Social Network Analysis toegepast op een

Oud-Babylonisch tempelarchief uit

Nippur. De economische integratie van de verschillende tempels en de reikwijdte

van hun economische macht.

Angèle Goeman Studentennummer: 01001021

Promotor(en): Prof. Dr. Katrien De Graef, Prof. Dr. Piraye Hacigüzeller

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Archeologie

Academiejaar: 2018 – 2019

Social Network Analysis toegepast op een

Oud-Babylonisch tempelarchief uit

Nippur. De economische integratie van de verschillende tempels en de reikwijdte

van hun economische macht.

Angèle Goeman Studentennummer: 01001021

Promotor(en): Prof. Dr. Katrien De Graef, Prof. Dr. Piraye Hacigüzeller

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Archeologie

Academiejaar: 2018 – 2019

Dankwoord Deze paper zou niet volledig zijn zonder een dankwoord. Tijdens het opmaken van deze paper

hebben een aantal mensen hun hulp aangeboden die ik ten zeerste gewaardeerd heb.

Ten eerste zou ik heel graag Prof. Dr. Katrien De Graef en Anne Goddeeris van harte willen

bedanken voor al hun tijd, wijze raad en begeleiding zonder dewelke deze paper niet mogelijk

was geweest. Ze gaven mij niet enkel de motivatie noodzakelijk voor het schrijven van dit

werkstuk, op hun manier gaven ze me moed en het nodige zelfvertrouwen om dit werk tot een

goed einde te brengen. Zonder hun steun was dit allemaal niet mogelijk geweest. Ik ben jullie

eeuwig dankbaar.

Ten tweede gaan mijn gedachten uit naar mijn ouders voor hun steun en het geloof dat ze aan

mij toevertrouwden en nog steeds toevertrouwen. Sinds het begin van mijn academische

carrière hebben ze op geen enkel moment aan mij getwijfeld. Zonder hun steun zou ik nooit zo

ver geraakt zijn. Als ik de persoon geworden ben die ik vandaag ben, is het dankzij hen. Mijn

gedachten gaan ook uit naar mijn partner Tijs Slowack die eveneens tijdens het opstellen van

mijn thesis een enorme steun voor me was. Jullie zijn mijn leven.

Ik dank ook mijn vrienden Matthias Ruythooren, Alyssa Boecksteyns, Jonas Maebe en Arthur

Nemry die mij geholpen hebben bij het opstellen van deze paper. Deze hebben vanaf het begin

zonder twijfel hun hulp aangeboden en gaven mij de nodige moed tijdens de twijfelmomenten.

Bedankt, jullie zijn goud waard. Ook zou ik graag Jessica Van de Moortel en mijn collega’s

van de Dienst Studentenvoorzieningen van de UGent van harte willen bedanken voor hun steun

doorheen mijn academische carrière. Ik denk aan Robert Mendonck die net een oom voor me

is geworden en Annelies Cosyns.

Ten slotte zou ik graag dit werkstuk opdragen aan Dirk Goeman die ons veel te vroeg verlaten

heeft. Hij was niet enkel de steunpilaar van onze familie, hij was een voorbeeld voor mezelf.

Zijn fierheid over het feit dat er een Goeman aan de universiteit studeert, heeft me veel verder

gedragen dan ik ooit van had kunnen dromen. Dit werkstuk is voor hem.

Inhoud 1 De Oud-Babylonische periode en Nippur ........................................................................ 7

1.1 Inleiding ....................................................................................................................... 7

1.1.1 Geografische kader .................................................................................................. 7

1.1.2 Historische context ................................................................................................. 11

1.2 De sociale organisatie: priesterkoning en administratie ............................................ 13

2 Methodologie en opzet ..................................................................................................... 16

2.1 SNA of Social Network Analysis .............................................................................. 16

2.1.1 De softwareprogramma’s ....................................................................................... 20

2.1.2 Relationele gegevens ............................................................................................. 21

3 Bronnencorpus en dataset ............................................................................................... 24

3.1 Het corpus .................................................................................................................. 25

3.2 Het “tempelarchief” van J.F. Robertson en de Hilprecht Collection Jena................. 26

3.2.1 J.F. Robertson ........................................................................................................ 27

3.2.2 The Hilprecht Collection Jena ............................................................................... 30

3.2.3 Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI) ......................................................... 31

4 SNA toegepast op het tempelarchief .............................................................................. 32

4.1 De databank ............................................................................................................... 32

4.2 De testfasen ................................................................................................................ 35

5 Tussenbesluit .................................................................................................................... 45

6 Wat kunnen we reeds uit de databank afleiden? .......................................................... 46

7 De SNA netwerkgrafieken .............................................................................................. 56

7.1 De economische integratie en reikwijdte van de tempels .......................................... 78

8 Besluit ............................................................................................................................... 83

9 Bibliografie ....................................................................................................................... 86

9.1 Internetbronnen: ......................................................................................................... 88

10 Bijlagen ............................................................................................................................. 89

10.1 Overzicht van de bronnendataset .............................................................................. 89

10.2 De moedertabel .......................................................................................................... 90

10.3 Glossarium ............................................................................................................... 118

1

Lijst van afkortingen

CAD Chicago Assyrian Dictionary

CBS Catalogus van de Babylonische Sectie

CDLI Cuneiform Digital Library Initiative

DBMS Database Management System

ID Identifier

SNA Social Network Analysis

TMH Texte und Materialien der Hilprecht Collection

UM Universiteitsmuseum

2

Lijst van figuren Figuur 1: Kaart van het Oude Mesopotamië (Gibson 1993, 1, Fig. 1). .................................................. 7

Figuur 2: Kaart van Mesopotamië met zowel haar antieke als moderne steden met aanduiding van

Nippur, in het rood omcirkeld (Bertman 2003, 9, Map 2). ...................................................................... 8

Figuur 3: Topografische kaart van Nippur (Gibson 1993, 2, Fig. 2). .................................................... 9

Figuur 4: Spijkerschriftkaart van de stad Nippur, uit de Kassitische periode, midden 2e millennium v.

Chr. (Goddeeris 2018, 98, Fig. 1). ........................................................................................................ 10

Figuur 5: Tabel met de chronologie van Nippur (Goddeeris 2016, 5-6). ............................................. 12

Figuur 6: Kaart met de belangrijkste handelsroutes van Mesopotamië (Hallo, Simpson 1998, 84,

Figure 18). ............................................................................................................................................. 15

Figuur 7: Voorbeeld van een relatie (Pagé-Perron, 2018, 203). .......................................................... 18

Figuur 8: voorbeelden van mogelijke relaties (Wagner et al. 2013, 220). ........................................... 19

Figuur 9: Voorbeeld uit de CDLI: hier gaat het om UM 29-15-879. Zowel het spijkerschrifttablet als

de inscripties ervan kunnen geraadpleegd worden. .............................................................................. 31

Figuur 10: Eerste test in Cytoscape. ..................................................................................................... 35

Figuur 11: Eerste test Cytoscape waarbij elk element verplaatst werd om een coherent beeld te

vormen. .................................................................................................................................................. 36

Figuur 12: Eindresultaat van de eerste testen in Cytoscape. ................................................................ 37

Figuur 13: Eindresultaat test 2 in Cytoscape. ....................................................................................... 37

Figuur 14: Voorbeeld van een netwerkgrafiek zoals het programma het weergeeft. ........................... 38

Figuur 15: Voorbeeld van een netwerkgrafiek waarop typfouten duidelijk te zien zijn. ....................... 39

Figuur 16: Figuur waarbij de typfouten rechtgezet werden in Cytoscape. ........................................... 40

Figuur 17: Nieuw netwerkgrafiek op basis van de correcties uitgevoerd op de namen Zakkūr-el en Sîn-

muballiṭ in de databank, aangeduid in het geel. Dit toont mooi aan hoe snel een grafiek er anders uit

kan zien eens gegevens aangepast worden of indien er typfouten gebeuren. ........................................ 40

Figuur 18: Voorbeeld van een netwerkgrafiek met alleenstaande nodes, zonder enige relatie. ........... 41

Figuur 19: Grafiek waarbij de beroepen als voorbeeld genomen werden met aanduiding van de lege

records in het blauw. ............................................................................................................................. 42

Figuur 20: Figuur 19 waarbij de lege nodes apart geslepen werden om duidelijk aan te tonen dat het

om twee aparte elementen gaat. ............................................................................................................ 43

Figuur 21: Figuur 19 waarbij de lege nodes uitgehaald werden waarna alles netjes geordend werd. 43

Figuur 22: Eindresultaat van de bewerking van het netwerk weergegeven in Figuur 19..................... 44

Figuur 23: Netwerkgrafiek met telkens de hoeveelheden gerstuitgaven per tekst waarin Damiqtum of

de Guennakkum voorkomen. ................................................................................................................. 54

Figuur 24: Netwerkgrafiek waarbij het aantal gerstuitgaven per persoon weergegeven wordt met

telkens het doeleinde van ieder uitgave. ................................................................................................ 55

Figuur 25: Netwerkgrafiek_1_1: weergave van het volledig netwerk waarbij de hoeveelheden per

ontvanger weergegeven worden met telkens de datum erbij. ................................................................ 57

Figuur 26: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_1 met focus op het getal 300 (hoeveelheid

ontvangen gerst). ................................................................................................................................... 58

Figuur 27: Weergave van de netwerkgrafiek_1_1 waarbij er specifiek gevraagd werd naar alle

verbindingen gerelateerd aan de Guennakkum (rode edges ) aangeduid in het blauw. ....................... 59

Figuur 28: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_1 met hier een voorbeeld van de

verbindingen (rode edges en nodes) die in verband staan met de Guennakkum. De achtergrond kleur

werd in het wit aangepast zodat de getallen en datum duidelijker zouden zijn. ................................... 60

Figuur 29: Netwerkgrafiek_1_2: weergave van de hoeveelheden gerst (in liter) met telkens het doel

ervan. ..................................................................................................................................................... 62

3

Figuur 30: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_2 met focus op de relaties met stieren en

koeien (rode edges), aangeduid in het blauw. De hoeveelheid 130 liter gerst blijkt bij dit element een

regelmatige hoeveelheid te zijn, met uitzondering van de hoeveelheid van 190 liter gerst. ................. 63

Figuur 31: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_2 met focus op de relaties (rode edges)

met de offers, aangeduid in het blauw. Hierop is het duidelijk te zien dat riet, hout, vis en bier vaak

voorkomende elementen zijn waarvan bier, vis en meel af en toe ook in relatie staan met de offers. .. 64

Figuur 32: Netwerkgrafiek_1_3 met weergave van de doelcategorie en doel. ..................................... 66

Figuur 33: ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_3 met focus op de doelcategorie

management........................................................................................................................................... 67

Figuur 34: Netwerkgrafiek_1_4: weergave van de doelcategorie per ontvanger met telkens het doel

ervan. ..................................................................................................................................................... 68

Figuur 35: Ingezoomde weergave van netwerkgrafiek_1_4 met aanduiding van de relaties met

Duššuptum en Ama-ni-še. Hierop is er ook te zien dat gersttransacties bedoeld voor de stieren en

koeien heel regelmatig voortkwamen. Beiden zijn aangeduid in het blauw. ......................................... 69

Figuur 36: Netwerkgrafiek_2_1: Categorie ontvanger met de doelcategorie. ..................................... 71

Figuur 37: Netwerkgrafiek_2_2: weergave van de doelcategorieën per transactie in relatie met de

hoeveelheden, met aanduiding van de categorie ontvanger. In dit geval is het cijfer 1 gelijk aan “niet

bekend”, aangeduid in het blauw. ......................................................................................................... 75

Figuur 38: Netwerkgrafiek_2_2: hoeveelheden gerst in relatie tot de beroepscategorie van elke

ontvanger met aanduiding van de doelcategorie per transactie. .......................................................... 76

Figuur 39:Netwerkgrafiek_3_1: weergave van de werkelijke ontvangers (target node) in relatie tot de

hoeveelheden (source node) mits de respectievelijke vertegenwoordigers, indien gekend (edge). ....... 79

Figuur 40: Netwerkgrafiek_3_2: weergave van de uiteindelijke ontvangers (target node) in relatie tot

het beroep van hun respectievelijke vertegenwoordigers (source node) mits de categorie van de

tussenpersonen (edge). .......................................................................................................................... 82

4

Lijst van tabellen Tabel 1:Onderverdeling van het tempelarchief volgens J. F. Robertson (Robertson 1984, 152, Table

1). ........................................................................................................................................................... 28

Tabel 2: Overzicht van het aantal entries waarin vrouwelijke individuen benoemd worden. .............. 47

Tabel 3: Overzicht van het aantal entries waarin mannelijke individuen benoemd worden. ............... 49

Tabel 4: Tabel met het totaal aantal aan entries samen met het totaal ontvangen gerst per geslacht. 50

Tabel 5: Overzicht van de verschillende entries waarin de Guennakkum voorkomt. ........................... 51

Tabel 6: Overzicht van de entries waarin Damiqtum voorkomt. .......................................................... 53

Tabel 7: Weergave van de entries waarin de “Categorie ontvanger” telkens “Instelling” is. hier is het

duidelijk dat het telkens om dezelfde soort gersttransactie gaat, namelijk bedoeld als rantsoenen voor

de dienaressen. Bovendien is de ontvanger van deze transacties telkens Ama-ni-še. ........................... 72

Tabel 8: Voorbeeld van de tabel gebruikt bij Figuur 38 waarbij de categorieontvanger "Beroep"

telkens onder een specifieke categorie geplaatst werd. ......................................................................... 77

Tabel 9: een voorbeeld van de databank waarbij alle vertegenwoordigers in geordend werden in

relatie tot de uiteindelijke ontvanger. .................................................................................................... 81

5

Abstract De term “netwerk” is geen nieuw begrip binnen de discipline van de archeologie. Archeologen

gebruiken al geruime tijd termen zoals “uitwisselingsnetwerken” en “interactienetwerken”. Het

gebruik ervan is veelvoorkomend, maar de vorm van gebruik kan heel variërend zijn naargelang

het uitgevoerde onderzoek. In feite is het niet meer dan een handig metafoor voor connectiviteit.

Echter, duikt er sinds kort een heel ander begrip van “netwerken” op, namelijk de Social

Network Analysis of de SNA, die een stap verder zet dan wat een netwerk eigenlijk is. Het vat

relaties op in termen van knooppunten en randen die op de een of andere manier met elkaar

verbonden zijn. De volgende stap bestaat uit het definiëren van wat die knooppunten

vertegenwoordigen. De SNA wordt hoofdzakelijk gebruikt om specifieke datasets aan te

pakken, dewelke vragen kan beantwoorden over onder andere patronen en interactieprocessen

in samenlevingen uit het verleden. Dit proefschrift laat de bijdrage zien die het SNA kan leveren

in de studie van de oude Mesopotamische culturen, meer bepaald in de kennis van de

economische organisatie van de tempels van de oude stad Nippur. In dit deel wordt er dieper

ingegaan op de verschillende mogelijkheden van SNA wanneer deze toegepast wordt op een

tempelarchief. Aan de hand van een aantal casestudies zal er eveneens getoetst worden naar de

bijdrage van SNA tot de archeologische opgravingen en interpretaties. De wonderen van SNA

zijn nog lang niet allemaal verkend.

Sleutelwoorden: Nippur, Social Network Analysis, tempelarchief, archeologie,

netwerkgrafieken

6

Résumé Le terme "réseau" n'est pas nouveau dans la discipline de l'archéologie. Les archéologues

utilisent depuis longtemps des termes tels que "réseaux d'échanges" et "réseaux d'intéraction".

Même si son utilisation est assez courante, la façon de l’utiliser peut considérablement varier

selon les recherches effectuées. En fait, le terme «réseau» est une métaphore pratique pour

décrire la connectivité. Cependant, un nouveau concept, à savoir l'analyse du réseau social ou

le SNA (Social Network Analysis), a émergé. Cette méthode est une étape supplémentaire dans

l’étude des réseaux et conçoit les relations en termes de nœuds et de liens qui, d’une manière

ou d’une autre, sont connectés entre eux. L'étape suivante consiste à définir ce que représentent

ces nœuds. Le SNA est principalement utilisé dans les traitements de l’ensemble de données

spécifiques et peut répondre à de nombreuses questions concernant, entre autres, les modèles et

les processus d'intéraction des sociétés du passé. Ce mémoire montre la contribution que le

SNA peut apporter dans l’étude des anciennes cultures mésopotamiennes, plus précisément

dans la connaissance de l’organisation économique des temples de l’ancienne ville de Nippur.

Les différentes possibilités du SNA ont fait l’objet d’un approfondissement sur une archive de

temple de Nippur. Un certain nombre d’études de cas permettant de tester la contribution du

SNA aux fouilles et aux interprétations archéologiques, est également développé. Les capacités

scientifiques du SNA n’ont pas fini de nous étonner.

Mots-clés: Nippur, Social Network Analysis, archive du temple, archéologie, graphiques de

réseaux

7

1 De Oud-Babylonische periode en Nippur

1.1 Inleiding

1.1.1 Geografische kader

Binnen de geschiedenis van Mesopotamië was het gebied van Babylonië, genoemd naar de

antieke stad van Babylon (Boiy 2010, 14), onderverdeeld in het zuidelijke Sumer en het

noordelijke Akkad (Figuur 1). Doordat de ecologische omstandigheden in beide regio

verschillend zijn, bezitten ze dan ook een verschillend historische ontwikkeling (Goddeeris

2007, 198).

De rivier was van primair belang voor het leven in Mesopotamië (Glassner 2002, 80). Dankzij

de aanwezigheid van de Eufraat (Foster, Foster 2009, 4) konden de nodige irrigatiekanalen

aangelegd worden zodat de continue watertoevoer naar de stad en voor de landbouw verzekerd

werd. De continue watertoevoer uit de Eufraat was namelijk cruciaal voor het cultiveren van de

nodige graangewassen (Saggs 1962, 158). Het beheer van het watersysteem lag dan ook vaak

aan de oorzaak van conflicten (Hallo, Simpson 1998, 86). Het bood ook een belangrijke

communicatieweg met Syrië, Centraal-Turkije en de mediterrane wereld.

Figuur 1: Kaart van het Oude Mesopotamië (Gibson 1993, 1, Fig. 1).

De Mesopotamische stad Nippur was gelegen tussen Bagdad en Basra, in het zuiden van het

huidige Irak (Gibson 1993, 1) (Figuur 2). Het is een van de oudste sites, ontstaan in de

prehistorische Ubaid-periode (ca. 5000 v. Chr.) en bewoond tot ongeveer 800 n. Chr., tijdens

het Islamitische tijdperk. Vanaf de vroegste periode was Nippur een heilige stad, geen politieke

8

hoofdstad. Haar status stelde haar in staat om de vele oorlogen en de val van dynastieën

ongeschonden te doorstaan in vergelijking met andere steden die hierdoor verwoest werden

(Gibson 1993, 2). Hoewel Nippur geen hoofdstad was, speelde de stad een belangrijke rol in de

politiek. Koningen zochten erkenning bij de tempel van Enlil, de belangrijkste god van het

Mesopotamische pantheon. Zelfs na 1800 v. Chr., toen de Babyloniërs Marduk de belangrijkste

god in Zuid-Mesopotamië maakten, bleven koningen legitimatie zoeken bij Nippur.

Figuur 2: Kaart van Mesopotamië met zowel haar antieke als moderne steden met aanduiding van Nippur, in het

rood omcirkeld (Bertman 2003, 9, Map 2).

Elizabeth Stone geeft aan hoe de omstandigheden in Irak onze reconstructie van de geschiedenis

en de maatschappij van het Oude Mesopotamië mogelijk maken door de beschikbaarheid van

geschreven bronnen, maar ook door het feit dat het bewijsmateriaal vaak bewaard is gebleven

in een archeologische context. Alle artefacten ontlenen hun betekenis aan hun context en dragen

zelf bij tot de interpretatie ervan. Echter, wanneer de geschreven bronnen gescheiden zijn van

de archeologische context (Stone 1981, 19) is er enkel een gedeeltelijk inzicht mogelijk.

Volgens Stone, zoals de teksten de acties van de oude bewoners onthullen, vertegenwoordigen

de archeologische overblijfselen de fysieke manifestatie van deze gedocumenteerde acties.

9

De stad Nippur was tijdens het 3e en het 2de millennium v. Chr. de religieuze hoofdstad van

Babylonië. Zowel de topografie als de omgeving zijn goed vertegenwoordigd in tal van

bronnenmateriaal dat bewaard is. Privéarchieven met gedetailleerde eigendomsbewijzen

(Goddeeris 2018, 97) maken ook deel uit van deze bronnen. Deze betreffen het onroerend goed,

bedoeld om misverstanden te vermijden rond het verkochte goed en de prijs ervan. Daarnaast

bestaan er ook heel wat verwijzingen naar de topografische kenmerken van de stad (Figuur 3).

Figuur 3: Topografische kaart van Nippur (Gibson 1993, 2, Fig. 2).

Toen aan het begin van het 2e millennium v. Chr. een strijd uitbarstte tussen Isin en Larsa

(Robertson 1981, 46) om de suprematie over Zuid-Babylonië, kwam Nippur midden in dit

politiek conflict terecht. Larsa slaagde erin zijn dominantie over het grootste deel van het zuiden

uit te breiden, en Nippur bleef de enige grote stad die nog steeds onder de hegemonie van Isin

viel (Robertson 1984, 147). Ondanks de pogingen om haar positie te behouden, verloor Isin

uiteindelijk de controle van de stad aan Sumuel van Larsa, maar Irra-imitti van Isin kon het

enkele jaren later terug veroveren.

Hierbij moet er een belangrijk opmerking gemaakt worden. Volgens Charpin zou de term “Isin-

Larsa periode” (ca. 2019 v. Chr. tot 1763 v. Chr) (Charpin 2004, 385-387) uiteindelijk niet echt

passend zijn. Deze term is enkel van toepassing op het zuiden van Babylonië (waar Nippur zich

bevindt). Enkel daar speelt die rivaliteit tussen Isin en Larsa terwijl ondertussen in Noord-

Babylonië en de rest van het Nabije Oosten, ook andere dynastieën met de scepter zwaaiden

10

(Charpin 2004, 38). De introductie van de term “Isin-Larsa periode” heeft volgens Charpin het

nadelige gevolg dat in 1763 v. Chr. een breuk geïntroduceerd wordt ten tijde van de verovering

van het koninkrijk van Larsa door Hammurrabi. Echter, dit heeft niets met een onderbreking te

maken. Deze datering betekent namelijk enkel het begin van de Babylonische hegemonie. Met

de term “Oud-Babylonische periode wordt dan weer de nadruk gelegd op de overheersing van

het Midden-Oosten door Babylon. Echter, de eerste dynastie van Babylon begon volgens de

koninklijke lijsten niet voor 1894 v. Chr. (dus meer dan een eeuw na de val van het Ur III-rijk).

Volgens Charpin zou de term ‘Amoritische periode” toepasselijker zijn omdat die de nadruk

legt op het belang van de oorspronkelijke Amoritische bevolking en de gemeenschappelijke

noemer van de dynastieën van die tijd. Het is ook veelzeggend dat na zijn grote overwinningen,

Hammurabi van Babylon de titel van "koning van alle landen" nam. Vandaar dat de Isin-Larsa

periode voorzichtig behandeld moet worden en dat de dateringen heel sterk kunnen variëren

naargelang de auteurs. Zoals hierboven vermeld situeert Charpin in zijn werk de Isin-Larsa

periode rond ca. 2019 v. Chr. tot 1763 v. Chr. (Charpin 2004, 385-387).

Figuur 4: Spijkerschriftkaart van de stad Nippur, uit de Kassitische periode, midden 2e millennium v. Chr.

(Goddeeris 2018, 98, Fig. 1).

Vanaf 1889, wanneer de University of Pennsylvania de eerste Amerikaanse expeditie in het

Midden-Oosten begon, stond Nippur in het middelpunt van een aantal grote opgravingen

(Gibson 1993, 6). Gezien de rijkdom aan spijkerschrifttabletten, bleef de Amerikaanse expeditie

er opgravingen organiseren tot in 1900. In 1964 tekende de University of Chicago een herziene

overeenkomst met de regering van Irak, die beloofde om op lange termijn verdere opgravingen

uit te voeren. Echter, de site bleef voor vijf jaar verwaarloosd achter, nadat de expeditie niet

toegestaan werd om de overblijfselen van het Parthische fort te verwijderen. Het fort werd

namelijk gezien als waardevol voor het toerisme (Gibson 1993, 7). Deze was reeds gedeeltelijk

opgegraven in de jaren 1890 door de University of Pennsylvania. In 1972 kwam er een nieuw

opgravingsschema dat niet alleen het religieuze aspect van de stad aan het licht diende te

brengen, maar ook de overheids- en particuliere gebouwen ervan. De opgravingen bleven

11

voortgaan tot in 1990. Sindsdien 1990 werden verschillende archeologische expedities

georganiseerd. De jaarlijkse rapporten hiervan zijn op de website van The Oriental Institute of

The University of Chicago1terug te vinden.

1.1.2 Historische context

De chronologie van Mesopotamië is onderhevig aan heel wat onzekerheden. Verschillende

chronologische methodes worden gebruikt, waarvan sommige gebaseerd zijn op astronomische

gegevens die in de teksten aangetroffen werden. Andere bronnen, waaronder de archeologie,

worden ook gebruikt bij het opstellen van de chronologie waarbij vooral de C14-datering

toegepast wordt (Glassner 2002, 45).

De chronologie van de stad Nippur die in deze paper gehanteerd wordt, is gebaseerd op de

chronologie uit het werk van A. Goddeeris. Ze heeft het meest recente overzicht van de politieke

chronologie van Nippur tijdens de Oud-Babylonische periode gegeven (Goddeeris 2016, 5-6).

Dit overzicht is gebaseerd op de midden chronologie. De gepubliceerde teksten daarvan

situeren zich in de chronologie van Nippur zoals deze vastgelegd is door M. Sigrist (1977),

hieronder weergegeven in de vorm van een tabel:

1 https://oi.uchicago.edu/research/projects/nippur-expedition#AnnualReports

12

Figuur 5: Tabel met de chronologie van Nippur (Goddeeris 2016, 5-6).

13

1.2 De sociale organisatie: priesterkoning en administratie

De Mesopotamische stad, met al haar inwoners en haar landerijen, was het landgoed van de

stadsgod (Dawe 1969, 38). In het derde millennium fungeerde de heerser of priesterkoning

(En/Ensi) als zijn hofmeester en stond voor een tijdelijke periode aan het hoofd van de stad.

Religie was een essentieel onderdeel van het Sumerische leven en religie (Dawe 1969, 38). Elke

heerser moest ter goedkeuring aan de god voorgelegd worden (Bertman 2003, 66). Ook al zijn

er reeds een aantal dynastieën gekend uit de Vroeg Dynastische periode, was er geen principe

van erfelijke opvolging. De zoon van de heerser bezat wel een zwaar voordeel (Saggs 1962,

162) wanneer de vraag naar de keuze van een opvolger zich stelde. Dit had hij te danken aan

het feit dat de familieleden (Leick 2007, 320) van de Ensi betrokken waren in het beheer van

de kleine tempels, wiens godheid in dezelfde relatie stond als de stadsgod met de priesterkoning.

