Orientimi Profesional-Programi Për Shkollat Fillore - Use i Stilovi Na Ucenje

Orientimi profesionalPes hapa deri te vendimi pr shkollimin dhe profesioninOrientimi profesionalProgrami pr shkollat fillore

BOTUESIMinistria e arsimit, shkencs dhe zhvillimit teknologjjik e Republiks s Srbis dhe Deutsche Gesellschaft fuer Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Brzakova 20, 11 000 Beograd, Srbi

Im Auftrag des Bundesministeriums fuer wirtschaftlicheZusammenarbeit und Entwicklung (BMZ)der Bundesrepublik Deutschland

PR BOTUESIN Ministria e arsimit, shkencs dhe zhvillimit teknologjik e Republiks s SrbisZharko ObradoviqDeutsche Gesellschaft fuer Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbHMartin Welte

KONSULENTErwin Kaemmerer, Paedagogische Hochschule des Bundes in Steiermark

GRUPI PUNUES PR ZHVILLIMIN E MATERIALITMarina Ostojiq, SHF Kole Rashiq, NishValerija hivkoviq, SHF Rada Miljkoviq, JagodinaJelena Dimitrijeviq, SHF Zaga Malivuk, BeogradMarija Radovanoviq, GIZ

REDAKTURAMarija Radovanoviq

PRKTHIMINAna Dragutinoviq

LEKTURA DHE KORREKTURA Rahim Salihu

DIZAJNI DHE PAJISJETInDesigner, Beograd

Beograd 2013.

ORIENTIMI PROfESIONAL1 PES HAPA DERI TE VENDIMI PR SHKOLLIMIN DHE PROfESIONINORIENTIMI PROfESIONALPROGRAMI PR SHKOLLAT fILLORE

1 Orientimi profesional, Kshillimi i karriers, Upravljanje prelaksom iz kole u svet rada, Menaxhimi i kohs gjat kalimit nga shkolla n botn e puns, Menaxhimi i karriers sht term pr masat dhe aktivitetet e shumta t cilat e mbshtesin personin (nxnsin, nxnsen, personin e ri) n rrugn personale npr sistemin arsimor deri n tregun e puns (spari punsimi e pastaj zhvillimi i prjetshm profesional)

4I HyRJA / DR MARTIN WELTE...............................................................................................................................................................................................6

II ORIENTIMI PROfESIONAL RRUGT DERI TE KARRIERA / DR KEMERER ................................................................................8

III KONcEPTI I PROcEDURS AKTIVE T ORIENTIMIT PROfESIONAL....................................................................................................12

IV PLANPROGRAMI: ORIENTIMI PROfESIONAL ........................................................................................................................................................ 14

V INSTANcA PRINDRIT ............................................................................................................................................................................................................18

VI PROGRAMI I ORIENTIMIT PROfESIONAL N SHKOLLAT N SRBI. .................................................................................................18

VII PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR SHKOLLN fILLORE ..............................................................................................23

7.1. PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR KLASN E VII .........................................................................................................23

1. PREZENTIMI I PROGRAMIT DHE PORTOfOLIT PR KLASN E VII ..............................................................................................24

2. ORIENTIMI PROfESIONAL DHE KOMPETENcAT KyE ...........................................................................................................................25

3. N BOTN E INTERESAVE ............................................................................................................................................................................................26

4. N BOTN E SHKATHTSIVE DHE AfTSIVE ................................................................................................................................................26

5. RRUGA E AfTSIMIT ........................................................................................................................................................................................................ 27

6. N BOTN E VLERAVE ..................................................................................................................................................................................................28

7. VETIT DHE INTERESIMET N KUADR T BARAZIS GJINORE .................................................................................................29

8. VETNJOHJA AUTOPORTRET ................................................................................................................................................................................30

9. N SyT E T TJERVE .................................................................................................................................................................................................30

10. fAR APO SI JAM N GRUP ..................................................................................................................................................................................31

11. MNyRA IME E T MSUARIT .................................................................................................................................................................................32

12. UN PR DHJET VITE ..................................................................................................................................................................................................33

13. PR PRINDRIT/KUJDESTRAT DHE fMIJT: PRITJET E MIA ...................................................................................................33

14. IMAZHI I BOTS MODERNE T PUNS .............................................................................................................................................................35

15. MBLEDHJA DHE MNyRAT E PRPUNIMIT T INfORMATAVE PR SHKOLLAT DHE PROfESIONET ..............36

16. LIDHJA E fUSHS S PUNS ME PROfESIONET ................................................................................................................................... 37

17. RRUGT E ARSIMIMIT DHE KARRIERS .......................................................................................................................................................... 37

18. T RESPEKTOJM BARAZIN GJINORE N JETN PROfESIONALE DHE PRIVATE .....................................................38

19. PRGATITJA PR INTERVIST ..................................................................................................................................................................................40

20. REALIZIMI I INTERVISTS ............................................................................................................................................................................................41

21. PRGATITJA E TAKIMIT ME PRfAQSUESIT/SET E PROfESIONEVE N SHKOLLN TON .................................41

22. PRfAQSUESIT/SET E PROfESIONEVE N SHKOLLN TON .....................................................................................................42

23. SHQyRTIMI I REZULTATEVE T INfORMIMIT ................................................................................................................................................43

24. VIZITA SHKOLLS S MESME ..................................................................................................................................................................................45

25. VIZITA NDRMARRJES/INSTITUcIONIT .............................................................................................................................................................45

26. EVALUIMI I PROGRAMIT T ORIENTIMIT PROfESIONAL PR KLASN E VII ............................................. 46

PRMBAJTJA

57.2. MATERIALET E MODERIMIT DHE fLETAT E PUNS PR KLASN VII ............................................................................................ 47

7.3. PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR KLASN E VIII ...........................................................................................................61

1. PREZENTIMI I PROGRAMIT DHE PORTOfOLIT PR KLASN E VIII ............................................................................................62

2. GRAfIKONI I INTERESIMEVE .....................................................................................................................................................................................63

3. N BOTN E VIRTyTEVE DHE VLERAVE ............................................................................................................................................................ 64

4. VETNJOHJA Ky/KJO JAM UN .....................................................................................................................................................................65

5. SI APO fAR JAM UN N SHIKIM T PAR ......................................................................................................................................66

6. PRITJET E MIA ...................................................................................................................................................................................................................... 67

7. PRITJET E MIA KOLAZH PUNA ME NXNSIT/NXNSET DHE PRINDRIT/KUJDESTART .........................67

8. PASQyRIMI I BOTS MODERNE T PUNS DHE KOMPETENcAT KyE PR PROfESIONET ..................................68

9. PROfILET ARSIMORE N SHKOLLAT E MESME .........................................................................................................................................69

10. RRJETA E SHKOLLAVE T MESME .......................................................................................................................................................................69

11. KRKESAT DHE PROfESIONI SHKATHSIA ADEKUATE DHE KUNDRINDIKAcIONET ...........................................70

12. NJOfTOHEM PRMES INTERNETIT SE KU PAS SHKOLLS fILLORE ........................................................................................71

13. RRUGT E SHKOLLIMIT DHE KARRIERS........................................................................................................................................................71

14. PRGATITJA DHE REALIZIMI I INTERVISTS ...............................................................................................................................................73

15. PRSHKRIMI I PROfESIONIT ME NDIHMN E HARTS S MENDJES ...................................................................................74

16. KRITERI PR ZGJEDHJEN E SHKOLLS ..........................................................................................................................................................75

17. T RESPEKTOJM BARAZIN GJINORE GJAT ZGJEDHJES S PROfESIONIT ...............................................................76

18. SHQyRTIMI I QNDRIMEVE PERfORMANcA DHE T ARDHURAT .......................................................................................... 77

19. ZGJEDHJA E PROfESIONIT DHE T ARDHURAT .......................................................................................................................................78

20. ORIENTIMI PARAQET IMAZHIN E QART ........................................................................................................................................................79

21. PRSHKRIMI I PROfESIONIT ME NDIHMN E HARTS S MENDJES N MBLEDHJEN E PRINDRVE .....80

22. PRGATITJA PR TAKIME REALE ..........................................................................................................................................................................81

23. T REALIZOJM T MSUARIT PRMES TAKIMEVE REALE ..........................................................................................................82

24. DOKUMENTAcIONI PR TAKIMET REALE........................................................................................................................................................83

25. REfLEKTIMI I T MSUARIT PRMES TAKIMEVE REALE ................................................................................................................. 84

26. TRAJNIMI PR APLIKIM ...............................................................................................................................................................................................85

27. INTERVISTA N NDRMARRJE................................................................................................................................................................................86

28. NDRMARRSIA .................................................................................................................................................................................................................. 87

29. VENDIMI IM PR SHKOLLN DHE PROfESIONIN ....................................................................................................................................88

30. PUNA KSHILLDHNSE ..........................................................................................................................................................................................89

31. PRINDRIT/KUJDESTART E MI MBSHTETJA IME N RRUGN E MARRJS S VENDIMIT PUNA ME

PRINDRIT/KUJDESTART DHE NXNSIT/SET..................................................................................................................................90

7.4. MATERIALI I MODERIMIT DHE fLETAT PUNUESE PR KLASN E VIII ...........................................................................................91

VIII UDHZIME PR PRDORIMIN E METODAVE T MSIMDHNIES N ORIENTIMIN PROfESIONAL ......................117

IX UDHZIME PR REALIZIMIN E PROGRAMIT N fUSHN E TAKIMEVE REALE ME BOTN E PUNS ..............125

X UDHZIMET DHE KRITERET PEDAGAGJIKE PR MATERIALET MSIMDHNSE DHE MJETET PR MSIM .......126

XI UDHZIME PR PROfESIONISTT/TET N fUSHN E PUNS ME NXNXIT/SET T cILT/cILAT N MNyR

T VEANT PRMBUSHIN NEVOJAT E VETA .................................................................................................................................................... 127

XII UDHZIME PR PROfESIONITT/TET LIDHUR ME fUSHN E BARAZIS GJINORE........................................................130

XIII LITERATURA ................................................................................................................................................................................................................................132

6DR MARTIN WELTERNDSIA E ORIENTIMIT PROfESIONAL DHE INfORMIMIT T T RINJVE PR KARRIERN Projektin Orientimi profesional n Srbi sht duke e realizuar Organizata gjermane pr bashkpunim ndrkombtar GIZ, me urdhr t qeveris Gjermane dhe Ministris federale pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim, n partneritet me Ministrin e arsimit, shkencs dhe zhvillimit teknologjik dhe n bashkpunim me Ministrin e rinis dhe sportit t Republiks s Srbis. Partner implementues sht Qendra Inventive, qendra nacionale pr orientim profesional dhe shoqata e ekpertve pr zhvillimin e konceptit bashkkohor t orientimit profesional. Qllimi i projektit sht krijimi i nj sistemi funksional dhe t qndrueshm dhe krijimi i programit t orientimit profesional pr t rinjt, gjat kalimit nga shkolla fillore n shkolln e mesme, prkatsisht n botn e puns. Projekti inkurajon t rinjt q t jen qytetar/e aktiv/e, t cilt marrin pjes n krijimin e s ardhmes m t mir pr veten, por edhe pr bashksin e gjer dhe bazohet n vlerat dhe principet e politiks s mundsive t njejta pr t gjith t rinjt, pa marr parasysh gjinin, fen, kombsin dhe prkatsin racore.

Grupi synues i projektit jan nxnsit dhe nxnset2 e viteve t fundit n shkollat fillore, nxnsit dhe nxnset e shkollave t mesme dhe t rinjt jasht sistemit shkollor. sht parapar q me projekt t prfshihen t gjitha shkollat fillore dhe Zyret e t rinjve n Srbi, gjat periudhs s vitit 2011 deri 2015.

Projekti bazohet n dy komponente n shkoll dhe jasht shkolls. N shkoll, grupet shkollore pr orientim profesional realizojn puntorit (seminaret) nga fusha e orientimit profesional. N Zyret e t rinjve, moshatart informojn t rinjt q t msojn se si zgjedhet profesioni, si planifikohet karriera dhe krkohet puna.

Projekti realizohet me an t bashkpunimit t ktyre institucioneve: shkollave fillore, shkollave t mesme, Zyreve pr t rinj, qendrave rajonale dhe qendrave pr zhvillim profesional t msimdhnsve, Kshillit pr punsim n nivelin nacional, qendrave pr zhvillim t karriers, Shrbimit nacional pr punsim, qendrave pr pun sociale, autoriteteve lokale dhe odave ekonomike etj.

