TÜRK STANDARDI - webdosya.csb.gov.trEski... · TÜRK STANDARDI Systèmes de management...

TS EN ISO 14004 (Eski no: TS ISO 14004)

Şubat 2006

TÜRK STANDARDI

Systèmes de management environnemental -

Lignes

directrices générales concernant les

principes, les

systèmes et les techniques de mise en

oeuvre (ISO

14004:2004)

(ISO 14004:2004)

Umweltmanagementsysteme - Allgemeiner

Leitfaden über

Grundsätze, Systeme und unterstützende

Methoden (ISO

14004:2004)

(ISO 14004:2004)

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

Çevre yönetim sistemleri - Prensipler, sistemler ve destekleyici

tekniklere dair genel kılavuz

(ISO 14004:2004)

Environmental management systems - General guidelines on principles, systems and support

techniques

(ISO 14004:2004)

ISO 14004:2004 Standardının Türkçe Tercümesidir.

ICS 13.020.10

TS ISO 14004:1997 yerine

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDANÇEVRE VE SEHiRCiLiK BAKANLIGI MESLEKi HiZMETLER GENELMÜDÜRLÜGÜ YAPI MALZEMELERi DAiRESi BASKANLIGI'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 03.01.2017TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

TS EN ISO 14004 (Eski no: TS ISO

14004) : 2006-02

ISO 14004:2004

TÜRK STANDARDIICS 13.020.10

Milli Önsöz

- Bu standard; CEN tarafından onaylanan ve Şubat 2006 tarihinde TS EN ISO 14004 (Eski no: TS ISO 14004):2006

numaralı Türk standardı olarak kabul edilen ISO 14004:2004 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü

Çevre İhtisas Grubu marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş, TSE Teknik Kurulu 'nun 02.02.2006 tarihli toplantısında

kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standard yayımlandığında TS ISO 14004:1997 yerini alır.

- CEN/CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının

belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

TS EN ISO 14004 (Eski no: TS ISO 14004) : 2006 standardı, ISO 14004:2004 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon

Komitesi'nin (Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye

ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN'den yazılı izin almaksızın çoğaltılamaz.TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDANÇEVRE VE SEHiRCiLiK BAKANLIGI MESLEKi HiZMETLER GENELMÜDÜRLÜGÜ YAPI MALZEMELERi DAiRESi BASKANLIGI'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 03.01.2017TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

AVRUPA STANDARDİZASYON KOMİTESİ

EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION

COMITÉ EUROPÉEN DE NORMALISATION

EUROPÄISCHES KOMITEE FÜR NORMUNG

Çevre yönetim sistemleri - Prensipler, sistemler ve destekleyici

tekniklere dair genel kılavuz

(ISO 14004:2004)

Environmental management systems - General guidelines on principles, systems and support

techniques

(ISO 14004:2004)

Umweltmanagementsysteme - Allgemeiner Leitfaden

über

Grundsätze, Systeme und unterstützende Methoden

(ISO

14004:2004)

(ISO 14004:2004)

Systèmes de management environnemental - Lignes

directrices générales concernant les principes, les

systèmes et les techniques de mise en oeuvre (ISO

14004:2004)

(ISO 14004:2004)

Bu Avrupa standardı CEN tarafından 23 Nisan 2010 tarihinde kabul edilmiştir.

CEN/CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren

koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel

listeler ve bibliyografik atıflar, CEN/CENELEC Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN/CENELEC üyesine

başvurarak elde edilebilir.

Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile

tercümesi, CEN/CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN/CENELEC

Yönetim Merkezi’ne bildirilir.

CEN üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,

Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan , Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya,

Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya ve

Yunanistan'ın millî standard kuruluşlarıdır.

Yönetim Merkezi : Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

AVRUPA STANDARDI

EUROPEAN STANDARD

NORME EUROPÉENNE

EUROPÄISCHE NORM


14004) : 2006-02

ISO 14004:2004ICS 13.020.10

Ref No:ISO 14004:2004

©2004 CEN Dünya genelinde herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CEN ulusal üyelerine aittir.


ICS 13.060.30; 13.060.45 TS EN ISO 5667-13:2013-02EN ISO 5667-13:2011

2

İçindekilerSayfa

Önsöz .....................................................................................................................................................3


TS EN ISO 14004 (Eski no: TS

ISO 14004) : 2006-02

ISO 14004:2004

ICS 13.020.10

Önsöz

ISO 14004:2004 standardının metni, Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu’nun (ISO) ISO/TC 207 “Çevre yönetimi”

teknik komitesi tarafından hazırlanmış ve EN ISO 14004:2010 olarak kabul edilmiştir.

Bu Avrupa Standardına en geç Kasım 2010 tarihine kadar aynı metni yayınlayarak ya da onay duyurusu

yayınlayarak ulusal standart statüsü verilmeli ve çelişen ulusal standartlar en geç Kasım 2010 tarihine kadar

yürürlükten kaldırılmalıdır.

Bu dokümanın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir patent

hakkının belirlenmesi durumunda CEN (ve/veya CENELEC) sorumlu tutulamaz.

CEN/CENELEC İç Yönetmeliklerine göre, bu Avrupa Standardının ulusal standart olarak uygulamaya alınmasından

sorumlu ulusal standart kuruluşlarının ülkeleri sırasıyla; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan,

Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan , Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre,

İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Kıbrıs, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya,

Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’dır.

Onay bilgisi

ISO 14004:2004 standardının metni, CEN tarafından EN ISO 14004:2010 olarak hiçbir değişiklik yapılmaksızın

kabul edilmiştir.


ULUSLARARASI

STANDARD

INTERNATIONAL

STANDARD

ISO

14004

Çevre yönetim sistemleri - Prensipler,

sistemler ve destekleyici tekniklere dair genel

kılavuz

Environmental management systems - General

guidelines on principles, systems and support

techniques

Systèmes de management environnemental - Lignes

directrices générales concernant les principes, les

systèmes et les techniques de mise en oeuvre (ISO

14004:2004)

Referans Numarası

ISO 14004:2004(E)

İkinci baskı

2004-11-15


TELİF HAKKI KORUMALI DOKÜMAN

© ISO 2004

Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm

dahil aşağıda adresi verilen ISO'dan yazılı izin alınmaksızın ya da dokümanı talep edenin ülkesindeki ISO üyesinin yazılı izni

olmazsızın elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz.

ISO Telif Ofisi

Casa postale 56 CH-1211 Geneva 20

Tel. : +41 22 749 01 11

Faks : +41 22 749 09 47

e-posta : [email protected]

Web : www.iso.org

İsviçre'de basılmıştır.

© ISO 2004 - Tüm hakları saklıdır.


ICS 13.020.10 TS EN ISO 14004:2006-02EN ISO 14004:2010

İçindekiler

1 Kapsam......................................................................................................................................................12 Atıf yapılan standard ve/veya dökümanlar.............................................................................................13 Terimler ve tarifler ....................................................................................................................................14 Çevre yönetim sisteminin unsurları........................................................................................................4

4.1 Genel...................................................................................................................................................44.2 Çevre politikası....................................................................................................................................84.3 Planlama .............................................................................................................................................94.4 Uygulama ve işletme .........................................................................................................................184.5 Kontrol ...............................................................................................................................................284.6 Yönetim gözden geçirmesi ................................................................................................................32

Ek A (Bilgi için) - Çevre yönetim sisteminin unsurları arasındaki benzerlik örnekleri............................35Kaynaklar........................................................................................................................................................ 41



14004) : 2006-02

ISO 14004:2004

ICS 13.020.10

Önsöz

ISO (Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu) ulusal standard kuruluşlarının (ISO ülke kuruluşları) dünya çapında

federasyonudur. Uluslararası Standard hazırlama çalışması genelde ISO teknik komiteleri aracılığı ile yapılır. Teknik

komitenin konusu ile ilgilenen üyelerin o teknik komitede temsil edilme hakkı vardır. ISO ile işbirliği içindeki resmi

ya da sivil uluslararası kuruluşlar da, çalışmalarda yer alabilir. ISO, elektroteknik standardizasyonla ilgili tüm

konularında Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) ile yakın işbirliği içinde çalışır.

Uluslararası Standardlar, ISO/IEC Direktifleri Bölüm 2’ye göre yazılmıştır.

Teknik komitelerin ana görevi, Uluslararası Standard hazırlamaktır. Teknik komitelerin kabul ettiği Taslak

Uluslararası Standardlar, oylama için üye ülke kuruluşlarına gönderilir. Bir Uluslararası Standardın yayınlanması, oy

veren üye ülkelerin en az % 75’inin onayını gerektirir.

Bu dokümanın bazı kısımlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir patent

hakkının belirlenmesi durumunda ISO sorumlu tutulamaz.

ISO 14004, ISO/TC 207 Çevre yönetimi teknik komitesinin SC 1 Çevre yönetim sistemleri alt komitesi tarafından

hazırlanmıştır.

Teknik olarak revize edilen bu ikinci baskı , birinci baskıyı (ISO 14004:1996) iptal eder ve yerini alır.



GirişÇevre kalitesinin sürekli olarak geliştirilmesi hususundaki ilgi ve hassasiyetin artmasından dolayı, büyüklükleri ve türleri ne olursa olsun bütün kuruluşlar, dikkatlerini artan bir şekilde, faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre üzerindeki etkilerine çevirmektedirler. Bir kuruluşun çevre performansı kuruluş içindeki veya kuruluş dışındaki ilgili taraflar için önem arzetmektedir. Başarılı bir çevre performansına ulaşılması için, çevre yönetim sistemi (ÇYS)’nin sürekli geliştirilmesi ve sistematik yaklaşımlara karşı kurumsal taahhütte bulunulması gereklidir.

Bu standardın genel amacı, bir çevre yönetim sistemi kurmak veya mevcut bir çevre yönetim sistemini iyileştirmek yoluyla çevre performansını geliştirmek isteyen kuruluşlara yardım sağlamaktır. Bu standard, sürdürülebilir kalkınma kavramı ile tutarlı ve farklı kültürel, sosyal ve kurumsal çerçeveler ve yönetim sistemleri ile uyumludur.

Bu standard her tipte, her büyüklükte ve her olgunluk seviyesindeki kuruluş tarafından tüm sektörlerde ve coğrafi bölgelerde kullanılabilir. Bu Standard küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) özel ihtiyaçlarını da kapsamakta olup bunların bir çevre yönetim sistemi kullanmalarını teşvik etmektedir.

Bu standard ISO/TC/207 tarafından hazırlanan çevre yönetim standardları serisinin bir parçasıdır. Bu seri içinde sadece ISO 14001 belgelendirme/tescil veya öz beyanların doğrulanması işlemleri için tarafsız olarak tetkik edilebilecek şartları ihtiva etmektedir. Bu standard, hem bir Çevre Yönetim Sistemi’nin uygulanmasına hem de bu sistemin kuruluşun genel yönetimiyle ilişkilerinin güçlendirilmesine yardımcı olabilecek örnekler, açıklamalar ve seçenekler ihtiva etmektedir. Bu standardda verilen kılavuzlar, ISO 14001 çevre yönetim sistem modeli ile tutarlıdır ancak, ISO 14001 de belirtilen şartların yorumlanması amacını gütmez. Kullanım kolaylığı bakımından ISO 14001’in 4’üncü maddesinin alt fıkraları, bu standard ile aynı şekilde numaralandırılmıştır. Bununla birlikte etkin bir çevre yönetim sistemi uygulaması için ayrıntılı veya ilâve kılavuz sağlamanın faydalı olduğu durumlarda bu standardda daha fazla alt madde (örn. 4.3.1.1 veya 4.3.3.3 gibi) verilmiştir. ISO/TC 207 tarafından hazırlanmış standard serileri içinde bu standarddan ve ISO 14001’den başka, pek çok farklı çevre yönetim standardı bulunmaktadır. Bu standardlara atıflar ve bunların tarifleri “The ISO 14000 Family of International Standards” adlı ISO yayınında bulunabilir.

Bu standard, bir çevre yönetim sisteminin unsurlarını tarif eder ve kuruluşlara bir çevre yönetim sisteminin nasıl oluşturulacağı, uygulanacağı, sürdürüleceği veya nasıl iyileştirileceği hususunda kılavuzluk sağlar. Böyle bir sistem, bir kuruluşun, çevre ile ilişkilerini öngörmek, tanımlamak ve yönetmek, çevre amaçlarını yerine getirmek ve yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartlara sürekli olarak uymak hususundaki kabiliyetini önemli ölçüde artırır.

Bu standarddaki örnekler ve yaklaşımlar sadece açıklama ve aydınlatma amacıyla verilmiştir. Bunların uygulanabilecek tek bir ihtimali göstermeleri amaçlanmadığı gibi bütün kuruluşlar için uygun oldukları da iddia edilmemektedir. Kuruluşlar çevre yönetim sistemlerinin tasarımında ve uygulanmasında veya iyileştirilmesinde kendi durumlarına uygun yaklaşımları seçmelidir. Çevre yönetimi, kuruluşun genel yönetim sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır. Bir çevre yönetim sisteminin tasarımı, sürekli ve karşılıklı olarak etkileşen (interaktif) bir işlemdir. Çevre politikalarının, amaçlarının ve hedeflerinin gerçekleştirilmesi için gerekli yapı, sorumluluklar, uygulamalar, prosedürler, işlemler ve kaynaklar, kuruluşun işletme, finansman, kalite, mesleki sağlık ve güvenlik gibi diğer alanlardaki mevcut faaliyetleri ile birlikte değerlendirilebilir.

Bu standardın okunması ve anlaşılmasını kolaylaştırmak bakımından pratik yardımlar ve genel kılavuz kısımları birbirinden ayrılarak kutular içinde verilmiştir.

Bir çevre yönetim sistemi oluşturacak, uygulayacak, sürdürecek veya iyileştirecek olan yöneticiler için temel görevler aşağıdaki hususları ihtiva etmelidir.

- Çevre yönetiminin, kuruluşların en yüksek öncelikli konularından biri olduğunun anlaşılması,- Kuruluş içindeki ve dışındaki ilgili taraflarla iletişim ve yapıcı ilişkilerin kurulması ve sürdürülmesi,- Kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarının tespit edilmesi,- Yasal şartlar ve kuruluşun çevre boyutuna ilişkin olarak uymakla yükümlü olduğu diğer şartların tespit

edilmesi,- Görev ve sorumlulukları açık bir şekilde belirleyerek, çevrenin korunması için, kuruluşta ve kuruluş adına

çalışanların ve yönetimin taahhüdünün sağlanması,- Ürün veya hizmetlerin tüm kullanım ömürleri boyunca bir çevre planlamasının teşvik edilmesi,- Çevre amaç ve hedeflerine ulaşılması için bir proses oluşturulması,



- Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartların karşılanması ve çevre amaç ve hedeflerine sürekli bir şekilde ulaşılabilmesi için eğitim de dahil olmak üzere, uygun ve yeterli kaynakların sağlanması,

- Kuruluşun mevcut çevre performansının, çevre politikası, amaçları ve hedeflerine göre değerlendirilmesi ve uygun olduğu hallerde geliştirilmesine çalışılması,

- Çevre yönetim sisteminin gözden geçirilmesi ve denetlenmesi; sistemde ve dolayısıyla çevre uygulamalarında sağlanacak gelişmelerin tespiti amacıyla bir yönetim prosesinin oluşturulması,

- Müteahhitlerin ve tedarikçi firmaların kendileri için bir çevre yönetim sistemi oluşturmaları konusunda teşvik edilmesi.

Kuruluşlar bu standardı ve ilgili ISO dokümanlarını aşağıda belirtilenler de dahil çeşitli şekillerde kullanabilir:- Bu standardın herhangi bir öz beyan veya diğer bir uygunluk değerlendirme amacına yönelik olarak

kullanılmak üzere hazırlanmadığını bilerek, kendi çevre yönetim sistemini oluşturmak, uygulamak, sürdürmek veya iyileştirmekte bir kılavuz olarak,

- Kendi çevre yönetim sisteminin uygulanmasında veya iyileştirilmesinde yardımcı olarak.

Yapılacak seçim;- Bir kuruluşun amaçları,- Bir kuruluşun yönetim sisteminin olgunluk seviyesi (kuruluşun uygulanmakta olan ve çevre

endişelerini de dikkate alma kapasitesinde bir yönetim sistemi olup olmadığı),- Kuruluşun piyasadaki mevcut ve arzu edilen durumu, saygınlığı, dış ilişkileri ve ilgili tarafların kuruluş

hakkındaki görüşleri tarafından tayin edilen muhtemel üstünlükleri ve zayıf yönleri, - Kuruluşun büyüklüğü

gibi faktörlere bağlı olacaktır.

Etkin bir çevre yönetim sistemi kuruluşa faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin olumsuz çevre etkilerini önlemede, azaltmada veya kontrol etmede ve yürürlükteki yasalara ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartlara uymada yardımcı olur ve kuruluşu çevre yönetim sistemini sürekli olarak iyileştirmede destekler.

Bir çevre yönetim sistemine sahip olmak, kuruluşun ilgili tarafları,- Kuruluşun politika, amaç ve hedeflerini gerçekleştirmede yönetimin bir taahhüdü olduğu,- Çevresel olumsuzlukları önlemeye önem verildiği,- Yeterli dikkat gösterildiğine ve mevzuata uygun olduğuna dair kanıtlar olduğu, - Sistem tasarımının sürekli iyileştirme prosesini de ihtiva ettiği

konusunda tatmin etmesinde yardımcı olabilir. Bir çevre yönetim sisteminin uygulanmasından ekonomik faydalar elde edilebilir. Bir kuruluşun bir çevre yönetim sistemini de içinde barındıran genel yönetim sistemi, ekonomik ve çevresel faydaları birleştirmek ve dengede tutmak için bir çerçeveye sahip demektir.

Ekonomik faydalar, ilgili taraflara kuruluş için güvenilir bir çevre yönetiminin ne kadar önemli olduğunu göstermek için de kullanılabilir. Güvenilir çevresel uygulamalar, kuruluşa aynı zamanda, özel malî kazançlar ile çevre amaç ve hedefleri arasında bağlantı kurma fırsatı sağlar ve böylece kaynakların hem çevresel hem de finansal bakımdan en fazla faydayı sağlayan alanlara tahsis edilmesini temin eder. Çevre yönetim sistemini kurmuş olan bir kuruluş önemli rekabet üstünlükleri elde edebilir.

Etkin bir çevre yönetim sisteminin getireceği muhtemel faydalar, iyileştirilmiş çevresel performansa ilâve olarak aşağıda belirtilen hususları da ihtiva eder:

- Gösterilebilir bir çevre yönetimi taahhüdü konusunda, müşterilerin tatmin edilmesini,- Toplumla iyi ilişkiler sürdürülmesini,- Yatırımcıların kriterlerinin karşılanması ve sermaye girişinin iyileştirilmesini,- Makul maliyetlerle sigortalanma imkânı elde edilmesini,- Piyasadaki itibarın ve pazar payının geliştirilmesini,- Maliyet kontrolünün iyileştirilmesini,- Maddi tazminatla sonuçlanacak olayların azaltılmasını,- Girdi malzemelerinde ve enerji tüketiminde tasarruf sağlanmasını,- Ruhsat ve izin alınmasını ve istenen şartların karşılanmasının kolaylaştırılmasını,- Tedarikçiler, yükleniciler ve kuruluş için veya kuruluş adına çalışan herkesin çevre bilincine sahip

olmasının teşvik edilmesini,- Çevre sorunlarının çözüm yollarının paylaşılmasını ve geliştirilmesinin teşvik edilmesini, - Sanayi-devlet işbirliğinin geliştirilmesini.



