Sz Zukunftsbild sbil EIN ZUKUNFTSBILD EIN UNFTSBILD ... · Politische Regulierungen und die massive...

9
Szenarien / Zukunftsbild 2045 EIN ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN LANDKREIS bil Sz bild 2045 NFTSBILD N EIN ÜR AN ukun UKUN NSEREN REIS Szena IN Z R narien / Zu N ZUK UN DKR Copyright-Hinweis: Konzeption / Text / Redaktion: Anne von Streit, Annika Musch, Lothar Gröschel Gestaltung: Gröschel Geheeb GmbH

Transcript of Sz Zukunftsbild sbil EIN ZUKUNFTSBILD EIN UNFTSBILD ... · Politische Regulierungen und die massive...

Szenarien / Zukunftsbild 2045

EIN ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN LANDKREIS

sbilSz Zukunftsbild 2045

ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN EIN UNFTSBILD FÜR UNSEREN LANDKREIS

Zukunftsbild

ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN

DKREIS

Szenarien /

EIN ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN

Szenarien / Zukunftsbild

EIN ZUKUNFTSBILD FÜR UNSEREN LANDKREIS

Copyright-Hinweis:

Konzeption / Text / Redaktion: Anne von Streit, Annika Musch, Lothar Gröschel

Gestaltung: Gröschel Geheeb GmbH

Szen

ario

/ Zukunftsbild

20

45

1 NAC

HHAL

TIGK

EIT

SCHA

FFT

WER

TE

Meh

r N

achh

alti

gkei

t –

auch

im L

andk

reis

Un

sere

Po

liti

k u

nd

Ve

rwal

tun

g,

die

Un

tern

eh

me

n,

Ve

r-b

änd

e u

nd

Ve

rein

e s

etz

en

sic

h f

ür

de

n „

nac

hh

alti

ge

n

Wan

de

l“ e

in u

nd

in

vest

iere

n u

.a.

in u

mw

elt

sch

on

en

de

E

ne

rgie

- u

nd

Pro

du

kti

on

ste

chn

olo

gie

n.

Das

Zu

sam

me

n-

spie

l vo

n N

ach

hal

tig

keit

un

d w

irts

chaf

tlic

her

Stä

rke

ga-

ran

tier

t ei

ne

ho

he

Leb

ensq

ual

ität

un

d is

t zu

m M

arke

nze

i-ch

en f

ür

un

sere

n L

and

krei

s g

ewo

rden

.

Jung

e Fa

mili

en z

ieht

es

zu u

nsD

er

Lan

dkr

eis

pro

fiti

ert

vo

m B

oo

m d

er

Me

tro

po

lre

gi-

on

nch

en

. V

iele

ju

ng

e F

amil

ien

un

d q

ual

ifizi

ert

e A

r-b

eit

skrä

fte

zie

he

n z

u u

ns,

vo

r al

lem

in

Ort

e m

it g

ute

r V

erk

eh

rsan

bin

du

ng

. Die

Nac

hfr

age

nac

h W

oh

nra

um

un

d

Bau

plä

tze

n is

t h

och

.

Kom

mun

en s

chul

tern

den

de

mog

rafi

sche

n W

ande

lD

ie K

om

mu

ne

n m

üss

en

ne

ue

n W

oh

nra

um

un

d s

ozi

ale

In

fras

tru

ktu

r fü

r d

ie Z

ug

ezo

ge

ne

n s

chaf

fen

, ab

er

auch

B

etr

eu

un

gs-

un

d W

oh

nan

ge

bo

te f

ür

die

wac

hse

nd

e Z

ahl

de

r S

en

iore

n e

ntw

icke

ln.

Dan

k h

oh

er

Ge

we

rbe

ste

ue

r-e

inn

ahm

en

un

d n

ied

rig

er

En

erg

ieko

ste

n g

eli

ng

t e

s, d

ies

zu m

eis

tern

. Di

e W

irts

chaf

t „g

rünt

“ un

d w

ächs

tD

ie e

inh

eim

isch

en

Fir

me

n h

abe

n i

hre

Pro

du

kti

on

um

-w

elt

fre

un

dli

ch g

est

alte

t; s

ie g

eh

en

effi

zie

nt

mit

En

er-

gie

un

d R

ess

ou

rce

n u

m.

So

sin

d n

eu

e P

rod

uk

te u

nd

G

esc

häf

tsm

od

ell

e

en

tsta

nd

en

, z.

B.

in

de

n

Be

reic

he

n

Re

cycl

ing

, M

ob

ilit

ät u

nd

Ge

sun

dh

eit

. D

a vi

ele

Pri

vat-

hau

shal

te in

en

erg

eti

sch

e S

anie

run

ge

n u

nd

nac

hh

alti

ge

s B

aue

n i

nve

stie

ren

, b

oo

mt

das

Han

dw

erk

un

d d

ie r

eg

io-

nal

e W

ert

sch

öp

fun

g fl

ori

ert

. D

ie A

rbe

itsl

osi

gke

it l

ieg

t d

eu

tlic

h u

nte

r d

em

Bu

nd

esd

urc

hsc

hn

itt.

Glob

al g

eseh

en: N

achh

alti

ges

Wir

tsch

afte

n im

Tre

ndD

er

vera

ntw

ort

un

gsv

oll

e U

mg

ang

mit

Um

we

lt u

nd

nat

ürl

ich

en

Re

sso

urc

en

so

wie

das

wac

hse

nd

e G

esu

nd

he

itsb

ew

uss

t-se

in k

en

nze

ich

ne

n d

ie n

eu

e L

eb

en

swe

ise

vie

ler

Me

nsc

he

n.

De

r U

mb

au d

er

En

erg

ieve

rso

rgu

ng

zu

ein

em

ern

eu

erb

are

n

un

d e

ffizi

en

ten

Sys

tem

(„D

eka

rbo

nis

ieru

ng

“) b

ele

bt

die

Wir

tsch

aft

un

d s

org

t in

we

ite

n T

eil

en

de

r G

ese

llsc

haf

t fü

r e

in

ho

he

s W

oh

lsta

nd

sniv

eau

.

Was

wir

bis

204

5 er

reic

ht h

aben

:

• W

ert

ew

and

el u

nd

Mu

t zu

r V

erä

nd

eru

ng

De

zen

tral

e E

ne

rgie

erz

eu

gu

ng

: 1

00

% E

E

• W

irts

chaf

tlic

he

r E

rfo

lg b

asie

ren

d a

uf

ein

er

nac

hh

alti

g

pro

du

zie

ren

de

n W

irts

chaf

t u

nd

ein

em

nac

hh

alti

ge

n

En

erg

iesy

ste

m

Unse

re H

erau

sfor

deru

ngen

:

• H

oh

er

Fläc

he

nve

rbra

uch

un

d F

läch

en

kon

kurr

en

z

• H

oh

e In

vest

itio

nsk

ost

en

Ve

rän

de

run

g d

es

Lan

dsc

haf

tsb

ild

es

100p

roze

ntig

: Uns

ere

Ener

gie

kom

mt

von

hier

Str

om

un

d W

ärm

e w

erd

en

de

zen

tral

au

s e

rne

ue

rbar

en

E

ne

rgie

n g

ew

on

ne

n.

Ph

oto

volt

aik,

Ge

oth

erm

ie,

Bio

e-

ne

rgie

un

d a

uch

Win

dkr

aft

sin

d d

ie P

feil

er

de

r E

ne

rgie

-ve

rso

rgu

ng

– u

nd

mac

he

n u

ns

un

abh

äng

ig v

on

Imp

ort

en

. D

ie W

ert

sch

öp

fun

g b

leib

t in

de

r R

eg

ion

un

d d

ie E

ne

rgie

-p

reis

e s

ind

sta

bil

. M

it i

nte

llig

en

ten

En

erg

ien

etz

en

un

d

mo

de

rne

n S

pe

ich

ert

ech

no

log

ien

nn

en

Be

dar

fs-

bzw

. P

rod

uk

tio

nss

pit

zen

ko

mp

en

sie

rt w

erd

en

.

Wir

(ver

-)br

auch

en

wen

iger

Ene

rgie

Mit

ko

mm

un

ale

n F

örd

erp

rog

ram

me

n i

st e

s g

elu

ng

en

, au

ch d

ie p

riva

ten

Hau

shal

te f

ür

die

En

erg

iew

en

de

zu

g

ew

inn

en

. N

ahe

zu

de

r g

esa

mte

G

eb

äud

eb

est

and

is

t e

ne

rge

tisc

h

san

iert

. D

ie

zah

lre

ich

en

P

luse

ne

rgie

häu

-se

r p

rod

uzi

ere

n S

ola

rstr

om

, d

er

selb

st g

en

utz

t o

de

r in

s n

ach

bar

sch

aftl

ich

e S

tro

mn

etz

– S

mar

t Gri

d –

ein

ge

spe

ist

wir

d.

Das

ho

he

En

erg

ieb

ew

uss

tse

in h

at a

uch

die

Ak

zep

-ta

nz

für

reg

ion

ale

En

erg

iep

roje

kte

– z

.B.

Win

drä

de

r,

Bio

gas

anla

ge

n –

ve

rbe

sse

rt.

Wir

sin

d „e

lekt

rom

obil“

Ele

ktr

om

ob

ile

do

min

iere

n n

un

un

sere

Str

aße

n.

Es

gib

t e

in fl

äch

en

de

cke

nd

es

Ne

tz a

n L

ade

stat

ion

en

– a

uch

an

P

riva

thäu

sern

, ö

ffe

ntl

ich

en

G

eb

äud

en

o

de

r B

au-

ern

fen

m

it

PV

-An

lag

en

, d

as

ern

eu

erb

ar

erz

eu

g-

ten

Str

om

zu

r V

erf

üg

un

g s

tell

t. O

bw

oh

l vi

ele

Pe

nd

-le

r d

en

öff

en

tlic

he

n N

ahve

rke

hr

nu

tze

n,

hat

die

Zah

l d

er

Au

tos

nic

ht

abg

en

om

me

n –

ab

er

de

r V

erk

eh

r is

t „l

eis

er“

ge

wo

rde

n.

Dire

kt u

nd B

io: n

eue

Weg

e in

der

Lan

dwir

tsch

aft

Die

ge

änd

ert

e U

mw

elt

- u

nd

Ag

rarp

oli

tik

hat

daz

u b

ei-

ge

trag

en

, d

ass

un

sere

La

nd

wir

te

üb

erw

ieg

en

d

nac

h

öko

log

isch

en

Kri

teri

en

un

d u

mw

elt

fre

un

dli

ch w

irts

chaf

-te

n. D

ire

ktv

erm

ark

tun

g w

ird

zu

ein

er

wic

hti

ge

n E

inko

m-

me

nsq

ue

lle

. Im

me

r m

eh

r V

erb

rau

che

r si

nd

be

reit

, fü

r ö

kolo

gis

che

Le

be

nsm

itte

l hö

he

re P

reis

e z

u b

eza

hle

n.

