Schwartz, Mommsen. Eusebius Werke. 1908. Zweiter Band, Zweiter Teil.

8/6/2019 Schwartz, Mommsen. Eusebius Werke. 1908. Zweiter Band, Zweiter Teil.

http://slidepdf.com/reader/full/schwartz-mommsen-eusebius-werke-1908-zweiter-band-zweiter-teil 1/547



Digitized by the Internet Archivein 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/p2eusebiuswerke02euse



DIE GRIECHISCHEN

CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLER

DER

ERSTEN DREI JAHRHUNDERTE

HERAUSGEGEBEN VON DER KIRCHENVÄTER-COMMISSION

DER KÖNIGL. PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

EÜSEBIÜS

ZWEITER BAND, ZWEITER TEIL

LEIPZIG

J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG

1908



Di DER EEIHENFOLGE DES ERSCHEINENS BAND 9 2

Druck von Augnst Pries in Leipzig.



Hermann und Elise geb. Heckmann

Wentzel-Stiftüng



EUSEBIUS WEEKEZWEITER BAND

DIE KIROHENGESCHICHTE

HERAUSGEGEBEN

IM AUFTRAGE DER KIRCHENVÄTER-COMMISSION

DER KÖNIGL. PREOSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

VON

Dr EDUARD SCHWARTZTROFESSOR AN I>ER UNIVERSITÄT GÜTTINGEN

DIE LATEINISCHE ÜBERSETZUNG DES RÜFINUS

BEARBEITET IM GLEICHEN AUFTRAGE

VON

Dr. THEODOR MOMMSENPROFESSOR AN DER UNIVERSITÄT BERLIN

ZWEITER TEIL

DIE BÜCHER VI BIS X

ÜBER DIE :\IÄRTYRER IN PALÄSTINA

LEIPZIG

J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG1908



TORONTO 5, ». ,

DEC -91S315 370



INHALT VON EUSEBIUS BAND II 2

Kirchengeschichte Buch VI—X S. 509-904

Eusebius, Über die Märtyrer in Palästina S. 907—950

Rufinus Vorrede und Einlage über Gregorius Thaumaturgus. . .

S.951

—956Rufinus Buch X—XI S. 957—1040



Vorbemerkungen zum zweiten Teile

Während die zweite Abteilung der Kircliengeschichte im Druck

war, ist Th. Mommsen durch den Tod von der Arbeit abgerufen.

Ich habe nach dem bis zum Schluß fertig vorliegenden Manuscript

des Textes und des Apparats die Correctur besorgt, auch die Collation

des Palatinus 822, die G. Mercati mit unermüdlichem und stets

hilfreichem Fleiß in die Druckbogen eintrug, nach den von Mommsen

aufgestellten Grundsätzen dem Apparat einverleibt. Die ßibelstellen

sowie die Entlehnungen der griechischen Kirchenhistoriker aus Rufin

X. XI sind von mir nachgewiesen.

Außer den zu Beginn von Buch I aufgeführten Handschriften hat

Mommsen für den Text von Rufins Buch X und XI benutzt:

L = Lucca Capitularbibliothek 490.

Im Apparat bedeuten L" und L^ Lesung erster Hand vor und

und nach der Correctur, L^ und L^ Lesung erster und zweiter Hand.

Die griechische Übersetzung, die zu großen Partien des elften

Buches nach Mommsens Anordnung unter den Text gesetzt ist, stammt

aus der zweiten Recension der Chronik des Georgios Monachos und

ist von De Boor an Mommsen mitgeteilt.

Näheres w^erden die Prolegomena bringen, deren Manuscript von

Mommsen selbst fertig gestellt ist. Der ursprüngliche Plan war, die

Prolegomena dem ersten, die Indices dem zweiten Bande beizugeben.

Er wurde aufgegeben, weil auf diese Weise die beiden Textbände un-

förmlich angeschwollen wären; auch ist es bequemer die Indices zu

benutzen, wenn sie separat gebunden sind, So ist beschlossen, aus den

Prolegomena und den Indices einen dritten Teil zu bieten, der bestimmt

1908 erscheinen wird.

Göttingen, November 1907

E. Schwartz.

Eusebius IL 32^3

toi"

N/oi-^^j.



x(u )] .TeQit'ytt

?.^ :.cov /.^.^- .^.

.0

^.\ rrancOOBcor.::.

\4?..:3 :).15 / .

)jioöcov .^

^-:\ & (.

löjcovöaxtL.

.AAinTBDM(;ER)2'arm v-armt^.l|8 rö»• BD

15

)'/8 ER 17 BD

9 (( BD 10 am Schluss -f-'

kavrdv BD\13 . Schluss -\- 2'arm^"'arm t la-

BD|16 den Titel "> , so dass die folgenden Zahlen um 1

niedriger werden|

6 y'()a<fibv BD|

17BD

|18 ^ AAd^T-& ^ BDER

10 am Schluss + ^• BD •} ^ arm arm t



LIBER VI

Haec continet sextus über Eusebii Caesariensis ecclesiasticae hi-

storiae de Graeco in Latinum versae.

Incipiunt capitula de libro sexto:

5 I De persecutione Severi.

II De Origenis a puero institutione.

III De eo quod a puero verbum dei praedicabat.

IUI Quanti per ipsum edocti martyres facti sunt.

V De Potamiena.

10 VI De demente Alexandrino.

VII De Inda tractatore.

VIII De bis quae erga semet ipsum gessit Origenes.

Villi De Narcissi mirabilibus.

X De episcopis Hierusolymorum.

15 XI De Alexandro.

XII De Serapione et libris eins.

XIII De libris Clementis.

XIIII De Heracia.

XV Quantum studii fuerit Origeni erga scripturas divinas.

20 XVI De Symmacho interprete.

POF1/2 haec versae] om. OF \ 4 incipiunt .... sexto] incipiunt

capitulalibri

sexti incipit über sextus F|

9 c. F hoc loco delet inserenspost e. VII rubr. de potamiena 0^, corrigens ita ruhricas Eusehianas secundum

textum Rufini \ 10/11 c. VI VII omisit in textu Rufinus \ 12 origenus P«

32 bis*



512 Eusebins. Kirchengeschichte VI

IH Uegl \4.Üoa .() 'S2Qr/tvovc.Oooi (ftQovxai.

rovooe trrloxorroi

^.KB Oöa Irrrro/.VTOv eh 1)110.2 ^.

S^Qiytvovc .- -]^^.

./ .&/ .0 , ::.^/. ^,^.

.'^^ ^.'2.(^.AB ^ ...

20 1::^.'.^.\

^^..

1 BD| 2/3 die Titel "> , so

dass die folgenden Zahlen um 3 niedriger werden]3

|D

4

,|8 <• B^D S—10 die Titel

Kd KE Kc >» . so dass die folgenden Zahlen um 6 niedriger werden\9 •

ota^bKDv BDI

10 11 die Titel Kc und KZ umgestellt Am arm arm t

10 Zarm^armt} H |

16 am Schluss + -• BD|17 den Titel AB >> A, =0 dass die folgenden Zahlen um 7 nie-

driger werden|

am Schluss + BD]19 y.al \ durch Rasur

corr.I

' TM AAm (fi'unnov . BD und

üijer Philippos, mit dem Vorhergehenden verbunden ^ arm 2" arm t|20

Zann Varmt|21 2^ arm 2* arm t

| BD > MER

22 ^Y 2" arm 2" arm t i

23 2" arm 2" arm t|

1 24 ÄH^armXarmt

| -^ BD



Rufinus VI 513

XVll De Ambrosio.

XVni De episcopis, qui tempore Origenis fuerunt.

XVIIII De Hippolyti libris.

XX Qaomodo Origenes presbyter factus est.

5 XXI Quomodo Heraclas apud Alexandriam susceperit sacerdotium»

XXII De persecutione Maximini.

XXIII De ordinatione Fabiani episcopi et mirabilibus, quae in ea

gesta sunt.

XXllIl Quanti discipuli fuerint Origenis.

10 XXV De Africano.

XXVI De Beryllo.

XXVII De Philippo.

XXVIIl De Dionysio episcopo.

XXV^IIII De Arabum discessione.

15 XXX De haeresi Helcesaitarum.

XXXI De Decio.

POF

i origenis

9 origines P^^

elcesaitarum OFEusebius II.

I quomodo] quando P^^ \ 7 episcopi fabiani Pi11 birillo

i

14: araborum|15 helcesaitarum]



514 Kusebius, Kirchengeschichte VI

IJtni Jiovvöico ^^.M.l Ire ^^ ?]).MB

^.^ :, - ?] -'.]. .,. ziiovvotov..

1 2'arm2'armt[

BD|2 Zarmârmt

D 13: arm rannt

|

>:\[

1 > 14 MB2;'aim2;'armt

j6 3/i^ — arm^'ann t | JlovvoIov] ER

\ 7 MJârm2'annt

]ER | 8 den Titel Mc > \

MEârm Varm t



Rufinus VI 5J5

XXXII De passionibiis Dionysii.

XXXIII De martyribus, qui apud Alexanclriam passi sunt.

XXXIIII De bis, quae scripsit Dionysius.

XXXV De Novato.XXXVI De Serapione.

XXXVII De bis, quae ad Novatum scripsit Dionysius.

NPOi3 scribit P«

\6 scribit F

33^



516 Kusebius, Kirchengeschichte VI

ER neoityei )

^Text. ) ''[].[die Zahl > Rj = — Text

/ [ R] , .Rj • [ ER]%?.

.RJ ^?.

.] 'i2c ^ -.R] .

[ R] } ,.[ Rj \4?. '^.r/(j R] "Ort

^ ^.[—

R] =

—Text

Rj ^ ^.[ Rj '2 }'/ ^/.^- ?..[ Rj'^ * 7. ,.[ Rj" ',.[Kc, Rj 2

) ,j iv^^.2 -.

[ Rj '^ ^ . ?.•.

[ Rj .[— Rj =— Text

[ R ' /?. -

.^ [Rj

.ACj Rj ^)].



Eusebius, Kirchengeschichte Vi 517

AH [ Rj \4vtlo/Jüjv likEgavOQeojv^.[AH RJ ^^.^ [— R] =

—Text

[MB R]

.R] '^

^ .[— R] =^— Text[ R] '^ .R] ^.NÄ—NZ [N—Ni R] = M-Mc; Text



5 IS Eusebius, Kirchengeschiclite VI 1

iJj ot xcu 87/(>02 I'/avel., 1

vjtio evo^ßtiag^ tOjtoi^

.^

.^fjr' .

.&Im

^ ^:: ^^. ^^ \: . {>^-^/. ^ .?/. ^,^, ?} aaJti ' 02 ~^ ^10 ^ : .?/. 2 1

]: .* y.cA ' : ' ^.

1 . ^.\ :qva -

^ ?^' *•^: eivai. -ATKRBDMZarin^/i

2 ('.(^, TBDM2'arm -' • AER

4 (^ Xarin| & — ^• TEREDMârm

— uelut in quoddam Stadium jîetatis afhlefae {de-

ducebatitiir\

| | 6

^ Brarm|H chor ABDM TERc Ri

! oiv > » + Mcm

14r ATERM BD]15 > ]

16 17 -TERBDM^'arm ,), \

1S 2ârm 7 8 ER 11 BD

18 ER1 520, 22 2'arm 520, BD 520, S ^l und veggescllnitten

Ö20, 3 ER zum Vorhergehenden gezogen ATERBD|

ATiBDMZann^ ' durch Rasur, ER|18/19 7'^ TERBDM

Vannyl a.



Rufinus VI 1 — 2, 2 519

[I] At cum Severus quoque persecutione agitaret ecclesias, praeclara 1

a militibus Christi pro pietate certamina martjrii gerebantur, praecipue

tarüen apud Alexandriam, quo ex omni Aegypto ac Thebaide veliit in

quoddam stadium pietatis athletae deducebantur, qui pro suppliciorum

[11] 5 mortisque patientia consequebantur a deo immortalitatis Coronas.|in

quibiis et Leonides Origenis pater pro martyrio Christi capite plexus

tenerae adhiic aetatis supra dictum puerum dereliquit. quique qualibus

animis ex eo erga divinae legis studia viguerit, non erit importunum

paucis exponere, praecipue quia et apud quam plurimos opinio de eo

10 celeberrima peiTulgata est. et si quidem velit quis omnem yitam 2 1

huius litterarum tradere monumentis, certum est quia tanta sunt de eo

ac talia, quae proprium et opus requirant et otium. nos tamen in prae-

senti quanta possumus brevitate inseremus huic operi etiam quae adipsum spectant, pauca de multis, quae vel ex ipsius epistulis ad nos

15 usque servatis vel ex aliorum historiis iudicata cognovimus.

Cuius gesta. si res pateretur, etiam ex ipsis incunabulis digna mihi ^

videntur posteritatis memoria, decimum namque imperii agebat Severus

POF1 persecutione] scripsi, persecutiones O'^F persecutionibus PO"^ \ 2 mar-

tyris[9 et owe. « 1 14 uel om. Pa



520 Eusebius, Kirchengeschichte ' 2, 3—

Xsictc ^. /jeiTo oi^' XaijrTjc Aiyvrrrov,.^' -vjttiX/jffei. 3

aff&e

'oooji'

-, ^,jrciooQ^. , ^ -/ . ^^. cLto ^^ (},10

^ .-.

arfo6ov d*

, -5 , ^€ , 6^ ,] > 7

20<. Îutoj

-? tcov 7

,(. ,

'-

,. tcov 8,-ATERBDMrann^

7• 8 TERBD.M 112^ 1

12/13-ABDM TER

|13 '

|16 |

Dl, corr. De]17 ATrBDM TcER

|18 TrR

|

ABDM TER|

^ ERBDM

ATrmâim|20 | 22 ~ > ^ + Tc

24 7 ATER d' \ 24 T'ERBD

^^

| 2) TÊS corr.

TcEc1 2 ôiov.atVoi• BD | 27 «(>;^4 T^, corr. TcTr



Rufinus VI 2, 3—9 521

annum. Alexandriae vero per idem tempus omnique Aegypto praesidebat

Laetiis, episcopatum in ea post lulianum Demetrius susceperat, cum 3

supra modiim accenso persecutionis incendio et multis ea tempestate

martyrio coronatis in tantum ardorem capessendi martyrii puerulnstunc adlnic Origenes exarserat, ut sponte se periculis ingereret et aliis

in certamine positis praeceps in medium rueret, ita ut insectari ipsam

mortem et rapere velle videretur, quam et adipisci omnimodis potuisset, 4

nisi quod dispensatione domini ad utilitatem multorum putatur pro

totius ecclesiae aedificatione servatus per sollicitudinem matris, quae

10 gloriosae mortis eins desideriis impedivit. quae cum primo maternis 5

obsecrationibus supplicaret, ut sibi consuleret, ut parceret matri, et ille

ex bis precibus inflammatior ad amorem martyrii redderetur, maxime

ex eo, quod patrem iam teneri cognovisset in vinculis et ipse properesocius effici vinculorum eins ac martyrii festinaret, arte quadam materni

15 affectus inbibetur. etenim cum maturare eum velle et antelucanum

prorumpere ad agonum certamina praesensisset, noctu cubiculum filii

dormientis ingressa omnia indumenta, in quibus procedi ad publicum

poterat, furata subtraxit, ut per hoc domi residere necessitate cogeretur.

ille maternis inpeditus dolis, cum nihil aliud agere posset nee tamen 6

20 mens quiescere pateretur, audet aliquid supra aetatem. epistulam scribit

ad patrem se quidem maternis artibus detineri, sed illum teuere debere

quod coepit. et addit etiam hoc: >vide, pater, ne propter nos aliud aliquid

Yelis<. haec sunt prima puerilia Origenis rudimenta, hie ludus eius in-

fantiae, haec a tenero religionis et pietatis indicia, talis in eo erga deum

25 coalevit affectus. hinc iam lectioni se coepit divinorum voluminum man- 7

cipare et in eruditionibus fidei divinae semet ipsum haud segniter exer-

cere, quoniam quidem iam et a parente in bis inbui coeperat, qui ei

sensim inter saeculares libros, quibus in prima aetate erudiebatur, etiam

nostrarum scripturarum nonnulla Interim legenda subiciebat. tum deinde 8

30 paulatim etiam praeferre haec scholaribus studiis conmonebat. iam

inde etiam lectiones exigere per dies singulos et memoriae conmendare i)

X [recUt 13 in patrem) POForigenis PF et sie passmi \ 6 medium] medio

PF^medios F"^

9 matris] m. suae P- [17 indumenta] eius ind. PF\20 super PF

25 coaleuit] NP^F coaluit P^O



522 Kusebius, Kirchengeschichte VI 2, 10—14

rrf(>i jtovovvTi, t^ccQxslv^: tvTtv^eig, jr/,tov ^-txtivov JovJraovv

,xcu

..^, ^^

--Ö (/ :}^6.

10

, . vJr?, ](^'^ '^, ))^-

10. 11' (/. ^(/€.

( '. ^.) 1*2

15 . -( ^/ ^, , -' 13/), -^ \20^ ^

,

^^ ^ (]

. 14r

2 ^\^, ^), 7],^-,3

0

..

cL•

?] ,ATERBDMZaim^

2 d' hl AM 3 BD|4:' BD

1&

T^EBD AT^RM1

7 AHDiM > TER|9 BDM

ATER!10 D \ 11/12 tvoov d- 14 -^ > 1

16 eioo '

|23 TERBDM J' /^r

|

ABDM TER ' BD ATER

> BD|

24 tV BD|

26 27|

27

-|29 TERBDM/4

]30 oJ \ corr. Ec

vjo Ti'



Rufinus VI 2, 10—14 523

puerum non invitum, immo potius erga liaec discenda promptiorem co-

gebat, quippe C|ui legens haec nee solo simplici intellectu videretur esse

contentus, sed negotia patri de scriptiirae sensibus ac quaestionibus

commoveret, inquirens ab eo, quid sibi videretur, quod per spiritumsanctum scriptura dicitur inspirata, vel quid divini consilii tegat sim-

plicitas ista verborum. at ille simulabat quidem increpare se eum et 10

A'etare ultra aetatem aliquid quaerere, apud semet ipsura tarnen incre-

dibiliter exultabat, omnipotenti deo gratias referens, qui ei talis subolis

esse donaverit patrem. denique frequenter dicitur dormienti puero re- 11

l'i ligiosus et sollicitus superveniens pater operimentum pectoris detraxisse,

et velut dei spiritu intus incluso, pectus eins tamquam templum quod-

dam yeneratus et demulcens osculis abscessisse, beatum semet ipsum a

deo effectum pro tantae prolis felicitate gratulatus. haec et multa bis

similia in puerili aetate Origenis extitisse memorantur. ut vero pater 12

15 eius martyrio consummatus est, puer ipse cum matre \adua et sex aliis

parvulis fratribus septimum decimum agens aetatis annum in summa

facultatum penuria derelictus est, quoniam quidem census paternus, qui IB

vel maximus fuerat, fisco per proscriptionem sociatus est. nee tamen

ei defuit omnipotentis dei Providentia, ob insigne namque vel litterarum

20 vel religionis Studium a quadam nobili et locupletissima femina per-

familiariter foveri eoepit. quae tamen Paulum quendam Antiochiae

ortum antiquae haereseos famosissimum seetatorem adoptivum domuisuae illo in tempore babebat. in quo adulescentulus Origenes, cum ne- l-t

cessitatem liaberet apud praedictam feminam una degere, doeumentum

25 iam inde a puero fidelissimae et eatholicae suae mentis ostendit. nam

cum ad supradictum virum velut ad magistrum et summi nominis doc-

torem per dies singulos inmensae multitudines convenirent, non solum

baereticorum, verum et ex nostris multorum, pro eo quod eruditionis

ei summa ab omnibus cederetur, nullo tamen pacto vel pro honoris

30 gratia vel etiam pro necessitate coniunetionis fleeti potuit Origenes

cum eo saltim in oratione consistere. ita ei a prima aetate eeelesiasticae

regulae observantia honorabilis fuit et baereticorum societas exeerabilis,

sicut ipse in quodam loco operis sui ait, quia baereticorum execranda

NPOF2 nee] PO ne F

\ simplice\9 donauit [13 felicitus

15 puer ipse] pueri spes i\^ | 18 subscriptionem|

sociatus] scriptus

P"!22 ad Optimum

\ 22/23 domui (domi 0) . . . . adulescentulus om.

27 multitudinis NP



524 Eusebius. Kirchengeschichte \'I 2, 15 — 3, 5

' atQtoecoi' :^. rrQoir/t}^Hg ivro .T(:r(>Ow tr tou 1•^'^^ [xcä].^ LytöovQ

,coc

:.Ti

\ ^rro/.c JTCCTQog

-

.roi'ro/j

.. ,-

.oL•

er ,. , 3 1

\ . ?^ L~rl. € vrro :,^ cLto ^10 . ^' . -) &eicp}^,

. affOV.

((.

\4 -.' 3

1 ^ ^/\. > \4. 7)-. 7]€0 ^. . .

^

..^^^ ^^ . ^ - --, ' ^, ^ ,ATERBDMZaim^

1 zCov^ |2 ycal streicht Schw 4

TiBDM:ârm^ AToER|5 fiTroofi ATrBDM ^

in corr. Tr]

7 vor töjl + Tr;8 t,

auf Rasur De[

avaxivoiutvov TER|10 /fyort^cit > ]

13 ,?/or >j16 TOI. corr. Ti

1BDM > ATÊR

Tr 18 durch Rasur, ERM AT^

BD 22 âvcToj T^ T«m {^, über dem zweiten der Accent radirt

'

23

—TERBDMJTarm^ >

\ 26 ATERDr

-BD er uar nahe daran durch sie xu sterben Jârm impetiis in ewn . .

fieret 27 BD128 > B^ + Bern



Rutinus VI 2, 1 — 3, 525

doctrioa est. nee tarnen deerat ei erga communes litteras Studium, in 15

quibus pater eum erudiendum tradiderat, sed exercebatur et in bis multo

adtentius etiam post consummationem pafcris. in arte naraque grani-

matica ita fuerat instructus, ut et ad docendum plene sufficeret et exboc ei, quae ad necessitatem transigendae domus videbantur necessaria,

[IIIJ pararentur. verum cum praeesset auditorio et grammaticam doceret, '^ 1

sicut ipse in quibusdam seriptis suis refert, et cum ecclesiae apud

Alexandriam magisterii deesset officium cumque omnes deturbati

persecutorum minis et ferocitatibus aufugissent, aliquanti gentilium

10 conveniebant ad Origenem tunc adhuc grammaticam docentem, audire

ab eo yerbum de nostra fide ac religione cupientäs. quos ille non

solum ad fidem de perfidia convertebat, verum etiam perfectae vitae

institutionibus informabat. quorum primus extitit Pliitarchus, qui per 2ipsum conversus ad fidem nostram non solum perfectae vitae instituta

15 servavit, verum etiam, quae est summa beatitudinis, martyrii consecutus

est palmam. secundus cum boc fuit Heraclas, et natura Plutarchi frater

et meritis, qui cum ab eo in fide nostra atque scientia, sed et vitae

purioris institutionibus ad perfectum fuisset instructus, Alexandrinae

ecclesiae praeesse post Demetrium subrogatus est. sed ea tempestate, S

20 qua Aquila Alexandriae atque Aegypto praesidente persecutionum rabies

increscebat, octavum decimum Origenes agebat aetatis annum. quo in

tempore perfamosissimum apud omnes vel incredulos vel fideles domiforisque nomen eins efiectum est, praecipue per id, quod sanctos omnes 4

in confessionis vinculis positos non solum sermone et cobortatione per-

25 fectae et spiritalis doctrinae ad martyrium roborabat, verum etiam multis

suis officiis ac ministeriis e vinculorum poenis et squalore carceris sub-

levabat. saepe denique etiam ante tribunalia iudicum et in ipsis eorum

cruciatibus aderat, adversum profanas interrogationes iudicum afifectu

eis ac mente conpatiens, vultuque et nutibus, si dici potest, velut fir-

30 miores eis responsiones subicere gestiens. sed et cum sententiam susce-

pissent, eadera fiducia utebatur, omnibus se periculis inserens nee tre-

pidans persecutoribus intuentibus extremis quoque osculis martyres

salutare, ita ut nonnumquam pro bis etiam impetus in eum gentilium

fieret, sed divina dextera cum admiratione omnium protectus evaderet.

35 verum nee enumerari facile nee referri potest quotiens et quam crebro, 5

immo per singulos paene dies de quantis eum et qualibus periculis,

NFOF28 aduersus PO \ 33 salutare] OF saluare N' saepissime salutare

34 euadet X



52h Eusebius, Kirchengeschicbte VI 3, Ü—

.Tfoi Tor rrooDvuiaj: - tvBxev -:/ . ö

,.

, ',. , )-

.:T//Jifo-: . <>' ^, 07 ^^

jräöav, ,^^' -0 (^ -^ { 7.,, ,

, ,. 7].

-8

7

,5 ,-ffcovov 7)& ,-, ^, )

20 ^'. ^ ,

,,. -, ? ^ ,(),^^, ,ovö' ^.

ATERBDM^-arm^

2 havTOv Ti, corr. ('j3 \ corr. T^ | ft

7 r//v ATERMi'arm ' BD tota

itrbs maxima Ahxandria\

T^, durch Rasur corr.1

i) >10^ ABDM- TER 11 ^l

111/12

|12 » D

! 13 ^; ] ^i21 -

TERBDM |Tr

|25 Schw

^aus

)corv. , in corr. ARBD]\I

|27

-D]28 fV > + TcTr

|

-TiTi'BDMrarui

, Tom [ausradirt^, ER|2) ATERDc BD



Rufinus VT 3, G—9 527

dum erga praedicationem verbi dei impiger et promptus est, eadeDi

illa divina dextera conservavit, quotiens in insidiis positis, qui eum

clam interimerent, effngit. et in tantum adversum se, dum in opus dei 6

promptus est, infidelium concitavit insaniam, ut turmae militum dis-

5 positae domum, in qua conmanere videbatur, obsederint, nee tamen

eum capere aut teuere potuerint divina protectione servatum. tanta

rabies contra eum mentes hominum incesserat pro hoc solo, quod plu-

rimos per eum videbant ad fidem nostram ab incredulitate converti. et

in tantum cottidie adversum eum persecutio cumulabatur, ut tota urbs

10 maxima Alexandria eum tegere non posset, sed de domo ad domum

transiret et tamen undique fugaretur, cum viderent per loca singula

multitudines plurimas per eum ad fidem dei sociari. obtinebat autem

haec, quia non solum in verbo erat ei perfecta doctrina, verum etiam

in opere consummatae disciplinae praebebat exempla et dicebatur, sicut 7

15 aiunt, de eo, quia hie est, qui quäle habet verbum, talem habet vitam,

et qualem habet vitam, tale habet verbum, quoniam quae docet, agit

et quae agit, haec docet. manifeste autem et evidenter aderat ei divina

gratia, per quam innumeros ad Imitationem sui in fidem dei provocabat.

unde et videns Demetrius episcopus, quod ad ipsum praecipuae doc- 8

20 trinae gratia et praedicationis verbi dei multitudines plurimae convo-

larent, catechizandi ei, id est docendi magisterium in ecclesia tribuit.

quod primus post apostolos apud Alexandriam Pantaenus, secundus per - 6

ordinem Clemens, tertius administravit Origenes, ipsius discipnlus Cle-

mentis. qui Clemens in opere), ubi etiam tempora, quibus

25 libros describebat, in prooemiis designavit, ad finem imperii Commodi

pertendit. unde eertum est, quod Severi tempora haec ipsa, quae nunc

habemus in raanibus, continebat. qua tempestate etiam ludas quidani ^^ <

alius scriptor de septimanis, quae in Danihelo referuntur, disseruit, qui

et ipse deciraum Severi imperatoris annum regni commemorat. is etiam

30 divulgatam Antichristi praesentiam iam iamque aestimans imminere ex

perseeutionum nimietate, multorum ex nostris fidelium animos pertur-

bavit. igitur Origenes, iniuncto sibi a Demetrio episcopo magisterii

officio, grammaticam scholam neglegere coepit, magis se verbo dei con-

ferens. utitur sane etiam consilio non puerili. bibliothecara gentilium 3 9

yPOF5 domum] d. eius PO- \ obsiderent PF^ obsederent F^ 19 aduersum]

aduersus NPF\10 possit NPF

\11 cum] NOF cum postea

1uerbum] et ueibum

|

17et

om.\

18 Me PFj

21 magisterio

'

24 stromateo stronmatheo stromatreo NF\25 libris

\ad] et

ad!30 iam om. X 1 31 fidelibus



y2S Kusebius, Kiixhengeschichte VI 3, 10 — 4, 2

i.Ti Tovöcjfuj^ oi(: u.tovÖFj^ tjroieiTO': : rc-• 10. eivci öeiv. * xQjjOd^ai

-tSQi xcTCiTQißtO&af H

5

^.tr ilvyei

,- ,uKf^ error ./., ^-- -(fova :\ ^ ,

0 . : 12. :].

^,. : -,. ^- 115 .', SjU. (fOv. aJciöTcov Id^vcov

«.(f ^\^ . ^. ::

20 . cL• avTCJV

€/.^. :)^ €^\

-/ 4 1

' ljc\^, & J),- , vjto

25 Tcöv rto/.. :) ^'^ ?]. - 2^ .2.3 Matth. 10, 10 — 3,1 Matth. <3, 34 — Kor. 11, 27 —

22 524, 10. 11

ATERBDMJTarm^

2 ehai BDM ' ATER | 3& TcBDM^ER

] 6 hieoßa'ü.ovonz > 17 BDM ooovö ATcER \1

^, Ri corr., D, M^ corr., BOIirarm TcER

9 BDM ATER|10^ Tr

|14/15^ ABDM

^durch Ras. corr., ER

&'

\15 BD

|16-

ABDM TER|

17 R]

19

^D

1

20

-- 22 J AZann 524, 7 524, 14 BD 524,6 123> + <^•

Tr 2 ^ corr. Tc



Rufinus VI 3, 10—13 529

librorum tradit cuidam fideli amico. pactiis cum eo quattuor sibi obolos

ex eius pretio per dies singulos inferri, quo scilicet nee gravis esse

cuiquam in sustentanda victus necessitate nee congregatam pecuniam

domi reservare videretur. igitur in talibus institutis plurimum temporisö exigens vita, moribus, exercitiis per omnia Christianus filosophus habe-

batur. eum et pro iuvenilibus cupiditatibus reprimendis et pro sapien-

tiae profeetibus capessendis die noctuque artioribus se abstinentiae con-

stringeret frenis et indesinenter divinorum librorum meditationibus

inhaereret in abstinentia plurima, in ieiuniis indesinentibus, in vigiliis

10 paene ingibus, ita ut, si quando parum aliquid somni necessitas naturalis

exigeret, hanc ille non supra Stratum, quo omnino nullo utebatur. sed

supra nudi soli dependeret superfieiern, ante omnia vero praecepta 10

euangeliea et voees salvatoris summo amore et studio implendas esse

censebat, quibus praecipitur duas tunicas non liabendum neque ealcia-

lü mentis utendum neque de crastino cogitandum, quae ille singula summa

eum diligentia et fide eontendebat explere, et supra vires atque aetatem 11

suam seeundum apostoli monita in frigore et nuditate agones patientiae

desudabat. ita cunetis auditoribus suis renuntiandi omnibus, quae possi-

debant, et beatae paupertatis praebebat exempla. erat igitur per haec

20 carus omnibus et acceptus. in hoe uno tristes quam plurimos reddens,

nonnullos oiFendens, quod eupientes de facultatibus propriis aliquid

sibi saltim victus gratia ministrare pro districta eontinentiae disciplina

refutabat, cum utique pro labore, quo in verbo dei desudabat, non solum

duplici seeundum apostolum, sed et multiplici honore dignus ab omnibus

25 dueeretur. sed ille honorem sibi summum in continentia deputabat.

denique et per multos annos traditur absque omni ealciamento nudis 12

incessisse vestigiis, vini quoque usum et ceterorum similium, nisi ea

sola, quae vitae necessitas deposcebat, nullum penitus habuisse, usque

quo ineommodo stomachi, immo iam paene periculo cogeretur. talibus 18

30 igitur vitae atque instituti sui exemplis informans eos, quos a gentili

vita et stulta filosophia ad veram Christi filosophiam sapientiamque

converterat, non solum in intimis animae areanis fidem habere docuit

per hoc, quod geri ab eo videbant quae docebantur, verum etiam ad

23/24 I Tim. 5, 17

NPOF2 esse] esset 0-

|5 uitam P'^OF \ 14 habendum] iVO^P habendas

i

14 neque] nee\18 abrenuntiandi \

20 tristes qu. pl. reddens] PO"^

cum Graecis, cmi. NO^F|

21 nonnullos oftendens libri: videntur pro glossaadscripta esse ad ea quae praecedunt \ 25 sed] sed et P^

126 per] post /'

,

27 et cet.] cet.\28 habuit :SO^F \ 30 instituti sui] institutis uix

Eusebius II. 34



530 Eusebius, Kirchengeschichte \l 4, 3 — 5, 3

jrvQog /} .?.?]8 jriuTsmq :()8. 3- '^, tjtl?.

Joo

, .&.^ -. ?^. ,. &.-. £"5 1

10 ,. ,

(( {}•),

-15 /} ^-. (} 2

/jv[ ) ^' -,0 ^^. ^

.ojv

ATERBDM^-arm.^

1 BDi3- /7^ arm Heros \ 5 BDM

|6 ^/ TERM BD

\7> + Tc TERBD^-arm ^ Hera

\8

BD durch Ras., Rj

">

9 £ ArarmBM ER|

TERBDM|

ARBDM|

&-ARcBD

^& ^ --Ef-Ri

^|10 ATER BDM

|11 aus

durch Rasur corr.|

12 ATERM^'aim BD; > \ ) ^ corr. T^Tr|12/13 —

»]& ATERMZaim > \13 1

14 TERBDM

2,'arm rfg ^ 2^^ inartyrio\

Ti'ERBDM

' Tcm ausradirt/. 1ATER

BD|15 BDM ATER -

' corr. Tc|16 BD De

|

-7 2" arm tiel crudelissimis gladiatoribus uel im•

jmdicissimis lenonihus\18 BDM ATER i 20 > T^,

vor + Tc, nach + Tr| ^^- BD



Rufinus VI 4, 1 — 5, 3 531

martyrii eos amorem per ea, quibus cottidiano roborabantur exercitio,

provocabat. ex quibus et multi conprehensi iu persecutione palmam

martyrii consecuti sunt.

[IUI] In bis primus erat Plutarchus, de quo paulo superius memoravimus. J 4 1

5 quem cum vidisset populus ad mortem duci et adsistere ei Origenem,

qui hortatu suo ad magnanimitatem animos eius erigeret, velat mortis

eius auctorem discerpere eum paene et interficere vulgus inruerat, nisi

et tunc ope divinae providentiae e furentum manibus fuisset ereptus.

post Plutarchi martyrium secundus ex Origenis discipulis martyr efficitur 2

10 Serenus. tertius ex eius nihilominus auditoribus Heraclides martyrio 3

coronatur, quartus Heros neofytus. nam superior Serenus adbuc cate-

chumenus consummatus est. quintus eiusdem scholae martyr efficitur

alius nomine Serenus, qui post multa supplicia pro Christo etiam capite

plexus traditur, sed et mulieres plurimae, in quibus Hera quaedam

15 catechumena, de qua ipse in quodam loco ait, quod ignis baptisma con-

secuta sit.

[VJ Sed et Potamiena famosissima feminarum et martyrum et ipse 5 1

eius carnifex Basilides. etenim in nostram usque memoriam ab in-

colis loci perennis virtutum Potamienae fama celebratur, quod in-

20 mensos et innumeros agones primo pro virginitate et pudicitia desu-

daverit, deinde etiam pro martyrio exquisita atque inaudita tormenta

pertulerit atque ad ultimum una cum venerabili matre Marcella ignis

suppliciis consummata sit. tradunt igitur Aquilam, hoc enim erat tyran- 2

nici iudicis nomen, posteaquam crudelibus eam suppliciis laceraverit, ad

25 ultimum ob iniariam et nobilitatis eius et castitatis comminatum esse

Potamienae, quod eam vel crudelissimis gladiatoribus vel inpudicissimis

lenonibus traderet, at illam, cum ab ea quid mallet vel quid eligeret,

quaereretur, protulisse adversum tyrannum vocem liberam, quae ob

superstitionem Romani ritus sacrilega videretur, et ideo sine mora in 3

30 eam latam esse sententiam. cumque Basilides, unus ex his, quibus

NPOF11 coronatus

|14 hera] NF heracla PO: Graeci \ 10 soci

19 20 immensum|27 leonibus

\illam] illa libri

34*



532 Kusebius, Kircheiigeschichte \l 3, 4—

cv OTni.Tticij: avcitfeQoiitvcov . arrayti m:Qa?.aßcov Ijr) {â-. f'3-• Ö8 t6 :j).7}{)ôq

trreiociTo. avelQyev

^ ,y.ia ffi/.avO^Qcojriav

,?}

,] /jv ..&?] ^ --' ^^^ ^^:: arro-. * ,^. -t

./rr/y-:.0 ^ ^. 5-'

^. -' ().'-

15 ), ^ .' ' 67],. ^ 3 <>

\ ^ ^-. .^

, ^^,^?.7'/•.' ^, -? -

25. ^^^ 7/.^ .)2 & / ^^^. 'ATERBLMZarm^

1 ;,)• :\12 BDM ATER

]3 ATER• BDM

|4 16^. RBD^TEM

,)—) •

]7 ^, durch Rasur corr.

|10- >-

BDM ATER;11^ ^ corr. Tc

|13

TERBDMârm^•|16 Zarm

|17-

•BD

\19 ^Taim

|20 R |

21 îti

auf Rasur B^| 23

126 BDM

).ATER

27 TERBDM ' iJ-eZov Worte ('Itn'sti2' arm

28 •) BD




inplere speculatoris officium mos est, susceptam eam duceret ad sup-

plicium ac multitudo impudicorum pariter et irapiorum Potamienae

verbis et iniuriis conaretur inludere, Basilides abigere inpudentius in-

ruentes ac deturbare coepit humanitatis et miseratiouis obtentu. at illa

5 religiosum viri votum erga se et propositum humanitatis amplexa: >certus

esto<, inquit. >quod cum abiero ad dominum meum, sine mora boni huius

tibi remunerationem parabo<. post haec autem verba constanter suscepit 4

statuta supplicia picis calidae paulatim per artus ac membra diffusae

et hoc modo beata virgo e terris migravit ad caelum. non multis autem 5

10 post diebus Basilides cum inter collegas suos ob causam quandam

iuramentum posceretur, ait sibi non licere omnino iurare pro eo quod

esset Christianus et hoc publice fatebatur, ioco aestimatus est primo

dicere, tum deinde, cum constantius adfirmaret, pertrahitur ad tribunal,

ubi cum perseverasset in confessione, vinculis traditur. tum vero visi- (>

15 tantibus eum nostris et causam subitae ac laudabilis huius permuta-

tionis inquirentibus dixisse traditur, quod Potamiena, post diem tertium

martyrii sui noctu adsistens, coronam capiti suo inposuerit, dicens de-

precatam se pro ipso dominum et inpetrasse, ut secundum quod scriptum

est, quia qui recipit martyrem, mercedem martyris consequa-

20 tur. quibus auditis confestim fratres signum ei dominicum tradunt et

die postera ob domini martyrium capite punitur. sed et aliis pluribus 7

per illud tempas apud Alexandriam condiscipulis suis, cum quibus

verbo dei in Origenis schola operam dederat Potamiena, simile munas

traditur praestitisse, adsistens eis per visum et Coronas martyrii inpe-

26 tratas a domino deferens. sed de bis ista sufficiant.

19,20 Matth. 10, 41

NPOF1 officio X1

est] erat P-|12 primum ^

|19 quia qui] quia

Pci qui PbFI

recepit NF \ 21 martyrio\25 domino] deo



534 Eusebius, Kirchengeschichte VI G — 8, 2

öl• , ^\( c 6

y.i'.T/fX/juecjj: tic ty.tli'o ror ^. cog

/yevtod^c.t

.?]

^(: \6

,

: -^,.-, -, .. ('.(, Jta 7-^ ,

0 ' {)^-' '^'

?: . IjcI \, 8 1

1Ö: ":,:> - 2> < -, ^ ,<j . ,

.. ^. ^ ^ -3-6 Clem. Strom. 1, 144 — 17 18 Matth. 10, 12

ATERBI)M:ranTi^

1 c A2fannBDM ER| 2 > D

|3 ^

DM ' - ^ ipsius discipidus Clementis [527, 23]

vgl. Pamphilos Apologie Phot. bibl. 118 p. 92lj 28

^'. . -

Trm [Tcm ausradirtl. ER

bezeugt 2" arm| ' BDM ATER

4 >|4; auf Rasur Tc

|/6 tieol-

^I 6/7 — > ^ + ^ | 6 ATiBDM

TcER|

6/7 R|8 AZarmBDM ER

|TS

corr. TcTr|) > [527, 28] |

12 -' BDM' ^' ATER| > |

1^ ATER

DM|14 // AVannBDM

115 BDM -

ATER ;16 BD > AMc aber JTam TER !

Ti:RBDM oaojG > 2^arm|

>117 AT^RiDi, corr.

TD durch Rasur, R'•\20 )

|21 ^



Rufinus VI 8, 1. 2 535

[VI] Igitur per idem tempus cum docendi officio apud Alexandriam Holpraeesset Origenes, gestum quid ab eo traditur, quod iuvenilis fortasse

et minus perfecti sensus videatur, sed perfectae fidei ac nimiae castitatis in-

dicium continens. illudnamque, quod scriptum est in euangelio: quia sunt 2

5 eunuchi, qui se ipsos castraverunt propter regnum dei, etiam

secundum historiam implendum credidit, non solum castitatis obtentu.

verum quoniam persecutionis tempore tarn in publico quam in occulto

ac secreto et tam yiris quam feminis verbum dei praedicabat, videlicet

quo omnem occasionem turpis maledicti gratia infidelibus videretur

10 excludere, dominicam vocem re atque opere in semet ipso adgressus est

adimplere. cumque id pro eo, ne ab hominibus laudem quaereret, sed

a deo mercedem speraret, in occulto esse voluisset, tamen latere non 3

NPOF12] deo] domino



536 Eusebius, Kirchengeschichte VI S, 3—7

/M&tlr ff(torTiöag. öe 3.^. 6 .?]?],«Tf tTjj:- jrgoeOTcog.

&OC

,/ Jo&vav .^,^.^^, /-:. ^

: jräoiv ,: ^. 2 :67-10 : ^.' 7:

rrioy.orroi

. ^^?

cUiov

. ^^-. 6*

-5 J€aga ^ -, rraioi

/..^' . - 6

2) ^ ^.

/7]'

. - -oJc

ffOLTcöoiv

^. 7

25 . tovtco ^-.^ \,/.^,

27/28 10—12

ATERBDMrarm^

5- BDM^'arm^ , das zweite getilgt, -& 10 ^ TcTiERBDM-»1

ATERM2;avm '6tl BD|14-^ T^BD'/ ATcmTrmERM

|16 /1 > |

18 ATERMZann > BD| 19/20 -

TER /- Mcm [aus corr. Dt]

BD ' 21

(' , D corr., ATERD^| 22

ATER BDM 24 / ER|25 ^, corr. \ durch Ras.

25/26 D 127 TERBDM



Rufinus VI S, 3—7 537

potuit, sed rei gestae indicium ad Demetrium episcopum pervenit. isque

ingenti primo stupore admiratus est audacis animi virtutem, tum deinde

conlaudans fidei eins magnitudinem vel calorem et tarn grande inopere dei

propositum: >nimc nunc maxime<, ait cohortans eum, >coepto operi doctrinaeet praedicationis insiste, quando adversariis nulla obtrectandi suspicio

derelicta est<. sed tunc quidem talis erat Demetrii sententia, cum nihil 4

animos incesserat, quod recti iudicii regulam in partem alteram decli-

naret. postea vero cum vidisset adulescentis famam satis fieri claram

et magno eum domi forisque praeconio extolli, humanae infirmitatis

10 aliquid passus opus, quod ipse prius cum ingenti admiratione laudaverat,

infamare postmodum coepit. nam cum apud Palaestinam praecipui et

eminentes inter episcopos viri, id est Hierusolymorum Alexander et

Theoctistus Caesareae, videntes divinum opus eins in verbo dei, ordi-

nassent eum presbyterum ac summo eum sacerdotio iam iamque dignum

15 probarent, idque dignissime factum ab omnibus laudaretur et ne sie 5

quidem dignus honor sapientia eins ac virtutibus in eum conlatus di-

ceretur, vehementissime momordit hie sermo Demetrium et non in-

veniens in eum causam alterius criminis, hoc quod aliquando puer

adhuc ille egerat et episcopus iam iste laudaverat, postmodum criminis

20 loco protulit et iam in illos culpam, qui eum ordinaverant, conatur

inflectere. sed haec postmodum gesta sunt, tunc porro Origenes apud ^>

Alexandriam doctor ecclesiae valde clarus habebatur, omnibus, quos

fama eius ad audiendum eum convenire provocabat, verbum dei prae-

dicans, sicut apostolus dicit, opportune importune, per diem per noctem,

25 publice et privatim, velut abscisis omnibus inpedimentis, liber prorsus

et cum omni fiducia rem gerebat.

Cum vero decem et octo annis Severus tenuisset imperium, Antoninus 7

ei filius succedit. quo in tempore quam plurimi erant, qui in confessioni-

[VII] bus gloriam quaesierant, dei tamen Providentia fuerant reservati. in quibus

30 Alexander quidam, de quo paulo ante memoravimus, confessionis titulo

23—2 II Tim. 4, 2. Act. 20, 31. 20. 28, 31

4 nunc nunc] P^F nunc P^XO"^ tunc 0'j

cohortans eum (cum N)]

NO 07)1. PFI

12 inminentes iV1 14 iam 07)i. X

\iamque om.

\

16 honorej

sapientiae PO'^F sapienti 0^\18/19 puer adhuc] PO

puer erat huc

Xfuerat

huc F\

20conatus

PF~\

28in tempore] tem-

pore N^1

qui om. X\29 dei tamen pr. dei

\30 quidam] XO

. PF



53S Kusebius, Kircbengeschicbte VI 9, 1—. '^, rtjz^^:^, -, OJ: jTQOTeQOQ, rteQiovTO^ . jtoX?m

\

,sraQaöoöero^, ev

5 ^ .2

.- sjti-

jräv ::^ &, -:. :. - 3

10 , ?]^&' ,,

^?)Ij/. 4, .&, -0 . 5

^, ,.,,

,

^, ?) -', ,5 -/' . ^ 6

, ^,

^ .7

ATERBDMi;ann^

1 T^BDM-Zarm ATcmER

\ corr. Tc\2 A^-arm 536, 24 BD 2 ER

]3

TERBDM|5 , corr. TcTr

|(>

9 TERBDM2'arm^|^

TER BDM\

TcERBDM AT»|10 auf

Rasur T^ ||13 772"arm

\

>1

] 6| 14 aus corr. | 19

-ERBDM Tcm AT' E^m|

26 > BD|28) R

|29




satis clarus, Hierusolymorum ecclesiae subrogatur episcopus, cum super-

esset adhuc Xarcissus, qui prius inibi functus est pontificatus officio.

Verum quoniam Narcissi memoriam sermo progredieus adtulit, con- 9 1

gruum mihi videtur aliquid de eius gestis insignibus memorare, de quoab incolis quidem loci perplurima memoriae traduntur. nos vero unum

opus eius memorabiraus, ex quo ceteris, quae de eo narrantur, merito

fides possit adhiberi. aceidit aliquando in die sollemni vigiliarum 2

paschae oleum deesse luminaribus, cumque id per ministros innotuisset,

maeror plebi maximus fuit. sed Narcissus fide fidens ministris imperat

10 haurire aquam sibique deferre. cumque detulissent, oravit et benedixit 3

aquam et infundi luminaribus praecepit. tum repente miro et saeculis

inaudito genere virtutis natura aquae in olei pinguedinem versa splen-

dorem luminum etiam solito reddidit clariorem. ad fidem autem rei a

plurimis religiosorum fratrum ex eodem oleo, quod versum de aqua

15 fuerat, reservatum est, ita ut ad nos usque miraculi huius indicium

perveniret. et in hoc quidem fidei eius ac meriti habeatur exemplum, 4

animi vero virtus quanta in eo fuerit, alio nihilominus uno ex eius

gestis opere declarabitur. is namque cum inter cetera virtutum suarum

bona esset valde constantis animi et iusti rectique indeclinabiliter tenax,

20 quidam homunculi nequam male sibi conscii, metuentes, ne criminum

suorum, si arguerentur, non possent eifugere vindictam, praeveniunt

factionibus et circumvenire parant eum, cuius iudicium verebantur. con-

cinnant igitur adversum eum infame satis et noxium crimen, conveniunt

auditores, testes ex semet ipsis producunt, qui sub sacramento iura- 5

25 menti, quae obiciebantur, confirmarent, quorum unus testis ita, non igni

consumeretur, vera se dicere testabatur, alius ita, ne regio morbo cor-

rumperetur, tertius ita, ne luminibus orbaretur. et quamvis ne iura-

mentis quidem istis quisquam fidelium et deum timentium crederet, eo

quod vita Narcissi et institutio ac pudicitia ab omnibus nosceretur, ipse 6

30 tamen eorum, quae' mota sunt, indignitatem ac molestiam non ferens,

simul et secretam ac philosophicam vitam semper habere desiderans,

subterfugit ecclesiae multitudinem, in desertis locis atque agellis secre-

tioribus delitescit annis quam plurimis. at non ille magnus divinae pro- 7

{deficit 17 in uirtus) POF8 id] his

I

ministris NF^ (?) |9 ministros

|16 habebatur

Ol120 quidem

| 21 non om. F|32 in] et in PF



540 Eu8ebius, Kirchengescbichte ^ 9, 8 — 11, 2

Ol" , oix/j^ /'t'/a.:^ bji\ . //otfitc,

utTtjti öt coc au ' tjnoQxovvTtq.

.(?

, :/)

'OjrivB^Fj-

, '.&,::

'€ LtI ?,

-' :€ 8

y.iu ^ , -/ n:äOLV (: .-0 -

., {)^ .

/,::

'- 10

,:),

^, * ^-1 , ' ^^ -~:,^( ,-20 ,' asraoiv 7} : - -

^ ,11 1

\4.

,^. ] ' , -

2 {^. , ^ >),

- -22 53G. 27ft-.

ATERBDMZanu,!

1 ^ EcR D^ iä BDcj / BD

Q^,.^\ SI9 TERBmi^ \ 9-^ ) TEBDr D^ AR

111

ARBM D Hess nicht ah 2*arm 2)erdurat

', corr. TcTr|12 / AZarm 538,2 BD 24 | 15

, corr. TcTr|18^ ABDM " TER >

[

21 AZann H BD Ö42,6>I 24 /J5ER|23 ^> Ti + TcTr

125

BD I > TIM + TcTr Di, con\ Dr |

^1

> T^ + Tc,

getilgt TrI

28 TiBDM^ ATcmERrarm) BDM R^arm



Rufinus VI 9, 8 — 11, 2 54

videntiae ociilus quiescit in longum, secl in impios ultionem per ea ipsa,

quae sibi in periuriis statuerant maledicta, molitur. primus namque ille

testis, parva ignis scintilla noctis tempore domo sua succensa, cum omni

genere suo omnique familia flammis nltricibns conflagravit. alius re-

pente ab imis pedibus usque ad summum capitis verticem morbo regio,

quo fuerat imprecatus, repletur atque consumitur. tertius autem priorum 8

exitum videns et oculum divinum non se latuisse perspiciens prorumpit

in medium et audientibus cunctis sera paenitentia Universum concinnati

sceleris ordinem pandit. tantis autem lacrimis immanis commissi

10 facinus deflet et in tantum die noctuque perdurat in fletibus, usque quo

luminibus orbaretur. ii igitur figmenti sui huiuscemodi poenas dederunt.

[\IIY Narcissus itaque cum ita desertum petisset ac locis semet secretio- I 10

ribus abdidisset, ut, ubinam degeret, nullus agnosceret, necessarium visumest episcopis ecclesiarum vicinarum, ut alium pro ipso ordinarent, cui

15 nomen erat Dius, cuique, cum parvo tempore praefuisset ecclesiae, suc-

cedit Germanio et Germanioni Gordius, cum ecce subito velut redivivus

caeloque redditus ex inproviso apparuit Narcissus et rursum a fratribus

ad praesidendum rogatur ecclesiae. multo enim vehementius erga eum

amor omnium fuerat incitatus, vel pro eo quod criminosis innocens

20 cessit vel quod secretam et philosopbicam vitam dilexit, et quod in eo

complevit dominus dicens: mihi vindictam, et ego retribuam, dicit

Villi] dominus, verum cum ipse iam senio fessus pontificatus ministerio lÄ 11 1

sufficere non posset, Alexandrum, de quo superius memoravimus, qui

iam esset episcopus alterius loci, divina dispensatio in adiutorium Nar-

25 cissi senis evidentissimis revelationibus evocavit. is namque Alexander 2

ex gente Cappadocum, ubi erat praeclarae urbis episcopus, Hierusolyma

adorandi et sanctorum locorum videndi gratia properaverat. quem loci

incolae, mentes eorum instigante deo, cum omni amore et officiositate

suscipiunt ac vi caritatis et dilectionis nexibus vinctum redire non sinunt

30 domum. ostendebatur enim evidenter a domino non solum ipsi beato

viro Narcisso, sed et aliis plurimis per revelationes in plebe, ut ipsum

in loco sancto episcopum detinerent. praeterea, quod supra cetera omnia

magis terrificum fuit, eo die, quo ingressurus urbem Alexander nun-

21/22 Rom. 12, 19

POF12 itaque] uero OF \ 14 ecclesiarum uicinarum] cum Graecis, om.

OFI17 rursum] F rursus PO

\21 complevit] uerbum suum complevit

dett.I

et om. PF \ 26 hierusolymam PO



542 Eusebius. Kirchengeschichte VI 11, 3 G

nav aJtoxa/.vUiv xc:t avroL• vvxtcoq ocfiheloav oacfS-

örrovöatoig xQfjOctoav jtqo-

^tx ^

vjroot'Sao&ci'

.IjtLöxojtmv,

,: 7], ?]

^ 3. ,'. 7).,10 >. yöo 7}

> ^ .o/r

. <.

/ , 4, ,. - 5. ->

, ,/ ^.

><. , 6

2

> , ,.\.18 Philem. 1

ATERBDMZarm^9 ^ BD

\11 •

|12 ER

hundertiindneiinxehn JTarm| |

13 ER[16

TERBD AM|18 19

'D^r ATER 1 20

^BDM

^ATER

22 6\ | 24 BDMZarm^ ATER

26 > -h TC R

^




tiatus est et multitudo fratrum plurima extra portas in occursuin eius

egressa est, vox caelitus manifestissime omnibus audientibus facta est

dicens: >suscipite episcopum, qui vobis a deo destinatus est<. cumque

ex bis omnibus evidenter apud cunctos fuisset dei dispensatio declarata,

episcopi urbiiim vicinarum compertis omnibus, quibus de eo res geri

dei iudicio docebatur, residere inibi eum necessario compulerunt. ipse 3

ergo Alexander' in epistulis suis ad Antinoitas scriptis, quae usque ad

praesens servantur apud nos, meminit Narcissi tamquam socii et con-

sortis in episcopatu, bis ipsis verbis de eo scribens:

10 >Salutat vos Narcissus, qui ante me episcopatum huius ecclesiae

>regere coepit quique mecum positus orationibus vestris centum iam et

>sexdecim annos vitae suae gerit, qui et ipse vos mecum pariter depre-

>catur esse concordes<.

Et de bis quidem talia. apud Antiochiam vero defuncto Serapione 1

1 episcopo Asclepiades loci illius suscepit sedem, qui et ipse unus ex

praeclaro confessorum numero fuit. meminit etiam huius ordinationis •>

supra dictus Alexander. Antiocbenis scribens hoc modo:

>Alexander servus et vinctus lesu Christi beatae ecclesiae, quae

>est apud Antiochiam, in domino salutem. Relevavit dominus vincula

20 >mea et carceris huius mei dilatavit angustias, ex eo quod comperi

>sanctae ecclesiae vestrae Asclepiadem virum dignissimum sacerdotium

>suscepisse<.

Hanc autem epistulam indicat se per dementem Antiochenae eccle- 6

siae presbyterum transmisisse, scribens in fine epistulae hoc modo:

25 >Haec autem vobis, domini fratres. scripta transmisi per dementem>beatum presbyterum, viriim in omnibus virtutibus probatissimum^ quem

POF7 antinoita

1 19 reuelauit PO^|20 ex eo] om. OF



544 Kusebius, Kircbengeschichte YI 12, 1

>ov iöTt xcl viteL• xiu tmyi^'CDöeödê' oj: xcu tvdâos jtcqcov

>.(: xcu icTiöxo.-ifjv , ejteöTf]ni^ti> xcd tjv^/joer

>T/]r 8<.

^jrf()l 12 1

^ ^^ .(> :(:,^ \ . /-: 7€ kjrl -/,-^/. , ,

2

10 . :::

: (/j

^:o(fö

^' Jaa)ö&a, cjv.^. ovtco

15 ^ ,, ^>& ,,

:->. '. &?} -t

>.-. ^0

> ,, -> .^- &^> '?. ) ,-> ^ . ,,. ../. - ^

2 3 vgl. Act. . 41 — 1/16 vgl. Matth. 10, 40

ATERBDM^'arm^

3 ATERM Hieronym. de uir. ill. 38 domini oder dei HSS yv BDânn

4 IB AM 042, 13 2" armBD 4 /J iTcERBDM Ti Ös

6 durch Rasur corr., ERBDM^ Hieronym. de uir. ill. 41 AT^

domnine ânn|

(;/7 18 | 10

ABDM > TERi

R111 vif |

12

13 | RandbeinerkuDg der Genfer Ausgabe von 1612"

16 BD| 17/18

]&|19 /

^, durch Ras. corr. | 22 TERBM ///^-

'/.evev D nach falscher Conjectur, Serapion schrieb wohl /?.823/24 — > Zarm

| 24 o46, 1 b R



Rufinus VI 12, 1— 545

>nostis etiam vos et eo amplius cognoscetis. cuius praesentia apud

>nos per dei providentiain procurata et confirmavit et auxit ecclesiam

>domini<.

[X] Igitur Serapionis episcopi eruditi viri puto clidem etiam alia IB 12 1

opuscula apud alios haberi, ad nos autem illa tantummodo venerunt,

quae ad Domnum quendam scribit, qui in tempore persecutionis a fide

Christi recedens ad superstitionem ludaicam declinavit et ea, quae ad

Pontium et Caricum ecclesiasticos viros scribit. et aliae nihilominus

eius sunt ad alios epistulae. sed et ille liber venit ad nos, quem scribit 2

10 de euangelio Petri, ubi arguit quaedam falsa in eo conscripta, emendare

cupiens fratres, qui erant apud Rossum, qui per occasionem scripturae

ipsius in haeresim declinabant. dignum tarnen mihi videtur pauca quae-dam de eius libello inserere, ex quibus innotescat, quae fuerit eius de

ipsa scriptura sententia. scribit ergo in quodam loco ita:

1 >Nos enim, fratres, et Petrum et alios apostolos recipimus sie ut

>Christum. quae autem sub eorum nomine falso ab aliis conscripta sunt,

>Yelut gnari eorum sensus ac sententiae declinamus, scientes quod talia

>nobis non sunt tradita. ego enim cum essem apud yos. putabam omnes 4

>rectae fidei esse inter vos et non decurso libello, qui mihi offerebatur,

20 >in quo nomine Petri conscriptum euangelium ferebatur, dixi: »si hoc est

>solum, quod inter vos simultatem videtur inferre, legatur codex«, nunc

>autem comperto, quod hi, qui codicem illum legi debere adserunt, pro-

>spectu cuiusdam occultae haereseos hoc fieri poposcerunt. sicut mihi

>dictum est, festinabo iterum venire ad vos et expectate me cito, nos 5

2 >enim novimus, fratres, cuius haereseos fuerit Marcianus, qui etiam sibi

POF3 domini] dei OF \ tarn modo P*

|7 superstitutionem

\

11 rossum] PO^F rhodum 02|16 falsa

\ 23/24 dictum est mihi\

24 et expectate me cito] PO^ cum Graecis, om. O^FEusebius II. 35



Rufinus VI 12, 6—13, 4 547

>ipsi contrarius extitit, non intellegens quae loqueretur, quae etiam vos

>discetis ex his, quae scripta sunt vobis, investigata per nos ab illis, qui 6

>hoc ipsum euangelium secundum illius traditionem didicerant, et suc-

>cessores extiterunt scientiae eius, quos nos vocamus, quia in5 >liac ipsa doctrina illorum sunt quam plurimi sensus et ab ipsis mutuati.

>nam certum est, quod plurima secundum recti rationem sentiunt de

>salvatore, alia vero aliter, quae et subiecimus<.

Haec Serapion scribit.

[XI] Clementis vero libri habentur plurimi, apud nos tamen bi sunt, qui 13 1

10 inveniri potuerunt: Stromatum libri octo, quos hoc modo praetitulavit:

>Titi Flavii Clementis de vera philosophia commentarii scientiae €-

<.autem nos possumus intellegere tamquam opus 2

varie contextum. sunt et alii eiusdem libri octo, quos

nos possumus informationum vel dispositionum nominare, in quibus

15 nominatim Pantaeni meminit tamquam proprii magistri et expositiones

ipsius plurimas scribit et traditiones eius operi suo inserit. est etiam 3

über eius ad gentiles exhortatorius et alius über, qui dicitur Paeda-

gogus, et alius, qui superscribitur >Quis est qui possit salvas fieri diYes?<

est et alius libellus de pascha et disputatio de ieiunio et de obtrecta-

20 tione et alius exhortatorius ad patientiam et alius ad neofytos, sed et

ille, qui superscribitur >Canon ecclesiasticus<. item alius de his, qui Ju-

daicum sensum in scripturis sequuntur, quem ad Alexandrum supra

dictum episcopum scribit. in Stromatibus autem non solum ea, quae ex 4

divinis scripturis sumpserat, sternit, sed et ea, quae apud Graecos auc-

25 tores habentur. utile namque ei visum est in illo opere comparare ac

POF3 didicerunt

\4 scientiae] sententiae

\AOKHTAC

AOKNTAC F\5 mutuati] PW^F^ cum Graecis

mutati P^O'^F^\

7 subicimus subiciemus 0^\11/12 stromatis stro-

mateas (sie -tea P^ -thea F -ta P^) libri\12 intellegere] dicere uel

intellegere|13 YlTOyilCüCeCON F

YnOTYDCOCeon \14 dispositionum] OF disputationum

\

1C> eius op.] PF^ ipsius op. OF^35*



54S Eusebius, Kirchengeschichte " 13, — 14. 1

(iVToL• tinijöihai . fii'fjuortvei Tl• rrana /\• rrok/.oL•.ii^ ^ \ ^ 5

aiQtöiatjxcov

^^, Te s§aji?.ol. vjro-

e^eoiv t]ulv

.-Jtaioeiaz. ajraöiv xcra-

5 y.ai (fiXooo(fojv

, ^^r^

\0&08 :::. - 6

ajto /. -. 7] ?]^) ^ -

10 ^. J:b] 7^.

^Evjro-

.

', 3

^'1.')^ :, ' ^- 8-^ ' (: -,^ *:\)^. 9

20})^

,'

^, ?] &.

^ - 1 14 1

2^ 7], -^!». -[-

1011 Clem. ström. 1, 101 — 12 13 ström. 1, 72. 150. 147. 141. 153 —

16-18Strom. 1, 11

— 18 10ström. 3,

9.4, 3. 6, 168

—19—23 Zahn,

Forschungen 3,, 32 — 24— S., 1 Zahn, Forschungen 3, 6o

ATERBDMXarm.l

1 > 12 Tc auf Rasur, ERBDM\

>4'

| |9 - —

>!10 £ ATiRBD xcc/ TcE

|11 >

12 RA\13 nach + Mc

14 > BD|15 BDM ATER

i

17

; 18

-] 20 ATrR, übergeschrieben, TiEB'DM

(row) einem anderen arm|23 > 1

24 / , 28 BD 46, 21

MZ'ann12 R

127 >



Rufinus VI 13, — 14, 1 549

conferre sibi invicem dogmata vel ea, quae divinitus sancita sunt, vel

quae a sapientibiis Graecorum inventa vel etiam quae ceteris barbaris

Visa sunt, arguit etiam haereticorum errores, historiam quoque inibi 5

plurimam texit et ex omnibus materiam nobis eruditionis perfectaecomposuit. unde merito libros suos appellavit, id est la-

ciniosa quadam et varia diversitate contextos. utitur sane exemplis <>

etiam ex bis libris, qui a nonnullis minime recipiendi videntur, id est

ex Sapientia quae dicitur Salomonis, et ex Sapientia Sirac. qui appel-

latur Ecclesiasticus apud Latinos. sed et de Barnabae et Clementis

10 epistula ponit exempla. utitur etiam de epistula ludae. meminit prae-<"

terea et scriptorum antiquorum, Tatiani cuiusdam et Cassiani velut qui

Chronica scripserint, Phiionis quoque et Aristoboli et loseppi ac De-

metrii et Eupolemi ludaeorum scriptorum. conferens etiam antiquissimis

Graecorum Mosea nostrum et ludaeorum genus antiquius esse com-

probat, multaque alia instrumenta optimarum institutionum in illo opere 8

contexuit. et inter cetera hoc in primo libello indicat, quod ipse non

longe post apostolos fuerit, promittitque commentarios se in Genesim

scripturam. in libello autem, quem scribit de pascha, confitetur extor- i)

queri sibi a fratribus, ut ea quae a presbyteris. id est a successoribus

20 apostolorum voce sibi sola tradita sunt, describeret in libris ac posteris

traderet. meminit inibi Melitonis et Irenaei ceterorumque, quorum etiam

quasdam narrationes inseruit.

In libris vero '^, id est informationum, ut breviter Id 14 1

dicam, universam pariter scripturam divinam compendiosis dissertioni-

2ö bus explanayit. in quibus ne ea quidem quae apocryfa a quibusdam

POF5 stromatheas PF stromataeas

|7 a ow?.

\8 quae die, . . et ex

sapientia om.\

sirach|18 sciibit] PF sciipsit

\22

-TyncocecüNF ,25 quidem] om. OF



50 Eusebius, Kirchengeschicbte VI 14, 2—8. xlu jxqoq EßQidox'^ öt^ iivai 2, ytyQa(fi^ai öl } (]. 61^7} txöovvai

", ^

'///)

^öt

><3

' >. <. ,> :6> ^ }, ^<. ^

> , ) , , -10 >G 0^.0 c ( , '^.>//

.?

, -> ^, ^> 6<.15 ^ 5•&^ -,. -

6

.^] -

20 ^(. ^.. , . -6?^ .-, toL• -' - 7

2 ^. ,rt ^ ^,

.

^-

. .^ \-

8•

.^-

30 .?}

, 3 :>^, ([1— 11: Zahn, Forschungen 3, 71 — 15—28 Zahn, Forschungen 3, 72

ATERBDMrann^1 Je > > Ti

-f TcTr|

| 13- R

i

1117 \ 22&) \

24-

')^Schw vgl. 140, 11 | 20 ^, corr. TcTi"

28 ARBDM\

Ic ER\29 ABDcM m

corr., ER




habentur, praeteriit, ut est Petri revelatio. de epistula vero ad He- 2

braeos ita disserit, quod manifeste Pauli sit apostoli, scripta sit autem

Hebraeo sermone tamquam Hebraeis. a Luca vero, qui erat Pauli dis-

cipulus, interpretata in Graecum, unde et stilus eins magis similis

5 videatur libello illi, quem Lucas de apostolorum actibus scripsit. quod 3

autem superscriptionem solitam inibi non habet, id est Paulus apo-

stolus, hoc esse rationis ostendit, quod praeiudicatum Hebraeis erat

de Pauli nomine, ne eins dicta susciperent, et idcirco prudenter decli-

nasse, ne statim in principio Pauli nomine inspecto lectio eins repu-

10 diaretur. post pauca vero addit etiam haec: *

>Et sicut^, inquit, >beatus presbyter dicebat, quia dominus apostolus

>omnipotentis dicitur missus ad Hebraeos, pro humilitate ergo Paulus,

>qui ad gentes fuerat destinatus, non scripsit semet ipsum Hebraeorum

>apostolum, vel propter honorem domini, qui se missum dixerat ad oves

15 >Israhel. vel quia gentium videbatur apostolus<.

Exponit praeterea idem Clemens in ipsis libellis de ordine euan- 5

geliorura traditionem sibi a senioribus presbyteris traditam et dicit

priora esse posita illa euangelia, quae de generationibus continent, id

est Matthaei et Lucae. causam vero fuisse euangelii secundum Marcum (>

20 huiusmodi: cum Petrus Romae publice praedicasset verbum dei et inspiritu exposuisset euangelium, auditores rogasse Marcum, qui olim iam

sectator ipsius fuisset, conscribere ea, quae sciebat ab apostolo praedicata.

cumque id factum Petrus postmodum cognovisset, licet fieri ipse non 7

iusserit, tämen factum non prohibuerit. lohannem vero postmodum dicit,

25 cum vidisset, quod ea magis, quae secundum carnem sunt, in euangeliis

haberentur, deprecatum a discipulis scripsisse etiam, quae ad spiritum

pertinent. unde et repletus spiritu euangelium spiritale conscripserit.

haec Clemens. Alexander vero, de quo superius memoravimus, Clementis S

simul et Pantaeni ad Origenem scribens meminit, velut qui sibi etiam30 in corpore noti fuerint. scribit autem hoc modo:

POF1/2 hebraeos .... autem om.

\11 dominus] P^O^F^ cum Graeeis

domini P'^O-F'^\

apostolus] PO^ cu7n Graeeis apostolis OF^| 17 et om.

relicto spatio uacuo oeto litt.|18 esse] eis

jde generationibus] (sj9. tiac.)

sitionibus Pi de genera i?i spat. uae. add. P"^\10 lucae] PO marci F \

21 auditores] om. in spat. uae. pi add. P^j

rogare P- rogari Pi|23 ipse

om.I24 iusserat



552 Eusebius, Kirchengeschicht^ VI 14, 9 — 16, 1

>(» ^/,/ {^eov. ojq, jtqo-

>yovojv criXia iitvi], öe^ /j ßsßat->. .-' :- 9

>. :6 ^,,?/^ ]. 7],> (ff)Ocva . ' fov .: <.' 10

{ ) ).10(^ ^^ /.7]-

.L

-^?] Jtov

,>$

> '< - -. \4. - 11/- . ,57: : -, cfo ^. ' 15^ ^ ': ^

^. -

20 €0

::hju

-.^, -:, ^ -. ^, -

5 . .^^ :7]- Ic, 16 1. '^ ^

26— S. 4, 18 Suid.

ATERBDMZ'avra, Ve [von 20 an],

2 BDM ATER| > T^ + 'i'^

1 5 ^3 TERBDM^ , y.cd— > " arm|g ATERM

BD;9 JZ ER

|

BDM tv ATER|

BDM

^ TcER|12 ) AM (-

BD'^ bezeugen Xaira/i.^cER

ijto/.vv BD 16 IE A^-aim 9 BD 22 16 IH ER | 17

ATER arm^ > BDM!

20 i^f'

], corr.

1

•>22/23 , durch Ras. corr.|26 /<; 2; armBDM ER

.

27 ATER^'-^Tarm^ ;«' BDM

1



Rufinus VI 14, 9 — 16, 1 553

>Hoc enim et voluntatis dei fuit, sicut ipse nosti, iit amicitiae, quae

>mihi a patribus fuerunt. inviolatae durarent, immo vero et ardentius

>ac robustius augerentur. patres autem novimus beatos illos, qui nos 5)

>praecesserunt, ad quos paulo post etiam nos abibimus, Pantaeniim dico5 >dommum meum vere beatum et sanctum dominum meum dementem.

>qui me in multis instruxerunt, sed et si qui alii tales sunt, per quos

>etiam te cognovi, virum cuncta egregium et dominum mihi et fratrem.

Haec quidem ita se habent. Adamantius autem, erat enim et hoc 10

nomen Origeni, cum per illud tempus Zefjrinus Romanae ecclesiae

10 praesideret, Romam venit, sicut ipse in qnodam loco scripsit dicens

Yoti sibi fuisse, ut antiquissimam Romanorum videret ecclesiam. ubi

non multo tempore peracto ad iniunctum docendi officium Alexan-driam redire festinat ibique cum omni sollicitudine et studio reli- 11

gioso susceptum opus explebat, Demetrio tunc episcopo non solum

15 cohortante se et confovente, verum etiam prae se ferente, quatenus fra-

tribus divinae eruditionis non deesset instructio.

[XII] Interea cum videret Origenes non se sufficere ad omnia, id est vel IE 15

in profundioribus et divinioribus pertractandis vel in sanctae scripturae

explan ationibus disserendis vel etiam in eorum qui cottidie fidei adde-

20 bantur instructionibus vel institutionibus adimplendis, ex quibus Om-

nibus ne respirare quidem ei unius saltim horae liberum tempus da-

batur, dum semper ex aliis in alia vocaretur, ita ut a prima luce usque

ad profundam vesperam numquam cessaret auditorium suum, aliis acce-

dentibus, aliis vero non discedentibus, dum verbi dei dulcedine colligati

25 sunt, utilius esse ratus est segregare incipientium turbas et uni ex dis-

cipulis suis plene iam et optime instructo viro atque in omnibus vir-

tutibus sibi probato Heraclae tradere participemque eum officii sui ac

laboris adsumere. erat enim et in sermone disertissimus et in omnibus

philosophicis eruditionibus apprime institutus. huic ergo tradendi prima

30 elementa incipientibus delegat officium, sibi vero perfectorum instruc-

tiones reservat.

[XIII] Inter cetera quoque eruditionum suarum studia ne illud quidem I<^ 16 1

omisit Origenes perscrutari et addiscere etiam Hebraeae linguae virtutem,

POF7 cuncta] PO^ per cuncta O^F

|8 enim 077i. Pb

\ 9 zeferinus P>^F

zeferimus P« | 10 scribiti

11 uidisset|17 uel] uelut

21 ne r. q. (ei om.) u. s. horae om. in sp. uac. Pi add. P-



Ruiinus VI 16, 2— 17 555

ut aguosceret vel ea, quae a ludaeis Hebraeicis litteris leguntur, qualia

sint, vel ceterorum interpretum,

qui praeter septuaginta interpretati

fuerant, quanta esset editionum diversitas, ita ut praeter istas, quae in

usu sunt, Aquilae vel Symmachi vel Theodotionis, inveniret etiam alias

in absconditis ac secretis latentes, in quibus ne nomina quidem inter-

pretum repperit scripta, hoc autem solum dicit de eis, quod aliam 2

quidem in Actio litore apud Nicopolim, aliam in Hiericho atque in

, aliis alias reppererit locis. unde et illos famosissimos Codices primus 4

ipse composuit, in quibus per singulas columellas separatim opus inter-

10 pretis uniuscuiusque descripsit, ita ut primo omnium ipsa Hebraea verba

Hebraeicis litteris poneret, secundo in loco per ordinem Graecis litteris

e regione Hebraea verba describeret, tertiam Aquilae editionem subiun-

geret, quartam Symmachi, quintam septuaginta interpretum, quae nostraest, sextam Theodotionis conlocaret. et propter huiuscemodi composi-

If) tionem exemplaria ipsa nominavit, id est sextiplici ordine

scripta, in psalterio autem et aliis nonnullis interserit aliqua etiam de 3

ceteris istis editionibus, quas, quoniam sine nomine auctorum reppererat,

sextam et septimam editionem nominavit.

[1] Sciendum tamen est, quod ex istis ipsis interpretibus Symmachus IZ 17

20 Ebionaeus fuerit, quae est haeresis adserens Christum de loseph et

Maria natum hominem purum fuisse et legem ritu ludaico esse ser-

POF1 hebraeicis] O^F ebraicis PO^

\2 sunt O^F \ 9 separatim PO^F

e regione 0^110 describit

I

H hebraeicis] O^F hebraicis PO"^\

14 sexta PF \ 15 exemplatim\ 2.]

PO GXAITAA Fsextiplici] scripsi sexsimplici ex simpb'ci OF

\ 19 ipsis istis



566 Kusebius. Kirchengeschichte VI IS, 1 — 19, 1

Tcoy £ avd^Qcojtov vrreiÄ/jffOTCJl•' XQfji-ai

loioaixcoTtnov (fi).ciTTeii>:' , tccu tx jtqo-

OtVf^'

•xlu vjrouvt'iucna

,.^

^^'.6 -. (^.) , // 18 1

|

10 ;* vjto^?] ?.•vjfo ^ ,

'.jt Jtai- 2

. ^, , -13' 6:>, -& . $, ,0 «?

-'-' tcöv:> 4

,5 ^ 3•)[] ,'&. - 19 1

,0

,2 3 254, 24 ff.

ATERBDM^arm, 2• :—8],

4 )\

ABDM > TER j 7 ^/ ATcTi• ER

BDM/1 Ti2'e2'ann|9 AIJarmM 28 BD 9 ER

|10^

D-, auf Rasur]11 ] ^ ]

14 ^, in Ixavoj-

corr. W 15 BD|16 ATER2'arm > BDM

|

18 ATi^R^ '/.'/. BDMJS'armj22 R

|

> R 23 LOuocCov :

2streicht Schw 1 26 TcTrERBDM

/ •1 1

28 560, 18 2:arm 562, 22 BD

12 ER



58 Eusebius, Kirchengeschichte VI 19, 2—6

-: u'.VTcjl•', () iL• tJitxQtöir

avaffiQoVTcov .'-:. / , 6' ?)£•

:^IIoQffVQio^ • -•

^ (tcu

^ .^ . ovvijd-, Xoycov: , )'' /], 3.. , -

10&. ^ ,-,([:

.^(:. 1

>/^ ^ .> ^&, -,^^, .)

^^^

0

>cfo

^^

<.

> ) odv>, )2>, -oj, £^,> toL• ^

.- (>

> 23-20 Suid.

ATERBDM^-arm^

1 BD\ 2 AT», corr. Tc

|ATERMZarm dl•^

BD!5/6 | 6 TERM ABD

17 -

ATER BDM| 8/9 [ ] —^

BDM^'arm gV rie • TER

10 , corr. Tc|

ABDM > TER|13 ^

^arm

^TcER

)BD rniratiir

. | 17 BD|24 ]\ Suid

| 26 > ' R




>Ltiooöir Ir (fiAooocpia^^ . fu* ,Msr /) Xoycov

>:Jretiar JtaQc. ,//• ooi^fji' i^iov

>:?].\47

* . ^ , ^>.6 ,'^>.^\, ^'.> ^,10> ^ "^>^ ^. , 8

>rf -

> ^^.\

15> , '>^ -><. ^ 9,

&)

20

}? ^,{

;)' ^-^. '

^. ^ 10, \ ^', \ & ,-18-23 Suid. — 24 520, 22 fi".

ATERBDM^'arm^

3 14 > ^

|10 TcEBDM

> ATiTrR]12 rf2 ABDM > TER |

keinenfalls der Neuplato-

niker, vielleicht verschrieben|15 TERM ABD

\

\RißD, corr. Rc

|20 T^ corr. TcTr

|

21 nach + TrR Suid|

BDM Suid ATER 122

^BDM Suid ^-

ATER; 23 ATERM BD

|

24 aus

corr. Tc 25

)Tr

]26 TrM

|27 ARBM

TED



Rufinus VI 19, 7—10 561

>propositura spectat, doetori contrarium iter abiit. Ammoniiis, quippe 7

>cuni Christianiis fuisset a parvulo et Cbristianis parentibus genitus, post-

>quam ad aetatem sapiendi ventum est et filosofiae ianuam contigit,

>continuo ad legitimum vitae se contulit cursum. Origenes e contrario,

>cum esset paganus et gentilibus, id est Graecorum studiis eruditus, ad

>rituni religionis barbarum declinavit, quo se conferens omne illud prae-

>clarum ingenium filosoficis litteris expolitum vitiavit atque corrupit,

>dum vitam quidem tarnquam Christianus et impius agit, doctrinae vero

>et eruditionis Graecorum praefulgidum lumen ineptis et fabulosis narra-

10 >tionibus occupavit. adsecutus quippe fuerat omnia Platonis secreta, in- 8

>stitutus fuerat in libris Numenii et Cronii et Apollofanis ac Longini,

>sed et Moderati atque Nicomachi. in Pytbagoricis vero summorum vi-

>rorum non eum latuere commentarii. adtigit etiam Chaeremonis stoici

>et Cornuti volumina. ex quibus omnibus secreta quaecumque et mystica

15 >apud Graecos habentur, adsumens ritui barbaro et superstitionibus

>Iudaicis coaptavit ac filosoforum gloriam ad dogmata externa et pere-

>grina convertit<.

Haec Porfyrius in tertio adversum Christianos libro scribit, in uno 9

Vera, in altero falsa commemorans. nam de studiis et ingenii potentia

20 supra dicti viri haud procul, quam se habet veritas, rettulit. quod vero

de superstitione gentili ad Christianorum cultum eum commemorat esse

translatum et Ammonium a Christianis ad errores paganorum delapsum,

manifestissime fefellit. Origeni quippe fides et disciplina Christi ab avis 10

atque atavis servabatur, nam de patre martyre paulo ante rettulimus.

25 Ammonius vero iidem Christi quod etiam inter filosofica studia integram

inlibatamque servaverit, quoad usque ultimos vitae spiritus exhalaret,

testes sunt libri eins, qui etiam nunc habentur, luculentissime de nostra

JNPOF

11 numenii] neumenii PF"^\ croni chronii

POF\

appolofanes14 secreta om. Pa

|16 coabtabat ^

j22 dilapsum libri

|26 ul-

timus

Eusebius II. 3ß



562 Eusebius, Kircheugeschichte VI 19, 11—15' siana .//^ ^^^. -YQauiu'i'oj^ 7]^ oöoi

tou ^. 11

^t7jj:

07] ^."^^.

7) -''' , -

> , 12

>7 , ,0 > ^€

,-

>>^. - 13

> 7],' , -5>^ '^

.> ^ ,>7]\ & - 14

>^7']

20

> <.'^ -\4 15? ^25 7] 7),

3—12. 21 '22 Suid.^/ATERBDMrarm^

1 TERBDM |AT^RM

TcEBD 3 > TS - Tc, dann getilcrt14& &

TERBD 9 BD|10

|11

ATERMc Suid > BDM»1

EBDM Suid > AT^R, Tc ausradirt, Tr|

12 verdorben, etwa

(\13

Tr 14 1 16 Tr|17 ATER > BDM ] 18 '

BDM ATER |ATERBD

|19

AT1BDM TcTrER|22 ^ ER



Rufinus VI 19, 11—15 563

religione conscripti et praecipue volumen illucl, quod de Moysei atque

lesu consonantia scripsit, sed et multa alia praeclara eius opuscula.

quae ab studiosis quibnsque permagnifica habentur. haec autem diximus 1

etiam inimiconim testimoDÜs probare ciipientes, quam mira et apud

5 ipsos babita sit Origenis eruditio vel doctrina. ipse vero de se re-

spondens qnibusdam, qui ei pro huiuscemodi studiis obtrectabant, ita

scribit :

>Cum vero ad verbi dei me studia convertissem et fama de nobis 1*2

>celebrior baberetur atque ob id nonnulli filosoforum vel ad percontan-

10 >dum vel ad obsistendum adire nos et congredi convenirent, baereti-

>corum quoque quam plurimi ad inpugnandos nos excitarentur, visum

>mihi est vel filosoforum vel haereticorum dogmata diligentius perscru->tari, ne ad convincendos eos, si ignorarem quae apud ipsos sunt, in-

>paratior invenirer. hoc autem fecimus, exemplum sequentes prioris nostri 13

15 >apostolici viri Pantaeni, qui in Graecorum studiis et filosofiae erudi-

>tionibus quam maxime effloruit, sed et Heraclae, qui nunc apud Ale-

>xandriam cathedram presbyterii adornat, quem ego apud magistrum

>filosoforum repperi illis studiis aliquot iam annis operam dantem,

>priusquam ego omnino vel inciperem. in tantum autem nihil ex hoc 14

20 >supra dicto viro obtrectationis exortum est, ut etiam communem habitum.

-quem prius gesserat, deponens, filosofica adsumeret indumenta, quibus>usque ad praesens uti non destitit. libros quoque filosoforum legere et

>in bis exerceri pro viribus numquam cessat<.

Haec ipse pro se querulis quibusdam respondens scribit. per idem 15

25 vero tempus cum apud Alexandriam in verbi dei studiis exerceretur,

adest repente vir quidam militaris, epistulas ei et Demetrio episcopo, sed

et praefecto tunc Aegypti a duce Arabiae deferens, cum omni velo-

NPOF1 moysei] mosei NPF moysi

\7 scribit] PF scripsit NO '

•21/22 quibus usque] quibusque\26 adest repente] adest] PF re-

pente

36*



j()4 Eusebius, Kirchengeschicbte VI 19, IG—IS

. ' /^ a(fixvHTai jQaß'iaV elc .^.. ^ Isri Ijtav-

/.

.IG&

, ,^ \,.

.:' ^- ^ a(f' ^. ^-, ?/' «2^ 17

acf ?/ *^ 7-- -

>• ^?/> , ,?•, 1S

13>?/ ,^(. -^ ^'> . .0 \ -, <.

2(j cov

?€. /ÂTERBDM2'arm^

1 TcERBD ^|^ 7:•£

^^ ATcmTrmER sie schickten ihn

u?id ginf/en 2" arm quihiis exoratiis abiit\3 KE ER

]4

BDM y.al ?.&'

ATER imd icollte überhaupt nicht rjehen in irgenduelche Theile Aef/i/ptens und

harn Xarm aliiis alio, ipse ad Palaestinae partes secessit\5

?RBD TERM

1Oh BDM > ATER

17

9 T^ (wie es scheint), BDM ATcER {aus dem

uas schrieb) an Demetrios Jârm in epistula Alexandri rescribeniis Denietrio jjost

multum tempms haec ipsa culpanti\10 y.al — "> ârm^

12^ auf Rasur Tr addidisfi|13 vvv

]

\ corr. T^Tr|14 Tr 2" arm

|18

AERBDMTarm ,1 ' Tc iv, tv T<m|19 df^

ATEM2~âim (Jg y.al R > BD|

20 AcBDM^'arm

'(zum

vorhergehenden Satz gezogen) A^TER|

>>]

ATERM

BD ', ohne /. 2?arm



Rufinus VI 19, IG -18 56)

citate et instantia Origenen illo usque orantis emitti, ut sibi de fiele

Christi, quam per eum clarissime praedicari frequens nuntiabat fama,

dissereret. a quibus exoratus abiit, edocuit, crediderunt, rediit. post Iß

aliquantiim vero tempus apud Alexandriam bello civili exorto alius

5 alio, ipse ad Palaestinae partes secessit et apud Caesaream morabatur.

ubi et disputandi in ecclesia atque explanandi scripturas divinas ei al)

episcopis iniimgebatur officium, et quidem necdum presbyteri sibi or-

dinatione conlata, sicut relatum invenimus in epistula Alexandri rescri- 17

bentis Demetrio post multum tempus haec ipsa culpanti. scribit autem

10 hoc modo:

>Quod autem addidisti in litteris tuis, quia numquam auditum nee

>aliquando factum sit, ut praesentibus episcopis laici disputent, nescio. 18

>quam ob causam tam apertum mendacium adserere volueris, cum con-

>suetudo haec sit, ut, sicubi inveniantur, qui possint fratres instruere in

15 >ecclesia et consolari populum, ad tractandum semper a sanctis epi-

>scopis invitentur, sicuti Euelpius a fratre nostro Neone apud Larandos

>et Paulinus a Celso apud Iconium et apud Synnada Theodorus ab

>Attico. non autem dubium est, quod et alii plurimi in aliis locis, si

>qui sunt qui possint opus dei in verbo et doctrina conpetenter explere,

20 >ad hoc ipsum a sanctis episcopis invitentur<.

NPOF

1 origenen] XF crigenem PO\

3 exoratus] POF- exortatus XF^redit

I

7 quidem] quibus i\' | 14 possent " \16 larando 2\' laudros

!17 synnadam NPO synnadan F



;,C(3 Eusebius, Kircbeugeschichte VI 19, 19 — 21, 2

Tur .. av&u ' öia 19

\}:'^ 6( ^^.Tave/Ahiv eL•

, ^jrovoa^.

^ ?. - 20 1

62, .. «j .?,'. ^^~^ ,

10 .^ . 7']&. - 2

?]/,?. -.

,Jtov .-

. ^ . - ^,. Im^ :^' '

^., .'^ , \2 \ "^ \

.. ^ - 21 1

' Lt

,&^ ^ '

25 ^ ^ 2, !) .ATERBDMrann^

1 ' AT^EBDM Ti'R]

/./. &^ BDM|2 BD

|3 ^ BD

TIER 5 ii rarm 02. 8 564, 3 BD 560, 26 5 Ä^ ER|

6 >_^ , Tc ausradiit

|ATER BDM

]8 r//V

BD 9 BD]11 clarch Ras., ERM-

ABD| 13/14 ATERMXarm{ Yisi&ui•] \ Ib 1 16

ARBD:i:anii TW ^ TrE^, Tc ausradirti

17|

'^20 ATERMZaim BD ]

22 Zarm AM 10 22 ER

24 26 sieljxehn arm|

/ABDM TER

/Mf.^'ATBDMZ'arm./i ;/ci^'ER \21 \ \

sieben ^rm'

\



Rufinus VI 19, 19 — 21, 2 567

Sed haec postmodum gesta sunt, tunc vero rursum Demetrius 19

litteras misit ad eum per electos viros diaconos ecclesiae Alexandriam

redire et consueto operi insistere omni cum affectione deposcens.

[XVI] Florebant autem per idem tempus plurimi disertissimi in ecclesiis 20 1

viri, quorum epistulas, quas ad se invicem dabant, repperimus in Hie-

rusolymorum bibliotheca ad nos usque servatas, quam construxerat vir

eraditissimus, de quo superius memoravimus, Alexander loci ipsius epi-

scopus, unde et nos, ut fateamur quod verum est, totius huius operis

nostri et historiae conscribendae materiam sumpsimus. erat ergo inter 2

lu ceteros et Beryllus scriptorum praecipuus, qui et ipse diversa opuscula

dereliquit. episcopus hie fuit apud Bostram Arabiae urbem maximam.

erat nihilominus et Hippolytus, qui et ipse aliquanta scripta dereliquit,episcopus. venit ad nos etiam Gai cuiusdam disertissimi viri disputatio 3

adversum Proculum Catafrygam habita in urbe Roma praesente episcopo

15 Zefyrino. qui cum argueret Catafrygam, quod novas sibi quasdam scrip-

turas praesumeret, ipse inter cetera Pauli apostoli tredecim esse epi-

stulas adserit, eam, quae ad Hebraeos scripta est, non commemorans,

quae etiam nunc apud Latinos putatur non esse apostoli Pauli.

Verum Antonino Septem annis et sex mensibus imperio consummato KA 21 1

20 Macrinus succedit. qui cum post annum fuisset defunctus, alius Anto-

ninus regni Romani suscepit principatum. cuius primo imperii anno

episcopus urbis Romae Zefyrinus diem obiit, decem et octo annis sacer-

dotali functus officio, post hunc Callistus sacerdotium ^suscepit. quo 2

quinque annis administrato post suum finem sedem dereliquit Vrbano.

25 post Antoninum vero Romanum imperium, quod ipse quattuor solis annis

NPOF10 bvrillus PbF byrillos P«



568 Eusebius. Kirchengescbichte VI 21, 3 — 23, 2

^^^ Tt^v'..^ '^ ^, IjtI \/

.' 3

Ö

.'. ^.^' ?]. ojc^. . ^ ^ aîoj-^ ^€^ ^ €2. :* \4 , 4

10 (/: ' ?}-' ^

, ^ .22

,5 6€ ^ )-

\ ^.^ ' -€ ^ ' ^,."^. . ,0^ ^, . .

E^

^ & -23 1

.\4 , \25^ '. 2

22— S. , 7 Suid.ÂTERBDMZarm^

1 BD|

ERi

7y '.- //) BDM

^TER laiim ivurde ein so gottesfiirch-

ti^/es Weib fjefunden nie diese 2" arm de raris reUgiosa femina yrvt^ &-/. ',[8

ârm[10 / Tr

| 11 übergeschrieben|13

AMXarm 566, 22 06, 10 D [ auf Ras/, 13 2 ER|16^ BD

16 17 /^• BDM ATEU ' 10 ;— > 2"arm

|20 >

|22 ^ 13 BD

, 9 ()6 > BD 23 BDMârm^ -TER Suid

i

23 24

luicli Rasur corr.. ERM Suid ovv AT' Acm ovv

BD 24 | 2

ÂTEBD Suid ^-

R '^. | BDM Suid >- ATER



Rufinus VI 21, 3 — 23, 2 509

tenuerat, Alexander suscepit. tunc etiam Asclepiade apud Antiochiam

defuncto Filetus in episcopatum succedit. Alexandri vero imperatoris ii

mater Mamaea nomine de raris religiosa femina, cum de Origene fama

magnifica ubique et celeberrima haberetur, ita ut ne principum quidemlateret aures, conperta opinione viri summo nisu gestire coepit, quatenus

sibi eius praesentia fieret, ut in litteris in sermone in fide in prudentia

omnique doctrina, quam cunctis in admiratione esse cernebat, per semet

ipsam sumeret documenta. igitur Antiochiam, ubi per idem tempus ^

degebat, missis militaribus A'iris cum omni honore et subplicatione ad

10 se tamquam vere divini verbi interpretem famulumque dei orat venire.

quo cum venisset et quantum oportebat operis explesset ac temporis,

Omnibus rite peractis, quae ad verbum dei et gloriam domini spectant

stabilesque ac firmos in fide quos instruxerat derelinquens, praesentia

quam fama longe clarior factus ad proprias scholas Alexandriam rediit.

SVII] 15 In illis diebus Hippolytus, de quo paulo ante memoravimus, inter KB 22

cetera scripta sua libellum de pascha scriptum edidit. in quo cum ' de-

scriptionem quandam temporum faceret de sedecim annorum circulo,

qui in paschae ratione observari solet. nescio quam supputationem se-

cutus universa tempora intra primum Alexandri imperatoris annum

20 concludit. sed et alii libelli eius pervenerunt ad nos, id est in Hexae-

meron et in ea, quae post Hexaemeron scripta sunt, et contra Mar-

cionem et in Cantica Canticorum et in partem quandam Ezechielis pro-

phetae et contra omnes haereses. sed et alia apud alios opuscula eius

inveniri certum est.

25 Ex illo tempore etiam Origenes conscribendi commentarios in KT' 23 1

scripturas sanctas initium sumit, conpellente se Ambrosio et multa

vi precum obsecrationumque cogente. quique Ambrosius tantum 2

XPOF1 asclepiade] PX asclepiadi OF .

\

2 defuncto om. iV | 5 gestare

6 in prudentia] PF et pr. et in pr. "|

l-i redit\ 20/21 aexeme-

rum exaemerum P^ aemerum Pa (li)exameiOn OF \ 22 in cantica] cantico

X1

hiezechihelis\25 sumpsit



570 Eusebius, Kirchengeschichte VI 23, 3 — 24. 1

.^ // L- agtiiiiov jrcQr/öav .: ).,t)

,'tovöav acfd^ovov

?]-3' ^ -

^ , -) ."^]^^ -

10' •* ', ' 1^ ,-

,5 ^ ,. ^-' & KJ 24 1^, -

20 , ^

1S— 20 Origenes in loann. , 2 — IS— S. 572, 19 vgl. Suid. iQot-'ATERBDMZarm^

5 R 16') ^-^ ^ 6 7 , corr.

7 > BD1

^^ ER 910 ^ vgl. Georg. Synk. 676, 4

Sozom. 7, 29 BD hanenos Zarm AT 'Zonar 3, 128, 21]

ER \ebenno xebhenno xehinno Hieron. de uir. ill. 64 vgl. 584, 6 7I

10 ABER

1 ^ BD112 BD ATER

13114 "SI

|17' ATER

BDM118 AM 13 ^-arm 568, 22 BD 18

|osol ATißDM

TcTrER - TiBDMrann^Tc• fausradirt;, ER

! 20/21 — "21 ^- Suid trif/vita duo Hieronym. praef. horail. ürig.

in Luc. [VII 245. II 648] und im Katalog Titra spicil. Solesm. 3, 315 Rede-

penning Zeitschr. f. bist. Tbeol. 1851, 76]; das 32. Buch ist das letzte der er-

haltenen [Orig. in loann. ed. Brooke 2, 148 . 210^3]



Rufinus VI 23, 2 — 24, 1 571

studii adhibuit, ut omnia, quae in hoc opus essent necessaria, ad-

fatim atque affluenter praeberet. notarios Septem adhibuit, qui ei

incessabiliter adstarent quique sibi invicem illo paene indesinenter

dictante succederent; scriptores quoque alios tantos, sed et puellasadprime eruditas in scribendo totidem numero in hoc ipsum vacare fecit.

Omnibus quoque extrinsecus necessariis abundantissime ministratis cotti-

dianum de illo opus verbi dei violentus et religiosus conpulsor exige-

bat, sed et ipse ex se ingens studium in eruditione verbi dei adhibebat.

unde maxime dignus videbatur, cui istud inpenderetur officii et cui

10 quidquid arcanum et absconditum in sacris litteris tectum est, pandere-

[XVIII] tur. interea Vrbanus episcopus in urbe Roma octo annis administrato

sacerdotio Pontiano sedem dereliquit. post Filetum autem apud An-

tiochiam Zebennus ecclesiam suscepit. quo in tempore Origenes rogatusest ab ecclesiis, quae sunt apud Achaiam, ut illo usque pro convin-

15 cendis haereticis, qui inibi liberius convaluerant,perveniret. quo cum

pergeret et iter necessario ageret per Palaestinam, presbyter apud Cae-

saream ab illius provinciae episcopis ordinatur. pro hoc autem quae

adversum eum inhumanus livor accenderit et rursum pro defensione

eins quae gesserint hi, qui ecclesiis praesidebant, quantaque alia pro

20 eo quod in praedicatione verbi dei satis clare effloruerat, mota sint,

propriam quidem singula quaeque historiam requirunt. tamen et nos

in secundo libro

^ex parte quaedam perstrinximus, unde

facilius agnoscere potest qui scire desiderat.

Interea iugi et continuato labore in explanatione divinorum volu- K/] 24 1

23 minum persistebat sive Alexandriae sive apud Caesaream positus,

XPOF9 inpenderet

]13 dereliquit] PO reliquit NF 113 zebennus] PO^F

zebenus NO^\18 accederet

\22 TNC tes apo-

logias NP THC AHGAOFGIAC [superscr. tes apologias) tes apolo-

gias FI

23 scire] se scire



572 Kusebius, Kirchengeschichte VI 24, 3 — 25, 2

Tutioi' de tvarov [dmöey.c. d* -

Tc :( ov . ] \l).e^av-

,^.xcu tlg rorj

./, ?]^.TiVrf . xcu jcov \

''. Jt6 ^- 3€2, -., Im -

)10 . 7] 25 1.^ 7]

^,> ' (^//,. , & -

1> <.2

> '.{^ '

> ,^. -» <' ",-,20>* ^'.. ^<' ^.13— S. 576, 2 Origenes 528 Del. (XI 377 Lomm.)