Oorspronkelijk was de priesterkoning niet meer dan een primus inter pares, een tijdelijke leider

verkozen in tijden van oorlog (Leick 2007, 27). In tegenstelling tot onder andere Egypte,

geloofden de inwoners van Sumer niet in het goddelijke karakter van hun koning. De Ensi

vertegenwoordigde als priesterkoning het volk voor de goden en was de persoon langs wie de

goden het land beheerden. Het welzijn van de staat was afhankelijk van het welzijn van de Ensi

(Hallo, Simpson 1998, 174). Elk gevaar voor de heerser betekende ook een gevaar voor de staat.

In sommige gevallen werd een plaatsvervanger verkozen (Leick 2007, 65) die al het onheil dat

de priesterkoning bedreigde op zich moest nemen.

Zoals reeds vermeld lagen de irrigatiekanalen aan de basis van de economische structuur van

Mesopotamië (Sterba 1976, 17). Dergelijke werken waren noodzakelijk omwille van de

klimaatomstandigheden (Leick 2007, 2) waarmee de vroegere bewoners van Sumer

geconfronteerd werden en vormden ook een essentieel element van de sociale structuur van het

land. Een efficiënte irrigatiesysteem was namelijk enkel mogelijk dankzij de samenwerking van

de afzonderlijke gemeenschappen (Renger 2007,189). Daarbovenop was de opkomst van de

stadstaat volledig gebaseerd op de irrigatiewerken. Echter, een roekeloos gebruik van de

irrigatienetwerken kon het land en de gemeenschap doen verzwakken. Het was dus van groot

belang dat duidelijke afspraken vastgelegd werden. Dit vormt één van de factoren die aanleiding

gaven tot het ontstaan van een schriftelijke wetgeving (Dawe 1969, 27), een administratief

systeem en de oprichting van een soort ‘politie-systeem’ in de vorm van kanaalinspecteurs

(Saggs 1962, 158).

Over de administratie van het land kunnen weinig algemeen geldende uitspraken geformuleerd

worden. In praktijk bestonden er grote verschillen tussen de ene periode en de andere en dit,

vaak binnen een zeer korte tijdspanne (Saggs 1962, 233). De priesterkoning werd vergezeld

door een aantal ambtenaren in het beheren van zijn stadstaten. Onder de koning kwam de

sukkalmah, een soort van eerste minister waarvan de daadwerkelijke rol onduidelijk blijft. Hier

14

en daar zijn er een paar getuigen van dergelijke “eerste ministers” die tegelijkertijd gouverneur

waren van verschillende provincies en militaire gouverneurs waren (Glassner 2002, 36). Het

land was verdeeld in een aantal provinciën (Hallo, Simpson1998, 172), elk genoemd naar hun

respectievelijke hoofdstad. Ook hier speelden de tempels een grote rol in de economische

structuur van Mesopotamië (Leick 2007, 6).

Samen met de hoofdbeheerder, de priesters en de inspecteurs was de priesterkoning

verantwoordelijk voor het toewijzen van taken aan het tempelpersoneel en moesten ze voorzien

in de nodige voorraden en hulpmiddelen noodzakelijk voor het onderhouden van de staat

(Hallo, Simpson 1998, 174). Ze hielden ook toezicht op de kuddes, visserijen en landerijen van

de tempels. De inspecteurs waren op allerlei vlakken actief en, onder andere, ook

verantwoordelijk voor het innen van de belastingen. De gouverneur of Ensi (Glassner 2002, 96)

werd belast met het behoud van de orde, de rechtspraak en vooral met de openbare werken van

een provincie waarvan de belangrijkste de irrigatiewerken waren (Bertman 2003, 65).

Elke tempel bezat zijn eigen administratie. Zoals reeds vermeld stond de priesterkoning aan het

hoofd van de stadstaat (Glassner 2002, 96), als dienaar van de stadsgod. Er is een theorie dat de

tempels de enige eigenaars zouden geweest zijn van de omgevende landerijen maar deze

hypothese werd nog niet met zekerheid bevestigd. De bevolking had als voornaamste functie

het onderhoud van deze landerijen (Dawe 1969, 49). Ze dienden de priesterkoning goed te

dienen waardoor ze in ruil hiervoor een deel van de ‘goederen van de goden’ uit het landgoed

van de tempels in ontvangst mochten nemen. Uitgezonderd een paar voorbeelden (Leick 2007,

48), was privé-eigendom een zeldzaam en ongewoon iets in het Vroege Sumer tot en met de

3de dynastie van Ur (Saggs 1962, 164). De tempels vormden ook een waardevolle voorraad

(Dawe 1969, 37) voor de gemeenschap tegen mogelijke misoogsten. In Sumer ontbraken drie

belangrijke grondstoffen: hout, steen en metalen (Dawe 1969, 38). Deze moesten reeds vanaf

de vroegste tijden geïmporteerd worden vanuit het buitenland (Bertman 2003, 4). Een

rechtstreeks gevolg hiervan is de opening van de belangrijkste handelsroutes (Figuur 6) tijdens

de Sumerische periode (Saggs 1962, 167).

15

Figuur 6: Kaart met de belangrijkste handelsroutes van Mesopotamië (Hallo, Simpson 1998, 84, Figure 18).

16

2 Methodologie en opzet

2.1 SNA of Social Network Analysis

“Digital technology has changed our world. The ways we read, write, learn,

communicate, and play have fundamentally changed due to the advent of networked

digital technologies.” – The National Endowment for the Humanities (NEH), Office

of Digital Humanities (Juloux et al. 2018, 17).

In elke taal is de term “Digital Humanities “ of “digitale menswetenschappen” vrij nieuw. De

onderzoekers zijn het nog niet eens wat de betekenis en reikwijdte ervan zijn. Hoewel er eind

jaren negentig een baanbrekende golf van onderzoek naar digitale humaniora plaatsvond

(Juloux et al. 2018, 7), werd de term 'digitale menswetenschappen' voor het eerst aan de

academische gemeenschap voorgesteld door John Unsworth (van de University of Virginia) in

2001, toen hij een nieuw masterprogramma “Digital Humanities” voorstelde.

De term “netwerk” is geen nieuw begrip binnen de discipline van de archeologie. Archeologen

gebruiken al geruime tijd termen zoals “uitwisselingsnetwerken” en “interactienetwerken”.

Echter, een heel ander begrip van “netwerken” duikt sinds kort op, namelijk de Social Network

Analysis of de SNA. SNA is een van de bloeiende sub disciplines van netwerktheorie, een

wetenschap die het samenspel bestudeert tussen de attributen van een persoon (rijkdom,

autoriteit, enz.) en het interactiepatroon van dit individu met anderen (Wagner et al. 2013, 118).

In dit onderzoek wordt er gebruik gemaakt van de Social Network Analysis (SNA). Het is een

methode afkomstig uit de sociale wetenschappen die, zoals reeds vermeld, gebruikt wordt om

menselijke relaties te beschrijven en te analyseren (Waerzeggers 2014, 207). Het basisprincipe

van deze analysemethode is het bestuderen van sociale en maatschappelijke structuren als

netwerken (Scott 2012, 1). SNA is een veelgebruikt middel binnen de sociale wetenschappen.

Op basis van vragenlijsten, analyse van beschikbare datasets en gegevens en sociale interacties

van proefpersonen kunnen sociale netwerken worden gereconstrueerd (Wagner et al. 2013,

118). Deze methode heeft als doel om specifieke relaties (meer) zichtbaar te maken die

bijvoorbeeld aan de hand van andere onderzoeksmethoden zoals een literatuuronderzoek niet

gedetecteerd kunnen worden. Deze relaties kunnen op hun beurt het verband tussen deze

verbindingen verduidelijken zowel als onze kennis omtrent deze relaties verdiepen (Pagé-

Perron 2018, 196). Netwerktheorieën worden met succes toegepast op verschillende domeinen

zoals transportnetwerken, computernetwerken en biologische netwerken.

De oorsprong van het sociaalnetwerk-denken gaat terug op de relationele of structurele

analysebenaderingen die zich ontwikkelden binnen de klassieke sociologie (Scott 2012, 7). De

toepassing van de SNA heeft vanaf de jaren dertig drie hoofd- en parallelle invloeden gekend:

Ten eerste was er de sociometrische analyse waarbij er gebruik gemaakt wordt van

grafentheorieën (zie verder). Ten tweede was er een wiskundige benadering die eerst door Kurt

Lewin gestart werd en later overgenomen werd door onderzoekers van Harvard die de basis

17

legden voor de analyse van sociale netwerken. De Harvard-analyse introduceerde daarna het

begrip “cliques”2 dat sociale structuren operationaliseerde. Netwerkanalyse was niet langer

louter beschrijvend van aard. Ten derde zijn er de Manchester-antropologen. Zij bestudeerden

de structuur van de gemeenschapsrelaties in dorpen. Uiteindelijk werden al deze tradities in de

jaren zestig en zeventig in, opnieuw, Harvard samengebracht. Het is toen dat het hedendaagse

SNA-principe ontwikkeld werd (Kimberley 2005, 15). In Duitsland zelf verkenden de

sociologen Alfred Vierkandt en Leopold von Wiese het verweven van acties tot grootschalige

sociale vormen zoals de markt en de staat. Een aantal van deze theoretici maakten expliciet

gebruik van een terminologie van 'punten' en 'lijnen' om de netwerken van verbindingen af te

beelden die de individuen verbinden met 'knopen' en 'webben' (Scott 2012, 8) van de sociale

structuur.

Volgens Émilie Pagé-Perron uit de University of Toronto (Juloux et al. 2018, xxvi) wordt de

Network Analysis steeds meer een algemeen gebruikte methodologie binnen de studie van

Mesopotamische teksten. SNA komt op veel gebieden voor, maar het is pas recent dat het nut

ervan in spijkerschriftstudies aan bod kwam (Wagner et al. 2013, 117). Het eerste belangrijke

werk van prosopografisch3 onderzoek, met behulp van netwerkanalyse, was het onderzoek van

Caroline Waerzeggers naar het archief van Marduk-rēmanni (Pagé-Perron 2018, 196). In haar

werk beschrijft ze de Sociale netwerkanalyse als een methode voor het uitvoeren van een

empirisch, kwantitatief onderzoek in sociale structuren. Volgens haar is deze geen

voorspellende sociale theorie, maar beschouwd ze deze eerder als een "brede strategie voor het

onderzoeken van sociale structuren, een paradigma, een perspectief en een losse federatie van

benaderingen" (Waerzeggers 2014, 210).

De eenvoudigste manier om de Sociale netwerkanalyse te beschrijven is deze van John Scott,

socioloog uit de University of Oxford: De Sociale netwerkanalyses conceptualiseren individuen

of groepen als 'punten' en hun relaties met elkaar als 'lijnen' (Figuur 7). De Sociale

netwerkanalyse ziet het metaforische idee van interacties als een netwerk van verbindingen en

vormt dus een essentiële hulpmiddel bij de uitwerking van een meer formele representatie van

de structuren van sociale relaties (Scott 2012, 1). Bovendien laat het iemand toe om de data in

grote hoeveelheden teksten te benaderen door kwantitatief onderzoek, met een focus op de

relatie(s) tussen entiteiten (Pagé-Perron 2018, 195). Deze is, in combinatie met open data,

volledig reproduceerbaar en dus ook controleerbaar. De SNA maakt gebruik van werkwoorden

om directe links te maken tussen gedefinieerde entiteiten of concepten. Met andere woorden,

wie voert de actie uit en wie er baat bij heeft.

2 Een volledig verbonden subonderdeel van het netwerk waarbij alle knooppunten met elkaar zijn verbonden

(Pagé-Perron 2018, 214). 3 Prosopografie is de studie van de gemeenschappelijke kenmerken van een bepaalde groep maatschappelijk

actoren door middel van een collectieve studie van hun leven (Stone 1971, 46).

18

Figuur 7: Voorbeeld van een relatie (Pagé-Perron, 2018, 203).

De netwerktheorie verschuift de focus van het onderzoek door interacties in het systeem te

beschouwen als componenten die veel van het gedrag bepalen. Overigens, een complex systeem

kan niet volledig begrepen worden wanneer een reductionistische benadering toegepast wordt,

of beter gezegd, door elk deelnemend onderdeel afzonderlijk te bestuderen (Wagner et al. 2013,

119).

SNA bezit haar eigen woordenschat en analytische methodes. Deze zijn ontleend aan de

grafentheorie4 en de matrixalgebra. Ze bieden de mogelijkheid om de verhoudingen van

netwerken op een meetbare manier te analyseren (Waerzeggers 2014, 211). In het algemeen wil

de SNA eerst de structuur van een groep (in een grafiek of matrix) ontleden en vervolgens de

invloed van deze structuur op de groep of groepsleden bestuderen. Binnen de Sociale

netwerkanalyse wordt er gebruik gemaakt van drie basisprincipes. Deze principes zijn

noodzakelijk om de werkwijze van de SNA te begrijpen. Het gaat om de nodes, de edges en de

attributes (Wagner et al. 2013, 120):

- Nodes: zijn de sociale actoren of instituties.

- Edges: de interacties of relaties tussen de nodes.

- Attributes: doel van de sociale actoren/instituties.

Binnen de SNA zijn er volgens Caroline Waerzeggers (Universiteit Leiden) twee benadering te

zien. Vooreerst de studie van het gehele netwerk dat alle relaties binnen een sociaal systeem

probeert te vatten. Daartegenover staat de egocentrische studie die betrekking heeft op banden

die individuen bezitten en gebruiken. In beide benaderingen kan het netwerk vanop drie

basisniveaus geobserveerd worden (Waerzeggers 2014, 211): de structuur van het gehele

netwerk, de eigenschappen van de verbindingen tussen de verschillende entiteiten en de

eigenschappen van de knooppunten of actoren zelf. Dit kunnen bijvoorbeeld kenmerken zijn

betreffende het beroep van de verschillende actoren.

4 Grafentheorie is een tak van de wiskunde die zich bezighoudt met de analyse van grafieken bestaande uit een

verzameling punten verbonden door lijnen. (Knappett 2013,19).

19

Een bijkomende eigenschap bij de SNA is dat er verschillende vormen van interacties bestaan.

Bij de volgende alinea wordt er gebruik gemaakt van het werk van Wagner et al. 20135 dat een

heel uitgebreide beschrijving geeft van de verschillende relaties die binnen een sociaal netwerk

mogelijk zijn.

Een fundamentele voorstellingswijze van een netwerk is een verzameling van knooppunten of

nodes (die, bijvoorbeeld, individuen representeren) en edges die de relaties (de verbindingen)

tussen elke twee knooppunten weergeven. Deze grafische manier van voorstellen, maakt het

netwerkdenken minder abstract en aanschouwelijker. In de gemeenschappelijke weergave van

een netwerk worden de knooppunten of nodes weergegevens als cirkels en de edges als lijnen

of “randen” die ze verbindt. Binnen een sociaal netwerk kan een edge of verbinding tussen twee

knooppunten A en B, elke soort relatie tussen deze punten weergeven (Figuur 8): A is een buur

van B, A is de vader van B, A gaf een lening aan B, enz. De eerste relatie is symmetrisch (als

A een buur van B is, dan is B een buur van A). In dit geval zeggen we dat de overeenkomstige

edge onrechtstreeks is. De andere twee relaties (waarbij A de vader van B is, of A gaf een lening

aan B) zijn asymmetrisch en daarom zijn de overeenkomstige edges rechtstreeks. Grafisch

gezien worden rechtstreekse verbindingen gerepresenteerd als lijnen met een pijlkop die

bijvoorbeeld van vader naar zoon gaat, waardoor wordt aangegeven welk knooppunt de vader

is. Voor onrechtstreekse verbindingen is het natuurlijk niet nodig om een richting aan te geven

aan de relatie (Figuur 8). Randen kunnen ook worden gewogen (of gewaardeerd), wat betekent

dat ze aan een bepaalde hoeveelheid zijn gekoppeld. Bijvoorbeeld, de rechtstreekse verbinding

"A gaf een lening aan B", kan gekoppeld worden met de som van de lening. Deze “gewichten”

kunnen bijvoorbeeld nuttig zijn om de belangrijkere, zakelijke transacties in het netwerk die

plaatsvonden te onderscheiden.

Figuur 8: voorbeelden van mogelijke relaties (Wagner et al. 2013, 220).

Binnen de SNA zijn richting en symmetrie verwante concepten. Een rechtstreekse verbinding

gaat van de ene persoon naar de andere maar hoeft niet noodzakelijkerwijs wederkerend te zijn.

Als dat zo is, is die verbinding symmetrisch. Veel netwerkstudies zijn beperkt tot binaire maten

van relaties: ofwel is er een verbinding of er is geen. Als een netwerk vol asymmetrische banden

zit, zal er veel hiërarchie zijn tussen de actoren (Waerzeggers 2014, 212). Het impliceert dus

afhankelijkheidsrelatie tussen de ontvanger en zender. Indien een netwerk volledig

5 (Wagner et al. 2013).

20

symmetrisch is, zullen de communicatiepatronen tussen beide rollen eerder op gelijke voet

verlopen.

2.1.1 De softwareprogramma’s

De analyse van sociale netwerken is de afgelopen veertig jaar enorm veranderd. De

netwerkanalist van vandaag werkt volledig anders dan die van de vroege jaren 1970. Het

onderzoeksproces is dramatisch beginnen veranderen vanaf de late jaren tachtig met de opkomst

van de personal computers. Vanaf dan kon goedkope software geproduceerd worden die op

elke computer uit te voeren was (Scott 2012, 2). Toch was het nog steeds noodzakelijk om een

grote hoeveelheid van de gegevens handmatig te sorteren, zelfs wanneer deze rechtstreeks uit

een online gegevensbron afkomstig waren, wat nu nog steeds het geval is. De standaard

computersoftware maakt ook eenvoudige conversie en overdracht van gegevens mogelijk.

Sociale analyses die toen een hele nacht zouden hebben vereist, kunnen nu in minder dan een

seconde op een laptop worden geanalyseerd. Nieuwkomers binnen de Sociale netwerkanalyse

kunnen hun werk sneller en gemakkelijker dan ooit tevoren starten. Een aantal

softwareprogramma's zijn nu zowel gemakkelijk als goedkoop beschikbaar, en als nieuwkomer

in sociale netwerkanalyse kan je al snel beginnen met het produceren van verfijnde analyses

(Scott 2012, 103). Deze situatie heeft natuurlijk zijn gevaren en alles dient met kritische oog

bekeken te worden. Foutieve gegevens kunnen namelijk al snel voor misinterpretaties zorgen.

De netwerkgrafiek presenteert een datastructuur die de relatie(s) tussen entiteiten benadrukt.

De visualisatiehulpmiddelen, waaronder Gephi en Cytoscape6, helpen om verbanden tussen

bepaalde deelnemers in het netwerk te ontdekken die anders moeilijk te zien zouden zijn. We

kunnen de Sociale netwerkanalyse dus zien als een wetenschap die het samenspel bestudeert

tussen de eigenschappen van een persoon en het patroon van interacties dat dit individu met

anderen bijhoudt. In een grafiekmodel zijn de gegevens zo gestructureerd dat elke entiteit, haar

attribuut en de onderlinge relaties een drievoudige verbinding met elkaar creëren. Een

belangrijk voordeel van het grafiekmodel is de flexibiliteit waarmee grote gegevensreeksen

kunnen worden opgevraagd (Matskevich, Sharon, 2018, 46) door relaties in te stellen als

zoekcriteria. Marco Ramazzotti uit La Sapienza University of Rome (Juloux et al. 2018, xxvii)

beschrijft de grafieknetwerken van een complex systeem als een synthetische en

geformaliseerde weergave van de waargenomen realiteit. Volgens hem zijn deze zowel een

abstract model als een algebraïsche veralgemening van de werkelijkheid die verkend en

gesimuleerd kan worden met behulp van statistische, wiskunde en fysieke modellen

(Ramazzotti 2018, 61).

6 Dit zijn computationele methodes gebruikt voor het detecteren van community- of gemeenschapsstructuren in

netwerken.

21

2.1.2 Relationele gegevens

Indien de meeste individuen in de ene tekst niet meer in andere teksten voorkomen, dan is hun

bijdrage tot het interpreteren van de samenstelling van de groepen minimaal. Wanneer de edges

die deze zeldzame personen verbinden verwijderd worden, vermindert logischerwijs het aantal

edges in de volledige grafiek. Op die manier worden de resterende relaties benadrukt. Het helpt

om individuen te identificeren die vaak samen voorkomen en dat verduidelijkt de rol zij

fungeren als bruggen7 tussen de afzonderlijke clusters (Pagé-Perron 2018, 218). Bij het

verwijderen van deze bruggen breekt de grafiek in verschillende delen uit, waarna de

knooppunten door groepen verbonden te isoleren, bepaalde clusters of gemeenschappen8

onthult kunnen worden. In combinatie met het verwijderen van de lichte edges, wordt dankzij

deze methode het algemeen beeld verduidelijkt en de belangrijke ensembles van individuen

benadrukt. Relationele gegevens voor een sociale netwerkanalyse kunnen op verschillende

manieren worden verzameld. Deze omvatten het stellen van vragen over de keuze van relaties,

het observeren van interactiepatronen en het verzamelen van informatie over de verschillende

componenten van het netwerk (Scott 2012, 32). Dergelijke methoden stoelen ook sterk op de

selectie die gemaakt is uit het totale bereik van de mogelijke gegevensbronnen.

Natuurlijk bezit deze methode ook haar nadelen. Volgens Waerzeggers zouden de problemen

vooral te maken hebben met grote sets aan bronnenmateriaal en met ontbrekende gegevens. Het

identificeren van individuen is vrij eenvoudig als we ons beperken tot één archief, maar als we

zoveel mogelijk “momentopnames” van de netwerken willen reconstrueren zal het nog lang

duren vooraleer we ons zich tot de netwerksoftware kunnen richten (Waerzeggers 2014, 225).

Daarnaast kunnen er ook problemen opduiken bij schijnbaar identieke personen, van personen

met twee namen of met een lange en korte naam, ontbrekende schakels, enz. Er zullen ook

problemen zijn met de gegevens die we niet hebben. Het enige advies dat netwerkspecialisten

aan historici kunnen geven is om voor iedere relatie van actoren, zoveel mogelijk gegevens te

verzamelen of toch, zo dicht mogelijk bij dit doel te komen.

7 Een acteur die twee andere niet-verbonden groepen met elkaar verbindt en daarbij een monopolypositie

inneemt in de overdracht van kennis en middelen (Waerzeggers 2014, 211). 8 Gemeenschappen of communities zijn groepen knooppunten die onderling nauw verbonden zijn aan elkaar,

maar slechts losjes verbonden zijn met anderen (Wagner et al. 2013, 125).

22

Stel dat u bijvoorbeeld twee facties bestudeert en dat uw gegevens voor 90 procent compleet

zijn. Met zoveel van de attribuutgegevens wordt ervan uitgegaan dat er waarschijnlijk goed

werk verricht kan worden door, bijvoorbeeld, de rijkdom, status enzovoort van de leden van de

twee groepen te vergelijken. Maar zelfs die 90 procent van de netwerkgegevens kan leiden tot

een misleidend resultaat indien de ontbrekende verbindingen tussen de twee facties structureel

en of cruciaal zijn. Caroline Waerzeggers nuanceert deze tekortkomingen door te stellen dat

ons geloof in SNA niet misplaatst is. Het is niet omdat onze gegevens zo goed als altijd

onvolledig zijn dat SNA buiten ons bereik blijft (Waerzeggers 2014, 226). Het betekent net dat

we voorzichtig moeten zijn met het trekken van conclusies. Vooral uit de netwerkstructuren die

gedocumenteerd zijn uit bronnen over wie we toevallig beschikken. Bovendien wijst ze erop

dat dit niet anders is dan bij eender welke benadering van historische gegevens.

Bigot Juloux, Gansell en di Ludovico9 benadrukken drie centrale, kritische noten bij het

implementeren van digitale technologie in de menswetenschappen. Ten eerste is er de kwestie

van de concrete rol van digitale technologieën en hun toepassingen bij het onderzoek naar

artefacten en talen binnen een historisch en cultureel raamwerk. Een tweede fundamentele

kwestie is de noodzaak aan een brede coördinatie van het algemeen gebruik van digitale

technologieën en de resultaten die eruit volgen. Ook hier wordt er benadrukt hoe belangrijk het

is om kritisch om te gaan met de resultaten. Ten slotte wijzen ze ook op de complexiteit en de

uitdagingen van het gebruik van digitale hulpmiddelen in de studie van het Oude Nabije Oosten

en andere oude culturen (Juloux et al. 2018, 17), met name de nood aan een oplossing voor het

beheer van digitale hulpmiddelen, die snel verouderen (zoals de nieuwere vormen van interactie

(Virtual Reality) waarmee geëxperimenteerd worden en de evoluties op databankniveau) en het

behoud van de controle over de gegevens. Dit zonder afhankelijk te moeten zijn van de soms

exclusieve kennis van de specialisten en onderzoekers. Het is ook noodzakelijk om modellen

op te stellen voor het bewaren van digitale producten, zoals databanken en interactieve

visualisaties, om ze op lange termijn actief, bruikbaar en open te houden voor de gebruikers.

Dit zijn onder andere drie problemen waaraan het digitale onderzoek onderhevig is.

Zoals eerder door Waerzeggers is vastgesteld heeft netwerkanalyse het voordeel dat het een

overzicht biedt van de bredere sociale interactie tussen individuen als belangrijkste actor, in

netwerken. Het hoofddoel van een sociale netwerkanalyse is om de sociale relaties binnen dat

netwerk te onderzoeken. Daarbij biedt de netwerkgrafiekgegevensstructuur het meest geschikte

gegevenstype om de relaties tussen de entiteiten voor te stellen. Maar er is een bijkomend

voordeel bij het gebruik van kwantitatieve onderzoeksmethoden, namelijk de mogelijkheid om

reproduceerbaar onderzoek te genereren.

9 (Juloux et al. 2018).

23

SNA kan worden gebruikt om onderzoek te sturen. Het perspectief en de terminologie vormen

een goede manier om nieuwe vragen te stellen en antwoorden te formuleren over oude

samenlevingen (Wagner et al. 2013, 120). De bedoeling van dit onderzoek is de toepassing van

SNA op het tempelarchief uit Nippur. In tegenstelling tot de eerdere toepassingen van SNA in

de assyriologie (Wagner et al. 2013, Waerzeggers 2104 en Pagé-Perron 2018), zullen we ons

echter niet beperken tot individuen als nodes en tot het samen voorkomen in een tekst als edge.

We hebben een kleinere dataset genomen dan in de eerdere onderzoeken, en zullen

verschillende gegevens als nodes of edges gebruiken. Op die manier kunnen nodes en edges

verschillende attributen krijgen (vb. de hoeveelheid graan die overhandigd wordt), en hebben

de edges een richting. Hierbij wordt er onderzocht of deze analyse ons meer informatie kan

bieden over de economische integratie als de economische reikwijdte van de tempels. Verder

is het ook de bedoeling om na te gaan hoe SNA toepasbaar en controleerbaar is op het

archeologisch materiaal. Met andere woorden, welke bijdrage deze tot de archeologische

opgravingen en interpretaties kan bieden, of niet.

Hoe er te werk is gegaan wordt later in de tekst nog uitgebreider uitgelegd. Het is de bedoeling

om de onderzoeksvraag te beantwoorden aan de hand van een aantal teksten met betrekking tot

het economisch leven van Nippur. In deze teksten worden specifieke uitgaven beschreven. Elke

uitgave werd in een databank gegoten met de bedoeling om op basis van een SNA, een overzicht

te creëren van de verschillende uitgaven. Daarna werd de databank aan de hand van de SNA

bevraagd op alle mogelijk informatie met betrekking tot de economische integratie en

reikwijdte van de tempels. Bovendien werden op basis van de resultaten verschillende inzichten

gecreëerd, bedoeld om de bijdrage van de SNA tot de archeologische interpretatie van de

gegevens aan te tonen.