Der

Fläc

henv

erbr

auch

ve

ränd

ert

die

Regi

onA

uch

öko

log

isch

es

Wac

hst

um

hat

se

ine

n P

reis

: d

er

Flä-

che

nve

rbra

uch

hat

sic

h e

rhö

ht,

u.a

. d

urc

h e

rne

ue

rbar

e

En

erg

iee

rze

ug

un

g u

nd

die

dyn

amis

che

Wir

tsch

afts

en

t-w

ickl

un

g in

un

sere

m L

and

kre

is. T

rotz

Ve

rdic

htu

ng

in d

en

O

rtsk

ern

en

we

rde

n n

eu

e F

läch

en

r W

oh

ne

n u

nd

Ge

-w

erb

e b

en

öti

gt.

Das

Bil

d u

nse

rer

Stä

dte

, Dö

rfe

r u

nd

de

r K

ult

url

and

sch

aft

änd

ert

sic

h.

Ein

Land

krei

s in

Bew

egun

gW

ir w

oll

en

un

sere

He

imat

fit

für

die

Zu

kun

ft m

ach

en

un

d k

ön

ne

n d

as a

us

eig

en

er

Kra

ft s

chaf

fen

. N

ach

hal

tig

-ke

it d

ien

t u

ns

als

Ko

mp

ass

z.B

. b

ei

de

r A

nsi

ed

lun

g v

on

In

du

stri

e u

nd

Die

nst

leis

tun

ge

n.

Die

Eta

bli

eru

ng

ein

er

um

we

ltsc

ho

ne

nd

en

W

irts

chaf

tsw

eis

e

un

d

En

erg

iee

r-ze

ug

un

g g

eh

ört

nu

n z

u u

nse

rem

Se

lbst

vers

tän

dn

is.

Das

tr

ägt

zur

be

son

de

ren

Le

be

nsq

ual

ität

in

un

sere

m L

and

-kr

eis

be

i, g

en

auso

wie

die

ho

he

Kau

fkra

ft u

nd

das

he

r-vo

rrag

en

de

(Au

s-)B

ild

un

gsn

ive

au.

Foto

: S

iem

en

s P

ress

e

Foto

: G

em

ein

de

Wil

po

ldsr

ied

Foto

: Z

avag

lia

Foto

: w

ikim

ed

ia, W

alth

er

We

rke

Szen

ario

/ Zukunftsbild

20

45

2 DAS

WAC

HSTU

M

GEHT

WEI

TER

Die

Wir

tsch

aft

als

Mag

net

In u

nse

rem

Lan

dkr

eis

sin

d i

nn

ova

tive

Fir

me

ncl

ust

er

in

de

n B

ere

ich

en

Mo

bil

ität

, G

esu

nd

he

it,

Um

we

ltte

chn

olo

-g

ien

un

d E

ne

rgie

en

tsta

nd

en

. D

ie h

eim

isch

e W

irts

chaf

t p

rofi

tie

rt

von

m

od

ern

ste

n

Ge

we

rbe

ge

bie

ten

, q

ual

i-fi

zie

rte

n A

rbe

itsk

räft

en

un

d d

er

Näh

e z

ur

Me

tro

po

le

nch

en

. D

er

ho

he

Wo

hn

- u

nd

Fre

ize

itw

ert

zie

ht

auch

ng

ere

, gu

t au

sge

bil

de

te M

en

sch

en

in d

en

Lan

dkr

eis

.

Ener

gieb

ewus

st a

us

Kost

engr

ünde

nD

ie U

nte

rne

hm

en

re

du

zie

ren

, so

we

it d

ies

gli

ch i

st,

ihre

En

erg

ieko

ste

n u

nd

se

tze

n a

uf

tech

nis

che

sun

ge

n

un

d E

ffizi

en

zmaß

nah

me

n. S

ie e

rze

ug

en

au

ch S

ola

rstr

om

r d

en

Eig

en

verb

rau

ch u

nd

hab

en

ih

re F

uh

rpar

ks a

uf

Ele

ktr

om

ob

ile

um

ge

ste

llt

od

er

nu

tze

n C

ar-S

har

ing

.

Kom

mun

en s

püre

n de

n de

mog

rafi

sche

n Dr

uck

Die

Ko

mm

un

en

in u

nse

rem

Lan

dkr

eis

sse

n W

oh

nra

um

u

nd

so

zial

e I

nfr

astr

uk

tur

für

die

Zu

ge

zog

en

en

sch

affe

n,

abe

r au

ch B

etr

eu

un

gs-

un

d W

oh

nan

ge

bo

te f

ür

die

wac

h-

sen

de

Zah

l de

r S

en

iore

n e

ntw

icke

ln.

Dan

k d

er

gu

ten

Fi-

nan

zkra

ft g

eli

ng

t e

s, d

ie s

teig

en

de

n K

ost

en

un

d s

ozi

ale

n

Last

en

zu

tra

ge

n.

Auf

der

Such

e na

ch

Zusa

mm

enha

ltU

nse

re B

evö

lke

run

g i

st ä

lte

r u

nd

bu

nte

r g

ew

ord

en

un

d

es

he

rrsc

ht

ein

e V

ielf

alt

an u

nte

rsch

ied

lich

en

Le

be

ns-

we

ise

n.

Zu

gle

ich

hat

de

r so

zial

e Z

usa

mm

en

hal

t se

lbst

in

de

n D

örf

ern

ab

ge

no

mm

en

. K

om

mu

ne

n u

nd

Ve

rein

e –

ab

er

auch

Un

tern

eh

me

n –

sin

d g

efo

rde

rt, m

it „

Inte

gra

ti-

on

san

ge

bo

ten

“ d

as A

use

inan

de

rtri

fte

n d

er

Ge

sell

sch

aft

zu v

erh

ind

ern

.

Nul

l Em

issi

onen

im N

euba

uE

ne

rge

tisc

he

s B

aue

n

hat

si

ch

be

i u

ns

zum

S

tan

dar

d

en

twic

kelt

. H

eu

te p

rod

uzi

ere

n a

lle

Ne

ub

aute

n m

itte

ls

Ph

oto

volt

aik-

An

lag

en

eig

en

en

Str

om

un

d k

ön

ne

n s

og

ar

üb

ers

chü

ssig

e E

ne

rgie

in d

ie n

ach

bar

sch

aftl

ich

en

Ne

tze

Sm

art

Gri

ds

– e

insp

eis

en

.

Wir

tsch

aftl

iche

Glo

balis

ieru

ng v

ersc

härf

t W

ohls

tand

sgef

älle

V

on

de

r Wac

hst

um

slo

gik

pro

fiti

ere

n v

iele

Län

de

r, so

au

ch D

eu

tsch

lan

d. D

er B

ed

arf a

n R

ess

ou

rce

n u

nd

die

Pre

ise

für f

oss

ile

E

ne

rgie

träg

er

hin

ge

ge

n s

ind

de

utl

ich

ge

stie

ge

n.

Die

s h

at a

uch

die

Klu

ft z

wis

che

n ä

rme

ren

un

d r

eic

he

n L

änd

ern

ve

r-sc

här

ft:

Mil

lio

ne

n M

en

sch

en

sin

d a

uf

de

r Fl

uch

t.

Was

wir

bis

204

5 er

reic

ht h

aben

:

• W

irts

chaf

tlic

he

r E

rfo

lg b

asie

ren

d a

uf

tech

nis

che

n

Inn

ova

tio

ne

n

• A

usb

au v

on

ern

eu

erb

are

n E

ne

rgie

n, s

ow

eit

es

sich

w

irts

chaf

tlic

h lo

hn

t

Unse

re H

erau

sfor

deru

ngen

:

• Z

un

eh

me

nd

er

Fläc

he

nb

ed

arf

un

d F

läch

en

kon

kurr

en

zen

Zu

ne

hm

en

de

r E

ne

rgie

verb

rau

ch

• V

ern

ach

läss

igu

ng

de

s U

mw

elt

- u

nd

Re

sso

urc

en

sch

utz

es

Kom

fort

kos

tet

Ener

gie

Die

Vie

lzah

l an

te

chn

isch

en

Ge

räte

n –

u.a

. U

nte

rhal

-tu

ng

sele

ktr

on

ik,

Ko

mm

un

ikat

ion

s-

un

d

Hau

ste

chn

ik

– s

org

t in

Pri

vath

aush

alte

n w

ie U

nte

rne

hm

en

r e

ine

n

ste

ige

nd

en

En

erg

ieve

rbra

uch

. M

it u

nse

rem

Nu

tze

rve

r-h

alte

n t

rag

en

wir

daz

u b

ei,

das

s d

ie E

insp

are

ffe

kte

du

rch

e

ne

rgie

effi

zie

nte

Pro

du

kte

nu

r e

in „

Ve

rsp

rech

en

“ b

lei-

be

n.

Erne

uerb

are

könn

en w

ir u

ns

leis

ten,

abe

r 10

0 %

EE

habe

n w

ir n

icht

err

eich

tD

ie e

rne

ue

rbar

en

En

erg

ien

wu

rde

n in

un

sere

m L

and

kre

is

ausg

eb

aut,

so

we

it d

ies

Ge

setz

e u

nd

Vo

rsch

rift

en

erm

ög

-li

cht

hab

en

. Die

ste

ige

nd

en

Pre

ise

r fo

ssil

e E

ne

rgie

trä-

ge

r w

are

n e

in w

ich

tig

er

An

reiz

. S

tad

twe

rke

un

d G

en

os-

sen

sch

afte

n h

abe

n i

n A

nla

ge

n u

nd

in

tell

ige

nte

Ne

tze

in

vest

iert

; au

ch v

iele

Un

tern

eh

me

n

erz

eu

ge

n u

nd

nu

t-ze

n e

ige

ne

n S

tro

m.

Ge

no

sse

nsc

haf

ten

ko

op

eri

ere

n m

it

Lan

dw

irte

n b

ei

de

r S

tro

m-

un

d W

ärm

ep

rod

uk

tio

n a

us

Bio

mas

se u

nd

Pe

lle

ts.

Ohn

e En

ergi

eim

port

e ge

ht e

s ni

cht

Un

ser

Lan

dkr

eis

kan

n s

ein

en

ho

he

n E

ne

rgie

be

dar

f n

ich

t e

ige

nst

änd

ig d

eck

en

. P

oli

tisc

he

Re

gu

lie

run

ge

n u

nd

die

m

assi

ve F

läch

en

kon

kurr

en

z, v

eru

rsac

ht

du

rch

de

n F

lä-

che

nb

ed

arf

für

Wo

hn

en

, G

ew

erb

e,

Str

aße

n u

nd

Lan

d-

wir

tsch

aft,

hab

en

de

n A

usb

au d

er

ern

eu

erb

are

n E

ne

rgi-

en

ers

chw

ert

. So

mu

ss E

ne

rgie

vo

n f

oss

ile

n K

raft

we

rke

n

un

d W

ind

par

ks a

us

be

nac

hb

arte

n R

eg

ion

en

zu

ge

kau

ft

we

rde

n.