ATERBDM, ^ von 10 an;, rarm.i

1 ] 1JIZ arm Suid XIV Hieronym. Katalog HS tredecim

Citat des Katalogs bei Rufin apolog. 2, 20 [11 646] vgl. Hieronym. epist. 36 [I 165]

rf*

> TER 4- TrI

2 ov ABDM ov T^ ov durch Rasur ge-

tilgt TcTr ov ER[

rtodo T^ durch Rasur corr.!3-

^ BD^ D durch Rasui*]^ TERBD^I.

5 - > !10 ^^ AZarm 13 570, 7 BD 10 ER

TERBDM Suid|11/12 /'/ -^'

14^ AT, durch Rasur, RM Suid ^^ E^BD|17 >

181

ATERM |BD|

^

BD ATER]

^11)•

^ -Suid RB

'D ^• BD -

)^ ^ ^-RM -^ ^ zmavöth ^'anu

|

1) 20 —] Tr120

-,:• ^ rilarea Z'ann RBD



Rufiims VI 2, 1. 2 573

sicut ex ipsis eins commentariis indicatur. exponens sane primum psal- KE 25 1

mum (lesignat etiam ipse, qui sit canon veteris testamenti, hoc modo

scribens:

>Non est ignorandum<, inquit, >viginti et duo esse libros in canone

>veteris testamenti, sicut Hebraei tradunt, secundum numerum scilicet

>elementorum, qiiae apud ipsos habentur<.

Et paulo post addit haec: 2

>Sunt autem viginti et duo libri: Genesis, Exodus, Leviticus,

>Numeri, Deuteronomium, lesus Nave, ludicum, Regnorum primus et

10 >secundus unus liber est apud illos, quem nominant Samuhel. item

>tertius et quartus unus est apud ipsos, quem appellant Regnum David,

NPOF4 duos PO^F

I8 libri] libri hi NF |

9 ihu ] 10 unus om.

11 ipsos] illos



574 Kusebius, Kirchengeschichte VI 25, 2^' JeveQO}^6or, ?,6 ,» ^'. Jcoooveßtvpovv, ^Pot'if, jrccQ^ ,>(^' '

. mtn* , 7], »^^'

-^' ,. ^ <'

>'' '

, , » ?}//£-

><'" ' ' ,, ^ßof/O-oj:«' ,&' Jaocu,^'^, ^'>( { , , ->),'.'^

0 >EjriöT } ,',' %.' ,

1 TERM

)r"Tp£D-X ^ amspahodim 2'aim| ?. D

ATR EM t'i-.mbbii & aleldaherim 2"arm|

> D 2 BD

. R nicht notirt ""--^"-'^ '^\ 2/3 Schw mit Benutzung

von A'alois BD

R "^::£•;< ^e naeos phatim Xarm|3—5*

—'•> reZarm| 3 ATER | AT ERBD

ö >• BD14 ATER

] /. -. D ?.'/ /. /. R -|

— Jcrf/ti > |D x\TERB

|5

ATER]

RB D " ','^'^^^' : & anachadpriamen

2:arm 6 DM ATER|

durch

Rasur, ERD ^ ^^'^ Ze (= 2'ann)[

7

^/.D

^?.TERB

^ -^n^^lsr. ISO

2*6 spharthalim arm] t/f/w^ TED // ARBM "•2 2'e mlath 2; arm

man verlangt^ \ */.,- >> D| ^ ATE•RB ;?& rbrrp 2*6

]8 ^

\8 9 >—«(> nicht

übersetzt 26 2" arm^|9 ^ ^

' D z"- '^D " 2e [= ^arm]|

nach ean-

iica canticorwn + sed et duodecim proplietarum Über unus est ,dem Sinne nach

richtig, da weder Origenes noch Euseb das haben auslassen

können| fjoata

|ATERM BD ^'^' Te isaiea 2" arm, ver-

dorben aus\

9 101

10

-RBD 5<"••:-<5< 2e aniramia 2 arm

[

10/576, 1 die hebräischen Namen oxytonirt 77



Rufinus VI 2, 2 575

>et Pavalipomeni primus et secundus in uno habentur. quem dicunt

>Sermones dierum. Esdras primus et secundus in uno est. item liber

>Psalmorum, Salomonis Proverbia, et alius Ecclesiastes, et tertius eius-

>dem,Cantica canticorum. sed et duodecim prophetarum liber unus est

>et Esaias propheta, Hieremias, Ezechiel, Danihel. lob et Hester. in bis

NPOF1 paralipomenon liber pr. OF \ unum

\ 2/3 psalm. lib.

5 hiezechihel\ et om.



576 Eusebius, Karchengeschichte VI 25, 3—7

>' ^^. -. \ \, ajteQ

>£jri: ^ »^8< .

lar

^/

'de

^, -, eiotvai ,> ^. ^, ^> -cjto ^,> Jtov .

10

>^ ^,

>^^ , ->^ , (7] . jtou)->, ] ^]: ->7] ffaoy.ov^> ^' , 6> a:ro ^'

cräoiv ^<.

.^ ?]7

:- > ^ ^ ^,>. :,,

: ? , .3.. ,7—17 Origenes 440 Del. JH 1 Lomm.) — 14 15 Petr. , 13 —

15,16 Rom. 2, 16. II Tim. 2, 8 — 20— S. 78, 10 Origenes in loann. ed. Brooke

2, 310 — 20/21 II Kor. 3, G — 21 22 Rom. 1, 19

ATERBDMZ'eVarm^

2 aaoßjtO• eaßavate). - ^ RBD -}^^ -*-" N:zr srbhdh sabiiaiel ^^^

\4& ATERM

^BDêârm

| 5 «•« > | ciVi'vcfi ATERi'e^'arm

alvai BDM |

/D', corr. D^ | 9 > | 14

-|15 tö2> D

!20 9• BDM

ÂTER

23 ATcERM « T^BD|

ATERM BD




>concludunt canonem voluminum divinorum. Machabaeorum vero libros

>extrinseciis habent<.

De novi autem testamenti canone in primo libro commentariorum «^

euangelii secundum Mattliaeum hoc modo scribit:

5 >Ex traditiirne<, inqiiit, >didici de quattuor euangeliis, quia haec ^

>sola absque ulla contradictione suscipi debent in omnibus quae sub

>caelo sunt ecclesiis dei. ita etenim tradiderunt patres, quia primo om-

>nium scriptum sit euangelium a Matthaeo, qui aliquando fuerat publi->canus, Hebraeicis litteris et traditum bis, qui ex circumcisione credi-

10 >derant, secundum vero scriptum esse a Marco iuxta ea, quae sibi

>tradiderat Petrus, de quo et in epistula sua commemorat, dicens: »sa-

>lutat vos filius meus Marcus«, tertium esse secundum Lucam, quod 6

>Paulus apostolus conlaudat tamquam bis, qui ex gentibus crediderant,

>scriptum. super omnia vero euangelium esse Iohannis<.

15 De apostolicis quoque litteris ita dicit:

>Is vero, qui idoneus factus est minister novi testamenti, non lit-

>terae, sed spiritus, Paulum dico, qui replevit euangelium ab Hierusalem

>in circuitu usque ad Illyricum, nee ad omnes ecclesias, quas docuerat,

>scripsit, sed quattuordecim solas epistolas et in ipsis plures brevissimas

NPOF6 in] POF ab iV | 7 quia] PF quos N^ om. NW^

|8 sit om. NO^

I

hebraeicis] O^F hebraeis haebraicis PO"^ \ 11 post commemorat ins.

ipse petrus de eo ipse sanctus petrus|12 marcas fil. meus

114 euang.

esse] iV esse euang. P^OF"^ euang. P^F^ \ 19 ipsas NFEusebius II. 37




>scribit. quamvis et nonnulli de ea, quae ad Hebraeos scripta est, dubi- 1

>taverint, pro eo quod non videatur in ea servari eins illa sententia,>quam de se ipse pronuntiat, dicens se inperitum esse sermone. sed 13

>ego dico, sicut mihi a maioribus traditum est, quia manifestissime

>Pauli est, et omnes maiores nostri eam ut Pauli epistulam susce-

>perunt. si vero requiras a me, per quem sit eius sermo conpositus, pro 14

>certo quidem deus viderit, opinio tamen, quae ad nos usque pervenit,

>huiusmodi est: a quibusdam dicebatur, quod Clemens apostolorum dis-

>cipulus et episcopus urbis Romae Graeco eam sermone, non tamen

10 >sensibus expoliverit, alii quod Lucas, qui euangelium scripserit et Actus

>apostolorura. Petrus vero, super quem Christi fundatur ecclesia, duas 8

>tantummodo epistulas scribit, e quibus a nonnullis et de secunda du-

>bitatur. lohannes quoque, qui supra pectus domini recubuit, post 9

>euangelium scribit et Apocalypsin, in qua tamen reticere iussus est,

1 >quid Septem tonitruorum locutae sunt voces. scripsit autem et tres 10

>epistulas, in quibus duae perbreves, de quibus et apud quosdam dubia

>sentntiae est<.

NPOF5 omnes] semper omnes antiqui PF semper antiqui omnes

\eam]

ita eam PF om.|9 graeco] qui greco \

tamen] tam\10 ex-

poliauerit P«1 12 et om. Pa

]15 sint PF \ scribit 0^

37*



5S0 Eusebius, Kircheugeschicbte VI 25, 14. 20. 27

>TiPO^ aJtouToXixii ojöjreQ tlvo^ ^-> vjto . tl txxXfjöia 8>£7^ ^

.im

'>eixfj ?

. öh 14

> :7. ^ ^, ?) da>• fjtb . -> JiöoJo, ?^', öl

>, ^<.'

10 ^ /, ^ Kc 26

a:t

\4 ^'^'

\.' "^.d' , - 27, Jl ,^.

20

^ ^. ? '^:, , > {^ -,25.ATERBDM, 2•(— 9 ),^

1 —>

| TERB, D durch Rasur

XLVo; > BD\2 >

|3 ATcER avTf'i^

D

4 > BDj

6/7 — stehen in der Luft, das

Excerpt ist vor dem Satzschluss abgebrochen| 7, ^e^arm

|10 Kc

(aus KZ COIT.) A, 2'annBDM|

TERßDM^'armyi öojoaxaTOv die Über-

siedelung des Origenes nach Caesarea wird in dem armenischen Text der Chronik

des Eus. zum 13., bei Hieronym. zum 10. (cod. A, nach anderen zum 11.) Jahr

Severus Alexanders gestellt|11 >>

|15 D *

Dim1 > RM 16 KZ ZarinBDM > AE ER

118 •' Tr

19

^^BD | im ATERM hi BD | 22 |

TERBDM/ tH^/lich Z'arm omne paene uüae suae tempus

23 > + Mc



5s2 Eusebius, Kirchengeschichte VI 28— 29, 3

Tor tifjV avToxQciTOQa \i)J^avOQov tqioIv bju KH 28

hTtötr , 'tquc

^,, ,' ^-. ^ , \-i:noo 37)') , ^ ?]' -

10 ,

)\ ^. '^ - 29 1

1, ^ -, -. 2^ '^^,^ ^20 /.&. 3

^ -^ . &. - -11 12 fehlt in den Ausgaben

ATERBDMVarm^

1 KH A^-armBD 2 1 ER\

1/2

(ER)

Tt/v^ ATER /v BD /^| 3^ ^, durch Rasur, RcBD TcE^Ri > |

ATERMZ'arra BD\^ >^\

|10 ER

|

11 (5 > BD1

TOiTovi ABD• TERM|13 /^^ AT, R durch Rasur,

6 BD1 14 A2'ärmBD 17

|15

16 ^ ER Zonai• 3, 128, 27 und öfter117 () vor

Schw|

|18 BD

|

^&

2' arm|19

i 21 , ^ corr., ERB^M

^B^ corr., D

^T^ |

^TiBDMZann ^' ATcmER

|22

>> + Tc 24 AERMZann ^' T^BD j)r Tr, Tc unlesbar



Rufinus VI 29,4— 31, 1 5§5

in sancti Spiritus imagine super lesum descenderat apud lordanen, supra

Caput adstitisse Fabiaui. ad quod spectaculum ora cunctorum oculosque 4

conversos et omnes velut uno spiritu commotos hunc esse episcopatu

dignum per dei iudicium decrevisse eumque continuo cathedrae inpo-

ö situm et legitimo sacerdotio confirmatum. quod alii super huius, alii

super Zephyrini nomine gestum tradunt. tunc etiam apud Antiochiam

{XXII] episcopo Zebenno defuncto Babylas ecclesiae suscepit principatum.|apud

Alexandriam \^ero, cum Heraclas Demetrio successisset, auditorium ca-

techeseos, quod ab Origene susceptum tenuerat, Dionysio tradidit, eo

10 quod et ipse unus ex discipulis esset Origenis.

Ipse autem cum apud Caesaream moraretur, innumeri ad eum non 30

solum regionis ipsius viri, sed et e provinciis procul positis concurrebant

et derelicta patria ac parentibus sequebantur eum viam dei docentem.in quibus fuit et vir famosissimus Theodorus ipse, qui non longe a

15 nostra memoria nobilissimus in episcopis apud Pontum Grregorius no-

minatur, fide et virtutibus atque scientia per omnia apostolicus, sed et

eins frater Athenodorus, quos Origenes adulescentulos de auditorio

rhetoris retractos studia communium litterarum in divinam suasit philo-

sophiam commutare quique apud eum per quinquennii tempus verbo

20 dei operam dantes in tantum profectum divinae eruditionis atque

scientiae pervenerunt tantumque vitae merito et morum cultu enituerunt,

ut ab scbolis eins immatura adhuc aetate ad episcopatus Ponti pro-vinciae sacerdotium uterque raperetur.

[XXIJI] Per idem tempus erat etiam Africanus vir inter scriptores eccle- 31 1

25 siasticos nobilis. huius epistula fertur ad Origenen scripta obicientis ei

vel proponentis, quod historia Susannae, quae in Danihelo scripta est,

ficta videatur et aliena ab scriptura prophetica. cui Origenes magnifi-

centissime rescribens adserit nequaquam ludaeorum commentis et frau-

NPOF4 cathedrae] cathedra et

\7 babyllas NP

\9 susceptum tenuerat]

susceperat\13 patria] parata

|14 et om.

\19 uerbum

\

20 profecto P« | 21 meritum Pa\ 25 scripta] IsO^F scripta est PO2



586 Eusebius, Kircheiigeschichte VI 31, 2 — 32, 3

2Lovöari^av ' rrgo^ //i•^ -.UfQixarov xlCl - ~& /

','. tjrl

&7] ~.^. 3

•' \4,€ -i) --.^ -^. '^, 32 1

1

'^? -, -,. \4'7}, 2

2Ö , ' ,

'--,. :> 3-. ;5 ^ -, ^.. ^ ,•

7 580, 1 — 12 54, 6 ff.

— 14—19 Suid 'OQiyhi]G — 16 17 les. 30, 6

ATERBDMrarm^

3|6 ATERM '. Graecorum

> :^arm| 9 durch Rasur, BD ATE^RM

|10 ]

| 10/11 ?.) BDM< ATER|14 AB AM^'ann 58S, 4 BD 14 3IÄ ER | 15

> Ml Suid -f McI

TERBDMSuid j 17/18 Katalog

d. Hieron. [vgl. zu 570, 2021]

1

19 ^ auf Rasur D

25 > BD | —ATcER.-l — T^M — BDrarm

27 BD ATER

\



Rufinus VI 31, 2— 32, 3 587

dibus ausciiltandum , sed hoc solum pro vero habendum in scripturis

divinis, quod septuaginta interpretes transtulissent, quoniam id esset

aiictoritate apostolica confirmatum. venerunt ad nos etiam alia supra 2

dicti scriptoris Africani opuscula et maxime chronica valde diligenter

5 studioseque conposita, in quibus commemorat se Alexandriam properare

Heraclae opinione celeberrima provocatum. quem et in divinis et in

filosophicis studiis atque omni Graecorum doctrina instructissimum fama

loqueretur queraque inibi episcopatus officium suscepisse superius me-

moravimus. idem quoque Africanus scribit ad Aristiden quendam de ea 3

10 quae videtur euangeliorum dissonantia et cur Matthaei et Lucae in

generatione Christi feratur diversa conscriptio, ubi ostendit evidentis-

simam utriusque consonantiam, sicut iam in primo libro huius operis

docuimus.Per idem tempus Origenes triginta commentariorum libris in partem AB 32 1

15 quandam Esaihae prophetae editis, in Hiezechihelem viginti et quinque

Athenas proficiscens consummare se memorat, ubi et quinque libros 2

primos in Cantica canticorum scribit. alios autem Cjuinque regressus

* Caesaream consummavit. sed nunc non opus est opuscula eins enu- 3

merare, quae paene innumerabilia sunt, cum id in eo opere fecerimus,

20 ubi beati Pamphili vitam descripsimus, referentes, quanta ab eo scri-

ptorum antiquorum volumina et praecipue Origenis bibliothecae Cae-

sariensi, quam ipse praecipuo et nobili studio conposuit, consecrata sunt.

NPOF3 auctoritate ap. confirmatum] NO^ solum quod auct. ap. confirmatum sit

PO^FI6 celeberrime

\9 aristiden] P^F aristidem P^NO

\13 edo-

cuimusI16 memorat] PF memorans ' commemorat

\19 perfi-

ceremus|20/21 ant. scr.

| 21/22 caesariense 1 22 sint



5SS Eusebius, Kirchengeschichte ^ 33, 1 — 34

^-', t^ cov , JtaQEöTiv tPTeXtOTCcTa ^^giytrov^, elg -. \ öl•

T^c^^.?]

6

7)^

& :33

1

sjriöxojtoj:.

:.Ja(fbev ^), xcä ).t-

- &. ^^ - . al'k

/jv. ) -

103 ,7?]•^,, ? .

^ & . ^ ^^-1 . 3

/ . '] &. ^ -t

*2/ )" ,0 ,

'•^

) ^,." $ "^ - AJ 34, .4 566, 10-14

ATERBDM^-arm^

3 /]

^^ corr. Tf

|4 2'arm 2 25 BD

4 MB ER 7 TrR [9 | ABDM' de TER

12 >> + Mc|13 ntgl BDM

/J

TER {er überredete) ihn mit scharfsinnige^i Gründen und vielen Beispielen

dtber dies Dogma 2" arm|14 - Tr

|19 ATER

BDMZairaI

20 ci > Ti + TcTr|22 |

23

ABDMJS-ann^ TERj2 Ä^ 26 590, 10 BD 2 ER

|

25/26

^[Rc] TcER

[] BD ^• |

26

( —. > 2" arm



Rufinus VI 33, 1 — 34 589

f si qiiis ergo nosse vult, quanta Origenis Volumina in manus nostras

venerint, inde sumat indiculum. nunc autem ad historiae nobis ordinem

properandum est.

[XXIIII] Beryllus, de quo paulo ante memoravimus. Bostrenae urbis Arabiae -^ 33 1

5 episcopus ecclesiasticam docendi regulam violare conatus peregrina

quaedam et aliena a veritate docere coepit, adserens dominum et sal-

vatorem nostrum neque extitisse ante carnis nativitatem neque propriam

deitatis habere substantiam, sed hoc solum, quod paterna in eo deitas

habitaret. pro quo quam plurimi episcopi congregati disceptationes cum 2

10 eo non minimas habuere. sed inter ceteros Origenes magnopere exoratus

est venire in conflictum viri. isque primo sensim cum eo disputans

quid sentiret, diligentius perscrutatur. quo conperto continuo, quid ab-

surdi inesset huiuscemodi sensibus et quid impietatis talia adserentem

consequeretur, ostendens abicere ac respuere male conceptum suasit

] errorem et redire ad fidem veram sanamque doctrinam. quodque paene

in causis talibus inauditum est, ita errorem ab ecclesia depulit, ut

emendaret, non perderet erroris auctorem. denique fertur etiamnunc 3

descripta ipsa disputatio Origenis et Berylli, quae per semet ipsam

praeclari operis eius indicio est. sed et multa alia eins similia ad nos 4

20 gesta dictaque satis clara et magnifica pervenerunt, quae nos vel litteris

ipsius vel maiorum relatione conperta nunc interim pro historiae bre-

vitate praeterimus quae tarnen agnosci possunt ex ea, quae scripta est

a sancto Pamfilo martyre, apologia pro ipso una mecum, quam ob cohi-

bendos querulos invicem nos iuvantes communi studio ac labore conscri-

25 psimus.

[XXV] At Gordiano, cum per sex annos Romanum gubernasset imperium, /1 34

Filippus una cum Filippo filio succedit. de hoc traditum nobis est,

yPOF4 byrillus

\bostranae

\8 subsistentiam PF \ hoc om.

fraterna|10 exortatus Pi)

|15 redire] et {del. Pb) redire autem fecit

I

16 ergorem\18 byrilli

|20 uenerunt NO^

\23 rnart.

pamph.\ 26 gordiano] P<^O^F gordianus NO- gordianum Pb \

roma-

norum



590 Eusebius, Kirchengeschichte VI 35— 36, 4

^ fj.u^QCi jiao/a^ , JiXijdêi& . Jov . -

.^

:^-5

' ^'. Jto7]Oava.'/}. ^ jtqo-, ^& .0 ös . {^' 35'.

, )^ -^, 6

1

^^ , -1 ^2, , ,'/. 2^ , ^^20 ^

. . -3

\ ßaoüJa).. ,?] --. . .. 4

ATERBDMZ'ann^

1

)\2 ^ |

5 rt > ^+ 'J^^> <1^" wieder getilgt

ie^/)i]ôiM\

-\

\,\d ^TcER |

10

AM 592, 4 BD 10 iZ ârm 7^/J R 13 |TEB2'armyl

ARDMj11 BD sexto

|/> |

13 ^ Zarm Ac 592,13 BD 18 ER1 15 (5// > BD

!17-

corr. Tc| [19 \

20 -j >

|23 |

24 125

ATBDM > ER AT^^TiErRiDcM ^ BDRf

27 BDM

ÂTER^ Rc

ATr (Tc getilgt) ER T^BD



Rufinus VI 35 — 36, 4 591

quod Christianus fuerit et in die paschae, id est in ipsis vigiliis, cum

interesse voluisset et communicare mysteriis, ab episcopo loci non prius

esse permissus, nisi confiteretur peccata sua et inter paenitentes staret,

ncc uUo modo copiamsibi

mysteriorum futuram,nisi

prius per paeniten-tiam culpas, quae de eo ferebantur plurimae, diluisset. ferunt igitur

libenter eum quod a sacerdote inperatum fuerat suscepisse, divinum

sibi inesse metum et fidem religionis plenissimam rebus atque operibus

conprobans.

[XXVI] Huius tertio imperii anno Heraclas apud Alexandriam sexto anno 35

10 episcopatus sui diem obiit locumque sacerdotii Dionysius suscepit.

Quo tempore sexagensimum agens Origenes aetatis annum, postea- A^ 36

quam et usu et periculis et laboribus plurimum fiduciae in verbo dei

acceperat, permisisse fertur ea, quae ex tempore in ecclesiis disserebat,

a notariis excipi nee ante umquam dedisse hanc copiam, nisi cum id

15 sibi et vitae gravitas et aetatis maturitas et multae experientiae con-

cessit auctoritas. tunc adversum quendam Celsum Epicureum philo- 2

sofum, qui contra nos libros conscripserat, octo voluminibus respondit.

tunc et in euangelium secundum Matthaeum viginti quinque commenta-

riorum libros edidit et in duodecim prophetas quam plurima commen-

20 tatus est, ex quibus ad nos usque viginti tantum et quinque Volumina

pervenerunt. sunt eins et ad imperatorem Filippum epistulae et ad 3

uxorem eins Severam absque ullo adulationis fuco scriptae, scribit et 4

ad Fabianum urbis Romae episcopum et ad alios quam plurimos eccle>

siarum principes de catholica fide sua. de quo evidentius in sexto

25 apologiae nostrae pro ipso volumine conprehendimus. sunt et aliae

eius epistulae ad diversos scriptae, quarum nos interim centum numero

invenire potuimus atque in libros digestas memoriae tradere.

NPOF5 fuerunt

|16 epicurum NO^F \ 27 digesta



592 Eusebius, Kircheugeschichte VI 37. 3S

^^ .' tTtQoic .//^jregi (^$, '

a:T00eUeig ev tXTCj 7] jtSQl :.\4 ' jraXiv kjcX

-37

5

^..] .^ ^^^,& JO ?] -^. ) fJ ^ .0 jTß/./i• 7^\ & i-jrl^ . ^ ^

?)

^38

, ^^ :.1 im /. 6^,:€>^ Im : Im ^. ^ . '^.> :(: .

0>.

^, :^. ^>, ?:

:6

, ^^. -

>v?'jöaö&ai> . . .> :17 S. 594, 2 Orig. Comment, . 1 ed. Huet

ATERBDMrarm^

3

'/|

'auf Rasur D ]

4 AM Ac

2" arm AZ 594. 3 BD 4 ER] ^ > am Zeilenende D

|8 9 ara-& \

10|11 BD

|12 ATrRcß,

Dl corr., T^ERiDi113 AH XU ÄZ ^rm AH 594, 15 BD

13 ^Z ERI

ABM rf^ TERD 1TERBDM -

| 1 ABD > TERM;1819 aS- —

—| 18 > |

20-23 Synk 682, 18 der uelcher ?i-ciss

2" arm is qui fixus est

in corde siw A, alte Verschreibung, Wendland]

-ERBDM> AT Synk

;23 24 1

25 BDM Synk 682, 20

Theodoret. haer. fab. 2, 7 ATER



Rufinus VI 37. 38 593

[XXVII] Ea tempestate in Arabiae partibus extiterunt quidam adsertores 37dogmatum perversorum, dicentes animas hominum per mortem cum

corporibus interire pariter et corrumpi, rursum vero iu tempore re-

surrectionis denuo cum corporibus suscitari. ad quem morbum ab

5 ecclesia depellendum cum ingens episcoporum concilium convenisset,

iterum Origenes rogatur ab omnibus interesse et facere sermonem.

cumque coram omni sacerdotum concilio disputaret, tarn magnifica fuit

eins oratio, utomnes eos, quos novi dogmatis error involverat, ad fidem

rectam et sensum catholicum revocaret.

lVIII] 10 Extitit etiam alia haeresis per illud tempus, quae dicitur Hclcesaita- AH 33rum, quam ille statim, ut visa est apparuisse, restinxit. facit autem

eins mentionem, cum de octogensimo et secundo psalmo in ecclesia

disputaret, hoc modo dicens:

>Venit quidam in bis diebus, qui sibi magnum aliquid et supra

15 >ceteros sapere videretur, adserere volens quaedam impia et absurda,

>defendens haeresim quandam Helcesaitarum, quae nuper exorta est. et

>tamen quae sint, quae ipsa haeresis adserat, indicabo vobis, ne cui forte

>vestrum subripiatur ignaro. isti ergo quaedam de scripturis sanctis

>refutant et rursum utuntur testimoniis de novo et veteri testamento,

20 >quibus yolunt. apostolum tamen Paulum ex integro respuunt et

>adserunt, quod in persecutionibus, si qui negaverit, nihil criminis habeat,

>pro eo quod is, qui fixus est in corde suo, etiamsi ore negaverit pro

>necessitate, corde tamen in fide permanet. haec adserunt et librum

>quendam circumferunt, quem dicunt de caelo lapsum, cuius verba si

¥1 ea] ex '

| 4 denuo om. PF \ ingens] in genere i\' j 10 hereses

I10/11 helchisaitarum elcesaitarum iVOP et sie fere deinceps \ 11 illi

1 16 quendam Pi|21 qui] PP2 quig KQ-^F^ qua 0^

\22 quod

om.I

negat Pi| 24 quaedam

\ de] e P2 om. pi

Eusebius II., 3S



594 Eusebius, Kirchengeschichte VI 39, 1

-jtiöTbvovTa ?^> ,^ '/^ <.

\ '39

^

^ -, ^,. \4- 2

7/ ^7/ 7]',^,0^

.?) 3-

^', -. ^4,) . ^ 5, ,

ror/ypoi; -7]

--

20 Tc5; 6

,, ^,5. ,15— 8.590,4 Georg. Synk. 68. 1— G86, 10

ATERBDM^-arm^

1 tCov > ER Synk 682, 2112 ' MZ'arm Christus

\^ AM

ÄH :rarm 596, 5 BD 3 MH ER|

TiBDM^ârm j yMt

tUiSe , Tcm (später getilgt), ER|5 Zonar 3,

132, 27. 139, 4 |6 ER | 9 ATERM2"arm^

BDI

i2 vgl. ^HSS 114 ^•//«^' TERBDM

Tt/v|

Fahianus Zonar 3, 133, 10'. und HSS 3, 142, 29 vgl. zu 600, 3. 614, 16|1 # ER

1> BD» corr. D»121) TERBDMiârm Synk

|22

1) ARcBDM Synk - arm -

TER|

23 Mârm BDiSynk

ÂTER

|24 man erwartet

-|

2 \ ) >^



Rufinus VI 39, 1- \)

>qui andient, remissionem accipiat peccatorum aliam praeter illam,

>quam Christus dedit<.

[XXVllII] Interea Filippo Septem annis principatu administrato Decius succedit. 391

qui quod infestus esset Filippo, persecutionem ecclesiis suscitat, in qua

Fabianus in urbe Roma martyrio coronatus sedem sui episcopatus

Cornelio dereliquit. in Hierusolymis vero Alexander episcopus rursum 2

pro confessione Christi iudiciis sistitur et vinculis carceris traditur.

quique cum longaevae aetatis veneranda canitie praefulgeret, posteaquam

frequenter passionibus suis et cruciatibus glorificaverat dominum, dum 3

10 de vinculis ad tribunal et a tribunalibus revocatur ad vincula, inter

ipsa vicissim sibi succedentia tormenta defecit. huic in sacerdotio ^

Mazabanes succedit. apud Antiochiam vero similem per omnia BabylasAlexandro post confessionem gloriosae vitae finem sortitur in vinculis.

post quem Fabianus episcopatus officium suscepit. sed in hac persecu- 5

15 tione quanta adversum Origenen gesta sint quibusque contra eum

pessimus daemon artibus cum universo exercitu suo et quanta conten-

tione pugnaverit utque super omnes ceteros, qui per illud tempus pro

Christi nomine tenebantur, novas cruces, nova poenarum genera ac

saeculis omnibus inaudita tormenta pertulerit utque pro eo, quod in

20 doctrina fidei et veritatis opinatissimus videbatur, omnia adversus eum

daemonici furoris arma commota sint et ignibus intentatis, ita ut mille

mortibus vexatus sit nee tamen una ei quam exoptabat acciderit,

quique exitus eum susceperit persecutore summo studio id gereute, ut

NPOF1 accipiet

\4 qui] NO^F qui pro eo om. 0^

\7 sistitur] stitur P'

i 12 mazabanes] Pi» vel P-O"^ mazabannes P« vel P' mazabennas mazabbanes

O^FI

14 postquam NO^\

15 origenem|

17 utque] utqui at-

que OlI

19 ut qui ut quam 0^\21 ita ut mille] 0^ ita caute mille

PNF {sie)I22 nee] ne

|accideret

38*



596 Kusebius, Kircliengeschiclite VI 40, 1—

. öt^tvei toc g:i/.ordy,co^,. 77) -ffa.

^,'.5 - ^ "^^ 1

^. ^

> ob ^, -' ^ ?/

10>] , , , 2

> .> , ^ ->,

-,

>6 , &&>. ' -> . ,>, ^ ->.>•. ^ -20

>.

, / <', ^,>> , '/ , ^> ^ ^,&

> ^->,

<.8— S. 8, 2 Georg. Synk. 686, 20— 63S, 10 — 8 9 Gal. L 20

ATERBDMZarm^

3 > R!

3/ AM JTarin ^i 600, 2 BD 5' ER| 8 ei

ERBDMi^ann yo U'svoouca Tcm (getilgt) otl oi• AT Synk, i)

TERBDM Synk|

ATER Synk

BD | / interpolirt|13/14 TER

BDM SynkZarm ] 16 TERBDM Synk arm

' | 18 | 21 123 ABDM-

TER Synk|24 Rc



Rufinus VI 40, 1 597

nec interifcus praestaretur nee poena cessaret, et quales postmodum de

his ipsis epistulas scripserit, quam omni miseratione et lacrimis plenas,

ex ipsis manifestius quae scripta sunt integram qui agnoscere cupit

horum notitiam sumet.[XXX] Dionysius vero Alexandrinus episcopus per illud tempus, sicut ex 40 1

ipsius epistulis verissime conperimus, in multis saepe confessionibus

satis clarus efficitur et pro passionura tormentorumque diversitate

NPOF




magnificus. denique refertur insectantibus se quibusdam respondisse: 8

>quid insectando laboratis? caput meum, pro quo magnopere fatigamini,

>avulsum cervicibus sumite et douum magnum ad tyrannum referte<.

NPOF



600 Eusebius, Kircbengeschiebte VI 41, 1—ö

,- ^.' tr ./' rij jrno^, emöxojiov, 41 1: Jtxiov?^'' Ir

\^ -

lOTOQil TOV TQOjTOV

> arro 6 7)>fjOiciTO,

. \ ([^>Tfj }] , , ?] \>.] - ] ^ Id^vojv .> ' '&^ -

10> ,^}]

.xad^ .

. . ,-

> ^ /, ^.^^5>. , ?.&. 4>, 7] . .7] ' ->•? ^ ,

20 >\

,, ^ 5

>^6 ^,^ (\.1-4 vgl. Georg. Synk. 6SS, 21— 689, 1 — — S. 612, ll^ Georg. Synk.

689, 1—696,

ATERBDMrarm^

1 • De1

BD]2 AM 2'ann

4 808, 2 BD1

ABDM > TER]

Tr auf Rasur, ERBD Synk

Tcm getilgt, Ti unleserlich (faßTvov

"arm^ vgl. zu ö94, 14. 614, 16

avzioyioyv BD | 5 iVß|9 TERBDM Synk

1011 ^- AT^ERBDM Synk ^ Tr voreusebianische

Interpolation, // ^ strich Valois|11 —

> Zarm BD^ corr. De|12 T^BDM, Tc getilgt,

AERSynk|

Synk yl|15 T^ corr. Tc D^

corr. Dr|

TERBDM|

TERBDM Synk

116 ATcERBD ^ SynkJ |

-BD

117 de ATERM BD Synk | 20

22 BD^ De|

' \TcER -^// ^ ABD Synk > Zarm



G()2 Eusebius. Kirchengeschichte 41, 6—9

-rt xiu oitjQ.TaZor. idr ,\ , )>(:^ ^ ^

^ .^-

> ^.y,cu

cf(n -G

> . ^ ^-.

.^ , :>. , ' 7

>\ ^ ^^ \4, ajravTac

10>. . / 6€ ', övvrfcovoev -. : &. hji))-

> ,.^

8

>. - -1>, , ,>, 7 . . ^>. ., ^ - -^. , - 9

2> ^ •^

> .\> .

-^,

-4-6 Hebr. 10, 34

ATERBDM^-arm^

2 > T^Sjnk, Tc getilgb| 2/3 BD

AR Sjnk und verbrannten sie Xarm i/jni cremarent TcmERM

> T^ 4

&D* Synk, corr. D

|7

)T^, durch Rasur corr.

8 Synk | U^B^W, coit.|

i) Syiik

10 ABDM Synk.TrER, Tc getilgt

111 BD

12 1 1213 BDM 1: ATER Synk1

1, T^Synk, coit. Tc|17 >

|18 ATcERBD

T^M Synk | d'|19 ABDM Synk

TERj

BcD ^', ]-

TER] ATER ^Synk

]nach -\- aber uiederum sagte er dass ^arm vgl. zu

610, 6I20 ^ TERBD^M Synk

D durch Rasur ?/|

22 ATERM Synk BD



Rufinus VI -11, G—9 003

>qua illa viliora reppererant, in unum congregata igni in plateis cremarent.

>nostri tarnen direptionem hanc bonorum suorum, sicut apostolus de illis

>dixit antiquis, cum gaudio susceperunt. sed et admirandam virginem 7

>longaevae aetatis Apolloniam nomine cum corripuissent, dentes primo

5 >ei omnes eiFoderunt, congestis deinde lignis extruxerunt rogum com-

>minantes vivam se eam incensuros, nisi cum ipsis pariter impia \^erba

>proferret. at illa ut rogum vidit esse succensum, paululum quid in

>semet ipsa molitur, repente vero se e manibus proripuit impiorum

>atque in ignem, quem minabantur, sponte prosiluit, ita ut perterrerentur

10 >etiam ipsi crudelitatis auctores, quod promptior inventa est ad mortem

>femina quam persecutor ad poenam. Serapionem quoque domi suae 8

>repertum crudelissimis adfecere suppliciis, ita ut omnes ei iuncturas

>membrorumprius

solventes desuperioribus

eum praecipitarent. nullum>nostris iter erat pervium, nullius plateae transitus indulgebatur neque

15 >die neque noctu procedendi usquam libera erat facultas, ut enim quis

>nostrorum apparuisset in publico, statim clamor vulgi et seditio nasceba-

>tur, ut vel pedibus traheretur qui visus esset vel igni succenderetur.

>verum cum haec mala per dies singulos augerentur, subito inter ipsos \)

>persecutores rabies quaedam belli civilis exarsit, et dum inter se sedi-

NPOF1 illa] alia edd.

| 6/7 impia uerba proferret] PO'^F cum Graecis blasphe-

masset deum NO'^\8 proripuit] proripit NOF | 11 sarapionem P«

|

12 afficerem\13 eum] PF om. NO \ 15 nocte

\ 18 augentur .¥



Rufinus VI 41, 10—15 605

>tionibus proeliisque clecertant, interim nobis paululiim licuit respirare.

>sed non in lougum venia fuit, continuo namque crudelissima princi- 10

>pum mittuntur edicta, quibus tanta in nos ferebatur inmanitas, ut secun-

>dum quod praedictum est adomino, si fieri potest, scandalizarentur5 >etiam electi. ex quo perterritis paene omnibus quidam ex istis nobi- H

>libus statim se sponte impiis actibus ingesserimt. alii conventi tantum-

>modo, nonnulli a domesticis proditi ad sacrificia execranda et ad in-

>mimdas hostias properabant. aliqui ex bis pallentes et trementes, ut

>magis immolari ipsi quam immolare idolis viderentur, ita ut etiam ab

10 >inspectante vulgo riderentur, eo quod et ad moriendum et ad sacrifi-

>candum iuxta meticulosi videbantur. alii sane tam inpudenter ad aras 12

>prosiliebant, ut et adfirmare niterentur se numquam Christianos fuisse.

>hi erant. de quibus praedixerat dominus, quoniam pecunias habentes>difficile salvabuntur. ceteri vero aut istos sequebantur in praeceps

15 >aut certe vertebantur in fugam. ex quibus nonnulli conprehensi et in 1^

>carcerem missi, alii ad primam statim iudicis faciem negaverunt fidera,

>aliquanti paululum suppliciis toleratis ad ultimum deciderunt. Li vero, 14

>qui beati effeeti sunt, tamquam columnae fortissimae domini ipsius

>spiritu confirmati pro fidei suae merito virtute a domino percepta

20 >admiranda deo et angelis martyrii sui spectacula praebuerunt. quorum 15

>primus venerabilis lulianus podagra constrictus, ita ut neque incedere

>neque stare posset, cum bis, qui eum in sellula portabant, offertur.

>quorum unus quidem statim negavit, alius vero nomine Eunus cum

NPOF

3in]

NO aduersum PF\

5 paene om. K^\

9 ipsi q. immolare om.110 inspectanti NF \ eo] PiJ'^F om. NO^

\15 certe om.

\

16 alii om. NO^ \ l'i \x\\\20 deo om.

\22 possit lihri



006 Kusebius. Kircheiigeschichte VT 41, IG—IS

»o .T(<6t»,:?iT//-:'^ . jrccöijc ^>jroXf:(oj:. lort,?) ijroyoi\ueiOi /ieTtcoQOi>' , cioßtOTo:). ^''

,.16

5 >lffv}nunvöiv

&, \6 -

>^ ^/ .-> .^. -] ^. 17

>£(^. . ^?/ ->^,0> , \ . ->/ ^. -

>. \ ^. \18

>,\6 {)^,1 >i.T/

,?^ ^,- -. ?' , ) \

>7/ . ->.^ avj'ivvTOV

20>^ ?6. ^.8/9 :klatth. , 10

ATERBDMZarmyi

2] ^ con•. Tc|

|3' BDM/ TER Synk isie tcurden verbrannt) mit Feiier vor

allem l'oU: JTann [iidfentur) populo inspectante ilaniari)\4

BI> iisqite quo finem iiitae in ipsis nerheribtis ponerent ATER^I

SynkZarm|

(j^16 ^ü ABDM Synk Zarm ^- TER domini

\

> MXarm^ ' 7 BD | 10111 ATER

SynkZ'ann^ ^ nro/././^r BDj

ATER Synk ivt-

BDM 12]

D 1 13 > Schw.

vgl. zu 3 ovzüj ^ j 14 De Synk 2'arm ^4

JZSynkZ'arni falsch, man erwiirtet , in quilnis rlurch Conjectur

1<)^ BM & D'm& ATER Synk ^& D

,}('• BDi17 D

]17—19 a\ —-

ein vierter Name muss vor Eus auscrefallen sein, nach /jiovvoia ergänzt,

'S. <30S, 1] missdeutend, et alia Ammonnria! 17

-D

! 18 « 13DM Synk TcER

AT' 19

^Synk j

^ corr. Tcm



Rufinus VI 41, 16—18 607

>Iiiliano sene in domini lesu Christi confessione perdurat. quique iuben-

>tur camelis inpositi per omnem circumduci civitatem et flagris hiuc

>inde verberantibus populo spectante laniari, usque quo finem vitae

>in ipsis verberibus ponerent. sed vir qnidam militaris cum adsisteret 10>et quosdam volentes etiam mortuis inludere cadaveribus prohiberet,

>clamor repente adversum eum totius vulgi extollitur. offertur iudici

>fortissimus miles iam domini et nusquam se inferior factus in confessione

>persistens capite pro pietate damnatur. alius quidam vir nominis sui 17

>Macarius gente Libycus cum multis verbis a iudice ad negandum suade-

10 >retur et eo maiore constantia fidem suam profiteretur, vivus ad ultimum

>iubetur exuri. Epimachus quoque atque Alexander cum multo tempore

>et in vinculis et in cruciatibus carceris, torti etiam frequenter et diver-

>sis suppliciis confecti, perdurassent in fide, ignibus ad postremum con->sumi iubentur. sed et mulieres cum ipsis quattuor, in quibus Ammo- 18

15 >naria sancta virgo, adversum quam summa contentione iudice persistente

>et inmensis eam atque exquisitis cruciatibus adfligente, eo maxime

>quod eius sententiam vincere cupiebat, quam laudabili voce decreverat

>nihil se prorsus eorum, quae sibi contra fas imperabantur, acturam,

>statuti sui tenax ad ultimum capite punitur. secunda vero fuit virgo

20 >Mercuria nomine anus venerabilis, et fecundissima in filiis, sed quos

>non praetulit Christo Dionysia et alia Ammonaria; quae dum nimia

>utuntur constantia apud iudicem et ille vinci erubescit a feminis, in-

NPOF3 spectante] NF idspectante P'^0 insectante P'

|6 aduersus PO \

8 quidam] quidem NOF \ 9 magarius ^|13 confesti

\15 summa

c. iudice persistente] iudex s. c. utebatur]16 adfligente] adfligent

affligente F afligebat|19 statuti] NO^F stati 0^ quaeque statuti



GOS Eusebius, Kircliengeschichte ^ 41, 19—23

>?.aßovöaf Tct^ vjiIq ^:' ^^ avtotötxro.>' oh l^r/}() . - 19

>) 6^>' :!

>^' -5

> :, ^ ^>4' \; . , (:?]( 20

>, ) tovtovj:.:6 ^-

>,,' (^ -10> ^ -

, ^.

>,

,^21

>, /,^\ 7)\h^ o^ao> , ->asv>, ^ , - 22> \ Z/jvcov ->"?/, ?]

> >

,, . - 2> , ,5>^ ), ,ATERBDMlTann^

1 DMSjnk2'arm^|

^ BD

Synk

'TcER haue sich darr/e-

boten (ohne

)^ |2 ^ JlZarm

/Synk Arsinus

\

4 > Ml + Mc]5 ^] ' | 7 [ R]

TERBDM Synk^ | ATERM BD Synk

in corr. De| 10/11 BD

j12

Synk|13 ATERZarmyl BDM Synk

13/1-1 [/^ TcER Synk] ^ KTYiR

Synk 2'arm

zOjv'/ BD|14 >/ BDM Synk ^arm ^

ATER 1 16 ABDM Synk > TER | 18 Zarm ] 20De Synk 21 > 1

22 > BD Synk|21 TEBD

Synk ARM > 2'arm|25 \ corr. A^



Rufinus VI 41, 19—23 609

>auditis tormentorum generibus toleratis finem omnium ferro caedente

>siiscipiunt. Heron quoqiie et Arsinus et Isidorus Aegyptii cum puerulo 19

>annorum quindecim Dioscoro iudici offeruntur et primo omnium

>puerulum Dioscorum tamquam pro aetate facilem flecti ante verbis,

5 >post etiam verberibus agit. quem cum in nullo sibi cedere videret,

>ferocius eum cruciare contendit. tum deinde ceteros variis tormentis 20

>dilanians cum pari modo constantia fidei videret armatos, tradi ignibus

>iubet, Dioscorum vero puerum, quod sibi constanter et sapienter in

>oranibus respondisset, admiratus diiferri praecepit, sperans eum pro

10 >aetate paenitudinem gesturum. quod non tam tyranni miseratione

>quam domini Providentia gestum est. nunc enim nobiscum est Dios-

>corus a deo nobis concessus ad consolationem et firmamentum populi

>sui. Nemesius quoque etiam ipse Aegyptius primo per calumniam 21

>quasi latro delatus est, quo crimine abluto post haec, quod Chri-

lo >stianus esset, defertur. in hoc vero nulla a iudice moderatio reservatur,

>sed geminatis suppliciis excruciatum cum latronibus iussit incendi,

>ignorans, quod crudelitate sua optimo martyri salvatoris similitudinem

>detulit, qui pro salute humani generis una cum latronibus pertulit

>crucem. turma autem quaedam in unum convenerat militum, inter quos 22

20 >Ammon et Zenon et Ptolemaeus et Ingenuus et grandaevus Theopbilus.

>qui tribunalibus adstantes, cum quidam Christianus a iudice torqueretur

>et iam paene ad negandum declinaret, dirumpebantur intra semet ipsos

>et vultu, oculis ac nutibus velut erigere conabantur illum, qui in sup-

>pliciis positus trepidabat. interdum etiam manus protendere ac totius

25 >corporis motibus et habitu diverse inclinati tamquam sublevare lap-

>santis animos gestiebant. conversi vero ad eos omnes et quid de semet 23

>ipsis profiterentur, ex eorum motibus agnoscentes prius paene quam in

>eos vulgus clamoribus insiliret, ipsi in medium prorurapunt ac sese

NPOF

8 constanter] et c.

^]

11 gestum NO ita gestum PF\

20 ptolomeusNO^F ptholomeus tolomeus 0^

|22 dirumpebatur (— banturP2) i. s. ipsos

om. PiI

24 totius] NO t. reliqui PF \ 28 prorumpent

Eusebius II. 39



()1() Eusebius, Kircheugeschichte VI 42, 1

>oj^ Tt xcl ovvtÖQovg ^, ^> & ,-^ .>

. 7]-jtevöav

,^->^ ^'> ^ MB 42 1

>.•?], ^. -> ^ ^. ^-> d^vöat, &, -0> .

,> ,. - 2

>

&,

> ^ ;,> ^. - 3> 7]. ., ^,- , ,. 1

20> ^-,^. ,,* '<.

2 5

> ^ ,>,4/5 II Kor. 2, 14 — 26—28 Apoc. 20, 4 vgl. Kor. 6, 2

ATERBDMZarm^

1 Synk \2- RBDM Synk -{^

|3 TERBDM Synk Zarm

6 MB kM 15 BD 602,19 Ml Zarm 7 iVT| |

9 D

15 > R|16 BDM Synk ATER

17 ^ corr. T^|18 \

19 T^BDM

ATcER2'arm Synk \ , corr. | 20 TcERM^'arm

> ATiBDSynk]21 R

|BDM R Synk

122

Synk, corr. Tc|28



Rufinus VI 42, 1—5 Q[[

>Chnstianos esse testantur. timc vero versa vice ex eorum confidentia

>persecutonbus terror, nostris constantia animi adcrescit, dum hi, qui

>per tormenta vinci putabantur, sponte se cruciatibus offerunt et ab bis

>quod illi pro terroribus inferebant, velut pro quadam specie voluptatis

>expetitur, deo ita triumphante per sanctos suos<.

>Sed nee Lscyriouis opus memorabile fas est silentio praeterire. is MB 42 1

>namque cum rem cuiusdam potentis sub mercede procuraret, iubetur

>ab eo idolis immolare, recusans cogebatur iniuriis, persistens rursum

>blanditiis mulcebatur. cum vero utrumque contemneret, praeacuta

10 >sude validissima transverberatus per media viscera neci traditur. quid 2

>vero memorem, quantae multitudines in desertis et montibus oberrantes

>fame, siti, frigore, lauguore, latronibus bestiisque consumptae sunt?

>qui omnes imitati electos dei prophetas gloria martyrii coronati sunt.

>denique et venerandus senex Chaeremon, episcopus hie erat urbis 3

15 >Aegypti, quae dicitur Nilopolis, cum ad Arabicum montem una cum

>grandaeva coniuge discessisset, nulli ultra apparuit, et cum ad per-

>quirendum eum plurimi fratrum frequentissime processissent, perscrutatis

>omnibus locis neque ipsos ultra quisquam neque corpora eorum potuit

>invenire. haec autem non frustra commemoravi, frater carissime. 4

20 >sed ut scias, quanta apud nos a sanctis martyribus ad dei gloriam

>gesta sint.<

[XXXII] Et post pauca addit etiam haec dicens:

>Isti igitur divini martyres, qui cum Christo in caelestibus sedent

>et regni eins participes sunt atque iudicii, qui cum ipso de lapsis

NPOF

6 iscyrionis] squirionis 0^ schyrionis PF schirionis 02|

8 cogitabaturP<^

I

9 praeacute|11 merorem

\montibus] in m. Pt*

|14 thae-

remon\ 15 nolopo^^s P« | 17 eura] cum

39*



012 Eusebius, Kirchengeschichte VI 42, — 43, 2

>Ta'«j vjr6i&vyoi\: toU ^ ^^] -. ^ 7]>Tf

^xad^oXov

^,>ovvfjya'/ov

>\7]. 7ßilv,, JQ\^;6> rroaxTtov;> ^ ^

t\T ^, ' 3^10>^ ;<

^, -^7/6 . - 43 1: ] ^^ ,, -(&' ) 2.?^ 7] ^,0 ^

,

^, ,

^?3 4 vgl. . 18, 23. 33, 11. II Petr. 3, 9

ATERBDMrarm^

1/2 8,9 r//V —>

Zarm

8 T//V BD zfji Sjnk1

durch Rasur, ERc|

9

^durch Rasur, ER

|BD, Dion. schrieb

(Wilj /^ durch Rasur, ER|10 durch Rasur,

ERI10/11 Tijv d- Zarm

| H durch Rasur, ER^ AT^M Synk 2'armyl R

y^v BD - TcE '

112

BDM MB Tarm 13 MF 13 '/ 12 R|12/13 &

|

13 |17 (fvoiv 1

17/18(^ ^

^BD

^^ ^Tr [Tc getilgt] | 20

> BD121 / ATERZarm > \

23- ATEM BD^ DcR



Rufinus VI 42, 6 — 43, 2 613

>fratribus iudicant, isti, inc|uam, susceperunt lapsos et paenitentiam

>conversionemque eorum non respuerunt scientes, quod deus noster,

>cuius ipsi erant martyres, non vult omnino mortem morientis, sed con-

>versionem eins et paenitentiam quaerit. si ergo isti receperunt quos-

5 >dam et in ecclesia statuerunt, in oratione quoque eis et in cibo com- (>

>municaverunt, quid nos facere vultis, fratres? quid nobis agendum

>putatis? nonne sequi nos eorum sententias et iudicium convenit atque

>erga eos, quos illi miserati sunt, non existere crudeles et truces? non

>puto, quod expediat nobis sententias eorum in irritum revocare,

10 >miserationes infringere, bene facta turbare et recte religioseque in-

>stituta violare<.

XXXIIIj Haec Dionysius de lapsis faciens sermonem. quo tempore Novatus 43 l

Romanae ecclesiae presbyter elatione quadam tumidus spem penitus eis

salutis adimebat, etiamsi digne paenituissent. ex quo et princeps haere-

15 seos extitit Novatianorum, qui ab ecclesia separati superbo nomine semet

ipsos catharos, id est mundos appellarunt. ob quam rem concilium 2

sacerdotale celeberrimum in urbe Roma congregatum est episcoporum

quidem sexaginta numero, presbyterorum quoque totidem cum diaconis

plurimis. praeterea etiam per singulas quasque provincias de hac re

20 magna deliberatione habita decretis significatur, quid facto opus esset.

statuitur ergo Novatum quidem cum bis, qui eum mentis elatione

tumidum sequerentur quique ad inhumanam istam et nihil fraternae

NPOF1 susceperunt NO ipsi susc. PF |

21 eum] cum\22 ad liu-

manam



14 Kusebiu^, Kircbengeschichte VI 43. 3—6

tr Tfjg 7/8&. oh ]. -.. ^ d^tgajtevetv -)

.^^ * ^

./ . \ .Jr \ $,\ ^, ..JJcaovov10 ^ 7]?} jroirjöaoO^ai

?]6 . 4:

Jöo -

^-^ ^^ ,,1 « (]. ^,.

> -->0>^ ^.>

.

->. ' ,6

>

.->, ^ -> -

7—11 das Schreiben ist Dicht erhalten — 18— S. 622, 15 Georg. Synk

697, — 701, 8

ATERBDMrarm^1 2 ABDM TER^'arm

|3 > T\Tr

4- Tc;4 Fabiano vgl. zu 594, 14

|5 BDM^ ATER

Varm|

7) BD[8 /iV T^BDM^'arin

ATcmKR ]|9 BDM ATER

1

13 > D1 + De D| 13/14 ARBDMrarm/ 1

14/ / D|16 Fahianum ^Zann vgl.

* zu 594, 14 TERc R^BD | 18 im-

D' corr. Dr| 19 Synk i 20 Synk

]23

AT1DM

^Tc ERB Synk

1 2 ATERM Synk er-

duldet hatte Zarm BD



Rufinus ' 43, 3—6 615

caritatis servantem sententiam declinarent, alieniim esse ab ecclesia, eos

vero, qui lapsi in certamine fuerant, fraterna miseratione curandos et

fomentis paenitentiae medicandos. scribit de hac re et Cornelius urbis 3

Romae episcopus ad ecclesiam Antiochenam, indicans Fabiano eins

5 episcopo, quid statuerit in urbe Roma concilium congregatum, quid

etiam Italis, Afris ceterisque Occidentalibus visum sit. Cyprianus vero

de bis librum magnificentissime scriptum edidit, in quo et lapsos ad

paenitentiam cobortandos et contradicentes alienos esse a Christi visceri-

bus statuit. extat autem et alia epistula Cornelii ad Fabianum Anti- 4

10 ochiae episcopum scripta, edocens singula quaeque de Novato, quis 5

qualisque fuerit vel vita vel moribus, et quomodo ab ecclesia decli-

naverit. in qua refert quod episcopatus cupiditate, quam intra se

latenter gerebat, in haec omnia mala deciderit, ex eo autem maxime

elatus sit, quod quosdam de confessoribus viros optimos inter ipsa initia

15 sibi socios adsumpserit. in quibus fuit Maximus quidam presbyter 6

Romanae ecclesiae et Urbanus, qui secundo confessores extiterant, sed

et Sidonius et Celerinus, qui valde clari in confessoribus habebantur,

eo quod omnia tormentorum genera superaverant.

>Sed isti<, inquit, >cum diligentius perspexissent agere eum cuncta

20 >fraudibus et dolis, mendaciis atque periuriis et quia bonitatem ad hoc

>solum simularet, ut deciperet ignorantes, relicto eo vel potius execrato

NPOF

9 corneli | 11 ecclesia] PF e. christi NO \ 17 sidonus dionisius

FI

18 eo] PF pro eo NO



t)16 Eusebius, Kirchengeschichte VI 43, 7. S

>öanxo^., ,7] xcu

> \ ^

>/^ ).vxo(f . :7]\)^

>f£^

/,, xcu

>., .^ . :6Ijnoxorrojv '..,^ \ /^^ ^0> 7/ aJtff^•öav<.

7

>/] .

^.\> ^^ Ijt

.->: ^ '^

1>.'^. alcfvioiov i^rlüxojcog

> , , 6 8> 7]:. ojirivixa-'^ - ^^ ->/. ^.:;

,0

>:. ^

^.'^: . ^::>:. :7] :707].>\ ^ ',ATERBDMZarmJ

1 -• Tann|

ovuo BD[

2 y.al > ^ -{- TcTi"

| 3 :?. Dr Synk1 3 4

ATEM Synk RBD | 6

:RBDM Synk

|/.Cov R

|£v >> D >> Synk

|8 •

dl AM Synk TERBD|12 Rc

|'/ BD|13 TERBD Synk

11-1-

> Synk 16 17 6 —::^^ \ 17 -^ ATER^ Synk^ BDM|18/19

corr. Tc 19 ABDM Synk TER j

rijv Synk120 ABDM Synk TER

22

,R {- auf Rasur), ^2'arm

BD Synk|23

-TrBDMSynk

^T^ER



Rufinus VI 43, 7. S 617

>ad ecclesiam cum magna satisfactione reverterunt et praesentibus

>episcopis ac presbyteris, sed et laicis viris primo quidem errorem suum,

>tum deinde et illius fraudes ac fallacias confitentur<.

Addit praeterea etiam haec in epistula, quod >cum semper fratribus 7

>iurare solitus sit episcopatum se omnino non cupere, subito ex inpro->viso velut novum plasma episcopus apparuit, scilicet qui disciplinam et 8

>instituta ecclesiastica vindicabat, episcopatum, quem non a deo accepe-

>rat, praesumebat. tribus namque episcopis simplicissimis hominibus et

>omnium ignaris de remota Italiae parte adhibitis, immo potius subtili

NPOF1 reuerterunt] reuersi sunt 02

]2 ac] et

|5 ex] NP-0 et ex

P^F 16 plasme\

discipulinam|

7 instituta] statuta\9 igna-

ris d. r. i. p, a. i. potius o??^. P«



6lS Kusebius, Kirchengeschiclite VI 43, 9—13

* 7]• jraöa ?]: ovv yeyovvla ycai tri'> ejtiöxosrou xal ^]' .- 9>. , -, ^^ Jovöov>JtQ\

:'\

,-

>tvTo

^, )],>& \,

/].'- ,:, ,' 10>^ ,0 > , , ->^^ '> , . -. -

11

> ^, , ;1

>,, ,>,^ , -> \, ^, ?)>&' ^ 12

20> , ^>

-^

&,

>

> <.& •^ ^ 1^

25 > , ^->^ . -

ATERBDM2'ann^5

|T^BDM Sj^nk Zarm , durcli

Rasur, ER 1 7 Synk|8^/9 ^ Synk ^ arm sla& BD \ /,- &

.- R|10 —

|TER

BDM Synk ?. [11 ABD \TERM Synk

] 15/16 — > ^arm

'>)^\ 1G/17 —•>1^

|17 ^-

BD [25 d// ATER Synk ' BD |

2'arm| ^

> + Tc



Rufinus VI 43, 9—14 619

>ab eo circumventione deceptis imaginariam magis quam legitimam ab 9

>eis extorquet manus inpositionem. ex quibus tarnen unus continuo ad 10

>ecclesiam redit confessus peccatum suum et in communionem laicam

>populo etiam pro hoc interveniente susceptus est. in locum vero reli-

>quorum duorum, qui Novato manus inposuerant, ordinati sunt alii 11

>episcopi et missi. is ergo, qui euangelium vindicabat, nesciebat in ec-

>clesia catliolica unum episcopum esse debere, ubi videbat esse presby-

>teros quadraginta et sex, diaconos Septem, subdiaconos septem, acoluthos 12

>quadraginta et duos, exorcistas et lectores cum ostiariis quinquaginta

10 >et duos, viduas cum indigentibus mille quingentas, quos omnes deus

>alit in ecclesia sua<.

Addit autem etiam hoc, quod idem ipse Novatus in iuventute 13, 14

spiritu inmundo vexatus sit et cum tempus aliquantum consumpsisset

apud exorcistas, aegritudinem incurrerit grayem, ita ut desperaretur,

NPOF7/8 esse pr.] ipse pr. P« esse ipse pr. P^ \ 8 acoluthos] ^^2 acolutos N^

acholitos acoUtos OF \ 13 in mundum|14 incurreret incurrit F



(>20 Eusebius, Kirchengeschichte VI 43, 14—17> '([0^ . vjtsQ avrtjq^\ . % ?]^ ->'; /./* 14

>.(foirijUaz

\ '>oj ßo^J^^ovuvo \0

]^^

,] ] ],>.&, ., , 15> , ^0 >. ' , -> <;

10

> -. -5> , ^7 , -, &?]7] ^ --,>-

,

>

^ •' -0

>, <., 17> -,

>}] -- . ->, ^

ATERBDM^'arm^

1- 1^ - D|8 / ATER

y-ann g £ Synk BDM|4 BD

15 Synk corr. Tc

Synk < 6 TERBDM Synk ^ |7 BD |

10 BD, Cornelius schrieb entweder -/ -- ' oder\15 iV > T^MSynk + ', «

getilgt ?.^ Synk1

BD]16- -

ynk 16/17

^—

>"BD

\16

]1 17

^BD

i

18 + • auf Rasur|21 D^ corr. Di

|24

BD Synk



Rufinus VI 43, 15-17 621

et quod iacens in lecto pro necessitate perfusns sit nee reliqua in eo, 15

quae baptismum subsequi solent, sollemniter adimpleta sint nee signa-

culo chrismatis consummatus sit, imde nee spiritum sanctum umquam

potuerit promereri.

5 >Denique<, inquit, >cum privata quadam gratia diligeretur ab episcopo 17

>et vellet eum ordinäre presbyteriim, clerus vero omnis et quam plurimi

>ex laicis prohiberent dieentes non lieere clerieum fieri eum, qui in

>necessitate positus in lecto gratiam conseeutus sit, episcopum ab

>omnibus specialem gratiam poposcisse, ut sibi hoc de isto uno con-

10 >cederetur<.

Seribit etiam de ipso, quod persecutionis tempore, cum in cellula 10quadam lateret et a diaconis, ut moris est, subvenire in exitu cateehu-

menis rogaretur , timens procedere denegavit se esse presbyterum

NPOF2 solet P«1 6 uelit NPF \ ordinari

\clerus] clero cum

clerus




>8^or f]i' Tur tv xXirt] i'ooov jrSQiyvd^tVTa, ojOjtsq . eh>' ysvtud^ai, ^^*7]<.

-18

.?}.>7 ),>^:, -> , ^ {

10

>)'

^' ?/

]U8

> ^<. -^^ - 19>, , -> /.•^ , ^1> <,

^ 20

>^

^ ,-^ 7] -, , 6 *

20> ^

,

> OJV ), - ,<.^- 21

2

€ ^ -ATERBDMrarm^1 SV BDM , Synk

'

\> ^ -\- ^

!4 BDM ATER

|6 >• ^, Tc getilgt

7 |BDr D^

| 8 BD| 9

< ERBDM AT^Synk|10/11 BDM

TER Synk hei dem Leibe und Blute 2'arm

13 atTu) Synk

)ATERDM | 14 | iicavtjgoj

Xarm Synk Nikephoros 6, 3

24 72 > R|25 >




et quod sacramenta dividens populis accipientium manus teneret nee 18

prius permitteret sumere quam sibi per ea, quae unusquisque tenebat in

manibiLs. iuraret quod numquam se relicto ad Cornelium remearet.

NPOF1 populus



624 Eusebius, Kircbengeschichte VI 43, 22 — 44,. .,^. . 22

t/j^ ^^:, ]7]

,^

,,). , Wd 44 1. *^ 1: \. ^ ^ ,10 : ^,- ] ],

>tv

^ ^.2

>: - . ^ €,>: , . -1>. :' ^.>, $, &->, -- 3> , ^ ^ » ,;,, ^

,0

><. , :>.6 4

>' , &.^^,.. ,>, ^, '

,-

2> ,. ^, 5

12— S. 626, 7 Georg. Synk. 702, 2— 703, 3 — 13-S. 62G, 7 vgl. Zonar. 12

. 13, 10—136, 2

ATERBDM;:rarmyi

1' BD | 2 >»1

rf|4 -

6 MJ BD 4 8 ^ 6 Zarm|

ARcDM

TER1B 9 ATBDcM öC < D^ öiaiQÖiv ER111 R

|

TtanaoovvüL112 NE ER

113 RSynk

117/18 filiam

suam\ 18 /^QL — BDM ^— 'ATER Synk

j

18/19 — > 2"arm|19 , auf Rasur

i

21

^^^Synk, corr. TcTr | TißMSynk ATcTrERD

24 nacb + & -24/25 ) / BD j 26 Zonar



Rufinus VI 43, 22— 44, 5 625

Haec et multa alia huiusmodi Cornelius de vita et moribus ac 22

[XXX IUI] profanis eins actibus scribit. Dionysius vero de hoc rescribens ad supra Md 44 1

dictum Fabiauum intexit etiam quandam historiam dignam memoriae,

dicens:

5 -Serapionem quendam fuisse apud Alexandriam unum ex bis, qui 2>lapsi sunt, eundemque saepe deprecatum, ut susciperetur nee tarnen

>inpetrasse. oppressum deinde bunc esse aegritudine, ita ut triduo iam

>sine voce prorsus iaceret, paululum vero quarta die respirantem vocasse 3

>ad se filiam suam et dixisse: »quousque me detinetis? quaeso vos, cito

10 >aliquis presbyterum roget, ut possim aliquando dimitti«. et cum haec

>dixisset, rursum sine voce permansit. abiit cursu puer ad presbyterum 4

>noctis tempore, infirmabatur presbyter, venire non potuit; tarnen, quia

>praeceptum fuerat a me, ut lapsis in exitu nemo reconciliationis solacia

>denegaret et maxime his quos prius id rogasse constaret, parum15 >eucharistiae puero, qui ad se venerat, dedit; quod infusum iussit seni

>praeberi. regrediente adhuc puero, antequam ingrederetur domum, 5

NPOF1 multa] in multa

\2 hoc om. P«

| 3 memoriae N^P^ memoria

P^OF 18 profusus

Eusebius . 40



626 Kusebius, Kirchengeschicbte VI 44, 6 — 46, 1

>Yti'OfiUOi\ . &. »/}<*^ >; xcu 6 ^ ^],>. '^

^- :*. Jßv 6

>jrcJ^

->^& -. 7]^7] 6

>x£ri,, •(] ^?] \-> . ?]^ ovvf]0^?j;<.^ 6 orrola , ^ 45

10 /.(': 7.-. '> . , , ^,> . ^> ^, ->>, ' ,7].- -

>.20

>&. &.)^. ^. ^^->. .^ ,>?^ , <.' - 46 1

2 ,7 vgl. Matth. 10, 32. Luc. 12, 8. Apoc. 3, — 13—23 Georg. Synk.

703, 4— — 22 Gen. 19, 17

ATERBDMrann^

1 2 nach -f- u}id er sagte zu ihm dass 2'arm|

6] 6 Tr|

nach^ + er sagte xu ihm 2'arm|5

Tr1 6^ \

9 ME ABDM Md Xarm]10 BD

]12 -

ER^M corr. Rc| > T^ + TcTr

]13 Nc; ER

|voovauavvj BD

Hieron. de uir. ill. 69 Synk AT ER Xeotos

^ann Xouaio, aber am Schluss [24] haec eadem ctiamNouatiano scripsit\

BDMSynk ATER]14 TcERM^'arm '

D

/AT ^ Synk | 16 77 BDMSynk | 19

-" BD.il überredest und 2'arm T^ER Synk

124 3/c ABDM Zaim yz ER

\xaU > R

I

BD



Rufinus VI 44, 6 — 46, 1 627

>rursOm Serapion respiciens: ^redisti«, inquit, »fili? et licet presbyter

>Yenire non potuit, tu tarnen imple, quod tibi praeceptum est, ut possim

>discedere«. cumque esset conpleta sollemnitas,velut catenis quibus-

>dam vinciilisqne disruptis laetiorem iam spiritum reddidit. ex quo<, in-

5 quit, >constat certissime huius boni auxilio nullum debere fraudaii<.

Scribit etiam ipsi Novato Dionysius epistulam, cuius exemplum ME 45

inserere bis dignum putavi.

[XXXV] >Dionysius Novato fratri salutem. Si invitus, ut ais, in hoc venisti,

>ostendes in eo, si desinas volens. oportuerat quidem etiam pati omnia,

10 >ne scinderetur ecclesia dei, et erat non inferior gloria sustinere marty-

>rium pro eo, ne scindatur ecclesia, quam est illa, ne idolis immoletur,

>immo secundum meam sententiam maius hoc puto esse martyrium. ibi

>namque unusquisque pro sua tantum anima, in hoc vero pro omni

>ecclesia martyrium sustinet. sed nunc sive tu suadere sive etiam

15 >cogere potes fratres redire ad concordiam, maius tibi erit emendationis

>meritum quam fuerat culpa commissi, quia illud iam non inputabitur,

>hoc etiam laude dignum dacetur. si vero illi in incredulitate per-

>manserint, salvans salva animam tuam. vale, pacem desiderans, quam

>tibi inprecor<.

20 Haec eadem etiam Xovatiano scripsit. dedit et ad Aegyptios epistu- Mc; 46 1

Iam de lapsorum paenitentia, in qua et regalas eis statuit paenitendi.

ypoF5 auxilium

\7 innere xV

| 9 offendis Pa ostendis Pb]14 siue tu]

NPW^F siue P^F^ etiam siue tu 0^\20 novatiano] NPb OF nouatiana P«•

€f. chron. min. 1 p. 75 et Hieron. ad a. Ahr. 2269|

scribit 0^

40*



62S Eusebius, Kirchengeschiclite VI 46, 2—5

v.TO.-n.TTCuxOTCjy .&. oca-. . ["^ öl. 2

).-

\ :6

\4 -:». \ ;} :\ -' ,\ -.-, ^. : -," ?^ /., -^ . ?])

) >,

/jOoi

, ^ '5 . &] ^-,7]^ ^'/.>6 ^ .,-

20

>*. "^ 5^/. /jiv ?)-?], \ \, ,, '

3 ,^ ,-. -

^.ATEilBDMZaimJ

1],

DM|2 TiBDM2'arm-

Synk 704, 1 ATÊR Hieron. de uir. ill. G9 13 >

4 5 UVLov BDM ATER|6 BD

|-

ARBDM |7^ ^.^

|8-

TERBD Synk 704, 5 \in näOL corr.

Tc (getilgt)I

10 ARBD > TE:M1

iv111 rf > 1 15 -

BDM ATER|

,'

-\16 Fabiano

\

19

,BDM.lXaim ATER | 21 > | 22 dt > ATER

23«/./;iBD>M |24 //:ôoâtV^jG^ corr. Tr

\^ //. 'S!

\-

ATERD | 27 28 BD



Rufinus VI 4Ü, 2- 629

-sed et miilta alia probatissima feruntiir scripta Dionysii. scribit de 2

paenitentia et cohortatoriiim libelliim de martyrio ad Origenea, ad

Laodicenses et ad Armenios de paenitentia. ad Cornelinm quoque urbis 3

Romae episcopum plurima scribit, in quibus etiam hoc indicat invita-

tum se a multis episcopis, id est ab Helen Tarso Ciliciae et Firmiliano

Cappadociae et Theoctisto Palaestinae, ut ad synodum Antiochiam pergat,

quod ibi Novati dogmata quidam serere conarentur, et addit quod 4

Fabiano Antiocheno episcopo defancto Demetrianus in episcopatu suc-

•cesserit. sed et de Hierusolymornm episcopo bis verbis scribit:

10 >Admirabilis autem [<, inquit, >Alexander in carcere positus beato

>fine praecessit ad dominnm<.

Est et alia ipsius Dionysii epistula ad Romanos scripta de ministeriis, 5

et alia item ad ipsos de pace et de paenitentia, et ad qiiosdam con-

fessores, qui adhiic in urbe Roma Novatum sequebantur. et rursum ad

1 eosdem, posteaquam ad ecclesiam conversi sunt, duas epistulas scribit.

sed et ad multos alios varia ac diversa scribens studiosis quibusque in-

structionum et doctrinae copiosissimam materiam dereliquit.

NPOF2 origenem

\ 5 ilrmilliano PF\6 theoctisto PNO^ theotisto F

theocristae 0^ [7 quidem 1 13 et de] POF et \ et ad] PO'^

ja.a NO^F



LIBER

Textus

transpo-

nimtur

om.

10

15

I

II

\ mIUI

VVI

VII

VIII

villi

XXI

XII

XIILXIIII\ XIII

antexvniiyxim

20- XV

- XVI

De Decii et Galli male gestis rebus.

Qui fuerint sub ipsis episcopi.

De Cypriano et quod statuerit haereticos rebapti-

zandos.

Quod Dionysius contra sentiat.

De pace, quae post persecutionem facta est.

De haerese Sabellii.

De revelatione, quae Dionysio episcopo a domino

facta est propter lectionem haereticorum librorum.

De Novati scbismate.

De haereticorum baptismate.

De persecutione Valeriani.

De bis quae in Dionysium vel ceteros Aegypti epi-

scopos gesta sunt.

De bis quae apud Caesaream Palaestinae martyres

facti sunt.

De pace quae sub Gallieno facta est.

Qui episcopi tunc nobiles fuerunt.

De martyrio Marini.

Relatio de Astyrio.

NPOFF sie ordinat: 1—12. 15—18. 13. 14. 19—29

sie ordinat: 1—4. 5 (4. 5 Ob 5. 4 0«). 6—20. 22—29, numerans eapita XXV,

numeros 11. 12 bis ponens, sub numero Xliterato duo eapita [e. 13. 14) compi^ehendens,

omittens c. 21 ; unde in praeseripto sie est : q uiginti incipiunt capitul libri septimi

2 deci Pa|3 ipsi

|8 herese POF here N^ re N^

\sabello P^

13 ualeriane\14 in om. P^

\dionysio

\ceteros] in ceteros *

I aegypti om. PaO^ | 16 quae] qui | 19 episcopis iV | fuerint |

21 asterio



xiu /) . /^.Jexiov

..vjtQiavo^ -

LtiOt ^^(Jt6oa .0 ^ . ^-

jtov -

.\ .5 & ^...?]..<) .7].

/9 7/

^.AAmrarm^'armtBDTMyi, ohne Zahlen\

- > 2'arm

4 OL TM AAm|8 |

BD

9 BD|

11 vor + BD|

16/. BD|17 7-4

Am|

BD|19 nach +

?^.Dr | 22 BD

> Am



LIBER VII

Textus

transpo-

nuniur

0771.

10

15

I

II

1

IUI

\VI

VII

VIII

villi

XXI

XII

XIILXIIII\ XIII

anteXVIIII [Xmi

20- XV

- XVI

De Decii et Galli male gestis rebus.

Qui fuerint sub ipsis episcopi.

De Cypriano et quod statuerit haereticos rebapti-

zandos.

Quod Dionysius contra sentiat.

De pace, quae post persecutionem facta est.

De haerese Sabellii.

De revelatione, quae Dionysio episcopo a domino

facta est propter lectionem haereticorum librorum.

De Novati schismate.

De haereticorum baptismate.

De persecutione Valeriani.

De bis quae in Dionysium vel ceteros Aegypti epi-

scopos gesta sunt.

De bis quae apud Caesaream Palaestinae martyres

facti sunt.

De pace quae sub Gallieno facta est.

Qui episcopi tunc nobiles fuerunt.

De martyrio Marini.

Relatio de Astyrio.

NPOFF sie ordinat: 1—12. 15—18. 13. 14. 19—29

sie ordinal'. 1—4. 5 (4. 5 0& 5. 4 0«), 6—20. 22—29, numerans capita XXV,

numeros 11. 12 bis ponens, sub numero Xliterato duo cajnta (c. 13. 14) comprehendens,

omittens c. 21; unde in praescripto sie est: q uiginti incipiunt capitul libri septimi

2 deci Pa\3 ipsi

\8 herese POF here N"^ re N^

\sabello Pß

I

13 ualeriane\14 in om. P^

\dionysio

\ceteros] in ceteros *

I aegypti om. PaO^\

16 quae] qui]

19 episcopis iV|

fuerint 1

21 asterio



632 Eusebius, Kirchen geschichte VII

/Z //£()/ ' Ucreaoa& :; -^.1 IJeni ^^.1 Jiovvoiov

,Ivd-a

\jraü'/a xavov'iZht.

\

^.. .0 / ajroxa/..\ .. \4

.

. .5

^..^ /^ -20 .

1 | 2 nach dem Titel haben IH

AAm]3 AAm

]TM^Zarm

2*311111

\ i AAm|6 AAm

|

; . den Titel > Am

vor + BD1

irelche icar in ÄhxandHen 2'arm^armt| 8

AAm I ra BD \ ^ KZ AAm | 10 ZE AAm |

]a\poJ BD

[11 Ä'cj AAm

[

eni-

BD\12 KZ AAm

|13 corr. Tc

\14: KH AAm

15— > \

AAm|

AAmTM2'arm

Xarmt BD]

TBDM -/ , • AAm nach dem

Titel [= AAm] hat /,Am 16 ^ ^TAm

|17 nach dem Titel [== ] hat 4

|18 AAm 0

19 vor -f ÄÄ \20 BD -



Rufinus VII

Textus

om.

10

633

15 —

XVII De signis, quae virtute salvatoiis apiid Paneadam

fiebant.

XVIII De throno lacobi.

XVIIII Quomodo Dionysius de pascha statuit.

XX De bis quae apud Alexandriam acciderunt.

XXI De morbis qui acciderunt.

XXII De Gallieni regno.

XXIII De Nepote et schismate eius.

XXIIII De apocalypsi lohannis.

XXV De epistulis Dionysii.

XXVI De Paulo Samosateo et de haeresi eius.

XXVII De episcopis qui per illud tempus nobiles habe-

bantur.

XXVIII De haeresi Maniebaeorum tunc exorta.

XX Villi De ecclesiasticis viris nobilibus, quorum aliquanti

etiam usque ad nostram memoriam perdurarunt.

NPOF1 apud] ac P« ad P^

[

paniadam|8 scismata

\

lipsios iV1 11 samosatih^eo samosateno F |

1-1 tunc]

nuper iVO

9 apoca-

PF tunc



634 Eusebius, Kirchengeschichte VII

ER [ -[ >» ^

— = Text

'^' , -.

[R] //

'^.Text .Text

/ ^ ^-.= Text

-^(fotov.

-= Text

-.= Text [ R] ." /

AB ^

, ^hv

\ R]''

.



Eusebius, Kirchengescliichte VII ^35

AT= Text

Äd xaS^ ).* .*

^.

^^v^jJV

.



(536 Eusebius, Kirchengeschichte VII 1. 2

Toi^ ^ 6 Tjuiv^ sjziöxoJtog iöicaz ,' -:;

:'^

-^ 1

'] .,. -,10 >'> , ^

^^ßaöi-

> ^ ,->,

1 >6 -,.<.

'2

, ,0

^,

-10-16 Georg. Synk. 706, -12 — 11/12 vgl. Matth. 21, 44. Luc. 20, IS

ATERBDM^-arm^

1 — AT — — BD —ER septimum — lihruyn auf Decius folgte Gallus, aber im siebenten Buch

Xarin|

Ä ERM 4 1 BDJS-arm|

de|

7 TEBDM > AR

8 9 114 //?^ > 1 15

^|

16 BDM Synk ATER |17 — > + Bern

|

18 19 rf' > BD



Rufinus 1. 3 637

[] Septimum nobis ecclesiasticae historiae librum scriptorum suorum

cudat elogiis nobilissimus patrum et clarus in episcopis Dionysius. qui

posteaquam Decius non totis duobus annis principatu Romani apicis

ministrato cum filiis pariter interemptiis est et Gallus suscepit imperium,

5 quo tempore etiam Origenes septuagensimo aetatis anno non ad inte-

grum expleto defunctus est, scribens Hermammoni cuidam de Gallo

haec refert:

>At ne Gallus<, inquit, >malum Decii aut videre potuit aut cavere,

>sed in eundem lapidem offensionis inpegit. cuius cum regnum floreret

10 >initio et cuncta ei ex sententia cederent, sanctos viros, qui pro pace

>regni eins deo summo supplicabant, persecutus est, cum quibus et

>prosperitatem suam pariter fugavit et pacem<.

[II] In urbe vero Roma Cornelio episcopatum regente et apud Cartha- 3

ginem Cypriano, ambobus fide virtute pietate praestantibus, quaestio

15 exorta est in Africae magis partibus, si oporteret haereticos rebaptizari,

cumque id a Cypriano et ceteris paene omnibus per Africam sacerdoti-

NPOF2 cudat] O^F caudat cludat 0^ curat P: avv Graeciis



63S Eusebius, Kirchengeschichte VII 3 — , 2

ÄtvTcor 7]\ )}.() i^a.TTiouaTog ., ?] -

^,öeot $, ^

^^^: ^. ) -^^ /^ -^ }. , 7} ?] 3] , ?/^^ 7]. 'oelv & -

10 , ' 4.7]€, -?]'

1 >i'(jt^/ ,, - £ 5 1> ^ ,> \ , •>3 ?/ },,

, , -20

> ^\4^

,

'^>,, ',,. 2

25> ?) ', ,^ . ,-15— S. 040,2 Georg. Sjnk. 70S, 3—16

ATERBDMZarm^

1 ToitLO TERBDM oij AZarm | 4 ABDM

iTtiGToevavTaa TER|6 AM 1 Zarm 15 BD 4 ER I >

10 J AMZarmER 040, 3 BD|11• AT^BD TcTrERM

15 640, 3 :^arm 640, 8 BD 14|19 TS durch Rasur

corr,,' beides HSS|20-\ JJ-Tarm Synk

donniente in pace Alexandra zu Maxahanes in Hierosohjmis gestellt nach Con-

jectur; voreusebianische Interpolation|21 712"arm

Synk > .1 mit für Dionys richtiger Conjectur)]24 // ABDM Synk

TER| 25 DM

-Synk

1

jATERBD^lZarm ^ Synk



Rufinus VII 2. 4 — , 2 639

bus oportere fieri decerneretur, Cornelius et ceteri omnes per Italiam

sacerdotes huiusmodi decretum manente sacerdotali concordia refutarunt,

statuentes antiquitns a patribus super hoc traditam regulam debere

servari, quae continebat post abiectionera pravi et confessionem recti

5 dogmatis sola eos manus inpositione purgandos.

[III] Sed post Cornelii consummationem, qui tribus circiter annis sacer- "l

dotio functus est, episcopatus sedem Lucius suscepit, cui octo solis

mensibus sacerdotio administrato Stephanus succedit quique similem

Cornelio de non rebaptizando sententiam tulit. ad quem Dionysius z/ 4

10 multa et saepe scripta direxit de multis ecclesiasticis disserens causis.

in quibus inter cetera etiam hoc indicat, quod omnes ecclesiae abiecta

Novati praesumptione pacem inter se invicem servent. scribit ergo et

de hoc bis verbis:

>Scito autem, frater, omnes ecclesias in Oriente, quae prius con- ö l

15 >turbabantur, nunc redisse in concordiam et omnes sibi unanimiter

>cohaerere gaudentes et exultantes de pace, quae ultra spem ecclesiae

>reddita est, id est Demetrianus apud Antiochiam et Theoctistus apud

>Caesaream, Mazabanes in Hierusolymis, dormiente in pace Alexandro

>Marinus apud Tyrum, Heliodorus apud Laodiceam, Helenus in Tarso,

20 >Firmilianus in Cappadocia. verum ne sermo epistulae longior fieret,

>nobilium tantummodo urbium tibi episcopos indicavi, ut etiam ceteros 2

>cum ipsis pariter unum sentire non dubites per universam Syriam vel

>Arabiam; sed et hi, quibus nunc scripsistis, Mesopotamiae episcopi

>idem sapiunt, Pontus quoque et Bithynia, omnes pariter unanimes

NPOF18 raazabannes NP mazabbanes OF \ 19 laodiciam NPO \ 20 fir-

millianus PF\ 23 bis 1 24 unianimes P^F



640 Eusebius, Kirchengescliichte VII , 3—6> rraire^: t?j /..> ^'<.

'3

.!'.6-

vvöio>; ^ :2 , , :>: Jtl^ - 4> ^ aJto

10

> ^&. ^

> .^,,:. ^5>7. -> ijtiöy,ojicov, 3^, -

1 ajtb ^^ ^ ->^& ^ & .: :<.

^^ ?] 6

>20>, €. ,><.

]7]'

8—22 Georg. Synk. 709,

—18 — 15 Kor. , 7

ATERBDMZarm^

3 ER BD14 AT'

DMZarm TcERB|5 BDM ATER 9

ATERBD Synk!. BD

\10

^ov TERBDM Synk Zarin > 11 113 >

13 U > + Tcm|15 BDM Synk ATERZarm

^BDM Synk

^ATER

;

20 D21 ATERM Synk Zarm ^^ BD

[23

'ATERMravm

• BD



Rufinus VII, , 3—6 641

-et conCordes et multa sibi invicem caritate conexi glorificant deum

>nostrum<.

[IUI] Haec Dionysius scribit.|Stefano vero duobus annis impleto sacer- 3

dotio Romae Xystus succedit. ad quem scribit nihilominus Dionysius

de baptismate commemorans, quod Stefanus quidem decessor suus 4

scribens ad Firmilianum et Helenum ceterosque illarum partium episco-

pos statuerit nee communicandum esse bis qui rebaptizant, sed debere 5

considerari magnitudinem rei, quia non quicumque, sed permagni et

nobiles in episcopis viri sint, quibus hoc visum sit. dicit etiam, quod 6

10 super hoc scripserit plenius ad Dionysium et Filemonem presbyteros

urbis Romae.

NPOF4 sixtus P«

I

decursor P« | 6 firmillianum PF \ 7 statuerunt

8 considerari] PF considerare NO|10 et] ac PF

Eusebius II. 41



Rufinus ' 6. 7, 1—3 643

Indicavit autem pariter etiam de Sabellii haerese, quae temporibus 6

ipsius exorta sit, scribens haec:

[V]

>Quid autem dicam de ea doctrina. qiiae apud Ptolemaidam Peiita->poleos civitatem nuper exorta est, plena blasphemiis in deum patrem et

5 >iii dominum nostrum lesum Christum, negans vere esse eum filium

>patris nee primogenitum omnis creaturae, simul et sancti spiritus

>auferens intellectum. pro quibus cum utraeque partes ad me venissent

>et praesentibus fratribus quae commota fuerant discussissem ,etiam

>litteris, prout deus dedit parvitati meae, prosecutus sum et scripsi,

10 >singula quaeque diligenter exponens, quorum tibi exemplaria trans-

>misi<.

Sed et in tertio libro de baptismo, quem scribit ad Filemonem 7 1

presbyterum urbis Romae, etiam haec commemorat.

[VI] ^Ego<, inquit, >et tractatus haereticorum lego et traditiones eorum

15 >perscrutor, etiamsi videar ad horam verbis eorum pollui. sed multum

>mihi confert hoc ipsum, quod ex ipsorum verbis arguere eos possum.

>denique cum aliquis ex fratribus conpresbyteris prohiberet me, ne 2

>haeretica lectione tamquam caeni alicuius fetore polluerer, visio mihi

>quaedam a deo ostenditur, quae me confirmaret, et sermo ad me factus 3

20 >est, haec mihi evidenter proloquens: »lege omnia quaecumque in manus

>tuas venerint, quia probare singula quaeque et discernere potes, quando-

NPOF1 sabelli

\3 ptolemaidam] F pt(h)olomaidam NPO \ 13 comme-

morans P«41*



Rufinus VII 7, 4— 645

>quidem et ex initio haec tibi fuit causa credendi«. amplexus sum

>visionem, quia et apostolicae sententiae concordabat dicenti: omnia

>legite, quae bona sunt tenete<.

In ipso quoque libello commemorat non tunc primum in Africa de 5

5 haereticis rebaptizandis ab episcopis esse decretum, sed et antea iam in

nonnullis ecclesiis et conciliis episcoporum velut in Iconio atque aliis

locis, de hoc fuisse tractatum.

[VII] Scribit adhuc et in quarto de baptismate libro ad Dionysium 6

urbis Romae presbyterum plurima de Novati impietate commemorans.

2/3 I Thess. , 21

NPOF2 quia et] NPbF quae et (et om. PaQ

|5 sed et] sed PF^



646 Eusebius, Kiichengescbichte Vll 6 — U, S

iiax{}üv öl xcu tJtiöxojtfjv txeioe^' /)( ^-- Jiovvuiov

.\'()

5 >: ~^), 8>?] ' -> . ^ /->öavTi ^ ?/?]>övy.O(f(iVTOvvTi. Im sräöi

1 >\ T7jv , :, ^,'

^ ,^<., '^^^ 9 1' ) , -15 &.

> ,,, ^,.

- 2

> \

,0

> ^. , -> )

3.^ ^)> \' ) , ^> . ,5> xoivojviav ,'^, 3

> '/'

— S. G48, 19 Georg. Synk. 712, S— 714, 4

ATERBDMrarm^/i

1& BD|2 avxöa ATERD 14

TERBDM|5 ^ BD Synk

P]R • Xcolos Zarm| 7 > BD Synk

|12 >

;13 ARBDM 16 ZarmE

i

r/ > BD vJv, corr.116 ^

> 118 '•/ Synk ' 19 '^ TEBDM Synk

AR 21 )2 >125

^BDM AR Synk

\

26 \ corr. T^| ]

rt > BD]27 ATc

ERDM > TiBZarm



Rufinus VII 9, 1—3 647

In quinto vero libro ad Xystum urbis Romae episcopum scribens 9 1

et adversum supra dictam haeresim quaedam disserens etiam tale aliquid

accidisse commemorat bis verbis:

>Vere autem, frater, consilium<, inquit, >peto et requiro sententiam,

>quid tibi videatur in ea causa, quae in ecclesia nostra exorta est.

[VIII] >vereor enim, ne forte fallar in aliquo.|

erat apud nos frater quidam 2

>fidelis antiquitus, ante etiam quam ego episcopus ordinärer, immo et

>ante quam decessor mens Heraclas. is cum interesset bis qui baptizan-

>tur et audiret vel quid interrogentur vel quid respondeant, flens accessit

10 >ad me et procidens ad pedes meos confiteri coepit se baptisma ab

>haereticis aliter suscepisse, quod tarnen secundum ea, quae nunc videret

>a nobis ministrari, nee baptisma duceret, eo quod esset repleta blas-

>phemiis omnis illa confessio. simul et hoc addebat se in tantum pro

>hoc errore stimulari, ut ne oculos quidem ad deum änderet erigere.

NPOF1 sixtum P«

I

4 inquit ow^.



64S Kusebius, Kirchengeschichte VII 9, 4 — 10, 2

>^.; .() ^^ aJio>.,^

>, (fijoaq

?]> .7(^^ ]7>\ , '0>^ ^. - 5> -

> <. <»], ?^ , -. -, 7/ . '

0 ' 7 10 1,^,7). - 2

, "^., 7j

25 > ^^ ' »^<.,^ ,25— S. 652, 25 Georg. Synk. 718, 7—720, 9 — 25 -S. 650, 1 Apoc. 13, 5

ATERBDMZarmyi

5 D Synk | 8 BDM^^arm} lv yv ATER Synk\

9 BD | BD?. ATERM Synk 1 10-TERBDM Synk ^arm

|14

|

^ corr.

TcTi• 16 ^ corr. Tr, Tc getilgt\20 A^-armRBD 21 ME

21/22 ) DM B^ corr.,))

R|22 ABDM

-TcER

123 > 1

24 ror > ^ + Tr|

26 AT BD TcTiERMSynk hlasphemias > 2'arm



Rufinus Vll 9, 4 — 10, 2 649

>piOpter quoci exorabat mundari se et purificari ecclesiastico baptismate,

>ut et gratiam consequi posset Spiritus sancti. quod ego facere ausus 4

>non fui, sed dixi posse ei sufficere tarn multi temporis communionem,

-quam in ecclesia consecutus est per hoc, quod a nobis eucharistiae

5 >suscipiens donum responderet amen, ex quo et per singula potuisset

>ipsa sacramentorum virtute purgari. cohortabar igitur eum debere

>confidere fidei suae et conscientiae iam purgatae et ante omnia, quod

>tamdiu in sacramentis nobis iam particeps fuerit. sed ille neque a luctu 5

>cessat et lacrimis neque ultra ad mensam dominicam audet accedere,

10 >ita ut vix a nobis cohortatus et conpulsus orationi audeat interesse<.

Haec et multa alia de huiuscemodi quaestionibus per diversos libros 6

suos Dionvsius scribit.

[Villi] Gallus vero non integris duobus annis imperio detento rebus hu- 1 10

manis exemptus est. post quem Vaierianus cum filio Gallieno suscepit

15 principatum. de quo Dionysius scribens iterum ad Hermammonem •2

hoc modo refert:

>Sed et lohanni similiter revelatum est, ut diceret: et datum est,

>inquit, ei os loquens magna et blasphemias et data est ei

NPOF2 posset] possit PF \ 4 per hoc] NPF per hac 0^ pro eo 0"^

6 debere] et deberet15 hermammonem] PO hermammonam F hermammo-

niam|16 hoc modo om. Pi

| 18 loquens] NPO"^ loqui O^F



Ö50 Kusebius, Kirchengeschichte Vll 10, 8 j

>to6d^tj ^. ->TeQ(x hm ^: ,

>/)r

. ^-'

5 >.

^ ^,>

- , -tr /j Joööaa ,J ^•'^ 6 4

1U >«.' , ^^ ->

,{

> , -

> &>'^), -> ^, ^, 7]<.

20

,5

ATERBDM^'arm^

1 Apoc|

ein Jahr

und zwei Monate ^arm|12 jetzt ohne Beziehung, da das Excerpt

schlecht ausgehoben ist|2 ATERM Synk D an ihm

rann| r« ATERD Synk > BM

j3 ABD Synk 2'avm

TER == - =\

Stroth falsch|•

in voecv corr. Tr R, Dionysios schrieb ( ,)() TiERBDMSynk^ eojo Tr

()Wend-

land 7 Synk|8 ^ Dittograpliie zu

\ATERM

Synk > BD|

und > | & RM Synk

BD19 ^ , durch Ras. corr.

]- BD)

>> Bi^farm-f-

Bcm^ ohne Zusatz unmöglich, Dionys schrieb )oder dgl., aocto7'em pessimum magistrimt nach Conjectur

]10/11

BDj 13/14 |

14 > ]15 -

118 « [getilgt], ERBDM AT^Synk

19 AERMZarm T^BD Tr Synk

nach guter Conjectur, aber das Excerpt kann schlecht abgeschnitten sein|

20 > BD



Rufinus 10, 3. 4 651

>potestas per menses quadraginta et duos. utraque autem con- 3

>plentur in Valeriano. vere enim mirandum est, quomodo supra ceteros

>qui ante se fuerimt. hie et humanus et benignus extitit erga famulos

>dei, ita ut in initiis multo etiam illis benignior videretur, qui nomine

5 >saltini Christiani dicebantur. in tantum yenerabatur servos domini et

>omnis domus eins erat ecclesia dei. depravatus autem est et a veri- 4

>tate deiectus per quendam doctorem pessimum magistrum et principem

>Aegyptiorum magorum. ut iustos et sanctos \^iros persequi et interimi

>iuberet, tamquam qui adversarentur magicis artibus, quibus se ipse

10 >subdiderat. erant enim re vera et sunt etiam nunc, qui possint virtute

>meritorum suorum restinguere fallacias daemonum. nam ille ut im-

>puros ritus et execranda mysteria ac sacra incesta conficeret, pueros

>inyestes iugulari iubebat et orbari liberis patres atque in teneris visceri->bus humanas rimari per piaculum fibras, et vocem illic quaerebat, ubi

15 >fugaverat yitam<.

KPOF4 multo]^>^ multo tempore PaO^ \ 10 enim] autem P« | possint]

possent POF|

13 inuestes] NPOF imberbes vel infantes interpolaii



(352 Eusebius, Kirchengeschichte VII 10, G—9

> ' 77] -'' jiqOtsqov \ ^ ?.6-> ,^, ^,,,.' ««

^}]

] ^Jigo-

J

>7] . •6 ->xovOiv<' \)^6

,. Jc6^ \ ^€ Jc Jtäotv.> ^ ,?)\^ ^

10^ . ) ^ovoua<.

\ ^ ([7

> vjüo - ,> -. ^ ^>, ^^,>, ->^' 8

> ,0

>

.- ^

> 7]> ^. -, ^

> /. ,> ^ <.4-, Ezech. 13, 3 — 14—18 les. 66, 3. 4 — 21—23 Exod. 20,

ATERBDMrarm^

1 ATi]RB^M durch Rasur, D Synk\ 1/2-

[ R] ATERSynk BDM\2 da > i Synk + Tr

|

getilgt T, wiederhergestellt Ti"13 . TrRc

7 > T^Sj'nk + Tc, dann getilgt\8 > R

10 D^ corr. D^|13/ *

j15

> -i-Tr, Tc getilgt! 17 ATißDMSynk Tr [Tc

getilgt], ER1 19 a• vaoJ T^Tr, iv getilgt Tc

|20 Dionysios schrieb

\21 iv T^ corr. Tc

|24 BD

Synk ?/• ATER^'arm|

vUcov BD | 25 Tr Synk



Rufinus VII 10 653

Sed et multa alia huiuscemodi de Valeriani piaculis memorans

addifc etiam hoc, quod ipse a barbaris captus et luminibus orbatus filios

sceleris et impuritatis suae reliquerit successores.

NPOF



654 Eusebius, Kirchengeschichte VI! 11, 1—

xai . uei' 6't^m 08 11 1

tTtQoiJ: oXcov ^:.

}rprovcu

*

.Jov-/. .-> avcuöd- 2

>., - ^: ^' ! ..-10 »>1 09 , ^>. :>/] .

,3

>,^, '^>. ^. 4

1>7 » «.:. im Jov' Jrl ->' , Jtl>, ^, ->, ^ . 5

20 >

:^^^ --

> &.^. ^> ? -vgl. II Kor. 11, 17 — 9—11 Tob. 12, 7 — 20/21 Act. , 29

ATERBDM^-arm./i

2 Li A2'armBDR 1\ ^ >U

\^

\)-

uEiov^'^^^ LvoJvER\^- T>^1

\1-

8^^ \ ^-^] )& B^, durch R?is. corv.

9 BDM

ÂTER

]9/10 [lAER] ATERM

ßaadeoJG [l ] BD 110 & ATER:\[2'arm ^- BD

ATEM RBD111 ATcERBrarm ^'

DM|12 MJTarm ' getilgt

\

.arm|13( BDM/ TER^Tarm ' |

15

BDÎ ATER|

15—17 — crtuoi > ]\1 18-

BD[

AT'RMZarm ^,) Tr ^Tc getilgt] EBD1 18/19-

D1 19 / TiTr [Tc getilgt] RBD ^-

^/// // [Rasur von 2 Buchst.]

|

20 TcERBDM> 22 BDMrarm ATER1

Tr\

ûrch Rasur, ERBDM- /,- ^



Rufinus VlI 11, 1 655

[X] Ipse vero Dionysius quanta in eius persecutione pertulerit et qiiibus /.4 11 l

adfectus sit cruciatibus propter nomen dei, scribens ad quendara Ger-

manum episcopum, qui quasi obtrectator eius esse videbatur, refert, ubiet acta confessionis suae inseruit apud Aemilianum praesidem gesta.