1

ULUSLARARASI STANDARD ISO 14004:2004(E)

Çevre yönetim sistemleri - Prensipler, sistemler ve destekleyici tekniklere dair genel kılavuz (ISO 14004:2004)

1 KapsamBu standard, bir çevre yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi, geliştirilmesi ve bu sistemin diğer yönetim sistemleriyle koordinasyonu için bir kılavuz sağlar.

Not – Sistemin iş sağlığı ve güvenliği konularını yönetmesi amaçlanmamış olmakla beraber, bir kuruluşun bütünleşik bir çevre ve iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi uygulamak istediği durumda bunlar da sisteme dahil edilebilir.

Bu standarddaki kılavuzlar büyüklüğü, tipi ve gelişmişlik düzeylerine bakılmaksızın bütün kuruluşlara uygulanabilir.

Bu standardda verilen kılavuzlar, ISO 14001 çevre yönetim sistem modeli ile tutarlıdır ancak, ISO 14001 de belirtilen şartların yorumlanması amacını gütmez.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlarBu standardda herhangi bir başka standarda atıf yapılmamıştır. Bu madde, numaralandırmanın bu standardın bir önceki baskısı (ISO 14004:1996) ile aynı şekilde muhafaza edilebilmesi amacıyla konulmuştur.

3 Terimler ve tariflerBu standardın amacı bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler kullanılır.

3.1 TetkikçiBir tetkik gerçekleştirmede uzmanlaşmış kişi.

[ISO 9000:2000, Madde 3.9.9]

3.2 Sürekli iyileştirmeKuruluşun (Madde 3.20) çevre politikası (Madde 3.13) ile uyumlu bir şekilde, genel çevre performansında (Madde 3.11) başarı elde etmek için, çevre yönetim sisteminin (Madde 3.9) tekrarlayan bir şekilde iyileştirilmesi işlemi.

Not - Bu işlemin kuruluşun bütün faaliyet alanlarında aynı anda gerçekleştirilmesi zorunlu değildir.

[ISO14001:2004, Madde 3.2]

3.3 DüzeltmeTespit edilen bir uygunsuzluğun giderilmesi için yapılan faaliyet (Madde 3.18).

Not - ISO 9000:2000, Madde 3.6.6’dan uyarlanmıştır.

3.4 Düzeltici faaliyetTespit edilen bir uygunsuzluğun sebebinin giderilmesi faaliyeti (Madde 3.18).

[ISO 14001:2004, Madde 3.3]

3.5 DokümanBilgi ve onun bulunduğu ortam.

Not 1 – Ortam, kâğıt, manyetik, elektronik veya optik bilgisayar diski, fotoğraf veya orijinal örnek veya bunların birleşimi olabilir.



2

Not 2 – ISO 9000:2000, Madde 3.7.2’den uyarlanmıştır.

[ISO 14001:2004, Madde 3.4]

3.6 ÇevreBir kuruluşun (Madde 3.20, faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna, insanları da ihtiva eden ortam ve bunlar arasındaki ilişki.

Not – Bu çerçevede ortam, kuruluştan (Madde 3.20) başlayarak tüm evrene kadar genişletilebilir.

3.7 Çevre boyutuBir kuruluşun (Madde 3.20), çevre (Madde 3.6) ile etkileşime girebilen faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin bir elemanı.

Not – Önemli bir çevre boyutunun halihazırda veya daha sonra kayda değer bir çevre etkisi (Madde 3.8) olabilir.

[ISO 14001:2004, Madde 3.6]

3.8 Çevre etkisiKısmen veya tamamen, bir kuruluşun (Madde 3.20) çevre boyutlarından (Madde 3.7) kaynaklanan, çevreye (Madde 3.6) yaptığı olumlu veya olumsuz herhangi bir değişiklik.

[ISO 14001:2004, Madde 3.7]

3.9 Çevre yönetim sistemi ÇYS

Bir kuruluşun (Madde 3.20), çevre politikasının (Madde 3.13) geliştirilmesi, uygulanması ve çevre boyutlarının (Madde 3.7) yönetilmesinde kullanılan, kuruluşun yönetim sisteminin bir parçası.

Not 1 – Bir yönetim sistemi, politika ve amaçları oluşturmak ve bu amaçları başarmak için kullanılan birbirleriyle ilişkili elemanların bir kümesidir.

Not 2 – Bir yönetim sistemi, teşkilât yapısını, planlanan faaliyetleri, sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri (Madde 3.23), prosesleri ve kaynakları ihtiva eder.

[ISO 14001:2004, Madde 3.8]

3.10 Çevre amacıBir kuruluşun (Madde 3.20), gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği, çevre politikasıyla (Madde 3.13) uyumlu genel çevre maksadı.

[ISO 14001:2004, Madde 3.9]

3.11 Çevre performansıBir kuruluşun (Madde 3.20), çevre boyutlarıyla (Madde 3.7) ilgili kuruluş yönetiminin ölçülebilir sonuçları.

Not – Çevre yönetim sistemleri (Madde 3.9) kapsamında, sonuçlar, kuruluşun (Madde 3.20) çevre politikası (Madde 3.13), çevre amaçları (Madde 3.10), çevre hedefleri (Madde 3.14) ve diğer çevresel başarı şartlarına göre ölçülebilir.

[ISO 14001:2004, Madde 3.10]

3.12 Çevre performans göstergesi ÇPGBir kuruluşun (Madde 3.20) çevre performansı (Madde 3.11) hakkında bilgi sağlayan belirli ifade.

[ISO 14031:1999), Madde 2.10]



3

3.13 Çevre politikasıBir kuruluşun (Madde 3.20), resmî olarak üst yönetimi tarafından beyan edilen, çevresel başarısıyla (Madde 3.11) ilgili genel niyetleri ve yönlendirmesi.

Not – Çevre politikası, faaliyet ve çevre amaçlarının (Madde 3.10) ve çevre hedeflerinin (Madde 3.14) belirlenmesi için bir çerçeve sağlar.

[ISO 14001: 2004 Madde 3.11]

3.14 Çevre hedefiKuruluşa (Madde 3.20) veya onun bölümlerine uygulanabilen, çevre amaçlarından (Madde 3.10) kaynaklanan ve bu amaçlara ulaşmak için belirlenmesi ve karşılanması gereken ayrıntılı başarı şartı.

[ISO 14001: 2004 Madde 3.12]

3.15 İlgili tarafBir kuruluşun (Madde 3.16) çevresel başarısıyla (Madde 3.10) ilgilenen veya bu başarıdan etkilenen kişi veya grup.

[ISO 14001: 2004 Madde 3.13]

3.16 İç tetkikTetkik bulgusunu elde etmek ve kuruluş (Madde 3.20) tarafından belirlenen çevre yönetim sistemi tetkik kriterlerinin ne ölçüde yerine getirildiğini tayin etmek amacıyla bu bulguyu tarafsız bir şekilde değerlendirmek için, sistematik, bağımsız ve belgeye dayalı denetim prosesi.

Not – Bir çok durumda, özellikle küçük kuruluşlarda, bağımsız olma durumu, denetlenen faaliyete ilişkin sorumlu olunmamasıyla gösterilebilir.

[ISO 14001:2004 Madde 3.14]

3.17 Yönetim performans göstergesiYPGBir kuruluşun çevre performansını (Madde 3.11) etkileyen yönetim gayretleri hakkında bilgi sağlayan çevre performans göstergesi (Madde 3.12).

[ISO 14031:1999 Madde 2.10.1]

3.18 UygunsuzlukBir şartın yerine getirilmemesi.

[ISO 9000:2000 Madde 3.6.2]

3.19 İşletme performans göstergesi İPGBir kuruluşun (Madde 3.20) faaliyetlerinin çevre başarısına (Madde 3.12) ilişkin bilgi sağlayan çevre performans göstergesi (Madde 3.12)

[ISO 14031:1999, Madde 2.10.2]

3.20 KuruluşKendine has görevleri ve yönetimi olan, kamuya ait veya özel, her çeşit şirket, firma, teşebbüs, kurum veya müessese, bunların parçası veya birleşmiş hâlleri.

Not – Birden çok işletme birimleri olan kuruluşlar için, bir işletme birimi bir kuruluş olarak tanımlanabilir.

[ISO 14001:2004, Madde 3.16]



4

3.21 Önleyici faaliyetMuhtemel bir uygunsuzluğun (Madde 3.18) sebebini ortadan kaldırma faaliyeti.

[ISO 14001:2004, Madde 3.17]

3.22 Kirlenmenin önlenmesiOlumsuz çevre etkilerini (Madde 3.8) azaltmak amacıyla, herhangi bir kirletici çeşidinin veya atığın oluşmasını, emisyonunu veya boşaltımını önlemek, azaltmak veya kontrol etmek (ayrı ayrı veya birlikte) için, işlemlerin, uygulamaların, tekniklerin, malzemelerin, ürünlerin, hizmetlerin veya enerjinin kullanılması.

Not – Kirliliğin önlemesi, kaynak kullanımının azaltılmasını veya hiç kullanılmamasını, işlemi, ürün veya hizmet değişikliklerini, kaynakların etkin kullanımını, malzeme ve enerji ikamesini, yeniden kullanımı, geri kazanımı, geri dönüşümü, ıslahı ve arıtmayı ihtiva eder.

[ISO 14001: 2004, Madde 3.18]

3.23 ProsedürBir işlem veya faaliyeti yürütmek için belirlenen yol.

Not 1 – Prosedürler yazılı hâle getirilmiş olabilir veya olmayabilir.

Not 2 – ISO 9000:2000, Madde 3.4.5’ten uyarlanmıştır.

3.24 KayıtElde edilen sonuçları belirten ve gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtlarını gösteren doküman (Madde 3.5).

Not – ISO 9000:2000, Madde 3.7.6’dan uyarlanmıştır.

[ISO 14001:2004, Madde 3.20]

4 Çevre yönetim sisteminin unsurları

4.1 Genel

4.1.1 Çevre yönetim sistemi modeliBu standardda ayrıntılı olarak verilen çevre yönetim sistemi, bir “Planla – Uygula - Kontrol et - Önlem al” (PUKÖ) yönetim modelini takip etmektedir. Çevre yönetim sistem modeli ve işleyen bir sürekli iyileştirme Şekil 1’de gösterilmiştir. PUKÖ modeli hakkında daha fazla bilgi için Pratik yardım kısmında - Çevre yönetim sistem modeli’ni inceleyiniz



5

Şekil 1 – Bu standard için çevre yönetim sistemi modeli

Bir çevre yönetim sistemi en iyi şekilde; değişen iç ve dış faktörlere karşı verilecek tepkiler konusunda bir kuruluşun çevre yönetimini etkin olarak yönlendirmek amacıyla sürekli izlenen ve periyodik olarak gözden geçirilen, düzenleyici bir çerçeve olarak görülmelidir. Mümkün olduğunca, kuruluşun her seviyesi, çevresel iyileşmeleri başarmak için çalışma hususunda sorumluluk almalıdır.

İlk defa çevre yönetim sistemi kuracak olan bir kuruluş, öncelikle örnek olarak maliyetlerde düşüş veya kendisinin önemli çevre boyutlarına ilişkin bir mevzuata uymasını sağlamaya odaklanmak gibi, en kısa zamanda açık fayda sağlayacak konularla işe başlamalıdır. Çevre yönetim sistemi şekillendikçe, çevre performansını daha da artırmak için prosedürler, programlar ve teknolojiler devreye sokulabilir. Çevre yönetim sistemi olgunlaştıkça, iş ile ilgili bütün kararlarda çevresel endişeler de dikkate alınabilir.



6

Pratik yardım – Çevre yönetim sistem modeli

PUKÖ, kuruluşun üst yönetiminin çevre yönetim sistemine (Madde 4.1.2) karşı taahhütleri ve liderliğine bağlı olarak, kendi çevre politikasını (Madde 4.2) oluşturmak uygulamak ve sürdürmesine imkan sağlayan sürekli ve tekrarlayan bir prosestir. Kuruluşun çevreye karşı mevcut durumunu değerlendirmesinden sonra, bu sürekli prosesin adımları aşağıda verilmiştir.

a) Planla : Kuruluşun aşağıda verilenleri gerçekleştirmesine imkan verecek, sürekli bir planlama prosesi (Madde 4.3) oluştur,

1) Çevre boyutları ve bunlarla ilişkili çevre etkilerini tanımla (Madde 4.3.1),

2) Yürürlükteki yasal şartları ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartları tespit et ve izle ve uygun olduğu durumlarda dâhili performans kriterleri belirle (Madde 4.3.2),

3) Çevre amaçları ve hedefleri belirleyerek bunlara ulaşmak için program/programlar oluştur (Madde 4.3.3.1 ve Madde 4.3.3.2),

4) Performans göstergeleri geliştir ve kullan (Madde 4.3.3.3).

b) Uygula : Çevre yönetim sistemini uygula ve çalıştır (Madde 4.4).

1) Yönetim yapıları oluştur ve yeterli yetkiyle donatılmış olarak görev ve sorumlulukları belirle,

2) Yeterli kaynak tahsis et (Madde 4.4.1),

3) Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan personeli eğit ve onlara bilinç ve beceri kazandır (Madde 4.4.2),

4) İç ve dış iletişim için prosesler oluştur (Madde 4.4.3),

5) Dokümantasyonu oluştur ve sürekliliğini sağla (Madde 4.4.4),

6) Doküman kontrolünü/kontrollerini oluştur ve uygula (Madde 4.4.5),

7) Faaliyet kontrolünü/kontrollerini oluştur ve sürekliliğini sağla (Madde 4.4.6),

8) Acil durum ve müdahale hazırlıkları yap (Madde 4.4.7).

c) Kontrol et : Çevre yönetim sistemi proseslerini değerlendir (Madde 4.5),

1) Sürekli ölçme ve izleme yap (Madde 4.5.1),

2) Uygunluk durumunu değerlendir (Madde 4.5.2),

3) Uygunsuzluğu tespit et ve düzeltici ve önleyici faaliyetler gerçekleştir (Madde 4.5.3)

4) Kayıtları yönet (Madde 4.5.4),

5) Periyodik iç tetkikler gerçekleştir (Madde 4.5.5).

d) Önlem al : Çevre yönetim sistemini iyileştirmek için gözden geçir ve önlem al (Madde 4.6),

1) Uygun aralıklarla çevre yönetim sisteminin, yönetim gözden geçirmesini yap (Madde 4.6.1),

2) İyileştirilecek alanları tespit et (Madde 4.6.2).

Sürekli olarak devam ettirilecek olan bu proses, kuruluşun çevre yönetim sisteminin ve genel çevre performansının sürekli olarak iyileştirmesini sağlar.



7

4.1.2 Üst yönetimin taahhüdü ve liderliğiBaşarıyı garanti etmek için bir çevre yönetim sistemi oluşturmada veya bunu iyileştirmede ilk aşama, kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin, çevre yönetimini iyileştirmek hususunda üst yönetimden taahhüt almaktır. Üst yönetimin sürekli bir taahhüdü ve liderliği çok önemlidir. Bir çevre yönetim sisteminin faydalarının tanımlanması, kuruluşun karşılaşacağı çevre ile ilgili sorunların engellenmesinde yardımcı olabileceği gibi, üst yönetimin taahhüdü ve liderliğini garantiye almak konusunda da yardımcı olabilir.

4.1.3 Çevre yönetim sisteminin kapsamıKuruluşun çevre yönetim sisteminin kapsamının üst yönetim tarafından belirlenmesi gerekir. Yani, üst yönetim çevre yönetim sisteminin uygulanacağı kuruluş sınırlarını belirlemelidir. Çevre yönetim sisteminin kapsamı belirlendikten sonra, kuruluşun bu tanımlanan kapsam içindeki tüm faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri çevre yönetim sistemine dâhil edilmelidir.

4.1.4 İlk çevre gözden geçirme toplantısıHerhangi bir çevre yönetim sistemi olmayan bir kuruluş bir gözden geçirme yaparak mevcut durumunun çevreye olan etkilerini değerlendirmelidir. Bu gözden geçirmenin amacı bir çevre yönetim sistemi oluştururken bir temel olarak kuruluşun faaliyetlerini, ürünlerini ve hizmetlerini dikkate almak olmalıdır.

Bir çevre yönetim sistemi olan bir kuruluşun böyle bir gözden geçirme yapmasına gerek yoktur, ancak böyle bir gözden geçirmenin yapılması çevre yönetim sistemini geliştirmede kuruluşa faydalı olabilir.

Gözden geçirme aşağıda belirtilen dört temel alanı kapsamalıdır:a) Normal işletme şartları, başlatma ve durdurma da dahil olağandışı işletme şartları, âcil durumlar ve

kazalar ile ilişkili olanlar da dahil olmak üzere çevre boyutlarının belirlenmesi,b) Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartların belirlenmesi,c) Satın alma ve taahhüt faaliyetlerine ilişkin olanlar da dahil, mevcut çevre yönetim uygulamalarının ve

prosedürlerinin incelenmesi,d) Daha önce meydana gelen acil durumların ve kazaların değerlendirilmesi.

Bu gözden geçirme toplantısında, aşağıda belirtilenler gibi ilâve konular da değerlendirilebilir:- Uygulanabilir dâhili kriterler, haricî standardlar, düzenlemeler, uygulama kodları, prensip ve kılavuz

setlerine göre performansın değerlendirilmesi,- Maliyetlerin azaltılması fırsatları da dahil olmak üzere rekabet üstünlüğü sağlama imkânları,- İlgili tarafların görüşleri,- Çevre performansını artırabilecek veya azaltabilecek diğer kurumsal sistemler.

Gözden geçirmenin sonuçları kuruluşu, olduğu yasal şartlara ve uymakla yükümlü diğer şartlara uygunluğun sürdürülmesine ilişkin yaklaşımların etkinliğini tespit etmede, çevre amaç ve hedefleri belirlemede, çevre politikasını güçlendirmede veya iyileştirmede/geliştirmede ve çevre yönetim sisteminin kapsamını belirlemede kuruluşa yardımcı olmak amacıyla kullanılabilir.



