SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS...

22
MARTIN HEIDEGGER SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTER MANN FRANKFURT AM MAIN

Transcript of SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS...

Page 1: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

MARTIN HEIDEGGER

SENIINAREPLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS

IföllVITTORIO KLOSTER MANN

FRANKFURT AM MAIN

Page 2: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

INHALT

ERSTER TEIL

ARISTOTELES, PHYSIK r 1-3Übungen im Sommersemester 1928

1. Aristoteles, »Physik« 32. Physik............................................ 33. Physik r 1 44. Das Ö1X&<; ll1tUPX€lV , 55. Bewegung - Temporalität 56. Möglichkeit........................................ 57. eV€py€lU........................................... 58. Bewegung......................................... 69. Welt - In-der-Welt-sein 610. Physik r 1, 201 a 34 sqq. 611. [Physik r 1,201 b 5 sqq.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 712. eV€py€ta a:r€A:r']<;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 713. Dauer und Ruhe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 914. Vorhandenheit und Ruhe 915. [Ruhendes und Ruhe] 1016. Dn-bewegtheit und Bewegungslosigkeit 1017. Physik r 2 1118. aoP10"roV der xivncu; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1119. Analyse der Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1320. Bewegtheit als Leitfaden zur ontologischen Interpretation

des Vorhandenen 1421. Bewegung und ihre fundamentalontologische

Funktionalisierung. [Der] transzendentale Begriff derBewegung 21

Page 3: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

VI Inhalt

22. [Der] transzendentale Begriff der Bewegtheit.Möglichkeit des ekstatischen-Scins zu Bewegtsein undzur absoluten Bewegtheit 17

23. Fertigkeit (ep'Yov, evep'YEta) und Bewegung 1724. Ontologisches Debitum , 1925. Gibt es eine absolute Bewegung? 1926. Aristoteles - »Ontologie« 2027. eVEp'YE1v 2028. Physik r 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2029. Sein und Wahrheit 21

ZWEITER TEIL

PLATON, PARMENIDESÜbungen im Wintersemester 1930/31

DIE YIl08ELIL IN DER fYMNALIA.fYMNALIA IM GANZEN, IHRE VORBEREITUNG,

GANG UND ZIEL UND »ERGEBNIS«

1. Plato, »Parrnenides« 252. Das Problem 263. Die Ähnlichkeit 274. si 7toUa scm (ta övru) 275. EV - 7tOAAa 286. I'uuvucin (135 c sqq.) 287. Die 'Yl>!lvuuiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 318. Aufheben der Erschütterung 329. Die Grundfrage der 'Yl>!lvuutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3210. Die {mo8Eutl,; als entfaltete (vorläufig!) 3411. Plato, Parmenides 156: rö esuiq:JvTjI,; 3412. [Die Benennlichkeit] 3513. eXElv 3514. [Anhaben und das Angehabte] 35

Page 4: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt VII

15. /lE8f:~\<; und xoworvtn 3516. Plato, »Parrnenides« 3617. Hegel 3618. [Literaturhinweis] 37

DRITTER TEIL

AUGUSTINUS, CONFESSIONES XI (DE TEMPORE)Übungen im Wintersemester 1930/31

I. [EINLEITUNG - DIE ZEIT BEI ARISTOTELESJ

1. De tempore - Einleitung 412. Aristoteles: Zeit 42

II. [INTERPRETATION DER KAPITEL 14-30J

3. Confessiones XI 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444. Die drei Grunderfahrungen über die Zeit bzw. über

unser Wissen von ihr 455. [Zu Kapitel 15J 476. Übergang von Kapitel 16 zu Kapitel 17H. . 477. [Zu den Kapiteln 16-18J 498. Beispiel 509. »Erinnerung« 5010. Memoria als Vergegenwärtigung (Augustinus,

[Confessiones] X) 5311. Augustinus: memoria, memini 5312. [Confessiones] XI, Kapitel 20 [-22J 5313. Kapite120/21 5514. Kapitel20 5515. Die fragende Haltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5616. Beilage zu S. 10 57