Viel

Ver

kehr

mit

El

ektr

omob

ilen

Ele

ktr

om

ob

ile

do

min

iere

n n

un

un

sere

Str

aße

n.

Ob

wo

hl

vie

le P

en

dle

r d

en

öff

en

tlic

he

n N

ahve

rke

hr

nu

tze

n,

hat

d

ie Z

ahl d

er

Au

tos

nic

ht

abg

en

om

me

n –

ab

er

de

r V

erk

eh

r is

t „l

eis

er“

ge

wo

rde

n.

Sta

dtw

erk

e,

Un

tern

eh

me

n

un

d

Lan

dw

irte

h

abe

n

La-

de

stat

ion

en

in

stal

lie

rt u

nd

bie

ten

ih

ren

ern

eu

erb

ar e

r-ze

ug

ten

Str

om

an

.

Wen

iger

Lan

dwir

te,

größ

ere

Betr

iebe

Die

Ag

rarp

olit

ik h

at d

ie I

nte

nsi

vier

un

g d

er h

eim

isch

en

Lan

dw

irts

chaf

t b

esch

leu

nig

t. D

ie B

etri

ebe

bew

irts

chaf

-te

n im

mer

grö

ßer

e Fl

äch

en u

nd

sp

ezia

lisie

ren

sic

h. N

eben

d

er t

rad

itio

nel

len

Milc

hvi

ehw

irts

chaf

t h

at d

er A

nb

au v

on

E

ner

gie

pfl

anze

n u

nd

die

en

erg

etis

che

Nu

tzu

ng

vo

n H

olz

-re

sten

zu

gen

om

men

. Mo

der

ne

Zu

gm

asch

inen

wer

den

mit

ei

gen

em S

ola

rstr

om

bet

rieb

en.

Wac

hstu

m v

erän

dert

die

La

ndsc

haft

De

r Fl

äch

en

be

dar

f fü

r W

oh

ne

n,

Ge

we

rbe

, V

erk

eh

r u

nd

E

ne

rgie

ist

so

gro

ß,

das

s e

r n

ich

t n

ur

du

rch

In

ne

ne

nt-

wic

klu

ng

ge

de

ckt

we

rde

n k

ann

. Die

Ko

nku

rre

nz

um

gu

te

un

d b

eza

hlb

are

Flä

che

n s

org

t d

afü

r, d

ass

un

sere

Stä

dte

u

nd

rfe

r w

eit

er

wac

hse

n. D

as B

ild

de

r N

atu

r- u

nd

Ku

l-tu

rlan

dsc

haf

t än

de

rt s

ich

.

Ein

Lebe

n, d

as m

an s

ich

leis

ten

kann

Die

Me

nsc

he

n im

Lan

dkr

eis

leb

en

nac

h ih

ren

Vo

rste

llu

n-

ge

n u

nd

ve

rwir

klic

he

n –

je n

ach

Ein

kom

me

n –

ihre

n-

sch

e. F

ern

reis

en

, ho

chw

ert

ige

s W

oh

ne

n u

nd

das

ne

ue

ste

E

lek

tro

mo

bil

sin

d S

ymb

ole

die

ses

kon

sum

ori

en

tie

rte

n

Leb

en

ssti

ls.

Das

wir

tsch

aftl

ich

e W

ach

stu

m e

rmö

gli

cht

vie

len

Me

nsc

he

n, d

aran

te

ilzu

hab

en

.

Foto

: w

ikim

ed

ia C

lau

s A

ble

ite

r

Foto

:pix

abay

Foto

:pix

abay

Foto

:Ifu

20

16

Szen

ario

/ Zukunftsbild

20

45

3 KEIN

LAN

DIN

SIC

HT

Nul

l Wac

hstu

m u

nd k

eine

In

vest

itio

nsbe

reit

scha

ftD

ie

Wir

tsch

afts

- u

nd

Im

mo

bil

ien

kris

e

un

d

dau

erh

aft

nie

dri

ge

Zin

sen

hab

en

au

ch u

nse

rem

Lan

dkr

eis

mas

siv

ge

sch

ade

t. D

as W

ach

stu

m s

tag

nie

rt s

eit

Jah

ren

. A

uch

d

ie In

vest

itio

nsb

ere

itsc

haf

t h

at a

ufg

run

d s

inke

nd

er R

en

-d

ite

n s

tark

ab

ge

no

mm

en

Inno

vati

onsk

raft

sch

win

det

Un

sere

Bev

ölk

eru

ng

ist

nic

ht s

o s

tark

ges

chru

mp

ft w

ie i

n

and

eren

Reg

ion

en D

euts

chla

nd

s, s

ie w

ird

ab

er im

mer

ält

er.

Die

Bes

chäf

tig

un

gsq

uo

te g

eht

zurü

ck.

Da

die

Un

tern

eh

-m

en

we

nig

er

Fach

kräf

te fi

nd

en

, si

nk

t au

ch i

hre

In

no

va-

tio

nsf

ähig

keit

. Im

in

tern

atio

nal

en

We

ttb

ew

erb

nn

en

sie

nic

ht

me

hr

mit

hal

ten

; In

vest

itio

ne

n in

ne

ue

, en

erg

ie-

effi

zie

nte

Pro

du

kti

on

sve

rfah

ren

ble

ibe

n a

us.

Hohe

r En

ergi

ever

brau

ch

durc

h Pe

ndle

rQ

ual

ifizi

ert

e A

rbe

itsk

räft

e p

en

de

ln e

he

r n

ach

nch

en

, w

eil

es

do

rt b

ess

ere

Jo

bs

un

d h

öh

ere

hn

e g

ibt;

die

s lo

hn

t si

ch t

rotz

ho

he

r S

pri

tpre

ise

. De

r E

ne

rgie

verb

rau

ch

für

Mo

bil

ität

ist

dad

urc

h s

tark

ge

stie

ge

n.

Wen

iger

Woh

lsta

nd f

ür v

iele

Die

so

zial

en

Fo

lge

n d

er

Kri

se s

ind

un

üb

ers

eh

bar

: d

ie

Re

nte

nka

sse

n s

ind

de

fizi

tär,

Re

ale

inko

mm

en

un

d S

par

-g

uth

abe

n s

inke

n,

die

me

iste

n M

en

sch

en

sse

n m

eh

r

EU u

nd D

euts

chla

nd –

von

der

Kri

se g

ezei

chne

t

Eu

rop

a u

nd

au

ch d

ie e

inst

ige

Wir

tsch

afts

mac

ht

De

uts

chla

nd

leid

en

sch

we

r un

ter d

er W

irts

chaf

ts- u

nd

Imm

ob

ilie

nkr

ise

, d

ie i

n d

en

20

20

er

Jah

ren

au

sbra

ch.

Au

fgru

nd

de

r h

oh

en

Ve

rsch

uld

un

g s

ind

Th

em

en

wie

En

erg

iew

en

de

, U

mw

elt

- u

nd

R

ess

ou

rce

nsc

hu

tz in

de

n H

inte

rgru

nd

ge

rate

n;

das

wir

kt

sich

au

ch n

eg

ativ

au

f d

ie In

no

vati

on

skra

ft d

es

Sta

nd

ort

es

aus.

Was

wir

bis

204

5 er

reic

ht h

aben

:

• G

ibt

es

ein

e C

han

ce f

ür

ein

en

Ne

uan

fan

g?

Unse

re H

erau

sfor

deru

ngen

:

• S

ozi

ale

un

d w

irts

chaf

tlic

he

Pro

ble

me

sin

d w

ich

tig

er

als

E

ne

rgie

spar

en

un

d U

mw

elt

sch

utz

• S

chru

mp

fen

de

un

d a

lte

rnd

e B

evö

lke

run

g

Sta

rke

s P

en

dle

rau

fko

mm

en

nac

h M

ün

che

n

Ke

in k

oo

rdin

iert

er

Au

sbau

de

r e

rne

ue

rbar

en

En

erg

ien

Foto

: p

ixab

ay

arb

eit

en

, u

m s

ich

ve

rso

rge

n z

u k

ön

ne

n.

Wäh

ren

d e

ine

kl

ein

e G

rup

pe

de

r B

evö

lke

run

g im

me

r re

ich

er

wir

d,

ero

-d

iert

die

Mit

tels

chic

ht.

Au

ch in

un

sere

m L

and

kre

is w

ur-

de

n F

lüch

tlin

ge

nic

ht

ausr

eic

he

nd

inte

gri

ert

; d

ies

be

las-

tet

die

ko

mm

un

ale

n H

aush

alte

.

Berg

der

Soz

iala

usga

ben

wäc

hst

Un

sere

Ko

mm

un

en

le

ide

n u

nte

r d

er

ho

he

n A

rbe

itsl

o-

sig

keit

un

d g

esu

nke

ne

n G

ew

erb

est

eu

ere

inn

ahm

en

. D

ie

Au

sgab

en

r B

ild

un

g,

Fam

ilie

nfö

rde

run

g,

Ve

rso

rgu

ng

al

ter

Me

nsc

he

n

un

d

Inte

gra

tio

n

von

M

igra

nte

n

sin

d

kau

m z

u s

tem

me

n.

So

sse

n K

ind

er

un

d p

fle

ge

be

rf-

tig

e M

en

sch

en

wie

de

r ve

rstä

rkt

von

de

r Fa

mil

ie b

etr

eu

t w

erd

en

. Au

ch f

ür

die

San

ieru

ng

vo

n ö

ffe

ntl

ich

en

Ge

bäu

-d

en

un

d In

vest

itio

ne

n in

En

erg

iep

roje

kte

gib

t e

s w

en

ige

M

itte

l.

Ener

giew

ende

? W

ir h

aben

and

ere

Sorg

en!

Die

Hau

sbe

sitz

er

vers

uch

en

, d

ie S

ub

stan

z d

er

Ge

bäu

de

zu

erh

alte

n.

Au

fwän

dig

e I

nve

stit

ion

en

in

en

erg

eti

sch

e

Mo

de

rnis

ieru

ng

en

– z

.B.

Däm

mu

ng

, H

eiz

tech

nik

, P

ho

-to

volt

aik-

An

lag

en

– k

ön

ne

n s

ich

nu

r w

en

ige

leis

ten

. D

er

En

erg

ieve

rbra

uch

de

r H

aush

alte

ist

nac

h w

ie v

or

ho

ch

– t

rotz

od

er

vie

lle

ich

t au

ch w

eg

en

de

r K

rise

fe

hlt

es

am

Be

wu

ssts

ein

.

