1

to

dyn

m qifhy

Gm;jcif;

usm;-r

qkdif&

m

usm;-

rqkdif&

m t

pOfw

pkduf

tav;x

m;on

fh tav

htx

rsm;

usm;rwef;wla&; jr‡ifhwifjcif;qkdif&m r[mAsL[mrsm;

usm;r

wef;wlnDa&;

rl0g'rsm;

csrSwf&mwGif

usm;ra&;&m

tav;xm;jcif;

usm;rwef;wlnDa&;

ukdwmpepf

Salween Institute for Public Policy rS

trsKd;orD;rsm;tzGJ@csKyf (jrefrmEkdifiH) ESifh

yl;aygif;xkwfa0aom rl0g'a&;&m pmwrf;

2018 ckESpf Zefe0g&Dv

bÂmaiG csrSwf&m

usm;ra&;&m xnfhoGif;

pOf;pm;jc;if

usm;rwef;wla&; jr‡ifhwifjcif;qkdif&m r[mAsL[mrsm;

Salween Institute for Public Policy rS

trsKd;orD;rsm;tzGJ@csKyf (jrefrmEkdifiH) ESifh

yl;aygif;xkwfa0aom rl0g'a&;&m pmwrf;

2018 ckESpf Zefe0g&Dv

oHvGifjynfol@a&;&m rl0g'rsm; avhvma&;tzGJ@

Salween Institute သည သေတသနသးသပခကမား ျပစေရးသားထတေဝျခငးႏင ႏငငတဝမးလးရ လမႈ အသငးအဝငးမား၏ ေခါငးေဆာငမားက မဝါဒပငးဆငရာမားႏငပတသကသည စြမးရညျမႇငတငေပးျခငး တ႔ျဖင ျပညသ႔ေရးရာမဝါဒမား ေရးဆြခမတျခငးျဖစစဥမားက ပပးကညရန ရညရြယခကျဖင ဖြ႔စညးထား သည အဖြ႔အစညးျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ တငးသျပညသားမားအားလးအတြက ပမေကာငးမြနသည အနာဂတတစရပ ပေဖာရာတြင အကအညေပးရန ေမာမနးထားပါသည။

သေတသနျပျခငး၊ သငတနးေပးျခငးမားႏင နညးပညာအေထာကအကမား ပပးေပးျခငးတ႔မတဆင ၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရး၊ မဝါဒမား ေရးဆြခမတေရးႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးတ႔အတြက လမႈအသငးအဝငး ေခါငးေဆာငမားအား စြမးရညျမႇငတငေပးျခငးႏင မဝါဒေရးဆြခမတသမားအား စညးရးလႈ႔ေဆာျခငးမားက လပေဆာငေနပါသည။

cH,lcsufrsm;

• ၿငမးခမး၍ သာယာဝေျပာေသာ ျပညေထာငစျမနမာႏငငတညေဆာကႏငရန တငးရငးသားလမးမား အားလးအတြက တနးတေရးႏင ကယပငျပဌာနးခြငရရေရးသည အေျခခအကဆးျဖစသည။

• ခငမာသည နညးပညာပငးဆငရာ အေျခခသညလညး ျမနမာႏငင၏ စလငကြျပားမႈမား မားျပားလသည လမႈအသငးအဝငးမားအၾကား လမႈေရးအရ ေပါငးစညးညညြတမႈမားအတြက လြနစြာအေရးႀကး ပါသည။

trsKd;orD;rsm;tzGJ@csKyf (jrefrmEkdifiH)

အမးသမးမား အဖြ႕ခပ (ျမနမာႏငင) သည ျမနမာႏငငမ သမငးေၾကာငး ေနာကခကြးျပားသည တငးရငးသ အမးသမးအဖြ႕အစညးေပါငး ၁၃ ဖြ႕ျဖင ဖြ႕စညးထားသည။ ၁၉၉၉ ခႏစ ဒဇငဘာလ ၉ ရကေန႕တြင တညေထာင ဖြ႕စညးခသည။ အမးသမးမားအဖြ႕ခပ (ျမနမာႏငင) သည အမးသမးမား၏ ဘ၀အဆငအတနး တးတကျမငမားလာေစေရးႏင အရညအခငး ျပည၀ေစေရးအတြကသာမက အရညအခငးျမႇငတငျခငး၊ စညးရးခဥးကပျခငး၊ သေတသနျပျခငးႏင မတတမးတငျခငးမားမတဆင ဒမကေရစလႈပရားမႈ၊ ၿငမးခမးေရးႏင အမးသားျပနလညသငျမတေရး အပါအ၀ငက႑ အားလးတြင အမးသမးမား ပမပါ၀င လပကငလာေစေရး အတြက ဥးတညေဆာငရြကလကရသည။