8

Pratik yardım - İlk çevre gözden geçirme toplantısı

Mevcut çevre yönetim uygulamalarını ve prosedürlerini gözden geçirmek amacıyla kullanılabilecek metotlar aşağıdakileri kapsar: a) Kuruluşun hâlihazırdaki ve geçmişteki faaliyetleri, ürünleri ve hizmetlerinin kapsamını

belirlemek için, daha önceden veya hâlihazırda kuruluşta veya kuruluş adına çalışanlarla yapılacak mülâkatlar,

b) Şikayetler, kuruluşun yürürlükteki yasal şartlar ve uymakla yükümlü olduğu diğer şartlar, geçmişteki çevresel veya çevre ile ilgili olaylar ve kazalar hakkında yapılan dahilî ve haricî iletişimlerin değerlendirilmesi,

c) Aşağıda verilenler gibi, mevcut yönetim uygulamalarına ilişkin bilgi toplanması,1) Tehlikeli kimyasal maddelerin satın alınmasında proses kontrolü,2) Kimyasal maddelerle çalışılması (örneğin; bir arada bulunmaması gereken kimyasal

maddelerin depolanması, temizlik işleri, ikincil depolama) ve bunların muhafazası,3) Kaçak emisyonların kontrolü,4) Atık bertaraf metotları,5) Acil duruma hazırlık ve müdahale donanımları,6) Kaynakların kullanımı (örneğin; çalışma saatlerinden sonra çalışma ortamlarında ışıkların

söndürülmesi)7) İnşaat çalışmaları sırasında bitki örtüsü ve habitatın korunması,8) Proseslerdeki geçici değişiklikler (örneğin; suya gübre karışmasını etkileyen ürün nöbeti

uygulanması modelindeki değişiklikler)9) Çevre eğitim programları,

10) Faaliyet kontrol prosedürleri için gözden geçirme ve onaylama prosesleri,11) İzleme kayıtlarının tam olması ve/veya geçmişe ait kayıtlara ulaşmada kolaylık.

Gözden geçirme toplantısı, kontrol listelerini, proses akış şemalarını, mülâkatları, doğrudan inceleme ve geçmiş ve güncel ölçmeler, önceki tetkiklerin sonuçları veya kuruluş faaliyetlerinin, ürün ve hizmetlerinin yapısına bağlı olarak yapılan diğer gözden geçirme toplantıları kullanılarak geçekleştirilir. Gözden geçirme toplantısının sonuçları kuruluşun çevre politikasını da ihtiva edecek şekilde, çevre yönetim sisteminin kapsamının belirlenmesi, oluşturulması veya genişletilmesine katkı sağlamak üzere kullanılabilecek şekilde yazılı hale getirilmelidir.

4.2 Çevre politikasıÇevre politikası, bir kuruluşun çevre ile ilgili faaliyetleri için prensipler ortaya koyar. Bu politika kuruluşun diğer alt faaliyetlerinin tamamının buna göre değerlendirileceği çevreye yönelik sorumluluk ve performans seviyesini belirler. Çevre politikası, kuruluşun faaliyetlerinin, ürün ve hizmetlerinin (çevre yönetim sisteminin belirlenen kapsamı içinde) çevre boyutlarına uygun olmalı, hedef ve amaçların belirlenmesinde kılavuz rolü oynamalıdır.

Hükümetlerin, sanayi birliklerinin ve vatandaş gruplarının da dahil olduğu ve sayıları gittikçe artan pek çok uluslararası kuruluş bu konuda kılavuz prensipler geliştirmiştir. Bu kılavuz prensipler, çevreye karşı taahhütlerinin kapsamını belirlemede kuruluşlara yardımcı olmaktadır. Ayrıca, bunlar farklı kuruluşların ortak bir değerler kümesi oluşturmalarına yardımcı olmaktadır. Bu tip kılavuz prensipler, hangi kuruluş için geliştirilmiş ise, sadece bu kuruluşa özgü çevre politikası geliştirilmesine yardımcı olabilir. Bir çevre politikası oluşturulmasındaki sorumluluk kuruluşun üst yönetimine aittir. Çevre politikası, kuruluşun diğer politika dokümanlarına dâhil edilmiş olmalı veya bunlarla ilişkisi kurulabilmelidir. Yönetim, politikanın uygulanmasından ve politikanın formüle edilmesi ve değiştirilmesi için katkıda bulunmaktan sorumludur. Politika kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personele duyurulmalıdır. Ayrıca politika kamuya da açıklanmalıdır (dış iletişim yöntemlerinin tartışılabilmesi için Madde 4.4.3.2’ye bakılmalıdır).

Kuruluş, kendi çevre politikasını geliştirirken aşağıdaki hususları dikkate almalıdır:a) Kuruluşun misyonu, vizyonu, temel değerleri ve inançları,b) Diğer kurumsal politikalar ile koordinasyon (örneğin, kalite, mesleki sağlık ve güvenlik)c) İlgili tarafların istekleri ve bunlarla iletişim ,d) Kılavuz prensipler,e) Yerel ve bölgesel özel şartlar,f) Sürekli iyileştirme ve kirlenmenin önlenmesine ilişkin taahhütg) Yasal şartlara ve kuruluşun kabul ettiği diğer şartlara uyma taahhüdü.



9



10

Pratik yardım - Çevre politikasıÇevre politikası, kuruluşun çevre yönetim sisteminin belirlenmiş kapsamı dâhilindeki tüm faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre üzerinde bir etkiye sahip olabileceğini kabul etmelidir.

Dolayısıyla, politikada ele alınan konular kuruluşun yapısına bağlıdır. Politika diğer konularla birlikte aşağıda belirtilen hususlara ilişkin taahhütleri de ortaya koymalıdır:

a) Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun çevre boyutlarına ilişkin olarak uymayı kabul ettiği diğer şartlara uyulması veya bunların daha da ileri götürülmesi,

b) Kirlenmenin önlenmesi (pratik yardım- kirlenmenin önlenmesi), ve

c) Çevre performans değerlendirme prosedürleri ve bunlara ilişkin göstergeler geliştirilmesi yoluyla sürekli iyileştirme sağlanması.

Çevre politikası aşağıda belirtilen hususlardaki taahhütleri de içerebilir.

d) Entegre çevre yönetim prosedürleri ve planlaması kullanılması yoluyla yeni gelişmelerin herhangi bir olumsuz çevre etkisinin azaltılması,

e) Çevre boyutları göz önünde tutularak ürün tasarımlanması

f) Çevre yönetimi alanında bir liderlik örneği/fonksiyonu oluşturulması



11

Pratik yardım - Kirlenmenin önlenmesiKirlenmenin önlenmesi hususu, yeni ürün ve hizmetlerin tasarımlanması ve geliştirilmesi aşamasında olduğu kadar bunlarla ilgili proseslerin geliştirilmesinde de göz önünde tutulabilir. Böyle stratejiler kuruluşa, örnek olarak kaynakların muhafazasında ve ürünler ve hizmetlere ilişkin atıkların ve emisyonların azaltılmasında yardımcı olabilir (ürün tasarımı kavramlarına ve uygulamalarına ilişkin kılavuz ISO/TR 14062’de bulunabilir) .

Kaynak kullanımının azaltılması, atıkların ve emisyonların oluşmasını önlemede, azaltmada aynı zamanda da kaynak kullanımında tasarruf sağlamada iki kat faydalı olduğundan dolayı genellikle en etkili uygulamadır. Ancak, kaynak kullanımının azaltılması yoluyla kirlenmenin önlenmesi, bazı kuruluşlar için ve bazı durumlarda, uygulanabilir değildir. Kuruluş, kirlenmenin önlenmesine yönelik yaklaşımlar için bir hiyerarşi oluşturmayı düşünmelidir. Böyle bir hiyerarşi kirliliğin kaynağında önlenmesine öncelik vermeli ve aşağıdaki gibi yapılandırılmalıdır:

a) Kaynak kullanımının azaltılması veya ortadan kaldırılması (çevre dostu tasarım ve geliştirme, kullanılan malzemenin ikamesi proseslerin ürünlerin ve teknoloji değişiklikleri ve malzeme kaynakları ve enerjinin etkin kullanımı, muhafazası ve tasarrufu dahil)

b) Kuruluş içinde yeniden kullanım veya dönüştürme (işlemlerde veya tesislerde malzemelerin yeniden kullanılması veya dönüştürülmesi),

c) Kuruluş dışında yeniden kullanım veya dönüştürme (yeniden kullanım ve dönüştürme için malzemelerin dışarı çıkarılması veya taşınması),

d) Geri kazanım ve ıslah (kuruluş içindeki veya dışındaki atık kanallarından geri kazanım, emisyonların ıslahı ve bunların çevre etkilerini azaltmak için içeride veya dışarıda atıkların atık sahalarına boşaltılması,

e) İzin verildiği durumlarda kontrollü bertaraf veya yakma gibi kontrol mekanizmaları. Bununla birlikte kuruluş kullanacağı metotlara karar vermeden önce diğer alternatifleri değerlendirmiş olmalıdır.



12

4.3 Planlama

4.3.1 Çevre boyutları

4.3.1.1 Genel bakışEtkin bir çevre yönetim sistemi bir kuruluşun çevre ile nasıl bir etkileşim içinde olabileceğinin anlaşılması ile başlar (Madde 4.3.1.2). Kuruluşun çevre ile etkileşim içinde bulunan faaliyetlerinin ürünlerinin ve hizmetlerinin unsurları çevre boyutları olarak adlandırılır. Bir boşaltma, bir emisyon, bir malzemenin tüketilmesi veya yeniden kullanılması veya gürültü oluşturulması bunlara örnek olarak verilebilir. Çevre yönetim sistemi uygulayan bir kuruluş, kontrol edebileceği çevre boyutlarını ve bunlardan hangilerini etkileyebileceklerini belirlemelidir (Madde 4.3.1.3).

Kısmen veya tamamen kuruluşun çevre boyutlarından kaynaklanan, çevredeki olumlu veya olumsuz değişiklikler çevre etkileri olarak adlandırılır. Olumsuz etkilere örnek olarak hava kirliliği, doğal kaynakların yok edilmesi, faydalı etkilere örnek olarak iyileştirilmiş su veya toprak kalitesi verilebilir. Çevre boyutları ve bunlarla ilgili etkiler arasındaki ilişki sebep ve sonuç ilişkisidir. Bir kuruluş çevre üzerinde önemli etkilere sahip olan veya olabilecek olan bu boyutlardan (önemli çevre boyutlarından) haberdar olmalıdır (Madde 4.3.1.4).

Bir kuruluşun pek çok çevre boyutu ve bunlarla ilişkili etkileri olabileceğinden dolayı kuruluş, önemli olduğunu düşündüğü çevre boyutlarını tespit edecek bir metot ve kriterler oluşturmalıdır (Madde 4.3.1.5). Kriterler oluştururken çevresel özellikler, yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara ilişkin bilgi ve ilgili tarafların (iç ve dış) görüşleri gibi pek çok faktör dikkate alınmalıdır. Bu kriterlerden bazıları doğrudan kuruluşun çevre boyutlarına uygulanabilecekken, bazıları da bunlarla ilişkili çevre etkilerine uygulanabilir.

Genel kılavuz - PlanlamaBir kuruluşun çevre politikasının yerine getirilmesinde çevre yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesinde planlama çok önemlidir. Bir kuruluş aşağıdaki hususları ihtiva eden bir planlama prosesine sahip olmalıdır.

a) Çevre boyutlarının belirlenmesi ve bunlardan hangilerinin önemli olduğuna karar verilmesi,

b) Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar,

c) Uygun olduğu durumda dâhili performans kriteri belirlenmesi,

d) Amaçlar ve hedeflerin belirlenmesi ve bunların gerçekleştirilmesi için uygulanacak program/programların oluşturulması.

Böyle bir planlama prosesi kuruluşa, kaynaklarını hedeflerine ulaşmada en fazla öneme sahip olan alana yönlendirmesinde yardımcı olabilir. Planlama prosesinden elde edilen bilgiler, çevre yönetim sisteminin, eğitim, faaliyet kontrolü, izleme ve ölçme gibi diğer kısımlarının oluşturulmasında ve iyileştirilmesinde de kullanılabilir.

Planlama devamlı bir prosestir. Planlama, hem çevre yönetim sisteminin elemanlarının oluşturulmasında ve uygulanmasında hem de bu elemanların değişen durumlara ve çevre yönetim sisteminin kendisinin girdileri ve çıktılarına dayalı olarak sürdürülmesinde ve iyileştirilmesinde kullanılır. Bir kuruluş politika taahhütlerinin, amaçları ve hedeflerinin ve diğer performans kriterlerinin karşılanmasındaki başarısını nasıl ölçebileceğini ve değerlendirebileceğini planlama prosesinin bir parçası olarak düşünmelidir. Faydalı olabilecek bir yaklaşım, performans göstergelerini planlama prosesi esnasında oluşturmaktır.

Not – Performans göstergeleri ve değerlendirme kılavuzu için Madde 4.3.3.3, Madde 4.5.1 ve ISO 14031’e müracaat edilebilir.



13

Hangi alanlarda kontrol ve iyileştirmeye ihtiyaç duyulduğunu belirlemek ve yönetim faaliyetleri önceliklerinin belirlenmesi için önemli çevre boyutları ve bunlara ilişkin etkilerin tespit edilmesi gereklidir (Madde 4.3.1.5). Bir kuruluşun politikası, amaçları ve hedefleri, eğitim, iletişim, faaliyet kontrolleri ve izleme programları, yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar ile ilgili tarafların görüşleri gibi konuların da dikkate alınmasına ihtiyaç olmasına rağmen, esas olarak bu kuruluşun önemli çevre boyutlarına ilişkin bilgiye dayanmalıdır.

Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi, kuruluşun çevre ile ilişkisinin anlaşılmasını artıran ve çevre yönetim sisteminin güçlendirilmesi yoluyla çevre performansının sürekli iyileştirilmesine katkı sağlayan kesintisiz bir prosestir.

Çevre boyutlarının ve çevre etkilerinin belirlenmesinde ve bunlardan bütün kuruluşlar için önemli olanların tespit edilmesi için sadece tek bir yaklaşım olmadığından dolayı aşağıda verilen kılavuz bir çevre yönetim sistemi uygulayan veya çevre yönetim sistemini iyileştiren kuruluşlara ana kavramların açıklanmasında yardımcı olur.

Her kuruluş, kapsamına, yapısına ve büyüklüğüne uygun olan ve kendisinin detay, karmaşıklık seviyesi maliyet ve güvenilirlik ihtiyaçlarına cevap veren bir yaklaşım seçmelidir. Seçilen yaklaşımın uygulanması için prosedür veya prosedürlerin kullanılması tutarlılık sağlanmasına yardımcı olacaktır.

Daha fazla kılavuzluk ve ilâve örnekler takip eden alt maddelerde ve Çizelge A.1’de verilmiştir.

4.3.1.2 Faaliyetlerin ürünlerin ve hizmetlerin anlaşılmasıNeredeyse bütün faaliyetlerin, ürünlerin ve hizmetlerin, çevre üzerinde ham madde çıkarılması ve dağıtılmasından, kullanılması ve bertaraf edilmesine kadarki yaşam döngülerinden herhangi birinde veya tümünde çevre üzerinde ortaya çıkabilecek bazı etkileri bulunur.

Böyle etkiler yerel, bölgesel veya küresel, kısa veya uzun dönemde ve değişik önem derecelerinde olabilir. Bir kuruluş, çevre yönetim sistemi kapsamına giren faaliyetlerini, ürünlerini ve hizmetlerini öncelikle anlamalıdır. Daha sonra kuruluş çevre boyutlarını tanımlamak ve değerlendirmek için bunları kendi aralarında gruplara ayırabilir. Faaliyetlerin, ürünlerin ve hizmetlerin gruplandırılması veya kategorilere ayrılması, kuruluşun benzer veya ortak çevre boyutları belirlemesinde yardımcı olur. Gruplandırma ve kategorilere ayırma, işletme birimleri, coğrafi bölgeler, işletme iş akışları, ürün gruplarında malzeme veya enerji kullanımı veya etkilenen çevresel ortam (örneğin, hava, su, toprak) gibi ortak özelliklere dayandırılmalıdır. Kategorilere ayırmanın faydalı olabilmesi için, bir kategori anlamlı bir inceleme yapılabilecek kadar büyük fakat açıkça anlaşılabilecek kadar da küçük olmalıdır.

Not - Faaliyetlere, ürünlere ve hizmetlere ilişkin kategori örnekleri ISO 14031’de verilmiştir.

4.3.1.3 Çevre boyutlarının belirlenmesiBir kuruluş çevre boyutlarını, geçmişteki, halihazırda devam eden ve planlanan faaliyetleri ürünleri ve hizmetleri ile ilişkili olan, kendi çevre yönetim sistemi kapsamı içinde belirlemelidir. Kuruluş her durumda işletmeye alma, durdurma, bakım ve acil durumlar ve kazalar da dahil olmak üzere normal ve normal olmayan işletme şartlarını dikkate almalıdır.

Kuruluşun doğrudan kontrol edebileceği bu çevre boyutlarına ilâve olarak, kuruluş tarafından kullanılan ürün ve hizmetlere ilişkin çevre boyutları ve kuruluşun sağladığı ürün ve hizmetlere ilişkin çevre boyutları gibi doğrudan kontrol edemeyeceği fakat etkileyebileceği çevre boyutları da dikkate alınmalıdır.

Bir kuruluş, bir faaliyete ürün ve hizmete ilişkin çevre boyutları etkileme kabiliyetini değerlendirirken, yasalara veya sözleşmelere dayanan yükümlülüklerini, politikalarını, yerel veya bölgesel sorunları ve ilgili taraflara karşı yükümlülük ve sorumluluklarını dikkate almalıdır. Kuruluş örnek olarak zararlı ve tehlikeli maddeler ihtiva eden ürünlerin satın alınması gibi, kendi çevre performansı üzerindeki etkileri de değerlendirmelidir. Bu değerlendirmelerin yapılabileceği durumlara örnek olarak yükleniciler ve alt yükleniciler tarafından yürütülen faaliyetler, ürünlerin ve hizmetlerin tasarımı, satın alınan ve kullanılan malzemeler veya ürünler, nakliye, piyasaya sürülen ürünlerin kullanılması, yeniden kullanılması veya dönüştürülmesi gibi durumlar verilebilir.



14

Bir kuruluş kendi çevre boyutlarını tanımlamak ve bunları kavrayabilmek için faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin malzeme veya enerji girdileri ve çıktıları, kullanılan teknolojiyi ve prosesleri, tesisleri ve yerleşimleri, nakliye yöntemleri ve insan faktörleri (örnek olarak, görme veya işitme engeli) gibi hususlar hakkında nicel ve/veya nitel veri toplamalıdır. Ayrıca, aşağıda belirtilen hususlar hakkında bilgi toplamak da faydalı olabilir:

a) Faaliyetleri ürünleri veya hizmetleri ile çevrede mevcut veya olası değişiklikler arasında etki sonuç ilişkilerini,

b) İlgili tarafların çevreye ilişkin görüşlerini, c) Kamu düzenlemelerinde, ruhsatlarda, diğer standardlarda ve/veya sanayi birlikleri, akademik

enstitülerce belirtilen muhtemel çevre boyutları.