24

3 Bronnencorpus en dataset De Oud-Babylonische periode getuigt van een aantal fascinerende economische

ontwikkelingen. Voor het eerst in de Babylonische geschiedenis zijn de drie traditionele

sectoren van de economie; paleis, tempel en particuliere burgerij, goed vertegenwoordigd in de

geschreven bronnen. Bovendien hadden veel van de privé-burgers die een archief hadden

(Goddeeris 2007, 199), connecties met een van de patrimoniale huishoudens.

Onze kennis over de processen en instellingen die aan de basis lagen van de economische

structuur van het Oude Mesopotamië is gebaseerd op ongeveer 200.000 gepubliceerde

juridische en administratieve documenten, brieven en verzamelingen van wetten. De vroegste

administratieve documenten dateren uit de periode rond 3200 v. Chr. (Renger 2007, 187).

Archeologische artefacten laten bovendien de reconstructie toe van de materiële cultuur van het

oude Mesopotamië en dragen bij tot onze perceptie van economische feiten.

In de loop van het 4e en 3e millennium v. Chr. getuigen de archeologische en geschreven

bronnen van een geleidelijke centralisatie van de economische hulpbronnen door de tempels-

en paleishuishoudens. Echter, na twee of drie generaties lijken deze systemen uiteengevallen te

zijn in een aantal plaatselijke entiteiten rond de stadsstaten. Aan het einde van het 4e millennium

v. Chr. bereikte de staat van Uruk haar eerste hoogtepunt. Nadat de Uruk-staat uiteenviel,

werden de stadstaten in het zuiden van Babylonië door hun tempels beheerd waarna in de loop

van het 3e millennium de concurrentie tussen de stadstaten sterk toenam. Sargon van Akkad en

zijn opvolgers (Goddeeris 2007, 199) slaagden erin om een groot deel van Mesopotamië te

veroveren en een nieuwe dynastie te stichten. Daarbij integreerden ze de lokale

tempelorganisaties in hun koninklijke administratie met de bedoeling om de surplus extractie

uit de opbrengsten om te leiden naar koninklijke bestemmingen. Nederzettingen zoals Puzrish-

Dagan, nabij Nippur, het belangrijkste cultuscentrum van Babylonië, werden opgericht als

controleorganen voor de levering en verwerking van de goederen, die als eerbetoon aan Nippur

vanuit de verschillende provincies opgestuurd werden. Alle mogelijk aspecten van de procedure

kunnen teruggevonden worden in de talrijke leverings- en ontvangstgegevens van de centrale

instelling. Ook andere huishoudens legden op een vergelijkbare en gedetailleerde manier de

aspecten van hun economisch beheer vast.

Terwijl in de oudere periodes de belangrijkste productiekrachten geconcentreerd en

gecontroleerd werden door de staat (paleis, koning), tempels en grote landeigenaars, blijkt het

merendeel van de productie in de Oud-Babylonische periode (Gelb 1965, 243) uitgevoerd te

worden door de kleine landeigenaars en handwerkslieden.

Uit recente studies (Juloux et al. 2018, 1) blijkt dat digitaal onderzoek niet langer enkel invloed

heeft op de wetenschappelijke en technische studies. Digitaal onderzoek is bevestigd als een

krachtige benadering om nieuwe gegevens te onthullen en nieuwe interpretaties in de

menselijke wetenschappen te ondersteunen. Ook binnen de disciplines zoals archeologie,

25

antropologie, kunstgeschiedenis, geschiedenis, filologie en literatuurwetenschap beginnen de

digitale onderzoeken zich te profileren. Tegenwoordig breiden onderzoekers uit het oude Nabije

Oosten, naburige regio's en andere oude werelddomeinen steeds meer hun traditionele

onderzoeken uit door een standaard gebruik van digitale technologieën en experimentele

hulpmiddelen.

Digitaal onderzoek in de humane wetenschappen kan nieuwe informatie aan het licht brengen

(Juloux et al. 2018, 4) die moeilijk of onmogelijk te onderscheiden is door het gebruik van de

traditionele onderzoeksmethoden. De classificatie van archiefdocumenten in subgroepen, zoals

bijvoorbeeld de afzonderlijke chronologische fasen binnen het archief, is een ingewikkeld

proces omdat hier diverse soorten data verzameld en geanalyseerd moeten worden (Wagner et

al. 2013, 122). Een goede strategie is om een corpus af te bakenen op basis van regio en

chronologie en om de onnodige bronnen uit het geheel te beperken (Pagé-Perron 2018, 202).

Bovendien is er nog de problematiek van de onzekere gegevens. Volgens het werk van Sveta

Matskevich uit de University of Haifaen (Juloux et al. 2018, xxvi) en Ilan Sharon uit de Hebrew

University of Jerusalem (Juloux et al. 2018, xxvii), kan de indeling van onzekerheden in een

grafiekdatabank geïmplementeerd worden als een eigenschap van de relatie tussen entiteiten.

Het registreren van de onzekerheidsniveaus maakt per-record of zelfs per-eigendom evaluatie

van de data mogelijk. Bij bijvoorbeeld stratigrafische analyses, die doorgaans alleen met de

records werken omdat de opgravingseenheden weg zijn, kunnen dergelijke kwalificaties van

onschatbare waarde zijn (Matskevich, Sharon 2018, 55). Een databank kan door deze

eigenschap worden gefilterd om "waarschijnlijke" of alleen "zeer waarschijnlijke" scenario's

weer te geven.

3.1 Het corpus

De administratieve documenten uit Nippur die in dit onderzoek gebruikt worden, dateren uit de

midden en latere regeringsjaren van Rim-Sin van Larsa (2e millennium v. Chr.). In heel wat

gevallen kregen kroonfunctionarissen, ondergeschikt aan Rim-Sin, graan toegewezen voor

bewezen diensten. Toch bieden diezelfde teksten geen bewijs dat deze functionarissen enige

controle uitoefenden over de instelling die de toestemming gaf aan deze ondersteuning. Ze

worden namelijk eerder omschreven als zelfstandigen en niet als beheerders (Robertson 1984,

150).

Hoewel er zich in de stad nooit een dynastieke macht gevestigd heeft, getuigen de bestaande

documenten van verschillende heersers met betrekking tot de stad en haar positie als “nationale"

cultuscentrum. De stad had bovendien geen actieve rol in de onophoudelijke dynastieke

rivaliteit die deze periode kenmerkt. Zo zijn verschillende gelegenheden gedocumenteerd

waarbij deze heersers bijzondere gunsten verleenden aan de inwoners van Nippur, zoals

bijvoorbeeld een belastingvrijstelling (Robertson 1984, 145). Ondanks het belang dat in deze

documenten aan Nippur toegeschreven is, is er relatief weinig bekend over de relaties tussen de

26

verschillende instellingen van de stad en de administraties van de verschillende heersers. In de

literaire bronnen wordt er wel verwezen naar het bestaan van een “nationaal priesterschap”.

Volgens John F. Robertson10 zou dit een bewijs zijn voor het bestaan van een dergelijke

religieuze groep waarbij de leden gezamenlijk met elkaar samenwerkten. Hij beschrijft hen als

een soort religieus en politiek machtsblok binnen Mesopotamië.

Tijdens de regering van Rim-Sin's waren enkele koninklijke vertegenwoordigers aantoonbaar

aanwezig. Vermoedelijk verbleven ze dan ook in Nippur als zichtbare symbolen van de

koninklijke macht en het gezag. Volgens Robertson dienden ze als schakel voor de koninklijke

relaties binnen de interne organisatie van de stad (Robertson 1984, 150). Het blijkt dat de

koning een rol speelde in het interne, politieke leiderschap en de economische administratie van

Nippur, in wezen een autonome instelling maar daardoor niet noodzakelijk onder zijn directe

controle viel. Robertson stipuleert hierbij dat binnen dit kader eerder gezocht moet worden naar

de rol van de Guennakkum binnen de handelszaken van de stad.

3.2 Het “tempelarchief” van J.F. Robertson en de Hilprecht Collection Jena

Tijdens de inventarisatie van tabletcollecties in 1975, ontdekten museumonderzoekers van

Philadelphia een verzameling aan administratieve- en economische teksten uit Nippur daterend

uit de Isin-Larsa periode11. Echter, bij het bestuderen van deze teksten werd er vastgesteld dat

deze vrij gelijkaardig waren aan teksten die reeds in 1959 door F.R. Kraus bestudeerd werden.

Na verder onderzoek bleek dat deze teksten tot dezelfde set van administratieve teksten

behoorden, afkomstig uit Istanbul (Robertson 1981, 77). Bijgevolg werd deze nieuwe groep

teksten geïntegreerd in de groep teksten uit Istanbul. Zo vormen ze de verzameling die we

vandaag kennen, namelijk het Philadelphia-Istanbul archive. Deze verzameling bestaat uit 483

spijkerschriftteksten samengesteld uit administratieve en economische teksten uit Nippur. Het

grootste deel bevindt zich in de collecties van het universiteitsmuseum van Philadelphia en

werd in 1975 'herontdekt' om vervolgens toevertrouwd te worden aan J. F. Robertson voor

onderzoek. De overige teksten zijn ondergebracht in het Museum of the Ancient Orient in

Istanbul en werden, zoals reeds vermeld, bestudeerd door F.R. Kraus in 1959 (Robertson 1984,

150). Aangezien dat het archief, die bij dit onderzoek gebruikt wordt, door J. F. Robertson

bestudeerd is geweest, wordt er dan ook uitsluitend gebruik gemaakt van zijn werken uit 1981

en 1984 samen met de recentere teksten uit the Hilprecht Collection Jena bij de bespreking van

de archieven die hieronder volgt. Beide archieven werden gebruikt omwille van hun

representativiteit en rijkdom aan gegevens in verband met het economisch leven in Nippur.

Bovendien vertegenwoordigen ze eenzelfde periode, namelijk de Isin-Larsa periode, reeds

besproken in dit onderzoek.

10 (Robertson 1984, 145). 11 Eind derde millennium – ca. 1700 v. Chr.

27

3.2.1 J.F. Robertson

De overgrote meerderheid van deze teksten dateren uit de periode na de verovering van Isin

door Rim-Sin (Robertson 1981, 76). Ze zijn bijna allemaal precies gedateerd op jaar, maand en

dag (Robertson 1984, 151). Echter, voor de meerderheid van de teksten werd er gebruik

gemaakt van een ongebruikelijk systeem van maandnotatie waardoor de datering en het

rangschikken van deze teksten in een chronologische volgorde bemoeilijkt werd.

Zoals reeds vermeld behoren de teksten uit Philadelphia en Istanbul tot dezelfde set (s) van

administratieve documenten. Deze vertonen (naast het ongebruikelijke systeem van

maandnotaties) duidelijke parallellen qua tekstsoorten, onderwerp en interne structuur en

bevatten bovendien talrijke correlaties tussen de persoonlijke namen van de agenten die

betrokken zijn bij de geregistreerde transacties. De teksten zijn chronologisch ook gelijktijdig

(Robertson 1984, 152). Het merendeel van deze teksten hebben betrekking op het vervoeren en

leveren van vee, het beheer van de landbouw en er zijn ook rekeningen met betrekking tot

uitgaven van graan en andere agrarische- en industriële grondstoffen (Robertson 1981, 82). Op

basis van hun interne structuur en inhoud, werden ze door Roberston in drie hoofdcategorieën

onderverdeeld: (I) teksten over vee, (II) teksten over landbouwactiviteiten en (III) diverse

rekeningen (letterlijke vertaling) (Robertson 1981, 76). Elk van deze categorieën werd verder

onderverdeeld op basis van inhoud, zoals hieronder weergegeven (Tabel 1).

Een onderzoek naar de samenstelling van deze teksten gaf aan dat deze deel uitmaken van een

belangrijke economische instelling. Volgens Robertson bestaan de teksten van elke categorie

uit een verschillend, maar onderling samenhangend geheel aan activiteiten (Robertson 1981,

84). Hun analyse bracht belangrijke inzichten op in de bestuurlijke en economische organisatie

van Nippur tijdens de vroege, Oud-Babylonische periode. Bovendien worden er in de

verschillende records activiteiten of personen vermeld die gecorreleerd kunnen worden met

teksten uit andere categorieën (Robertson 1984, 153).

28

1. Teksten over vee (= 345)

a. Lijsten van voedergewassen (= 278)

b. Aankopen van dieren (= 3)

c. Levering van dieren (= 64)

2. Teksten over landbouwactiviteiten (= 34)

a. Uitbetalingen van ploegossen en gerstzaad (= 30)

b. Oogstrekeningen (= 2)

c. Betalingen aan veldarbeiders (= 1)

d. Rekeningen met betrekking tot de olieproductie (= 1)

3. Diverse rekeningen (= 104)

a. Uitgaven van landbouwproducten (= 58)

i. Lijsten van rantsoen (= 3)

b. Rekeningen van wol en kledingstukken (= 6)

c. Rekeningen van metalen en gereedschappen (= 8)

d. Teksten die nog niet aan een specifieke categorie kunnen worden toegewezen

(= 32)

Tabel 1:Onderverdeling van het tempelarchief volgens J. F. Robertson (Robertson 1984, 152, Table 1).

Ten slotte leveren de verschillende rekeningen (categorie III) het bewijs voor de distributie van

graan, olie en wol bedoeld om individuen uit verschillende rangen en beroepen te ondersteunen

(inclusief, zoals we hierna zullen zien, de Guennakkum en zijn huishouden). Uit het archief is

het duidelijk dat deze grondstoffen ook gebruikt werden bij het financieren van activiteiten

zoals onder andere bouwconstructies of het onderhoud van de infrastructuren, naast de

bevoorrading van de religieuze offeranden (Robertson 1984, 154). Bovendien weerspiegelen

ze de administratieve reikwijdte en complexiteit van deze organisatie. De teksten zijn behoorlijk

divers in termen van grootte, vorm, lengte en inhoud. Elk document geeft de verschillende

uitgaven weer met telkens het aantal per uitgave, vervolgd door het totaal aan het einde van de

lijst.

Zoals eerder vermeld kunnen sommige lijsten uit verschillende categorieën met elkaar

gecorreleerd worden door middel van persoonlijke namen of activiteiten die ook in andere

lijsten opgesomd worden. Bovendien kunnen onderlinge verbanden hierdoor ontdekt worden,

zowel in de lijsten als tussen de lijsten. Een van deze veel voortkomende persoonlijke naam is

onder andere, de vrouw genaamd Damiqtum. Hierop komen we later nog terug.

Robertson concludeert in zijn inleiding dat de combinatie van de hierboven vermelde

argumenten uit de teksten, zeer sterk het bestaan van een centrale, herverdelende autoriteit in

Nippur ondersteunt, die tijdens de vroege Oud-Babylonische periode actief was. Hij verwijst

bijvoorbeeld naar de gegevens over de toevoer van dieren. Volgens hem is dit het bewijs dat de

autoriteit toezicht hield op de verdeling van de offerdieren over de verschillende tempels van

Nippur, waaronder de Ekur tempel (Robertson 1984, 155). Haar activiteiten zouden echter

29

geenszins beperkt geweest zijn tot het voorzien in de behoeften van deze heiligdommen.

Integendeel, volgens Robertson kan deze autoriteit ook beschouwd worden als een

controleorgaan dat ook toezicht hield op de landbouwgronden en vervolgens de opbrengsten

ervan exploiteerde om verschillende projecten te financieren, inclusief de bouwconstructies en

de intercityhandel. Daarnaast zouden de opbrengsten ook gediend hebben om verschillende

afhankelijke personen te ondersteunen, waaronder de Guennakkum en zijn huishouden.

Hierbij verwijs ik naar het werk van M. Gibson. Hij benadrukt in zijn werk dat alle instellingen

zoals het paleis van de gouverneur of een door de overheid gesponsorde industrie of een tempel,

niet alleen gebouwen of abstracte bureaucratische hiërarchieën of economische instellingen

waren (Gibson 1993, 4). Volgens hem dienen ze gezien te worden als sociale organisaties

binnen een breder sociaal netwerk. Een andere belangrijke opmerking is zijn verwijzing naar

het feit dat uit spijkerschriftteksten die in Nippur en elders aangetroffen zijn geweest, reeds

gekend is dat de tempels onder toezicht stonden van een koning of een door de koning

benoemde gouverneur. Deze controleerden dus niet de steden door middel van een

‘tempeleconomie’ (Gibson 1993, 5) (zoals het eerder in deze eeuw voorgesteld werd). Deze

situatie bleef vrijwel hetzelfde in de Isin-Larsa-periode. Er zijn teksten aangetroffen uit

vermoedelijk het kantoor van de gouverneur, die de distributie van de goederen naar de

verschillende tempels registreerde. Op basis van dit feit en de analyse van het tempelarchief

door Robertson, zou het dus kunnen dat deze Guennakkum een gouverneur was. Dit is ook wat

Robertson in zijn werk trachtte te achterhalen.

Drie van de teksten die de Guennakkum vermelden, vermelden ook de uitgaven van de

vrouwelijke agent Damiqtum, die reeds vermeld is geweest. In sommige teksten worden beiden

personen opgenoemd, in andere is het maar een van hen. De rol van de Guennakkum in de

politieke en bestuurlijke structuur van Nippur wordt het best weerspiegeld binnen de bredere

context van de activiteiten van de centrale herverdelende autoriteit (Roberston 1984, 156)

waarvan het bestaan, zoals reeds vermeld, verondersteld wordt.

Wat er dus bevestigd wordt is het bestaan van een belangrijke, centrale bestuurlijke autoriteit

in Nippur, wiens beheer van zijn hulpbronnen in land, vee, graan, olie en andere grondstoffen,

een integraal en vitaal onderdeel was van het algemene economisch leven van de stad. Echter,

door het tekort aan informatie kunnen de precieze identiteiten en hiërarchische voorkeuren van

deze autoriteit nog niet duidelijk bepaald worden. Jammer genoeg is er ook te weinig informatie

bekend over de opgravingscontext (Robertson 1981, 83) van deze spijkerschrifttabletten. Kraus

verklaart alleen dat de ongepubliceerde tabletten uit Istanbul afkomstig zijn van Nippur. De

spijkerschrifttabletten die tot deze verzameling behoren bevinden zich nu in het

universiteitsmuseum. Het merendeel komt uit het CBS-gedeelte (Catalogus van de

Babylonische Sectie) van het museum (Robertson 1981, xi-xiii). Dit deel bevat 10 000 tabletten

en fragmenten waarvan 8000 opgegraven zijn geweest in Nippur. De rest van de verzameling

30

werd aangekocht. Het UM-gedeelte van het archief behoord tot de universiteitsmuseum van

Philadelphia. Afgezien van het feit dat het grootste deel van al deze teksten afkomstig is uit

Nippur, is er vrijwel nog geen zekerheid over de plaats waar ze op de site teruggevonden

werden. Hierdoor is het ook onmogelijk om het ruimtelijk aspect van deze vindplaats te

bestuderen in relatie met de verschillende tekstcategorieën besproken in Tabel 1.

Ten slotte moet dit archief benaderd worden met het besef dat deze enkel maar een fractie

vertoont van de reikwijdte en soorten activiteiten die door de centrale instelling van Nippur

uitgevoerd werden. Deze teksten weerspiegelen ongetwijfeld slechts een deel van de activiteiten

die door de beheerders van dit centrum ondernomen werden en kunnen volgens Robertson

alleen maar worden bestudeerd in combinatie met andere verzamelingen van teksten uit Nippur.

Volgens hem leveren ze echter wel het bewijs voor een gecentraliseerde administratief-

economische organisatie, waarvan de functionarissen toezagen op het herverdelingssysteem

(Robertson 1981, 85). Wat zeker is, is dat het over aanzienlijke middelen beschikte en zich

bezighield met het uitvoeren van veelomvattende activiteiten.

3.2.2 The Hilprecht Collection Jena

De selectie documenten (het TMH12-gedeelte) uit het werk van A. Goddeeris13 is afkomstig van

een project bedoeld om een professionele catalogus op te stellen van de spijkerschrifttabletten

afkomstig uit de The Hilprecht Collection Jena. In de eerste fase van het project werd het

duidelijk dat sommige teksten uit de collectie niet tot het corpus van de Oud-Babylonische

juridische en administratieve teksten behoorden. Zo bleek dat een Elamitische bezwering zich

tussen de verschillende documenten bevond naast teksten uit de Ur III-periode en uit de

Midden-Babylonische periode. Bijna alle spijkerschrifttabletten in de Hilprecht Sammlung zijn

door de Babylonische expeditie opgegraven in Nippur. Deze collectie bevat echter

verschillende documenten die niet afkomstig zijn van Nippur. In 1925 publiceerde Ungnad

zeven Oud-Babylonische documenten van de Friedrich-Schiller-Universität Jena, die in het

werk van A. Goddeeris opnieuw worden gepubliceerd. Deze documenten zijn op de

antiquiteitenmarkt aangekocht en zijn afkomstig van verschillende sites, die niet allemaal

geïdentificeerd kunnen worden. Echter, er is nauwelijks iets bekend over de archeologische

context van de vondsten omwille van de toezichthouders die niet voortdurend op de site

aanwezig waren. Het merendeel van de teksten zou opgegraven geweest zijn in de

zuidwestelijke sectie genaamd de “Tablet Hill”. Dit deel van de site werd verder onderzocht

door de expeditie van The Oriental Institute of the University of Chicago en de University

Museum of the University of Pennsylvania.

12 Texte und Materialien der Hilprecht Collection. 13 (Goddeeris 2016).

31

De vondsten van de Babylonische expeditie zijn verdeeld tussen het Ottomaans museum in

Istanbul, het universiteitsmuseum van de University of Pennsylvania en Hermann Volrath

Hilprecht hemzelf. Zo zijn niet alleen verschillende onderdelen van de teksten over

verschillende continenten verspreid maar kunnen er nu en dan fragmenten van één enkel tablet

zich ook in verschillende collecties bevinden. De meeste teksten die in Istanbul en Philadelphia

zijn gepubliceerd, zijn in verschillende vormen gepubliceerd: de juridische documenten in het

Ottomaanse Museum zijn beschikbaar in kopievorm, terwijl een groot deel van de

administratieve teksten in tabelvorm of in de vorm van een samenvatting worden gepubliceerd.

De documenten van Jena zijn de laatste grote, niet-gepubliceerde delen van de Oud-

Babylonische archieven die door de Babylonische expeditie zijn opgegraven.

3.2.3 Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI)

Bij het opstellen van de databank werden sommige teksten uit Cuneiform Digital Library

Initiative (CDLI) gehaald (Figuur 9). Het is een heel handig hulpmiddel bij het bestuderen van

spijkerschrifttabletten zoals Figuur 9 het weergeeft. Echter, deze bevat ongepubliceerd

materiaal waardoor dit onderzoek niet gepubliceerd mag worden.

Figuur 9: Voorbeeld uit de CDLI: hier gaat het om UM 29-15-879. Zowel het spijkerschrifttablet als de

inscripties ervan kunnen geraadpleegd worden.

32

4 SNA toegepast op het tempelarchief Vooraleer er dieper ingegaan wordt op de SNA van dit tempelarchief is het van belang om eerst

een kort overzicht te geven van de procedures en principes die in het Oude-Mesopotamië

gebruikt werden bij het beheer van het grote tempelbedrijf. Hierbij wordt er gebruik gemaakt

van het werk van Richard L. A. Sterba14.

Aangezien de meeste beslissingen genomen werden door de elite, was het noodzakelijk om over

een vrije en regelmatige informatiestroom te beschikken. Elk verslag of rapport van de

uitgevoerde transacties werden op kleine kleitabletten neergeschreven waarna ze in manden

werden gelegd. Aan het einde van de week werden deze manden overgebracht naar de juiste

personen die hun inhoud in permanente, wekelijkse rapporten verwekten. Deze grotere

kleitabletten werden weggebracht in een archiefzaal die gemakkelijk toegankelijk was voor het

tempelpersoneel (Sterba 1976, 23). De wekelijkse rapporten werden later gecombineerd in

maandelijkse rapporten waaruit vervolgens jaarverslagen werden opgesteld. Uiteindelijk

werden koeriers ingezet om de officiële richtlijnen naar de locaties te sturen waar deze

uitgevoerd moesten worden.

4.1 De databank

Om het leven in de oude steden te reconstrueren wordt er niet alleen vertrouwd op geschreven

documenten. Aan de hand van een correlatie met het niet geschreven materiaal kunnen cruciale

inzichten worden verkregen zoals bijvoorbeeld, het herhaaldelijk naast elkaar voorkomen van

een reeks artefacten, op één type vindplaats. Om deze reden moeten de documenten, waar

mogelijk, in hun archeologische context en in relatie met alle andere mogelijke gegevens

worden bekeken (Gibson 1993, 5). Wanneer dergelijke relaties bestudeerd worden, wordt er

een veel gedetailleerder beeld naar voren geschoven. Hoewel deze aanpak vanzelfsprekend heel

wat nieuwe gegevens kan opbrengen, is het zeldzaam dat teksten op deze manier behandeld

worden. Het is net daarom van belang om, alle mogelijke informaties met elkaar te combineren

met oog op de interpretaties van de site. Bovendien is, zoals reeds vermeld, het onderzoek naar

sociale patronen van cruciaal belang om de effecten op de individuen en organisaties die deel

uitmaken van dat netwerk, beter te begrijpen.

Zoals reeds vermeld is de bedoeling van deze analyse niet enkel de toepassing van een SNA op

het tempelarchief uit Nippur. Bij deze analyse wordt er nagekeken of het ons iets kan leren over

de economische integratie en reikwijdte van de tempels. Daarnaast zal ook de vraag gesteld

worden hoe SNA toepasbaar en controleerbaar is op het archeologisch materiaal met vooral de

focus op haar bijdrage tot de archeologische opgravingen en interpretaties.

14 (Sterba 1976).

33

Om te beginnen werd er een selectie gemaakt van de bestaande gegevens uit het tempelarchief.

Hierbij is van het belang om te benadrukken dat het woord ‘tempelarchief’ feitelijk niet de

meeste adequaat term is voor dit onderzoek. Het is namelijk zo dat dit archief daadwerkelijk in

een tempel van Nippur aangetroffen werd maar of het echt over een tempelarchief gaat is nog

nooit bevestigd geweest. Het is wel degelijk mogelijk dat dit archief deel uitmaakte van een

privé-archief van een van de leden van de tempel of dat deze gegevens deel uitmaakten van een

onderdeel van de tempeladministratie. Maar aangezien Robertson zelf naar deze term verwijst

en de SNA op dat archief toegepast wordt, werd er beslist om de term te behouden.

De eerste stap was om een selectie te maken van de gegevens die gebruikt zouden worden bij

de SNA. Bovendien moesten deze gegevens representatief genoeg zijn omdat het goede

resultaten zou leveren. Hierbij werd de beslissing genomen om alle records betreffende de

uitgave van graan en olie te gebruiken. Deze waren het meest representatief door hun veelvuldig

gebruik zowel binnen als buiten de cultus. Daarnaast moest er ook een beslissing genomen

worden omtrent de categorieën waaruit de databank zou bestaan. Naargelang de vordering van

het onderzoek werden categorieën bijgevoegd, aangepast of aangevuld. In totaal werden er

vijftien categorieën opgesteld. De uiteindelijk categorieën zijn:

- ID

- Tekst

- Datum

- Hoeveelheid (liter)

- Ontvanger

- Kale namen

- Categorie ontvanger

- Beroep ontvanger

- Vertegenwoordigers van/verwant met

- Wat?

