aan de Wagenaarweg 30 te Scheveningen is een voor Nederland zeldzaam voorbeeld van een huis, waarin de plattegrond, het exterieur en interieur één geheel vormen volgens de idealen van de Nieuwe Kunst, kortom een waar Gesamtkunstwerk. De Belgische architect Henry van de Velde (1863-1957) ontwierp deze villa in 1901 voor de huidarts W.J.H. Leuring. Tijdens zijn studie in Leiden was Leuring bevriend geraakt met de kunstenaars Jan Toorop en Johan Thorn Prikker (1868-1932). Leuring voltooide zijn opleiding in Groningen en daar organiseerde hij ook tentoonstellingen met werk van moderne schilders als Van Gogh, Toorop en Thorn Prikker. De laatstgenoemde beval Van de Velde aan als architect toen Leuring een nieuw huis wilde laten bouwen. Thorn Prikker was bevriend met de Belgische voorman van de nieuwe kunststroming. Zij hoorden allebei tot de Belgische kunstenaarsgroep Les XX en exposeerden werk bij de opening van Salon de l'Art Nouveau te Parijs.

Henry van de Velde was oorspronkelijk schilder maar hij bleef ontevreden over zijn eigen impressionistische palet en stapte over naar de kunstnijverheid en de architectuur. Van de Velde deelde de waardering van de Engelse Arts and Crafts-beweging voor de middeleeuwen voor zover dat de eenheid van kunsten en samenleving en de vormschoonheid betrof. Hij zag echter weinig heil in een terugkeer naar zo'n soort maatschappij en streefde naar sociale veranderingen. Van de Velde stond niet afkerig tegenover fabrieksmatige productie en maakte ontwerpen die machinaal waren te vervaardigen. In zijn visie moest 'schoonheid in het dagelijks leven' leiden tot een betere samenleving. In 1895 ontwierp Van de Velde zijn woning 'Bloemenwerf' in Ukkel (België). In zijn streven naar een harmonische samenhang en een alles doordringende schoonheid, hield hij zich ook bezig met de inrichting van het woonhuis. Een huis diende ook de eigen persoonlijkheid tot uitdrukking te brengen. Door de lijnvoering en door de gekozen kleuren kon de ontworpen omgeving volgens Van de Velde bepaalde stemmingen oproepen. Zo oefende de woning een positief effect uit op hen die in de ruimten verbleven. De kleuren voor de buitengevels werden gekozen in harmonie met de natuurlijke omgeving. Uiteindelijk ontstond een organische samenhang tussen de natuur, het ontwerp en de mens. Het huiselijk gezinsleven had een opvoedende waarde en Van de Velde wenste zijn kinderen dan ook te behoeden voor 'lelijke dingen'. De verbondenheid van kunst en leven kwam zelfs tot uiting in de kleding die Van de Velde ontwierp voor zijn vrouw. De kleuren, materialen en versieringen van haar japonnen waren in harmonie met de gelegenheid waarvoor en de ruimten waarin ze werden gedragen.

Asymmetrie

5

Ook het exterieur van De Zeemeeuw was opmerkelijk. In de as van de symmetrisch ogende voorgevel sprong het midden iets naar voren en de zijkanten weken schuin terug. In de kapvorm werd dit verloop herhaald. De andere gevels zijn allemaal asymmetrisch. Aan de keukenkant werd een schouw uitgebouwd en kwam de zij-ingang. Aan de andere zijgevel lag de studeerkamer. De achterkant, die bestond uit één grote woonruimte, kreeg een erker met uitzicht op de duinen en een terras dat met zijn deuren de woning 'binnendrong'. Zowel de asymmetrische gevels als de opmerkelijke schoorstenen van verschillende hoogte werden bekleed met Belgische zandsteen. De gevels van de villa weerspiegelden de opzet van de plattegrond, waarin vrijwel geen vertrek met rechte hoeken was te vinden. Van de Velde groepeerde, net als in zijn eigen woning, alle vertrekken om de grote, veelhoekige hal met het trappenhuis. De dubbele trap aan de muur tegenover de ingang leidde naar een omloop waaraan twee slaapkamers en twee kleine kamertjes lagen. De centrale ruimte werd verlicht door een grote glazen koepel. De grote woonruimte aan de achterzijde boog als het ware om de ontvangsthal heen. Het ruimtelijke effect als gevolg van het 'geknikte' verloop van de gevel werd nog versterkt door de verschillende zichtassen richting duinen, tuin en het kanaal dat daarachter liep. Zowel de aandacht voor de ruimte, als de asymmetrische gevels en het gebruik van natuursteen zijn typerend voor de art nouveau. Het huis werd opgeleverd met witte muren. Voor het houtwerk, zoals kozijnen en trappen, werd Amerikaans grenen gebruikt dat een warmbruine tint kreeg door een behandeling met lijnolie. De trappen, deuren, vensters en dergelijke werden gesierd door strakke vormen en lijnen waarin de natuur als inspiratiebron nog nauwelijks was te herkennen. Tegen de muur boven de trap liet Leuring een graffito aanbrengen naar ontwerp van Thorn Prikker met een verfijnd filosofisch-religieuze voorstelling.

8-Troelstra-Denkmal

Around 1900 the Netherlands were the scene of enormous social conflict and change. The debates from those years have left their impact on society today. Working conditions, the position of the woman, social legislation, voting rights, birth control, education, the temperance movement, war and peace...Troelstra was one of the leaders of the Dutch labour movement from 1860 through 1918.

9- Rudolf Steinerkliniek (Bart Hutten)

Das Raphael-Haus wurde 1928 von dem Architekten Jan Buijs im organischen Baustil errichtet. Die Entwurfskizzen sind von Rudolf Steiner.

Die offizielle Eröffnung fand am 17. Juli 1928 statt. Principal und Director Zeylmans waren sehr zufrieden und das neue Gebäude erntete im Allgemeinen viel Lob. Die Zeitung schrieb: "Das Gebäude befindet sich in perfekter Harmonie mit der Natur an der Spitze einer Düne, ist wie eine Fortsetzung der Düne. "Das Dach ist wie eine Muschel, einschließlich der Gebäude, die wie ein Organismus sind." Sie nennen es "ein Schiff in den Dünen".