Ener

gie

ohne

Str

ateg

ieD

ie h

oh

en

Pre

ise

r fo

ssil

e E

ne

rgie

träg

er

be

last

en

Un

-te

rne

hm

en

u

nd

H

aush

alte

. S

eit

d

er

Wir

tsch

afts

kris

e

kam

de

r A

usb

au d

er

ern

eu

erb

are

n E

ne

rgie

n i

n D

eu

tsch

-la

nd

un

d i

m L

and

kre

is n

ur

no

ch s

tock

en

d v

ora

n:

die

Po

-li

tik

gab

ke

ine

kla

re L

inie

vo

r u

nd

rde

rmö

gli

chke

ite

n

feh

lte

n.

Nu

r e

in T

eil

un

sere

s E

ne

rgie

be

dar

fs w

ird

he

ute

e

rne

ue

rbar

erz

eu

gt.

Die

re

stli

che

En

erg

ie s

tam

mt

von

g

röß

ere

n

Gas

- u

nd

K

oh

lekr

aftw

erk

en

au

ße

rhal

b

de

s La

nd

kre

ise

s o

de

r au

s N

ach

bar

län

de

rn.

Imm

er w

enig

er L

andw

irte

Vie

le L

and

wir

te h

abe

n a

ufg

eg

eb

en

, d

a si

e i

m i

nte

rnat

i-o

nal

en

We

ttb

ew

erb

nic

ht

me

hr

mit

hal

ten

ko

nn

ten

od

er

kein

e N

ach

folg

er

fan

de

n.

Die

ve

rble

ibe

nd

en

Be

trie

be

si

nd

grö

ße

r g

ew

ord

en

, h

abe

n s

ich

sp

ezi

alis

iert

un

d b

e-

wir

tsch

afte

n i

hre

Flä

che

n i

nte

nsi

ver

– m

it h

oh

em

Ma-

sch

ine

ne

insa

tz.

Mit

dem

Aut

o m

obil

De

r öff

en

tlic

he

Nah

verk

eh

r ist

au

fgru

nd

feh

len

de

r In

ves-

titi

on

en

nic

ht

zuve

rläs

sig

. Die

zah

lre

ich

en

Be

rufs

pe

nd

ler

nu

tze

n d

esh

alb

das

eig

en

e A

uto

; au

ch d

ie ä

lte

ren

Mit

-b

ürg

er

wo

lle

n a

uf

die

sen

Ko

mfo

rt n

ich

t ve

rzic

hte

n.

So

b

leib

t d

as V

erk

eh

rsau

fko

mm

en

un

verä

nd

ert

ho

ch.

Das

Ele

ktr

om

ob

il k

on

nte

sic

h i

n D

eu

tsch

lan

d u

nd

im

La

nd

kre

is n

ich

t d

urc

hse

tze

n –

tro

tz h

oh

er

Be

nzi

np

reis

e.

Die

Fah

rze

ug

e s

ind

zu

te

ue

r u

nd

we

rde

n z

u w

en

ig g

efö

r-d

ert

.

Hohe

r Fl

äche

nver

brau

ch

setz

t ke

ine

Impu

lse

Mit

ein

er

exp

ansi

ven

Flä

che

np

oli

tik

hab

en

die

Ko

mm

u-

ne

n v

ers

uch

t, d

ie W

irts

chaf

t an

zuku

rbe

ln.

Die

An

sie

d-

lun

g v

on

gro

ßfl

äch

ige

m E

inze

lhan

de

l un

d U

nte

rne

hm

en

m

it g

roß

em

Flä

che

nb

ed

arf

sow

ie d

er

Au

sbau

vo

n S

tra-

ße

n k

on

nte

ab

er

die

man

ge

lnd

e I

nn

ova

tio

nsk

raft

nic

ht

kom

pe

nsi

ere

n.

Mon

oton

ie d

er L

ands

chaf

tG

roß

e la

nd

wir

tsch

aftl

ich

e F

läch

en

so

wie

zah

lre

ich

e

Ein

kau

fsze

ntr

en

un

d G

ew

erb

eg

eb

iete

au

f d

er

grü

ne

n

Wie

se k

en

nze

ich

ne

n d

as L

and

sch

afts

bil

d. N

ur

selt

en

si

eh

t m

an b

ei u

ns

Fre

ilan

d-P

V-A

nla

ge

n o

de

r W

ind

räd

er.

Foto

:pix

abay

Foto

: p

ixab

ay

Foto

: p

ixab

ay

Szen

ario

/ Zukunftsbild

20

45

4 KRIS

E M

OTIV

IERT

RE

GIO

NAL

E KR

ÄFTE

Auch

im L

andk

reis

ist

der

finan

ziel

le W

ohls

tand

ge

sunk

enD

ie

Wir

tsch

afts

kris

e

un

d

auch

d

er

de

mo

gra

ph

isch

e

Wan

de

l tr

eff

en

un

sere

n L

and

kre

is w

en

ige

r st

ark

als

an-

de

re R

eg

ion

en

, ab

er

de

r m

ate

rie

lle

Wo

hls

tan

d h

at a

uch

b

ei u

ns

spü

rbar

ab

ge

no

mm

en

.

Zw

ar l

eb

en

au

ch h

ier

imm

er

me

hr

älte

re M

en

sch

en

, ab

er

die

Näh

e z

ur

nac

h w

ie v

or

rob

ust

en

Wir

tsch

afts

- re

gio

n M

ün

che

n z

ieh

t jü

ng

ere

Me

nsc

he

n a

n,

die

be

i un

s w

oh

ne

n u

nd

nac

h M

ün

che

n p

en

de

ln.

Regi

onal

e Ko

nzep

te

stat

t St

illst

and

In d

er

Kri

se h

abe

n w

ir e

ntd

eck

t, w

elc

he

Po

ten

zial

e i

m

Lan

dkr

eis

vo

rhan

de

n s

ind

un

d w

ie d

ie W

ert

sch

öp

fun

g in

d

er

Re

gio

n g

eh

alte

n w

erd

en

kan

n. D

ies

sorg

t fü

r In

no

va-

tio

ne

n u

nd

stä

rkt

die

he

imis

che

Wir

tsch

aft.

D

ie Z

ahl

de

r B

esc

häf

tig

ten

un

d d

ie A

rbe

itse

inko

mm

en

si

nd

ge

sun

ken

; im

Ge

ge

nzu

g w

urd

en

rze

re A

rbe

itsz

ei-

ten

un

d J

ob

-Sh

arin

g-M

od

ell

e e

tab

lie

rt.

Die

se s

ozi

ale

n

Inn

ova

tio

ne

n s

ind

Au

sdru

ck e

ine

s si

ch ä

nd

ern

de

n V

er-

stän

dn

isse

s vo

n W

oh

lsta

nd

in u

nse

rer

Re

gio

n.

Klim

a fü

r In

nova

tion

enIm

Lan

dkr

eis

gib

t e

s u

nte

rsch

ied

lich

e L

eb

en

ssti

le. D

iese

g

ese

llsc

haf

tlic

he

Vie

lfal

t w

irk

t al

s H

um

us

für

ne

ue

Ide

en

u

nd

Inn

ova

tio

ne

n, v

on

de

r b

eso

nd

ers

kle

ine

un

d m

ittl

ere

U

nte

rne

hm

en

pro

fiti

ere

n.

Un

ter

Be

teil

igu

ng

vo

n U

nte

r-n

eh

me

n,

Ko

mm

un

en

, V

ere

ine

n u

nd

rge

rn e

nts

tan

de

n

reg

ion

ale

Ge

sch

äfts

mo

de

lle

, u.a

. im

Be

reic

h E

ne

rgie

ver-

sorg

un

g.

Ener

gieb

ranc

he u

nd

Hand

wer

k al

s M

otor

Die

reg

ion

ale

Wer

tsch

öp

fun

g w

ird

nac

h u

nd

nac

h d

urc

h

ern

euer

bar

e E

ner

gie

pro

jekt

e im

ges

amte

n L

and

krei

s an

-g

eku

rbel

t. K

om

mu

nal

e E

ner

gie

erze

ug

er,

loka

les

Han

d-

wer

k, lo

kale

Ban

ken

un

d B

ürg

er a

rbei

ten

en

g z

usa

mm

en.

Regi

onen

tro

tzen

eur

opaw

eite

r Kr

ise

D

ie W

irts

chaf

tskr

ise

in d

er E

U h

at a

uch

in D

eu

tsch

lan

d d

ie G

lob

alis

ieru

ng

sdyn

amik

ge

bre

mst

; das

Bru

tto

inla

nd

spro

du

kt

stag

nie

rt s

eit

Jah

ren

un

d g

eh

t m

it h

oh

en

Wo

hls

tan

dse

inb

en

be

i de

r B

evö

lke

run

g e

inh

er.

Ein

po

siti

ver

Eff

ek

t d

er

Kri

-se

ist

de

r In

no

vati

on

ssch

ub

au

f re

gio

nal

er

Eb

en

e, d

er

von

kle

ine

n u

nd

mit

tle

ren

Un

tern

eh

me

n a

usg

eh

t.

Was

wir

bis

204

5 er

reic

ht h

aben

:

• In

no

vati

on

en a

uf

reg

ion

aler

Eb

ene

(Bau

en &

Wo

hn

en,

En

erg

ie, A

rbe

itsw

elt

)

• S

inke

nd

er

En

erg

ieve

rbra

uch

(e

rzw

un

ge

ne

rmaß

en

)

• A

usb

au d

er

ern

eu

erb

are

n E

ne

rgie

n d

urc

h r

eg

ion

ale

un

d lo

kale

Ak

teu

re –

mit

rge

rbe

teil

igu

ng

• S

tärk

un

g d

er

reg

ion

ale

n Id

en

titä

t

Unse

re H

erau

sfor

deru

ngen

:

• R

eg

elu

ng

r zu

ne

hm

en

de

Ein

spe

isu

ng

vo

n

ern

euer

bar

en E

ner

gie

n in

s ko

nve

nti

on

elle

En

erg

iesy

stem

• M

ate

rie

lle

r W

oh

lsta

nd

im L

and

kre

is s

ink

t

• K

om

mu

ne

n k

ön

ne

n s

ozi

ale

Au

fgab

en

nic

ht

be

wäl

tig

en

:

die

Eig

en

vera

ntw

ort

un

g d

er

Be

völk

eru

ng

ste

igt

Bürg

er m

üsse

n so

zial

e Au

fgab

en ü

bern

ehm

enD

ie F

inan

zkra

ft d

er

Ko

mm

un

en

hat

de

utl

ich

ab

ge

no

m-

me

n.

So

zial

e I

nfr

astr

ukt

ure

n –

r zu

ge

zog

en

e F

amil

ien

u

nd

hie

r le

be

nd

e S

en

iore

n –

nn

en

de

shal

b k

aum

no

ch

ge

sch

ult

ert

we

rde

n.