- Van-naar/waar?

- Doel

- Doel categorie

- Gìr (tussenpersoon)

- Gelegenheid

34

Waarom deze categorieën? Om te beginnen was het van belang om een duidelijk ID op te stellen

dat gemakkelijk te gebruiken zou zijn. Hierbij werd telkens de afkomst van de record (CBS of

TMH15) gebruikt met een oplopend nummer zoals te zien in de moedertabel, in bijlage terug te

vinden (hoofdstuk 9.2). Deze werd in twee delen gesplitst zodat de gehele moedertabel in dit

werk geïncorporeerd zou kunnen worden. Daarnaast werden de kolommen opgesteld met de

werkelijke naam van de record, de datum, hoeveelheid en ontvanger. Aangezien er bij de

ontvanger regelmatig beschrijvingen bijstaan zoals “de dochter van…”, “de man van…”, “zoon

van…” of een beroep, werd er besloten om een extra kolom aan te maken (genaamd “Kale

namen”) waarin de beschrijvingen weggelaten werden en enkel de namen van de ontvangers

behouden werden. Omdat er ook de vraag zou kunnen gesteld worden naar enkel de namen van

de ontvangers. Er werd ook een kolom aangemaakt met de beroepen van de ontvangers en een

kolom met de namen van de ontvangers, vertegenwoordigd door een tussenpersoon of individu.

Zo is het mogelijk om ook de vertegenwoordigde personen naar voren te brengen binnen het

gehele sociaal netwerk van dit archief. Verder werd een kolom opgesteld met het element van

uitgave en, indien gekend, de plaats waar dat element uitbesteed werd. Ook het doel van elke

uitgave en welke categorie van uitgave, werden in een kolom geplaatst. Ten slotte werden er

nog twee kolommen aangemaakt met, opnieuw indien gekend, de tussenpersoon en de

gelegenheid verbonden aan de uitgave.

Bij het opstellen van de databank werd er besloten om er een relationele databank van te maken

die ook noodzakelijk was voor het toepassen van de SNA. Een relationele databank is een

digitale databank waarin gegevens in tabellen gerangschikt zijn, waarbij elke tabel alle

exemplaren van één entiteit bevat. Elke geordende rij in een tabel vertegenwoordigt één

instantie van de entiteit (Matskevich, Sharon 2018, 55) en moet een unieke identificatie hebben.

Het databankschema beschrijft de structuur van de databank (tabellen, attributen en sleutels) in

een formele taal die wordt ondersteund door het databankbeheersysteem (DBMS16). Dit is een

software die een beheerder in staat stelt om databanken aan te maken en te beheren en hun

gegevens bij te houden, te wijzigen en te analyseren. Zoals u reeds heeft kunnen zien werden

alle records in een Excel tabel gegoten waarna deze later geïmporteerd zou worden in

Cytoscape.

Zoals reeds vermeld wordt bij een SNA analyse gebruik gemaakt van visualisatiehulpmiddelen

in de vorm van een netwerkgrafiek. Deze helpen om verbanden tussen bepaalde deelnemers in

het netwerk te ontdekken die anders moeilijk te zien zouden zijn. Met andere woorden, de

netwerkgrafiek geeft een datastructuur weer die de relaties tussen de entiteiten benadrukt. In

het werk van Émilie Pagé-Perron17 worden twee programma’s voorgesteld namelijk Gephi en

Cytoscape. Er werd dan ook besloten om gebruik te maken van deze softwares. Echter, bij het

15 Zie pagina 29-31. 16 Database Management System (Juloux et al. 2018, xvi). 17 (Pagé-Perron 2018, 209).

35

installeren van Gephi is er hoe dan ook een probleem opgetreden waardoor het onmogelijk was

om dat programma te gebruiken. Als gevolg hiervan werd er besloten om enkel gebruik te

maken van Cytoscape. Beide programma’s zijn in staat om automatisch een visuele

samenvatting weer te geven van met elkaar verbonden personen door de verschillende relaties

te representeren als netwerken waarbij elke node een individu aanduidt en een edge, die twee

individuen koppelt, een verbinding vertegenwoordigt. Er volgen nog een aantal voorbeelden

waarbij dit duidelijker zal worden.

Het voordeel bij dit archief is dat er reeds vertalingen bestaan waardoor er geen vertalingen

meer nodig waren. Echter, wanneer er onduidelijkheden waren werd er beroep gedaan op

mevrouw A. Goddeeris. In samenwerking met haar werden alle records een per een bestudeerd

en waar nodig, herinterpreteerd. Dankzij haar samenwerking werd een zo representatief

mogelijke databank opgesteld, mits het feit dat sommige gegevens ontbreken of onvolledig zijn

vanwege gebroken of beschadigde spijkerschrifttabletten. Indien er onduidelijkheden waren in

verband met bepaalde vertalingen van het archief, werd er ook gebruik gemaakt van de Assyrian

Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago (CAD). Zoals reeds vermeld

was het de bedoeling om een zo representatief mogelijke databank op te stellen. Hierdoor was

het van groot belang om veel aandacht te besteden aan de vertalingen om fouten of

misinterpretaties te voortkomen. Anders zou dit een vertekend beeld kunnen geven op de

eindresultaten van dit onderzoek.

Ondertussen werden ook verschillende testen uitgevoerd in Cytoscape zodat het gebruik ervan

vergemakkelijkt zou zijn bij het uitvoeren van de definitieve SNA. Hieronder kunt u een paar

afbeeldingen zien van deze testen.

4.2 De testfasen

Figuur 10: Eerste test in Cytoscape.

36

Een van de grootste nadelen bij dit programma is dat, indien men een fatsoenlijke en leesbare

grafiek wenst op te maken, ieder element apart moet worden verslepen tot een coherent geheel,

zoals u op de afbeeldingen kunt zien. De eerste testen waren bovendien ook bedoeld om een

zicht te krijgen op de eventuele/mogelijke fouten of problemen die kunnen voortkomen bij het

opstellen van een grafiek.

Figuur 11: Eerste test Cytoscape waarbij elk element verplaatst werd om een coherent beeld te vormen.

Tijdens deze test werd er eerst en vooral getoetst naar de werking van Cytoscape. Het

eindresultaat kan hieronder worden teruggevonden. Zoals u op deze figuur kunt zien, zijn er

bepaalde relaties die een relatie hebben met zichzelf. Dit kan uiteraard niet. Zoals reeds vermeld

wordt de netwerkgrafiek samengesteld op basis van de databank. Aangezien deze opgesteld is

in de vorm een Excel tabel en dat niet alle records aangevuld zijn wegens afwezige gegevens,

stelt het programma dat deze lege cellen met elkaar verbonden zijn. Dit omwille van het feit dat

het om lege cellen gaat. Het programma ziet deze dan ook als een gelijk element en verbindt

deze dan ook met zichzelf. De oplossing hierbij is zeer simpel, deze verbindingen moeten

simpelweg uit het grafiek verwijderd worden. Dit heeft geen impact op het eindresultaat

aangezien het om lege cellen gaat. Er kan dus geen informatie worden kwijtgeraakt, aangezien

deze cellen geen informatie bevatten.

37

Figuur 12: Eindresultaat van de eerste testen in Cytoscape.

Eens de databank al wat meer aangevuld was, werden er nog verschillende testen uitgevoerd.

Dit keer was het ook de bedoeling om de verschillende mogelijkheden binnen deze software te

verkennen. Er werd dan ook met verschillende stijlen en kleuren gespeeld waarvan u hieronder

een voorbeeld kunt zien.

Figuur 13: Eindresultaat test 2 in Cytoscape.

38

Zoals u hier kunt zien is het niet altijd even gemakkelijk om een overzichtelijke grafiek te

maken wanneer veel verschillende gegevens betrokken zijn. Een oplossing hierbij is om

eventueel een selectie van gegevens te maken om dit te kunnen visualiseren. Echter, hoe meer

informatie we kunnen gebruiken, hoe gedetailleerder het beeld. Een ander bijkomend probleem

is dat wanneer hetzelfde thema gebruikt wordt bij verschillende grafieken, aanpassingen op een

van deze grafieken automatisch ook toegepast worden op de andere. Omwille van deze reden

moeten er aparte bladen opgemaakt worden zodat de grafieken onveranderd blijven wanneer er

op een ander grafiek gewerkt wordt. Een laatste opmerking die reeds vermeld werd, is dat

Cytoscape een goed programma is maar heel vervelend kan zijn omdat je ieder element apart

moet verslepen en zelf de grafiek vorm moet geven waardoor het soms een echt puzzelwerk

wordt zoals u hieronder kunt zien.

Figuur 14: Voorbeeld van een netwerkgrafiek zoals het programma het weergeeft.

Eens de testen gedaan waren kon er aan de slag gegaan worden met de uiteindelijke SNA.

Hiervoor diende de databank eerst gesystematiseerd te worden. Dit was van cruciaal belang

aangezien typfouten of verkeerde interpretaties enorme gevolgen kunnen hebben op de

resultaten van dit onderzoek. Is alles met een hoofdletter geschreven? Zijn alle accenten

geplaatst daar waar ze geplaatst moeten worden? Zijn er typfouten?, etc. Vanaf het moment dat

een naam of term verkeerd geschreven wordt, dan rekent Cytoscape deze aan als een

verschillend element. Om een voorbeeld te tonen, de naam Zakkūr-el. Hieronder ziet u een

afbeelding van een netwerkgrafiek waarbij u duidelijk kunt zien dat er een verbinding is met

39

zowel de naam “Zakkūr-el” en “Zakur-el” (in het geel aangeduid), wat duidelijk op een typefout

wijst. Ook de naam “Sîn-muballiṭ” en “Sin-muballiṭ” komen naar voor. Dit wijst nogmaals op

het feit dat het van cruciaal belang is dat verschillende schrijfwijzen van dezelfde namen

vermeden worden. Aangezien ze beiden op een verschillende manier geschreven zijn,

beschouwt het programma deze dan ook als twee verschillende entiteiten. Bovendien moet ook

rekening gehouden worden met het gegeven dat de Mesopotamiërs zelf soms verschillende

schrijfwijzen van één en dezelfde persoonsnaam gebruikten. Ondanks die verschillen is het dus

belangrijk om voor één duidelijke (getranscribeerde) schrijfwijze te kiezen. In de onderstaande

netwerkgrafiek wordt er gevraagd naar welke vertegenwoordiger tot welke persoon behoort

waarbij “vertegenwoordiger” en “niet bekend” op het beroep wijst van de ontvanger. In dit

geval is het dus mogelijk om de label aan te passen zonder dat dit grote gevolgen op de

interpretaties van deze netwerkgrafiek met zich meebrengt. De volgende stap was dus om de

namen zowel in de Excel tabel als in de netwerkgrafiek recht te zetten zoals u in Figuur 16 kunt

zien. Maar indien dit wel gevolgen had gehad op de interpretatie van het netwerkgrafiek, dan

moest er uiteraard een volledige nieuwe grafiek opgemaakt worden.

Figuur 15: Voorbeeld van een netwerkgrafiek waarop typfouten duidelijk te zien zijn.

40

Figuur 16: Figuur waarbij de typfouten rechtgezet werden in Cytoscape.

Een laatste probleem die tijdens deze testfasen voortkwam betreft de nodes zonder enige relatie

(Figuur 18). Het is logisch dat, indien er geen correlatie gevormd kan worden met een ander

component uit de databank, er ook geen relaties kunnen gevormd worden. Bijgevolg kan er hier

zo goed als geen informatie uit gehaald worden behalve dat deze geen relatie bevat. Hierdoor

is de beslissing genomen om deze afgelegen nodes te verwijderen uit het netwerkgrafiek.

Figuur 17: Nieuw netwerkgrafiek op basis van de correcties uitgevoerd op de namen Zakkūr-el en Sîn-muballiṭ in de databank,

aangeduid in het geel. Dit toont mooi aan hoe snel een grafiek er anders uit kan zien eens gegevens aangepast worden of

indien er typfouten gebeuren.

41

Figuur 18: Voorbeeld van een netwerkgrafiek met alleenstaande nodes, zonder enige relatie.

Ten slotte werd naast de moedertabel ook een werktabel aangemaakt waarbij alle onzekerheden

weggehaald werden zoals, onder andere, vraagtekens. Dit om te voortkomen dat de software

ieder element als een verschillend gegeven zou zien. Ik wijs hier nogmaals op het feit dat de

bedoeling van dit onderzoek, het toepassen van een SNA op een tempelarchief is met bovendien

de focus op de mogelijkheden en gebreken van deze analysemethode. Onzekerheden maken nu

eenmaal deel uit van de experimentele wetenschap. Het is dan ook belangrijk om een

onderscheid te kunnen maken tussen bruikbare en onbruikbare onzekerheden. Zoals het in dit

onderzoek het geval is met de hoeveelheid liter aan, bijvoorbeeld, graan die telkens uitgegeven

wordt maar waarvan we uit de zekerheden kunnen afleiden dat deze min of meer overeenkomen

met de realiteit. Als er bijvoorbeeld telkens 60 liter staat bij de gerstuitgaven aan de arbeiders

en dit ook in andere records bevestigd wordt, dan kan ervan uitgegaan worden dat bij de

gebroken of beschadigde archiefstukken omtrent de gerstuitgaven aan de arbeiders het ook min

of meer over 60 liter zal gaan. Er is een poging ondernomen om bij ieder leeg record een apart

teken te plaatsen, behorend tot een specifiek kolom. Echter, bij het uitvoeren van een test is er

opgemerkt dat deze niet bruikbaar zijn en sowieso verwijderd moeten worden uit de grafiek,

zoals u hieronder kunt zien. Hieronder volgt een uitleg van de verschillende stappen die bij het

opstellen van een grafiek gevolgd werden, waarbij er lege records bij betrokken zijn.

42

Figuur 19: Grafiek waarbij de beroepen als voorbeeld genomen werden met aanduiding van de lege records in

het blauw.

Hierboven ziet u een grafiek (Figuur 19) waarbij de beroepen als voorbeeld genomen werden.

U ziet duidelijk dat bij het invoeren van de databank in de netwerkgrafiek, de lege records een

verbinding maken met andere lege records (aangeduid in het blauw). Om een beter inzicht te

verwerven in de bruikbaarheid van deze verbinding werden ze apart geplaatst. Zoals u kunt zien

staat “de vluchtelingen” in verbinding met een lege node die zelf ook verbonden is met een

ander lege node. In deze testfase werd, zoals reeds vermeld, een poging gedaan om bij ieder

leeg record een apart teken te plaatsen, behorend tot een specifiek kolom. Dit is de reden

waarom er hier een relatie te zien is tussen twee lege punten. Beide nodes zijn namelijk

afkomstig uit twee verschillende kolommen, bijgevolg bezitten ze allebei een verschillend teken

waardoor het programma deze als twee aparte entiteiten ziet.

43

Figuur 20: Figuur 19 waarbij de lege nodes apart geslepen werden om duidelijk aan te tonen dat het om twee

aparte elementen gaat.

Vervolgens werden de lege records weggehaald. Aangezien, in dit geval, het beroep van de

vluchtelingen niet bekend is, kan er hieruit geen bruikbaar informatie gehaald worden. Daaruit

werd geconcludeerd dat in de uiteindelijke SNA, de lege nodes aangeduid zouden worden als

“niet gekend”. Zoals u hieronder kunt zien werd alles, nadat de lege records weggehaald

werden, zo netjes mogelijk geordend zodat de verschillende relaties tussen het beroep en de

individuen die deze uitoefenen duidelijker zouden zijn.

Figuur 21: Figuur 19 waarbij de lege nodes uitgehaald werden waarna alles netjes geordend werd.

44

De laatste stap is de bewerking van de grafiek bedoeld om een duidelijker beeld te schetsen van

het geheel en om sommige relaties te benadrukken. In dit voorbeeld hieronder krijgen we een

mooi overzicht te zien van wie welk beroep uitoefent. Wat ook zeker interessant is naar gender

toe.

Figuur 22: Eindresultaat van de bewerking van het netwerk weergegeven in Figuur 19.

45

5 Tussenbesluit Wat werd er dus tot nu toe allemaal achterhaald? Ten eerste is het duidelijk dat de SNA een

heel goede methode is voor het blootleggen van relaties die aan de hand van wat traditionelere

methodes, weinig tot niet zichtbaar zijn. Daarnaast is het ook een goede methode om bepaalde

aspecten van het netwerk te accentueren. Daar waar een traditioneel onderzoek eerder vanuit

een aantal bevindingen vertrekt, kunnen op basis van die elementen die geaccentueerd worden,

nieuwe vragen gegeneerd worden. Naargelang de vraag die gesteld wordt, genereert het

onderzoek een heel verschillend netwerk. Dit geldt natuurlijk ook voor eender welk onderzoek.

Echter, bij de SNA analyse krijgen we onmiddellijk een zicht op het geheel waarbij, bij het

stellen van de juiste vraag, specifieke elementen naar voren gebracht worden, in relatie met de

attributen van dat netwerk Wat het toepassen van een vergelijkende analyse, bijvoorbeeld,

vergemakkelijkt. Bovendien wordt er een veel gedetailleerder beeld naar voren geschoven

wanneer dergelijke relaties bestudeerd worden. Zoals reeds vermeld, wanneer de geschreven

bronnen gescheiden zijn van de archeologische context is er enkel een gedeeltelijke inzicht

mogelijk. Het is dus duidelijk dat bij het toepassen van de SNA, elk element uit de geschreven

bronnen bestudeerd moet worden in combinatie met de context waarin deze opgesteld werd,

zoals in dit geval het archief (vermoedelijk) afkomstig is van een tempeladministratie. Alles

moet dan ook binnen een bredere sociale, economische, religieuze en politieke context bekeken

worden. Ten tweede, wat de databank betreft, is de moeilijkste taak om de juiste selectie te

maken van de gegevens waarvan er gebruik gemaakt wordt bij het toepassen van de SNA.

Hierbij is het wederom van belang om een onderscheid te maken tussen de bruikbare en

onbruikbare gegevens, wat geen gemakkelijk taak is aangezien elk gegeven deel uitmaakt van

het samenhangend geheel waaruit het archief opgesteld is. Ten derde leverden de testfasen een

aantal vaststellingen omtrent het gebruik van een datastructuur, hier in de vorm van een

netwerkgrafiek. Typfouten moeten, logischerwijze, onverbiddelijk vermeden worden. Deze

kunnen voor zware afwijkingen zorgen bij het opstellen van de netwerkgrafiek en dienen

rechtgezet te worden in de databank vooraleer een nieuwe netwerkgrafiek opgesteld wordt. Dit

geld ook bij het systematiseren van de databank, bedoeld omdat de corresponderende gegevens

niet als aparte elementen in de netwerkgrafiek opgenomen zouden worden. Daaraan gelinkt is

het tweede probleem betreffende de lege records die door het programma als aparte elementen

gezien worden. Met als gevolg dat deze verschillende verbindingen met zichzelf hebben. Als

laatste belangrijk punt, is het niet eenvoudig om een treffelijke netwerkgrafiek op te maken

wanneer er veel gegevens bij betrokken zijn. Het is dus weer van belang om zich de juiste vraag

te stellen en een juiste selectie van gegevens te maken.

46

6 Wat kunnen we reeds uit de databank afleiden? Zoals reeds vermeld bestaat het tempelarchief uit een verzameling van teksten waarin vier

hoofdthema’s aan bod komen:

1. Dagelijkse kosten aan veevoeder

2. Aankoop en levering van vee (tot minstens 14 verschillende tempels)

3. Verdeling van ploegossen en gerstzaden

4. Lijsten van diverse gerstuitgaven en andere agrarische- en industriële grondstoffen

Daarnaast kunnen de teksten onderverdeeld worden in een verschillend aantal doeleinden. Het

betreft onder andere religieuze doeleinden voor onmiddellijk gebruik of als betaling voor offers

of een betaling voor het maken van rieten deuren. Ook diplomatieke zaken komen voor zoals,

onder andere, vertegenwoordigers van Rīm-Sîn, de koning in Larsa; Sîn-muballiṭ, broer van de

koning; de zus van de koning, die priesteres is van Iškur in Karkar; enzovoort. Maar ook hoge

functionarissen van de koning (zoals Rīm-Sîn-rappašunu en Rīm-Sîn-nādā) worden

vertegenwoordigd. Infrastructuurelementen zoals bijvoorbeeld, het maken van rieten hekken,

de bekleding van de stadmuur, maken ook deel van de verschillende doeleinden. Ten slotte

komen ook zaken voor betreffende het beheer van de "dagelijkse gang van zaken" zoals het

betalen van veevoeder. Zo kunnen de entries verschillende elementen bevatten waarvan

hieronder een aantal voorbeelden terug te vinden zijn van TMH 10 160:

• 40 liter: prijs van een bierkruik; de soldaten; op de dag dat de Guennakkum naar de stad

Enlile-ĝara ging.

• 120 liter: de opperklaagzangpriester en de kapper van Ninurta; op de dag dat de

Guennakkum (aan) de poort van Ninurta opging; via de Ensi.

• 70 liter: loon voor de ingehuurde werklieden; om de dakbedekking van de buitenste

stadsmuur te bouwen.

Het voordeel bij het opstellen van een databank is dat er op die manier een overzicht gecreëerd

wordt van het gehele archief. Doordat alle gegevens ingevoerd zijn in een document, wordt het

opzoeken naar specifieke elementen vergemakkelijkt. Een voorbeeld, indien er naar het aantal

mannen en vrouwen gekeken wordt, dan kan er op basis van de databank afgeleid worden dat

er in totaal 274 entries van mannelijke individuen zijn tegenover 26 entries van vrouwelijke

individuen (Tabel 4). Daartegenover kunnen ook het aantal verschillende, mannelijke

individuen tegenover het aantal verschillende, vrouwelijke individuen apart bestudeerd worden.

Zo worden in dit archief 80 verschillende mannelijke individuen benoemd naast 10

verschillende vrouwelijke individuen. Dit kan heel interessant zijn voor een onderzoek naar

genderdiversiteit toe in Nippur.

47

Het is belangrijk om hierbij te benadrukken dat er ook niet gekende personen zijn zoals

bijvoorbeeld arbeiders, soldaten, vertegenwoordigers, slavinnen, enzovoort, waarvan de

afzonderlijke namen niet benoemd worden. Zoals Tabel 3 het weergeeft zijn er bij de

mannelijke individuen 154 entries waarbij de namen niet bekend zijn. Bij de vrouwelijke

individuen zijn dit er twee (Tabel 2). Tabel 2 en Tabel 3 geven een mooi overzicht weer van

het aantal vrouwelijke individuen en mannelijke individuen, benoemd in het tempelarchief.

Hierbij werden alle namen in een kolom geplaatst waarbij hun frequentie van voorkomen, de

hoeveelheden en het totaal aan gerstuitgave berekend werden. Op die manier wordt

onmiddellijk een duidelijk overzicht mogelijk gemaakt van de verschillende individuen die het

tempelarchief bekenmerken.

Mannen

Naam Frequentie Hoeveelheden TOTAAL

1. Ninurta-[...] 1 60, 60

2. Ilum-liṭṭul 1 100 100

3. Ninnutum 3 60, 60, 60 180

4. AN-NA-BI 4 60, 60, 60, 60 340

5. Ipqatum 4 60, 60, 60, 60 240

6. Ṣilli-Amurrum 4 60, 60,60, 60 240

7. Idiyatum 3 60, 60, 60 180

8. Ali-waqrum 3 60, 60, 80 200

9. Ili-u-Šamaš 5 60, 20, 60, 60,? 200

10. Apil-Sîn 2 40, 100 140

Vrouwen

Naam Frequentie Hoeveelheden TOTAAL

1. Damiqtum 7 keer 240, 6, 120, 80, 60, 30, 120 656

2. Duššuptum 7 keer 970, 10, 60, 360, 360, 1000, 1160 3920

3. Ilšu-bani 1 keer 120, 120

4. Inbatum 1 keer 10 10

5. Šimat-Ištar 3 keer 60, 60, 60 180

6. Ummiyatum 1 keer 120, 120

7. Adad-ešar 1 keer 60 60

8. Sîn-iqīšam 1 keer 40 40

9. Sāsum 1 keer 60 60

10. Iamaḫḫum 1 keer 60, 60

11. Niet gekend 2 keer 35,10 45

TOTAAL 26 5271

Tabel 2: Overzicht van het aantal entries waarin vrouwelijke individuen benoemd worden.

48

11. Lugal-ḫegal 1 120 120

12. Utu-[…] 2 60, 50 110

13. Pirḫum 1 300 300

14. Šamaš-mušallim 1 50 50

15. Ninurta-mušallim 7 60, 60, 60, 60, 20, 60, 600 920

16. Inbi-ilīšu 1 300 300

17. Isi-dare 3 ?, 50, 10 60

18. Awīlulu 1 20 20

19. Aḫi-wēdum 1 20 20

20. Iddin-Ištar 1 20 20

21. Zikir-ili 1 40 40

22. Aḫīja 1 120 120

23. Sîn-remēni 1 160 160

24. Ḫasiru 1 60 60

25. Salilum 1 20 20

26. Ištaran-emuqi 2 60, 60, 120

27. KA-Utu 1 60 60

28. Apil-Iškur 2 60, 60 120

29. Ipiq-Ištar 1 300 300

30. Nūr-Amurrum 1 60 60

31. Aḫī-amši 3 100, 100, 250 450

32. Warad-kubi 1 60 60

33. Rabiṣ-la-šu 1 60 60

34. Šamaš-ḫazir 1 50 50

35. Bitatum 1 60 60

36. Munawirum 1 60 60

37. Ubajatum 1 135 135

38. Aḫum 1 30 30

39. AN NA {d}utu ĝal2 1 120 120

40. Imgurrum 1 120 120

41. Ya-ba-a (?) 1 120 120

42. Ataḫaštum 1 60 60

43. Lu-Ninurta 1 60 60

44. Tāta 1 100 100

45. Enlil-mudammiq 1 60 60

46. Kudur-santab 1 80 80

47. Ubārīja 1 60 60

49

48. Enlil-māgir 1 20 20

49. Enlil-ḫāzir 1 30 30

50. Sîn-dajjān 1 60 60

51. Ibbi-Ilabrat 2 40, 60 100

52. Tāb-balātum? 1 60 60

53. Imgūtum 1 70 70

54. Enlil-bel-elī 1 60 60

55. Sîn-iddinam 1 50 50

56. Nabi-ilīšu 1 ? 0

57. Lipit-Enlil 1 100 100

58. Annum-pīša 1 50 50

59. Panigara-qarrād 1 50 50

60. Imgur-Ninurta 1 50 50

61. Amnatum 1 60 60

62. Ninurta-ilum 1 60 60

63. Nūr-Šamaš 2 100, 300 400

64. Šamaš-liṭṭul 1 100 100

65. Ali-ellati 1 60 60

66. […]abinum 1 ? 0

67. Urdukuga 1 50 50

68. Ṭab-sarša 1 50 50

69. AN-KA-lu-ma 1 60 60

70. Mul-ki-na 1 60 60

71. Sin-lidiš 1 ? 0

72. Enlil-erumma 1 ? 0

73. Lalum 1 ? 0

74. Sin-bel-ili 1 ? 0

75. Ir-Nanna 1 ? 0

76. Yawiya 1 ? 0

77. [...] lu2 iri [...] 1 60 60

78. ARAD[...]x x DU 1 60 60

79. Luštama 1 60 60

80. Niet gekend 154 37599

81. TOTAAL 268 45924

Tabel 3: Overzicht van het aantal entries waarin mannelijke individuen benoemd worden.