Es wurde zunächst als Wohnheim in anthroposophische Grundlage verwendet. Es hatte Platz für vierzig Patienten und es gab eine Stube für sechs Kinder. Heute erfüllt es nicht mehr die Anforderungen für ein Krankenhaus und es finden in diesem Gebäude nur noch Therapien statt.

Men noemt het wel ‚een schip in de duinen’. Het Raphaëlhuis werd gebouwd in 1928 volgens het ontwerp van architect Jan Buijs, naar een idee van Rudolf Steiner zelf. Het deed eerst dienst als rusthuis op antroposofische grondslag. Er was plaats voor veertig patiënten en er was een zaaltje met zes kinderbedden. Nu voldoet het niet meer aan de eisen voor een ziekenhuis, en vinden er alleen nog therapieën plaats.

6

De officiële opening vond plaats op 17 juli 1928. Opdrachtgever en directeur Zeylmans was verheugd over het resultaat en het nieuwe gebouw oogstte over het algemeen veel lof. Kranten schreven: 'Het gebouw ligt in volmaakte harmonie met de natuur op de top van een duin, is als het ware een voortzetting van het duin'. 'Het dak is als een schulp, waaronder het gebouw als een organisme ligt'.

10-WestbroekparkDieses Gebiet war früher so hoch wie die Gegend, wo jetzt die Straßenbahn verläuft. Der Sand wurde wegtransportiert für die Wege und den Stadtbau. Nach dem Absanden wurde hier temporär Landbau gepflegt, bis die Bestimmung sicher war: dieses Gebiet war zwischen dem Fischerdorf, der Residenz und dem Badeort!Immer gab es Pläne. Zum Beispiel von Idealisten, die hier einen Friedenpalast stiften wollten (1907 gelungen, aber an anderer Stelle), oder auch um ein Wagner-Theater zu bauen.

Die Friedensinitiativen sind bereits auf fruchtbaren Boden gestoßen. Eine Vermittlung in dem Süd-Afrika-Konflikt fand in Den Haag 1899 und 1907 bei den großen internationalen Friedenskonferenzen statt. Ab 1917 wurden englische Kriegsgefangene unter anderem im Gebiet vom Abbenbroekweg gepflegt, weil ein hier geschlossener Ertrag ermöglichte, dass neutrale Länder diese Sorge von den Kriegsländern übernehmen konnten. Während des Ersten Weltkrieges gab es auch viele belgische Auswanderer im Badeort, die Antwerpse Diamant-Börse wurde hier sozusagen fortgesetzt.

Schlussendlich wurde 1929 ein Park im englischen Landschaftstil angelegt nach Planung von Westbroek. Bis heute ist es eingerichtet und steht zur Verfügung für Internationale Ausstellungen, Concours Hippique, Theaterfestivals und dergleichen.

Mehr lesen (auf Holländisch):In 1899 en 1907 worden in Den Haag twee internationale vredesconferenties gehouden. Een derde conferentie, gepland voor 1915, vond door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog geen doorgang. Deze conferenties staan ook wel bekend als de Haagse Vredesconferenties.

De eerste vredesconferentie van Den Haag in 1899 was een initiatief van de Russische tsaar Nicolaas II. De conferentie van 1899 werd gehouden door vertegenwoordigers van 26 regeringen, die afspraken maakten over methoden van oorlogvoering, zowel te land als ter zee. Het uitvoeren van bombardementen vanuit luchtballons, het gebruik van gifgassen en andere chemische wapens, en het gebruik van hollepuntkogels werden (tijdelijk) verboden. Het belangrijkste resultaat was het besluit om vrijwillige arbitrage in te voeren. Dit leidde tot oprichting van het Permanent Hof van Arbitrage, dat later gevestigd werd in het Vredespaleis in Den Haag.

In 1907 begon de Tweede Haagse Vredesconferentie met de bedoeling de bepalingen van de vorige vredesconferentie uit te breiden, andere bepalingen te wijzigen en meer nadruk te leggen op oorlogvoering ter zee. Ditmaal waren bijna alle toenmalige staten vertegenwoordigd. De Amerikaanse president Theodore Roosevelt had zich zeer ingespannen voor deze conferentie. Tijdens de conferentie werd de eerste steen gelegd voor het Vredespaleis, toekomstige zetel van het Hof van Arbitrage.

Een derde conferentie die gepland was voor de zomer van 1915, werd afgelast wegens het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Het verbod op luchtbombardementen en het gebruik van onderwatermijnen was ondoeltreffend. De bepalingen betreffende koopvaardijschepen in oorlogstijd werden echter goed opgevolgd.Door het tot stand brengen van internationale rechtsregels, werden beide vredesconferenties een lichtend voorbeeld voor zowel de Volkerenbond als de Verenigde Naties.

11-Bunker (Sem Rots)Den Haag ist heute weltweit bekannt für seine Rolle als internationale Metropole für Recht und Frieden. Angesichts dieser Rolle als Hüter von Recht und Frieden ist es bemerkenswert, dass Den Haag ernsthaft zerstört worden ist von beiden: Besatzern und Befreiern. All diese Zeit wurden die verstreuten Bunker erhalten, als Kriegserinnerungen in einem scharfen Kontrast zu den vielen Einrichtungen des Friedens.

7

In Hauptgruppen unterteilt wurde in Bunker gebaut: Munition Lagerräume, Kommandoposten, Radar und Telefon-Posten, aber auch Wohnunterstände, Krankenhäuser, Wasser und Lagerung von Lebensmitteln.

Das Betreten des Strandes von Scheveningen wurde durch den Bau der Atlantikmauer im Frühjahr 1942 verboten (Sperrgebiet). Rund 30.000 Häuser wurden zerstört und rund 50.000 Bäume in Parkanlagen und Wäldern gerodet. Groß angelegte Evakuierungen fanden statt: mehr als 140.000 Bewohner mussten auswandern.