Programi i orientimit profesional n t cilin bazohet projekti sht i hartuar n baz t modelit pesfazor interaktivo/dinamik, n t cilin vmendja sht fokusuar pikspari n zhvillimin e aftsimit t t rinjve pr zgjedhjen e profesionit. Qllimi kryesor i programit sht zhvillimi i aftsive t t rinjve q t marrin dhe zbatojn vendim t paramenduar, t vlefshm dhe t pavarur lidhur me zgjedhjen e shkolls dhe profesionit, si dhe t planifikojn karriern dhe t kyen n botn e puns. Msimi pr t rinjt n kuadr t programit zhvillohet n form t puntorive, t cilat u mundsojn atyre q prmes prmes pjesmarrjes aktive t fitojn njohuri, aftsi, shkathsi dhe vlera t nevojshme pr realizimin e atij qllimi. Programi sht n prputhje me rekomandimet e Komisionit Evropian, t cilat i referohen orientimit t karriers si shrbim dhe aktiviteteve kushtuar ndihmess s individit, q pavarsisht nga mosha e tij, n do moment t ket mundsi t zgjedh edukimin, trajnimin ose profesionin dhe t menaxhoj me karriern e vet.3

N jetn bashkkohore, pavarsisht nga mosha do dit ballafaqohemi me rndsin e zgjedhjeve para t cilave gjendemi. Zgjedhjet e tona, jan vendimet tona, t cilat drejtojn, ndrtojn dhe zhvillojn jetn. Sfida m t mdha jan zgjedhjet dhe vendimet q me vete sjellin ndryshime t mdha.

2 N tekstin e mtutjeshm do t shyrtohet m mir, q me vetn e tret n shums nnkuptohet grupi i njerzve t t dy gjinive, ka edhe sht n pajtim me standardet e gjuhs srbe. Kshtu q me nxnsit pa diskrimin nnkuptohen edhe nxnset. Gjithashtu n pajtim me Udhzimin pr standardizimin e gjuhs s ndjeshme gjinore (Saviq, S. 2004), nganjher do t theksojm pranin e t dy gjinive, me qllim t duket prania e femrave dhe meshkujve.

3 Source OECD/EC (2004): Career guidance. A Handbook for Policy Makers

HyRJA

7T rinjt n moshn adoleshente ndodhen n nj periudh kur jan n udhkryqet e jets dhe para ndryshimeve t shumta. Intensiteti dhe domosdoshmria e zgjedhjes dhe ndryshimet q nat koh nuk prsritet n asnj periudh tjetr t jets. Kjo sht periudha kur prmes vendimeve dhe ndryshimeve msohet shum dhe pr at sht e domosdoshme q t krijohen kushte q individi i ri t bhet i fort dhe t sjell vendimet m t mira pr vetvetn dhe jetn e tij. Zgjedhja e profesionit sht njra ndr vendimet m t rndsishme n jet, e cila ndikon edhe n cilsin e mtejshme t jets dhe puns.

E vrteta sht, se n kt koh kompleksiteti i bots s puns po rritet proporcionalisht me mundsit e shumta pr edukim dhe trajnim formal dhe joformal. Duke u bazuar nj nj peirudh jo shum t hershme sot, t rinjt ndryshe nga e kaluara kan spektr m t gjer t mundsive pr edukim. N t njejtn koh sot, ata ballafaqohen me krkesa t vshtira, me konkurrenc m t madhe dhe me nevojat komplekse t tregut t puns. Bashkimi Evropian sht nj promoter i zjarrt i t msuarit gjat gjith jets, i cila mundson q qytetart/ret t prshtaten shpejt me ndryshimet n tregun e puns (Kshilli i Evrops, 2001). Sot, do person i cili dshiron q t punsohet duhet t dij t hulumtoj burime t shumta informacionesh, ashtu q t planifikoj rrugn e vet t edukimit dhe punsimit e cila do t prshtatet me interesimet, aftsit, kompetencat, kualifikimet por edhe me mundsit n tregun puns. T msuarit gjat gjith jets, nnkupton zgjedhjen e rrugve t edukimit gjat tr jets n prputhje me krkesat e tregut t puns. Prmes modelit dinamik t orientimit profesional, individi i ri bhet kompetent dhe i aft q n mnyr t pavarur t sjell vendime pr profesionin e vet pr t ardhmn.

Programi kontribuon n realizimin e qllimeve dhe aktiviteteve t dokumenteve strategjike, n politikn e arsimit dhe politikn pr t rinjt si dhe n orientimin e karriers dhe kshillimit.4 Programi trajnues pr nxnsit dhe t rinjt, sipas rezultateve t prcjelljes dhe evaluimit, drejtprdrejt i prgjigjet me nevojave t fmijve dhe prindrve t tyre, ka prmbajtje interesante dhe t prshtatshme dhe ka metodn e vet t puns. Pjesmarrja e nxnsve dhe t rinjve rrit gatishmrin e nxnsve q pasi t jen t informuar mir t marrin vendimin pr shkollimin e mtjeshm dhe profesionin e ardhshm dhe ndikon n zgjerimin e interesimit t nxnsve pr profesione t ndryshme. N Srbi, takimet reale u organizuan n nj numr t shkollave dhe ndrmarrjeve kshtu kjo sht konsideruar si lloj prparimi, q kontribuon n informim m t mir dhe ndihmon n t kuptuarit e kompetencs s puns. Posarisht, jan theksuar profesionet atipike pr njrn apo tjetrn gjini, ka ka sjellur aktivizimin e shum nxnsve/seve n manifestimin e Dits s vajzave dhe Dits s djemve.

N Srbi prmes projektit sht vendosur struktura dhe bashkpunimi i institucioneve, t cilat kan definuar shrbimet e veta pr t rinjt dhe bahskpunimin n krijimin dhe realizimin e kalendarit dhe katalogut t shrbimeve t orientimit profesional dhe informimit t karriers. T gjitha informacionet rreth projektit dhe programit mund ti gjeni n webfaqen www.profesionalnaorientacija.org dedikuar komunikimit me institucionet dhe profesionistt q punojn n program si dhe n www.mojaposla.rs dedikuar mbshtetjes s t rinjve.

Me kt rast dua q przemrsisht ti falenderoj pr angazhimin maksimal t gjith trenert, msimdhnsit dhe t gjith profesionistt, t cilt mirren me t rinjt, e q kan qen t angazhuar n projekt. Natyrisht, posarisht i falnderohem edhe nxnsve dhe t rinjve, t cilt kan treguar dshir t zjarrt, pr t zhvilluar kompetencat e veta. Gjithsesi, edhe Ervin Kamerer-it, i cili me angazhim t madh i sht prkushtuar ktij projekti.

Martin Velte (Martin Welte)

4 Ligji pr arsimin fillor, Gazeta Zyrtare RS, nr. 55/2013.Ligji pr arsimin themelor, Gazeta Zyrtare RS, nr.72/09.Strategjia pr udhzim dhe kshillim t karriers, Gazeta Zyrtare RS, nr. 16/2010.Strategjia nacionale pr t rinjt, Gazeta Zyrtare RS nr. 55/5, 71/05 korrigjimi 101/07

8ORIENTIMI PROfESIONAL RRUGT DERI TE KARRIERA / DR KEMERER

Domosdoshmria e orientimit profesional2.1. Ndryshimet n botn e profesioneve T gjith jemi dshmitar t ndryshimeve aktuale n botn e profesioneve. Ato vlejn m shum se ndryshimet e jashtme n kuadr t veprimtarive t puns. Ndryshimet jan t lidhura me vet konceptin e profesionit, i cili me gjenerata e edhe me shekuj e ka br bazn e aktiviteteve t puns, e me kt edhe bazn e sistemit arsimor n Evrop. N praktik, ndryshimet n botn e profesioneve ndikojn tek t gjith, jo vetm n sistemet shkollore t arsimit profesional, t cilt jan t orientuar sipas ktij koncepti; gjithashtu ndryshojn edhe konceptin e orientimit profesional. T ashtuquajturat karrierat atipike inputet dhe kalimet fleksibile n vendkalimet mes shkolls dhe bots s puns bhen norm/rregull. Ndryshimet n botn e profesioneve me vete sjellin ndryshime n krkesat e kualifikimit dhe modifikojn edhe vet krkesn pr orientim profesional.

2.2. Pr termin orientim n kontesktin e orientimit profesionalTermi apo shprehja orientim prmban kuptime t ndryshme.Orientimi nnkuptohet si gjendje ashtu edhe si proces. Gjithashtu, orientimi mund t tregoj edhe statusin dhe orientimin e individit, si dhe aktivitetin ose ndikimin n at q dikush t orientohet, pa marr parasysh se n ciln mnyr. Termi i orientimit profesional nnkupton apo prfshin nj larmi t madhe t hapave n procesin e orientimit.

Ajo shkon nga informimi pr edukimin dhe profesionin deri te kshillimi individual. Poashtu ktu bn pjes edhe e ashtuquajtura t kuptuarit e brendshm t orientimit profesional n msim, e cila paraqet pikpamje n personalitetin e tyre, si dhe t kuptuarit e jashtm, q paraqet vshtrimin apo pikpamjen n botn dhe profesionet reale, dhe shkon deri te monitorimi dhe strvitja, n proceset e zgjedhjes s profesionit dhe vendim-marrjes.

N orientimin profesional prfshihen edhe: prgatitjet konkrete pr profesion, prvojat e puns, praktikat, masat e arsimit profesional t prgjithshm, ofertat e ndihms konkrete n vendim-marrje dhe ndihma, e cila qon kah kalimi i suksesshem n profesion, prkatsisht n prcaktimin pr arsim profesional.

2.3. Teorit e vendimit rreth zgjedhjes s profesionit qasjet pr zbatimin didaktik dhe pedagogjik t orientimit profesional

Ktu do t japim nj vshtrim t shkurtr t aspekteve t ndryshme t teorive pr vendimet rreth zgjedhjes s profesioneve, pr t ciln ekziston nj literatur e gjer.5

5 Busshoff, L., Berufswahl Theorien und ihre Bedeutung fr die Praxis der Berufsberatung, Stuttgart-Berlin-Kln, 1989; Daheim, H., Der Beruf in der modernen Gesellschaft, Kln, 1967; Ginzberg, E. et al., Okkupational Joice, New York, 1951; Lange, E., Berufswahl als Interaktionsprozess, u: Klner Zeitschrift fr Soziologie i Lange, E./ Bschges, G., Aspekte der Berufswahl in der modernen Gesellschaft, Frankfurt/M, 1975; Ries, H., Berufswahl in der modernen Industriegesellschaft, Bern, 1970; Schweikert, K., Berufswahl, u: Kreklau, C./Uthmann, K. J., Handbuch der Aus- und Weiterbildung, Kln, 1987, 20. Ergnzungslieferung, Abschnitt 30/65, S. 1 ff; Super, D. E., Psychology of cerias, New York, 1957; Steffens, H., Berufswahl und Berufsentscheidung zur Theorie und Praxis eines Aufgabenbereiches der Arbeits- und Wirtschaftslehre, Ravensburg, 1975.

II

92.3.1. ShqyrtimQllimi i ktij shqyrtimi sht q t adresoj qasjet e ndryshme teorike, q pjesrisht formuan bazn pr qasjet didaktike dhe teorike n zbatimin e orientimit profesional.6

Zgjedhja e profesionit si proces i alokimit7: zgjedhja e profesionit nuk konsiderohet as si proces i zhvillimit as si proces i zgjedhjes s individit. Ajo argumenton pikpamjen q pozicionet e profesioneve q ekzistojn n shoqrin ton shprndahen n bartsit e tyre t ardhshm. Zgjedhja e profesionit n prputhje me kt konsiderohet si alokim i profesionit

Kt proces t alokimit t pozicioneve t profesioneve H. Dahajm (H. Daheim)8, prfaqsues i ksaj pikpamjeje, e ndan n tri faza:

> vendimin pr shkollimin e caktuar e sjell familja, i cili n at edhe ndikon; > vendimi pr pozitn e profesionit mirret nn ndikimin e familjes, grups s moshatarve dhe

msimdhnsve; > pozitat e profesioneve gjat kohs s puns i prcaktojn kolegt, eprort dhe familja q individt krijojn.

Zgjedhja e profesionit si proces klasifikimi9: personit q przgjedh profesionin i duhet informimi sa m optimal pr vetvetn, pr preferencat, interesimet, aftsit dhe talentet, si dhe pr krkesat e profesionit. Teza thekson, se secili krkon at rreth dhe profesion, n t cilin mund t ushtroj aftsit dhe shkathsit e veta dhe t ndrmarr pozita dhe role t arsyeshme.