Page 5: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

vm Inhalt

17. Kapitel 23 5818. Zu Kapitel 23: »dies« 5919. [Fortsetzung: Kapite123J 6020. Distentio - Schluß von Kapitel 23 6021. Kapite124 6022. Tempus metior (ternpus, quod - tempus, quo - tempus,

in quo metimur) , 6123. lKapitel 24-26J . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 6124. Kapitel 24 6325. Kapitel 24 6326. Das Jetzt und das »in der Zeit« 6627. Kapitel 25 6628. Kapitel 26 6629. Kapitel 27 6730. [Zu Kapitel 27J 6731. Kapitel 27 und 28 , 6732. [Zu den Kapiteln 27-29J 6833. Dis-tentio 6834. Distentio 6935. [ExsistentiaJ 69

III. [GANG, ERGEBNIS, ZUSAMMENHA~GUNDBEDEUTUNG DER BETRACHTUNG AUGUSTINS

ÜBER DIE ZEIT]

A. [Gang]

36. [Die noch zu gehenden Schritte der InterpretationJ . . . . .. 7037. Gang 70

B. [Ergebnis]

38. Ergebnis 7239. Ergebnis 72

Page 6: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt IX

40. Die Art der Frage: quid est homo? , 7341. Ergebnis 7342. Ergebnis 7443. Zweiter Gang (zu Ergebnis) 7444. Zweiter Gang 7445. Affectio animi 75

C. [Zusammenhang]

46. Zusammenhang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7647. [Zusammenhang] 7648. Confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7649. Confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7650. Confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7751. Bereich der confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7752. [Confessio] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7753. Confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7854. Confessio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

D. [Bedeutung]

55. Zeitproblem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7956. Schluß 8057. Schluß 80

[BEILAGEN]

58. »Confessiones« - tempus 8159. Augustinus: esse - vivere 8160. Zeit 8261. Augustinus 82

Page 7: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

x Inhalt

VIERTER TEIL

PLATONS PHAIDROSÜbungen im Sommersemester 1932

1. [GRUNDPROBLEM UND AUFRISS DESGESPRÄCHS. METHODE DER INTERPRETATIONJ

1. »Phaidros«: Umkreis dessen abstecken, wovon gehandelt . 852. »Phaidros«: tPÜl'tlKOC; MyoC; 853. »Phaidros« 864. »Phaidros« 865. »Phaidros« 866. »Phaidros«: Der grobe Aufriß des Gespräches 867. Zur Methode der Interpretation des »Phaidros« 878. »Phaidros« (Methode) 87

II. [INTERPRETATION DER KAPITEL 40-42(Phaidr. 258 d 1-260 d 2)J

9. »Phaidros«, H. [Teil] 8810. [Xaplc;J 8811. Phaidros, 258 d 1-264 e 3 (Kapitel 40-47) 8912. [Aoyoypa<poc;J 9013. Kapitel 40 und 41 9014. Kapite142 9115. öosu 92

III. [FREIE INTERPRETATION DES TPOilOL TOYKAAnL AEfEIN ALS TEXNHJ

16. Grundsätzliches über den TP01tOC; TOU KUA,WC; A,eYElv undTexvT) (Beilage zu Phaidros, Kapitel 40-47) . . . . . . . . . . . . . 93

Page 8: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt XI

17. Homer - 'tEXVll (Dias r 59 sqq.) 9518. [Worin besteht 'tExvll?J 9519. 'tEXVll 9620. 'tExvll . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9621. Das Wie des Verhaltens 9622. Verhalten 9723. »Verhalten« 9724. Die Frage nach dem Wie und dessen Wesen 9725. [Weise und WeisenJ 98

IV. [INTERPRETATION DER KAPITEL 43-49(Phaidr. 260 d 3-266 b 2)J

26. [Die Wandlung des KaA,mc; zum Evn:xvovJ . . . . . . . . . . . . .. 9927. Zu Phaidros, Kapitel 43 und 44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 9928. Kapitel 43 und 44: Übergang zu 'tExvll, &vn:xvov, iiLexvov. 100

a) Kapitel 43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 100b) Kapitel 44 101