Nach dem Frieden in Den Haag im Jahr 1945 wollte man alle Straßensperren, Mauern und Panzer-Minen so bald wie möglich räumen, da sie auch eine schmerzhafte Erinnerung an das Leid der vergangenen Kriegsjahre formten. Doch die Zeiten haben sich geändert, niemand denkt mehr an Abriss. Im Jahr 2008 hat man den interessantesten der gesamten Bunker-Anlage am Badhuisweg wieder zugänglich gemacht. Das aufrichtige Interesse für die Bunker zeigt, dass die Zeit gekommen ist um den Krieg völlig hinter sich zu lassen.

Es ist hier eine ruhige Umgebung mit schönen Villen mit viel Grün, aber bei näherer Betrachtung gibt es hier noch 13 deutsche Bunker, in den Jahren 1942-1943 erbaut, als dieses Gebiet Teil war der so genannten Stützpunktgruppe Scheveningen, im Volksmund "das Fort" genannt. Das Personal der Stützpunktgruppe wurde in der Nähe des Bunkerkomplexes stationiert. Diese Verteidigung bestand aus 11 Offizieren, 38 Unteroffizieren und 174 Soldaten. Sie lebten und arbeiteten in den Gebäuden gegenüber und für die Notfälle verwendeten sie die Bunker.

Bunker-Komplex auf Badhuisweg.

S2 Schlacht Schutz S3 Gefechtsstand S4 Schlacht Schutz S5 Wohn-Schutz S6-Source-Unterkunft S7 Wohn-Schutz S8 private Gebäude S9 Wohn-Schutz S10-Repository S12-Gruppe Unterschlupf S13 Munitionslager S14 Wohn-Schutz S22 Küche Schutz

Het Wittebrugpark is een rustige buurt met mooie villa‘s en luxueuze appartementengebouwen te midden van veel omliggend groen, maar bij nadere beschouwing vind je er ook enkele bouwwerken die aan roeriger tijden herinneren. Zo liggen er ter hoogte van de Nieuwe Scheveningse Bosjes aan weerszijden van de Badhuisweg nog altijd 13 Duitse bunkers, gebouwd in de jaren 1942 en 1943 toen dit gebied deel uitmaakte van de zgn. Stützpunktgruppe Scheveningen, in de volksmond 'de vesting' geheten. De staf van de Stützpunktgruppe was gelegerd in de nabijheid van dit bunkercomplex. Deze Verdedigingsstaf bestond uit 11 officieren, 38 onderofficieren en 174 manschappen, die onder leiding stonden van vestingcommandant E. Tschoppe. Ze woonden en werkten in panden in de omgeving en gebruikten de bunkers vooral voor alarmsituaties.

Bunkercomplex aan de Badhuisweg.

S2 gevechtsschuilplaats

8

S3 commandopost S4 gevechtsschuilplaats S5 woonschuilplaats S6 bron onderkomen S7 woonschuilplaats S8 privaatgebouw S9 woonschuilplaats S10 bergplaats S12 groepsschuilplaats S13 munitie magazijn S14 woonschuilplaats S22 keuken onderkomen

De commandobunker heeft een grondoppervlak van 15 x 15 meter; het dak en de muren bestaan uit gewapend beton van 2.5 meter dikte. De indeling:

1 gassluis 2 nabijverdediging (met periscoop) 3 commandoruimte 4 stafvoorbereiding 5 ingekomen berichten 6 radio 7 slaapverblijf commandant 8 slaapverblijf onderofficieren 9 slaapverblijf drie manschappen 10 ventilatie 11 open waarnemingspost

Na de vrede in 1945 wilde de gemeente den Haag alle verdedigingswerken liefst zo snel mogelijk opruimen. De stad stond vol met allerlei soorten bouwwerken, wegversperringen, tankmuren en mijnen die het verkeer hinderden en bovendien een pijnlijke herinnering vormden aan het leed van de voorbije oorlogsjaren. Maar de tijden zijn veranderd; niemand denkt meer aan sloop. De vroegere weerzin tegen de aanwezigheid van Duitse verdedigingswerken is inmiddels verdwenen. Dat de belangstelling voor alles wat zich in de jaren ’40 –’45 in Scheveningen heeft afgespeeld allerminst tanende is, blijkt ook uit de oprichting van de “Stichting Atlantikwall Museum Scheveningen” op 1 januari 2005. In samenwerking met de gemeente den Haag nam deze stichting in 2008 het initiatief om de interessantste bunker van het hele bunkercomplex aan de Badhuisweg, de commandopost S3 van de vestingcommandant van Scheveningen, SS Oberführer E. Tschoppe, weer toegankelijk te maken.Door het blootleggen en toegankelijk maken van oude Duitse verdedigingswerken als deze commandobunker lijkt eindelijk de tijd aangebroken om ook de moeilijke oorlogsperiode van het zo liefelijke Wittebrugpark onder ogen te zien.

Meer informatie is te vinden op de website van het Atlantik Wall Museum.

///

Vandaag is Den Haag wereldwijd bekend om haar rol als de internationale wereldstad van Recht en Vrede. Thuishaven van belangrijke internationale instituten als het International Court of justice (ICJ), het International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) en recentelijk ook het International Criminal Court (ICC). Den Haag vervult daarmee een aanzienlijke rol in de hedendaagse vredespolitiek wereldwijd.

Gezien deze rol als bewaker van recht en vrede, is het opmerkelijk dat juist Den Haag, vergeleken met andere Nederlandse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar getroffen werd. Gelegen op een strategisch cruciaal punt aan de Noordzee en dichtbij Londen en Duitsland, werd de stad grotendeels verwoest door zowel bezetter als bevrijder.

Sinds de jaren van de wederopbouw heeft de stad haar steentje bijgedragen aan een betere wereld. Al deze tijd echter, zijn de her en der verspreide bunkers bewaard gebleven, zodat zij tegenwoordig als oorlogsherinneringen een scherp contrast vormen met de vele instituten van vrede.