Zgjedhja e profesionit si proces i vendim-marrjes10: me zgjedhjen e profesionit si proces i vendim-marrjes nnkuptohet procesi i interaktivitetit n mes t ndonj personi (struktura e personalitetit) dhe i ndonj fushe t objektit (struktura e profesionit) me qllimin e analizs, krahasimit t punve profesionale, e krejt pas ksaj vendosjes rreth prioritetit - marrjs s vendimit. Ky proces zhvillohet n disa faza, prej prcaktimit t problemit, prmes pranimit dhe prpunimit t informacioneve, deri te vendimi dhe realizimi (informimi strategjik).

Zgjedhja e profesionit si proces msimi11: qasja n teorin e msimit, e cila shpjegon zgjedhjen e profesionit, vshtron konceptin personal, trsin e prshtypjeve nga fushat e jets (familja, shkolla etj.) dhe metodat e msuara pr zgjedhjen e problemeve, si dhe prvojat e t msuarit, t cilat ndrtohen njra mbi tjetrn dhe ojn deri te zgjedhja e vetdijshme e profesionit.

6 Struktura n masn m t madhe mbshtetet n L. Busshoff i K. Schweikert (shih m lart). 7 N vendimin pr zgjedhjen e profesionit sipas ksaj teorie sociologjike ndikojn edhe prcaktuesit ekonomik (struktura ekonomike,

gjendja n tregti, tregu i puns, struktura e profesionit etj., sidhe prcaktuesit sociokulturor dhe socialo-psikologjik (prkatsia e nj shtrese t veant, prindrit, shkolla, moshatart, kshillimi pr karrier etj.).

8 Vidi: Daheim, H., Der Beruf in der modernen Gesellschaft, Kln, 1967. 9 Bn pjes n teorit e orientuar kah personaliteti dhe n literatur sht e njohur si Orientimi psikologjiko-diferencial si krahasim

n mes vetive dhe personalitetit, krkesave t profesionit dhe prcaktuesve socio-ekonomik. N kto teori t orientuara ka personaliteti, pos qasjeve psikologjiko-diferenciale bjn pjes edhe qasjet psiko-analitike dhe teoria e konceptit personal (shih dhe: Pollmann, TH. A., Beruf oder Berufung? Zum Berufswahlverhalten von Pflichtschulabgngern, Frankfurt/M, Berlin, New York, Paris, Wien, 1993.).

10 Nga pikpamja e teoris s vendim-marrjes, vendimit pr zgjedhjen e profesionit, shpjegohen me an t veprimeve t zgjedhjes dhe marrjes s vendimit t cilat prcaktojn pozitat e mparshme n arsim dhe profesion. Me kt rast aspektet individualo-sociale q ndikojn n zgjedhjen e profesionit nuk vihen n plan t par. (K. H. Seiffert).

11 Busshoff, L., Berufswahl. Theorien und ihre Bedeutung fr die Praxis der Berufsberatung, Kohlhammer, Stuttgart, 1984.

10

Zgjedhja e profesionit si proces i zhvillimit12: zgjedhja e profesionit nuk sht konsideruar si nj periudh e izoluar e aktivitetit, por kapitull pr procesin e zhvilllimit profesional gjat tr jets. Postulatet e ksaj qasjeje jan varsia e vendimit, t cilin personi i ri e merr vet dhe varsia e atyre q vendimin e marrin pr t; zgjedhja e profesionit sht pjes e procesit t zhvillimit t vazhdueshm t identitetit t vets s vet, i/e cili-a zhvillohet. Zgjedhja e profesionit si proces zhvillimi fillon p.sh. me marrjen e vendimit pr shkollimin pas prfundimit t shkolls fillore, e cila prkohsisht definon qasjen e mtejshme t edukimit, por prmban edhe mundsin e ndryshimit t profesionit, prkatsisht orientimit t ri (rikualifikimi, rruga alternative e shkollimit).

Zgjedhja e profesionit si proces ndrveprimi13: zgjedhja e profesionit kuptohet si rezultat i ndrveprimit n mes personit, q zgjedh profesionin dhe rrethit t tij (prindrve, kshilltarve etj.). N kt ndrveprim prfshihen interesime nga m t ndryshmet dhe performanca t vlefshme nga ana e pjesmarrsve. Te pjesmarrsit, t cilt n msimdhnie, n mas t madhe, kan njohuri lidhur me realitetin e arsimit dhe bots s puns (ditt e informimit n shkollat e nivelit m t lart, hetimet n shkolla dhe ndrmarrje, praktikat) zhvillohet nj shkall e lart e racionalitetit n zgjedhjen e profesionit.

2.3.2. AnalizaDuke u bazuar n kt shqyrtim teoria e vendim-marrjes mbi zgjedhjen e profesionit, shtja e mundsive t testimit t prputhjes s modeleve t teorive me procesin e vendim-marrjes pr profesionin dhe me veprimet q gjat vendosjes mund t vrehen, nuk jan relevante pr shqyrtimin ton. N plan t par do t vendoset mendimi apo pikpamja q qasjet teorike:

> zgjedhja e profesionit si proces alokimi, > zgjedhja e profesionit si proces klasifikimi, > zgjedhja e profesionit si proces vendimi, > zgjedhja e profesionit si proces msimi, > zgjedhja e profesionit si proces zhvillimi, > zgjedhja e profesionit si proces ndrveprimi,

prmbajn elemente q rrisin projektimin e proceseve konkrete pedagogjike pr orientimin profesional.

Pasi q, orientimi profesional sht sistem me ndikim t gjer e q prfshin shum grupe relevante dhe prfaqsues t interesit, sht e domosdoshme q n mnyr t qart, t tregohet pr mundsit e shpjegimit t zgjedhjes s profesionit.

Duket se asnjra nga teorit e zgjedhjes s profesionit, individualisht nuk ofron shpejgime t mjaftueshme t t gjith ndikimeve dhe kushtzimeve t vendimit rreth profesionit dhe shkollimit, pra e as pr orientimin e mparshm profesional. Pasi q, secila nga kto teori prmban qasje t rndsishme pr shpjegimin e pjesve t fushs s vendim-marrjes, prkatsisht prgatitjes s vendim-marrjes, asnjra nuk mund t hudhet krejtsisht si e dal mode (si jobashkkohore) apo e pasakt.

12 N lidhje me teorin e orientimit ka personalitetet prfaqsuesit e teoris s zhvilluar psikologjike theksojn se zgjidhja e profesionit nuk duhet t kuptohet si shtje statike dhe individuale, por si zhvillim i vazhdueshm profesional i motiveve profesionale dhe orientimit profesional karriers. Prfaqsuesit m t njohur t ksaj teorie jan E. Ginzberg dhe D. E. Super.

13 Shih H. Ries i E. Lange (shih m lart).

ORIENTIMI PROfESIONAL - RRUGT DERI TEK KARRIERA / DR KEMERERII

11

Prandaj, si baz pr zhvillimin e modelit t programit ton t orientimit profesional, kemi marr qasjen e integruar. Te prpunimi i konceptit sht nisur nga ajo se rritje e efektit mund t arrihet veanrisht ather, kur procesi i orientimit profesional kuptohet pikspari si:

1. proces i t msuarit2. proces i klasifikimit n kontest dinamik, dhe largpams dhe si3. kompetenc e vendim-marrjes

N lidhje me kuptimin e procesit t orientimit profesional si proces msimi (1), procesi i teoris s t msuarit, niset prej asaj q pr projektimin e procesit t orientimit profesional, prvoja e t msuarit duhet t prforcoj konceptin personal, q t mundsohen prvojat e synuara n botn e puns (takimet reale), si dhe t zhvillohen metodat e zgjedhjes s problemeve. Ktu prfshihet mbledhja e pavarur e informatave, q kan t bjn me vlerat dhe monitorimin e ngjarjeve t ardhshme etj.

N lidhje me kuptimin e procesit t orientimit profesional si proces klasifikimi n kuptimin dinamik, largpams, dhe si kompetenc e t msuarit (2 dhe 3), zgjedhja e profesionit shpjegohet si proces klasifikimi, andaj njohjen dhe integrimin e interesave, preferencat dhe aftsit me krkesat n ndonj fush shkollimi, prkatsisht profesioni, e q mund t kuptohet n mnyr dinamike dhe shumdimenzionale, ai q zgjedh dhe bota e puns i nnshtohen ndryshimeve dhe ekzistojn kushtzime reciproke.

Nse duhet marrur parasysh edhe ndryshimet n arsim dhe botn e puns, si dhe synimet dhe avancimin e aftsive, qndrimet dhe njohurit, ather si model i orientimit profesional sht veanrisht procedura shumfazshe e prshtatshme me mundsin e reflektimit dhe kontrollimit t vendimeve preliminare, prkatsisht vendosjes. Me kt edhe procesi i klasifikimit prfundimisht sht proces i t msuarit, i cili rrit synimin e hartimit dhe krahasimit t profilit t personalitetit me krkesat e shkollimit dhe profesionit n ndonj shkoll, prkatsisht n karrier.

12

KONcEPTI PROcESIT AKTIV T ORIENTIMIT PROfESIONAL

3.1. Orientimi profesional dhe zhvillimi i komptencave kyeMiratimi dhe prshtatja e shpejt me ndryshimet n biznes dhe botn e puns, mundson konceptin e t msuarit gjat gjith jets. Msimi gjat gjith jets rrit njohurit, aftsit, shkathsit, qndrimet dhe vlerat n kuadr t perspektivs personale, qytetare, shoqrore dhe perspektivs s puns, nga mosha parashkollore e deri pas prfundimit t stazhit t puns.

Korniza Evropiane e kompetencave kye, pr t msuarit gjat gjith jets14 prcakton, kompetencat si njohuri funksionalisht t integruara dhe shkathtsi t nevojshme pr t zgjidhur problemin e caktuar, si dhe aftsi pr zgjidhjen e suksesshme dhe t ndrgjegjshme t problemeve (qndrimet, vlerat) dhe ato jan:

1. Komunikimi n gjuhn amtare;2. Komunikimi n gjuh t huaja;3. Kompetenca matematikore dhe kompetencat themelore n shkencat natyrore dhe teknologji;4. Kompetenca digjitale;5. T msuarit se si msohet;6. Kompetencat sociale dhe qytetare;7. Sensi pr inciativ dhe ndrmarrsi,8. Ndrgjegjsimi kulturor dhe shprehja.

Instituti, pr vlersimin e cilsis s arsimit dhe edukimit, i Republiks s Srbis, duke ditur nevojn q sistemi arsimor duhet t ristrukturohet, ka dhn propozim dokumentet: Kompetencat ndrlndore pr fundin e arsimit t prgjithshm t nivelit t mesm. N dokument propozohen kompetencat ndrlndore, q jan ndr m relevantet, pr prgatitjen adekuate t nxnsve pr t ardhmen:

1. Kompetencat pr msim gjat gjith jets;2. Aftsit e komunikimit;3. Puna me t dhna dhe informacione;4. Kompetenca digjitale;5. Zgjidhja e problemit;6. Aftsit e bashkpunimit;7. Aftsit pr jet n nj shoqri demokratike;8. Kujdesi pr shndetin;9. Kompetenca ekologjike;10. Kompetenca estetike;11. Iniciativa dhe orientimi ka ndrmarrsia.

Zhvillimi i ktyre kompetencave sht pjes prbrse e msimdhnies dhe i procesit msimor, t cilat zgjerojn kapacitetet e individve n mnyr q t arrijn realizimin e rezultateve t dshiruara: arritje personale, jet cilsore n nj shoqri demokratike dhe arritje profesionale. Prandaj sht nj sfid pr shkollat, q ofrojn objekte t ndryshme, aktivitete dhe metoda interkative t msimit pr zhvillimin e kompetencave t t msuarit gjat gjith jets.

14 Recommendation 2006/962/EC of the European Parliament and of the Council of 18 December 2006 on key competences for lifelong learning, Official Journal L 394 of 30.12.2006.

III

13

Programi i orientimit profesional n pes faza sht i bazuar n zhvillimin e t gjitha kompetencave kye ashtu q n fazn prfundimtare nxnsit/set t vendosin n mnyr t pavarur pr zgjedhjen e shkolls apo profesionit, n prputhje me vizionin se ku dhe si, n mnyr m t suksesshme, do t munden t zhvillojn dhe prdorin potencialet dhe kompetencat e veta. Bazn e konceptit ekzistues gjithprfshirs, vazhdimisht t ndrtuar t orientimit professional dhe monitorimit t procesit t vendim-marrjes pr shkollim, prkatsisht zgjedhjen e profesionit tek t rinjt, e prbn procedura disa fazshe e ashtuquajtur model pesfazor.