NPOF



056 Kusebius, Kirchengescliicbte Yll 11, G—10

>.' .Tort . tjil aJtsX-

>^ jtXt]uiov . 6>,

^^],

>^xcCi

-> 7] öitJtwv 7)>^ öitXtxthjv /]^? > ^'^ )- 7

>, & Jjri ^ ^> , kjtÜM^^lud^aL

10 >: cfh'Oiv. J6;tötö0^ai , ^^ ,

> 7<.>'» ,

8

>^ , . ^1> ,>^ ,,, ,^^.

> »/ 9

20

^, ^, ^

>; ^ ^, ^>^.

>' ^ «.>6 \^

25> \ & ,{}^ ?]>'

*. \ATERBDMZarm^

1 ehüL 2 Jf BD " ATER[4 M2'arm

] 5

D| 7 R^M corr. Rc

\ |8^ BDM •

(^ ATER|^ ATißD& TcTrERM

|9 BDM

ATERZarm| H — > ER ] [>] ^

, Tc getilgt 14 TERBDM A^'arm]15

18 avzüjv Zarm|

TERB, D [ auf Ras. De],

21in corr.

|

2corr. Tr

|

26;/;>>1 «' \

27

^)^^^

> R 28 D', corr.




in quibiis cum Dionysius unum solnm deum, qui caelum fecisset et 6—13

terram, diceret adorandum, ceteros autem neque esse deos neque adorari

debere, in castrum quoddam deserti, quod Cefro appellatur, in exiliiim

traditur, ob hoc praecipue electum, quod loci incolae gentiles erant et

idolorum superstitionibus satis dediti quique exulem Dionysium primo

hostili animo et satis aversa mente suscipiunt, postmodum vero cumpaulatim per domini gratiam verbum dei bis Seminare coepisset, pars

maxima trucis ac barbari populi relictis idolis conversa est ad deum

NPOF6 aduersa

\postmodum] >10 post PF \

7 dei] domini\

8 ac] et

Eusebius II. 42



()5S Eusebius. Kirchengeschichte VII 11, 11 lo

>/y övi'6ooi\: JTOitiöt^ai ?y 7]. 11

> TU] ,// ^?],

')

.ojtov

-^,> , ^ -

^. ;<-

> ^?]7] 7^ - 12

10>,>ovvcuV,

, , ->. 07] ,,^. ^ 7) ^, . 13

1 > , ^.7]^,> - .^' Ol 7)> , ^ 7) 14

>^,

,0

>. . ,-. -> ^ ,, ->^^7}Oovov.'- ^ . . 1> 7] ^. 7]

11/12 Kor. , 3 — U . 4, 3

ATERBDM^'aiin^

2 ?) ATER > U\ > R

|3 ]orr.

17 ATERM BD

1

— TrERBDM

— ^|10 ^^^^^^

TER 11 TEDMZarm elnov TrR

12) \\1 ATERM BD|18^ Wil

|18 19

^ [21 verdorben durch Ausfall des Gegensatzes zu

, [] — Wil. aber

und widersprechen sich|

22 ^ corr.TcTi"

|

23

-BD|24 |

]Rc

1 26 » corr., R ^ AT BD



Rufinus VI! 11, 14—17 659

verum Christoque subiecta. quo conperto rursus eum ad alium locum, 14—17

vicinum quidem Alexandriae, sed incolis desertum ac paene habitatori-

NPOF

A2



660 Eusebius, Kiichengeschiclite VIl 11, IG—19

>6jroi .TOTE ovTOQ töTii\ ^,^- ] ajii^LV

>

^7?] . ' ötl•-

>Tt\ht]v

{^ 7]), -16>^// ?]' ^-> ?) , )^ 7]

> ^ ->7] } 17

>^,?] .10 >// ?/

-> . 0J ^,> , ?]6 7]

,^15> ^. <.\ ^ & 18

> ,xad^^ '

^0

>)

,,, ,-> -^,

, 7)>\ 7] , -?] ^/. ,-

2> , , 19>: ; ,,, -> <.26 vgl. II Kor. 11, 17

ATERBDM2'armyl

2& ^ ^arm]

corr. Tc

Wil]3^ ]

6 |8

ATERBDi

9 ] 1

Schw T^BD LvLJ durch

Rasur, EM ARc ist 7iah ^arm|10 rj] al D ]

TcER

ABD^|10/11 > ^ + Bern

13BD

|

14\

16 ABDMrarm > TER|18 ^] rot

\^] Wil

|19

ABDM TER 25 vor Euseb verdorben



Rufinus VIT 11, 14—17 661

bus vacLium traustulerunt. sed et ibi cum pro iirbis vicinitate nostro-

rum populi frequentarent et tamquam odore pastoris recepto grex lae-

NPOF2 frequentarent] lihri eum fr. edd.



()62 Eusebius, Kirchengesckichte VII 11, 20—24

6 xal Iv jrgog \ 20

(f\ &

> ?///.

^ , ->6].JikijV

.\> \, Jroßv, ]. ) jräv jraoa 7),

>., oV ?] ?].>^' ?] 21

>cfavrjvai , ,> / ^ 6 ->> 7] ,>]•

001*. xad•^ ^ffag

&& -22

>•

^ . ?]1> ,) ),) -

. ) 7], ),) , - *-3>•, ?]€ ) -

0 ^. 7]<.)

.-*

>>, 7']'

9 vgl. Sirach 2, 5 — 11 12 les. 49, 8 = II Kor. 6, 2

ATERBDMrann^

2 ', corr. \ 4

] ^ |7

8 - nothwendig| 8/9 — TERBD —

- 6 viv [ —>] 12 BD

|^-^ > BD

1 13 «/^ BDM|

/^ ABDM

> TER 14 , | BDM ATER

16' MZarmj 17 BDM ATER

119

i 19,20 ?.• ?. /.•BD

^TER ?. -

/.^| 20 D ATER

| 23 2'arm|

BD] -



664 Eusebius, Kirchengeschichte VII 11, 25 — 12

>(/t :8 ^ ->: jrZavoi'TGi' ] ->: ^^^ ^ Evotßiog,

> if.

^ ^

:77]>

raL• (fvaa }-> :€ 25

> 7} , , -. , ^0>] :

?], ^ ?]^7<.

. ,26

.

1 -. ^,. .Jiovvoiov -, ., ^ ^ ^Jc ,)^ ajto-

20

-. / -12

: .7]&. ^^ '^. 6 ^,. ,

4 vgl. Tim. 1, 12 — 19 Gen. 2, 8 und öfter

ATERBDM^'arm/i

2 TERBD > |AZ^rm

\ 2/3

i

3' > ^arm|10 ( BD

|11

12|13 TERBDM^'arm^ |

^ corr. Tr, Tc getilgtj

ds > BD|14 -

BD|

BD nach hurxer Zeit .Tarm ov ATER

>I

BDM^^'arm ATE R^

, Rem]16

!18 >> BD

19 auf Rasur Tc1 22 IB AZarmERM 20 BD |

22 23

TERBDM^'arm]26 D

|>



Rufinus VII 11, 2 — 12 665

atque Aquilam satis claros et insignes titulo confessionis effectos. sed

et ex diaconis qiiosdam in insula post poenas confessionis esse de-

functos, superfuisse yero ex his Faustum et Eusebium. quibus etiam

refert tantiim fiduciae et magnanimitatis per dei gratiam datum, iit

cum ad eos, qni in carcere tenebantur, fratres nemo prorsus humani-

tatis et ministerii causa permitteretur accedere, isti tarnen indesinenter

et reviserent et necessaria ministrarent. et cum per dies singulos prae- 25

sidis furor cresceret iugulando alios, alios suppliciis adfligendo, squalore

carceris et catenarum ponderibus enecando et super omnia praecipiendo,

10 ne quis ad eos prorsus accederet, ut et inedia quasi aliud tormenti

genus adhiberetur, concessit tamen deus supra dictis diaconis gratiam

confessoribus suis providens, ut invitis omnibus istis tamen non negaretur

ingressus. sciendum tamen est, quod bic Eusebius, quem diaconum 26

supra diximus, postmodum episcopus apud Laodiceam Syriae ordinatus

15 est, Maximus vero, quem presbyterum memoravimus, ipsi Dionysio

apud Alexandriam successit in episcopatu. Faustus autem, qui cum

ipsis tunc confessor enituit, usque ad persecutionem, quae nostris tem-

poribus facta est, grandaevus et plenus dierum perdurans perfecto mar-

tyrio obtruncatione capitis consummatus est. baec a Dionysio certissima

20 fide memorantur.

[XI] Igitur in Valeriani persecutionibus apud Caesaream Palaestinae IB 12

multa a diversis martyria consummata sunt, in quibus tres quidam

admirandi adulescentes, quorum unus Priscus, alius Maicbus, tertius

Alexander vocabatur, cum suburbanum agellum supra dictae urbis ha-

25 bitarent, divino fidei calore succensi coeperunt semet ipsos segnitiae

NPOF2 in insula] iv ^ voaco Graecus, uhi legit Rufinus \

8 suppliciis]

0^ in suppliciis suppliciis et diuersis cruciatuum generibus PO'^F \ 10 ut

et] P0i^2 et ut Mi F^ \ 22 martyrio



6ß6 Eusebius, Kiichengeschicbte Vll 13

iüj^ xai gai^vuovj:, (, tou.- ^, ,. ?] -, : ^

-5 .o(5fd////^rot'

.^'^ .13

10 . ^ -^. ( - .

.

.' '

>> ->./. --> }):> ,> ^ ^. .0>. - .

> ^ ?, ->.

.' ^<.

\ -2^. , -. -.ATERBDMZarm^

2 il•o ATiBDMZarm^ TcER!

- ATiERiM^^ann -TrRc BD

|3 TERM BD | >-. 6 >> ^ + Am

|9 ARBD

10 W/V BDM )^ ATER;10 11^ | 12&

7^ BD[19 TcERBDM^'arm (^ ^ |

corr. TcTr|20 ABDMZaim TER

|

ATiRBD2'aim i,uün'

22 BDM^"»!!!! AR

25^ 26 > BDM



(>68 Eusebius, Kirchengeschichte Vll 14 — 15, 4

Ev öe / ^ ^- Id 14, * kjt \4 , -^ ^ ,- km

^.'Im

,., - , &'^ . ^-. ^^, -

10 im. ^^ ^} ../ , 15 1

?/ ^:., .

?/ 2

15 ,' , ^ -. ,) ^ .^ ,^ ,0 ^,,,

^?]

{?))- 3

^ ,(, -. 4

25 ,^ ",003, ' -

ATERBDM2:arm^1 /J AZarmMERSBD

[> R

|2 eV > |

wfT«>Ai4-Am

2/3 — ABDM^2'ann > TER | 3

AT^RBD TcEM1

7 TcERBDMi'arm > AT^

9 ^ corr. Tr [Tcm getilgt]^^ maxahannen

und xahannen HSS mxhanos Z'arm = ci:-t^;|

6 ATiTrBDM de TcER

10 BD | 11 ^ AZarmME 14 R 670, 10 D [B fehlt]!12-

Tr, durch Rasur113

11). BD

|-

\ 16 |20 Tißi corr. TcB^

|D

21 22 R 22 corr. 1 25 ^'arm|

26|27 i'arm []

i



Rufinus VII 1, 1—4 ßßg

[XII] Marinum quoque virum militarem Hierusolymorum civem honore 15 1

et divitiis darum cum in supra dicta urbe inter collegas suos per or- 2

dinem gradus sui honor quidam contingeret militaris, ut fieri solet, in-

sequentem collegam suum subit invidia et exclamat non posse Marinum

5 adipisci superiorem gradum, quod esset Christianus, interrogatur a iu- 3

dice Marinus, si ita se res baberet. ille ita esse et vere se esse Cbri-

stianum clarissima voce testatur. tres ei deliberandi borae decernuntur

a iudice, ut eligat, utrum velit immolare diis et imperatori an Cbri-

stianus interimi. cumque a tribunalibus fuisset egressus, Tbeotecnus 4

10 episcopus loci apprebensa manu eins perducit eum ad ecclesiam ibique

multis verbis in fide confirmans ad ultimum in interiora perducit al-

taris gladiumque suum, quo praecinctus erat, ostendens ei et rursumoiferens euangelium, quid e duobus mallet, interrogat. Marinus vero

NPOF2 suos om. PF

\6 se res NP sese res 0^ sese 0^ res F

|8 et

imperatori] NPO^F et uiuere 0^|9 theotegnus NO et sie passim \ 11/12 alt.

perd.|12 rursus



572 Eusebius, Kirchengeschichte IS, 1 — 19

ToL• To ,^^ -, u?joevoJ: ( :rsnl..4* ijteiö/j ^. . 18 1

,^ '

&. .

'] ^ - \}7]8,^ ^ hm 7] -& €] ^* ^ 2

10 .tJjz 7]. ^

'/., -

1 , ,. 3^ .?] . 4^ ^^0 . :>

\

^,

, -^&:> . !> ^. 19

3—24 citirt von loann. Dam. de imag. 3 p. 369 Le Quien — 3—16 ex-

cerpirt in der Lucascatene Mai Nova bibl. patr. 14. 167 — 5 Matth. 9, 20 ff.

Marc, , 2öff. Luc. S, 43 ff*.

ATERb, [von 20 an", DMârm^

2 TcERM AT^bD | 3 IZ JTannR 24 BD670, 17 AM 3 /£ | \

i]v ATcERbD^ loann Ti >6/,-^?.& Tc ER loann--/. bD

|8 ^ corr. T^

|9 loann

14 ^ AbDM loann /. TER Cat bDM loann

> ATER Cat 1 ATiRbDMî'arm loann Sozomenos , 21 TcE Cat

16 ATERM loann bD Cat jATER^Tarm

08 bDM loann\17 bDM ^ loann

ATER ein Bild unseres Erlösers 2'arm]

'j R] TERbD:M Cat

loann|19 nach

-wiederholt

|22-, durch Ras. corr.

|24 ârmMER 674, 7 BD



Rufinus VII IS, 1 — 19 673

potuit reparari. ita unius Christiani prece tantorum saeculorum de-

ceptionis machina cum auctoribus suis daemonibus dissoluta est.

[XIIII] Verum quia urbis huius fecimus mentiouem, iustum videtur com- IZ 18 1

memorare etiam illud in ea, quod historia dignum duximus. mulierem,

quam sanguinis profluvio laborantem a salvatore curatam euangelia

tradiderunt, huius urbis civem constat fuisse domusque eins in ea etiam

nunc ostenditur. pro foribus A^ero domus ipsius basis quaedam in loco 2

editiore conlocata monstratur, in qua mulieris ipsius velut genibus pro-

volutae palmasque suppliciter tendentis iniago aere videtur expressa.

10 adstat vero alia aere nihilominus fusa statua habitu viri stola compte

circumdati et dexteram mulieri porrigentis. huius ad pedem statuae e

basi herba quaedam nova specie nascitur, quae cum exorta fuerit, ex-

crescere usque ad stolae illius aerei indumenti fimbriam solet; quam

cum summo vertice crescens herba contigerit, vires inde ad depellendos

15 omnes morbos languoresque conquirit, ita ut, quaecumque illa fuerit

infirmitas corporis, haustu exiguo madefacti salutaris graminis depella-

tur, nihil omnino virium gerens, si antequam aereae fimbriae summi-

tatem crescendo contigerit, decerpatur. hanc statuam ad similitudinem 3

vultus lesu formatam tradebant, quae permansit ad nostra usque tem-

20 pora, sicut ipsi oculis nostris inspeximus. et nihil mirum, si hi qui ex 4

gentibus crediderant, pro beneficiis, quae a salvatore fuerant consecuti,

huiusmodi velut munus videbantur offerre, cum videamus etiam nuncet apostolorum Petri vel Pauli et ipsius salvatoris imagines designari

tabulasque depingi. sed et antiquas ipsorum imagines a quibusdam

25 conservatas nos vidimus, quod mihi videtur ex gentili consuetudine

indifferenter observatum, quod ita soleant honorare, quos honore dignos

duxerint. insignia etenim veterum reservari ad posterorum memoriam,

[XV] illorum honoris, horum vero amoris indicium est.|denique et lacobi 19

NPOF4 historiae

\8 genibus] genibus saluatoris inferpolat.

\11 dextram

POI

16 hausto

Eusebius II. 43



(j74 Eusebius, Kirchengeschichte 20— 21, 2. 7^^ ?](:^ Tt,v L-riOxoJTfjV7^ vjrooe^afitvov,^

,Jeva-

^öacfcoc jräoiv

5

, ^]2 .]'6 Jiovvöiog ^ 20

€ . ?/-10^ -. .

^.-.

' /. ^-15 -, . 21 1, ^ .0 , ,-

, , -2

-,2

> , -6 '.

ATERBDMZaim^1 TiQÖo TERBDMVarm kA \

2

^| 2/3

/>

j4 ] /,

9 • ^\ ^ ^

|6 oi > |

^'^ ATiMZarm«/ ERB D/ + Tcm [getilgt]| 7- ATERMZarm ^ BD

|8 / 2'armMER 680, 8

BD 9 ^ Mc]10 —/} > R

]12 -- BD

| 13 ^/ > 2"arm|15

\17

JTannER / 14 6S2. 17 BD j 17 BD119 >^ + TcTr

20

>| 22 BDr

|23 xCov— BDM

— TER — (an . . .) (ie7i Bischof {tvelcher war danach),

xCov >> ^annj26 BD

]27



Rufinus VII 13. 14. 21 675

cathedra, qui primus in terris episcopus ab ipso salvatore et ab apostolis

in Hierusolymis est electus quemque fratrem Christi volumina divina

designant, usque in hodiernum inibi conservatur atque in ea sedent

omnes, qui usque ad praesens tempus sedis illius sacerdotium sortiun-

tur. servatur ergo cum ingenti studio velut a maioribus tradita me-

moria sanctitatis et cum magna veneratione habetur vel vetustatis vel

primi sacerdotii sanctificationis obtentu. sed de bis ista sufficiant.

[XVI] Gallienus vero Valeriani iilius posteaquam rerum summam solus 13

obtinuit, lenius ac moderatius erga nostros agere instituit datisque de-

10 cretis inhiberi supplicia persecutionesque cessare, et quo quisque putat

more exorare quod divinum est sinit.

[XVII] Per idem tempus cum Romano adhac sacerdotio Xystus praeesset IJ 14

et apud Antiochiam Demetrianus Firmilianusque adhuc Caesareae Cappa-

dociae superesset, Ponti ecclesias Gregorius, qui prius Theodorus dictus

. 15 est, ex Origenis discipulis cum fratre Athenodoro suscepit gubernandas.

apad Caesaream vero Palaestinae post Theoctistum Domnus episco-

patum sortitus et brevi defunctus Theotecno iam nostrae memoriae

viro sedem tradidit, qui et ipse Origenis auditor fuisse dicebatur. in

Hierusolymis vero post Mazabanen sacerdotium suscepit Hymenaeus.

20 et ii omnes in pace ecclesias gubernabant.

[XVIII] Sed apud Alexandriam, etiamsi nulla extrinsecus mali causa sit, 21

ipsoquod genus hominum ferox, seditiosum et semper inquietum est,

civiles inter se motus et bella non virtutis merito neque ob defen-

sionem, sed ob necem atque interitum civium commovebant. de quibus

25 Dionysius in epistulis suis commemorans refert ita a propriis civibus

esse vastatam deletamque urbem, ut illa, quae constipatione populorum

vix soleret digredientibus incedendi spatium dare, nunc eo usque per-

NPOF3 hodiernum] h. diem

|6 uel uet.] NPb vel P^O^F uelut uet. P« vel

PW^1

7 sufficiat sufficient F\12 systus sixtus Pi xistus P2

|

13 firmillianus F | 19 post mazabbanen P^O post zabbanen

^^| 20 hü

NP1 22 ipso] eo ipso

| 27/677,1 peruenerit] conuenerit

43*



^76 Eusebius, Kirchengeschichte VII 21, 3—

> uot^ rtj iöia Uvyjj ^ajtoQov; jTQog ^. ^ 3>\: ?, ?] /.?], 8^?.-

> .^'

.?]>ffava. () orrcog rsregoglav,

>. im

^,

^aJc'> :^. ?] 4> 6 ^,^

?)'

10>& ^'1:>\ ^:.

>.

>(fovcov

& &' 3-15>€ ?].> . ' ^ -> ' 6>. \20> ' \

>. ,. ^7

> &;>&^ ^ 7] &-

2 >/00; j] > , .> , .2 Philem. 12. 20 — 8 Num. 14, 23 — 9/10 Exod. 14, 29 — 11—13

Exod. 1, 4 — 14—17 Num. 20. 1—11 — 16 17 Exod. 1, 11 — 21/22 Exod.

7, 20. 21 - 25 2, Gen. 2, 10. 13

ATERBDM2'arm..iX X^ 11 JL> i/ JA ., <*^ i" .1

23 /- R]3 /. ATER/D M^'ann

|5 -

} \ 7 rz/c^ > BD|

>iat TEBDM > AR|^

T^R imit für Dionvs richtiger Conjectur), durch Ras. corr.j9 ?]^ > T^

-f- Tr, Tc getilgti11 )• interpolirt

I13^ BD | 16 /' BDM

durch Rasur, R 17 BD

ATER|19 21 DM

^-TrR

122

^23 (':?.

-ERBDM^ | 26 ] R



Rufinus VII 21 677

yenerit, ut conspicere in plateis hominem valde rarum sit, madere omnes

civiiim sanguine, vias cadaveribus obtegi et ne ad sepeliendum quidern

siifficere qui supersimt, unde et post belli rabiem ferrique vastationem

corrupti aeris ex fetore cadaverum pestilentia increverit, ita ut, si quid

ferro superfuerat, id morbus absumeret.

NPOF1 ut conspicere] POF et conspicere A^



GTS Eusebius, Kirchengeschichte VII 21, S — 22, 3

>aJTOJrÄirat Xvd^tjov; // ^ vjrb 8>6^^ // ;6 ^: ^/,

>y.a\

7]

, .--

> . ^ ^ , ^>(: ,^ ^.-> \> ?.0^, ^ -> ] . ^0> €,. ^'>

/^ . ?]-

>^ ^,^

-)1^ .

>

> . ^ - 10> ^, ,-> <.22 1

20

,^

,> ^^ ^ *2

>, ,. ^ ^ ?]. - -25>. ^, ^, -> ^ ^^>^ ' \ )^^ ) 3

ATERBDM^-arm./i

1 TER^BD ARcM[ 2 /) {) Dionysios

]3 y.al—

>1 ^ ABD ^/. TER

|4•] -

fcV > 8^ > 110 Tr

|11 '

ATER( BDM^"»™!|

13/11: |15

Zarm\1 ^ corr. ^

|19 KÄ XarmMER KB

6S4, 21 BD| , Tr, Ri durch Rasur

[20 ABDM

TER 21 | (zum Folgenden gezogen) T^

corr. TcTr1 24?) }

TERBDM2'ann| ' ABM,

De{ auf Rasur) TER




[Villi] Scribit autem de his idem Diouysius in epistula paschali, quae 22 1

sollemniter per annos singulos scribi solet, his verbis:

>Aliis fortassis hominibus non videatur tempus hoc tempus esse 2

>sollemnitatis, quoniam quidem luctus ubique et acerba lamentatio in

>plateis ciincta circumstrepit, gemitus vero inest et mugitus in domi-

>bus propter multitudinem morientium. sicut enim de primogenitis 3

NPOF



6S0 Eusebius, Eärchengescliichte VII 22, 4—

>*.J/vr.Tr/cor yi'/QarrTai, vvv /^^?] 'töTiv, Jr /y ^, xcu

>o(fiX6v . JtoXXa \ ^ -

>'^, ^

5

>€ ^, ~

6 7]>• ^^ TOJtog ^7] 7) ,6 ^ €?],> .& }'> ^^. ^

,

10 >6 ,

>\ COV ^. ]>^ ,6

>

,,1> ->, -, ,> . , -

>^ ^?/<.

L'u"*

>> ,-, , ^-> . ,5 >* ^, ->. ,-

1/2 Exod. 12, 30 — 16/17 Thukyd. 2, 64, 1

ATERBDMZarm^2— S. 6S2, 14 —^ > :raim

|3 • Tto/lä Turnebus

da BD TcEM ATiTrR)

^h• > M^ + M^m| 4

ATER>BDMi

\ ^] ^l \ ytyoj-e > T' + Tc

7 |9 rfs > BDi + D^

I1

] |12 [ R] ATER BDM

|14

TERBDM \ , durch Rasur, RBD ^|15

^^

\ 1617 'S!\ 21'2

> 24

,^ corr. TcTr

]26 oLJV EM




>quondam Aegyptiorum refertur, ita etiam nunc ingens ubique clamor

>attollitur. non enim est domus, sicut scriptum est, in qua non sit

>in ea mortuus. primo namque ipsi manibus suis partem maximam et 4

>meliorem populi ceciderunt persequendo sanctos, partem alteram bella

5 >intestina rapuerunt, partem vero quae superfuerat pestilens nunc aegri-

>tudo consumit. sed nos nee in persecutionibus cum iugularemur. a

>festivitate cessavimus nee umquam nobis potest sollemnitas inpediri,

>quibus praecipitur in tribulatione gaudere. omnis igitur nobis locus,

>quicumque a tyrannis eligebatur ad poenam, sive ager ille seu de-

10 >sertum fuit sive insulae sive carcer, sollemnitatem nobis inpedire non

>potuit. laetissimam vero super omnes habuere sollemnitatem beati

[XX] >martyres, qui cum sanctis angelis in caelo pascha curarunt.|

post baec 5

>persecutores nostri in semet ipsos manus ac tela verterunt, sed ne

>sic quidem nostrornm festa turbata sunt, insecutus est bic pestilens

1 >morbus et plaga terribilis, sed illis multo terribilior et gravior. quos

>nec spes erigit futurorum. nobis vero haec omnia exercitia quaedam

>virtutis et fidei probamenta ducuntur. quamvis enim densior saeviorque

>paganos magis quam nostros morbus invaserit, tamen ne a nostris

>quidem penitus abscessum est<.

20 Et post pauca addit dicens: 7

>Multi namque ex fratribus nostris pro nimia caritate, dum absque

>ulla cunctatione infirmos visitare non desinunt et non solum visitare,

>sed et ministrare et exbibere officia quae dominus praecepit, serpente

>morbi contagione cum illis pariter, quibus ministrare voluerant, interi-

25 >bant, affectu quodam dilectionis attracti et velut participare dolores

8,9 I Kor. 7, 4. S, 2. I Thess. 1, 6

NPOF10 siue (seu Pi) insulae] Graecus \ 20 addidit PF



(5S2 Eusebius, Kirchengeschichte VIl -.2, S — 23, 1

>(: avToi. /^ tavrov^ \> (»^. ^,?> .,^ .<. 8

> ,*

. ,>.tcov ajro

,>. ^ , -> , :. 9>.'^ or/^ -0 >orrf•' - ,.-. ^,, ).

>. -10>.9^(>

'5>)^ , ^. -<.

7\ 11, ^20 .(] ,

'cfa

. -12

7^

, -2' 23 1

3 vgl. Phot.

ATERBDMZarm^

2 BD|3 > ]\ | avrüjv TERBDM/1 -

•[vgl. Kor. 4, 13] | 6

'^\ >» D^ -1- D^ | 7

-TERBDM[ ]

9 -/, j

AR, durch Rasur, D B^|10-corr. '^

| 12' ^ corr. Tc|

^^-

ABD £n:o.aa-wr TER > |13 6 > :\ | TERBD:\r

|14 ' -

]16 J)

|18 >^ + ^

> 4-119 ' BDM ^/ ATER

!D

20 — > >\

TER[

TER uiederum andere 2'arm ).22 ZarmM 684, 1 .ffT 2 ^ ER 690, 9 BD

j23 TERBDM

24'2 BD

i



Rufinus VII 22, S — 23, 2 - OS

>cum dolentibus cupientes alienas in se niortes haud segniter trans-

>ferebant, et effecti sunt eorum, ut dicit apostoli sermo, 7].>denique plurimi nostrorum praecipui et electi viri, inter qiios et pres- 8

>byteri nonnulli et diaconi multique alii de plebe, constantissima et

>ardentissima fide, tamquam si martyrii tempus instaret, miserando in-

>firmos semet ipsos huiuscemodi mortibus inserebant, misericordiae ex

>hoc martyrium capere praesumentes. et dum curandis aegris, defunctis >

>exportandis humandisque corporibus operam navant, insequebantur

>paene eos, quos suis umeris ad sepulchra devexerant. pagani vero e 10

10 >contrario suos, continuo ut aegrotare coeperant, deserebant, parentes

>caros liberos, uxorem coniunx filiique nihilominus parentes, statim ut

>tremere membra vidissent et morbo ora pallere, domo propulsos in

>plateas semineces eiciebant ibique insepulta eorum cadavera relinquentes

>vim morbi, quam per haec se eflPugere opinabantur, dupliciter incur-

15 >rebant, dum ad pestilentiae rabiem etiam foetor insepultorum cadave-

>rum iungeretur<.

[XXI] Refert idem Dionysius de Gallieni temporibus, quod eo regnante KB 12

ecclesiae dei in pace durarunt et quod mediis eius temporibus Macria- 23 2

2 I Kor. 4, 13

NPOF2 peripsima NPOF

\ 3/4 et presbyteri] presbyteri NO^\4 diacoues

PO^ I 6 inserebant] NP inferebant OF \ 7 capere] se capere \ 8 nauant]

NF dabant PO \ 15 rabiem] labern Gacciari



gS4 Eusebius, Kirchengeschicbte VII 23, 2 — 24, 1

H'xeli'OJ: ovi^ ,^,. jrQOQQiCog^ , ->})^ )• - :3 ,

, ,2

b

> ^ /] »«>, ^.> 7]> ^,>.^ ,€

10> ->, , ,> ,

^- 3

>&

, - )-> .<.1 ^* ^ ^ ^, 4

> ., ^ -> '^, ,& -20

>, , <.-24 1

, ^ ,/6 les. 42, 9. 43, 19 — 11 vgl. Ps. 36, 36

ATERBDM2'arm^

1 / 2"arm| 1/2 —- > 2'arm

|1 kav-

• BD ^ , durch Rasur, ER

2

-D

|3

-ABD

-TER-

-4 | 6 AT^TrRBDM

TcE|

7 ATER BDM|

BD

9 TERBDM /. | 10. ATERM ^)\

\11 nach

4- 2'arm|12 TERDM ^ >

12/13 RcD|14

|15]) D^

Dr|17 AR BD

\20

2'arm|

ABDM TER| } AT^BD

YJ corr., Ti'ErR| 21 2'arm KJ

22 MER 700, 13 BD]

BD ATER122

-, D durch Rasur ERD^M dieser reden ihm 2'arm

I

i



Rufinus VIT. 23, 4 — 24, 1 685

nus velut nubes quaedam tenebrosa et atra subito regni eius obscu-

raverit lucem. quo rursum ad vicem aestivae nubis abolito Gallienus

novum, ut ipse ait, ex veteri universo mundo lumen eiFulsit: simul

enim atrocem tjrannum et regno deturbavit et vita. designat autem 4

5 etiam tempus, quod nono anno imperii Gallieni haec scriberet.

Extant et alia quam plurima necessaria satis et admiranda Dio- KT 24 1

nysii opuscula, quae utilitatis plurimum legentibus conferant. inter

quae scripsit etiam de repromissionibus futuris, exsistente causa huius-

[XXII] modi. episcopus quidam erat in partibus Aegypti Nepos nomine, hie

NPOF3 ipse] sie libri, lesaias Graecus

|8 scribit

\repromissionibus] PF

promissionibus promissiobus



6§6 Eusebius, Kirchengeschichte VII 24, '2—5

'(:\\\ .^ '/Qa(fiitg .-' .^/^Tovrffj^ €7^ trr) tösöO-ai ^-

. ,7}2

\.2

5

\\ -

'6 - 3

,,-, 7]' ^

\{) .,

- 4

> €&, ->15> ,^, ^-> ') /-. ^ ^,

>^€, ^.20

>.)

-5

>. , 7] ->- ^', ) ,^^2> ^^ -€ .

>(

17 Arist. Eth. Nik. ^ 4 . 1096 a 16

ATERBDMXarm^

1 ARBDM^2'arm\2] |/. AT*ED /. 2'arm' Ti'R

]6 ö > |

7 -auf Rasur T^

|10 BD

|12 BD

|14

> /^ (fü.onoviaa ABD TERM]15/16 —-

> Zanii| 15 | 16 ^ corr. T^

| 17 ?) R

ATcE

>BD

!

BD[ 18 /;

>19

^arm BDM;21 > ^ + Tc

| y) > |23 ARM^^arm

\ 2i7) U |27> |;«^ ARBDM >



Ruiinus Vll 24, 2— 6S7

ludaico intellectu de futuris repromissionibus sentiebat easque corpo-

raliter exhibendas docebat et mille annis in deliciis corporalibus in bac

terra sanctos regnaturos esse cum Christo, huiuscjue sui dogmatis pro- 2

bamenta sumptis ex revelatione lohannis testimoniis conabatur adserere,

de quibus etiam libellos edidit interpretationes huiusmodi continentes.

igitur Dionysius de repromissionibus scribens ad hunc Nepotem stilum 3

suae intentionis obvertit et in primo statim libro suam sententiam, quae

ei de divinis repromissionibus videbatur, exponit. in secundo vero volu-

mine de revelatione lohannis disserens facit mentionem Nepotis his

10 verbis:

>Et commentarios<, inquit, >quosdam proferunt Nepotis, quibus in- 4

>nituntur plurimum et per quos putant ineffabili quodam sacramento

>ostendi, qualiter regnum Christi futurum sit super terras. sed in aliis

>quidem multis etiam ego amplector et diligo Xepotem vel pro fide sua

10 >vel pro eruditione et studio scripturarum et praecipue pro exercitio

>psallendi, quoniam quidem plurimi fratrum libenter pro hoc eins ele-

>gere consortia. est ergo etiam mihi erga eum multa reverentia et inde

>magis,quia iam praecessit ad dominum, sed revera plus omnibus et

>amanda et praeferenda est veritas. laudare oportet et absque invidia

20 >amplecti, si quid recte dictum est, discuti vero et discerni, si quid

>minus sane scriptum est. et si quidem praesens esset is, de quo sermo>est, sufficeret solo sermone discutere, quae minus recte dicta vide-

>bantur, dum interrogatione praecedente responsio subsequens in con-

>cordiam, quod contrarium et discrepans videbatur, adduceret. ubi vero

20 >scripta edita sunt et, ut videtur quibusdam, satis suasoria, et ubi

>doctores procedunt, qui legem et prophetas pro nihilo ducant, euan-

>gelia non sequantur, apostolorum scripta despiciant, hos autem solos

-libros atque istam doctrinam velut magnum aliquod et occultum my-

NPOF11/12 innititur

\ 13 terras] NO^F terram PO^ cum Graeco

22 dicta om.



6SS Eusebius, Kircheiigeschichte VII 24, G—S

>rotv ci.tXovöTtQovQ -* ^ ^^ ->Qiov } .^ ?)> .

. ,& , :^

^&, ? OJ J6 7]>'/^ 7<.

)^ ^ 6

> \ \4, ^, ojq ,10 >/, , -

,, ->€, ^, tl 7

1> ,&^, & ' - S> ^ ^ ^^ , ->

^0

>^.>? ^\)^, -,->, ,, -

, , ,^^ -25>, ^ 'ATERBDMZann^

1 iCov BD

?.nsL&ovTojv BD j 8

^ ATERMBD

[TrERBDM ^ |

10\

11 o'/.ojv ATER BDM112/13 7tavoJV — > + Tcm

|

14' RM|15 BDM ATER

|16

Tf 17 ^ ATEM^ RBD]18

]

19 ^ !> D|20- ]

TrRc^^^ von 2'arm bezeugt|

BDM >> ATER|

21^ ATrRBDM^ ^|

BDM TER >|

(BDM ATER

|21/22 durch Rasur

j

23

(:: | 24 ulool EBD ^ (« ATrR|25

-vvüJ auf Rasur Tc



Rufinus 24, 6—8 6S9

>sterium venerentur ac simplices quosque fratrum nostrorum doceant

>nihil excelsum, nihil magnificum sentire de adventu et praesentia dei

>et salvatoris nostri lesu Cliristi neque de resurrectionis gloria et nostrae

>congregationis in ipsum ac similitudinis repromissae, sed parva quae-

>dam et semper mortalia et non alia quam sunt ea quae nunc videmus

>sperari suadent in regno dei, necessarium videtur ad haec omnia re-

>spondere fratri nostro Nepoti<.

Et post aliquanta rursum subiungit haec:

>Etenim cum in Arsenoite essemus, ubi multo iam tempore volve-

10 >batur ista doctrina, ita ut Schismata inter fratres et discordiae fierent,

>convocavi presbyteros et doctores, qui erant in ecclesiis, et publice

>coepi habere tractatum, simul et cohortatus sum fratres, ut, si quid

>eos moveret, obicerent nihil A^erentes. tum mihi illi ut scutum vali- 7

>dissimum et murum inexjiugnabilem codicem Nepotis obiciunt, suscepi

15 >patienter et tribus continuis diebus residens a prima luce usque ad

>vesperam cum ipsis coepi singula eius scripta discutere et unamquod-

>que quid in se absurdi haberet, ostendere. et vere satis admiratus 8

>sum patientiam et constantiam atque intellegentiam fratrum, quia conse-

>quenter et per ordinem de singulis quaestionibus proponebant et vali-

20 >dissime his, quae a nobis respondebantur, occurrentes post haec cum,

>quid esset in vero, patuisset, adcommodabant nihilominus absque con-

>tentione consensum, iudicantes hoc, quod non continuo, si quid semel

>animo visum fuerit, omni id studio et contentione servandum est, sed

>esse rectius tunc mutare sententiam, cum eam melior et rectior supe-

25 >raverit. patefactis etenim cordibus suis deo audiebant verbum, cuius

>probatio non ex humana persuasione neque ex eloquentiae fuco, sed

NPOF

2 praesentia] POF de pr. i\" | i) arsenoite] NPO arseniote F16 scripta om. P^

\ 24 mutare] NOF seruare\

ea

Eusebius II. 44



690 Eusebius, Kirchengeschichte VII 24, 9 — 2, 3

>Toy &801'^ a.TOOeiêöi> . 9> ?] ?/6 . 6 :>,>:^( jtavTcov

^ -, ^Jrl

>& ^, vjto*' -]:: 0^<.

Eid- vjToßa^. . \4:^ 25 1

10

>Jr6 7)^

jtavT7j

>

. ^

^- .2> ,

^^> ,7 ^, ' ^> .^,^^?],

-0

>. ,3

>8•

, /. -> , ^,> , •?]^,17— S. 692, 1 = 203, 10—17

ATERBDM^-arm^

2 YQafföw > Bi + Bern | 5

]]

&TcERBDM?.^ AT^

|6

^verdorben

| 7 ATER

) BDZ'arm sufficere quod etTattim est\

TERBDM omnes

reliqui fratres und viele andere Brüder ânn , das Excerpt ist

schlecht abgeschnitten|8 oiaîoEL

\^ 3'arm MER ]{E JÜ

702. 1 BD!12 ^ RBDM ^' ATE

|14 oid' > |

TcERBDMZarm T^ a<foC ATi"|15 ATcERB-

T^DM| 17/18^ T^ corr. Tc- , auf Rasur

^\18

-^ corr. Tc &^/, ^ Ylasui

&18/19 28, 11

j19 T^R^BD corr.

TcRc 23 — > 2'ann|24

^BD



Rufinus VII 24, 9 — 2, 3 691

>ex divinariim scripturarum adsertione veniebat. et ita evidens fuit 9

>adsertionis nostrae conprobatio, ut is qui inter eos maximas doctor et

>vitae meritis praestantior habebatur, Coracion nomine surgens in medio

>cunctis audientibus proclamaret et protestaretur neminem debere ultra

>eius doctrinae facere mentionem, sufficere quod erratum est. de cetero

>non solum nihil horum tenendum vel sequendum, sed ne commemo-

>randum qiiidem de talibus, siquidem tarn evidens et manifesta contra

>haec de scripturis divinis patuisset adsertio. omnes vero reliqui fratres

>gaudio et laetitia repleti corde pro emendatione sui inexplebiles domino

10 >ojratias referebant<.

[XXIII] Post aliquanta vero veniens ad apocalypsim lohannis haec de ea KJ 25 1

scribit:

>Nonniüli ex praecessoribus nostris penitus libellum hunc refutan-

>dum a canone scripturarum atque abiciendum putarunt singula quae-

15 >que eius capitula arguentes, et dixerunt praetitulationem libri non esse

>veram, sed alienae scripturae lohannis tantum nomen inpositum, unde 2

>neque lohannis hunc esse librum nee revelationem videri posse, quae

>crasso quodam velamine ignorantiae contegatur. addiderunt etiam

>haec, quod nihil dignum in ea gravitate apostolica censeatur, sed ne

20 >alicuius quidem ecclesiasticorum saltim virorum scripturam esse dixe->runt, sed Cerinthum quendam auctorem Cerinthianae haereseos vo-

>lentem dogmatis sui fidem apostolici nominis opinione firmare libello

>a se conscripto lohannis titulum praetulisse. »denique«, inquiunt, »Ce- 3

>rinthi dogma hoc continet in terris futurum esse regnum Christi, et

25 >quoniam ipse carnis et libidinis amicissimus dicebatur, ea in repro-

>missionibus futuri regni sanctis praebenda censebat, quae sui animi

>libido dictabat, ventris et voluptatis opera mansura, ciborum satietatem

>et abundantiam poculorum, nuptias et cetera, quae horum consequen-

>tiam servant. et reparari rursum sperat festivitates- et sacrificia lu-

NPOF2 conprobatio] NO probatio PF

\ 3 coracion] corachion P^ coration

NP^F I 9 corda PF | 14 a canone] et c. 0^ \ 23/24 cherenthi\

29 sperant PO^44*



()92 F.usebius, Kirchengesohichte VIl 2J, 4—

>: xai O-vöiau xal isQtiojr. öt^ ^

>«r . OJiovörjz -> , /%' .. ^

«*

\. \ . ^>, ^- . 5> , -> ^/. ^.^ <.10 . Toi'Tou , ^: \L-t - 6^,>' jräöav ^ ., ^-

15>^ »> ^ 6>^.^ 1

> . \ d--

>'

^0

>.

, ^, -

> ^^-

>. & :> 8> 7] . .> , .5><,& .. 9

> . '14— 17 Apoc. 22, 7. 8

ATKRBDM^-arm^

1 > ' 4- TcTr!6^^ | 7' |

ATER BD oJ|

7 8 ATER /. BD) 'S! 10 iv BD111 BDM^ ATER

114 •^>

-

^16 y.al ^^^^

\ 2 | 27 -BDM ATER

|28 — > BD

otde^] > R|^ ^ R




>daica victimasque legales«, ego vero, Cjuantum ad meam sententiam 4

>pertinet, spernere aut abicere scripturam libri huius nullatenus audeo,

>maxime cum multi ex fratribus ita mecum sentiant. sed hoc magis

>de eo iudico, quod excedant atque emineant quae in eo scripta sunt

>humanae auditionis modum et sit in eo arcanus quidam et reconditus

>atque admirandus omnibus sensus, quem et ego admiror ac veneror,

>etiamsi non intellego. et ita sentio, quod divina aliqua sacramenta 5

>sermonibus contegantur humanis, non tam iudicio meo discernens quam

>fide credens, et ideo non reprobo quae non intellego, sed tanto magis

10 >admiror, quanto minus adsequor<.

Post haec vero totius libelli disserens corpus et singula quaeque 6

discutiensatque

evidenterostendens

nullo

modofieri posse, ut

secun-dum litteram dignus in eo intellectus appareat, addit etiam haec dicens:

>Consummata igitur omni profetia beatos dicit profeta eos, qui haec

15 >custodiunt. sed et semet ipsum beatum dicit; ait enim: beatus, qui

>servat verbum profetiae libri huius, et ego Johannes, qui

>video et audio haec. vocari ergo eum lohannem et esse hanc 7

>scripturam lohannis non nego: sancti namque alicuius est et sine ulla

>dubitatione per dei spiriturö scripta, etiamsi non sit ille apostolus lo-

20 >hannes iilius Zebedaei frater lacobi, cuius euangelium secundum lo->hannem scriptum est et epistula catholica<.

NPOF4 in eo quae



(^94 Eusebius. Kirchengeschichte "1 25, 10—12

> \.'?. YQaif^aj tvd^vj; rt kv []>>AjtoxaXv\pi^ Xqiötov. tocoxtv^ ,

], 6>Tor

^ , ^'> ^/. ^' 10

> , \ 7]^.>^ , -> 7] ^10>> tjV , . --> ^' 6> .

»'icovä.

>^ . ' •>< .

^ ,11

15> , 6^ ,^ » ^.. 7]• .> ^^,> - -20>öov. €

>^ ^.

>^ 6

7/

> ^^. ^ - 12

25 >(fmv, .., o^ ., 7]^ - -2— Apoc. L 1. 2 — 67 Apoc. 1, 4 — 10/11 loann. 1, 1 — 12-14

Matth. 16, 17 — 16 II loann. 1 III loann. 1 — 18—21 Apoc. 1, 9 —22—24 Apoc. 22, 7. S — 26 27 loann. 13, 23. 19, 26. 20, 2. 21, 20 —27 696, 1 loann. 13, 25. 21, 2U

ATERBDMZarm^1 tv

|2 >» ^MJTarm

[ 4 BD

7 ^'f > 18 BD|8 9 | 10 S^j ^ccl Mrarm

1 | 16 ABD TERM|

BDM

ATER 17 TERBDM > | 19 £^2 > | 19/20 • ARBDM2'ann

|21 y.ul ^lu M2'arm

| , ARBD

23/24 axoiüjv rarm|24 BDM ATER

|25 )ATERM BD



Rufinus VII 2, 9—11. 695

Vtitur ergo Dionysius plurima adsertione divinitus quidem inspi- 8

ratam revelationem non esse dubitandum et lohannis esse, non tarnen

sibi liquido videri, quod illius sit lohannis, qui euangelium scripsit,

quia ille nusquam nominis sui fecerit mentionem ac sese signaverit

5 nominatim, hie autem, qui Apocalypsim scribsit, tertio ferme mentionem 9—11

NPOF5 scribsit] NO scribit PF



696 Eusebius, Kirchengeschicbte 2, 13 IS

>Tov ovöh ?]> 6\ îrrev ?]- 13

>. : tavTOv /.'>. \ î?jöov

> . / -axitfj

:.rro/J.orc 14:

>6] € .6 ^ .^> ^ rjro , \ :(:>,. ,: \10 > ::, 1

>. •\.\. :

>).

* '^., \415>:..>^ ^.. ^>. & . -> .?/ . '/-><' oiuat . : 16> -at ^.

20> . \ : - 17> .^.

> /. . .18>

'^ 6 ^. » ))> <' ^ 6

2> -- ,oic ^, ::,),-> >, ^.

1 vgl. loann. 21, 2 — 1/2 vgl. loann. 1. 14. 19, 3 — 4 Apoc. 1. 9

— Apoc. 22, 7 — 10—12 Act. 12, 2 — 13 Act. 13, — 1— 18

Act. 13, 13 — 23 loann. 1, 1 — 23 24 1 loann. 1, 1 — 24—26 loann. 1, 14

— 27—8.698,2 I loann. 1. 1

ATERBDMZarm^2 (Iv ] Xarin

,5' |

'6

6 ARBDMj

7 RBD|/.]- 8 9 , ^^ ATKRM BD ! 9 TrR

1

TrBDM ATÊR]10 | 11 > BD

|12 ] D

16 > 120 ^ > BD

|21

^RDMZ ^--

^^TcmE^m

^ ^| 26 >

ABDM TER|27 2" 2'anii



Rufinus VII 2, 14. 16 097

nominis siii facit. sed et ex ipso scripturae stilo discretionem faciens 14. 16

dicit potuisse fieri in illis temporibus fiiisse et alium aliquem lohannem

unum ex sanctis, cui haec revelaverit deus.

NPOF1 et om.

1 2 iohannen



(>9S Eusebius, Kirchengeschichte VII 25, 19—24

>t&sc:öausO-a ) 7], jtbqX -> / ^coTjg \ ^^. - 19

>.:. >; t^Tjg 07]. :6

>

[&->: >« .

> .^ . ?.-> \ *. ^ , 20> '0> 7} , 6 ^ 21> ],>

.] ?]&

- ' '> ^ -1>, ' ?]>0^ ^ ?)

> .'20>. )^, 22

> ^..0J

,> ^' 23

> ?)

^{

),> rr£()l , -> ^. 7] 24>^ -5-8 loann. 1, 2. 3 — 24/2 vgl. II Kor. 12, 1—9

ATERBDM^'arm^

2

] /) Zarm ]4 BDM ATER 1

5

'BDM

Vann ATER]6 /)/ über das Wort des

Lebens ârm]

7 ârm| 7/8

8 AR. verdorben aus 7/ (-vgl. loann. 1, 3. 6

|10 durch Rasur, ERBDM -

AT^ 2'arm|13 |

13/14 —^ > ^-arm

| 1 ri/v Dionysios!16 r/i > T^ + TcTr

| ^2

> Ti + TcTrI18 Tr

\20 ABDM TER

21 | 22 | 23 TERM2"ann iä ABD]24

D ' BD|25 > BD

|ATÊR Tr-BDM 26 R

|TERBDlMZarm >



700 Eusebius, Kirchengescbichte VII 2, 2 — 26, 3

>. //er "^ 25

>((].

> ,& ^'5

> . €, , -, ' 26

>. -,,0> '• ' 27>:: { ) , -

>^<.

Errl Jt - 26 1

, . "5 -^ , -) . , 2

20

?/, ,-6-

.

, -&. 3, 7)^ . ' [] -25 . ' ?^ , -

,.TERBDM^'arin^

1 > > BD]2 BDM

ATER 3 BD|

Zarm]

AT

TcmERBDM (vgl. II Kor. 11, 6) ?. / Z'arm|-

ATER BDM > 2'arm|6 ATER BDM2'arm

(vgl. Kor. 12, 8) |ATER BDM

]

ATER

BDM^'ann 7^ BDM ATER dass ihm offenbart wurde

rarmj yal^ > |

9 ATERM BD|10 ABDM TER

13 KE 2'armMER Kc, KE 704, 4 BD|14

1

16 D|

18

"]

19 "^>21 D|22 auf Rasur , R

|/) > | 21

Schw BD ATER|26 BD



Rufinus VII 26 701

Miilta vero et alia instructionis ecclesiasticae monumenta nobis in KE 26

libris digesta beatus Dionysius dereliquit, quorum lectio magnopere ab

studiosis quibusque expetenda sit. sed iam ad historiae ordinem re-

vertamur.

NPOF



702 Eusebius, Kirchengeschichte VII 27, 1 — 2S, 2

£?] treüiv tvöexa. - Kc, 27 1

ohyfTc.t ^ . tovtco

( ?^() ,. . -

2

. :\(^ ^,77]•\ -aif'rxoiTo. ^ -& , ,

0 ,, -

.V

, -28 1

,

^5

.-, ,0 &

-^, . - 2

TOJV

,^ .

25 -^,2— S. 714, 9 Georg. Synk. 72, 19— 734, 3

ATERBDM^-arm^

1 KZ Kc, 2 MER 714, 1 BD1

— ATERM— BD

]3 ^ corr. Tc

]5 ABDM

Synk > TER]9 > (vgl. 10) 1

Tr|

10|12 D 13 MER

10 ^•ann 714, 19 BD1

RM Synk|,

ugefügt R auf Rasur Rc|

BD116 ^] D

Sardensis \ 18 ATiE^RBMSynk durch Rasur, ErD

;Zarm

|20 BD AT' Synk TcRXarm

EM | 20/21

]] 21

BDMSynk^rarm :/.£ r;^J7;i«r5f ATER |2) \ 21 ^a• > BD

2G



Rufinus VII 27, 1—28, 2 703

Xysto Romanae ecclesiae per annos undecim sacerdotio procurato Kc; 27 1

succedit Dionysius, et Demetriano apud Antiochiam defuncto Paulus

de Samosate sacerdotium suscepit. qui Paulus abiecta satis et indigna 2

de Christo sentiens traditionem doctrinae eeclesiasticae corrumpebatXIIIIj 5 dicens eum commuDis naturae hominem tantum fuisse. tunc Dionysius

de Alexandria rogatus venire ad concilium et senectutis impedimento

et incommoditate corporis inhibetur, per epistulam tarnen praesentem

se reddit et quid fidei ac venerationis erga Christum teneret, exposuit.

ceteri vero ecclesiarum pastores diversis e locis et urbibus velut adver-

10 sum latronem quendam Christi gregibus insidiantem conveniunt An-

tiochiam.

In quibus insignes et ceteris praecellentes erant Firmilianus a KZ 28 1

Caesarea Cappadociae, Gregorius et Athenodorus fratres Ponti provin-

ciae sacerdotes, Helenas Sardensis ecclesiae episcopus et Nicomas ab

15 Iconio et Hierusolymorum praecipuus sacerdos Hymenaeus et vicinae

huic urbis Caesareae Theotecnus. sed et Maximus Bostrensis episcopus

dignus eorum consortio cohaerebat, multi vero et alii, quos longum est

enumerare per singulos. sed et presbyteri quam plurimi et diaconi ad

supra dictam urbem causa conpescendi, immo delendi novi huius dog-

;XVJ 20 matis convenerunt. hi igitur omnes saepius in unum coeuntes Pau- 2

lumque Samosatenum statuentes in medio atque eins haeresim, quamille nunc occultare, nunc etiam dissimulare conabatur, frequenti trac-

tatu et adsiduis disputationibus denudantes arguere blasfemiam et publi-

care nitebantur, nee tamen uno id aut secundo tantum concilio ad

25 finem perducere potuerunt, sed et conventum saepe est et absque operae

pretio discessum.

Quae apud Rufinum de Gregorio Thaumaturgo seqiiuntur historiolae,

hie omissae et lihris Rufino ipso eonseriptis adieetae sunt.

NPOF2 dimetriano

|3 samosate]

NOFsamosatae P^ samosathe P^

9/10 aduersus|12 firmillianus NF

\14 nichomas

\Iß urbis]

NPO-F urbi 0^\ 20/21 paulumque] paulum P« paulum quoque Pi*



704 Eusebius, Kirchengeschicbte VIT 28, 3 — 30, 1

Tifi' atQôti' eu {^^ oca,rotovin'vcop. tv Jiovvöiog ^. ' 3

^•'

)..^-: '

,,'

.' 4

5

,^-

ôJö ^ -^ 29 1> ,'^.^\ rrooc-\6/ ^0 vjto ^ 77]. - -^ ,,'^.

.(^ ^, ' :-

:-

15^ ]€' JroovoJV-, ' -^. Ijrl - 30 1:0 : Jiovvoiov -

m Jraoag

:: ,räoiv

^\

, 7] --' - (ÂTERBDMZ'arm^

2 R| ]

T^BDMSynk

;Tc getilgt], ER\

4 Zann|

ER|

16- BDM Synk ' TER ^ > 2'arm -

bezeugt\

1 AER 702, 22 Zarin 726, 28 BD|7/8•

|8 > |

9 AT^TrRBDM

Synk TcE|11 j

12 ATÊRBD

Tr MZann Synk|13-

ynk|15 ARBDSynkyi 2'ann

|18 ^ 19 . R

|21 ABD

Synk Tr siiam ihren 2"arm

,T^ ERM

/// Tc ,

ATERM^ > BD Synk| 23/24 |

24 BD|

25,26 inl > BD



Rufinus VII 29, 1 — 30, 1 705

Interea Dionysius apud Alexandriam quievit in pace duodecimo

anno imperii Gallieni, decem et Septem annis functus sacerdotio. succe-

dit vero ei Maximus. igitiir Gallienus cum per annos quindecim Ro-

manum gubernasset imperium, Claudio regni successore defunctus est.

qui duobus solis annis in imperio transactis Aureliano rerum apicem

dereliquit.

Huius temporibus ultimum apud Antiochiam episcoporum conci- KH 29 1

lium congregatur, in quo Paulus arguitur manifesteque convincitur

haereticus et damnatur ab omnibus, quae sub caelo sunt, ecclesiis

10 Christi, insistente plurimum et disceptationibus validissimis perurgente 2

Malchione presbytero Antiochenae ecclesiae, viro fidelissimo et omnibus

virtutibus adornato; cui accedebat etiam hoc, quod erat disertissimus

et potens in verbo atque in omni eruditione perfectus, denique ora-

toriam in eadem ipsa urbe docuerat. huic igitur ab omni episcoporum

15 concilio permittitur disputatio cum Paulo, excipientibus notariis. quae

ita magniiice ab eo et adcurate habita est, ut scripta ederetur et nunc

quoque in admiratione sit omnibus. solus etenim potuit dissimulantem

et occultantem se Paulum confessionibus propriis publicare. quibus 30 1

ita gestis communi consilio universi pariter sacerdotes scribunt episto-

20 lam ad personam Dionysii urbis Romae et Maximi Alexandriae epi-

scopi, quae per omnes mitteretur ecclesias, per quam cunctis et suam

diligentiam conprobarent et Pauli haeresim confutatam esse atque de-

iectam in universorum notitiam pervulgarent. simul etiam quae cum

eo quaestiones habitae sint, indicant, sed et vitam ipsius intemperatam

25 pariter moresque describunt. ex quibus pauca aliqua inserere huic

operi nostro dignum iudicavimus.

NPOFin om. NO^F

|13 et] Pi ac P2

116 et2 om.

|21 mitte-

rentur\23 peruulgarent] edd. peruocarent prouocarent NOF \ 26 iii-

dicamus NP^O^Eusebius II. 45



^ t\f*06 Eusebius, Kirchengeschichte ^, 30, 2—

>Jt(n'voiro .^^ rofw ^ 2>{}^ // 1::^ \ JTQSußvTtQoiQ

>jraoi] vjro

-7]

^> ), - -> ^> ' <.10 3

>' -> - ^,, '5 > ,> € ,>, ' . 1>. ,

,<»> ^?]^,> ^, ->,

&^ -> , ,>. 5

22/23 ludas 4

ATERBDMVarm^

1 vor

+\^

> 14

]ie fehlenden deuten auf nachträgliche Correcturen der von Eus benutzten Ur-

kundeI4/ . ATEM Synk ^^arni .BD

|>> ^ - ^"^ Bolasus

BD| > ^ + Tc, dann getilgt

8 ^ —- > \«t > BD

|9 |

11-yi Synk

]

"^ > 114 R

|15

> 16 > + Bc|19 ATERMSynk Zarm

BD 20

^|21

^MSynk

|22 vnb TERBDM

Synk 2'ann

*|

]| 22 23 - BDM

Synk {^ ^ann Q-p dv ^ 0•

rv TcTrER^ \ 24 > RSynk\> BDMSynk > ATER



Rufinus VII 30, 2-5 707

[XXVI] >Dionysio et Maximo et omnibus qui per Universum orbem sunt 2

>sacerdotibus et episcopis una cum presbyteri^ et diaconis atque omni

>ecclesiae catholicae, quae sub caelo est, Helenus et Hymenaeus, Theo-

>iilus, Theotecnus, Maximus, Proculus, Nicomas, Aelianus, Paulus, Bo->lasus, Protogenes, Hierax, Eutychius, Theodorus, Malchion, Lucius

>presbyteri et ceteri omnes, qui nobiscum congregati sunt ex vicinis

>urbibus et gentibus episcopi et presbyteri et diaconi dilectissimis fra-

>tribus in domino salutem<.

Et post pauca addiderunt 3

10 >Mittentes hanc epistulam deprecamur omnes, ut si qui forte

>tali doctrina infecti sunt, curentur a vobis, sicut et beatae memoriae

>viri Dionysius Alexandrinus et Firmilianus ex Cappadocia iam prius

>scripserant ad Antiochiae plebem, dedignati, immo potius declinantes

>ad personam ipsius scribere, qui erat auctor erroris. ipse autem beatae 4

15 >memoriae Firmilianus, cum adhuc superesset, secundo adfuit et praesens

>eum arguit ac notavit, sicut omnes novimus et testamur, qui simul

>cum illo veneramus. sed repromittente eo corrigere errorem, credidit

>sperans posse fieri, ut absque religionis nostiae opprobrio et dissen-

>sionum nota res veniret in melius, et ideo dissimulaverat, cum tamen20 >Paulus dolo diiferret et hominem quidem falleret, deum autem negaret

>ac fidem, in qua renatus fuerat, violaret. denique et nunc beatus 5

NPOF2 coepiscopis

\10 deprecamus

|12 firmillianus NOF \ 15 fir-

millianus NOF45*



70S Eusebius, Kirchengescbichte VII 30, 6—9

>Oia^fjö£0}^cu xai utxQi ye f)xti\ ärt ^,-^' . {^6?

> ,t/^?/, <.

^ ^ • ayojyiia. 6^/>ojrov : . Im] ^>0^ . ^^, ^ 7> . \ :6 ) :: .-> ,

0

>.y.cA

,^.> -> ^,5> ^ 3 - 8

>. /^& \ 6-> -

>,,

,0

> &. € \ ^- ^' 9> . /^>/. \^ .> -, , -15 Tim. 6, — Tim. 6, 17 — 17 Demosth. 21, 158

ATERBDM^'aiin^

1 1/2 ^ corr. B^ Synk|3 nach

)wiederholt | ^ 1

4 ^4 ER|

ATEDM

RB> Synk\

^X)\6 de^ Synk/lZarm yg ATcER

ABD Synk ^^^^ ^IA TER19^ BD Synk

11 BD Synk ATERM^-arm|

yMl BDM Synk ( T^ -[Tc getilgt] R 12- ^ BD Synk^ Tcm [getilgt], ERM

|15 ^ " ovtojo

BD Synk ./. \18 '

20

^ &Synk ] 22 Tr | 22/23

(:) > ^ + TcTr|25 nach& + /,/'

Synk|

ATER^2'aim BDM Synk



Ruunus VII 30, 6-9 709

>Firmilianus veniebat Antiochiam, et cum Tarsnm usque pervenisset et

>nos omnes Antiochiae positi adventum illius opperiremur, nuntiatus

>est nobis excessisse de inundo<.

Post aliquanta vero describentes eius vitam moresque adiciunt

5 etiam haec

>Postea vero quam a doctrinae regula ad aliena se dogmata et

>adulterma convertit, non opus est enumerare actus eius priores, quo- 7

>modo cum prius egens fuerit et pauperrimus et neque ex parentum

>successione neque ullam quaestus occasionem habuerit lionestam, nunc

10 >ad summas divitias pervenerit, non aliunde nisi ex sacrilegiis et ex

>his quae per fraudem diripuit, concutiens fratres, vendens patrocinia

>et fidem negotiis susceptorum nee accepta mercede custodiens, existi-

>mans secundum quod scriptum est quaestum esse pietatem. superbiam 8

>vero eius quis ferre possit? cum se magis ducenarium quam episco-

15 >pum videri vellet. nam et iucedens per plateam tali quadam ambi-

>tione utebatur, publice epistulas relegens atque in auditu omnium et

>oculis dictans, adsistentibus sibi in platea notariis. directio quoque

>praeeuntium et constipatio insequentium quam plurima quaerebatur,

>ita ut omnes, qui videbant, horrescerent et detestarentur per illius ad-

20 >rogantiam religionem divinam. haec in publico. intra ecclesiam vero 9>tribunal sibi multo altius quam fuerat, extrui et thronum in excel-

>sioribus conlocari iubet, secretarium quoque sterni et parari, sicut iu-

>dicibus saeculi solet. verbum vero faciens ad plebem iactare supra

>modum dexteram ac palmam femori inlidere, pede quoque subsultare

NPOF1 firmillianus NF \ 14 posset NF \ 19 horrescerent et detestarentur]

horrescerentur I 24 subsaltare P02



10 Eusebius. Kirchengeschichte 30, 10— 13

' ^., xcu ovoua^cor , rraicoi' tb tij y.ai

> ßfjua Jtoo'iv :& ^^ -

>tou <^

^.5>. .

toL• coq )^^ ^ .~> ^^ :(fo xcu : ->. &^ Ijtioy.ojco^ €' 10

10> ?]^ •> ,?/ . 7)

>..

\ ^->, ^\

1>: ^ &?]&'>6 ^ 11>)^ \ - -^(, ^ .'/! ^:€ ^ . . .

20> ^}. ^-

>-

>&.

, \

>^ ::' 1*2>. \4/ . ^ :^-2> \, ':. . Jo^ .>^ , ,^ cfoßco. .' - —

SO >rfOv;

^^.

, ::13

: ?&>.ATERBDM^ann^

2 «• BDMSynk^'arm^ ATER]

BD|3 -

Tr 4 «/:'\ 17 XBOlf^lSynk^^^

TER 13 ATERM Synk 2'ann , BDJ\17 18 Vre—^ > Zai-m

17/.\

^ATER Synk ^^&^

BD 18 />]( BD!

19 orror BDM Synk ATER|

BDSjiikATERM

121 BD

1 23 RBDM ATE Svnk

26! 28 | 31

\32 ^ con: TcTr




>ac scabellum ferire cum sonitii. ab auditoribus vero non favorem

>rieqne plausum sperare solum, sed theatrali more oraria moveri sibi

>expectabat et voces tamquam de caveis dari. haec non solum a viris.

>sed etiam a mulieribus indecenter expectabantur. si qui vero audi-

>torum honestius et verecundius agens a clamore nimio temperasset.

>velnt iniuriam faciens patiebatur iniuriam. sed et antiquis et defunctis

>iam tractatoribus insultabat, et illis derogans suas laudes inverecunde

>inpiidenterqne iactabat, rhetorem se magis quam ecclesiae doctorem

>laudari cupiebat. psalmos vero, qui in dominum nostrum lesum Chri- 10

10 >stum dicebantur, cessare fecit velut neotericos et nuper inventos, in

>semet ipsum vero conpositos diebus paschae in medio ecclesiae canere

>mulieres, maxime quas ipse prius ad canendum pro more instituerat,

>faciebat, ita ut horresceret, si quis audiret. nam cum ipse filium dei 11

>negaret descendisse de caelo, sed a Maria coepisse et initium habuisse

15 >de terra, psalmi, qui in ipsum dicebantur et quibus in populo lauda-

>batur, angelum eum dicebant descendisse de caelis. et haec ipse ad-

>sistens et audiens non solum dici non prohibebat, sed elato supercilio

>delectabatur audire. de mulieribus vero, quae cum ipso simul mane- 12

>bant, quas synisactas Antiocheni appellant, quid opus est dici? ex

20 >quarum societate et contubernio ut sibi nulla quaestio moveretur, etiam

>presbyteris et diaconis suis, bis duntaxat, qui ei morem gerebant, ha-

>bitandi mulieres secum similem licentiam dedit. sed et congregandi

>divitias tribuit facultatem, quo ipsi in similibus obnoxii magistro ne-

>quaquam crimen inpingerent. nos autem idcirco haec scribimus, fratres

25 >carissimi, quia novimus, quam sacrosanctum debeat esse episcopale IB

>sacerdotium, quod et clero et plebi esse debet exemplo. neque enim

NPOF

1 scabillum NP^F\

6 fauens patiebantur \ 8 rectorem NP^F re-

thorem corr. \ 14 coepisse et] coepisset



712 Eusebius, Kirchengeschichte VII 30, 14—17

>'/^^: ^'., vJv^öav, ei

- utjöll•'^ .\ ^ /f: tx-:: ffvouu'f]v/^ . ] )] .

>

^.(/'?/. jto^ tmjt/./j^siev vov0^eT7joei6v 14

>'tJrl

, &,-(, 'aJa, ,

> vJrJrl ^. ajrbj jrov.

>ovJrq:. 3::; 15> ^,0> ,. . 7?'].& 16

>6 ^ & ).

>^ :

]:> \4 \ji

;)15> & <.17>• ^>, ^: , & &. -

>6

. .. ->^/ \4

> )<./6 Kor. 10, 12 — 11 70S, 6 ff. — 13 Tim. 3, IG

ATERBDMZam^

1 el|

23 — > ^]

3 TiMSynk4

^TrBDM SjnkVarm

-^|

BDSynk-ATERj5 ] TiR

| - Tc-rR 6^ \ 7 ^ övjlv BDM Synk ATER|

BD TERDM Synk|10 -

ATER Synk -D

J

11^1

BDM

Synk ^"arm -^ ATER ' 13 Synk

BD ATER|14 Tr

|15]

|17 ^

corr. Tr | 18 | 19 BD | 22 BD 1

BDM Synk ^12" arm ATER!23 omojo




>ignoramiis quosdam, dum incautius sibi ad cohabitandum iungunt

>miilierculas ,cecidisse. quod etiamsi non fiat, at certe in suspicionem

>vemre de talibiis sacerdoti gravissimum est. quomodo autem vetare 14

>poterit eos qui infirmiores sunt a mulierum consortio, quibus ex bis

>quae gerit, auctoritatem praebet? tantus vero ac tarn immitis fuit in 15

>potentatu et ita specie quadam tyrannidis elatus est, ut ne ad arguen-

>dum quidem quisquam vel ad accusandum änderet accedere. sed haec 16

>quae diximus, condemnari possent etiam in eo qui fidem catholicam

>serYat et in ecclesiastici dogmatis veritate perdurat. bic vero, qui ab-

10 >iurato fidei mysterio ad pollutissimam se Artemae haeresim contulit

>(necessarium enim fuit etiam patrem erroris ipsius designari), quomodo

>babendus vel quomodo execrandus est?<

Et post multa in fine epistulae addunt etiam baec: 17

Jgitur necessarium visum est bunc resistentem deo neque ad-

15 >quiescentem verae fidei abici et abiurari, alium vero pro ipso ec-

>clesiae catholicae constitui episcopum per dei gratiam provisum, filium

>beatae memoriae Demetriani, qui huic ipsi ecclesiae inculpabiliter prae-

>fuit, Domnum nomine, virum omnibus bonis ornatum. indicavimus

>autem vobis de eo, ut sciatis ad ipsum vos scribere debere et ab ipso com-

20 >munionis scripta suscipere. bic autem, qui indignus habitus est esse

>in ecclesia catholica, Artemae scribat, et illius haereseos sectatores ei

>communicent<.

NPOF2 at] NPO^ aut F, om. 0^

]7 ad om.

|10 artemae] artem ac

(hac Pi) POF artem\16 constitui episcopum] ***** christum iVi const.

ep. Christum iV2 | 21 artemae (artem * * artem P^ arthemae P^ artemiae F)scribat] P^NO^^F arthemae scribta 0^ anathema scribi 0^

\21 e\] et



714 Eusebius, Kirchengeschichte VII 30, IS—23

ovr ovr xccl (] ^^ 18

ijriöxoJTtj^^,, ,\6 ' 7] 10

^, ^Jtl

, 'êjTiöxoJtoi . 6-& . 20

10 ,^ ^ ., , /^'

,.6 '

^ -21

^ , -^,

-' , xad•, ^. 22

20 ,

,,. rov •' 7) 03

2 ?-, 23^ -ATKRBDM2:arin^

1 AT^MSynk 2ârm y^l -- Tcm [getilgt],

ERD y.al

-^)| ER | Mc |

2

^BDM Synk ATER

|3

|

7 TERBDM Synk|] 1

9-corr. | 11 ^ R BD

]11 12 •^

| 12 » corr. Tcj13 € | 18 >/ AM

BD iv TER119 TER

| \ \ ]Mr

]20 BD

121 ATc, durch Rasur, RBDM2'arm^

^^^\)

\

k|22 TERBDM^ârm roiTOta

<im7£vo.w£Vo!>v TrR > auf RasurRc], BDMlârm (Jiß/evo/êVoiijATiE|23

T^BDM ATcTrER]24 ^ corr. Tr, Tc

getilgt1

' R12 | 26




Domno igitur in episcopatum subrogato, Paulus et sacerdotio abs- lg

cisus et communione, cum de domo ecclesiae nollet exire, interpella- 10

tus Imperator Aurelianus religiöse satis de hoc sancteque decernit bis

praecipiens ecclesiae domum tradi, quibus Italiae sacerdotes et Ro-

5 manus episcopus scriberent. et ita praedictus Paulus ad cetera mala

etiam hoc dedecoris adquisivit, ut manu publica de ecclesia pelleretur.

et tunc quidem talis erga nos existebat Aurelianus, processu yero tem- 20

poris immutare propositi sui bonum coepit et malis consiliis depra-

vatus persecutionem erga dei ecclesias meditari eo usque ut dicatur 21

10 quod dictatis iam litteris et scriptis, cum superesset sola subscriptio,

divina dextera interveniens subscriptionem nefandae dexterae detur-

baverit. morte etenim subita condemnatur, qui de piorum morte cen-

sebat, ut ostenderet deus, quia non, cum voluerit tyrannus, cruciamur.

sed cum probaverit ipse, corripimur. igitur sex annis Aurelianus cum 22

15 gubernasset principatum, Probus post hunc suscepit, cui, cum totidem

temporis explesset imperio, Carus una cum filiis Carino et Numeriano

succedit. a quibus tribus annis nee plenis Romano regno administrato,

Diocletianus suscepit principatum. is vero maximas in nostros perse-

[XXXII] cutiones et ecclesiarum subversiones molitus est. sed paulo antequam 23

20 hie Imperium sumeret, in urbe Roma defuncto Dionysio post novem

annos sacerdotii Felix suscepit sedem.

jsrpoF

1 domnum\

episcopato P^ episcopatu corr.|

malae ^ |

19 subuersionem



716 Eusebius, Kirchengescliichte VII 31, 1 — 32, 3

xal - 31 1^. -, -, \

.^. /Tfjv

^,^'

. (^^. -7], ,-- i' 2

10 yal ^ &, -^ -

-^, ' -

/ .-7/ -,1 '' 7] ^ 32 1' ' ,, ^,

20 ycal ,. ^ 2

,•

,^* ^, ^-, ?. ^ - -, - /.,

2 . - 3^^ •'" ,14 1 Tim. 6, 20

ATERBDM^-arm^1 TarmM ER

|

corr. T^|12

durch Rasur, ERBDM AT [2 ^ Tr, Ri auf Rasur

3 TrRBDM ^| corr. Tc

|4 -

D TrB^Zarm AT^ERDM[

7

DM 10 TERBDM^ - | , /; auf Rasur|

> + Bern111 ^] ^ corr. Tr

|12 ^

]13 BD

15 ATißDM TrER|16 J ZarmM AJ

13 Ad R 17 ^arm|20

|23 T^BD

MZai-ra rwv ATcmER|24/25 ABDM^2'arm

> TER126&) BD 1 BD



Rufinus VII 31, 1 — 32, 3 717

Quo tempore Manes quidam, secundnm nomen suiim insaniens et 31 1

instinctu daemonis agitatus, invisam et execrabilem omnibus haeresim

docet. hie Manes gente Perses, vita et moribus barbarus fuit, tarn acer

ingenio, ut insanire vel daemone adimpleri videretur; denique rei exitus

5 docet. Christi se nunc gerere formam conabatur ostendere, nunc ipsum

se esse paracletum praedicabat, et elatus insania ad similitudinem Christi

duodecim discipulos eligens ad praedicandum mittebat, dogmata stulta

et impia a diversis haereticis, qui iam prius extincti fuerant, mutuata 2

disseminans et nostro orbi Persica venena propinans. ex hoc ergo Ma-

10 nichaeorum haeresis usque in hodiernum diffunditur eo tempore exorta,

quo Felix in urbe Roma ecclesiae praeerat. qui per quinque annos ad- 32 1

ministrato sacerdotio Eutychiano sedem reliquit. is decem mensibus

solis transactis Gaio episcopatum tradit. qui nostris iam temporibusquindecim annis sacerdotio perfunctus Marcellinum successorem reli-

[XXVIII] 15 quit, quem iam persecutionis tempus invenit. ea tempestate apud An- 2

tiochiam sacerdotium post Domnum susceperat Timaeus, post Timaeum

vero Cyrillus. Cyrillo autem successit Dorotheus, qui ad nostram usque

memoriam perduravit, vir eruditissimus et in scripturis divinis satis

intentus, qui pro multa diligentia etiam Hebraeam linguam didicerat.

20 Graeca autem eruditione liberali a puero fuerat institutus. is eunuchus 3

NPOF4 ut] et X

I

6 paraclitum POF^|10 hodiernum] h. diem

14/15 relinquit reli*quid P, eras.



718 Eusebius, Kirchengeschichte \U 32, 4 S

T/yj' (fvöiv 2, jrsifvxco:: t^^ yeveöscoc.

iâotÄt'a öta, oiov :((^\ îuijucJ ../; ryjc

.^

:)

?]-. \4:cTiOxoJTfjv '. xa&^ /.-. 7)?]. 7] & :6€' ^: )] :6^.10 .: . ^. .^ ^ ^'

,^

\4 , &. .6

cr/adôv. &. \.5 : ?'/ .ail•' '/.^f^'r3€ , ^-, ^^ &, '

,\4\40 r/ ovOTijoaod-ai ^^-

.^- <

^ ,,^,?/-?].

, . - S

2 . ^ ^. 6

12 13 064, 3—7

ATERBDMZarm^1 '^

\

€BD

|

' 2

^*arm

^ EcR|3 ^— BDM.4 —

TER — 6/7 *—^^.rm

]6

7 J^ ER 19 Tr|

> + Tr, Tc getilgt|12

TERBDM|^ TEBDMZarm- AR

13 ^ | 14] BD]15 Tc auf

Rasur| U \ 17 TERBDM

]19

» corr. Tc|20 TERBDM /) | ?]

&RcBDM

-ATER*

!21 '

|22

^,[Tc getilgt] BD ERM

,/avarflneTai i 23 DM

|24 '>U

2 Tr| 26^ • BD




a nativitate fiiit. ex quo etiam imperator in admiratione eum habuerat

et honorem ei contulerat purpurae praeposituram. huius etiam nos cum 4

in ecclesia scripturas exponeret, auditores in pueritia fuimus. post

hunc Tyrannus apud Antiochiam sacerdotium suscepit, sub quo eccle-

siarum persecutio increvit. apud Laodiciam post Socraten Eusebius 5

Alexandrinus genere episcopus fuit, qui in causa Pauli Samosateni ad

partes Syriae cum venisset, quod esset in scripturis divinis eruditus, a

fratribus studiosis velut thensaurus quidam repertus, ultra nusquam

abire permissus est, sicut Dionysius in epistulis suis scribit. huic 6

10 quoque Anatolius successor, ut aiunt, bonus boni extitit, qui et ipse

genere Alexandrinus erat studiis liberalium litterarum et in philosophi-

cis a puero adprime eruditus, ita ut apud Alexandriam dialecticam do-

cere ab omnibus eruditis viris et filosofis cogeretur. hunc etiam belli 7

tempore, quod inter cives exortum est apud Alexandriam, ferunt multa

15 bona civibus in consiliis et provisionibus praestitisse. ex quibus unum

tantummodo factum brevitatis causa memorabo. frumentum, aiunt, cum 8

deesset obsessis et fames gravius quam hostis urgeret, tertia pars, cum

NPOF

5socratem

PO\

11 erat studiis] scripsi, eruditio eruditione PF eteruditione

| 12/13 eruditus— omwibus 07n, Pi]13 eruditis ex erudi-

tus corr.



720 Kusebius, Kirchengeschichte VII 32, 9—11

Ti. d^artQOV ttjj: jroXeoc ^Pcouaiy.m-. [^ . :; ,

),':5

€ ?/, Jl --' : 6^' 9^.' ^ :^ ,\4 •7^.10 '. ,

] '^, ^.

.>«/// <, cfov. >'

:^

, vfjjtia :..5 ,,.:^, ;:) ,<: 10

2" . . xpticfov

^, ,. tcöv ) rij 11

25 - tojv-OW, ,7)^. ,^

ATERBDMZ'arm^

3 BD,6 >> R

|7' TiR

|8 ^

BDM^ TcTrERc|9 D^ corr. De

|-/f >

;11

> D^ + Dp-|12 tovtoj ATEM R in' corr.

in corr. D]14 ATER BD 1»-

/.ft-aciz-^i ARBD, ^ corr.^//.^^ |

^ corr. Tc|16 '-

rot<7TER f/OMfv 6;>.£ BD /^ ATER\\1 ^^.'

^

-D

[21 > |

22 «tTor;>B | BDM ATER 24^TERD1^ BDcM iv TcTrERDM iv ^ > Ararm

25^^ BDM^ ATER|26 TERBDM




duae se invicem inpugnarent, erat populi separata, quae quasi fidem

Romanis servabat. in qua parte tunc etiam supra dictus Anatolius

erat absque inpugnatione. hie ad magistrum militiae refert eumque

de famisnecessitate,

quaeobsessis acciderat, edocet et

inpetratamgra- 9

tiam civibus defert eamque hoc modo distribuit. primo quidem utras-

que partes inter se dissidentes adloquitur ac Romanis redire in gratiam

suadet. sed cum reluctantes videret, >hoc saltim<, inquit, >credo vos

libenter accipere, ut omnem vestrorum manum inbellem, quae belli

quidem vobis nequaquam, cibi tamen necessario particeps est, exire

10 portas sinatis<. consilium ab utraque parte gratanter acceptum est. 11

decernunt inbellem manum egredi castris debere. data occasione omnes

paene, quos inedia consumebat, pariter cum inbellibus erumpunt, prae-

cipue nostri, quibus bellum gerere contra propositum erat, quos omnes

NPOF

Easebiiis II. 4g




Anatolius suscipiens parentis simul ac medici fovebat affectu. et ita

multitudini salutem per cibum propere contulit, reliquis vero, quod

pauci remanserant, formidinem belli et desiderium pacis incussit. ita

misericordi prudentique consilio urbem maximam fame pariter absolvit5 et bello. hunc ergo secundum de Alexandria dei munere Laodiceno- 12

rum civitas accepit episcopuin post transactum quod supra memoravi-

mus bellum, multa quoque opuscula supra dicti Anatolii magnifice 13

conposita ad nos usque venerunt. ex quibus dignum mihi videtur de

pascha quid senserit, ipsius \^erbis proferre.

10 >Est ergo<, inquit, >in primo anno initium primi meusis, quod est 14

>decem et novem annorum circuli principium, secundum Aegyptios

>quidem mensis Famenot vicensima sexta die, secundum Macedones

>Dystri mensis vicensima secunda, secundum Romanos vero undecimo

>Kal. Apriles, in qua die invenitur sol non solum conscendisse primam 15

15 >partem, verum etiam quartam iam in ea diem habere, id est in prima

>ex duodecim partibus. haec autem particula prima ex duodecim ver-

>nale est aequinoctium, et ipsa est initium mensuum et caput circuli

>et absolutio cursus stellarum, quae planetae, id est vagae dicuntur, ac

>finis duodecimae particulae et totius circuli terminus. et ideo non

20 >parum delinquere dicimus eos, qui ante initium hoc novi anni pascha

>putant esse celebrandum. sed nee a nobis primis exordium sumit haec 16

>ratio : antiquis ludaeis fuisse conprobata demonstratur et ante adventura

NPOF15 quartam iam om.

\diem] NP die OF

j17 mensuum] OF

mensum NP^'- mensium P'^

46*




>töTii' tx wTu: Icoöjijtov Movöa'iov, x(u

>ov . tn: \4->^,3,

(jtavv. o^

>4 '

^>(: xcu ,>^ € 77].^^ ^:, - 1^

>/^^ : ) ,> ^' ^,10>\ // .

/. &7]6 ?] (]

> } ^. /,7/ . 18

>,

, ,5>> ^, /^ ?] ),6, . ,.&, . 1^

20> , ^,>

,ojv -

>tojv vo^^'

ÂTERBDMXarm^

1 BDM|2 , auf Rasur ^

]3 AT^BDM

durch Rasur, ER|

ex Paneada mis Penada der Stadt JTarin

4 ATER BD:M]6 > BD | 8 Ivelv R |

BD \10

)—

>^\

ij ^ ^^l \ «troJv TERBDM

| 12 ATERM BD|13 —-oder]— > ârm

|

—] , TrR

14 ?.?.?. TiR|15 16 Tr R

16 TcEiRBD:M durch Rasur|

nach ge-

tilgt118 D

]19^ ATÊR^ ^ ^ ^ -

Bern [ auf Rasur Dr] D|20 > ^

+ Bern|21 Anatolius schrieb

\22)

> , Tcm getilgt 23/725, 1 AT^R Tr[Tc getilgt] anaiTÖJV BD,

verdorben



Rufinus Vir 32, 17—19 725

>Christi observata, sicut evidenter edocet Filo et loseppus. sed et ho-

>rum antiquiores Agathobulus et ab eo eruditus Aristobulus ex Paneada,

>qni unus ex illis septuaginta senioribus fuit, qui missi fuerant a ponti-

>ficibus ad Ptolemaeum regem Hebraeorum libros interpretari in Grae-5 >cnm sermonem, quique multa ex traditionibus Moysei proponcnti regi

>percontantique responderant, ipsi ergo cum quaestiones Exodi expone- 17

>rent, dixerimt pascha non prius esse immolandum, quam aequinoctium

>vernale transiret. Aristobulus vero etiam hoc addit in die paschae non

>solum observandum esse, ut sol aequinoctium vernale transcendat, verum

10 >et luna. cum enim duo sint aequinoctia, inquit, veris et autumni aequis 18

>spatiis dirempta et quarta decima die mensis primi sit statuta sollem-

>nitas post vesperam, quando luna soli obposita e regione deprehen-

>ditur, sicut etiam oculis probare licet, invenitur utique vernalis aequi->noctii partem sol obtinens, luna vero e contrario autumnalis. legi in 19

15 >eorum libris et alia multa de bis validissimis adsertionibus exposita,

>quae evidenter ostendant paschae sollemnitatem omni genere post

>aequinoctium celebrandam<.

^^POF

2 aristobolus sine aristhobolus libri \ ex] et ''|

paniada paneade

Beda, de temp. rat. c. 30 haec compilans\3 qui^ om.

\moisei 0^

moysi 02 mosei PNF \ 16 ostendunt 117 celebrandum NF^




>. .} ' tm >€,'60^ ^ ?]> xaoJtQusöâ

^^. jtqotov

^^^^ ^7]

:>•7^<.

- 6 - 20

?] Jti ^ 7] -JroJa. ) ^3 21

hjriöy.ojriiv^ ,

10 ^ ] ,oööav

'm

,76 ^^. - 22

15. ^ ^-,^ 3 ?]^-.^ ^, -, ^-2<

.23

,

^^ ^^ ^\8. -. ), ^ ^^'//. ^

^£&

.24

1—3 vgl. II Kor. 3. 16. IS — 5 Henoch 72 if.

ATERBDMârm^

1 TERDM > [3 ] Anatolius schrieb\&///,' übergeschrieben Tc& ohne TrR

|- > Xann|

nach ^)^ + TrR| ] TiR

10 TERBDM | 12 ATERM^'arm

\1

\ ]18 -

19|

21 ATi'BDM >^1

23

^ > D|

BD 23/24 Schw cleii Namen eines Bischofs ârm

-2 ABDM TER 2S



Rufinus VII 32, 20-24 727

Multa et alia praeterea non solum religiosis viris, sed et filosophis 20

admiranda scripta Anatolius dereliquit, quibus salutaris eins eruditio

scire volentibus innotescat. huic primus Theotecnus sacerdotium Cae- 21

sareae tenens in episcopatu maniis inposuit et vivens ipse sibi eum

successorem suae cathedrae statuit. unde et aliquanto tempore pariter

[XXVIUI] cum ipso Theotecno Caesariensi ecclesiae praefuit. sed cum adversum

Paulum Samosateum Antiochiam conveniretur ad concilium, praeter-

gredientem Anatolium defuncto Eusebio Laodicensis ecclesia vi sibi

vindicavit episcopum. post quem ultimus usque ad persecutionis tem- 22

10 pus apud Laodiciam Stefanus ecclesiam gubernavit, et ipse eruditione

et eloquentia prioribus non inferior, sed fidei virtute longe dissimilis,

sicut persecutionis ignis probavit. nihil enim filosofiae in necessitate

temptationis ostendit. sed non continuo in illius infirmitate dei paupertas 23

ostenditur. post huius namque casum providit deus ecclesiae illi epi-

15 scopum Theodotum nomine, virum non solum verbis, sed rebus et vir-

tutibus ornatum. bic arte quidem medicus fuit, sed adanimarum

a

domino translatus est medicinam. vere incomparabilis, qui super omnes

paene homines fide, misericordia, studio, vigilantia atque omnibus opti-

mis institutionibus claruit. in scripturis quoque divinis laborem quam

20 plurimum gessit. interea apud Caesaream Palaestinae Theotecno, cum 24

NPOF7 samosateum] NOF samosatenum | 15 theodorum NO^ \ 16 ad

om. NO^F^I18 misericordiae



728 Kusebius, Kircbeiigeschichte VII 32, 25—29

KaiöcQsia ]^&^ IjTioxo-.^\4.' \ ]TQOi'oiar :7.Jvv 1:.

25

' (fiÄOöo(fov /.7]

^ ^7] ' (>/^fr

. 7^'f)c ,^

10] , : -\>. )! ^' 26/. -

Jroßvv

. ^ 27

15

.^ ^^ ^,-

irtl ,]' [ \4.^ siavTa. "20 &,

:{)^

,2S

. .~; - .25 -

" . ^ 7- 2Jrov]^-

tov ' ÂTERBDMZarm ;— 25

],[von 25 an ,

4 D|8^ corr. durch Rasur,

\10 ,

> ^ -h Tc, dann getilgt|12

]>

13 77ârm Hierium (zweimal)\

ATER -BD

| 14 BD|11 > ârm

ATER BDM!18 , auf Rasur, DÎ ARB

120

> R 21.> D^ ^ Tcm [getilgt], E^m

23/, , R durch Rasur, BDM/. TER^|23 24

ilv

'BD

'ATER

]28 BDr T^D^

TcERM -- Zahdas]

'/. auf Ras. Rc

29 (auf^^ bezogen)




episcopatum sollertissime peregisset, Agapius succedit. qui et ipse

multo labore multaque diligentia in gubernatione popiili adhibita et

praecipue erga indigentes paterna Providentia ferebatur, a quo et vir 25

per omnia prudentissimus,vita, eruditione, moribus

adornatus Pamfilusecclesiae ipsius presbyter subrogatur. sed iste Pamfilus, quisve sit et

quantus et unde oriundus, quoniam non erat dignum breviter trans-

currere omnem eins vitam institutionemque a puero et quanta in perse-

cutionibus per diversas confessiones pertulerit quosque agones desu-

daverit et qualiter super omnia coronam martyrii indeptus sit, proprio

10 id opusculo comprehendimus. de hoc ergo quam mirabilis fuerit illa 26

lectio doceat. sed et alios quam plurimos per illud tempus admirabiles

in presbyteris viros nostri iam memoria tenet, ut apud Alexandriam

Hierium, Meletium vero apud Pontum, qui episcopus postmodum factusest. sed Hierius quidem acer ingenio, in divinis scripturis nobiliter 27

15 eruditus, vita purissimus atque ad Christianam filosofiam nudus et

penitus expeditus, doctor ecclesiae inconparabilis,privatim et publice

mirabiliter disputans; Meletius vero tantae fuit suavitatis in mori-

bus et tantae dulcedinis, ut mel Atticum a sodalibus vocaretur. in

omni eruditione perfectus, in rhetoricis talis erat, ut aliis studiis

20 numquam vacasse putaretur. in cunctis vero filosofiae generibus, 28

quae in quinque dividunt disciplinas, ita erat per singulas con-

summatus, ut cum in unaquaque quis experiri voluisset, in haceum sola a puero habuisse exercitium iudicaret. cumque esset

eruditionum praerogativa magnificus, virtus tarnen animi et vitae sin-

25 ceritas longe in eo magnificentior habebatur. quem nobis persecutionis

tempore in fuga positum apud Palaestinam diligentius et plenius agno-

scere licuit. igitur Hierusolymis post Hymenaeum, de quo paulo ante 29

memoravimus, Zabdas sacerdotium suscepit, quod parvo tempore ad-

ministratum Hermoni post se tradidit. hie usque ad nostri temporis

yPOF .

5 ipsius] illius iV j 13 melitium iVi^ | 25 persecutione iV| 28/29 ad-

ministrato JV




oiojyiiov eh vvv iy.elot

d^novov. 30

Jiovvoiov ' ^^

6 -\4 , 7} -, (^ -

. 31.7],0 ,, -?] -

. -1^. ^ ^, 32

7] € , ,^ ,0 y,cä , ^/ -

.ATERBDMZ^

8 tTT?110 ' Tr

|11/12 | 12 '

corr. Bc|16 der Herleitumf successiones episcoporum

17



Rufinus VIT 32, 30—32 731

persecutionem apostolicam inibi quam susceperat cathedram conser-

vavit. apud Alexandriam vero Maximo, qui successerat Dionysio, cum 30

decem et octo annis sacerdotium transegisset, Theonas succedit. cuius

tempore Achillas eiusdem ecclesiae presbyter ecclesiasticae scholaemagisterium temiit, eruditione, fide, conversatione et moribus insignis.

Theonas vero cum decem et novem annis sacerdotium inculpabiliter 31

ministrasset, sedem tradidit Petro, viro inter praecipuos egregio. hie

duodecim omnes annos in episcopatu illius urbis exegit. quorum tres

ante persecutionem, reliquos vero novem diversis in temptationum ge-

10 neribus duxit. cumque se semper in omni agone persecutionum positus

artioribus vinculis continentiae destringeret et ad utilitatem atque in-

structionem ecclesiae in verbo dei nobiliter insisteret satisque vigilanter

erga omnem sacerdotii curam diebus sudaret ac noctibus, nono perse-

cutionis anno, episcopatus vero sui duodecimo martyrii coronam ca-

15 pitis obtruncatione promeruit. 32

Hucusque successiones episcoporum gestaque diversa a domini et

salvatoris nostri nativitate usque ad tempus persecutionis, in qua ecclesiae

quoque destructae sunt, historiae mandavimus. de reliquo vero agones

martyrum, quos ipsi per nosmet ipsos vidimus, describentes posteris ad

memoriam relinquamus.

NPOF2 qui] quae



Taoe y.cu i] rreQieyet

IleQi :tqo - ... .. € ejr/jj-

öav , -(^(:.

.0 ^

\ '.7] Ab/ rr ../ [:..7]€.€ €

£.-'^ .\ ?] -..^ Jjrl ^^.^.

AAmTBDMZZt.l 7/8 —|9 am Schluss

zugefügt BD über diejenifjen JcelcJie xeugten in Nihoniedia

^[wie

in den folgenden Titeln]|12 r//r AAmT^^'t y.az // -

//»• BD 113 14 JT^t wie im Text;^ : —^ (fueov: — : — ./: — • BD ohne Randnotiz gelassen,

(—) Am de Tliebaide: — de Filea martyre: — XI de his quae

{apud Alexandriam gesta sunt: — XII qualiter docuerint quidam ex ipsis)^ : — .: — .^^: — [vgl. ER]

|16 BD TT M^

1am Schluss

/zugefügt BD 1 17 / BD iJ M.l | 19 IJ BD IE 'MA \ 21

BD 7c ^lAI22 7c BD M.4

|23 IZ BD IH ^lA

\

24 IH BD 1 ^SLA



LIBER VIII

10

15

20

Rußnus

I I

II II

III III

IUI IUI

V VVI VI

VII VII

VIII VIII

villi villi

X XXII XI

om. XII

XI XIII

XIII XIIII

XIIII XV

XV XVI

XVI XVII

XVII XVIII

XVIII XVIIII

De nostri temporis, id est Diocletiani, Maximiani et

Maximini persecutione.

De ecclesiarum subversionibus.

De qualitate persecutionum.

De martyribus.

De bis, qui apud Nicomediam passi sunt.

De bis, qui in domibus regis erant.

De Aegyptiis, qui apud Foenicem passi sunt.

De ipsa Aegypto.

De Tbebaide.

De Filea martyre.

De bis, quae apud Alexandream gesta sunt.

Qualiter docuerint quidam ex ipsis.

De bis, quae in Frygia gesta sunt.

De aliis quoque diversis virorum ac mulierum passi-

onibus.

De praepositis ecclesiarum, qui pro pietate sanguinem

fuderunt.

De moribus persecutorum.

De bis, quae extrinsecus acciderunt.

De bis, quae in melius conversa sunt.

De bis, quae rursum in id ipsum versa sunt.

2 nostri (nostro P) temporis] PF et sic^ sed temporis ante persecutione

nostris temporibus\3 maximinij PO maximi NF

13 quae] qui|16 de ovi.

118 sang, suum

mortibus) libri

PN ordinmit sie ut sup)-a

sie: 1—4. 6. . 8. 9. 7. 10. 11. 14—19 {om. 12. 13)

F sie: 1—10. 13. 11. 12. 14—19

9 foenicen|

20 moribus (no7i



734 Eusebius, Kircheugeschichte VIII

ER Taoe ycu /^ neoit/ii r/J? [ > R] ^-OL [ ] :][ ] • i&vCov .* ^ ?. '•.

' [& R]

-- .= im Text --^ .. .

-^&

•, -.A(f}jv -. .. .

.c, ^ [

>> R].. /, ^ -.- ..-

-S

---im Text



Eusebius, Kirchengescliichte VIII 735

^'OzL ^ ^-[ R] ^.

^

/ • -'^avd^ -." --.

Kc, - vtoJV

- .." '. .

v ." -, )-.B = Tc; im Text



'36 Eusebius, Kirchengeschichte^ 1. 1—5

. ^ ,'/7]2, tv

^u •^

,)

.osroiac ^ ^11?]6 &,. 3. ^ ^ ^'

10 ^ ^ \ 2, ^ ,. 3

]^ '-, ^7], ^&, 4^0

,'

- 5

ATERBDM2'^2 3 bv - avayyMLOxazojv^ > BD 14 ^

)^\ TcER|5 ^ BDM& ATER

|6 Ä

MER 4 1 2'BD|

7 ^ corr. Tc D

9 )^ > D!12 ^] R j 14 | 15,•

corr. <•j

18

^)|

19 TERBDM >|

20

-TERBDMJi"| 23

RM2•^ BD



Rufinus VIII 1, 1— 737

[] Apostolorum successionibus intra Septem libros a nobis conclusis,

in hoc octavo volumine dignum credidi etiam ea, quae nostris tempori-

bus gesta sunt, posterorum memoriae derelinquere, et hinc iam nobis

sermo sumat exordium.

Etenim ante nostri temporis persecutionem, quam mirabiliter ^ 1 1

quamque magnifice per Universum mundum sermo Christi et pietatis

doctrina profecerit et in quantum sublimitatis ascenderit, enarrare vires

nostras superat. nosci tamen et ex hoc possibile est, quod aliquanti ex 2

principibus Romanis et facultatem regendi provincias iurisque dicendi

10 nostris praebebant et coniugibus ac ministris atque universae domui 3

suae non solum credere in dominum nostrum lesum Christum, verum et

cum omni fiducia ac libertate in fide agere sinebant, ita ut illos sibi

fideles ac familiäres ducerent, de quibus certi erant, quod pro fide

Christi nihil perfidum saperent. sicut fuit opinatissimus ille Dorotheus 4

15 in cubiculo regum, qui propter fidem domini fidelissimus in omnibus

habebatur, unde et cunctis praeferri honore meruit et amore. cum quo

et Gorgonius ceterique cum ipsis in domino fideles, vel qui intra pa-

latium in summis honoribus erant, vel qui ad provincias gubernandas

praeferri ceteris fidei contemplatione merebantur. iam vero multitudines 5

NPOF2 hoc om.