In hoofdgroepen onderverdeeld waren er wapenopstellingen (zoals kanonkazematten), woonschuilplaatsen, munitiebergplaatsen, diverse commandoposten, verbindingsposten (waaronder radarposten), onderkomens

9

met een ondersteunende functie (zoals hospitalen, water- en voedselopslag) maar ook waarnemings- en vuurleidingposten. Vanaf 6 mei 1943 werd de SS Oberführer Erwin Tzschoppe de Kommandeur des Verteidigungstabes Scheveningen en was met zijn staf gevestigd aan de Nieuwe Parklaan 81. In geval van daadwerkelijke gevechten kon hij zich terugtrekken in de commandobunker aan de Badhuisweg.

Het strand van Scheveningen bleef tijdens de Duitse bezetting aanvankelijk toegankelijkvoor het volk, maar door de aanleg van de Atlantikwall werden in het voorjaar van 1942 de duinen en het strand tot verboden gebied (Sperrgebiet) verklaard. Al snel daarna werden 350 woningen in de kuststrook van Duindorp en Scheveningen-Dorp ontruimd en gesloopt. Ruim 140.000 inwoners moesten verhuizen en 25.000 woningen werden ontruimd. Veel van de evacuées kwamen in Aalten terecht.

Om een snelle opmars van de geallieerden te verhinderen werd een 5,5 kilometer lange en 27 meter brede tankgracht aangelegd. Deze liep zigzaggend van Kijkduin, langs de Sport-laan, Segbroeklaan, de huidige President Kennedylaan en Johan de Wittlaan tot aan Zorgvliet. De barricade

ging vervolgens verder als een tankmuur en een versperring met lange rijen draketanden richting de Waterpartij (eveneens vergraven tot tankgracht), liep door tot het Kanaal en net voorbij de Plesmanweg maakte deze een knik. Vervolgens liep deze in een rechte lijn langs het al bestaande water bij de Kwekerijweg naar de Van Alkemadelaan en het duingebied. De lange verdedigingslinie werd de Hauptkampflinie (HKL) genoemd. In de Hauptkampflinie lagen ook 12 officiële toegangen waarbij een vrije doorgang mogelijk was. Tevens was alles wat boven het maaiveld uitstak op last van bezetter kaalgeslagen waarbij er een egale vlakte onstaan was. Langs de landzijde van de Hauptkampflinie lag een strook van 600 meter als schootsveld waardoor Scheveningen

zowel aan zeezijde als aan landzijde verdedigd kon worden.

Der Festung Scheveningen und Clingendael

12- Neue Scheveningse BosjesFür die Badegäste war Erholung notwendig. Es gab natürlich das Meer. Man badete darin zuerst nackt und dabei waren auch geschlossene Kutschen, die durch Pferde ins Meer gezogen wurden. Das war eine medizinische Maßnahme, man machte es nicht zum Spaß. Später wurden Badeanzüge üblich. Am Strand sah man in Richtung des Fischerdorfes Scheveningen große Boote, mit flachem Boden, auf dem Strand liegen, denn es gab noch keinen Hafen. Dieser wurde erst nach 1894 gegraben, nachdem wieder ein sehr starker Sturm alle Boote verwüstet hatte.Für die Gäste wurde ein Casino gebaut, eine Renbahn und es spielte jeden Sommer ein Teil der Berliner Philharmoniker. Es gab Ausstellungen, einen Tennisplatz und eine hölzerne Radsportbahn. Die Neue Scheveningse Bosjes wurde als Parkanlage mit Bäumen bepflanzt durch Arbeitslose. Ein Hügel wurde genau im Mittelpunkt aufgeworfen und man errichtete alles (Beerensträucher usw) um besondere Singvogelarten anzulocken.

Das ist gelungen: bis heute gibt es hier Nachtigallen!

10

Eine Strassenbahn, zuerst gezogen durch Pferde, später mit Dampfmaschine oder mit Akku elektrisch angetrieben, und ab 1908 elektrisiert mit Überdraht, verband den Badeort mit der Residenz Den Haag.

Meer lezen:De Nieuwe Scheveningse Bosjes zijn in de jaren 1892–1895 geheel kunstmatig aangelegd als een werkverschaffingsproject voor werklozen. Het terrein van ca. 20 ha. maakte vroeger deel uit van de zgn. 'Oostduinen', een uitgestrekt en destijds nog ongerept duingebied ten noordoosten van de Badhuisweg. Het was begroeid met een rijke flora en veel kreupelhout,waar hier en daar een kale duintop bovenuit rees. De toen nog hoge stand van het grondwater zorgde ervoor dat dit alles ook in droge zomers overleefde.De vlakkere duinpannen werden door de gemeente regelmatig verpacht voor het telen van aardappelen en rogge, maar men herschiep ze ook wel tot kleine stukjes weiland voor de schapen, geiten en paarden. De onvruchtbare zandgrond werd dan bemest met visafval ( het zgn. 'grom' ) dat via de Gromweg –de huidige Neptunusstraat– vanaf de haven werd aangevoerd. Maar op de plaats waar nu de Nieuwe Scheveningse Bosjes staan zagen de Oostduinen er minder aantrekkelijk uit; het was daar zó dor dat er niet veel meer dan wat helmgras en mos wilde groeien. In 1892 werd het terrein enigszins geëgaliseerd door de hoge duintoppen af te graven en het zand in de stuifgaten te storten. Daarna werd het hele terrein tenminste 0,5 m. diep omgespit en met zwarte aarde en mest verrijkt. De aanplant bestond naast dennen –de bergden en de Oostenrijkse den– vooral ook uit veel loofhout en langs de paden uit sierheesters. Aan de randen rijen populieren die als windscherm dienden. Al met al is men drie jaar lang bezig geweest met de aanleg van de Nieuwe Scheveningse Bosjes.Midden in het bos liet men een mooie duintop ongemoeid. Deze werd ingericht als uitkijkpunt met op de top een soort grote parasol met rieten kap waaromheen zitbanken stonden.