3.2. Struktura e rrjedhs s procesit t zgjedhjes s profesionit (modeli pesfazor) > Vetnjohja: njohja e kapaciteteve t veta, aftsive, interesimeve, vlerave dhe preferencave. > Informimi pr profesionet: mbledhja e informative rreth profesionet, analiza dhe mnyra strukturore

e prpunimit t informative mundson q t mirret vendim i informuar rreth zgjedhjes s profesionit. > Mundsit e shkollimit: njoftimi me mundsit e shkollimit dhe karriers, t cilat ojn deri te arritja

e profesionit t dshiruar. > Takimet reale me botn e puns dhe profesioneve: takimet me prfaqsuesit e profesioneve, hetimet

dhe testimi i puns n ndrmarrje/organizata/institucione/n shkolla t mesme, me qllim t verifikimit dhe pasqyrimit t vet t plot pr botn e puns dhe profesionit.

> Vendimi pr zgjedhjen e profesionit: analiza e orientimit t vet professional dhe marrja e pavarur e vendimit pr zgjedhjen e shkolls/profesionit.

3.3. Zbatimi i didaktik i procedurs pesfazsheProcedurat didaktike gjat projektimit t procesit t orientimit profesional duhet t mundsojn prvoja t t msuarit, t cilat t rinjve i ndihmojn ballafaqimin me vet vetn: me interesat personale, shkathtsit, dshirat, n mnyr q t arrijn kompetenca, t cilat knaqin si nevojat personale, ashtu edhe at t shoqris dhe bashksis. Nxnsit/set jan t autorizuar q n mnyr t pavarur t hetojn aspekte t ndryshme t burimeve informative, ti selektojn dhe prpunojn me ka do t zhvillojn kompetencn digjitale dhe t fitojn aftsin pr orientimin kah zgjedhjet q do ti bj n t ardhmn dhe marrjen e pavarur t vendimit. Prve q mirren me personalitetin e tyre dhe me informacionet, nxnsve u ofrohet qasja pr vet-vlersim prmes eksperiencave t tyre dhe prjetimeve. Pr kto jan t nevojshme metodat e aktive, kognitive, hulumtuese, msimi i pavarur nprmjet lojs dhe reflekseve.

Me kryerjen e simulimeve t prafrta me praktikn, me mundsimin e shkalls s lart t aktiviteteve t nxnsve, gatishmrit e tyre dhe motivimet, me njohjen e profesioneve prmes prjetimit t vrtet n vendin e puns, me takimin me prfaqsuesit e profesioneve etj, me hulumtimin npr shkolla dhe ndrmarrje me prgatitjen adekuate dhe prpunimin e mvonshm t intuits, panaireve t informimit dhe ngjashm, orientimi i nxnsit/ses forcohet me njohjen e realitetit.

Zhvillimi i aftsive pr zgjedhjen e profesionit te nxnsit/set n baz t konceptit personal prfundimisht sht qllim dhe parakusht pr kalim t suksesshm n shkolln e mesme dhe kalim n botn e puns. Aftsia pr zgjedhjen e profesionit nnkupton faktin q nxnsit/set n mas t madhe t sjellin vendime n mnyr t pavaruar pr shkollimin ose trajnimin n ndrmarrje, dhe i njejti vendim edhe t zbatohet apo realizohet. Vendimi duhet t mirret n raport reciprok me konceptin personal (aftsit, interesimet, preferncat, prshtatjes), me rrethanat reale (krkesat pr shkollimin e mtejshm, prkatsisht profesionin), me informatat n dipozicion lidhur me tregun e puns dhe me rekomandimet e politikave arsimore t vendit ton dhe vendeve tjera evropiane, n prputhje me vlerat e bashksis dhe shoqris demokratike.

14

3.4. Shfaqja e prmbledhjes s qllimeve m kryesore t msimit n lidhje me zhvillimin e kompetencave pr zgjedhjen e profesionit, nxnsit/set do t mund t: > zbulojn, hulumtojn dhe rishikojn dshirat, vlerat, interesimet dhe preferencat e veta; > t konstatojn dhe vet-vlersojn talentet dhe aftsit; > t njoftohen me krkesat e profileve pr pun dhe shkollim profesional; > n prputhshmri me interesimet e veta t fitojn njohuri t detajuara pr mundsin e przgjedhur

pr shkollim dhe profesion; > t rimendojn pr botn e puns, t fitojn prvoj t drejtprdrejt nga takimet reale me botn e puns

dhe ta perceptojn botn e puns n format dhe kuptimin e tyre si pr individin ashtu edhe pr shoqrin; > t njohin format aktuale, si dhe ndryshueshmrin e puns dhe profesionit; > t njoftohen me botn e puns dhe profesionet nga pikpamja kulturore, ekonomike, sociale dhe ekologjike, > t njohin ndikimin e teknologjive t reja n fusha t ndryshme t profesioneve, bots s puns dhe jets; > t mendojn pr dimenzionet e shndetit si faktor n pun dhe profesion, > me an t takimeve reale t fitojn njohuri n botn e puns dhe profesioneve; > t karakterizojn mundsit e ndryshme t shkollimit me krkesat e tyre specifike dhe kualifikimet prfundimtare; > t ndrtojn strategjin personale pr planet e veta pr shkollimin, karriern dhe jetn e vet; > t tejkalojn stereotipet dhe t respektojn barazin gjinore n fushn e profesioneve dhe bots s puns; > t krahasojn profilin e personalitetit dhe me profilin e krkesave pr rrugn e shkollimit dhe karriers

dhe ta verifikojn e ta shqyrtojn n form vendimi.

PLAN PROGRAMI: ORIENTIMI PROfESIONAL15

Qllimi i prgjithshm i programit sht vetdijsimi i nxnsve q me an t pjesmarrjes aktive n procedurn e modelit pesfazor t orientimit profesional, t marrin prsipr prgjegjsi pr t ardhmn e tyre, t njohin vetn dhe aftsit e veta, rrugt e shkollimit dhe rrugt e karriers, t njoftojn botn e puns, q t marrin t menduar mir vendimin pr zgjedhjem e shkollimit/profesionit dhe n kt mnyr t arrijn sukses n planifikimin e karriers s vet.

Programi i orientimit profesional ka pr qllim ndrtimin e aftsive pr vendim-marrje tek t rinjt dhe si i till prmban dy komponente kryesore. Njra komponent sht kompetenca personale, fuqia e vetvets un dhe njohja e mundsive t shkollimit dhe profesionit, prkatsisht ballafaqimi me ta - msimi pr vetzhvillim. E dyta sht kompetenca, e cila doher e m shum fiton rndsi n botn e profesioneve msimi pr jet n bashksin demokratike, n shoqrin e qytetruar.

N kt mnyr i jepet kontribut i rndsishm formimit t personalitetit t nxnsve dhe n kt vendin kryesor e z zhvillimi dhe fuqizimi i vullnetit-dshirs, aftsit pr vendim-marrje, orientimi, zellshmria, gatishmria, qndrueshmria dhe aftsit pr t krijuar lidhje apo aftsia pr komunikim.

15 Burimet pr mnyrn n t ciln sht implementuar programi n Austri:Plani msimor pr orientimin profesionalpr HS dhe AHS, botuesi Ministria e arsimit, publikuar: BWK (BGBL. II Nr. 134/2000); Plani msimor i shkolls politeknike, botues Ministria e arsimit, publikuar: BWK (BGBL II Nr. 236/1997).

IV

KONcEPTI I PROcESIT AKTIV T ORIENTIMIT PROfESIONALPLANI I PRGJITHSHM I PROGRAMIT: ORIENTIMI PROfESIONAL

IIIIV

15

4.2. Parimet didaktikeT gjith aktert kryesor t prfshir n implementimin e programit t orientimit profesional duhet t marrin parasysh faktin se orientimi profesional ka karakter procedural. Orientimi profesional duhet t mundsoj ndrgjegjsimin e kapaciteteve personale t t rinjve, t ofroj zgjedhjen e profesionit dhe shkollimit, t prcjell ndryshimet n lidhje me zgjedhjen e profesionit, dhe me kt ta udhzoj deri te marrja e pavarur e vendimit pr zgjedhjen e profesionit dhe shkollimit.Metodologjia e programit: shqyrtimi, prjetimi i drejprdrejt i aktivitetit t vet, ndikon n at q orientimi profesional t kontribuoj n formimin e personalitetit.

Programi realizohet n kuadr t t msuarit aktiv dhe interaktiv. Zbatohen metoda t cilat mundsojn msimin aktiv n kuadr t procesit t profesionit/shkollimit, veanrisht rritet zhvillimi i kompetencave kye, e posarisht: bisedat n klas, lojat me role, puna n grupe, metoda e ekspertve, harta e mendjes, portofoli i orientimit profesional, msimi npr stacione (p.sh. rruga e aftsimit), debatet pr dhe kundr, puna individuale, puna n ifte, intervista, takimet reale etj. (Pr metodat e prmendura, por edhe pr t tjera metoda, t cilat prdoren n fushn e orientimit profesional do t flitet n kapitull t veant).

Pr realizimin e takimeve reale me botn e arsimit dhe puns zbatohen metoda t cilat mundsojn msimin interaktiv n situatat reale t njfotimit t bots s shkollimit dhe puns, n t cilat situata nxnsit n mnyr aktive marrin pjes n hulumtimin dhe gjetjen e zgjidhjes: s pyetjeve n shkoll, ndrmarrje dhe profesion, si dhe praktikat individuale, praktikat n ndrmarrje dhe shkolla, vizita n panaire pr informim rreth profesioneve etj. Takimet reale krkojn prgatitje t plot dhe ushtrime me nxnsit, si dhe bashkpunim t ngusht mes shkollave dhe ndrmarrjeve. Gjat definimit t termit t takimeve reale duhet t kihet n mendje rrjedha e prgjithshme e procesit t orientimit profesional.

Vendimet pr planifikimin e shkollimit dhe profesionit jan vendime personale edhe pse shum shpesh mirren n rrethin familjar apo nprmjet kshillimit individual. Prandaj me pjesmarrjen n program, t rinjt inkurajohen q me prkrahje, por n mnyr t pavarur, t vendosin. T rinjt kshillohen q t prdorin shrbimet kshilldhnse n procesin e orientimit profesional, n kuadr t programit, i cili realizohet ose n shkoll, ose si program i Zyres pr t rinj.

4.3. Prmbajtja e msimit4.3.1. Prmbajtja 1: VetnjohjaVetnjohja sht takimi i nj personi t ri me vetvetn un (prparsit, interesimet, preferencat, vlerat, dshirat, aftsit) dhe paraqet bazn themelore pr procesin e vendim-marrjes. Nse nxnsi/sja sht i/e vetdijshm/me pr kapacitetet personale q posedon, ather mundet me qllimisht t informohet pr mundsit e profesionit t ardhshm, por edhe pr mundsit e shkollimit, kshtu q t dij cili profesion apo varinat shkollimi atij/asaj m s shumti i prshtatet.

SYNIMETObjektivi i prgjithshm i ksaj fushe msimi sht ndrgjegjsimi i afiniteteve dhe kapaciteteve personale t nxnsve n kuadr t arritjes s pasqyrs reale pr vetn, trajnimi pr vet-vlersim dhe prparimi i kapaciteteve pr vet-zhvillim. Njohja dhe ballafaqimi me vetn ja sht parakusht i rndsishm pr procesin e vendosjes. Me kt, personi i ri inkurajohet t njoh dhe zhvilloj kapacitetet e veta, ashtu q t mund t krahasoj profilin e personalitetit t vet me profilin e krkesave dhe mundsit e shkollimit dhe profesionit.

16

Prmbajtjet e msimitNxnsit msojn t zbulojn, hulumtojn dhe t rishqyrtojn dshirat e veta, interesimet dhe preferencat, si dhe t konstatojn talentet dhe aftsit, msojn si t vlersojn dhe reflektojn pritjet personale; t njohin kapacitetet e veta dhe gatishmrin pr veprim, t kryejn vetreflektimin n drejtim t interesimeve, preferencave, aftsive (vetvlersimi) dhe t zgjerojn zgjedhjen e profesionit dhe shkollimit; dhe q n mnyr kritike t prballen me kualifikimet n kuadr t profesionit dhe tems s puns; t rrisin ndjenjn e vlerave t veta, posarisht nxnset dhe vajzat, n aspektin e prshtatjes me nj spektr t gjer t profileve arsimore dhe profesioneve.