29. Zu Kapitel 43 f. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10230. Platos Stellung zur Rhetorik im »Gorgias« und

»Phaidros« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10431. »Gorgias«.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10532. [Rhetorik im »Gorgias«J . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10533. »Gorgias« , 10534. [IIeLeffi und 1tLeavovJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10535. Rhetorik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10636. Die Rede 10637. »IJl1Jxaywyta« 10638. 'tExvll 'tmvA.6ywv 10739. A,EyeLV , 10740. [Aoyoc;J 10741. [AoyoC; und ErscheinungJ 10842. Sprache und Wahrheit 10843. Kapitel 45 109

Page 9: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XII Inhalt

44. Kapitel 46 10945. Kapitel 47 11046. [Kapitel 48-49J 111

a) Kapite148 111b) Kapitel 48 [-49J 111c) Kapite149 112

V. [INTERPRETATION DER SOKRATESREDEN(Phaidr. 237 b 2-257 b 6)J

47. Erste und zweite Rede 11448. Wesens-erfassung 11549. »Phaidros« - Grundsätzliches 11550. Wesenserkenntnis 11651. Sokrates " 11652. Erste Sokratesrede 11653. ö6~a 11854. [Epox; und E7tlOuJliaJ 11855. ouoin 11856. ['EAEUOEpO<; l:pm<;J 11857. [EK OEmvJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 11858. Zweite Sokratesrede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 11959. Allgemeines zur zweiten Sokratesrede . . . . . . . . . . . . . . .. 11960. Seele. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 12061. »Phaidros« - zweite Sokratesrede 12062. Zweite Sokratesrede 121

a) Über Kapitel 22 und 23 " 121b) Kapite124 121

63. \jIUXT] - ~mT] - xivno«; 12264. Leben und Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 12365. »Tod-losigkeit«, a-Oavacria - Oava'to<; 12366. Tod - an-aUaYT] (Weg-täuschung) 12367. Zweideutigkeit des Todesbegriffes 12468. Kapitel 25 124

Page 10: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt XIII

69. Kapitel 26 12670. Kapitel 27 12771. Kapitel 28 und 29 12772. [Zum EV im »Parrnenides«] 12973. Der zweite Entwurf der Seele 12974. Kapitel 30 13075. Kapitel 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 13076. Kapitel 32 13177. Kapitel 33 13178. Kapitel 34-39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 131

VI. [INTERPRETATION DER KAPITEL 50-62(Phaidr. 266 b 3-277 c 7)J

79. Übergang von Kapitel 40~50 zu Kapitel 50-58 13380. Kapitel 50 13481. Kapitel 51 13582. Kapitel 52 13583. Kapitel 53 13684. Kapitel 54 13785. [Das ÖA.OVJ 13886. [Ontische und ontologische Erfahrung des Seienden] 13887. Kapitel 55 13988. Kapitel 54 [-55] 14089. Kapitel56 14090. Kapitel 57 14191. [Rhetorik und Wahrheit] 14192. 10 ctKOc; 14193. ctKOc; (EOlKa) 14194. Kapitel58 14295. Kapitel59 14296. [Kapitel60-61J " 14397. O'1toUÖT] - 1talÖHX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 14398. Kapitel 62 143

Page 11: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XIV Inhalt

99. [Die Ent-stehung des Lesers] 143100. [Gründung des MyoC; im €PcoC;] 143

[BEILAGEN]

101. Die eigentliche Bedeutung der Worte 144102. [Athener] 144103. [Plinius über die Skulptur] 144104. [Will Plato eine Grundlegung der Rhetorik?] 145105. [»Sprach-philosophie«] 145106. €PcoC; - Sein 145107. <JoepOC; Al.yf.tV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 146108. [i\6yoC; qua OHIA.f.K'TOC;] 146109. [Was das ist, was im »Philosophieren« zu nehmen ist] . 146110. »Syrnposion« - »Phaidros« 146111. »Symposion« 147112. Plato - Rhetorik 147113. Gegen Plato 147114. Dialektik - Rhetorik 147115. [i\6yoC;] 148116. [Rede] 148117. [Material zur »Phaidros-e-Interpretation] 148