&nf&G,fcsufrsm;

• အမးသမးမား စြမးရညျမႇငမားေရးႏင ဖြ႕ၿဖးတးတကေရး• ကား၊ မ တနးတေရး• အမးသမးမားအေပၚ အၾကမးဖကမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈအားလး ပေပာကေရး • လမႈက႑အသးသးႏင ဆးျဖတခကခသည အဆငတငးတြင အမးသမးမား ပါ၀ငလာေရး • ၿငမးခမးေရး၊ ျပနလညသငျမတေရးႏင ဒမကေရစေရး

trSmpm

မမတ႔ ႏငငသည လကရတြင အလြနအေရးႀကးသည သမငး အလညအေျပာငး အခးအေကြ႔တစရပက ျဖတသနးေနသညကာလျဖစသည။ ႏစေပါငး ၇၀ ေကာ သကဆးရညလာခသည ျပညတြငးစစႀကး ခပၿငမးၿပး တညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရးအတြက အေထာကအကျဖစေစမည ကယပငျပဌာနးခြငႏင တငးရငးသား တနးတေရးတ႔က အာမခသည စစမနေသာ ဖကဒရယဒမကေရစ ျပညေထာငစႀကး တညေဆာကရန ဝငးဝနး ႀကးပမးေနၾကသညကာလလညးျဖစပါသည။ ဤကသ႔ေသာ သမငးမတတငထမည ကာလအတြငး ႏငငသ၊ ႏငငသားမားအားလး၏ စြမးအငမား၊ စြမးအားမား၊ အစြမးအစမားက အျပညအဝ အသးျပသြားရန လအပပါသည။

သ႔ရာတြင အပစအခတရပစေရး၊ ျပညေထာငစတညေဆာကေရးႏင ၿငမးခမးေရးတ႔အတြက ေတြ႔ဆေဆြးေႏြး ျခငးမားအဆငဆငတြင ျမနမာႏငင လဥးေရစစေပါငး၏ ထကဝကေကာရေသာ အမးသမးမား၏ ကယစားျပ မႈမား၊ အသမား အျပညအဝ ပါဝငေနျခငးမရသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ၿပးခသည ႏငငေတာသမၼတ ဥးသနးစန ဥးေဆာငေသာ အစးရသကတမးႏင ႏငငေတာသမၼတ ဥးထငေကာ ဥးေဆာငေသာ အစးရသကတမး ႏစရပလး၏ ဝနႀကးဌာနမားႏင အပခပေရးယႏရားမားအဆငဆငတြငလညး အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈမား လြနစြာ နညးပါးေနေသးသညက ေတြ႔ရရပါသည။

လႊတေတာ သကတမး ႏစဆကမ အမားျပညသ တ႔က အကးျပရန၊ ဝနေဆာငမႈေပးရန ရညရြယခကတ႔ျဖင ခမတခသည မဝါဒမားက ေလလာသးသပၾကည မညဆပါကလညး အမးသမးမား၏ အမးသားမားႏင မတကြျပားသည အျမငသေဘာထားမား၊ လအပခကမားက ထညသြငးစဥးစားျခငးမား ပကကြကေနသညက ေတြ႔ရပါသည။ ရလဒမာ ႏငငသား အမးသမးမား၏ လအပခကမားက တကရကအကးျပႏငမည မဝါဒမား ေပၚထြကလာျခငး မရသညက ေတြ႔ရပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ ၿငမးခမးေရးႏင ႏငငျပနလညတညေဆာကေရးတ႔က ေရ႕ရႈသည အပစအခတရပစေရး ေဆြးေႏြး ညႇႏႈငးျခငးမား၊ ႏငငေရးဆငရာ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးျခငးမား၊ ဥပေဒျပေရးအဆငဆငႏင အပခပေရးအဆငဆင တ႔တြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငေစရန ႀကးပမးေဆာငရြကျခငးမားတြင အေထာကအကျဖစေစရန ရညရြယခကျဖင ဤစာတမးက ျပစေရးသားထတေဝလကပါသည။ ကားမေရးရာ အေရးကစၥမားက ပမသရ နားလညလာျခငးမစ၍ ေခါငးေဆာငမႈႏင ဆးျဖတခကခမတသညျဖစစဥမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝင လာေစျခငးျဖင ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငရာတြင အေထာကအကျပႏငမညဟ ေမာလငပါသည။