4.3.2. Prmbajtja e msimit 2 dhe 3: Informimi dhe hulumtimi mundsit e shkollimit dhe karriersHulumtimi dhe shfrytzimi i informatave pr mundsit e shkollimit dhe profesioneve t ndryshme, i mundson t rinjve t arrijn qndrime t reja n lidhje me kompetencat personale dhe krkesat e shkolls dhe profesioneve. Nxnsit/set aftsohen q n mnyr t pavarur t gjejn informacione, udhzohen se si t selektojn dhe shfrytzojn t dhnat, si dhe cilat jan t gjith burimet e mundshm t informimit qendrat pr informim mbi profesionet, shrbimet pr punsim, revistat dhe broshurat, si dhe berzat e punsimit, bazat e t dhnave pr profesionet dhe ofertat e shumta t tjera n internet etj, ofrojn fakte dhe t dhna pr mundsit e shkollimit dhe edukimit, pr domenet e puns dhe profesioneve, fushat e biznesit, trendet etj.

SYNIMETQllimi i prgjithshm i ksaj fushe sht arritja e njohurive pr informimin e ofertave t ndryshme rreth shkollimit dhe profesioneve, si dhe zhvillimi i aftsive pr shfrytzimin aktiv dhe t pavarur t informatave n dispozicion (zhvillimi i kopetencs digjitale dhe sociale).

Q t rinjve ti bartet kompetenca e orientimi te zgjedhja e profesionit dhe shkollimit, sht e domosdoshme q ata spari t ballafaqohen me informatat e ofruara, t cilat atyre i interesojn. Prandaj ata msohen t hulumtojn dhe t bjn selektimin ashtu q vet mbledhin informatat relevante nga interneti dhe burimet tjera mbi fushn e puns dhe kuadrove kualifikuese, mundsive t shkollimit etj. Dhe t njejtat i prpunojn n prputhje me at ka ata preferojn. Informatat q i marrin nxnsit n mnyr kognitive i prpunojn, dhe me kt rast atyre si shtes i ofrohet edhe mundsia t arrijn qndrime dhe njohuri t reja prmes reflektimit personal, dhe mundsia e prvojs personale.

Prmbajtja e msimitNxnsit zhvillojn kompetencn e orientimit me an t mbledhjes s pavarur dhe ballafaqimit kritik me informatat relevante pr shkollim dhe pun; jan n gjendje t klasifikojn shkollat dhe profesionet prmes kritereve t prcaktuara t fushs s puns; t msohen t informohen pr fushat e ndryshme t shkollimit dhe profesioneve, t njohin karakteristikat dhe n prputhje me ineteresat personale t fitojn imazh t qart lidhur me shkollat e zgjedhura dhe shkollimit t mtejshm; t sjellin qndrime dhe pikpamje personale n kontekst me zgjedhjen e shkollimit dhe profesionit, q n mnyr kritike t reflektojn dhe shqyrtojn planin e vet t jets dhe planifikimin e karriers; t arrijn njohuri pr mundsit e shkollimit dhe karriers, e cila on deri te realizimi i profesionit t dshiruar; q informatat n dispozicion apo informatat e reja mbi profesionet ti prpunojn n mnyr t strukturuar, ashtu q t mundsohet marrja e vendimit t bazuar n informatat mbi zgjedhjen e profesioneve; t njohin punn dhe profesionin n format dhe kuptimet e tyre t shumta si faktor thelbsor njerzor, t njohin stereotipet e gjinis dhe ato t tjera t cilat prcjellin disa profesione dhe profilet arsimore dhe n mnyr kritike t perballen me to, t msojn t vlersojn pasojat, t cilat rezultojn nga zgjedhja, pr jetn dhe karriern mtutjeshme.

PLANI I PRGJITHSHM I PROGRAMIT: ORIENTIMI PROfESIONALIV

17

4.3.3. Prmbajtja e msimit 4: Takimet realeN kt fush nxnsit dhe nxnset njohin pr vete mundsi interesante shkollimi dhe pune n praktik dhe zhvillojn kompetencat pr jetn e puns.

Me termin takimet reale nnkuptohen t gjitha takimet e drejtprdrejta me botn e puns (hulumtimet n ndrmarrje, provimi-testimi i profesionit/praktika n ndrmarrje) nga fusha e edukimit shkollor (praktika prova n shkolla), nga institucionet relevante pr profesione (Shrbimi nacional pr punsim, qendrat pr informim rreth profesioneve, institucionet ekonomike pr trajnim dhe zhvillim).

Ktu bjn pjes kryesisht edhe manifestimet informative njditore si p.sh panairi pr informim rreth profesioneve, Dita e vajzave dhe Dita e djemve ose dita pr informimin mbi shkolln Dita e dyerve t hapura etj. N takimet reale, t rinjt njohurit e tyre teorike t fituara mbi botn e puns dhe profesioneve, i plotsojn dhe avancojn. Para se nxensi/sja t merr vendimin final, sht prparsi e madhe nse kuadri i profesioneve t kualifikuara/rruga e shkollimit, edhe njher intenzivisht verifikohet n realitet dhe kontrollohet nse krkesat aktuale korrespondojn me performancat dhe supozimet personale. N kuadr t takimeve reale veanrisht mbshtetet dhe insistohet n hetimet e gjata n ndrmarrje (testimi praktiks n ndrmarrje), prkatsisht n bisedime/intervista me prfaqsuesit e ndonj profesioni.

SYNIMETQllimi i prgjithshm i ksaj fushe sht njohja me botn e puns dhe testimi i nxnsve n situatat autentike n botn e puns. T rinjt kuptojn se far dobish sjellin takimet reale n vend t ngjarjes pr marrjen e vendimit. N kt mnyr njoftohen me ndrmarrjet/shkollat e veta dhe duhet t prgatiten mir pr takimin e mundshm real. Me rastin e prgatitjes s takimit real sht e rndsishme q ti dijn mir kushtet dhe procedurat, si dhe rregullat e sjelljes gjat takimit. Pr t prcjellur arritjet e veta, nxnsve u ofrohet mundsia e refletimit intensiv t struktruar (p.sh. analiza dhe vlersimi i informatave reaguese t ndrmarrjeve/shkollave) dhe s bashku me to shqyrtimi nse prvoja, prkatsisht njohurit ishin n prputhje me pritjet themelore.

Prmbajtja e msimitMe an t takimeve reale nxnsit/set msojn rreth bots s puns dhe profesionit nga dora e par. Prandaj sht me rndsi q kto takime reale t prgatiten plotsisht ndrsa njohurit dhe ekperienca e fituar t prpunohen pastaj, ashtu q t jen n gjendje q n mnyr t pavarur dhe t plot t informohen pr fushat e shkollimit dhe puns pr t cilat kan interesim. Ekzistojn mnyra dhe mundsi t ndryshme pr kt.

Pr shembull: intervistmi dhe anketimi i prfaqsuesve t profesioneve t ndryshme (prfaqsuesin e shkolls dhe profesioneve), me an t testimit t praktikave npr shkolla (praktika disa ditshe, ditt e dyerve t hapura, prcjellja e nxnsve t shkollave t mesme n praktik n shkoll) dhe n ndrmarrje (trajnimet pr zanate dhe hulumtimet n ndrmarrje, prcjellja e nxnsve t shkollave t mesme q mbajn praktikn) me vizitn panaireve pr informim rreth profesioneve dhe karriers, me manifestimet specifike q promovojn barazin gjinore gjat zgjedhjes s profesionit (Dita e vajzave dhe Dita e djemve).

Qllimi sht q nga t gjitha kto situata nxnsit dhe nxnset t fitojn njohuri t reja dhe konkluzione, kshtu q, rruga e shkollimit dhe profesioni i dshiruar ti nnshtrohen testit t realitetit; gjithashtu t vrtetojn nevojn e vet se a kan nevoj t krkojn ndihm n institucionet kshilldhnse pr planifikimin e arsimimit shkollor/profesional dhe t jen n gjendje q pr vete t shfrytzojn edhe at mundsi.

18

Prmbajtja e msimit 5: VendimiN kuadr t ksaj lmie, n procesin e orientimit profesional nxnsit jan t aftsuar t marrin vendim pr shkolln apo profesionin e tyre t ardhshm. N kt faz procedurale, t rinjt deri m tani kan msuar interesimet dhe aftsit e veta, kan zhvilluar aftsin e orientimin nprmejt informatave dhe hulumtimeve; njohin mundsit e shkollimit dhe rrugt e karriers, dijn t krahasojn profilin e personalitetit t vet me krkesat e bots s profesioneve dhe praktikisht kan provuar si funksionon kjo n shkoll dhe n pun. Tash marrin vendimin (hapi i 5) pr edukimin e mtutjeshm n ndonj shkoll.

SyNIMETQllimi i prgjitshm i ksaj fushe msimi sht q nxnsit, t cilt kan marr pjes n programin e orientimit profesional, t inkurajohen dhe t jen n gjendje q n mnyr ta pavarur t marrin vendimin pr shkollimin dhe profesionin e mtutjeshm.

PRMBAJTJA E MSIMIT T rinjt tash i harmonizojn zgjedhjet e shkolls dhe karriers s dshiruar dhe realizimin e tyre nn ndikimin, p.sh. e prindrve, moshatarve, shokve, institucioneve kshilldhnse, kompanive dhe shoqrive; gjat procesit t zgjedhjes s profesionit duhet t definojn gjendjen e prkohshme me shkolln e dshiruar, prkatsisht karriern, t prfshijn prindrit/kujdestart si mbshtetje t rndsishme pr t marr vendim t pavarur; t verifikojn zgjedhjen e shkolls me listn e kontrolluar; q profilin e personalitetit edhe njher ta krahasojn me profilin e shkolls dhe t marrin vendimin.

INSTANcA PRINDRIT

Programi nnkupton prfshirjen e prindrve/kujdestarve n procesin e orientimit profesional t fmijve t tyre, para se gjithash si mbshtetje n vendosjen e pavarur. Prindrit inkurajohen t zhvillojn kompetencat e veta t t qenit prind, me qllim t inkurajimit t fmijve pr sjelljen e vendimit, pr zgjedhjen e shkollimit dhe profesionit n mnyr ta pavarur. Ata prfshihen prmes takimeve t prindrve, puntorive t prbashkta me fmijt dhe takimeve reale n t cilt marrin pjes si prfaqsues t profesioneve dhe prezantues t rrugs s karriers s vet.

PROGRAMI I ORIENTIMIT PROfESIONAL N SHKOLLAT N SRBI

Me Ligjin mbi arsimin fillor (Gazeta zyrtare RS broj 55/qershor 2013) shkollat n Srbi, obligohen q programi i orientimit profesional t prfshihet si pjes programit shkollor. Gjithashtu me nenin 43 t ligjit sht parapar q Shkolla n bashkpunim me institucionet pr orientim profesional ti ndihmoj prindrve prkatsisht kujdestarve dhe nxnsve n zgjedhjen e shkolls s mesme dhe profesionit, sipas preferencave dhe aftsive t nxnsve dhe n kt mnyr t prcjell zhvillimin e tyre dhe i informon ata pr karakterin dhe kushtet e puns t profesioneve t veanta.

V

VI

PLANI I PRGJITHSHM I PROGRAMIT: ORIENTIMI PROfESIONALINSTANcA PRINDRITPROGRAMI I ORIENTIMIT PROfESIONAL N SHKOLLA N SRBI

IVVVI

19

Me qllim t prcjelljes s preferencave individuale t nxnsve dhe ofrimit t ndihms nxnsve dhe prindrve t tyre, prkatsisht kujdestarve n zgjedhjen e shkolls s mesme dhe profesionit, shkolla formon grupin pr orientim profesional, n prbrjen, e t cilit ka bashkpuntor profesional dhe msimdhns. Grupi pr orientim profesional realizon programin e orientimit profesional pr nxnsit e klass s shtat dhe klass s tet.

Me kt programi i orientimit profesional i jep kontribut t veant cilsis dhe edukimit t barabart pr t gjith dhe sht i detyrueshm dhe n dispozicion pr secilin nxns/e n t gjitha shkollat n Srbi duke prkrahur shoqrin e arsimit dhe ndryshimet pozitive n tregun bashkkohor t puns dhe karriers.

6.1. Implementimi i programit t orientimit profesional n shkollPr implementimin e programit t orientimit profesional, t modelit pesfazor dhe dinamik, jan prgatitur t gjitha shkollat fillore n Srbi prmes trajnimit t ekipeve me qllim t zbatimit t njohurive m bashkkohore n kt fush n jet dhe punn e shkolls, prkatsisht n punn me nxnsit dhe nxnset. Programi i orientimit profesional sht i integruar n dokumentet ligjore t shkolls: Plani i zhvillimit t shkolls; Plani vjetor i puns s shkolls, Programi shkollor.