Nieuwe Scheveningse Bosjes met Parasol, ca. 1910HGA-F-50596 collectie Haags Gemeentearchief Hier vandaan had je een prachtig uitzicht over de omgeving. Je kon de watertoren zien, maar ook het Kurhaus en het Seinpostduin en aan de andere kant de contouren van Den Haag. Op het ogenblik (2006) is de ijzeren voet van de parasol nog steeds aanwezig, maar de parasol zelf is allang weggehaald en ook van het uitzicht is niet veel meer over.

11

In de wilde bramenbosjes nestelen de nachtegalen graag en de lege holtes van oude (dode) bomen worden door spechten, uilen en boomklevers vaak in beslag genomen.

Mede dankzij het natuurbeheer van de gemeente voelen gelukkig veel diersoorten zich in de Nieuwe Scheveningse Bosjes thuis. Vaste bewoners zijn de rode eekhoorn, de egel, de vleermuis en het konijn om nog maar niet te spreken van de 32 verschillende vogelsoorten die het bos bevolken.De Haagse vogelbescherming zorgt voor het ophangen en controleren van de vele nestkasten en verricht ook regelmatig vogeltellingen. In 2004 werden bijvoorbeeld 10 tellingen uitgevoerd,waarbij naast veel voorkomende bosvogels als mezen, vinken en spechten ook enkele nachtegalen, een paar bosuilen met jongen en een sperwerpaar zijn waargenomen en natuurlijk de in Den Haag tegenwoordig alom luidruchtig aanwezige halsbandparkiet.

Vanaf 1879 liep hier een tram: de eerste stoomtram van Nederland, van het Centraal Station naar het Kurhaus. Nadat hij in 1924 was geëlektrificeerd stond de tram vanwege de kleur van de wagons bekend als de 'Blauwe Tram'. In 1957 is deze tramverbinding opgeheven, maar het brede paardenpad in de bosjes herinnert ons nog aan de plaats waar de rails gelegen hebben.

Blauwe tram, hoek Badhuisweg-Pompstationsweg, 1951HGA-F-103657 collectie Haags Gemeentearchief

Bron: http://www.wittebrugpark.nl/bijlagen/ikapteynstreef/nsbosjes.htm

Badhuisweg 1886 mit Kurhaus im Hintengrund und Akku-Strassenbahn

13-Das Gefängnis Thijmen Visscher Das Kriminalgefängnis ist zwischen 1883 und 1886 gebaut worden.

Im Zweiten Weltkrieg wurde das Gebäude für Prozesse und Hinrichtungen unter dem berühmten Beinamen "Das Oranje Hotel“ genutzt. Es haben damals 25000 Menschen in diesem Gefängnis gesessen. Die Gefangenen blieben nur kurz. Da viele Widerstandskämpfer getötet wurden, gibt es jedes Jahr am 4. Mai auch ein Ritual bei dem Denkmal auf der Waalsdorpervlakte.

Die Vereinten Nationen (UNO) nutzen nun einen Flügel des Gefängnisses für das Jugoslawien-Tribunal und den Internationalen Strafgerichtshof. Im Jahr 2006 starb der ehemalige jugoslawische Präsident Slobodan Milosevic in seiner Zelle. Radovan Karadzic starb im Jahr 2008 in seiner Zelle im UNO-Flügel.

12

Strafgevangenis die tussen 1883 en 1886 werd gebouwd. In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw gebruikt voor berechtingen en executies onder de illustere bijnaam 'Het Oranjehotel'. Momenteel wordt een vleugel van de gevangenis gebruikt door het Joegoslavië-Tribunaal en het Internationaal Strafhof.

De gevangenis werd aanvankelijk gebouwd voor ruim tweehonderd gedetineerden. In 1911 werd het gebouw uitgebreid met een strafgevangenis voor mannen.

Tijdens de oorlog werd de gevangenis gebruikt voor politieke gevangenen. een aantal van de gevangenen werd gefusilleerd op de nabij gelegen Waalsdorpervlakte. Hier wordt elk jaar op 4 mei ook de dodenherdenking gehouden

Waarschijnlijk omdat er veel vaderlandlievende Nederlanders in de gevangenis zaten, werd de gevangenis in de volksmond 'het Oranjehotel' genoemd. Op een gevangenismuur werd de inmiddels bekende kreet: "In deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie" geschreven. De gevangenis werd gebruikt voor drie soorten gevangenen: gewone misdadigers, politieke tegenstanders van het nazi-regime en militairen. Naar schattig 25.000 mensen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Scheveningse gevangenis gezeten.

VN-vleugelDe Verenigde Naties (VN) beheren een vleugel van de gevangenis, de United National Detention Unit (UNDU). Daarin zitten verdachten van het Joegoslavië-Tribunaal en het Internationaal Strafhof. In 2006 overleed de Joegoslavische ex-president Slobodan Milosevic in zijn VN-cel. Juli 2008 werd een ander door het tribunaal gezocht kopstuk in de Scheveningse gevangenis verwelkomd: de voormalig president van de Bosnische Serviërs Radovan Karadzic.

Radovan Karadzic (1945-....) Nationaal archief: Het Oranjehotel VPRO Geschiedenis: Scheveingense strafgevangenis Tags: joegoslavië tribunaal

13

14-Abbenbroekweg (Job van Asbeck)

Wenn der Auftrag für ein neues Gebäude gegeben werde musste, konnte man natürlich einen Standardentwurf wählen. Aber eine Waldorfschule braucht viele extra Räume. Für Euritmie und Therapie usw. Ein solches Gebäude erfordert eine spezielle Architektur.Es wurde 1974 ein Architekt gefragt, Jens Peters aus Stuttgart, aber erst im Herbst 1979 war der Entwurf fertig, weil die Stadtregierung die Zusammenarbeit schwierig machte. Daher fingen die Arbeiten erst 1981 an und Ende 1982 ist die Schule fertig geworden.Was für ein Unterschied zur ersten Steinerschule, die innerhalb eines Sommers komplett gestaltet wurde, aber das war für etwa 14 Kinder in einem Wohnhaus im Jahr 1923.