FÜNFTER TEIL

ARISTOTELES, METAPHYSIK rUND ZÜbungen im Sommersemester 1944

1. Aristoteles, »Metaphysik« , 1512. ['E1tt<JLl'Ulll E7t1s11'TOUIlEvll] 1513. ['E1ttcr'TiJll'll E1ttS'll'TOUIlEVll] 1514. 'TO OV TI öv 1525. Aristoteles, Metaphysik II 1 1526. [ÄpxiJ]............................................ 152

Page 12: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt xv

7. cr1:01Xdov (Metaphysik !1 3) 1538. Metaphysik I" 2 " 1559. [Metaphysik I' 2] 15510. ["Ol!ffiVUWOS, cuvorvouo»; und uvuAoyoVJ . . . . . . . . . . . . . . .. 15511. Aristoteles, Metaphysik I" 2 15612. [Zur Etymologie von Xffipii~EcreUl] " 15613. xillpa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 15714. Zu Metaphysik Z 1-4. Über 1:0 1:i eo nv (nicht bloß

»Was-sein«) 15715. [Das 1:l sorw und das ört ecr1:lVJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 15916. ['On und 0 rt] 15917. 1:0 ~0ov 16018. 1:i 1:0 öv, tiS i] oöotc, 16019. Metaphysik Z 2 16120. 1:0 u&l!a 16221. 1:0 sov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 16222. [Metaphysik] 16223. 1:0 ~T\roUl!EVOV 16324. 1:0 ~T\roUl!EVOV (Metaphysik - die Untcrscheidung) . . . . .. 16325. ens - esse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 16426. [»Seinsfrage« und AAijeElU] 16427. [Oöoto - U1t-UPXElV - <paivwem - uovc; -1tEpas] 16428. [Zur Etymologie von p,ovusJ 16529. uiÖla 16530. Ob und wie wiederum und erst recht die beständige

Anwesung 16631. ['Y1tOKElp,EVOV 1tp&rovJ " 16732. [MetaphysikJ Z 3 16733. Zur Bestimmung der ouoto als U1tOKElp,EVOV

(Metaphysik Z 3) 16834. [Aufbau des Kapitels Z 3J 16935. [Met. Z 3,J 1029 a 20-27 17036. Der A,6yoS als Aussage der Entwurfsbereich für die

Bestimmung der Seiendheit des Seienden -1:0 U1tOKEip,EVOV 1tp&rov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 171

Page 13: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XVI Inhalt

37. Der A,6yo<; als Aussage der Entwurfsbereich für dieouoin 171

38. [Das Schwerste im Verstehen des aristotelischenDenkens] , 171

SECHSTER TEIL

ÜBUNGEN IM LESEN: ÜBER DIE KAUSALITÄTÜbungen im Wintersemester 1950/51

ÜBUNGEN IM LESEN; ARISTOTELES,PHYSIK B 1, r 1-3

Übungen im Sommersemester 1951

1. ÜBER DIE KAUSALITÄT UND ÜBER DASKAUSALITÄTSPRINZIP

1. Über die Kausalität 1752. Kausalität 1753. [Die Verschiedenheit von Grund und Ursache] 1764. [Aufgabe: Schritt zurück!] 1765. [Zur Etymologie von ratio] , 1766. [Praevalenz und apxiI] 1777. »Kausalität« 1778. [Einleitung, Anlaß ] 1779. »Kausalität« 17810. »Kausalität«. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 17811. Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 17912. Die Frage nach der Kausalität 17913. Das Prinzip der Kausalität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18014. »Kausalitätsprinzip« 18015. Prinzip der Kausalität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18016. Das Prinzip der Kausalität 18017. [Simplikios] 181