Rekomandohet, q do shkoll t zgjedh mnyrn e implementimit, e cila i prshtatet me specifikat e qllimeve t zhvillimit dhe burimeve ekzistuese t kuadrove dhe fondit t orve, n prputhje me dokumentet strategjike, e cila definon kt fush. Programi i orientimit profesional mund t organizohet n mnyra t ndryshme dhe mundson modele t ndryshme t implementimit, t cilat ekipi pr orientim profesional n marrveshje me kshillat e klasve dhe kshillat e profesorve do ti analizoj dhe zgjedh.

N bashkpunim me institucionet pr orientim profesional ekipi i shkolls/shkolla, planifikon dhe realizon risi sociale n Program: takime reale me botn e puns, deri n 15 or n vit pr klasat e VII dhe pr klasat e VIII (pr t gjitha format e takimeve reale: hetimet n ndrmarrje, testimi i profesionit, prcjellja n praktik, takime me prfaqsuesit e profesioneve, Dita e vajzave/djemve, panairet e edukimit dhe karriers, Dita e dyerve t hapura, pr testimin e praktiks dhe manifestimet tjera shkollore q kan t bjn me profesionet).

6.2. Programi i orientimit profesional si pjes obligative e programit shkollorGrupet pr orientim profesional n seciln shkoll, kan si sfid t krijojn programin e orientimit profesional, i cili zhvillon kompetencat kye tek nxnsit/set, prandaj, njohurit, aftsit, qndrimet dhe vlerat q rezultojn n aftsi q kompetencat e fituara prmes programit, t zbatohen pr tu gjindur n situata t ndryshme dhe n zgjidhjen e problemeve t ndryshme.

Programi i orientimit profesional n shkolla as pr nj ast nuk duhet t jet transmetim i thjesht i njohurive nga kjo lmi, por duhet t siguroj zhvillimin e kompetencave prmes arritjes s rezultateve n fushn e orientimit profesional, por edhe n shkollim dhe edukim n prgjithsi. Njohurit q formohen tek t rinjt paraqesin prmbajtjen e orientimit profesional, ndrsa kompetencat q krijohen varen nga metodat, t cilat msimdhnsit dhe bashkpuntort profesional i zbatojn n punn me nxnsit, n lmin e orientimit profesional, por edhe n prgjithssi.

Shkolla duhet t shfrytzoj prmbajtjen: pes hapa t modelit procedural,dinamik, pesfazor t orientimit profesional dhe kompetencn e zhvilluar metodike t ekips pr orientim profesional, t ndrtuar prmes gjetjes s metodave t orientimit profesional n trajnimin pr programin.

20

Rekomandohet q shkolla t udhheq para se gjithash, me parimet e krijimit t programit t shkolls, por edhe me disa udhzime pr krijimin e programit t orientimit profesional:

> cilat qllime, detyra dhe rezultate dshirojm ti arrijm me programin e orientimit profesional? > cilat standarde arsimore dshirojm ti arrijm? > n ciln mnyr realizojm prcjelljen sistematike dhe vlersimin e cilsis s programit? > cilat njohuri, aftsi, qndrime, vlera dshirojm ti ndrtojm, cilat kompetenca t zhvillojm te nxnsit/set? > cilat jan interesimet, kapacitetet, aftsit dhe afinitetet e nxnsve dhe nxnseve me t cilt punojm, si t

vlersojm diversitetin dhe perspektivn e tyre; n ciln mnyr msojn dhe cilat jan nevojat e tyre zhvilluese? > cilat nga mnyrat e ndryshme t t msuarit (interaktive, bashkpunuese), cilat metoda dhe teknika

do ti shfrytzojm n programin e orientimit profesional ashtu q, t zhvillojm kompetencat tek t gjith nxnsit?

> me cilt mjete dhe materiale msimore si dhe n cilat kushte (specifike pr shkolln ton) mund t realizojm rezultatet e programit t orientimit profesional?

> si ti rradhisim prmbajtjet dhe aktivitetet e programit t orientimit profesional, n kuadr t t gjitha pjesve t programit shkollor, n kuadr t lmive obligative, zgjedhore dhe jashtmsimore?

> n ciln mnyr duhet t sigurojm q msimdhnsit dhe bashkpuntort profesional t zhvillojn kompetencn profesionale prmes avancimt personalo-profesional dhe zhvillimit profesional, ashtu q ti prshtaten orientimit bashkkohor profesional?

> n ciln mnyr mund t realizojm lidhjen horizontale dhe vertikale n kuadr t lndve dhe n mes lndve t ndryshme msimore, ashtu q t realizojm qasjen e trthort dhe realizimin e indikatorve, q nprmes msimit t arrihet zhvillimi profesional i nxnsve?

> si mundet q prmes programit t orientimit profesional t vlersohen prvoja t ndryshme dhe njohurit q nxnsit/set i arrijn jasht shkolls dhe si t sigurojm lidhshmrin e tyre me prmbajtjen e orientimit profesional?

> n ciln mnyr mund t sigurojm dimenzionin zhvillues t programit t orientimit profesional pr nxnsit e klass s Vll dhe VII?

> cilt jan indikatort q msimi cilsor sht procesi kryesor i zhvillimit t kompetencave te nxnsit? > si t gjejm shembujt e praktiks s mir n shkolln ton dhe si ti kmbejm me shkollat tjera? > si t realizojm monitorimin, vlersimin dhe avancimin e nxnsve, por edhe t shkolls n prgjithsi, n

lmin e orientimit profesional; n ciln mnyr t evidentojm, prcjellim, vlersojm rezultatet e arritura? > cilat jan karakteristikat e rrethit, t cilat i shfrytzojm si resurse pr realizimin e fushs s takimeve reale

dhe si t zhvillojm mnyrat e bashkpunimit me ndrmarrjet/institucionet/organizatat/shkollat e mesme? > si t zgjedhim aktivitetet, t cilat dshirojm ti realizojm, n ciln periudh kohore, n ciln mnyr,

kush dhe si do t kontribuoj n realizimin e programit t orientimit profesional? > si mundemi q me prindrit/kujdestart t realizojm bashkpunim cilsor dhe mbshtetje pr nxnsit

n zgjedhjen e pavarur t shkolls dhe profesionit? > cilat manifestime dhe aktivitete mund ti realizojm n bashkpunim me shkollat n rrethin, me qllim

t avancimit t kualitetit t puns s shkolls n lmin e orientimit profesional dhe me kt t sigurojm shfrytzimin e resurseve nga mjedisi?

> si t planifikojm n baz t eksperiencs paraprake, evaluimit t procesit dhe rezultateve t arritura si dhe evaluimit t brendshm dhe t jashtm?

> Pikrisht nj ide e paramenduar n kt mnyr do t siguroj qndrueshmrin dhe zhvillimin e orientimit profesional n jetn dhe punn e nxnsit/ses por edhe n shkoll n prgjithsi.

PROGRAMI I ORIENTIMIT PROfESIONAL N SHKOLLA N SRBIVI

21

6.3. Plani vjetor i orientimit profesional > Organizimin, koordinimin dhe monitorimin e realizimit t programit t orientimit profesional n shkolla

e kryen grupi pr orientim profesional. > Me program n klasat e VII prve 29 orve t orientimit profesional jan parapar edhe 15 or pr

takimet reale, panairet e informimeve mbi profesionet dhe manifestimet e tjera shkollore, t cilat kan t bjn me profesionet, ndrsa n klasat e VIII prve 34 orve t orientimit profesional jan parapar edhe 15 or pr takimet reale ose manifestimet e tjera.

> Me program sht mundsuar q edhe individualisht t mbahen praktikat individuale/edukuese me kohzgjatje deri n 5 dit, n ndrmarrje, shkolla dhe qendrat kshilldhnse.

KLASA E VII

KLASA VII NUMRI I ORVE

1. Prezentimi i programit dhe portofolit pr klasn e VII 1

2. ORIENTIMI PROfESIONAL DHE KOMPETENcAT KyE 1

PRMBAJTJA E MSIMIT 1: Vetnjohja 13

3. N BOTN E INTERESIMEVE

4. N BOTN E AfTSIVE DHE SHKATHTSIVE

5. RRUGA E AfTSIMIT

6. N BOTN E VLERAVE

7. VETIT DHE INTERESIMET N BOTN E BARAZIS GJINORE

8. VETNJOHJA AUTOPORTRETI

9. N SyT E T TJERVE

10. SI APO fAR JAM UN N GRUP

11. MNyRA IME E T MSUARIT

12. UN PR DHJET VITE

13. PR PRINDRIT/KUJDESTART DHE fMIJT: PRITJET E MIA

PRMBAJTJA E MSIMIT 2dhe3: Informimi dhe hulumtimi i mundsive t shkollimit dhe karriersNjohja me informatat e ofruara me mbledhjen e tyre, selektimin dhe prpunimin

11

14. PASQyRA E BOTS BASHKKOHORE T PUNS

15. MBLEDHJA DHE MNyRAT E PRPUNIMIT T INfORMATAVE MBI SHKOLLAT DHE PROfESIONET

16. LIDHJA E LMIS S PUNS ME PROfESIONIN

17. RRUGT E EDUKIMIT DHE KARRIERS

18. T RESPEKTOJM BARAZIN GJINORE N JETN PROfESIONALE DHE PRIVATE

19. PRGATITJA PR INTERVIST

20. REALIZIMI I INTERVISTS

21. PRGATITJA E TAKIMEVE ME PRfAQESUESIT/SET E PROfESIONEVE N SHKOLLAT TONA

22. PRfAQSUESIT/SET E PROfESIONEVE N SHKOLLAT TONA

23. SHQyRTIMI I REZULTATEVE T INfORMATAVE

PRMBAJTJA E MSIMIT 4: Takimet reale 2

24. VIZITA E SHKOLLS S MESME

25. VIZITA N NDRMARRJE/INSTITUcIONE

26. EVALUIMI I PROGRAMIT T ORIENTIMIT PROfESIONAL PR KLASN E VII 1

29+15

22

KLASA E VIII

KLASA E VIII NUMRI I ORVE

1. PREZENTIMI I PRGRAMIT DHE PORTOfOLIOS PR KLASN E VIII 1

PRMBAJTJA E MSIMIT 1 Vetnjohja: 6

2. GRAfIKU I INTERESIMEVE

3. N BOTN E VIRTyTEVE DHE VLERAVE

4. VETNJOHJA - Ky/KJO JAM UN

5. SI/fAR JAM UN N SHIKIM T PAR

6. PRITJET E MIA

7. PRITJET E MIA KOLAH PUNA ME NXNSIT/NXNSET DHE PRINDRIT/KUJDESTART

PRMBAJTJA E MSIMIT 2 DHE 3: Informimi dhe hulumtimi i mundsive t shkollimit dhe karriersNjohja me ofertn e informatave dhe mbledhjen, selektimin dhe prpunimin e tyre

14

8. PASQyRA E BOTS BASHKKOHORE T PUNS DHE KOMPETENcAT KyE PR PROfESIONET

9. PROfILET ARSIMORE N SHKOLLAT E MESME

10. RRJETA E SHKOLLAVE T MESME

11. KRKESA DHE PROfESIONI PRSHTATJA E AfTSIVE DHE KUNDRINDIKAcIONET

12. NJOfTOHEM PRMES INTERNETIT KU PAS SHKOLLS fILLORE

13. RRUGT E EDUKIMIT DHE KARRIERS

14. PRGATITJA DHE REALIZIMI I INTERVISTS

15. PRSHKRIMI I PROfESIONIT ME NDIHMN E HARTS S MENDJES

16. KRITERET PR ZGJEDHJEN E SHKOLLS

17. T RESPEKTOJM BARAZIN GJINORE GJAT ZGJEDHJES S PROfESIONIT

18. TESTIMI I QNDRIMEVE PERfORMANcA DHE T ARDHURAT

19. ZGJEDHJA E PROfESIONIT DHE T ARDHURAT

20. ORIENTIMI PARAQET IMAZHIN E QART

21. PRSHKRIMI I PROfESIONIT ME NDIHMN E HARTS S MENDJES N MBLEDHJEN E PRINDRVE

PRMBAJTJA E MSIMIT 4: Takimet reale 5

22. PRGATITJA PR TAKIMET REALE

23. T REALIZOJM MSIMIN ME AN T TAKIMEVE REALE

24. DOKUMENTAcIONI PR TAKIMET REALE

25. REfLEKTIMI I T MSUARIT PRMES TAKIMEVE REALE

PRMBAJTJA E MSIMIT 5: Vendosja

26. TRAJNIMI PR APLIKIM 8

27. INTERVISTA N NDRMARRJE

28. NDRMARRSIA

29. VENDIMI IM PR SHKOLLIMIN DHE PROfESIONIN

30. PUNA KSHILLDHNSE

31. PRINDRIT/KUJDESTART E MI MBSHTETJA IME N RRUGN DERI TE VENDOSJA PUNA ME PRINDRIT/KUJDESTART DHE NXNSIT/SET

34+15

PROGRAMI I ORIENTIMIT PROfESIONAL N SHKOLLA N SRBIVI

23

PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR SHKOLLN fILLORE

Pjesa e cila vijon prmban puntorit, t cilat realizohen me nxnsit dhe nxnset e klasave t VII dhe klasave t VIII nga lmi I orientimit profesional, n prputhje me qllimet, prmbajtjet, aktivitetet e modelit dinamik, procedural dhe pesfazor t orientimit profesional. Skenari i puntoris (seminarit) i kontribuon zhvillimit t aftsive t t rinjve, q prmes vetnjohjes dhe informimit pr profesionet, njohjes me mundsit e shkollimit dhe karriers si dhe takimet reale me botn reale, sjell dhe implementon vendime sa m t pavaruara pr zgjedhjen e profesionit dhe shkollimit. Puntorit prmbajn mundsi t ndryshme pedagogjike pr zhvillimin e kompetencave kye dhe aktivizmit t nxnsve. Udhheqsi/sja jep nj shtytje, mbshtet dhe prcjell zhvillimin e kapacitetit t nxnsve, shprehin mbshtetjen n rrug deri te vendim-marrja pr shkollimin dhe profesionin. Pas puntoris, sht shfaqur materiali moderues dhe fletat e puns, t cilat udhheqsi/sja i prdor n punn e drejtprdrejt n puntori. T gjitha materialet, t cilat jan tregues t zhvillimit dhe arritjeve t nxnsve: shprblimet, diplomat, falnderimet, si dhe produktet e puns n puntori, do nxns/e i investon n portofolin e vet t orientimit profesional regjistrin e dokumenteve pr prgatitjen e zgjdhjes s shkollimit/profesionit t ardhshm.