I

3 iam] etiam PO- \ 6 post magnifice ins. quamque

manifeste dett. \ 7 enarrare om. | 8 et om. PO^\

9 regendi] gerendipi

111 nostrum om.

]12 illos] illum

|13 pro fide] perfide

\

15 cubiculum |19 multitudinis PF

Eusebius II. 47



738 Eusebius, Kirchengeschicbte VIII 1, G—S

ajroooyjjQ ogäv a^iovut'vov^. 6 8 uv-

otavOQOVQ ]

^?)/ -

;) -. ^ av^7]V 6

\^ ^] '^ ,] ,0 . .

*^ ' ^ ^ 7

^

,^^

-

-,1 \, ^, ],-, & .. -0 ' ö

-- S

^7]• ^^-.^ ^

^7)^^ -, , .-, ,

28— S. 740, Thren. 2, 1. 2

ATERBDMT^1 ATERM^" ^ -BD 2 ovr-ayojyäa

]4 vgl. die folgende Anmerkung

na'/.cu ERBDM « AT|

.>|5 instar urhiuni wie

Städte 6 BDM] ATER| 7 ATERMZ^ BD

11 MER 1 ^-BD 740, 16117 ^ durch Rasur corr.

1 17/18

\19 ATERM D

|21

&TER

^BDM 1

^&DMc -/& ^ |

22 -j24

)TERD

j2

D|'^ corr. Tc

|26 Tf2 ATERM > BD

127 re >



Rufiims VIII 1, G— 739

coeuntiuin intra ecclesias popiilorum et praecipue in diebus festis innu-

merabiles catervas per loca singula confluentes quis digne poterit expli-

care? cum ne ipsa quidem antiqua receptacula sufficerent, sed cottidie

orationiim domiis dilatarentur, ita ut amplitudo earum concludere instar

5 urbium videretur. sie per tempus plurimum ecclesiarum status incre- 6

mentis prosperioribus augebatur et gloria earum terris excedens et cuncta

supereminens festinare videbatur ad caelum. nulla enim occurrebat in-

vidia, nullus livor nequissimi daemonis obviabat, quoniam quidem cae-

lestis dexterae fulciebatur auxilio populus etiam tum bene de deo pro

10 pietatis cultu et iustitiae observatione promeritus.

Verum ubi ex multa libertate multaque indulgentia vitiati sunt mores 7

et disciplina corrupta est, dum alter alteri invidemus et alter alteri dero-

gamus, dumque nos invicem mordemus et incusamus et adversum nosmet

ipsos intestina proelia commo\^emus, dum verborum iaculis proximorum

15 corda terebramus, dum princeps cum principibus, populi cum populis sedi-

tiones et certamina concitamus, dum simulatio in vultu, dolus in corde,

fallacia profertur in verbis et malorum per singula cumulus intumescit,

divina Providentia iacturam disciplinae populo suo inlatam ex plurima

pace et nimia sui lenitate perspiciens, adgreditur primo sensim refrenare

20 lapsantes et integro adhuc ecclesiae statu congregationibusque manen-

tibus indalget interim eos qui erant in militia tantum, gentilium perse-

cutione pulsari. sed cum nullus ex hoc clementiae eins intellectus 8

populis redderetur, quin potius ^elut ignorantes deum absque divina

Providentia res agi ducerent et per hoc eo magis persisterent in malis

25 suis atqne ipsi, qui duces populi videbantur et principes, divini man-

dati inmemores effecti adversum se invicem contentionibus, zelo, livore,

superbia, inimicitiis atque odiis inflammarentur, ita ut tyrannidem potius

quam sacerdotium teuere se crederent, Christianae bumilitatis et sinceri-

tatis obliti, sacra mysteria profanis mentibus celebrarent, tunc demum

30 secundum vocem Hieremiae prophetae obscuravit dominus in ira

NPOF6 eorum [21 erant ow.

|27 odio

\29 ministeria NPOFb

47*



740 Kusebius, Kirchengeschichte VIII 1, 9 — 2, 2

OQYfj avTOV xvQioc: d^vyaTtQa xal'6sctoa /^ vjtojtoö'iov jtoöov

7/

' ^^ «

^^rt ^^:• 9^7] - ^-,^^ -

0 . \ \ -€ ^ -

^)'ajto

&\ ^5 .' 2 1

xad^ . ^. ^ -^ Jtv- -2 '^

.

^, ?]^?Ijc

. 7]- 2

2 Im & ,^ 7//' -5—16 Psalm. 88, 40—46 — 23/24 Psalm. 106, 40

ATERBDMZ^2 TERBDM.<4 eia , [= 2>] \

£ > 6

ATERM BD dem. ev. 4, 16, 2119 & ATERBD^ [= ] populum eins

\10 öianogzvb-^ ^ Mc

|11 12 ATcERB,

D auf Ras. [= S]/ T^^ ' 12 "^ >auf Ras. D

i

14 & ATRM^ ^-TcmEBD

|16 ATcE d/) TiRBDM

|17

TcTrERBDM ^| 18 ] 20 ( ^ corr. Te | 21 ^^-

.21/22 — > .

\21

|22^ BD

| 23 | 25 >



Rufinus Vm 1, 9 — 2, 2 741

filiae Sion et deiecit de caelo gloriam Israhel nee rememo-ratiis est scabellum pedum suorum in die irae suae et, sicut

iterum dicit, submersit dominus omnem decorem Israhel et

omnes macerias eins destruxit et rursum, sicut dicit in Psalmis, i>

5 destruxit testamentum servi sui, polluit in terram sanctifica-

tiouem eins, per ecclesiarum scilicet Subversionen!, et destruxit

omnes macerias eius, posuit munitiones eins timorem, diri-

pueruDt populum eius omnes, qui transierunt per viam, pro

quibus cuüctis obprobrium facti sumus vicinis uostris. exal-

10 tavit enim dexteram inimicorum nostrorum et avertit adiu-

torium gladii sui, et non adiuvit nos in bello, sed et destruxit

eum ab emundatione et thronum eius elisit in terram. paucos

fecit dies nostros et super omnia effudit super nos confu-sionem. summa namque malorum nobis adfuit omnium tunc cum 2 1

15 domus orationis et ecclesiae dei vivi ad solum deductae sunt atque ab

ipsis subversae sunt fundamentis, divinae vero scripturae in medio pla-

tearum igni crematae. pro nefas! ipsi haec nostris vidimus oculis,

sacerdotes domini et pastores ecclesiarum publice denudatos inverecunde

et inhoneste huc atque illuc ab impiis trahi, ita ut conpleretur ille

20 sermo profeticus, qui ait: effusa est contumelia super principes

et seduxit eos in invio et non in via. sed non est nostrum de- 2

scribere, quanta in sacerdotes dei iniuriarum genera conlata sint, sicut

ne illud quidem nostrum duximus exponere singillatim, quanta prius

inter nostros rabies dissensionis exarserit. hoc solum historiae tradere

NPOF2 scabillum NPF^

\19 ab] ad om,

|21 inuium

|

24 tradi PF



742 Eusebius, Kirchengeschichte VIII 2, 3 — 3, L*

Qfjoai rrsol ^ /y öi ihstav. jtqoc 3

de arrav ] ?]

?]/

]^-,5

^^,^ -. ^ -. - 4 302/3 . C

10' ,/,, ^^?]

, ,^', ö

1 , -, ^-^. - 5

', , ) -20 ^^&. , - 3 1

tcov

, ^, ,^-, -2 ? , ,^ , ^ 2(' -

9—20 vgl. De mart. Palaest. pr.1.

2 — 12—16vgl.

Lactant. de mort.pers.

13, 1 — 20 -S. 744, 14 vgl. De mart. Palaest. 1, 3—5

ATERBDMZ^1 ATER BDM

1av M. \ 2 in durch

Ras. corr.|3 ATEM RBD

| 5o^v BD| 6/7 in

corr. Tr1 8 2:M 7.38, 17 BD 744, 16

|^iJ R

|9-

TrRBD[

ER|10 T^ corr. Tr, Tc ge-

tilgtI

12 BD|13' ABDM TER

|

| 14 |

1

&ATERM2' BD |

16

^\

ABO'Si|

20 J ER 26 Rc•} | 27 > + Tc



Rufinus VIII 2, 3 — 3, 2 743

licuit, quod iusto dei iudicio et necessaria correptione divinam sensimus

manum. neque eniin refert in medium proferre pro quibus vel turbo 3

persecutionis invectus est, vel quos quantosque infidelitatis procella sub-

merserit, sed illa sola commemorabo, quae vel nos ipsos dicentes vel

5 alios aedificent audientes. propter quod hinc iam divinos agones bea-

tissimorum martyrum breviter in quantum possumus explicabimus.

pi] Nonus decimus agebatur annus imperii Diocletiani, mensis Martius, 4

et dies sollemnis paschae imminebat, cum edicta principis per omnem

terram proponebantur, ut cunctae quae usquam sunt ecclesiae ad solum

10 usque destruerentur, scripturae sacrae igni exurerentur, si qui inter

nostros alicuius honoris praerogativa muniretur, sublata hac maneret

infamis, si qui servorum permansisset Christianus, libertatem consequinon posset. haec omnia his, quae primo adversum nos lata sunt, conti- 5

[III] nebantur edictis. post non multum vero temporis adduntur et alia.

15 iubetur, ut omnes, qui per loca singula ecclesiis praesunt, primo quidem

coniciantur in vincula, tum deinde Omnibus suppliciis simulacris immo-

lare cogantur. hie vero ingens spectaculum sacerdotes dei eöecti sunt 3 1

huic mundo et angelis et hominibus, cum persecutorum crudelitate ad

supplicia raperentur et agones mirandos omnibus desudarent. illos autem,

20 qui et multo plures fuerunt, quos metus oppressit et ante congressionem

solus terror elisit, praeterire melius puto. ceteri vero, quorum menspromptior et fides validior fuit, tormenta patiebantur. flagris alii discer-

pebantur, alii ungulis fodiebantur, alii ignitis lamminis urebantur. ex

quibus] nonnuUi quidem fatigati cedebant, alii usque ad finem patien-

25 tiam conservabant. ex ipsis autem persecutoribus quidam tamquam 2

miseratione usi, adhibebant nonnullos nostrorum ad incesta sacrificia,

NPOF3/4 submersit

]12 quis "^ \

19 reparentur\

hominibus

23 fodebantur "^]25 conuersabant

\tamquam om.



744 Kusebius, Kirchengeschichte VIIl 3, — 4, 2

ôvvTcov \ Ticu, xca châyvoi^ d^vöiau^:(. / ///}- , * jtQoo-^, d'

&, .] (/:'

7)\^ -€

.3

, ^ -] ] ^, ,' ^0^ . ^ \ 4/

^'

7] ^-&.1") -'/ 7) ; - 4 1

iOToot)öai ^ d-€ ^,^, •'2<) . 2

^ «^ - 7/ -, ^ -2 yjavTij ,

21 vgl. loann. 19, 10. 11

ATERBDMZ^2 Tf —

^]

^3

D corr. D \4c D

| ATKRM " BD|

^(Ui-

d^vtîc BD- ^^/ ATER14 5 \

7

TERBDM|

r/7]9 ATrRM-

^ BD|

BD ATERM

10 ^^,& T^BD|13 ortoja | 15 J 746, 18

742, 28 742, 9 BD|

> BD116 > + Tr, Tc getilgt

i

18119& RM

1] :\

\20 ER

i

> B^ coiT. Bi121 ßaîojq der von ableitet

[

ABDMZ TER|

T/)r Tc auf Rasur, ERBDM^"|

ABDM^ TER | m > R | 23 TrR| >

24 2 auf Rasur D



Rufinus 3, 3 — 4, 2—4 745

et quasi sacrificassent, conclamabant, cum non sacrificassent. de aliis

vero, cum ne appropiassent quidem immundis hostiis, adclamabant ipsi,

quod iam immolassent, et abscedebant, in eo tantum culpabiles, quod

crimen sibi obiectum cum silentio paterentur. alii semivivi sublati 35 tamquam mortui proiciebantur.; alii pedibus tracti inter eos, qui sacri-

ficassent, deputabantur. aliqui sane exclamabant ingenti voce et testa-

bantur se non sacrificasse, sed esse Christianos, tali gaudentes confessione

decorari. nonnulli etiam maiore fiducia neque immolasse se neque

umquam immolaturos esse testabantur. quibus tamen ab adsistentibus 4

10 militibus ora continuo atque oculi contundebantur, ut tacerent, et vio-

lenter expellebantur, tamquam adquievissent. tanti erat impiis studii,

ut propositum suum viderentur implesse.

Sed non adversum beatos martyres inpune haec facere licebat. z/

quorum patientiae et magnanimitatis virtutem, quamvis nullus digne

15 proferat sermo, tamen pro mediocritate virium nostrarum, quae possumus

[IUI] enarrabimus. igitur primo omnium quoniam, sicut diximus, ignis huius 4 2—4

exordium inter solos militares parva scintilla conflaverat, cum delige-

16 739, 21/22

NPOF2 mundis hostiis

\6 alii alii qui F \ 9 esse] se esse

11 erat impüs] erant impii



746 Eusebius, Kirchengeschichte VIII 4, 3 —

.T()orfpoj• ixtii'oy ,'), jraQfjv

T(oy ty -, ' t^anroi

.6. .

3

5

,czoti

. -. ^ :-' ^^^ -

?] ^,10 , , -

?). . 4

.^,

--15 ^,

/.^, .^ .2: , ' 5'^ \ ^

0 ^. - 5

/].

, -^, ^

^ ( , -25 €0 ., -. ovtoj

.

ATERBDMZ^

1 BDM ?, T^E^R • durch Ras., durch Ras.

2/3 TEBDM AR\6] < '

EcmBDr ATER|• in corr. Ec

|

TrRc

11 BD ! [\ Buchst, radirt] T^ , durch Ras.

corr., ERX|16 • Tr ' DM

17 TERBDM | 18 ^ 20 AM 11 BD]19 ^v ATERM:^

BD 20 Tr|

c ER|

24 2 BD|

2 D28

^]29 ATER DM

* ^ corr.



Rufinus VIII 4, 4 — 747

rentur, si qui essent inter milites Christian! , ut aut immolandum sibi

scirent aat militiam pariter vitamque ponendam, plurimi ex ipsis militiam

pro fide Christi, pauci etiam animas posuere.

Ctim vero inde flamma sumeris initium tota per populos et sacer- 5

5 dotes exaggerasset incendia, possibile non est numero conprehendi,

quanti cottidie paene per singulas quasque urbes et provincias inartyres

[V] efficiebantur. etenim apud Nicomediam vir quidam de nobilibus ho- 5

nore et dignitate saeculi iolustris, simul ut vidit adversum cultores dei

in foro crudelia edicta pendere, calore nimio fidei ignitus, publice po-

10 pulo inspectante iniecta manu librum iniquae legis detrahit ac minu-

tatim discerpit, Augusto in eadem urbe simul cum Caesare constituto.

ad quos cum relatum esset religiosi et inlustris viri factum, continuo

omni in eum crudelitatis genere desaevientes, ne hoc quidem solum

efficere quiverunt, ut eum maestum aliquis videret in poenis, sed laeto

15 atque hilari Tultu, cum iam viscera in suppliciis defecissent, Spiritus

tamen laetabatar in vultu. ex quo tortores sui gravius cruciabantur.

NPOF2 ponendum

|8 ut] et i^

|15 iam iam



748 Kusebius, Kirchengeschichte Vlll ti, 1—

r.TO//f /i'ßj Ltl ?] .

eU avTf/v 'rcortort

^^ 6 1

\jraQ

"JtaQa

^,^\8: j:

^^ . ^: 7]^-' ^ , -,- ^ 6,7]r.T£o Jtovovg ?/-

10 i.V ^^ ^' -&' .:'.

2

: ^ -

.^^ :&, .5^ ^ Jiäv -,^/^ -7/. € 3/: , -(( ' -

20, - ,'. ?

, -. ^ --2. ' ::- 4t.:> '

—9 Hebr. 11, 26

ATERBDMZ^1 ABDM TER

|2 > R 3 ABD

, 5 2: 8 ER \ ATER > BD:M|

6/7 BD

10 BD|12 /' >> R

1' ,

durch Rasur corr.|13 17 > | 18 > BD

22 ai^QÖov Tr 22/23. BDM^" ATER|24

BD das was ihm befohlen war

ATERI25/26' — BD —

'— AR —^26 ATERMZ BD

|TrEBD

RM ^| 27



Rufinus VI 11 6, 1— 749

quod omnia suppliciorum genera consumebant in eum, quem ne tristem

quidem ex bis reddere poterant.

[VI] Post hunc ad unum ex Dorothei sodalibus, qiii in cubiculo regis 6 1

erant quique semper in affectu habiti fuerant liberorum, intentionis trans-

5 fertur insania. etenim cum de inmensis supra memorati martyris sup- *2

pliciis liberius causaretur, et duci ipse iubetur in medium atque immo-

lare conpellitur, abnuens imperatur adpendi et flagris toto corpore laniari,

videlicet ut doloris necessitate faceret quod praecipiebatur invitus. at 3

ille cum maneret immobilis, visceribus iam pelle nudatis iubetur aceto

10 ac sale perfundi. cumque etiam hoc tormenti genus constanter ac for-

titer tolerasset, craticula prunis substrata poni iubetur in medio , ibique

quod reliquum fuerat in verberibus absumpti corporis, superponi et non

ad subitum, sed sensim paulatimque succendi, quo scilicet poena prote-

laretur in longum. cumque ministri scelerum hinc modo corpus, modo 4

15 inde versautes, per membra singula poenas inciperent et supplicia reno-

varent, sperantes ab eo elicere se posse consensum, ille firmus in fide

et ovans in spe consumptis iam et igne resolutis carnibus suis ultimum

spiritum in fide laetus exhalat. tali Petrus, hoc euim ei nomen est,

martyrio decoratus, vere Petri extitit et fidei heres et nominis. huius

20 institutor in disciplina et magister in officiis, quae intra palatium ex-

hibebantur,Dorotheus

erat,cubiculi

regiipraepositus, habens secum

officio, fide et magnanimitate parem Gorgonium. quorum institutionibus

optimis omnes paene cubiculi ministri in fide dei vigilanter et libere

persistebant. Dorotheus igitur et Gorgonius, cum Petrum tam crudelibus

25 viderent atque inmanibus suppliciis cruciari, constanter et libere: >Cur<,

aiunt, >imperator, punis in Petro mentis sententiam, quae in nobis om-

NPOF

3 in om. \ 9 maneret et iV 1 10 ac om. [12 adsumpti NPO^FI

15 inciperent] libri ingererent edd.|17 igni PF

|23 uigilantes ''

|

24 petro 125 uideret



750 Kusebius. Kirchengeschichte VIII (3, —9

ixaXeTro. yetQora , 5

(fiiooiavoi^ .'âQaotr. ?]6{)ô

^rov.ov /]'

-^, ^ . ) 67]6 "-'^^ :^, J:

0 ag:^îo, ^:6 J6 7] ?]-& &,,

,'

-, ^{)^

Im - ^&' 7]1 .^ Im (^ ^ -^. {. 7^, ^ .]

\ -. , -20 , ,

.\ -

^ 'S'

^ /. (] -^,2 Joaa . ] ^ 9

Tc5r km jcaoav ,- -,TERBDMZ'^

11

ABDM TcER| 3 BDM ATER

4 >2']5 ^ TcERDM

|fl^^ ER

|8 9 iv—>^ -i-B^ra.

\13 Schw

|^ TcER

BDM2• ^^ Ac Tmi[14 ARBDM >&^ ^^ ATERBD ] Feinde

|15

ABDM ^ Tr, R^[ auf Rasur]|16\

i

1 7- BD|

ATERX [ auf

Rasur;, DM118 durch Rasur corr., RBDMZ ATiE

|

20 ATER > BDM j 21 ER | 22 R [ DrM

-AiTERBDi Ar|23] im R

|nach + loa Tr

'

25 ATERM heZvaL BD ! 27 28 Tr| 28

)



Rufinus 6, 6—9 751

nibus viget? ut quid in illo crimen ducitur, quod a nobis omnibus

confitetur? haec nobis fides, hie cultus et unanimis eademque sen-

tentia<. quos ille cum in medium nihilominus venire iussisset, similibus

paene ut priores suppliciis adfectos, ad ultimum laqueo adpensos necari

iussit. tunc et Anthimus ipsius urbis episcopus in domini lesu Christi 6

confessione perdurans martyrii gloriam capitis obtruncatione suscepit.

hunc autem tamquam vere bonum pastorem viam martyrii praeeuntem

universa paene gregis sui multitudo prosequitur. accidit namque apud

Nicomediam in ipsis diebus partem aliquam palatii incendio conflagrare.

10 hoc imperator a nostris factum falsa suspicione praesumpsit, ex quo

inaestimabili furore succensus iubet omnes nostros acervatim collectos

alios quidem gladio obtruncari, alios ignibus conflagrare. sed in illis

per divinam gratiam maior fidei ignis ardebat. denique cum adsistentes

ministri interrogarent singulos, si forte sacrificaturi vellent dimitti, tarn

15 viri quam mulieres ne interrogari quidem se patiebantur, sed nitro vel

flammis inruere vel caedentibus gladiis certatim obiectare cervices.

cumque iam illis ipsis spectatoribus nimietas crudelitatis horresceret,

ministri scelerum partem populi naviculis iniectam in medium pelagus

abducunt ibique in sententia fidei persistentes praecipitant in profundum.

20 in tantum vero apud eos rabies crudelitatis exarsit, ut regios pueros 7

martyres effectos, cum secundum humanitatis ordinem fuissent sepul-

turae mandati, eifoderent denuo et corpora eorum proicerent in mare,

hoc dicentes: >ne forte dii efficiantur Christianorum et illi, qui deos

adorare nolunt, servos nostros incipiant adorare<. putant enim, quod

25 divinus apud nos honor martyribus deferatur. cum haec apud Nico-

mediam gererentur, ubi cruentus et ferox auctor ipse crudelitatis piorum

carnibus inhiabat, haud segnius etiam apud Melitenen provinciam Syri- 8

amque omnes ecclesiarum principes carceribus retrudi et in vincula

conici edictis principalibus urgebantur, simulque cum his ex plebe viri

30 ac mulieres nobilesque et ignobiles rapiebantur et fiebat ubique specta- 9culum miserabile ac foedum. subito namque inveniebatur in urbe silen-

tium, in carceribus constipatio, in urbe per plateas homo nullus, in car-

ceribus vacuus locus nullus, ut non tam rei ad ergastulum duci quam

civitas tota migrasse videretur ad carcerem. catenae, quae homicidis,

35 adulteris, venenariis et sepulcrorum violatoribus fuerant fabricatae, nunc

NPOF1 ut quid] ut qui N, fort, atqui | 2 una animi NF

\ 10 factum om.

I

12 in om.|17 pectatoribus F^ peccatoribus [19 praecipita-

bantI

26 ipse om. [27 meletenen libri \ 35 uenerariis NF



752 Eusebius, Kirchengeschichte VIU G, 10— 7, 3. tmöxojrcor jtQEußvTt'ocov -xcu:. irrt-

Xetjrsö&at. ^^ d* 10

,

^äv &^,, ^ ^^^ jr/Jjiho^(^ ^ ' -; , ^ -

10 .

'], 1 1

' --^-5 ^&- ; 2. ),20 . &

. ^3-

^. ' , -^^ ^^,,^, ^ff ( -

. , .' ^'^. ^ 33

30

^ ^, -^ATERBDMZ^

1 AT^BD TcERM|

> ^ - Bim 1 212 —^

—/ BDM hi y.ai —/ TP]R|9 ATcE^'

11 750, 20 BD 11 /ER|13

^ATEM

^RBD

:> BD' 15 v&oJoßo ATERM |

TERBDM 16 äoxojv | 20 ATERM BD|21 ^/

23 24 ^ | 28 ABDM TER



Rufinus Vm 6, 10—7, 2 753

episcoporum et presbyterorum diaconorumque et lectorum atqiie omnium

religiosorum hominum colla constringunt, ita ut criminosis nee vincula

superessent nee locus ergastuli resideret. verum cum pervenisset ad 10

prineipem aestuare eareeres et per innocentium poenas locum deessecriminosis, nova rursum deereta mittuntur, ut ex bis, qui concbisi erant,

si qui immolare vcllet, über abscederet, qui vero abnueret, diversis poe-

[VI IJ narum generibus interiret. tum iam quantae per singulas provincias

multitudines martyrum et praeeipue in Afrieae ac Mauritaniae, The-

baidis quoque atque Aegypti regionibus extiterint, numero comprehendere

10 c[uis valeat?

Sed ne illorum quidem, quorum agones apud Palaestinam vel 7 1

Tyrum, quae est urbs maxima Foenices, praesentes inspeximus, ut

dignum est, memorare sufficimus. tanta etenim ab eis virtute perse-

verantiae adversum inlata supplicia pro pietate certatum est, ut nisi

15 quis prius domino et salvatori nostro eredat dicenti, quia eece ego

vobiscum sum omnibus diebus usque ad eonsummationemsaeculi, et eius virtutem martyribus sciat esse praesentem, rebus gestis

deroget fidem. at nos, ut dixi, non audita, sed oeulis nostris inspeeta 2

narramus. exquirebantur diversa tormentorum genera sibi invicem

20 succedentia. flagris primo per omne corpus dei martyres earpebantur.

post haee tradebantur ad bestias, adhibebantur leones, ursi, pardi atque

omne ferarum genus, apri quoque, sed et tauri, quibus ferro et igni

feritas addebatur. praeparabantur haee omnia adversum cultores dei et

omnis contra eos hominum bestiarumque et elementorum crudelitas

25 armabatur. ad haee dei cultores denudati statuuntur in medio härenae

loco, additur adhue arte intra caveas bestiis furor, et ita saeviores semet

ipsis effectae proruunt claustris, replent subito Stadium, circumdant

ecclesiam martyrum in medio sitam, circumeunt saepius et oblustrant,

et divinae virtutis adesse eis eustodiam sentientes procul ab eorum cor-

30 poribus abscedunt. sed ilico furor, qui reprimebatur in beluis, transit

in homines. nemo praesentem dei virtutem, nemo divinum piis adesse

sentit auxilium, sed mittuntur, quibus hoc artis est, instigare bestias

adversum eos, quos divina dextera defendebat. verum illae, ut osten-

deretur omnibus non feritatem deesse bestiis, sed divinam dei cultoribus

35 adesse eustodiam, illos ipsos, qui ad instigandum mittuntur, incredibili

veloeitate discerpunt. et cum iam nullus ex huiusmodi artificibus au-

15—17 Matth. 28, 20

[ßnit 31 in praesentem)

POF2 hominum] nominum PF numerum\12 foenicis libri \ 15 quia

om.I

24 omnis om.

Eusebius II. 4g



54 Kusebius, Kirchengeschichte VllI 7, 4 — 8

\>7]\ ajt \ 4

xca

aoiaTQSJTTov

.,,]

ihlov'/ '

^& 7),^ -- ^ ^' &10 ^. 5

{ ) -,7]^

,- ]^ , -/ -^^ ^-, -20,

(-. ' 6

^ . 8^^* -?], ^ ,:> 7/,/. ,30

-,8. 18 Act. 9, 1

ATKRBDMr^

6 R 1BDMZ ATER

17 uol \) TcERM

> aoxTow ABD TER|8 TERBDMi;

|11 BD^I^ AR

|

12 TihVTE — hiyyavov > BDZj^^

|16 DM

|

20 ' BDM }^ ATER | 25 752, 3 BD ER [ 27

-OJ TrRc 28 ABDM TER

|29 AReBDMr/l

> TER1



Rufinus 7, 3 — 8 755

deret accedere, iubentur ipsi sancti martyres commotis manibus et velut

provocautibus incitare adversum se beluas. sed ne sie quidem pati

aliquid poterant, verum et si forte aliqua fuisset ex beluis concitata,

cum venisset ad proximum, protinus in semet ipsam conversa repedabat.

5 tum vero Stupor iugens et pavor omnes, qui in spectaculis considebant, 3. 4

invaserat, videntes homines nudos, in quibus plurimi primae adhuc

aetatis, in medio tot ac tantarum positos ferarum intrepidos omnes et

impavidos extentis ad caelum palmis et oculis ac mente totos cum deo

non solum nihil curare terrena, verum ne carnem quidem suam magni

10 pendere et ipsis iudicibus pavore trementibus reos laeto et hilari vultu

in medio persistere bestiarum. sed durae et impiae mortalium mentes!

bestiarum feritas dei virtute mansuescit, humana vero rabies nee ferarum

mitescit exemplis, sed temptatur adhuc ab hominibus deus. iubentur 5

alii vere criminosi bestiis subrigi. qui tamen ilico ut apparuerunt, alius

15 a leone, alius a pardo, ab ursis alius exesus aut a tauro in aera disper-

sus est, et ita omnes intra momentum temporis pereunt. sed nee sie

quidem incitatae bestiae cultoribus dei aliquid molestiae generabant,

divino spiritu eos velut muris validissimis ambiente. verax namque ille

est, qui dixerat: ubi fuerint ex vobis duo vel tres, ibi ero in

20 medio eorum. cum nee igitur sie quidem aliquid egisset humana sae-

vitia, iubentur mutari ferae et ablatis prioribus aliae rursum dimitti.

quae cum et ipsae similiter ut priores nihil triste dei cultoribus intu-

lissent, amotis etiam his saeviores feras martyribus homines mittunt, qui

soll possunt inmanitate beluas, crudelitate feras, atroeitate bestias supe-

25 rare, gladiis igitur peragunt, quod bestiis nequiverunt. et ut in om- 6

nibus se ostenderent beluis esse nequiores, prohibebant etiam eadavera

mandari terrae, sed iubebant fluetibus dari. haee apud Tyrum vene- 8

randi martyres, qui ad illam urbem de Aegypti partibus venerant,

mirifica certamina desudarunt.

Till] 30 In sua vero provincia apud Aegyptum innumerabiles alii non in-

feriori gloria tam viri quam feminae, sed et pueri ac senes pro fide

domini nostri lesu Christi praesentem vitam parvi pendentes futurae

gloriae beatitudinem quaesiere. quidam ex ipsis post verbera, post un-

gulas, post flagella aliosque diversi generis horribiles cruciatus flammis

19/20 Matth. 18, 20

POF2 ne] nee

\6 plurimi primae] plurimae a ex i corr.

|8 extentis]

PF extensis|

14 subregi\

16 nee] ne i^1

18 uelut] utj

20 nee igitur] F ne igur igitur nee|24 possunt] PO possent F

\

33 quaesiuere OF48*



7Ö6 Kusebius, Kirchengeschichte VIII 9, 1

/ jTikayti&^ , ajco-., kvajcoi^^a-

^ , ^,&,

]^

,^.. - 9 1,,0 '

^(&

'*

-- 2

1'?], ?/ ^- ^. 3

20 , ).)! ,-,

7/ ^ ?]-

,' , -2 . 4& ?)/ . ,

-30

&'^

^ ^-5

\

- -ATERBDMZ^

1/^ Zimmermann-\2

RBDMi

61

7 ^" 72, 6 BD|9

TERBDM > 11 nach u?id gegeisselt -\-\11/12^

^ corr. TcTr|13 ^ "> ^

\17

1>> BD

]20

|21

BD 22 BDM ATER | 24 25 RBD^

-ATEM 25/20 xönojv AB, Di corr., MZJ TERD^

28 BDMZ ATER|31 ATER BD

|^ Mr



Rufinus 9, 1—5 757

traditi sunt, alii in mare praecipitati, nonnulli etiam capite caesi, ita ut

sponte cervices suas securibus darent, nonnulli inedia consumpti, alii

patibulis adfixi, in quibus quidam more perverse capite deorsum presse

et pedibus in sublime sublatis.

[VIIIIJ 5 Apud Thebaida vero omnem narrationem superat agitata crudelitas. 9 1

pro ungulis testas fictilium vasculorum adhibebant tortores, quibus omne

corpus eo usque lacerabant, donec totam carnis traherent cutem. mulieres

quoque nudas, ita ut ne pudenda quidem contegerentur, arte quadam

compositis machinis uno pede in excelsum suspensas et capite in terram

10 demersas indignissimo spectaculo expositas pendere per diem continuum

sinebant. alias sicubi vicinae sibi duae arbores inveniebantur, vi quadam 2

ab utraque inflexis contra se invicem ramis eisque singulis singulos pedes

martyris obligantes subito ramos, quos vi inflexerant, relaxabant. qui

cum ad situm suum naturali impetu referrentur, discerptis despicatisque

15 visceribus avulsa secum membra rapiebant. et hoc non paucis aliquibus 3

diebus aut parvo tempore, sed per annos aliquot cottidie, quando minimum,

decem, interdum autem et centum in una die viri vel mulieres, sed et

parvuli supra dictis poenarum generibus trucidabantur. verum et nos 4

ipsi per idem tempus, cum in Aegypti partibus iter ageremus, oculis

20 nostris inspeximus, ut sedenti pro tribunalibus saevissimo praesidi oife-

rebantur innumeri iidelium populi, quos ille singulos per ordinem con-

fessos se Christianos capite plecti iubebat. cumque hi certatim se et

sponte gladio subicerent confessione praemissa, ille inhumanus et crudus

nee multitudinis contemplatione nee virtutis eorum magnanimitate per-

25 motus duci nihilominus omnes et caedi capite iubet. egrediuntur cuncti

pariter ad contiguum moenibus campum, non carnificum nexibus tracti,

sed fidei vinculis conligati. nemo defuit, cum nemo servaret, sponte

omnes, immo et alter alterum praevenientes cervices caedentibus obiec-

tabant. defecerunt carnificum manus et succedentes sibi invicem fati-

30 gati sunt, hebetata est acies gladii. videbam fessos residere carnifices,

vires resumere, animos reparare^ mutare gladios, diem quoque ipsam

non sufficere ad poenam. nullus tamen ex omnibus, ne parvulus quidem 5

infans deterreri potuit a morte, sed hoc solum singuli pavescebant, ne

forte dum properum sol vergens clauderet diem, separatus a consortio

35 martyrum remaneret. sie confidentia fidei constanter et fortiter cumlaetitia et exultatione mortem praesentem velut aeternae vitae principia

rapiebant. denique cum priores quique iugularentur, reliqui non desi-

POF5 superat] super

\7 traherent] eraderent F raderent

j11 sibi] siue

119 in om.

\23 crudus] PO^ crudelis O'^F \ 37 dum PF \ iugulantur



7oS Eusebius, Kirchengeschichte VIII 0, G — 10, 1

ovrswQOfnr. ?] :{} :8 tJi£-

jrtjooip^ reo ^

,(ßaoavojv

, -m ?; ^' \ v(foovv {^ 7] . ^-.^ d' -0 ] öia-, - ^

/

.\4^-

"*

^,

]7], ,.ffi/,' - 8, ^

20 , -?). -od^ai. -> ?], ,5 & ,?].^ -^ 10 1- , ,

0

,

,>

ATERBDMZ [—27^], Xarm [von 28 te/— 32 ],1]( [5<'c."^~p für s'^'i'ip]

|3

|

ABDM eio TER|8 ATER BDM

|9 ATEDM > RB

13 / ER /i

15|16 ER lÄ

jBD

19

'BD

|

21|

21 22]

25 BDMATER1

ATERM BD|28 ^" 760, 2 ER

754, 23 / BD 8 BD130 r/J ABDM > TER

{



Rufinus VIII 9, G — 10, 1 759

diae aut torpori animos indulgebant, sed psallentes et hymnos deo ca-

nentes locum quisque sui martyrii expectabat, ut haec agentes etiam

[X] extremos spiritiis in dei laudibus exhalarent. vere mirabilis et omni (>

veneratione digniis grex ille beatorum, turma virorum fortium, Corona

splendoris gloriae Christi, hanc sane coronam pretiosior omnium lapis

et gemma nobilior adornabat, hanc türmam praeibat ductor inlustrior, 7

hunc gregem pastor nobilior decorabat. Phileas huic nomen est, qui

erat episcopus urbis ipsius, quae appellatur Thmuis. hie nobilitatem

primi generis secundum animi virtutem de caelestibus trahebat, de ter-

10 renis vero, quantum ad saeculum pertinet, primis in Romana re publica

fnerat honoribus fimctus, eruditione quoque liberalium litterarum et

Omnibus quae ad animi virtutem pertinent exercitiis adprime eruditus,

novissimam hanc, quae prior est omnium, secundum deum philosophiam

ita suscepit, ut omnes, qui praecesserant, anteiret. cumque plurimos 8

15 propinquos et consanguineos nobiles viros in eadem urbe haberet, fre-

quenter ad praesidem ducebatur eiusque monitis adquiescere tot et

tantis propinquis exorantibus, respectum habere uxoris et contempla-

tionem suadebatur suscipere liberorum neque coepta praesumptione

persistere. ille vero, velut si saxo immobili unda adlideretur, garrien-

20 tium dicta respuere, animo ad caelum tendere, deum in oculis habere,

parentes et propinquos sanctos martyres et apostolos ducere. aderat

tunc quidam vir agens turmam militum Romanorum, Filoromus nomine,qui cum videret Phileam circumdatum lacrimis propinquorum et prae-

sidis calliditate fatigari nee tamen flecti aut infringi ulla tenus posse,

25 exclamat: >quid inaniter et superfluo constantiam viri temptatis? quid

eum, qui fidem deo servat, infidelem vultis efficere? quid eum cogitis

negare deum, ut hominibus adquiescat? non videtis, quod aures eins

vestra verba non audiunt? quod oculi eins vestras lacrimas non vident?

quomodo potest terrenis lacrimis flecti, cuius oculi caelestem gloriam

30 contuentur"?< post haec dicta cunctorum ira in Filoromum versa unam

eandemque eum cum Philea subire sententiam poscunt. quibus libenter

adnuens iudex utrumque plecti capite iubet.

Verum quoniam Phileae fecimus mentionem et ingenii atque eru- / 10 1

ditionis eins Studium praedicavimus, non videtur absurdum, si aliqua ex

35 opusculis eius, in quibus de martyrum passionibus memorat, historiae

huic, quae ad rem videlicet pertinent^ inseramus. scribens igitur ad

Thmuitas idem Phileas post aliquanta haec refert:

POF1 animas

\

psallebant\2 expectabant

\6 doctor PO'^

\8 thimuis

P02 thumuis 0^ timuis F \16 adquiescere tot] adquiesceret ut

|17 haberet

I19 uero 07n.

\37 thymuitas thimuitas F tumuitas 0^ timuitas 0-



760 Eusebius, Kirehengeschicbte VIII 10, 2—

Ti2i\

>> \08////^• vjroynauuojv ~

tv tcJj: Ueiaig hgaiQ

,/^ ?, ?^>76 ^- ->^ , ,

vav^•coJr7java d/.> jtäoav ' ,> -'10> ^,^ ->.

^ ^ -vco06V :> ^.^ '

d/ /;- 3

> ^ :> , ,'1 >\ . ,..^,>

6' ßaoavqj 4

> .;

20

>.3.

. ,,

,,,

.5

> ^>. ) - ,> .. ^ ^1>-12 Philipp. 2, 6—S — 13 Kor. 12, 31 — 17/18 loann. 4. 18

R BD 3" —22

^,2'arm Von 22 ',

1 -. — TmEmDm, nach

?.im Text

"^ > AR i -TmEmlNI /.ox^boi• BD

]2

[3 ABDM-TcTrER ^

| 3/4 /. AD^I^^l ,-* TcER

|4

BD 56|8^ | 9 ^ TS con•. A^Tc

9 10 ELvccL ATcERM eIvül T^BD111 nach + ^

vojv | 11 12

12 ('r/OL 14 BD|15 '/.oyoj

\18 TERM

ABD|

\

20D

|

TERBDM

ircaiovTo \ 22 /) > ^ + TcTr,22 , ABDM > TER

24 ' corr. TcTr



Rutinus VIII 10, 2—5 761

>Horuni vero nobis bonorum exempla praebuerunt beati raartyres, 2

>qui una nobiscum in agonibus perdurantes, secundum quod ex divinis

>scriptuns fuerant instituti, oculum mentis suae in deo habentes defixum

>mortem pro pietate absque trepidatione capiebant. indesinenter etenim

5 >considerabant dominum nostrum lesum Christum propter nos hominem

>factum hoc nos docuisse, ut usque ad mortem obluctemur adversum

>peccatum, siquidem ipse non rapinam arbitratus sit, esse se

>aequalem deo, sed semet ipsum exinaniverit, formam servi

>accipiens et habitu reppertus ut homo, humiliavit semet

10 >ipsum usque ad mortem, mortem autem crucis. cuius exemplum 3>secuti beati martyres omnes cruciatus et poenas susceperunt, ne fidei

>suae conscientiam macularent, quoniam quidem perfecta in eis Caritas

>fOras eiciebat timorem. quorum si velim nunc tolerantiae enumerare 4

>Tirtutes et exponere robur constantiae, nee mihi copia tanta sermonis

15 >est nee puto aliis nisi his solis, qui oculis suis intuebantur, quae gesta

>sunt, videri credibilia. erant enim expositi omnibus volentibus pro libi-

>dine inferre supplicia, et si quod aliquis per otium excogitans novum

>genus supplicii detulisset, licebat inferre. verberabantur ergo alii fustibus,

>alii virgis, flagris quoque alii, nonnulli loris districti vel funibus ad-

20 >pensi. et erat Studium per singulos paene novum genus invenire sup- 5

>plicii. post tergum alii vinctis manibus adpendebantur et trochleis

>distenti membratim divellebantur. iam vero ungulis exarari vetus et

>leve ducebatur. quod et si forte genus supplicii cuiquam fuisset ad-

POF1 nobis uero

\6 aduersus

\9 semet] se OF

\18 uerberan-

tur\2i ad trochleis adnotat cd. man.-, trochos grece, rota latine per

quas funes trahuntur



762 Eusebius, Kirchengeschichte VITI 10, 6—9

> JTavTOJ: ,^.'6 ^ LtI ,^ ?] '> : ttvo

.

.-> ^ ',rrootv. Tf5 -tcov >. •'. - (>> 6 ?)^, öl

10>. iff L•Ttov, ^'->,' ^ :7], jrov* 7]&\ , cfö xvoJv

> Joöva

>^ -' 7

15>/ jreol. & :->. , ijtl>^. 8

>: , €> ^, .20> ? ^> '

> ^.,>,

> . :> - >

2> & , -, ^ ^-, ,ATERBDMZarm^

1

]./ nicht zu entbehren 2 B^ corr., D

]3

unverständlich, mit schliesst der Satz ab]4 ai-

, auf Rasur, ER BM Dr|6 DM

AB {indem die Fiisse nicht) standen ^arm TER| 7/8-

AT*BDM TcER Phileas|9 Phi-

leas schrieb ovrf'i 10

1IB

nicht richtig, etwa -\ 14-& ^ corr. Tc

[16 17 — an falscher Stelle, viel-

leicht schrieb Phileas — i-jaav [] j17 df >* R

i

di

TrEBD1

18 BD dnöiv TcERM^'aim AT^|

-Tr! 20 21 /) — an falscher Stelle

120 nach

- Tr + sitxen Xarm]

ili > ^I



Rufinus 10, G-9 763

>liibitum, non, ut latronibus et homicidis solet, tantum latera fodiebantar,

>sed et venter et femora ac tibiae et iisque ad iingues iingula perveniebat.

>sed ne facies quidem ac viiltus et frons a tormentis remanebat immunis.

>addebatur et hoc super omnia, ut posteaquam fuissent humana corpora5 >absque omni humanitate laniata, exposita in piiblico et nudata non solum

>veste, sed etiam cute, crudele cunctis praetereuntibus spectaculum fie-

>rent. quosdam columnis districtos et post tergum distortis brachiis

>vinctos relinquebant. iam vero hi, qui ante praesidem suspendebantur, ß

>non id solnm temporis, quo ab eo vel discutiebantur vel cruciabantur,

10 >sed totum paene diem, cum alii actus agerentur, in eculeis exigebant,

>si forte aliquis ex bis iugis poenae continuatione a propositi firmitate

>decideret. tanta vero in bis crudelitas erat et in tantum ab eis omnis 7

>penitus humanitatis sensus aufugerat, ut posteaquam omne corpus vel

>tormentis vel verberibus fuisset absumptum, trabi nudum pedibus rur- 8

15 >sum iuberetur ad carcerem atque ibi nervo pedibus conclusis recentibus

>adhuc terga vulneribus reicerentur in solum testarum fragmentis subter

>stratum. interea quam plurimi usque ad mortem constanter et fortiter 9

>perdurantes inventoribus scelerum inaniter intentatae erudelitatis pu-

>dorem non minimum conferebant. alii vero recepta corporis sanitate

POF9 qiiod qui F^

|11 propositis P^ propositi sui m. rec. \ 14 ad-

sumptum PF\ 14/15 rursum . . . pedibus 07n.



704 Eusebius, Kirchengeschichte1 10, 10 — 11, 2

> TfjQ ajTo ^ (^SQciJtsiag avaxT7]Oecog

>6 7} }-^. 10

>,

^-^ , -, ^^ ^ ^,> ^')&^. 6 ^,>, & ^^, -> -eol <.10 ^ ^- 11

?,^ ^, •. ,^, -,^ ' ?^- 1

1 ^. 12^^^,. ?;11 1

20

-rf/.^ ^ -^, , ^25 ^. '^ - 2.", ' ,

7 8 Exod. 22, 20 — 8/9 Exod. 20, 3

ATERBDM2'arm [—13], [von U ],1 TifO^ übergeschrieben | 5 !

j6 [11

TERBM D / ATERMZ'arm BD

14 ErR j 1 / | 17 BDM ATER

> \ 19 19 BD ER|

ATER BDM[20 Tr

j21 TERBDM

^ & Sr TERBD|21/22

}:TERBD

):schrien wid hezewiten

23 ) RDrm|24 , corr.

|2 / ER |

26 -|

TrERM ^



Rufinus VIII 10, 10 — U, 2 765

»ad reparandos denuo agones dispensatores poenarum sponte provo-

'Cabant. quos illi erubescentes rursum ad tormenta revocare, ipsa eorum 10

>audacia perterriti, capite eos caedi iubebant<.

Istae sunt veri in deo pbilosophi beati martyris Pbileae voces, quas 11

5 in vinculis positus et in carcerem retrusus commissae sibi ecclesiae scri-bebat, quibus una secüm socios eos martyrum et consortes faceret cae-

lestium coronarum.

[XI] lam vero illud quod apud Frygiam gestum est, quis audeat prae-

terire? in quo et communia humanitatis et propria Romani regni iura

10 violata sunt, ubi urbem quandam Christianorum civium, in qua cum 4 11 1

et populus omnis et bonorati viri et curator ac magistratus Cbristiauos

se esse nee adquiescere ad sacrificandum faterentur, circumdari militibus

iubent cunctosque simul cum mulieribus viros, cum parvulis senes, cum

civibus civitatem iniecto igni concremari, ita ut nuUus penitus ex illa

15 urbe, etiam cum optio volentibus daretur, abscederet. et hoc in cives

perpetratum est, quod in hostes egisse notam crudelitatis habuisset.

verum beati huius numerosique martyrii pariter ab universa urbe 2

suscepti auctor et dux extitit vir pietate et religione atque omni be-

POF5 et in carc] in carc.

| 6/7 faceret cael.] cael. faceret F cael. fa-

ciatI

11 curator] erator



7ßg Kusebius, Kirchengeschiclite Till 12, 1—

oic: JTQ06/.iôr ^raor. .âot/.evoi , -& 7]£ ] JtaQ ^ '

xcu

^^:

^. siäot

^:

^-.

?]^•?],7] ^^ . .:t 12 1

jTXtjQÔQ ^ -, ,,0 , ,:,€ ^:)

,tö)] .^ tf

\ , ^, : 2\4 ,. ,- & ^20

; ,,^

,

', ^ ^ '^ , 3)25 ,^ ^. -^ , &>^ ^

18/19 vgl. Anal. Bolland. 22, 129 ff.

ATERBDMr^1/ TEBDM ^^ AR

]aus coir.

|

'

BD 1 2 —j3 Tr

|4 - Mr

6 ^ >\

1 BD / ER]

?) ATEM ^ R

BD|9 BDMX [ATER

]

' >»

TERBDM|10 ATERM -

BD[11 TcERBDM

]|14

/ATîM

/cERBD 1 15

2BD:\I > ATER 1 18 RBDM

"| 19

TERBDM.Z'|

BDM ATER|

23 ER124 rf' | 25 ^, durch Rasur corr.



Rufinus VIII 12, 1-3 7ü7

nignitate clarus, Adauctus nomine, patria et genere Italus, honoribus

palatii per gradus singulos usque ad officiomm magisterium perfunctus,

rationes quoque per illud tempus summarum partium administrans in

supra dicta urbe degebat. cuius in confessione Christi constantiam

omnis populus secutus, boni ducis exemplo summarum vere partium

per martyrium consecutus est palmam.

Sed unde sufficimus propria uniuscuiusque martyris per singulos IB 12 1

enumerare supplicia? quis enim possit vel illa repetere, quibus apud

Arabiam sancti martyres securibus caesi sunt? aut quomodo quis retexat,

10 quae in Cappadocia gesta sunt, ubi crura frangi dei cultoribus iube-

bantur? quis Mesopotamiae referat cruciatus, ubi Christianos suini ter-

goris more singulis manibus pedibusque suspensos amarissimo fumo

subter ingesto indignis cruciatibus enecabant? alios vero lento igni prope

[XII] adhibito tormentis longioribus absumebant? illa autem quomodo re-

15 plicem, quae apud Alexandriam gesta etiam veterum poetarum fabulas

vincunt? ubi obtruncatis auribus atque inhonesto vulnere naribus, ma-

nuum quoque ceterorumque membrorum summitatibus amputatis truncum

sinebant abire derisum. apud Antiochiam vero quomodo recordabor 2

craticulas prunis inpositas, quibus Christiani superpositi torrebantur?

20 sed inter haec nobilium duorum iuvenum factum memorabile silere

aequum non puto. qui cum conprehensi simulacris immolare cogerentur.

aiunt: >ducite nos ad aras<. et cum fuissent adducti, manus suas ardenti

igni superponentes, >si subtraxerimus<, inquiunt, >sacrificasse nos credite<.

et quoadusque caro omnis in ignem deflueret, immobiliter perdurarunt.

25 alii cum ad sacrificandum quaererentur, sacrilegam pollutionem vitantes

yitam praecipitio finierunt, minore quidem tolerantiae fiducia, sed con-

servandae fidei maiore cautela. in quibus admirabilis quaedam et vene- 3

randa femina, pulchritudine pariter et pudicitia fonnosa, genere nobilis

et copiosa facultatibus. cui erant duae filiae virgines, honestae satis et

30 ad maternae pudicitiae regulam nutritae, specie simul et moribus aemulasibi probitate certantes, quas religiosa mater secundum praeceptum di-

vinum in timore domini educaverat. sed pro bis quae supra diximus

vel naturae vel institutionum bonis pravorum hominum multa erga vir-

ginis earumque matrem contentio exagitabatur, et summo studio sum-

35 maque vi perquirebantur. cumque declinandi turbinis gratia sui ab-

sentiam procurassent, agitur omni intentione, ut earum praesentia fieret.

missi in hoc ipsum milites repertas eas venire Antiochiam cogunt. sed

POF13 prope] propter OF \ 20/21 silere a. n. puto] OF^ a. n. puto praeterire

silere a. n. puto praeterire F^|26 minorem

\fiducia P^ fiduciam Pcorr

30 ad o?72.



76S Eusebius. Kirchengeschichte VIII 12. 4—S

crt'T«« ouiTQtfêtr ua&cor JitffOfnTioinvw^ . \48 txa/.ei

jrsrnßt'ß/.tjVTO, '/^-:(:

âvd^Qcorrcov

) .-^ ] (/:6,-5^. \-\ ^ , ^ '/J'r

]2.. ^ ^^. . )]^ 4

10 ,.*, vjto-

:. : .5

'^ .

^&.: )& ((:, .1. , . €) .

', ,^ ..& -^,. :':, 6

2'-> €

.,rrrol

.::-~. 7

^ ;)2 ^, -, .. ./,. (5' S

ATERBDMr.1

2] ^ '^^ BDM ATER|

2/3 aizifV BD 3 xai^ BDM y.al ATER -t T^ y.ai

, Ti corr., ERM BD\

: T^ coit. Tc\9 BDM

//»• ATER 1 10 ABDM TER| 11 /-

\12 TcTrERBDM ^

| ER|^

19 ÊR 20 T^RBDM \ 23 \

25

&ATER BD

25 26 ATER BDM ]27 AM

BD TER| 1 > -|- TcTr

, 28 c\uJyoBDM ATER ER



Rufinus VJIl 12, 4—7 769

cum perurgentibus militibus vehiculo impositae iter agerent, talibus re-

ligiosa et pudica mater ad filias utitur verbis: >scitis, dulcissimae mihi

iiliae, quomodo vos in disciplina dei educaverim, scitis, quod a parvulis

vobis dens pater, deiis nutritor. deus institutor extiterit, et

quodpudi-

citiae et castitatis bonum ita mecum pariter dilexistis, ut ne oculus

quidem vester unquam, sicut vobis couscia sum, lasciviore fuerit macu-

latus aspectu. quid igitur nunc agimus? videtis, quod ista omnis vis

aut a deo nos studet aut a pudicitia separare. prostituentur ergo pu-

blicis lupanaribus membra, quae aer paene ipse publicus habuit incog-

10 nita? ne, quaeso, iiliae, quia nee tarn parva nobis in deo fides est, ut

mortem pertimescamus, nee tam despecta pudicitia, ut vivere etiam cum

turpitudine cupiamus. quin potius, si placet, quod in omnibus tenetis,

etiam in hoc sequimini matris exemplum. praeveniamus impuras carni-ficum manus et impudicorum praeripiamus incursus mundumque hunc,

15 qui nos ad impuram et impudicam compellit ac pertrahit vitam, pura

et pudica morte damnemus<. cumque talibus exhortationibus filias ad 4

simile propositum videret accensas, ad fluvium quendam in itinere po-

situm venerunt, ubi cum se humanae necessitatis causa descendisse simu-

lassent et paululum custodes cogente naturali reverentia secessissent,

20 adductis diligentius hinc inde vestibus minacis se fluvii rapidis iniecerunt

fluentis. sed et aliae duae virgines per omnia insignes sorores, genere 5

nobiles, vita mirabiles, primae adhuc aetatis, specie pulchrae satis, sedanima pulchriores, ornatae moribus magis quam monilibus, studiis ad-

prime probabiles, non ferentes violari publicis edictis ac legibus casti-

[XIIIJ 25 tatem, marinis se fluctibus deraersere. haec apud Antiochiam. in re- 6

gionibus vero Ponti crudeliora gerebantur. harundines acutae quibusdam

sub unguibus digitorum infigebantur. aliis plumbum igni liquefactum

et dorso defasum usque ad loca pudenda, quibus naturalis egestio pro-

curari solet, infundebatur. feminis quoque veri candentes et reusti 7

30 ardentes absque ullo humanitatis miserationisque respectu ingerebantur

per pudenda viscerum et naturalium secreta membrorum. sed quid

faciam, quod appellationes ipsae mihi in admissis facinoribus desunt

et gestorum scelerum nee voeabula, quibus enumerari queant, inveniri

possunt? sustinebant tamen omnia fortissimi et piissimi martyres, cum

35 optimi et praeclari iudices in eo solo sapientiam suam omnibus futuram

POF1 militibus om.

|13 in om.

\29/30 ueri [bis F^) candentes et

reusti ardentes] sie lihri :

'/). . . • Graeca

\33 inueniri] O^F inuenire PO^

Eusebius II. 49



770 husebius, Kirchengeschichte VIII 12, 9 — 13, 1

ovugôQOr, /]\6 .• 7]

€.tjtl

^vTOu yof^öTOV

\ ^^.tTotrrovTO.

5 öoAtiv ^^ rreQUQyaZeoOâi ' ^/ 9

^ . )]^ : -/ ,] jtaötv-Jraav. ^^^^^ jravTag^ , ^

0'& ^ 7) :>-' €^. ^/.- 10^& :-

^->/V

(^^^ ^

,'1

^ ^ vJr6ff^âov -jtvol .^ ~

0 ^

. [: ' &).-11

|

^-

25 . .- ,-:. : -'\

-13 1

3<j

-2•^12

\5.^ ATER ',^ BDM

\

6 > BD|6 7 ;/ — EBDMZ -

— T^R —• ATr 1 10 -— ATER // BD — ^

16 —^ ^^^ rechte Bände 3\17 ^

,^ ATER > BD 118 ^ con•. TcTi'|

ABDM2:>TER:19

\durch Rrsuv con\

24 ATERMIT >> BD[ 2 BD

|27

28 TL 29 27 768, 19 iJ BD 29 KB ER



Rufinus VIII 12, 8 — 13, 1 771

in admiratione censerent, si aliquod novae crudelitatis supplicium no-

vique generis invenissent. sed cum aliquando iam non ratione aut 8

humanitate. crudelitatis tarnen nimietate satiati respicere ad immanitatem

sceleris sui coepissent, desolatas urbes civibus et optimis civibus, rura nu-

data cultoribus, orbatos filiis patres et parentes liberis, ad clementiam se

humanitatemque convertunt edictumque principale proponunt; quoniam i)

fas non esset tot cives, in quibus fidei suae esset obstinata persuasio,

morti tradere. placere de reliquo, ut hoc genus hominum nequaquam

quidem subiret interitum, omnes tarnen, qui hanc speciem confessionis 10

10 tenerent, dextris oculis ferro ejffossis eisdemque cautere adustis, sinistro

etiam poplite nihilominus cautere debilitato, per singulas quasque pro-

vincias in aeris ferrique metalla vel operis vel poenae gratia deportandos.

haec fuit dementia principalis, qua optimis civibus consultum est. sed

illi quidem suis, ut videbatur, vel moribus vel vitiis agebant, iustis

15 vero et sanctis viris coronae virtutis et patientiae parabantur, domino

et salvatore nostro per baec vel explorante fidem credentium sibi vel

merita remunerante. sed sicut omnes per singulos enumerare non solum Hdifficile, sed et impossibile est, qui tunc in passionibus carnis suae deo

gloriam dederunt, ita omnes penitus omittere et ne paucorum quidem

20 nominatim facere mentionem satis videtur ingratum. paucos ergo me-

morabimus et maxime ecclesiarum principes per loca sua singulos mar-

tyrii gloria coronatos.

[XIIII] Primus nobis in memoriis piorum fulgens in regno Christi martyr 13 1

{redit 18 in difficile) POF15 domino] a d. PO"^

\18 sed et] sed

\20 nominatim] nomi-

num49*



/ il Kusebius, Kirchengeschichte Vill 13, 2-^ hmoxojto^ ,&, ^^, ' Ö kjt 2

.^avTcc ^

,-

:> -:>

,. ö \ ytvoiVT 3

ar 9^( ^-Tcov, 2:

10\ 7/0. ^ 4

& " ^: ^^ ^

4^

^ 7],

^-^,

.Ö ^ ^ -. ^ , -ÖVV ^ -. ^ 7]

20 •' . 6

^ ^tcöv

^ ^,.^ ^ - 7

2 ^ , -^ TL ^,-^ ,, ,, ^tcöv -

3—5 vgl. 812, 10— 15 — 9-12 vgl. SlO, 28—812, 4 — 16—19 vgl. de

mart. Palaest. 13, 4. . 10 — 19/20 vgl. ebenda 3 — 22/23 de iiiart. Palaest. 11

- 24— S. 774, 1 vgl. 812, 4—10

ATERBDMr^

1^} BDM- AR-| 4/ BD

6 yevoa T^D^M corr. TcTrDi|10 TrEcRDr

|11

TERDr112 Schw J7

1d' > [ l^ .

\19 «-

D^ corr. D^|

df|

23 TcmERMTBD ^ !

24/25 al•'—OJ&vJV >\24c

TERM 27 ATER^-zi BDM|28 29 ; >



Rufinus VI IT 13, 2—7 773

scribatur Aufcbimus Nicomediae episcopus, capite caesus; post huuc vita 2

et studiis semper martyr Lucianiis presbyter Antiocbenus, sed tunc

apud Nicomediam Christi regnum verbis gestisque praedicans; apud 3

Tyrum vero nobilissimus in martyribus et a prima aetate in Christi

institutionibiis enutritus Tyrannio eiusdem iirbis episcopus, Zenobius a

Sidona presbyter et Silvanus Emisenorum ecclesiae episcopus, qui in sua 4

civitate bestiarum morsibus absuroptus martyrum sociatus est choris ; in 5

Palaestina vero primus Silvanus episcopus apud Gazam cum plerisque

clericorum, in metallo autem Fanensi quadraginta simul capite caesi,

10 Peleus vero et Nilus episcopi cum plurimis clericis igni consumpti. in (*

eorum numero habeatur etiam Caesariensis ecclesiae flos nobilissimus

et fructus doni caelestis Pamfilus. apud Alexandriam vero et per omnem 7

Aegyptum vel Thebaida primus velut lucifer quidam inter astra consur-

gens Petrus eiusdem urbis episcopus, doctrina, moribus et vita praeci-

15 puus, et cum eo presbyter Faustus et Dius et Ammonius, nee merito

nee institutionibus nee martyrio dispares; Phileas quoque et Hesychius

et Pachomius ac Theodorus episcopi ex urbibus Aegypti ceterique cum

NPOF1 nicomidiae

\3 uerbis] rebus

\4|a om.

|in om.

|

6 emisenorum PF emesinorum emesenorum\

8 primo\

gazam] P^Fzazam P^O zezan iV

]10 pluribus |

13 thebaidam libri\17 pache-

mius libt-i



774 Eusebius, Kirchengeschichte YIII 13, 8— 11

.TOi. Tf sm oiaffavelg , -.' -'

d^tiov

--^ ?](6€' ' ,- . 8,

0 .- 1 9

,7)7], ^

,^.^; /.15 ,-. ^ ^ - 103 ,0

'' 304/305

.

. -H

tcöv

,* -, ' -

2 ^ ^ATERBDM^•^

1 rf' 4 D16 ^ corr. Tc

|8 Tr

|

9 , durch Rasur corr., BDM2' T^ER]

TiERBDM^-aim > ,durch Rasur, Za

\11 778, 11 768, 28 BD 11 ER

112

in ^ corr. Tc|

BDM ATER|

' BDM ATER

13 ^ corr.,^ ^\

1-1- R|

TERBDM]15 TER

BD -in corr. A^]

|16

-^ corr.

!20 ER TcTrERBDM ^

!22/23 R

23 BDM ^ ATER|24 ABDM TER

|24/25-

O0LG R



Rufinus VIII 18, 8—11 775

ipsis innumerabiles nobilissima pertulere martyria. quorum per singula

agones describere, ne nos opus nostrum iusto longius dilatemus, suis

civibus, qui ad dicendum probe pollent et praesentes tunc aderant,

derelinquo.

[XVj Interea perturbari statuEU nostrum et crudeli ubique animadversione 1/1 11

vastari aeternum pervigilemque illum non latuit oculum. et quoniam

dominus quidem tradiderat familiam suam castigari paucis, cruenti vero

immanitatis ministri desaevierunt in multis, adest continuo ultrix dei

dextera et illos, qui primo, dum pacem servarent ecclesiae, cum omni

10 prosperitate imperium gubernaverant, in tantam rerum permutationem

deducit, ut Augustus ipse in id yanitatis atque amentiae perveniret, quo

depositis cum collega pariter Augusto regni insignibus privati et plebei

post imperium viverent, ille vero, qui ei secundus in honore, post-

modum etiam in primis successor fuit, qui et incentor ac signifer nostrae

15 persecutionis extiterat, tarn multis variisque morbis et corporis tabo

atque insania mentis adficeretur, ut post longos atque inextricabiles

languores scelerum suorum fariis agitatus sponte vitam nefariam proderet.

NPOF1 innumerabiles nobiles nobilissima

\16 ut] aut



776 Eusebius, Kirchengeschichte VIII 13, 12 14

. oi ^^ jrijr()(;xro. ? ./ //•

oiiuneiTcu,.' . 7]] .--. d*

-12

jravTa Jaoaa \?]5^

^-. jralöa& .&?] Jra,^. g:o, ^-.7] ' 13

10 xßi> 7Jä .^ ?)/ .^ : ^') -^

.^-/ ^

///y^

1 ^* 7]. \ ,: ijtl) jtaiol )/, - - 14

20 -^.1—3 vgl. de mart. Palaest. 13, 13 — )— S. 778, 2 vgl. den Rest der älteren

Ausgabe 796, 19— 797, 8

ATERBDMZ^1—3 —] der Satz, dessen Sinn nur durch l'^ergleichung

der Parallelstelle in de mart. Palaest. erschlossen werden kann, ist dadurch un-

verständlich geworden, dass Euseb seine frühere Darstellung in der letzten Aus-

gabe seines Werks corrigiren musste, und diese Correctur nicht sorgfältig aus-

geführt istI

1 rav&^ BDMZ"

^^ xavxf TER

\

2 TcERBD^

^|2/3 |

3 d'

01'^ 4—9 —]2 Doublette des mit der älteren

Ausgabe übereinstimmenden Stückes 9 S.77S,2, die Eusebius in dieser Form nicht

stehen lassen wollte, vgl. zu 1—3 |4 — > D

|7 evd-

in^ durch Rasur corr. ^\

, ^ auf Ras.,

ER BDM|^ >

\i)-S. 718,2 —-

das Stück kann erst in der letzten Ausgabe an diese Stelle gesetzt sein

10 ^:!

ATEBDMZ <?-; R112 TcERBDM ATi

|

13 A^D^M corr. , D durch Rasur [ 15 ERBDM [= 797,4]

T^m AT E^m das gute . . . Ende|17 re

ABDM > TER = 797, 6] |19 \ in corr. Tc



Rufinus 13, 12—U 777

[XVJ] sed haec postmodum. tunc vero in occiduis partibus, quod Maximianus,

qui et Herciilius, deposuerat, Constantius regebat imperium. in duas nam>

qiie procurationes Romaniim regnum fuerat divisum. sed is multa cle- 13

mentia erga homines. erga deum vero religioue maxima utebatur. nequevero ex consortii rabie regnum suum piorum sanguine maculaverat

neque oratiouum domos et conventicula nostrorum imitatus Maximiaui

vesaniam hostili vastatione destruxerat, quin potius cultores dei vene-

rationi habuit et honori. unde et merito religiosus pater religiosiorem

filium Constantinum regni bene parti reliquit heredem. at vero Con- 14

10 stantinus, statim ut Romani regni apicem ex paterna hereditate suscepit,

mira quadam dei gratia civibus carus, exercitui acceptus, viris fortibus

imitandus, facinorosis vero et ignavis terribilis fait. in observantia

NPOF5 suum] suorum

j 11 dei om.|12 facinerosis O^F



778 Eusebius, Kircbengescliichte VIII 13, 15— 14, _'

r/^c sraTQiyJ^j: rrôi ^ evobßeia^. xai orroj uhi' * uiixirvio^ tovtou

r.To xoivfj^

€ âra-

.^''. ^hiSiun'ov öeirog tXvjtei, ctcmo. 15

:2 iL• '/)]' oj

-.-: , , tav-. € )'&€ &,^(& ' Ijtl

10 ^. (^. ^. 14 1

LtI ^^

.^

:Lt

'^^-

.:€: : : ' & 2

:0^ , ,, ^?.. -^ &.20 , ,

7::,

-7—11 vgl. Vit. Const. 29, 22— 26 — 10— S. 7S0, 3 vgl. Vit. Const.

23, —9

ATERBDM, :i' —4 ], ârm ^von 4 ],2 ^ ER

15 ATERM BD

| « > \1 Kc, ER

8 ATERM BD1 r^v&& /,-

uivoG TÊBD r//v^

^Ti'R .

^^>. Tcm [getilgt],

Em Maximianus uero qui et Hercidius, quem

paulo ante coUegam fuisse Diocletiani et cum eo imperii insignia deposuisse me-

tnorauimus , für die ganze Stelle iv —^ setzt Jârm ein es

schmiedete ge/fen Constmüiyi eitien Mordplan Likianes, von dem icir oben gesagt

haben, dass er, als von ihm genommen wurde seine HetSC^haft , wie ein gewöhn-

licher Mann lebte. Als aber sein Verrath offenbar wurde, ereilte ihn böser Tod]

zu& ist nielit zu entbehren,/. verweist auf eine

nicht vorhandene Erzählung, vgl. zu 776, 1— |9 nach^ --

\ II ER 1 12 ! > ^ + TcTi•

13 U

^RD 10 BDM ATER

|20

TEBDM [vgl. Vit. Const. 23, 6] AR



Rufinus Vlll 13, 15 — 14, 2 779

quoque religionis longe etiam patrem vincere studuit. sed et Licinius

comrauni omniiim sententia adscitus in imperium etiam Augustus pro-

nuntiatur. quae res Maximinum vehementer ofi'enderat, quod is tunc 15

adhuc solummodo Caesar in Orientis partibus habebatur, neque id ultra

ferens vi raptum sibimet Aiigusti nomen adsiimit. Maximianus vero,

qui et Herculius, quem paulo ante collegam fuisse Diocletiani et cum

eo imperii insignia deposuisse memoravimus, cum a filio Maxentio in

urbe Roma tyrannidem tenente fuisset expulsus, ad Constantinum tam-

quam ad generum miserationis causa confugiens insidias ipsi, a quo

10 religiöse susceptus fuerat, molitur. in quibus turpiter deprehensus tur-

pius perit, ita ut post interitum statuae eins atque imagines auferrentur

et in aedibus publicis vocabula eius nominis mutarentur. huius igitur 14 1

filius Maxentius, qui in urbe Roma tyrannidem ceperat, primo velut

invitandae erga se plebis gratia fidei nostrae veneratorem se esse simu>

15 labat et ob hoc persecutiones reprimi omnesque iniurias a Christianis

arceri iubet. sed nihil in reliquis actibus suis, nihil in vita vel moribus, 2

quod Christianis proximum videretur, ostendit. in tanta etenim üagi-

tiorum et scelerum faece, in tanto inpuritatis caeno versabatur, ut nihil

prorsus facinorum pessimorum ab eius, non dicam vita, sed unius saltim

20 diei actibus esset aüenum. denique senatorum et maxime nobilium

matronas publice abstrahi atque ad suam libidinem deduci imperabat et

post contaminationem viris suis reddi iubebat, non tam expleta adulterii

JSPOF2 etiam] NPO^ om. O^F

\ rabtoj15 a om,

\1C> actibus]

edd. artibus NPOF



7S0 Eusebius, Kirchengeschichte' 14, 3 S

vtöty'&, */j

'^ProucUov ^^, :

jiavreg d' \:6?6^, - 3

, ^.osivfj .

5 7Jovvv

:2

. im. (fovov ( -. ^ -/?;^//.

Im Jo, & *1 \.' Joo 4. *^^.

tJcaöva

' .^

.

,.-

15 yvcöv,, -'^/^ jraea ^. '^Poj- <>* -0. tcöv

.'^^

^ ^/-^' *

.7

. ^^ ^5 ^. ^ :> 8

\ .]3—22 vgl. Vit. Const. 23, 25— 24, 13

ATERBDMZarm^2 ßovJJia ABDM := Vit. Const. 23, S] > TER

14 ATERM

[= Vit. Const. 23, 26] > BDZarm| G ^ > T^ + TcTr

| 7 >8 ATERXarm BD

111 AR^ corr.

Kci12 aU.aia , T^ durch Rasur corr., ERM [= Vit. Const. 24, 4] :rann

aÜMO au.oc D| 15 ATERBD2"armyi [Vit. Const. 24, 7]

18^&^ &^^ Acm ^}-• Tc,

» unleserlich\21 ^ [= Vit. Const. 24, 131, corr. ßi

|22 .^

.E 1 23 (fi/.ia'lI 25 ATERM BD | |

^TERBD^'arm d-avuaaicoa mit guter Conjectur, vgl. aber zu 776, 1—3. 778, S

27 — BD



Rufinus 14, 3—8 781

libidine quam inmutata. tantus vero metus patres plebemque oppresserat, 3

uti ne hoc ipsum quidem, quod in metu erant, palam ostendere auderent,

sed ferebant insiietam servitutem gementes et aliquid pro libertate cogi-

tare metu inhibebantur, cum ille non iam ira, sed libidine caedis agi-

taretur. denique quadam die imperat militibus suis exire per plateas

totius urbis et omnes, qui occurrissent cuiuscumque aetatis et cuiuslibet

sexus, gladiis caedere, inuumeraeque multitudines populi Romani non

hostium, sed civium telis deiectae sunt, senatores vero et hi maxime, 4

qui vel honoribus vel opibus clariores in curia videbantur, confictis

10 criminibus tamquam rei puniti proscriptique sunt, addit vero etiam hoc 5

fastigium sceleribus suis et artis magicae industriam summis studiis

excolit, ad quae ministeria explenda perquirebantur mulieres nobiles

gravidae et adhibitae funestis sacris mediae scindebantur. rapiebantur

et parvuli infantes eorumque exta visceribus revuisa perscrutabantur.

15 iugulabantur et leones et nefandis quibusdam commentis ac precationibus

daemonica arte conpositis bella per haec dicebantur arceri et credebatur

ins fasque regni per nefas posse servari. his vero malis omnibus etiam 6

illud additur, quod omnes, qui per ceteras urbes vel agros fuerant

tyrannica crudelitate deterriti, dum nihil sibi ad vitam tutum putant et

20 relictis agris per loca abdita et latebras ennt, omni studio arandi seren-

dique cessante tanta fames urbem atque omnia loca invaserat, ut nihil

[XVII] reliqui ad vitae subsidium fieret. in Orientis vero atque Aegypti parti- 7

bus Maximinus simili per omnia crudelitate et vesania tyrannidem gere-

bat, ita ut alter alterum, utpote in tyrannide socius, etiam in sceleribus

25 videretur imitari et nescires, cui potissimum dare fiagitiorum palmam 8

deberes. eo sane Maximinus praeire socium sceleris videbatur, quod

NPOF1 plebesquae

\ 6 et]

NPOFut edd.

\7 caedere Schw caederent

libriI

11 industriam om.|14 reuulsa] NO euulsa PF \ 18 fuerunt

120 agris] sacris

| 21 tantae PF^|23 similiter



7S2 Eusebius, Kirchengeschichte VIII 14, 9—11

,-^' yo/jtojv Tf yan ( itaycov ol

jraQ Ttiit]^ ^. iVog:o080VJ: tg .-.(> \

^ ^» /Qig )& ^ -- , ?] ^10 -' -

^ \ ^.

. ,10

1 , ^^ .-^0 €. •7] 11

^,^

- -,7],5 ^, ^ , -^5-12 vgl. 808, 22—810, 1

ATERBDM, 2'ann —2],2

'],1 nach -\- Tr|

BDj4 xl-^ A^ corr. A^^ |

y' oiv ABDM ovv TER1

622> 7 ^\

^,A^m anovöaZojv

|10 > R !

ATRBDZ im EM Tcm|

ATER^D

RcBM 11 Tr|12 [salariis] \

TrD AT^-ERBM|16 «.ar^z/rav > | |

--

[ ] ABDM U R] TER1

21

^D

1

i22

123 ATERZ BD

25 > , Tc getilgt127 de BDMTERZ



Rufinus VIII 14, 9-11 783

etiam publicos liODOres et maximos magistratus magoram et malarum

artiiim doctoribiis decernebat. simulacrorum quoque cultui satis super-

stitiose deditus erat, ita ut ue ad parvum quidem motum sine auguriis

et divinationibus ac symbolis adquiesceret. unde et vehementior ad- 95 versum nos et gravior prioribus persecutor fuit. vetera quoque delubra

et olim etiam ab studiosis cultoribus derelicta renovari omnia iubet sa-

cerdotesque bis et pontifices per singulas provincias nobiles quosque et

aliis iam bonoribus functos ministris militaribus et salariis additis de-

cernit. nee mirum, qui et manifestos maleficos vel rectores provin-

10 ciarum vel duces militum promoveret. sed ob huiuscemodi vanitatis 10

ministerium quam plurimae copiae auri argentique quaerebantur. ex

quo accidit, ut omnes ubique provinciae diversis modis et occasionibus

nudarentur, gravando censum, tributa multiplicando, locupletiores quos-

que exquisitis aut etiam confictis iniuriis condemnando, alios vero etiam

15 proscribendo, omnes pariter bonis paternis avitisque familiis evolvebat.

unde et montes auri, ut ita dixerim, congregatos familiaribus suis ac

satellitibus largiebatur. in conviviis vero tam profusus erat tamque Htemulentus, ut insanus et mente captus vini furore putaretur et ea

ebrius fieri iuberet, quae die postera se iussisse nesciret. deliciis, luxu

20 atque omni dissolutionum genere fluitans turpissima suis militibus

praebebat exempla. denique quidquid lascive, quidquid petulanter,

quidquid luxuriöse gestum a rectoribus vel militum vel provinciarum

NPOF1 magistratus] PO^ magistris ''-F \ 18/19 ea ebrius] PO'^F caebrius

ebriusTOi



7S4 Kusebius, Kirchengeschichte VIII 14, 12 IG

> -: \( .-. ifijrai^elg 12.

^^^;

, ^-:^ .13

, ' ^ovi^hv --^^0 -,

-

-' ^ 14

/ ' -7], , (^^^ •7 ^-. ^ 1^

20 ^ -,

, ^(&', ^ ,^- ^ ,^ . 16^ , ' .-18 vgl. Laud. Const. 214, 1—9 — 16—18 vgl. ' Const. 23, 12. 13

— 25— S. 786, 2 vgl. Laud. Const. 214, 0—12

ATERBDMZ^1 ovyl ABDM TER

| |

/6 y.uTä — > R|8 ABDM [

und auf Rasur Tr], ER110 ARBDM > |

10/11 BDM

[= Laud. Const. 214, 3] ATER\12 7} D

113 —-

ATER2'>BDM113/14 '] corr.Tc

|1

RBD = Laud. Const. 214, 6] \\1 & >

[= Laud. Const. 214, 9 HSS] 1 18/19 Rufin fügt den Namen Dorothea hinzuj

18 ERI

TEBDM AR119 > ', Tc getilgt

|

21 BD T^ AERM Ti", Tc ge-

tilgt1

BDM ovv ATER 122

^Yjv]

&|23 lyovoav

' BD | 25 —/ TERBDM — //



Rufiims VIII 14, 12—1 785

fuisset, iuultum cedebat ob imperatoris exempliim. cui inter cetera 12

etiam hoc singulare studium erat, ne iillani, oon dico urbem, sed vel

breve oppidum absque adulterio nobiliura matronarum, quae per loca

fuissent repertae, vel corruptione virginum praeteriret. talis hie tantus- 13

que vir. qui pudicitiae, honestatis, iustitiae ac totius aequitatis hostis

publicus erat, quidni etiam Christianorum hostis et persecutor existeretV

adversum qiios tantnm crudelitatis exercuit, ut praecessores siios vincere

festinaret in scelere. ignes, lamminas, cruces, bestias, maris profundum,

obtruncationes membrorum, effossiones oculorum et singulis membris

10 specialia inferre supplicia gestiebat, cum tarnen magis illi constantes et

fortes invenirentur in tolerando quam iste ingeniosus et callidus in

exquirendo. vincebatur etenim saepius non solum a viris, sed etiam a 14

feminis, quae verbo dei et fidei calore succensae ut feminae quidem

conprehendebantur, sed ut viri fortes in certamine coronabantur, mortem

15 promptius subire, immo vero et ultro expetere quam corporis maculam

recipere malebant. verum cum duobus gravissimis dominis, libidine et 15

crudelitate, praeceps ageretur, fuit apud Alexandriam Dorothea quaedam

satis nobili orta familia, ingentibus divitiis et propinquis nobilibus pollens.

sed in ea ingenii atque industriae bonum ceterarumque honestarum artium

20 studia magis quam haec vigebant. formae vero et decoris gloria tanta

ei fuit, ut mirum ac speciale in ea dei figmentum crederetur. sed illa,

quae religione animi et honestate vitae pulchrior quam vultu corporis

esse studeret, aequissimo mentis iudicio, quod pulchrum et decorum inter

homines videbatur, id potius deo consecrare quam usui humano statuit

25 indulgere, ut virgo deo sacrata persisteret. at ille, qui divina atque

humana libidine simul et crudelitate foedaret, cognito solius formae,

non etiam ingenii ac propositi bono, ad temerandam virginem ac pollu-

endam eius castitatem animum intendit. conperto vero, quod Christiana

esset, quae secundum sua edicta poenae magis quam libidini subicienda

30 videretur, in ambiguo positus aestuare coepit et in quam se partemverteret, ignorare. sed ubi dubios animos libido, quae ei latius domi-

nabatur, obtinuit et expectantem virginem pro martjrio ad supplicium

rapi per occultos nuntios de stupro interpellavit, illa aeque nefas sibi

esse respondit templum corporis sui, quod semel deo consecraverat,

35 idolorum cultu aut libidinis contagione polluere, proinde se quidem ad

mortem paratam esse, a crudeli vero tyranno non decere blandum ali-

NPOF

4 talis] qualis \ 6 quidni] quidnam quidni si 0^ | 7 aduevsus NO12 solum o?7i.

\

21 sed] NOF sed et122 honesta uita

|27 prae-

positi1 31 ignorare] edd. ignoraret NPO^F ignorabat 0-

\34 sui 07ii.

Eusebius IL 50



7S6 Eusebius. Kirchengeschichte ' 14,17 — 1, 1

. sloo^ i^aöavojv ^ ^. {^ ,\ ^-im '€?]^

^- .^

6

,. :11^{, . "^ -. :,\:?] , ? ^] ,

10 €^ - jr?]yvvoiv ,^, oao^ol:,

, ^-6)^ ^ , -^ -'. ?] 18

7]' .^ ' ^^ -^; .0

.15 1

-. ^ ^ ^^&,.5—15 vgl. Vit. Const. 23, 1-24

ATERBDMZ^1

-y.al

-ABDM

R\2

\ 3/4 Rufin fügt den Namen Sophronia hinzu

I

7 ciT/)I

>•j8 ATERM avzfjv BD[

vTifV und Vit, Const. 23, 17 HSS]]

durch Rasur corr.,

ER AT^BDM eine kurze Weile pauUulum / [ohne ]Vit. Const. 23, 17/18

|9

|

BD|12

13 > T^ 4- Te [getilgt]]14 ] R

]16] -

i

17

^\18/19 —

^^ 'S!

\20-

\21 778, 2 770, 23 /c BD 17 ER |

22 TcE|

23 TERBDM| > + TcTr

]26 > + Tcm,

in corr. Tr >> R



Rufinus VIII 14, IG—18 787

quid aut molle proferri nee esse digniim resolvi erga se trnces animos,

quos cottidie undatim Christianornm profusus cruor duraret. ad quae

responsa cum ille libidine accensus acrius incalesceret et nisi verbis

adquievisset, vi agere deceraeret, omnibus virgo pudicissima facultatibus

suis domoque ac familia derelicta noctn clam cum paucis fidissimis

famulis et cum amicissima sibi comite castitate discedit atque inlusum

tyrannum vanum amentemque dereliquit. sed et alias plurimas nobiles 16

mulieres simul ac virgines exemplo illius adortus, sed exemplo nihilo-

minus illius paratiores ad mortem quam ad servitutem libidinis nanctus,

10 crudelibus suppliciis adfici iubet. quae multo promptius et laetius quam

ceteri omnes mortem subibant, quod duplices sibi Coronas a domino

praeparandas non solum pro pietate, verum etiam pro castitate crede-

bant. sed in bis relationibus positum silere aequum non puto etiam

nobilissimae feminae in urbe Roma mirabile factum, Sofroniae, cuius vir

15 praefectus urbis Romae sub Maxentio tyranno agebat. qui cum de supra 17

dictae feminae pulchritudine cognovisset, ut ei mos erat, missis stuprorum

ministris deduci ad se feminam iubet. illa rem ad maritum detulit. qui

cum conperisset, multa secum volvens, ad ultimum altius ingemiscens:

>et quid<, inquit, >faciemus, quibus aut haec toleranda sunt aut anima

20 ponenda?< tum illa, ut maritum vidit metu mortis perterritum prodi-

disse pudicitiam suam: >paululum<, ait bis qui missi fuerant, >expectate,

donec conposita, ut decet, et adornata procedam<. dehinc ingressa cu-

biculum, cum prius defixis genibus orasset, tamquam pudicitiam suam

deo immolatura, pectus ac viscera correpto mucrone transverberat, ex-

25 tremos huiusmodi nuntios ad tyrannum per adsistentes famulas mittens:

>tales<, ait, >magis placeant Christianae feminae tyranno<. hoc modo in 18

Oriente simul atque occidente velut uno daemonis spiritu armati et

paribus isdemque vitiis accensi desaeviebant tyranni, cum tamen per

haec Christianorum virtus animi et constantia fidei probatior et magni-

30 ficentior redderetur.

NPOF4/5 sui facultatibus iV

|5 relicta

\clara

\7 nobiles om.

\

8 uirginis \ 14 feminae om. NO^ \ 21 pudicam | 22 adornata]

ornata\

procedensj23 tamquam] cumque

j25 famulis

\

27 occidente] in occ.

50*



7SS Eusebius, Kirchengeschichte VIII 1, 2 — IG, 3^ /^' rtj rrvQo^-' aüsriöcop : 2& :^ öogarcov^^ .TaQaTa^soj^ /] rav-

ojr/o?r

': )

,?}

. : . -\ ^. Jrl. :8. /c 16 1& : ::, 3123

10 ^. : - 310/1] . ^ \ .,

^

,^^ .]15 ^ -. ^ ^. 2

.^ •' '\ ./.

0 & ?/'^ . -

^

^ ).^

^.22 Aus der fi-üheren Ausgabe schieben ATER nach ein: -2> • . 8

S- ', . ><, , >' -'/<.

6 7S20. 9f. — 22-S. 790, Svgl.Vit.Const. 34, 10-1S — 26 27 Luc. 17, 1

ATERBDMr.l2 ihujo^yicov TER 1BD^ ARc

1:

T^BDMZ ATcTrER16 ATER) 7 corr. Tc

] |S ^ 774, 11

BD 9 ^ ER ATER BDM|11 RM

|12 -

ATrRM ' ^ D 16 ARBDMr

17 ^ corr. Tc|18^ BDM^ ATER

|

21 ) ATcERMT T^BD1

AT^BD

TcERM | 21 22 T^Ri corr. TcTrRc | 22 'TERM ABD

,23 > R

26 27 ^ — TER



Rufinus VIII IG, 1. 2 789

[XVIII] Sed cum per decem continuos annos in orientis partibus similis 7 16 1

etiam Maximiani principis erga Christianos fuisset grassata criidelitas et

innumera hominum milia deum verum colentium neci dedisset cumque

vires crudelitati ac libidini suae indesinenter suggereret temulentia et

5 neque consilium neque satietas finem uUum aut modum inponeret, adest

cultoribus suis divina Providentia et quos per ignem probaverat, educit

rursus ad refrigerium. ipsum namque auctorem sceleris ultio divina 2

NPOF7 rursum F



79i) Eusebius, Kiichengeschichte VIII 16, 4 — 17, 3

tu'xot r//• ^^ .&. ^ Jtl 4,]( ^ , ^&

^ ^* ./.- ^?]

,.

. -fia^ . ^ 7?.-^^, ^r/J}OiaZovöLv ^. ovo 5. ,-10 . \'^ 7]:, -

. &17 1

^.

,&

5 ^, * , ^^7]^.. 2^ . -0.

?^^

>3

12-18 vgl. Vit. Const. 34. IS—23

AT ER, [—19 yMva], b [von 19 ?], DU1^ ]

2 ABDMZ" [= Vit. Const. 34, 12]

TER1

BDM ATcE T^R1

>• T^

+ TcTr 3 > |TERBDM [= Vit. Const. 34, 13]

1

ARM• TEBD|4

\|7 >

8/. |ABDM TER

| 9/10

1 12 788, 11 786. 17 BD 788, 16 R|

-•

14

^[ auf Rasur , ERBDM

-| 16 -ATERM BD beides Vit. Const. 34, 20 HSS

| -Tr 17^ Vit. Const. 34, 22 1 BDM

ATERj18 rf'

|19/20

[20 ATERM ) bD

21— S. 792,9 Aiäokrator Caesar Mksiminos [Mksiminos Mksntis ^ Malc^entcs

^arm] und Sebastos. Autokrator Caesar Konstantinos Eusebes imd Sebasios , das

Praescript ist nicht nur dui-ch Euseb selbst verstümmelt [vgl. zu S. 792,16—19], son-

dern auch durch zahlreiche Correcturen entstellt: vgl. Seeck Rh. Mus. 48, 196 ff.

Mommsen Herrn. 32, 543 \ 21 > MR, getilgt |

> bD^TcEbDM AT^TrR beides HSS

|vor ist

piiis felix mit Absicht gestrichen



Rufinus VIII 16, 4 — 17, 3 791

corripuit. et ille, qui laetis ac saginatis carnibiis iiicedebat superbus, 4

inflatis subito visceribus subpuratisque distenditur. in profimdioribus

dehinc pectoris partibus obortum vulnus totos intrinsecus viscerum se-

cessus tabo serpente depascitur. post etiam fistulis quibusdam in super-

ficiem purulentis meatibus adapertis de interioribus putrefacti vulneris

venis ebullire undatim coepit innumera vermium multitudo. foetor vero

tarn intolerabilis erat, ut nullus omnino ne medicorum quidem propius

posset accedere^ quod carnes satis laetae et in omni luxuria nutritae

graviorem ex corruptione nidorem putredinis exhalabant. denique pleros-

10 que medicorum, quod nee morbo aliquid mederi nee vim foetoris tolerare

possent, interfici iubet. in quibus cum quidam iugulandus potius quam

medicaturus adsisteret, inspiratus a deo; >cur<, inquit, >imperator, erras

et quod deus infert, ab hominibus putas posse revocari? nee humanus

est iste morbus nee a medieis curatur. sed reeordare quanta in servos

15 dei egeris quamque in religionem divinam impius et profanus extiteris,

et intelleges, unde tibi sint poscenda remedia. nam et ego quidem mori

cum ceteris potero, tu tamen a medieis non euraberis<.

[XVIIII] Tune primum se Maximianus hominem esse intellexit et seelerum IZ \i 1

suorum immanitatem recordatus primo omnium errasse se et impie

20 egisse profitetur et velut satisfacere incipit deo, tum deinde convoeatis

his, qui in officio publieo sibi parebant, legem scribi et eonfestim emitti

iubet, qua non solum a Christianis desinat persecutio et areeatur omnisiniuria, verum et reaedificari eorum permitterentur ecelesiae, ut solitis

cultibus et obseerationibus vacantes etiam pro ipsius salute excelso

25 supplieent deo. quibus dieto eitius proeuratis, continuo per singulas 2

quasque urbes edieta mittuntur eontinentia hune modum:

>Imperator Caesar Galerius Maximianus invictus Augustus, pontifex 3

NPOF3 totus PN

1putrefactis

\8 nutrita

|18 maximinus NO'^F'^

I20 satisfacere incipit] incipit esse facere P'^ facere incipit P^ incipit facere

PcorrI22 a om. F [27 maximinus ^202



792 Eusebius, Kirchengeschichte VllI 17, 4—

>€6,^.^ /.>. . ,' . . ,'.

\t'öo. /?]^

.. .

-.^' \ Kcov- 4

> , .. , ,,-.10 > , 6

>1 ^. ?']&> '-

> ^^ ^\

. -> . ^^^'

9 Aus der früheren Ausgabe schalten ATER nach^^ ein: > «>> /; Aiy.ivvLOZ }>, , ,,, ,-, <.10— S. 794, 22 das lateinische Original bei Lact, de mort. pers. 34

ATERbDMT^1 1 >bD, die Zahl fehlt, VI ver-

muthet für die Urkunde Seeck, vgl. zu 3|1/2 die Beinamen Aegyptiacus niaxi-

mus Thebaicus maximus sind von Seeck mit Recht als unerhört bezeichnetj

1/2 > T^bD + Tcm\2, > T^ + Tcm

> AT^ -\- Tcm|

bD|3^ >

(/ > AT^D + TcTr, Pers. max. tert. Dessau inscr. Lat. sei. nr. (360|

nach

ist Briit. max. gestrichen|

'> D]

an dieser

Stelle falsch, vgl. zu 1 \ 3/4

^-> 4 falsch, auf 311 'Lactant. de mort. persec. 35, 1] passt

nur ir ib. pot. X Villi[

ro^ >» b] 6/7 bDM^'^

ATERI8 die Zahl der tribunicischen Gewalt ist mit Absicht gestrichen und

nicht mehr zu bestimmen was für eine in der Originalurkunde stand | 12 r^/v^

> DI13 durch Rasur, ERbDM^' cuncia Lact, AT^

—^ > T^ -f Tc| 15 %•1 kA qitadam Lact, TERDM^"

16—19 Euseb hat das Praescript des Maximinus schon früher, das des Li-

cinius erst in der letzten Ausgabe ^bDM^^] gestrichen; über die Reihenfolge vgl.

826, 25. 828, 3. 4 Lactant. de mort. persec. 44, 11 [17

Dessau inscr. Lat. sei. 1, 151 TER j 18 > R



Rufinus VIII 17, 4—7 793

>maximus, Germanicus, Aegyptiacus, Thebaicus, Sarmaticus quinquies,

>Persicas bis, Carpicus sexies, Armenicus, Medorum et Adiabenorum

>victor, tribuniciae potestatis vicies, imperator decemnovies, consul octies,

>pater patriae, proconsul. et Imperator Caesar Flavius V^alerius Con- 4

>stantinus piiis felix invictus Augustus, pontifex maximus, tribuniciae

>potestatis, imperator quinquies, consul, pater patriae, proconsul.

>Inter cetera, quae pro utilitate rei publicae disponimus, nos quidem ^

>primo volueramus secandum antiquas leges et publicam Romanae ob-

>servantiae disciplinam cuncta moderari, inter quae etiam hoc addere, ut

10 >Christiani, qui paternam religionem reliquerant, ad eam rursum rever-

>terentur. verum quoniam iudicio quodam animi sui tanta eos obstinatio 7

NPOF^Ib constantinus libri



704 Eusebius, Kirchengeschichte VIII 17, 8—11-] ^ :•-vjto ^, -> 7) , ^

,3.>anaffoöv

^. - 8

^ ^& ,. -, -->^' - ^

10> d->(^-,

-& ^ ^:,

- ?] -1> . ^> .^ -. .,-' 6• 10> . -2U>

,-f]

> ^6<.'^3, ^. 11^, .,^.

1 Aus der früheren Ausgabe schalten ATER nach ein:>0xal avoia<

ATER, b [—23 ], [von 23 ],^TERD [

übergeschrieben] b «| 7

-AbDM T^ER* TrRc]8/9 —-

von Eus. in der letzten Ausgabe verändert, vgl. Lact, multi periciilo suhiii-

ffatiy multi etiam deturhati sunt\8- Tr

] 9/10

nicht ursprünglich, in proposito Lact.19 amOw M^ corr. Mc

|11

bDI15 ATER porrigendam Lact, bDM

|18

ATERb^ D corr., b corr., D^) |20 >

23 ^^ TEBD /> ARM |

^^"^ ABDM^ TER

BD

/AR

] 24/25 — Zusatz der letzten Ausgabe

26/27 avoLa = inuasisset et tanta stultitia Lact.; die Worte

sind von Euseb nicht zufällig in der letzten Ausgabe [bDM2^^] gestrichen



Rufinus VIII 17, 8-11 795

>rei huius habuit, ut nullo modo redire vellent ad ritum religionis anti-

>qiiae, quae a maioribus fuerat instituta, sed eo magis pro voluntate sua

>unusquisque legem sibi ipse constituit et in locis diversis plebs diversa

>concumt, cumque pro bis a nobis propositum fuisset edictum, ut ad 8

5 >patiias leges redirent et antiquitus constitiitas,plurimi eorum periculis

>se potius subicere mortesque innumerabiles tolerare quam oboedire

>praeceptis talibus maluerunt et quoniam multos adbuc in eodem 9

>animi iudicio durare pervidimus, ita ut nee dis caelestibus honorem

>debitum redderent nee suae religioni satisfaeere viderentur, respicientes

10 >ad solitam mansuetudinem elementiae nostrae, qua eonsuevimus omni-

>bus hominibus dare veniam, libenter etiam erga hos indulgentiam nostram

>credidimus porrigendam, ut rursum sint Christiani et eonventieula, in

>quibus orare consuerunt, extruant et reaedifieent, ita tamen, ut nihil>contra diseiplinam publieam gerant. aliis vero epistulis iudieibus indi-

15 >eabimus, quid eos oporteat observare. unde eoncessa hae nostra indul- 10

>gentia exorare debent deum suum pro salute nostra et pro rei publieae

>statu, ut omni modo ineolumi degente re publica etiam ipsi securi agere

>in propriis laribus possint<.

Haec de latino in graeeum versa, nos rursum transfudimus in latinum. 11

20 sed post haee quid conseeutum sit, videamus.

NPOF8 dies PW^ diis P2

|13 consueuenint

\16/17 publieae . . . re

om.I18 laribus] F"^ laboribus NPOF^ \ possent PN



796 Kusebius, Kirchengeschichte \U\ Anhang 1—

794, 25 Am Ende des Buches schalten AER [vgl. Zonar. 12, 33 p. 644b] aus der 1

früheren Ausgabe ein: ?.' //?.? .ötj

,', -,/ -10 , /) - 2, , -

-, y ^ ,

),3

1 ^&,,. 4, dv , -'/.^, }0 , /

\\12 vgl. 774, 22—20 — 1—17 vgl. 778, 7—9 — 19— S. 797,8 vgl.

776, 9— 778, 2

AERÜberschrift: ' 7.

iv '^ & -

3 ER|9. A^alois

ER|

'durch Rasur, R

]

10ER

1 11 ' ER ^ 1 11/12

-113 ER

\ > \ 21 tilgt Schw vgl. 776, 11



Eusebius, Kirchengeschiclite VIII Anhang 5. G 797, - ^ )-^ •^ ^ •^

,5 )' - - 5&,. -[ -

10. ^ ^ 6

^ - //

- .R

4 77(3, 1 AERj 776, 16 AER .

10—12 — > R 10



Taot :€ ^.onocf.4: ,.^ ...?]€7} /&.

0

.vvvoJV .. .- ]

[] . -.AAniTBDM2'2't^;ER)

| 2 )) ]3 nach

- ER|^ BDR

| 4 am Schluss + BDE16 BD

7 nach -j- ER|11 am Schluss et de morte ty-

rannorwn —-112,13 der Titel fehlt in

\: — i/:

— ^/.

^BD vgl. ) | — "> — t

\14 der Titel ist, wie die falsche

Stellung zeigt, ein Rest aus der früheren Ausgabe| \

— ßaai-] Constantini imperatoris|15 /5 BD 1



LIBEß Villi

I De simulata indulgentia.

II De posteriore perversione.

III De simulacro, quod nuper apud Antiochiam fuerat consecratum.

5 im De sententiis, quae adversum nos latae sunt.

V De actis falsis.

VI De his, qui eo tempore martyres extiterunt.

VII De his, quae adversum nos tabulis aereis conscripta sunt.

VIII De his, quae postmodum acciderunt, bellis pestibus fame et de

10 morte tyrannorum.

Villi De victoria Constantini imperatoris.

X De perditione ultima inimicorum nostrorum.