Page 14: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt XVII

18. [Vier Ursachen] 18119. Kausalität 182

Ir. [KLÄRUNG DES TRANSZENDENTALENAM BEISPIEL UNSERER BEZIEHUNG AUF BUCH,

TISCH UND STUHL]

20. [Das TranszendentaleJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18321. [Das Buch als GegenstandJ 18422. [Das Buch auf dem Tisch] 18423. [Das BuchJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18424. [Der Stuhl] , 18525. [BuchJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18526. [Das Buch - der Stuhl] 18527. [Sein (des Seienden)J 18628. Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 18629. [Das Buch auf dem Tisch] 18730. [Das Buch als Gegenstand - das TranszendentaleJ . . . . .. 18731. [Äi;lffi!-1uJ 18832. 14.XII.[1950] 18833. 14.XII. statt 21.XII.[1950J 18934. Das Gestell- Anwesendes und Gegenstand 19035. [lmoKEla8ffiJ 19136. Das als, qua, TI 19137. Übung: transzendental 19138. [Transzendental erkennend] 19139. Kausalgesetz und Physik 19240. Heisenbergs Formel des Kausalgesetzes 19341. [Das »transzendental«] 19342. 25.1.[1951J 193

Page 15: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XVIII Inhalt

III. ÜBERSETZUNG

43. [ßtülPto"IlEVülV 8E'tOVTülV J " 19544. <l>UmKa - lla8lJIlanKa 19545. [Phys. B 1, 192 b 8-11J 19546. Ta cpuuEt OVLU 19647. [Übersetzung aus Physik A 2 und B 1-3J 197

IV. [DIE rENm::n;.J <l>YLIL ALS llPQTH AITIA

48. [Alles in Wechselbeziehung] " 19849. ['H yEvEme;: ayülY~ cie; ouotcv] 19850. ['H yEvEme;: ayülY~ cie; oucinv] 19851. [Äpxi] - yEvEme;] 19952. <l>ume; als nirfn 19953. <l>ume; als apxi], uirin 19954. [Ver-An-Lassung] 19955. [Das An-Lassen] 20056. Airto und Kausalität 20057. [Das in sich vierfache Ver-an-lassen] 20058. [Das vierfältige An-lassen] 20059. [Das vierfältige An-lassen] 20060. Atnov 20161. [Airic - MoipaJ 20162. [Afriov] 20163. BOUA,EUül 20164. Ilotaiv, »fertigen« 20165. [Das Wo-hin-durch der IlE'taßoA,i]] 20266. Amov - ahia 20267. M ahiae; 20368. Kivncu; 20369. [Das von ihm her AufgehendeJ 203

Page 16: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt

V. ANSATZ UND ENTWURF UND ANLASSDER FRAGE NACH DER AITIA

XIX

70. [.d.la II für €1tt<m1l.Lll- ahiat der övrc] 20471. [Eiotvat und 10 ala 1i] 20472. [Die Art des Ansatzes des €1tlIJKe1t1EOV nspi l&V uiticov] 20473. [Airiu als An-lassen einer ).lE1aßoA:l1] 204

VI. »KAUSALITÄT«

74. S. S. [19]51 20575. »Kausalität« 20676. Etvat - uirin 20777. [Ktvno«; von slvor her] 20878. [MEmßoAfJ - eKIJ1allKov]. 20879. [Ta umov] 20880. Weg 20981. <!>UIJl<; - »Physik« 20982. [Metaphysik als Materialismus, als Idealismus] .. , 209

VII. ARISTOTELES, PHYSIK B 1

83. Phys. B 1[, 192 b 8 sq.] 21084. [Kriterium] 21185. Wahrnehmung und Mit-Teilung, Wahr-nehmen-

aAlleE<; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21286. Fugen 21287 [T' " l' ,. - '" l' ,. ] 213. a OV1a TI OV1a 1aUTa - Ta OV1a TI OV1a .88. [»Physik« des Aristoteles] 21389. [Phys. B 1, 192 b 12 sq.] , 21390. <!>UIJl<; =Moipc 21491. [<!>UIJl<;: apxi] xrvnoeox; Kai IJ10IJero<;] . . . . . . . . . . . . . . 21492. [f\PX1'J: TO 1tp&TOV öeev] 215