7.1. PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR KLASN E VII

VETNJOHJA

Vetnjohja sht hapi i par n rrugn e orientimit profesional t nxnsve. Ka pr qllim ndrgjejgsimin e afiniteteve dhe kapaciteteve personale t t rinjve n kuadr t ndrtimit t pasqyrs/fotografis reale pr vetn. Thjesht ky sht takimi i individit t ri me vetvetn un. sht e nj rndsie shum t madhe q personi i ri ta njoh vetn, t vetvlersohet dhe vet-testohet, t ballafaqohet me kapacitetet dhe potencialet e veta n njrn an dhe t jet i gatshm q imazhin mbi vetn ta zbatoj n krkesat e bots s puns nga ana tjetr. Me programin Orientimi profesional n Srbi shkollat tona kan marr nxitje shtes dhe udhzim sistematik se si mundet q n mnyrn m t mire t udhhiqen nxnsit/set n takim me vetvetn un, duke i nxitur dhe mbshtetur. N prmbajtjet dhe aktivitetet e definuara n lmin e vetnjohjes msimdhnsit dhe bashkpuntort profesional, drejt, duke i avancuar dhe nxitur i udhheqin nxnsit prmes hulumtimeve dhe vet-vlersimit duke kultivuar qndrimin e pranimit t vets dhe t tjerve ashtu siq jan. Produkti i ksaj pune sht portofoli m i pasur i secilit/ls pjesmarrs/se t ktij programi. Prmes puns n puntori, nxnsve iu sht mundsuar t ndrtojn imazhin sa m t plot dhe sa m real pr vetn, duke realizuar autoportretin e vet. N realizimin e imazhit mbi vetn, t rinjt nxiten t hulumtojn, t kryejn analiza dhe vet-vlersojn n atmosfer pranimi nga ana e mocanikve dhe t rriturve, pa imponimin e rezulatateve t pritura dhe t dshiruara. T rriturit nuk kritikojn qndrimet e veta, e as nuk gjykojn pr interesimet e tyre. Mundohen q sbashku t diskutojn pr t gjitha temat, n mnyr t barabart. Porosia kye sht q udhheqsi/sja takimin me vetvetn un ta udhheq gjat gjith programit me kujdes, duke stimuluar do person t ri. Rezultati sht inkurajimi i individit t ri, i cili sht i aftsuar q n mnyr t pavarur t sjell vendimin mbi shkollimin apo profesionin e ardhshm. N t njejtn koh, nxnsit msohen si t pranojn t tjert ashtu si jan/ n kt mnyr prgatiten duke u nisur nga aktiviteti si m shohin t tjert t shfrytzojn porosit nxitse dhe positive pr moshatart e vet, t pranojn q pasuria qndron n ndryshueshmrin, t perceptojn vlerat e veta dhe vlerat e t tjerve pa paragjykime, t respektojn barazin gjinore me rastin e ndrgjegjsimit t preferencave dhe interesimeve t veta, si dhe virtytet e njerzve t tjer. Si rezultat i t msuarit gjat ksaj faze, priten ndryshime t dukshme te t rinjt, kmbngulja, kompetencat e avancuara gjat prezantimit n publik, fjalor i pasur, aftsia e menaxhimit t kohs, shkathsit e zhvilluara t dgjimit aktiv dhe puns n grupe. Ta themi thjesht, n syt e t gjith fmijve rriten t rinj t vetdijsuar dhe me plot vetbesim.

VII

fAZA 1

24

PUNTORIA HyRSE: PREZANTIMI I PROGRAMIT DHE PORTOfOLIT PR KLASN E VII

Qllimet:

> njohja e nxnsve me programin e orientimit profesional pr klasn e VII;

> zhvillimi i shkathtsive komunikative prmes shprndarjes s informacionit n lidhje me vetn e tyre

> motivimi pr pun t prbashkt dhe zhvillimi i kompetencave pr pun n grupe;

> zhvillimi i pranimit t t msuarit gjat gjith jets;

> njohja me Portofolin pr nxnsit dhe nxnset;

> formimi i rregullave t puns n puntori prmes dialogut dhe marrveshjes demokarike.

Metodat: puna n materiale, shkmbimi, dhe mini ligjeratat

Sekuencat e trajnimit

1. Prezantimit i programit t orientimit profesionalMini ligjerata e udhheqsit/ses me shqyrtimin e prmbajtjeve, objektivave dhe rezultateve t programit t orientimit profesional n klasn e VII, metodat e puns dhe dinamikn e realizimit; paraqet modelin pesfazor, dinamik dhe procedural t orientimit profesional:

> vetnjohja nxnsit njohin vetn, interesimet e veta, preferencat, potencialet e veta, aftsit, vlerat, mnyrn e vet t t msuarit, gatishmrin pr pun n grupe dhe ndrtojn imazhin mbi vetn e tyre n lidhje me botn e puns dhe shkollimit.

> informimi pr profesionet dhe karriern nxnsit informohen pr botn e puns me njoftimin e lmive t puns dhe profesioneve, indikacionet dhe kundrindikacionet pr profesionet e caktuara, pr aspektet dhe profilet arsimore t shkollave t mesme me hulumtimin aktiv nga burimet e ndryshme;

> rrugt e edukimit dhe rrjeta e shkollave nxnsit njoftojn rrugt e arsimimit dhe karriers deri te shkollimi dhe karriera e dshiruar;

> takimet reale me botn e puns nxnsit n takim t drejtprdrejt me prfaqsuesit e profesioneve shqyrtojn zgjedhjen e vet pr shkollimin dhe profesionin e dshiruar, informohen pr profesionin, shkollimin dhe karriern, prmes testimit n ndrmarrje, provojn profesionin, t pcjell n praktik, t prcjell n pun, Dita e vajzave/djemve, takimet me prfaqsuesit e profesioneve, praktika. Pr realizimin e takimeve reale sht e nevojshme prgatitja sistematike brenda shkolls, si dhe prgatitja e prfaqsuesve t profesioneve dhe e vendeve, t cilat nxnsit do ti vizitojn (ndrmarrjet/organizatat/institucionet/kompanit);

> sjellja e vendimit pr zgjedhjen e shkolls dhe profesesionit svendosja e pavarur, e paramenduar dhe e prshtatshme pr zgjedhjen e shkolls ose profesionit e shqyrtuar nga do pikpamje duke filluar nga secili nga hapat e rrugs s orientimit profesional.Programi i orientimit profesional i sht dedikuar si msimdhnsve ashtu nxnsve, poashtu edhe prindrve/kujdestarve dhe bashksis s tr n rrethin shkollor, ashtu q avancon edhe kapacitetet e shfrytzuesve t tjer jasht shkolls,si ata lokal, regjional dhe nacional, n fushn e orientimit profesional

2. Loja hyrse me shtimin e topave - prezantimiLoja fillon ashtu q udhheqsi/sja e prezanton vetn dhe pritjet nga programi, e gjuan topin tutje me detyrn q ta thuhet emri i vet dhe pritjet nga puntoria e orientimit profesional.

3. Njohja me Portofolin pr nxnsit/setVoditelj/ka predstavlja portfolio registrator dokumenata za pripremu izbora budue kole/zanimanja, objanjava emu slui; podstie uenike da ga prelistaju, komentariu i da zajedno pronalaze dokumenta koja se odnose kako na korake u programu, tako i na razvoj kapaciteta uenika/ca. Voditelj/ka povezuje vanost ovog dokumenta za kompetenciju samopraenja i koncept celoivotnog uenja. Tezat pr prezentimin e portfolit.

> Qllimi: paraqet llojin e bazs s t dhnave pronarit/rs deri te vendimi i paramendur, i vlefshm dhe real pr zgjedhjen e shkolls dhe profesionit, planifikimi i karriers dhe kyja n botn e puns;

> individi n mnyr t pavarur dhe t organizuar mbledh t dhnat pr vetn, pr botn e puns dhe pr shkollat t cilat i interesojn;

> karakteristikat: komplementar sht me programin e orientinimit profesional; prcjell zhvillimin n maturimin e vendimit pr zgjedhjen e profesionit/shkolls sipas modelit pesfazor; prmban ushtrimet (pyetsort, shkallt dhe ngjashm) i mundson pronarit/rs q t kthehet dhe t mendohet pr temat, t cilat jan punuar n puntori, mbshtet shprehjen kreative, sht i hapur dhe mund t prmirsohet, ofron pasqyrim n procesin e prgjithshm, i cili ka ndodhur nga hyrja n program deri te marrja e vendimit pr shkollimin dhe profesionin;

> prfitimet: nxnsve u prezantohet prmbledhja e vlefshme e t dhnave pr rrugn e vet t marrjes s vendimit, pr zgjedhjen e shkolls dhe profesionit, udhheqsve u mundsohet prcjellja e secilit/ls nxns/e, prindrve/kujdestarve u mundson pasqyr n zhvillimin e fmijve t tyre dhe ofrimin e prkrahjes.

4. Simboli im puna individualeNxnsit shkruajn emrin e vet me simbole, shenja, vizatime dhe paraqesin at ka ata i prfaqson si person dhe profesionin me t cilin do t dshironin t mirreshin n t ardhmn.

5. Prezentimi i simboleve - shkmbimi

PUNTORIA 1

PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR SHKOLLN fILLOREVII

25

6. Marrveshja pr mnyrn e puns gjat puntoriveUdhheqsi/sja paraqet punn e puntoris prmes t arriturave nprmes puns interaktive dhe shkmbimit t moshatarve; rndsia e mnyrs s puns n puntori pr t ciln kan rn dakord: ka kishit dashur t respektonit gjat puns s prbashkt: shkruajn n stikera (fletza t vogla ngjitse) propozimin pr mnyrn e puns.

7. Krijimi i lists s prbashkt pr mnyrn e punsPropozimet (n stikera) ngjiten n flip art, votimi dhe przgjedhja e rregullave m t rndsishme t puns.

8. Prmbledhja dhe reflektimiPorosit kye pr orientimin profesional dhe rndsia e respektimit t rregullave t mnyrs s puns

Koha: 45 minuta.forma shoqrore: individualni rad, frontalni rad.Materiali moderues: fletat A4, ngjyrat e fllomasterit, grshrt, shiriti ngjits, stikerat (letra t vogla ngjitse)

ORIENTIMI PROfESIONAL DHE KOMPETENcAT KyE T cILAT ZHVILLOHEN

Qllimet: > zhvillimi i shkathtsive komunikative;

> kontrollimi i programit t orientimit profesional prmes kompetencave t cilat zhvillohen

Metodat: mini ligjeratat, loja hyrse, prezentimi poster, kartelat, puna n materiale, diskutim.