Çevre boyutlarının belirlenmesi prosesinde, kuruluşun faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri hakkında bilgi sahibi olan bireylerin katılımı faydalı olacaktır. Çevre boyutlarının belirlenmesinde sadece tek bir yaklaşım bulunmamasına rağmen seçilen yaklaşım, örnek olarak aşağıdaki hususları dikkate alabilir:

- Havaya bırakılan emisyon,- Sulara yapılan boşaltma,- Toprağa yapılan boşaltma,- Ham madde ve doğal kaynakların kullanımı (örneğin; toprak kullanımı, su kullanımı),- Mahalli veya toplumun tamamını ilgilendiren çevresel problemler,- Enerji kullanımı,- Yayılan enerji (örnek: sıcaklık, ışıma, titreşim),- Atık ve yan ürünler, - Fiziksel özellikler (örneğin; büyüklük, şekil, renk, görünüş).

Dolayısıyla kuruluşun aşağıda belirtilenler gibi faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri ile ilişkili boyutlara dikkat edilmelidir:

- Tasarım ve geliştirme,- Üretim prosesleri,- Ambalajlama ve nakliye,- Yükleniciler ve tedarikçilerin çevre performansları ve uygulamaları,- Atık yönetimi,- Doğal kaynaklar ve ham maddenin çıkarılması ve dağıtılması,- Dağıtım, kullanım ve kullanımdan kaldırma,- Yaban hayatı ve biyoçeşitlilik.

Not - Ürün tasarımının çevre boyutları hakkında kılavuz için ISO/TR 14062’ye müracaat edilmelidir.

4.3.1.4 Çevre etkilerinin anlaşılmasıÇevre boyutlarının tanımlanmasında ve bunların önem derecesinin belirlenmesinde kuruluşun çevreye olan etkilerinin anlaşılması gereklidir. Kuruluş kullanılabilecek pek çok yaklaşım arasından kendi ihtiyaçlarına uygun birini seçmelidir.

Bazı kuruluşlar için kuruluşun çevre boyutlarına ilişkin çevre etkilerinin tamamı hakkında elde mevcut olan bilgiler yeterli olabilir. Diğer kuruluşlar bu amaçla sebep ve sonuç diyagramlarını veya girdi, çıktı veya kütle enerji dengeleri veya çevre etki değerlendirmesi veya hayat boyu değerlendirme gibi diğer yaklaşımları tercih edebilir.

Not - Hayat boyu değerlendirmeye ilişkin kılavuz ISO 14040, ISO 14041, ISO 14042 ve ISO 14043’te bulunabilir.

Seçilen yaklaşım aşağıda belirtilen hususları ayırt edebilecek kapasitede olmalıdır.

a) Pozitif (olumlu) olduğu kadar negatif (olumsuz) çevre etkileri,b) Mevcut ve muhtemel çevre etkileri,c) Çevrenin, hava, su, toprak, flora, fauna kültürel miras vb. gibi etkilenebilecek kısımları,d) Etkinin büyüklüğünü etkileyebilecek olan yerel hava şartları, taban suyu seviyesinin yüksekliği,

toprak türleri vb. gibi mahalli özellikler,e) Çevredeki değişikliğin yapısı (küresel vs, yerel konular, etkinin oluştuğu sürenin uzunluğu, zamanla

etkinin artması veya kuvvetlenme ihtimali gibi).



15

4.3.1.5 Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi Önem bağıl bir kavramdır, mutlak terimlerle tanımlanamaz. Bir kuruluş için önemli olan şey başka bir kuruluş için önemli olmayabilir. Önem derecesinin değerlendirilmesinde hem teknik analizlerin uygulanması hem de kuruluşun kararları etkendir. Kullanılan kriterler kuruluşa hangi çevre boyutlarının ve bunlarla ilişkili etkilerin önemli olduğunu düşündüğünü ortaya koymada yardımcı olmalıdır. Böyle kriterler oluşturulması ve uygulanması önem derecesinin değerlendirilmesinde tutarlılık ve uyarlık sağlamalıdır.

Bir kuruluş kriterlerin önem derecesini belirlerken aşağıda belirtilen hususları dikkate almalıdır.a) Çevresel kriterler (bir etkinin büyüklüğü, şiddeti ve süresi veya bir çevre boyutunun türü büyüklüğü

ve sıklığı gibi),b) Yürürlükteki yasal şartlar (ruhsatlar da mevzuatlarda veya düzenlemelerde emisyon ve boşaltma

sınırları vb.),c) İlgili iç ve dış tarafların görüşleri (kurumsal değerler, halk arasındaki itibar, koku, gürültü veya

görüntü kirliliği ile ilgili olanlar gibi).

Önem kriterleri, ya kuruluşun çevre boyutlarına veya bu boyutlarla ilişkili etkilere uygulanabilir. Çevre kriterleri de hem çevre boyutlarına hem de çevre etkilerine uygulanabilir, ancak çoğu durumlarda çevre etkilerine uygulanır. Kriterleri uygularken kuruluş, her bir kriter için bunların meydana gelmesi (ihtimal/sıklık) veya sonuçları (şiddet/yoğunluk) gibi değişkenlere dayalı olarak önem dereceleri (veya değerleri) oluşturabilir. Nicel olarak bir sayısal değer veya nitel olarak yüksek, orta ve ihmal edilebilir gibi bir seviye cinsinden bir tür ölçek veya aralık belirlemek faydalı olabilir.

Bir kuruluş, bir çevre boyutunu ve onunla ilişkili etkilerin önem derecesini değerlendirmeyi tercih edebilir ve kriterlerden elde edilen sonuçları birleştirmeyi faydalı bulabilir. Örnek olarak bir eşik değer kullanarak hangi çevre boyutlarının önemli olduğuna karar vermelidir.

Planlamayı kolaylaştırmak için kuruluş, tanımlanan çevre boyutları ve bunlardan önemli olduğu düşünülenler hakkında uygun bilgileri muhafaza etmelidir. Kuruluş bu bilgileri faaliyet kontrollerinin gerekliliğini anlamada ve bu kontrolleri tayin etmede kullanmalıdır. Tanımlanan etkiler hakkındaki bilgiler de, uygun bir şekilde kapsama dahil edilmelidir. Bunların güncelliğini sağlamak için periyodik olarak ve şartlar değiştiğinde bilgiler gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir. Bu amaçla bunların bir liste, kayıt, veri tabanı veya başka şekillerde muhafaza edilmesi yararlı olabilir.

Not - Önemli çevre boyutlarının tespit edilmesi bir çevre etki değerlendirmesi yapılmasını gerektirmez.



16

4.3.2 Yasal ve diğer şartlar

4.3.2.1 Yasal şartlarYasal şartlar geniş olarak bir kuruluşun çevre, boyutları ile ilgili olan devlet otoritesi tarafından çıkarılan (uluslararası, ulusal, il ve yerel otoriteler) ve yasal yaptırım gücü olan herhangi bir şart /istek veya yetkiyi ifade eder.

Pratik yardım - Çevre boyutları ve çevre etkilerinin tespit edilmesi için kullanılabilecek muhtemel bilgi kaynakları.Muhtemel bilgi kaynakları aşağıda belirtilenleri ihtiva eder:

a) Broşürler, kataloglar ve yıllık raporlar gibi genel bilgi dokümanları,

b) İşletme el kitapları, proses akış şemaları veya kalite ve ürün planları,

c) İlk çevre gözden geçirme toplantısı veya hayat boyu değerlendirmeler gibi, daha önce yapılmış tetkikler, değerlendirmeler veya gözden geçirmelerin raporları,

d) Kalite veya meslekî sağlık ve güvenlik gibi diğer yönetim sistemlerinden gelen bilgi,

e) Teknik veri raporları, yayınlanmış analizler veya çalışmalar veya zehirli maddelerin listeleri,

f) Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar,

g) Uygulama rehberleri, ulusal ve uluslar arası politikalar, kılavuzlar ve programlar,

h) Satın alma verileri,

i) Ürün özellikleri, ürün geliştirme verileri, malzeme/kimyasal güvenlik veri formları (M/KGVF) veya enerji ve malzeme denge verileri,

j) Atık envanterleri,

k) İzleme verileri,

l) Çevre izin veya lisans başvuruları,

m) İlgili tarafların görüşleri, istekleri veya bunlarla yapılan anlaşmalar,

n) Acil durum ve kaza raporları.

Genel kılavuz - Yasal ve diğer şartlarBir kuruluş, yasal şartları ve kuruluşun faaliyetlerinin ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarına uygulanabilecek olan, uymayı kabul ettiği diğer şartları tanımlayacak ve bunlara ulaşmasını sağlayacak prosedürleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Böyle prosedürlerin amacı, kuruluşun değişik şartlardan haberdar olmasını ve bunların kuruluşun faaliyetlerinin ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarına nasıl uygulanacağını tayin etmesini sağlamaktır.

Kuruluş yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar hakkındaki uygun bilgilerin, yükleniciler veya tedarikçiler gibi faaliyetleri bu uygunluğu etkileyebilecek olan veya sorumlulukları kuruluşun böyle şartlara uygunluğu ile ilgili olan kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personele bildirilmesini temin etmelidir.

Kuruluş uygunluğun sürdürülmesi için gereken uygun tedbirlerin alınabilmesi amacıyla yeni veya değişen şartları önceden tahmin etmek ve bunlara hazırlanmak için bir prosese sahip olmalıdır. Kuruluş yasal şartların ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartların, yeni veya değişen faaliyetlere, ürünlere ve hizmetlere nasıl uygulanabileceğini de dikkate almalıdır.

Yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar hakkında güncel bilgilerin belirlenmesi ve sürdürülmesi için çeşitli kaynaklar kullanılabilir. Bu kaynaklar her seviyede hükümetin, sanayi birliklerinin veya ticaret gruplarının ticari veri tabanları ve yayınların ve profesyonel danışmanların ve bunların verdiği her seviyedeki hizmetleri ihtiva eder.



17

Yasal şartlar aşağıda belirtilenler gibi pek çok şekilde olabilir.a) Anayasa ve yasalar dâhil mevzuat,b) Tüzükler ve yönetmelikler,c) Ruhsatlar, lisanslar veya diğer yetki belgeleri,d) Düzenleyici kuruluşların yayımladığı tebliğler,e) Mahkeme veya idari yargı kararları,f) Gelenekler ve yerel yasalar,g) Anlaşmalar, konvansiyonlar ve protokoller.

Yasal şartları takip edebilmek için kuruluş güncel kayıtlar veya yürürlükteki yasal şartların bir listesini tutmayı faydalı görebilir.

Kuruluş mevcut yasal şartlardan daha ileri uygulamalar da yapmak isteyebilir. Piyasa itibarının artması, rekabet üstünlükleri yeni yasal şartların önceden tahmin edilmesi veya bunlar üzerinde etkili olunması, iyileştirilmiş çevre performans ve yetkili kurumlar ve halk ile daha iyi ilişkiler kurulması kuruluşa ilâve bir katma değer kazandırabilir.

Not - Yasal şartlara uygunluğun değerlendirilmesi için bir kılavuz Madde 4.5.2’de verilmiştir.

4.3.2.2 Diğer şartlarKuruluş, durumuna ve ihtiyaçlarına bağlı olarak, yasal şartlardan başka kendi faaliyetleri, ürünleri ve hizmetlerinin çevre boyutlarına uygulanan başka şartlara gönüllü olarak uymayı kabul edebilir. Uygun olduğu durumda benzeri diğer şartlar aşağıdakileri ihtiva edebilir.

a) Kamu otoriteleri ile yapılan anlaşmalar,b) Müşterilerle yapılan anlaşmalar,c) Resmî olmayan kılavuzlar,d) Gönüllü prensipler ve uygulama kodları,e) Gönüllü çevre etiketi bulundurma ve ürün yönetimi taahhütleri,f) Ticarî birliklerin şartları,g) Toplum grupları ve sivil toplum kuruluşları ile anlaşmalar,h) Kuruluşun veya onun üst kuruluşunun kamuya karşı taahhütleri,i) Ortaklık/şirket şartları.

Bu taahhüt veya anlaşmaların bazıları çevresel konulara ilâve olarak başka konuları da kapsayabilir. Çevre yönetim sisteminin, böyle taahhütlerin veya anlaşmaların sadece kuruluşun çevre boyutlarını ilgilendirdiği ölçüde dikkate alması gerekir.

Kuruluş uymayı kabul ettiği diğer şartları belirlemeli ve bunları sürekli olarak takip etmelidir. Bunu kolaylaştırmak için kuruluş, aşağıda belirtilenleri yapabilir:

- Çevre politikasındaki diğer şartları belirlemek ,- Diğer şartları bir bütün olarak, güncel bir liste, kayıt, veri tabanı veya başka bir şekilde muhafaza etmek.

Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlarla birlikte dâhili performans kriterleri hakkındaki bilgi, kuruluşu amaçları ve hedeflerini geliştirmede destekleyebilir. Yasal şartların veya diğer şartların bulunmadığı veya bunların kuruluşun ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmadığı durumlarda, kuruluş kendi ihtiyaçlarını karşılamak için dâhili performans kriterleri geliştirerek bunları uygulayabilir. Dâhili performans kriterlerine örnek olarak, tesiste kullanılabilecek veya bulundurulabilecek tehlikeli maddelerin, türünde ve miktarlarında kısıtlamalar veya yasal uygunluk sınırlarını aşan hava emisyonlarına sınırlamalar getirilmesi verilebilir.



18

4.3.3 Amaçlar, hedefler ve program/programlar

Pratik yardım - Uygunluk taahhüdüYasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymak bir çevre yönetim sisteminin ana taahhüdüdür. Bu taahhüt çevre yönetim sistemi planlama prosesine yansıtılmış olmalı ve çevre yönetim sistemi yoluyla uygulanmalıdır. Üst yönetim, uygunluğa ilişkin bileşenler de dâhil olmak üzere, etkinliğini sağlamak amacıyla çevre yönetim sisteminin yeterliliğini periyodik olarak gözden geçirmelidir.

Kolaylık olması bakımından, çevre yönetim sisteminin uygunluğa ilişkin başlıca bileşenleri aşağıdaki listede özetlenmiştir. Kuruluş prosesleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmeli ve aşağıda belirtilenler için yeterli kaynak ayırmalıdır:

a) Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymak konusundaki bir taahhüdü de içeren bir politika oluşturulması (Madde 4.2),

b) Yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartların belirlenmesi, bunların temin edilmesi ve anlaşılması (Madde 4.3.2),

c) Uygunluğu sağlayacak amaçlar ve hedefler koyulması (Madde 4.3.3),

d) Aşağıdakilerin yerine getirilmesi ile uygunlukla ilgili amaç ve hedeflere ulaşılması,

- Uygunlukla ilgili amaç ve hedeflere ulaşmak için görev, sorumluluk, prosedürler, amaçlar ve gerekli süreyi belirleyen programlar (Madde 4.3.3.2),

- Uygunluk ve uygunlukla ilgili amaç ve hedeflere ilişkin taahhütlerin yerine getirilmesi için gerektiğinde prosedürler de dahil olmak üzere faaliyetlerin kontrolü (Madde 4.4.6).

e) Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan ve işleri önemli bir boyut veya boyutlarla ilgili olan tüm personelin yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar, bunlara uygulanan ilgili prosedürler ve yürürlükteki şartları yerine getirmemenin sonuçları konusunda uygun eğitim almış olmalarının sağlanması (Madde 4.4.2),

f) Periyodik olarak yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğun değerlendirilmesi (Madde 4.5.2),

g) Herhangi bir uyumsuzluk veya uygunsuzluk (ve öngörülebilir muhtemel uygunsuzluk veya uyumsuzluğun) belirtisinin tespit edilmesi ve gerekli düzeltici faaliyetin belirlenmesi, yapılması ve izlenmesi (Madde 4.5.3),

h) Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluk kayıtlarının tutulması ve sürdürülmesi,

i) Çevre yönetim sisteminin periyodik tetkiklerini gözden geçirmesini yaparken uygunlukla ilgili özelliklerine de bakılması (Madde 4.5.5), ve

j) Yönetim gözden geçirmesi yapılırken yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlarda değişikliklerin dikkate alınması (Madde 4.6.1).

Uygunluk taahhüdü, kuruluşun yürürlükteki yasal şartlara ve uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymayı ve bunu sürdürmeyi sağlayacak sistematik bir yaklaşım uyguladığına dair bir beklentiyi yansıtır.

Genel kılavuz- Amaçlar, hedefler ve program/programlarKuruluş çevre politikasında belirlenmiş taahhütlerini yerine getirmek ve diğer kurumsal amaçlarına/ hedeflerine ulaşmak amacıyla bunları planlama prosesinde belirlemelidir. Amaçların belirlenmesi ve gözden geçirilmesi ve bu amaçlara ulaşacak programların uygulanması kuruluşa bazı alanlardaki çevre performans seviyesini muhafaza ederken bazı alanlardaki çevre performansını da artırmak için sistematik bir temel sağlar. Amaçların belirlenmesi ile hem yönetim hem de işletme performansı ele alınabilir.



19

4.3.3.1 Amaçların ve hedeflerin belirlenmesiBir kuruluş, amaçlar ve hedefler belirlerken aşağıdakileri de ihtiva eden bir çok girdiyi dikkate almalıdır.a) Çevre politikasındaki prensipler ve taahhütler,b) Kuruluşun önemli çevre boyutları (ve bunları tespit ederken geliştirilen bilgi),c) Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlar,d) Diğer faaliyetlerde ve proseslerde amaçlara ulaşmanın sonuçları,e) İlgili tarafların görüşleri,f) Teknolojik seçenekler ve fizibilite,g) Tedarikçiler ve yüklenicilerden gelen bilgiler de dahil olmak üzere, malî, imalâtla ilgili ve kurumsal

endişeler,h) Kuruluşun halkın gözündeki itibarına muhtemel etkiler,i) Çevresel gözden geçirmelerden elde edilen bulgular,j) Diğer kurumsal amaçlar.

Amaçlar, kuruluşun üst seviyesinde ve kuruluşun çevre politikası taahhütlerinin karşılanması ve genel kurumsal amaçların gerçekleştirilmesi için önemli faaliyetlerin yürütüldüğü diğer seviyelerde ve birimlerde de belirlenmelidir. Amaçlar, kirliliğin önlenmesi, yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluk ve sürekli iyileştirme taahhütleri de dâhil olmak üzere çevre politikası ile tutarlı olmalıdır.

Bir amaç belirli bir performans seviyesi olarak doğrudan ifade edilebileceği gibi, ayrıca bir veya daha fazla hedef ile de tanımlanabilir. Hedefler belirlenirken, bunların ilgili olduğu amaca ulaşılmasını sağlamak için gerekli performans seviyesi ile ölçülebilir olmasına dikkat edilmelidir. Hedeflerin program kapsamında gerçekleştirileceği belirli bir zaman süresini ihtiva etmeleri gerekebilir.

Bir kuruluşun belirlediği çevre amaçları, kuruluşun genel çevre yönetim amaçlarının bir parçası olarak düşünülmelidir. Böyle bir bütünlük sadece çevre yönetim sisteminin değil, aynı zamanda bütünlüğün sağlandığı diğer yönetim sistemlerinin de değerini artırır.