Die Architektur der Klassenräume ist so gemacht, dass natürliches Licht die Zimmer ausleuchtet. Die Kinder können so in einer hellen Umgebung aufwachsen. So ist auch der große Saal das Herz der Schule, weil alle Kinder dort zusammen kommen können. Das Gebäude hat einen typischen organischen Stil, auch die Räume sind im Steiner-Stil gebaut. Die Wände sind in Schleierform bemalt, weil sie dann transparent werden.Räume und Farben sind sorgfältig entwickelt, sodass die Entwicklung vom ‚Säugling’ zum Jugendlichen unterstützt wird: der polygonal farbige, in warmen Farben, mehr nach innen gekehrte Kindergarten bis hin zu den kühleren Farben im Rechteck der höheren Klassen, wo der Blick auf die Außenwelt angeboten wird.

Dies alles für die Kinder, sodass diese in einer friedlichen Umgebung aufwachsen können!

14

Nieuwbouw Abbenbroekweg uit het boek van Douwe Schenk

Maar wat voor een gebouw zou het nieuwe schoolgebouw moeten worden? Er zou natuurlijk gekozen kunnen worden voor een exemplaar uit de catalogus van de systeembouw, met hier en daar een afgeschuind hoekje en wat organische cosmetica. Dat zou natuurlijk ook de gemeente graag zien uit oogpunt van kosten. En dan vooral ook niet méér vierkante meters dan voor een gewone school gebruikelijk was en dus ook ettelijk toegestaan. Maar de Vrije School wil wel meer, haar onderwijsprogramma raagt nu eenmaal meer: therapieruimten, toneelvoorzieningen, het specifieke schilderwerk, de aankleding en inrichting van de grote zaal, houten vloeren in plaats van marmoleum, enz. enz. enz. Zo'n gebouw vereist hoe dan ook een adequate architectuur.

Op aandringen vooral van Hans Peter van Manen wordt een architect gevraagd, die zijn naam binnen de organische architectuur al had gevestigd: Jens Peters uit Stuttgart. In 1974 gaat hij aan het werk: plannen, die regelmatig bijgesteld moeten worden, naarmate het programma van eisen steeds helderder en specifieker wordt. Pas rond het Michaëlsfeest in 1979 is het ontwerp definitief. Niet alleen de veranderingen in het programma zijn de oorzaak van de lange periode van plannen maken, ook de gemeente veroorzaakt zo het een en ander. Pas het zesde ontwerp biedt voldoende mogelijkheden om min of meer ongeschonden de verschillende instanties te passeren: onderwijsinspectie, bouw- en woningtoezicht, provincie, brandweer en niet te vergeten: de welstandscommissie. Dat vraagt overleg en nog eens overleg met alle daarbij behorende correspondentie over eisen, beperkingen, veranderingen, wijzigingen... Tot ver in 1982 zou dit zo blijven, tot grote ergernis van de architect, die maar niet kan wennen aan het feit dat 'ja' in de Nederlandse overlegcultuur vaak betekent: 'ja, maar zou je toch eigenlijk liever niet...' Het is maar goed dat hij het Nederlandse bureau Multi-ontwerp naast zich weet, dat de eigenlijke bouwtekeningen zou maken en over de bouw de directie zou voeren. Dat bureau wist wel wat onderhandelen inhield: een lange adem. Het heeft al met al dus twaalf jaar geduurd voordat de school er stond. Wel een verschil met het eerste schooltje aan de Columbusstraat, dat er binnen één schoolvakantie moest komen. Het kostte daarbij ook wel wat meer geld.

Dat een nieuwe school geld kost, is natuurlijk een open deur. Maar de bedragen waar het nu om gaat, stellen alle bedragen waar in het verleden zo'n zorgen over werden gemaakt, wel heel erg in de schaduw. In totaal gaat het, afgerond, om tien miljoen gulden. Nu is de bekostiging van een organisch schoolgebouw dezelfde als van elk ander traditioneel schoolgebouw en het leeuwendeel van de kosten komt dan ook voor rekening van de overheid. Het feit dat de Vrije School te boek staat als 'bijzondere school', geeft de mogelijkheid om een deel van de bouw voor eigen rekening te nemen en zo juist die extra kwaliteiten te realiseren, die de school uit pedagogisch oogpunt ook moet hebben. Maar dan moet die eigen rekening wil een behoorlijk saldo hebben, op peil gebracht en gehouden door ouders, leraren en vrienden van de Vrije School. In de loop der jaren had de school al een half miljoen gereserveerd, maar om het gehele programma te realiseren is nog eens zo'n bedrag nodig. Gelijk met het definitieve plan van architect Peters wordt rond het Michaëlsfeest in 1979 op initiatief van Jet van Dapperen, de vrouw van de voorzitter van het bestuur, een bouwfonds in het leven geroepen. Diegene die als eersten hun bijdrage schenken aan dit fonds zijn Daan van Bemmelen en Ina Krediet. Vele schenkingen en een bonte reeks van avonden en activiteiten zouden op deze eerste handeling volgen: huisconcerten, toneelstukken, kerstspelen, kooruitvoeringen, lezingen over de kleurenleer van Goethe, cursussen over de Turkse en Griekse mythologie en tenminste vier Bazars, die tezamen alleen al bijna een ton opbrachten, en als uitzonderlijke bijzonderheid: een eigen grammofoonplaat! De klanken van de Krönungsmesse van Mozart, ten gehore gebracht door het bovenbouwkoor bij de inhuldiging van koningin Beatrix, overstemden de echo van de tirades van Frits Julius, die bij menigeen nog naklonken. De plaat was letterlijk en figuurlijk uitzonderlijk. Hoge rentestand, onverwachte bijdragen en een zorgvuldige administratie, maar voor alles de niet aflatende inzet van Jet van Dapperen deden het schier onmogelijke: de vijf ton kwam er.