1. Orientimi profesional brainstorming n impuls: orientimi profesional

2. Mini ligjeratat fjalimi i udhheqsit/ses pr botn bashkkohore t puns dhe nevojs q t rinjt t prgatiten pr sfidat, q i presin n botn e t rriturve n lidhje me punsimin dhe rrugt e karriersTezat pr mini ligjeratat

> Ndryshimet n botn bashkkohore t puns (zhvillimi teknologjik, globalizimi, organizimi fleksibil i puns, pikpamjet fleksibile t punsimit, pavarsia m e madhe n pun, shkurtimi i kohs s puns, mundsia e puns n shtpi/nga shtpia, ndrrimi i roleve sipas gjinive, zgjerimi i profesioneve shrbyese dhe informative) vendosin krkesa t reja pr t rinjt dhe t rriturit t cilt punojn;

> Gjithnj e m shum ka karriera/raste atipike q njerzit nuk punsohen n fushn pr t ciln jan prgatitur n arsim; ekzistojn forma t reja t puns n ndrmarrje koh fleksibile e puns, vend fleksibil i puns;

> Nga individt pritet q n mnyr t pavarur dhe aktive t arrijn deri te informatat, informatat pr profesionet, pr mundsit e shkollimit pr profesionet e caktuara,

> T domosdoshme jan kompetencat digjitale, shkathtsit e komunikimit, kompetencat shoqrore dhe qytetare, aftsit pr iniciativ dhe ndrmarrsi pr profesionet e kohs bashkkohore.

> Kompetencat kye n arsim > Kartelat me prshkrimin e shkurtr t modulit

3. Diskutimi: Orientimi profesional prmes kompetencs e par nga perspektiva e nxnsitUdhheqsi/sja fton n diskutim: Cilat kompetenca kye i zhvillon programi i orientimit profesional? Cila sht rndsia e tyre pr jetn tuaj pas shkollimit. Pyetjet pr diskutim:

> Kur mendoni pr t ardhmn tuaj dhe sfidat e bots moderne t puns - si do t vlersoni prgatitjen tuaj?

> A keni mundur q n njohurit, aftsit dhe shkathtsit e renditura n Fletn e puns: kompetencat kye n arsim e t cilat i zhvillon orientimi profesional t gjeni lidhjen me kompetencat t cilat i krkon bota moderne e puns? Ku sht e gjith kjo rastsi?

> Si do t interpretonit q sht e rndsishme t posedoni vetbesim dhe gatishmri n msim t prhershm? > Si e shihni faktin q sht me rndsi t posedoni aftsi pr inciativ dhe siprmarrsi? > Pse sht me rndsi t zhvilloni vizionin dhe planifikimin e jets n t ardhmn dhe puns me t

ciln do t dshironit t mirreshit? > Prmendni nj shembull kur sht e rndsishme q t keni kompetenca t zhvilluara, t cilat jan

t lidhura me njohjen e gjuhve t huaja? > Nse do t mund t ndani apo dalloni vetm nj nga kompetencat m t rendsishme pr ju, cila

do t ishte ajo dhe pse? > Cila nga kompetencat e prmendura sipas jush sht m pak e rndsishme? Pse? > Paramendoni nj situat sikur ju jeni drejtor/esh e nj kompanie t sapohapur e cila prodhon

softwer dhe duhet t punsoni 30 persona. N konkurs iu jan paraqitur 315 kandidat dhe kandidate. Cilat kompetenca do t ishin vendimtare q dik ta punsoni e dik ta refuzoni.

4. Prmbledhje: Orientimi profesional dhe kompetencat kyePasqyrimi i programit t orientimit profesional prmes kompetencave q zhvillonen n kuadr t ktij programi.

Koha: 45 minuta.

forma shoqrore: puna individuale

Materiali moderues:

Kartelat me prshkrim t shkurtr t modulit; fletat flip art, fletat A4, markerat, grshrt, shiriti ngjits. Fleta e puns: Kompetencat kye n arsim.

PUNTORIA 2

26

N BOTN E INTERESIMEVE

Qllimet: > zhvillimi i kompetencave pr msim gjat gjith jets, prmes shprehjes dhe argumentimit t interesimeve personale.

Metodat: anketimi; puna n materiale; vija (linia) e vlersimit, argumentimi.


1. Prezantimi i interesimeve personale kmbimi n ifteNdarja e ifteve dhe kmbimi: kush ka m s shumti dshiron t punoj, n ka ndihet i knaqur dhe ka ka si hobi.

2. Prezentimi i iftevePrezentimi i ifteve: secili flet pr interesimet dhe hobin e iftit t vet.

3. Puna individuale me instrumentet t cilat lidhen me interesimet.Plotsimi individual i flets s puns nga Portofoli. Pr ka jam i/e interesuar.

4. Vlersimi i shkalls s interesimitUdhheqsi/sja n hapsir shprndan tri fleta A4 n t cilat jan shkruar shkallt (gradat) e vlersimit t interesimit nga fleta e puns: shum m intereson, pjesrisht m intereson, aspak sm intereson.Nxnsit ndahen n baz t interesimeve sipas grads q kan zgjedhur dhe shpjegojn zgjedhjen e vet nse dshirojn.

5. Reflektimi mbi njohurit personale nga linia e vlersimit

Koha: 45 minuta.

forma shoqrore: puna individuale, puna n grupe.

Materiali moderues:

Fleta e puns: Pr ka jam i/e interesuar; fletat me gradat e shkruara t vlersimit: shum m intereson, pjesrisht m intereson, aspak sm intereson.VREJTJE: N Portofolio gjendet Testi i interesimeve. T udhzohen nxnsit q ta plotsojn testin n kohn e lir ashtu q t kuptojn dhe shqyrtojn interesimet e veta.

N BOTN E SHKATHSIVE DHE AfTSIVE

Qllimet: > zhvillimi i aftsive t komunikimit prmes njohjes dhe shprehjes s aftsive personale dhe kontrollimi e vlersimi i aftsive dhe shkathtsive t huaja (t tjerve)

Metodat: loja, demonstrimi, simulimi, puna n materiale.


1. Loja hyrse: Karrika e nxehtNj karrik vendoset n qendr t rrethit, ndrsa nxnsit dhe nxnset shetiten rreth karriks. Udhheqsi/sja prcakton vetit, aftsit dhe talentin si impuls/shenj. Nxnsit renditen sipas asaj se sa e posedojn vetin e dhn apo t prcaktuar: ata q mendojn q n mas t madhe e posedojn vetin e caktuar duhet q sa m par t ulen n karrikn e nxeht, ose ti afrohen asaj ose t largohen prej saj nse nuk e kan at veti. Personin q ulet n karrikn e nxeht udhheqsi/sja e pyet pr argumentet: pse mendoni se e posedoni vetin e prmendur dhe krkon q at veti t vetn ta demonstroj (p.sh. nse vetia e prmendur sht qesharak ather le t tregoj ndonj shaka; nse sht ndonj veti fizike p.sh t bj urn ose dika tjetr; aftsia e t folurit t rrjedhshm n nj gjuh t huaj dhe ngjashm)

2. Vlersimi i shkathtsive dhe aftsive n ifte Udhheqsi/sja i ndan pjesmarrsit n ifte dhe i jep udhzimet pr fletn e puns: Vendosi talentet dhe aftsit e tua. Njri person nga ifti e lexon pohimin nga kolona Talenti/aftsia, dhe n t njejtn koh t dyt n ift duhet t tregojn me gisht 0,1,2 pr personin A nga ifti, e pastaj edhe pr personin B nga ifti, ashtu si e vlersojn zotrimin e asaj aftsie nga personi n grup (0 nuk ka; 1 - n mas t vogl; 2 shum) dhe q t dy vets ia shkruajn n tabel t dhnat: si e vlersoj vetn dhe si m vlerson ti?

3. Reflketimi n ifte pr vlersimin e shkathtsive dhe aftsive

Koha: 45 minuta.

forma shoqrore: puna individuale, puna n grupe.

Materiali moderues: Fleta e puns: Vendosi apo shkruaji talentet dhe aftsit e tua.

PUNTORIA 3

PUNTORIA 4

PUNTORIT E ORIENTIMIT PROfESIONAL PR SHKOLLN fILLOREVII

27

RRUGA E AfTSIMIT

Qllimet:

> vetvlersimi dhe pranimi i fotografis mbi aftsit e veta;

> vlersimi i aftsive t huaja;

> lidhja e fotografis pr vetn me planifikimin e shkollimit/profesionit t ardhshm;

> zhvillimi i aftsive dhe vetanalizimi i njohurive n t gjitha aspektet e avancimit, testimi i aftsive matematikore dhe komptencave n shkencat natyrore.

Metodat: puna npr stacione


1. Njohja e nxnsve me metodn e puns npr stacione dhe iden rruga e aftsimitNjohja me metodn e puns npr stacione me qllim t vetvlersimit t aftsive shqisore (era, shija, dgjimi, prekja) shkathtlsitl e duarve dhe gishtave, fuqit, si dhe aftsit mentale (kujtesa, konkludimi t lidhjet fiziko-teknike.). Prezentimi i materialit pr monitorimin dhe rekomandimin q kalon rruga e aftsimit n ifte.

2. Gjetja e rrugs s aftsimit npr shtandeN secilin stacion/shtand, gjendet materaili pr vetvlersim. ifti ndihmon n testimin e shqisave; derisa njri/a e zgjidh detyrn, tjetri shkruan prgjigjet, e pastaj ndrrojn rolet. T gjitha shpjegimet jan n vet materialin.

3. Reagimi dhe reflektimiKmbimi: ka ishte e kndshme, ka na befasoi? Si e shohim lidhjen n mes vettestimit dhe zgjedhjes s shkollimit/profesionit ton t ardhshm? Udhheqsi/sja inkurajon nxnsit q n mnyr sa m reale t kontrollojn imazhin mbi vetn dhe ta lidhin at me profesionin/shkollimin e tyre t dshiruar.

Koha: 90 minuta.

forma shoqrore: puna individuale dhe puna n grupe.

Materiali moderues:

Materiali pr pun n shtande > disa lloje okolladash ose bombonash t shijeve t ndryshme pr t testuar shqisat e shijes; > disa shishe t vogla me erra t ndryshme pr t testuar shqisn e ers: tamjan, borzilok, mint,

cimet, vanill; > perimet n fomr kokrrash/drithrat (fasulja, orizi) pr testimin e precizitetit t lvizjes s gishtave

dhe duarve ose peri i gjilprs, me vrim m t vogl apo m t madhe pr perin; > macja n thes - sende t ndryshme (dhjet sende t vogla) n nj kese t padukshme ose n

ant: (pampur, top, pulla,kuti, gom) pr testimin e shqisave t t prekurit; > pr testimin e shqiss s t dgjuarit: zhurma e inizuar e traktorit, e helikopterit, zri i delfinit,

fshisa e rryms, mikseri; > topi pr testimin e forcs.

Materialet punuese nga Portofoli

Fleta e puns: Rruga e aftsimit.

PUNTORIA 5

28

N BOTN E VLERAVE

Qllimet:

> ndrgjegjsimi i vlerave personale dhe njohja dhe respektimi i vlerave t huaja,

> zhvillimi i aftsive pr jet n shoqrin demokratike;

> lidhja e vlerave personale me zgjedhjen e shkolls s dshiruar.

Metodat: asociacionet; vizatimi; shetitja n galeri, prezantimi.


1. Asocionet me konceptinvleraUdhheqsi/sja krkon nga nxnsit dhe nxnset q t kujtojn gjithka ka pr ata sht e rndsishme, ka shum e vlersojn dhe e respektojn, ka pr ta sht e rndsishme n jet dhe t vazhdojn fjalin: Gjja q m s shumti ka vler pr mua sht

2. Vizatimi n temn pr vleratSecili prezanton at gj e cila ka m s shumti vler pr t me an t simboleve, vizatimit real, fjalve e ngjashm. N qoft se nuk mund t prcaktohen mund t paraqesin m shum se nj.

3. Prezantimi i vlerave shetitja galerikePasi q t gjith jan nnshkruar n vizatimin e vet bhet ekspozita e vizatimeve, galeria e vlerave, ashtu q t gjith shkojn nga vizatimi n vizatim dhe mundohen t qllojn se cila vler sht n pyetje pra cila vler sht paraqitur prmes vizatimit. Autori/rja e puns (i/e cili/a n at punim sht i nnshkruar) pohon ose mohon propozimet nga grupi. N qoft se grupi nuk e zbulon, ather vet autori/rja shpjegon ka ka dashur t paraqes.

4. Vlerat e prbashktaRenditja e lists me vlerat e

Orientimi Profesional-Programi Për Shkollat Fillore - Use i Stilovi Na Ucenje

Documents

Transcript of Orientimi Profesional-Programi Për Shkollat Fillore - Use i Stilovi Na Ucenje