NPOF3 posteriori PN



SOO Eusebius, Kirchengeschichte Villi

^.siehe im Text

//-^ -

.— = — im Text

/ ) iv ^-./. ^ [) > R] '/.

-?.

. ^.



Eusebius, Kirchengeschichte Villi 801

IE ^/.^ ^^&

'R • ^siehe im Text

—YÄ =—= im Text

^ = /

Eusebius II. 51



g02 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 1, 1—

7'« ^8^ All: : (^\.-' ) ^,,

6

, ,&6 ,3 €6,&, & -^ 7] -. ^ -^ ^10 -.,

:€ ^ ^

'7]^.-

-

-1?) ^ -& 7

16 Für OL sclialten ATER aus der früheren Ausgabe ein:

if

>// ^^ ?] ^ d-- 3

20

^ ^^>& , ->^& -^ -&/. «// ^ ßoi^rj - 4

> - ^ATERBDM^•^!

1 ^ 3 > ABDM1

2 ATERM BD|6-8 —-

Doublette zu 11 12 — vgl. zu 776,4—9110

',

12 IMj

]

14 ATER> D

24 > TiER Tr

C >



Rufinus Villi 1, 1—7 803

[I] Huiuscemodi edictis imperialibus per omnem locum Asiae Pontique Allpropositis velut ex ingentibus tenebris subitum lumen refulsit. sed

Maximiniis, qui in orientis partibus Caesaris tyrannidem potius quam

locum tenebat, tarnquam crudelitatis suae materiam sibi subtrahi nonferens, cum ei displiceret edictum nee tarnen auderet obsistere, proponi

publice legem et omnibus in notitiam venire non patitur, verbo tarnen

iudicibus praecepit indutias Christianis interim dare. sed Sabinus, qui 2

per illud tempus praefecturae culmen regebat, omnium provinciarum

iudicibus scribens et praelatam imperatoris inserens legem manifestum

10 efficit cunctis id, quod Maximinus obscurare temptaverat. iudices vero 7

NPOF1 huiuscemodi] huiusce cidiodi

\edicti

\2 propositi

\3 maxi-

mianus iV«1

7 praecipit|8 regebat] PN gerebat OF \ 9 inferens

1*



g()4 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 1, S. xcd ^: ^ kjTire-^'^ ,

.* .. ,)]-^,7]^'.

im ' ?]•. xcu 8.',^ .0 Jtäoav jtoIlv

../.^ ijrl - '•/' ] .

ovvt-

> ,

1 >r//V ^ ->' - ^'. -, ?- Vr'

> - - ^,20> /. •

> ,&ô.tujc

> . 6> -2> «>^ <.

9 II . 4, 6

ATERBDMZ.î

1 ATER BDM 1 3 de > 14 BDM^"ÂTER

|5 BDM ATER

|

&BDM

}16 ATERMZ BD

|

-ATÊBDM TrR, unverstandlich, auch der Anschluss

von — durch das Participium ist inconcinn, vgl. zu 77ö, 4—9

7 TS durch Rasur corr. BD| 7/8 —7]

Doublette zu 802.10-804,1 ^- 18 J5 ER

|11 TERBDZ/ AM

i12 ov - BDM ATER

14 ATr TÊR1

16

^Rc

|

20

]R|

Tr|23 TER

]24/25

corr. «•\2 ATS corr. Te



Rufinus Villi 1, S 805

per singulas ciTitates edicta mittentes legemque praeferentes relaxaii

cunctos, qui tenebantur in carcere, quiqiie in metallis aut quibuslibet

vinculis adservabantiir, omnes abscedere liberos iubent. quibus ita gestis 8

velut post nimiam tempestatem si solis splendor caelo redditus fuisset

ac terris, duces populi nostri per singulas quasque urbes frequentare

conventus, concilia agere, sacerdotia reparare, singulas quasque ecclesias,

si cui quid deesse videbatur, instruere. quae cum ita gererentur, Stupor

ingens habebat infideles gentilium de tanta tamque subita conversione

NPOF5 acj bis in ras. \ 6 conuentus] cmn Graecis conu. ecclesias in-

staurare XOF\ sacerdotio 1 7 si 07n.



4»0 Eusebius. Kirchengeschichte Villi 1,9 — -

t&voji'. ^ Tooc:vTf]j: (•^7^ rrctnaoo^ov.^i '& -.. * 9

7///

'&^/yr

.ajtavTaz

^.,t Tfjj: ,'(}8 ^ ,

, ^:- tojrsvoov.

^\] ^ rovj ^^ ^'& - ' ^- 10

^/. ^^0 m . -

. 7^:11

' -^ .

1.& :' .Jooo?JTO ,^ ^, .^^ ' - 2

20 &,

^

^^

7])/ -, TivoiV

2 ^*^. ? ^ -

20/21 7S0, 22. 8ö2, 3/4

ATERBDM^•.!

2 ' aus tCov coit. • BD |3 ^ ATER

de ATERM ' BD 1 10 AR|11 7) 1

13

U > BD 16 auf Rasur De| 19 ß

TER^BDM R(]

BDM^-ATER

|20/ |

21 ATrR '^RBDM 22 ohne Responsion

|24/25 steht in sachlichem Widerspruch

zu S. 808, 2/3 . . . . und S. SOS, 12—20 | 25

AT^BDr TcTiERM\

Tr, R» dui'ch Rasur

26 Tr



Rufiims Villi 1, 9 — SOT

rerurn, ita ut admiratione ipsa fateri cogerentur magnum et solam verum

deum esse, quem Christiaiii colunt. nostrorum vero si qui in agonibus 9

fideliter et viriliter perduraverant, cum omni fiducia et laetitia agebant.

si qui vero laugaidius et ignavius egerant, cum omni humilitate et

5 supplicatione medicinam poscere ab bis. qui incolumes perstiterant, pro-

perabant et per eos repropitiari sibi omnipotentem deum supplicabant.

iam vero illi. qui de metallis fuerant relaxati, venientes per urbes sin- 10

gulas magnanimi sublimesque incedebant et inefFabilem laetitiam atque

exultationem dei ecclesiis exhibebant, toto itinere per plateas quoque

10 civitatium et vicos cum psalmis et hymnis digredientes, ita ut stuperent

et magnificarent deum hi. qui eos paulo ante vinctos et catenatos trahi

in metalla viderant, laetos vero nunc atque exultantes cernebant ad

propria remeare. ex quo etiam ipsi, qui prius infesti nobis videbanturet adversi, nunc subitae conversionis miraculo congratulabantur nobis

15 et communem sibi ducebant laetitiam nostram.

verum cum haec ita in agris ac vicis et urbibus agerentur et pro 2

reddita sibi pace Christianorum populi modesta exultatione gauderent,

totius boni inimicus tyrannus ferre non potuit, quin insita sibi nequitiae

plj rabie gaudia ista subrueret. | etenim Maximinus, quem orientis atque

20 Aegypti partium tyrannidem tenere supra diximus, sex non amplius

menses passus est nostros in pace persistere, et protinus quidquid ad

obturbandam eam nancisci potuit, molitur. igitur primo prohibere nostros

per occasiones quasdam temptat, ne ad coemeteiia convenirent. tum

deinde nequissimos quosdam Antiochenae urbis viros instigat legationem

25 mittere adversum nos, deposcentes. ne in propria patria degere liceat

Christianis, cuius legationis initium facit per Theotecnum quendam

NPOF2 si oni.

\10 ciuitatem

| 19 quem] PF quae in NO \ 20 par-

tium] NPF partibus



808 Eusebius, Kirchengeschiehte Villi 3 — 4, 2

: ir ^)}{ jtccq' {, tTt{)Ov^. oia.TQa^aoO^cu ' ?]6 tJt'

^ ,?]^ 77]6

]:>:',* ^ )) 3

?Jov :{^ :.'] ] -^ . ^€610 . /.-] ^ /],

^1:.

] ^ -1 ojg ^ / 4 1_] 7]&.^:>0 ^^ ?/:>' - 2

,& ^" ))

.-

^,22— 8.810,2 vgl. 7S2, —12

ATERBDMT^1 ^] 112 —^ schlecht redigii-te Doublette

zu 19/20 —

,vgl. zu S. 806, 24 2

|2 ATER

/.BD

|4 — > R

\^

16 BD 5 J > R|6 <pUJoac > !

7 TERBDMZ

\BD ye > R 19 AT^BD^^

TcEiM TrErR]10 ATER BDM

|12 /,/ ATER weder ' noch über-

setzt 131

ATER BDMj

1-t cJ/) > TrR 16 ATER BDM1

22 BD 16

ER 1ATERM >/ BD

|Tr

|18 TERBDM -

\

BDMZ ' ATER 19 ^" BD20 ' TrR

|23 ATißDMZ^ -

TcER



Piufinus Villi 3 — 4, 2 809

curatorem Antiochenae urbis, pravi iogenii hominem pessimique propo-

siti. sed et alios per singulas civitates similiter deterrimos cives ad

simile facinus inpellit et ex omnibus provinciis huiuscemodi legationem

dirigi conponit. multaque alia adversum nos speciali qiiodam odio et

obstinata contentione machinatar, donec omni modo mala, quae iam

quieverant, renovaret. mala mens malusque animus velut sitim quan-

dam et famem se pati putabat, nisi laniari carnes civium et sanguinem

[III] eorum profundi videret, interea repperisse se occasionem maximam ^

ratus ex eo, quod apud Antiochiam simulacrum quoddam lovis Ami-

10 calis nuper consecratiim artibus quibusdam magicis et inpuris consecra-

tionibus ita conpositum est, ut falleret oculos intuentium et portenta

quaedam ostentare videretur ac responsa proferre. idque omnibus et

ipsis imperatoribus pro certo confirmatur. quod posteaquam ab uni-

versis creditum est, adseveratur item deus ille dedisse responsa, ne

15 Christiani in urbibus habitarent neque in vicinis urbi locis, sed quanto

fieri potest, longius fugarentur. quibus cognitis omnes, qui ubique erant J 4 1

sub tyranni regno per urbes ac provincias singulas, scientes gratum hoc

esse apud eum, similem de Christianis sententiam ferunt et missis ad 2

eum legatis ea de imperatore inpetrant, quae ut peterent, ab ipso fue-

[llllj 20 rant invitati. tum vero rursus adversum nos persecutionis rabies in-

stauratur, et Maximinus interim summa instantia per urbes singulas et

NPOF1 pessimumque

1 5,6 quae tarn quieuerat "



810 Eusebius, Kirchengeschicbte Villi 4. 3 — 6, 1

.' ivöo^oi'^ , ou ] :/ . ^ jtqoc ^. ) 3.^

.,-

\JravTa •^

,vd^ fjv ^ ^ ,-. )^ ^ -. 5 1^ ,0 //f/^o2'o-: Im jräoav^ ^/,

^ , 2

1 , , -^ -?. ^.. -

20

^-, .

6 1

6 '5 ^?)-, ^^\^ '

28— 8.812,4 vgl. 772. 9-12

ATERBDMZ^

2 7()1 Töjv&^ | — ^ \-

ATER ) BD [vgl. die vorige Anm.]

6^ D|8 ) " ER

]10 T^ corr. Tc

|11 -) TrERBDM/, Tc unleserlich AT»

| 12/13

|13 ABDM TER

|14

BD 15 ^ corr. Te]

19 D|

21 BD22

|24 /?? TERBD

1 25 23 812, 1 BD 2 ER|27



Rufinus Villi 4, 3 — G, 1 81t

provincias sacerdotes simulacrorum ac pontifices statuit multisque eos

honoribus et muneribus adficit et omnia prorsiis diligenter agit, quatenus 3

cimctos beneficiis suis praeveniat, ut per haec promptiores eos efficeret

in odia et necem Christianorum. idque eo magis obtinebat, quo grati-

orem sibi duceret eum. quem erga nostros saeviorem nequioremque

[V] sensisset. et quamvis ei agere cuncta ex sententia liceret, quippe qui ^51iam sibi etiam Aagusti inconcessam praesumpserat dignitatem, videri

tarnen vult, quod aliquibus iustis haec rationibus agat. confinguntur

acta quaedam velut apud Pilatum de salvatore nostro habita, in quibus

10 adversum Christum omnis blasphemia conscribitur. quae acta per omnes

regni sui provincias praelato edicto mitti praecipit et per urbes singu-

las. per vicos. per agros etiam proponi, praeceptoribus quoque puerorum

tradi iubet, uti pro his, quae ad meditandum vel ediscendum dictare

solent. haec tradant pueris memoriae commendanda. cum vero haec ita 2

15 per omnem locum diligenti nequitia gererentur, dux Damasci cognita

imperatoris sui erga Christianos libidine et placere ei in talibus studens

indignissimas quasdam mulierculas de trivio conquisitas sisti sibi facit

et agitari in his phirimam quaestionem, per quam cogeret eas actis

profiteri fuisse se quondam Christianas et scire, quod inter ipsa mjsteria

20 eorum spurca quaedam et inpura committerentur. aliaque huiusmodi

flagitia, quae ne audire quidem bonus quisque pateretur, mulierculas

actis prosequi facit eaque conscripta ad imperatorem refert. at ille

proponi ea nihilominus per singulas quasque urbes ac provincias iubet,

quamvis dux ille non in longum tali fraude gavisus sit. brevi namque (> 1

25 quadam insania desperationis incensus in exitium vitae suae proprias

sibi intulit manus.

[VIj Nostrorum vero rursum fuga, rursum persecutio et supplicia renovari. c

iudices provinciarum tamquam gratum aliquid ex hoc imperatori exhi-

bentes in nostros atrocius desaevire. igitur apud Tyrum Foenices urbem

30 tres quidam iuvenes correpti, cum se Christianos esse confiterentur,

bestiis subriguntur, cum quibus et Silvanus episcopus quadraginta annis

functus sacerdotio, vir mansuetudine animi et ipsa iam senectute vene-

XPOF

11 praecepit libri\

22 scripta\

24: in] erld. om. lihri\

25 quaii-

dam insania in ras.\

per [om.. Pi) dispensationes\29 foenices]

foenicis iVOF | 30 quidem



§12 Eusebius, Kircheiigeschichte^ , 2 — 7, 2

}} jroXfi r/]j^^ Offag'^.^raQaoiooi'Tca ' tjiiöxocrog ., '/.'

.-'. :-

(•

' ^-2

:, ''

, ^^ , :(:--.^ . Iw ^.cfav^,

0-: . 3, ^-

, .'/\ im

,tvd^a

-. -15 . \^\. 4- ^,^.

4 , , 7 1

20 " }) ^-fal

^^,\ '

&]. ^ 2-

25& .-

,—10 vgl. 772, 24— 774, 1 — 10-15 vgl. 772, 2-ß

ATERBDM^'^1 tidan TrRDr

I

BDM r// ATER|

TERD:\I

AB|4 ATER BDM

| |O-eloji'

BMI

getilgt|10

111^ -

, 16 corr.|18 ^ R 19 23 BD

814, \ ER!^ BD

|20 {^' > ^ + T^m,' in &'

corrigirt Tr durch Missverständniss von Tcm|20 21 T^

corr. Tr 1 21 avüjof^ojvTO| ATERM BD I 24 > T^D

4-TcI25 iV'l )> 1

27|29 > T^TrR

|

[ TERM-Z ^ ABD



Rutinus Villi 6, 2. 3 813

rabilis. per idem tempus etiam Petrus, de quo supra memoravimiis, 2

Alexandrinae iirbis episcopus per omnia insignis et omnibiis virtutibus

adornatus, in scripturis vero divinis et in verbo dei prioriim nullius in-

ferior, prudentia quoque singularis et in onmibus perfectus, vere et

sacerdos et hostia dei subito rapitur et tamquam ex Maximini praecepto

capite obtruncatur. cum quo simul et alii plures ex Aegypto episcopi

trucidantur. Lucianus quoque vir moribus, continentia et eruditione 3

praecipuus, Antiochenus presbyter, cum ad tribuual iudicis fuisset ad-

ductus: >cur<, inquit ad eum praeses, >Yir rationabilis et prudens sequeris

10 sectam, cuius reddere non potes rationem? aut si est aliqua, audiamus<.

tum ille data sibi facultate dicendi huiuscemodi orationem de fide nostra

habuisse dicitur:

>In occulto non est, quod nos Christian! quem colimus, deus unus

>est per Christum nobis adnuntiatus et per spiritum sanctum nostris

15 >cordibus inspiratus. non enim, sicut vos putatis, humanae alicuius per-

>suasionis errore constringimur nee indiscussa, ut alii, parentum tradi-

>tione decipimur. auctor nobis de deo deus est. neque enim possit

>sublimis illa maiestas sensibus humanae mentis inlabi nisi vel Spiritus

>sui virtute delata vel verbi ac sapientiae suae interpretationibus iudicata.

20 >fateor, erravimus etiam nos aliquando et simulacra, quae ipsi finximus,

>deos caeli ac terrae putabamus auctores , sed arguebat eos fragilis sub->stantiae suae a nobis praestita consecratio. in quibus tantum venera-

>tionis inerat, quantum decoris manus contulisset artiiicum. verum om-

>nipotens ille deus, quem non nostris manibus iictum, sed cuius nos

25 *decebat esse figmentum, errores miseratus humanos, sapientiam suam

>misit in hunc mundum carne vestitam, quae nos doceret deum, qui

>caelum fecisset et terram, non in manu factis, sed in aeternis atque in-

>visibilibus requirendum. vitae etiam nobis leges ac disciplinae prae-

>cepta constituit, servare parsimoniam, paupertate gaudere, mansuetu-

30 >dinem colere, studere paci, puritatem cordis amplecti, patientiam

>custodire. sed et omnia haec, quae nunc adversum nos geritis, ven-

>tura nobis esse praedixit, educendos nos ad reges et ante tribunalia

>iudicum statuendos ac velut victimam iugulandos. inde est denique,

>quod et ipse, qui erat immortalis utpote verbum ac sapientia dei, morti

35 >se praebuit, quo nobis in corpore positus patientiae praeberet exem-

>plum. sed nee nos sua morte decepit, quibus post diem tertiam resur-

>rexit, non ut ista, quae nunc falso conscribuntur, continent acta Pilati,

NPOF21/22 substantia sua Pcorr

| 23 contulit\28 leges om.

\35 po-

sitis P^F^I

praebebit Pi praebebat P2 | 37 pilati] pietati Pi pietatis P2



gl4 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 7, 3—6/ ' 3

IIMLIX TYPQI->. /)^ ^?] ^7(?] '>rrciöav :7] -, . &^ ^? ^ ->,: ] ^^&' 4

10>>

{ .6>^ ^^ ,, -

1> , ?/ 5

-^^ • -> ^ -> ^. 6>20

> ,7]&

> ^ ->^4— S. 820, 8 vgl. die Inschrift von Arj^kanda Arch, epigr. Mitth. aus Oester-

reich 16, 93 f. 108

ATERBDM, -18 &\, ^-arni [von 18 ],1 ^

\2

|3-

<f^loG ATERM BD|

4 Tr|

5ATr TÊREDM

|6 af^'/jojv \ 7

-9 vor setzt ein oder\10 ^]

11 vor erwartet man oder\

ATrRM^" 7)T1EBD 1 eoJva ADrMZ BDi TER

|13^

> ^ + Tc 14 aus durch Ras. corr.| 14/15/

falsche Übersetzung lateinischer nominat. femin., . . solida et

admiranda seil, fides \ 15 TERBDM|16 ^

ATrRZ «ôoov Schw\17/18 — ATrBDM^' — av-

T//v TÊR^ — Rc ] 19 // |

in corr. Tr|

tTi'|21 vor + "

;- AR /- TEBDM anfienr/en %u schimpfen Zarin



Rufinus Villi (j, 4 — 7, 1 815

>sed innocens. immaculatiis et purns ad hoc solum mortem suscepit, ut

>eam vinceret resurgendo. quae dico, non sunt in obscuro gesta loco

>nec testibus indigent. pars paene mundi iam maior huic \'eritati adsti-

>pulatur, urbes integrae aut, si in bis aliquid suspectum videtur, conte-

>statur de bis etiam agrestis manus ignara figmenti. si minus adhuc

>creditur, adhibebo vobis etiam loci ipsius, in quo res gesta est, testi-

>monium. adstipulatur bis ipse in Hierusolymis locus et Golgotbana rupes

>sub patibuli onere dirupta, antrum quoque illud, quod avulsis inferni

>ianuis corpus denuo reddidit animatum, quo purius inde ferretur ad

10 >caelum. aut si adhuc vobis minus digna videntur baec, quae in terris

>substantiam gerunt, accipite etiam e caelo adstipulatorem fidelem.

>solem vobis ipsum horum produco testem, qui cum haec fieri per in-

>pios videret in terris, lumen suum meridie abscondit in caelo. requirite

>in annalibus vestris: invenietis temporibus Pilati Christo patiente fu-

15 >gato sole interruptum tenebris diem. quod si terrae, si caelo, si san-

>guini eorum, a quibus veritatem per tormenta perquiritis, fidem non

>adcomodatis, quomodo meis verbis allegationibusque credetis?<

Et cum paene iam bis verbis auditoribus suadere coepisset, abripi

[VII] iubetur in carcerem ibique quasi absque tumultu populi necari. sed et 4

20 per alia nihilominus loca tanta in brevi crudelissimus tyrannus adver-

sum nos excitavit, ut longe saeviora prioribus et diriora patrarentur.

Quando enim adversum nos legationes provinciarum vel urbium, Zj 7 1

quando tot et tanta imperialia edicta venerant, ita ut etiam aereis tabulis

incidi leges, quae adversum nos datae fuerant, iuberentur, quando pueris

25 scholaris meditatio de Pilato et lesu haberi contumeliae nostrae gratia

iussa est et confictis referta blasphemiis per totam diem decantari? in

bis vero legibus, quas adversum nos aere incisas singulis quibusque

NPOF9 quo] i^2 quod PNOF^ \ 12 solum 114 patiente] NOF pendente

P2 in ras. | 15 terra Pco?t | 15/16 sanguine NP"^ \ 21 patrarentur]

O'^F pararentur parerentur ' paterarentur 0^] 23 tot om.

\25 Sco-

laris PO scoliaris F scholaribus



81 Kusebius. Kirchengeschichte Villi 7, 7—

>^: jrvQxa'iag , tvO^icog jtqo^ /jfitrtQav ->^. cjöjreo :6 ^ .

>6,ßo/jihetav

'7

>, -& 7]. .,&,€. ^

>1: ' --. ->/ . -10 >(f> -

^- ^.8

> -, ^ •07> ^15>0(faoöav, ^>^ ^ ,& ^

,-

20>7] ^ ->

,

>> ^^ ^,>> , ^-- 9> ^^^. ?'> <.

ATKRBD^I, Zarm [—5 iaviv], [von ],1 ATER BDM

| 8 |9 -

^, durch Ras. corr., D|11& dem Dienst der Opfer

Schw|12 ^^ > BD

\

vov] [Nestle]|

13|16 |

16/17& [ >]|

17 AT^BD TcERZ|18 BDM ATER

18 19

)BD

|19 / > |

20 .\

21 ^ BDM ATER 1 22 | 23

'&^{} ?.& R

-|24 no?.?.Oj BD

>- ATERi

28 nach:; + )] TrR|



Rufiims Villi 7, 8. 9 817

civitatibus proposuerat ^ in aeterniim mansuras, iacianter satis et S. 9

siiperbe descripserat, quod ex quo Christiani sedibus suis urbibusquepelluntur, et aeris esset laeta temperies et terrae fecunditas abundantior,

NPOF3 esset laeta] OF essecleta (-data N'a) esse laeta Pi (leta P^)

Eusebius II. 52



SIS Kusebius, Kircheugeschichte Villi 7, 10—13

^* trsga LtiÄtyst 10

îr tou. ] .^^ /

>xcu

1:xcX

> '^.' \>6 :ajToöod-Biöav

, 11>:> ^& xcu> ?]' ^ ajToXav-> 7/^. .-H)>.^ ^ 7]>^. ^-

> ^^xcu

> ^'12

>, ^ 6? ^.15>^,.^ .^. 3^ : .^^ ?/ :> .&

>a0âvaTOJV& ^. ^ 13

20> ,> ]€^ -^ %'

: -ATERBDMZ^2^

|4 BDM^ TÊR Tr

(Blumen)pflanxe7i Schw|5 TcERBDM>ATi

|

T1ERBDM ATr|

7 , [821, 14 qua7?i suis im-

piis actibus descripserat famulari vgl. auch 823, 7/8], , '•-

dorbene Stelle | 8 ADr TERBD^

10

^TERBDMT | 11 schlecht für

12 7) ATc, durch Rasur, R 7) T^BD 7) | 13 ^RBOl durch Rasur. EBcD

|14 oJ BDM •)

ATER115 IG '— 7/} haben ihre richtige Stelle nach [11]

17 ^ TERBDM > durch Conjectur, vgl. zu 15/16|19

TiooGffuJjo ABO}! TER|21 ?) ;"//() ATiERBD^"

^, Tr r; /;'{ ) 7) [= qui est noster ani77ius] Schw

21/22

^.^ iiny^j TÊ ipv/Jj in wv/// corr. Tr--

'/& AR

^?.-

U'vy/iO

^[& ] BD\22 ^, durch Rasur

corr.



Rufinus Villi 7, 12. 13 819

ac segetum copia uberior, et ideo satis recte consuli ad deorum immor- 12

talium gratiam, quibus niillae ita acceptabiles victimae litarentur, quam

ut inyisum bis hominum genus ex omnibus locis, in quibus eoram

maiestas colitur, pelleretur. addit quoque etiam illud, ut quoniam tarn 13

piam tamque religiosam petitionem hanc ab imperatore poposcerint,

quidquid illud est, quamvis difficile videatur, quod suis commodis aesti-

ment profuturum, pro hac gratia nihil sit, quod impetrare non possint,

NPOF5 poposcerint] poposcissent POF \ 6 7 aestimant

\7 possent

NPO^F52*



S2l) Eusebius. Kirchengeschichte Villi 7, 14 — S, 2

>fiovXfj0^7jTS arri ravTtjc cftXod^tov jcqo-

>}^totJ: cuTfjöcu. jtoihv \ ,' 14>^ XcoQu .^'

^]

> : ^^>^

^,

>.'^(?] 7)^7]>7(>< .

^ Jtäoav , 15

1<* :, . ^^,^ ^ -

'- ?.6.

,Im

^.1>

?]

^,^^,^ '5 •* ,

•^ 7)-, -. ^ 8 1^, -20

—

^avQ

--, ^

-, '5 xctl . 2

11/12 Matth. 24, 24, vgl. zu 604, 4

ATEREDM^•^

3 /ojQLO ATERM BD |

^|

'Mommsen, aber

^kann schlechte Übersetzung von documentum erü

oder fiet sein| //^« T^, durch Rasur corr.

|7 ex'/ovoLa ATER^DM 1 ' >B

|9 18 824, 24 BD 18 ER 1

, D^ corr.| |

10 >]11 D 1 12 -

ATER > BmiAZ\14 BD:\I ATER 1 15 •'

yoa<f/^v TcEBDM /jv - ) ^ ^ - '-^ /• R [ 16/17 ^, durch Rasur

corrigirt| 17 BDM ATER^"

|18

]20

-[ 22 8 TcEBDM 3 AT^R

]RM

124

ARDM• ^"|

BD



Rufinus Villi 7, 1 — 8, 2 821

tantum ut hoc diligentius observent, ne Christianis qualitercumque ur-

bium concedatur ingressus.

[VlII] Et quidem quantum in hominibus fuit, satis in angustum res nostrae 15

opesque coartatae sunt, ut secundum illud, quod scriptum est, in bis

5 scandalizari possent etiam electi. sed postquam nihil reliqui apud 16

homines rebus nostris superesse visum est, omnipotentis dei Providentia

inbecillas hominum mentes periclitari ipsa desperatione non patitur.

continuo namque nee mora, dum adhuc per aliquas longius positas

civitates impia mitterentur edicta, adrogantiam tyrannicae vocis refrenans,

10 qua laetas segetes pro Christianorum fuga et uberes frugibus descrip- 8 1

serat campos, imbres restringit in nubibus et effetas arida sterilitate

segetes derelinquit. arescit etiam herba camporum et non solum homi-

nibus fructum, verum etiam pecudibus pabulum negat famesque taetra

et obscena ubique grassatur. aeris quoque temperies. quam suis impiis

15 artibus descripserat famulari, in tantam corruptionem versa est, ut

humana corpora ulceribus pessimis, quae ignis sacer appellantur, nee

non et his, qui dicuntur carbunculi, replerentur, ita ut et ora hominum

atque oculos occuparent, ut si qui forte ex his effugisset mortem, lumi-

nibus orbaretur. sed et aliis nihilominus pestilentibus morbis virorum

20 ac mulierum inmensae multitudines et praecipue infantum aceryatim

cadebant. additur illud etiam his malis, ut Armeniorum gens olim et 2

NPOF11 effectas' 1

13 taetra] terra115 famulat "

|17 et2om.

POI18 occuparent ut] occuparentur



S22 Kusebius, Kirchengeschichte Villi S, 3 S:, jrQog48,i '^, -uticvovj:

: ^fvot\^eiav

-^?] ^ -& -^ - 3, ^ -7]$..^ :

0 ^..^, -- 4

,

6,15 , €^. - 5^^,

€6, .^, ^6320:> .^ ^. 6

,/,

^ , ^^5, ,.. - 7.. -, ^

, -0

. . . ^ -8^ -

ATERBDMJT^

4 nEiQojuEvoa R ] 6 BD] 6/7 >•

7 ^ > 9 ^] / | 10^^ DM|12/. \

| 15 6 BDM ATER| | 19

ATrRBDM ^123 > [24

)-^ corr. TcTr|

| ^" |

^| 27/28

-, durch Ras. corr., R-.-& D '/.^^ | 29 BD



Rufinus Villi 8, 3-8 823

utilissima et amicissima populo Romano, dum ab eo Christianae religionis

ritum, cni devotissime universa dedita est, in idolorum cultum mutare

cogeretur et daemonas venerari pro deo, inimici pro amicis et pro sociis

adversarii effecti manu se adversum nefaria eins edicta defensare parant5 ac sponte bellum inferunt. quae simul omnia coacervata stultae ab eo 3

poenas adrogantiae deposcebant, pro quo per fugam persecutionemque

Christanorum pacem sibi et rerum oranium copias atque ipsius etiam

aeris temperiem deservire iactaverat. igitur cum ipse et exercitus bello 4

Armenico vehementer et acriter urgeretur, populos per urbes et vicos,

10 quibus divina atque humana prospere cuncta cessura legum suarum auc-

toritate promiserat, fames dira absque ulla miseratione vastabat. in ur- 5

bibus tantae per dies singulos multitudines cadebant, ut nee loca ad

sepulturas invenirentur. in agris vel vicis plurimae domus penitus

vacuae remansere. quod et si aliqui imminentem videntes stragem filios ^>

15 suos ad urbem venundaturi abduxerant, dum emptor moratur aut retractat

etiam ipse moriturus accedere, cum liberis suis, quorum ex pretio alen-

dos se speraverant, interibant. aliqui vero dum radices herbarum sec-

tabantur earumque sucis animam sustentare temptabant, perurgente ine-

dia incauti letali aliquo haustu corrumpebantur. mulieres quoque matres"

20 familias et honesto loco natae vi famis cogente pudoris oblitae ad

publicum stipis petendae gratia descendebant, et quas verecundia aspicere

in faciem hominum non sinebat, expetere aliquid cibi vel etiam de manurapere fames cogebat. quam plurimi vero ita exhausti incedebant, ut 8

simulacra magis carne carentia quam homines putarentur; colore taetro,

25 luminibus in profundum demersis, huc atque illuc corpore nutabundi et

NPOF9 populus NPI

10 censura [16 moriturus om.| 18 ani-

mam] animum om.\20 familias om.



S24 Eusebius. Kirohengeschicbte Villi S, 9—14

ntuta^ ^.- Iv utoai^ .?] ?):)'

ö(fioiv ^ 7]6.-:

.:6

(^^'9

5:^ :?/6 .

^,- ^ ...& .^.: ' ^

0 ^ . 10. Im

.?'/ ^):-

^. :Ijra- 11

,'

.' :., . vooco :, \ -?\ :. . -^ ^^ ^. 12^

. ^ ' ^. ^\ !> -. ^ > 13

25 ^ 7) , --/. 14

ATERBDMZ^1 BDM^ TER^

(J' Rc\12 nach -f- Tr

2 TOKfov T^ corr. Tc| 3 T^ corr. Tc

', 7- D

8 -^ -^ | | 10 '/ BD-/ TER^ 11 BD i 'ATER BD

|12 | 13 '-

/ T^BDM^* AER o^iovo ',

Tc getagt 14 BD i 1 ßi + Bc\ IS ' U

|21 22 —/. Tr — R mit Hiavfer und Krank-

heit 22

^TERBD

^ ^1

^^, corr. \ 23 jjorf} |

BD

25 BD1

BD|26, R

127




iam iamque lapsuii ingrediebantur, nee voce iam stipem, sed ultimum

trahendo spiritum deposcentes, ita ut nonmimquam si forte fragmentum

panis aliquis, quo frui non liceret, aspiceret, dum manum conatur exten-

dere nee desiderium vires corporis consequuntur, in medio conatus in-

5 Yalidi ictu frustrante concideret. quod si quis forte locupletium, mise- 9

ratione permotus, inpertiri aliquid cibi indigentibus voluisset, constrictus

et praefocatus multitudine eorum, in quibus nemo erat, qui repellendus

videretur, deserebat inceptum nee misericordiae propositum per vim

eorum, quos inedia inpudentes feeerat, valebat explere. interea per

10 plateas omnes et angiportus erant omnia repleta eadaveribus mortuorum

nee erat omnino qui sepeliret, dum et ipsi, qui adhue superesse vide-

bantur, morbo invalidi essent et quasi eontinuo morituri. ex quo

fiebat speetaculum miserabile, ita ut quam plurimi eanibus devorarentur. 10

igitur duae pestes validissimae, fames et lues dividebant sibi populum, 11

15 et pauperiores quosque, quibus eottidianus vietus opere manuum quae-

rebatur, velut vieinos sibi et proximos populabatur inedia, illos vero,

qui loeupletes et referti opibus videbantur, lues sibi velut proprios

defendebat, ita ut videres numerosae familiae domum intra breve tempus

ex uno in alterum eontagione currente extinetis omnibus vaeuam dere-

20 linqui. sie discretis quidem castris fames luesque, sed uno mortis exitu 12

bellantes, urbes agrosque vastabant. haee extitit legum Maximini et 13

elationis atque adrogantiae eius et iudieii de Christianis habiti remune-

ratio, haee illius in deum pietas et religionis, ut adserebat, caelitus

traditae maiestas. verum, ut superius diximus, cum et inhumata mor- 14

25 tuorum eadavera, quos fames consumpserat, in plateis iacerent et quos

lues usque ad unum interemerat, nihilominus insepulti in domibus

manerent, qui vero superesse videbantur, urgerentur inedia, clamare

omnes et sponte Christianorum pietatem misericordiamque inprecari,

quosque paulo ante extorres patria et domo egerant, nune supplieiter

30 exorare, ut more sibi solito viventibus alimoniae auxilium deferant,

mortuis insepultis sepulturae iusta persolvant. apud ipsos tantummodo

miserationes valere, apud ipsos solos, quae humanitatis sunt pietatisque,

servari. nee tam veram religionem, tam sanctam tamque in omnibus

perfectam uUam esse, quae universis hominibus consulere tamquam

35 propinquis et proximis suadeat, nee esse alium ullum praeter Christia-

norum deum confitebantur. tum vero nostrorum populi, quibus re vera

per dei gratiam, quod maxime omnibus mirabile fuit, neque fames in

aliquo neque lues fuerat dominata, in nullo prorsus iniuriae memores,

NPOF5 ictus

I23 illis



826 Eusebius, Kirchengeschichte Villi S, 15—9, 1

ovu.iat^L• xca&. tQyoij:^ tjnoeixrvu^i'oi ., T/fitQa^ ttev (] d^vtjoxovTOiv (€^ d' /' oh^ ,?/6) \ a(f7} ,

Gva jräoav jroZiv

^'

^ vjro ^,^^ jräoiv,

cj^:6 iij ^.?] ^^ -^ ^ ^'. ^12 15

10'^. - ^^ &.^.

?/ -:\

: ^ 7) ., ^oxoTcp

^ .^ {^ ^ IjtiöxoJtov). \ -.C) ^, ^

,& . -, ^ . \

22— 2-1:; — " Aixtvviov , ovvtoei y.al -[ Rc], —^ ^/.,^ ATER nach der früheren Ausgabe

16-18 vgl. Prov. 3, 11. 12 = Hebr. 12, . 6 — 20,21 776, 9— 778, 2

= 796. 19-797, S

ATERBDMZ^

8 AT^BD TcERM| 5 ATERM

|^198• AT^ corr. TcTr

|12 | 13 «y-

^ ATER atT^/r | \1^1

\14 7)

> BDM 15 > |1 16 > BD

|17 BD

|

20 838, 16 / 9 S2S, S 20 834, 4 844, 22 IÄ BD 20

832, 22 \BD> d/) ATER

121 T^Tr ]-

Tc 22 ABDM > TER



Rufinus Villi 8, 1 827

more sibi solito et ad misericordiam etiam inimicorum praeceptis domi-

nicis instituti, conferre certatim unusquisque prout poterat cibos et

sustentare ac reficere pereuntes et non solum cibos cum eis, sed et

affectum participare, ex quo indigentibus etiam parva sufficere videban-5 tur, quod cum magna pietatis affectione praebebantur. illos quoque,

qui morbi contagione laborabant, ad quos nullus gentilium, ne propin-

quorum quidem introibat, sedula et frequenti visitatione curare nee

pati omnino aliquid per contagium, quippe quos gratia divina circum-

daret, cadaveribus quoque mortuorum sepulturam deferre et quae sunt

10 naturae iusta conplere. ita brevi ingressu solo Christianorum per urbes

et vicos malorum facies inmutata rebus ipsis atque operibus veram esse

et piam religionem Christianorum in cordibus omnium scripsit multo

tenacius quam tabulis aereis eam falsam esse tyrannus inciderat. igitur 15

cum haec a nostris ita gererentur et per *^gestorum bonitatem tacita

15 quadam praedicatione dei nostri veritas nosceretur, ita ut completum

videretur illud, quod scriptum est in Genesi: quia Aegyptiis erant

tenebrae palpabiles et crassae, filiis autem Israhel erat lux

in Omnibus habitationibus suis, pergit nibilominus dominus deus

noster magnificari in sanctis suis et coeptae virtutis opus prosperioribus

20 successibus propagare atque iterum nobis in obscuro positis splendorem

suae lucis accendere. etenim secundum propheticum dictum cibavit

nos pane lacrimarum et potum nobis dedit lacrimas, sed in

mensura. haec est ergo correptionis eins emendationisque mensura,

ut non in perpetuum indignetur neque in aeternum irascatur nobis,

25 sed repropitietur servis suis sperantibus in se.

[Villi] Etenim cum religiosissimus imperator Constantinus, Constantii ad-

aeque moderatissimi et egregii principis filius, adversum Maxentium

urbis Romae tyrannum bellum pararet atque exercitum duceret (erat

quidem iam tunc Christianae religionis fautor verique dei venerator,

30 nondum tamen, ut est sollemne nostris initiari, Signum dominicae passi-

onis acceperat), cum igitur anxius et multa secum de inminentis belli

necessitate pervolvens iter ageret atque ad caelum saepius oculos ele-

varet et inde sibi divinum precaretur auxilium, videt per soporem ad

orientis partem in caelo Signum crucis igneo fulgore rutilare. cumque

16-18 Exod. 10, 23 — 21—23 Ps. 79, 6

NPOF2 institutis

\7 quidam introibant

\15/16 ita ut c. uideretur

om.I

16 genesi] NO^F exodo PO"^ ex einend.\

19 coepta\

22 pa-

. NP^OI

24 non in aeternum ind. n. in perpetuum irasc.|27 aduersum]

F aduersus NPO \ 33 uidi P« uidit P&O2



S28 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 9, 2—

'Pcoiitj^ . MaStVTio^, ' t:t jto).vv. txe'ivco. xcä vjto ovjtco(^ ^.

,6 ] "1

,hm

âßcov, {hov -. :( .,'-^^:. 3

} ^^.0.^ ^ ,-

6 ^? rr///iAfi :€ ^cu :, '?

. ,

^]1 : ^,^ ' {^ 1' . ^^ '. ::^ /.oyqy -20

,?-

, ] , ...5

.*

^'^ -

^ .

2 '& -2 3 oiJico Zusatz der letzten Ausgabe

1— S. S32, U vgl. Vit. Const. 24, U— 26, 26 — 23— S. S30, 1 Exod. 15, 4.

ATERBDMZ.l1 BDM ATER | «rr' T^, durch Rasur

corr.I

2 3 — TÊRÊDM '/.lxlvvlov — ATrRc

3^.| > T^ + TcTr (5 îat > \

b &v durch Rasur.

ERBDM.Z yfv &v vor S^v drei radirte Buchstaben [7 R

9 > 11- | in con: Mc|13

]15• ^, durch Rasur corr.

|16/

Dj19 ^)

]21 ATcER ^> [] Vit. Const. 25, 3 HSS

BD | 22 TcERBDM Vit. Const. 2, 5

2

^, '= ] Tr [Tc getilgt] ERA ît. Const. 2. S

&BD

[ ^ >» R Vit. Const. 25, 8 HSS



Rufinus Villi 9, 4- 829

tanto visu faisset exterritus ac novo perturbaretur aspectn, adstare sibi

videt angelos dicentes: >Constantine, <, quod est: in hoc vince.

tum vero laetus redditus et de victoria iam securus , signum crucis.

quod in caelo viderat, in sua fronte designat et ita caelitus invitatus5 ad fidem, non mihi illo videtur inferior, cui similiter de caelo dictum

est: Säule, Säule, quid me persequeris? ego sum lesus Naza-

renus, nisi quia hie non adhuc persequens, sed iam consequens invi-

tatur. exin signum, quod in caelo sibi fuerat demonstratum, in mili-

taria vexilla transformat ac labarum, quem dicunt, in speciem crucis

10 dominicae exaptat et ita armis vexillisque religionis instructus adversum

impiorum arma proficiscitur. sed et in dextera sua manu signum nihi-

lominus crucis ex auro fabrefactum habuisse perhibetur. verum non

puto absque re videri, si paululum excedentes etiam quid propositi

religiosus dux in hoc hello gesserit, proferamus. igitur ubi divinae

15 virtutis auxilio certus de victoria effectus est, alio nihilominus aestu

religiosi principis animus fluctuabat, quod scilicet imperator Romanus

et pater patriae nominatus et qui omnes, si fieri posset, qui ante se

principatum gesserant, pietate et religione cuperet superare, non solum

patriae, sed et ipsi urbi Romae, quae Romani imperii caput est, bellum

20 cogeretur inferre, nee sine oppugnatione patriae, quam tyrannus obse-

derat, reddere poterat patriae libertatem. angebatur hinc animus et die

noctuque deum, cui se iam familiärem senserat, precabatur, ne dexteram ^ ^

suam, quam signo muniverat salutari, cruore Romani sanguinis macu-

laret. haec ei die noctuque poscenti praestitit divina Providentia, et

25 cum iam non procul a ponte Mulvio castra posuisset, ecce subito velut

vi divina correptus Maxentius agitur in occursum et proruens urbis

Romae portis sequi se reliquum exercitum iubet, prior ipse obvius

praecurrit armatus. iusserat autem navibus ad decipulam conpositis

fluvium sterni et superpositis pontibus exaequari. ut ergo ipse eques

30 ac praecursor, oblitus operis sui, cum paucis ingressus est pontem, sub-

sedere naves et in profundum demersus totius belli futuras caedes unius

nefandi capitis sui diremit interitu atque inpollutam religiosi principis

dexteram a civili cruore servavit. tum vero nihilominus in hoc quam in 5

Moyseo atque Hebraeorum populo gestum videres, ut digne etiam super

6/7 Act. 4, 5

NPOF2 om. lihri cf. Vit. Const. 21, 17

]illo om.

\ /7 nazarenus] P02

nazareus O^F nazoreus\7 iam] etiam

\

8 exin] exim NF exhinc\ 10 dominici

\15 alio om.

|19 et ovi. PF

\romae] romanae Pi

om. P2130/31 subsideve PF

[33 a om. NO \ 34 moyseo] pcorrO moseo NF



S30 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 9, 6—9

igv&QT:, rrovTOJi , Jlaêv-

ßvd-bv

( ^^:, ?7 ^

, ^. .,5 Cfr^«^^ \ (f^'nc6öa 7]-^ -' : - 6, : ^ . 6. , Jtl}. ] ^/ \ ) 7

10 ^, ?), ^& ?], 6-

.*

,?) ^

-'8

,' 63

1^ ô^, ^^ .

0^,, 0; , ^-

, .^

, -, -2/3Exod. 15, — 6—9 Psalm 7, 16. 17 — 13 Exod. 1, 10 — 17—19

Exod. 1, 1. 2 — 19—21 Exod. 15, 11

ATERBDMZ^1 TÊDM, [= S] ATcER^

|3

]|4 dv

> BD|6 BDM Vit. Const. 2, 1 TER

!

9 | ABDM TER 1 10 -corr. Tc

| 12 de > 1ot > Ti + Tc

|13 RcBDM

TER'|14] xCov Rc

|15— |

ihv TrRBDM^•^ ] 15/16 TERM|16 |( ) Vit. Const. 2, 23—26

]19

ATERM^-arm ^ ^^ [= 8] ^ > BD Vit. Const. 2, 28119/20

,; iv &: \20/21

^R

21 TiR|

TERBDM , Vit. Const. 26, 3 wo aber

nach fehlt123 > ]

25 TERBDM

Vit. Const. 26, 7 >




his dici deberet: currus Farao et virtutem eius proiecit in mare.

electos ascensores ternos statores demersit in rubrum mare,

ponto adoperuit eos. ita namque Maxentius atque hi qui cum ipso

erant armati satellites demersi sunt in profundum pontibusque his de-

volutus est, quos ad religiosi principis aptarat exitium, sed et illud super 6

eo conpetenter dicetur: lacum aperuit et refodit eum et incidit

in foveam, quam operatus est. convertetur dolor eius in

Caput eius et in verticem eius iniquitas eius descendit. haec

impiis competenter aptantur, Constantino vero tamquam famulo dei 8

10 digne illa iungentur, quae Moyses post victoriam prostratis cecinit

inimicis, dicens : cantemus domino, gloriose enim honorifi-

catus est, equum et ascensorem proiecit in mare. adiutor

et protector meus est et factus est mihi in salutem. quissimilis tibi in diis, domine? quis similis tibi, gloriosus

15 in sanctis, mirabilis in claritate, faciens prodigia? haec 9

etiam, si non verbis, rebus tamen gestisque Constantinus ipsi, a quo

victoriam meruerat, excelso concinens deo urbem Romam triumpha-

turus ingreditur. tum vero laeti omnes cum coniugibus ac liberis, se-

natus populusque Romanus ingenti peste liberati et iugo tyrannicae

4/ cf. Vit. Const. 25, 12—15

NPOF2 statores] NPO stratores F

\3 maxentius] et max.

\hü NO \

6 refodit] NF effodit fodit\

7 operatus est] fecit P« | conuerteretur

1 8/9 haec i. c. aptantur om.\10 moses NP^F

|17 concinnans



S32 Eusebius, Kircheugeschichte Villi 9. 10—13

öur jrai'T) ) -7] :: ^ - 10

,:. ^

^^,:^ djto ^, , -

'Po:t-

10 '^ , ]- 11

d- :?,

^?)^,

--^. \ 1*2

1 .. ^ -,20 ? , - -

,

." ,,

1^ &^ &'1 BDMX^ ATER nach der früheren Ausgabe

— 15/16 — Zusatz der letzten Ausgabe

ATERBDMr^2

|5

-BDM Vit. Const. 26, 14

-ATER |

6 TrR|

imb in

corr. 7 AER T'BD

das Zeichen unserer Erlösung das ist aber das Kreux vgl. Vit. Const. 26,

16. 18I

> ^I BD] 7/8 TrR

|8-^ ATER07] BDM

| |8 9 BDM

Vit. Const. 26, 21 ATER|9 7() TcEBDM^ AT^R

Vit. Const. 26, 22|10/11^ BDM Vit. Const. 26, 23^ ATER

18 ABDMZ Vit. Const. 26, 2) > TER|

TERBDM Vit. Const.

26,26 }|

13/14 T^DM|

14|

1 ^—|19 |

20 RcBDM ATER^|22

AT^BDM TcER Tr|23 ]




immanitatis exempti Constantinum velut salutis auctorem ac restitutorem

libertatis excipiimt. ille tarnen nee in laiides adclamantis populi nee in 10

plausum tantae urbis ae talis animos relaxabat, neque suae virtuti rem

gestam, sed divino muneri deputabat. statim denique, ubi imagines sibi

ob honorem triumphanti senatus erexit, vexillum dominicae crucis in

dextera sua iubet depingi et subter adscribi, >qiiia in hoe singulari signo, 11

quod est verae virtutis insigne, urbem Romam senatumque et popiilum

Romanum iugo tyrannieae dominationis ereptam pristinae libertati no-

bilitatique restitui<. per idem tempus conspirante etiam tum secum 12

10 Licinio, nondum enim in id vesaniae inciderat, quo postmodum delapsus

est, scientes et profitentes auctorem sibi bonorum omnium deum, una

eademque sententia legem statuunt, in qua deum Christianorum plenis-

simis laudibus prosequantur et ipsum sibi auetorem totius virtutis atqueoperis profitentur ipsumque de tyranno praestitisse victoriam et ideo

15 ab universis huie venerationem cultumque deferendum. hane legem

etiam ad Maximinum, qui tunc orientis partibus dominabatur amieitias-

que eorum expetere videbatur, emittunt. at ille ingentibus imperatorum 13

rebus gestis perterritus, tametsi quae seribebantur contraria sibi et aliena

NPOF9 restituij NP^P^F cum Graecis restituit P^O

116 ad om.

17 imperatorum] OF imperatorem NPEusebius II. 53



§34 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 9a, 1—5

vjrhg 'jtqoj^

xad^*

.5 >604 , ] - 9^ 1> ^ ^] 7] . ->, ) \}^•7]> ^)^)] & -

0 >.

^ ^( ^ ^

^^^ 7.> ^ ^^.?.^ 2

> &> ->^, -> & ^ .?]-

> . ,

^^ - 3

20

>,

^> ^, -> ^ -^^' 4

>, ^> , ^6 ) ^> ^

> . 3 ^,330> ^ , '>? - '

ATERBDMZyi4 TERBDM^* , "^ auf Rasur A^

|6 -

\7 Tr

| 9 sd-ei RM|12&

| 14/15 avojv

—|18

.BD

|22& BDM-

TER1

23 TcTrERBDM > AT^ | |

^1

24> 27 > | 28/29 '— >^+ Bc

\28 avzija

ATERM' BcD|30 ATERBD



Rufinus 9a, 1—9 83

mentis suae proposito viderentur, tarnen quoniam resisteie non aude-

bat et rursum alienae auctoritati cedens invitus videri in hoc ve-

nisse erubescebat, metu simul ac pudore usus, miserrimis consili-

ariis, statuit velut ex suo arbitrio atque auctoritate legem pro Chri-5 stianis similis sententiae promulgare, in qua adseveraret maioribus 9^ 1—9»

quidem suis prioribus Augustis visum fuisse Christianorum gentem tam-

quam deorum cultui adversam penitus esse delendam, se quoque ali-

quamdiu ratum simili debere uti sententia. sed quoniam eo magis gens

NPOF

53



S36 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 9a, G—

>i:vTfj , tpa tv //

>.TQ0cuQt06i ßovXtjOiv txsiv xcä d, ^>&} ijriyiViOöxeiv. - <>

>xccl

,xcd

>,

\'

>\ ,^ , -> ^,>^ ?/ :> ,0^ , - ^> .. 7

>

^ -^

-^ & ,,^> ,^ ^ ^-20>

'- 8

> - ^ ,->-' ^-

^ ,

.] 6 )>^ 0 , 7]

2> ^>,, '),-^.ATERBDMZ^

5 > + Tr, Tc getilgt1 6 |

7 .18 getilgt 9 ^ ATERM BD

|10 falscher

Zusatz1^> + |

11 ^'^\ l^lli:' ,

durch Rasur, RBDMZ"^ ^|14 > Tr

|^

durch Rasur, ERM^" lifvoa AT^BD|

R|& TiR

t

nach fehlt etwas|16 BDM^"? AT^Ti'R

TcE|18 ^ >

|19 > R

|21

AT^BDM TcKR| 21/22 Tr | 22

^BDM

^ATER

]23 TcE, corr., DM ATiRßi

2 BD



Rufinus Oa, 1—9 837

ista propagetur et crescat, quo maxime putatur inhiberi, velle se potius,

ut si quidem blandis quis ad deorum cultum persuasionibus adquiescat,

recipiatur, nuUus vero cogatur invitus, sed habeat in arbitrio suo quo

quisque velit ritu colere deum, neque pro hoc commotionem ullam vel

NPOF2 ad eorum 1 4 commonitionem NO^



S38 Kusebius, Kirchengescliichte Villi 9», 10 — 10, 2

>' stai^TCJl•' 8: ?] ^,. :& 6<.

^\6

.'

10, ''^ ' ^^ jraQcc

5 jtaöiv ^ 7] jra-^. 11?) ' -]• . ^ ,, tjri-

10 - ovo ?. 'ovvijd^cov

^.^* 12

, ^^7]?],1 ^^/• ^ , - 10 1.-

20

^.7] .

^^^, ^^. - ^

2 ,- ,-, ' ,

2 nach [BDM^"^] fügen ATER aus der früheren Ausgabe hinzu

:1 fjßETtQüJV > |

2& ^ corr. •, Tc getilgt] 5/6 -

corr. ' D, durch Rasur corr.|

7 -corr. Bc

|^, corr. Tc

|8 ATERM BD

9 7) > » + TcTr|11 7)& BDM& ATER

|14

BDM > ATER|15 ABD:\I > TER

|16 /

(| 17 BDM^ ^' TER

^| 19 näOLv RMZ

ATEBD 20 ^^ > RB| |

21 BD

-(fvv ATER|22 ATER BD >



Rufinus Villi 9a, 10—10, 2 839

turbationem provincialibus inferendam. haec Maximinus ad Sabinum 10

praefectum scribit, cum tarnen omnes scirent eum non id animo gerere,

sed simulata haec humanitate decernere. denique nostrorum nullus naudebat vel concilia agere vel in publico quic(|uam, quod ad religionem

pertinet, commovere, id est vel ecclesias reparare vel si quid huiusmodi

usus noster poscebat, explere, quod fieri lex ad eum ab iraperatoribus 12

missa censebat. sed ille impius et mente ferox hoc solum, quod metus

extorquebat, indulserat, nee in aliquo mutavit aiFectum, donec digna in

eum verbera ultio divina proferret. etenim cum contra meritum et 10

10 capacitatem mentis suae vel nomen Augusti vel imperium praesump-

sisset, vir in quo nihil prudentiae, nihil sobrietatis aut moderationis

inerat, adrogantia tumidus et superbia inflatus, extolli et erigi etiam ad-

versum regni socios coepit, in quibus regalis institutio morum probitateet sobrietatis ac religionis gratia refulgebat. audet igitur primo se

15 inter eos honore constituere priorem, ac non multo post rupto foedere 2

"Bellum Licinio conatur inferre et brevi omnia perturbans modo urbes

quatere, modo exercitum fatigare. ad ultimum fretus daemonibus et

NPOF1 turbationem] perturbationem PO^F \ 2 id animo] edd. ita animo libri

\4 addereligionem

\12/13 aduersus POF



840 Kusebius, Kirchengescbichte Villi 10, 3—6

t6 .^^'-• ]{)^\, têioci^ sie ^-, oaiuovcov. ojv {^,uvQiaoiv

,, 3

&&,^ ^.4

-,, ,0 ^ .

,,^ ,>

,5

15 €^7] & ', - 03^.- ,& ^. € 7] 6

2C» ^ ^. ^.^

-,

^ ,4 vor :; j^BÜMT^] ist aus der früheren Ausgabe Alxlvvl(jdl [ARc /.l-

y.LVViov TÊ Tr' eingeschaltet — — [] Correctur

der letzten Ausgabe für

1—4 vgl. Vit. Const. 35, 8—10 — 8—12 vgl. Vit. Const. 35, 11—14 —14—19 Psalm 32, 16—19

ATERBDMZ^1 '/.^

-n)J,i}oo

| 1/2 ATERBM

D|6 >

|7 R, in

2 6 auf Rasur Rc|7/8 BD tmd . .

:« dem der die Macht irrne hatte fortioribus TER

\8 BD

j 9 A^ corr. A^ ] 10-ATiTrBD^ vgl. Vit. Const. 35, 12 TcERM

|-

T^ con.•. ^|11 ]

12 BD|-

ERBDM|

13

^^ corr. Tc

]

20BDM ATER

|21 corr. Tc

|22

ÂTERM^T -

^ BD conßsus \ [> ^ -]- Bc



Rufinus Villi 10, 3-3 84t

numiue deorum suorum cum inmensa militum raultitudine procedifc tid

bellum, sed victoria illum. (\\ deo atque hominibus invisus erat, refu- 3

giens ad partem alteram transit. et cum ferro cecidisset eius exer- 4

citus, pauci, qui superfuerant. videntes eum militum copiis et divino

favore nudatum manum fortioribus tradunt. at ille simul ut se a dis

suis deceptum et ab hominibus desertum videt, detractis imperii in-

signibus, quae nee decenter umquam gesserat, turbis se calonum fugi-

tantium permiscens, turpiter atque infeliciter bello exemptus, per agros

ac vicos latitans, tandem ad ea loca, quae hostibus carere videbantur,

10 evasit, vanis suis persuasionibus illud multo verius esse persentiens,

quod divina scriptura pronuntiaverat dicens: non fit salvus rex per 5

multitudinem virtutis suae, nee gigans salvus erit in multi-

tudine fortitudinis suae. falsus equus ad salutem, in abun-dantia autem virtutis suae non erit salvus. ecce oculi do-

15 n^ini super timentes eum, sperantes super misericordiam eius,

ut liberet de morte animas eorum. igitur cum omni dedecore at-

que ignominia tyrannus posteaquam regressus est ad propria, primo

tamquam furore quodam se digno accensus plurimos sacerdotes deorum

suorum et divinos, quos antea mirabatur et quorum responsis confidens

20 bella commoverat, ut deeeptores fallacesque et qui salutem suam reg-

NPOF1 nomine NPO^F^ munimine 0^

j 5/6 se om. P^ post suis ins. P-

12/13 nee gigans {sie lihri) . . . suae om.| 15 misericordia PO




prodidissent, interfici iubet. post haec gloriam laiidemque deo

Christianorum refert, et sera paenitentia conversionem in ipsa vitae

suae damnatione meditatus, cum gravissimam mortem morbis erga

semet ipsum certantibiis duceret, legem pro libertate ac securitate Chri-stianorum scribit, cuius exemplum infra scriptum est:

>Imperator Caesar Galerius Maximinus Germanicus Sarmaticus, pius 7

-felix invictus Augustus. indesinentem curam provincialium nostrorum

>gerentes et utilitatibus eorum vel commodis consulentes, quae ad com-

>mune et publicum bonum spectant quaeque animis cunctorum caraet

10 >iucunda sunt, numquam desinimus providere. unde cognitum esse 8

>omnibus hominibus non dubito manifesteque conpertum ex eo fomite,

>quod iussum fuerat a divis principibus Diocletiano et Maximiano

>parentibus nostris inhiberi conventus Christianorum, plurimas direptiones

>et praedas ab officialibus factas idque per dies singulos in detrimen-

15 >tum nostrorum provincialium profecisse, quorum nos curam praecipuam

>habere gestimus, ita ut bonis suis paene ac patrimoniis evolverentur.

>super hac re anno praeterito legem dedimus, ut, si quis vellet genti

>huic vel religioni adhaerere, a nullo prorsus voluntas eius ac propositi

XPOF8 et] ut

I

16 habeam gestibus N'



S44 Eusebius. Kirchengeschichte \1 10, 9—12

>Xveod'ai xai ivytQeiav ^ ) Jrola^>^* ojtSQ txaoTO), :touIv. Jt/,fjv ^ ?)^ >

>'^ / ' '^ ?)^

> /ar&Qcojrovc JrQ

:-> 7}

. .^]^: /^ /^r , i.ToZ/^Ofrr. 10> cräöa vjfOHia ^}. ->.^•]. ':> ?] ^'0>. ? ,&. . ^^> &

^. ] oji:o)2

>..11

>, ^> '> . ^ 7^> : ^^..> -

0>1 . 7} -

>^ <.. ^ 12

- -& ^1 BD ATER

1 2 -^ ^ wie es

scheint TcE TrR|

ATrRBDM 7)^ | 3^-ABD ' % EM '

-• auf Rasur, R

4/5 corr. Tr, Tc unleserlich j 6 ATERZ BDM7 ^ R'SlA AT\ßD y.al Tr,

Tc unleserlich | 7 8 —-/ "> BD] 8-Ti corr. Tr

[ 11 , BD ei TiR 7) Tc [?]

oder von bezeugt 7 ^ [?] ei prout ayiimo libet }

137; TrERBDlNl, Tc getilgt AT^

D 14 R\1 Schwegler \

TrERM- BD • ^\16 17 eh [ ">] [17 -

|

18 18;19 — >1

1920 falscher Zusatz; ' [14] —/.- ist in Übersetzungen

möglich 22 AT^EBDM TrR| 23,24




>libertas inpediretur. sed satisfaceret animis suis atque haberet licentiani

>absque ullo metu vel suspicione agere quod liberet. verum ne nunc 9

>quidem latere nos potuit, quod quidam ex iudicibus temptaverint per-

>movere rursum provinciales nostros et velut ex nostra eos auctoritate

5 >turbare, quo scilicet pigriores erga religionem, quam diligunt, redde-

>rentur. igitur ut in posterum omnis metus \^el ambiguitas auferatur, 10

»huius edicti nostri lege sancimus, ut cunctis innotescat licere bis, qui

>l'bristianam sectam religionemque venerantur, bac nostrae indulgentiae

>largitate, ut unusquisque quemadmodum vult et prout animo libet,

10 >religioni buic sollemnitatique deserviat. sed et orationum domos, id

>est dominica sua, ut instaurent, pro voluntate permittimus. sane quo H>in Omnibus cumulatior babeatur baec nostra largitio, etiam illud bac

>lege sancimus, ut si quae domus, agri vel quaelibet praedia ex Cbri-

>stianorum bonis antehac parentum nostrorum praeceptis ad fisci ius

lo >fuerant sociata, si qua etiam ab aliquo conpetita sunt vel si qua di-

>stracta aut dono in aliquem conlata. baec omnia in antiquum ius

>Cbristianorum praecipimus revocari dominisque propriis imiversa re-

>stitui, ut et in boc omnes pietatis nostrae beneficium capiant<.

Talibus Maximinus nunc demum ntitur legibus, qui ante annum non 12

20 integrum aereis adversum nos tabulis tamquam in aeternum perman-

suras sanxerat poenas, in quibus nos velut impios urbibus et agris

NPOF2 ageret

j9 ut] et 2V | 13 agri] scr. agrive



846 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 10, 13. 14

xcu, /./^(>/ ßtov, ,^. jraQcc vjtIq

xcu

^, jiQo Jvl

}

^( - ,?] ^} -, ^, 13

10 ,- / ^.- ^

'* 14

(' ?- ] , --, , ) ,^\ -' ,, --

20 ^ ,,, ^ -18— S. 848,6 vgl. Vit. Const. 35,16—24

ATERBDM^-yl

1& AR^ Ursache alles Verderbens [plur.] d?J&QiOL TEBD|

[ :M 14& ATER BDM|

BDM^ -ATER

|6 «^ > ^ + Tc getilgt von Tr

|7

BDMZ ATER|

^Tr

|9 BDM.S

ATER|10 ABDM^" TER

|^

BD|11

|12 > ^ + Tr auf Rasur

|13-

Tr 116 [ auf Rasur]|19

ATrRBDr ^ Tc D1 21 TERBDM

|22

|'

) •TrR

| \

22 23 T^TrR, durch Rasur, D ATcEM[vgl. zu Vit. Const. 35, 18]} B^

|23

| -^ B^, corr.




exules ac totius paene terrae profugos effici iusserat. verum ne nunc

quidem erat eins integra et ex corde conversio, sed velut pretium

quoddam huiuscemodi leges offerebat deo. et quoniam deorum suorum

spes eum prius in bello deceperat, per haec tamquam mutatis patro-5 ciniis bellum temptabat adoriri, ignorans vanissimus, quod ab homini- 13

bus nequam ad pravum inceptum neque officiis neque praemiis potest

[X] redimi deus. igitur cum omnibus copiis instruxisset exercitum bellum-

que paravisset iniustum, doloribus internorum viscerum correptus vehe- 14

menter exagitari coepit, ita ut ne stratis quidem recubare posset, sed

10 exiliens e cubili suo saepe pronus elideretur in terram, tum deinde

homo edax et qui vino semper repleretur, nunc ne summis quidem

labris degustandum reciperet cibum aut odore tenus vinum sumeret.

ita carnibus inedia et ariditate consumptis, hoc solum profecit infelix,

quod in ultimis vitae positus iustam esse vindictam dei et scelerum

NPOF5 bello

I12 labris NO^F labiis PO"- \ recipere PF \ 13 carnis

i. et a. consumptus



S4S Eusebius, Kirchengeschicht« Villi 10, 15 — 11,3

// raffor ,:^,. ' 15

/

-^^^ ,

^5

,ijrl ^-: , :) ^.

((:. , ' 11 1

10 ^ -, ,] ^ ^ jrav-

,^, ~^

.^&5 ::. 2^,,

20

,7]

,

,

,-. ^^ 3

25 , -, !> -

1

^1 'TrRM eloel TcmEHn dr) BD ?iie

|2

-T^BD

| 2/3 dt BD|

fV ATrRM

TcmEim T^BD] /6 ^?.7] | 7 -

1^ ATERMZ" ;; BD

|9 BD 828, 16 846, 12

8] ABDM TcER|11

i^v] 12 BDM ATER

1 13 TEBDM2; ^ AR

\ 1 ARBO?,|15 16

BDM -^ TcmER

18 2oder Tc. ERBDM > getilgt [ 18/19 ^ -Mcm 21^ BD

|22 TERBDM , ,

23 naiyvLa 1 24 BDM ATER > ^]26 &1 BD



Rufinus 10, 15 — 11, 3 849

se poenas Dierentem profitetur expendere. ad ultimum tamen morbo 15

prius luminibus amissis et tunc magis quid adversum Cliristum impie-

tatis admiserit videns, vivendi finem fecit.

Sed defuncto eo, qui erga Christianos nunc inaudita crudelitate, 11 1

nunc simulata venia agebat, aperta indulgentia .legitimorum principum

et absque ulla iam suspicione ecclesiarum status multo etiam clarior

quam prius fuerat, reparari coepit, verbum vero dei et doctrina Christi

longe gloriosius et liberius propagabatur. tum vero inimicis fidei paeni-

tudo ultima atrocitatis et cradelitatis suae fiebat, ita ut puderet eos

10 aspectus ipse publicus nee elevare oculos in bominum faciem auderent.

etenim cum primus ipse Maximinus imperialibus edictis tyrannus et 2

imjDius et deo atque hominibus invisus fuisset pronuntiatus tabulaeque

eins pictae vel imagines aereae aliae deici ac praecipitari iuberentur,

aliae vero atris fucatae coloribus oblitterari, tanta subito rerum facta

15 conversio est, ut eins, qui dudum adversum Christianos de poenae

aeternitate censebat, nunc etiam nomen aut revelleretur de memoria

hominum aut cum opprobrio ac dedecore servaretur, iudices quoque 3

eins, quos ille in tyrannicis dominationibus ministros scelerum habuerat,

NPOF

8tunc

P'^FI

9 ultimae PO\

10 facie\

11/12 et impius] etiampius

I

12 deo] a deo iV^| 13 aliae om.

\iubentur

|14 obli-

terati Pi obliteratae P2 | ig nomen aut] nomina ut PO^Eusebius II. 5^



S50 Eusebius, Kirchengescliichte Villi 11, 4 S

tFj jiqo^ () ^7] )^' jrccQct jravTCiJ: - 4

,^ ^,,, ,. 5

\ (') , -0 7}^}. \-^ ^oavco , ^,,

^6

. ^oarou

, ^,^' '

^7]^ , --0 .

^,, 7

7/d?/

-^ '/ ^ ,, 7] -8\ ^ , ' '

26— S. 82, 2 Psalm. 14, 3. 4

'hxalQojv > |

'\ Peu-

cedius|

Quintianns \ - BD

BD|

7 ATcTiERM > T^BD|8 ]

,

BD|) > + T'mTr

112 |

14-BDM- ^- ATcER

|16 -

)^ corr. Tc

|17 |

22

^TcTrEMZ" BD AT^R | 26

^DM

27 DM| 28 , [= <] eorum

\ -TERD praep. ev. 12, 30, 6

|

> ^ + Tc



Ruiinus Villi 11, 4—8 851

legitimi principes velut impietatis et crudelitatis eius satellites interfici

iuberent. in quibus maximus flagitiorum eins signifer Pencedius fnit, 4

qni secundo ab eo et tertio consul provectus est ac praefectnrae tennit

cnlmen, sed et Quintianussimiliter primis

apnd enm honoribns fnnctus,qni in Aegypti partibus adversnm Christianorum sangninem inandita

saevitia et crndelitate grassatus est, sed et alii plnrimi, per qnos Maxi-

mini impietas fonienta conceperat. in quibus et Theotecnns ultorem 5

tandem profanorum actuum esse conperit deum, qui consecrati apnd

Antiochiam simulacri gratia etiam praesidalibus a Maximino fascibus

10 fuerat honoratus. sed cum Licinius A^enisset Antiochiam et magicae 6

artis studiosos ad poenam iussisset inquiri, sacerdotes illi atque harn-

spices novelli simulacri horum vel socii vel etiam magistri deprehen-

duntur. cumque ab bis inquireretur, quo pacto vel responsa redderetsimulacrum vel prodigia quaedam facere videretur, dissimulare primo,

15 postea tarnen artius interrogati, totius ludi conpositam et conpaginatam

machinam pandunt et arte Theotecni fatentur cuncta fucata. igitur

primo ipsum tantae deceptionis auctorem Theotecnum. tum deinde

ceteros magicae artis ministros, qnos ille sacerdotes novelli daemonis

atque haruspices conlocarat, dignis excruciatos suppliciis duci iubet.

20 quibus adduntur etiam filii Maximini, quos ille iam imperii socios ad- 7

sumpserat, sed et propinquos eius, qui se ob huiuscemodi necessitu-

dinem molestissimos erga cives et provinciales exhibuerant, paribus

suppliciis adficit. stulti et vecordes, qui non audierint commonitionem

divinarum litterarum dicentem: nolite confidere in principibus 8

25 neque in filiis hominum, quibus non est salus. exiet Spiritus

NPOF5 in om.

|6 sed et] et

\16 fucata] facta

|17 primo] NO^

primo omnium PO^F\19 conlocaret NO^

\21 ob] ab [25 exiet] PF

exibit NO54*



S52 Eusebius, Kirchengeschichte Villi 11, S/ fj fjfn'Qic ol -. {- y/iQi^ tm jiäotv,

]7^tx

^^7)

jravToc -.)2—6 an Stelle von&—^ [ hier und, wie ATERM, am Anfang des

10. Buches, BD nur am Ende des 9. Buches] setzen hier aus der früheren Ausgabe

ATERM ein: ^^«:0^:),

10 /'/ &) Al-' 0^1 ^

-^/-,

-'

&ayaSvJV

^}- -.^ [

/.ATERBDMZ"^

1 BD]1/2 ATEBD]\L4 R [= praep. ev. 12, 30, 6],

'_= S] 14 nach + ^ d-[= 856, 3, vgl. 862, 22. 23]

9 ] corr. Tc|11 tCov Tc auf Rasur, ERM [= 10, 9, 9]

^corr. Tr, Tc getilgt

\ 12

&)TERM

[= 10, 9, 9]^



Rufinus Villi 11, 8 S53

eorum et revertentur in terram suam, in illa die peribunt

omnes cogitationes eorum. nos autem, quibus spes et salus in

omnipotente deo consistit et in rege omnium Christo salvatore nostro

ac redemptore animarum nostrarum, et correptionem libenter ab ipsosuscipimus et pacem veniamque ab ipso similiter expectamus.

NPOF1 reuertetur reuertitur



TaÖE ' fj ^^.

]

7]...\ .] -0 fffjQ.

//

.AAmTMrZt; in BD.l fehlt die Perioche

|3 ER

|5

> 7/8 die Titel sind aus der früheren Ausgabe zugesetzt|

7 Titel

> ™ , in zwei,^ — und —, geteilt AT, der

zweite als gezählt1

£" >>[

am Schluss + inid Geschichte über

Likiniosi

8—12 die Titel ^ > M^Tt 8 9 11

6

^-

— siehe im Text

4 ' -^] &^-. -- .' -

.



Eusebius, Kirchengeschichte X 855

I\4 ^/] öl -/. ^ [ :

. .^

, --.'

'^Poj-.ahl fehlt] d

-)^/v

-^ - .R ^?.

— siehe im Text^ .im Text

= ['>'

Rl am Schluss zugefügt

.IE



S5b Eusebius, Kirchengeschichte X 1, 1

irrt :xaöLV jravToxQc'iTogi xcu ^ 1 1

6Xcoi\ ] -

^7)

-.2

:}}^ 7] -., ,. ö ^ 3- -10 ,, - ^ €: , ^-' ?j -' ,

-1. 4

^ jra-^ ,^ ^ , .20, . < ? 5

-

1_5 = 82, 2—6 — 11—1 Psalm. 97, 1• 2 — 18 20 Matth. 13, 17 —21— S. 858, 1 II Kor. 12, 2—4. Gen. 2, 15

ATERBDM^•

1 858, 10 ER|3 nach + xCdl d-sov y.al

Tv)L /.oyojL [= 852, 4, vgl. 862, 22. 23] | 4|5 evyto-^ AT , durch Rasur corr.

|TERßDMZ

1 7 -\S ^ eV 12 ATBD, [== ©]

ERM [= dem. ev. 2, 2, ] javTÖj TBDMZarm vgl. 866, 11 AER

[= dem. ev. 2, 2, 5], [= S] I 14

&sS-vöjv dem.

ev. 6, 6, 1 1 /.oyoj BD | 16 > | 21 durch

Rasur, ERBDM AT



85S Eusebius, Kirchengeschichte X 1, G — 2, 1

iffor TQVffTjQ avagjtaoO^tVTe^. '//'f'*-' // y.aO^

fjua^. ,,

^?] -

7)^-* ojv

' ) ' .6

iiV^fro' \ 7/ ^•' ,- ' ^., irf6^7]Q .0 HffavLöTO /' ^ &- 7^^^ ?.7],-

--^, ,15 \ \ _ ^' . 8, , --. ^- ^ ^, '20 ^^ ^. - 2 1

^^:

-.

, ^) ' ^^—8 Psalm. 4, 9. 10 — 12-15 Psalm. 3G, 3. 36

ATERBDMr^1 AER]\I ^ ' B^D^ ^

\2

/.)

j3 ATERM^ '/,

BD 4 T^ER '\'| ATBDM & ER,

[=] 7 TcmTrERBDM ^|

ABD, auf

Rasur Dr •?. Tr auf Rasur. ERM|8 . BDM .

ivarr/üic ATER|9 durch Rasur, ER

|10 J? 20

860, 3 ER 111 oikcoa ATER ^ BD:\I | ?.ATE'R E^ corr. D Isl

|12-

TERBD|

! AT^BD Tr [Tc ge-

tilgtj, ERMj13 BDM ATER

|16 AT

ERMZ^ BD|

19|

?) TERBDMZ^^ TcE ] 22 R|23

ATERM2'J (^v BD|24 Mcm [getilgt] i^v in S^v corr. Mr



Rufinus , 1, 7 — 2, 1 859

Igitur posteaquam repente deo atque hominibus invisum, secun- ß X 1 7

dum quod supra exposuimus, interiit impiorum hominum genus, ita ut

merito in his conpletum videretur quod praedixerat spiritiis sanctus:

vidi impium superexaltatum et elatum sicut cedros Libani,et transivi, et ecce non erat, et quaesivi locum eius, et non

inveni, omni nube detersa laetus iam dies et solito clarior inluxerat 8

terris atque ecclesiis Christi splendor sui solis effulserat, nee usquam

qui haec aliter aspiceret lividus supererat oculus, sed cuncti mortales 2 1

tyrannicae quae praeterierat crudelitatis horrore, etiamsi nondum fide,

10 votis tarnen quae nostra sunt amplectentes, universi pariter deum verum

piis esse auxilio fatebantur firmamque esse spem in Christo sperantium

NPOF4t elatum] PNO^ eleuatum O'^F



S60 Eusebius, Kirchengeschichte X 12, J — o, 3

tvifQoovi'fi xai tr&eo^ a:taOir i,y//r0îi

.TQO utxQov TcJ^ övoosßeiaig '.

âvaßicoöxovTa

&vtcj^ Te

^ßcO^gcov aJt8iov jioXv

5 jrc:Xcu:?/.-.2. -^ . ^

.^ ) bjnoxojroig "/-' clrro^0 . '^ .)],} ' ffv € Jrri ,/.((&^. ^

:.Ejt\ : \.^- 3 1

1 ^.^ -^:. ..:6^ . . , cfu.o-^. -. ' /.^:> 7] 2

20 -

&?) -'

€3

. ^ -^ ?/ '. . \2 ,^ -^ -. )

20/21 Ezech. 37, 7

ATERBDMZ^2 AT, E^ corr., BDM E^R !

3

, corr. durch Rasur| ^

TcERBDM êvmevoi AT^15 «rro-

BD\ 8 > | 11/12 iy.— ue-^ >

|12^ ^ RBD

|14

AZER1 (5/) TrR bezeugt )

durch Ras. corr., DM TcE|

D^|16 TERBDM

| gvv/jXvolo ^\19 >''

BDM ATER 20,21 D : 22

, durch Rasur, ER T^D 23

' > ^+ Tc 25 BDM ATER|

ÂTER Dach^ +^' |

- > R



Rufinus 2, 2 — 3, 3 861

conprobabant. ex quo aderat eunctis velut divino miinere infusa laetitia.

maxime videntibus ea loca, quae paulo ante impiis tyrannorum machinis

fuerant destructa, rediviva constructione clariora et celsiora consurgere

templaque excelsa pro hnmilibiis conventiculis elevari. iuvabat enini 2

Christianorum principiim favor et legislatione religiosa alacres nostro-

rura animos eo amplius animabat, dum et ad persoDam episcopornm

frequentius scriberent et honorem sacerdotibus cum summa veneratione

deferrent, sed et inpendiorum sumptus benignius largirentur. interea 3 1

festivitates a nostris frequentissime gerebantur cum omni laetitia et

10 exultatione per urbes et loca singula ecclesiarum dedicationibus cele-

bratis. congregabantur in unum sacerdotes, nee pigebat etiam longe

positos convenire, quia nullum longum videbatur spatium caritati. con- 2

currebant etiam populi ad populos et tamquam vere membra unius

corporis Christi iungi sibi invicem sociarique gaudebant, ut videretur

15 in eis conpleri figura illa profetica, quae cum sacramento quodam prae-

dicta est, dicens, quia congregabatur os ad os et iunctura ad

iuncturam, quibus etiam unus spiritus inesse omnibus infusus membris 3

et una anima merito dicitur, quia et una in omnibus fides et unus ab

NPOF8 benignus .V

|10/11 celebrantes (-tis 0^) NO^ \ 15 figura] futura

profetia|18 diceretur

\in om.



S62 Eusebius, Kirchengeschichte X 3, 4 — 4, 3

TtiiJ: /.(iisraij: xHnuêv Jtc:QCiooO-tiöov (fcovotr axooaösöiv, ojOt

oh & .,^

,.öe 4

i^///foc

]^?}

^ (?],,^ ?/ , 4 1{}^ , ^^.^(),

10/ ) ,,.

TUN 1-1 .11^ 2

/ ^, ,^ (). ^

,0

-.)

-^ :)-

^ 3

25 &3/4 Ps. 148, 12

ATERBDMZ^1 B^D, corr. Br axQoaaeLV M^ M^ corr,

|2

•AB^ TÊRDM Tr|

j

TERBDM|4 ABDM > TER

]6 •>

|11 &-

\ ] 12] ]BD

|13 •

^ corr. T^|14 J 2" 7 16 ER

|?)—

|14/15

ATERZ" -) - BD|18 auf Rasur Tr

|>> ^ + Mc

|

TERBDÎ AZarm > 2â|10 BD -

TiER:\I TiR > JT]20 ARBDM^"

|

21 > | 22/23 Em> 2"

[23 dg BD ATER

]

- BDM ATER 24 > R 25 ;tfat > R



Rufinus 3, 4 — 4, 1 863

Omnibus colitur deus atque ex uno ore hymDos omnes concinunt deo.

iam vero ingens in sacerdotiis et ministeriis atque in omnibus, quae

ad religionis observantiam pertinent, gratia refulgebat. adstabant hie 4

psallentium chori, iuveues et virgines, seniores cum iunioribus lauda-bant nomen domini, hie mystica ministeria ordinatis ae dispositis vieibus

agebantur. pontifieum quoque et sacerdotum eonsessus ipsa eanitie

venerabilis eminus praefulgebat. iam vero si quis per gratiam domini 4 1

inspiratus sermonem proferret ad populum, eum omni silentio ora

eunetorum in eum oeulique eonversi tamquam eaelitus sibi per eum

10 denuntiari aliquid expeetabant. tanta auditorum reverentia, tantus ordo

in saeerdotibus servabatur. inde alius atque alius et non solum duo

vel tres, sieut apostolus dixit, eeteris examinantibus loquebantur, sed

et quantiscumque dabatur sermo in adapertione oris sui, ut magis eon-

staret in eis illud, quod Moyses dixerat: quis dabit omnem eeele-

15 siam domini profetare? nusquam enim livor aderat, nullum pulsabat

invidia, dei dona dei populis ministrabantur, unusquisque secundura quod

scriptum est, ad aedifieationem eeclesiae abundare quaerebat. et omnia

haee in caritate gerebantur, ita ut se honore invicem praevenirent et

alter alterum sese duceret meliorem. nam simpliciores quique admira-

20 bantur et suspiciebant eos, qui per sapientiam verbi populos instrue-

bant, sapientes vero et eruditi viri praeferebant eos, quibus pura vita

ac sincera simplicitas offerendi deo h Ostias maiorem fiduciam dabat,

eisque immolandi sacrificii permittebatur officium, quos familiarior vitae

simplicitas in cordis paritate servabat. sie summo studio perquirebat

25 alter in altero quod praeferret.

11/12 I Kor. 14, 29 — 13 Eph. 6, 19 — 14/15 Num. 11, 29 — 17

I Kor. 14, 12

NPOF1 hymnos om.

\3 hinc PO

\5 hinc P02

|ciuibus

|11 at-

que alius om.|14 moses

\

15 numquam|19 duceret] deduceret

iVI

20 suscipiebantPiOFi| 21 prae se ferebant PP2 | 23 eis qui



sti4 Eusebius. Kirchengeschichte X 4, 4—S

^^aoi/.Hc ene xal vtov ^^^^ ./r, jTQOTtQa^ -^. , 4-'.

^töTia, -

:7] - ^-Jtcuai

-5

{ ^ ^ -^ -. 6 ^, /, 7) -10 , 7)' 6. ((]

^ ^. d*

^] ?]^^. -

1 ' (,, ^. 7^;^, -,20 . -

^ , -'

&) ^ ,> -{^< , -} . &. S

8—10 Psalm. 43. 2 — 11 12 Psalm. 135, 12 — 16 17 Psalm. 47, 9 —18 19 Tim. 3, 1.3 — 20 21 Psalm. 86, 3 — 24/2 Psalm. 121, 1 —

25 26 Psalm.2'),

8

ATERBDMr

2^ ATiRBDM^ durch Rasur.I3 AT BD

/y Tc [getilgt]. ERM|4^ ERBDM:^^ AT

|5

iv 'Sl 15^j

7 BDMZ ATcER

T^ lg Tr| 7/8 ATER^"

BDM 12 M^ corr. M^|14^

|15

> + Bern\

\ Iß ^- > + TcTr

18

)| 19 /^

-3 ATERMZ BD| 24 TERBD^I, [= 3]

(^ 24/25^^ Rc|25 getilgt



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 9. 10 865

xcä OL ^ Ivl } -7], -

,ayioj

., , -'', -',^,10 . - -,' -,

, ,] ,,, , -15 ,, ,, )^, '-, '0 -

10

& ,2/3 Psalm. 47, 2 — 4 Baruch 3, 24. 25 — Psalm. 44, 3 — 6 Psalm.

71, 18 — 6/7 lob 9, 10 — 8/9 Dan. 2, 21 — 9/10 Psalm. 112, 7 —10/11 Luc. 1, 52 — 12 lob 38, 15 — 16 Psalm. 97, 1 — 16—21 Psalm.

135, 4. 17. 18. 23. 24

ATERB DM, 2" [—20

^],2" arm [von 20

?.]1 ] iv 1/2 Rc|2 ^ corr. Tc

|

4 AT^RBDM TcE gepriesen \ 5 AT^BDMi;

TcmER 6 BDM ATER|^ — > R

| 8/9 -^ —& | 10 ATERM2 BD|12

D 16 ]1

ATD ERBM \

18/19 — '>[ \ 20 )'^ BM2'arm ?)TERD 22 ] | 22/23 } — —

BD / — ATER] 23

-]-|

> 2"arm jT z^y

/TmEm Mm

^

nach + , - 2 arm

Eusebius . 55



g(>6 Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 11—14

O^fnyvcoöia^?\ & /.,. , ^,

.ocoTtjoa

, , - -11

&,

-: 7 ^fvotv,^ ,^ ^:<,

10 , -7] ^ ,

.€0

^.12

?)

-&^,, /^ -^, ?]^,^ -^^-2Ö ölocooiv.

,€. -

,-. 1

, ^^^^-^^ 3',5 ,

14

8,9 Hippokrates 1 VI 90 Littre] — 14—16 vgl. les. 53, 4. 5

— 24 25 vgl. Ps. 57, 9

ATERBDMrarm

1 BDM^ ATER | 3 ] D1

i4 R j 5 T^ corr. Tc | 8^ \ dal,

Ti aoufjö Ti' ', ' in ras. Rc|

^ corr. Tr]

> R + Rc|11 |

12 13— > 2" arm|12 Tr

|ABD

TERM 13 TOGOVTOjv] vooovvxojv BD|15 BD

l^

>| 16/17 Piwi >

]19 Rc

|21 - &

M^m d

-^:: ^arm

|

22 BDM ATER 23/24 nach ergänzt

Schw1 24 D 26 >



Eusebius, Kirchengescliichte X 4, 15. 16 867-^ -]

,-^, ^ -- ,, ,

:> -0 , ^

^ ^5 ^ ,^ 15, 6 -,,, -20^

,^,, ^,, , 16

€0 , ^ -25 ^ - '

, ^- ^ -, ^16 les. 9, 6 — los. , 14 — 25—27 vgl. Laus Const. 222, 12—14.

theoph. 3, 63

ATERBDM, 2" arm [bricht mit 5& ab]

2/3|5

]6/7) \

1

> 8 ^ corr. Tc|16 - (nämlich-) Mm

119 T^EDM ATcER

121 BD

ATERM BD]22 ?" ' ATERM BD

|23 >

24 ARcBDM ^ Tr|25-

ARcBD

&^

-Tr

]

" 26/27 TcE

//^

Tr

27 TrßM (= Laus Const. 222, 14] AERD \Tc unleserlich

Jd-v ATER ^i^ BD

55*



^,68 Eusebius, Kirchengeschicbte X 4, 17—20

xat tciVTOr evenyeTfjV ^ jrau-

ßcöiXta ' (' 7]-'^.

}\^

vixa^ ^^^11 ^?/ (^/,] -:,\ :^: -^, •^ - jraioa^:&. ' ^ 17

10 , : &/. 7]: .cu

'^ajtb

kjtrjxoov

: &^^^; ^ - - 18

15 }] ,&--: vjto^,7 :6. ojc&; ^ ^ ) 19

jiol ,.-, . ^^ . ,;0

.-

^.^^; -20

^ ,, '^.,

2 ^3,^;

9—19 vgl. Laus Const. 21, — 7. 8. 9. 20—2. 29—32. 22, 4—11. theoph.

3. 4. 6. 7. 8. 9 — 20—2 vgl. Laus Const. 257, 4—6. 13—16. theoph. 3, 30. 32

ATERBDM, 2" von 6; -'4- Tr

|durch Rasur corr., RBDM AT^E

j

BMI

6 rrV > |7 BD

|8 -" o'/.ojv BD]\I ATER

>I8/9 S-v TERM BD& &

11 ßaoütojv * corr. Tc|1/ ^, coit.

| 16 alöjOLv >»

17 nach - theoph syr 3. 8 119 Ttia 7}

BD , ^ BD|

TER. corr.. DM = Laus Const. 22, 11]

/. AB' 22 23

^^ , Tc

[getilgt]. BD Tcm [getilgt], ER | 24

25 ' nach + TiR|26 nach

} -\- [sie] Mc



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 21—23 869

yML , ^,

(/

^

-;),^ ' 21&^

10 ^ 6€, -,, , ^^-^

,ö^

1 . 22- , ^/,^ ,^ ,

20 ; -

, ^, -&;23

,, ^,}-3/4 Ps. 32, 9

=148, 5 —

91Petr. 2, — 10—12 Eph. 2, 20 —

12. 1 Ps. 117, 22 = Matth. 21, 42. Marc. 12, 10. Luc. 20, 17. I Petr. 2, 7

ATERBDM2'1 ABDM oh TER

14^^ TrER, Tc unleserlich

|5 sv-^

]vor '/. + TrR

|7 ABDM > TER

|

> ER|8 > -|- TcTi'

|

TrRBD >|9 TERBD AM

|

^ corr. Tr|

11112 ATERM BD

|16 >

\

11 ARBDM|

18 ^|

19

>\

> D|20 BD

|23 Tr

| 24/25 —> 1

2) | 26 ATiTrRBDZ TcEM|27



S70 Eusebius. Kirchengeschichte X 4, 24—26

Toc & ts . rriQoviievov4 tl:u^^ TjUcov svyau. ^ 24

') jtqcjtov

,Ja,

] -•

^. Jra. ^?. & . tovtojv3. .0 \ ?) 25.. ffov. 6 '

^.

,^

. , .. ). 6- ,, -?]-

. d' . . . 26

--' ^^ €.,,7]

^-, ^

2 ,. .,cov -

10,11 loaun. , 19 — 15-19 Exod. 31, 2. 3 — 26— S71, 1 vgl. Vit.

Const. 90, 1-20

ATERBDM^-

1/2 ^ > -- Bcm|2- BD

| fiuCov TERBDMr-•oiT>R ; 3r«2>Ti4-Tr

\4. U

\^

D1 7^ " auf Rasur

\8 " auf Rasur

|-

B^D^M, corr. BD|10 RBD:^^

111

. Marc, de eccl. theol. 3, 3, 4 | 17/18 BD1IS •/.) Bmi

TER 19 BD \\ 20 BD

22 ATER BD | }' | y.al

23 > | 24 d-v ATERM ^ BD1 28] köjv [Xestle]



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 27—30 ^71

XOiQj'jöag, i^bv ,^^-], ^ , 27

-^ 7]

, ^,] ,

,. - 28

10 , - ,, , -

^,-

-03

^5 . ^, 29

, ^, -^-€ ,)] ?], -] -,

0^-,

,30

^ , ' -^ ' ^, -,5. 6. 8. 9 vgl. Vit. Const. 90, -20 — 11 Psalm. 57, 7 — 13/14 Psalm.

8, 3 — 15/16 vgl. Apoc. 17, 8. 11 — 21—24 Psalm. 36, 14. 15 — 24—26

Psalm. 9, 7. 6

ATERBDM^1 TiEiRi, corr. TiERc

j2& TcERBD

|äUov] 6'

6 | - '> BD|

7 nach + •"

|9 - in corr. Tr

|

13] ABD TERM|15 > D

|16 rf' BD

18/19 — ^ corr. Tc|18 BD^ corr. De ,

19 ATiBD^" T^ERM| > BD

|20

23 BDM ATER^"|25

]und ist nicht

DM, corr. durch Rasur|25/26 Bml

ATER



§72 Eusebius. Kirchengeschichte X 4, 31—33

xcu ir xaxolj: , xcu ovx, ?], / -xcu, ^^7]'

y

,?]" ^ ?]& vjt

^ -rrtffavTcu. «/// ^?] 31'- , '^10 (^^, ,- 32- -, -

,

,.. ^15, ' ,, -, , -. -- 33, ,0. , , ,,

1. 2 Psalm. 17, 42 — 2. 3 Psalm. 19, 9 — 4/5 Psalm. 72, 20 —10-18 les. 3, 1—4. 6. 7 — 21—24 Psalm. 73, .3—7

ATERBDMZ2-

|3 TS ßi corr., DM , durch Rasur, ER, B^

4 / BD R AT^EM getilgtI BD | ATERM iv

/DI

6 ] } in coit.

D|)- in^ corr.

| 7 BD|9

D|13 ATERBM [ecl. proph. 195, . -/ S73, 21. dem. ev. 6, 21, 1. 9, 6, 2. 13, 1, vgl. 7] D,

[= S] 116/17 [= ecl. proph. 195, 16. 17]

dem. . 6, 21, 1| 17/18 [= dem. ev. 6, 21, 1 vgl. 873, 12]^

ecl. proph. 195, 18[18 BD

1^- BD

|21 -

ARDM = dem. ev. 10, 1, 7] |22 ABD

TcERM = dem. ev. 10, 1, 7] 1ATERM BD

] 123

^ATcERBD

-



Eusebius, Kircliengescliichte 4, 34—36 873, , -, -

, {^, '-

, ,', -,-- 34-, ,,0 ^ -, ,

,,'6-

1- ,^,] - . 35,, -20 ^ - 36

, ,,.

&,, ,

,

1—3 Psalm. 79, 13. 14 — 5-7 Hebr. 12, 6 — 25 Dan. 9, 27

ATERBDM, [—4 vvv]

2^ EM\3

|5 BD

|6 BD

17 " -^ BD

1 8& BD|9 BD

|12

|

'-] \ 14/15 117 > ^ + Bm

:20 TERBDM

j21 06 dkiyoipvxoi] vgl. zu 872, 13

|22

BD|23 — ^ corr. Tr

1 27 anavrojv ABD

M^ ^ corr.

-Ri

28 ^ oj über ^



874 Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 37—41.^.- y.ccl- ,^, 'üjtoiav avd- . ^

,

?)

:. ] * 37

, )^

, € '- 38?],0 7} - ^.

,) rpvyjjv

\-

, ^^^1 ^ 7]. 39^ &^, 6

\ , -,0, ^

';

^ -, ^7]

,^. 40- ^:>^, -.-

41

4/ Hagg. 2, 9 vgl. theoph.gr 27, 29—32

ATERBDM1^ ABD^ TERM

[ 6/ BD18 -

BD| 9 oJV BD

|12 BD

|17

AT1ERBM D Tr|18 ABD > TERM

|19 > BD

;

20 , Tr auf Rasur, BDM ER|21

in corr. Tr|

, Rc [ auf Rasur], BDM' T^E

7^)Tr

|

23 TERBDM|

2526 ATcER

|27 Tr

|BD

|

29 Tr| >• R



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 42—45 875, , 7]^ tv&, -

-?] ]] --,

^ 7]' 42^-,^ -10,.

,3:)

'Ivd^a 43

-,

15 ^ -, ^- ,44

20

- .?]

;-'2 ' ^,^ , ,, - -. )! 45' ^18/19 Psalm. 103, 16

ATERBDM1 ' ATERM >• D

[1/2

BD AM TER|2 ] |

3 ATERM

BD durch Rasur corr., ERBD ^|

ATERMBD 4 BD

| 5 ER|6 BD

|8

> BD —& Tr —& R|11/12 — > ^ -f Tc

13 7] | 14 AM|16 > BD

| 16/17

?.> 18 TBD|22

]| 2 ATBDM -

ER|28 ^ corr. E^

|29 ]



S76 Eusebius, Kkcliengeschiclite X 4, 46—48

jrarrl , ? \^, -

: /. )'& 7€ 6( ^ , (], ''/ 46^ ?)

10 '. ^,

^^-^^^ ,5 {^,, --^7]

20 ^. - 47

]^

- -, , -^ ^25 , - 48^ ?/ ' '

iTOJva'^ ^-, « ', oJc -30 ,

9/10 874, 4/5 — 22 les. 35, 1 — 2— S. 877, 2 les. 61, 10

ATERBDM1

|>

| 2/3 ]3 TERDM

ABr£)]6 TiR

| 7/8/ > D\U -

'/.^ TrR|15 BD ^ TcER

19 )] BD]20 R

|21- | 25-

^ERDM | 27/28& ATRBD

[= ecl. proph. 231, 10. 11]

^ )^EM

30

,ovTojg ecl. proph. 231, 13. 14

|

AT1RBDM [= ecl. proph.] iiä durch Rasur,



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 49—52 877? -^. ?]' , 4^9

, ,]6']-' 7] ?]7] . ^ -3. ^' -

,10 ' ,^ 6' -. ,,

,' ^,-,

.i/v -, 6 6.6,- , ^ '^ 6

206 . , ,51

, ,'

^^. 6, 6-- - 6' ,25 ,6 ' 6- , ^ 6

6.6 6 ^^

4—12 les. 54, 4. 6-8 — 12—23 les. 51, 17. 18. 22. 23. 52, 1. 2 —23— S. 878, 5 les. 49, 18-21

ATERBDM, [von 15 6]ecl. proph. 231, 14[2 >

]

aus corr. B^\3 Aoyoicr

|9

BD| 11 TR

| 12/13 ^BD

[13/14 ^— >• TERM

|13

BD\

14: >|18 ooJ ER

|19^ > ßiD

+20

\

21 AR BD|

-ER 22 ?. ATERM^" D|26

& ;

ATER^M R durch Rasur, BD| 26/27 ^ BD



878 Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 53—57

öov orj .(^> .^, -:tov ?]< . ] >

; ,:&

],5 t/Oav;* -, 53

.(/ , ?/d/; . 54

vvrftov -^ , , -10, , ^, -\

^' ^ '-

7],.5 ^ ^, - 55^ -^^, ^7]' ^ 56

20 ?],&,,,,'

5 , . -- .^ ?],^ ovtco -, -) 57

19 20 Gen. 1, 26 — 25/26 II Kor. 6, 16

ATERBDM2•1 nach -f ^um uohnen

\

"Sl\2 T^ corr. Tc

6 7 Tr, Ri durch Rasur|9 BD

|11 7) TER

BDMZ| ) corr. Mc

| «{,// Tr,R^ durch Rasur|12

TERU\l^

\1 7 ATERM > BD

|

ATERM > BDI

18 BD > ATER:M|19» AT^BD &

TcERM120 ABDM > TER

|getilgt

|21

^r |

| 23

]| 24 avTÖj BD | 25/26

[= praep. ev. 4, 21, 5] ad Marc, de

eccl. theol. 3, 16, 1 > 2"j26 | 28 T^ corr. Tc



Eusebius, Kircliengeschiclite X 4, 58—60 879

) ^?] {hiov

,^

77],^ ' ^,^,\ ^ ?].^- 58

10^ -, - ,^^-

^ ^ -15 , -, od

6^ ^7]^ ^ ,^&. 60

20 ^,^^', -,

25 ,, &&6/7 vgl. Matth. 24, 2. Marc. 13, 2. Luc. 21, 6 — 10 Ps. 79, 14 —

12 vgl. Eph. 6, 16 — 13—15 Ps. 73, 7

ATERBDM^1 R

|R

| 4 AERTIM corr. Tr, Tc getilgt BD

16 TERBDM eIg A

|7 h

> 8 ] |9 avzijv BD ATERM

10 >> BDj11^

|14 > R

|

^+ Acm

[16

118 * auf Rasur

20] | voJV , durch Rasur corr.|21 BD

|23 «{'-

24 (7 ATERM BD1

| 26 ATiRM

T^ED|27 , durch Ras. corr.