Amaçlar ve hedefler kuruluşun tamamına veya daha dar olarak bir sahaya veya münferit faaliyetlere özgü olabilir. Örnek olarak bir üretim tesisi, sadece bir bölümündeki tasarruf faaliyetleri ile gerçekleştirilebilecek, genel enerji tasarrufu amacına sahip olabilir. Bununla birlikte diğer durumlarda, kuruluşun genel amacına ulaşması için kuruluşun bütün bölümlerinin katkı sağlamasına ihtiyaç duyulabilir. Yine aynı şekilde, kuruluşun aynı genel amacı güden farklı bölümlerinin kendi bölüm amaçlarına ulaşmak için farklı faaliyetler yapmaları gerekebilir.

Bir kuruluş amaçlarına ulaşmada, kuruluşun farklı seviyelerinden ve farklı bölümlerinden gelecek katkıları tanımlamalı ve kuruluşun her bir üyesinin kendi sorumluluklarını bilmesini sağlamalıdır.

Amaç ve hedeflere ulaşmada elde edilen gelişmeleri izlemek için performans göstergeleri kullanılabilir. (Madde 4.3.3.3). Amaçların ve hedeflerin yazılı hale getirilmesi ve ilgililere iletilmesi kuruluşun amaçlarına ve hedeflerine ulaşma kabiliyetini artırır. Amaçlar ve bunlarla ilgili hedeflere ilişkin bilgiler, bunları gerçekleştirmekle sorumlu kişilere ve faaliyet kontrolü gibi ilgili işleri yapmak için böyle bilgilere ihtiyaç duyan diğer personele sağlanmalıdır.

4.3.3.2 Hedeflere ve amaçlara ulaşmak için program/programlar Planlama prosesinin bir parçası kuruluşun çevre hedeflerine ve amaçlarına ulaşmak için bir programın ayrıntılı olarak oluşturulmasını içermelidir. Programda çevre amaçları ve hedeflerine ulaşmak için gerekli görevler, sorumluluklar, prosesler, kaynaklar süreler öncelikler ve faaliyetler belirtilmelidir. Bu faaliyetler bir saha içindeki münferit proseslerle, projelerle, ürünlerle hizmetlerle sahalarla veya tesislerle ilgili olabilir. Kuruluşlar, çevre amaç ve hedeflerine ulaşmak için programlarını kendi stratejik planlama prosesindeki diğer programlarla birleştirebilir.

Amaçlara ve hedeflere ulaşmak için oluşturulan programlar, kuruluşun çevre performansını iyileştirmede yardımcı olur. Bunlar dinamik olmalıdır. Çevre yönetim sistemi kapsamındaki proseslerde faaliyetlerde, hizmetlerde ve ürünlerde değişiklik olduğu durumda amaçlar ve hedefler, ilgili programlar gerektiğinde revize edilmelidir.

Kuruluş, amaçlarına ve hedeflerine ulaşmak amacıyla her bir politika taahhüdü için bu taahhüde karşılık gelen bir amaç ve hedef tanımlayabilir. Kuruluş, bu amaca ve hedefe ulaşmak için bir veya daha fazla program oluşturabilir ve her bir programı uygulamak için belirli bir performans göstergesi ve faaliyet tanımlayabilir. Bu belirli amaç ve hedefler, performans göstergeleri ve faaliyetlerin bunlara hizmet



20

edebilmeleri için daha sonra yeniden tanımlanabilir. Bu proses, örnek olarak bir yönetim gözden geçirmesinden sonra veya politikanın değişmesinden sonra uygun oldukça tekrarlanabilir. Bu prosesteki aşamalara örnekler Çizelge A.2’de verilmiştir.

4.3.3.3 Performans göstergeleriBir kuruluş, ölçülebilir çevre performans göstergeleri oluşturmalıdır. Böyle göstergeler tarafsız doğrulanabilir ve uyarlı olmalıdır. Bunlar kuruluşun faaliyetlerine, ürünlerine ve hizmetlerine uygun, çevre politikası ile tutarlı, uygulanabilir, maliyet etkin ve teknolojik olarak gerçekleştirilebilir olmalıdır. Bu göstergeler amaç ve hedeflere ulaşmada kuruluşun kaydettiği gelişmeleri izlemede kullanılabilir. Bunlar aynı zamanda çevre performansın genel olarak değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi gibi diğer amaçlar için de kullanılabilir. Kuruluş önemli çevre boyutlarına uygun olan hem yönetimin hem de işletmenin çevre performans göstergelerini kullanmayı düşünmelidir.Bir kuruluşun çevre performans göstergeleri sürekli iyileşmenin izlenmesi için önemli bir araçtır.

Not - Bir kuruluşun çevre performans göstergelerinin seçimi ve kullanılması hakkında ilâve kılavuzluk için ISO 14031 ve ISO’TR 14032’ye başvurulabilir.

4.4 Uygulama ve işletme

Pratik yardım - Performans göstergeleriBir amaca doğru ilerlemeler genellikle aşağıda belirtilenler gibi çevre performans göstergeleri kullanılarak ölçülebilir.

a) Kullanılan ham madde veya enerji miktarı,

b) CO2 gibi emisyonların miktarı,

c) Nihai ürün miktarı başına üretilen atık,

d) Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği,

e) Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı,

f) Çevre kazası sayısı (planlanmamış salınımlar gibi),

g) Geri dönüştürülen atık yüzdesi,

h) Ambalajlamada kullanılan geri dönüştürülmüş malzeme yüzdesi,

i) Birim üretim başına servis araçlarının kat ettiği yol,

j) Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı örnek NOX, SO2, CO, UOB’ler, Pb, CFC’ler,

k) Çevrenin korunması için yapılan yatırım,

l) Kovuşturmaların sayısı,

m) Yaban hayatı için ayrılan arazi miktarı.



21

4.4.1 Kaynaklar, görevler, sorumluluklar ve yetkiBir kuruluşun yönetimi, çevre yönetim sistemi oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi ve iyileştirilmesi için uygun kaynakları belirlemeli ve kullanıma sunmalıdır. Bu kaynaklar zamanında ve etkin bir şekilde sağlanmalıdır.

Bir kuruluş çevre yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesi için ihtiyaç duyulan kaynakları belirlerken aşağıda belirtilenleri dikkate almalıdır:- Altyapı,- Bilgi sistemleri,- Eğitim,- Teknoloji ve- Faaliyetlerine özgü malî kaynakları, insan kaynaklarını ve diğer kaynakları.

Kaynak tahsislerinde, kuruluşun halihazırdaki ve gelecekteki ihtiyaçları dikkate alınmalıdır. Bir kuruluş kaynakları tahsis ederken, kendisinin çevresel veya bunlarla ilişkili faaliyetlerinin faydalarını olduğu kadar maliyetlerini de takip edebileceği prosesler geliştirebilir. Kirlilik kontrolü, atıkların bertaraf maliyetleri gibi konular da dahil edilebilir.

Kaynaklar ve bunların tahsisi bunların yeterliliğini temin etmek için yönetim gözden geçirmesi ile bağlantılı şekilde periyodik olarak gözden geçirilmelidir. Kaynakların yeterliliği değerlendirilirken planlanan değişiklikler ve/veya yeni projeler veya faaliyetler dikkate alınmalıdır.

Genel kılavuz-Uygulama ve işletmeBir kuruluş aşağıdakilerin gerçekleştirilmesi için gerekli kaynakları, imkânları, yapıları ve destek mekanizmalarını sağlamalıdır.

a) Çevresel politika, amaçlar ve hedeflerin gerçekleştirilmesi,

b) Kuruluşun değişen ihtiyaçlarının karşılanması,

c) Çevre yönetim sistemi ile ilgili konularda ilgili taraflarla iletişim sağlanması,

d) Kuruluşun çevresel performansını iyileştirmek için çevre yönetim sisteminin sürekli çalıştırılması ve sürekli iyileştirilmesinin sağlanması.

Çevresel konuların etkin bir şekilde yönetilebilmesi için çevre yönetim sistemi, mevcut yönetim sistemi prosesleriyle etkin bir şekilde uyumlu ve entegre olacak şekilde tasarlanabilir veya gözden geçirilebilir. Böyle bir entegrasyon kuruluşun çevresel ve diğer kurumsal amaçları ve varsa öncelikleri arasında bir denge kurulmasında ve aralarındaki çelişkilerin önlenmesinde yardımcı olabilir.

Entegrasyondan fayda sağlayabilecek yönetim sistemi elemanları, kuruluş politikalarını, kaynak tahsisini, faaliyet kontrollerini ve dokümantasyonu, bilgi ve destek sistemlerini, eğitim ve geliştirmeyi, organizasyon ve hesap sorulabilme yapısını, ödül ve teşvik sistemlerini, ölçme ve izleme sistemlerini, iç tetkik proseslerini ve iletişim ve rapor vermeyi ihtiva eder.

Pratik yardım-İnsan kaynaklar, fiziksel ve malî kaynaklar. Bir küçük ve orta ölçekli işletmenin, kaynakları ve kurumsal yapısı çevre yönetim sisteminin uygulanmasında belirli kısıtlar getirebilir. Bu kısıtların üstesinden gelebilmek için KOBİ’ler aşağıda belirtilenlerle işbirliği stratejilerine gidebilirler.

a) Teknoloji ve bilgiyi paylaşmak için daha büyük müşteriler ve tedarikçi kuruluşlar,

b) Ortak sorunları tanımlamak ve bunları ele almak, tecrübeleri paylaşmak, teknik gelişmeyi kolaylaştırmak, tesisleri birlikte kullanmak ve dış kaynaklarla toplu anlaşmalar yapmak için aynı bölgedeki veya tedarik zincirindeki diğer KOBİ’ler,

c) Eğitim ve bilgilendirme programları için standart hazırlama kuruluşları, KOBİ birlikleri, ticaret odaları,

d) Verimlilik artışları ve yeni buluşları destelemek için üniversiteler ve diğer araştırma merkezleri.



22

Çevre yönetim sisteminin başarılı bir şekilde oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesi, büyük ölçüde üst yönetimin kuruluş içinde görevleri ve sorumlulukları nasıl tanımladığına ve dağıttığına bağlıdır (Bk. Pratik yardım-Yapı ve sorumluluk kısmı).

Üst yönetim aşağıda belirtilenleri yerine getirmek için yeterli uzmanlık, bilinç, yetki ve kaynaklara sahip olarak, temsilci/temsilciler atamalı veya görev/görevler belirlemelidir.a) Kuruluşun uygun her seviyesinde, çevre yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması ve

sürdürülmesinin sağlanması,b) Çevre yönetim sisteminin performansı ve iyileştirilmesi imkanları hakkında üst yönetime rapor verilmesi.

Yönetim temsilcisinin sorumlulukları, çevre yönetim sistemi ile ilişkili konularda ilgili taraflarla karşılıklı etkileşimi kapsayabilir. Yönetim temsilcisi kuruluş içinde diğer sorumluluklara sahip olabilir. Küçük kuruluşlarda bu görevi genel müdür yürütebilir.

Bir kuruluş veya kuruluş adına çalışan ve yaptıkları işler kuruluşun çevre yönetim sistemi ile ilgili olan personelin tamamının sorumluluklarını ve yetkilerini tanımlamalı ve bunları bu personele iletmelidir. Çevresel sorumluluklar sadece çevre fonksiyonlarına münhasır görülmemeli aynı zamanda kuruluşun işletme yönetimi ve diğer personel işleri gibi kuruluşun diğer alanlarını da içerebilmelidir (satın alma, mühendislik, kalite v.b). Üst yönetim tarafından sağlanan kaynaklar, verilen sorumlukların yerine getirilebilmesini sağlamalıdır.

Sorumluluklar ve yetkiler, kuruluşun yapısında bir değişiklik meydana geldiği zaman gözden geçirilmelidir.

Pratik yardım - Yapı ve sorumlulukÇevre yönetim sisteminin etkin bir şekilde oluşturulması ve uygulanmasını garanti etmek için aşağıda belirtilen sorumlulukların uygun kişilere verilmesi gereklidir.Aşağıda çevre ile ilgili sorumluluklara örnek olarak aşağıdakiler verilmiştir.

Çevre ile ilgili sorumluluklara örnek Genellikle sorumlu kişi/kişiler

Genel yönlendirmenin oluşturulması Başkan, İcra kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu,

Çevre politikasının geliştirilmesi Başkan İcra kurulu Başkanı uygun olan diğerleri

Çevre amaçlarının hedeflerin ve programların belirlenmesi.

İlgili müdürler.

Çevre yönetim sisteminin genel performansının izlenmesi.

Yetkili/kıdemli çevre mühendisi, Bütün müdürler

Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartlara uygunluğunun sağlanması

Bütün müdürler

Sürekli iyileştirmenin teşvik edilmesi Satış ve pazarlama personeli

Müşteri beklentilerinin belirlenmesi Satın alma, tedarik personeli

Muhasebeleştirme prosedürlerinin geliştirilmesi ve sürdürülmesi.

Muhasebe/finansman müdürleri

Çevre yönetim sisteminin şartlarına uyulması Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personel

Çevre yönetim sisteminin uygulanmasının gözden geçirilmesi

Üst yönetim.

Not: Şirketler ve kuruluşlar farklı kurumsal yapılara sahiptir ve çevre yönetim sorumluluklarını kendi iş proseslerine bağlı olarak tanımlamaları gerekir. Bir KOBİ için örnek olarak, bu faaliyetlerin tamamı için sorumlu tek kişi şirketin sahibi olabilir.



23

4.4.2 Uzmanlık, eğitim ve bilinçÜst yönetim kuruluşun çevresel değerlerini açıklayarak, çevre politikasına karşı kendi taahhütlerini bildirerek ve kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personelin sorumlu olduğu veya hesap vermek zorunda kalabileceği çevre amaçlarına ve hedeflerine ulaşmanın önemini kabul etmelerini sağlayarak bilinç seviyesini artırmada ve çalışanlarını motive etmede anahtar bir sorumluluğa sahiptir. Çevre yönetim sistemini kağıt üzerinde yazılı durumundan etkin bir prosese dönüştüren, paylaşılan çevresel değerler bağlamında, bireylerin taahhütleridir.

Kuruluşta veya kuruluş adına çalışanlar, daha iyi bir çevre performansına ulaşmayı sağlayabilecek tavsiyelerde bulunmaları hususunda teşvik edilmelidir.

Kuruluş, kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personelin çevre yönetim sisteminin şartlarına ve çevre politikasına uymanın önemi, çevre yönetim sistemi kapsamında kendilerinin görev ve sorumlukları, kendi çalışmalarının halihazırdaki veya muhtemel önemli çevre boyutları ve bunlara ilişkin etkiler, iyileştirilmiş performansın faydaları ve çevre yönetim sisteminin yürürlükteki şartlarına uymamanın sonuçlarının farkında olmalarını sağlamalıdır.

Not 1 - Kuruluşta veya kuruş adına çalışan personel, çalışanları, işçileri, yüklenicileri ve uygun olduğu durumda ilgili tarafları kapsar.

Halihazırdaki veya muhtemel önemli bir çevre boyutu/boyutları veya ilişkili etkisi/etkileri olan işleri yürüten personel işlerini çevre yönetim sisteminin şartlarını yerine getirecek şekilde yapmalıdır. Çevre boyutlarının yönetilmesinde en önemli olan faaliyetler için kuruluş bunları yapacak personelin bu işin uzmanı olmasını sağlayacak bilgi, kavrayış beceri veya yetenekleri tanımlamalıdır. Gerekli uzmanlık tanımlandıktan sonra kuruluş, bu faaliyetleri yürüten personelin bu uzmanlığa sahip olmasını temin etmelidir.

Not 2 - Tetkikçinin uzmanlığına dair kılavuz için Madde 4.5.5’e müracaat edilebilir.

Uzmanlık uygun bir eğitime, öğretime, beceri ve/veya tecrübeye dayalıdır. Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan kişilerin işe alınmasında, eğitilmesinde ve gelecekteki beceri ve kabiliyetlerinin geliştirilmesinde uzmanlık şartları dikkate alınmalıdır. Uzmanlık, yükleniciler ve kuruluşta veya kuruluş adına çalışan diğerlerinin seçiminde de dikkate alınmalıdır.

Bir kuruluş bir faaliyetin yapılması için gerekli uzmanlık ile bu işi yapması istenen kişinin sahip olduğu uzmanlık arasındaki farkı tanımlamalı ve bunu değerlendirmelidir.

Bu fark ilâve eğitim, öğretim ve beceri kazandırma vb. gibi çalışmalar ile kapatılabilir.

Eğitim programları, çevre yönetim sistemi kapsamında tanımlanan sorumlulukları yansıtmalı ve eğitime katılacakların eğitim konusu hakkındaki mevcut bilgi ve kavrayışını da dikkate almalıdır. Çevre yönetim sistemine ilişkin eğitim programları aşağıda belirtilen hususları kapsamalıdır.

a) Çalışanların eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi,b) Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını ele alacak bir eğitim planı tasarımı ve geliştirilmesi,c) Çevre yönetim sisteminin eğitim ihtiyaçlarıyla uygunluğunun doğrulanması,d) Hedeflenen çalışan gruplarının eğitilmesi,e) Alınan eğitimin izlenmesi ve yazılı hale getirilmesi,f) Alınan eğitimin, tanımlanan eğitim ihtiyaçları ve şartlarına göre değerlendirilmesi.



24

4.4.3 İletişim

Pratik yardım - Uzmanlık, eğitim ve bilinç

Bir kuruluş tarafından sağlanabilecek çevre eğitim tiplerine örnekler aşağıda verilmiştir.

Eğitim tipi Hedef kitle Amaç

Çevre yönetimin öneminin anlaşılmasının artırılması

Kıdemli müdürler birim amirleri

Kuruluşun çevre politikasına uygunluk ve taahhüt kazandırmak

Genel çevre bilincinin artırılması

Tüm çalışanlar Kuruluşun çevre politikasına, amaçlarına ve hedeflerine karşı taahhütler kazandırmak ve bireysel sorumluluk duygusunu geliştirmek

Çevre yönetim sistemi şartları konusunda eğitim

Çevre yönetim sisteminden sorumlu olan kişiler

Şartların nasıl yerine getirileceği , prosedürlerin nasıl yürütüleceği vs. anlatılması

Beceri geliştirilmesi Çevresel sorumlulukları olan çalışanlar

Kuruluşun işletmeler araştırma ve geliştirme ve mühendislik gibi alanlarında performansın iyileştirilmesi

Uygunluk eğitimiYaptıkları işler uygunluğu etkileyebilecek olan çalışanlar

Düzenleyici eğitim şartlarına uygunluk sağlanması ve yasal şartlar ile kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğun artırılması

Genel kılavuz - İletişim

Bir kuruluş, kendisinin ve ilgili tarafların ihtiyaçlarına bağlı olarak, çevre politikası, performansı veya diğer bilgilerin kurum içi veya dışına iletilmesi için prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. İlgili taraflar örnek olarak komşuları, sivil toplum kuruluşlarını, müşterileri, yüklenicileri, tedarikçileri, yatırımcıları, acil durum servislerini ve yasa yapıcıları kapsayabilir.