Zu

näc

hst

„au

s d

er

No

t g

eb

ore

n“

küm

me

rn s

ich

im

me

r m

eh

r b

ürg

ers

chaf

tlic

he

Ne

tzw

erk

e

um

die

Das

ein

svo

rso

rge

, z.B

. im

Be

reic

h B

ild

un

g u

nd

Ku

l-tu

r. I

n d

er

loka

len

Po

liti

k h

abe

n s

ich

ne

ue

Be

teil

igu

ng

s-fo

rme

n b

ew

ährt

. M

ehrg

ener

atio

nen-

Konz

ept

förd

ert

Mit

eina

nder

Da

we

nig

er

Mit

tel

für

Ne

ub

aute

n v

orh

and

en

war

en

un

d

we

ite

rhin

M

en

sch

en

zu

zog

en

, m

uss

ten

W

oh

nfo

rme

n

verä

nd

ert

we

rde

n.

Vie

le G

eb

äud

e w

erd

en

nu

n a

ls M

eh

r-g

en

era

tio

ne

nh

äuse

r g

en

utz

t: d

ies

verb

ess

ert

das

so

zial

e

Mit

ein

and

er

un

d e

rle

ich

tert

die

Ve

rso

rgu

ng

vo

n K

ind

ern

u

nd

Se

nio

ren

. D

ie W

oh

nfl

äch

e u

nd

au

ch d

er

En

erg

ieve

r-b

rau

ch p

ro P

ers

on

hab

en

dad

urc

h a

bg

en

om

me

n.

Gem

eins

chaf

tsw

erk:

Aus

bau

erne

uerb

arer

Ene

rgie

nD

er

ho

he

Pre

is f

ür

Öl

un

d G

as b

ela

ste

te i

n d

er

Kri

se d

ie

kle

ine

n u

nd

mit

tle

ren

Un

tern

eh

me

n –

ab

er

auch

die

P

riva

thau

shal

te.

Du

rch

ern

eu

erb

are

En

erg

ien

kan

n d

er

Lan

dkr

eis

vo

n E

ne

rgie

imp

ort

en

un

abh

äng

ig w

erd

en

. De

r g

esu

nke

ne

En

erg

ieve

rbra

uch

trä

gt

daz

u b

ei,

das

s d

er

Au

sbau

au

ch b

eza

hlb

ar is

t. E

r wir

d v

on

de

n e

inh

eim

isch

en

E

ne

rgie

vers

org

ern

un

d G

en

oss

en

sch

afte

n m

it b

reit

er U

n-

ters

tütz

un

g d

er

Bev

ölk

eru

ng

vo

ran

ge

trie

be

n.

Erst

e Ge

genb

eweg

unge

n zu

r in

tens

iven

Lan

dwir

tsch

aft

Die

lan

dw

irts

chaf

tlic

he

n B

etr

ieb

e s

ind

grö

ße

r g

ew

or-

de

n u

nd

nu

tze

n i

hre

Flä

che

n s

eh

r in

ten

siv,

um

we

tt-

be

we

rbsf

ähig

zu

ble

ibe

n.

Du

rch

En

erg

iep

flan

zen

un

d

Fre

ilan

d-P

V-A

nla

ge

n

ist

de

r Fl

äch

en

be

dar

f w

eit

er

ge

stie

ge

n.

Be

i u

ns

gib

t e

s ab

er

auch

ein

e k

lein

e „

Ge

-g

en

be

we

gu

ng

“ au

s La

nd

wir

ten

u

nd

lo

kale

n

Init

iati

-ve

n,

die

ö

kolo

gis

che

Le

be

nsm

itte

l p

rod

uzi

ere

n

un

d

reg

ion

al v

erm

arkt

en

.

Mob

ilitä

t is

t Lu

xus:

El

ektr

ofah

rzeu

ge w

erde

n ge

mei

nsam

gen

utzt

Au

fgru

nd

d

er

ho

he

n

Be

nzi

np

reis

e

verb

reit

en

si

ch

be

i u

ns

alte

rnat

ive

K

on

zep

te

wie

Fa

hrg

em

ein

-sc

haf

ten

u

nd

C

ar-S

har

ing

; au

ch

Ele

ktr

om

ob

ile

, W

asse

rsto

ff-

un

d B

iog

asau

tos

we

rde

n im

me

r b

eli

eb

ter

ge

me

insa

m k

ann

man

sic

h d

ie A

nsc

haf

fun

g l

eis

ten

. D

er

we

ite

re A

usb

au d

es

öff

en

tlic

he

n N

ahve

rke

hrs

sch

eit

ert

an

de

n k

nap

pe

n fi

nan

zie

lle

n M

itte

ln.

Ener

gie

verä

nder

t di

e La

ndsc

haft

Die

wir

tsch

aftl

ich

e S

tag

nat

ion

hat

au

ch d

en

Flä

che

nve

r-b

rau

ch s

tark

ge

bre

mst

: e

s w

urd

en

kau

m n

eu

e G

ew

erb

e-

od

er

Bau

ge

bie

te e

rsch

loss

en

, au

ch d

er

Str

aße

nb

au k

am

zum

Erl

ieg

en

. A

lle

rdin

gs

hat

die

Flä

che

nin

ansp

ruch

nah

-m

e d

urc

h L

and

wir

tsch

aft

un

d E

ne

rgie

pro

jek

te z

ug

en

om

-m

en

.

Regi

onal

es S

elbs

tbew

usst

-se

in s

chaf

ft M

ehrw

ert

Mit

ein

er

gro

ße

n K

raft

anst

ren

gu

ng

ist

es

un

s g

elu

ng

en

, au

f d

ie W

irts

chaf

tskr

ise

zu

re

agie

ren

un

d d

en

Lan

dkr

eis

ro

bu

st z

u m

ach

en

. Das

Wie

de

rers

tark

en

de

r re

gio

nal

en

Id

en

titä

t u

nd

die

Zu

sam

me

nar

be

it v

on

Un

tern

eh

me

n,

Ve

rein

en

un

d B

ürg

ern

hab

en

vie

le in

no

vati

ve Id

ee

n u

nd

G

esc

häf

tsm

od

ell

e a

ng

ere

gt.

Dav

on

hat

die

re

gio

nal

e

Wir

tsch

aft

un

d a

uch

das

so

zial

e G

efü

ge

pro

fiti

ert

. Tro

tz

Kri

se h

abe

n w

ir A

nsä

tze

r e

in „

gu

tes

Leb

en

“ e

rpro

bt,

d

as n

ich

t n

ur

auf

fin

anzi

ell

em

Wo

hls

tan

d b

eru

ht.

Foto

: E

ne

rgie

we

nd

e O

be

rlan

d

Foto

: w

ikim

ed

ia, H

and

we

rkFo

to:

wik

ime

dia

, An

dre

as S

chw

arzk

op

fFo

to:

wik

ime

dia

, Sir

Jam

es

Exte

rner

Rah

men

A N

ACHH

ALTI

GKEI

T AL

S GL

OBA

LER

MAß

STAB

Wel

twir

tsch

aft

im Z

eich

en

von

Klim

a- u

nd U

mw

elts

chut

zD

ie A

usw

irku

ng

en

de

s K

lim

awan

de

ls m

it D

ürr

en

, Ü

be

r-sc

hw

em

mu

ng

en

, E

xtre

mw

ett

ere

reig

nis

sen

u

nd

vi

ele

n

Hit

zeta

ge

n w

urd

en

se

it d

en

20

10

er

Jah

ren

im

me

r sp

ür-

bar

er.

Au

ch d

ie z

un

eh

me

nd

en

inte

rnat

ion

ale

n K

on

flik

te

tru

ge

n d

azu

be

i, d

ass

in d

er

Po

liti

k u

nd

Be

völk

eru

ng

ein

U

md

en

ken

ein

setz

te.

Das

be

reit

s 2

01

5 v

erk

ün

de

te Z

iel

de

r D

eka

rbo

nis

ieru

ng

se

tzte

sic

h d

urc

h u

nd

be

wir

kte

ei-

ne

n e

no

rme

n In

no

vati

on

ssch

ub

.

Pro

du

kte

we

rde

n h

eu

te e

ne

rgie

effi

zie

nt

un

d r

ess

ou

r-ce

nsc

ho

ne

nd

he

rge

ste

llt.

Die

En

tko

pp

lun

g v

on

Em

issi

o-

ne

n,

Re

sso

urc

en

verb

rau

ch u

nd

wir

tsch

aftl

ich

em

Wac

hs-

tum

ist

we

ltw

eit

ge

lun

ge

n.

Acht

sam

er U

mga

ng m

it

Ress

ourc

enIn

De

uts

chla

nd

wir

d d

ie N

utz

un

g a

lle

r n

atü

rlic

he

n R

es-

sou

rce

n

von

st

ren

ge

n

Nac

hh

alti

gke

itsk

rite

rie

n

reg

le-

me

nti

ert

. D

a si

ch d

er

Re

sso

urc

en

sch

utz

au

ch a

uf

and

e-

re L

änd

er

be

zie

ht,

we

rde

n K

oh

le-

un

d Ö

lim

po

rte

nic

ht

me

hr

un

ters

tütz

t. D

urc

h i

nte

rnat

ion

ale

Ko

op

era

tio

ne

n

kon

nte

n k

rass

e E

inko

mm

en

sun

ters

chie

de

so

wie

Flü

cht-

lin

gss

trö

me

ve

rrin

ge

rt w

erd

en

.

Wir

tsch

afts

stan

dort

De

utsc

hlan

d –

star

k un

d in

nova

tiv

Die

Zin

sen

hab

en

sic

h e

rho

lt u

nd

au

f e

ine

m m

od

era

ten

N

ive

au e

ing

ep

eg

elt

. D

avo

n p

rofi

tie

ren

all

e S

par

er;

au

ch

die

In

vest

itio

nsb

ere

itsc

haf

t vo

n ö

ffe

ntl

ich

en

, g

ew

erb

li-

che

n u

nd

pri

vate

n A

kte

ure

n is

t w

ied

er

ge

stie

ge

n.

Nac

hhal

tigk

eit

als

Lebe

nsst

ilD

ie W

irts

chaf

tsle

istu

ng

De

uts

chla

nd

s is

t G

run

dla

ge

de

s h

oh

en

Wo

hls

tan

dsn

ive

aus.

Ein

ve

rän

de

rte

s W

ert

eve

r-st

änd

nis

hat

daz

u g

efü

hrt

, d

ass

Wac

hst

um

un

d K

on

sum

m

it e

ine

m u

mw

elt

- u

nd

ve

ran

two

rtu

ng

sbe

wu

sste

n L

e-

be

nss

til

vere

inb

ar s

ein

sse

n.

Wo

hls

tan

d w

ird

he

ute

„g

ese

llsc

haf

tlic

h i

nte

rpre

tie

rt“

– a

ls e

in M

ix a

us

wir

t-sc

haf

tlic

he

m W

oh

lsta

nd

un

d h

oh

er

Leb

en

squ

alit

ät.