\

/ | BD



§§0 Eusebius, Kirchengeschichte X 4. Gl—63. ui\ujrsg:oQf]ii£vag ^ jrX7]XTiyMlg& a^exaihjQtp ^, 61

Tf r/Jj

,^ ^

?//£-

' ()otayircooy.ojv, ?}^, , -

10 . ^ '7/, ?) - 62

^ - ^ - -- -1 - ?;^»?/' ^]-]., ^ 7] 63, - ^-, { 6

20 . ),

.- -^^ -, :>

2 ' ^ -11—16 les. 04. 11—14

ATERBDMZ

3 ] \

ATißDMZ i)uü)v TcER|

D'

4 ivzevd-Ev Tr| - |

4 5 ] |

Schw > aber;

7 ^ corr. Tc|8 Tr

]8 9

de — > 110| .^ BD

|

ATiRBDMZ) (^.\12 gov^]

|12/13 &^ praep. 11, 36, 2 |

13/14

—^ > |14 "^ >

|17— S. 882, 9

— "> 20 BD|21 ^ corr. Mc

22 Tr]

22 23 Tr

,auf Rasur Rc

23( D ARBD12 BD-ATER

|

' ] rf/) TS corr. Tc, TrR



Eusebius, Kirchengeschichte X 4, 64 <37 881,^,.

- 04

Tcov

)

^^ 3 -,- 65-,0 ' ^-&,,^ , , -. ^^ 66-, ^

20, ^ ,] ^.

67

6 , -, ^, 35 . ^ ^ -21 22 Act. 2, 3

ATERBDM1 nach wiederholt

j TERBDM

-3 ^ corr. durch Rasur,

|

•D

,

5 DiM| 3 ATER iüJV BDM \

|6-

AR TEBDM|

— >>|

7 TrR

> + Tc 9 Em|

TERBDM

111 BD

|rfe TrR

|11 TiR

[12-

EM jicci)(. TrR|13 > |

14:•>' 15 ATER (£ BDM

|Iß — , con\ Yaloh

\IS .

21

^[ RB] TERBDM

&|

23 .V corr., TERDM1 25 T^EBDM ATiR1

J' > |}'

25/26 BD ? ? ATEREusebius . 56



gs^2 Eusebius, Kirchengeschichte X 4, GS—71

utywr. öetii'or öi )^?]. (>8^ []

^tm

(6

. ^\ 2('. rravTo:>v ^-

.\ ^ ^/ & ,, \^ . ..0 xad^ vrp (»9

.

),

. 70

1 ?]

^, -. ^ /0

,^7]

^, ^?] -- ' - <1

-, , ,^^ . -]^ .5-18 Hebr. 12, 22. 23 — 21-23 1 Kor. 2, 9

ATERBDM, : [vgl. zu 880,17]

1 ATrR ^r/ T^ «' EBD| 2 ,'^ getilgt > R,

->> Schw 3 Ri

7 " S

-Tm

|8 oh

>> BD 9 TiR]11 AT^EBD

Tr R|12 ] TrR

] ] [ ^']

6 TiR|

13/14 ?ATERM^ /. ,[ D] BD

|14 BD

1BD " abe?- ATER 16 '-

> 18 BD|19 BD^ corr. D^

;

20

TcERBD^• ot-roo" Ti\ unleserlich| ] |

21-]] \

Ri corr. Rc]23 ATERM ] BD

2 > BD |TcERM D ATiTrB

26 D ATER



Eusebius. Kirchengeschicbte X 4, 72 — 5, 2 §83

JzaOai^ ,jtctöag ..

.,,?, , 7]7/- ,

72

10, ^ ,

^/, ?

,^^ ,

, -€. aicövaa ), .20 , ?.07 ) 5 1

Pojixaicov

,--&.

>' - ^ 2 313

2, ' ^ -,1—9 Psalm. 102, 3-. 10. 12. 13 — 15/1G vgl. loann. 10, 16

ATEREDM^•

1| ABD^ > TERM ]

3 Dj

BD|4

|5 6 — D

|9-

>> ^ + Ec 9/10 — BDM —ATER 12

| 114 "

ATERM\1^ ATERBD sco) , \

ATER2' BD•^ GOL >- BD

| 18/19 > BDZ20 -S. 891, 20 [ATERM, fehlt in BD^-^i] aus der früheren Ausgabe eingesetzt,

Tm

20/21 —

-&>

|

24|

AT^ Tr

ERM, Tcm getilgt|

auf Rasur Tr| 2 ^2 TERM >

26 Ti'R|

nach ist etwas gestrichen

6*



884 Kusebius. Kirchengeschichte X , 3

/]^ d-QtjOxficc^. r/yr' ineiofj iv , iv y 3

{} , (}•,.4

^ ,v ,iv ioaav , rj- ivo, , -

^av - d- /.&,iv^

,ioav &. /) [• 5

] -ioalav, -io^•a /.- ^9- & --, )/ , &^ & /^ & 6

?.^ , iV^ ),4 (von an) — S. S87, 4 der lateinische Text bei Lactant. de mortt.

persecut. 48

ATERM2 ATcERM T^

13 T^ corr. TcTr

1-

( TrR\

Tr| 4 TcERM AT^

5 — >| ] R

|

auf Rasur *, Tcm getilf^t

6 man verlangt-, conuenissemus Lact|

7 |

1 iv ] statt piuribus hominibus las der Übersetzer plu7'ibi(S

Omnibus\10

|11 S- TER^ d- quod

quidem dminitas in sede caelesti Lact HS] 12/13 hoc eonsiliuni Lact

TERM|14 ATrR

^' , , |

14—16 & —--durch Dittographien und Correcturen entstellt, besonders- ist ver-

dächtig, ferner -, d- co iv iv d-•: vgl. Lact, qui [quin Schw] uel obseruationi Ch)'istianoru7n uel ei religioni

mentem suam dederat [dederet Baluze] quam ipsi sibi aptissimam esse sentiret\

15 T^ corr. TcTr| // d- darauf Rasur von 7 Buchstaben

T^ S

-Tc

^durch Rasur in corr.

16 ^ durch Rasur corr., ERM AT |17 nach d

-+ citius relifjioni liberis tnentibus obsequimur Lact|17 18 ... -] qucwe scire dicationem tuam Lact



Eusebius, Kirchengeschichte X , 7— S85

xijv ^-, ^^ ^^/-^

.^ oy 7

?.

, - -^^ -. ' ^^ 8- ^ ^ ^10 -^, & ^ ^- , ^ - -

[ -]. , -?] ^^ &

* .9

,-, ^& ,^ &, [iV^J,

TERM2/8 — und - interpolirt, der ursprüngliche

Text lautete einfach

^vgl.

884, 3 und amotis. . .

condicionibusquae prius scriptis ad officium timm datis super Ghristianotûm nomine (conti-

neri) uidehantur, nune lihere ac simpliciter etc. Lact]3 "^ TERM

1RM TcmEim simpliciter Lact ATÊi

4 TER eorum qui Lact|

5— 8 —Doublette zu S. 884, 17— 5 —, auch bei Lactanz vorhanden

8/9 verwirrt; entweder ist 8 &, zu schreiben oder 10/11 ûnd- zu streichen; vgl. quod cum isdem nohis indultum, esse peruideas,

intellegit dicatio tua etiam aliis religionis suae uel ohseruantiae potestatem simi-

liter apertam et liheram pro quiete temporis nostri esse concessa{m} Lact. Imechten Text muss umgekehrt aus der allgemeinen Toleranz die den Christen zu-

kommende gefolgert sein| 10 d- v/jv R

IH-2 Schw *ER ^* vgl. iit in colenda quod

quisque diligeret, habeat liberam facultatetn Lact HS quod und diligeret ver-

dorbenI

Ti"1

d- ERM AT^- -, falscher Zusatz

|16 ] certa . . forma Lact

]17 -

falsch vom Übersetzer zum Relativsatz gezogen, vgl. si eadem loca

. . . de quibiis . . certa antehac forma fuerat comprehensa,priore tempore aliqui

. . . uidentur esse mercati Lact|

iV streicht Schw nach Lact|18 -' corr. T^ oder Tc



S^g Eusebius, Kirchengeachichte X 5. 10—14

^ ^ «//,•,^' ['] ati(fi-. , ) ?., .:'

' '^

10^juta/.^^

^). , ./^-' // ' H^ -, ?. /0 , (Saov (:•),

dv ,

/.0)

,^

€] •} [k] /., -] ?.• , ,^,^, ,'. 12

zfjv , ^'aoJ^^ , -. ,- 13

2*.»

,-] , -

^, .7ATERM

1 streicht Lowth postposita oynni frustratione Lact|

2—6 qiii etiam

flotio fuenmt consecuti, eadein similiter isdem Christianis qiiantocius reddant,

etiam iiel hi qui emerunt uel qiii dono fuenmt consecuti, si piitauerint , de nostra

heniuolentia aliquid incaritim posttdent quo et ipsis per nostram clementiam con-

sidatiir Lact die von MissverstänJnissen nicht freie Übersetzung lässt sich nicht

mit Evidenz verbessern|3 Tc [' unleserlich]

^ TrR wohl falscher Zusatz|4 TER

, vielleicht soll ut iam [etiam HSj uel wiedergeben, vgl. 14 ft'.

Tr]

^(= de nostra

beniuolentia aliquid postulent, ~^ ',(uiearium postulent missverstanden) Doublette

1

6—8 — Doublette

zu 1617 iv —', beide bei Lactanz vorhanden!

7

Dindorf f?] aoJ ATER ]M|11 ] ecclesiarum Lact

oiv ^II

12. Schwegler 77 citra idlain prorsu^ amhiguitateyn

uel controuersiam Lact|13 avröjv und streicht Schw id est corjwri

et eonuenticidis eoinim Lact |

^Schw | 15

^IM

•21 ATE TrR,

— S. 88, 1 falsche

(Übersetzung von huius sanctionis heniuolentiae uosirae forwa vgl. 887,3 4



Eusebius, Kirchengeschichte X 5, 15— 18 §87

/- 6 )• (hvtjd-f/,- . ^- ^,'/)• //-' ^)• '}^«.

10 -15

HTÄI,

»' /., . -)), ] ^,10 &8•,^. - ?.& ^\ 1>

, ) -- []

) ),

--, -, &. 1- ), -^ )) , • ,

^) •0-. ),, ^ «.

18

> ) ')) ) . 313

2 ^ -1— S. 888, 20 Coli. Carthag. 3,, 319 [Mansi IV 39] — 24 -S. 888, 3 vgl.

Coli. Carthag. 3, 216. 220. 316 [Mansi IV 227. 39]. Augustin. ep. 88

ATERM1 TcERM >- ATI

I

^/^j;;)|2

---TrR >• praelata profjravimate tuo Lact HS |

ATr >» T^ERM

(^ IAM TER | 5/6 ATEM R

|& 17 ATER

|8

10 ?.| 11/12 - auf Rasur Rc

|12 Schw

Scbwegler in der Übersetzung sind Participial- und

Relativconstruction mit einander vertauschtj13

|14

TERM|

T^ corr. Tr|15 |

-j17 T^Tr corr. Tc

|18 T^, durch Rasur corr.

19 >] 20 j 21 | 22 |

24 | 25



§§g Kusebius>, Kircheiigesehichte X 5, 19—21

ut ?.\ fr iteaL ^ -4 --er ' ei>S-vv80&ai,

^V

,/]

]

-^//

&-

5

-•, tm -

^ ^ , 1^

Vi•* 07} -fj ^ ,

?•' i\uCov,0 , öJv , '^. &^^ , ^ -. ^ -^

^j'vCoaiv,

) 'Ö ^ ^-)• ^ ^--^

?., ^ -- . >,& ^20,.

/-21

/^ . ,5 ^'( -^

21 S. 800, 2 vgl. das Schreiben Constantins in Append. Optat. 3 [Corp.

Script, eccl. lat. 26, 2(J4 ff.]

ATERM1

'A^ M^ T^ A^Ti'ER

Mc| 1/2 durch Rasui-, ER ^3 ) " i 4

j•) avd- AT^ER& "

6 7 , Tr auf Rasur, ER |•-|9 AT^ERM Tr vgl. zu

887, 12 und SS9, 21/25|

TERM [\q\. Optat. 1, 23]|-

10) "111/12^ —) "

13<• ATEM R1

| 14 R

17

/,-TR

^J

| 19

ATEM Rcj21 // 1

24 | -'



Eusebius, Kirchengesdiichte X , 22—24 889) --^, ')•3• , ) -^ ^

?.?., 6) oiayvjvi'Qo-

5

, ^,•^

-', ,- 22

xy ,^ , ^-

0-& ^] ?&-

-^/ ,

, -,,1 & , — (^&, - &^, - .- 23

20^ -, 814-^

-,

-,&,'

2 , 24

^ ) -0^)) && ^, ,^

ATERM

1|& TER^ AM

j2^ ,

durch Rasur, R- ^|

ATRM

9 - ATER- TcmEimRimj

)/10-& - TERM 111? ATER|14

TrER, Tc getilgt!15

\IS AM TER

| &1 20 ^ corr. Tcm

j21/22

Valois ATE RM \ 25 ATER |

26 , auf Ras. Rc| 29



Eusebius, Kircheiigeschichte X <, 1 — S, 1 891

dT 7 1

», ., . /j

5•?]• v/jv &^,f/, -- -) 9•:> -

d- ,

10 ^^ ^?]

-9•--&-, .

2' -^ y-, t?jv -,)^, -&, -- d- - ,, --20

. , *,

^«.

tj 8 1, ^^ .'1—20 vgl. zu 887, 24—888, 3

ER

1 / 4]

|5

]as Substantiv fehlt, Constantin kann diuinitatis oder i(e?'ttatis oder prouidentiae

geschrieben haben,} \Vendland nach 889, 1| 11 j

12-1

13/14 ATcERM[14

15 "|15/16

|16 ''^ Tm

|17 S-

| 18

TcER ^|19 ] aus corr., am

Anfang der Zeile R | 20

\sUB>^l21 892, 1

1ATERM > BD

|22 ^) Tr



§92 Eu>ebius, Kirchengeschichte X ^.'_' G

ovx IjV 61 aga cfd^orw ?]€ - 2

^.,(:?} J6o^v -

^'/.'g:

. -,, ?] -.^. '/^. : -)•, ^& '/^]

10 \&. ^^ 8^, .- övüa'/ij ./ / -

^ .6

&4

.^.& € -^ ^ ^^ 7] ::>. ..To'^ -

20 . 6 ^ Jtav ., 5

^7]. ^ -

. . )2b^ / ^ ^- \ ... -

1— S. 894, 1 vgl. Vit. Const. 30, 22— 31, 10

ATERBDMr.i

1 ATrRBDM^" rüj £ ' 1 2 'fornjl, R Vit. Const.

30, 23] Tf > BD|

7, \. durch Rasur corr.j10

> Bi + ß--m 11 :ioba ATERM Vit. Const. 30, 80 BD

13 ATERM Vit. Const 31, ßa'/.tov BD;

cvrön- BD»• Dr 16'.[

TcmERBD ^^" |^Vit. Const.

31, 2] 17 ; | 18 ABD 'Vit. Const. 31, 41

TERM1

[}-

j

j21

,durch Rasur

corr.| 22 ATERM [Vit. Const 31, 7]

>BD 23

2 ^ ^- BD \ ABD:^I2' r.hoo TER



Rufinus S, 2—7 893

Igitur cum tali simplicitate ecclesiarum gloria apud deum homi-

nesque proficerefc et imago quaedam caelestium haberetur in terris, super

omnia quoque religiosus princeps Constantinus exultaret in talibus ac

per dies singulos fide et religione crescens inexplebili gaudio de eccle-5 siarum profectibus repleretur, sacerdotibus etiam dei non credebat suf-

ficere, si se aequalem praeberet, nisi eos et longe praeferret et ad

imaginem quandam veneraretur divinae praesentiae, cumque pro bis

Omnibus non iam ut imperator, sed ut pater coleretur a cunctis, non 8 2—4

tulit infelix invidia vel nostrorum pacem laetis successibus crescere vel

10 illius erga nos studia inquassata durare. etenim Licinius, qui primo

quasi probitate morum et vitae integritate ac merito virtutum uon solum

ab eo in societatem regni fuerat adscitus, verum et in propinquitatem

ex coniunctione susceptus, sororem namque Constantini in matrimoniumacceperat, yidens imperatorem non tam vi et metu quam amore et

15 religione omnibus imperare atque in summa veneratione cunctis esse

mortalibus et praecipue Christianis, humano vitio pulsatus, immo inhu-

mana invidiae clade perculsus occultis insidiis primo decipere egregium 5

principem parat, idque quam maxime per familiäres ac ministros molitur.

sed ille nihil quidem de eius dolis ac fraudibus suspicatus, tamen quia 6

20 totus erat confidens in deo, ad omnia se illo signo, quod ei caelitus

NPOF15 cunctis] NOF omnibus

|17 perculsor iV" percussus

\20 tutus



894 Kusebius, Kirchengeschichte X S, 7—11

'. utya ^:aiitrcv ^. ^ ' -

( ^7)

, . ^'*

, ^^ ( rroi-, & ^,( -. , 8^ , ,^0, ^ ^, ^ '-^,

,.' ^

9

^ &'

1 ^ ',,, ^ Ko^vOavvov^..0 - ,

'^,.&-2 . ^ ^ - 11^

8—12 vgl. Vit. Const. 31, 14—19 — 13—17 vgl. Vit. Const. 34, 2— —18— S. 89a 26 vgl. Vit. Const. 32, 7. S. 27—33, 18. 22-34, 1. 40, 7—41, 1

ATERBDMi:^1 AT'E'BDM () Tc durch Rasur corr. , R

2 6 >i

(57/ a:\I D // Tr auf Rasur, ER

3- - BD]6^ \

BDM 7 '8 > j) rof > ^ + Bm

|11- ^

con•. Tc 15 dor/)o116 ATERM BD

|18 /

1

-con•. Tc

|10: ATER [Vit. Const. 32, 8] BDM

BD|21: corr. Tc

|

&corr. Tc

|22 -

ATERD1M [Vit. Const. 32, 27] BDc |

^] 24

ATERM BD1 25/26 — ^^^ —

-D• —



Rutinus 8, 7—11 895

monstratiiin fuerat, muniebat nee ullis per hoc insidiis fieri obnoxius'

poterat. verum Licinius ubi neque beneficiorum memoria neque adfini- 7

tatis gratia reprimere immanitatem concepti sceleris poterat neque

tarnen ei per occultas machinas insidiae procedebant, ratus quod impe- 8

rator Christianorum precibus iuvaretur et ideo tutus maneret, stulta

iracundia permotus imperatori quidem apertum bellum indicit regnique

fidem societatemque contaminat, nostros vero privato et speciali odio

persequi parat, hoc in querelam devocans, quod non ita pro se sicut

pro Constantino Christiani in sollemnibus et ex praecepto sibi traditis

10 orationibus excubarent. versa igitur vice is qui paulo ante acerrime in 9

eos vindicaverat, qui tyrannorum tempore adversum Christianos aliquid

crudele moliti sunt, nunc in nostros tela contorquet et tyrannidis suae

prima sacrilegia nostrorum cruore delibat. primo namque omnium de 10

palatio suo si quis Christianus esset, exire iubet, tum et de omni mili-

15 tia. post haec profecit pestis et tyrannicis edictis statuit omnes, qui 11

se Christianos profiterentur, in carcerem trudi. statim tamen invenit

NPOF1 demonstratum

\totus NO^F^



S96 Eusebius, Kirchengeschichte X 8, 12—14: ^ rau /.^^€.'( ]'

&^' ccjiXoq

^yad^ov

:\Ot\ujta0^hc -£/«

.6€ -:. rräoav : ..&,. vjto . ^^:: -

10. - 1*2

-km -

. .7] , ^. ^^' 13^ 7]6,0 ^ ,

'

,, ?]2 ^ ; 14

\ ^.. ^, -,^ ^

.0 ' tcöv

?}6

-'ATERBDMZ^

2 R j ] | 6

7 iff > BD 19 R1 10 > ^, corr. TcTr

16| 1

17 ] |

-

^> + TcTr

[( >

!19 TrR [Vit. Const. 33, 22]

302" [vgl. Vit. Const. 33, 23] ATERM 1 20

| 28 ] |29 ] R 31-ARCBDM12' [Vit. Const. 40, 12] TER'Mc



Rufinus 8, 14 897

aliquid, in quo priores crudelitate superaret. addit edicto, ut ue quis

alicui misso in carcerem cibum vel potum deferat, dicens iniquum esse

misericordiam fieri atque humanitatem praeberi bis, quos ipse suis

legibus condemnasset. et ita multitudines in carcerem retrusae inedia

necabantur. sed per hoc putabat adhuc occultiorem esse tyrannidem 14

suam, verum crescente animi saevitia etiam hoc parum videtur. continuo

in episcopos ceterosque sacerdotes dei rabiem crudelitatis extendit et

primo nobiliores quosque et quos fama clarior extulerat vel sapientiae

et doctrinae opinio commendaverat, callida arte circumvenit et eos aut

10 iniuriarum reos fieri aut cuiuslibet alterius ficti criminis praecipiens

nullaque negotii inquisitione habita puniri hoc solo, quod deferebantur,

NPOF3 praebere NO

\ 6 uidebatur\8 primo] NO primo omnium PF

9 et doctrinae] doctrina]11 quodj PO 2 quo NO^F

Eusebius II. 57



S98 Eusebius, Kirchengeschichte X 8, 1 — 9, 2

o/o-r ovöeJTCjJcOTe^. 1.' ,^ -

v.TSQ7]x6vTiö£V ev&a ^(:4 avd^u , , o^

-TU &€ ?] ^. ^ 7) , 16

, ^ VJ ^ ßaoc-^ ^- '-^^ ^. 7]- 17

10 , .& -

. ^, ))

--^^- . 18^ tojv^ , -.0, ^ -

,19

, -cov d- &€ ^ ,-2, ^ ^ , - ^ 1

, d' ..

2

30

, ,25 Exod. 6, 1 und öfter — 30— S. 900, 9 vgl. Vit. Const. 41, 16—27

ATERBD, [—13],1 BD

]ATERM [Vit. Const. 40, 13] BD

] 4/5 BD

5 ^ Wil zu Vit. Const. 40; 19[SS]

17 — >

|8 7)> |

11 rwj; >^ + Mc

14/15 ATER [Vit. Const. 41, 4] BD j

18 BD121 ATER [Vit. Const. 41, 11] BD | 24 > ßi

+ BiI26 //

I29 T^BD corr. Tc |



Rutinus 8, 12 — 9, 1 899

iubebat. iam vero post haec inaudito omnibus saeculis crudelitatis 17

modo omnes, qui contaminatis sacrificiis adquiescere noliiissent, non

tortoribus, iit praecessores sui tyranni faciebant, neque cruciatibus ac

suppliciis tradi iubebat, sed lanionibiis dari, ut eos porcorum moresuspensos despicatosque et codicibus superpositos per frusta caederent

et in partes divisos in mare ad pabulum piscium proicerent. ecclesias 15

quoque, quas suis iam temporibus communibus edictis extrui fecerat,

rursum ipse subvertere et per omnia satis agere, quatenus cunctos, qui

ante se fuerant, tyrannos crudelitate superaret. praeterea et leges, si 12

10 quae apud Romanos bene et honeste a maioribus latae fuerant, in bar-

barum ritum convertere, avaritiae quoque insatiabiliter studere, census

innovare et agros cultoribus vacuos tributis replere. praeterea si quos 13

iniquis factionibus circumventos in exilium misisset, horum uxores legi-

timis matrimoniis avulsas servis suis ac satellitibus iungere, ipse vero

15 etiam contra aetatis suae vires adulteriis et corruptione virginum delec-

tari. verum ubi huiuscemodi armis et virtutibus instructus tyrannidem

ferocius coepit agitare, Constantinus, qui erat veris virtutibus adornatus

et perfecta in deum pietate munitus, tot tantisque flagitiis ire obviam

parat, nee difficultas aliqua victoriae fuit, ubi et causa iustior et fides *«^ 1

NPOF5 frustra NO^ \ 6 parte

\8 subuerteret PO^

|9 se om.

57*



900 Eusebius, Kirchengeschichte X 9, 3—0

Tor öTtfjQor ' tqojTOv^:^. ejta-

avi'at xQivei toij: vjio TaXatJrcogovutroiQ , yt

:^^ ytvo^,

,. ]

^3

jtgo ' .^ ,rXtov. / .-, -' /././ '. vrro ^?]-. öt 6 ^ 6 i

10 ayad^cov :6 ^-arraoiv ' ^- ^

€^ ?] -. ^^:^ .^ vjto ^. ^? ^ &^ ?] ,. '

aloyvvijV. -20 ^. .

^-^,^

^.. ,' 6

,' &17 Act. 9, 1 — vgl. Apoc. 17, S. 11 — 21 22 vgl. Hierem. 2, 30 —

23— S. 902, 17 Vit. Const. 48, 22— 49, 11

ATERBD^yl

1 > uit. Const. 41, 18] TER

(': 2 ro , durch Rasur corr., RBD * , 14 -^|

|8 {^)^ BD {^ ATER

] 8/9-TER | 10,11 ( —(fLavon >» ,die Erwähnungen des Crispus sind von Eus. selbst nach 326 getilgt

|10 },

71 und auf Rasur Rc|12 TcTrERBD2' > ATi

|BD

|

13 — >, die Plurale in den Singular verwandelt * vgl. zu 10

15'. BD | 16 r^v BD j 17 D |^

TcERBD^• AT^ | 19 20 ATER

^BD 1 21 BD

> ATER 23 • A^ corr. A^ [ 24 [Vit. Const.

48, 22^) ATER



Rufinus 9, G 901

purior et virtus eminentior habebatur, deiectoqiie Licinio atque omni 6

memoria tyrannicae dominationis ablata soliditatem Romani regni cum

filiis solus obtinuit. tum vero status quidem rei publicae aequabili

moderatione et censura dignissima Romani nominis habebatur. in natio-

nibus barbaris metus ingens, in provincialibus vero metu devotio animi

maior erat, quieta omnia et tranquilla ab hostibus bellisque civilibus,

laeti securique cuncti mortales pacem agitabant. ecclesiarum vero

gloria incredibile memoratu est, quanto religiosi imperatoris studio

NPOF



9()2 Eusebius, Kirchengeschichte X 9, 7—

7/;//-• ovv Jtatöl ,^-() , tqncv -

\ 7] -

,/j/Jov

^ \ . ' 7^ ,7] 7]., \10 . ^ ,/

,

^'

- -S

ßelac. d'&. ' -

& , - 9&^,'. ^€0 , )- ^-

. ^^

- ^^\

^ ^ -^ , -.17—24: Umänderung eines älteren Schlusses, vgl. 852,9—14

ATERBDTJ

1 R]

1 '2 mit sei)ien gottliebenden Sölinen uelclie ihrem Vater in

alleyn ffliehen cum filiis vgl. zu 900, 10|2 BD ATER

|

5 6 — iiulgaz > |8 BD ATER

|12 näatv

\13/14

^ BD|15 TERBD

1

' oiv ATER

'/ ovv BDI20 BD voJv ATER vgl. 852, 11

|20/21

//& BD [852, 11] - ATER|21 ?}•

TiERBD [852, 12]& ATr toid wir spürten\ 23/24 ' —-

ATER2^ ^ BD

/. - /.

thotßiov //^



Rufinus 9, 8 903

adoleverit, quantaque eius cura etiam erga sumptum indigentium fuerit.

ardens namque in fide dei animus et benignum ingenium atque clemens

bonisoperibus pascebatur. in tantum vero praesentium rerum bonitas 8

et tranquillitas obtinebat, ut oblivionem praeteritorum pareret malorum.

5 edictis namque frequentibus per omnem locum propositis non solum

tyrannicas adversum Christianos depulerat leges iusque civile reddi-

derat, verum et privilegia plurima ecclesiis ac summos honores sacer-

dotibus detulit. ita deo atque hominibus carus summam Romani regni

cum religione pura, tum etiam virtute animi ac moderatione supra

10 omnes, qui prius fuerant, procurabat.

NPOFciuite iV



904 Eusebius, Kirchengeschichte X 9

Es fügen hinzu

\)'(} •?.• ^v TVQavvovo^-^' ':/,: =

Vit.

Const. 2, -4—42] EBD desiu. ^»'

/:—

uhv ^' -?. ^ , ': ——: — ^ -/] , ^/ : — -

'fiovov l•ora :— D [am Ende des Blattes]

4



PARALIPOMENA

EUSEBIÜS ÜBER DIE MÄRTYRER IN PALAESTIN,HERAUS-

GEGEBEN VON E. SCHWARTZ

RUFINUS VORREDE, EINLAGE ÜBER GREGORIUS THAUMA-

TÜRGUS, BUCH X UND XI, HERAUSGEGEBEN VONTH. MOMMSEN (f)



2jVIAPTYPI122

' , 1 303

^,Xiyotx ^av

^, ,5

^,, 6^ -, ,

.-^ -, ,0-.-^. 2^ '

,

-, ^ ^^,,1 1\ , - ,-

^, , ^ -^' ^ ^ ,

0 ^ ,>^

,4 vgl. 742, 9—20 — 21/908, 1 204

TER [die längere, von Euseb selbst herrührende Recension (g) ist vollständig

nur syrisch (s) erhalten, veröffentlicht von Cureton, history of the martyrs in

Palestine by Eusebius, London 1861 (s^j und teilweise von Assemani, Acta

Martyrum 2, 166 (s2), übersetzt von Violet, TU 14 (1896)]

Überschrift zlvl iv

tv TiVL

) ) [] -

iv R über den Titel vgl. zum Schluss

I10 ]

19 Er



908 Kusebii de mart. Palaest. 1, 2—

eh'^, <. ][ 2 303. Pcoiiaioig), ^ -.' £./ ^^

.: ^:

Ijti- %?] ('.:^--.,)^ ajto.' :.. , -10 ?]/, ^. .3/.!»(\ Jvv ^7'] .

^.

' ' .- 4

9^€

^ ^,^1 ^ ,7]),), , '.-^. :7], /. 7]•-, ,.

0^,

,^.

^:,5

.d// -2^& . '

\ . ,7 ^. 303

5-23 vgl 742, 20—7-44, 14

ATER

1 ATER Desii septitna lulii mensis quae Nonas lulias dicitur apud

Latinos lateinische Übersetzung von g bei Valois z. d. St.1

TERs -der 7. Juni 303 war ein Dienstag, in s und der lateinischen Übersetzung

von g fehlt die Angabe des Wochentags|2 ATiTrEiRc TcEîi

i2/3 getilgt > R

|5 ATE R | 7 a)loL oe

R ']

13|

14 amövTÊiR ATrE^

1

7)TER

[17

^Schw

ÂTER

|25 -

aifLOO TcER1

^ corr. Tc



Eusebii de mart. Palaest. 2, 1 909

{7] jTdQcc^ 7/ jtqü /lexsußQioDv)

tva ^ ^,,.5 ' 2 1. ,,

--10 ^, ^,' ' 2

-,, , -.^.

{ , - ',, > ;< ' , 3, -

0 ',

-

^.-

2, '

' - ^, --

, ,0

^,^

,?]. ,

,5

, ^-. -,3'ATER

5 (' > R 9 > R\20 ARc TERi

|24

R 2 ATr T^ER



910 Eusebii de mart. Palaest. 3, 1—4

oei'Ttnov trovj:2 ( /j^^- 3 1 304/5& :)^, ^ -

. ^,

^: ^\. ,^],

, , km -)^ -^, ^ ^

J6 ,^ -0. ^ ^^ &. 2

\ -, ^ -;

^ ^, -1") & : ^^ , 3^ , 6 ,, ' , ,0

, ,,, , -2 , '

d- ^.. 4,^,

7]30

?,^

ÂTER

1- ER]3 TrEi ATÊcR

|5 /je

ATrEcR ^^]

7 getilgt Er R| 8 -

^^ ATiErR| // |

14 R|15

> TER

^s

ÂTER

|16 ' com E^

19 Töjv ER | 22 TER | 25 ^ corr.

1 2 Rc130 31 durch Rasur

j

31^ ^?. ^ TcER



Eusebii de mart. Talaest. 3, — 4, 2 9 1|,\ xal ovoua ijv, öe

XQSiag

,\ ,

,.

-

,305

, ?/ ^^. 3, - 5,' ^ -10 '^, -

, , • ^^ Pcoao^v

.7

o^o -, , -. .^.20 ^

^4 1

^3^. 2

20— S. 920, 4 g ist von den Bollandisten in zwei Handschriften [m = Marc.

2ö 359, V = Vat. 16G0] aufgefunden und Anal. Boll. 16, 122 iF, veröffentlicht; die Über-

schrift lautet . [ durchweg]

' Nojvojv\. Gleichgiltige Schreib-

fehler vermerke ich nicht.

)stil- 4 1

80

^ '

-,-•' '-. ) 2

ATER1 AR

|> R

|3 > R !

9 in- corr. "] 16 TER

|17 ?.?.

durch Correctur R|20 Er TE^R

23 •|

^corr., R

8)^31 G [== Eus. im Haupttext] mv|32

-m



>

912 Eusebii de mart. Palaest. 4, 3. 4, . -/?]

^^ ^\46 ^-

^\)^ ; 3. ^{0 ))

(

^^^?/^

^. , 4

/,' y.al, () ^ •& ^: - 3

J0'

^) , • '(fovv ' ' ^ -^ . /''

2 , S-hcov . ^- -

.yaSvn- []

,TER4 R

|Er ' R |

TcE ^ R \7 '>R i

ATR|8 ATE^R Er

|12 TS durch Rasur

corr. 1 Scliw|16 R\ corr. Rc

18 Boll nach G > mv | 19 Gs mv[20

^Schw nach s mv |

21 Schw

mv123 Schw mv

|Schw mv

\26& Boll

'^^ mvI28 ' Schw ov^^ mv | 28 29 ergänzt und streicht Schw nach s



Eusebii de mart. Palaest. 4, 5. 913, out^, :> . 5

,,

&-

6

-5,

,( ) ^-, ^ -, - -0 ^,

,^^ -, - -5. 6-, /,ijv ',} . 5

20 '

^() -

,-- ,).() ,-, , ^2 . 6

9--^ --, ^ ' ^/- [ATER

2 >) Schw ATER|

R|3

TER|5 ATR

| 7 ergänzt Schw;

'] 8 Savile ATER

|11 Schw

vgl. g, ATER|16 > TER

\ {) Schw vgl. g' ATER

18 s mv| 20/21 , ebenso

S mv]21 nach G mv

|23 -

S vgl. G >> mv Schw nach s^ mv | 26

--Schw mv

| 28/914, 1 — streicht Schw

nach s, vgl. GEusebius II. 58



914 Eusebii de mart. i'alaest. 4, 7. 8

jrciXiv ov. ,' avdîq / 7

^- craQQijöiav

,tqO

,^-têticg

,7]3 ^^ -5; •^ 7) vjto 8^ ) - 30/663 , -"

--{

)

( ^^, -7) , '

15 ,, ,, , 79• ^, ^, r/jv, ,,

0

] } -&; -8

•^' ,ov

d- , -2 [])} •. \),

.J/)

,-30

.( ,^ [] ^&, ÂTER

4 Valois ATE^R durch Rasur]6

ATrEcR ^^112 '^\ ATER

|1-

AT 8^ ERgs^

22|23 ergänzt Schw nach s vgl. G

]25

streicht Schw|26 ergänzen Boll

|31 Boll nach G

mv\ 31/32 — ergänzt Schw nach s aus G

|32 ovv

streicht Schw



Eusebii de mart. Palaesfc. 4, 9. 10 9157 ,,

^]JiavöaOihai 7]'

&{^ ^. 9

5 ^, , -- , ,^ -.^10 ,) , , -

,^^,. ,

10

[]

,^5 ^ ^'

&,, ,& --

//// &20 d

- -. -9

, ), " ,--,

^5 , , --,-- -&

, &-

-10

30, ,ATER

4|5/6

j7 > R 8- & afl•av TcTrER

|13 ATrR^

114 streicht Schw

]vor& + Tr

|15

T1R1 corr. TcRc

16 s^ mvs^ | 18

^ - mv | 22

-Mercati mv [24 -^ ergänzt Schw|26 "^ Schw

mv 27 Schw mv58*



916 Eusebii de ruart. Palacst. 4, 11. 12

JaJ^ avöotiOTara^, rtcog [](•)., er&a}} 11

.^ )-?,\ //

?] '\Jiccoav jrgog

, , ", 7], &. 12

10, ,*

^)'

^] . ?]]

\' /] ,.,- -- - 11. ^^' -

,-

20

, )-[] -&, )-^, , & ,-. 12

/« -, , ipv/tjv -/.- , - •

25^ , ^ •,, 't),

- ., ,[\

30^ , ,) .^ATER

1 streicht Schw|9 •^ TER

|

« > ER113 corr. Tc

14 m y.einivoj[

s

)mv 16

-/mv |

20 ergänzt Schw nach G

21 (Je streicht Schw| ergänzt Schw

| 23 Schw mv | 24 -Schw mv | ergänzen Boll

|29 streicht Schw



Eusebii de mait. Palaest. 4, 13. 14 917& ajtoöTciCeiv £?]7] -. , 13

?,

^ ,,))^ '/ ,

^^.14, ^ ,, -

10 ) , -, ' ,(- }]}

} &. ? -

13

*

&&,

- < -5 ' S -rf' ^& ^ )-- (-). dl , /,

0

,()

, ^ , &-'

-* , [25^ &. -,- // /jv,} ,^^^-. & &- 14:

^ ,

-0

& &--, , ,ATER

I /)^ > TER|8- E^R corr. Ec

]10

Schw // ATER

II nach Gs 12- — ergänzt Schw aus s

17 Schw m|18- ergänzen Boll

nach s|19 Schw mv

]20 ergänzt Schw

nach s|21 s

^mv

]23 Boll nach s^ mv

|

Schw mv1 24/25 streichen Boll nach s



91S Eusebii de mart. Palaest. 4, 15 — ö, 1

fitrov (cjtkcöc: tijteip ajtavzag KaLöaQBiav'tTj^ sraQaöo^ov :^ ^. 15^

^ -^ -^. ^^,, .0 ^ ,^ ,4 , 30G^'

5 1

, , , ,, {^'7]^(^&&. ßvB-öv 15

20 d-eov avSoJov, ?.•

,-('.

' aaoJ ^, ,. /j -2' , -,/ ., /,

,, -^

^ ^'

30

.'^ {) '^' '

ATER

3 vor + 111 der 2. April 306 war ein Dienstag, die Angabe

des Wochentags fehlt in g |

13 de Schw ATER

21 Schw mv |25 Schw mv | 29 Tf ^

m|31 ergänzen Boll



920 Kusebii de mart. Palaest. 6, 1—

./. vjroiidvaa, -^)],^ ]\ -, € tffrjV. •7]

5

^,

:6 1 306/7

,/.^

306, . -.^' ^-^.^0. ^ \ . , 2^ & ^]^ ^, ^'

^ &,35

..- . {^

, . -; ^ - 3

7] . ^ '\ . •\ .-20& ?.' \. .

•7]0^ ^^^, .2; ; ^;- , ^• -

xfâ/.^. ' tnl ^' TIg'/.cu-

\47i<fiardi• ) 7,.

20 910, 10

ATERTÊ^R

|6 , ', durch

Rasur corr., der Wochentag, auch von s überliefert, ist falsch, der 20. November 306

fiel auf einen Mittwoch] 8/9 T^ corr. Tc

]11^

TiR '/ TÊi

12 Schw' T-ER^

7..{') ?. TrRc|19 ^?. ER

j19/20 -^ TER^ )

20 > R| 21 unverständlich,

Schw

27/28 Schw mv



Kusebii de mart. Palaest. 0, 4 — 7, 1 921

coöJiSQ , ^, ^ ^-]6 , ^

^ ,.7{^8. 4

, ^?,.^

-. 5

^, \,, ^ ^0 - ?)3' 6 6{^^ ,^^

^,,. ^'

,, ^, , 7, ^• , ^ -, -^ ^0 . ^., 7 1 307/8

.,.

307

2/3 Matth. 10, 18 — 21— S. 923, 5 g Anal. Boll. 16, 127 ff. nach b = Mo-

nac. 366 [vgl. Violet, TU U, 53] und = Vat. 1660. Überschrift av-

2 xCoL ' [•' b, vgl. Assemani, act. mart. 2, 202]. &-^ ) [' ]? ^.),

Eni

^oJ^

^1

!•, ,avrtj ' '

^'

ATER1 ' corr. Tc

|ER ' AT

|2 ATcER

^' Tr|3

| 7 ^ corr. T^

;8 R

|9 R

|15 U

\1

\18-

ATr T^ER|20 R

|22 Ostersonntag 307

= 6. Xanthikos, g hat nur Datum und Sonntag

28 b s|29 b

| -b



922 Eusebii de mart. Palaest. 7, 2

arrj/ xvntaxfj ^^ ,^, «. {)^,

,^.

,-, tl \ - 2

?/,, ^^,0 -

xCov tCol ^

&,

?.

,- -&

'/-',& //:; -. -

15 , - ' xtjv-]. ' ^ &,, & , ^, ] , -

0 - ,-.

' ?}--' ^ /.-. {& ?.) >2<,, >^, /

S- 7]9•:< b, •^ ojv^, ^ -.

, ,0

),

ATER3 >. TiER

|TEg ') AR

1 10-R^ corr. Rc

11^ vb^ s|13^ -- b

|16 vs b

|17 ^ b

\ 18 bs \\ ^ h

119 b

|

b > 21 — ^

}b

|24 de bs

25 b b|27

]b bricht ab

•^ Schw nach s - | 30 Schw



924 Eusebii de mart. Palaest. 7, — S, 1

Lttoo^uTaTOQ. TOVTOC ?] ei' ^.. jtqotsqov , ^'

^, ^ xcä uf/ö'

- ^, ,(^.') -

6

. ^?] ^?]^. aloyvvfjv \ km jräoiv. ) 7]-. tJTt } ^ jraoa 7

10 T?j d- ]. -rranoiv?]öa^, ^€^ öt

-

^ ,? ^ : * )1 ( ?^ \^ ?]. 7t.v ^

0 ^ :,

,^ ,^\ ojq

^ ,, ^2^ ^ .. §^' ' ,

* , 3,0

.' 8 308/9

. 3-

ATER

1 AT^ER /)]

^ TrR\chw

|2 AT > ER

|4 TrE

o<ff)o^:f>LO AT' R|5 in /} corr. Tr

|7

ergänztSchw

[

10 /|

13 corr. TcTr\

16R ' | R

]23 TrRc

|27

in ^ corr. Tr|2) ^ corr. Er



Eusebii de rnart. Palaest. 8, 2— 925

ov: ^ &

')

]^^^^

5 {^ ,-, ^

0, '^. -

-

^ ^,^ ^-.15, , - 3^, 3:> -,30

^'

^ -^^

4r

,^,^^, ( )14 923, 18/19

ATER1 ^ TrR 14 ^nl

^Ti'R>

^(/)Schw nach s es war aber eine

g?-osse, volkreiche Stadt im Lande Palaestina und alle ihre Bewohner waren Juden

[und sie hiess in aramaeischer Sprache Lud, falscher Zusatz von s] und griechisch

hiess sie Diokaisareia ^ / Menolog. Basil. 15. Juli bei

Yiolet 6515^ TrR

|9 ov auf Rasur Ti'

|11

Schw ATER| 15 TER

|17 EcR

|' LG TcER T^ ot|19 TcE^

corr. VA T^ TrR|20 -

^TcER

^^

^j 24 ^ -)

TrR

{' ) Schw| > ^ + Tr, Tc getilgt



926 Eusebii de mart. Palaest. S, 5—9

:T/.evQcul•'^^' , 5. aQQfjv.

,-

rroiöa

^.: ..ojq ")^ 6(: , :

, ?.^^,^ .,^ , :. ,

<, , > -.;< '. 6

1^, ^ ^^' - 7. ,&^, ^ -,., ^ .20

,' ' 8

- ^ &,

-,

TcJv^, -' ? ,, [] ?] .-. ^., '^, ,.^, -

.* ^ .^, 9

30

.,^ ^,.ATER

7 TER|9 , ATrRc ^« ER

10 Schw ATER|

)TER 12 TiR

13 getilgt , > R| .

> R|16 , durch Rasur

corr.120 verdorben Schw

\25 streicht Schw

26 27 j) AR r, | 29 ' R AT|

R



Eusebii de mart. Palaest. 8, 10 — 9, 1 927

tvöovvai .' ov ^^ } 10^ ^ )

,//

-^&^,"

^ &

),^

,& & -& -, -^ , , 11

10 ^ -

^ -, ^, -^ .12

15 ,,/ ^- , 308, .

0 '

-13

,^., ^ ^^ , 3-

2 , -. 3 9 1

^3 ^

13/14 vgl. Act. 7, 60

ATER1

|3- in ooQ-tjvai durch Rasur corr.

|

3/4 •^ T^ ER Tr|4 , * auf

Rasur [T^Tc nicht zu erkennen] ER|

/ ER'

1 7 Valois ATER|8 Schw ATER

i

10 R1 16 ^ TcER ooJ ivillig

[=^] s|20 AR >

[> TER

|

corr. Tc| 23 ER

^| 24 vor +

Tr 25/26 ER den Richtern [=] s AT|

27^ A^TrR i?/ AcT^E



- 92S Eusebii de mart. Palaest. 9, 2—4

^ xvgxcüä^^ avtoscog //?] -&eniag toU . //^^: & -.Toroi/ztroic xad^aQov

7]

., /^^

5\/ ^^ &^ xad^ ?) 2: {) ./ :: ^0 :7[^. -

^€, ^,jzaioi,- -^^. d-voiojv

. .- -. ^ -. 3? ]. , ^0 ^ 5

(),) ^' 7]-^ , '

2 ' ^ -. 4^ - ^') ?. \

ATER

3 £^ TcKR^ [über Rasur] T^ --7 Schw ^, TrR -/.^it yerbunden s TER^8 TcER • ^

| 8 -^ con*. Tr, Tc getilgt | 9 > TER 10

As '/ TcR|11.

^- .TcR

j11 12

/.Schw nacb s

ATERi12 ' R ^ -Tr\19 > R 24^ > TERs

125-

Tr



Eusebii de mart. Palaest. 9, —10 929

. titv ,' kp -

, ,]6

,,,

^^.], - 309, ^. ' - <>

^', ,\)^ ,0^, \^ ] - 7,

^^,^,, ^1

.-^ ,, ^, ,^

0. {^. 8

^,, •()

&,, ^,^^. -* ^ 9^^ ^, -^ ,,,

,-

30

,[]

.10

^,TER5 corr. R

|8& AT ivvaS-a - R& und^ Menologien bei' Violet 68, die evvad-ä [. 63] auf 926, 1 be-

ziehenI9 AT ER

|10/11 T^ER

ovv Tr|11 Valois

\1

-durch Rasur corr. |

16 ^] TiR|

20 ATER

|22 ergänzt Schwegler

|29 R

|31

streicht Schw|32 Aim

Eusebius . 59



930 Kusebii de mart. Palaest. 9, 11 — 10, 2

Ufjo cvTou 0001 .() arrex^coj: jtgoq ^:, ?]'(fxtei^ô', tL• .,oj: . tFj xcu ;;. rrQOVxtiro

/JtvXcuv d^tauet 11

5 , kvl) tödîo

&, jtavra

\ ^' . höco' : 12^. ^ .0 : ' ^

rr

. :,.

,^^^

^. '^^?, Jaßvv-^:€& -

\& ^ 13

^* ?, )^ Jlööao.2<) ". \4: { 10 1 309

)aji'

: : ijc\

:-{'

^?),r):, .^ \^, " , - ,

[]: . -Jt-, ^4?/, ^-'

30

,. {

2 310*

?) rrno ? ^) [^]

TER

3 * corr. Tc|

7 ?. TER /.11 ^ durch Rasur corr.

|T^ corr. Tc

112 TÊ

corr. Tr| 13 atooo aus corr. Tc

!11- T^, durch

Rasur corr.|18 uvôo > TER | Schw ATER

j

24 TÊ^ corr. E» | 25 Tr | 27 ATÊR durch

Rasur getilgt|29 w'-"-£ s

]31 aw 10. Januar s | / streicht

Schw



Eusebii de mart. Palaest. 10, 3—11, 1 931

xcu 'Avtag^ oqojv^ , ,^

,,^ \ (7)^. - ^^ , :>,, *, 310 ^. ' - 11 1

(^1 {^7] :>{^),^

11— S. 94, 12 g ist von den Bollandisten Anal. Boll. 16, 129 ff. veröffentlicht

15 nach = Paris. 1452, w = Vindob. hist. gr. 11, = Ottobon. 92; die Hand-

schrift von Jerusalem [n" 1] ist noch unbekannt. Überschrift in &^20 ö/j

^11 1

^--

ad-

.,,-25 ^f '. , •^ , -

^((

ATER1 ^ TcRi Rc

|3 &

| 5 -TrR ^

]

jüngere Abschriften, auf Rasur Rcj

'^>>^, ergänzt Tr, T^^ getilgt|6 nach

voJv + Tr] 7 AR

|10- TcER

/./.- T^

^j12 AT^, durch Rasur corr.

20 wo122/23 — Schw

wo|24

wo 2 wo59*




^<; ' J^oav iv .'^^ -').,' '^/-, ^-^

. /-

,' ^' fl?JMor, ifi

-, ( ^, & ''^/ // .7iog:a%'ti< iv

[ ^ ^ - -10 ).^)' '^&-,

.7r>.//v tj&

,^

/,. ^r;/v -,&& o(fiav.

1 ' ^,r/^r , -,- -

20 ' -• -o<fvo,

.-, ?2 /.'^. ''

.^, - 'noßo?.}jv )

30 -

., ^^ )]

1|2 ps wo

]

wo|6 Schw | 9 ]

9 10 -ps wo

|10 wo

111 Schw pwo

1 wo j 16 wo > 17 wo]

"

woi21 ps >> wo

|22

]>> wo

1wo

23 wo ?; | 25 wo | 26 —

&wo |27rewos>>p |28 ps > wo] 30-wo



Eusebii de mart. Palaest. 11, 1 931]

oh ^ ovoiv -^ -. noXv'/^OQÖojL i) ,vvüJv ^,}

--, , -d-, - -

10 &-* ,

- ?.. &-- ^ ^ -1 -.()'/ -20 -

. &^, ^oaoJ ; -

2, , ,/jv ^, ' ^ ,. -,- ' ' ^

30

,, ^, '^2 wo|5 ->>

|6 ps

wo 8 wo|

13 wos >>|

13/14:

wo vgl. G|15 wos

| 16 ergänzt Schw|17 > wo

|19 wo

|

22 wo >>|

23 wo|

26

)wo|29 wo

]'^chvf-wo 31 wo

]32 wo



934 Kusebii de mart. Palaest. 11, J. 3: xtu aoiO^uov ^''' ) ] 2

KaOattay .?/ ]

^' 6

.:raö?j

:(anerij.

?] .rijg eh

5(. : ^.' ^ '/W«c ]^ ] örrovofj? ^xcu

ffia ' ^€. '^

10 ?]). ?] ' -

.^ 6

?..," • ir

/

^,& &', ^^. . clr ^-1 '. , 6^. ^ av/jn ; 2

.^)^ ,^ ^^,/ - ^

0,

^ ^.51 ^ ^ ,,, - %}. -

^ ,;2 , , *^ . ,

9•^' ^)

,öjv

, ^30 ^ -ATER

1 ^ > R| 4 TER , 5- ^ corr. Tc

(fi/. . TcER '

12 wo ' wo 1-4 <fav

woi20 7^ — — wo

123 >• wo

|

wo ! 24 25 wo | 2 wo 3

\> | 28 Schw wo|30- wo

'/.^|

w >»



Eusebii de mart Palaest. 11, 4—6 935

(^tCuoQ yQafpxi --. ],

4

5

^ ,, ,, ^(. ^- 5

10 ^,

^.

^ &-15. - - 6

, . ?. ' ' 6h^ 4, , ? xcd -,0 ,. ,

oJV•}.ijv,

,-,-5

' ^ , ?]

25 &.- 6

0^}'-ATER

1 Schw ATER| 3

-Tr

|8 Schw

9 Schw113 ER

|15 ,

corr. Tc 16 , corr. Tc

20 wo|21 wo

|vgl.

G wo|22 9•) - wo

|wo

wo > 23& pG- wo]24/25 —

ps vgl. G wo|26 wosG

|pG wo

wo|

G wo|27 wosG

> G dt wo |27/28 psG wo

28 pG omoj wo



936 Knsebii de mart. Palaest. 11, 7. 8

avTo] .T(ioj ( :,():^, jtqoq {

)^^?] tijq

^,

,'^ 7j6av

^ ^7

', ^?] ^ ^^^?' ')] {- S10^ ?/ ) , -7]-

10 ^} ' 8?]^'

.,,

7,\ —1"» , ^ -, ijil ^. )., ^, •& ?.•, ,

n avTO(fo)ooji ?.•8 '

20 ' ? >/

,7

,/

, ,, ^/

. - 8, )5. , ' -,, —

ATER

1 rwr > ' + 13 ^ TcER

7 R 12. .T^ER •

g i

1 Schw nach g TER

17 ? woCi >. p'G wo|18 wo -

19.^ .- - wo|,

o120 Schw rfg pwo

[21 d?; woG^p

|22 )-

wo|24 wo

|Schw nach

G pwo|

25 pG wo|

wo|

26 Schw nach G wo]

wosG

ps G >> wo



Eusebii de inart. Palaest. 11, 9. 10 937), d,' IJöatav -

^ ,,ij , -,' , 9^ ,0 ?] ? > avoj ^^<

>/

<.10

. • )):^) ' ^

1 ^ ^,SV ^ ,

—, ?/ -, ,

'-

20

, ) ,'^ -,< > & •, <. 8 ' 10

3/1 Rom. 2, 29 — 4 Gal. 6, 16 vgl. loann. 1, 48 — 10/11 Gal. 4, 26

— 11/12 Hebr. 12, 22

ATER2 Eg ATR

|3 T^ER^r 3 4 TERg

]5 ATrg

ER 5/6 TERg | 7 corr. Tc

13 wo|13/14 — -

wosG —-]13& pG wo

14 — wos >> 18 vgl.

G wo 19 vgl. G wo|

sG wo]

19/20 — psG > wo|

21tu)woG>p1 rfepG>wo

|

-pG r/

-wo

|23

pG wo



938 Kusebii de mart. Palaest. 11, 11. 12

h'osi ' * . ^' /j'ffa) >.jTt^ xeiutv?/. ^,

^.

-:roootv

-

.^ '. ,11

Tic Jtoi ..^ ' ] //,^ /.. 12

10. .,^

.&\

^TavTfjV \

^1 /^ /•, y.ai ],/. , ?.&8-. 8, /.-. ) 11

.-',

20

']

'& <.rj/.. . , 12

,^ ' -25 ' , -ATER

^ g& ATER|6 /) auf Rasur Tc > R ^ 8]* corr. Tc

\11 T^ corr. Tf

j13- gs- Schw wo G

|

17/18 —?. psG >» wo| 18 Schw wo

119

wo '20 Schw nach G wo 21

pG wo 23 pG wo|

wo

^ps vgl. G

^wo ] 24: vgl. G wo

^^ vgl. G/ wo|

pG wo|

2^ pG ^,^^ wo



Eusebii de mart. Palaest. 11, 13—15 939. oic ^ Im 13?.

, &.' - 14,&,^0 , -^ , -

, ^,15

^,15 ?.0^ yujQav. 13? --, ^ .' • -

^0

. ,14

^

} '--,-- ,&,,} *

2 . , &- 15

ßoäi &'

. ,&) , -ATER

8& R\10 Ag Ti]R

15 >> 1 G wo 17 ps

wo|& pG S- wo

|pG wo

|

18 pG wo 19 ?. G wo

23 et pG wo|25 pw

|wo

> 27

- -wo

|

(5 >• wo|

/ wo >>28 wo

|]) ^^

|29

wo




ai'axQOifri xa\ .-raiötia ,^, ^^araßooi,

^,^ ^, 16

^ \ ^,{?] -5

:) 7) vico

--,( r.Tü &], ,' ^- 17'^ , '^ &, )!10^ &

^, ,, ' 18

1 :^, ^, ^. / ,^

,-. 16-, S-Z/O

^ ,-

20

., -^. - -. •^ 17- , - 1-

25 ?.. ,' ?.

-18

),ATER

1| 4/5 — g ">

\ 8/9-3 corr. Tc

17 ]> ) wo|17 18 ^ —) [= G] von s bezeugt,

Dittographie zu S. 939, 25—28 ^ —\17 wo

18

^ &wo

|22/23^

^ -wo | 23 ^'

pG wo |

wo|24 woG > |

28

wo|

>



942 Eusebii de mint. Palaest. 11, .0. 21

uiar [] ?}v ^'^ (^,ßo?j0^ov:. \-' * - 20

, 6?,5?] , 7]. -(( ?). ':

»^, ^-, - 21'^?

^&)

1- tCol r^/v ?., enl /, ^-•?.' // - 20?.

20

. ) ' > -^, - . - 21) , ,^ "^ ?.,ATER

1 streicht Schw|8 R

|9 TER

| -R

|15 ^' Team ^ •

R TcbE

17 wo 19 woG 21 s

vgl. G hvl wo|

^sG wo\22 -

woG|

G wo

23

<woG

|woG >•

|25 vgl.

G wo ] 25/26 — vgl. Gwo

| 26 ^( wo \'

ws|27 pG wo



Eusebii de mart. Palaest 11, 22—24 943

tvtxa . ' 22

, -, -' ^) ^ -. ^ 23

10 , ' ,, -)

, .24

, ^,5 ^ . 22

'

?.] &, . )20

) ^.

-' ^^ --. ^ 23

2 /Wi«i '^cLt ,^ , ^-, >/ ^ &- . ' 24&

,Jvo

11/12 Kor. lli, 19

ATER

3 TiR|

7 Valois

[- ] TER

21 vgl. G £ wo| 22/23 —& G [ ]

-- [- ] wo d^/ • ps ] 26 ^psG wo

|

27 wo|

28 pGwo

|29 wo

|

G wo -



Eusebii de mart. Palaest. 11, 27—29 945

)] rpcovfj xvQuo vjtSQ-, . 27

,-

. -{}^€. 7) '-8

-' 3 -30, -^ , ,- ^ -

, - .20

,^-

1 ,- - , -. ^, 27, ^ ?' )0

-.28

^-'0•, , , &^-, , -&,2 -.

TER5 oovoJ Tr

|6 Tr

j> TER

| 6/7

--^ |

8 •) R|10

-— — d

-—-— TER

113 '

|14 s

R

16 pG wo|17 psG [ ]

wo 19 wo|20 Schw

wo|22 wo (G) [?] |

wo

23 pG wo|

G &>> ] wo [24 //- w

2 ps wo]

26 ps

&d-v >

woEusebius II. ßO



946 Kusebii de mart. Palaest. 11, 3u — 12

xai avTo) ot //'r ^^' avsx{iiroi'TO' ^]^^4. .". ^ ,.

vjteQi^t\uevo^.

-\;^

,^.ih]Qp ^:.. ,

30

5

^^. \ :7], 310^.^ -/, 7]^](/\^' 6 ^* 7],, ?],

0 ' ^ ". 7]

^. ^ ,-ö^ & 3 31

1/.^, -7], , -

(^ .^0

' -12

,. , ^7) . 3 -qw. 3 ?/ {^

.

. ^ ( ) 7]-^ ßaöi-

>-

30

/,/.ATER

6 TcE AT^R|8 ^. Ti'ER, Tcm ge-

tilgt 9 TER\10 ^ TcER

12^ ', durch Ras. coit.|18 t^ct > Ri + R^•

[14 AR'

116 TER

| > TER|22 ] Tr

23

^•

124 , durcli Rasur T^ER

|25

'

|27 ^ ergänzt Schw

|30

?.* auf Rasur, ER

-.u.OL! 30 047, 1 rwr— yeiooTOvlcz]^ -

R



Eusebii de mart. Palaesfc. 13, 1— 947& -rcov

, ,(. 3, , -,10 ^ .

.' ^ ,

13 1' - 310/1

15 , -, ,

, ^20 &,

,, -

,

,2

^,, ,

, -2 . 3& ' , -

, ,

'0 ,

^-,

.4

, oöoi

6/7 verweist auf das verlorene Prooemion, vgl. 740, 24— 742, 7

ATER

'rER

ei' TLu

^jh — >> R|

7 r/)r

> TER| 8 », corr. Ec

1 8/9 AT ei' ...

f-Tcaivoo ER|11 ^ R'•

|14 tv)v aus ^/ corr. Tc

|24

oaiG TER60*




yf/Qct^ // , i/

ao&ereic^ tr :^.^'..'

2:. ^'(}('. xctl

''..?] , ) eljütlr. 5

5; 7J .(6 :;, , -. 7]:örföa. tovtco ajt .', 6

\, Jrl ^^10: .. J6ov

.Irf^ Jtv

,favo^^ rroöa.

. .. \

^-

1."•. ^ 7^. (:,], ^ -^-. ^ -... xca/(^^, ^ ^0 0J (^€ 2 -/ ^^

.,

-. . ^orfv (]. ,,. :?] ) 8

25 ^ ^ ?,^ .^]..,^ , -. -

^•

,.?/ " 3^ ^ ijV.. 7]^

17/18. 20 II Kor. 3, 3

ATER

10 TER 19 /• R1 20 durch

Ras., durch Ras., R yc.odir.io» |. durch Ras., ER y.al T^

21 fiiavvoiaa 27 ciro AT'Tr Te unleserlich] cf.hxov ER



Eusebii de inart. Palaest. 13, 9—13 949

tv vevouiöiitvoQ aviyQojJtoq, 'Hvyjiv^ . .•^

.^5^ ^-, {^ 30ov, , &,^• . ^ -

10 . - 10,: . 11• , --, -:>,

0 &^ao^v '

-, 12

2 -7], ., ,, )

.1*^

30

3,vcv

) *' ',] -29—32 vgl. 776, 1—3

ATER

3

^, corr. Tc

| 6 & AT durch Ras., ER

9/10 TER] 13 AT

ER|21 ^, ^ corr., R , corr., E^ ! 25

^ ionaviuv ER . Tr| 33 tOjv/• R




oixovutvtjv^ sjtI . **^

\ &^ '//'«^ ijrioxo.Tfjv ei\uei'?j ) ^ -

.^

.cjv rra/Mi

^ ,,. 7) ^.'. .1—7 vgl. 7SS, 10—10

ATERUnterschrift tr

[]

*



PROLOGUS KUFINI

IN LIBROS HI8T0KIARUM EUSEBII

Pentorum dicunt esse medicorum, ubi inminere urbibus vel regi-

onibus generales viderint morbos, providere aliquod medicamenti vel

5 poculi genus, quo praemuniti homines ab inminenti defendantur exitio.

quod tu quoque, venerande pater Chromati, medicinae exsequens genus

tempore, quo diruptis Italiae claustris Alarico duce Gothorum se pestifer

morbus infudit et agros armenta viros longe lateque vastavit, populis

tibi a deo commissis feralis exitii aliquod remedium quaerens, per

10 quod aegrae mentes ab ingruentis mali cogitatione subtractae melipri-

bus occupatae studiis tenerentur, iniungis mihi ut ecclesiasticam histo-

riam, quam vir eruditissimus Eusebius Caesariensis Graeco sermone

conscripserat, in Latinum verterem, cuius lectione animus audientium

vinctus, dum notitiam rerum gestarum avidius petit, oblivionem quo-

15 dammodo malorum quae gererentur acciperet. a quo ego opere cum

excusare me vellem utpote inferior et inpar et qui in tarn multis annis

usum Latini sermonis amiserim, consideravi, quod non absque aliquo

apostolicae institutionis ordine nobis ista praeciperes. nam et cum

dominus aliquando, esurientibus in deserto auditorum turbis, dixisset

20 ad apostolos >date eis vos manducare<, Philippus unus ex apostolis

intellegens eo magis splendescere divinae virtutis insignia, si minimorum

quorumque ministeriis explerentur, non protulit panes apostolicae re-

conditos perae, sed puerulum adesse dicit habentem quinque panes et

duos pisces: quem verecunde excusans adiecit >sed haec quid sunt

25 ad tantos?<, quo magis in angustis opibus et desperatis clara fieret

divina potentia. sciens ergo ex illis te quoque descendere disciplinis,

recordatus quod Philipp! fortassis exeraplo, ubi pascendi turbas tempus

vidisti, puerulum subrogaveris, qui panes quidem quinque duplicatos,

20 Matth. 14, 16. Marc. 6, 37. Luc. 9, 13 — 20-25 loh. 6, 7—9

NPF26 quoque om. N^F \ discendere P^ discere 2



952 Prologus Rufini in libros liistoriamm Eusebii

sicut acceperat. adhiberet, ad expleuduiu tarnen euaDoelicum sacramen-

tum proprio labore captos adderet etiam pisciculos duos, adgressus sum

exsequi, ut potui, quod praeceperas. certus, quod excusabit imperitiae

nostrae culpas praecipientis auctoritas. sciendum sane est, quod deci-

5 mus über huius operis in Graeco, quoniam perparum erat in rebus

gestis. reliqua omnia in episcoporuni panegyricis tractatibus nihil ad

scientiam rerum conterentibus occupatus, omissis quae videbantur super-

flua, historiae si quid habuit. nono coniunximas libro et in ipso Eusebii

narrationi dedimus finem. decimum vero vel undecinium librum nos

lu conscripsimus partim ex maiorum traditionibus, partim ex bis, quae

nostra iam memoria conprebenderat et eos velut duos pisciculos

supra scriptis panibus addidimus. quos si tu vel probaveris vel bene-

dixeris. pro certo confidam. quod sufficiant turbis. continet autem

omne opus res in ecclesia gestas a salvatoris ascensione et deinceps:

15 nostri vero duo libelli a temporibus Constantini post persecutionem

usque ad obitum Theodosii Augusti. 395

XPF9 narrationi] P^ narrationis F-NF \ dedimus^ didicimas F fecimus

12 uel prob. PF prob. | 11 omne] XF idem omne



ÜBER GßEGORIUS THAUMATUKGUS, VON RUFIN

XACH VII 28, 2 [703, 26] EINGELEGT

Verum quoniam beati Gregorii historiae textus adtulit mentionem,

dignissimum piito tanti viri gesta, quae sub orientali et septentrionis

5 axe cunctorum sermone celebrantur, omissa nescio quo casu huic narra-

tioni ad memoriam posteritatis inserere. stagnum quoddam erat iu

Ponti regionibus situm, piscibus copiosum, ex quorum captura prae-

divites redditus dominis praestabantur. ista possessio duobus fratribus

Sorte hereditatis obvenerat. sed pecuniae cupiditas, quae paene omnium

10 corda mortalium superat, etiatu fraternaru necessitudinem violavit.

coibatur a fratribus tempore captionis non tarn ad capiendos pisces

quam ad homines decipiendos, caedes ac bella movebantur, humanus

sanguis pro piscibus fundebatur. sed dei Providentia adfuit aliquando

auxilium adventusque Gregorii. videt proelia et mortes virorum faren-

15 tesque germanos: quid causae existeret, pro qua in exitium sui suorum-

que fratres accenderentur, inquirit, nullam nisi capturae piscium com-

perit. tum ille, cum pro honore adventus sui utraeque partes paululum

siluissent: >nolite<, inquit, >o filioli, rationabiles animas pro mutis ani-

mantibus violare, fraternam pacem quaestus cupiditate dissolvere, dei

20 leges et naturae pariter iura temerare, et una mecum ad oram stagniexitialis accedite. ego iam vos per virtutem domini omni certamine

cruentae contentionis absolvam<. et cum haec dixisset, in conspectu

omnium virgam, quam tenebat in manu, ad primas litoris undas defigit

et ipse positis genibus palmas tendit ad caelum atq\ie bis verbis excelso

25 supplicat deo: >tu domine deus patrum nostrorum, qui cum tibi primus

homo Adam peccasset et mandatum taum praeterisset, poenam culpae

illius moderatus adterram maledictionis sententiam detorsisti dicens male-

NPOF8 redituij i 11/12 pisces .... decipiendos om.

\20 ora

21 omni certamine] NOF omnipotentis a certamine



954 Über Gregorius Thaumaturgus, von Rufin

dicta terra in operibustuis<, et nunc ergo miseratus horum mvenum

fraternum sanguiuem, qui periclitatur, praecipe, ut maledictae sint aquae

istae in operibus istorum. pro quibiis t'urore succensi fraternae pietatis

obliti sunt, ita ut numquam in hoc loco vel piscis appareat vel aquaresideat, sed sit campus aratri patiens ac frugum ferax et custos in

aeternum fraternae concordiae perseveret.< simul ut ille orandi tinem

fecit, statim se unda subducens et cursu velociore refugiens a conspectu

superno iussa discedere abyssis suis redditur et arentem campum ger-

manis iam concordibus dereliquit. sed et in hodiemum frugum ferax

10 esse dicitur solum. quod ante fuerat navium ferax.

Memoratur etiam aliud inlustrius ab eo et divinius siestum. in

quodam loco ruris angusti cum res posceret ecclesiam construi, rupes

quaedam vicini montis ex parte orientis obiecta, ex alia vero praeter-

fluens fluvius. spatium quantum ecclesiae sufficeret, denegabat. et cum

i:• alius omnino non esset locus omnesque maesti agerent, quod solum ad

construendam ecclesiam non haberent, ille fide plenus pernoctasse in

oratione dicitur et dominum lesum promissionis suae admonuisse fide-

liter, qua dixit >si haberetis fidem sicut granum sinapis, dice-

retis monti huic: tolle te et mitte te in mare. et fieret utique<.

•JO cumque haec plena fide ac devotione deposceret. ad lucem coeuntibus

populis inventa est rupes inportuna secessisse tantum quantum spatii

ad condendam quaerebatur ecclesiam.

Traduntur eius et alia quam plurima, sed ne in longum yideamur

trahere sermonem, intermissis ceteris unum adhuc de eius gestis adiciam.

' iter ei fuisse quondam per Alpes dicitur hiemis tempore, et cum per-

venisset ad summum Alpium iugum. nivibus repleta erant omnia, nullum

usquam diversorium. fanum ibi tantum Apollinis erat, cui succedens

transacta nocte discessit. sacerdos vero erat quidam fani eius, cui

consulere simulacrum Apollinis mos erat et reddere responsa poscenti-

30 bus, ex quo ei etiam alimouiae quaestus esse videbatur. igitur postdigressum Gregorii offerre consulta et responsa poscere sacerdos accessit

ex more. nihil inde responsi yeniebat. repetit victimas, silentium per-

manet. iterum atque iterum litat, surdis ingerit fabulam. cumque

1 Gen. 3, 17 — IS 19 Matth. 17, lO. 21, 21

ypoF

9 derelinquit|11 diuinius] P^NOF diuinitus 2

|13/14 praeter-

luens \ 15 maesti] P^XO^F maestitiam (-tia 0^] P'^0^- 18 quia

haberetis] PNO^ habueritis O^F 19 mitte te] P' 0'^ mittite XO^F mitte

P^121 inportuna^ XOF in parte una

127 apollonis '



über Gregorius Thaumaturgus, von Rufin 955

stiipore novi silentii aestuaret sacerdos, noctii ei adsistens daemonium

dicit in somnis: >quid me illic invocas, quo iam venire non possiim?<

percontanti causam adventu se Gregorii dicebat expulsum. quid nunc

remedii daretur, cum perquireret, ait non aliter sibi licere ingredi locum5 illum, nisi Gregorius permisisset. quibus auditis sacerdos occupat viam.

multa apud. semet ipsum volvens atque animo recusante pertractans.

pervenit ad Gregorium adortusque eum rem pandit ex ordine, humani-

tatis suae atque hospitalitatis admonuit, querelam depulsi numinis

ponit, ademptam facultatem sui quaestus deplorat ac redhiberi sibi

10 omnia in pristinum statum deposcit. at ille nihil moratus scribit epi-

stulam in haec verba: >Gregorius Apollini. permitto tibi redire ad lo-

cum tuum et agere quae consuesti<. hanc epistulam sacerdos accipit et

ad fanum defert. positaque ea juxta simulacrum adfuit daemon ac dedit

responsa poscenti. tum ille in semet ipsum conversus ait: >si Gregorius

15 iussit et deus iste discessit nee potuit redire nisi iussus et rursum

iubente Gregorio restitutus est, quomodo non multo melior isto Grego-

rius, cuius hie obtemperat iussis?< clausis igitur ianuis fani descendit

ad Gregorium epistulam secum, quam acceperat. referens omnemque

apud eum rei gestae ordinem pandens, simulque se ad pedes eins pro-

20 sternens rogat, ut illi se deo offerat, cuius virtute diis gentium Grego-

rius imperabat. cumque enixius et pertinacius persisteret, catechumenus

ab eo factus est. et cum se vitae castissimae et abstinentissimae

derelictis omnibus non solum erroribus daemonum. sed et saeculi acti-

bus mancipasset, etiam baptisma consecutus est. et in tantum vitae

25 merito ac fidei virtute profecit, ut ipse beato Gregorio in episcopatu

successor extiterit.

Sed et ingenii sui nobis in parvo maxima monumenta dereliquit.

in Ecclesiasten namque metafrasin idem Gregorius magnificentissime

scripsit et catholicae fidei expositionem breviter editam dereliquit, quam

30 pro aedificatione ecclesiarum sociare his commodum duxi:

>Gregorii martyris et episcopi Neocaesareae fides. unus deus pater

>verbi viventis, sapientiae subsistentis et virtutis suae et figurae, per-

>fectus perfecti genitor, pater filii unigeniti. unus deus solus ex solo

NPOF4 incredi

\6 recusante] NO recursante PF \ 7 adorsusque P^O-

adoratusque P^ | apollini] 07^2 apolloni NF^ apollini salutem|12 con-

suisti

PFI

accepit libri|

13 acdedit] accedit

X|

25proficit

PF26 existeret\29 scribit F \ derelinquit JV, eras. \ 33 dominus]

PNF deus ex eorr. puto



95t) Cber liregorius Thaumaturgus, von Rufin

>deo, tigura et imago dcitatis, verbiim perpetrans, sapientia comprehen-

>dens omuia, et virtiis, qua töta creatura fieri potuit, filius verus veri

>et invisibilis ex iuvisibili et incorruptibilis ex incorruptibili et immor-

>talis ex immortali et sempiternus ex sempiterno. unus Spiritus sanctus

ö >ex deo substantiam Habens et qui per filium apparuit, imago filii per-

fecti, perfecta viventium causa, sanctitas sanctiticationis praestatrix, per

>quem deus super omnia et in omnibus cognoscitur et filius per omnes.

>trinitas perfecta maiestate et sempiternitate et regno minime dividitur

>neque abalienatur. igitur neque factum quid aut serviens in trinitate

10 >neque superinductum, tamquam antehac quidem non subsistens, postea

>vero superingressum. neque itaque defuit umquam filius patri neque

>filio Spiritus sanctus, sed inconvertibilis et inmutabilis eadem trinitas

>semper<.

Sed de Gres^orio satis dictum, nunc ad historiam redeamus.

XPOF3 incorruptibilis ex o?n.

| /6 perfecti perfecta coniunr/it Mercati \

14 sed] sed et F om.



Hucusque nobis Eusebius rerum in ecclesia gestariim memoriam

tradidit. cetera vero, quae nsque ad praesens tempns per ordinem sub-

secuta sunt, quae vel in maiorum litteris repperimus vel nostra me-

moria attigit, patris religiosi praeceptis et in hoc parentes quam potu-

5 imus breviter addidimus.

LIBER X

I De Arrii haerese.

11 De concilio apud Nicaeam congregato.

111 De conversione philosofi dialectici.

10 1 De Pafnutio confessore.

V De Spiridone episcopo et mirabilibus eius.

VI Exemplum fidei Nicaenae et statutorum eius.

Vll De Helena Constantini matre.

Vlll De cruce salvatoris in Hierusolymis ab Helena reperta.

15 Villi De captivitate Frumentii et Edesii.

X De conversione Indorum per ipsos gesta.

XI De conversione gentis Hiberorum per captivam facta.

XII De Constantia sorore Constantini et presbytero per eam fratri

insinuato.

20 1 De Alexandri et Eusebii atque Arrii conflictu.

Xllll De probroso Arrii interitu.XV De Athanasii episcopi principiis.

XVI De Constantii imperatoris errore.

LNPOF1 eusebius] eusebius i^eusebi 0^] caesariensis PO-

|3 nostram L

4 adticit L attingit\

religiosi LPFO^ om. NO^|

quam] in quantum

1 5 addidimus] addedimus^addemus LOF

\9 dialectica F \

10 papnutio fafnutio111 spyridone LPO sphyridone pyridione F

12 statorum L\

14 ab helena] ad bethleem F\

11 factum\

18 per

eam om.\19 insir {sie) L

|20 aprii

\21 proboso L

|22 atlia-

nasi L\

principis principus, 1

23 constantini L, P^ ni o'as.



95S Historiae ecclesiasticae X

\1 De coucilio haereticorum apud Tyrum contra Athanasium con-

gregato.

Will De absciso brachio Arsenii ceterisque dolis haereticorum in

concilio retectis.

111 De fuga et latebris Athanasii.

XX Ut Constans Imperator pro Athanasio fratri Constantio scrip-

serit eumque reddi ecclesiae suae iusserit.

XXI De concilio apud Mediolanium habito et de exiliis Eusebii,

Luciferi ceterorumque episcoporum catholicorum.

10 XXll De Ariminensi concilio.

XXII De Liberio episcopo urbis Romae.

XXI III De Hierusolvmonim et Alexandriae episcopis.

XX\' De permixtione apud Antiochiam episcoporum.

XXVI De schismate Arrianorum, quod in tres partes divisum est,

15 et quidam eorum Eunomiani, alii Macedoniani. alii vero per-

manserint Arriani.

XX\'II De fine Constantii imperatoris et ortu luliani.

XXVIII De episcopis exilio relaxatis.

XX Villi De concilio apud Alexandriam sanctorum episcoporum et Lu-

2•;» ciferi ab bis discidio.

XXX De bis. quae in eodem concilio statuta sunt.

XXXI De Eusebio et Hilario atque ecclesiarum per eos restitu-

tione.

XXXII De scriptis Hilarii.

25 XXXIII De persecutionibns luliani blandis et callidis.

XXXIIIl De saevitia eins erga Athanasium episcopum.

XXXV De fuga rursum et latebris Athanasii.

XXXVI De sepulchro martyris Babylae.

XXXVII De Theodoro confessore apud Antiochiam.

LNPOF3 absciso] NO^ exciso LPO'^F

\brachi L

\arseni

j4 retentis

LI

6 patri constantino L\

7 iussit L\8 mediolanum LPF

\de

um. POI9 ceterorum episcorum

j10 arriminensi PO

\11 episco-

pu3 0*I12 episcoporum

I

IB apud anthiociam PO ant(h iocbia LN15 et om.

\1516 permanserint] LPOF permanserunt

|17 con-

stantini Poi^|18 exiliores laxatis L

\21 qui F

\22 et h. atque] at-

que h. etI22/23 restitutionem

|24 hilari L

\25 blandisset

27 nirsus .V|

latebras\

athanasi L\28 babillae F \ 2i> theo-

doreto A"



Historiae ecclesiasticae X 959

XXXVIII De ludaeorum conatibus, qui a Iiüiano decepti templum

Hierusolymis adgressi sunt reparare.

XXXVIIII Ut terrae motu inibi et igni divinitus accenso ludaei ab in-

licitis deturbantur inceptis.

XXXX De signis et virtutibus terrificis, quae in exitium conversa

sunt ludaeorum.

LNPOP1 conationibus L

\2 hier.] in hier. LPF in hierusolima

\adgr. sunt

rep. om. L\3 inibi] PO innubi imbri F

\igne

\4 deturbantur]

NO'^F duturbantur L turbantur deturbarentur 0^\5 uirtutis

\

quae]

quiI

exitum L \ conuersae conuersi 0^



9i>i> Historiae ecclesiasticae X 1

Cum apud Alexandriam post Achillan. qui Petro inartYri snc- 1

cesserat, Alexander sacerdotinm suscepisset, quia pax nostris et quies a

persecutionibus erat atque ecclesiariim gloria confessorum meritis gaude-bat. prosperitas renim nostrarum domestica contentione turbatur. et-

5 enim presbyter quidam apud Alexandriam Arriiis nomine, vir specie et

forma magis quam yirtute religiosus. sed gloriae laudisque et novitatis

improbe cupidus, prava quaedam de jBde Christi proferre et quae antea

in quaestionem numquara venerant. coepit. abscidere ac separare ab

illa aeterna et ineffabili dei patris substantia vel natura filiiim cona-

in batur, quae res plurimos in ecclesia conturbabat. sed cum Alexander

episcopus natura lenis et quietus adsiduis commonitionibus Arrium

cuperet a pravo incepto et adsertionibus impiis revocare nee tamen res

ex sententia procederet. quod plerosque iam contagio pestiferae adser-

tionis infeeerat non solum apud Alexandriam, verum et per alias urbes

15 provinciasque dispersa, perniciosum fore credens. si dissimularet a

talibus, plurimis consacerdotibus suis rem indicat. quaestio latius in-

notescit. sermo usque ad aures religiosi principis. quippe qui omni

studio et diligentia curaret quae nostra sunt, pervenit. tum ille ex

sententia sacerdotum apud urbem Xicaeam episcopale concilium con-

20 Yocat ibique Arrium trecentis decem et octo episcopis residentibus ad-

esse iubet ac de eius propositionibus et quaestionibus iudicari.

1/2 Theodoret. 1, 2, S — 1—4 Eus. Tita Const. p. 66, 1—6 — 2—16 Ge-

lasius 2, 1. 2 p. 40a— 50f [ed. Paris. 1599] — 10—12 Theodoret. 1, 2, 12

LXPOF1 achillan] L achilan acilan F achillam " acillam 0^

\2 requies

religiosus] gloriosus 0^\

sed] sed et\

gloria F\ d et om.

affabili L|11 natura lenis] LXOF naturali nisu

\commotionibus U

13 quod] LPF et quos NO^ et quod 0^] iam pl.

|

pessiferae L \ 15 dis-

perse FI15/16 a talibus] PO'^F et aliis L om. NO^

\ 17 rel. pr. aur.

qui] quo LI18 nostros F^

j20 residientibus F

|21 iudicare



Historiae ecclesiasticae X 2. 961

Sed in eo concilio admirabile factum principis non puto reticen- 2

dum. etenim cum ex omnibus paene locis episcopi convenissent et, ut

fieri solet, diversis ex causis inter se quaedam iurgia detulissent, inter-

pellabatur frequenter a singulis, offerebantur libelli, culpae proferebantur

5 et magis ad haec quam ad id, pro quo ventum fuerat, animos dabant.

at ille videns, quod per huiusmodi iurgia causa summi negotii frustra-

retur, diem certam statuit, qua unusquisque episcoporum, si quid queri-

moniae habere videretur, deferret. et cum resedisset, suscepit a singulis

libellos, quos simul omnes in sinu suo continens nee in eis quid con-

10 tineretur aperiens ait ad episcopos: >deus vos constituit sacerdotes et

potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi, et ideo nos a vobis

recte iudicamur, vos autem non potestis ab hominibus iudicari. propter

quod dei solius inter vos expectate iudicium et vestra iurgia, quae-

cumque sunt, ad illud divinum reserventur examen. vos etenim nobis

15 a deo dati estis dii et conveniens non est, ut homo iudicet deos, sed

ille solus, de quo scriptum est: deus stetit in congregatione de-

orum, in medio autem deos discernit. et ideo bis omissis illa,

quae ad iidem dei pertinent, absque ulla animorum contentione discin-

gite<. cum haec dixisset, omnes simul querimoniarum libellos iussit

20 exuri, ne innotesceret uUi hominum simultatio sacerdotum. verum cum

per dies multos in episcoporum concilio de fide ([uaestio verteretur et

nonnulli diversa sentirent ac vehementer coeptis Arrii faverent, plures

tamen erant, qui impium execrarentur inceptum. cumque in eodem

concilio esset confessorum magnus numerus sacerdotum, omnes Arrii

25 novitatibus adversabantur. favebant vero ei viri in quaestionibus cal-

lidi et ob id simplicitati fidei adversi.

Quantam vero virtutem habeat simplicitas fidei, etiam ex his, quae 3

inibi gesta referuntur, agnoscimus. etenim cum pro studio religiosi

imperatoris ex omni terra sacerdotes dei coissent, opinione commoti

1—20 Gelasius 2, 7. 8 p. 86c— 88<i, vgl. Sokr. 1, 8, 18. 19; Soz. 1, 17, 3-6

16. 17 Ps. 81, 2 — 23—25 Gelasius 2, 76 — 28— S. 963, 9 Soz. 1, 18, 1—4.

Gelasius 2, 1.3 p. 88d— 92f

LNPOF1 puto non

\pro quod LO^ propter quod PO-

|fuerant L

|8 re-

disset/v'iV1

suscipit L^|9 quo quod P'

|quid] quod 0^

|10 episcopo L^

13 dis iVI15 di iV

]deus

\16 congregatione] lib?-i synagoga edd.

I 17 deus L•\ 18/19 discingite] LPO^F distingite ^ distinguite 02

|19 omnis

, L^I20 simultatio] LPO simulatio NF \ 21 de fide] fidei L \ 22 con-

plures L\ 23 inpium arrium L \ cumque] cum L

|25 ei] ei et 02

|

25/26 calidi L^ 127 quantum u. uirtutis|

simpl. fidei om. 0^

Eusebius II. 61



9ti2 Historiae ecclesiasticae X 3

plnlosophi quoque et dialectici valde nobiles et opiDatissimi convenerunt.

in quibns quidam insigiiis in arte dialectica per dies siugulos con-

rtictum siimmi eertaminis cum episcopis nostris. viris adaeque in dia-

lectica non inprobabiliter eruditis niovebat, et fiebat ingens spectaculum

convenientibus ad audiendiim doctis et litteratis viris. nee tarnen nllo

genere pbilosophns concludi a quoquam poterat aut constringi: tanta

et^nim dicendi arte obiectis quaestionibus oecurrebat, ut iibi maxime

putaretur adstrictus, velut anguis lubricus laberetnr. sed ut ostenderet

deus. quia non in sermone regnum dei. sed in virtute consistit, quidam

10 ex contessoribus simplicissimae naturae vir et nibil aliud sciens uisi

Christum lesum et hunc crucifixum, inter ceteros auditores episcopos

aderat qui cum vidisset filosofum insultantem nostris et callida sedisputationis arte iactantem, poscit ab omnibus locum, velle se paucis

cum philosofo sermocinari. tum vero nostri, qui simplicitatem viri et

15 iuperitiam in sermone dumtaxat nossent. pavere et velut pudorem

quendam pati. ne forte apud callidos homines risui efficeretur sancta

simplicitas. perstitit tamen senior et hinc movit sermonis exordium.

>in nomine<, inquit, >Iesu Christi, philosophe, audi, quae vera sunt, deus

unus est, qui caelum fecit et terram quique homini, quem de terrae

L'O limo formaverat, spiritum dedit, universa, quae videntur et quae non

videntur, virtute verbi sui creavit et Spiritus sui sanctificatione firmavit

hoc verbum ac sapientia, quem nos filium dieimus. humanos miseratus

ii^rrores ex virgine nascitur et per passionem mortis a perpetua nos

morte liberavit ac resurrectione sua aeternam nobis contulit vitam.

lö quem et expectamus iudicem omnium, quae gerimus, esse ventunim.

credis haec ita esse, philosophe ?< at ille. velut si numquam ullum ser-

monem contra dicendi didicisset, ita obstupefactus virtute dictorum,

mutus ad omnia hoc solum potuit respondere ita sibi videri nee aliud

verum esse quam dixerat, tum senior: >si haec<, inquit, >ita esse credidisti.

LNPOF1 opinantissimi '

]2 sing, dies

\3 adeaeque L \ in om. F

4 inprobaliter L\

uiris om. N^|6 constringit JV

|7 enim

\

quia] qui F 111 ehr. iesum] LNOF christum \ episcopusj12 se

o})i. F!13 disputationes F^

\iactantantem

\paucis] punicis 0^

\14 tunc

Inostris L

\15 pudorem] pedorem (marg. malum odorem) P^' \

17

persistit OF praestitit P^\

hie N"-\10 fec. cael. F

\hominem L \

quae 0^\20 firuiaberat L

\uniu.] et uniu.

\

quae non] qui non 0^

22 ac] a i^ | die. iil.\

humanos om. L\

miseratos iV"|24 re-

surrectionem snam X\25 et om. L'^PO^ i 26 esse oin. X

\2 7 dicto-

rum] d. ac 0- 29 quam^ quam quod P^ \ tunc



Historiae ecclesiasticae X 4. 963

surge et seqnere nie ad dominicum et huius fidei signaculnm suscipe<.

et filosofus conversus ad discipidos suos vel ad eos, qui audiendi gratia

convenerant: >aiidite<, inquit, >o eruditi viri; donec verbis niecum gesta res

est, verba verbis opposui et quae dieebantur. dicendi arte siibverti. ubi

5 vero pro verbis virtus processit ex ore dicentis, non potuerunt resistere

verba virtuti nee homo adversari potuit deo. et ideo si qui vestrum

potuit in bis quae dicta sunt, sentire quae sensi, credat Christo et

sequatur hunc senem, in quo locutus est deus<. ita philosofus Christianus

effectus tandem se gratulatus est victum.

10 Fuit praeterea in illo concilio et Pafnutius homo dei episcopus i

ex Aegypti partibus, confessor ex illis, quos Maximianus dextris oculis

efibssis et sinistro poplite succiso per metalla damnaverat. sed in hoc

tanta virtutum inerat gratia, ut signa per eum non minus quam dudumper apostolos iierent. nam et daemonas verbo tantum fugabat et aegros

15 sola oratione curabat, sed et caecis visum dicitur reddidisse et paralyti-

cos ad stabilitatem corporis revocasse. quem Constantinus in tanta

veneratione et affectu habuit, ut saepius eum intra palatium evocatum

conplecteretur et illum oculum. qui in eonfessione fidei fuerat evulsus,

avidioribus osculis demulceret.

20 Ex eorum numero et si quid adhuc eminentiiis, fuisse dicitur etiam 5

Spyridon Cyprius episcopus, vir unus ex ordine profetarum. quantum

etiam nos eorum qui eum viderant narratione conperimus. hie pastor

ovium etiam in episcopatu positus permansit. quadam vero nocte cumad caulas fures venissent et manus inprobas, quo aditum educendis

25 ovibus facerent, extendissent, invisibilibus quibusdam vinculis restricti

usque ad lucem velut traditi tortoribus permanserunt. cum vero oves

ducturus ad pascua matutinus se ageret senior, videt iuvenes absque

10-19 Sokr. 1, 11, 1. 2. Gelasius 2, 9 p. 89c— 90e vgl. Soz. 1, 10 —20— S. 964, 16 Sokr. 1, 12. Soz. 1, 11, 1—. Gelasius 2, 10. 11 p. 90f— 93a

LKPOF1 ad] ac P'^0-

| 3 audite] audite me|1 dicendi om. F^

|6 quis

L'^POFI

9 affectus L|10 papnutius L

|11 ex Aegypti partibus] >SO-

crafes 1, 11, 1 ex Rufino ut videtur:

|maximius L^ 12 sinistrum L

i

14 demonia P^ j

tantum uerbo LPO uerbum tantum\15 reddidisse et] reddidisset

16 in tanta] inta L^ 19 oculis demulcaret L121 spyridon LP sphy-

ridon ' spyridion

OF\

23 ouius U\

episcopatum L\

24uenissent]

fuissent F^|

educendi F\26 tradi L^

\

permanserant 0^|27 agere

LI

uidit

61*



9^4 Historiae ecclesiasticae X

humanis vinculis caulis pendere districtos. cnmque causam noxae com-

perisset. absolvit sermone quos meritis vinxerat, et ne eis inanis noc-

turna cederet occupatio: >tollite<. inquit. >o iuvenes. unum vobis arietem.

ne sine causa venisse videamini. quem melius prece quam furto quae-

5 sisse oonvenerat<. tradunt de hoc etiam illud factum mirabile. filiam

habuit Irenen nomine, quae ei cum bene ministrasset, virgo defunctn

est. post eins obitum venit quidam dicens se ei quoddam depositnm

commendasse. rem gestam ignoraverat pater. perquisitum in tota domo

nusquam quod poscebatur inventum est. persistebat ille. qui commo-

10 daverat, et fletu ac lacrimis perurgebat, vitae suae quoque inlaturum se

esse exitium, nisi comraendata reciperet. testabatur. permotus lacrimis

eius senex ad sepulchrumfiliae

properat atque eam nomine clamitat. tumilla de sepulchro: >quid Tis<, ait. >pater?< >commendatum<. inquit. >illius

ubi posuisti?< at illa locum designans. >illic<. ait, >invenies defossum<

15 regressus ad domum rem. sicut filia de sepulchro responderat. repertam

tradidit reposcenti. sed et multa alia eius feruntur gesta mirabilia.

quae etiam nunc ore omnium celebrantur. tales igitur in illis adhuc

temporibus permulti viri in ecclesiis domini refulgebant. ex quibus plu-

rimi in illo concilio fuerunt. sed et Athanasius eodem tempore Ale-

20 xandri diaconus Alexandrini episcopi aderat. consiliis senem quam plu-

rimis iuvans. interea per dies singulos agitabatur conventus. nee facile

aut temere de re tanta statuere audebant. evocabatur frequenter Arrius

in concilium et adsiduo tractatu adsertiones eius discutiebantur, et quid

adversum haee teneri deberet aut statui, summa cum deliberatione

25 quaerebatur. verum post diutinum multumque tractatum placet omni-

19-25 Gelasius 2. 11 p. 93a-c

f.XPOF

1 caulis] LPOF clausis JV;

destrictos /'1 2 sermonem L \ meur-

t'iä Li

ei lAI

3 iuuenis\

uobis om. L| mirabile] ru. fecisse

O* mirabilem L^ 6 hirenem\

benene X\8 gesta L \ 9/10 commen-

dauerat 10 perurgebat i'ow. L•' uitae perurgebatur ita a '|

suae quo-

que"^ q. s. 11 commendatum PO-\ recipisset /" recipere L^ \ 12 filia

/'

nomine ex nomine L \ clamauit ' clamitat suoI

14: inueniet -V

15 ad oy/i. 10 et o///. U multa om. 0^\

referuntur

17 omnium om. 18 per multos uiros\

refulgebat LW^| 18/19

plurimis L^|19 fuerant 0^

\athanius IJ 20 conciliis L \ 20/21

plurimura\21 agitabantur 0-

\23 tractus L^ tractu L-

\discutieba-

tur fAI

24 teuere ' deliberatione" XO liberatione PF^ libratione LF-



Historiae ecclesiasticae X 6 965

bus ac velut uno cunctorum ore et corde decernitur homousion scribi

debere, id est eiusdem cum patre substantiae filium confiteri, idque

firmissima omnium sententia pronuntiatur. decem et Septem soli tunc

fuisse dicuntur, quibus Arrii fides magis placeret, extrinsecus creatum

5 dei filium ex niillis substantibus et Eon ex ipsa patris deitate pro-

genitum confirmantes. defertur ad Constantinum saccrdotalis concilii

sententia. ille tamquam a deo prolatam A^eneratur, cui si qui temptasset

obniti, velut contra divina statuta venientem in exilium se protestatur

acturum. sex igitur soli cum Arrio se patiuntur expelli, reliqui vero

10 undecim consilio inter se habito adquiescunt ad subscribendum manu

sola, non mente. cuius simulationis auctor praecipue extitit Nicomediae

episcopus Eusebius. Interim quoquo modo aliis veritate, aliis simula-

tione, sicut post exitus docuit, subscribentibus et de singulis quibusqueecclesiasticis observationibus certa statuta figentibus concilium diremptum

15 est. exemplum autem expositionis fidei eorum, qui convenerant, infra

scriptum est.

Exemplum fidei Nicaenae

>Credimus in unum deum patrem omnipotentem, omnium visibilium

>et invisibilium factorem, et in unum dominum nostrum lesum Christum,

20 > filium dei de patre natum nnigenitum. hoc est de substantia patris,

>deum ex deo, lumen ex lumine, deum verum ex deo vero, natum non>factum, homousion patri, hoc est eiusdem cum patre substantiae, per

>quem omnia facta sunt, quae in caelo et quae in terris. qui propter

>nos homines et propter nostram salutem descendit et incarnatus est,

25 >homo factus passus est et resurrexit tertia die, et ascendit in caelos,

3-6 Gelasius 2, 25 p. 160e. f — 6-12 Gelasius 2, 27 p. 163b—164d

LNPOF, C (= Paris. 12097) inde . 17 Exemplum

1 homousion] LO omousion tsPF\2 eium L^

j3 sententiam L^

tunc soli \ 4 creatum om. L^ i 5 extantibus j dietate L'^ | 7 pro-

lata muneratur '']

qui] PF quid quisj

i) sex] Septem L^\

ex-

tolli LiI

12 episcopus] ep. eius L^\

aeusepius F\

quoquo] quo Pc 0^

alii sim. L^| 14 statua

\fingentibus 0^

\consilium

|direptum

LI

15 cumuenerunt iV|16 est om. L'^

|17 niceneae L

\

post nicaenae

add. et statutorum eius|19 et inuisibilium om. L^

|20 patre] patrem C

21 ex lumine] de lumine C|

uerum] uero P^* C | 22 homousion] LOomousion NPFC

\

patri] patris L^\

eiusdem] eius 0^\

substantia, e eras.

I23/24 propter nos homines et PO"^ cum Graecis: avd

-,propter nos et LO^FC om.

\24 discendit C

\25 homo] hoc est homo

021 iactus] f. est C \

caelis Fi



9(56 Historiae ecclesiasticae X

>inde ventiiruii uulicare vivos et mortiios. et in sanctnm spiritum. eus

>aiitem. qui dieunt: erat aliqiiando, quando non erat, et antequam

>naseeretiir non erat, et quia ex nullis substantibus factus est. aut ex

>alia siibsistentia vel substantia dieunt esse aut convertibilem vel muta-

>bilem filium dei. anathematizat catbolica et apostolica ecclesia.

>I. Statiinut praeterea observandum esse in ecclesiis. ne quis ex bis.

>qui semet ipsos inpatientia libidinis exciderunt, veniret ad clerum.

>11. Et ne qui nuper adsumptus ex vita vel conversatione gentili,

>accepto baptismo. antequam cautius examinetur, clericus fiat.

10 >11I. Et ut ne quis episcoporum ceterorumque elericoriim cum

>extraneis mulieribus babitet praeter cum matre vel sorore vel tbia vel

>si quae sunt buiuscemodi necessitudinum personae.

>1III. Et ut episcopus, si fieri potest. a totius provinciae episcopis

>ordinetur. si boc difficile est, certe non minus a tribus, ita tarnen ut

15 >metropolitani episcopi maxime vel praesentia vel auctoritas babeatur.