Böyle bir iletişimin amaçları ve faydaları aşağıda belirtilenleri ihtiva edebilir.

a) Çevre performansının iyileştirilmesi hususunda kuruluşun taahhütlerinin ve gayretlerinin olduğu gibi bu gayretlerin sonuçlarının da gösterilmesi,

b) Bilinç seviyesinin artırılması ve kuruluşun çevre politikası, çevre performansı ve ilgili diğer konulardaki başarısının teşvik edilmesi,

c) Sorunların, endişelerin ve diğer girdilerin alınması, değerlendirilmesi ve cevaplanması ve

d) Çevre performansının sürekli olarak iyileştirilmesinin teşvik edilmesi.



25

4.4.3.1 Kuruluş içi iletişimKuruluş içindeki farklı seviyeler ve birimlerin birbirleri arasındaki ve bunlara yönelik iletişim, çevre yönetim sisteminin etkinliği açısından son derece önemlidir. Örnek olarak iletişim, problem çözümünde, faaliyetlerin koordinasyonunda, eylem planlarının uygulanmasında ve çevre yönetim sisteminin daha da iyileştirilmesinde önemlidir. Uygun bilginin, kuruluşun çalışanlarına sağlanması, onların motive edilmesinde ve kuruluşun çevre performansını iyileştirmek için gösterdiği gayretlerin kabul görmesinde katkı sağlar. Bu durum, çalışanları sorumluluklarını yerine getirmede, kuruluşu ise çevre amaç ve hedeflerine ulaşmada destekleyebilir. Bir kuruluş kuruluşun bütün seviyelerinde geri bildirim ve katılımı ve çalışanların görüş ve endişelerinin öğrenilmesi ve dikkate alınmasını sağlayacak ve teşvik edecek bir prosese sahip olmalıdır. Yükleniciler ve tedarikçiler gibi kuruluş adına başka çalışanlara da bilgi verilmesi önemli olacaktır. Çevre yönetim sisteminin izlenmesi, tetkiki ve yönetim gözden geçirme toplantısının sonuçları, kuruluş içindeki uygun kişilere bildirilmelidir. Örnek olarak, toplantı tutanaklarının hazırlanması, İlan tahtalarına notlar asılması, kuruluş içi gazete çıkarılması, tavsiye öneri kutuları ve şemaları oluşturulması, web sayfaları hazırlanması, e-posta gönderilmesi, ortak komiteler oluşturulması gibi çeşitli kuruluş içi iletişim metotları mevcuttur.

4.4.3.2 Kuruluş dışı iletişimKuruluş dışındaki ilgili taraflarla iletişim, çevre yönetimi için önemli ve etkili bir araçtır. Öngörülü (proactive) yöntemler kuruluş dışı iletişimin etkinliği artırabilir. Bir kuruluş, kendi özel durumlarına uygun bir iletişim planı geliştirirken farklı yaklaşımların muhtemel faydalarını ve maliyetlerini dikkate almalıdır. Kuruluş aynı zamanda, arz ve ürün zincirlerini de kapsayan kendisinin çevre boyutları hakkında kuruluş dışındaki ilgili taraflara bilgi verip vermeyeceğini ve iletişiminde bulunup bulunmayacağını değerlendirmelidir.

Bir kuruluş en azından kuruluş dışındaki ilgili taraflarla yapılan iletişimin alınması, yazılı hale getirilmesi ve cevaplandırılması için proses oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Kuruluş, kuruluş dışı iletişim prosesini yazılı hale getirmeyi de faydalı bulabilir.

Kuruluş, öngörülü bir yaklaşımla, kuruluş dışıyla iletişim konusunda hangi kararı alırsa alsın bu karar kaydedilmelidir. Kuruluş, kuruluş dışındaki ilgili tarafları etkileyebilecek olan veya onları endişelendirebilecek acil durumların veya kazaların iletilmesi için bir proses oluşturmalıdır.

Bir kuruluşun çevre yönetim faaliyetlerinin anlaşılmasına ve kabul görmesine yardımcı olabilecek ve ilgili taraflarla diyaloğu teşvik edebilecek pek çok kuruluş dışı iletişim yöntemleri mevcuttur. İletişim yöntemleri örneğin gayri resmi görüşmeler, tartışmalar, halka açık günler düzenlenmesini, hedef kitleler belirlenmesini, toplumsal diyalog oluşturulmasını, toplumsal olaylara katılmayı, web sayfaları hazırlanmasını, e-postalar gönderilmesini, basın duyurularını, reklamları ve periyodik gazeteler çıkarılmasını, yıllık (veya periyodik) raporlar hazırlanmasını ve ücretsiz telefon hatları oluşturulması gibi iletişim yöntemlerini ihtiva edebilir.



26

4.4.3.3 İletişim prosesleriBir kuruluş, bir iletişim porsesi oluştururken, kuruluşun yapısını ve büyüklüğünü, önemli çevre boyutlarını ve ilgili tarafların yapısı ve ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.

Kuruluş aşağıdaki basamakları dikkate almalıdır.

a) İlgili tarafların talepleri de dâhil olmak üzere bilgilerin toplanması veya bunun için talepte bulunulması,b) Hedef kitlenin/kitlelerin, bilgilerin veya diyalog ihtiyaçlarının belirlenmesi,c) Hedef kitlenin ilgilendiği konulara ilişkin bilgilerin seçilmesi,d) Hedef kitleye/kitlelere iletilecek bilgilere karar verilmesi,e) İletişim için hangi yöntemlerin uygun olduğunun belirlenmesi,f) İletişim prosesinin etkinliğinin periyodik olarak belirlenmesi ve değerlendirmesi.

4.4.4 DokümantasyonBir kuruluş, çevre yönetim sisteminin anlaşıldığını ve etkin olarak çalıştırıldığını garanti etmek için yeterli dokümantasyon geliştirmeli ve bunu sürdürülmelidir. Bu dokümantasyonun amacı çalışanlarına ve uygun olduğu durumda ilgili diğer taraflara gerekli bilgilerin sağlanmasıdır. Dokümantasyon, kuruluşun kültürünü ve ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde ve mevcut bilgi sistemine ilâve olarak, onu da geliştirecek şekilde toplanmalı ve sürdürülmelidir. Dokümantasyonun boyutları kuruluştan kuruluşa değişebilmekle birlikte çevre yönetim sistemini tanımlamalıdır (Bk. Pratik yardım - Dokümantasyon).

Pratik yardım - Kuruluş içi kuruluş dışı iletişim

İletilecek bilgilere örnek olarak aşağıda belirtilenler verilebilir.

a) Kuruluş hakkında genel bilgi,

b) Varsa yönetimin beyanı,

c) Çevre politikası, amaçlar ve hedefler,

d) Çevre yönetim süreçleri (çalışanların ve ilgili tarafların katılımını da ihtiva eden),

e) Kuruluşun sürekli iyileştirme ve kirlenmenin önlenmesine yönelik taahhüdü,

f) Kuruluşun, örnek olarak çevre etiketleri ve beyanlarında yer alan, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevresel boyutlarıyla ilgili bilgiler,

g) Eğilimler de dahil olmak üzere kuruluşun çevre performansına ilişkin bilgiler (örnek atık azaltılması, ürün yönetimi geçmişteki performans vb),

h) Kuruluşun yasal şartlara ve uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluk durumu ve belirlenen uygunsuzluk durumları için alınacak düzeltici faaliyetler,

i) Raporlarda bulunan destekleyici bilgiler, örneğin terimler ve tarifler (glossaries) gibi,

j) Çevre projelerine yapılan yatırımlar ve maliyetlerde tasarruf gibi malî bilgiler,

k) Bir kuruluşun çevre perfomansını geliştirebilecek muhtemel stratejiler,

l) Çevre olaylarına ilişkin bilgiler,

m) İrtibat kurulacak kişi/kişiler veya web siteleri gibi daha fazla bilgi için müracaat edilebilecek kaynaklar.

Hem kuruluş içi hem de kuruluş dışı iletişimde aşağıda belirtilen hususların unutulmaması önemlidir.

- Bilgiler yeterince açık ve anlaşılabilir olmalıdır,

- Bilgiler izlenebilir olmalıdır,

- Kuruluş performansının doğru bir fotoğrafını ortaya koyabilmelidir,

- Mümkünse bilgiler (benzer ölçü birimleri gibi) karşılaştırılabilir şekilde olmalıdır.



27

Bir kuruluş, vereceği bilgileri, çevre yönetim sistemini özetleyen veya bu sisteme genel bir bakış sağlayan ve ilgili dokümantasyona yönlendirebilecek bir el kitabı şeklinde hazırlamayı tercih edebilir. Herhangi bir çevre yönetim sistemi el kitabının yapısının ISO 14001 veya başka bir standardın maddeli yapısını takip etmesine gerek yoktur.

Bir kuruluş, anahtar proseslerinin (belirlenmiş önemli çevresel boyutlarıyla ilgili olanlar) etkin yönetimi için her bir sürecin hangi yollarla gerçekleştireceğini yeterince detaylı olarak tarif eden proses/prosesler oluşturmalıdır. Kuruluş, bir prosesi yazılı hale getirmemeye karar vermişse, çalışanlardan ilgili olanlar, iletişim ve eğitim ile karşılanması gereken şartlar (Madde 4.4.2) konusunda bilgilendirilmelidir.

Elde edilen sonuçlar veya gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtları hakkında bilgi veren kayıtlar, kuruluşun dokümantasyonunun bir parçası olmakla birlikte bunlar genellikle farklı yönetim prosesleri aracılığı ile kontrol edilirler (Madde 4.5.4).

Doküman yönetimi, dokümanların ihtiva ettiği bilgilere ihtiyacı olanların kolayca ulaşabileceği, kolay anlaşılabilir, okunaklı herhangi bir ortamda (kâğıt, elektronik, fotoğraflar, posterler) sağlanabilir. Güncelleme, ulaşılabilirliğin kontrolü tüm kullanıcıların dokümanların geçerli nüshalarını kullanmasının temin edilmesi gibi kolaylıklar nedeniyle dokümanları elektronik ortamda tutmanın avantajları olabilir.

Çevre yönetim sisteminin prosesleri diğer yönetim sistemlerindeki ile benzerlik gösteriyorsa kuruluş uygun çevre dokümanlarını diğer yönetim sistemlerinin dokümantasyonu ile birleştirebilir.

4.4.5 Dokümanların kontrolü Çevre yönetim sistem dokümanlarının kontrolü aşağıda belirtilenlerin sağlanması bakımından önemlidir.

a) Dokümanların, uygun kuruluş, bölüm, birim, faaliyet veya irtibat kişisi ile tanımlanabilir olması,b) Kayıtlar dışındaki dokümanların düzenli olarak gözden geçirilmesi, gerektiğinde revize edilmesi ve

yayımlanmadan önce yetkili personel tarafında onaylanması,c) Miadı dolmuş dokümanların tüm yayım ve kullanım noktalarından düzgün bir şekilde toplanması.

Yasal sebepler ve/veya bilginin korunması amaçları gibi bazı durumlarda miadı dolmuş bu dokümanlar muhafaza edilebilir.

Dokümanlar aşağıda belirtilenlerin yapılması ile etkin olarak kontrol edilebilir.

- Kendine has başlıkları, sayıları, tarihleri, kaçıncı baskı oldukları, revizyon geçmişleri ve hazırlayan ve onaylayan yetkililer gibi bilgileri ihtiva eden uygun bir doküman formatı geliştirilmesi,

- Dokümanların gözden geçirilmesi ve onaylanmasının yeterli teknik bilgiye ve kurumsal yetkiye sahip kişilere verilmesi,

Pratik yardım - Dokümantasyon

Dokümanlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:

a) Politika, amaçlar ve hedeflere ilişkin beyanlar,

b) Çevre yönetim sisteminin kapsamının tanımlanması,

c) Programların ve sorumlulukların tarifleri,

d) Önemli çevre boyutlarına ilişkin bilgiler,

e) Prosedürler,

f) Süreçlerle ilişkin bilgiler,

g) Teşkilat şemaları,

h) Dâhili ve haricî standardlar,

i) Tesis acil durum planları,

j) Kayıtlar.



28

- Etkili bir doküman dağıtım sisteminin sürdürülmesi.

4.4.6 Faaliyet kontrolü

4.4.6.1 Faaliyet kontrolleri ihtiyacının belirlenmesiKuruluş aşağıdaki amaçları gerçekleştirmek için faaliyet kontrolleri kullanabilir:

a) Belirlenmiş önemli çevre boyutlarını yönetmek,b) Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğu sağlamak,c) Amaçlara ve hedeflere ulaşmak ve kirlenmenin önlenmesi ve sürekli iyileştirme de dâhil olmak üzere

çevre politikasına uygunluğu sağlamak,d) Çevre risklerini ortadan kaldırmak veya azaltmak.

Kuruluş, faaliyet kontrolleri ihtiyacını belirlerken satın alma, satış, pazarlama, araştırma ve geliştirme, tasarım ve mühendislik gibi yönetim fonksiyonlarıyla imalât, bakım, laboratuvar analizi, ürün muhafazası gibi günlük işlem uygulamaları ve ürün ve hizmetlerin nakliyesi gibi haricî proseslerle ilişkili olanlar da dahil bütün faaliyet alanlarını dikkate almalıdır.

Kuruluş, çevre boyutlarını yönetmede, amaçları ve hedeflerine ulaşmada yüklenicilerin veya tedarikçilerin kuruluşun yeteneklerini nasıl etkileyebileceğini ve aksi takdirde yürürlükteki yasal şartları ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartları nasıl yerine getirebileceğini de değerlendirmelidir. Kuruluş, yazılı hale getirilmiş prosedürler, yüklenici veya tedarikçilerle anlaşmalar, yüklenim ve tedarik gibi ihtiyaç duyulan faaliyet kontrollerini oluşturmalı ve bunları yüklenicileri ve tedarikçilerine uygun şekilde iletmelidir.

4.4.6.2 Faaliyet kontrollerinin oluşturulmasıFaaliyet kontrolleri, prosedürler, çalışma talimatları, fizikî kontroller, eğitimli personel kullanılması veya bunların ikisi veya daha fazlasının birlikte uygulanması gibi çeşitli şekillerde olabilir. Belirli bir kontrol yönteminin seçimi, işlemi yapacak personelin beceri ve tecrübesi ve işlemin bizatihî kendisinin çevresel önemi ve karmaşıklığı gibi pek çok faktöre bağlıdır.

Faaliyet kontrolleri oluşturmada yaygın bir yaklaşım aşağıda belirtilenleri ihtiva eder:

a) Bir kontrol yönetimi seçilmesi,b) Kabul edilebilir bir işlem kriteri seçilmesi,c) Belirlenen işlemin nasıl planlanacağı, gerçekleştirileceği ve kontrol edileceğini tanımlayan gerekli

prosedürlerin oluşturulması,d) Bu prosedürlerin ihtiyaç duyuldukça, talimatlar, işaretler, formlar, videolar, fotoğraflar vb. şeklinde kayıtlı

hale getirilmesi.

Faaliyet kontrolleri, prosedürlere, çalışma talimatlarına ve diğer kontrol mekanizmalarına ilâve olarak ölçme ve değerlendirme için ve faaliyet kriterlerinin karşılanıp karşılanmadığının belirlenmesi için gözden geçirmeleri ihtiva edebilir.

Kuruluş faaliyet kontrollerini gerçekleştirme kabiliyetini istikrarlı bir şekilde geliştirmek için prosedürler oluşturmayı da tercih edebilir. Faaliyet kontrolleri, kuruluşun çevre yönetim programının (Madde 4.3.3.2) önemli bir parçası olabilir.

Faaliyet kontrollerinin planlandığı şekilde yürütülebilmesini temin etmek için kontrol çalışmalarında istihdam edilen personelin eğitiminde faaliyet kontrolleri de ele alınmalıdır.

Genel kılavuz - Faaliyet kontrolü

Kuruluş çevre politika taahhütlerini karşılamak, amaçları ve hedeflerine ulaşmak, yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymak ve önemli çevresel boyutlarını yönetmek için çeşitli faaliyet kontrollerini uygulamaya ihtiyaç duyar. Kuruluş, etkin ve etkili faaliyet kontrollerini planlamak için bu kontrollere nerelerde ve hangi amaçlarla ihtiyaç duyulduğunu belirlemelidir. Daha sonra kuruluşun ihtiyaçlarını karşılayacak türde ve seviyede kontroller oluşturulmalıdır. Seçilen faaliyet kontrolleri sürdürülmeli ve bunların sürekli etkinliğini sağlamak için periyodik olarak değerlendirilmelidir.



29

Not - Eğitimle ilgili ilâve kılavuzluk için Madde 4.4.2’ye müracaat edilebilir.

Faaliyet kontrolleri oluşturulduktan sonra kuruluş bu kontrollerin sürekli bir şekilde uygulanmasını olduğu kadar, kontrollerin etkinliğini de izlemeli ve ihtiyaç duyulduğunda düzeltici faaliyetleri planlamalı ve uygulamalıdır.



30

4.4.7 Acil durum hazırlığı ve müdahaleBir kuruluş, olumsuz çevre etkisine/etkilerine sahip olabilecek, muhtemel acil durumların ve muhtemel kazaların nasıl tanımlanacağını, farkına varılacağını ve böyle durumlar olduğunda yapılacak etkiyi azaltma ve müdahale çalışmalarını ayrıntılı olarak açıklayan bir proses/prosesler oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.

Prosedürler ve bunlara ilişkin kontroller uygun olduğu durumda aşağıda belirtilen hususları ihtiva etmelidir:a) Kaza ile atmosfere yapılan salınımlar,b) Kaza ile su ve toprağa yapılan boşaltımlar vec) Kaza ile oluşan boşaltımların belirli çevre ve ekosistemlere etkileri.

Prosedür/prosedürler normal olmayan işletme şartlarının, muhtemel acil durumların ve muhtemel kazaların beklenen etkilerini dikkate almalıdır.

Pratik yardım - İşlem kontrolü

Bir kuruluş işlem kontrollerini ve prosedürlerini oluştururken veya değiştirirken önemli çevre boyutlarıyla ilişkili farklı işlemleri dikkate almalıdır.Bu işlemlere örnekler aşağıda belirtilenleri ihtiva edebilir:

a) Mülklerin ve tesislerin satın alınması, inşa edilmesi veya yenilenmesi,

b) Sözleşmeler imzalanması,

c) Müşteri hizmetleri,

d) Ham madde temini ve depolanması,

e) Pazarlama ve reklam,

f) İmalât ve bakım süreçleri,

g) Satın alma,

h) Araştırma tasarım ve geliştirme mühendislik çalışmaları,

i) Ürünlerin depolanması,

j) Taşıma işlemleri,

k) Yardımcı hizmetler (enerji ve su temini, geri dönüşüm, atık ve atık su yönetimi gibi).