50

Een andere mogelijkheid is om de hoeveelheid ontvangen gerst per geslacht na te kijken. Zo

bevat de totale hoeveelheid ontvangen gerst 51 195 liter waarvan 45924 liter graan bij de

mannelijke individuen en 5271 liter gerst bij de vrouwelijke individuen. Hieronder kunt u een

beknopter overzicht terugvinden:

Aantal entries Aantal verschillende

(gekende) individuen

Totaal ontvangen

gerst (liter)

Vrouwelijke

individuen

26 10 5271

Mannelijke individuen 268 79 45924

TOTAAL 300 89 51195

Tabel 4: Tabel met het totaal aantal aan entries samen met het totaal ontvangen gerst per geslacht.

Verder kan er bijvoorbeeld ook een vergelijkende analyse gemaakt worden van de uitgaven met

betrekking tot de Guennakkum en met betrekking tot Damiqtum. Het eerste wat bij de

Guennakkum opvalt is dat hij nooit zelf gerst ontving. Zoals de tabel in het blauw hieronder

weergeeft, betreft het hoofdzakelijk uitgaven met betrekking tot de infrastructuur,

astronomische en cultische gebeurtenissen (Tabel 5). Bij de infrastructuuruitgaven gaat het

meestal over het “herstellen” of “pleisteren van het dak van het huis van Guennakkum”. Bij,

onder andere, de cultische gebeurtenissen is er sprake van “de Guennakkum die een tempel

binnentreedt en in een ritueel optreedt”. Het is duidelijk dat hij enkel vermeld wordt bij gerst

die door hem is ontvangen of in gevallen die verband houden met hem zoals hierboven vermeld.

51

Tekst Hoeveelheid (liter) Doel Doel categorie Categorie gelegenheid

CBS 7580 85 Infrastructuur

CBS 7625 [4?]

CBS 7625 20 zijn huishouden

CBS 7110 60 Infrastructuur

TMH 10 166 120 Cultische gebeurtenis

TMH 10 161 120 Cultische gebeurtenis

TMH 10 163 120 Cultische gebeurtenis

TMH 10 165 100 Cultische en astronomische gebeurtenis

UM 29-15-885 Infrastructuur

UM 29-15-885 60 Infrastructuur

UM 29-15-879 50 zijn plechtige

buršuma

Totaal 739

Tabel 5: Overzicht van de verschillende entries waarin de Guennakkum voorkomt.

52

Een belangrijk punt hierbij dat reeds vermeld werd in hoofdstuk 3.2, is de verwijzing van M.

Gibson naar het feit dat uit spijkerschriftteksten die in Nippur en elders aangetroffen zijn

geweest, reeds gekend is dat de tempels onder toezicht stonden van een koning of een door de

koning benoemde gouverneur (Gibson 1993, 4). Het zou dus goed mogelijk kunnen zijn dat de

Guennankkum een dergelijk functie vervulde.

Wat Damiqtum betreft (Tabel 6), komen opnieuw verschillende elementen naar voor zoals de

tabel hieronder weergeeft:

• Aankoop: aankoopprijs voor vis of potjes bierbrood

• Textielbewerker: het knippen of verfraaien van het kleed van Damiqtum.

• Cultische gebeurtenis: offers en rituelen

53

Tekst Hoeveelheid

(liter)

Doel Doel categorie Categorie gelegenheid

CBS 7580 80

Aankoop

CBS 7506 160

Aankoop

CBS 7627 20

Aankoop

CBS 7627 240 Aankoop

CBS 7535 120 Textielwerker Om de stof/ het kleed van Damiqtum te ku7-ku7 (mooi

maken/snijden)

CBS 7625 6

CBS 7111 120

Astronomisch gebeurtenis

CBS 7111 120 haar slavinnen

CBS 7111 10 qadištum

vrouwen

CBS 7528 30

Aankoop Cultische gebeurtenis

CBS 7528 80 Aankoop Cultische gebeurtenis

CBS 7545 60

TMH 10 168 30

Aankoop

UM 29-15-885 60

Cultische gebeurtenis

UM 29-15-880 30 Aankoop

TOTAAL 1166

Tabel 6: Overzicht van de entries waarin Damiqtum voorkomt.

54

Een mooie kanttekening wat betreft “het versieren of verfraaien van het kleed van Damiqtum”

is dat in TMH 10 165, Amnatum, een andere textielarbeider, 60 liter gerst ontving voor het

dragen van “een verfraaide jurk”. TMH 10 165 is namelijk een tekst daterend van een

anderhalve maand na CBS 7535, waarin het kleedje “versierd” wordt. Het zou dus goed kunnen

zijn dat beiden aan elkaar gelinkt zijn.

Wanneer er naar de totalen van beiden individuen gekeken wordt (Tabel 5 en Tabel 6), is de

totale hoeveelheid ontvangen gerst bij Damiqtum opmerkelijk groter dan bij de Guennakkum.

Hoewel de Guennakkum een van de belangrijkste personen van de stad lijkt te zijn, zijn het

hoofdzakelijk zijn ceremoniële activiteiten en woonverblijven waarnaar er verwezen wordt

terwijl Damiqtum bij veel meer aspecten van het management betrokken is. Hieruit zou

geconcludeerd kunnen worden dat, in tegenstelling tot wat Robertson beweert, de Guennakkum

niet aan het hoofd stond van het 'centrale herverdelende huishouden'. De vraag blijft dan

natuurlijk wie hij dan werkelijk was en wat zijn functie binnen de stad was.

Dit zijn een aantal voorbeelden van hoe er aan de hand van de databank reeds heel wat

informaties achterhaald kan worden. Echter, dit soort onderzoek verreist veel tijd en denkwerk.

Dankzij het toepassen van een Sociaalnetwerkanalyse wordt alles duidelijker en sneller

weergegeven in een netwerkgrafiek zoals het hieronder te zien is. Er moet ongetwijfeld ook

veel tijd gestoken worden in het opmaken van de grafieken maar het schept veel meer

duidelijkheid over de hierboven besproken gegevens zoals de grafiek het hieronder weergeeft

(Figuur 23 en Figuur 24).

Figuur 23: Netwerkgrafiek met telkens de hoeveelheden gerstuitgaven per tekst waarin Damiqtum of de

Guennakkum voorkomen.

55

Figuur 24: Netwerkgrafiek waarbij het aantal gerstuitgaven per persoon weergegeven wordt met telkens het

doeleinde van ieder uitgave.

56

7 De SNA netwerkgrafieken Zoals reeds vermeld werden er eerst een aantal testfasen uitgevoerd in Cytoscape alvorens er

werd overgegaan op de uiteindelijke toepassing van de SNA op het tempelarchief. De testen

waren bedoeld om zicht te krijgen op het functioneren van het softwareprogramma en de

mogelijke problemen er aan verbonden zijn. Deze testfasen waren zeer bepalend voor het verder

verloop van het onderzoek en gaven een mooi beeld van de te verwachten resultaten. Eens dit

allemaal volbracht was, werd werk gemaakt van de uiteindelijke SNA. Hieronder volgt een

bespreking van de verschillende netwerkgrafieken die bij het toepassen van de SNA opgesteld

werden. Nogmaals, naargelang de vraag die gesteld werd, werden andere grafieken ontworpen.

Het is heel indrukwekkend om te zien hoe een netwerk er volledig anders kan uitzien wanneer

een element van dat netwerk anders bevraagd wordt. De databank werd aan de hand van de

software ingevoerd in Cytoscape waarna de datastructuur omgevormd werd tot een

netwerkgrafiek.

De eerste stap bij een SNA is om zich een beeld te vormen van de vragen die aan de databank

gesteld zullen worden, met als doel het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Kan deze

analyse ons meer informatie bieden over de economische integratie van de economische

reikwijdte van de tempels? In hoever is SNA toepasbaar en controleerbaar op het archeologisch

materiaal? Wat zijn de bijdragen tot de archeologische opgravingen en interpretaties? Met deze

vragen werd bij het opstellen van de eerste netwerkgrafiek (Figuur 25), een poging ondernomen

om een volledig beeld te creëren van het gehele archief. Hierbij werd de hoeveelheid graan

ingegeven als source node, de ontvanger als target node en de datum van de transactie als edge.

Echter, zoals Figuur 25 het weergeeft, is het onmogelijk om een duidelijk beeld te scheppen

wanneer alle gegevens erbij betrokken, zijn aangezien het hier over een 300 tal entries gaat. Het

resultaat daarvan lijkt dus onbruikbaar te zijn aangezien de grafiek veel te groot is om op een

blad weergegeven te worden. Echter, indien er ingezoomd wordt op de grafiek worden heel wat

elementen duidelijker (Figuur 26). Net zoals in de archeologie kan er aan de hand van het

bestuderen van deze gegevens, een samenhangend geheel gereconstrueerd worden. Het is dat

gereconstrueerd geheel dat het archief integraal in beeld brengt, wat in principe het doel is van

een SNA. Deze netwerkgrafiek is dus niet volledig onbruikbaar, het is enkel onhandig door de

hoeveelheid aan gegevens die in de grafiek weergegeven zijn. Dankzij het gebruik van

Cytoscape is het ook mogelijk om specifiekere elementen te onderzoeken door ze te laten

accentueren (Figuur 27). In Figuur 27 bijvoorbeeld, werd er naar alle elementen gevraagd

waarin de Guennakkum voorkomt of ermee in verband staat. De software gaat dan al deze

verbindingen in een ander kleur aanduiden waardoor deze zichtbaarder worden. In Figuur 27

werd de achtergrondkleur aangepast in het wit zodat dit duidelijker wordt. Op het eerste gezicht

lijkt het alsof deze nog steeds weinig informatie kan opleveren maar wederom kunnen er veel

meer gegevens uitgehaald worden eens specifiekere elementen van het netwerk onderzocht

worden. Zo kunnen ook andere elementen eveneens duidelijker worden doordat deze in verband

57

staan met het onderzochte element van dat netwerk (Figuur 28). Bovendien kunnen alle gegeven

getoetst worden aan de hand van de databank (zie vorig hoofdstuk).

Figuur 25: Netwerkgrafiek_1_1: weergave van het volledig netwerk waarbij de hoeveelheden per ontvanger

weergegeven worden met telkens de datum erbij.

58

Figuur 26: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_1 met focus op het getal 300 (hoeveelheid ontvangen gerst).

59

Figuur 27: Weergave van de netwerkgrafiek_1_1 waarbij er specifiek gevraagd werd naar alle verbindingen gerelateerd aan de Guennakkum (rode edges ) aangeduid in het

blauw.

60

Figuur 28: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_1 met hier een voorbeeld van de verbindingen (rode edges en nodes) die in verband staan met de Guennakkum.

De achtergrond kleur werd in het wit aangepast zodat de getallen en datum duidelijker zouden zijn.

61

Bij het opstellen van de tweede netwerkgrafiek, hieronder weergegeven, werd er een poging

ondernomen om meer in te spelen op kleuren en vormen (Figuur 29). Dit is ook een manier om

een duidelijkere weergave te creëren van de grafiek. Hier werden de hoeveelheden gerst (source

node) per doel gecategoriseerd (target node). Naargelang de hoeveelheid gerst werd de vorm

van de node aangepast, werd deze groter gemaakt of een andere kleur gegeven. Deze grafiek

geeft al een volledig ander beeld dan het vorige netwerk. In één blik krijgt de lezer meer en

duidelijkere informatie te zien. Aangezien een van de onderzoeksvragen de economische

integratie en reikwijdte van tempels betreft, werd er bij deze grafiek nagegaan welke

hoeveelheden gerst (telkens in liter weergegeven) voor welke doeleinden gebruikt werd. Zo kan

er uit deze grafiek afgeleid worden dat de hoeveelheid van 60 liter graan, de meest

voorkomende hoeveelheid is en dat de grootste hoeveelheden gerst voornamelijk gebruikt

werden als rantsoenen voor de dienaressen. Ook de hoeveelheid gerst voor de stieren en koeien

ligt redelijk hoog en blijkt regelmatig te zijn (Figuur 30) tegenover de andere hoeveelheden in

het netwerk. Deze grafiek biedt ook een mooi beeld van het economisch leven van de tempel.

Waarvoor werd gerst gebruikt en wat bepaalde de hoeveelheid? Wat zijn de grootste

hoeveelheden en wat werd er allemaal aangekocht? Het getal 120 komt ook redelijk vaak voor

en staat in relatie met de banketten. Riet, hout, vis en bier komen eveneens vaak voor waarvan

bier, vis en meel af en toe ook in relatie staan met de offers (Figuur 31).

62

Figuur 29: Netwerkgrafiek_1_2: weergave van de hoeveelheden gerst (in liter) met telkens het doel ervan.

63

Figuur 30: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_2 met focus op de relaties met stieren en koeien (rode edges), aangeduid in het blauw. De hoeveelheid 130 liter

gerst blijkt bij dit element een regelmatige hoeveelheid te zijn, met uitzondering van de hoeveelheid van 190 liter gerst.

64

Figuur 31: Ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_2 met focus op de relaties (rode edges) met de offers, aangeduid in het blauw. Hierop is het duidelijk te zien dat

riet, hout, vis en bier vaak voorkomende elementen zijn waarvan bier, vis en meel af en toe ook in relatie staan met de offers.

65

Nat het opstellen van de hierboven vermelde grafiek werd het duidelijk dat er eerder

specifiekere vragen gesteld moesten worden. Bijgevolg werd in de volgende netwerkgrafiek

(netwerkgrafiek_1_3) ingegaan op de doelcategorie van elke gersttransactie (Figuur 32). Elk

economisch doeleinde werd in de databank onder een specifieke categorie geplaatst zodat een

overzicht van de verschillende doeleinden vergemakkelijkt zou worden. Met andere woorden,

er werd een typologie opgemaakt van de verschillende doelen van interactie (doelcategorieën):

veevoer, aankoop, management, offer, infrastructuur, rantsoen, banket, totaal en ten slotte,

landbouw. Zoals Figuur 32 het weergeeft, wordt ieder type in een verschillende kleur

weergegeven waarbij de doelcategorie de source node is en de target node het doel van

interactie. Figuur 32 biedt ook een mooi beeld van de economische integratie van de tempels

die zo te zien op veel verschillende terreinen van de stad economisch actief waren. Er zijn

gersttransacties uitgevoerd zowel op het gebied van de landbouw, de infrastructuur als op het

gebied van de dagdagelijkse kosten en aankopen van allerlei grondstoffen en bouwmaterialen.

De doelcategorie “Management” is hier eerder bedoeld als “algemeen beheer” van allerlei

zaken die door de tempel beheerd werden, maar die door hun uitgebreid karakter niet onder een

ander categorie geplaatst kunnen worden (Figuur 33). Wederom, naargelang de vraag die aan

de databank gesteld wordt, krijgen de netwerkgrafieken een verschillende vorm. Als gevolg van

het resultaat hiervan, werd een andere vraag bij dit netwerk gesteld, namelijk naar de ontvangers

van de gerst toe. Bijgevolg werd in de netwerkgrafiek_1_4 (Figuur 34) de vraag gesteld naar

de doelcategorie per ontvanger met telkens het doel ervan. Wat er hier concreet weergegeven

wordt zijn de personen die de gerst in ontvangst genomen hebben (target node) met telkens het

doel van de transactie (edge) en de doelcategorie er aan verbonden, indien gekend (source

node). Dit is wederom een mooi voorbeeld van hoe een grafiek er volledig anders kan uitzien

indien een verschillend element van het archief bevraagd wordt. Figuur 34 biedt ook de

mogelijkheid om inzicht te verwerven in de verschillende individuen die het economisch leven

van Nippur karakteriseren. Zo blijkt dat Duššuptum en de instelling Ama-ni-še een beduidende

rol spelen bij het uitgeven van de rantsoenen van de dienaressen naast andere gersttransacties

waaronder deze voor de stieren en koeien (Figuur 35). Ook Šīmat-Ištar, weergegeven in Figuur

34 (rechterkant bij de doelcategorie veevoer), komt regelmatig voor en blijkt hoofdzakelijk

verantwoordelijk te zijn voor het veevoer van de stieren.

66

Figuur 32: Netwerkgrafiek_1_3 met weergave van de doelcategorie en doel.

67

Figuur 33: ingezoomde weergave van de netwerkgrafiek_1_3 met focus op de doelcategorie management.

68

Figuur 34: Netwerkgrafiek_1_4: weergave van de doelcategorie per ontvanger met telkens het doel ervan.

69

Figuur 35: Ingezoomde weergave van netwerkgrafiek_1_4 met aanduiding van de relaties met Duššuptum en Ama-ni-še. Hierop is er ook te zien dat gersttransacties bedoeld

voor de stieren en koeien heel regelmatig voortkwamen. Beiden zijn aangeduid in het blauw.

70

Dit zijn allemaal voorbeelden uit de eerste set van grafieken. Zoals reeds vermeld was het de

bedoeling om eerst en vooral een beeld te vormen van het archief als geheel. Dankzij de nieuwe

verworven inzichten, hierboven besproken, konden nieuwe vragen gesteld worden die dichter

aanleunen bij het gezochte resultaat van dit onderzoek. Bij de volgende set grafieken, was het

de bedoeling om tot grafieken te komen waarin alle nodige gegevens op een beknopter manier

weergegeven worden. Zoals reeds gezien in de eerste set aan netwerken, is het opstellen van

een netwerkgrafiek geen sinecure indien er veel gegevens bij betrokken zijn. Het is dus cruciaal

dat er dieper ingegaan wordt op de grafieken die het archief als geheel in beeld brengen door

vragen te stellen die dat specifiek in beeld brengt. Zo zijn de juiste elementen van het onderzoek

vertegenwoordigd. Een mooi voorbeeld dat hierbij aanleunt is de netwerkgrafiek_2_1 (Figuur

36). In deze grafiek worden de verschillende categorieën aan ontvangers weergegeven (source

node) in relatie met de doel categorieën van elke gersttransactie (target node). Met de

categorieën of types ontvangers wordt bedoeld: vrouw, instelling, beroep (slavin, olieperser,

rietvlechters, enzovoort) of vertegenwoordiger. De doelcategorieën werden reeds besproken.

Deze grafiek is een voorbeeld waarin het archief als geheel op een beknoptere manier

weergegeven wordt door de juiste vragen te stellen. Op die manier kan er niet enkel afgeleid

worden welke categorieën bij welke gerststransacties in verband staan. In een blik wordt een

overzicht gecreëerd van de verschillende doeleinden waarvoor het gerst gebruikt werd.

Bovendien geeft (Figuur 36) het ook mooi weer welke doeleinden het meest voorkomen in het

archief. Zo is de categorie Beroep oververtegenwoordigd bij Infrastructuur en Management

(doelcategorieën) tegenover Aankoop. Op die manier wordt er ook een beeld gevormd over de

functie en plaats van iedere categorie in Nippur. Hieruit kan er, bijvoorbeeld, afgeleid worden

dat de gersttransacties betreffende offers, hoofdzakelijk met mannelijke individuen te maken

hadden en dat enkel vertegenwoordigers zich met de diplomatieke zaken bezighielden. Met de

categorie “Instelling” wordt een “afdeling” of “bureel” bedoeld. Zoals reeds vermeld wordt de

doelcategorie “Management” eerder gezien als het “algemeen beheer” van allerlei zaken die

door de tempel beheerd werden zoals onder andere, het brengen van rantsoenen, de huur van

een boot, het persen van olie, enzovoort (Figuur 33). Bij de doelcategorie “Instelling” gaat het

telkens om dezelfde soort gersttransacties (Tabel 7) met bovendien telkens dezelfde ontvanger,

namelijk Ama-ni-še. Als gevolg hiervan werd er beslist om de doelcategorie “Instelling” te

gebruiken om deze in de databank aan te duiden. Aangezien het telkens over dezelfde persoon

gaat en over dezelfde doeleinden, kan er hiervan uitgegaan worden dat Ama-ni-še deel

uitmaakte van een soort agentuur die zich specifiek met de rantsoenen van de dienaressen

bezighield. Vandaar de term “Instelling”.

71

Figuur 36: Netwerkgrafiek_2_1: Categorie ontvanger met de doelcategorie.

72

Tekst Hoeveelheid (liter) Ontvanger Categorie ontvanger Wat? Doel Doel categorie

CBS 7627 1640 Ama-ni-še Instelling Gerst Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

CBS 7625 [4?] Ama-ni-še Instelling Olie

CBS 7625 20 Ama-ni-še Instelling Olie

CBS 7528 1580 Ama-ni-še Instelling Gerst Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH 10 161 1080 Ama-ni-še Instelling Gerst Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH 10 168 1640 Ama-ni-še Instelling Gerst Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

UM 29-15-885 60 Ama-ni-še Instelling Gerst

UM 29-15-880 2430 Ama-ni-še Instelling Gerst Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

Tabel 7: Weergave van de entries waarin de “Categorie ontvanger” telkens “Instelling” is. hier is het duidelijk dat het telkens om dezelfde soort gersttransactie gaat,

namelijk bedoeld als rantsoenen voor de dienaressen. Bovendien is de ontvanger van deze transacties telkens Ama-ni-še.

73

Een ander mogelijkheid, weergeven in Figuur 37, is om de hoeveelheden per categorie

ontvanger op te vragen, in relatie tot de doelcategorie van elke transactie. Met andere woorden

worden de hoeveelheden gerst (target node) weergegeven per categorie van de ontvanger

(edge), in relatie met de doelcategorie waarvoor deze transactie plaatsnam (source node). Dit is

een uitgebreider netwerk dan Figuur 36 maar bied niettemin dezelfde inzichten, mits een aantal

bijkomende details. Bovendien is Figuur 37 op een ander manier bevraagd. Elk soort beroep

werd onderverdeeld in eenzelfde categorie (met uitzondering van de vertegenwoordigers),

namelijk deze van “Beroep”. De vraag die men zich bij de voorgaande grafiek stelde was, wat

als elk beroep ook nog onder een specifiekere categorie geplaatst wordt? Bijgevolg werden alle

beroepscategorieën “Beroep” in een tabel verzameld waarna deze aangepast werden per

categorie. Het resultaat daarvan is te zien in Figuur 38. In deze grafiek werden, zoals hierboven

vermeld staat, alle beroepen onder een categorie geplaatst waarna er aan de databank gevraagd

werd welke doeleinden (edge) in relatie staan met welk beroep (source node). Zo is het

wederom mogelijk om in één blik na te gaan waarin de grootste hoeveelheden aan gerst (target

node) geïnvesteerd werden. De categorieën zijn:

• Handarbeid: arbeiders, bouwers en waterdragers

• Ambachtslieden: rietvlechters/bewerkers, houtvesters, leerbewerkers, brouwers,

textielbewerkers en graveerders

• Lijfeigene: slaven en slavinnen

• Magie: waarzeggers

• Metaalbewerking: edelsmid

• Economie: boekhouders

• Militair: soldaten

• Religie: religieuze individuen

• Handarbeid/ambachtslied: betreft verschillende individuen opgesomd in een entry

van ingehuurde arbeiders, waterdragers en rietbewerkers.

Een deel van de tabel, die bij het opstellen van deze grafiek gebruikt werd, werd als voorbeeld

onder Figuur 38 geplaatst zodat de bevraagde elementen duidelijker worden. De gehele tabel is

helemaal onderaan in de bijlage terug te vinden. Wat kan er nu allemaal uit Figuur 38 afgeleid

worden? Ten eerste kan er afgeleid worden waarvoor de gerst, het meest gebruikt werd. Hier is

het duidelijk dat de handarbeid oververtegenwoordigd is. Bovendien biedt deze grafiek ook een

gedetailleerder inzicht in de manier waarop de verschillende beroepen gebruikt werden.

Economie, bijvoorbeeld, komt overeen met de boekhouding. Uit deze grafiek blijkt dat deze

enkel in het archief voorkomt in relatie tot infrastructuurzaken. Magie staat voor de waarzeggers

waarvoor er zowel 600 liter gerst als 60 liter gerst uitgegeven werd. Wat blijkt uit de tabel? De

60 liter gerst werd aan de opzichter van de waarzegger uitbetaald tegenover de 600 liter graan

die aan de waarzegger zelf uitbetaald is geweest. Dit kan het opmerkelijke verschil in beide

74

hoeveelheden verklaren en biedt bovendien ook inzicht in de plaats van deze individuen in de

gemeenschap weer. Ambachtslieden staan hoofdzakelijk in relatie met infrastructuurelementen

en management tegenover de handarbeid die in zowat alle doelcategorieën voorkomt.

75

Figuur 37: Netwerkgrafiek_2_2: weergave van de doelcategorieën per transactie in relatie met de hoeveelheden, met aanduiding van de categorie ontvanger. In dit geval is

het cijfer 1 gelijk aan “niet bekend”, aangeduid in het blauw.

76

Figuur 38: Netwerkgrafiek_2_2: hoeveelheden gerst in relatie tot de beroepscategorie van elke ontvanger met aanduiding van de doelcategorie per transactie.

77

Tekst Datum

Hoeveelheid

(liter) Ontvanger Categorie ontvanger Beroep ontvanger Wat? Doel Doel categorie

CBS 7580

Isin2/ VI-9

/30 85

De bouwers en ingehuurde

arbeiders Handarbeid Bouwers en arbeiders Gerst

Om het dak van het

huis van de

guennakkum te

herstellen Infrastructuur

CBS 7506

Isin 2 / VII /

17 64 De bouwers Handarbeid Bouwers Gerst Loon Infrastructuur

CBS 7506

Isin 2 / VII /

17 60 Rietvlechters Ambachtslied Rietbewerkers Gerst

Om de deuren te

plaatsen Infrastructuur

CBS 7506

Isin 2 / VII /

17 210 Ingehuurde arbeiders Handarbeid Arbeiders Gerst

Voor het inladen van

de leemtichels uit de

oven Infrastructuur

CBS 7426

Isin 5 / VI-19 /

20 40 Ingehuurde arbeiders Handarbeid Arbeiders Gerst

Die het huis van de

gebroken twijgen

van de schuur

meten? Infrastructuur

CBS 7578

Isin 2 / VII /

22 90 Ingehuurde arbeiders Handarbeid Arbeiders Gerst

Om de deur van het

ama-ni-še te xxx Infrastructuur

CBS 7449

Isin 2 / VII /

12 30 De houtvesters Ambachtslied Houtvesters Gerst Die stronken (?)… Management

CBS 7625 Isin 2 / IV 35

De slavinnen die bevallen

zijn Lijfeigene Slavinnen Olie

CBS 7507

600 De waarzegger Magie

Gerst

Tabel 8: Voorbeeld van de tabel gebruikt bij Figuur 38 waarbij de categorieontvanger "Beroep" telkens onder een specifieke categorie geplaatst werd.

78

7.1 De economische integratie en reikwijdte van de tempels

Op het eerste zicht lijkt SNA geen programma te zijn om te analyseren maar wel om te

presenteren. De classificatie moet je zelf doen en de gemiddelden zijn niet via de SNA te

berekenen. Echter, naargelang de vraag die aan de grafiek gesteld wordt, heeft het visualiseren

wel zin om je punt te maken. Langs de ene kant moet er zelf uitgezocht worden hoe SNA het

best gebruikt wordt binnen het kader van de onderzoeksvraag, maar aan de andere kant geeft

de SNA op een mooie manier sommige aspecten weer die op basis van de databank niet

onmiddellijk zichtbaar zijn. Bovendien worden bepaalde onduidelijkheden uit de tekst belicht

doordat parallellen zichtbaarder worden en de mogelijke fouten in de databank opvallend

worden. Een tweede punt betreft de teksten. De teksten bieden hoofdzakelijk een lijst van de

uitgaven. Maar wie deze uitgaven uitvoert wordt nooit vermeld (vermoedelijk is dit de tempel).