>absque quo ordinationem inritam esse voluerunt.

>V. Et ne, quem alius episcopus ecclesia expulerit sive clericum sive

>laicum, suscipiat alius. sane ne boc aut iracundia aliqua aut conten-

>tione, ut fieri solet. iniuste factum remedium non baberet, decernunt

20*per singulos annos in singulis quibusque provinciis secundo ab omnibus

>episcopis provincialibus concilia agi debere et de buiuscemodi negotiis

>iudicari. ut, si forte ab uno inique aliquid gestum est, a ceteris emen-

>detur. si recte, ut ab omnibus confirmetur.

>VI. Et ut apud Alexandriam vel in urbe Roma vetusta consuetudo

LXPOFC, I> = Paris. 2796; incipit 6 statuunt)

1 et m.] ac m. C ] sp. sanct. F|2 3 et antequam n. n. erat om. O^F

3 substantibus] extantibus LF \ 4 subsistentia uel substantia] sub ***** h= *

{fuit subsistentia' L^ substantia Iß\

esse] autem esse hoc C: esse

€(hl. ex Graeco archettjpo interpoJantes \ uertibilem\5 anath.] hos

anath. PO- cum Graecis \ C praeterea] praerea C in ipso consilio l>|

ne

quis om. 7 ueniret] CPO uenire LNF uenineruntj8 et om. 0^

ne qui] LP^F ne quis -OD qui (om. ne) JVC I 10 ceterumque IJ

11 habiter sore 0^|

thia] aroita 0^[

jo qua Ij\

huiusmodi

OCI

13 et om. X \ut ep. si] ut ep. L^X ut qui ep. Z,^

j 14 minus]

ra. quam L 16 abque L^ \ordinatione D

|17 ecclesiam L' de ecclesia

118 alius in communionem D \ aut ir.] ir.

\20 per om. P^'

in singulis] singulis\

quibusque] * * ibusque L^• aliquabusque (?) L-

21 huiusmodi /> ' negotiis] iudiciis 0^\22 iudicare D \ 23 ut om. C

24 orbe C




>servetiir, quia vel ille Aegypti vel hie suburbicarianim ecclesiarum

>sollicitadinem gerat.

>V II. Et ut, si forte in ordinando episcopo duo vel tres pro aliqna

>contentioue dissentiant, reliquorum auctoritas et praecipue metropolitani

) >cum ceteris firmior habeatur.

>VJ11. Et nt episcopo Hierusolymorum antiquitus tradita honoris

^praerogativa servetur, manente nihilominus et metropolitani ipsius pro-

>vinciae dignitate.

>VI1IL Et Catharos, qui apud nos Novatiani sunt, si forte paenitentes

10 >ad ecclesiam convertantur, confessos ecclesiastica dogmata. clericos in

>ordine qiiidem suscipi debere. sed ordinatioue data, sane si episcopus

>ipsorum veniat ad episcopum nostrum, debere eum in presbyterorum

>loco sedere, episcopi vero nomen manere apud illum solum, qui catho->licam semper tenuit fidem: nisi sua voluntate ipse eum tali nomine

15 >honorare voluerit, vel si placuerit, ut quaerat ei episcopi locura vacantem.

>hoc sit in ipsius potestate.

>X. Et ne in una civitate duo sint episcopi.

>XI. Et si qui forte indiscrete ad sacerdotium provecti postmodum

>vel ipsi aliquid de se criminosum confessi sunt vel ab aliis revicti, ut

20 >abiciantur: sed et si qui ex his, qui lapsi sunt et per ignorantiam forte

>ordiiiati, recogniti ut abiciantur.

>XIL Vt si qui absque tormentis in persecutionibus lapsi sunt et

>ex corde agunt paenitentiam, quinque annos inter catechumenos faciant

>et duobus annis post hoc fidelibus tantum in oratione iungantur et ita

25 >postmodum suscipiantur.

LNPOFCI)

1 quia] NO^ G ut LPO'^FD \illi ille hie L

\ suburbicanamm 0^

3 ut om. DI

episcopi G \ duo om. N^|5 teteris

\6 et om. 0^

traditoI

horis 0'|

7 manente om. Cj9 et ut

|catharus

J) catberos G\10 confessus L

\clericus G

\10/11 in ordine (-nem iV)

quidem] quid, in ord.|11 quidem] NGD quidem suo LPOF

\suscipere 0^

sed] sed in O^|12 uenit 0^

|eum om. I)

\13 ap. ill. man.

\so-

lum 0???. 7)I

13 14 semp. cath. D\14 nisi si XPF

\15 episcopus 0^1)

16 poteste L^\19 de se er. al. er. (al. de se om.) G

|reuicti] reuecti U

recogniti L-j 19/20 ut abiciantur .... 21 iibicisLninv evanue?-unt in G

|20 21

sed et si . . . abiciantur o?n.\20 qui] quid

|21 recogniti] recognita /•'

lecognita fuerint L|22 si qui] sieut episcopus

\lapsi sunt] subsistunt

I posf sunt adidderat et per ignorantiam P" \ et om. L• | 23 catechu-

minos G cathecuminus L cathecuminos catecuminos 1 24 tantum om. lA



%3 Historiae ecclesiasticae 6

>X111. Qui vero propter confessionem militiam abiecerant et rursuni

>ad hanc ambierunt, hos tredecini annis paenitentiam gerere et postea

>suscipi, si tarnen ex corde paenitentiam gerant. esse tarnen et in

>potestate episcopi moderandi facultatem, si eorum fructuosam et adten->tam paenitentiam viderit.

>X111I. De bis vero, qui vita excedunt. paenitentibiis decerniint vacuiim

>nulliim debere dimitti. si qui sane accepta communione supervixerit.

>debere eum tempora statuta conplere vel certe prout moderari episcopus

>voluerit.

10 >XV. De catechumenis, qui prolapsi sunt, statuerunt tribus annis

>eos a catechumenorum oratione separatos postea recipi debere.

>XVI. Et ne de civitate inferiore ad maiorem ecclesiam transire

>quis ambiat, sive episcopus sive etiam alius clericus.

>XV1I. Et ne quis clericus, qui derelicta ecclesia sua nulla existente

15 >causa probabili vagatur et oberrat per alias ecclesias. suscipiatur in

>communionem.

>XVI1I. Et ut nemo eum, qui ad alium pertinet, subripiens in sua

>ecclesia ordinet clericum absque consensu illius, ad quem pertinet.

>XVI1IL Et ne qui clericus aut usuras accipiat aut frumenti vel vini

20 >ampliationem, quod solet in novo datum vel sesquiplum vel etiam

>duplum recipi, quod si faciat, tamquam turpis lucri reum abicien-

>dum.

>XX. Et ne diaconi presbyteris praeferantur neve sedeant in con-

>sessu presbyterorum aut illis praesentibus eucbaristiam dividant, sed

2 >illis agentibus solum ministrent. si vero presbyter nullus sit in prae-

LNPOFCI)

1 abiecerant O^F abiecerent C\2 adj ob 0^ om. P^F-

\ambierunt]

abierunt J) hos om. C \gerere] agere : 3 gerat JN"^ | tarnen et]

LPXO tarnen FOD|4 potestatem 1 fructuosam] facultatem I)

j5 ui-

dent L \ 6 qui uita (-tarn LKP^ de uita C) bis L ' exciderunt iV | 7 qui]

quo I>;8 moderati episcopi L \ 10 cathecuminis CP caticuminis

10 11 eos tr. annis IIa om. F \ cathecuminorum CP caticuminorum D

separatus|12 ciuitati LX ' inferiori' LNFCP \

transire] transisse C

Olli. 0'I14 eccl. sua (sua om. X)] sua eccl. D \ 15 casa 0^

\uagentur I)

ecclesias om. 0' ' suscipiatur] non s. D;16 communione LN \ 17

qui om. L^I

18 consensum\

19 quis 20 sesquiplum] LNP^FCsescuplum Pco'-r sesquplum sexquiplum D \ 21 faciam L'^ \ rerum D eum

O'I

28 neue] neque\23 24 consesso ' 25 ministrant




>senti, tunc demum etiam ipsis Heere dividere, aliter vero agentes abici

>iubent.

>XXI. Et ut Paulianistae, qui sunt Fotiniaci, rebaptizentur.

>XX1L Sed et diaconissas, quoniam quidem manus inpositionem nou

5 >accipiunt, etiam ipsas inter laicos esse debere.

Igitur cum de bis, prout divinarum legum reverentia ppposcerat,

decreyissent, sed et de observatione paschae antiquum canonem, per

quem nulla de reliquo varietas oreretur, ecclesiis tradidissent, omnibus

rite dispositis ecclesiarum pax et fides in orientis atque occidentis parti-

10 bus una atque eadem servabatur.

Per idem tempus Helena Constantini mater, femina inconparabilis 7

fide religione animi ac magnificentia singulari, cuius vere Constantinus

et esset filius et crederetur, divinis admonita visionibus, Hierusolyma

petit atque ibi locum, in quo sacrosanctum corpus Christi patibulo

15 adfixum pependerat, ab incolis perquirit. qui idcirco ad inveniendum

difficilis erat, quod ab antiquis persecutoribus simulacrum in eo Veneris

fuerat defixum, ut si quis Christianorum in loco illo Christum adorare

voluisset, Venerem videretur adorare. et ob hoc infrequens et paene

oblivioni datus fuerat locus, sed cum, ut supra diximus, religiosa

20 femina properasset ad locum caelesti sibi indicio designatum, cuncta ex

eo profana et polluta deturbans, in altum purgatis ruderibus tres con-

fuso ordine repperit cruces. sed obturbabat reperti muneris laetitiam

uniuscuiusque crucis indiscreta proprietas. aderat quidem et titulus ille,

qui Graecis et Latinis atque Hebraeicis litteris a Pilato fuerat con-

25 scriptus, sed nee ipse satis evidenter dominici prodebat signa patibuli.

hie iam humanae ambiguitatis incertum divinum flagitat testimonium.

11— S. 971, 3 Sokr. 1, 17, 1—9. 12. Soz. 2, 1, 2—10. 2,4. Theodoret. 1, 18

LNPOF, C {finit 5 in debere), I) (finit 10 in seruetur)

1 tunc] LPCD tum NF\

denuo L^\ ipsi \ diuidere] uidere C

3 paulinianistae LO\

qui] quae D\

sint L\

fotiniaci] ^'O^FD fo-

tiniace L fotnianici G fotiniane P^ fotiniani P^ 0- fonotiniani P-\4 diaco-

nissae L\5 acciperunt D

\laicus O'^F

|8 reliquos L

\oreretur] NO^

oriretur LPO^FD\9 occidentis] AWD in occ. PO occidentibus L

|10 ser-

uatur seruetur D|11 inconparabili LP

\12 religioni L

|animis L^

curis N'I

uero Lj13 et esset] cum esset L \ hierusolymam LP-OF

14 sacum sanctum NF\ ehr. corp.

\

patibula F \"21 latum L^

'

ruderibus] stercoribus P^ in mf/. \ 21/22 confusi L \ 23 propietas

ille om. F \ 24 hebraicis NO- \ litteris om. N' \ 25 sed om.\

ne

OaI

patibula Oa



97() Historiae ecclesiasticae X S

accidit in eadem iirbe primariam quandam loci illius femiuam gravi

aegrihidine confectam serainecem iacere. Macarius per idem tempus

eeclesiae illiiis episcopus erat, is iibi cunctantem regiuam atque omnes

pariter qui aderant videt: >adferte hiic<, inquit, >totas, qiiae repertae5 sunt, cruces, et quae sit, quae portaverit deiim. nunc nobis adaperiet

deus<. et ingressus cum regim. pariter et populis ad eam quae de-

cumbebat, defixis genibus liuiuscemodi ad deum precem profudit.

>tu, domine. qui per unigenitum filium tuum salutem generi humano S

per passionem crucis conferre dignatus es et nunc in novissimis tem-

10 poribus adspirasti in corde ancillae tuae perquirere lignum beatum, in

quo Salus nostra pependit, ostende evidenter ex bis tribus, quae crux

fuerit ad domiuicam gloriam. vel quae extiterint ad servile supplicium,

ut haec mulier. quae semiviva decumbit, statim ut eam lignum salutare

contigerit. a mortis ianuis revocetur ad vitam<. et cum haec dixisset.

15 adhibuit primo unam ex tribus et nihil profecit, adhibuit secundam. nee

sie quiJem aliquid actum est, ut vero admovit tertiam, repente ada-

pertis oculis mulier consurrexit et stabilitate virium recepta alacrior

multo quam cum sana fuerat. tota domo discun.*ere et magnificare

domini potentiam coepit. sie evidenti indicio regina voti eompos effecta

20 teraplum mirificum in eo loco. in quo crucem reppererat, regia ambi-

tione construxit. clavos quoque, quibus corpus dominicum fuerat adfixum,

portat ad filium. ex quibus ille frenos eonposuit, quibus uteretur ad

bellum, et ex aliis galeam nihilominus belli usibus aptam fertur armasse.

ligni vero ipsius salutaris partem detulit iilio. partem vero thecis argen-

25 teis eonditam dereliquit in loco. quae etiam nunc ad memoriam sollicita

veneratione servatur. reliquit etiam hoc indicium religiosi animi regina

venerabilis. virgines. quas ibi repperit deo sacratas, invitasse ad pran-

dium et tanta eas devotione curasse dieitur. ut indignum crederet, si

1—26 Gelasius 3, 7 [Monum, sacra et prof. ed. Ceriani 1,, 133. 134] — 27—S. 971, 4 Gelasius p. 134

LXPOF1 accedit '

|foemina X

\2 egritudinem L^

\confecta senecem

/>'I

macharius libi'i\4 huncT/i

|deum] iVP dominum LOi^

|

uobis

X!7 profandit L^X [8 tuum fil. 1 9 est Li ^1 12 extiterint] LOPF

extiterit ' I servilem L^j13 decumbet

\salutarem TJ

|15 primum

LiI

proficitAT?'|

nee] LPO ne XF\17 stabilitatem L

|18 cum] dum 7>

19 potentiam' omnipotentem 7''i oranipotentiam F-\20 regina F^

\2021

ambitionem "J 21 quoque] quot L, del. \

22 ex o?n. X\ 23 belli] ut

belli X"I

aptatam|24 sah ips.

\25 eonditam] condita Pcorr con-

dita ueneratione P"|27 inuitasset L | 28 deuotiones L

|dignum L•



Historiiie ecclesiasticae X 97 I

famulorum iiterentiir officiis, sed ipsa manibus suis famulae babitn

succincta cibum adponeret, poculum porrigeret, aquam manibus infun-

deret et regina orbis ac mater iraperii famularum Christi se famulam

deputaret. haec quidem Hierusolymis gesta. interea Coustantinus pietatefretus Sarmatas, Gothos aliasque barbaras nationes, nisi quae vel ami-

citiis vel deditione sui pacem praevenerant, in solo proprio armis

edomuit. et quanto magis se religiosius et humilius deo subiecerat.

tanto amplius ei deus universa subdebat. ad Antoniam quoque primum

heremi habitatorem velut ad unum ex profetis litteras suppliciter mittit,

10 uti pro se ac liberis suis domino supplicaret. ita non solum meritis

suis ac religione matris, sed et intercessione sanctorum commendabilem

se deo fieri gestiebat. sane quoniam tanti viri Antonii fecimus men-

tionem, de virtutibus eins atque institutis et sobrietate mentis, ut in

solitudine vitam degens usus solummodo consortio fuerit bestiarum et

15 de daemonibus crebros agens triumphos placuerit deo supra cunctos

mortales utque institutionis suae praeclara usque in hodiernum monachis

exempla reliquerit, volentem me aliqua exponere ille libellus exclusit.

qui ab Athanasio scriptus etiam Latino sermone editus est. propter

quod nos omissis bis, quae ab aliis iam dicta sunt, ea memorabimus,

20 quae quamvis gestorum contineat fides, ab bis tarnen, qui longe positi

sunt, obscurior fama subtraxit.

In ea divisione orbis terrae, quae ad praedicandum verbum dei i)

Sorte per apostolos celebrata est, cum aliae aliis provinciae obvenissent,

Thomae Parthia et Matthaeo Aethiopia eique adhaerens citerior India

25 Bartholomaeo dicitur sorte decreta. inter quam Parthiamque media,

sed longo interior tractu India ulterior iacet, multis variisque Unguis et

gentibus habitata, quam velut longe remotam nullus apostolicae prae-

7. 8 Gelasius 3, 9 p. 135 — 12-18 Sokr. 1, 21 — 22— S. 973, 23 Sokr.

1, 19. Soz. 2, 24, 1. 5-11. Theodoret. 1, 23. Gelasius 3, 9 p. 135. 136

LNPOF1 famularum F | utentur L^ | habitus lA

|2 poculum] et poculum

porregret\

aquam] et aquam\ 3 urbis

\ 6 praebuerant

7 se religiosus religiosius se L | et humilius om. L \ 8 antoninum ^

9 habitorem 0^\

uelut] uel Li| simpliciter

j10 uti] ut F \

ita]

et itaI

11 et om.\11/12 commendabilem se deo (deum N)] com-

mendabilis ei F^ (?) j12 gestabat F^ \ 14 solitudinem X

|15 demonio

FI

placuerat '16 utque] atque P-F utique L \institutiones NP"

17 aliquam L\ 18 qui] qui et L \ latino] a latino L" \ 20 contineant

02I

fidem PO^ \ 22 diuisionis L^|

urbis \ 2i adhaereni Xceterior L'> centerior Lf^-

\ 25 mediam 1 26 tracto L«



972 Historiae ecclesiasticac X 9

dicationis vomer inpresserat, quae tarnen temporibus Constantini tali

quadam ex causa semina fidei prima suscepit. Metrodonis quidam filo-

sofus iDspiciendonim loconim et orbis perscrutandi gratia iilteriorem

dicitur Indiam penetrasse. ciiius exemplo invitatus etiam Meropius qui-

dam Tyrius tilosofus simili ex causa adire Indiam voluit, habens secum

duos puerulos, quos liberalibus litteris utpote pro])inquos instituebat.

quorum unus, qui erat iunior, Edesius, alter Frumentius vocabatur.

igitur pervisis et in notitiam captis bis. quibus animus pascebatur, cum

philosofus redire coepisset. aquae vel ceterorum necessariorum causa ad

10 portum quendam navis qua vehebatur adplicuit. moris est inibi bar-

barorum, ut si quando foedus sibi cum Romanis turbatum vicinae nun-

tiaverint gentes, omnes. qui apud eos ex Romanis inventi fuerint, iugu-

lentur. invaditur navis filosofi. cuncti cum ipso pariter perimuntur.

pueruli reperti sub arbore meditantes et lectiones suas parantes. bar-

15 barorum miseratione servati ducuntur ad regem, borum ille alterum.

id est Eiesium sibi pincernam fecit. Frumentio vero, quem quasi per-

spicacem deprehenderat et prudentem, rationes suas sciiniaque commisit.

ex quo et in bonore magno apud regem babiti sunt et in amore. at

vero moriens rex uxorem cum parvo filio regni reliquit beredem, adu-

20 lescentibus autem quid vellent agendi dedit liberam facultatem. quos

tamen regina suppliciter exorat, tamquam quae nihil baberet in toto

regno fidelius, ut secum usque quo adulesceret filius, regendi regni solli-

citudinem partirentur, et praecipue Frumentius, cuius prudentia ad

moderandum sufficeret regnum, nam alius fidem puram et sobriam

25 mentem simpliciter exhibebat. idque dum agerent et regni gubernacula

Frumentius baberet in manibus. deo mentem eins et animos instigante

requirere sollicitius coepit, si qui inter negotiatores Romanos Christiani

essent, et ipsis potestatem maximam dare ac monere. ut conventicula per

loca singula facerent, ad quae Romano ritu orationis causa confluerent.

LXPOF

1 talij all|2 quadam qu >= > * m L- 3 urbes '

j4 meropus

F^ i 6 puerolus 7 iuuenior\

aedesius XF ededesidos L \ 9 cau-

sam L1 10 qua] que L^

111 romani L^ \ 12 inuenti om. 0^

|IB

cunctis JS' 14 pueri lectionem suam F 16 edisium Lj17 ra-

tionis 'I

suas om. 0^\18 et in amore om. L 10 paruoj LNOF par-

uolo P02 19,20 adhulescentulis F ,21 orat 0^ qui XF \ 22 fide-

lior F^ fidelibus 0^^ 23 partirentarj paterentur '| et om. ; 24 nam]

nam et 0- ' 26 instigantem '!27 sollicitus req.

,

quis inter

ont. F 29 loca oni. O« fecerint]

ad quae atque libri \rito L•



Historiae ecclesiasticae X 10. 11 973

sed et ipse multo magis eadem facere et ita ceteros cohortari, favore

et beneficiis invitare, praestare quidquid opportimum fuisset, loca aedi-

ficiis aliaque necessaria praebere et omni modo gestire, ut Christianorom

inibi semen exurgeret. sed cum adolevisset regius puer, ciii procura- 10

tionem regni gerebant, expletis Omnibus et ex fide traditis, multum licet

detinentibus et rogantibus. ut manerent. regina vel filio, ad orbem tamen

nostrum denuo revertuntur. et Edesio festinante Tyrum parentes pro-

pinquosque revisere, Frumentius Alexandriam pergit, dicens aequum non

esse opus occultare dominicum. igitur rem omnem, ut gesta est, exponit

10 episcopo ac monet, ut provideat virum aliquem dignum, quem congre-

gatis iam plurimis Christianis et ecclesiis constructis in barbarico solo

episcopum mittat, tum vero Athanasius, nam is uuper sacerdotiuni

susceperat, attentius et perpensius Frumentii dicta gestaque considerans,

in concilio sacerdotum ait: >et quem alium invenimus virum talem, in

15 quo sit Spiritus dei in ipso sicut in te, qui haec ita possit implere?<

et tradito ei sacerdotio, redire eum cum domini gratia, unde venerat,

iubet. quique cum episcopus perrexisset ad Indiam, tanta ei data esse

a deo virtutum gratia dicitur, ut signa per eum apostolica fierent et

infinitus numerus barbarorum converteretur ad fidem. ex quo in Indiae

20 partibus et populi Christianorum et ecclesiae factae sunt, et sacerdotium

coepit. quae nos ita gesta non opinione vulgi, sed ipso Edesio Tyri

presbytero postmodum facto, qui Frumentii comes prius fuerat, referente

cognovimus.

Per idem tempus etiam Hiberorum gens, quae sub axe Pontico 11

25 iacet, verbi dei foedera et fidem futuri suscepit regni. sed huius tanti

boni praestitit causam mulier quaedam captiva, quae apud eos reperta,

cum fidelem satis et sobriam ac pudicam duceret vitam totisque diebus

24— S. 976, 22 i^okr. 1, 20. Soz. 2, 7. Theodoret. 1, 21. Gelasius 3, 10 p. 137—139

LNPOF1 fecere 0«

|2 fuisse L \ loco 0^ [4 adoluissetj adulescentulus L

\ cui] PO^F cum cuius 0-|5 regebant

j6 ut man. 2'>ost filio

regina] cum regina 2j

^^^ ^^^ j^\|g/7 urbem t. nostram 0^

|7 et om.

• 9 dominicum] diuinum\

omnem] omnium | ut] quae F \ 10 e])i-

scopum Li [11 ecclesi L^ \ barbaricum solum P^|12 is om. F \

13 propensius IßO"^ propemsius L|14 alius L^ \ inueniemus 0^

15 ita om. 0'^\ 16/17 iub. unde uen.

|17 quique cum] qui quocum L

quicumque|19 in om.

|21 tyro 0^

|22 postdum L

jfactum "

prius 0711. X"\

fuerat] fuerat erat\24 hibeorum

\25 foedera]

foederat L|

fut. fid.\

susceperat L suscipit F|26 causa *

\

Captinam L^



i|74 Historiae ecclesiastic^ie X 11

ac noctibus obsecrationes deo pervigiles exhiberet, in admiratione esse

ipsa rei novitas barbaris eoepit. et cpiid hoc sibi velit. curiosius per-

quirebant illa ut res erat., siiupliciter Christum se deiim hoc ritu colere

fatebatur. nihil ex hoc amplius barbari praeter novitatem nominis mi-

rabantur. verum, ut fieri solet, ipsa perseverantia curiositatem quandam

mulierculis inferebat, si quid emohimeuti ex tanta devotione caperetur.

moris apud eos esse dieitur, ut. si parvulus aegrotet. circumferatur a

matre per singuLis domos. quo scilicet si qui experti aliquid remedii

noverit, conferat laboranti. cumque mulier quaedam parvulum suum

10 per omnes circumtulisset ex more nee aliquid remedii cunctas domos

lustrando cepisset. veuit etiam ad captivam. ut si quid sciret, ostenderet.

illa se humani quidem remedii nihil scire testatur, deum tarnen suum

Christum, quem CDlebat, dare ei desperatam ab hominibus salutem posse

confirmat. cumque cilicio suo parvulum superposuisset atque ipsa desuper

15 orationem fudisset ad dominum, sanum matri reddidit infantem. sermo

«lefertur ad plures, factique fama magnifici usque ad aures reginae per-

labitur, quae dolore quodam gravissimo corporis adflicta in desperatione

maxima erat, rogat ad se captivam deduci. illa ire abnuit, ne prae-

sumere amplius aliquid quam sexus sineret, videretur. ipsam se regina

20 deferri ad captivae cellulam iubet. quam similiter supra cilicium suum

positam invocatoChristi

nomine continuo post precem sanam et alacremfecit exurgere Christumque esse deum dei summi filium qui salutem

hanc contulerit. docet, eumque. quem sibi auctorem suae sciret esse

iucolumitatis et vitae. commonet invocandum, ipsum namque esse, qui

25 et regibus regna distribuat et mortalibus vitam. at illa cum laetitia

domum regressa marito percunctanti causam tarn subitae sanitatis aperuit.

quique cum pro salute coniugis laetus mulieri munera deferri iuberet,

illa: >horum<. inquit. >o rex. nihil captiva dignatur. aurum despicit, argen-

LXPOF"1 re innouitas uellit -V uellet 3 situ L' -t barb. ampl.

nomis L^16 mulier mulierculis 0' 7 si" si qui 0^ si quis 0-

8 domos] XOF domus LP \ quos licet -lui] LPO-F quis Cn quid

9 quaedam^ quae Oi 10 cunctas ... 12 remedii bis L \ domus L- [loco

p) iore],|1 1 coepisset L loco priore ,

',

ostendere /. loco posteriore)

12 se hum. quidem] se quidem hum. FP quid, se hum. 14 paruulo /.^|

15 fundisset reddit LF 18 ille C^ 18 19 praesumeret LFj

19 amplius {om. L^, al.] al. ampl. sinere LXF uidetur L\

ipsa

XOPF jse ot/i. : 21 posita L inuocato ot/i. JA \ 23 honcontule-

rit O»I

suae sciret LXPF suum sciret ac suae | 2 regnandis tribuat Xuitam"" uitam dat 0- 27 salutem L iubet F




tum respiiit, ieiunio quasi cibo pascitur, hoc solum ei muneris dabimus,

si eum, qui me illa invocante sanavit, Christum deum colamus<. ad hoc

tunc rex segnior fuit et interim distulit, saepius licet ab uxore com-

monitus, donec accidit quadam die, venante eo in silvis cum comitibus

suis obscurari densissimis tenebris diem et per taetrae noctis horrorem

luce subducta caecis iter gressibus denegari. alius alio diversi ex comi-

tibus oberrant, ipse solus densissima obscuritate circumdatus quid ageret,

quo se verteret, nesciebat, cum repente anxios salutis desperatione ani-

mos cogitatio talis ascendit, si vere deus est Christus ille, quem uxori

10 suae captiva praedixerat, nunc se de his tenebris liberet, ut ipsum ex

hoc omissis omnibus coleret. ilico ut haec nondum verbo, sed sohl

mente devoverat, reddita mundo dies regem ad urbem perducit incolu-

mem. quique reginae rem protinus ut gesta est pandit. evocari iam-

iamque captivam et colendi ritum ut sibi tradat, exposcit, nee se ultra

15 alium deum quam Christum veneraturum esse confirmat, adest captiva,

edocet deum Christum, supplicandi ritus Yenerandique modum, in quan-

tum de his aperire feminae fas erat, pandit. fabricari tamen ecclesiam

monet formamque describit. igitur rex totius gentis populo convocato

rem ab initio, quae erga se ac reginam gesta fuerat, exponit fidemquc

20 edocet et nondum initiatus in sacris fit suae gentis apostolus. credunt

viri per regem, feminae per reginam cunctisque idem volentibus ecclesia

extruitur instanter, et elevato iam perniciter murorum ambitu tempus

erat, quo columnae conlocari deberent. cumque erecta prima vel secunda

ventum fuisset ad tertiam, consumptis omnibus machinis et boum ho-

25 minumque viribus cum media iam in obliquum fuisset erecta et pars

reliqua nullis machinis erigeretur, repetitis secundo et tertio ac saepius

viribus, ne loco quidem moveri adtritis omnibus potuit. admiratio erat

totius populi, regis animositas hebescebat, quid fieri deberet, omnes

LNPOF1 mei muneres L

|2 ad hoc] adhuc 0^

|3 senior X |

3 4 com-

munitus " commotus\4 accedit

\

quedam\5 terae Ne-

noctem F^\ orrore L \ 7 circumdatur

\8 anxius OP'^F anxio L

8/9 animus P- animo F^ animum\

i) deus] dei X|

uxoris L|1 1 raissis

Li1

uerbum L|12 deuotat L

|13 iam om. LN

\14 tradat] tra-

ditaI

neque L\ ultra] utqa Li

| 16 supplicans Li| ritum LPO"^

19 rem om.\

quaerga Oi|

regina LQi|

fi^erant PO"^\20 do-

cetI

genas Li genti * (s eras.)\

apostolos\

credent Li|

22 instruitur\

mirorum U\

22/23 post conlocari repetit tempus erat L^23 recta Li

|25 uiribus] u. effectatis Oi

|26 masc[ulis erigleretur (ulis

erig m. 2) L |27 ne] nee X

j28 toto populo Oi



976 Historiae ecclesiasticae X 12

simul latebat. sed cum interventu noctis omnes abscessissent cunctique

mortales et ipsa opera cessarent. captiva sola in oratione pernoctans

mansit intrinsecus. cum ecce matutinus et anxius cum suis omnibus

Ingrediens rex videt columuam, quam tot machinae ac tot populi movere

ö non quiverant, erectam et supra basim suam librate suspensam nee tamen

superpositam. sed quantum unius pedis spatio in aere pendentem. tunc

vero omnes populi contuentes et magnificantes deum veram esse regis

fidem et captivae religionem praesentis miraculi testimonio perhibebant.

et ecce mirantibus adhuc et stupentibus cunctis in oeulis eorum sensim

1" supra basim suam nullo contingente columna deposita summa cum

libratione consedit. post hoc reliquus numerus columnarum tanta facilitate

suspensus est, ut omnes. quae superfuerant. ipsa die locarentur. posteavero quam ecclesia magnifice constructa est et populi fidem dei maiore

ardore sitiebant. captivae monitis ad imperatorem Constantinum totius

15 gentis legatio mittitur. res gesta exponitur. sacerdotes mittere exoratur.

qui coeptum erga se dei munus implerent. quibus ille cum omni gaudio

et honore transmissis multo amplius ex hoc laetatus est, quam si in-

cognitas Romano imperio gentes et regna ignota iunxisset. haec nobis

ita gesta fidelissimus vir Bacurius, gentis ipsius rex et apud nos do-

20 mesticorum comes. cui summa erat cura et religionis et veritatis, exposuit.

cum nobiscum Palaestini tunc limitis dux in Hierusolymis satis uni-

animiter degeret. sed ad inceptum redeamus.

Posteaquam religiosi principis mater Helena snmmis Romani regni 12

honoribus afi'ecta ex hac luce discessit. Constantia tunc Licinii relicta

25 fratris Augusti solaciis utebatur. huic accidit presbyterum quendam

23— S. 977, 14 Sokr. 1. 25, 1—5. Theodoret. 2. 3, 1—4. Gelasius 3, 12 p. 141.

142 — 23— S. 97.S. 1 Soz. 2, 27, 1—4. 12-14

LXPoV1 abscinsissent Oi | 4 uidit '- Ö^T^ uideret 0^ \ 5 quieuerant iS'

eractam /.' et orn. IJ basem ' liberate 0^

\ nee ow. '

superpositam ont. L in his L•' aere rependentem X aera pendentem

0'j

tunc^ ' tum LOP dum F|

7 uerum 0^ uera /. 8 testimonium

/> 9 et otJi. L rairanti L^ adhuc" tunc Oi 10 super \ con-

tingentem ' 11 liberatione lAP^O^F^,

reliquos XP^\ numeros P'

12 ipsa o)/i. L collocarentur . 13 maiori 0- maiorem L \ 14 ar-

dorem Z/ | monimentis ' 15 exorantur 0-|17 honorem /.

| 17/18

incognitis F 1 19 bacurius" LXF uacurius 0^ bacharius 0- bacarius

21 nobiscum' a nobis cura 21 22 unanimiter LOFP \ 23 romani'

magnis 0^\24 effecta descessit J. decessit

\relicta] PLO dere-

licta XF 25 accedit XO'^




venire in notitiam latenter partibus Arrii faventem. sed is primo nihil

omnino de his apud sororem principis aperire; ubi vero multa famili-

aritas copiam tribuit, paiilatim sermonera coepit aspergere, invidiam

dicens Arrio generatam et pro simultatibus privatis episcopum suum

rem contentiose exagitavisse aemulationis stimulo confixum, quod Arrius

apud plebem satis carus haberetur. haec atque huiusmodi alia fre-

quentius snggerens, animos Constantiae suos eifecit. quae cum diem

obitura visitaretur a fratre atque ab eo blande religioseque conpellaretur,

extremam dicitur ab eo gratiam poposcisse, ut presbyterum in fami-

10 liaritatem reciperet et quae sibi ab eo pro spe et salute suggererentur,

audiret; se quidem iam ex luce discedentem nihil curare, pro fratris vero

statu esse sollicitam, ne forte pro innocentium poenis regni sui pateretur

excidium. quibus ille monitis a sorore susceptis et fidelem pro se ger-

manae sollicitudinem credens, adcommodavit aurem presbytero, et Interim

15 accersiri de exilio Arrium iubet, ut, quemadmodum de fide sentiret,

exponeret. tum ille fidem conscripsit, quae non quidem sensum nostrum,

tamen verba nostra continere professionemque videretur. miratus quidem

est imperator et putavit unam eandemque in ipsius et concilii dudum

gesti expositione sententiam contineri. tamen in nullo relaxat animi

20 vigorem, sed rursum eum ad concilii remittit examen, quoniam quidem

ad dedicationem Hierusolymorum ex omni orbe coire sacerdotes invita-bantur, haec ad eos de nomine eins scribens, ut, si expositionem fidei

eins probarent et eum vel per invidiam, ut adserebat, tunc circumventum

dinoscerent vel nunc ab errore correctum, clementi erga ipsum iudicio

25 uterentur, quando quidem tanta fuerit concilii moderatio, ut non in per-

sonam eins, sed in dogmatum pravitatem fuerit lata sententia, si tamen

et episcopi eins Alexandri adcomodaretur adsensus. sed ab his quidem,

qui primo coeptis eius faventes cum simulatione subscripserant, facile

LNPOF3 copia L\ coeptaspergere F \ 4 arrii

\5 exagitauisse (-uiss L'^)\

L^POF exagitasse\

al. hui.\

7 efficit LP \ l/S die obituram L

8 blade L|

conpelleretur L \ 9 gratia L \ 10/11 et quae s. ab eo

pro spe (spere L) . . . suggererentur (suggerentur F-) audiret om. F^|11 se]

siI

discendentem L^ \ curare om. P-|12 statu om. L^

\ sollicita

y1

innocentiis L^]14 commodauit 0^

\15 accersirim arcessiri 1

arrius LI| 17 nostrae L | continent

\19 epotione L^

|sentententiam Z/

|

20 rursum] LNP^ rursus P'^OF \ 21 urbe\22 scr. de n. eius

\23 cum

Itunc] tum dum F | 24 correptum L \ crementi " | 26 dogm.

prauitatem (-te L)] dogmate 0^|27 alexandria commodaretur L alexandri

commodaretur PF alexandria commendaretur alexandriae commodaretur

Ensebius II. (j2




receptus est. cum vero Alexandriam perrexisset. ibi ornne eius fni-

stratur inceptum. quoniam quidem dolis apud ignorantes locus est.

scientibus vero dolum intendere non aliud est quam risum movere,interea dum haec apudAlexamiriam frustra agitantur. yenerabilis Augustus

5 Constantinus in suburbana' Xicomediae tricensimo et primo imperii

sui anno diem functus est, liberis de successione Roniani orbis testa- 337

mento heredibus scriptis. quo in tempore, quoniam quidem Constantius.

cui orientis regnum decreverat, praesens non erat, dicitur secreto accer-

siens presbyterum. quem a sorore commendatum supra diximus et

10 exinde fiimiliariter habitum. tradidisse ei testamentum quod scripserat

et obtestatus sub sacramento. ne uUi nisi Constantio. cum venisset. in

manus traderet. cui etiam quod eunuchi, qui erant in palatio. favebant.

arte indicio de imperatoris morte subpresso usque ad Constanti praesen-

tiam. multis nova temptantibus obpressis res tutae integraeque man-

15 sere. cum vero Constantius adfuisset, depositum presbyter restituit.

cuius beneficii gratia imperator regni cupidus ita ei devinctus est. ut.

qui imperare cunctis ambierit, ab illo sibi imperari aequanimiter

pateretur. ex quo devincto sibi imperatore coepit de Arrii restitutione

suggerere et nolentes adquiescere sacerdotes uti cogeret. persuadere.

20 Ea tempestate apud Alexandriam Alexander, in Hierusolymis 131

Maximus confessor, apud Constantinopolim aeque Alexander, ut ex

Athanasii scriptis conperimus. sacerdotio fungebantur. sed Eusebius,

qui apud Xicomediam erat, de cuius simulatione in subscribendo supra

diximus, amplam temporis nanctus et principi per presbyterum familiaris

25 effectus revolvere omnia atque in inritum revocare concilii gesta molitur.

5—12 Sokr. 1, 39, 3-. Soz. 2, 34, 2. Theodoret. 2, 3, . 6 — 7-2 Tit.

Athanas. 10. 11 p. CXIIf—CXIIH ed. Bened. Symeon. Vit. Athanas. 6 p. CXLId—

CXLIIa ed. Bened. Phot. 258 p. 479^, 22—41

LNPOF1 alexandriam om. X

\omnes A' omnis L

j2 ignorantem L^

\ 4/5

const. augustus|5 trecensimo trecesimo

|6 urbis NP

\ 8 decre-

uerant\

praeses|9 a sororem L^ ac sororem P'

I10 familiter L^

11 sacramentum JJ| 12 fabebat 0^

\13 arte ind.] artende iudicio L^

|imp.

suppresso L\14 restitut« A'O^ res totae P*

114/15 remansere L"^

\15 ad-

fuisse L116 gratiam

|deuictus L^

|17 imperitare i ambiret 0^

18 euinctos sibi L\

19 adquiescerent L|

21 ex 07)i. L;

22 conperimus]perimus 7>i ,23 suscribendom U

I24 amplam] libn [cf. R. Schoell, Archiv

für Lexikographie 1 p. 535), amplam t. n. occasionem edd. interpolantes \tem-

pori L^1

principis L|25 in om. L \ concilii gesta (gestata X) om. O^




Arrium nequiquani apud Alexandriam commorantem venire facit et

imperialibus edictis concilium denuo Constantinopolim convocari. quo

convenere illi maxime, qui Arrium atque Eusebium sectabantur, quique

saepe cum Alexandro congressi, uti Arrium susciperet, nee tarnen ali-

quid proiligantes ne ab iniuriis quidem eius temperabant. ad ultimum

certam ei diem statuentes denuntiant, ut aut ipse Arrium susciperet aut,

si reniteretur, se ecclesia pulso et in exilium truso ab alio eum susci-

piendum sciret. tum ille nocte, quae ad coustitutam intererat diem,

sub altari iacens atque in oratione et lacrimis totam noctem pervigilem

10 ducens, ecclesiae causam domino commendabat. cumque lux fuisset

exorta nee tamen Alexander ab oratione cessaret, Eusebius cum suis

Omnibus velut haeretici belli signifer domum Arrii matutinus ascendit

eumque propere sequi ad ecclesiam iubet, protestatus, quod Alexander,

nisi praesens adquiesceret, expulsus cederet loco.

15 Igitur omnium summa expectatio, quo vel Alexandri perseverantia 14:

vel Eusebii Arriique instantia declinaret. cumque cunctorum animi essent

ut in tali re expectatione suspensi, Arrius ad ecclesiam pergens epi-

scoporum et populorum frequentia constipatus, humanae necessitatis

causa ad publicum locum declinat. ubi cum sederet, intestina eius atque

20 omnia viscera in secessus cuniculum defluxere; ita tali in loco dignam

mortemblasfemae et

foetidae mentis exsolvit. quod posteaquam in ecclesianuntiatum est Eusebio atque bis, qui una secum sanctum et innocentem

virum Alexandrum de Arrio recipiendo fatigabant, superati pudore et

adoperti confusione discedunt. tunc conpletus est sermo ad gloriam

25 domini, quem in oratione sua Alexander ad deum proclamaverat, dicens:

1—10 Soz. 2, 29, 1—3 — 5—8 Sokr. 1, 37, 4 — 9 Sokr. 1, 37, 7 —19/20 Sokr. 1, 38, 8

LNPOF1 nequ.] quicquam JV nequaquam]

alendriam Li|3 conuenire LNF^

illeI

4 ut] 5 ne] nee F om, LP

\iniuris iV"

|6 certam ei

diem] PO'^F certam eidem LiV certamini diem 0^\

ut] ut et i'|

7 retine-

retur L\

ecclesia] ab ecclesia P, ab ec in ras.\

pulse\

auxilium L

8 nocte] noctem LN om. OF\9 altario

|noctem om. LP

\10 do-

mino] domini iudicio 02|

fuisse L|11 cessaret] cessaret et Z/2 cessaretur

et LiI12 matutinos 0^

|13 prope

|14 praeferens L

[adquiesceret

expulsus om. L\15 perseuerentia

117 re] re solet

\suspensa L

\

18 constipatur iV constituti patus 0« 1 20 secessum Li | cuniculorum \

ita] ac L|

di^a L|21 morte L2

|blasfemiae

\fatidae

]in

ecclesia om. 0^i

24 disce* dunt L125 deum] dominum L domino

62*



9S0 Historiae ecclesiasticae X 15

>iudica, domine, inter me et Eusebii ininas et Arrii vim<. sed haec ad

praesens quidem paululum pudoris habuere; convenientes vero inter se

haeretici, veriti, ne forte, si ut res gesta est, integre ad imperatoremConstantiura j^ervenisset, non soliim a perfidia eorum, in qua callide

inretitus tenebatiir, abscederet. verum et in auctores deceptionis suae

severius aliquid et regia auctoritate decerneret. conponunt per eunuchos.

quos iam in pertidia deceptos tenebant, uti de Arrii morte imperator

quam tieri posset conposite et communiter nosceret ueque aliquid, quod

dei vindictam indicare videretur, audiret. quibus ita gestis de causa

10 fidei, ut coeperant, prosequuntur.

Igitur apud Alexandriam defuncto Alexandro Athanasius susceperat 15

sedem. quod vero esset idem vir acris ingenii et in ecclesiasticis ne-

gotiis adprime vigilans. satis iam tunc baereticis innotuerat, cum ad

concilium Nieaeam cum episcopo suo sene Alexandro venerat, cuius

15 suggestionibus haereticorum doli ac fallaciae vigilanter detegebantur.

statim ergo ut eum episcopum factum cognovere, rati, id quod res indi-

cabat. sua negotia per illius sollicitudinem non facile processura, Omni-

bus modis quaerere adversum eum machinas deceptionum parabant.

verum non mihi absque ordine videtur pauca de huius viri origine supra

20 repetere et cuius a puero institutionis fuerit, sicuti ab bis, qui cum ipso

vitam duxerant, accepimus, memorare. tempore, quo apud Alexandriam

Petri martyris diem Alexander episcopus agebat, cum post expleta

sollemnia conventuros ad convivium suum clericos expectaret in loco

man vicino. videt eminus puerorum super oram maris ludum imitantium,

21-S. 9S1, 17 Sokr. 1, 15. Soz. 2, 17, 6-10 — 21— S. 982, 7 Vita Atli-

anas. 2. 3 p. CVII ed. Bened. Pbot. cod. 258 p. 477') 25— 478a 7. Symeon. taAthanas. 1 p. CXXXVII ed. Bened.

LNPOF

1 et arri uim P^O^F et ai-rium LNP^ (Vi 0^\3 si] sie LP'^

\4 coii-

stantinum 'j5 in om. F^

\deeeptiones \ 6 et] LNPO ex F

\de-

cemetur Lj

7 in oni.\8 possit P-F \-)OS**-nt P^

\noscerent que '

9 indicare o???. L*|10 coeperat ^

\11 apud om. F^

|12 idem" 07n.

acriis L : 14 nicia>eamj L^NPO^F nicaenum L~0-\

sine F\15 sug-

gessionibus\16 cognouere rati] LO-F cognouere re rati cognouere (co-

gnore P^) irati cognouer* 0^\

16,17 indicebat '17 facilem L^processuram L

|18 aduersus

| 19 uideretur F^\

orgine X|21 dux-

erat JJ \ accipimus F 23 conuenturus XF conuenturum lA conuenturo

L2I

cleros X|24 imari

\uicino] uicinon 0^

\ora LNC)^




ut fieri solet, episcopum atque ea, quae in ecclesiis geri mos est. sed

eiim intentus diutino pueros inspectaret, videt ab bis geri quaedam

etiam secretiora et mystica. perturbatus ilico vocari ad se clericos iii-

bet atque eis, quid eminus ipse videret, ostendit. tum abire eos et

5 conprehensos ad se perducere omnes pueros imperat. cumque adessent,

quis eis ludus et quid egissent vel quomodo, percontatur. illi, ut talis

habet aetas, pavidi negare primo, dein rem gestam per ordinem pandunt

et baptizatos a se esse quosdam catechumenos confitentur per Atha-

nasium, qui ludi illius puerilis episcopus fuerat simulatus. tum ille

10 diligenter inquirens ab bis, qui baptizati dicebantur, quid interrogati

fuerint quidve responderint, simul et ab eo, qui interrogaverat, ubi videt

secundum religionis nostrae ritum cuncta constare, oonlocutus cum con-

cilio clericorum statuisse traditur illis, quibus integris interrogationibus

et responsionibus aqua fuerat infusa, iterari baptismum non debere, sed

lö adimpleri ea, quae a sacerdotibus mos est. Athanasium vero atque eos,

quos ludus ille vel presbyteros habere visus fuerat vel ministros, con-

vocatis parentibus sub dei obtestatione tradit ecclesiae nutriendos. parvo

autem tempore exacto cum a notario integre et a grammatico sufficienter

Athanasius faisset instructus, continuo tamquam fidele domini commen-

20 datum a parentibus restituitur sacerdoti ac velut Samuhel quidam in

templo domini nutritur, et ab eo pergente ad patres in senectute bona

ad portandum post se efod sacerdotale deligitur. sed huius tanti in

ecclesia pro fidei integritate agones fuerunt, ut etiam de hoc videatur

dictum esse illud quod scriptum est: ego enim ostendam ei, quanta

25 eum pati oporteat pro nomine meo. in huius etenim persecutiones

universus coniuravit orbis et commoti sunt principes terrae, gentes

24/25 Act. 9, 16 - 26 9S2, 1 Ps. 2, 1. 2

LNPOF2 intentus L^NP intent* 0^ intentu mtentius L"^

\diutino LOP diu-

tinus X diutinos F\

puerus X\4 eminus eis quid

\uideret' lihri uiderat

Mommsen\

abire] adduci O^|

conprehensus A^|6 percontantur Z^

1tales

alis (jaI

7 aestas L\

deim LNF deinde\8 baptizatus

|esse

om.I9 fuerant F^

|11 responderent L^

|12 cum om.

|13 cre-

ditur F^I

integris] ingre * * * 7>i ingressis L"^|14 deberet L

)15 adimplere

LNI

serdotibus\

morisj

16 quo L^|17 patentibus L^

\eccl.

nutr.] LNFP nutr. eccl.|21 dei

|nutritor

\

pares 0«' patre L^\

22 efod] L2P02 efud

L^NO^\

sacerdotalisacerdotalem L^

\

23fide

fuerant Oi|25 oportet 0^

,

propter nomen meum\

persecontione

F i 26 orbes



9S2 Historiae ecclesiasticae X 1. 17

reinia exereitus coierunt adversum eiim. ille aiitem divinum illud con-

servabat eloquinm dieens: si consistant advers um me castra, uon

timebit cor meum, si insurs^at in me proelium, in hoc ego

sperabo. verum quoniam tanta ac talia eius gesta sunt, ut magnitudo

5 quidem rerum nihil me praeterire patiatur, multitudo vero gestorum

quam plurima cogat omittere, incerto aestuat animus, dum deliberare

non valet, quid teneat, quid omittat. et ideo pauca nos, quae ad rem

pertinent, memorabimus, reliqua eius fama narrabit, sine dubio minora

vero nuntiatura. nam nihil, quod addere possit, inveniet

10 Igitur ubi Constantius orientis regnum solus obtinuit Constantino 16

fratre non longe ab Aquileia apud Alsam fluvium a militibus interfecto,

Constans utriusque germanus occidentem satis industrie gubernabat.

nam Constantius natura et animo regio dum primis illis regni sui fau-

toribus satis indulget, per eunuchos arte in perfidiam decipitur a per-

15 versis sacerdotibus et intento satis studio pravis eorum contentionibus

obsecundat. sed illi verentes, ne forte adeundi regis copia quandoque

fieretAthanasio et per eum de veritate fidei, quam pervertebant, secundum

scripturas edoceretur, omnimodis insimulare eum apud principem et

velut omnium scelerum ac flagitiorum adgrediuntur exponere, usque

20 quo humani corporis brachium loculo delatum imperatori ostendunt,

quod ab Athanasio excisum magicae artis gratia de Arsenii cuiusdamcorpore confirmabant. sed et alia quam plurima criminosa simul et

flagitiosa conponunt, quibus ex causis Imperator iuberet convocato 17

concilio Athanasium condemnari, idque apud Tyrum, misso e latere

2—4 Ps. 26, 3 vgl. Vit. Athanas. . CVIIIe — 10. 11 Vit. Athanas. 15

p. CXVIIa ed. Bened. Phot. 258 p. 481a, 42. Symeon. Vit. Athanas. 8 p. CXLIVb

ed. Bened. Soz. 3, 2, 10 — 19— S. 983, IG Vit. Athanas. 12. 13 p. CXIVc—CXVb ed. Bened. Phot. 258 p. 480a, 19- 480 b, 8. Symeon. Vit. Athanas. 7

p. CXLlIIa-d ed. Bened.

LNPOF1 quoiemnt "

|aduersus LPO \ 2 si om. L^ \ consistat

3 insurgant L^ \ in me om. F \ 4 sunt ei. gest.\

7 quae] quem iV

rem] rem sane • 8 pertinet\

narrauit LN \ 9 nihil ovi. LF

10 ubi om. F^| 11 ab aquileia] aquileiam

\alfam 0-

|12 gubema-

bant L' | 13 regi 0^\14/15 peniesuersis Li

j 16 regem P- \ co-

piam L117 ueritatis L \

quam om. L \ deuertabant L uertebat 0'^

uert-ebant 0'^ euertebant 0^|18 scripturae doceretur L \ omnimodi F

20 loco delaum :?j L^ \ ostendent L^\ 22 aliquam lA

|23 iu-

ueret X iuberet LP^-FO^ (?) iubret Pi iubet 0^-\24 id quod L isque



Hibtoiiae ecclesiasticae X 18 933

suo imo ex comitibus, adnitente quoque Archeiao tunc comite orientis

nee non et eo, qui Foenicen provinciam gubernabat, congregari iubet.

eo deducitur Atbanasius. loculus cum hiimano bracbio circiimfertur, in-

vidiae horror non solum religiosas, sed et viles animas pervadit.

Hie Arsenius, cuius brachium dicebatur excisum, lector aliquando 18

Athanasii fuerat et ob culpam correptionem veritus frequentiae sese

subtraxerat. cuius latebras opportunas sibi ad huiuscemodi commentum

flagitiosi homines rati initio conpositi criminis occultatum eum apud

quendam, quem fidissimum sceleribus suis crediderant, retinebant.

10 perveuit tamen ad hunc in latebris positum, quid suo nomine criminis

intentaretur Athanasio, et sive eum ipsa bumanitatis contemplatio sive

divina perpulit Providentia, clam per noctis silentia evadens claustris

enavigavit Tyrum et pridie quam causae dicendae adesset ultimus dies,

Athanasio sese Arsenius obtulit, utque se rerum gestarum series haberet,

15 edocuit. ille domi esse hominem nee innoteseere cuiquam de eins

praesentia iubet. interea concilium cogitur, in quod aliquanti con-

cinnatae calumniae conscii, omnes paene infenso animo adversum Atha-

nasium praeiudicatoque conveniunt. per idem tempus Pafnutius con-

fessor, de quo supra memoravimus, aderat Athanasii innocentiae conseius.

20 is eum vidisset Maximum Hierusolymorum episeopum, qui una secum

effosso oeulo et poplite sueeiso confessor extiterat, verum pro nimia

simplicitate nihil de sacerdotum scelere suspieantem consedisse eumceteris, quos factionis macula soeiaverat, medium eonsessum adire non

veritus: >te<, inquit, >o Maxime, eum quo mihi unum atque idem eon-

25 fessionis insigne est, cum quo mihi pariter mortale lumen effossum

clariorem divini luminis conciliavit aspectum, te, inquam, non patiar

sedere in concilio malignantium et cum iniqua gerentibus introire<.

7—15 Soz. 2, 25, 10 — 18-27 Soz. 2, 25, 20 — 19 963, 10 ff.—27 Ps. 1, 1

LyPOF1 suo . 0'

I

unum\

2 non et eo] nocet eum "|

foenicem

PX fenicie L|

gubernabant L|4 et om.

|uides L•''

\/6 ath. al.

,6 et om. L

\

correptionis P2|

frequentiae sese] frequentia est sed|

7 huiusmodi\8 eum] cum 0^*

|9 fedissimum Pfidelissimum 0^

\ 10 per-

ueniI

latebras F^|

suo] sus 0^\

nomini L|11 cum

\12 pepulit

0- pertulit perculit L-|

silentie uadens L|13 senauigauit lA

\

ultimum

Z^iI14 utque] ut quid

\15/16 de eins pr,] eius praesentiam

\16 quo

117 infesso lA

|18 idem] id

|20 uenisset max. in hier. L

\

21 effoso L effuso 1^\

prae nimia (nomia U) L \ 22 seere 0« | 2B con-

sensum L|24 te om. L^

|25 pariter om.

| 27 iniqua] iqua''




iniectaque manu elevans eum de medio eorum ac de singulis instruens.

perpetiia dehinc Athanasio communioiie sociavit. sed interim causa

dicitur. prima introducitur accusatio mulieris cuiusdam. quae se diceret

aliquando hospitio Athanasium recepisse et ab eo noctu nihil suspi-

5 cantem vim corruptionis esse perpessam. introduei ad haec iubetur

Athanasius. ingreditur cum Timotheo presbytero suo eumque monet,

ut postea quam mulier dicendi iinem fecisset, se tacente ipse ad ea,

quae dixerat, responderet. eumque mulier ea quae docta fuerat per-

orasset, Timotheus conversus ad eam: >Yere<, inquit, >mulier, ego mansi

10 apud te aliquando V aut vim tibi, ut adseris, feci?< tunc illa, ut mulierum

se talium procacitas habet, obuncans Timotheum: >tu, tu<, inquit, >mihi

vim fecisti. tu in illo loco conmaculasti castitatem meam<. simul et

conversa ad iudices obtestari fidem dei coepit vera se dicere. tumomnes ridiculosus pudor habere coepit. quod tam facile tacente reo

15 factio conpositi criminis patuisset. nee tamen permissi sunt iudices

habere de muliere quaestionem. unde haec vel per quos aut quomodo

fuisset aptata calumnia, quoniam iudicandi libertas penes accusatores

erat, hinc transitur ad aliud crimen, profertur facinus saeculis in-

auditum. >hoc est<. inquiunt. >abi nemo possit verborum praestigiis

2«) decipi, res oculis agitur verbis cessantibus. brachium hoc te<, aiunt.

>Athanasi, accusat excisum. haec est Arsenii dextera, quam tu quo-

modo vel ad quos usus excideris, indicato<. tum ille >quis enim<. in-

quit. >vestrum Arsenium noverat, ut hanc ipsius esse dexteram co-

gnoscatis?< exsurrexerunt aliquanti, qui se dicerent optime scisse Ar-

-5 Senium, in quibus nonnuUi erant absque conscientia factionis. orat

dehinc a iudicibus Athanasius. ut hominem suum, quem negotium de-

3— 13 Soz. 2, 25, S. 9 — 3— S. 985, 14 Theodoret. 1, 3U, 3—11 —3— S. 986, 8 Vit. Athanas. 13— 15 p. CXVb— CXVlIa ed. Bened. Phot. 258

p. 480b, 8— 481a, 41. Symeon. Vit. Athanas. 7. 8 p. CXLIIH— CXLVi• ed. Bened.

LXPOF1 eiectaque inntruet L' 6 timeo L"^ eumque ' 7 dis-

cendi L^ \ ipse" maipse L^ om.\

ad] de 0^]

eam 8 mulier]

a muliere 0•^\

edocta PF dicta L 11 obuncans XPO^F obun^as L^ ob-

iurgans L-0- 14 tacente eo LF^ tacent eo 16 mulierem L^ 17 penes]

paene I 18 erant F^ 1transitor V saeculi V .19 haec L ' poss.

nem. 0<»]

praetigiis V I 20 decipi res] deciperes XP^ decipere L oculis

oi?i. L^ i agitor V; aiunt] inquiunt F

^

21 athanasii J\' j

accusant L^Paccusa* » 0^ excusat F^

\est] es V

|22 ad quos] aquos

\indicatur

L' quia enim] scr. quisnam j 24 scirej26 a ojn. V




posceret, iubeant introduci. cumque introductus esset Arsenius, elevato

eius Yultu Atbanasius concilio et iudicibus ait: >hic est Arsenius<. et

adlevans eius nihilominus dexteram: >haec est, inquit, etiam dextera

eius, haec est et sinistra. haec autem, quamisti

oiferunt, manus, unde5 sit, vos requirite<. tunc velut nox quaedam et tenebrae accusatorum

oculis infusae: quid agerent, quo se verterent, nesciebant. ipsum etenim

esse Arsenium testes, qui paulo ante scire se dixerant, confirinabant.

verum quia non iudicandi, sed obprimendi hominis causa concilium

gerebatur, fragor omnium repente adtollitur; magum esse Athanasium

10 et decipere intuentium oculos conclamatur nee debere ullo modo ultra

talem hominem A'ivere. factoque impetu suis eum discerpere manibus

parant. sed Archelaus, qui cum ceteris ex praecepto imperatoris con-

cilio praesidebat, ereptum eum discerpentium manibus per occultosexitus eduxit ac fugae, qua solum posset, salutem monuit commendare.

15 concilium tamen rursum convenienS; tamquam si nihil omnino depre-

hensum fuisset, ut confessum de intentatis criminibus Athanasium con-

demnat. et gesta in hunc modum ficta per orbem terrae mittentes

ad sceleris sui consensum imperatore cogente ceteros episcopos per-

pulerunt.

20 Hinc iam toto orbe profugus agitur Athanasius nee ullus ei tutus 19

ad latendum supererat locus, tribuni, praepositi, comites, exercitus

quoque ad investigandum eum moventur edictis imperialibus. praemiadelatoribus proponuntur, si quis vivum maxime, sin minus, Caput certe

Athanasii detulisset. ita totis regni viribus frustra adversum eum, cui

25 deus aderat, certabatur. interea sex continuis annis ita latuisse fertur

in lacu cisternae non habentis aquam, ut solem numquam \dderit. sed

cum per ancillam, quae sola conscia dominorum officiis, qui ei latebras

8—19 Soz. 2, 25, 13—15 — 17 Theodoret. 1, 30, 12 — 25- S. 986, 5 Soz.

4, 10, 2. 3

LNPOF1 iuberent

\3 haec est] haece L

\etiam om.

|4 haec est]

haece L|

sinistram L^ '5 tunc] LN tum OPF\6 quid] et quid

|

7 se scire 10 adclamatur LP\11 uidere F^

|facto ei impetus uis

112 arcellaus L^ imperatoris] in iV"

113 discerpentium] LNPF

de disc.;14 quas X

\

possit PF\

commendares iV"|15 concilio

\omino L

\16 de om. X

|17 ficta om. X

\orbem terrae] totum

orbem\18 cognente pi cognoscente 0^

|episcopus iVPi

|19/20 pepu-

lerunt P^|20 totus P^O^

\21 superat X

\23 sin] si 0^

\certe ca-

pudI

24 ita] et ita L"^\

aduersus X^O\25 Continus L^

|26 laco

L^F1 habetis Li I uideret L 1 27 latebram




praebuerant, videbatur, iudicatiis fuisset, tauiquam dei spiritu admonitiis

ipsa nocte, qua ad eum eouprehendenduin cum indicibus veniebatur,

post annos sex emigravit ad alium locum. ita illi. qui venerant, fru-

strati, dorainis quoque in fugam versis de ancilla ut falsa indice poenassumunt.

\'erum ne graves alicui latebrae suae fiereut et occasio calumniae *20

innocentibus quaereretur, nihil sibi ultra iam tutum in Constantii regno

praesumens ad Constantis partes profugus abscedit. a quo satis ho-

norifice religioseque susceptus est. quique causa eius, quam fama

10 conpererat, diligentius cognita scribit ad fratrem pro certo se conpe-

risse, quod sacerdos dei summi Athanasius iniuste fugas et exilia

pateretur. hunc itaque recte faceret si absque ulla molestia loco suu

restitueret: si id nollet, sibi curae futurum, ut ipse id impleret regni

eius intima penetrans et poenas dignissimas de auctoribus sceleris

15 sumens. quibus scriptis perterritus Constantius, quod posse facere ea,

quae minitabatur, conscius erat fratrem, simulata benignitate nitro

venire ad se Atbanasium iubet et levi increpatione perstrictum ad

ecclesiam suam permittit ire securum. admonitus tarnen imperator ab

impiis consiliariis >non est<, inquit, >magnum, Athanasi. quod episcopi

20 poscunt de te, ut unam ex multis quae sunt apud Alexandriam ecclesiis

concedas populis eorum. qui tibi communicare nolunt<. tum ille deo

sibi suggerente paratum in tempore consilium repperit. >et quid est<,

inquit, >imperator, quod poscenti tibi liceat denegari, qui potestatem

omnium habes iubendi? sed unum est quod oro, ut meam quoque

25 petitiunculam libenter admittas<. cumque se omnia, quae Teilet, quamvis

17— S. 987, 8 Vita Athanas. 18 p. CXIXc ed. Bened. Phot. 258 p. 4S2a

31—b 3. Symeon. Vita Athanas. 11 p. CXLVIIIb.c ed. Bened. — 18— 8.987,7

Sokr. 2, 28, 33—38. Soz. 3, 20, 5—7 — 18 -S. 987, 9 Theodoret. 2. 12, 1—3

LNPOF1 praebuerat L^ ! uidebatur om.

\2 comprehendum F^

\

indi-

cibus 02j3 annus X

|

illi om. 0^\

3-4 frustratis ^ frustatis L~ fm-

stati L^I

4r d. qu,^ dominisque\6 graue

\7 totuni i\^ tantum L

regnum LN|8 partis

|10 conperarat F

|11 fugasset X

|exilio

Pi exilium P2j13 si] LPOF sin ^

|

nolle L^\

ipse id impleret] LNFP

id ipse impleret\14 penetrans et] penetrasset ' i

sceleris om.

15 scripsit possit F^ \ 15 16 ea quae] equae P]|16 fratre X

18 iret securus Li | 19 athanasii \

20 ex] de \ ecclesiam P-|

21 communice Li '22 concilium\

et quid libri ecquid Moiinnsen\

23 denegare\24 hab. omn. Oi

i

25 petiunculam LiQi1

uellent Li




essent difficilia, promitteret praestatiirum , si hoc imnm cederet libens,

ait Athanasius: >hoc est quod rogo, ut, quia etiam hic< — nam apud

Antiochiam res agebatur — >sunt nostri populi, qui istis communicare

nolimt, nnam eis tenere concedatur ecclesiam<. aequissimnm sibi videri5 et valde praestandum laetus spopondit imperator. sed cum rem detu-

lisset ad eos, qiiorum consiliis utebatur, neque ibi se velle accipere

ecclesiam neque hie dare respondeut, quia plus sibi singuli quique

quam absentibus consulebant. ita imperator admiratus eius prudentiam

properare ocius ad suscipiendam suam ecclesiam iubet. sed cum Ma-

10 gnenti scelere imperator Constans regno simul et vita fuisset exemptus,

rursum in Athanasium veteres illi incentores principis odia resuscitare

coeperunt, fugatoque de ecclesia in locum eius Georgium quendam

perfidiae et immanitatis suae socium mittunt. nam prius quendamGregorium miserant. rursum fuga, rursum latebrae et edicta adversum

15 Athanasium principis per omnem locum ponuntur, praemia et honores

delatoribus pollicentia. ipse quoque cum ob vindictam necis fraternae

regnumque recuperandum ad occidentis partes yenisset et extincto ty-

ranno regni solus arce potiretur, fatigare occidentales episcopos et per

deceptionem ad consensum Arrianae haereseos cogere adgreditur, Atha-

20 nasi prius condemnatione praemissa et velut obicis validissimi ob-

iectione sublata.

Ob hoc apud Mediolanium episcoporum concilium convocatur. 21

plures decepti, Dionysius vero, Eusebias, Paulinus, Rhodanius et Lucifer

dolum esse in negotio proclamantes adserentesque, quod subscriptio in

9—16 Vita Athanas. 19 p. CXIXe. CXXa ed. Bened. Phot. 298 p. 482b

25—30. Symeon. Vit. Athanas. 11 p. CXLIXa ed. Bened. — 17— S. 988, 4 Soz.

4, 8, 6. 9, 1—5 — 18— S. 988, 2 Vita Athanas. 21 p. CXXIb.c ed. Bened.

Phot. 258 p. 483a 2—11. Symeon. Vit. Athanas. 13 p. CLb ed. Bened.

LNPOF1 difficile

\concederet L^

|2 quia] qui U \ nam hie 0^

\

3 res om. 0^ 14 una\

ecclesiam] aeccle N^ ecclesia\

uidere F

I

spondit P^|6 conciliis

\8 admiratos

\9 suspiciendam

\

9/10 manenti L^|11 principes

|13 quendam oni. 0^

I

14 miserunt

0^I

fuga (fugae 0-) r. latebrae] confugeret 0^\

aduersus\ 15 prin-

cipesI

1 delatores A^ delaboribus O^\

cum om. L^\ necis om. L^

\17 reciperandum 0^

|ad occ. partes (partis F)] ab occ. partibus 0'

| ue-

nisse\

et om. ^^\17/18 tyranno] tyram non

|18 regni om. Li

19 deceptione F\20 ualidissimis NF^ ualidissimae

\22 mediolanum PF

23 aeusepius F \ rhodanus LW^



9SS Historiae ecclesiasticae X 22. 23

Athanasium nou aliam ob causam quam destruendae fidei moliretar,

in exilium trasi sunt, his etiam Hilarius iungitur ceteris vel igno-

rantibus vel non credentibus fraudem.

Sed tali consilio gestum fuisse negotium rei exitus docuit. illis 22

namque de medio sublatis continuo synodus apud Ariminum congre-

gatur. ibi secundum ea, quae orientales apud Seleuciam conposuerant,

callidi homines et versuti simplices et inperitos occidentalium sacerdotes

facile circumveniunt, hoc modo proponendo eis, quem magis colere et

adorare vellent, homousion an Christum? illisque vii-tiitem verbi, quid

10 homousion significaret. ignorantibus velut in fastidium quoddam et

execrationem sermo deductus est, Christo se ciedere, nou homousio

confirmantibus. sie multorum praeter paucos, qui scientes prolapsi

sunt, animi decepti, contra ea, quae patres apud Nicaeam conscripserant,

venientes. homousion quasi ignotum et ab scripturis alienum sermonem

lö auferri de fidei expositione decernunt communionemque suam haere-

ticorum societate conmaculant. ea tempestate facies ecclesiae foeda et

admodum turpis erat; non enim sicut prius ab extemis, sed a propriis

vastabatur. fugabat alius, alius fugabatur, et uterque de ecclesia erat,

ara nusquam nee immolatio nee libamina, praevaricatio tamen et lapsus

20 erat ac ruina multorum. similis poena, sed inpar victoria. similiter

cruciabantur, sed non similiter gloriabantur, quia dolebat ecclesia etiam

illius casum, qui inpellebat ad lapsum.

Igitur Liberius, qui post lulium Marei, quem Silvester praecesserat, 23

successorem in urbe Koma per idem tempuü saeerdotio fungebatur, in

25 exilium truditur, inque eins loeum Felix diaconus suus ab haeretieis

16—20 Symeon. Vit. Athanas. 13 p. CLe vgl. Vit. Athanas. 22 p. CXXIIa ed.

Bened. — 23— S. 989, 2 Sokr. 2, 37, 91. Soz. 4, 11, 11. Symeon. Vit. Atha-

nas. 13 p. CLf

Lypor1 deserendae L ' 2 exilio L

\etiam] igitur 2

|adiungitur L-

3 credentes X\4 sed et "

|6 ibique

\

seluciam F^j

7 et

inp.] etiam imperitos L i 8 praeponendo\9 omousion XP omousyon F

I

10 homousion] NO omousion PF\

et om. F^|11 omousio X omousion

PF homousion LOI

12 qui] quique 0^j13 conscripserunt \ 14 ho-

mousion] LO omousion NPF\

ab] a L|15 auferre

\

fidei] re * * (?)

L2j16 tespestate L»

1foedata

|18 alius fug.] alium fug. 0^

erant 0» i 19 liuamina \ 20 similes \ 21 gloriantur F^ | 22 il-

lius] in illius Ff24 successore L

\ fungebantur P^Ü^ \ 25 traditur

inque] inquo



Historiae ecclesiasticae X 24—26 989

subrogatur. et non tarn sectae diversitate quam communionis et or-

dinationis coniventia maculatiir.

Hieriisolymis vero Cyrillus post Maximum sacerdotio confusa iam 24

ordinatione suscepto aliquando in fide, saepius in communione variabat.

apud Alexandriam vero Georgius satis procaciter vi raptum episcopatum

gerebat, ita ut magis sibi iuris dicendi creditos fasces quam sacerdo-

tium ministrandum religiosis officiis aestimaret.

Apud Antiochiam sane diversis temporibus multa et admodum 25

confuse gesta sunt, nam defuncto Eudoxio cum multi diversarum

10 urbium episcopi ad illam sedem summa ambitione niterentur, ad ulti-

mum Meletium de Sabastia Armeniae civitate contra decreta concilii

illuc transferunt. qui tamen ab ipsis rursum in exilium truditur, quod

contra opinionem ipsorum non Arrii, sed nostram fidem coepit in ec-

clesia praedicare, quem magna plebs ecclesia depulsum secuta ab hae-

15 reticorum societate divellitur.

Interea, ut aliquando etiam in semet ipsam praedives malitia de- 26

saeviret, sacerdotes et populi, qui Arrio duce primitus fuerant ab

ecclesia divulsi, in tres denuo sectas partesque finduntur. nam illi,

quos paulo superius dixeramus non adquiescentes Eusebii ceterorumque

20 simulationibus cum Arrio exilium pertulisse, postmodum nee ipsi Arrio

regresso de exilio communicare voluerunt, eo quod simulata confessione

communicasset bis, qui de ipsa substantia dei patris filium confiterentur,

quia ipsi ea, quae primo docuerat Arrius, ex nullis extantibus creatum

et factum, non natum filium satis libera seu potius inpudenti blasphemia

25 confirmabant. quod et post illorum obitum Aetius quidam, post Aetium

validius et latius adserebat Eunomins, vir corpore et anima leprosus

et interior exteriorque morbo regio corruptus, arte tamen dialectica

praepotens plurima contra fidem nostram scripsit et disputandi leges

sectatoribus suis dedit. a quo etiam nunc Eunomiana haeresis appella-

19 965, 9

LNPOF2 coniuentia] O-F"^ conibentia LP cohibentia O'^F^ contuentiam "

|3 qui-

rillus OlI

4 euariabat\5 georgium L^

\satis bis L^

|

6 ut] et

I

iures\9 eudixio 0«

] multi om. L«|11 sabastia libri

omnes|

1 2 tranferunt N^ \ rursus F|14 pelebs

|15 de-

uellitur LP\16 praeterea

\aliquam docet iam

\ipsa P^

|17 ar-

riumI

duce om. 2|20 arrio] ipso arrio

\exilio L

|23 quae

om, I 24 inpudenti] insolenti | 25 et om. 0^ | 26 ualidus |

adserebatj id adserebat adferebat L|27 arte] arce 0^

!28 scribit F

29 sectoribus 0^1 haereses bereses



990 Historiae ecclesiasticae X 27. 28

tur. aliiis Cjuoque Macedonius nomine, quem nostris expulsis, immopotius necatis apud Constantiuopolim statuerant episcopum, qiiia similem

patri filium fatebatur, licet spiritum sanctum aeque ufc illi blasphemaret,

tarnen ab illis expellitur, qiiia similia ut de patre etiam de filio praedi-

caret. neque vero nostris coniungitur, a quibiis de spiritu diversa sentiret.

ita pestifera illa bestia. qiiae per Arrium primo quasi de inferis ex-

tulerat caput, subito triformis apparuit, per Eunomianos, qui dicunt

per omnia dissimilem filium patri, quia nullo genere similis possit esse

factura factori, per Arrianos, qui dicunt similem quidem posse dici

10 filium patri, sed largitate gratiae, non proprietate naturae, in quantum

scilicet potest creatori creatura conferri, per Macedonianos, qui dicunt

similem quidem filium per omnia patri, sanctum vero spiritum cumpatre et filio nihil habere commune, haec quidem inter illos ita gesta

sunt, sed sicut de talibus scriptum est: discissi sunt et non sunt

15 conpuncti, plurimi sane eorum, qui videbantur adtentiorem vitam

gerere, et monasteria permulta apud Constantinopolim vicinasque pro-

vincias et episcopi nobiles Macedonii magis errorem secuti.

Sed Constantius imperator, dum luliano, quem Caesarem apud 27

Gallias reliquerat, dignationem sibi Augusti sponte praesumenti armis

20 ire obviam parat, vicensimo et quarto post occasum patris imperii sui 361

anno in oppido Ciliciae Mopsocrenis diem functus est.

Post quem lulianus praesumptum prius, dein ut legitimum solus 28

optinet principatum. is primo, velut arguens perperam gesta Constantii,

episcopos iubet de exiliis relaxari, post vero adversum nostros tota

25 nocendi arte consurgit. interim qui superfuerant episcopi de exiliis

relaxantur. nam Liberius urbis Romae episcopus Constantio vivente

14 15 locum non inuenio

LNPOF2 constanipolim X \ constituerant \ 3 fatetatur L^ \ blasphe-

marent L^|4 qui

\5 iungitur lA

\a quibus] LPOF qui j\^

|de

om. LI

spiritu] spiritu sancto 0^|6 prima

\inferni L^ infernis L-P

\ 7 sibito Ol1

eunominanos\8 perl ut per F^

\

posset 0^\

esse om.

! 9/10 fil. posse dici|H post L^

\creatura creatori F

|conferre

O^FI

12 filium 07n. F^\

sp. uero sanct.\

cum om. L^\13/14

gesta sunt ita\14 scribta sunt 0^

|17 et om. F

|18 quam

19 liquerat\

dignitatem PO"^|

praesumente 0^|20 occasu L

|21

inopsocrenis 7/2|

die functus P^ defunctus P2p2j22 quam F

|dein]

LPO^ deim F"^ deinde 02 diem F^ dehinc\23 obtineret F optinuit

gesta] et gesta 2|24 episcopus

\exilio F

\relari 0^

\aduer-

sos 0^ aduersus L^O"^ \ 2.0 supererant PO2 | 26 uiuente] con uiuente L^




regressns est; sed hoc utrum, quod adquieYerit voliintati suae ad sub-

scribendum, an ad populi Romani gratiam, a quo proficiscens fuerat

exoratus, indulserit, pro certo eonpertum non habeo. Lucifer autem

cum exoraretur ab Eusebio, quia uterque in partibus vicinis Aegypto

5 fuerat relegatus, ut ad videndum Athanasium Alexandriam pergerent

communique tractatu cum bis qui superfuerant sacerdotibus de statu

ecclesiae decernerent, praesentiam sui abnegans legatum pro se diaco-

num suum mittit atque ipse intento animo Antiochiam pergit, ibique

dissidentibus adhuc partibus, sed in unum tarnen revocari posse spe-

10 rantibus, si sibi talis eligeretur episcopus, erga quem non una plebs,

sed utraque gauderet, praeproperus catbolicum quidem et sanctum

virum ac per omnia dignura sacerdotio Paulinum episcopum conlocavit,

sed tarnen in quem adquiescere plebs utraque non posset.

Pergit interea Eusebius Alexandriam ibique confessorum concilio 29

15 congregato pauci numero, sed fide integri et meritis multi, quo pacto

post haereticorum procellas et perfidiae turbines tranquillitas revoca-

retur ecclesiae, omni cura et libratione discutiunt. aliis videbatur

fidei calore ferventibus nulhim debere ultra in sacerdotium recipi, qui

se utcumque haereticae coramunionis contagione maculasset. sed qui

20 imitantes apostolum quaerebant non quod sibi utile esset, sed quod

pluribus, vel qui imitarentur Christum, qui, cum esset omnium vita,

pro Salute cunctorum humilians se descendit in mortem, quo scilicet

inveniretur et in mortuis vita, dicebant melius esse humiliari se pau-

lulum propter deiectos et inclinari propter elisos, ut eos rursus erige-

25 rent nee sibimet solis puritatis merito caelorum regna defenderent, sed

esse gloriosius, si cum pluribus illuc mererentur intrare, et ideo rectum

sibi videri, ut tantum perfidiae auctoribus amputatis reliquis sacer-

3—15 Socr. 3, 6. 7, 1 [Soz. , 12, 1—3]. Theodoret. 3, 4, 2. 6. 5, 1

LNPOF

1 quod om. L^\

sua NF\5 pergeret F^

|9 dissedentibus

dissentibus Z^ | uno L^110 si om. L^ \ sibi om.

] 11 praeproperans 0'

catholicum o?7i. L^\

sanctum quid, et cath.|13 possit F

|14 con-

sessorum|15 multi] LPOF multis

| 16 perfidiam et turb.|17 libe-

ratione F1 18 recepi

|19 utcumque] utcum L^

|20 apostolos L^

21 pluribus] LNF pluribus expediret PO|

imitantur mirarentur

* * * rantur 0^|22 discendit

\

quo] quod\23 humiliare F

|

24 deiectis L^ \ elisos] religiöses F \ 25 nee] LPOF ne \ 2 esset

I

illuc] NOF^ illic F^ inluce|

merentur 0«|

ideo] id 0^\

27 ut 0777.1

perdiae 0^




dotibus daretiir optio, si forte vellent abiurato errore perfidiae ad fidem

patnim statutaque converti, nee negare aditnm redeuntibus, quin potius

de eornm conversione gaudere, quia et ille eiiangelicus iunior filius

patemae depopulator substantiae in semet ipsum reversus non soliim

suseipi meniit, sed et dignus paternis conplexibus deputatur et anulum

fidei reeipit et stola circumdatur, per quam quid aliud quam sacerdotii

declarantur insignia? nee probabilis extitit apud patrem senior filius,

quod invidit recepto, nee tantum meriti habuit non delinquendo, quantum

notae contraxit non indulgendo germano.

10 Cum igitur huiuscemodi sententias ex euangelica auetoritate pro- 30

latas ordo ille sacerdotalis et apostolieus adprobasset, ex concilii decreto

Asterio ceterisque, qui eum ipsis erant, orientis iniungitur procuratio,

occidentis vero Eusebio decernitur. additur sane in illo eoncilii deereto

etiam de spiritu sancto plenior disputatio, ut eiusdem substantiae ac

15 deitatis, euius pater et filius, etiam sanetus spiritus erederetur nee

quicquam prorsus in trinitate aut creatum aut inferius posteriusve

dieeretur. sed et de difi'erentia substantiarum et subsistentiarum sermo

eis per scripturam motus est, quod Graeci et vocant.

quidam etenim dieebant substantiam et subsistentiam unum videri, et

20 quia tres substantias non dicimus in deo, nee tres subsistentias dieere

debeamus. alii vero, quibus longe aliud substantia quam subsistentia

significare videbatur, dieebant, quia substantia ipsam rei alieuius na-

turam rationeraque, qua eonstat, designet, subsistentia autem uniuscu-

iusque personae hoe ipsum quod extat et subsistit ostendat, ideoque

25 propter Sabellii haeresim tres esse subsistentias confitendas, quod quasi

tres subsistentes personas signifieare videretur, ne suspicionem daremus

3—19 Luc. 15, 13. 17. 20. 22. 28. 32

LNPOF1 uelint LPOF^ | 4 inj ini L^ 1 5 et dignus] ut d. i^i

]deputatus F \

stolam N^\

quam] quamquam L•'\8 deiiquendo L

\9 notae] sie libt'i noxae

edd.I

11 et om. L\13 concilio

|14 eisdem iV

] 15 etiam] etiam et|

sanct. sp.] LN sp. sanct. POF\16 quicquam] quequam

\rectum 0^ <

aut inf.] inf.|17 de om. L'^'

\et subsistentiarum om. L^

\18 et imo-] T^ in Utura et YnOCTAClG OyClAC et

yriOCTAClC OyClAC et ynOCTACCl? 02 et {Oraecis om.)

0' OyClAC er YnOUACClC Fl

20 nee] sed OlI

subsisten-

tias] substantias L^\

21subsistentiam

LN\22 significari

\dicebafc

0^I

23 quam\25 sabellii .... confitendas om. F^

\esse substan-

tias subsistentias esse 02 substentias esse 0^\2 substentes 0^ sistentes F^

uiderentur L-0 \ daremus] uideremus F^




tamqiiam illius fidei sectatores, quae trinitatem in nominibus tantuin

et non iu rebus ac subsistentiis confitetur. sed et de incarnatione

domini conprehensum est, quia corpus, quod susceperat domiuus, neque

sine sensu neque sine anima suscepisset. quibus omnibus caute mode-

5 rateque conpositis unusquisque itinere suo cum pace perrexit.

Sed Eusebius cum redisset Antiochiam et invenisset ibi a Lucifero 31

contra pollicitationem ordinatum episcopura, pudore simul et indigna-

tione conpulsus abscessit neutrae parti communionem suam relaxans,

quia digrediens inde promiserat se acturum in concilio, ut is eis ordi-

10 naretur episcopus, a quo pars neutra descisceret. ille namque populus,

qui Meletium dudum de ecclesia pulsum quasi pro fide recta fuerat

secutus, non se iunxerat ad priores catholicos, id est qui cum Eastathio

episcopo fuerant, ex quibus etiam Paulinus erat, sed suum principatum

suumque conventiculum tenuit. hos ergo cum in unum revocare vo-

15 luisset Eusebius nee tamen praeventus a Lucifero potuisset, abscessit.

tunc regressus Meletius de exilio, quia cum eo numerosior populus

erat, ecclesias tenuit et ex eo iam propriam synodum cum ceteris orien-

talibus episcopis habuit, nee tamen Athanasio iunctus est. interim

Lucifer iniuriam dolens, quod episcopum a se ordinatum apud An-

20 tiocbiam non recepisset Eusebius, nee ipse recipere cogitat Alexandrini

decreta concilii, sed constringebatur legati sui vinculo, qui in concilio

ipsius auctoritate subscripserat. abicere namque eum non poterat, qui

auctoritatem eins tenebat; si vero recepisset, omne suum frustrandum

videbat inceptum. diu de hoc multumque deliberans cum ex utraque

25 parte concluderetur, elegit, ut legato suo recepto erga ceteros senten-

tiam disparem, sed sibi placitam custodiret. ita regressus ad Sardiniae

6—10 Socr. 3, 9, 1. 2 [Soz. , 13, 1. 2]. Theodoret. 8, 5, 3 — 14—16

Socr. 3, 9, 2. 3 [Soz. 5, 13, 4] — 18— S. 994, 20 Socr. 3, 9, 5— 10, 2 [Soz. 5,

13, 4—7J

— 26— S. 994, 5 Theodoret. 3, 5, 3. 4

LNPOF1 nominibus] omnibus

\2 subsistentibus - substantiis

\confi-

temur 0^ confitentur >2|8 suam om. 0^

|9 ut is eis] ut si ex corr.

10 discesseret descisseret L|11 pulsus

|12 ad] a L^

|eustatio X-

eustachio NO"^ eustasio PO^ eustadio F"^ eostacHo F^ ine. lAj13 fuerat Li

I

14 hos] hoc Ol|

uno L|

uocare F \ 15 tamen om. F^ \ 16 qui

FI

17 et om. 0^\

eo] ea JV | 18 athanasium iunctum L \ 19 iu-

riam F^ j 21 uinculo] LPOF uincuhs 1 22 abiecere LN \ quia

LPOI

24 uidebatur 0»|

inceptum om. F^|25 partes Li

| 26 sar-

daniae FEusebius II. 63




partes sive quia cita morte praeventus tempus sententiae miitandae

non babuit — etenim temere coepta corrigi spatio solent — sive boc

animo inmobiliter sederat. pariim firmaverim. ex ipso interim Luci-

ferianorum schisma, cûod licet per paucos adhuc volvitur, sumpsit ex-

5 ordium. Ensebius vero circumiens orientem atque Italiam medici pariter

et sacerdotis fungebatur officio, singiüas quasque ecclesias abiurata

infidelitate ad sanitatem rectae fidei revocabat, maxime quod Hilarium,

quem diidum cum ceteris episcopis in exilium trusum esse memora-

vimus, regressum iam et in Italia positum haec eadem erga instaurandas

10 ecclesias fidemque patrum reparandam repperit molientem.

Nisi quod Hilarius, vir natura lenis et placidus simulque eruditus 32

et ad persuadendum commodissimus, rem diligentius et aptius procu-rabat. qui etiam libros de fide nobiliter scriptos edidit, quibus et

haereticonim versutias et nostrorum deceptiones et male credulam

15 simplicitatem ita diligenter exposuit, ut et praesentes et longe positos,

quibus ipse per se disserere viva voce non poterat, perfectissima in-

structione corrigeret. ita duo isti viri velut magnifica quaedam mundi

lumina Illyricum, Italiam Galliasque suo splendore radiarunt, ut omnes

etiam de absconditis angulis et abstrusis haereticorum tenebrae fu-

2<;> garentur.

Sed lulianus postquam ad orientem Persas bello pulsaturus ad- 33

venit et publica, quam prius occultaverat, erga idolorum cultum ferri

coepit insania, callidior ceteris persecutor non vi neque tormentis, sed

praemiis bonoribus blanditiis persuasionibus maiorem paene populi

25 partem quam si atrociter pulsasset, elisit. studia auctorum gentilium

Christianos adire probibens ludos litterarum illis solis, qui deos deasque

venerarentur', patere decernit. militiae cingulum non dari nisi immo-

lantibus iubet. procurationem provinciarum iurisque dicendi Christianis

statuit non debere committi, utpote quibus etiam lex propria gladio

7;9 98S, 2. 3 — 23— S. 995, 27 Socr. 3, 12, 6— 13, 2. 13. 14, 1—

LXPOF

1 cilata UO"^ cito F \ 3 animum L \ mobiliter L^|10 reparan-

dum NOÎ

11 12 erud. et] et erud. L\ 13/14 et haer.] LPO^F haer. NO^

15 diligentur L|

praesentem L"|

17 uiri isti\18 hylliricum L

suos LÎ

21 postquam iul.j22 publicam

\23 neque tor bis

lAj24 honore F

j25 partem] pariter

\26 deasque] et deasque

JVa (?j I

27 uenei-antur\

cinculum cingulum suum\28 didi-

cendi\

christianos\29 etiam om.



Historiae ecclesiasticae X 34. 3 99

uti vetnisset. et proficiebat cottidie in huiuscemodi legibus exquirendis,

quibus si quid versutum vel callidum, tarnen quod minus videretur

crudele, decerneret.

Sed non erga Athanasium fictae filosofiae teuere imaginem potuit. 34

5 etenim cum velut taetri serpentes de cavernis terrae ebullientes ad eum

processissent magorum, filosoforum, haruspicum augurumque manus

profana, omnes pariter allegant nihil suis artibas successurum, nisi prius

Athanasium velut höram omnium obstaculum sustulisset.

Iterum mittitur exercitus, iterum duces, iterum obpugnatur ecclesia. B5

10 cumque eum maesti et flentes populi circumstarent, profetico apud eos

usus sermone perhibetur. >nolite<, inquit, >o filii, conturbari, quia

nubicula est et cito pertransit<. cumque discessisset et navi per Nilum

fluvium iter ageret, comes, qui ad hoc ipsum missus fuerat, cognito

eins itinere instanter eum insequi coepit. et cum forte adplicuisset

15 Athanasii navicula ad quendam locum, conperit a praetereuntibus post

tergum esse percussorem suum et iam iamque, nisi prospiceret, immi-

nere. conterriti omnes qui simul aderant socii heremum suadebant ad

fugae praesidium petendam. tum ille: >nolite<, inquit, >o filii, deterreri;

eamus magis in occursum percussori nostro, ut sciat, quia longe maior

20 est qui nos defendit quam qui persequitur<. et conversa navicula iter

agere obviam ei, qui se insectabatur,

adgressus est. ille, qui nullo

genere suspicari possit in occursum sibi venire quem quaereret, tam-

quam praetereuntes aliquos interrogari iubet, ubi audissent esse Atha-

nasium. cumque respondissent vidisse se eum non longe euntem, tota

25 celeritate pertransiens properat in vanum, festinans capere quem ante

oculos positum videre non potuit. ille vero dei virtute munitus Alexan-

driam redit ibique tuto latebras usque quo persecutio cessaret, exegit.

4—9 Vit. Athanas. 2G p. CXXIVc ed. Bened. — 4—27 Theodoret. 3, 9.

Symeon. Vit. Äthan. 15. 16 p. CLlld— CLIIIc ed. Bened. — 12—27 Sozom. 4,

10, 4. Vit. Äthan. 26 p. CXXIVd— CXXVa ed. Bened. Phot. 258 p. 484a 25—1^ 5

LNPOF1 ut om. F^

I

proficebat L\

in om. F\3 decernere

|4 dictae

F^I

5 cum 0771. F\ velut] uel 0^

|serpentis L^F^

\6 processissent]

processisse L\7 alligant

\artibus] LPOF arctibus

\8 velut] uel L

omn. hör. F|12 nubicula] LNOF nubilum

\cumque] cum L

|dis-

cessisset] cessisset L^\

et om.|12/13 ü. nil.

|14 sequi F^

16/17 immineret LNP\18 petendum 0^

|20 qui nos] quia nos 0^

j21

obuius LPF | se insect.] insect. se ^ | 22 suspicare 0^ \ posset \

23 interrogare\

esse om. L^|24 se eum] L^PO sepe eum secum F

eum La et L^|27 rediit 0^

63*




Dedit et aliud luliauus Teeordiae snae ac levitatis indicium. nam 36

cum iu Datnis suburbano Antiochiae iuxta fontera Castalium litaret

Apolliüi et nulla ex bis, quae cjuaerebat, responsa susciperet causasque

sileutii percontaretur a sacerdotibus daemonis, aiunt: >Babylae martyris

ö sepulclunim propter adsistere et ideo responsa Don reddi<. tum ille

venire Galilaeos, boe enira nomine nostros appellare solitus erat, et

auferre sepulcbrum martyris iubet. igitur ecclesia universa conveniens,

matres et viri, virgines iuvenesque inmensa exultatione succincti trahe-

bant longo agmine arcam martyris, psallentes summis clamoribus et

10 cum exultatione dicentes: confundantur omnes, qui adorant

sculptilibus, et qui confidunt in simulacris suis, baec in

auribus profani principis per sex milia passuum tanta exultatione

psallebat omnis ecclesia, ut caelum clamoribus resultaret. unde ille in

tantam iracundiae rabiem deductus est, ut altera die conprebendi Chri-

15 stianos passim et trudi iuberet in carcerem ac poenis et cruciati-

bus adfici.

Quod Salutius praefectus eins non probans, licet esset gentilis. 37

tamen iussus exsequitur et adprebensum unum quendam adulescentem,

qui primus occurrit, Tbeodorum nomine a prima luce usque ad boram

20 decimam tanta crudelitate et tot mutatis carnificibus torsit, ut nulla

aetas simile factum meminerit. cum tamen ille in eculeo sublimis et

binc inde lateribus instante tortore nibil aliud faceret nisi vultu securo

et laeto psalmum, quem pridie omnis ecclesia cecinerat, iteraret, cum-

que se omni expensa crudelitate Salutius nihil egisse perspiceret, re-

25 cepto in carcerem iuvene abisse fertur ad imperatorem et quid egerit

nuntiasse ac monuisse, ne tale aliquid temptare vellet de cetero, alio-

quin et illis gloriam et sibi ignominiam quaereret. bunc Tbeodorum

1 — S. 997, 6 Sokrat. 3, 18, 1— 19, 9. Theodoret. 3, 10. 11, 1—3 — 7—S. 997, 6 Soz. 5, 19, 18— 20, 4 — 10 11 Ps. 96, 7

LXPOF2 daphnis (dafinis P) in LPF \ fönte

\castellum F^

|3 quae]

qui FI

responsas L* | 4 daemones POF|5 propter] propere prope edd.

8 matres] martyres\

uiri om.\

immense F \ 8/9 trahebat L^

9 arcam] as**tam pi hastam P- \ martyres martyri 0•|11 sculptilia

1/2 02 F1

et om. F|13 in om. L^N^

|14 rabium

\deduc lA

17 salutius] LWP sallustius 0^ salustius L-O'^F \ prefectuis L^\

probrans

""I

esse\21 aculeo .V

|sublimi sed

\22 lateribus] L-'-POF al-

teribus L^ om. | 23 omni F \ iteraret] od?. N: scr. iterare 1 24 se

om.I

salutius] KP sallustius O'F salustius LO"^ \ legisse L^ esse F

25 iuuenem ''|2ö temtaret L

|27 queret F^ \

hinc F




ipsi nos postmodiim apud ADtiochiam viclimus, et cum requireremus

ab eo, si sensum doloris habuisset ex iutegro, dicebat dolores se quidern

parum sensisse, adstitisse aiitem quendam iuvenem, qui sudanti sibi

linteo candidissirao et sadores abstergeret et aquam frigidam frequenter

inflinderet, et ita se esse delectatum, ut tunc maestior factus sit, quando

deponi de eculeo iussus est. comminatus igitur Imperator post victo-

riam Persicam melius se Christianos debellaturum profectus quidem

est, sed nullus redit. ibi namque, incertum a suisne an ab hostibus

confossus, post annum et octo menses praesumpti Augustalis imperii 3G3

10 finem fecit.

Tanta vero eins ad decipiendum suptilitas et calliditas fuit, ut 38

etiam infelices ludaeos vanis spebus inlectos, ut ipso agitabatur, inlu-

deret, quos primo omnium convocatos ad se interrogat, cur non sacri-

ficarent, cum eis lex sua de sacrificiis imperaret? at illi occasionem

15 se invenisse temporis rati >non possumus<, inquiunt, >nisi in solo Hie-

rusolymorum templo. ita namque praecepit lex<. et accepta ab eo re-

parandi templi licentia in tantuQi insolentiae pervenerunt, ut aliquis

eis profetarum redditus videretur. igitur ex omnibus locis atque pro-

vinciis convenire ludaei, locum templi olim igne consumpti adgredi

20 coepere comite properandi operis ab imperatore concesso : sumptu

publico et privato res omni instantia gerebatur. interea insultare nostris

et velut reparatis sibi regni temporibus comminari acrius ac saevitiam

ostentare prorsus immani tumore et superbia agere. Cyrillus post

Maximum confessorem Hierusolymis episcopus habebatur. apertis igitur

25 fundamentis calces caementaque adhibitae, nihil omnino deerat, quin

die postera veteribus deturbatis nova iacerent fundamenta, cum tamen

episcopus diligenti consideratione habita vel ex bis, quae in Danihelis

profetia de temporibus legerat, vel quae in euangeliis dominus prae-

11-S. 998, 23 Sokr. 3, 20. Soz. 5, 22. Theodoret. 3, 20 — 27/28 Dan. 9, 27.

Matth. 24, 2. Marc. 13, 2. Luc. 19, 44

LNPOF1 nos] LPO'^F om. NO^

\2 doloris PO

|se] si iV^

|4 sudorem PW^

\extergeret L

\5 tum L

|6 de acculeo dep. N^ de ec. dep.

\8 re-

ditusI

a suisne] ne a suis 0^ a suis F| 11 eius om. F^

\subtilia L^

13 conuocatus NO^\18/14 sacrificarent] LPOF sacrificent

\14 impe-

raret] Z/PO-F imperet115 temporibus L^

\solo om.

|19 conuenire]

NP^F conuenere LP'^0\

ligne L^\

consumptum ^|20 sumpto

\

21 omnis 0^ [22 paratis reparati L^PO^ \ 23 ostentare] LPO ostendere

NFI

pr. imm. (in magno LF) tum. om.\

superbiam|25 adhibitae]

adhibete Pt| 28 profetia] de pr. L^ \ legeret 0^



1)98 Historiae ecclesiasticae X 39. 40

dixerat, persisteret nullo genere fieri posse, ut ibi a ludaeis lapis super

lapidem poDeretur. res erat in expectatione.

Et ecce nocte, quae ad incipiendum opus iam sola restabat, terrae 39

motus ingens oboritur et dod solum fundainentorum saxa longe latequeiactantur, verum etiam totius paene loci aedificia conplanantur. por-

ticus quoque publicae, in quibus ludaeorum multitudo, quae operi

videbatur insistere, commanebat, ad solum deductae omnes ludaeos. qui

reperti sunt, oppressere. luce vero orta, cum se mala crederent efFu-

gisse, ad requirendos, qui oppressi fuerant, reliqua multitudo con-

10 currit.

Aedes erat quaedam in inferioribus templi demersa habens aditum 40

inter duas porticus, quae fuerant conplanatae, in qua ferramenta aliaque

operi necessaria servabantur. e qua subito globus quidam ignis emi-cuit et per medium plateae percurrens adustis et exanimatis qui aderant

15 ludaeis nitro citroque ferebatur. hoc iterum saepiusque et frequen-

tissime per totam illam diem repetens pertinacis populi temeritatem

flammis ultricibus coercebat, cum interim pavore ingenti et trepidatione

omnes qui aderant deterriti solum verum deum lesum Christum con-

fiteri cogebantur inviti. et ne haec casu fieri crederentur. in sequenti

20 nocte in vestimentis omnium signaculum crucis ita evidens apparuit,

ut etiam qui diluere pro sui infidelitate voluisset, nullo genere valeret

abolere, sie deterriti ludaei atque gentiles locum simul et inaniter

coepta reliquere.