En dus kwam de school er, als een 'flow-form' waarin de kinderen zouden stromen door de rivier van hun jeugd. Ruimten en kleuren die behoedzaam de ontwikkeling van kleuter tot adolescent zouden ondersteunen: van de in warme tinten gekleurde veelhoekige, meer naar binnen gekeerde kleuterklas tot de in koelere kleuren getoonzette rechthoek van de hogere klassen, waar al zicht wordt geboden op de buitenwereld, in één beweging rond de grote zaal, die als werk en ontmoetingsruimte het hart van de school zou vormen. Het resulteerde in een dynamisch, sterk geleed gebouw, niet altijd even overzichtelijk met z'n steeds veranderende dakranden en beweeglijke raampartijen, maar weldadig zoals het de juffies en meesters en vooral de kinderen omhult. Dat is niet in de laatste plaats het gevolg van het kleurgebruik, waarvoor Frits Fuchs van het architectenbureau verantwoordelijk was. De wanden werden gekleurd met een sluiertechniek, die de kleur transparant zou houden.

15

Zo iets was aan de Kerkstraat ook al eens geprobeerd door enthousiaste ouders, die meehielpen de schoollokalen op te knappen. Waar het daar resulteerde in een onbedoelde, niet onverdienstelijke weergave van een aquarium, zou het hier tot een rustige en stimulerende omgeving leiden. Ook de veiligheid van de bewoners was een nadrukkelijk punt van zorg. Het zou immers beter moeten dan in diezelfde Kerkstraat, waar een gehalveerd wandrek en een bepaald niet ongevaarlijke glijbaan over de schuinte van het dak de vluchtweg moesten vormen voor Noor Gerretsen en haar klas.

Het realiseren van een dergelijk organisch ontwerp vraagt een al even organische aanpak: flexibiliteit en aanpassing zijn even nodig als besluitvaardigheid en geduld. En vooral ook: waakzaamheid, want als iets in de bouwwereld tot onverwachte financiële problemen leidt, dan zijn dat wel de posten 'onvoorzien' en 'meerwerk'. De rol van bouwheer, in casu de voorzitter van de bouwcommissie, kan moeilijk onderschat worden. Letterlijk schrijft voorzitter van Dapperen in het verhaal over de bouw van de school: 'dat Wouter Drewes hier met gouden letters zou moeten worden geboekstaafd' .

4 Juli 1981 is het blad van de schoolannalen gedateerd, waarop verhaald wordt van de grondsteenlegging van de Vrije School aan de Abbenbroekweg. Het grondwerk is verricht, de fundamenten zijn gelegd, de ruimte uitgespaard, waarin de pentagon-dodecaëder van koper zal worden geplaatst, met daarin de opdracht aan de leerkrachten: de grondsteenspreuk. In aanwezigheid van twee van de dan nog levende aartsvaders van de Vrije School: Daan van Bemmelen en Jan van Wettum, wordt de grondsteenlegging verricht. Daan van Bemmelen leest, omgeven door de hele schoolgemeenschap, de jongsten in het zand rond zijn voeten, de oudste collega's daar in een wijde boog omheen, de grondsteenspreuk. Het is dezelfde die Albert Steffen destijds voor de Waalsdorperweg had gegeven, maar nu vertaald door Hans Peter van Manen.

De bouw gaat voorspoedig: ze blijft bijna binnen het geplande tijdsbestek. Eind 1981 wordt het hoogste punt bereikt: pannenbier! En wanneer het schooljaar 1982-1983 aanbreekt, kan als eerste de dependance aan de Merkusstraat, worden opgeheven. Drie lagere schoolklassen betrekken alvast de net gereed gekomen kleuterklassen. De officiële oplevering vindt plaats op 18 november 1982. Niet dat we dan gelijk het gebouw binnen kunnen stormen: er is nog het nodige in te richten en meubilair te plaatsen, maar in elk geval kunnen de vijf verspreide kleuterklasjes hun onderkomennu verruilen voor de nieuwbouw. Dan, een maand later, net voor de Kerstvakantieneemt de school haar nieuwe gebouw werkelijk in gebruik. Vanuit de verschillende dependances loopt een lange stoet kinderen naar het nieuwe gebouw. De tijdelijke behuizingen van de Kerkstraat en de van Diepenburchstraat gaan nu definitief op slot en in ruil daarvoor krijgt iedere klas de sleutel van de school. Onder trompetgeschal nemen de klassen het schoolgebouw in bezit.

15-Klein ZwitserlandDas grosse Haus bei den Stadtkwekerij hieß das Schweizerhaus. Es war einst das Haus der Jagd-Aufseher, und später der Baum-Gärtner-Aufseher. Wo jetzt der Hockeyverein ist, war ehemals das Lokal einer Jagdvereinigung, für die höchste Schicht der Bevölkerung, wie heute das Hockey.... Auch hier gab es hohe Dünen mit weißem Sand. Der Sand wurde abgegraben bis zur Höhe des Grundwassers. Das geschah im Winter, wenn es weniger andere Arbeit gab als Handarbeit. Der Sand wurde in kleine Kippwägen gestürzt, und dann in kleine Schiffe geladen. Diese transportierten ihn dann z.B. bis nach Rotterdam, wo die Eisenbahn sehr wichtig wurde. Der Sand von Klein Zwitserland wurde auch im „Haagse Bos“ gebraucht und beim Palast Huis ten Bosch, wo die Königin wohnt.

Absanden in Klein-Zwitserland, ca. 1910

16

16-StadskwekerijDie Kanäle hier sind gegraben. In Holland transportierte man fast alles auf dem Wasser. Deshalb wurde ein Kanal gegraben von der Stadt Den Haag, wo die Grafen und Könige wohnten, zur Küste, wo er jagte und ein Sommerhaus hatte. Auch andere Leute aus den höheren Schichten möchten das Meer und die heilsame Luft genießen und bauten oder mieteten Wohnungen. Via Seitenkanäle wurde der weiße Sand abtransportiert und niedrig gelegene Ländereien wurden angelegt, für Roggen und Vieh. Arbeitslosen wurde hier angeboten kleine Kartoffelfeldchen zu bebauen. Aber dass hervorragendste Ziel hier war die Baumzucht. Bäume waren aufgrund der Stadtausbreitung im 19. Jahrhundert sehr erwünscht, und nur lokal gewachsene Bäume waren abgehärtet genug gegen den straffen und salzigen Seewinde. Auch heute ist das noch der Fall: ‘Stadskwekerij’ heißt der Stadt-Anbaubetrieb.