Echter, door middel van de SNA kunnen de verschillende relaties met dat instelling of dat

individu, in een paar minuten gereconstrueerd worden. Het biedt dan ook onmiddellijk een

overzicht van de verschillende interacties die betrekking hebben tot de instantie van waaruit

deze uitgaven uitgevoerd worden. Wat er wel uit de verschillende grafieken afgeleid kan

worden is dat deze organisatie een zeer grote variatie aan verantwoordelijkheden had. Van

infrastructuurwerken tot rantsoenen en van offer tot loon, is het duidelijk dat deze op

verschillende maatschappelijk fronten actief was. Bovendien gaat verantwoordelijkheid

meestal gepaard met een belangrijke machtspositie. Wanneer de gegevens op een andere manier

bijeengezet worden, wordt een nieuwe kijk gegenereerd op de organisatie van Nippur. Zo

kunnen de hoeveelheden die regelmatig bij specifieke uitgaven terugkomen, gezien worden als

standaarden die op hun beurt een inzicht kunnen bieden in hun frequentie van voorkomen

binnen het dagdagelijks leven van Nippur.

Echter, alle relaties kennen is zo goed als onmogelijk. In de archeologie komt het ook voor dat

bepaalde elementen niet onmiddellijk verklaarbaar zijn. Maar dankzij de combinatie van het

archeologisch materiaal en de SNA kunnen er heel wat elementen duidelijker worden. Zo

kunnen de verschillende grondstoffen bijvoorbeeld bevraagd worden in relatie tot rituelen. Hoe

werkten deze? Wat werd er gebruikt en welke parallellen kunnen we hieromtrent trekken met

transport, voorraad, de architectuur van het paleis of de vorm van de verschillende kamers?

Waarom werden bepaalde artefacten of andere archeologische resten op deze plaatsen

aangetroffen? Waar werden de grondstoffen bewaard?

Maar hoe kan de SNA duidelijkheid scheppen in de economische integratie en reikwijdte van

de tempels? Op basis van de databank zelf is het reeds duidelijk dat de teksten niet enkel cultus-

gerelateerd zijn. De bouw van de stadsmuur maakt eveneens deel uit van het archief naast

verschillende diplomatieke interacties tussen de stad en het paleis. Ook het tempelpersoneel

komt regelmatig aan bod. De vraag is of ze voor zichzelf ageren of voor iemand anders (via

tussenpersonen)? Het is alvast opmerkelijk dat dit archief aan verschillende bestemmingen

gerelateerd is. Bij deze vraag werd een netwerkgrafiek opgesteld waarbij er vooral gekeken

79

werd naar de vertegenwoordigers. Zoals reeds vermeld bleek dat de afgezanten enkel uit

mannelijke individuen bestonden. Alle vertegenwoordigers werden in de databank geordend

(Tabel 9) in relatie tot de uiteindelijke ontvanger waarna deze bevraagd werd naar de

hoeveelheden en werkelijke ontvangers toe (Figuur 39).

Figuur 39:Netwerkgrafiek_3_1: weergave van de werkelijke ontvangers (target node) in relatie tot de

hoeveelheden (source node) mits de respectievelijke vertegenwoordigers, indien gekend (edge).

Opnieuw is het hier duidelijk dat er heel wat personen bij betrokken zijn ook al blijken de

hoeveelheden gerst geen grote aantallen te zijn. Maar hoe zit het met de frequentie van hun

voorkomen in het tempelarchief? In de volgende figuur werd er een poging ondernomen om de

frequentie hiervan weer te geven (Figuur 40). In deze figuur is het duidelijk te zien dat er

regelmatige interacties plaatsnamen met de koning langs een soldaat . Ook de dochter van de

koning komt regelmatig voor. Maar degene waarvan de frequentie duidelijk de rest van de

grafiek overtreft is die van Sîn-muballiṭ. Andere belangrijke namen komen ook voor zoals Rīm-

Sîn-nada, Rīm-Sîn-rappašunu. Dit grafiek bevestigt ook wat er te zien is in de koninklijke

periode waaruit het tempelarchief afstamt. Hoe het er in de latere periode aan toe ging blijft

onduidelijk maar het lijkt zo dat de koning toen niet veel zelf durfde te ondernemen. Hij hield

contact met de stad langs een aantal vertegenwoordigers. Dit zou mogelijk op het feit wijzen

dat de effectieve regering in de stad regeerde waarbij alle tempels in onderlinge samenhang met

elkaar samenwerkten. Zou het kunnen dat de organisatie verantwoordelijk voor het bijhouden

80

van al deze uitgaven tot een administratieve afdeling behoorde van de tempel zelf? Het feit dat

de belangrijkste personen, waarvan de koning, vertegenwoordigd worden bewijst zowel de

economische integratie als reikwijdte van Nippur. Van de handarbeiders naar de koning en

andere belangrijke individuen is het duidelijk dat de tempels belangrijke contacten hielden met

instellingen zowel binnen als buiten de stad zelf. Ook het feit dat de koning nooit rechtstreeks

in contact kwam met de stad wijst op het feit dat hij zelf niet veel durfde te ondernemen. De

economische macht en de belangrijke plaats van Nippur als religieus centrum van het rijk wordt

bevestigd door de draagwijdte van de contacten die de stad onderhield, weergegeven in de

grafiek hieronder (Figuur 40).

81

Tekst Datum Hoeveelheid

(liter)

Ontvanger Kale

namen

Categorie

ontvanger

Beroep ontvanger Vertegenwoordigers

van/verwant met

Wat?

CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 10 Vertegenwoordiger van Sin-

gamil, de sheikh

Afgezant Vertegenwoordiger Sin-gamil, de sheikh Gerst

CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 10 Vertegenwoordiger van Utu-igiĝu

Afgezant Vertegenwoordiger Utu-igiĝu Gerst

CBS 7645 Isin 2 / VI-5? / 15 120 Vertegenwoordiger van

Ursaggal-Ištar

Afgezant Vertegenwoordiger Ursaggal-Ištar Gerst

CBS 7435 Isin 4 / VII / 20 60 Adad-ešar, Vertegenwoordiger

van de priesteres van Iškur/Adad,

dochter van de koning

Adad-ešar Afgezant Vertegenwoordiger De dochter van de

koning, priesteres van

Adad

Gerst

CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 120 Vertegenwoordiger van Kuku-

lamassum

Afgezant Vertegenwoordiger Kuku-lamassum Gerst

CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 10 ša3 erin2 lugal

Afgezant

Gerst

CBS 7449 Isin 2 / VII / 12

De soldaat van de koning Iṣi-dare? Afgezant Soldaat De koning Gerst

CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20 Awīlulu, man van

Vertegenwoordiger van Sîn

Awīlulu Afgezant Vertegenwoordiger vertegenwoordiger van

Sîn

Gerst

CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20 Aḫi-wēdum en zijn collega, man

van Egigi

Aḫi-

wēdum

Afgezant

Egigi Gerst

CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20 Iddin-Ištar, MAŠ,

vertegenwoordiger van Rīm-Sîn-

nada

Iddin-Ištar Afgezant Vertegenwoordiger Rīm-Sîn-nada Gerst

CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 40 Zikir-ili, vertegenwoordiger van

Sîn-muballiṭ

Zikir-ili Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 40 Vertegenwoordiger van Ili-ima[..]

Afgezant Vertegenwoordiger Ili-ima[..] Gerst

Tabel 9: een voorbeeld van de databank waarbij alle vertegenwoordigers in geordend werden in relatie tot de uiteindelijke ontvanger.

82

Figuur 40: Netwerkgrafiek_3_2: weergave van de uiteindelijke ontvangers (target node) in relatie tot het beroep van hun respectievelijke vertegenwoordigers (source node)

mits de categorie van de tussenpersonen (edge).

83

8 Besluit In dit onderzoek werd er onderzocht of de toepassing van een SNA op het tempelarchief ons

meer informatie kan bieden over de economische integratie en de economische reikwijdte van

de tempels. Verder was het ook de bedoeling om na te gaan hoe SNA toepasbaar en

controleerbaar is op het archeologisch materiaal. Met andere woorden, welke bijdrage deze tot

de archeologische opgravingen en interpretaties kan bieden, of niet. Uit de eerste uitgevoerde

testen bleek dat SNA een aantal nadelen bezit. De methode komt pas goed tot zijn recht wanneer

er grote sets aan bronnenmateriaal beschikbaar zijn en wanneer deze datasets volledig zijn,

alhoewel te grote sets aan bronnenmateriaal ook voor problemen kunnen zorgen. Ten slotte

dient het corpus, waaruit de dataset afkomstig is, duidelijk afgelijnd en representatief te zijn.

Het is niet altijd evident om aan deze voorwaarden te voldoen, zeker niet als we met historisch

bronnenmateriaal werken. Daarnaast kunnen er ook andere datakwaliteitsproblemen opduiken

zoals: schijnbaar identieke personen, personen met twee namen of met een lange en korte naam,

ontbrekende schakels, enzovoort. Hier kan wel rekening mee gehouden worden wanneer er een

selectie van gegevens gemaakt wordt, dan is het mogelijk om dit te visualiseren. Net als aparte

puzzelstukken die eens ze verzameld zijn een groter geheel vormen.

Wat al snel duidelijk werd bij de tweede testfase van dit onderzoek is dat het opnieuw belangrijk

is om de juiste selectie aan gegevens te maken wat de ontbrekende gegevens betreft. Bovendien

kunnen soms ontbrekende elementen aangevuld of ontcijferd worden dankzij het toepassen van

een SNA zoals bijvoorbeeld, het kleed van Damiqtum of het vraagstuk naar de rol van de

Guennakkum. Dit, doordat SNA de elementen verbindt die met elkaar in relatie staan. Op die

manier kunnen bepaalde elementen veel duidelijker worden waardoor hun interpretatie

eveneens evidenter wordt. Daarnaast moet er rekening gehouden worden met het feit dat je zelf

de classificatie moet doen en dat er ook veel tijd geïnvesteerd moet worden in de opmaak van

de grafieken. Dankzij de toepassing van een SNA op het tempelarchief konden verschillende

argumenten naar voren gebracht worden met betrekking tot de economische integratie en

reikwijdte van de tempel. Zo werden de diplomatieke relaties in een netwerkgrafiek voorgesteld

en werden de verschillende vakgebieden waarin de tempel actief was blootgelegd. Door een

overzicht te creëren van de sociale interacties konden de verschillende functies van de

individuen uit het gehele netwerk achterhaald worden samen met hun sociale positie. Niet alleen

wees dit op het belang van Nippur (aangezien de belangrijke individuen waaronder de koning

en zijn broer Sîn-muballiṭ afgezanten naar de stad sturen) maar ook op het feit dat de tempel

zeer actief was binnen diverse maatschappelijke domeinen en activiteiten zoals de uitbetaling

van rantsoenen en het beheer van de infrastructuur. Daarnaast bood een reconstructie van de

diplomatieke relaties een inzicht in de reikwijdte van de tempels. Deze bleken al snel heel wat

verschillende contacten te onderhouden met gevarieerde individuen, afkomstig uit diverse

sociale posities, waaronder slaven tot de koning zelf.

84

Echter, SNA biedt niet enkel nieuwe perspectieven in de verschillende maatschappelijke

organisaties van oudere culturen. Het kan eveneens een antwoord bieden op bepaalde

archeologische vragen. Zo kon in dit onderzoek op een eenvoudige manier een beeld gecreëerd

worden van het gebruik van de verschillende agrarische en industriële grondstoffen. Op hun

beurt kan dit een argument zijn waarom bepaalde elementen op specifieke plaatsen van een site

aangetroffen werden of waarom bepaalde grondstoffen op die specifieke datum aangekocht zijn

geweest. Het kan ook iets vertellen over de infrastructuur van de stad als de organisatie ervan.

Maar dit is niet alles, de mogelijkheden zijn heel gevarieerd. Waarom een bepaalde ruimte een

specifieke vorm aanneemt (voorraadkamers bijvoorbeeld), informatie met betrekking tot

religieuze rituelen, de verschillende sociale interacties enzovoort zijn eveneens beter te

begrijpen aan de hand van een SNA. Zoals reeds vermeld kunnen op die manier de verschillende

functies binnen de organisatie van de stad achterhaald worden. Op hun beurt kunnen deze

bijvoorbeeld de rijkdom aan vondsten uit een structuur verklaren. Het is ook mogelijk om

inzichten te verwerven in de politieke of religieuze status van een site, het dagdagelijkse leven

binnen de Oud-Mesopotamische steden, de waarde van bepaalde grondstoffen, enzovoort. Het

kan eveneens een bevestiging bieden op reeds gekende gegevens zoals bijvoorbeeld de

herkomst van bepaalde grondstoffen of de verspreidingspatroon ervan.

Uit dit onderzoek is het duidelijk dat Social Network Analysis binnen de verschillende

historische en wetenschappelijke disciplines een zeer belangrijke rol kan spelen in de huidige

kennis van het verleden. Niet alleen biedt SNA een dynamisch perspectief van ons verleden,

het verbetert ook onze inzichten in de dynamieken van sociale netwerken. SNA is niet alleen

een analytisch middel het is ook een hulpmiddel om te visualiseren en te presenteren. Als eerste

stap is het noodzakelijk dat de achtergrondinformatie van het te bestuderen onderwerp in

correlatie met de bronnendata bestudeerd wordt. Hoewel bronnendata en de context van

gegevens in het eerste opzicht niet identiek zijn, toch kunnen ze met elkaar verband houden op

manieren die minder voor de hand liggen. Onderzoeksmethodes zoals SNA kunnen zulke

onderhuidse verbanden blootleggen door de samenhang en interactie te analyseren. De methode

stelt ons in staat om de dynamiek van dergelijke netwerken, hun componenten en de manier

waarop deze componenten aan elkaar verbonden zijn beter te begrijpen. Maar dit alles

impliceert een dialoog tussen archeologen en beoefenaars van andere

(sociaal)wetenschappelijke disciplines. De complexiteit en de uitdagingen van het gebruik van

digitale hulpmiddelen, dat vandaag nog steeds aanwezig is binnen de studie van het Oude

Nabije Oosten en andere oude culturen, kunnen dankzij deze dialoog beter beheerst worden,

maar tegelijk kunnen deze digitale werkvormen ook de dialoog versterken. In die context

kunnen beiden elkaar versterken. Niettemin vereist deze methode heel veel voorbereidingswerk

en neemt het veel tijd in beslag.

85

Naar de toekomst toe kan er ook veel verder gekeken worden dan sociale netwerken.

Netwerkanalyses op bijvoorbeeld het gebied van ruimtelijke analyses kunnen heel wat

geometrische en topologische inzichten bieden in de analyse van ruimtelijke relaties alsook

netwerkanalyses over verschillende bewoningspatronen, bijvoorbeeld. Wat er alvast uit dit

onderzoek bevestigd wordt, is dat een verkenningstocht naar de verschillende mogelijkheden

van de SNA een zeer lonende reis beloofd te zijn binnen onze discipline die ons veel dichter

kan brengen bij een echt begrip van de samenlevingen uit het verleden.

86

9 Bibliografie Bertman S., 2005. Handbook to life in ancient Mesopotamia, New York: Oxford University

Press.

Boiy T., 2010. Babylon : de echte stad en de mythe, Leuven: Davidsfonds.

Brinkman J.A., Civil M., Gelb I.J., Oppenheim A.L., Reiner E., 2008 [1992]. The Assyrian

Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago: The Oriental

Institute.

Charpin D., 2004. Histoire Politique du Proche-Orient Amorrite (2002-1595), Orbis Biblicus et

Orientalis 160/4, 25-403.

Dawe H. A., 1969. The ancient Near East. Columbus, Ohio: Charles E. Merrill Publishing Co.

Foster B. R., Foster K. P., 2009. Civilizations of ancient Iraq, Princeton (N.J.): Princeton

University press.

Gelb I.J., 1965. The Ancient Mesopotamian Ration System, Journal of Near Eastern Studies

24/3, 230-243.

Gibson McG., 1993. Nippur - Sacred City Of Enlil, Supreme God of Sumer and Akkad, Al-

Rafidan XIV, 1-18.

Glassner J., 2002. La Mésopotamie, Paris: Belles lettres.

Goddeeris A., 2002. Economy and Society in Northern Babylonia in the Early Old Babylonian

Period (ca. 2000-1800 BC), Orientalia Lovaniensia Analecta 109, Leuven: Peeters.

Goddeeris A., 2007. The Old Babylonian Economy, in: Leick G. (ed.), The Babylonian World,

New York and London: Routledge, 198-209.

Goddeeris A., 2016. The Old Babylonian Legal and Administrative Texts in the Hilprecht

Collection Jena, Texte und Materialien der Hilprecht Collection 10, Wiesbaden:

Harrassowitz.

Goddeeris A., 2018. Fields of Nippur irrigation districts and lexicography in Old Babylonian

Nippur, in: Tavernier J., Gorris E., Abraham K., Boschloos V. (eds), Topography and

Toponymy in the Ancient Near East, Perspectives and Prospects, Leuven: Peeters, 97-

112.

Hallo W. W., Simpson W. K., 1998 [1971]. The ancient Near East : a history, New York:

Harcourt Brace Jovanovich.

Juloux V. B., Gansell A.R., di Ludovico A. (eds.), 2018. CyberResearch on the Ancient Near

East and Neighboring Regions Case Studies on Archaeological Data, Objects, Texts,

and Digital Archiving, Leiden|Boston: Brill.

87

Knappett C., 2013. Network Analysis in Archaeology. New Approaches to Regional Interaction,

Oxford: Oxford University Press.

Leick G., 2007. The Babylonian World, New York and London: Routledge.

Matskevich S., Sharon I., 2018. A Conceptual Framework for Archaeological Data Encoding,

in: Juloux V. B., Gansell A.R., di Ludovico A. (eds.), CyberResearch on the Ancient

Near East and Neighboring Regions Case Studies on Archaeological Data, Objects,

Texts, and Digital Archiving, Leiden|Boston: Brill, 25-59.

Oppenheim L. A., 1994. The Mesopotamian Temple, The Biblical Archaeologist 7/3, 54-63.

Pagé-Perron E., 2018. Network Analysis for Reproducible research on Large Administrative

Cuneiform Corpora, in: Juloux V. B., Gansell A.R., di Ludovico A. (eds.),

CyberResearch on the Ancient Near East and Neighboring Regions Case Studies on

Archaeological Data, Objects, Texts, and Digital Archiving, Leiden|Boston: Brill, 194-

223.

Ramazzotti M., 2018. Landscape Archaeology And Artificial Intelligence: the Neural

Hypersurface of the Mesopotamian Urban Revolution, in: Juloux V. B., Gansell A.R.,

di Ludovico A. (eds.), CyberResearch on the Ancient Near East and Neighboring

Regions Case Studies on Archaeological Data, Objects, Texts, and Digital Archiving,

Leiden|Boston: Brill, 60-84.

Renger J., 2007. Economy Of Ancient Mesopotamia. A general outline, in: Leick G. (ed.), The

Babylonian World, New York and London: Routledge, 187-197.

Robertson J. F., 1981. Redistributive economies in Ancient Mesopotamian Society: a case study

from Isin-Larsa period Nippur, Ann Arbor: Xerox university microfilms international.

Robertson J. F., 1984. The Internal Political and Economic Structure of Old Babylonian Nippur:

The Guennakkum and his "House", Journal of Cuneiform Studies Vol. 36/No. 2, 145-

190.

Saggs H. W. F., 1962. The greatness that was Babylon : a sketch of the ancient civilization of

the Tigris-Euphrates Valley, New York: Hawthorn Books.

Scott J., 2012. Introduction: What is Social Network Analysis?, London: Bloomsbury

Academic.

Seymour M., 2014. Babylon : legend, history and the ancient city, London: I.B. Tauris.

Sterba R. L. A., 1976. The Organization and Management of the Temple Corporations in

Ancient Mesopotamia, The Academy of Management Review Vol. 1/ No. 3, 16-26.

Stone E. C., 1981. Texts, Architecture and Ethnographic Analogy: Patterns of Residence in Old

Babylonian Nippur, Iraq XLIII, 19-34.

88

Stone E. C., 1987. Nippur Neighborhoods, Chicago (Ill.): University of Chicago press.

Stone L., 1971. Prosopography, Daedalus 100/1, 46-79.

Waerzeggers C., 2014. Social Network Analysis of Cuneiform Archives: A New Approach, in:

Baker H.D., Jursa M. (eds.), Social Network Analysis of Cuneiform Archives:

Documentary Sources in Ancient Near Eastern and Greco-Roman Economic History:

Methodology and Practice, Oxford: Oxbow. 207-233.

Wagner A., Levavi Y., Kedar S., Abraham K., Cohen Y., Zadok R., 2013. Quantitative Social

Network Analysis (SNA) and the Study of Cuneiform Archives: A Test-case based on

the Muraû Archive, Akkadica 134, 117-134.

9.1 Internetbronnen:

Cuneiform Digital Library Initiative: CDLI, Geraadpleegd in februari 2019 op:

https://cdli.ucla.edu/

89

10 Bijlagen

10.1 Overzicht van de bronnendataset

1. TMH 10 1. CBS 7625 1. UM 29-15-879

2. TMH 161 2. CBS 7627 2. UM 29-15-880

3. TMH 162 3. CBS 7535 3. UM 29-15-946

4. TMH 163 4. CBS 7506 4. UM 29-15-932

5. TMH 164 5. CBS 7461 5. UM 29-15-885

6. TMH 165 6. CBS 7449 6. UM 29-15-877

7. TMH 166 7. CBS 7110 7. UM 29-15-859

8. TMH 167 8. CBS 7470

9. TMH 168 9. CBS 7554

10. TMH 169 10. CBS 7537

11. TMH 170 11. CBS 7435

12. TMH 171 12. CBS 7546

13. TMH 172 13. CBS 7413

14. TMH 173 14. CBS 7645

15. TMH 174 15. CBS 7426

16. TMH 175 16. CBS 7545

17. TMH 263 17. CBS 7111

18. TMH 339 18. CBS 7506

19. CBS 7580

20. CBS 7528

21. CBS 7440

22. CBS 7578

90

10.2 De moedertabel

ID Tekst Datum

Hoeveelheid

(liter) Ontvanger Kale namen

Categorie

ontvanger Beroep ontvanger

Vertegenwoordigers

van/verwant met Wat?

CBS 3/1 CBS 7580 Isin2/ VI-9 /30 85

De bouwers en

ingehuurde

arbeiders Beroep

Bouwers en

arbeiders Gerst

CBS 3/2 CBS 7580 Isin2/ VI-9 /30 80 Gerst

CBS 3/3 CBS 7580 Isin2/ VI-9 /30 60 Ninurta-[...] Ninurta-[...] Individu (man) Gerst

CBS 4/1 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 100 Ilum-liṭṭul Ilum-liṭṭul Individu (man) Gerst

CBS 4/2 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 64 De bouwers Beroep Bouwers Gerst

CBS 4/3 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 160 Gerst

CBS 4/4 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 [40] Gerst

CBS 4/5 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 20 De oliepersers Beroep/cultus Oliepersers Gerst

CBS 4/6 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 45 Gerst

CBS 4/7 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 60 Rietvlechters Beroep Rietbewerkers Gerst

CBS 4/8 CBS 7506 Isin 2 / VII / 17 210

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS1/1 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 1640 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

CBS1/10 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 20 Gerst

CBS1/11 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 20 Gerst

CBS1/12 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 240 Damiqtum Damiqtum Vrouw Gerst

CBS1/2a CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 970 Duššuptum Duššuptum Vrouw Gerst

CBS1/3 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60

Ninnutum,

ezelsherder Ninnutum Individu (man) Ezelsherder Gerst

CBS1/4 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 AN-NA-BI AN-NA-BI Individu (man) Gerst

CBS1/5 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 Ipqatum Ipqatum Individu (man) Gerst

CBS1/6 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 Ṣilli-Amurrum Ṣilli-Amurrum Individu (man) Gerst

CBS1/7 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 Idiyatum Idiyatum Individu (man) Gerst

CBS1/8 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 Ali-waqrum Ali-waqrum Individu (man) Gerst

CBS1/9 CBS 7627 Isin 2 / V-2 / 01 60 Ili-u-Šamaš Ili-u-Šamaš Individu (man) Gerst

91

CBS10/1 CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 40 Apil-Sîn Apil-Sîn Individu (man) Gerst

CBS10/1 CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 120

De dochter van

Ilšu-bani Ilšu-bani Vrouw Ilšu-bani Gerst

CBS10/1 CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 10

Vertegenwoordiger

van Sin-gamil, de

sheikh Afgezant Vertegenwoordiger Sin-gamil, de sheikh Gerst

CBS10/1 CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 10

Vertegenwoordiger

van Utu-igiĝu Afgezant Vertegenwoordiger Utu-igiĝu Gerst

CBS10/1 CBS 7440 Isin 2 / VII / 15 20 Gerst

CBS11/1 CBS 7470 Isin 2 / VI-8 / 9 20 Gerst

CBS11/2 CBS 7470 Isin 2 / VI-8 / 9 120

Lugal-ḫegal, de

zanger Lugal-ḫegal Individu (man) Zanger Gerst

CBS12/1 CBS 7645 Isin 2 / VI-5? / 15 120

Vertegenwoordiger

van Ursaggal-Ištar Afgezant Vertegenwoordiger Ursaggal-Ištar Gerst

CBS12/2 CBS 7645 Isin 2 / VI-5? / 15 20 Gerst

CBS13/1 CBS 7435 Isin 4 / VII / 20 60

Adad-ešar,

Vertegenwoordiger

van de priesteres

van Iškur/Adad,

dochter van de

koning Adad-ešar Afgezant Vertegenwoordiger

De dochter van de

koning, priesteres

van Adad Gerst

CBS14/1 CBS 7426 Isin 5 / VI-19 / 20 780 Gerst

CBS14/2 CBS 7426 Isin 5 / VI-19 / 20 240 Gerst

CBS14/3 CBS 7426 Isin 5 / VI-19 / 20 60 Gerst

CBS14/4 CBS 7426 Isin 5 / VI-19 / 20 60 Gerst

CBS14/5 CBS 7426 Isin 5 / VI-19 / 20 40

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS15/1 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 1260 Gerst

CBS15/2 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 1260 Gerst

CBS15/3 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 90

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS15/4 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 120

Vertegenwoordiger

van Kuku-

lamassum Afgezant Vertegenwoordiger Kuku-lamassum Gerst

92

CBS15/5 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 60 Utu-[…] Utu-[…] Individu (man) Gerst

CBS15/6 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 300

De zoon van

Pirḫum Pirḫum Individu (man) Pirḫum Gerst

CBS15/7 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 10 ša3 erin2 lugal Afgezant Gerst

CBS15/8 CBS 7578 Isin 2 / VII / 22 50 Šamaš-mušallim

Šamaš-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS16/1 CBS 7413 Isin 5 / VI-8 / 21 60 Gerst

CBS16/2 CBS 7413 Isin 5 / VI-8 / 21 60 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS17/1 CBS 7449 Isin 2 / VII / 12 300 Inbi-ilīšu Inbi-ilīšu Individu (man) Gerst

CBS17/2 CBS 7449 Isin 2 / VII / 12 [...]