Ein

e in

tak

te U

mw

elt

un

d n

ach

hal

tig

e L

eb

en

sfü

hru

ng

ge

-h

ört

eb

en

so d

azu

wie

ein

e g

ere

chte

re W

oh

lsta

nd

sve

rte

i-lu

ng

im

eig

en

en

Lan

d s

ow

ie z

wis

che

n d

en

Län

de

rn d

es

No

rde

ns

un

d S

üd

en

s.

Umw

eltb

ewus

st u

nd fa

ir

kons

umie

ren

He

ute

kau

ft m

an n

ach

hal

tig

e P

rod

uk

te!

Die

se w

erd

en

h

äufi

g a

us

recy

celt

en

Mat

eri

alie

n g

efe

rtig

t. F

irm

en

en

t-lo

hn

en

ih

re A

rbe

ite

r fa

ir –

au

ch w

eil

die

Ko

nsu

me

nte

n

be

reit

sin

d,

he

re P

reis

e z

u z

ahle

n.

Die

me

iste

n B

ürg

er

vers

uch

en

, E

ne

rgie

zu

sp

are

n,

un

d i

nve

stie

ren

in

effi

zi-

en

te G

erä

te.

Polit

isch

e, w

irts

chaf

tlic

he u

nd g

esel

lsch

aftl

iche

Rah

men

bedi

ngun

gen

im J

ahr

2045

– w

eltw

eit,

in E

urop

a un

d De

utsc

hlan

d

Die

Au

swir

kun

ge

n d

es

Kli

maw

and

els

hab

en

we

ltw

eit

zu

ein

er

Tre

nd

we

nd

e h

in z

u e

ine

r n

ach

hal

tig

en

Le

be

nsw

eis

e u

nd

u

mw

elt

- u

nd

re

sso

urc

en

sch

on

en

de

n W

irts

chaf

tsp

rod

uk

tio

n g

efü

hrt

. Die

Sta

ate

ng

em

ein

sch

aft

koo

pe

rie

rt e

ng

be

i de

r U

mse

tzu

ng

ve

rbin

dli

che

r Z

iele

r K

lim

a- u

nd

Um

we

ltsc

hu

tz.

Zuzu

g ko

mpe

nsie

rt

dem

ogra

fisc

hen

Wan

del

Das

dyn

amis

che

De

uts

chla

nd

ist

ein

be

lie

bte

s Z

iel d

er

in-

tern

atio

nal

en

Mig

rati

on

.Die

Üb

era

lte

run

g u

nd

Sch

rum

p-

fun

g d

er

Ge

sell

sch

aft

kon

nte

so

etw

as a

usg

eg

lich

en

w

erd

en

– d

ie B

evö

lke

run

g h

at n

ur

leic

ht

abg

en

om

me

n.

Vorf

ahrt

für

er

neue

rbar

e En

ergi

enD

ie P

reis

e f

ür

foss

ile

En

erg

ietr

äge

r w

ie Ö

l, K

oh

le o

de

r G

as s

ind

dau

erh

aft

nie

dri

g,

abe

r e

s b

est

eh

t w

elt

we

it

kein

e N

ach

frag

e m

eh

r d

anac

h.

Die

Erh

olu

ng

de

r Z

inse

n,

die

gu

te W

irts

chaf

tse

ntw

ickl

un

g u

nd

ein

e s

tab

ile

En

er-

gie

po

liti

k b

efö

rde

rte

n in

De

uts

chla

nd

de

n k

oo

rdin

iert

en

A

usb

au d

er

ern

eu

erb

are

n E

ne

rgie

n.

Wic

hti

ge

We

gb

ere

ite

r w

are

n d

as E

rne

ue

rbar

e-E

ne

rgi-

en

-Ge

setz

(E

EG

), d

er

Em

issi

on

shan

de

l, d

ie S

tro

mst

eu

er

sow

ie P

rog

ram

me

zu

r e

ne

rge

tisc

he

n S

anie

run

g v

on

Ge

-b

äud

en

. V

ers

chie

de

ne

Re

gu

lie

run

ge

n d

er

20

10

er

Jah

re,

die

ein

en

de

zen

tral

en

Au

sbau

he

mm

ten

, w

urd

en

ck-

gän

gig

ge

mac

ht.

Beza

hlba

re E

nerg

ie f

ür

heim

isch

e W

irts

chaf

tU

nte

rne

hm

en

un

d P

riva

thau

shal

te n

utz

en

üb

erw

ieg

en

d

de

zen

tral

e

rze

ug

te

ern

eu

erb

are

E

ne

rgie

n.

Dan

k d

er

We

ite

ren

twic

klu

ng

vo

n S

pe

ich

ert

ech

no

log

ien

sin

d d

ie

Ern

eu

erb

are

n fl

exi

ble

r n

utz

bar

ge

wo

rde

n u

nd

gar

anti

e-

ren

ein

e b

ed

arfs

ori

en

tie

rte

un

d s

ich

ere

Ve

rso

rgu

ng

de

r V

olk

swir

tsch

aft.

De

r Fo

kus

lie

gt

auf

de

zen

tral

en

K

on

zep

ten

: E

ne

rgie

w

ird

in

kle

ine

n u

nd

mit

tle

ren

ve

rbra

uch

snah

en

An

lag

en

zu

m B

eis

pie

l Blo

ckh

eiz

kraf

twe

rke

n, P

ho

tovo

ltai

k- u

nd

S

ola

rth

erm

iean

lag

en

o

de

r W

ind

par

ks

erz

eu

gt.

D

er

Str

om

kan

n i

n B

atte

rie

n g

esp

eic

he

rt b

zw.

von

lo

kale

n

Ve

rbra

uch

ern

dir

ek

t g

en

utz

t o

de

r in

s ö

ffe

ntl

ich

e N

etz

ein

ge

spe

ist

we

rde

n. S

mar

t G

rid

s st

eu

ern

Erz

eu

gu

ng

un

d

Ve

rbra

uch

. A

uch

Wär

me

ne

rgie

wir

d l

oka

l g

en

utz

t, ü

be

r N

ahw

ärm

en

etz

e i

m U

mfe

ld v

ert

eil

t o

de

r in

vo

rhan

de

ne

Fe

rnw

ärm

en

etz

e e

ing

esp

eis

t.

Sieg

eszu

g de

r El

ektr

omob

ileW

elt

we

it,

vor

alle

m i

n d

en

US

A u

nd

Ch

ina

sin

d E

lek

tro

-fa

hrz

eu

ge

sch

on

lan

ge

zu

m S

tan

dar

d g

ew

ord

en

. A

uch

in

De

uts

chla

nd

hat

sic

h d

er

Tre

nd

du

rch

ge

setz

t. F

ast

an j

ed

em

Ge

bäu

de

gib

t e

s La

de

ein

rich

tun

ge

n f

ür

Ele

k-

tro

mo

bil

e.

Polit

ik f

örde

rt u

mw

elt-

sc

hone

nde

Land

wir

tsch

aft

In d

er

ge

me

insa

me

n e

uro

päi

sch

en

Ag

rarp

oli

tik

wu

rde

b

esc

hlo

sse

n,

nu

r n

och

ein

e u

mw

elt

sch

on

en

de

Be

wir

t-sc

haf

tun

g m

it D

ire

ktz

ahlu

ng

en

od

er

Su

bve

nti

on

en

zu

rde

rn.

Lan

dw

irte

sse

n n

un

zah

lre

ich

e A

ufl

age

n b

eim

Um

-w

elt

sch

utz

ab

er

auch

be

i de

r Le

be

nsm

itte

lsic

he

rhe

it u

nd

b

eim

Tie

rsch

utz

ein

hal

ten

. G

efö

rde

rt w

erd

en

Maß

nah

-m

en

zu

r S

tärk

un

g e

ine

r n

ach

hal

tig

en

Be

wir

tsch

aftu

ng

, zu

m E

rhal

t d

er

Bio

div

ers

ität

so

wie

r d

ie E

ntw

ickl

un

g

län

dli

che

r R

äum

e.

Gro

ße

M

asse

nti

erh

altu

ng

sbe

trie

be

si

nd

so

wie

de

r re

du

zie

rt w

ord

en

. Fo

to:

wik

ime

dia

, Har

tman

n L

ing

e

Foto

: w

ikim

ed

ia, u

ser-

Ce

intu

rio

n

Foto

: w

ikim

ed

ia, A

vda

Exte

rner

Rah

men

B W

IRTS

CHAF

T UN

D W

ACHS

TUM

ZUE

RST

Meh

r In

dust

rie,

meh

r W

achs

tum

Die

glo

bal

e W

irts

chaf

t w

äch

st s

tark

: H

and

els

bar

rie

ren

w

urd

en

we

ite

r ab

ge

bau

t, d

ie I

nd

ust

rial

isie

run

g h

at z

u-

ge

no

mm

en

. D

eu

tsch

lan

d i

st e

in b

ed

eu

ten

de

r In

du

stri

e-

un

d P

rod

uk

tio

nss

tan

do

rt f

ür

exp

ort

ori

en

tie

rte

Ko

nze

r-n

e s

ow

ie f

ür

ein

e V

ielz

ahl w

elt

we

it v

ern

etz

ter

kle

ine

rer

un

d m

ittl

ere

r U

nte

rne

hm

en

.

Gesu

cht:

Klim

asch

utz-

Inno

vati

onA

usw

irku

ng

en

d

es

Kli

maw

and

els

w

ie

rre

n,

Üb

er-

sch

we

mm

un

ge

n

un

d

Ext

rem

we

tte

rere

ign

isse

w

are

n

be

reit

s in

de

n 2

01

0e

r Ja

hre

n s

rbar

. D

er

Dru

ck a

uf

die

W

elt

ge

me

insc

haf

t w

äch

st, u

mse

tzb

are

sun

ge

n z

ur

Re

-d

uzi

eru

ng

vo

n T

reib

hau

sgas

em

issi

on

en

zu

fin

de

n.

Alte

rnat

iven

zu

hohe

n En

ergi

ekos

ten?

Da

imm

er

me

hr

Län

de

r an

de

r in

tern

atio

nal

en

Wir

tsch

aft

teil

hab

en

, h

at d

er

Be

dar

f an

En

erg

ie,

Ro

hst

off

en

, Fl

ä-ch

en

un

d N

ahru

ng

smit

teln

ab

er

auch

an

Arb

eit

skrä

fte

n

zug

en

om

me

n.

Die

Pre

ise

r d

ie k

nap

pe

r w

erd

en

de

n

foss

ile

n E

ne

rgie

träg

er

sin

d s

tark

ge

stie

ge

n.

Um

die

ho

-h

en

Ko

ste

n f

ür

Str

om

, W

ärm

e u

nd

Ve

rke

hr

zu s

en

ken

, w

ird

ve

rstä

rkt

nac

h n

eu

en

te

chn

isch

en

sun

ge

n g

e-

such

t.