LNPOF1 persistere '

|

geneii F \ posset JV | ibi ut Oî| 2 expecta-

tione] pectatione L* 14 aboritur F \ et om. LPF \ 5/6 porticos XP^

8 crederet ,|11 aedis L^ \ quaedam fquidam P) in \pm. LX) inf. templi]

templi in inf. quedam 0Î12 in om. JA \ aliaque] aliquae quae lA aliaque

quae L"^| 12 13 operi aliaque 0*

1 13 e] ex 0- ' 14 examinatis LXPF^

erant\15 citroque] utroque X ceteroque P^ hoc iterum , X \

saepius-

que] saepius 117 coerebat pauorem L'î

18 deum uerum

iesum . PF \ 19 fieri casu L \ 20 in uest.] uest. Z' j 21 deluere

dele L' | 22/23 inaniter coepta] coepta inaniter coepta inanis fabricae

23 reliquerunt|

expl. lib. x. L explicit über decimus ' finit liber X PF



LIBER XI

De ortu et religiosa mente priocipis loviani et de fine eius.

11 De ortu Valentiniani et Valentis.

III De (lormitione Athanasii et persecutionibus Lucii haeretici.

5 IUI De virtutibus et mirabilibus sanctorum, cpii fuerunt in Aegypto.

V De persecutione, qiiae fait apud Edessam.VI De Moyseo, Cjuem regina Saracenorum gentis suae poposcit

episcopum.

VII De Didymo vidente Alexandrino.

10 VIII Quanti sanctorum ex discipulis Antonii etiam tunc in heremo

habitabant virtiites et signa facientes.

Villi De Gregorio et Basilio Cappadociae episcopis.

X De Damaso episcopo et ürsini subreptione.

XI De Ambrosio episcopo.

15 XII De Valentiniani fine.

XIII De Gothorum per Thracias inruptione et nece Valentis principis.

XIIII üt Gratianus imperator Theodosium regni participem consci-

verit et post multa religiöse et fortiter gesta Maximi tyranni

insidiis subcubuit.

20 XV De Valentiniano puero utque mater eius lustina haeresim

Arrianam defendens ecclesias perturbare conata sit.

XVI De Benivoli magistri memoriae fideli constantia.

LNPOF2 orto L

I

iouiniani 0"^\

de om. 0^|3 ualentisj ualenti NF^

4 dormitatione F\

persecutionibus] per se 0^|

haeretici om.\

fuerant

6 edessam] edissam aedissam F edessa L ecclesiam\7 moseo PF

\

sarecenoram Lj

genti PO\10 ex] LPOF de

\antoni

\tunc] LO'^

cuni ^ tum PO^\11 habitantibus u. et s. facientes L

|12 gregio L

\

IC gotthorum\

thracias] tessalias\ 17/18 constituerit F adsciuerit L

i

18 rel. et (ac POF) fortiter] laboriose et fideliter\

gestam\

maximae

L119

subcubuerit LPFO\20 utque mater] atque matre utquem mater

FI20/21 iust. h. a. defendens] iustinam defens {sie mediis omissis) L

\

21 conatus est L\ 22 beniuoli] POF beneuoli LN



1000 Historiiie ecclesiasticae XI

XVII

XVllI

xvnii

XXXXI

XXII

XXllI

lü XXIIII

XXV

XXVIXXVII15

XXVIII

XXVIIII

20 XXX

XXXIXXXII

XXXUI25

XXXIIII

Ut Theodosius necem Gratiani ultus de Maximo triumphaverit.

De Theodosii coraoiisso in Thessalonicenses et paenitentia

eins publice apud sacerdotes gesta.

De restitntionibus ecclesiarum. quae per ipsum in Oriente

catholieis restitutae sunt.

De Apollinare et haeresi eins.

De episcoporum successionibus per orieotem.

De paganonim motibus apud Alexandriam.

De situ templi Serapis et de subversione eius.

De fraudibus, quae in templis paganorum detectae sunt.

De Saturni sacerdote Tyranno totius paene Alexandriae

adultero.

De Canopi interitu et initio.

De ecclesiis et martyriis. quae in idolorum locis constructae

sunt.

De lohannis sepulchro violato et reliquiis apud Alexandriam

conservatis.

De thoracibus Serapis apud Alexandriam abrasis et signo

Christi in loco eorum reddito.

Üt mensura aquae Xili fluminis, quam pechyn vocant, ad

ecclesiam deferatur.

De Valentiniani iunioris interitu et ortu Eugenii.

De responsis lohannis monachi.

De apparatu belli adversura Eugenium Theodosii et de victoria

eius orationibus magis quam virtute parta.

De fine Theodosii post Yictoriam et Arcadio atque Honorio

liberis eius atque heredibus regni.

LNPOF1 theosius gratini 0^ 2 theodosio JN^

1

paenitentiae F|4 re-

stitntionibus] yPO restitutione LF restituta ' restituitur L 6 apolle-

nare apollonare F\

8 om. L \ 9 xxiiij xxii [nujneris deinceps non mu-

tatis) LI

et de] etj10 om. {numerus xxiiii om.) teinplo F^

paganorum post fraudibus L 11 sacerdoti L \ turrano tyrando P^

alexandria 1*2 adulterum L 13 caponi Pi canopii corr.\ 14 con-

structa ' i 16 iohanne L reliquis IsO118 de] et de

jtheo-

deracibus L\ 20 pechym ' poecin L'^PO- poechi F fecim L^ ine. 0^

\uo-

cat L^I21 defertur 0^

|22 interito et orte

|eugeni LN

\24 appa-

ratoI

adaersus LPOF \ 25 parata LP patrata 0-|27 atque' et L



Historiae ecclesiasticae XI 1 1001

Post Iiüiani necem tandem civile riobis loviani reparatur imperium : 1

is namque sub nno eodemque tempore Imperator et confessor et male

inlati extitit depulsor erroris. nam cum in procinctu esset exercitus,

urgueret barbarus, ductores nostri de summis rebus consilium trahentes

loviano calculum darent, cumque adprehensus ad suscipienda imperii

traheretur insignia, ad exercitum luliani sacrilegiis profanatum dicitur

proclamasse non se posse imperare eis, quia esset Christianus, tum

omnes pari eademque voce respondisse perhibentur: >et nos Christiani

sumus<, nee priusquam hanc vocem audiret, adquiescere ad imperium

10 voluisse. denique statim adfuit ei divina dementia contraque omnem

2— S. 1002, 12 Theodoret. 4, 1. 2, 1—4 — 5—10 Sokr. 3, 22, 4. . Soz.

6, 3, 1

LNPOF1 ciuiles lA

\iouiani] L-NPO^F iouiniani 0- ine. Li

]repatur F^

\

2 is] quis iV|

et om.N\

et om.|3 in om. L^N

|

prouicto pro-

cinctus Li|

esse\

exerc] et exerc. 0^\4 ductores] LOF et doctores

doctori\

rebus summis\

trahentem L^|5 iouianum Li ioui-

niano L'^0'^\

daret Li|

suscipiendam Li suscipiendum\6 exerci-

tum] ercitum Oi|

sacrilegi sacri L^|

7 qui esse N'|

christianos 0^

8 christianis L|9 audiret om.

\adquiesceret L

| 10 uoluisset

uoluit 02

zt/v

^ ^.- - -. )}6 , . -- - &

, /j . ^ amfj

^-, .vrjv & xrjv.



\{)\\'2 Historiae ecclesicosticae XI 2

spem, cum clausi imdique hostibus tenerentur nee evadendi facultas

ulla suppeteret, subito emissos a barbaris oratores adesse vident pa-

cemque deposcere, exercitui quoque inedia consumi)to cibos ceteraque

necessaria in mercimoniis polliceri omnique humanitate nostrorum te-

ö meritatem emendare. sed ubi in viginti et novem annos pace compo-

sita ad Romanum regressus est solum clariorque lux nostro se orbi

ex orientis partibus oborta dilfudit, rem publicam quasi post nimias

procellas omni moderatione adgreditur reparare, ecclesiarum vero curam

non in secundis habere, nee tamen incaute ut Coustantius egerat, sed

10 lapsu prodeeessoris admonitus honorifieis et officiosissimis litteris Atha-

nasiuiu requirit. ab ipso formam fidei et ecclesiarum disponendarum

suscepit modum. sed haec tarn pia tam laeta principia mors inmatura

corrupit. post octo etenim menses ortus sui apad Cilieiam diem obiit. 364Post hunc Valentinianus imperium suscepit, qui pro fide nostra a 2

15 luliano militia fuerat expulsus. sed conplevit in illo dominus quod

9—12 Soz. 6, , 1

LNPOF1 euandi L^

|2 emissos] missos ^

|oratos ^

]3 cibus

\ 3/4 ne-

cessariaque cetera|4 pollicere PF

\omnia quae Li 15 pacem LO"

!

6 orbis L^| 7 aborta abortu L

| diffundit PO \ publica L \ quasi o;;;.

0^I

nimia XI

11 ab] et ab 0^|

et oni. X\12 suscipit L \

tam

pia] pia 0^|

tam] et tarn\

principia] pr. orta1 13 octo] nouem

I

chilyciam L\ obit LNP^ \ 14 suscipit L^

|15 fuerat] fuerat

fuerit L^I

illum '

8vSi}q - ^, ^ -(leg.) - ,

&^^- ^-.' //•'^ (. 451 Muralt).^', ) 4.^

^/) '' &

/] (. 452 Mur.).

%)^....^.




promisit, plus etiam quam centupla in praesenti saeculo restituens ei:

nam quia militiam pro Christo reliquerat, recepit imperium. is in con-

sortium regni adsumit fratrem V'alentem et sibi quidem occiduas partes

delegit, illi autem orientales reliquit. sed Valens favendo haereticisabiit in viara patrum suorum. nara et episcopos egit in exilium et

presbyteros ac diaconos et monachos Tatiano Alexandriae praesidente

usque ad tormenta deduxit et ignibus tradidit multaque nefanda et

crudelia in ecclesiam dei molitus est, sed haec omnia post Athanasii

obitum: nam illo superstite velut divina quadam virtute prohibitus, cum

lO debaccharetur in ceteros. in illum nihil ausus est triste committere.

Igitur ea tempestate cum quadragensimo et sexto anno sacerdotii 3 373

sui Athanasius post multos agones multasque patientiae Coronas quie-

visset in pace, sciscitatus de successore Petrum tribulationum suarumparticipem et socium delegit. sed Lucius Arrianae partis episcopus

15 continuo tamquam ad ovem advolat lupus. et Petrus quidem navem

1 Marc. 10, 30 — 8-10 Sokr. 4, 20, 1

LNPOF1 centuplum

\

praesenti] isto\

2/3 consortio L^ 14 sed] sed

utI

fauendos L^ \ 5 episcopus NO^\

elegit]6 et diac. ac mon.

Itatianos lA

|7 ad] admo L^ \ tormentum in ras.

|8 eccle-

sia iVPI

9 quidam F~ om. F^\dum

\10 dibaccharetur L |

11 qua-

draginta et sex 0^\12 athanasium L'^

\

patientiae maximae\12 13

quiesset L« | 15 quidam 0^

b d-. ,olvojvov (Valentem fratrem) .,)

.. -^,, )- ^ &.•. - )?.&-(. 453 Mur.).

) ,) <:,' -

--,^ )-



10(>4 Historiae ecclesiasticae 4.

protinus conscendens ad iirbem Romain profugit. Lucius vero tamquam

materia sibi crudelitatis ablata saevior erga ceteros efficiebatur et ita

ibat in sanguinem. ut ne speciem quidem aliquam religionis servare

videretur. ouius primo ingressu tanta et tarn turpia in virgines et

continentes ecclesiae gesta sunt, quae nee in persecutionibus gentilium

memorantur. inde post fugas civiura et exilia, post caedes et tormenta

flammasque, quibus innumeros confecerat, ad monasteria furoris sui

arma convertit. vastat heremum et bella quiescentibus indicit. tria

niilia simul aut eo amplius viros per totam heremum secreta et solitaria

10 habitatione disperses oppugnare pariter adgreditur, mittit armatam

equitum ac peditum manum, tribunos, praepositos et bellorum duces

tamquam adversum barbaros pugnaturus elegit. qui cum venissent,

novam belli

speciem vident, hostes suosgladiis obiectare cervices et

nihil aliud dicere nisi: >amice, ad quod yenisti<?

15 Per idem tempus patres mouachorum vitae et antiquitatis merito 4

Macarius et Isidoiiis aliusque Macarius atque Heraclides et Pambo An-

tonii discipuli per Aegyptum et maxime in Xitriae deserti partibus

4-14 Soz. ü, 19, 3. 4. 20, 1. 4

LXPOF2 saevitior

|3 ut] et

]ne] uec L

\8 uastabat 0^

\9 aut]

ut i^I11 praepositus JV ac praepositos

\12 aduersu* L^

|

pugnatu-

ros 0^I

eligit L\

uenissent] uidissent 0^\14 amice o???. F^

\quodj

qdI15 patres] patrem TJ om.

\uita LOF

\antiqui satis

16 macharius ' constanter\

pambo] sen'psi ad Interpretern pambos LNFpanbos pambus 0^ paulus 0•

j17 et om. 0^

. - ^ '^Pojutjv,uvd^QUynojv

,) /^

--

,^QX^

^ , öicoy-

)''^, ,.^ ,oi -. ^ (leg. ^^ ) , •, , ' ,

" 8 . 454 .);

•}^^ -




habebantur viri, qui consortium vitae et actuum dou cum ceteris mor-

talibus, sed cum siipernis angelis habere credebantur. quae praesens

vidi, loquor et eoriim gesta refero, quorum in passionibus socius esse

promerui. hi ducebant exercitum domini non mortalibus telis, sed fide

5 religionis armatum, exercitum moriendo vincentem et qui sanguinis sui

profusione Yictor Christum sequeretur ad caelum. quique dum in

tabernaculis positi et orantes expectarent interfectores suos, delatus est

ad eos homo olim membris omnibus et praecipue pedibus aridus; sed

cum ab eis in nomine domini oleo fuisset perunctus, statim confirmatae

10 sunt plantae eins, et dicentibus eis: >in nomine lesu Christi, quem

Lucius persequitur, surge et sta in pedibus tuis et redi ad domum tuam<,

continuo exsurgens et exiliens benedicebat deum, ostendens quia vere

erat in eis deus. ante aliquantulum vero temporis caecus quidam rogavit

deduci se ad cellulam Macarii, quae erat in deserto itinere trium dierum.

15 quo posteaquam caecus multo ductantium labore pervenit, Macarium

non repperit domi. contristatus valde, nullatenus mitigare maestitiam

poterat, sanitatis solaciis carens. tum vero fervore fidei concalescens:

3 4 Sokr. 4, 24, 8 — 6—13 Soz. 6, 20, 5

LNPOF

4 hü I6 uictos iV« uictus Ni> \ 8 membr. omn. ol.

\ 9/10

oleo ... in nomine om. L^\10 iesu] domini iesu

|11 surget F^

\ad]

NF in POI

12 ostendens] et ost. iV|13 rogabat L

|15 quo] quae 0^

\ dictantium F^|16 contristatur 0^

\maestitiam] tristitiam

|17 so-

laciiI

conualescens

,^)-, öw^., ^ )

ovoJV

,ovoJvo

-,. -,> , ^ ,. -- ?.& ,& , ) -. i?.0-ojv

Jv

-. -&-><, , >-, - •<.



1006 Historiae ecclesiasticae XI 4

>deprecor<. inquit ael eos, qui deduxerant, >adplicate me ad illain partem

parietis. ubi eubare senior solet<. et cum fuisset admotus, paruin luti

aridi, uude paries oblitus videbatur, adsumens palmae saae superposuit;

rogat etiam, ut aquam de puteo, ex quo bibere solebat, haurirent. quo5 umore resolvens glebulam eodemque luto oculos suos perungeus et lavans

de aqua, quae hausta fuerat, repente recepit visum, ita ut nuUo indigeus

adminiculo rediret ad sua. sed ne secundum leprosos illos ageret, quos

a se curatos in euangeliis ingratos dominus notat, cum omni domo sua

regressus et deo gratias referens, rem, ut gesta fuerat, indicavit. idem

10 ipse Macarius hyaenae speluncam habuit cellulae suae vicinam. et

quadam die catulos suos caecos ad eum belua producit atque ante pedes

eius ponit. at ille cum intellexisset, pro caecitate catulorum bestiam

supplicare, rogavit dominum, ut eis redderet visum. quo recepto

matrem sequentes redeunt ad speluncam. et paulo post ipsa cum catulis

15 suis egrediens pelles ovium lanatas plurimas velut munus pro suscepta

7/8 Luc. 17, 17. IS

LXFOF1 me om. Pi

| 2 parum] paruum 0^ paruin aele L"^ oni. F^ \ 3 pariens L

4 rogans \eurireut L

|5 rem soluens L^ soluens F

\

glebam\

perungens] ' superungens LFOF\6 recipit /'

]ita o?n. 0^

\indiens

FI

7 leprosus O^F \ ageret om. F^I

10 yenae cum interprete

* * aene L• leaene L"^ laeenae PO- senex O^F\

cellae|11 die bellua

(bestia 0^) cat. suos caecos ad eum uiuos prod.\12/13 bestiam bestias appli-

caret L\14 matre L^

\sequens F^

\spelunculam L^

\paulum N-

palum N^ \ ipsam L^ \ 14/15 catulis suis] LF cum interprete catulis iVPO

15 regrediens\

palles 0^|

lanitas L\

plurimos iV

:^/, ?.\& -

, - ,?.•?~/

- ,*

.&•

& - ^^^. ^ ^- S-(. 45 Mur.)..

<^ - -

-.d

-,)6 -, " /)^ ,-^ ^,




gratia ad senem defert morsu oris evectas et ante fores depositis abscedit.

verum si singulorum mirabilium gesta prosequi veliinus, excludemur a

proposita brevitate, maxime cum haec narrationem proprii operis habere

mereantur. sed in bis omnibus Lucius non erubuit nee aliquid reverentiae

5 virtutum mirabilibus detulit. quin immo iubet patres ipsos ablatos a

grege suo, immo clam raptos in insulam quandam Aegypti paludium

deportari, in qua conpererat neminem prorsus esse Cbristianum, quo per

haec vel absque solaciis vel absque consuetis actibus viverent. senes

igitur cum duobus solis pedisequis noctu ad insulam deducuntur, in

10 qua erat templum quoddam summa veneratione a loci incolis observatum.

cumque navicula senum oram soli illius contigisset, ecce subito sacer-

dotis templi illius virgo filia correpta spiritu cum ingenti vociferatione

et clamoribus usque ad caelum datis per medios agi populos coepit et

crebros ducens rotatus stridens huc atque illuc rabida ora vibrare.

15 cumque ad spectaculum tam ingentis monstri, maxime quod esset

sacerdotis filia, qui in honore praecipuo apud, illos erat, populi

convenissent, per auras eam raptam sequentes perveniunt usque ad na-

viculam senum. ibi vero proiecta eorum pedibus et prostrata clamare

— S. 1008, 11 Sokr. 4, 24, 13—17 — 5— S. 1008, 14 Soz. 6, 20, 6—10.

Theodoret 4, 21, 7—14.

LNPOF1 defert] IßNOF re* defert L^ adfert

\morsu oris euectas om. F

\

fores] cum interprete fores tis L^ fores (foris 0^) eins (eis 0) L'^POF\

de-

positas Li|2 excludimur LO^F

\3 propriis operi L^

\ 5/6 iubet— suo

om. PiI

6 suorum L2]

palidum 0^|

7 conperat F\

quo] qui F^

i

8 solacii F\

senem L^|10 quoddam templum t. quod F

\a loci

incolis] LPF loci in locis loci ab incolis\

obserauatum L|11 cum-

que] cumque primum PO"^\11/12 sacerdotes UN^P^F^

\12 fil. uirgo

14 rogatus F^\

stridens] et str.j

15 ingenti L^\

quod] cum LPI

16 in om.\

praecipue|17 aures 0^

|18 eorum] etorum 0^ et

horum 02|

et om. 0^

öJov --. 456 Mur.). - . / -,- (. 456 Mur.).

^

-/^ )(. 456 Mur.) 6)



100g Historiae ecclesiasticae XI 5

ooepit: >quid venistis huc, servi dei siimmi, antiquis nos et veternosis

»evolvere domiciliis? in hoc loco depulsi uodique latebamus. quomodo

>vos nequaqiiam latere potuimiis? cediraus antiquis sedibus, populos

>Testros terrasqiie recipite<. cum haec diceret, increpitus ab eis erroris

5 Spiritus effiigatur, et puella sana una cum parentibus suis iacebat ad

pedes nostri temporis apostolorum. qui talibus exordiis praedicantes

eis fidem domini lesu Cliristi, in tantam conversionem repente eos per-

duxerunt, ut statim manibus suis antiquissimum templum et in summaveneratione habitum destruerent et ecclesiam confestim aedificarent, nee

10 ad deliberandum spatio temporis eguerunt, quibus fidem rerum fecerant

non verba. sed virtus. sed hoc cum fuisset Alexandriae nuntiatum,

veritus Lucius, ne forte etiam suorum in eum odia iusta consurgerent,

qui aperte iam beUum non hominibus. sed deo indiceret, occulte eos

revocari et in heremum remitti iubet. dum haec in Aegypto geruntur,

15 ne in aliis quidem locis persecutionis flamma cessabat.

Edessa namque Mesopotamiae urbs fidelium populorum est Thomae 5

apostoli reliquiis decorata. ubi cum per se imperator populos vidisset

ecclesiis eiectos in campo habere conventiculum, tanta dicitur iracundia

accensus. ut praefectum suum pugno percuteret. cur non fuissent inde

16— S. 1010, 7 Sokr. 4, 18. Soz. 6, 18. Theodoret. 4, 17, 1—4

LNPOF1 uenisti L^P^

|om. L

|summi dei dei summi dei L \ antiquis]

iintiqui L^ anti F^ \ ueternis\4 terrasque] ceterasque

\cum] et

cumI

ab eis om. P^|

7 fidem] fi7•"^

|domini] LRlY domini nostri OF

10 fecerat F|12 consurgeut

|13 aperta iam bella F

\bellum 2:>ost

deoI

14 in her.] ad her. her. F^ \remittit L

\ egyptum L^

15 ne] nee O'^F'^ \ in om.\

cess. fi.|16 aedissa NPO edissea L

urbs] uirtus F^|17 cum per se] ' cum LPOF

\ 19 ut o?n. 0^\

cur]

cum I fuisset Li Ol

ola (. 457 Mur.}. ) -) (. 457 Mur.),- (. 457

Mur.), ^ & &,- ; ^^ (. 457

Mur.).

^Ev^

, ,-

,



Historiae ecclesiasticae XT 1009

(juoque, sicut iusserat, deturbati. at ille licet esset paganus et iniuriis

ab imperatore fuisset adfectus, tarnen consideratione humanitatis altera

die ad vastandum populum processurus facit hoc ipsum civibus per

occulta indicia elarescere, quo scilicet cavere se possent, ne invenirentur

5 in loco. mane processurus terrorem solito maiorem per officium movet

agitque omnia, quo quam minimi vel, si fieri posset, nulli periclitarentur.

videt tamen frequentiorem solito populum tendere ad locum, currere

praecipites et festinare, tamquam vererentur, ne qui deesset ad mortem,

interea videt quandam mulierculam ita festinam et properam domo sua

10 prorumpere, ut nee claudere ostium nee operiri, ut mulierum habitum

decet, diligentius potuisset, infantem quoque parvulum secum trahentem

eursuque rapido inrupto etiam officii agmine festinantem. tum ille

ultra non ferens: >adprehendite<, inquit, >mulierem et liuc deducite<.

cumque fuisset adducta: >quo<, inquit, >infelix mulier, properas tam

15 festina?< >ad campum<, ait, >quo catholicorum populus convenit<. >et

LXPOF1 esse '

|4 se] se * * * * jP

|mouit

\6 minime P}

\

pos-

sent possitI

8 praecipitem 0^\

quid desset^ quid esset LP^ quis

deesset 02|9 uidit F

\domo] ad domo L^

|10 nee claudere] NOF ne

claudere P« nee clauderet L\

operiri] L-PF operire operari L^ operiri indu-

mento | 11 trahente| 12 eursuque] cursu 0'

| 14 cumque] cum 0^

properas tam] prosperatam properas tu Z/ii

15 festinas L^\

ad cam-

pum aitj NPF at illa ait ad campum uado\

quo audio christianorum ca-

tholicorum populus (-los 0-) conuenire-^ '- .^- ^) - öyXojv

-, -,/) ?.•

.- -.- ---. ))- -

.^& , •^

)) .,

-,

-.-, ,, , :/ , , ,& - , ,usebius . (34



1010 Historia« ecclesiasticae XI

non<. inquit. >audisti, quia praefectiis illnc pergit, iit omnes interficiat,

quos invcnerit?< >aiuiivi et ideo festino, ut ibi inYeniar<. >et quo<, inquit.

>parvuliim istiim trahis?< >iit et ipse<. ait, >martyiium consequi mereatur<.

quae cum audisset vir moderatissimns. redire officium et converti

vehieulum ad palatium iubet et ingressus ait: >imperator. subire mortem,

>si iubeas, paratus sum, opus vero, quod praecipis, implere non possum<.

cumque edocuisset cuncta de muliere. repressit imperatoris insaniam.

Per idem tempus ecclesia velut persecutionis igne conflante purior

auri metallo refulgebat. non enim in verbis uniuscuiusque iides, sed

10 in exiliis et carceribus probabatur. quia non honori erat catholicum esse.

sed poenae, praecipue apud Alexandriam, ubi ne sepeliendis quidem

corporibus mortuorum libera facultas fidelibus erat, quae dum Lucius

omni adrogantia et saevitia gereret. Mauvia Saracenorum gentis regina

vehementi bello Palaestini et Arabici limitis oppida atque urbes quatere

15 vicinasque simul vastare provincias coepit, cumque frequentibus bellis

Romanum adtrivisset exercitum et plurimis peremptis reliquos vertisset

12— S. 1012,4 Sokr. 4, 36. Soz. 6, 38, 5-9. Theodoret. 4, 23

LNPOF2 audiui] a. inquit mulier

|3 et om.

|mereantur U

|4 re-

dire] reuerti|

ad] a 0^\

imperatori L^ |6 iubeas] mihi iubeas

I

patus 0^1

quo L\

7 pressit UX|8 conflantie

|10 exilium

0^IIB gereretj regeret P^ ageret P^

|Socrafces h. e. 4, 36

sarracenorum sarrachenorum L|14 palenstini L^

\14/15 posf arabici

ins. uicinasque simul TJI14 limites L^

\ 14/15 urbes qu. uicinasque ojn.

L^I

15 simul oni. P^\

prou. uast.

, 6 vnaQ'/(02, exeXae, /,^ evgy; de

'

,iVa

^.; . rj

'' •[.^.^ /).^ .,^,. ,

458 Mur.). . '^ .

."^^,) ] -^. 7]} -



Historiae ecclesiasticae XI G 1011

in fugam, orata pacem non aliter se amplexuram promittit, nisi Moyses

quiclam nomine monachus genti suae ordinaretur episcopus. qui in

heremo partibus suis propinqua vitam solitariam ducens meritis et vir-

tutibus ac signis, quae faciebat deus per illum, magnifice innotuerat.

j petitio eins principi indicata Romano sine ulla dilatione iubetur impleri

a ducibiis nostris, qui ibi infeliciter pugnaverani captus Moyses ad

sacerdotium suscipiendum Alexandriam ex more deducitur. adest Lucius,

cui ordinandi deferebatur officium, quo viso Moyses praesentibus ducibus

qui perurgebant et populis ait: >ego quidem me non esse dignum tanto

10 >sacerdotio iudico, verum tamen si aliqua in me licet indigno divina

>dispensatio putatur explenda, deum nostrum caeli ac terrae dominum

>testor, quod Lucius sanctorum sanguine pollutas et cruentas super me

>non iniciet manus<. cumque Lucius tam gravi nota inustum se videret

in oculis plurimorum, >quare<, inquit, >o Moyses, tam facile condemnas

15 >eum, cuius fidem ignoras? aut si tibi aliquis de me aliter indicavit,

>audi fidem meam^ et tibi ipsi magis quam aliis crede^. tum ille:

>desine<, inquit, >o Luci, dolosis tuis me quoque imaginibus adgredi; bene

>mihi nota est fides tua, quam protestantur servi dei per metalla damnati,

>episcopi in exilium trusi, presbyteri, diaconi extra Christiani nominis

20 >habitacula relegati, bestiis alii, alii etiam ignibus traditi. numquid

>potest verior esse fides quae auribus capitur

quamquae oculis pervi-

>detur? apud me certum est, quod qui Christo recte credunt, ista non

>faciant<. et ita maiore dedecore deformatus, quoniam perurgebat

LNPOF

1 amplexurum F^\

moses NF\2 nomine om. 0^

\monachos

1

genti] LP^O cum interjyrete, gentis NP^F | 3 propinqua] propinquitatem i^i

I

solitariam] singularem et s.|4 magnifice] magnificae fidei 0^

|5 im-

peri Pi imperari P"^\6 ibi] inibi

\

pugnauerunt L^\

moses NF

7 alexandria more L^ | ducitur \ 8 moses NF\ 9 populus | 10 licet

in me|11 nostrum] no L^

|13 iniustum LP-

\14 moses NF

|

17 dolis OlI

18 metallum L^]19 nomine

\20 alii alii] alii Li

21 auri Li| 23 faciunt LPOF \ formatus

&, ^ &?], ,^ oiayojv -d-. - >

, .y 6

^--) ^ '

(. 457 Mur.).

& 64-



1012 Historiae ecclesiasticae 7

necessitas rei publicae consulendi, conpulsus est adquiescere, ut ab

episcopis, qiios in exilium truserat. sacerdotium sumeret. quo suscepto

et gentis ferocissimae pacem teniiit et fidei catholicae custodivit iDtemerata

consortia.

5 Verum cum apud Alexandriam populos et urbem nebulosi doctoris 7

taetra perfidiae caligo suttunderet, velut lampadam quandam divina luce

fulgentera Didymum dominus accendit. de cuius vita atque institutis.

quoniam ad ecclesiae gloriam dei munere concessus creditur. licet in

transcursu, necessario tamen commemoranda nobis pauca videntur. is

U> namque in parva aetate, cum adhuc etiam prima litterarum ignoraret

elementa, luminibus orbatus maiore desiderio scientiae veri luminis

inflammatur nee desperationem cupita adipiscendi passus est, cum

audisset scriptum in euangelio: quod apud homines inpossibile est,

possibile est a])ud de um. hac igitur divina pollicitatione confisus,

15 indesinenter dominum precabatur non ut oculorum carnalium visum, sed

ut inluminationem cordis acciperet. miscebat tamen precibus studia ac

laborem et iuges continuatasque vigilias non ad legendum, sed ad

audiendum adhibebat, ut quod aliis visus, hoc illi conferret auditus. cum

vero post lucubrationis laborem somnus. ut fieri solet. legentibus

20 advenisset, Didymus silentium illud non ad quietem vel otium datum

ducens tamquam mundum animal ruminans cibum quem ceperat ex

integro revocabat et ea, quae dudum percurrentibus aliis ex librorum

lectione cognoverat. memoria et animo retexebat, ut non tam audisse

quae lecta fuerant (juam descripsisse mentis suae paginis videretur. ita

13 14 Luc. 18,27 — 21Lev.l],3 — 24IIKor.3,3— 24-8.1013,0 Soz. 3,15,

LyPOF1/2 ab episcopis] abductus ad episcopos

|5 auctoris L i 6 perfidiae] per

diem \sufFoderet />'

|lamdam F^

|7 dydomum L^

j8 in om.

9 tracursu L^ \ commemoranda] L'^POF commemorandam IJ eins memorandaJV

Ibis L

1 10/11 prima 1. i. elementa om. L•|11 sc. des.

112 in-

flammatur] LPOF inflammatus '|

desperatione F desparatione\

cupitam P-

copitam P'|

paussus\

18 euangelium L^\

est om. 0^|15 deum

0^I

deprecabatur F^\

carnalium] hominum carn. \ 1617 studia ac

laborem (-res L^O, om. L^\17,18 ad aud.] aud.

\18 ut om.

\20 dy-

dumus /I

21 ruminas L^\23 lectionem L^

\cognoueratat "

|au-

disset LI24 fuerat L^ \ descripsisse] d. ea LPF

\paganis

, ,^,^(. 457

Mur.).




brevi deo docente in tantam divinarum humanarumque rerum eruditionem

ac scientiara venit, ut scholae ecclesiasticae doctor exsisteret, Athanasio

episcopo ceterisque sapientibus in ecelesia dei viris admodum probatus,

sed et in ceteris sive dialecticae seu geometriae, astronomiae quoque vel5 arithmeticae disciplinis ita esset paratus, ut nullus nmquam pliilosoforum

aliqua ex bis artibus proponens optinere eum vel concludere quiverit,

sed statim ut responsiones eins acciperet, magistrum eum etiam illius,

de qua proposuisset, crederet disciplinae. huius aliquanti dicta vel

communiter disputata vel proponentibus responsa adhibitis notariis

10 descripsere, quae etiam nunc in magna admiratione habentur. nos tarnen,

qui et vivae vocis eins ex parte aliqua fiiimus auditores et ea, quae a

nonnullis dicente eo descripta, legimus, longe maiorem gratiam et

divinum nescio quid ac supra humanam vocem sonans in illis magissermonibus, qui de ore ipsius proferebantur, agnovimus. hunc etiam

15 beatus Antonius cum fidei Athanasii testimonium laturus adversum

Arrianos de Thebaide Alexandriam descendisset, magnificis consolatus

est verbis: >nihil te<, inquit, >offendat, Didyme, quod carnalibus oculis

videris orbatus, desunt enim tibi illi oculi, quos mures et muscae et

lacertae habent; sed laetare, quia habes oculos, quos angeli habent, e

20 quibus deus videtur, per quos tibi magnura scientiae lumen accenditur<.

Florebat igitur Aegyptus ea tempestate non solum eruditis in 8

Christiana filosofia viris, verum etiam bis, qui per vastam heremumconmanentes signa et prodigia apostolica simplicitate vitae et cordis

sinceritate faciebant. ex quibus interim quos ipsi vidimus et quorum

25 benedici manibus meruimus, hi sunt: Macarius de superiori heremo

14—20 Sokrat. 4, 25, 9. 10. Soz. 3, 15, 5

LNPOF1 tanta

\eruditione

\

2—4 doctor . . . dialecticae bis N^|4 et

0771. LiI

seu] seo L^N \

geometric(a)e LN^ \ astramoniae F \arth-

meticae iVP«|

disciplinae 0^\

esse 0^|

7 sed] sed et 0^| 8 ali-

quanti] LPO aliquanta NF|10 admirationem L

|11 partem L^

|12 de-

scripta] descripta sunt MoiJtmsenj14 qui] ri L^

|

proferebatur U|15 fide

0^ 117 quodquod\18 illi enim tibi

\19 sed . . . habent 077.

e] et120 per] et per 02

|21 tespestate

\23/24 et c. sinceritate

0)71. L^I

24 ipsum L^\

uidimus] audiuimus|25 hü XO

\25—

1014, 4 Macarius cet.: viele de monachis eorumque hahitaculis quae collegit Tille-

i7iontius meni. eccl. vol. 7 j). lai seq. et quae co7nposiiit Cuihbe?'i Butler (the

Lausiac history of Palladius Cambridge 1898) p. 199 qiiaeque ibi laudantur\

25 superiore 0^




aliusque Macarius de inferiore, Isidorus in Scytiis, Pambo in Cellulis,

Moyses et Beniamin in Nitria. Scyrion et Helias et Paulus in Apeliote,

alius Paulus in Focis, Poemen et loseph in Pispiri, qui appellabatur

monsAntonii. sed et alios quam plures huiusmodi viros in

Aegyptipartibus habitare iideli conperimus auditu, ut vere conpleretur apostoli

dictum, quia ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia.

habuit autem per idem tempus etiam Mesopotamia viros nobiles eisdem

studiis poUentes. quorum aliquantos ipsi per nos apud Edessam et in

Carrarum i)artibus vidimus, plures autem auditione didicimus.

lu Sed neutra barum infecundior Cappadocia fuit, immo aliquid laetius 9

Gregorium nobis cum Basilio germinavit. tulit igitur et ipsa multorum

sanctorum segetem satis laetam, produxit copiosam piorum vineam, oli-

varum quoque domini germinavit novellam. sed isti praecipue velut duolilii piuguedinis adsistentes dextra laevaque candelabro instar duorum

15 caeli luminarium refulgebant, unde dignum puto de bis paaca supra

repetere. ambo nobiles, ambo Athenis eruditi, ambo collegae, ambo de

auditorio digressi ad profitendam rbetoricam rogabantur. quod opus

magnifice quidem implebat Basilius, Gregorius vero magnificentius

contemnebat. quique cum se totum dei servitio mancipasset, tantum de

20 collegae amore praesumpsit, ut sedentem Basilium de doctoris cathedra

deponeret ac secum ad monasterium manu iniecta perduceret, ibique per

annos. ut aiunt, tredecim omnibus Graecorum saecularium libris remotis

solis divinae scripturae voluminibus operam dabant earumque intelle-

gentiam non ex propria praesumptione, sed ex maiorum scriptis et aucto-

25 ritate sequebantur, quos et ipsos ex apostolica successione intellegendi

regulam suscepisse constabat. quorum praecipue in profetas commenta-

6 Rom. , 20 — 1-2—14 Zachar. 4. 11—14

LXPOF1 inferiori interiore " interiori J.FP

\scytiis' scithiis F scitiis 0-

stitius 0' citiis citis L^ scitis L-\

pambo] scripsi (vide p. 1004, 16) pambos

yPO^F pambus LO^\2 moses NFP^

\beniamin] ueniam 0^

|scyrion]

scyrrion L^ scybion L' scr. Iscyrion tit supra p. 011, (Eiis. , 42) \afeliothe 0^

3 focis] focis is et 0^|

paemen L^| 4 quam plurimos

\6 suprabundauit L

7 mesopotamiam LX\

eidem L^ idem\8 edissam OP aedisam "

aedissam LF| 9 caprarum 0^

|10 infecundio L^

111 nobis om. LPF

basio F^ germanauit F^ 112 produxit" que produxit 0^|13 nouella

114 adsistens F» | candelabra candalabro

\instar] ad instar

IGde om.

\

1819 magn. ueio cont. greg.

|19 totus

LK\

manciparet

20 cathedras L"^|22 liblis semotis L^

|23 uoluminibus] uel hominibus X

earumque] earum 0^|25 sequebatur .V

]26 regula L

|

profetis




rios discutientes thensauros sapientiae et scientiae reconditos in vasis

fictilibus perquirebant. verum cum iam ipsi sufficienter instructi divina

dispensatione ad inbuendos populos vocarentur et alius alio itinere ad

idem tarnen opus uterque traheretur, Basilius Ponti urbes et rura cir-

ö cumiens desides gentis illius animos et parum de spe futura sollicito.s

stimulare verbis et praedicatione succendere callumque ab bis longae

neglegentiae coepit abolere subegitque abiectis inanium rerum et

saecularium curis suimet notitiam recipere. in unum coire, monasteria

construere, psalmis et hymnis et orationibus docuit vacare, pauperum

10 curam gerere eisque habitacula honesta et quae ad victum necessaria

sunt praebere, virgines instituere, pudicam castamque vitam omnibus

paene desiderabilem facere. ita brevi permutata est totius provinciae

facies, ut in arido et squalenti campo videretur seges fecunda ac laeta

vinea surrexisse. Gregorius vero bonum semen non patiebatur aut super

15 spinas iacere aut inter saxa dispergere, sed bonam terram cordis sui iugi

cultu et exercitiis indesinentibus excolebat et multo amplius hie in semet

ipso quam ille in ceteris proficiebat. suscipere ille, quae renuntiantes

saeculo deferebant ad pedes suos, et dividere, ut quisque eguisset, curam

gerebat, iste nihil habendi et omnia possidendi contentus sacramento erga

20 solas sapientiae divitias avarus et multum cupidus inhaerebai ille coire

plures in unum et sui invicem in necessariis habere sollicitudinem doce-

bat, hie sui exemplo quod erat absolutus et liber, cunctis sermoneapostolico praedicabat: ego autem volo vos sine sollicitudine esse,

et dominus in proximo est, nihil solliciti sitis, sed tamquam

25 servi Christi hoc solum estote solliciti, quando redeat dominus de nuptiis.

ille delinquentibus misericorditer condolere et a delicto revocare, hie per

divini eloquii gratiam delinquendi incitamenta praevenire nee sinere labi

eum, qui difficulter erigeretur elisus. ille in fide purus, hie in praedi-

1/2 II Kor. 4, 7 — 14/15 Luc. S, 6. 7 — 23 I Kor. 7, 32 — 24 Phil.

4, 5. 6 — 24/25 Luc. 12, 36

LXPOF2 requirebant L- ine. L^

|3 populus

\4 traherentur

|

pon-

tius bes " ponti urbis F|

sollicitus|8 curis sui et lA curi suimet 0^

coire in unum\

monasteria] et m. F|9 uacare docuit L

\paurum F^

12 pende lA\ breue 113 campro L^

I

14 non pat. bon. sem.

aut om.I

15 saxa] xasa\

cordi L \ 1 culta F^ \ et^ ow. L

excolebat] et colebat L|17 suscipe L^ \ 18 deferebat 0^

\diuidere]

dicere 0^\20 sola L \ multo

|21 necessarii

\22 absolutum

L^I

cunct. lib. 0^ a cunctis liber 0- [23 sollicitudinem L^| 24 et

om. LI

sitis] si , [26 condolore 0^128 eligeretur L erigitur



In 1(3 Historiae ecclesiasticae XI 9

catione liberior. ille deo humilis, hie etiam hominibus erat, ille ad-

rogantes cootemptu, hie ratione vincebat. sie in utroque diversa gratia

unum opus perfeetionis explebat. igitur Basilius non multo post

Caesareae Cappadociae episcopiis. cum a Valente in exilium pro fide

5 cogeretur, exhibitus ad tribunal praefeeti terroribusque, ut illi moris est

potestati, et niinis maximis agi coepit, et ni praeeeptis principis oboediret,

interitura sibi iam iamque speraret inpendere. tum ille intrepidus et

absque ulla animi perturbatione haec sibi minitanti praefeeto respondisse

fertur: >atque iitinam aliquid mihi esset digni muneris, quod offerrem

10 huic. qui maturius Basilium de nodo follis huius absolveret.<. cumque

daretur ei nox. quae erat media, ad spatium deliberandi, respondisse

denuo perhibetur: >ego crastino ipse ero, qui nune, tu te utinam non

mutares<. et illa quidem noete uxor imperatoris velut tortoribus traditaeruciatur, filius vero. qui eis erat unicus, extinetus paternae impietatis

15 ereditur exsolvisse supplieia. ita ante lueem missi, qui rogarent

Basilium. ut preeibus suis intereederet pro eis, ne etiam ipsi et quidem

multo iustius similiter interirent. sie aceidit, ut eum omnes catholicos

expulerit \^alens, Basilius usque ad vitae exitum intemerato eommunionis

sacramento in ecclesia perduraret. Gregorius vero apud Xazianzon

20 oppidum in locum patris episeopus subrogatus haereticorum turbinem

fideliter tulit. reddita vero paee Constantinopolim ad ecclesiam doeendam

venire exoratus non abnuit. ubi brevi tempore tantum ad emendandumpopulum vetustis haereticorum infectum venenis profecit, ut tune primum

Christiani sibi fieri viderentur et novellam lueem veritatis aspicere, cum

25 religionis doetor multa quidem verbis, plura tamen doeeret exemplis nee

viderent ab eo discipuli aliquid imperari, quod non prius ipse feeisset.

sed ubi gloriam subsecuta invidia est, obniti quidam et praescriptionibus

minus sanis uti eoepere, ut ipso ad propria remeante alius ordinaretur

LyPOF2 diuersa] LNO diuina PF

\4 caesariae SP

\

exhibitum tribunal

P'^ exhibitus a tribunal P«|

terrorisque|6 et2 om.

\m] L^XF

ne ^[ nisi L'^O^F\ 7 iam 07n.

\9 dignum

|10 eumque X

11 ei] et Ol I quae erat media] libera ad sp. media 0^|12 nunc] hodie

I

13 mutansi

14 eis erat] erat ei Li erat eis L2 ers * erat F^ heres erat

F2I15 lueem om. P'

|1(> pro eis 07?i. Pi

|17 accedit XP

\19 nan-

zanzo ^ nanzanzo F nazanzo LP nanzo 0' nazanzi 0-\20 turbidinem L

21 pacem Lij

docendo|23 proficit LPF

\24 christi Oi

|25

pluia Li126 discipuli] discipulis i

aliquid] quid Li|27 qui-

dem128 sanis' sanctis " ' reante lA




episcopus. quod ille susurrari tantum et sub dente sentiens ruminari

ipse profert, quod dicere ei nullus audebat: >absit<, inquit, >ut mei causa

>aliqua simultas in dei sacerdotibus oriatur. si propter me est ista

>tempestas, tollite me et mittite in mare, et desinet a vobisquassatio<.

5 tum regressus in ecclesia saa quod superfait vitae tempus exegit et

quoniam fessa iam aetate et corpore invalidus erat, successorem sibi

ipse delegit, quo ecclesiam gubernante debilitatis et senectutis otio

frueretur. extant quoque utriusque ingenii monumenta magnifica

tractatuum, quos ex tempore in ecclesiis declamabant. ex quibus nos

10 denas ferme singulorum oratiunculas transfudimus in Latinum, Basilii

praeterea instituta monachorum, optantes, si potuerimus et dei favor ad-

iuverit, eorura plura transferre. fuerunt praeterea fratres duo Basilio,

Gregorius et Petrus, quorum alter in verbo doctrinae, alter in operibusfidei fratrem ita exaequabat, ut uterque vel Basilium vel Gregorium

15 redderet. extant etiam ipsius Gregorii iunioris aliquot opuscula luculenta.

sed de bis satis dictum, in occiduis vero partibus Valentinianus

fide religionis inlaesus vetere Romani imperii censura rem publicam

gubernabat.

Damasus post Liberium per successionem sacerdotium in urbe 10

20 Roma susceperat. quem praelatum sibi non ferens Vrsinus quidam

eiusdem ecclesiae diaconus in tantum furoris erupit, ut persuaso quodam

satis imperito et agresti episcopo, collecta turbulentorum et seditiosorum

manu, in basilica, quae Sicinini appellatur, episcopum se fieri extorqueret,

legibus et ordine et traditione perversis. quo ex facto tanta seditio,

9—13 Sokr. 4, 26, 25. 26 — 19— S. 1018, 6 Sokr. 4, 29. Soz. 6, 23, 1. 2

LNPO [ßnü 10 in trans) F2 ipse 0772.

|

quod] quia LP\3/4 ista tempestas (tepestas L^)] t. i.

14 tollite me et mittite ^ tollite me et mittite me L tollite et mittite

me XP^F^ tollite et mittite F^ \4 desinat 02

|5 tunc L

|ecclesiam

suam P« 0-\

7 deligit\

quod L^^\

gubernantem|

et senectutis

0771. L^ 18 monimenta L\

magniiicat L^ 19 tractatum\

decla-

mabat\10 dena

\fermes sing. L^N

\aratiunculas L^

\trans-

fundimus NF\11/12 aiuuerit iuuerit F

112 duo fr.

|15 aliquod

iyipi aliqua P-116 de 077i.

|17 censura rem] censurem P^ censuram

2119 succensionem

|21 ut 07n.

|22 sitis L^

|23 sicininia

L124 traditione] LPF ratione

\

pacto L^

}] ?/

: '^ •459 Mur.).



\{)IS Historiae ecclesiasticae XI 11

immo vero tanta bella coorta sunt alterutrum defendentibus populis, ut

replereutur humano sanguine orationum loca. quae res factione Maximini

praet'ecti scaevi hominis ad invidiam boni et innocentis versa est

saeerdotis, ita ut causa ad clericorum usque tormenta duceretur.

sed adsertor innocentiae deus adfuit et in Caput eorum, qui intenderant

dolum, poena conversa est.

Interea defuneto apud Mediolanium Auxentio haereticorum episcopo 11

utriusque partis populi diversis studiis ferebantur. dissensio gravis et

periculosa seditio urbi propriae maturum parabat exitium, si pars utraque,

10 cum diversum vellet, nequaquam quod proposuerat obtineret. Ambrosius

tunc consularis eiusdem provinciae fasees regebat. is cum perniciem

eivitati videret inpendere, pro loco atque officio suo confestim ecclesiam

seditionem populi mitigaturus ingreditar. cumque inibi multa secundumleges et publicam disciplinam pro quiete et tranquillitate perorasset,

15 pugnantis inter se et dissidentis populi subito clamor et vox una con-

surgit Ambrosium episcopum postulantes: baptizari hunc protinus

clamant. erat enim catechumenus, et sibi episcopum dari, nee aliter unum

populum fore atque unam fidem. nisi Ambrosius sibi daretur sacerdos.

7— S. 1019, Sokr. 4, 30. Soz. 6, 24, 2—4

LypF1 quo hüsta L' quohorta L- orta F

\2 loca . . . quae res om. F^

factionem y\3 scaeui] L-NF^P scaeuis L^ saeui F-

\8 febantur L^

10 diuersus L^\

proposierat L^|11 consularis] PF consulares LX. ,, Socrates h.

e. 4, 30 ex Rttfino\

gerebat F!12 ciuitatis

|13 cumque inibi] LPF

cum ibi\14 quietem lA

]15 pugnantes i. se et dissidentes ^

\16 hinc

117 clamabant L \ cathecumenus /. catbicumenus '' caticuminus

49^ ?.(

•& ^ ,) ,./, 7} }.0• oJV•. ^, -^^,^. {^^/

- /-^ ]4•) ).

-



Historiae ecclesiasticae X112. 13 1019

obluctante illo et plurimum resistente ad imperatorem relatum populi

desiderium omni maturitate iubetur impleri. dei enim ait esse, quod

discordantem populi tidem et animos dissidentes conversio subita in unum

consensumatque unam sententiam revocarit. moxque dei gratiam con-

5 secutus et initiatus sacris et sacerdos effectus est.

Interea cum ad bellum Sarmaticum Valentinianus de Galliae partibus 12

venisset lllyricum, ibi vixdum coepto bello aegritudine subita oppressus

diem obiit, relictis heredibus in imperio filiis Gratiano Augusto Valen- 37."

tinianoque admodum parvulo et nondum regiis insignibus initiato. quem

10 tamen necessitas eorum, qui tamquam vacuum imperii locum conabantur

invadere, conpulit etiam absente fratre purpura indui, Probo tunc

praefecto fidcliter rem gereute.

Per idem tempus in orientis regno Gothorum gens sedibus suis 13pulsa per omnes se Thracias infudit armisque urbes et agros vastare

lö feraliter coepit. tum vero Valentis bella, quae ecclesiis inferebat, in

hostem coepta converti, seraque paenitentia episcopos et presbyteros

LNPF

1 relatu\ 4 unain] in unam L

\reuocarit] L reuocaret NPF

\

7 uenisset] LPF aduenisset i\^[

illyricum] scr. in inlyricum|

ibi] bi\

coe-

pito coepit U\

aegritudinem subitam L^|8 obit NPc-

|9 nondum]

non F^I12 regem gereutem L^

i H traicias L^]16 penitentiam L^

& ,, ,(. 4G0 Mur.).

^

^?.& ^/

?. -(. 461 Mur.), ....

^ ).> •,

(. 461 Mur.).),, ^ ,3

^ ^459 Mur.).



1020 Historiae ecclesiasticae XI 14. 15

relaxari exiliis ac de metallis resolvi monachos iubet. ipse tarnen ab

hostibus circumventiis in praedio. quo ex hello trepidus confugerat,

impietatis suae poenas igni exustus dedit, annis in imperio cum fratre 37S

primo et post cum fratris filiis quattuordecim pariter exactis. quae) pugna initium mali Romano imperio tunc et deinceps fait. igitur

(-xratianus cum fratre admodum parvulo post patrui necem orientis

quoque suscepit Imperium, is pietate et religione omnes paene, qui

ante fuerant principes, supei*abat. usu armorum strenuus. velox corpore

et ingenio bonus erat, sed iuvenili exultatione plus fere laetus quam

10 sufficiebat, et plus verecundus quam rei publicae intererat.

Quique videns utile virum annis maturum in tantis regni curis 14:

habere participem et quia. ut sermo divinus monet, melius duo quam

unus. consortem adsciscit Theodosium eique orientis procuratione per- 379

missa partes sibi ac fratri occiduas reservavit. verum is, postquam multa

15 religiöse ac fortiter gessit, a Maximo tyranno apud Brittanias exorto

per Andragathium ducem Lugduni suorum magis proditione quam vi

hostium peremptus est. 383

At A'alentinianus in Italia degens fratris nece atque hostis metu 15

perterritus simulatione oblatam pacem a Maximo simulans ipse quoque

20 libenter amplectitur, cum interim lustina mater eiusdem Arrianae

haereseos alumna impietatis suae venena. quae vivente viro suppresserat.

1-3 Sokr. 4, 38, S. Theodoret. 4, 36 — 12;13 Eccl. 4, 9 — 20— S. 1022. 1

Soz. 7, 13, 2—6

LyPF1 ac de metallis om.

\ab] at L^

|2 praesidio F^ 13 dedit"

* F\

in Olli. LPF\4 quattuordecim] cum qu. L-

\6 nece L'^N

|7 is

pietate] LXF ipsi aetate P^ ipse aetate P^ | \\ utilem]13 theodosius //-

14 is om. XI15 britanias brittani /-'

1 exortu P^ exortu et P-

16 andratium F \ uis '] 18 ualentianianus L ualentinus F^ \ 19 obla-

tam pace L^ oblata pacem {sie L-P \ 20 amanam L<i arriana L^' | 21 haere-

seos] ehereos L^

, aoe'/jfvt.; '.^ -^ iscr.^-)oJV^ xö)v ^ ?;•. /.

/. iv*^

-^-, ,




filio facile decepto fidenter aperuit. igitur apiul Mediolanium posita

conturbare ecclesiariim statum, comiiiinari sacerdotibus depulsionis exilia,

ni Ariminensis coDcilii decreta, quibus fides patrum temerata fuerat,

revocarent quo bello ecclesiae murum et turrem validissimam pulsabat

5 Ambrosium eumque minis, terroribus atque omni oppiignationis genere

fatigans primum sibi aditum debellandae rimabatur ecclesiae. sed

quamvis illa Hiezabel spiritu pngnaret armata, resistebat tarnen Ambrosius

Heliae virtute repletus et gratia. ipsa autem in ecclesiis garrire, strepere,

animare et inflammare ad discordiam populos, sed quod minus res ex

10 sententia cederet, iniuriam putare et pro hac apud filium conqueri. unde

adulescentulus pro contumeliae invidia, quam falso conflaverat mater,

accensus armatorum globum ad ecclesiam mittit, confringi ianuas,

oppugnari sancta, sacerdotem pertrahi atque in exilium agi protinus

iubet. sed tanta fuit perseverantia iidelium populorum, ut animas prius

15 amittere quam episcopum mallent.

Interim dictanda adversum fidem patrum imperialia decreta man- 16

dantur Benivolo tunc memoriae scriniis praesidenti. sed ille, cui

ab incunabulis sacra fides et venerabilis fuit, abnegat se impia posse

verba proferre et contra deum loqui. tum vero, ne inceptum reginae

20 frustra videretur, celsior ei honor promittitur, si impleret iniuncta. ille,

qui nobilior in fide esse quam in honoribus cuperet, >quid mihi<, ait,

>pro impietatis mercede auctiorem promittitis gradum? hunc ipsum,

>quem babeo, tollite, tantum mihi conscientia fidei duret inlaesa<. haec

1 mediolanium SP mediolanum LF \ 2 ecclesiarum statum] statim F\

depulsiones exilinia X|3 ni] L^N in nisi L-F \ fuerunt

\

4 quod iVI

ecclesiae] et eccl.\

et turrem om. F^|6 rima-

bantur\

7 ille L^\

hiezabel NF iezabel L zezabel\9 ani-

mari L \ 10 hoc L | 11 mater om. \ 12 confringit L \ 13 oppu-

gnare L115 amittere om. F^

I

16 aduersus TA|20 frustrari edd.

I

si impleret] sumpleret121 horibus Li

|

quod|22 merce-

dem - ruo S- /. ^^^ ?} &)/. ,46 Mur.)•

) /




dicens ante pedes impia praecipientiiim cingnlum iecit. Ainbrosius vero

adversum reginae furorem non se manu defensabat, aut telo, sed ieiuniis

continuatisque vigiliis sub altari positus per obsecrationes defensorem

sibi atque ecclesiae deum parabat. cumque haec in longum diversis

machinis et obpugnationibus nequiquam lustina molitur, Maximus, qui

se exuere tyranni infamia et legitimum principem gestiret ostendere,

datis litteris irapium protestatur inceptiim, iidem dei inpugnari et statuta

eatholicae ecclesiae subrui, et inter haec adpropinquare Italiam coepit.

quo lustina conperto hoste simul atque impietatis conscientia perurgente

10 in fugam versa cum filio exilia, quae dei sacerdotibus praeparabat, prima

sortitur.

Adfuit tamen Theodosius propter regni fidem bonitatisque ac 17

beneficionim Gratiani memor et in vindictam totis viribus orientis

insurgens ultus est sanguinem iustum Valentinianoque impia inter haec

15 matre defuncta fidem catholicam, quam ipsa violaverat, et regnum ty-

rannide depulsa restituit. atque ipse posteaquam Romam inlustri

triumpho invectus est, ad propria rursum regna remeavit.

Per idem tempus subreptione quadam daemonis turpis macula reli- 18

gioso principi inusta est. etenim cum apud Thessalonicam seditione

LNPF1 impie

\2 defendebat LF^ \ 3 obscurationes

\5 nequam L"^

nequaquam nequa F- \ iustinal iusti P^|6 exuit L^

|10 parabat Pi^

12 thedosius|

l-t ultus] ultus eius P<» | inter] in|16 roma

Tcoolv i3aGi?.tojv z/jv (. 46 Mur.).^ &

^&^ -, ?. ^ t/jv /.^

^ (. 46 Mur.)., /),

,^ ^Tfjv

?, (. 467 Mur.), && -

- ^ . 475 Mur.).



Historiae ecclesiasticae 19 1023

exorta quidara ex militaribus vir impetii fuisset populi furentis extinctus,

repentini nuntii atrocitate succensus ad ludos circenses invitari populura

eique ex inproviso circumfundi milites atque obtruncare passim, qnisque

occiirrisset, gladio iubet et vindictam dare non crimini, sed furori. ob

5 hoc cum a sacerdotibus Italiae argueretur, agnovit delictum culpamque

cum lacrimis professus publicam paenitentiam in conspectu totius eccle-

siae exegit et in hoc sibi tempus adscriptum absque regali fastidio

patienter implevit. quibus omnibiis illiid quoque mirabiliter adiecit:

lege sanxit in posterum, ut sententiae principum super animadversione

10 prolatae in diem tricensimura ab executoribus differrentur, quo locus

misericordiae vel, si res tulisset, paenitentiae non periret.

Igitur ad orientem regressus ibique, ut ab exordio principatus sui, 19

summa cura summoque studio pulsis haereticis ecclesias catholicis tradere

idque ea moderatione agere, ut ultione contempta tantum catholicis de

15 ecclesiarum restitutione consuleret, quo iides recta absque praedicationis

inpedimento proficeret, communem se praebere erga sacerdotes dei, fide,

religione et munificentia cunctis regium animum exhibere. accessu

facilis et absque imperiali fastu ad conloquium se humilibus praebere,

hortatu eins et largitionibus ecclesiae plurimis locis ornatae satis mag-

20 nificeque constructae, praestare multa poscentibus, sed frequentius ultro

offerre. idolorum cultus, qui Constantini institutione et deinceps neglegi

et destrui coeptus fuerat, eodem imperante conlapsus est. pro quibus

in tantum deo carus fuit, ut speciale ei munus contulerit divina provi-

LNPF

1 inte?' fuisset et populi haec interponit L: senioribus ita repperi dicitui'

eum comitem inl. uirum fuisse nomine Butteridum, pro cuius infaustam necem to-

tum conspirauit, ut mors ipsius in exitio ciuitatis vindicaretur, nam propter au-

rigam qui seruum ipsius stuprauerat hoc facinus commissum (-su L^) est. Be?n

narrat Soxomenus 7, 25 (inde Theophanes p. 72, 22 de Boor) :

^^ • -^-. ^ ^, ^.&. Inde 'Nicepliorus Callistus 12^ 40\: apud Latinos auctores

haec narratio non videtur reperiri\

2 circensis\3 obtmncas F^

\

4 occurrisse lA\

gladio om. 15a om. L^\

7 in] LPF ad\

fastigio] LPF"^ fastidio NF^\ 9 leges L2 | animaduersionem L

\

10 diife-

rantur differentur L^|13 ecclesiis F

\catholicas

|14 ea om.

\

16 proficere L^|17 et om. L^

|18 humiliabat

\19 ordinatae F



1(>24 Historiae ecclesiasticae XI 20. 21

dentia. etenim in Thebaidae partibus monachum quendam lohannem

nomine spiritu profetico replevit, cuius monitis atque responsis pacem

retinere an bellum gerere esset melius, sciscitabatur.

Interea apud Laodiciam Syriae ante id tempus Apollinaris episcopus, 20

5 vir sane in ceteris instructus, sed dum contentionis vitio nimius agitur

et adversum omne, quod quisque dixerat, ire obvius delectatur, iactatione

ingenii male fortis, haeresim ex contentione generavit, adserens solum

corpus, non etiam animam a domino in dispensatione susceptum. in quo

cum evidentibus euangelii testimoniis urgeretur, quibus ipse dominus et

10 salvator habere se animam profitetur et ponere eam quando vult et

iterum adsumere eam, quamque turbatam et tristem dicit esse usque ad

mortem, vertit se post, et ne ex toto vinci videretur, ait, eum habuisse

quidem animam, sed non ex ea parte, qua rationabilis est, sed ex ea

solum. qua vivifieat corpus, ad supplementum vero rationabilis partis

15 ipsum verbum dei fuisse perhibebat. quae adsertio primo in urbe Romaa Damaso et Petro Alexandrino episcopo concilio congregato tali

sententia depulsa est, ut decernerent, si quis filium dei, qui sicut vere

deus, ita et vere homo fuit, vel humanitatis aliquid vel deitatis minus

diceret habuisse, alienus ab ecclesia iudicaretur. quae sententia et apud

20 Alexandriam confirmata est et apud Constantinopolim decreto concilii•

ex illo Apollinaristae ab ecclesia declinantes et episcopos sibi suae partis

et dogmata propria ecclesiasque defendunt.

Igitur in urbe Roma post Damasum Siricius ecclesiae suscepit sacer- 21

dotium. apud Alexandriam vero defuncto Petro Timotheus et post hunc

25 Theofilus, in Hierusolymis autem post Cyrillum lohannes apostolicas

reparant sedes. apud Antiochiam vero defuncto Meletio substituitur

Flavianus, sed quod Paulinus adhuc supererat, qui in catholicorum

semper societate permanserat, multa ibi iurgia et multae controversiae

saepe commotae, nee tamen summa vi nitentibus aliis et aliis obniten-

30 tibus ipsisque in hoc elementis terrae marisque fatigatis potuit aliquandopacis ullus obtineri modus, cum utique fidei iam nulla videretur subesse

discordia. hoc idem apud Tyrum fuit. ubi cum Diodorus, unus sane

7—15 Socrat. 2, 46, 9-11 — 11/12 Matth. 26, 38. Marc. 14, 34

LNPF

1 iobannen L \ 3 gerere] regeret\

esse|4 id] iV idem LPF

appollonaris F \ episcopus om. F^ \ 6 omnem L\

iactationem L|

7 so-

lum 0711. Fl i 10 uult] LPF uellet .V | 15 fuisset L• j prima

23 siricus L• | 24 apud al. uero om.\26 reparat L'^P'^F

\ 28 ibique

129/30 obtinentibus /> [ 30 in om.

|32 diodus




ex antiquis catholicis vir et temptationiim documentis probatus, cum

Athanasii testimonio a coufessoribus esset episcopus factus, modestia

eins contempta alias a Meletii partibus ordinatur. sed et in multis aliis

urbibus orientis huiusmodi confusiones contentio genuit sacerdotum.

apud Constantinopolim vero Nectarius ex praetore urbano catechumenus

et nuper baptisma consecutus sacerdotium siiscepit.

Interea apud Alexandriam novi motus et contra temporum fidem 22

adversum ecclesiam concitantur ex occasione buiuscemodi oborti. basi-

lica quaedam publici operis vetusta et admodum neglecta fuit, quam

10 Constanlius imperator donasse episcopis perfidiam suam praedicantibus

ferebatur, quae longa incuria nihil validum praeter parietes babebat.

visum est episcopo, qui per idem tempus gubernabat ecclesiam, hanc ab

imperatore deposcere, ut crescentibus fidelium populis orationum quoque

crescerent domus. quamque cum acceptam vellet excolere, reperta in

15 loco sunt antra quaedam latentia et terrae defossa latrociniis et sceleribus

magis quam caerimoniis apta. igitur gentiles, qui retegi criminum

suorum latebras et flagitiorum cavernas viderent, non ferentes operta

tot saeculis mala et tenebris obtecta reserari, velut draconum calice

potato insanire omnes ac palam furere coeperunt. nee vocibus iam et

20 seditionibus, ut solebant, sed manu ferroque decertare nituntur, crebros

conflictus agere inplateis

belloque aperto uterque populus inter secoire. at nostri numero et potentia multo plures, sed modestia religionis

minus feroces erant, ex quo frequenter nostrorum plurimis vulneratis,

aliquantis etiam interfectis ad templum quasi ad arcem quandam

25 refugiebant. quo nonnullos ex Christianis captos secum abducentes

accensis aris immolare cogebant, renitentes novis et exquisitis suppliciis

excruciatos necabant, alios patibulis adfigentes, alios confractis cruribus

in speluncas praecipitantes, quas ob sacrificiorum sanguinem ceterasque

inpuritates delubri recipiendas vetustas curiosa construxerat. verum haec

30 per dies singulos primo cum metu, dein cum fiducia et desperatione

23— 8.1026,27 Soz. 7, 15, 3-8

LNPF1 uir] LNF uiris 2 om. P^ \ cum dele^it edd. \ 2 modesta N^ \

3 melitii L^ \ aliis o??^. P« | 4 confusionis F|

7 temporum om. F^\

8 aduersus ecclesias L|12 episcopum

\ecclesia L^

|14 er. domus]

domus (domos P^) er.\

quamque] LPF quam ^\

acceptum TJ\

17 opera L \ 18 calicem L \ 20 manus L|21 conflictos NPF^ \

22 sed] et\ 25 refugabant F^ | 27 negabant \

adfligentes LPI

cruribus] LF cruris NP \ 29 delubri] a delubri N'\ 30 sing, dies F

\

dein] L^NP^ deinde 7^2 i deim FEusebius II. 65



1(120) Historiae ecclesiasticae XI 23

gerere atque intra templum clusi raptu et praeda vivere. ad po-

stremiim grassantes in sanpn-iinem civium ducem sceleris et audaciae siiae

deliiiunt Olympum queudam nomiue et liabitu solo ülosofum, quo ante-

signano arcem defenderent et tyrannidem tenerent. at hi, qiiibus

5 Romanorum legum custodia iurisque dicendi cura permissa est, cognitis

quae gesta fuerant. turbati atque perterriti ad templum convolant, causas

audaciae percontantur. et quid sibi vellet ille concursus, in quo cum

tanto scelere ante aras sanguis civium funderetur, inquirunt. sed illi

obfirmato aditu confusis et dissonis vocibus rationem facti nullam, sed

10 clamorem reddebaut. missis tarnen ad eos nuntiis de Eomani imperii

potestate, de vindicta legum et de bis, quae talia solerent subsequi,

commonebant, cumque loci munitio nihil adversum yesana molientes

agi nisi vi maiore sineret, res gesta ad imperatorem refertur. ille, qui

ingenita mentis dementia errantes mallet emendare quam perdere,

15 rescribit illorum quidem vindictam, quos ante aras sanguis fusus mar-

tyres fecit, non esse poscendam, in quibus dolorem interitus superaverit

gloria meritorum; de cetero vero malorum causam radicesque discordiae,

quae pro simulacrorum defensione veniebant, penitus debere succidi,

quibus exterminatis etiam bellorum causa pariter conquiesceret. cumque

20 haec scripta venissent et velut post indutias parvi tempons ad audien-

dum uterque populus convenisset ad templum, statim ut prima epistulaepagina reserata est, in cuius exordio vana gentilium superstitio culpa-

batur, clamor a nostris immensus adtollitur, stupor ac pavor gentilium

populos invadit, latebras unusquisque quaerere, angustos fugae calles

25 rimari aut nostris se latenter immergere, ut ab omnibus, qui aderant,

nosceretur dei praesentia populo suo audaciam tribuente furorem dae-

monis, qui in illis prius debacchatus fuerat, effugatum.

Serapis apud Alexandriam templum auditum quidem omnibus puto, 23

plerisque vero etiam notum. locus est non natura^ sed manu et

30 constructione per centum aut eo amplius gradus in sublime suspensus,

quadratis et ingentibus spatiis omni ex parte distentus, cuncta vero,

LXPF

1 clausi1

rapto LNF \ 3 habito\ 3/4 antesigno F^

|4 hü

I

5 romananim edd. \ est om.\6 conuolunt F^ \ 9 uo**bus L^

11 quae] qui Iß|13 ui] ibi Li

| 17 discodiae]18 succedi ^

19 conquiescet LXP^ conquiescit P^F \ 21 epistula F|25 se] si

|

hominibus F^|26 nosceretur] LPX agnosceretur F \ 26 tribuentem L \

27 diuacchatum diuaccatus L^ dibaccatus L- debacatus\29 notus

\30 sublimes

I31 quadragis '




quoad summnm paYimentorum evadatur, opere forniceo coDstructa, quae

inmissis desiiper luminaribns et occultis adytibus invicem in semet

distinctis usum diversis ministeriis et clandestinis officiis exhibebant.

iam vero in superioribus extrema totius ambitus spatia occupant exedrae

et pastoforia domusque in excelsum porrectae, in quibus vel aeditui vel

hi, quos appellabant '/,^ id est, qui se castificant, commanere

soliti erant. porticus quoque post haec omnem ambitum quadratis

ordinibus distinctae intrinsecus circumibant. in medio totius spatii

aedes erat pretiosis edita columnis et marmoris saxo extrinsecus ample

10 magnificeque constructa. in hac simulacrum Serapis ita erat vastura,

ut dextera unum parietem, alterum laeva perstringeret. quod monstruna

ex Omnibus generibus metallorum lignorumque conpositum ferebatur.

interiores delubri parietes lamminis primo aureis vestiti, super has

argenteis, ad postremum aereishabebantur, quae munimento pretiosioribus

15 metallis forent. erant etiam quaedam ad stuporem admirationemque

videntium dolis et arte conposita. fenestra perexigua ab ortu solis ita

erat aptata, ut die, qua institutum fuerat simulacrum solis ad Serapem

salutandum intro ferri, diligenter temporibus observatis ingrediente si-

mulacro radius solis per eandem fenestram directus os et labra Serapis

20 inlustraret, ita ut inspectante populo osculo salutatus Serapis videretur

a sole.erat et aliud fraudis genus huiusmodi. natura

lapidismagnetis

huius virtutis esse perbibetur, ut ad se rapiat et adtrahat ferrum.

LNPF1 quod ad L

\ deuadatur Li leuadantur L"^\2 inmissis] LPF inmen-

sis"^

I

3 clanidestinis "] 4 uero om.P^

\partaforia F^

|6 hü

|

L2 AlNeyCNTeC NF ATNeyOres F ine.

Z/1I

commonere\

7 solliciti F^\10 serapim F'^

I

H dexteram

L^I

unam p. alteram F\13 interioris F

\14 babebatur

|15 ad

imitationemque|17 erant

\instutum L^

\serapen L^

|18 in-

gredientes|19 radio F \

20 inlustrare L'^\

serapes|21 natura

om. F^I

lapis LP lapsi F\

magnitis JSP\22 huius] huiusmodi L«

\

uirtus FI

ad] a iV &&^ oJ&v) ,,

.- ,8. -*



1()28 Historiae ecclesiasticae XI 23

sifi^nnm solis ad hoc ipsum ex ferro subtilissimo manu artificis fiierat

fabricatuin, ut lapis, cuius naturam ferrum ad se trahere diximus, desuper

in laquearibus fixus, cum temperate sub ipso ad libram fuisset positum

simulacrum, vi naturali ad se raperet ferrum. adsurrexisse populo

5 simulacrum et in aere pendere videretur. et ne hoc lapsu propero pro-

deretur, ministri fallaciae >surrexit<, aiebant, >sol, ut valedicens Serapi

discedat ad propria<. sed et multa alia decipiendi causa a veteribus in

loco fuerant constructa, quae nunc longum est enumerare per singula.

verum ut dicere coeperamus, rescripto recitato parati quidem erant

10 nostrorum populi ad subvertendum erroris auctorem, persuasio tarnen

quaedam ab ipsis gentilibus fuerat dispersa, quod, si humana manus

simulacrum illud contigisset, terra dehiscens ilico solveretur in chaos

caelumque repente rueret in praeceps. quae res paululum stuporem quen-

dam populis dabat, cum ecce unus ex militibus fide quam armis magis

15 munitus correptam bipennem insurgens omni nisu maxillae veteratoris

inlidit. clamor adtollitur utrorumque populorum, neque tamen aut

caelum ruit aut terra descendit. inde iterum atque iterum repetens,

putris ligni fumosum genium caedit, quodque deiectum, igni adhibito

tam facile quam lignum aridum conflagravit. post hoc revulsum

20 cervicibus et depresso modio trahitur caput, tum pedes aliaque membra

caesasecuribus et rapta

funibusdistrahuntur,

ac persingula loca

mem-bratim in conspectu cultricis Alexandriae senex veternosus exuritur. ad

ultimum truncus qui superfuerat in anphitheatro concrematur vanaeque

LNPF1 Signum] LPF s. uero

\artifici

\2 natura P<^oir

|3 fixum

I

cum temperate] contemperate L\

ipso] LPF ipso radio\6 aie-

bat FI

ualedicen Z/i 16/7 serapi discedat ad propria] serat L^|9 qui-

dam F\11 gentibus L

\12 soluetur F^

\13/14: quandam L^

\

14 dabant " | 15 inueteratoris|16 utrumque i\^

\16/17 aut caelum]

ut c. f 1

I

17 descendit] desedit Vallarsius\18 lignis L^

\

g(a)enium

libri genu editio Antverpiensis a. 1548\

cadit\

quoque L]20 et om.

FJ

depressum NFP"^ depraesum LP^\

modio 077i. F^\21 caesas

\

funditus\22 uetemosos

\23 amphitheato L^

ov iv xy -^,- iv 9•

,( ^) ^. 482 Mur.)•




superstitionis et erroris antiqui Serapis hie finis fuit. de cuius origine

diversa fertur opinio paganorum. alii lovem putant, cuius capiti modius

LNPF1 et erroris] terroris L ac terroris\2 capitis

*) & 6' ,''") In der ersten Recension des Georgius (cod. Coisl. 305), in welcher alle

obigen Rufinus-Excerpte fehlen, findet sich über das Serapeum der folgende Bericht :^--•

(sie) ,

, ^ , ^, .,, ^. ^-

^-

,, ,^ .

— Dann

fährt er fort; '(1.) --

^ ;

&,

,--,

?]

- /. - --, -

& '

,d

-




superpositiis vel cum niensura modoque cuncta indicet moderari vel

vitam mortalibus frusTiim largitate praeberi. alii virtiitem Nili fluminis,

cuius Aegyptus opibus et fecunditate pascatiir, quidam in honorem nostri

loseph formatum perhibent simulacmm ob dimensionem frumenti, qua5 famis tempore subvenit Aegjptiis. alii repertum in historiis Graecorum

yeteribus ferunt Apin quendam patrem familias seu regem in Aegypto

Memphis positum, cum famis tempore frumenta apud Alexandriam

defecissent, ex proprio adfatim civibus alimenta praebiiisse. quo

defuncto in honorem eius instituerint apud Memphis templum, in quo

10 bos quasi indicium optimi agricolae nutritur habens quaedam coloris

insignia, qui ex nomine eius Apis appelletur, soron vero, id est sepul-

chrum. in quo corpus eius inerat, Alexandriam deduxerint, et soron

Apis primo ex conpositione Sorapim, post vero per corruptionem Serapim

nominarint. quid verum sit aut nihil omnino de his, deus viderit. sed

15 ad inceptum redeamus.

Post haec capite ipso idolatriae deiecto, studiis vigilantissimi 24

sacerdotis quaecumque fuerant per totam Alexandriam portenta potius

quam simulacra pari exitu et simili dedecore publicantur. horret animus

dicere, qui miseris mortalibus laquei a daemonibas praeparati sunt, quae

-) funera, quae scelera in illis, quae dicebant adyta, tegebantur, quot ibi

infantum capita desecta inauratis labris inventa sunt, quot miserorum

cruciabiles mortes depictae. quae cum proderentur in lucem ac sub

LNPF

1 cum] qui Mommsen\

indicent\3 bonore

|10 uos UN

\

10/11 colori signia />'|11 apellatur Z'

112 deduxerit F^

!13 sara-

pin LF soripin serapini\

corruptio\

serapin LP\14 nominarunt

LSPFI

aut: L^F aut si L''- om.\

deus om. Li|15 uideamus

\

16 deiectos L^|

uigilantissime F|17 fuerat fuerunt L^ \. portentam

1 20 adyta] LF adita adista\ 21 desecta om.

hv [/] ,', ^ -• \-\-

,

, ) ) '/ ^ '/.

,"-

. ",?)

, ^-^&(. 482 Mur.!.




auras prolata ferrentur, licet confusione ipsa gentiles et pudore dift'n-

gerent, tarnen si qui adesse potuit, mirabatur tot saeculis se Ulis tarn

nefariis et tarn pudendis fraudibus inretitiim. unde et plurimi ex bis

condemnato errore et scelere deprehenso fidem Cbristi et ciiltum verae

5 religionis amplexi sunt, nam, ut omittam cetera flagitia, quae in aliis

locis, vi necatis parvulis despicatisque ob fibrarum inspectionem virgini-

bus, gerebantur, unum solnmmodo, qnod in templo Saturni geri ad

omnium venit conscientiam, memorabo, ex quo etiam cetera, quae omisi-

mus, perpendantur.

10 Sacerdos erat apud eos Saturni Tyrannus nomine, hie quasi ex 25

responso numinis adorantibus in templo nobilibus quibusque et primariis

viris, quorum sibi matronae ad libidinem placuissent^ dicebat Saturnum

sibi praecepisse^ ut uxor sua pernoctaret in templo. tum is qui audieratgaudens, quod uxor sua dignatione numinis vocaretur, exornatam com-

15 ptius, insuper et donariis onustam, ne vacua scilicet repudiaretur^ con-

iugem mittebat ad templum. in conspectu omnium conclusa intrinsecus

matrona Tyrannus clausis ianuis et traditis clavibus discedebat, deinde

facto silentio per occultos et subterraneos aditus intra ipsum Saturni

simulacrum patulis erepebat cavernis — erat autem simulacrum illud a

20 tergo exesum et parieti diligenter adnexum — ardentibusque intra aedem

luminibus intentae supplicantique mulieri vocem subito per simulacrum

aeris concavi proferebat, ita ut pavore et gaudio infelix mulier trepidaret,

quod dignam se tanti numinis putaret adloquio. posteaquam quae

libitum fuerat vel ad consternationem maiorem vel ad libidinis incita-

25 mentum disseruisset numen inpurum, arte quadam lineolis obductis

repente lumina extinguebantur universa. tum descendens obstupefactae

et costernatae mulierculae adulterii fucum profanis commentationibus

inferebat. haec cum per omnes miserorum matronas multo iam .tempore

gererentur, accidit quandam pudicae mentis feminam horruisse facinus

30 et adtentius designantem cognovisse vocem Tyranni ac domum regressam

LNPF1 aures F^

|3 pudentis

\5/ aliis locis ui] alii socii sui

\

6 depiscatisque L dispicatisque\

7 quo\

gerebatur L^|9 perpen-

datur] 11 nominis NP^

\13 sibi om. PF

\ut om. F^

\19 ere-

pebat] eripebat F erebat Pi herebat 2|

19 illum\20 exsesum IJ

I

parietem {sie) Iß\

aedem] eadem NP\22 concuui

|23 digna

I

nominis NP^\

quae] LPF uero quae A^|24 maiorum F \

25 nomen

NPI

artem L^\

liniolis|26 tunc

|

obstufactae L^|25 con-

sternitatae consterne F^ consternane P^|29 accedit \

30 designante

FI

regressa LP




viro de fraiide sceleris indicasse. ille de inmria coniugis, immo potius

sua ardentius inflammatus inscriptnm Tyrannum ad tormenta deducit.

quo conyicto atcjue confesso caecisque fraudibus revelatis pudor omnes

et dedecus paganonim pervaserat domos, adulteris matribiis, incertis

patribus. liberis spuriis deprehensis. quibus divulgatis et proditis raptim

cum simulacris et aedibus excidebantur et cidmina.

lam vero Canopi quis enumeret superstitiosa flagitia? ubi praetextu 26

sacerdotalium litterarum. ita etenim appellant antiquas Aegyptiorum

litteras. magicae artis erat paene publica schola. quem locum velut

10 fontem quendam atque originem daemomim in tantum venerabantur

pagani, ut multo ibi maior celebritas quam apud Alexandriam haberetur.

sed de huius quoque monstri errore. cuiusmodi originem tradant, ab-

surdum non erit paucis exponere. ferunt aliquaudo Chaldaeos ignemdeum suum circumferentes cum omnium provinciarum diis habuisse

15 conflictum, quo scilicet qui vicisset, hie esse deus ab omnibus crederetur.

reliquarum provinciarum dii aeris aut auri argentive aut ligni vel

lapidis vel ex quacumque materia constabant, quae per ignem procul

dubio corrumperetur. ex quo fiebat, ut ignis locis omnibus optineret.

haec cum audisset Canopi sacerdos, callidum quiddam excogitavit.

20 hydriae fieri solent in Aegypti partibus fictiles, undique crebris et

minutis admodum foraminibus patulae, quibus turbida aqua desudans

LNPF3 cofesso L

\5 spurgiis F

\deuulgatis XP

\6 exodebantur L^

\

7 enumerit enumerat F\

praetexto lihri\10 aquae L'^

\uenere-

banturj11 maior] meuor {sie) X

]12 huiusmodi F

j14 dis L

|

15 esset JV|16 di ^

|aut auri] auri auri aut L^

\argentique F

I

18 corrumperentur F\

ex] et ex jP!19 callidam

\

quidam\

20 solent] solem "|21 patalae

\turpida

*Ev ob ) . ^, ^, ,, --.

^ (:• ?.•,^, .

^^.^& ,?.^&.



Historiae ecclesiasticae XI 27. 28 1033

defaecatior ac purior redditur. harum ille unam, cera foraminibus

obturatis, desuper etiam variis coloribus pictam, aqua repletam statuit

ut deum et excisum veteris simulacri, quod Menelai gubernatoris fere-

batur, Caput desuper positum diligenteraptavit.

adsunt post haec5 Chaldaei, itur in conüictum, circa hydriam ignis accenditur, cera, qua

foramina fuerant obturata, resolvitur, sudante hydria ignis extinguitur,

sacerdotis fraude Canopus Chaldaeorum victor ostenditur. unde ipsum

Canopi simulacrum pedibus perexiguis adtracto collo et quasi suggillato,

ventre tumido in modum hydriae cum dorso aequaliter tereti formatur

10 et ex hac persuasione velut deus victor omnium colebatur. sed fecerit

haec fortasse aliquando Chaldaeis, nunc vero adventante sacerdote dei

Theofilo nullus profuit sudor nee ceris fraus obtecta subvenit. vastata

sunt omnia atque ad solum deducta.Sed nihil gestum est, quod in squalorem verteret locum. flagitiorum 27

15 tabernae ac veternosa busta deiecta sunt, et veri dei templa ecclesiae

celsae constructae. nam in Serapis sepulchro, profanis aedibus con-

planatis, ex uno latere martyrium, ex altero consurgit ecclesia. causa

autem martyrii construendi unde data sit, dignum arbitror memorare.

luliani temporibus velut relaxatis frenis efferbuit in omnem saevitiam 28

20 feritas paganorum. ex quo accidit, ut apud Sabasten Palaestinae urbem

LPNF {deficit folio exciso 12 in theofilo)

1 dedificatior\3 menedai Li menlai

\gubernatores

\5 igi-

tur 1/2 ine. L^\

qua] quibus|6 optaturata L^

|7 sacerdotes

I

fraude superati 2|

conapus F]12 ceteris

|15 tauernae caue-

rnae PL"^ cabernae L"^\

ueteranos abustae|16 celsae om. NL

\nam]

nam et|10/17 conplantatis

|17 martyrum

\causa] occasio

LPI

19 efferuet\20 accedit

\apud] apoi

\sabasten] L^NP^

sabesten L^

6

,^, '^ , 9• .- Hjv ,, ,.-- voJV .

- -- , &-& (. 48 Mur.).




sepulchrum lohannis baptistae mente rabida et funestis manibus in-

yaderent, ossa dispergerent atqiie ea rursum collecta igni cremarent et

sanctos cineres pulveri inmixtos per agros et riira dispergerent. sed

dei Providentia factum est qiiosdam de Hierusolymis ex monasterio5 Filippi hominis dei orationis illiic causa per idem tempus venisse. qui

cum tantum ncfas humanis quidem manibus, sed ferina mente fieri

viderent, mori gratius habentes quam huiuseemodi piaculo funestari,

inter eos. qui ossa ad exurendum legebant, mixti, diligentius, in

quantum res patiebatur, ac religiosius congregantes, furtim se vel

10 stupentibus vel insanientibus subtraxere et ad religiosum patrem

Filippum venerandas reliquias pertulere. ille supra se ducens tantum

thensaurum propriis servare vigiliis, ad pontificem maximum tunc

Athanasium hostiae inmaculatae reliquias per lulianum diaconum suum,

post etiam Parentinae urbis episcopum mittit. quas ille susceptas

15 paucis arbitris sub cavato sacrarii pariete inclusas profetico spiritu

profuturas generationi posterae conserTavit, quibus nunc deiectis et

prostratis idolatriae vestigiis in aedibus quondam profanis aurea tecta

consurgerent. sed post occasum Serapis, qui numquam vixerat, quae

iam alterius daemonis stare delubra potuerunt? parum dixerim, si

20 omnes, quae erant Alexandriae, per singulas paene columuas cuius-

cumque daemonis aediculae iucultae ceciderunt. sed per cunctas

Aegypti urbes, per castella. per vicos, per omne rus, per ripas fluminis,

per heremum quoque si qua fana vel potius busta repperiri potuerunt,

instantia uniuscuiusque episcopi subruta et ad solum deducta sunt,

25 ita ut rus denuo culturae redderetur, quod iniuste fuerat daemonibus

deputatum.

Sed et illud apud Alexandriam gestum est, quod etiam thoraces 29

Serapis, qui per singulas quasque domos in parietibus, in ingressibus et

postibus etiam ac fenestris erant, ita abscisi sunt omnes et abrasi, ut ne

30vestigium quidem usquam vel nominis appellatio aut ipsius aut cuius-

LXPF [redit 15 in pariete)

1 mentis\2 dispergent

\igne

\3 pulueris '

!idem

tempus om. Pa\6 monibus X-

\7 gratius oin. P«

|huiusmodi JN'i

|

8 extniendum "\

mixti] LP mixti et ' 113 athanatium|14 paren-

tinae ^' palestinae LP\15 in pariete redit F

j1 conseruabit L^

\

18 sirapis\20 omnes] PF omnes paene

\

quae erant] querant\

alexandria F\20'21 cuiuscumque L^ cuiuscum

|21 incultae X infultae

LPF I 23 uel] seu LP1 repperire X

\ 24 eps F| obruta LF

\ ad

07n.125 cultura F

\referetur F^

\fuerit L ]

28 in ingi•.] ingr.

29 etiam ac LF etiam X et I abscissi F I 30 meminis F



Historiae ecclesiasticae XI 30 10o5

libet alterius daemonis remaneret, sed pro liis crucis dominicae Signum

unusquisqae in postibus, in ingressibus, in fenestris, in parietibus

columnisque depingeret. quod cum factum hi, qui superfuerant ex

paganiS; viderent, in recordationem rei magnae ex traditione sibimetantiquitus commendata venisse perhibentur. signum hoc nostrum domi-

nicae crucis inter illas, quas dicunt bieraticas, id est sacerdotales litteras,

habere Aegyptii dicuntur, velut unum ex ceteris litterarum quae apud

illos sunt elementis. cuius litterae seu vocabuli hanc esse adserunt

interpretationem: vita Ventura, dicebant ergo hi, qui tunc admiratione

10 rerum gestarum convertebantur ad fidem, ita sibi ab antiquis traditum,

quod haec, quae nunc coluntur, tamdiu starent, quamdiu viderent signum

istud venisse, in quo esset vita. unde accidit, ut magis hi^ qui erant

ex sacerdotibus vel ministris templorum, ad fidem converterentur^ quamilli, quos errorum praestigiae et deceptionum machinae delectabant.

15 Sane quoniam moris erat in Aegypto, ut mensura ascendentis Nili 30

fluminis ad templum Serapis deferretur velut ad incrementi aquarum

et inundationis auctorem, subverso eins simulacro ignique consumpto

omnes simul negabant Serapin iniuriae memorem aquas ultra et

affluentiam solitam largiturum. sed ut ostenderet deus non Serapin,

20 qui multo erat Nilo posterior, sed se esse, qui aquas fluminis temporibus

suis iuberet excrescere, tanta ex eo et deinceps fuit inundatio, quantam

fuisse prius aetas nulla meminerat. et ideo ulna ipsa, id est aquae

mensura, quam vocant, ad aquarum dominum in ecclesiam

coepta deferri. sed ubi haec gesta religioso principi nuntiata sunt,

25 extentis ad caelum palmis cum ingenti fertur exultatione dixisse:

LNPF

1 crucis om. F^\

dominicae L^|2 in ingrJ in gr.

\3 factum]

f. esset Li|

3 hü|5 aeuenisse

|6 hieraticas] LiV geraticas F h\Q-

roglicas cf. Socrates 5, 17, G et Sozomenus 7, 15, 10i

8 esse om.|

9 ui-

tam uenturam Pcorr|

hü|12 accedit NP^

\12/13 magis— templo-

rum om. P^I

12 hü Pcorr|14 praestigia F

\deceptionem

|16 de-

fertur|18 serapi

|19 afluentia A"^

|solitam] LNF insoHtam

serapim|20 erant

|nilo] mnilo L^

|esse] cessit

|21 et

deinceps] LPF deinceps]\22 memineret F

\23 poechin LXF 1

ab aecclesia NPcorr|24 reggioso I^

]25 palmas F^

Ob

&^,,-- ?. -,. '-




>gratias tibi, Christe, quod absque urbis illiiis magnae pernicie tarn

vetushis error extinctus est<.

Interea Valentinianus in occiduis partibus aoimis, quantum aetas 31

patiebatiir, ardentibus rem publicam gerens causis etiam nuDC latentibus

laqueo vitam finivit. sed hoc quidam dolo ducis sui Arbogastis factum 392

confirmabant, idqiie quam maxime publica tenebat opinio. alii a con-

missi quidem scelere ducem alienum dicebant, sed causas praestitisse,

quibus in hoc adulescens animi indignatione cogeretur, quod minus ei

tamquam per aetatem nondum valido libera de Omnibus indulgeret

10 imperia. faere tamen nonnuUi sacerdotum, qui pacis ab eo, qui post

creatus est, legatione suscepta immunem esse ducem a mortis scelere

apud Theodosium testarentur.

Sed ille nihilo segnius inflammatus ad ultionem arma contra 32

Eugenium, qui in locum defuncti substitutus est, corripit, dei primo

15 Toluntatem per lohannem monachum, de quo supra memoravimus,

sciscitatus. tum ille, qui primam de Maximo ei victoriam praedixerat

incruentam, etiam hanc licet non absque plurima utriusque sanguinis

inundatione promittit.

13-18 Theodoret. , 24, 2 — 15 1024, 1—3

l:spf

1 pemiciem L^ [2 uetus\5 arbogastis LP aruogastis XF^ aruo-

gasti F-I

6 7 conmissi] L^NF commisso L'^P\13 nilo NP

\signius

\

1-t primo dei\16 scitatus L

\primo

\18 emendatione

, , 6 S^Eog ,(. 48 Mur.).

' iv ^^/

^/)

' >)]v .-^-,. ^, / -,, , .^J; -(. 486 Mur.).

^ - *^.




Igitur praeparatur ad bellum non tarn armornm telorumque quam 33

ieiunioram orationumque subsidiis, nee tam excubiarnm vigiliis quam

obsecrationum pernoctatione munitus, circumibat cum sacerdotibus et

populo omnia orationum loca, ante martyrum et apostolorum thecas

5 iacebat cilicio prostratus et auxilia sibi fida sanctorum intercessione

poscebat. at pagani, qui errores suos novis semper erroribus animant,

innovare sacrificia et Romam funestis victimis cruentare, inspicere exta

pecudum et ex fibrarum praescientia securam Eugenio victoriam nuntiare,

superstitiosius haec agente et cum omni animositate Flaviano tunc

10 praefecto, cuius adsertionibus, magna enim erat eius in sapientia

praerogativa, Eugenium victorem fore pro certo praesumpserant. sed

ubi verae religionis fretus auxilio Theodosius Alpium fauces coepit

urguere, primi illi, quibus nequiquam litatae tot victimae, sed fallaciae

conscientia trepidi daemones in fugam versi. post etiam magistri horum

lo et doctores errorum, praecipue Flavianus plus pudoris quam sceleris

G—11 Soz. 7, 22, 4. 5

LNPF

2 ieiuniorum] i. quae\

excultorum\3 pernoctationis

\cum

om. I iacebat] cacaeuat L^ \ prostatus L^ | 6 errores] per errores

L^I

nobis L^|

7 funes L^ \ 8 peducum pecodum\

fibrorum

I

9 superstitiosius] LF superstiorius super haec estitius P^ superstitius F2[

II creto\12 uera [13 nequi qualitate LP

\tot] etot

\sed]

de LP et F\

falciae fallacia F|14 daemonis L2 demonis et

\

15 errorum] horum Pi eorum P^ | pi^g ^^, ^V

^ ^, ^^

^ ^.?) & ,^ .-^ --.^ '^-^

, &^^ . - ^- & " ,



j()3SHistoriae ecclesiasticae XI 33

reus, cum potuisset evadere, eriiditus adraodiim vir, mereri se mortem

pro errore iustius quam pro crimine iudicavit. ceteri vero iDstruimt

aciem et conlocatis in superiore iugo insidiis ipsi pugnam in desceusu

montis expectant. verum ubi ad prLmos ventum est et ilico se legitimo

principi tradiderunt. cum ceteris imis vallibus deprehensis conflictus

aeerrimus geritur. stetit aliquamdiu anceps victoria, fundebantur auxilia

barbarorum et terga iam hostibus dabant. sed fiebat hoc non ut

Theodosius vinceretur, sed ne per barbaros vincere videretur. tum ille

ut conversas suorum acies vidit, stans in edita rupe, unde et conspicere

10 et conspici ab utroquo posset exercitu, proiectis armis ad solita se

vertit auxilia et prostratus in conspectu dei: >omnipotens<, inquit, >deus,

>tu nosti. quia in nomine Christi filii tui ultionis iustae, ut puto, proelia

>ista suscepi: si secus, in me vindica. si vero cum causa probabili et in te

>confisus huc veni, porrige dexteram tuis. ne forte di c antgentes, ubi

15 >est deus eorum"?< quam supplicationem pii principis ceiii a deo

esse susceptam hi qui aderant duces animantar ad caedem. et prae-

cipue Bacurius. vir fide, pietate, virtute animi et corporis insignis et qui

6— S. 1039, 13 Sokr. , 2, 11—14 — 14 15 Ts. 113, 10

LNPF1 mereri se] mereris ad L^

|3 cum locatis conlocati F \ supe-

riori LNF \descensum X descenso

\deprehensi

\conflictus

om. F^ 17 non] no L^ \ ut ow.\8 uiderentur L^

\barbarus

i9 stans] istans L^

Junde et conspicere om. 1 10 possit posse

Li

exercitum F^ I 11/12 dei inquit omn. inquit deus tu deus nosti dei

omnipotentis (-ti L^) inquid deus tu nosti L]12 ut puto 07n. LPF

j13 si

nero] puero l-l hie i^^ huic L^ \ forte LNF quando;15 Chri-

stus deus P*1

pii om. F^|

16 hii FP 17 uacurius F

ol eiz -. 487 Mur.). ' , ^• ^ y.al-^^ , >^ -^, ^, ^. ,iv . , ,

&)^, ,. ^• - ); ^^ \ &

/, ^ ] '^




comes esse et socius Theodosii mereretur, proximos quosque conto

telis gladio passim sternit, agmina hostium conferta et constipata

perrumpit, iter per milia riientium ad ipsiim tyrannum ruptis agminibus

et acervatim fusis stragibus agit. vix fortasse ab impiis credantur

5 quae gesta sunt, etenim compertum est, qnod post illam imperatoris

precem, quam deo fuderat, ventus ita vehemens exortus est, ut tela

hostium in eos qui iecerant retorqueret. cumque magna vi persistente

vento omne iaculum missum ab hostibus frustraretur, fracto adversariorum

animo seu potius divinitus repulso, Arbogaste duce nequiquam, deo

10 adverso, fortiter faciente, Eugenius ante Theodosii pedes vinctis post

terga manibus adducitur, ibique vitae eius et certaminis finis fuit.

tumvero religioso principi gloriosior victoria de frustratis opinionibus

paganorum quam de tyranni interitu fuit, quibus spes yana et falsa

divinatio minus in interitu contulit poenae quam pudoris servavit

1•^ in vita.

Cumque post haec ut futurorum praescius imperator disponendae 34

rei publicae sollicitudine stringeretur, ad orientem protinus mittit, ubi

venturus ad bellum tuta liberos custodia commendarat, ibique Arcadium

Augustum regnum sibi dudum traditum servare praecepit. Honorium

20 vero pari dignatione praeditum ad occidentis Imperium venire ocius

LN [fmit 2 in constipata) PF1 meretur

\

proximus\2 telis] tulis

\

passim sternit] L

sternit NF esternit \acmina L^

|3 perrupit

|est om.

\

8 frustaretur\9 aruo caste aruogaste L^F

\ducem quiquam lA

\

10 aduerso] L'^F auerso IJ^P uerso Z«|

uictis|11 ubique [12 glo-

riosior om. F^I

13 spes] spes sua\17 mittit om.

\18 commendaret i^

] (-,

.) ,^

- .^,

(. 488 Mur.). ),

- ;^ .^ 9•,^ (//



1040 Historiae ecclesiasticae 34

iubet quo suscepto et paternis osculis complexibusque constricto

traditis occidentalis regni giibernaculis ipse Romano imperio per annos

decem et Septem feliciter gubernato ad meliora migravit

cumpiissimis 39ö

iu'incipibus percepturus praemia meritorum.

LPF1 amplexibusque F

^ . -(fiXTjOag //,

(. 488

Mur.).

Schwartz, Mommsen. Eusebius Werke. 1908. Zweiter Band, Zweiter Teil.

Documents

Transcript of Schwartz, Mommsen. Eusebius Werke. 1908. Zweiter Band, Zweiter Teil.