De soldaat van de

koning Iṣi-dare? Afgezant Soldaat De koning Gerst

CBS17/3 CBS 7449 Isin 2 / VII / 12 30 De houtvesters Beroep Houtvesters Gerst

CBS18/1 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20

Awīlulu, man van

Vertegenwoordiger

van Sîn Awīlulu Afgezant Vertegenwoordiger

vertegenwoordiger

van Sîn Gerst

CBS18/2 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20

Aḫi-wēdum en zijn

collega, man van

Egigi Aḫi-wēdum Afgezant Egigi Gerst

CBS18/3 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 20

Iddin-Ištar, MAŠ,

vertegenwoordiger

van Rīm-Sîn-nada Iddin-Ištar Afgezant Vertegenwoordiger Rīm-Sîn-nada Gerst

CBS18/4 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 40

Zikir-ili,

vertegenwoordiger

van Sîn-muballiṭ Zikir-ili Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

CBS18/5 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 40

Vertegenwoordiger

van Ili-ima[..] Afgezant Vertegenwoordiger Ili-ima[..] Gerst

CBS18/6 CBS 7535 Isin 2 / V-2 / 11 120

Aḫīja [...] lu2-

tug2? Aḫīja Individu (man) Textielbewerker Gerst

CBS19/1 CBS 7537 Isin 4 / VI-7 / 17 60 Gerst

CBS19/2 CBS 7537 Isin 4 / VI-7 / 17 60 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS2/∑ CBS 7625 Isin 2 / IV 109 Olie

CBS2/1 CBS 7625 Isin 2 / IV [4?] Guennakkum Cultus/ambtenaar Olie

CBS2/2 CBS 7625 Isin 2 / IV [4?] Ama-ni-še Instelling Olie

93

CBS2/3 CBS 7625 Isin 2 / IV 6 Damiqtum Damiqtum Vrouw Olie

CBS2/4 CBS 7625 Isin 2 / IV 10 Duššuptum Duššuptum Vrouw Olie

CBS2/5 CBS 7625 Isin 2 / IV 10 Inbatum Inbatum Vrouw Olie

CBS2/6 CBS 7625 Isin 2 / IV 20 Ama-ni-še Instelling Olie

CBS2/7 CBS 7625 Isin 2 / IV 20 Olie

CBS2/8 CBS 7625 Isin 2 / IV 35

De slavinnen die

bevallen zijn Beroep? Slavinnen Olie

CBS20/1 CBS 7546 Isin 5 / VI-8 / 21 60 Gerst

CBS20/2 CBS 7546 Isin 5 / VI-8 / 21 60 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS21/1 CBS 7554 Isin 4 / VI-7 / 8 60 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS22/1 CBS 7502 — / III / 26 160

Sîn-remēni,

inwoner van

Iamutbalum Sîn-remēni Afgezant Gerst

CBS23/∑ CBS 7507 690 Gerst

CBS23/1 CBS 7507 600 De waarzegger Beroep Gerst

CBS23/2 CBS 7507 60

Ḫasiru [...] van

Enlil,

vertegenwoordiger

van Sîn-muballiṭ Ḫasiru Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

CBS23/3 CBS 7507 20 Man van Utu-igiĝu Afgezant Vertegenwoordiger Utu-igiĝu Gerst

CBS23/4 CBS 7507 10

Vertegenwoordiger

van Egigi Afgezant Vertegenwoordiger Egigi Gerst

CBS24/1 CBS 7519 — / V / 26 20

Salilum,

vertegenwoordiger

van Talimum Salilum Afgezant Vertegenwoordiger Talimum Gerst

CBS25/1 CBS 7527 — / — / 27 60

Ištaran-emuqi,

vertegenwoordiger

van Sîn-muballiṭ Ištaran-emuqi Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

CBS25/2 CBS 7527 — / — / 1 60 Ištaran-emuqi Ištaran-emuqi Afgezant Gerst

CBS26/1 CBS 7635 — / III / 20 60

KA-Utu, opzichter

van de

waarzeggers KA-Utu Beroep

opzichter van de

waarzeggers Gerst

94

CBS27/1 CBS 7611 [ ] / [ ]-9 / [ ] 90 [ ] Gerst

CBS27/2 CBS 7611 [ ] / [ ]-9 / [ ] 300

De edelsmid

(smeden) Beroep Smid Gerst

CBS27/3 CBS 7611 [ ] / [ ]-9 / [ ] 60

De accountant van

de timmerlieden Beroep Boekhouder van de timmerlieden Gerst

CBS28/1 CBS 7437 Isin 4 / IV / 21 120 Gerst

CBS29/1 CBS 7447 Isin 4 / VI-7 / 9 120 Gerst

CBS30/1 CBS 7451 Isin 4 / VI-5 / 4 60

Apil-Iškur, de

vertengewoordiger

van Sin-muballiț Apil-Iškur Afgezant Vertegenwoordiger Sin-muballiț Gerst

CBS30/2 CBS 7451 Isin 4 / VI-5 / 4 80 Gerst

CBS31/1 CBS 7670 Isin 4 / VI-7 / 14 5 Gerst

CBS31/2 CBS 7670 Isin 4 / VI-7 / 14 5 Gerst

CBS31/3 CBS 7670 Isin 4 / VI-7 / 14 5 Gerst

CBS31/4 CBS 7670 Isin 4 / VI-7 / 14 5 Gerst

CBS32/1 CBS 7416 Isin 2 / VI-9 / 12 60 Duššuptum, lukur Duššuptum Vrouw priesteres Gerst

CBS33/1 CBS 7415 Isin 2 / V-4 / 25 300

Ipiq-Ištar, adda

MAR.TU Ipiq-Ištar Individu (man) Gerst

CBS33/2 CBS 7415 Isin 2 / V-4 / 25 [ ] [ ] Gerst

CBS34/1 CBS 7510 Isin 2 / V-2 / 23 60

Nūr-Amurrum,

vertegenwoordiger

van Rabut-Sîn Nūr-Amurrum Afgezant Vertegenwoordiger Rabut-Sîn Gerst

CBS35/1 CBS 7671 Isin 2 / VI-8 / 3 100 Aḫī-amši Aḫī-amši Individu (man) Gerst

CBS35/2 CBS 7671 Isin 2 / VI-8 / 3 10 De soldaten Beroep Soldaten Gerst

CBS36/1 CBS 7637 Isin 2 / V-3(?) / 25 240 60 arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS36/2 CBS 7637 Isin 2 / V-3(?) / 25 20

Ili-u-Šamaš,

vogelvanger Ili-u-Šamaš Individu (man) Vogelvanger Gerst

CBS36/3 CBS 7637 Isin 2 / V-3(?) / 25 96 8 arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS37/1 CBS 7618 Isin 2 / V-3 / 11 600 10 arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS37/2 CBS 7618 Isin 2 / V-3 / 11 300 5 arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS38/1 CBS 7551 Isin 2 / V-2 / 24 60

Warad-kubi,

opzichter Warad-kubi Individu (man) opzichter Gerst

95

CBS38/2 CBS 7551 Isin 2 / V-2 / 24 60

Rabiṣ-la-šu, rabi

sikkatim Rabiṣ-la-šu Individu (man) Gerst

CBS38/3 CBS 7551 Isin 2 / V-2 / 24 100

Apil-Sin, zoon van

Zakkūr-el Apil-Sîn Individu (man) Zakkūr-el Gerst

CBS38/4 CBS 7551 Isin 2 / V-2 / 24 100

Aḫī-amši, de

ploegleider van 20 Aḫī-amši Individu (man) Ploegleider Gerst

CBS38/5 CBS 7551 Isin 2 / V-2 / 24 50

Šamaš-ḫazir,

opzichter van 20 Šamaš-ḫazir Individu (man) Aanvoerder Gerst

CBS39/1 CBS 7598 Isin 2 / VI-8 / 24 100 lu2-me

Beroep? /

afgezant Gerst

CBS39/2 CBS 7598 Isin 2 / VI-8 / 24 60

Bitatum gudu4

priester Bitatum Individu (man) Priester Gerst

CBS39/3 CBS 7598 Isin 2 / VI-8 / 24 60

Munawirum, adda

MAR.TU Munawirum Individu (man) Gerst

CBS39/4 CBS 7598 Isin 2 / VI-8 / 24 [ ] Leerbewerkers Beroep Leerbewerkers Gerst

CBS39/5 CBS 7598 Isin 2 / VI-8 / 24 20

Slaven van de

Eninnigdiri tempel Beroep

Slaven van de

Eninnigdiri tempel

De Eninnigdiri

tempel Gerst

CBS40/1 CBS 7530 Isin 2 / VI-5 / 27 135

Ubajatum, adda

MAR.TU Ubajatum Individu (man) Gerst

CBS41/1 CBS 7677 Isin 4 / VI-7 / 25 60 Šimat-Ištar Šimat-Ištar Vrouw Gerst

CBS41/2 CBS 7677 Isin 4 / VI-7 / 25 30 Aḫum, olieperser Aḫum Individu (man) Olieperser Gerst

CBS42/1 CBS 7496 Isin 27? [ ] 1050 Waterdragers Beroep Waterdragers

CBS5/∑ CBS 7111 Isin 2 / VII-2 9300 Gerst

CBS5/1 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 25 1080

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/10 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 40 Ambachtslieden Beroep Ambachtslieden Gerst

CBS5/11 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 120 Damiqtum Damiqtum Vrouw Gerst

CBS5/12 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 600 Gerst

CBS5/13 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 120

De slavinnen van

Damiqtum Beroep

Slavinnen van

Damiqtum Gerst

CBS5/14 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 120

AN NA {d}utu

ĝal2

AN NA {d}utu

ĝal2 Individu (man) Gerst

CBS5/15 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 120

Ummiyatum, de

qadištum Ummiyatum Vrouw Qadištum Gerst

96

CBS5/16 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 20 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS5/17 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 10 Qadištum-vrouwen Beroep Qadištum Gerst

CBS5/18 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 1800 De brouwers Beroep Brouwers Gerst

CBS5/19 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 720

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/2 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 25 70 Gerst

CBS5/20 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 300

Extra/vervang

(arbeiders?) Arbeiders Gerst

CBS5/21 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 142

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/22 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 420 (?)

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/23 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 20

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/3 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 25 600 Gerst

CBS5/4 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 330 Gerst

CBS5/5 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 100 (?) Gerst

CBS5/6 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 900

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

CBS5/7 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 540

Ingehuurde

arbeiders,

waterdragers en

rietbewerkers Beroep Arbeiders, waterdragers en rietbewerkers Gerst

CBS5/8 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 860 Gerst

CBS5/9 CBS 7111 Isin 2 / VII-2 / 26 360 Gerst

CBS6/1 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 300 Twee bouwers Beroep Bouwers Gerst

CBS6/10 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 570

Ingehuurde

arbeiders en

bouwers Beroep

Arbeiders en

bouwers Gerst

CBS6/11 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 50

Iṣi-dare, de soldaat

van de koning Iṣi-dare Afgezant Soldaat De koning Gerst

CBS6/2 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 600

Ingehuurde

arbeiders en

bouwers Beroep

Arbeiders en

bouwers Gerst

97

CBS6/3 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 100 Gerst

CBS6/4 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 120 Imgurrum Imgurrum Individu (man) Gerst

CBS6/5 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 120 Ya-ba-a (?) Ya-ba-a (?) Individu (man) Gerst

CBS6/6 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 60

Iamaḫḫum,

vertegenwoordiger

van de nin-diĝir

priesteres van

Iškur in Karkar Iamaḫḫum Afgezant Vertegenwoordiger

De dochter van de

koning, priesteres

van Adad Gerst

CBS6/7 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 60 De bouwers Beroep Bouwers Gerst

CBS6/8 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 60

Ataḫaštum,

vertegenwoordiger

van Rim-Sin-

rappašunu Ataḫaštum Afgezant Rim-Sin-rappašunu Gerst

CBS6/9 CBS 7110 Isin 2 / VII / 25 60 Lu-Ninurta x Lu-Ninurta Individu (man) Vertegenwoordiger Gerst

CBS8/1 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 1580 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

CBS8/10 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 30 Gerst

CBS8/11 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 20 Gerst

CBS8/12 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 80 Damiqtum Damiqtum Vrouw Gerst

CBS8/2 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 360 Duššuptum Duššuptum Vrouw Gerst

CBS8/3 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60

Ninnutum,

ezelsherder Ninnutum Individu (man) Ezelsherder Gerst

CBS8/4 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 AN-NA-BI AN-NA-BI Individu (man) Gerst

CBS8/5 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 Ipqatum Ipqatum Individu (man) Gerst

CBS8/6 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 Ṣilli-Amurrum Ṣilli-Amurrum Individu (man) Gerst

CBS8/7 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 Idiyatum Idiyatum Individu (man) Gerst

CBS8/8 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 Ali-waqrum Ali-waqrum Individu (man) Gerst

CBS8/9 CBS 7528 Isin 2 / VI-9 / 1 60 Ili-u-Šamaš Ili-u-Šamaš Individu (man) Gerst

CBS9/1 CBS 7545 Isin 2 / VI-9/ 13? 60 Gerst

CBS9/2 CBS 7545 Isin 2 / VI-9/ 13? 60 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Gerst

CBS9/3 CBS 7545 Isin 2 / VI-9/ 13? 60 i3-ṣi-x-x (lum?) Individu (man) Gerst

98

TMH 1/1

TMH 10

166 Isin 2 / V-8 / 25 120 Klaagzangers Cultus Klaagzangers Gerst

TMH 1/2

TMH 10

166 Isin 2 / V-8 / 25 60 Klaagzangers? Cultus Klaagzangers? Gerst

TMH10/1

TMH 10

170 Isin 2 / VII / 21 250

Aḫī-amši, de

ploegleider Aḫī-amši Individu (man) Ploegleider Gerst

TMH10/2

TMH 10

170 Isin 2 / VII / 21 100 Tāta Tāta Individu (man) Gerst

TMH10/3

TMH 10

170 Isin 2 / VII / 21 30 Gerst

TMH10/4

TMH 10

170 Isin 2 / VII / 21 180

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

TMH10/5

TMH 10

170 Isin 2 / VII / 21 60 De soldaat van [...] Beroep? Soldaat Gerst

TMH11/1

TMH 10

171 Isin 4 / VI-7 / 24 60 Šīmat-Ištar Šīmat-Ištar Vrouw Gerst

TMH12/1

TMH 10

172 Isin 4 / VI-7 / 19 520

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

TMH12/2

TMH 10

172 Isin 4 / VI-7 / 19 60 Šīmat-Ištar Šīmat-Ištar Vrouw Gerst

TMH13/∑

TMH 10

173 — / II-2 / 5 240 Gerst

TMH13/1

TMH 10

173 — / II-2 / 5 60

Enlil-mudammiq,

offerschouwer

Enlil-

mudammiq Afgezant / cultus Offerschouwer Gerst

TMH13/2

TMH 10

173 — / II-2 / 5 80

Kudur-santab,

vertegenwoordiger

van Rīm-Sîn-

rappašunu Kudur-santab Afgezant Vertegenwoordiger Rīm-Sîn-rappašunu Gerst

TMH13/3

TMH 10

173 — / II-2 / 5 60

Ubārīja,

vertegenwoordiger

van Ilī-ma Ubārīja Afgezant Vertegenwoordiger Ilī-ma Gerst

TMH13/4

TMH 10

173 — / II-2 / 5 20

De vluchtelingen

(?) Gerst

TMH13/5

TMH 10

173 — / II-2 / 5 20

Vertegenwoordiger

van Enlil-māgir,

broer van Rabût-

Sîn Enlil-māgir Afgezant Vertegenwoordiger

Enlil-māgir, broer

van Rabût-Sîn Gerst

99

TMH14/1

TMH 10

174 — / III-3 / 9 40

Sîn-iqīšam en zijn

partner,

vertegenwoordiger

van de dochter van

de koning Sîn-iqīšam Afgezant Vertegenwoordiger

De dochter van de

koning, priesteres

van Adad Gerst

TMH14/2

TMH 10

174 — / III-3 / 9 10

Iṣi-dare, de soldaat

van de koning Iṣi-dare Afgezant Soldaat de koning Gerst

TMH14/3

TMH 10

174 — / III-3 / 9 30

Enlil-ḫāzir,

vertegenwoordiger

van Sîn-muballiṭ Enlil-ḫāzir Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

TMH15/1

TMH 10

175 — / VI-6 / 7 60

Sāsum,

vertegenwoordiger

van de ēntum,

priesteres van

Adad, dochter van

de koning Sāsum Afgezant Vertegenwoordiger

De dochter van de

koning, priesteres

van Adad Gerst

TMH15/2

TMH 10

175 — / VI-6 / 7 60

Sîn-dajjān,

inwoner van

Hubabum Sîn-dajjān Afgezant Gerst

TMH2/1

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 1 20 Gerst

TMH2/10

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 6 300 Gerst

TMH2/11

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 6 130 Gerst

TMH2/12

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 7 190 Gerst

TMH2/13

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 7 20 Gerst

TMH2/14

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 8 130 Gerst

TMH2/15

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 9 130 Gerst

TMH2/16

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 10 130 Gerst

TMH2/17

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 11 130 Gerst

100

TMH2/18

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 11 40

Ibbi-Ilabrat, lú-ùr-

ra Ibbi-Ilabrat Individu (man) Gerst

TMH2/19

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 12 130 Gerst

TMH2/2

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 2 130 Gerst

TMH2/20

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 13 130 Gerst

TMH2/21

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 14 130 Gerst

TMH2/22

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 14 40 De soldaten Beroep Soldaten Gerst

TMH2/23

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 15 130 Gerst

TMH2/24

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 15 30 Gerst

TMH2/25

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 17 230

23 arbeiders

(eren2-ḫi-a) Beroep Arbeiders Gerst

TMH2/26

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 18 140

8 arbeiders en twee

bouwers Beroep

Arbeiders en

bouwers Gerst

TMH2/27

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 24 360 Waterdragers Beroep Waterdragers Gerst

TMH2/28

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 24 20

Extra/vervang

(arbeiders?) Beroep Arbeiders Gerst

TMH2/29

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 29 120

Opperklaagpriester

en kapper van

Ninurta Cultus Opperklaagpriester Gerst

TMH2/3

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 2 300 Gerst

TMH2/30

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 29 70

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

TMH2/4

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 3 130 Gerst

TMH2/5

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 3 60 Gerst

TMH2/6

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 4 1080 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

101

TMH2/7

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 4 360 Duššuptum Duššuptum Vrouw Gerst

TMH2/8

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 4 130 Gerst

TMH2/9

TMH 10

161 Isin 1 / VI / 4 60 Tāb-balātum? Tāb-balātum? Individu (man) Gerst

TMH3/∑

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 646 [...] Gerst

TMH3/1

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 100 Gerst

TMH3/2

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 70

Imgūtum,

textielbewerker Imgūtum Beroep Textielbewerker Gerst

TMH3/3

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 60 Enlil-bel-elī Enlil-bel-elī Individu (man) Gerst

TMH3/4

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 20 Gerst

TMH3/5

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 10 Gerst

TMH3/6

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 16 Gerst

TMH3/7

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 50

Sîn-iddinam, de

goudsmid Sîn-iddinam Individu (man) Goudsmid Gerst

TMH3/8

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 20 Gerst

TMH3/9

TMH 10

162 Isin 2 / VII / 20 300

De zoon van

Mania Individu (man) Mania Gerst

TMH4/1

TMH 10

163 Isin 2 / V-2 / 13 120

De soldaten van

Gimillum en Inbi-

ilīšu Afgezant Soldaten

Gimillum en Inbi-

ilīšu Gerst

TMH5/1

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 [ ] Nabi-ilīšu Nabi-ilīšu Individu (man) Gerst

TMH5/2

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 100

Lipit-Enlil, zoon

van Zakkūr-el Lipit-Enlil Individu (man) Zakkūr-el Gerst

TMH5/3

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 50

Annum-pīša, zoon

van Ḫabannum Annum-pīša Individu (man) Ḫabannum Gerst

TMH5/4

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 63 Gerst

102

TMH5/5

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 83 Gerst

TMH5/6

TMH 10

164 Isin 2 / V-2 / 28 50 Panigara-qarrād

Panigara-

qarrād Individu (man) Gerst

TMH6/1

TMH 10

165 Isin 2 / V-3 / 26 292 73 mannen Beroep Gerst

TMH6/2

TMH 10

165 Isin 2 / V-3 / 26 120

De zoon van Ipqu-

Damu en de zoon

van Belâ Individu (man) Ipqu-Damu en Belâ Gerst

TMH6/3

TMH 10

165 Isin 2 / V-3 / 26 50

Imgur-Ninurta ša3

e2-gal Imgur-Ninurta Individu (man) Gerst

TMH6/4

TMH 10

165 Isin 2 / V-3 / 26 60

Amnatum, de

textielarbeider Amnatum Beroep Textielbewerker Gerst

TMH6/5

TMH 10

165 Isin 2 / V-3 / 26 100 De klaagpriesters Beroep/cultus Klaagpriesters Gerst

TMH7/1

TMH 10

167 Isin 2 / VI-9 / 28 60 Graveerders Beroep Graveerders Gerst

TMH8/1

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 1640 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

TMH8/10

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 30 Gerst

TMH8/2

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 1000 Duššuptum Duššuptum Vrouw Gerst

TMH8/3

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60

Ninnutum,

ezelsherder Ninnutum Individu (man) Ezelsherder Gerst

TMH8/4

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 AN-NA-BI AN-NA-BI Individu (man) Gerst

TMH8/5

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 Ipqatum Ipqatum Individu (man) Gerst

TMH8/6

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 Ṣilli-Amurrum Ṣilli-Amurrum Individu (man) Gerst

TMH8/7

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 Idiyatum Idiyatum Individu (man) Gerst

TMH8/8

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 Ili-u-Šamaš Ili-u-Šamaš Individu (man) Gerst

TMH8/9

TMH 10

168 Isin 2 / VII / 1 60 Ninurta-ilum Ninurta-ilum Individu (man) Gerst

103

TMH9/1

TMH 10

169 Isin 2 / VII / 4 100

Nūr-Šamaš, ad-da

MAR.TU Nūr-Šamaš Individu (man) Gerst

TMH9/2

TMH 10

169 Isin 2 / VII / 4 100 Šamaš-liṭṭul Šamaš-liṭṭul Individu (man) Gerst

UM 1/1

UM 29-15-

885 [Isin 2?] / VI-9 / [x] [...]

[(voor) Ingehuurde

arbeiders (?)] en

bouwers Beroep

Arbeiders en

bouwers Gerst

UM 1/2

UM 29-15-

885 [Isin 2?] / VI-9 / [x] 60

Ali-ellati een

dienaar van het

paleis (?) Ali-ellati Ambtenaar?

Dienaar van het

paleis Gerst

UM 1/3

UM 29-15-

885 [Isin 2?] / VI-9 / [x] 60 Damiqtum Damiqtum Vrouw Gerst

UM 1/4

UM 29-15-

885 [Isin 2?] / VI-9 / [x] 60 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

UM 7/5

UM 29-15-

877 [...] [...] […]abinum […]abinum Individu (man)? Gerst

UM2/1

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 260 Gerst

UM2/2

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 30

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

UM2/3

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 50 Urdukuga, soldaat Urdukuga Individu (man) Soldaat Gerst

UM2/4

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 60

Extra/vervang

(arbeiders?) Beroep arbeiders Gerst

UM2/5

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 50

Ṭab-sarša, de

pāšišum priester

van Nininsina Ṭab-sarša

Individu

(man)/gultus Priester Gerst

UM2/6

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 60 Ibbi-Ilabrat, de [...] Ibbi-Ilabrat Individu (man) Gerst

UM2/7

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 240

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

UM2/8

UM 29-15-

879 Isin 2 / VII / [ ] 130

Ingehuurde

arbeiders Beroep Arbeiders Gerst

UM3/1

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 2430 Ama-ni-še Ama-ni-še Instelling Gerst

UM3/10

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 20 Gerst

104

UM3/2

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 1160 Duššuptum Duššuptum Vrouw Gerst

UM3/3

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [60]

AN-KA-lu-ma,

herder AN-KA-lu-ma Individu (man) Herder Gerst

UM3/4

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [60] AN-NA-BI AN-NA-BI Individu (man) Gerst

UM3/5

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [60] Ipqatum Ipqatum Individu (man) Gerst

UM3/6

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [60] Ṣilli-Amurrum Ṣilli-Amurrum Individu (man) Gerst

UM3/7

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [80] Ali-waqrum Ali-waqrum Individu (man) Gerst

UM3/8

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 [60] mul-ki-na Mul-ki-na Individu (man) Gerst

UM3/9

UM 29-15-

880 Isin 2 / VI-6 / 1 30 Damiqtum Damiqtum Vrouw Gerst

UM4/1

UM 29-15-

946 Isin 2 / VII / 7 300

Nūr-Šamaš, de

sheikh Nūr-Šamaš Individu (man) Sheikh Gerst

UM4/2

UM 29-15-

946 Isin 2 / VII / 7 [ ] Gerst

UM4/3

UM 29-15-

946 Isin 2 / VII / 7 20 Gerst

UM4/4

UM 29-15-

946 Isin 2 / VII / 7 120 Gerst

UM4/5

UM 29-15-

946 Isin 2 / VII / 7 50 Utu-ziĝu Utu-ziĝu Individu (man) Gerst

UM5/1

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 [...] Sin-lidiš Sin-lidiš Individu (man) Gerst

UM5/2

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […] Ili-u-Šamaš Ili-u-Šamaš Individu (man) Gerst

UM5/3

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […] Enlil-erumma Enlil-erumma Individu (man) Gerst

UM5/4

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […] Lalum Lalum Individu (man) Gerst

UM5/5

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […]

Sin-bel-ili, in het

paleis Sin-bel-ili Afgezant Gerst

UM5/6

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […] Ir-Nanna Ir-Nanna Individu (man) Gerst

105

UM5/7

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 […] Yawiya Yawiya Individu (man) Gerst

UM5/8

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 60

Apil-Iškur, zoon

van de

vertengewoordiger

van Sin-muballiț Apil-Iškurl Afgezant Sin-muballiț Gerst

UM5/9

UM 29-15-

859 Isin 2 / VI-4 / 12 60 Rietbewerkers Beroep Rietbewerkers Gerst

UM6/1

UM 29-15-

932 Isin 2/6-7/12 600 Ninurta-mušallim

Ninurta-

mušallim Individu (man) Dadels

UM7/1

UM 29-15-

877 [...] 60 [...] lu2 iri [...] [...] lu2 iri [...] Individu (man) Gerst

UM7/2

UM 29-15-

877 [...] 60 ARAD[...]x x DU

ARAD[...]x x

DU Individu (man) Gerst

UM7/3

UM 29-15-

877 [...] 60

Luštamar,

vertegenwoordiger

van Ṭabat-šarru[m] Luštama Afgezant Vertegenwoordiger Ṭabat-šarru[m] Gerst

UM7/4

UM 29-15-

877 [...] 10

Vertegenwoordiger

van Rīm-Sîn-nada Afgezant Vertegenwoordiger Rīm-Sîn-nada Gerst

UM7/5

UM 29-15-

877 [...] 10 Graveerders Beroep Graveerders Gerst

UM8/1

UM 29-15-

567 60

Vertegenwoordiger

van Gimil-[...],

adda MAR.TU Afgezant Vertegenwoordiger

Imil-[...], adda

MAR.TU Gerst

UM9/1

UM 29-15-

937 Isin 2 / VI-8 / 20 60 Gerst

UM9/2

UM 29-15-

937 Isin 2 / VI-8 / 20 10

Vertegenwoordiger

van Sîn-muballiṭ Afgezant Vertegenwoordiger Sîn-muballiṭ Gerst

UM9/3

UM 29-15-

937 Isin 2 / VI-8 / 20 [ ]

Vertegenwoordiger

van Utu-igiĝu Afgezant Vertegenwoordiger Utu-igiĝu Gerst

106

ID Tekst

Van-

naar/waar? Doel Doel categorie Gìr (tussenpersoon) Gelegenheid

CBS 3/1 CBS 7580

Om het dak van het huis van de guennakkum te

herstellen Infrastructuur

CBS 3/2 CBS 7580 Prijs van kruiken bierbrood Aankoop Damiqtum Om te eten aan de poort van Ninurta

CBS 3/3 CBS 7580

CBS 4/1 CBS 7506 Als offer van Ilum-liṭṭul Offer

CBS 4/2 CBS 7506 Loon Infrastructuur De stad, toren, ama-ni-še

CBS 4/3 CBS 7506 Prijs van kruiken bierbrood Aankoop Damiqtum Sizkur2 offers voor de tempel van Ninlil

CBS 4/4 CBS 7506 Aankoop van kruiken bierbrood Aankoop [ ]

CBS 4/5 CBS 7506 Die olie zullen persen Management

CBS 4/6 CBS 7506 Aankoop van xxx om sesamolie te trekken Aankoop Prijs van een varken, sesamolie[…]

CBS 4/7 CBS 7506 Om de deuren te plaatsen Infrastructuur

CBS 4/8 CBS 7506 Voor het inladen van de leemtichels uit de oven Infrastructuur

CBS1/1 CBS 7627 - Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

CBS1/10 CBS 7627 Prijs van vis Aankoop Damiqtum Funeraire offer

CBS1/11 CBS 7627 Voer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

CBS1/12 CBS 7627 Prijs van kruiken bierbrood Aankoop

Plengoffer voor Inanna op het binnenhof,

ontvangen door Damiqtum

CBS1/2a CBS 7627 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

CBS1/3 CBS 7627

CBS1/4 CBS 7627

CBS1/5 CBS 7627

CBS1/6 CBS 7627

CBS1/7 CBS 7627

CBS1/8 CBS 7627

CBS1/9 CBS 7627

CBS10/1 CBS 7440 Igi-kar2 offer Offer

Op de dag dat de echtgenoot van Nūr-ili

overleed

CBS10/1 CBS 7440 Kaš sa10-sa10, Prijs van een boomgaard Aankoop

CBS10/1 CBS 7440

CBS10/1 CBS 7440

CBS10/1 CBS 7440 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

CBS11/1 CBS 7470 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

107

CBS11/2 CBS 7470 Om een stoel te matten Management

CBS12/1 CBS 7645 Ibbi-Ninšubur

CBS12/2 CBS 7645 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

CBS13/1 CBS 7435 Ellitum, MAŠ

CBS14/1 CBS 7426 Aankoop? Aankoop

CBS14/2 CBS 7426 Prijs van boomgaard Aankoop

CBS14/3 CBS 7426 Prijs van een oven Aankoop Plengoffer voor de goden

CBS14/4 CBS 7426

Prijs van riet voor de rieten omheining van de

boomgaard Management Ibbi-Ninšubur

CBS14/5 CBS 7426

Die het huis van de gebroken twijgen van de

schuur meten? Infrastructuur

CBS15/1 CBS 7578 Prijs van riet Aankoop

CBS15/2 CBS 7578 Prijs van populierhout Aankoop Het plengoffer

CBS15/3 CBS 7578 Om de deur van het ama-ni-še te xxx Infrastructuur

CBS15/4 CBS 7578

CBS15/5 CBS 7578 Die het veld van de ensi bewerkt Landbouw

CBS15/6 CBS 7578 Voor de boomgaard (?) Enlil-GAR.RA{ki} Landbouw De magnifieke tafel

CBS15/7 CBS 7578

CBS15/8 CBS 7578 Igi-kar2 offer Offer

CBS16/1 CBS 7413 Banket Banket

CBS16/2 CBS 7413

CBS17/1 CBS 7449 Ellitum, MAŠ

[Op de dag] waarop DILI-BAD opkwam

(ster?)