Salween ျပညသ႔မဝါဒေရးလာ ေလလာေရးအဖြ႔ အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ျမနမာႏငင)

aus;Zl;wifv¸m

၂၀၁၆ ခႏစ ႏဝငဘာလတြက Salween Institute for Public Policy မ အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ျမနမာႏငင) ႏငပးေပါငး၍ အမးသမးမားႏင ဖကဒရယျပညေထာငစ - ျပညေထာငစ တညေဆာကေရးျဖစစဥအတြငး အမးသမးမား၏ အခနးက႑ ျမႇငတငျခငး အလပရေဆြးေႏြးပြက ကငးပခပါသည။ ကားမတနးတေရး ဆငရာ အျမငသေဘာထားစာတမးက ျပနလညသးသပျခငးႏင စာတမးအသစတစေစာင ျပစေရးသားျခငးမား ျပလပရနလအပသညဟ ထေဆြးေႏြးပြအၿပးတြင အႀကျပခသည အမးသမးမားအား အထးေကးဇးတငရ ပါသည။

ဤစာတမးထတေဝႏငေရးအတြက ကနဥး အခကအလကစေဆာငးျခငးမားက တာဝနယ လပေဆာငခသည Salween Institute အဖြ႔သားမားအားလး အထးသျဖင ဤစာတမးက ျပစေရးသားခသည ရႈငးကကလြငႏင ေဒးဗစဘရနဂာတ႔က ေကးဇးတငရပါသည။ ဤစာတမးျပညစ၊ ထေရာကမႈရေစရန တငပငေဆြးေႏြး အႀကဥာဏရယျခငးမားတြင ပါဝငခသည အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ျမနမာႏငင) ၏ အႀကေပးမား၊ မဝါဒေရးရာ ဥးေဆာငအဖြ႔ဝငမား၊ အတြငးေရးမးအဖြ႔ဝငမား၊ အဖြ႔ဝင အဖြ႔အစညးမားမ ကယစားလယမား၊ ရးအဖြ႔မား အားလးကလညး ေကးဇးတငရလပါသည။

ဤစာတမးတြင ပါရသည အခကအလကမား၊ အေၾကာငးအရာမား တညေဆာကရာတြင အခနေပး၍ သးသပျခငး၊ စစစျခငးမားက မအားလပသညၾကားမ အခနေပး ကညခၾကသည နနးေလာဝလနးဝမး၊ မဆးပြင၊ ေဒၚသငးသငးေအာင၊ ေနာေမဥး၊ မြနးေနလႏင ေလြးပးငယတ႔ကလညး အထးေကးဇးတငရလပါသည။ ဤစာတမးျဖစေျမာကေရးအတြက အားလးမ တတစြမးသမ ကညခၾကပါသည။ သ႔ေသာ ဤစာတမးတြင အားနညးခကမား၊ အခကအလက မျပညစျခငးမား ရခပါက စာတမးျပစေရးသားခသည သမား၏ အားနညး ခကမားသာျဖစေၾကာငး ဝနခလပါသည။

ေနာကဆးအေနျဖင အသအမတျပလသညမာ ဤသေတသနစာတမး ျပစေရးသားႏငေရးႏင အႀကဥာဏ ရယေရး အလပရေဆြးေႏြးပြမားအတြက ရပေငြမား ေထာကပေပးခၾကသည Freedom House၊ Open Society Foundation ႏင Project 2049 တ႔ ျဖစပါသည။

rmwdum

နဒါနး ၁

အခနး (၁) ႏငငေရးက႑ႏင ဆးျဖတခကခမတျခငးမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာသငသည အေၾကာငးအရငးမားႏင ရရလာႏငမည အကးရလဒမား ၃ (က) ဒမကေရစအရ တရားဝငမႈ ၃ (ခ) ႏငငတကာအသငးအဝငး ၄ (ဂ) ဖြ႕ၿဖးတးတကျခငးႏင သာယာဝေျပာျခငး ၅ (ဃ) ေရရညတညတခငၿမေသာ ၿငမးခမးေရးအတြက အေထာကအကျပျခငး ၆ (င) လႈမႈတရားမတမႈ ၇ (စ) ပညာတတအမးသမးဥးေရမား ပမမားျပားမႈ ၈