Page 17: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

xx Inhalt

93. [<Ducrt~ Ti apx~] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 21594. Metaphysik E 1-2 21595. [<Ducrt~ als oöotn] 21596. <Ducrt~ 216

VIII. [ZUR KAUSALITÄT BEI LEIBNIZ]

97. Leibniz, 24 Thesen 217

IX. »DIE GESCHICHTE DES SEINS«

98. [Europa] 22099. Die Geschichte des Seins 220100. Geschick des Seyns 221101. »Das Seicnde« 221102. Das Geschick ins Anwesen 222103. [EuropaJ 222104. [Allgemeine Ontologie und Fundamentalontologie] . . . . 222

[BEILAGEN]

105. [A.A.T]8mla] 223106. Das frühe Denken 223107. A.A.~8Ela - <Ducrt~ - ahlOv (Ver-an-Lassung) 223

Page 18: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt

ANHANG I

PROTOKOLLE ZU>ARISTOTELES, PHYSIK r 1-3<Übungen im Sommersemester 1928

XXI

1. Protokoll vom 14.5.1928 - Toni RübesamenÜber Aristoteles, Physik r 1,200 b 227

2. Protokoll vom 21.5.1928 - Simon MoserÜber Aristoteles, Physik r 1, 201 a 3-18 230

3. Protokoll vom 4.6.1928 - Paul JacobyÜber das Referat: Der Begriff der KivTJO"1~ bei Plato imDialog »Sophistes« 237

4. Protokoll vom 11.6.1928 - Liselotte Richter 2405. Protokoll vom 18.6.1928 - Liselotte Richter 2446. Protokoll vom 25.6.1928 - Ernst Fuchs 2457. Protokoll vom 2.7.1928 - Richard Haug 2498. Protokoll vom 9.7.1928 - Wilhelm Weischedel 2529. Protokoll vom 16.7.1928- Hans Reiner 25710. Protokoll vom 23.7.1928 - Liselotte Richter 261

ANHANG II

PROTOKOLLE ZU>AUGUSTINUS, CONFESSIONES XI (DE TEMPORE)<

Übungen im Wintersemester 1930/31

1. Protokoll - Ulrich von Loeßl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2672. Protokoll - Heinz Lehmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2693. Protokoll - Otti Cordier 2724. Protokoll - Robert Oertel 2755. Protokoll - Albert Leyendecker 2786. Protokoll- Eberhard Hasper. 2817. Protokoll- Gertrud Philipson 285

Page 19: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XXII Inhalt

8. Protokoll - Gerhard Stallmann 2869. Protokoll- Balduin Noll 29010. Protokoll - Erich Hassinger 29511. Protokoll - Werner Heidinger 29712. Protokoll- Rita Schmitz 30113. Protokoll - Heinz L. Matzat 305

ANHANG 111

PROTOKOLLE ZU>PLATONS PHAIDROS<

Übungen im Sommersemester 1932

1. Protokoll vom 11.5.1932 - Balduin Noll 3132. Protokoll vom 25.5.1932 - Heinz L. Matzat 3193. Protokoll vom 1.6.1932 - Franz Anton Doll 3274. Protokoll vom 8.6.1932 - Ulrich SteHen 3305. Protokoll vom 15.6.1932 3356. Protokoll vom 22.6.1932 - Hilde Matt 3417. Protokoll vom 6.7.1932 - Ulrich von Loeßl 3478. Protokoll vom 13.7.1932 3529. Protokoll vom 20.7.1932 - Alfred Schmitz 36510. Protokoll vom 27.7.1932 369