CBS17/2 CBS 7449 Die een brief gebracht heeft

CBS17/3 CBS 7449 Die stronken (?)… Management

CBS18/1 CBS 7535

CBS18/2 CBS 7535

CBS18/3 CBS 7535

CBS18/4 CBS 7535

108

CBS18/5 CBS 7535

CBS18/6 CBS 7535

Om de stof/ het kleed van Damiqtum te ku7-

ku7 (mooi maken/snijden) Management

CBS19/1 CBS 7537 Banket Banket

CBS19/2 CBS 7537

CBS2/∑ CBS 7625 Uitgave van Ir-Enlil, olieperser (olieslager?) Totaal Het wapen van de Godheid Bilzaza

CBS2/1 CBS 7625

CBS2/2 CBS 7625

CBS2/3 CBS 7625

CBS2/4 CBS 7625

CBS2/5 CBS 7625

CBS2/6 CBS 7625 De karavaan naar Isin

CBS2/7 CBS 7625

CBS2/8 CBS 7625

CBS20/1 CBS 7546 Banket Banket

CBS20/2 CBS 7546

CBS21/1 CBS 7554

CBS22/1 CBS 7502 Voor de huur van een boot Management

CBS23/∑ CBS 7507 Totaal

CBS23/1 CBS 7507

CBS23/2 CBS 7507

CBS23/3 CBS 7507

CBS23/4 CBS 7507

CBS24/1 CBS 7519

CBS25/1 CBS 7527

CBS25/2 CBS 7527

CBS26/1 CBS 7635 Prijs van riet Aankoop

CBS27/1 CBS 7611

109

CBS27/2 CBS 7611 Loon

CBS27/3 CBS 7611

Om het zilver van de tempel van Sîn - het brons

ervan - te maken Infrastructuur

CBS28/1 CBS 7437 banket Banket

CBS29/1 CBS 7447 banket Banket

CBS30/1 CBS 7451

CBS30/2 CBS 7451 Prijs van riet, de schuur van de kalveren Aankoop

CBS31/1 CBS 7670 Nuska

CBS31/2 CBS 7670 Het huis van de voorouders Inanna

CBS31/3 CBS 7670 Nuska

CBS31/4 CBS 7670 Inanna

CBS32/1 CBS 7416 Prijs van kamarum vis Aankoop

CBS33/1 CBS 7415 DIL-BAD KAR-RA it NI-TAB/U2

CBS33/2 CBS 7415 Nanna-[ ]

CBS34/1 CBS 7510 Die de boten (?) gebracht heeft Management

CBS35/1 CBS 7671 Uru-bi zi-bi-tum ka2-gal x x x

CBS35/2 CBS 7671

Omdat de runderen naar het huis gegaan

zijn

CBS36/1 CBS 7637 Die de bitumen gedragen hebben Infrastructuur

CBS36/2 CBS 7637 Sa10? mušen-ḫi-a Aankoop

CBS36/3 CBS 7637 {ĝiš}kiri6 u2-sal Management Sîn-remeni?

CBS37/1 CBS 7618 x x x AN NI x x x

CBS37/2 CBS 7618 Om leemtichels te plaasteren Infrastructuur Ibbi-Enlil

CBS38/1 CBS 7551

CBS38/2 CBS 7551

CBS38/3 CBS 7551

CBS38/4 CBS 7551

CBS38/5 CBS 7551 Igi-kar2 offer Offer

110

CBS39/1 CBS 7598 DILI-BAD e2 {d}nin-urta

CBS39/2 CBS 7598 u4 ku4-ra-àm

CBS39/3 CBS 7598 ma2-ĝar-ra Management

CBS39/4 CBS 7598 ĜIŠ IG NI-ḫi-a Management

CBS39/5 CBS 7598 Taribum

CBS40/1 CBS 7530 Ṭab-šar-Ninurta

CBS41/1 CBS 7677 Veevoer voor stieren Veevoer

CBS41/2 CBS 7677 u4 ku4-ra-a

CBS42/1 CBS 7496 Kaš-nag, drinkrantsoen Management

CBS5/∑ CBS 7111 Totaal

CBS5/1 CBS 7111 2? in? PA-LI-KAM? Infrastructuur

CBS5/10 CBS 7111 Voor de [….ruwe] asfalt (?) Infrastructuur

CBS5/11 CBS 7111 Dili-bad-šu

CBS5/12 CBS 7111

Wanneer de geit terug naar het "huis"

keert

CBS5/13 CBS 7111

Lu-Inanna (= Awil-

Ištar)

CBS5/14 CBS 7111

CBS5/15 CBS 7111

CBS5/16 CBS 7111

CBS5/17 CBS 7111 Damiqtum

CBS5/18 CBS 7111

CBS5/19 CBS 7111 Voor (het verzorgen van) de kalveren Management

CBS5/2 CBS 7111

Aarde, voor de poort van de district van de

nadītum's Infrastructuur Ali-ellati

CBS5/20 CBS 7111 diri-ga-nu-um

CBS5/21 CBS 7111 IG xx Management [ ]

CBS5/22 CBS 7111 e2 PA-LI-KAM Infrastructuur

CBS5/23 CBS 7111 e2-a sag2 Infrastructuur

111

CBS5/3 CBS 7111 Aankoop van riet Aankoop

CBS5/4 CBS 7111 UB x sa10 XXX Aankoop

CBS5/5 CBS 7111 4 (ban2) piḫu Aankoop Ninurta-mušallim

Om Gula (godin) te laten uitgaan, in zijn

(?) voorouderlijk huis

CBS5/6 CBS 7111 e2-a sag2-de3 Infrastructuur

CBS5/7 CBS 7111

CBS5/8 CBS 7111 Aankoop van riet Aankoop

CBS5/9 CBS 7111 Aankoop van populierenhout Aankoop

CBS6/1 CBS 7110 Loon Infrastructuur

Šu-Ammurum, de waarzegger, karavaan

van Adab.

CBS6/10 CBS 7110 Ur-Baba Het veld van het kanaal

CBS6/11 CBS 7110 Die een brief gebracht heeft

CBS6/2 CBS 7110 Het huis van ama-ni-še sag2-de3 Infrastructuur Ipqatum

CBS6/3 CBS 7110 Aankoop van riet voor brons Aankoop Op de dag van de plengoffer voor Ninurta

CBS6/4 CBS 7110

Aankoop van ku6-sim (sinūnum,

Schwalbenfisch) Aankoop

CBS6/5 CBS 7110 Aankoop van kamārum-vis Aaankoop

CBS6/6 CBS 7110 Omdat de slavin gekomen is?

CBS6/7 CBS 7110

Om het dak van het huis van de guennakkum te

plaasteren Infrastructuur Apil-Sîn

CBS6/8 CBS 7110

CBS6/9 CBS 7110

Sin-magir, sukkal

ambtenaar [ ]

CBS8/1 CBS 7528 - Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

CBS8/10 CBS 7528 Prijs van vis Aankoop Damiqtum Funeraire offer

CBS8/11 CBS 7528 Voer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

CBS8/12 CBS 7528 Prijs van kruiken bierbrood Aankoop

Siskur offer voor de tempel van Ninlil,

ontvangen door Damiqtum

CBS8/2 CBS 7528 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

CBS8/3 CBS 7528

CBS8/4 CBS 7528

112

CBS8/5 CBS 7528

CBS8/6 CBS 7528

CBS8/7 CBS 7528

CBS8/8 CBS 7528

CBS8/9 CBS 7528

CBS9/1 CBS 7545 Banket Banket

CBS9/2 CBS 7545

CBS9/3 CBS 7545 Damiqtum

TMH 1/1 TMH 10 166

Op de dag dat de guennakkum naar de

poort van Enlil gaat

TMH 1/2 TMH 10 166 Ešabdu official De derde dili-bad

TMH10/1 TMH 10 170

TMH10/2 TMH 10 170

TMH10/3 TMH 10 170

Geschenk van

de opzichter

van de

boodschappers? Veevoer voor de ezels Veevoer

TMH10/4 TMH 10 170

Die de gebakken leemtichels uit (?) de over

dragen Infrastructuur

TMH10/5 TMH 10 170

TMH11/1 TMH 10 171 Veevoer voor stieren Veevoer

TMH12/1 TMH 10 172

Die een rieten hek aan de monding van het

nun-kanaal buigen van twijgen van

populierenhout Infrastructuur Sîn-līdiš

TMH12/2 TMH 10 172 Veevoer voor stieren Veevoer

TMH13/∑ TMH 10 173 Totaal

TMH13/1 TMH 10 173

Het huis van

Enlil-nada

TMH13/2 TMH 10 173

TMH13/3 TMH 10 173

TMH13/4 TMH 10 173 De vluchtelingen (?) Management

113

TMH13/5 TMH 10 173

Het huis van

Ur-Lugalaba

Die de opbrengst van de oogst naar mij (?)

gebracht heeft Management

Hij heeft het deel van de opbrengst

gebracht (voor mij?)

TMH14/1 TMH 10 174

TMH14/2 TMH 10 174

TMH14/3 TMH 10 174

TMH15/1 TMH 10 175

TMH15/2 TMH 10 175 Meel, igi-kar2 offer Offer

TMH2/1 TMH 10 161 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

TMH2/10 TMH 10 161 Veevoer voor stieren en koeien Veevoer

Aḫunia, de visser, heeft de vogels

gebracht

TMH2/11 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer Stieren en koeien

TMH2/12 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/13 TMH 10 161 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

TMH2/14 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/15 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/16 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/17 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/18 TMH 10 161 Prijs van kamarum vis Aankoop

TMH2/19 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/2 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/20 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/21 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/22 TMH 10 161 Prijs van kruiken bierbrood Aankoop

Op de dag de gu'ennakkum naar de stad

Enlile-ĝara ging

TMH2/23 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/24 TMH 10 161 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

TMH2/25 TMH 10 161

Die een rieten omheining naast de schuur aan

de rivieveroever in het midden van de stad

gevlochten hebben Infrastructuur

TMH2/26 TMH 10 161 Die de rieten omheining naast de [...] Infrastructuur

114

TMH2/27 TMH 10 161 De tuinen van Lu-ušgina Management U4-ul-lu

TMH2/28 TMH 10 161 diri-ga-nu-um Attâ [...]

TMH2/29 TMH 10 161 gala-maḫ šu-i {d}nin-urta De ensi

Op de dag dat de guennakkum naar de

poort van Ninurta (op)ging

TMH2/3 TMH 10 161 De zwakke kleine koeien Veevoer

Sîn-[ma]gir, kuš

(official)

TMH2/30 TMH 10 161

Om de dakbedekking van de buitenste

stadsmuur te bouwen Infrastructuur

TMH2/4 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer

TMH2/5 TMH 10 161

Prijs van riet voor het repareren van het dak

van de tempel van Ninurta

Aankoop -

infrastructuur

TMH2/6 TMH 10 161 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH2/7 TMH 10 161 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH2/8 TMH 10 161 Stieren en koeien Veevoer De stieren en koeien

TMH2/9 TMH 10 161 Še gud Veevoer Munawirum Op de dag DILI-BAD omhoog ging

TMH3/∑ TMH 10 162

KA/SAG-an-

ku-zu Uitgave Totaal

TMH3/1 TMH 10 162 Om meel te malen Management

TMH3/2 TMH 10 162

TMH3/3 TMH 10 162 [...] [...]

TMH3/4 TMH 10 162 makurum Management

TMH3/5 TMH 10 162 Prijs van agargara-vis Aankoop Apil-Sîn

TMH3/6 TMH 10 162 Voor de wielen voor de textielwevers? Management

TMH3/7 TMH 10 162

TMH3/8 TMH 10 162 Voer voor schapen Veevoer Damiq-ilīšu

TMH3/9 TMH 10 162

TMH4/1 TMH 10 163

Die van Guennakkum kwam om olie in de

tempel van Enlil en Ninurta te plaatsen

TMH5/1 TMH 10 164 Igi-kar2 offer Offer

TMH5/2 TMH 10 164

TMH5/3 TMH 10 164

115

TMH5/4 TMH 10 164 Zemelen Management

TMH5/5 TMH 10 164 Voer voor runderen en schapen Veevoer

TMH5/6 TMH 10 164 Igi-kar2 offer Offer

TMH6/1 TMH 10 165 Die de palmtwijgen wegdragen - elk 4 liter Infrastructuur

TMH6/2 TMH 10 165 kaš sa10-sa10 Aankoop Ibbi-Sîn

TMH6/3 TMH 10 165 Igi-kar2 offer Offer

TMH6/4 TMH 10 165 Voor het dragen van de túgKU7-KU7 Management

TMH6/5 TMH 10 165

Op de dag guennakkum DILI-BAD en utu

opgegaan zijn (?)

TMH7/1 TMH 10 167

Voor het graveren van de bronzen vaten van de

tempel van Enlil Management

Het graveren van de bronzen vaten van de

tempel van Enlil

TMH8/1 TMH 10 168 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH8/10 TMH 10 168 Prijs van vis Aankoop Damiqtum

TMH8/2 TMH 10 168 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

TMH8/3 TMH 10 168

TMH8/4 TMH 10 168

TMH8/5 TMH 10 168

TMH8/6 TMH 10 168

TMH8/7 TMH 10 168

TMH8/8 TMH 10 168

TMH8/9 TMH 10 168

TMH9/1 TMH 10 169 Igi-kar2 offer Offer

TMH9/2 TMH 10 169 Igi-kar2 offer Offer

UM 1/1 UM 29-15-885

Om het dak van het huis van de guennakkum te

herstellen infrastructuur

UM 1/2 UM 29-15-885

Om het dak van het huis van de guennakkum te

herstellen infrastructuur

UM 1/3 UM 29-15-885

Plengoffer van de dodenwereld kaš-dé-a

er-šé-tum (?)

UM 1/4 UM 29-15-885

Plengoffer van de dodenwereld kaš-dé-a

er-šé-tum (?)

116

UM 7/5 UM 29-15-877 Ellitum, MAŠ

UM2/1 UM 29-15-879 Prijs van [ ] Aankoop

UM2/2 UM 29-15-879 Die dadels gedragen hebben Landbouw

UM2/3 UM 29-15-879 De zoon van Lugatum, zoon van Ur- [...]

UM2/4 UM 29-15-879 Ad-da MAR.TU

UM2/5 UM 29-15-879 Buršuma van de guennakkum

UM2/6 UM 29-15-879 Aankoop van kamārum-vis Aankoop

UM2/7 UM 29-15-879 UB x sa10 Aankoop

UM2/8 UM 29-15-879 Voor het laden van bakstenen vanuit de oven Infrastructuur

UM3/1 UM 29-15-880 - Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

UM3/10 UM 29-15-880 Voer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer

UM3/2 UM 29-15-880 Kleine rantsoenen voor de dienaressen Rantsoen

UM3/3 UM 29-15-880

UM3/4 UM 29-15-880

UM3/5 UM 29-15-880

UM3/6 UM 29-15-880

UM3/7 UM 29-15-880

UM3/8 UM 29-15-880

UM3/9 UM 29-15-880 Aankoop van vis Aankoop

UM4/1 UM 29-15-946 Ellitum, de [...] Dili-bad aan de poort van Ninurta

UM4/2 UM 29-15-946 Schapen [ ] [ ] plengoffer

UM4/3 UM 29-15-946 Veevoer voor de ezels van Enlil en Ninurta Veevoer [...]

UM4/4 UM 29-15-946 Veevoer voor de wilde ezels Veevoer Ubar-Šamaš

UM4/5 UM 29-15-946 Offer Offer

UM5/1 UM 29-15-859 Om te [ ]

UM5/2 UM 29-15-859

UM5/3 UM 29-15-859 Ninurta-mušallim

117

UM5/4 UM 29-15-859

UM5/5 UM 29-15-859

UM5/6 UM 29-15-859

UM5/7 UM 29-15-859

UM5/8 UM 29-15-859

UM5/9 UM 29-15-859

Om de rieten deuren te maken voor de

omheining van de kalveren Infrastructuur

UM6/1 UM 29-15-932 Ibku-[…] [...]

UM7/1 UM 29-15-877

UM7/2 UM 29-15-877 De reis naar Larsa

UM7/3 UM 29-15-877

UM7/4 UM 29-15-877

UM7/5 UM 29-15-877 [Voor het gra]veren van een bro[nzen kruik] Management

UM8/1 UM 29-15-567 Die de visrantsoenen (naar mij) gebracht heeft Management

UM9/1 UM 29-15-937 kaš sa10-sa10 a-ša3 ŠIM (veld) Aankoop

UM9/2 UM 29-15-937

UM9/3 UM 29-15-937

118

10.3 Glossarium

Attribuut (voor digitaal gebruik)

Attributen hebben de vorm van een extra kolom met bijkomende informatie over de nodes en

edges van welke gegevens kunnen worden gefilterd, bijvoorbeeld per tijdsperiode of transactie-

werkwoord.

Emile Page-Perron 2018, 220n85

Clique

Een volledig verbonden subonderdeel van het netwerk waarbij alle knooppunten met elkaar zijn

verbonden.

Emilie Page-Perron 2018, 214

Cuneiform Digital Library Initiative (cdli)

De grootste databank aan spijkerschriftartefacten; ze probeert informatie te verzamelen over

alle Mesopotamische objecten die inscripties bevatten. Ze slaat deze gegevens op als metadata

en afbeeldingen met onder andere de vertalingen in verschillende talen. De bedoeling ervan is

om een volledige catalogus op te stellen van alle spijkerschriftteksten en een digitale kopie

ervan bij te houden.

Emilie Page-Perron 2018, 199

Cytoscape

Een krachtigere software dan Gephi. Het wordt niet alleen gebruikt door digitale humanisten

maar ook door biologen en andere wetenschappers. Het biedt vooral een uitgebreid aantal

functies voor de analyse van statistische gegevens. Cytoscape is gratis en open-source.

Emilie Page-Perron 2018, 209, 218n80

Database Management System (dbms)

Is een databasebeheersysteem. Een software waarmee een beheerder databanken kan aanmaken

en beheren en hun interacties met de gebruikers en andere applicaties kan controleren, wijzigen

en analyseren.

Sveta Matskevich en Ilan Sharon 2018, 47n84

Edge

De interacties of relaties tussen de nodes, weergegeven als lijnen. Deze verbindt de nodes die

met elkaar in relatie staan.

Wagner et al. 2013, 120

119

Gephi

Gephi is gratis, open source en eenvoudig te installeren. Het is een goede tool voor het maken

van een eerste netwerkgrafiek. Het importeren van gegevens in Gephi is eenvoudig en het is

gemakkelijk om nodes en edges op stijl te maken, afhankelijk van de behoeften van de

gebruiker. Gephi kan ook de gegevens omzetten naar verschillende formaten. Dit is handig als

u meer dan één hulpmiddel gebruikt om de gegevens te manipuleren. Een alternatief voor Gephi

is Cytoscape.

Emilie Page-Perron 2018, 209, 209n55

Gewicht

Het gewicht van een edge vertegenwoordigt hier de frequentie van voorkomen van twee

individuen uit het corpus of de bronnendataset.

Emilie Page-Perron 2018, 201

Gewogen relaties

Gewogen relaties kunnen op verschillende manieren worden aangeduid. In Gephi kunnen

eenvoudig de randen dikker gemaakt worden op basis van de numerieke waarde van hun

gewicht. In Cytoscape is er een praktische manier om de frequentie of het gewicht van een edge

weer te geven: ofwel door een kleurbereik toe te passen of door de dikte van de edge te wijzigen,

waarbij de variatie afhankelijk is van de gewichtswaarde.

Emilie Page-Perron 2018, 211n61

Grafiek

Een wiskundige abstractie die in feite uit een verzameling aan hoekpunten en een reeks edges

bestaat, waarbij een edge de verbinding tussen twee hoekpunten in een grafiek

vertegenwoordigt.

Marco Ramazzotti 2018, 73

Grote Dataset

Grote en complexe datasets waarvoor computationele methoden noodzakelijk zijn voor hun

analyse.

Vanessa Bigot Juloux 2018, 156n30

Identifier(ID)

In archeologische contexten wordt de identificatie van een object uitgedrukt in een label dat

bestaat uit een combinatie van alfanumerieke tekens die aan dat object zijn gekoppeld. De

meeste gegevensbeheersystemen (en de meeste archeologische registratiesystemen, zowel

handmatig als geautomatiseerd) vereisen dat elke entiteit een uniek ID bezit.

Sveta Matskevich en Ilan Sharon 2018, 36–37n52

120

Netwerkanalyse

Stelt iemand in staat om grote hoeveelheden aan teksten te benaderen door kwantitatief

onderzoek met een focus op de relaties tussen entiteiten. Dergelijke vragen vergemakkelijken

de detectie van betekenisvolle patronen die met behulp van traditionele methoden niet

gemakkelijk waargenomen kunnen worden. Het gebruik ervan is reeds goed ingeburgerd in een

aantal vakgebieden zoals in de biologie en in de sociologie. Het wint eveneens langzaam aan

populariteit onder de Assyriologen. In tekstuele studies is netwerkanalyse een digitale

methodologie die zich richt op de relaties tussen entiteiten in het geschreven bronnenmateriaal.

Emilie Page-Perron 2018, 194, 194n3, 196

Netwerkgrafiek

Is de digitale weergave van het totaal van alle gegevenspunten, de nodes en hun onderlinge

relaties, namelijk de edges. Sommige knooppunten kunnen volledig worden losgekoppeld van

anderen en onafhankelijke ensembles vormen. Samen vormen verbonden en ontkoppelde

knooppunten de netwerkgrafiek. Netwerkgrafieken zijn samengesteld uit nodes en edges: nodes

zijn gegevenspunten die entiteiten vertegenwoordigen en de edges vertegenwoordigen de

relaties tussen die knooppunten en verbinden de knooppunten met elkaar. Deze gegevens

hebben de vorm van "triples" bestaande uit twee knooppunten of nodes en een edge die ze

verbindt.

Emilie Page-Perron 2018, 201, 201n29

Node

In veel gevallen vertegenwoordigen deze knooppunten de sociale actoren of instituties binnen

een netwerk, met andere woorden, de entiteiten.

Wagner et al. 2013, 120

In netwerkanalyses vertegenwoordigen de nodes, entiteiten die van een of meer typen kunnen

zijn, zoals mensen, instellingen of plaatsen.

Emilie Page-Perron 2018, 201

Relationele databank

Een relationele databank is een digitale databank waarin gegevens in tabellen gerangschikt

worden, waarbij elke tabel alle exemplaren van één entiteit bevat. Elke geordende rij in een

tabel vertegenwoordigt één instantie van de entiteit en moet een unieke identificatie bezitten.

Sveta Matskevich en Ilan Sharon 2018, 55

Relationele databanken zijn een soort gegevensindeling die unieke ID's gebruiken om gegevens

uit de ene tabel in een andere te representeren, zodat wanneer de gebruiker de gegevens

opvraagt, het mogelijk is om gerelateerde informatie uit meerdere tabellen tegelijkertijd te

halen.

Emilie Page-Perron 2018, 196n7

121

Social Network Analysis (SNA)

Is een methode om sociale relaties te bestuderen. De datastructuur in de vorm van

netwerkgrafieken is het meest geschikte gegevenstype om de relaties tussen entiteiten te

onderzoeken. De SNA is, in combinatie met open data, volledig reproduceerbaar en dus ook

controleerbaar. De Sociale netwerkanalyse maakt gebruik van werkwoorden om rechtstreekse

verbindingen te maken tussen gedefinieerde entiteiten of concepten. Met andere woorden, wie

voert de actie uit en wie er baat bij heeft

Emilie Page-Perron 2018, 195, 197