31

4.5 Kontrol

Pratik yardım - Acil durum hazırlığı ve müdahale

Kendi özel ihtiyaçlarına uygun bir acil duruma hazırlığı ve müdahale prosesi/süreçleri oluşturmak her kuruluşa düşen bir sorumluluktur. Bu süreçlerin oluşturulmasında kuruluş, aşağıda belirtilenleri dikkate almalıdır:

a) İşletme sahasındaki tehlikelerin özellikleri (yanıcı sıvılar, depolama tankları, sıkıştırılmış gazlar ve sıçrama veya kazara boşalma durumlarında alınacak tedbirler gibi),

b) En çok karşılaşılan acil durum veya kazanın tipi ve büyüklüğü,

c) Yakın bir tesisteki (fabrika, yol, demiryolu, hattı vb. gibi) muhtemel bir acil durum/durumlar veya kaza/kazalar

d) Bir kaza veya acil duruma en uygun müdahale yöntemi/yöntemleri,

e) Çevreye zararı en aza indirmek için gereken faaliyetler,

f) Acil duruma müdahale edecek personelin eğitilmesi,

g) Acil durum teşkilatlanması ve sorumluluklar,

h) Tahliye yolları ve toplanma noktaları,

i) İletişim bilgileri de dâhil, anahtar personelin ve yardım kuruluşlarının listesi (itfaiye, döküntü, kaçak temizleme hizmetleri gibi),

j) Komşu kuruluşlardan karşılıklı yardım imkânları,

k) Kuruluş içi ve dışı iletişim planları,

l) Farklı tiplerdeki kaza veya acil durum/durumlarda yapılması gereken müdahale ve etki azaltma faaliyetleri,

m) Düzeltici ve önleyici faaliyetler oluşturmak ve uygulamak için, kaza sonrası değerlendirme prosesine/proseslerine olan ihtiyaç,

n) Acil durum müdahale prosedürü/prosedürlerinin periyodik tatbikatı,

o) Her bir malzemenin çevre üzerindeki muhtemel etkileri ve kaza ile boşalması durumunda alınacak tedbirler de dâhil olmak üzere tehlikeli malzemelerle ilgili bilgiler,

p) Eğitim planları ve bunların etkinliğinin ölçülmesi,

q) Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin belirlenmesi için kaza sonrası değerlendirme süreçleri.

Genel kılavuz- KontrolKontrol, bir kuruluşun çevresel performansının ölçülmesini, izlenmesini ve değerlendirilmesini kapsar.

Muhtemel problemlerin meydana gelmeden önce tanımlanması ve önlenmesi için önleyici faaliyetler yapılmalıdır. Düzeltici faaliyet, çevre yönetim sistemindeki problemlerin tanımlanması ve düzeltilmesinden meydana gelir.

Çevre yönetiminin sistemdeki uygunsuzluğun tespit edilmesi ve düzeltici veya önleyici faaliyette bulunulması için oluşturulacak bir sistem, kuruluşa çevre yönetim sistemini amaçladığı şekilde çalıştırması ve bunu sürdürmesinde yardımcı olur. Kayıtların tutulması ve muhafazası ve bunların etkin bir şekilde yönetilmesi, kuruluşa çevre yönetim sisteminin işletilmesi ve sonuçları hakkında güvenilir bir bilgi kaynağı sağlar.

Çevre yönetim sisteminin periyodik tetkikleri, kuruluşa sistemin plana göre tasarımlandığının ve işletildiğinin doğrulanmasında yardımcı olur.

Bu araçların tamamı performansın değerlendirilmesini destekler.



32

4.5.1 İzleme ve ölçmeBir kuruluş kendi çevre performansının düzenli bir şekilde izlenmesi ve ölçülmesi için sistematik bir yaklaşıma sahip olmalıdır. İzleme faaliyeti, ölçmeler veya gözlemler gibi bilgilerin bir zaman süresince toplanmasını ihtiva eder.

Ölçme ve izleme faaliyetleri nitel ve nicel olabilir. Bu faaliyetler bir çevre yönetim sisteminde aşağıda belirtilenler gibi pek çok amaca hizmet edebilir:

a) Politika taahhütlerinin yerine getirilmesi, amaçlara ve hedeflere ulaşılması ve sürekli iyileşmede elde edilen gelişmelerin izlenmesi,

b) Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi için bilgi geliştirilmesi,c) Yürürlükteki yasal şartların veya kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uyulması için emisyonların

ve boşaltımların izlenmesi,d) Amaç ve hedeflerin karşılanması için su, enerji veya ham madde tüketiminin izlenmesi,e) İşlem kontrollerinin değerlendirilmesi veya desteklenmesi için veri sağlanması,f) Kuruluşun çevre performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,g) Çevre yönetim sisteminin performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,

Bir kuruluş, bu amaçlara ulaşmak için, neyin, nerede ve ne zaman ölçüleceğini ve hangi metodun kullanılacağını planlamalıdır. Önemli ölçmelerde kaynaklar üzerinde odaklanmak için, kuruluş ölçülebilecek olan ve en faydalı bilgiyi sağlayabilecek olan proseslerin ve faaliyetlerin anahtar özelliklerini belirlemelidir.

Not - Performans göstergeleri hakkında ilâve kılavuzluk için Madde 4.3.3’e müracaat edilebilir.

Sonuçların geçerliliğinden emin olmak için ölçmeler, izleme ve ölçme teçhizatının doğrulanması veya bunların gerekli kalibrasyonunun yapılması, nitelikli personel ve uygun kalite kontrol yöntemlerinin kullanılması gibi uygun prosesler ihtiva eden kontrollü şartlar altında gerçekleştirilmelidir.

Geçerli sonuçlar elde edilmesini sağlamak için, ölçme teçhizatı gerektiğinde belirli aralıklarla veya kullanılmadan hemen önce, ulusal veya uluslararası ölçme standardlarına göre izlenebilir olan ölçme standardları kullanılarak kalibre edilmeli veya doğrulanmalıdır. Böyle standardlar yok ise kalibrasyonun hangi esasa göre yapıldığı kaydedilmelidir. Ölçme ve izlemenin yapılmasına ilişkin yazılı prosedürler ölçmelerin tutarlı olmasına ve elde edilen verilerin güvenilirliliğin artırılmasına yardımcı olabilir. Ölçme ve izlemenin sonuçları analiz edilmeli ve hem başarıların hem de düzeltme veya iyileştirme isteyen alanların tespit edilmesinde kullanılmalıdır.

4.5.2 Uygunluk değerlendirmesiBir kuruluş uyma taahhütlerinin bir parçası olarak çevre boyutlarına uygulanabilecek yasal şartlara uygunluğunu periyodik olarak değerlendirecek bir prosedür oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Kuruluş bu değerlendirmenin sonuçlarını kayıt altına almalıdır.

Uygunluk değerlendirmesinin kapsamı, tek bir yasal şartı veya birkaç yasal şartı ihtiva edebilir. Proseslerin ve uygunluğun değerlendirilmesi için kullanılabilecek çeşitli yöntemler aşağıdakileri ihtiva edebilir:

a) Tetkikler,b) Doküman ve/veya kayıtların gözden geçirilmesi,c) Tesis incelemeleri,d) Mülâkatlar,e) Proje veya iş gözden geçirmeleri,f) Rutin numune analizleri veya deney sonuçları ve/veya doğrulama deneyleri/numune alımları, g) Tesis gezilmesi veya doğrudan gözlem.

Bir kuruluş uygunluk değerlendirmesi için büyüklüğüne, tipine ve karmaşıklığına göre bir frekans ve yöntem oluşturmalıdır. Frekans belirli yasal şartlardan veya geçmişteki uygunluk performansı gibi faktörlerden etkilenebilir. Periyodik olarak gerçekleştirilen bir bağımsız denetim faydalı olabilir.

Bir uygunluk değerlendirme programı diğer değerlendirme faaliyetleriyle birleştirilebilir. Bunlar yönetim sistemi tetkiklerini, sağlık ve güvenlik değerlendirmelerini veya teftiş veya kalite güvence kontrollerini ihtiva edebilir.



33

Benzer şekilde bir kuruluş, kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlarla uygunluğu periyodik olarak değerlendirmelidir (İlâve diğer şartlara ilişkin kılavuzluk için Madde 4.4.2.2’ye müracaat edilebilir). Bir kuruluş bu tür değerlendirmeleri yapmak için ayrı bir proses oluşturmayı veya bu değerlendirmeleri yasal şartlarla, yönetim gözden geçirme prosesleri ile (Madde 4.6) veya diğer değerlendirme prosesleri ile birleştirmeyi tercih edebilir. Bu periyodik değerlendirmelerin kayıtları muhafaza edilmelidir.

4.5.3 Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyetBir çevre yönetim sisteminin sürekli olarak etkin çalışması için kuruluş mevcut ve muhtemel uygunsuzluğun/uygunsuzlukların tespit edilmesi, düzeltmeler yapılması ve düzeltici ve önleyici faaliyetler yürütülmesi, tercihan problemlerin meydana gelmeden önce önlenmesi için sistematik bir yönteme sahip olmalıdır. Uygunsuzluk bir şartın karşılanamaması durumudur. Bir şart, yönetim sistemi ile ilişkili olarak veya çevre performansı bakımından ortaya konabilir. Sistemin bir bölümünün amaçlandığı şekilde çalışmadığı veya çevre performans şartlarının karşılanmadığı durumlar ortaya çıkabilir.

Böyle durumlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:

a) Sistem performansı;

1- Çevre amaç ve hedeflere ulaşılmasında başarısızlık,2- Çevre yönetim sistemi tarafından istenen amaçlara ve hedeflere ulaşılması için gerekli sorumluluklar

veya acil durum hazırlığı ve müdahale ile ilgili sorumluluklar gibi, sorumlulukların yerine getirilmesinde başarısızlık,

3- Yasal şartlara uygunluğun periyodik olarak değerlendirilmesinde başarısızlık.

b) Çevre performansı;

1- Enerji tasarrufu hedefine ulaşılamaması,2- Bakım şartlarının planlandığı şekilde yapılmaması,3- İşletme kriterlerinin (izin verilen sınır değerler gibi) karşılanmaması.

Bir çevre yönetim sisteminin Madde 4.5.5’te açıklanan iç tetkik prosesi, uygunsuzlukların periyodik olarak tespit edilmesinin bir yoludur. Uygunsuzlukların tespit edilmesi muhtemel veya mevcut problemler içeren işlere en yakın kişinin rutin sorumluluklarının bir parçası haline de getirilebilir.

Bir uygunsuzluk tespit edildiği zaman, düzeltici faaliyetin doğru yer üzerinde yoğunlaşabilmesi için sebebi mutlaka araştırılmalıdır. Kuruluş, bir uygunsuzluğa yönelik bir plan geliştirirken, problemi ortadan kaldırmak için ne yapılacağını, durumun düzeltilmesi için normal işletme şartlarına dönmek için) hangi değişikliklerin yapılacağını problemlerin tekrarlanmasını önlemek için neler yapılacağını (sebeplerin ortadan kaldırılması) da değerlendirilmelidir. Bu faaliyetlerin niteliği ve zamanlaması, uygunsuzluğun yapısı ve büyüklüğü ile çevre etkisi ile orantılı olmalıdır.

Muhtemel bir problem tespit edilmiş fakat herhangi bir uygunsuzluk ortaya çıkmamış ise benzer bir yaklaşım kullanılarak önleyici faaliyet yapılmalıdır. Mevcut uygunsuzluklara yönelik olarak yapılan düzeltici faaliyetlerin, benzer faaliyetlerin olduğu, eğilim analizlerinin veya tehlikeli çalışmaların yapıldığı diğer alanlara benzeştirilmesi ile muhtemel problemler önceden tespit edilebilir.

Yönetim, düzeltici ve önleyici faaliyetlerin uygulandığını ve bunların etkinliğini sağlamak için sistematik yaklaşımların bulunduğunu ortaya koymalıdır.

Mevcut veya muhtemel uygunsuzluklara, düzeltici ve önleyici faaliyetlere yönelik prosedürler oluşturulması bu proseslerin güvenilirliliğini sağlamada yardımcı olur. Alınan tedbir çevre yönetim sisteminde değişiklik yapılmasını gerektirmesi halinde bu proses ilgili tüm dokümanların, eğitimlerin ve kayıtların güncellenmesi ve onaylanmasını ve değişikliklerin ilgili herkese iletilmesini sağlamalıdır.

4.5.4 Kayıtların kontrolüKayıtlar devam eden prosesin kanıtını ve çevre yönetim sisteminin sonuçlarını verir. Kayıtların temel özelliği bunların sürekli olmaları ve genel olarak değiştirilmemiş olmalarıdır. Bir kuruluş etkin bir çevre yönetimi için hangi kayıtların gerekli olduğunu belirlemelidir. Kayıtlar aşağıda belirtilenleri ihtiva etmelidir.

a) Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluk bilgisi,b) Uygunsuzlukların ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin ayrıntıları,c) Çevre yönetim sistemi tetkiklerinin ve yönetimin gözden geçirme toplantılarının sonuçları,



34

d) Ürünlerin çevresel özellikleri hakkında bilgileri (kimyasal bileşim ve özellikler gibi),e) Amaçların / hedeflerin gerçekleştirildiğine dair kanıtları,f) Eğitimlere katılıma dair bilgi,g) İzinler, ruhsatlar veya diğer yasal yetki belgeleri,h) İnceleme ve kalibrasyon faaliyetlerinin sonuçları,i) Faaliyet kontrollerinin sonuçları (bakım, tasarım, imalât).

Bir çevre yönetim sisteminin başarılı bir şekilde uygulanması için bu kayıtların etkin bir şekilde kontrol edilmesi gereklidir. Çevre kayıtlarının kontrolünün ana özellikleri tanımlama, toplama, indeks hazırlama, dosyalama, muhafaza, bakım, kolay ulaşılabilme ve koruma araçlarını ihtiva eder.

4.5.5 İç tetkikBir kuruluşun çevre yönetim sisteminin iç tetkikleri, sistemin planlandığı düzenlemelere uygun olup olmadığının, düzgün olarak kurulup kurulmadığının ve çalıştırılıp çalıştırılmadığının tespit edilmesi ve yönetime bu konuda bilgi sağlanması için planlı aralıklara yapılmalıdır. Bu tetkikler aynı zamanda kuruluşun çevre yönetim sisteminin iyileştirilmesi imkanlarının tespit edilmesi için de gerçekleştirilebilir.

Bir kuruluş, planlamanın yönlendirilmesi ve tetkiklerin yapılması ve program amaçlarının karşılanması için ihtiyaç duyulan tetkiklerin belirlenmesi amacıyla bir tetkik programı oluşturmalıdır. Program, kuruluştaki işlemlerin yapısına, kuruluşun çevre boyutları ve muhtemel etkileri bakımından, geçmiş tetkiklerin sonuçlarına ve ilgili diğer faktörlere göre yapılmalıdır.

Denetim programının, kuruluştaki tüm işletme birimlerinin ve işlemlerin, sistem elemanlarının ve çevre yönetim sisteminin kapsamının tamamının periyodik olarak denetlenmesini sağlaması şartıyla yapılan her bir iç tetkikin bütün sistemi kapsamasına ihtiyaç yoktur.

Tetkikler, tarafsız ve bağımsız denetçiler tarafından uygun olduğu durumda kuruluş içinden veya dış kaynaklardan seçilecek teknik uzmanlar yardımıyla planlanmalı ve gerçekleştirilmelidir. Bunların uzmanlıkları belirli bir denetimin amaçlarını ve hedeflerini karşılayacak ve sonuçların güvenilirliğini sağlayacak derecede yeterli olmalıdır.

Çevre yönetim sisteminin iç tetkikinin sonuçları bir rapor şeklinde sunulabilir ve belirli uygunsuzlukların düzeltilmesi veya önlenmesi, denetim programının bir veya daha fazla amacının yerine getirilmesi ve yönetim gözden geçirmesi için girdi sağlamak amacıyla kullanılabilir.

Not - Çevre yönetim sistemi denetimi hakkında kılavuzluk için IS0 19011’e bakınız.

4.6 Yönetimin gözden geçirmesi

4.6.1 Çevre yönetim sisteminin gözden geçirilmesiKuruluşun üst yönetimi, kendi belirleyeceği aralıklarla, sistemin uygunluğunun, yeterliliğinin ve etkinliğinin sürekliliğini değerlendirmek için çevre yönetim sistemini gözden geçirmelidir. Bu gözden geçirme, çevre yönetim sisteminin kapsamı içindeki faaliyetlerin, ürünlerin ve hizmetlerin çevre boyutlarını ihtiva etmelidir.

Yönetimin yapacağı gözden geçirmenin girdileri aşağıda belirtilenleri ihtiva edebilir:

a) İç tetkikin sonuçları ve yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluk değerlendirmesi,

b) Şikayetler de dâhil olmak üzere ilgili üçüncü tarafların görüşleri,c) Kuruluş çevre performansı,d) Amaçların ve hedeflerin ne ölçüde gerçekleştirildiği,e) Önleyici ve düzeltici faaliyetlerin durumu,f) Önceki yönetim gözden geçirmelerinden sonra yapılanlar,g) Aşağıdakileri de ihtiva eden değişen durumlar;

Genel kılavuz - Yönetimin gözden geçirmesi

Kuruluş genel çevre performansını geliştirmek amacıyla çevre yönetim sistemini periyodik olarak gözden geçirmeli ve sürekli olarak iyileştirmelidir.



35

1- Kuruluşun ürünlerinde, faaliyetlerinde ve hizmetlerinde değişiklikler,2- Planlanan faaliyetlerin veya yeni gelişmelerin çevre boyutlarının değerlendirme sonuçları,3- Yürürlükteki yasal şartlar ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlardaki değişiklikler,4- İlgili tarafların görüşleri,5- Bilimde ve teknolojide kaydedilen ilerlemeler,6- Acil durumlar ve kazalardan alınan dersler.

h) İyileştirme için tavsiyeler.

Çevre yönetim sisteminin gözden geçirilmesinden elde edilen çıktılar aşağıda verilen konularda kararları ihtiva edebilir:

- Sistemin uygunluğu, yeterliliği ve etkinliği,- Fiziksel, insan kaynaklarında ve mali kaynaklarda değişiklik,- Çevre politikası, amaçlar, hedefler ve çevre yönetim sisteminin diğer unsurlarında muhtemel değişikliklere

dair faaliyetler.

Yönetimin gözden geçirme toplantısının kayıtları, toplantı gündemi, katılanların listeleri, sunuş malzemeleri ve notları, yönetimin kaydedilen kararları, raporlar, tutanaklar veya izleme sistemlerini ihtiva edebilir.

Yönetimin gözden geçirme toplantısına kimlerin katılacağına her kuruluş kendisi karar verir. Bunlar genellikle, bilgileri toplayan ve sunan çevre ile ilgili personeli, işlemlerinin önemli çevresel boyutları olan veya eğitim, kayıtlar vb. gibi çevre yönetim sisteminin ana unsurlarından sorumlu olan temel birimlerin yöneticilerini ve çevre yönetim sisteminin performansını değerlendiren, iyileştirme önceliklerini belirleyen, kaynakları tahsis eden ve izleyen ve faaliyetlerin etkin olmasını sağlayan üst düzey yöneticileri ihtiva eder.