Glob

ale

Klas

seng

esel

lsch

aft

Tro

tz v

ielf

älti

ge

r w

irts

chaf

tlic

he

r V

erfl

ech

tun

ge

n g

ibt

es

kau

m in

tern

atio

nal

e K

oo

pe

rati

on

en

r e

ine

n w

irks

ame

n

Um

we

lt- u

nd

Re

sso

urc

en

sch

utz

; de

r P

reis

re

ge

lt d

ie N

ut-

zun

g v

on

Re

sso

urc

en

. D

ie D

om

inan

z e

inze

lne

r In

du

stri

e-

län

de

r u

nd

das

Wo

hls

tan

dsg

efä

lle

zw

isch

en

de

n L

änd

ern

d

es

de

ns

un

d d

es

No

rde

ns

hab

en

we

ite

r zu

ge

no

m-

me

n.

Vie

le M

en

sch

en

sin

d a

ufg

run

d v

on

Hu

ng

er,

Arm

ut

un

d p

oli

tisc

he

n K

rise

n a

uf

de

r Fl

uch

t.

Effi

zien

z al

s M

aßst

abW

elt

we

it s

teh

t d

er

Ge

dan

ke d

er

Wir

tsch

aftl

ich

keit

un

d

Effi

zie

nz

ho

ch i

m K

urs

. Z

iel

ist

es,

mit

ein

er

vorh

and

e-

ne

n M

en

ge

an

Re

sso

urc

en

ein

en

max

imal

en

Ou

tpu

t zu

g

en

eri

ere

n.

Tro

tz

en

erg

iee

ffizi

en

ter

Tech

no

log

ien

is

t e

in T

em

pe

ratu

ran

stie

g v

on

üb

er

2 G

rad

bis

zu

m J

ahrh

un

-d

ert

en

de

re

alis

tisc

h. E

ine

„D

eka

rbo

nis

ieru

ng

“ d

er

We

lt-

wir

tsch

aft

sch

eit

ert

e a

n w

irts

chaf

tlic

he

n G

rün

de

n.

Unte

rsch

iedl

iche

Leb

ens-

m

odel

le –

Kon

sum

ver

bind

etD

ie B

evö

lke

run

g i

n D

eu

tsch

lan

d i

st d

ank

inte

rnat

ion

a-le

r Z

uw

and

eru

ng

n

ur

sch

wac

h

ge

sch

rum

pft

. D

ie

Ge

-se

llsc

haf

t is

t st

ark

dif

fere

nzi

ert

: W

ert

e w

ie L

eis

tun

g,

mat

eri

ell

es

Wac

hst

um

, E

rle

bn

iso

rie

nti

eru

ng

od

er

po

st-

mat

eri

alis

tisc

he

An

sich

ten

sin

d e

be

nb

ürt

ig v

ert

rete

n.

Das

Be

wu

ssts

ein

r e

ine

n n

ach

hal

ti¬

ge

n,

ress

ou

rce

nar

-m

en

Le

be

nss

tils

ist

in T

eil

en

de

r G

ese

llsc

haf

t vo

rhan

de

n,

abe

r ke

in ü

be

rgre

ife

nd

er

Tre

nd

.

Polit

isch

e, w

irts

chaf

tlic

he u

nd g

esel

lsch

aftl

iche

Rah

men

bedi

ngun

gen

im J

ahr

2045

– w

eltw

eit,

in E

urop

a un

d De

utsc

hlan

d

Die

Glo

bal

isie

run

g d

er

Wir

tsch

aft

un

d d

er

Re

sso

urc

en

verb

rau

ch h

abe

n w

eit

er

zug

en

om

me

n;

inte

rnat

ion

al b

ind

en

de

V

erp

flic

htu

ng

en

zu

r R

ed

uzi

eru

ng

de

r C

O2-E

mis

sio

ne

n s

ind

nic

ht

in S

ich

t. D

eu

tsch

lan

d g

eh

t e

s w

irts

chaf

tlic

h s

eh

r g

ut.

D

as W

oh

lsta

nd

sge

fäll

e z

wis

che

n d

en

Län

de

rn u

nd

au

ch in

ne

rhal

b d

er

Län

de

r is

t h

och

.

Vo

r al

lem

das

Ko

nsu

mie

ren

ve

rbin

de

t d

ie m

eis

ten

Me

n-

sch

en

. W

er

üb

er

die

fin

anzi

ell

en

Mit

tel v

erf

üg

t, g

est

al-

tet

sein

Le

be

n n

ach

pe

rsö

nli

che

n W

ün

sch

en

: Fe

rnre

ise

n,

Wo

hn

kom

fort

un

d m

od

ern

e E

-Mo

bil

e s

ind

ge

frag

te S

ta-

tuss

ymb

ole

.

Stei

gend

er

Ener

giev

erbr

auch

Die

en

erg

iep

oli

tisc

he

n R

ahm

en

be

din

gu

ng

en

hab

en

sic

h

seit

de

n 2

01

0e

r Ja

hre

n n

ich

t so

nd

erl

ich

ve

rän

de

rt.

Die

E

ne

rgie

we

nd

e w

urd

e s

ow

eit

gli

ch u

mg

ese

tzt.

Tro

tz

ansp

ruch

svo

lle

r Effi

zie

nzs

trat

eg

ien

bra

uch

en

Wir

tsch

aft

un

d H

aush

alte

me

hr

En

erg

ie a

ls i

n d

en

20

10

er

Jah

ren

sch

lie

ßli

ch b

esi

tzt

jed

er

Hau

shal

t d

ie d

op

pe

lte

An

zah

l an

te

chn

isch

en

Ge

räte

n.

Es g

eht

nich

t oh

ne fo

ssile

En

ergi

eträ

ger

Ein

e

fläc

he

nd

eck

en

de

e

rne

ue

rbar

e

En

erg

iee

rze

ug

un

g

kon

nte

in D

eu

tsch

lan

d n

och

nic

ht

voll

stän

dig

um

ge

setz

t w

erd

en

. D

er

Str

om

sta

mm

t zw

ar ü

be

rwie

ge

nd

au

s e

r-n

eu

erb

are

n E

ne

rgie

n;

zur

Pro

du

kti

on

vo

n W

ärm

e u

nd

im

Ve

rke

hrs

sek

tor

sin

d je

do

ch f

oss

ile

En

erg

ietr

äge

r, v

or

alle

m K

oh

le u

nd

Gas

, n

öti

g.

Die

Ve

rso

rgu

ng

ssic

he

rhe

it

wir

d d

urc

h t

ech

nis

che

In

no

vati

on

en

be

i d

er

Inte

gra

tio

n

de

r ve

rsch

ied

en

en

E

ne

rgie

syst

em

e

un

d

inte

llig

en

ten

S

tro

mn

etz

e e

rmö

gli

cht.

Win

dstr

om fl

ießt

nac

h Sü

ddeu

tsch

land

Die

Str

om

ne

tze

wu

rde

n s

eit

de

n 2

02

0e

r Ja

hre

n v

ers

tärk

t au

sge

bau

t, u

m S

tro

m a

us

de

n W

ind

par

ks d

er

Ost

- u

nd

N

ord

see

in d

en

en

erg

iein

ten

sive

n S

üd

en

nac

h B

aye

rn z

u

tran

spo

rtie

ren

.

Umw

eltp

olit

ik v

ersu

cht

Fläc

henv

erbr

auch

zu

senk

enD

ie U

mw

elt

po

liti

k h

at s

ich

se

it 2

01

5 k

aum

ve

rän

de

rt.

Tro

tz

ge

setz

lich

er

Re

ge

lun

ge

n

bzg

l.

Au

swe

isu

ng

vo

n

Sch

utz

ge

bie

ten

un

d A

rte

nsc

hu

tz k

on

nte

die

Um

wan

d-

lun

g v

on

lan

dw

irts

chaf

tlic

he

n F

läch

en

in S

ied

lun

gs-

un

d

Ve

rke

hrs

fläc

he

n n

ich

t re

du

zie

rt w

erd

en

. A

uch

we

nn

Er-

folg

e i

m K

lim

asch

utz

zu

ve

rze

ich

ne

n s

ind

, sp

iele

n w

irt-

sch

aftl

ich

e I

nte

ress

en

sta

rk i

n d

ie B

ela

ng

e d

es

Um

we

lt-

un

d R

ess

ou

rce

nsc

hu

tz h

ine

in.

EU f

örde

rt g

roße

la

ndw

irts

chaf

tlic

he B

etri

ebe

Die

Str

uk

tur

de

r g

em

ein

sam

en

eu

rop

äisc

he

n A

gra

rpo

-li

tik

ble

ibt

bis

20

45

erh

alte

n.

Für

die

Ag

rarf

örd

eru

ng

in

D

eu

tsch

lan

d s

teh

en

me

hre

re M

illi

ard

en

Eu

ro a

n D

ire

kt-

zah

lun

ge

n u

nd

Su

bve

nti

on

en

zu

r V

erf

üg

un

g,

die

nac

h

Be

trie

bsg

röß

en

ge

staf

felt

sin

d. D

ie la

nd

wir

tsch

aftl

ich

en

B

etr

ieb

e s

ind

de

shal

b g

röß

er

ge

wo

rde

n u

nd

we

rde

n i

n-

ten

siv

be

wir

tsch

afte

t. Ü

be

rsch

üss

e a

us

de

r P

rod

uk

tio

n

kön

ne

n d

urc

h d

ie w

elt

we

ite

Lib

era

lisi

eru

ng

leic

ht

in a

n-

de

re L

änd

er

exp

ort

iert

we

rde

n.

Foto

: w

ikip

ed

ia, R

ola

nd

zh

Foto

: w

ikim

ed

ia, D

ani (

Hab

lem

om

s)

Foto

: p

ixab

ay

Foto

: w

ikim

ed

ia, w

erk

tuig

en

dag

en

Exte

rner

Rah

men

C GL

OBA

LE K

RISE

NZE

ITEN

: DEU

TSCH

-LA

ND

VON

DER

KRI

SE E

RFAS

ST.

Kräf

teve

rlag

erun

g –

Glob

ali-

sier

ung

ohne

Deu

tsch

land

Die

W

elt

wir

tsch

aft

wir

d

nu

n

von

d

en

U

SA

u

nd

d

en

B

RIC

-Sta

ate

n (

Bra

sili

en

, R

uss

lan

d,

Ind

ien

, C

hin

a) d

om

i-n

iert

– d

ie E

U s

pie

lt a

uf

de

m in

tern

atio

nal

en

Par

kett

ke

i-n

e R

oll

e m

eh

r. A

ufg

run

d i

nst

abil

er

Ve

rhäl

tnis

se u

nd

in

-te

rnat

ion

ale

r K

on

flik

te h

abe

n s

ich

die

EU

-Län

de

r im

me

r st

ärke

r ab

ge

gre

nzt

un

d a

uf

ihre

inn

en

po

liti

sch

en

Pro

ble

-m

e f

oku

ssie

rt. D

ie E

U a

ls g

em

ein

sam

er

Wir

tsch

afts

rau

m

kon

nte

nic

ht

ausg

eb

aut

we

rde

n.