Arbeitslose Scheveningse Frauen ernten Kartoffel

17-Hubertusdüne Aussichtspunkt

Es gab hier lange Zeit ein wüstes Jagdgebiet. Eine Herberge mit dem Namen des Jagdschutzpatrons Hubertus erinnert daran. In den Jahren 1930 wurde dieser Dünepark durch Arbeitslose angelegt. Wegen der großen Einspannung nannten sie es den Blutberg. Er ist 30 m hoch und etwa 19m über dem Meeresspiegel gelegen. Höher als die natürliche

Düne. Das Grundwasser steht hier ungefähr auf Meeresniveau, also die Bäume und Pflanze können nur vom Regenwasser leben.

Aussichtspunkt 1850 mit Hubertus-Herberge und Wittebrug-Getreidemühle im Vordergrund, links die Kirche Scheveningens und ganz rechts das Kurhaus.

Hier werden gezeigt: das Meer, Wasserturm, Gefängnis, Friedenspalast, Mittelalterliche Stadt (Grote Kerk), Bahnhof mit Ministerien, Shell Hauptkontor, Interpol, Krankenhaus, Hubertunnel, Verteidigungsministerium, …

Mehr lesen (auf Holländisch): http://www.onderde18.vrijeschooldenhaag.nl/site/dossier/hubertuspark

18-Waalsdorperweg

17

Waalsdorf ist schon seit der späten Bronzezeit bevölkert. Es gab Dünen, Moräste und Moor. ‘Waas’ (Waasdorf-Waalsdorp) heißt ‘Moor’. Das ganze Gebiet war eine große Wüste, wo sich die Wege und Dünen fortwährend änderten, weil durch den Wind der Sand ständig verlagert wurde.‘Schevelinc’ ist ein Typ weißen Sandes – (Scheveningen-Schevelinc).

Mehr lesen:First, about 1500 before Christ, the region was part of an extensive marine sand-plain. The scattering of sand by the wind created rows of dunes and so the "Old Dunes" (in the time before Christ) as well as the "Young Dunes" (in the Middle Ages) were formed.Between these rows of dunes moist valleys were formed which led to the growing of peat-moor layers, at a later stage woods arose. The extensive felling of trees in the Middle Ages and renewed scattering-periods caused the original (very old) peat layers to come to the surface and the fairly "barren" Vlakte van Waalsdorp was created. Such a location is often called a "geological window".

In the younger Bronze Age (1100-700 BC) and the younger Iron Age (400 BC - 0 AD) groups of hunters wandered in the valley and half-permanent settlements were formed on the northern edge of it.

In the Roman Age (50 BC- 400 AD) and later on in the Middle Ages (1000 AD - 1500 AD) there were some attempts to settle down more permanently, and even agricultural activities were started. At least two times the agricultural use of the soil was suddenly interrupted by the quick scattering of dune-sand (in the beginning of the 13th century and somewhere during the 14th/15th centuries).

In the time following the now existing dune landscape was formed. From the second half of the 18th century (possibly even earlier) the Vlakte van Waalsdorp was used as a military training-ground.

From the early habitation mainly crocks (potsherds) have been found. Also the remnants of fireplaces (from habitation or from wandering hunters) and traces of digging have been found. From the period 0 AD till these days also other utilities have been found such as coat-pins, buttons, coins, etc. The military history can be recognised from the findings of ammunition rests and parts of weapons and equipment.

18

Instructie

VoorbereidingLees van jouw onderwerpen de Duitse hoofdtekst en de Nederlandse kleine lettertjes goed door, zodat je de inhoud ervan begrijpt en kent.Oefen het voorlezen van de Duitse tekst hardop, een aantal dagen achter elkaar. Let erop dat je langzaam voorleest en duidelijk uitspreekt.Kijk op het kaartje waar jouw onderwerpen liggen.

Tijdens de tochtAls het vorige onderdeel geweest is, bereid je je vast voor op het jouwe, zodat je de groep op het goede punt om je heen kan verzamelen. Je leest als Nederlanders om de beurt jouw Duitse tekst voor en vertelt er in je eigen woorden in het Engels wat bij wat je uit de kleine lettertjes nog leuk vindt om te vermelden. Voor de Belgen kan je de Duitse tekst ook nog eens in je eigen woorden in het Nederlands herhalen.Blijf op ruime afstand van de groep voor je.

Bij de twee rondleidingenWacht netjes tot jouw groep aan de beurt is, misschien is dat best wel een tijdje.Moedig svp aan dat men goed oplet en meeloopt met degene die het praatje doet. Vertaal evt. het nodige.Houd bij het weggaan ook weer ruime afstand tot de vorige groep.

Het tijdsschema is bij benadering als volgt:1e Etappe ca. 30 min 13.10 Rot r. duinen

1e Etappe ca. 25 min 13.10 Violett r. Europol13.15 Orange r. duinen

13.15 Indigo r. Europol13.20 Gelb r. duinen

13.20 Blau r. Europol13.25 Grün r. duinen

Führung im Rudolfsteinerkliniek (20 min) 13.40 Violett r. Europol2e Etappe ca. 30 min 13.45 Indigo r. Europol

13.50 Blau r. EuropolFührung im Primär-Waldorfschule (30 min) 13.35 Rot r. duinen

2e Etappe ca. 30 min 13.40 Orange r. duinen

13.45 Gelb r. duinen

13.50 Grün r. duinen

Führung im Rudolfsteinerkliniek (20 min) 14.35 Rot r. duinen

3e Etappe 30 min 14.40 Orange r. duinen

14.45 Gelb r. duinen

14.50 Grün r. duinen

Führung im Primär-Waldorfschule (30 min) 14.40 Violett r. Europol3e Etappe 25 min 14.45 Indigo r. Europol

14.50 Blau r. EuropolZurück in der Cafeteria 15.25 Rot r. duinen

15.25 Violett r. Europol15.30 Orange r. duinen

15.30 Indigo r. Europol15.35 Gelb r. duinen

15.35 Blau r. Europol15.40 Grün r. duinen

19

20