4.6.2 Sürekli iyileştirme

4.6.2.1 İyileştirme fırsatlarıBir kuruluş, iyileştirme imkanlarını belirlemek için, kendi çevre performansını ve çevre yönetim sisteminin proseslerinin performansını sürekli olarak değerlendirmelidir. Üst yönetim, yönetim gözden geçirme prosesleri aracılığıyla doğrudan bu değerlendirmede yer almalıdır.

Çevre yönetim sisteminin zayıf yönlerinin (mevcut veya muhtemel uygunsuzluklar da dâhil) belirlenmesi de iyileştirme için önemli fırsatlar sağlar. Bu iyileştirmeleri gerçekleştirmek için kuruluşta, sadece hangi zayıflıkların bulunduğunun bilinmesi değil bu zayıflıkların sebeplerinin de bilinmesi gerekir. Bu çevre yönetim sisteminin zayıflıklarının temel sebebinin veya sebeplerinin analiz edilmesi ile sağlanabilir.

Sürekli iyileştirme için önemli bazı bilgi kaynakları aşağıda belirtilenleri ihtiva eder.a) Düzeltici ve önleyici faaliyetlerden elde edilen tecrübe,b) Kuruluş dışındaki en iyi uygulamalar ile karşılaştırılma yapma (benchmarking),c) Yürürlükteki yasal şartlarda veya kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlarda düşünülen veya teklif

edilen değişiklikler,d) Çevre yönetim sisteminin ve uygunluk tetkiklerinin sonuçları,e) Faaliyetlerin temel özeliklerinin izlenmesi çalışmalarının sonuçlarıf) Amaçlara ve hedeflere ulaşılmasında kaydedilen ilerlemelerin sonuçları, g) Çalışanlar, müşteriler ve tedarikçiler de dahil ilgili tarafların görüşleri.

4.6.2.2 Sürekli iyileştirmenin gerçekleştirilmesiİyileştirme fırsatları ortaya çıktığında neler yapılabileceğinin belirlenmesi için bunlar değerlendirilmelidir. İyileştirme faaliyetleri planlanmalı ve çevre yönetim sistemindeki değişiklikler bu planlara göre gerçekleştirilmelidir. İyileştirmenin bütün alanlarda aynı anda yapılmasına ihtiyaç yoktur.

Genel kılavuz - Sürekli iyileştirmeSürekli iyileştirme etkin bir çevre yönetim sisteminin temel özelliğidir.

Sürekli iyileştirme, çevresel amaç ve hedeflere ulaşılması ve çevre yönetim sisteminin genel olarak veya herhangi bir bileşeninin iyileştirilmesi yoluyla sağlanır.



36

Pratik yardım - İyileştirme örnekleri

İyileştirmeler, çevresel amaç ve hedeflerin belirlenmesi ve gözden geçirilmesi süreçleri içinde veya dışında olabilir. Bazı iyileştirme örnekleri aşağıdakileri ihtiva edebilir:

a) Daha az zararlı malzemelerin kullanılmasını teşvik etmek amacıyla yeni malzemelerin değerlendirilmesi için bir süreç oluşturulması,

b) Yeni uygunluk şartlarının daha kısa zamanda belirlenmesi amacıyla, yürürlükteki yasal şartları belirleyebilmek için kuruluşta bir süreç geliştirilmesi,

c) Kuruluşta atık oluşumunu azaltmak için malzemeler ve bunlarla çalışma konusunda çalışanların eğitiminin iyileştirilmesi,

d) Suyun yeniden kullanımını sağlamak amacıyla, atık su arıtma süreçlerinin kullanılmaya başlanması,e) Baskı veya fotokopi merkezinde arkalı önlü kopyalama yapılması için baskı ve fotokopi cihazlarının

başlangıç ayarlarında değişiklikler yapılması,f) Nakliye şirketi/ şirketlerinin fosil yakıt tüketimini azaltmak amacıyla sevkıyat yollarının yeniden

tasarımlanması, g) Kazanlarda yakıt değişimine gidilmesi ve tanecik (kül, toz) emisyonunu azaltmak için amaçlar ve

hedefler belirlenmesi.



37

Ek A(Bilgi için)

Çevre yönetim sisteminin unsurları arasındaki benzerlik örnekleri Bu ekte verilen örnekler bir çevre yönetim sisteminin değişik unsurları arasındaki benzerlikleri göstermek amacıyla verilmiştir. Bu örneklerin her bölgeye, ülkeye veya kuruluşa uygun olduğu iddia edilmediği gibi bütün seçeneklerin kapsanması da amaçlanmamıştır.

Çizelge A.1’de bir kuruluşun faaliyetlerinin ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutları ve bunların mevcut ve muhtemel etkileri arasındaki ilişkileri gösteren örnekler verilmiştir. Bunların çeşitli senaryoları, işletme şartlarını ve muhtemel etki çeşitlerini göstermesi amaçlanmıştır.

Çizelge A.2, Çizelge A.1’de belirtilen aynı faaliyetlerin, ürünlerin ve hizmetlerin bazılarını, bunların kuruluşun çevre yönetim sistemi yoluyla nasıl yansıtılabileceğini göstermek için kullanılmıştır. Çevre boyutları amaçlar ve hedefler, programlar, performans göstergeleri, faaliyet kontrolleri, izleme ve ölçme prosesleri arasındaki muhtemel bağlantılara birkaç örnek Çizelge A.2’de verilmiştir.


ICS 13.020.10 TS EN ISO 14004:2006-02 EN ISO 14004:2010

38

Çizelge A .1 – Faaliyetler , ürünler ve hizmetler ve bunlara ilişkin çevre boyutları ve etkilerine örnekler

Faaliyet/Ürün ve Hizmet Boyutlar Mevcut veya muhtemel etkilerFaaliyet : Yol yapımıMekanik sıkıştırma Havaya tanecikli madde (toz) emisyonu Hava kirliliğiYoğun yağışa sırasında inşaat Araziye ve suya toprak ve çakıl taşınması Yenilenemeyen doğal kaynakların daha fazla tüketilmesi (çakılların-

küçük taşların yer değiştirmesi)Arazinin bölgesel olarak bozulmasıToprak erozyonuSu kirlenmesiSulak alanlardaki habitatın zarar görmesi

Faaliyet : Kazan tasarımı (işletme boyutlarının göz önüne alınması)Yakıt verimi Yakıt tüketimi Yenilenemeyen enerji kaynaklarının korunması (fosil yakıtlar)Düşük emisyonlar Havaya bırakma Hava kalitesi amaçlarına ulaşılmasıZararlı olmayan malzemeler Kullanım ömrü sonunda bertaraf etme Zararlı atıkların önlenmesiFaaliyet : Fosil yakıt kullanan kazan işlemleri

Isıtma amaçlı yakıt tüketimi Yenilenemeyen doğal kaynakların tüketilmesiKükürt dioksit (SO2), azot oksit (N2O) ve karbon dioksit (CO2) emisyonu (sera gazları gibi)

Hava kirliliğiYerel sakinler üzerinde solunum ile ilgili etkilerYüzey suları üzerinde asit yağmuru etkisiKüresel ısınma ve iklim değişliklileri

Kazanın çalıştırılması

Sıcak su deşarjı Su kalitesinde değişiklik (sıcaklık gibi)Kazan yakıtının yer altı tanklarında depolanması

Toprağa yakıt boşalması Toprağın kirlenmesiYer altı suyunun kirlenmesi

yakıt nakliyesi ve aktarılması Yakıtının yüzey suyu akıntısınab kontrolsüz karışması

Yüzey suyunun kirlenmesiToksik maddelerin hayvan varlığı (fauna) üzerinde biyolojik birikmesi

Faaliyet : Tarım – Hububat/tahıl (grain) tarımıSu tüketimi Yer altı su rezervinin tüketilmesiPestisit kullanımı Toprağın kirlenmesi

Hayvan varlığı üzerinde, olumsuz kronik sağlık etkileri veya türlerin yok olması ile sonuçlanan biyolojik zararlı madde birikmesi

Büyüme döneminde arazideki çalışmalar

Metan gazı emisyonu (sera gazı gibi) Küresel ısınma ve iklim değişiklikleriFaaliyet : Atık su yönetimiTarımsal dayalı sanayide atık su arıtımı

Çamur oluşturma (tarımda kullanılan) Besin maddelerid ilâve edilerek toprağın ıslahı



39

Çizelge A .1 – Faaliyetler , ürünler ve hizmetler ve bunlara ilişkin çevre boyutları ve etkilerine örnekler (Devam)

Faaliyet/Ürün ve Hizmet Boyutlar Mevcut veya muhtemel etkilerÜrün : printer/yazıcı toner kartuşlarıYeniden doldurulabilir toner kartuşları

Ham madde kullanımı Kaynakların korunması

Kullanım ömrü sonu – bertaraf Katı atık oluşmasıc Toprak kullanımıBileşenlerin geri kazanılması ve yeniden kullanılması

Doğal kaynakların korunması

Ürün : KlimaCihazın tüketici tarafından kullanımı

Elektrik kullanımıc Yenilenemeyen enerji kaynaklarının tüketilmesi

Kullanım ömrü sonu – bertaraf Katı atık oluşması c Arazi kullanımıBileşenlerin geri kazanılması ve yeniden kullanılması

Doğal kaynakların korunması

Hizmet : Tamir bakım hizmetleriKimyasalların kullanımı ve bunlarla muamele

Acil durumlardab kontrolsüz boşaltım Hava kirliliğiToprak kirliliğiİnsanların yaralanması

Klimaların onarımının alt yükleniciler tarafından yürütülmesi

Ozon tabakasına zarar verici maddelerin bırakılması (soğutma gazları gibi) a

Ozon tabakasının incelmesi

Hizmet : Ürünlerin ve malların nakliyesi ve dağıtımıYakıt tüketimi Yenilenemeyen fosil yakıtların tüketilmesiAzot oksitlerin (NOx ) emisyonu Hava kirliliği – ozon üretimi – duman

Küresel ısına ve iklim değişiklikleri

Filo operasyonları

Gürültü oluşumu Yöre sakinlerinin rahatsız edilmesi veya sıkıntıya sokulması

Azot oksitlerin (NOx ) emisyonu Hava kalitesi amaçlarına ulaşmaDüzenli filo bakımları (yağ değişimi dahil)

Atık yağ oluşturulması Toprağın kirlenmesi

a Normal olmayan şartlarb Acil durum şartlarıc Kuruluş boyutları etkileyebilird Faydalı etki



40

Çizelge A . 2 – Faaliyetler , ürünler ve hizmetler ve bunlara ilişkin çevre boyutları, amaçlar, hedefler, programlar, göstergeler, faaliyet kontrolleri ve izleme ve ölçmelere örnekler

Boyutlar Amaçlar Hedefler Programlar Göstergeler İşletme kontrolü İzleme ve ölçmeFaaliyet : Fosil yakıtlı kazanın çalıştırılmasıYakıtı tüketimi Yenilenemeyen

kaynak tüketimini azaltma

İçinde bulunulan yıldaki yakıt tüketimini bir yıl içinde % 20 azaltma

Daha verimli brulörlerin kurulması

- Proje plan kilometre taşları- Kazanın çalışma

saati başına yakıt tüketimi

Yenilenecek brulörlerin kurulması için prosedürler

Yakıt tüketimini dokümante etmek ve kaydetmek için prosedürler.

- Proje planındaki ilerlemelerin üç ayda bir değerlendirilmesi

- Yakıt tüketim miktarlarının aylık olarak izlenmesi

sıcak su boşaltılması

Yüksek sıcaklıktaki atıkların su havzası kalitesine olumsuz etkilerinin azaltılması

2008’e kadar boşaltılan suyun günlük ortalama sıcaklığının 1 °C azaltılması

İşletme ve tasarım mühendislerinin atık sudaki ısının alınarak tekrar kullanılması için yeniden mühendislik işlemleri yürütmesi (kojenerasyon gibi)

-Boşaltılan suyun günlük ortalama sıcaklığı-Su havzası su kalite parametreleri-Deniz organizmalarının sayısı ve çeşitliliği

-Su kalitesi numune alma ve analiz prosedürleri-Deniz organizmalarından numune alma planı-Kojenerasyon işletme prosedürleri-Mühendislik kontrolleri

- Boşaltılan su sıcaklığının sürekli olarak izlenmesi

- Su havzası su kalitesinin üç ayda bir izlenmesi

Ürün : Klima (Ünitenin tüketici tarafından kullanımı ve kullanım ömrü sonu – BertarafElektrik kullanımı

Tüketicilerin daha az enerji kullanmaya teşvik edilmesi

Çalıştırma sıcaklığını içinde bulunulan yılın sonuna kadar geçen yılki sıcaklığa göre % 5 azaltılması

Ürünlerle birlikte enerji-etkin malzemeler (maliyet tasarrufları, azaltılmış çevre etkileri gibi) dağıtılması yoluyla tüketicilerin aşırı enerji kullanımının etkileri konusunda eğitilmesi

-Enerji kullanımı konusunda artan tüketici ilgisi-Tüketicilerin enerji etkin yeni ürünlere karşı artan ilgisi

-Etkin ürün malzemelerinin tasarımı-Elektrik enerjisi kullanımı-Yeni ürün tasarımında müşterilerin enerji etkinlik taleplerinin dikkate alınması

- Kullanıcı araştırmaları



41

Çizelge A . 2 – Faaliyetler , ürünler ve hizmetler ve bunlara ilişkin çevre boyutları, amaçlar, hedefler, programlar, göstergeler, faaliyet kontrolleri ve izleme ve ölçmelere örnekler (Devam)

Boyutlar Amaçlar Hedefler Programlar Göstergeler İşletme kontrolü İzleme ve ölçmeKatı atık oluşturulması

Kullanılan ambalaj malzemesi miktarı azaltılarak tüketicilerin katı atık oluşturmalarının azaltılması

2008’e kadar mevcut ürün hattında kullanılan ambalaj malzemesinin %35 azaltılmasının sağlanması

- Ürün ambalajlanmasının yeniden tasarımlanması (mühendislik departmanı, 6 ay)

- Üretim değişikliklerinin tamamlanması (6 ay)

- Deneme çalışması ve tam kapasite üretim

-Birim başına ambalaj malzemesi miktarı-Üretim hattında kullanılan ambalaj malzemesindeki % azalma-Tüketici katı atık oluşturma hacminde beklenen azalma

-Tasarım kontrol prosedürleri-Ürün ambalajlama prosedürleri

- Kullanılan ambalaj malzemesi miktarının üç ayda bir izlenmesi (satın alınan eksi (-) ıskartaya ayrılan)

- Ürün hattından çıkan ürün birimleri

Hizmet : Malların ve ürünlerin nakliyesi ve dağıtımı (filo bakımı)Azot oksitlerin (NOx) emisyonu

Filo bakımlarının etkinliğinin artırılması ile hava kalitesi üzerindeki olumlu etkilerin artırılması

2008’e kadar NOx emisyonlarında % 25 azalma sağlanması

- NOx azaltılması için ana bakım parametrelerinin belirlenmesi

- Kritik NOx azaltma görevleri için bakım programlarının gözden geçirilmesi

- Bilgisayar programları aracılığı ile filo bakım programlarının en iyi hâle getirilmesi

-Zamanında yapılan bakımların %’si-Kilometre başına NOx emisyonu

-Bakım prosedürleri-Bakım teknisyenlerinin eğitimi-Zamanı gelen bakımın bilgisayar ile hatırlatılması

- Planlara göre bakım sıklığının izlenmesi

- Araçların yakıt veriminin izlenmesi

- Araçların NOx emisyonlarının üç ayda bir kontrol edilmesi

- Ulaşılan NOx azaltmalarının yıllık olarak değerlendirilmesi



42

Çizelge A . 2 – Faaliyetler , ürünler ve hizmetler ve bunlara ilişkin ilgili çevre boyutları, amaçlar, hedefler, programlar, göstergeler, faaliyet kontrolleri ve izleme ve ölçmelere örnekler (Devam)

Boyutlar Amaçlar Hedefler Programlar Göstergeler İşletme kontrolü İzleme ve ölçmeAtık yağ oluşturulması

Yağlı atıkların şartlara uygun olarak yönetilmesi

Servis merkezinde yağlı atıkların bertarafına dair şartlara bir yıl içinde % 100 uyum sağlanması

- Servis merkezlerinde atık yönetimi konusunda eğitim programları geliştirilmesi ve uygulanması

-Eğitim almış servis personelin % oranı-Uygun olmayan ve bertaraf edilen atık sayısı-Şartlara uygun olarak bertaraf edilmiş atık %’si

-Atık yönetim prosedürleri-Servis merkezi çalışanları için eğitim programı

- Eğitim almış servis merkezi çalışanlarının izlenmesi

- Yağlı atık bertaraf miktarları ve bertaraf yöntemlerinin izlenmesi

- Yağlı atık yönetimi uygulamalarının üç ayda bir değerlendirilmesi



43

Kaynaklar[1] ISO 14001:2004, Environmental management systems — Requirements with guidance for use[2] ISO 9000:2000, Quality management systems — Fundamentals and vocabulary[3] ISO 9001, Quality management systems — Requirements[4] ISO 9004, Quality management systems — Guidelines for performance improvements[5] ISO/TR 10013, Guidelines for quality management system documentation[6] ISO 14020, Environmental labels and declarations — General principles[7] ISO 14021, Environmental labels and declarations — Self-declared environmental claims (Type II

environmental labelling)[8] ISO 14024, Environmental labels and declarations — Type I environmental labelling — Principles and

procedures[9] ISO/TR 14025, Environmental labels and declarations — Type III environmental declarations[10] ISO 14031:1999, Environmental management — Environmental performance evaluation — Guidelines[11] ISO/TR 14032, Environmental management — Examples of environmental performance evaluation

(EPE)[12] ISO 14040, Environmental management — Life cycle assessment — Principles and framework[13] ISO 14041, Environmental management — Life cycle assessment — Goal and scope definition and

inventory analysis[14] ISO 14042, Environmental management — Life cycle assessment — Life cycle impact assessment[15] ISO 14043, Environmental management — Life cycle assessment — Life cycle interpretation[16] ISO/TR 14047, Environmental management — Life cycle impact assessment — Examples of

application of ISO 14042[17] ISO/TS 14048, Environmental management — Life cycle assessment — Data documentation format[18] ISO/TR 14049, Environmental management — Life cycle assessment — Examples of application of

ISO 14041 to goal and scope definition and inventory analysis[19] ISO/TR 14062, Environmental management — Integrating environmental aspects into product design

and development[20] ISO 19011, Guidelines for quality and/or environmental management systems auditing[21] The ISO 14000 Family of International Standards, International Organization for Standardization,

Geneva, 2002


TÜRK STANDARDI - webdosya.csb.gov.trEski... · TÜRK STANDARDI Systèmes de management...

Documents

Transcript of TÜRK STANDARDI - webdosya.csb.gov.trEski... · TÜRK STANDARDI Systèmes de management...