ANHANG IV

PROTOKOLLE ZU>ARISTOTELES, METAPHYSIK rUND Z<

Übungen im Sommersemester 1944

1. Protokoll vom 20.4.1944 3772. Protokoll vom 27.4.1944 - Walter Biemel 3833. Protokoll vom 4.5.1944 388

Page 20: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt XXIII

4. Protokoll vom 11.5.1944 394Nachtrag vom 18.5.1944 4005. Protokoll vom 18.5.1944 4016. Protokoll vom 25.5.1944 4087. Protokoll vom 8.6.1944 4148. Protokoll vom 15.6.1944 - A. Guggenberger 4189. Protokoll vom 29.6.1944 43510. Protokoll vom 6.7.1944 43811. Protokoll vom 13. und 20.7.1944 45512. Protokoll vom 28.7.1944 466

ANHANG V

PROTOKOLLE ZU>ÜBUNGEN IM LESEN: ÜBER DIE KAUSALITÄT<

im Wintersemester 1950/51(von Ernst Tugendhat)

1. Protokoll vom 9.11.1950 4732. Protokoll vom 23.11.1950 4753. Protokoll vom 7.12.1950 4774. Protokoll vom 14.12.1950 4805. Protokoll vom 25.1.1951 4846. Protokoll vom 1.2.1951 4897. Protokoll vom 8.2.1951 4938. Protokoll vom 22.2.1951 498

Page 21: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

XXIV Inhalt

ANHANG VI

PROTOKOLLE ZU>ÜBUNGEN IM LESEN:

ARISTOTELES, PHYSIK B 1, r 1-3<im Sommersemester 1951

(von Ernst Tugendhat)

1. Protokoll vom 18.4.1951 5052. Protokoll vom 25.4.1951 5113. Protokoll vom 9.5.1951 5134. Protokoll vom 23.5.1951 5175. Protokoll vom 6.6.1951 5236. Protokoll vom 20.6.1951 5287. Protokoll vom 27.6.1951 5328. Protokoll vom 4.7.1951 541

ANHANG VII

PROTOKOLLE ZU>ÜBUNGEN IM LESEN:

ARISTOTELES, PHYSIK r UND METAPHYSIK e 10<im Wintersemester 1951/52

(von verschiedenen Studenten)

1. Protokoll vom 28.11.1951 - Ernst Tugendhat 555Ergänzungen vom 5.12.1951 - Ernst Tugendhat 5612. Protokoll vom 5.12.1951 - Ernst Nolte 5633. Protokoll vom 12.12.1951 - Gerhart Schmidt , 5674. Protokoll vom 19.12.1951 - Helmut Lange 5715. Protokoll vom 9. oder 16.1.1952 - Wolfgang Weigand 5756. Protokoll vom 23.1.1952 - Helmut Kluge 582Nachträge vom 6.2.1952 - Helmut Kluge 5867. Protokoll vom 6.2.1952 - Rainer Marten 587

Page 22: SENIINARE PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS · 2013-01-19 · PLATON - ARISTOTELES - AUGUSTINUS Iföll VITTORIO KLOSTERMANN FRANKFURT AM MAIN. INHALT ERSTER TEIL ARISTOTELES, PHYSIK

Inhalt xxv

8. Protokoll (Nachbcricht) vom 13.2.1952-Rainer Marten 592

9. Protokoll vom 20.2.1952 - Hartrnut Buchner 59310. Protokoll vom 27.2.1952 - Heribert Boeder,

Hartrnut Buchner 599

ANHANG VIII

PROTOKOLLE ZU>ÜBUNGEN IM LESEN:

ARISTOTELES, PHYSIK r UND METAPHYSIK 0 10<im Wintersemester 1951/52

(von Ernst Tugendhat)

1. Protokoll vom 28.11.1951 6092. Protokoll vom 5.12.1951 6153. Protokoll vom 12.12.1951 6194. Protokoll vom 19.12.1951 6245. Protokoll vom 9. oder 16.1.1952 6296. Protokoll vom 23.1.1952 6367. Protokoll vom 6.2.1952 6428. Protokoll vom 13.2.1952 6499. Protokoll vom 20.2.1952 65410. Protokoll vom 27.2.1952 659

Nachwort des Herausgebers 665