အခနး (၂) အမးသမးမား ႏငငေရးက႑အသးသးတြင ပမပါဝငလာေစရန ဟန႔တားေနသည အေျခအေနမား ၉ ဥပေဒဆငရာ အကန႔အသတမား ၉ လမႈအစဥအလာအရ အကန႔အသတမား ၁၀ အငစတကးရငးဆငရာအကန႔အသတမား ၁၁

အခနး (၃) အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနးမား ျမႇငတငျခငးႏင ကားမတနးတေရးမားက အေကာငအထညေဖၚ ေဆာငရြကျခငးဆငရာ ဗဟာမား ၁၃ ဖကဒရယျပညေထာငစစနစႏင ကားမတနးတေရး ၁၄ ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငရန ရညရြယသည ကတာစနစ ၁၅ ေရြးေကာကပြစနစ ၁၆ အျခားေသာ အစးရယႏယားမား သတမတထားရျခငး ၁၇ ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး (Gender Budgeting) ၁၈ အစးရ၏ ျပညသ႔ေရးရာ မဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမား က ထညသြငးစဥးစားျခငးမဝါဒ (Gender-Sentive Policy) ၁၉ ကားမေရးရာမားက အစဥတစက အေလးထားသည အေလအထမား တညေဆာကျခငး (Gender Mainstreaming) ၂၀

နဂး ၂၁

အႀကျပတငျပခကမား ၂၃

ကမးကးစာရငး ၂၇

1

ed'gef;

ကယပငျပဌာနးခြငအခြငအေရး၊ တနးတေရးႏင ဒမကေရစအခြငအေရးမားက အာမခသည စစမနေသာ ဖကဒရယျပညေထာငစ ဒမကေရစႏငငတညေဆာကေရး ႀကးပမးမႈမားတြင တငးရငးသား အမးသမး မားက အခနးက႑အသးသးမေန၍ တငးရငးသားေခါငးေဆာငမားႏငအတ အစကနဥးကတညးက လကတြေဆာငရြကခ ၾကပါသည။ သ႔ရာတြင ေခတအဆကဆက လပငနးေဆာငရြကမႈမားက ျပနလည သးသပမညဆပါက ဆးျဖတခကခမတသည အခနးက႑မားႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈမား အစဥတေလာက နညးပါးေနသညက ေတြ႔ရပါသည။

အမးသမးအဖြ႔အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႔အစညးအခ႕တ႔မလႊ၍ အစးရအဖြ႔၊ လႊတေတာ၊ တပမေတာတ႔အျပင ႏငငေရးပါတမားႏင တငးရငးသား လကနကကငေတာလနေရး အဖြ႔အစညးမား အားလးတ႔၏ ေခါငးေဆာငပငးမားႏင ဆးျဖတခက ခမတသည အခနးက႑မားတြင ယေန႔အခနအထ အမးသမးမား သသသာသာ တးျမငပါဝငလာျခငးမရေသးသညက ေတြ႔ရပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ၂၀၀၆ ခႏစ ေဖေဖၚဝါရလႏင စကတငဘာလတ႔တြင အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ျမနမာႏငင) မ ကားမတနးတေရးက ေဖၚေဆာငရန ရညရြယ၍ “အမးသမးအခြငအေရးမားအား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျဖင ကာကြယ ျပဌာနးျခငး” ႏင “ကားမတနးတေရးဆငရာ အျမငသေဘာထားစာတမး” ဟ အမညရသည စာတမး ႏစေစာငက ျပစေရးသား ျဖန႔ေဝခပါသည။

ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငျခငးသည တရားမတမႈရေသာ လမႈအသငးအဝငးက တညေဆာကေရး အတြက မရမျဖစလအပသညဟ ယၾကညထားၾကသမားလညး အမးသမးမားအဖြ႔ခပ (ျမနမာႏငင) ႏငအတ စညးရးလႈ႔ေဆာျခငးမား ျပလပခၾကသည။ ထႀကးပမးမႈမား၏ ရလဒမာ ၁၉၉၀ အေထြေထြ ေရြးေကာကပြတြင ေရြးေကာကတငေျမာကျခငး ခခရသည လႊတေတာအမတမား၊ တငးရငးသား လကနကကငေတာလနေရးအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဘကအဖြ႔အစညးေပါငး ၆၀ ေကာ တ႔မ “ကားမတနးတညမမႈအခြငအေရးက ေဖာေဆာငႏငေရးအတြက ဖကဒရယ ျပညေထာငစ၏ အဆငဆငေသာ ဥပေဒျပေရးက႑တြင အနညးဆး အမးသမး ၃၀ ရာခငႏႈနးပါဝငေစရန စမေဆာငရြကရမည” ဆသည ကားမတနးတေရးက ျမႇငတငသည ကတာစနစက အနာဂတ ဖကဒရယျပညေထာငစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မၾကမး၏ ပဒမ ၃၇ တြင ထညသြငးျပဌာနးခၾကသည။

ဆယစႏစ တစစ ျဖတသနးလာၿပးေနာကတြင တငးရငးသား လကနကကငေတာလနေရးအဖြြ႔အစညးမားမ ကားမတနးတေရးဆငရာ မဝါဒတရပျဖစသည “ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈအဆငဆငတ႔တြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငေရး” မက တညတညြတတညး ခမတခၾကသည။ ဤကသ႔ေသာ မဝါဒ ခမတလာျခငးသည ကားမတနးတေရးက အေကာငအထညေဖၚရန ႀကးမားသညေျခလမး တစလမးျဖစ ေသာလညး လကေတြ႔တြင အေရအတြကျဖငျဖစေစ၊ အေရးပါသည အခနးက႑မားတြင ပါဝငျခငးျဖင ျဖစေစ အမးသမးမား၏ အဓပၸါယျပညဝ၍ ထေရာကသည ပါဝငမႈမားမာ နညးပါးေနေသးသညက ေတြ႔ရပါသည။ ထ႔အျပင အေၾကာငးအရာ၊ အခနးက႑အသးသးတ႔တြင ပါဝငေဆြးေႏြးေနၾကသည ေခါငးေဆာငမားအေနျဖင ကားမတနးတေရးကစၥရပမားက အစဥတစက ထညသြငးစဥးစားျခငးမရၾက ေသးသညကလညး ေတြ႔ရပါသည။

ထ႔ေၾကာင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥႏင ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးမားတြင ပါဝငတကေရာကခြငရရသည အမးသမးမားအေနျဖင ကားမတနးတေရးကစၥရပမားက ထညသြငးစဥးစားေစလသညအတြက အၿမ ေဆြးေႏြးတငျပ ရေလရပါသည။ အကးဆကမာ အမးသမးမားသည ကယပငျပဌာနးခြငအေရး၊

2

တငးရငးသားတနးတေရး၊ ဖကဒရယျပညေထာငစ တညေဆာကေရး၊ တရားမတေရးစသည အျခားအေရးႀကး သည ကစၥရပ၊ အေၾကာငးအရာမားကမေဆြးေႏြးဘ မမတ႔ စတဝငစားသည အမးသမးအေရးကစၥ၊ ကားမ တနးတေရး ကစၥမားကသာ အၿမတမး ေဆြးေႏြးတငျပၾကသညဟ ထငျမငယဆလာၾကသည။

ထ႔ေၾကာင လြနခသည ဆယႏစေကာက ျပစေရးသားခသည စာတမးမားက ျပနလညသးသပျခငး၊ စာတမးမား၏ အားသာခကႏင အားနညးခကမားက ထတေဖၚျခငး၊ ေန႔စဥႏငအမ ေျပာငးလေနသည ႏငငေရး၊ စးပြားေရးႏင လမႈေရးအေျခအေနမားအေပၚ အေျခခ၍ လကရအေျခအေနမားႏင အဝငဂြငက ျဖစမည မဝါဒမား ေျပာငးလခမတႏငေရးလပငနးမားတြင တစတရာ အေထာကအကျပႏငေစရန ရညရြယ၍ ဤစာတမးက ေရးသားျပစလကရပါသည။ ထ႔အျပင လကရ ကားမတနးတေရးဆငရာ အေျခအေနမားက ပမ နားလညသေဘာေပါက၍ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥအတြငး အမးသမးမား၏ အခနးက႑ ျမငတငေရး လပေဆာငေန သည သမားအတြက မဝါဒေရးရာရငးလငးခကအျဖစ အသးျပႏငမညဟ ေမာလငပါသည။