Kein

e St

rate

gie

gege

n Kl

imaw

ande

lD

as

wir

tsch

aftl

ich

e

Ge

fäll

e

un

d

die

E

inko

mm

en

sun

-te

rsch

ied

e z

wis

che

n L

änd

ern

un

d a

uch

in

ne

rhal

b d

er

Län

de

r h

abe

n w

elt

we

it z

ug

en

om

me

n.

Ge

me

insa

me

in

-te

rnat

ion

ale

Kli

ma-

un

d E

ne

rgie

zie

le k

ame

n s

o n

ich

t zu

-st

and

e.

Sic

htb

are

Au

swir

kun

ge

n d

es

Kli

maw

and

els

sin

d

wie

de

rke

hre

nd

e D

ürr

en

, Ü

be

rsch

we

mm

un

ge

n,

ext

rem

e

Tem

pe

ratu

rsch

wan

kun

ge

n u

nd

de

r A

nst

ieg

de

s M

ee

r-e

ssp

ieg

els

. B

is E

nd

e d

es

Jah

rhu

nd

ert

s m

uss

mit

ein

em

Te

mp

era

tura

nst

ieg

vo

n ü

be

r 3

Gra

d g

ere

chn

et

we

rde

n.

Imm

er n

och

foss

ilV

or

alle

m d

ie n

eu

en

In

du

stri

elä

nd

er

setz

en

zu

ein

em

g

roß

en

Te

il a

uf

Öl,

Ko

hle

un

d G

as.

Au

fgru

nd

de

s g

roß

en

R

ess

ou

rce

nh

un

ge

rs s

ind

au

ch F

örd

erm

ög

lich

keit

en

wie

„F

rack

ing

“ se

hr

ren

tab

el.

Un

ter

de

n h

oh

en

En

erg

iep

rei-

sen

le

ide

n d

ie i

mp

ort

abh

äng

ige

n E

U-L

änd

er

un

d a

uch

D

eu

tsch

lan

d.

Wir

tsch

aft

ist

star

k ge

schr

umpf

tD

eu

tsch

lan

d k

on

nte

se

ine

in

tern

atio

nal

e F

üh

run

gsp

osi

-ti

on

nic

ht

hal

ten

. D

ie W

irts

chaf

t is

t st

ark

ge

sch

rum

pft

u

nd

hat

sic

h „

reg

ion

alis

iert

“, w

as s

ich

ne

gat

iv a

uf

das

W

oh

lsta

nd

sniv

eau

so

wie

de

sse

n V

ert

eil

un

g a

usw

irk

t.

Die

se

it J

ahrz

eh

nte

n n

ied

rig

en

Zin

sen

hab

en

die

de

ut-

sch

e W

irts

chaf

t g

esc

häd

igt.

Be

son

de

rs d

ie A

lte

rsvo

rso

r-g

e le

ide

t d

aru

nte

r: v

iele

Me

nsc

he

n m

üss

en

län

ge

r ar

be

i-te

n, u

m ih

r Le

be

n im

Alt

er

fin

anzi

ere

n z

u k

ön

ne

n.

Polit

isch

e, w

irts

chaf

tlic

he u

nd g

esel

lsch

aftl

iche

Rah

men

bedi

ngun

gen

im J

ahr

2045

– w

eltw

eit,

in E

urop

a un

d De

utsc

hlan

d

Nat

ion

al k

om

mt

es z

u e

iner

Wir

tsch

afts

-un

d S

chu

lden

kris

e, i

nte

rnat

ion

al v

erst

ärke

n s

ich

öko

log

isch

e u

nd

so

zial

e K

ri-

sen

. D

er d

emo

gra

ph

isch

e W

and

el is

t in

Deu

tsch

lan

d s

tark

sp

ürb

ar.

Um

wel

t- u

nd

Res

sou

rcen

sch

utz

wer

den

vo

n a

nd

eren

T

hem

en ü

ber

lag

ert.

Über

alte

rung

und

Sch

rum

p-fu

ng b

elas

ten

Volk

swir

scha

ftTr

otz

zu

ne

hm

en

de

r in

tern

atio

nal

er

Ko

nfl

ikte

u

nd

Fl

üch

tlin

gss

trö

me

wu

rde

die

Mig

rati

on

nac

h D

eu

tsch

-la

nd

be

gre

nzt

. D

er

de

mo

gra

fisc

he

Wan

de

l ko

nn

te n

ich

t g

em

ild

ert

we

rde

n:

die

Be

völk

eru

ng

ist

üb

era

lte

rt u

nd

sc

hru

mp

ft.

Die

s b

ela

ste

t d

ie

Re

nte

nka

sse

n

un

d

ver-

sch

ärft

de

n F

ach

kräf

tem

ang

el.

Gese

llsch

aft

spal

tet

sich

imm

er m

ehr

Die

W

ert

evo

rste

llu

ng

en

u

nd

Le

be

nss

tile

h

abe

n

sich

ko

ntr

är e

ntw

icke

lt.

Ein

kle

ine

r, w

oh

lhab

en

de

r Te

il l

eb

t „o

ffe

nsi

v“

kon

sum

ori

en

tie

rt

un

d

mat

eri

alis

tisc

h;

die

m

eis

ten

Me

nsc

he

n a

lle

rdin

gs

käm

pfe

n d

aru

m,

de

n L

e-

be

nss

tan

dar

d d

er

20

10

er

Jah

re z

u h

alte

n.

Üb

er

ho

he

S

ozi

alau

sgab

en

ve

rsu

cht

de

r S

taat

, d

ie

wac

hse

nd

en

E

inko

mm

en

sun

ters

chie

de

un

d s

ozi

ale

n S

pan

nu

ng

en

zu

re

du

zie

ren

.

Ener

giep

olit

ik o

hne

Pers

pekt

iven

Die

de

uts

che

Re

gie

run

g h

at z

war

am

Ato

mau

ssti

eg

fe

st-

ge

hal

ten

; e

in fl

äch

en

de

cke

nd

er

Au

sbau

vo

n e

rne

ue

rba-

ren

En

erg

ien

un

d d

er

erf

ord

erl

ich

en

Ne

tzin

fras

tru

ktu

r ko

nn

te a

ufg

run

d d

er R

eze

ssio

n u

nd

feh

len

de

r po

liti

sch

er

An

reiz

e a

be

r n

ich

t u

mg

ese

tzt

we

rde

n.

Die

we

nig

ste

n

rge

r kö

nn

en

es

sich

le

iste

n,

in e

rne

ue

rbar

e E

ne

rgie

n

od

er

effi

zie

nte

Hau

ste

chn

ik z

u in

vest

iere

n.

Ener

giei

mpo

rte

stat

t Au

tark

ieD

ie V

ers

org

un

gss

ich

erh

eit

ste

ht

nu

n a

n e

rste

r S

tell

e; d

er

Pre

is e

nts

che

ide

t ü

be

r O

rt u

nd

Art

de

r E

ne

rgie

erz

eu

-g

un

g.

Re

gio

ne

n,

die

be

reit

s vo

r d

er

Kri

se i

n d

eze

ntr

ale

S

tru

ktu

ren

inve

stie

rt h

atte

n, k

ön

ne

n ih

re e

ige

ne

En

erg

ie

ge

win

ne

n.

Die

me

iste

n R

eg

ion

en

be

zie

he

n S

tro

m u

nd

Wär

me

vo

n K

oh

le-

un

d G

askr

aftw

erk

en

od

er

imp

ort

ie-

ren

nst

ige

n A

tom

stro

m a

us

Nac

hb

arlä

nd

ern

.

Win

dst

rom

au

s N

ord

de

uts

chla

nd

kan

n a

ufg

run

d f

eh

len

-d

er

Ve

rte

ile

rne

tze

nic

ht

in d

en

de

n –

etw

a n

ach

Bay

-e

rn –

tra

nsp

ort

iert

we

rde

n.

Sozi

ale

Prob

lem

e üb

erla

gern

Ene

rgie

wen

deN

eb

en

de

r W

irts

chaf

tskr

ise

hat

au

ch d

ie i

nst

abil

e E

ne

r-g

iep

oli

tik

daz

u b

eig

etr

age

n,

das

s d

ie Z

iele

de

r E

ne

rgie

-w

en

de

ve

rwäs

sert

wu

rde

n.

Die

vie

lfäl

tig

en

Än

de

run

ge

n

de

r Fö

rde

rpro

gra

mm

e u

nd

ord

nu

ng

sre

chtl

ich

en

In

stru

-m

en

te s

org

ten

n in

de

r Wir

tsch

aft

un

d b

ei d

en

Ko

nsu

me

n-

ten

r V

erw

irru

ng

un

d A

ble

hn

un

g. S

o h

at d

ie A

kze

pta

nz

de

r G

ese

llsc

haf

t fü

r h

öh

ere

Ko

ste

n u

nd

An

lag

en

bau

üb

er

die

Jah

re s

tark

ab

ge

no

mm

en

; an

de

re T

he

me

n w

urd

en

als

w

ich

tig

er

em

pfu

nd

en

.

Güns

tige

Leb

ensm

itte

l aus

in

tens

iver

Lan

dwir

tsch

aft

Die

S

tru

ktu

r d

er

eu

rop

äisc

he

n

Ag

rarp

oli

tik

wu

rde

g

run

dsä

tzli

ch e

rhal

ten

. V

or

alle

m g

roß

e B

etr

ieb

e w

er-

de

n m

it D

ire

ktz

ahlu

ng

en

un

d I

nve

stit

ion

en

un

ters

tütz

t.

Du

rch

de

n T

ren

d z

ur

Au

tom

atis

ieru

ng

un

d In

ten

sivi

eru

ng

nn

en

grö

ße

re F

läch

en

au

ch v

on

we

nig

er

Me

nsc

he

n b

e-

wir

tsch

afte

t w

erd

en

.

Du

rch

die

Mas

sen

pro

du

kti

on

ble

ibe

n d

ie P

reis

e f

ür

lan

d-

wir

tsch

aftl

ich

e P

rod

uk

te i

n d

en

Su

pe

rmär

kte

n g

ün

stig

. V

iele

Me

nsc

he

n k

ön

nte

n s

ich

te

ure

re P

rod

uk

te n

ich

t m

eh

r le

iste

n.

Foto

: w

ikim

ed

ia, R

ein

har

d J

ahn

Foto

: w

ikim

ed

ia, E

f In

Foto

: w

ikim

ed

ia, N

ikku

l

Foto

: w

ikim

ed

ia, m

erc

y fo

r an

imal

s