ကားမတနးတေရးက အစဥတစကေလးစားလကနာသည မဝါဒမားက ပါဝငပါတသကသမားအားလး ပမ နားလညလာေစရနႏင မဝါဒေရးရာ စဥးစားသးသပခကမားအတြက အေထာကအကျပေစႏငမညဟလညး ေမာလငပါသည။ ထမတဆင ပမထေရာက၍ အဓပၸါယ ျပညဝသည အေနအထားမားျဖင ၿငမးခမးေရး ျဖစစဥအတြငး အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငေစရန လႈပရားေဆာငရြကေနၾကသည အဖြ႔အစညးမားအတြက စညးရးလႈ႔ေဆာေရးဆငရာ အေထာကအကျပ စာတမးအျဖစ အသးျပသြားႏငရနလညး ရညရြယပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ မမတ႔မ ေအာကပါ သေတသနေမးခြနးမားအေပၚ အေျခခ၍ အခကအလကမား စေဆာငး၊ ေလလာ သးသပျခငးမား ျပလပခပါသည။

၁။ ႏငငေရးတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစရန မညကသ႔ေသာ အခကအလကမား၊ အေၾကာငးအရာမား ႏင စညးရးေရးနညးဗဟာမားက အသးျပ၍ ေထာကခေဆြးေႏြးတငျပထားသနညး။

၂။ ႏငငေရးက႑အသးသးတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာသငသညဟ ေယဘယအားျဖင လကခ သေဘာတထားၾကေသာလညး မညသညအေၾကာငးမားေၾကာင အမးသမးမား ပါဝငမႈႏႈနး နညးပါး ေနရသနညး။ ထအဟန႔အတားမားက မညသ႔ ရငဆငေျဖရငးၾကမညနညး။

၃။ ႏငငေရးတြင အမးသမးမားပမပါဝငလာႏငေရးႏင ကားမတနးတေရးက ပမထေရာကစြာ အေကာင အထညေဖာ ေဆာငရြကႏငရန မညကသ႔ေသာ နညးဗဟာမားက အသးျပသြားသငသနညး။

ဤစာတမးက အပငးႀကး ၄ ပငးျဖင ေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။ ပထမအပငးတြင ႏငငေရးႏင ဆးျဖတ ခကခမတျခငးမားတြင အဘယေၾကာင အမးသမးမား ပမပါဝငလာသငသည၊ ထသ႔ပါဝငလာျခငးျဖင မညကသ႔ေသာ အကးရလဒမား ရရလာႏငမညတ႔က ယခင ေရးသားျပစထားေသာ စာတမးမားက အေျခခ၍ ျပနလည စစညးတငျပထားပါသည။ ထ႔ေနာက ဒတယအပငးတြင အမးသမးမား ႏငငေရး က႑အသးသးတြင ပမပါဝငလာေစရန ဟန႔တားေနသည အေျခအေနမားက သးသပတငျပ၍ ထအေျခအေနမားက မညကသ႔ေသာ နညးလမးမားျဖင ျပျပငေျပာငးလသြားသငသည တ႔က ေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။

တတယအပငးတြငမ အမးသမးမား ႏငငေရး က႑အသးသးႏင အဆငဆငတငးတြင ပမပါဝငလာေစရနႏင ကားမတနးတေရးမားက ပမထေရာကစြာ အေကာငအထညေဖၚ ေဆာငရြကနငေစရန အျခားႏငငမားတြင ကငသးေနသည နညးဗဟာမား၊ ယႏရားမားက မတဆကတငျပထားပါသည။ ဤစာတမး၏ ေနာကဆးအပငးက အစးရဌာနမား၊ အဖြ႔အစညးမား၊ အသငးအဖြ႔မားႏင အသငးအဝငးမားအသးသးတ႔ အေနျဖင ကားမတနးတေရး ကစၥမားက မညကသ႔ ဝငးဝနးအေကာငအထညေဖာ လပေဆာငသြားသငသညဆသည အႀကျပခကမားျဖင အဆးသပ တငျပထားပါသည။

(u) 'Drkdua&pDt&

w&m;0ifr_

3

tcef; (1)

ႏငငေရးက႑ႏင ဆးျဖတခကခမတျခငးမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာသငသည အေၾကာငးအရငးမားႏင ရရလာႏငမည အကးရလဒမား

ႏငငေရးသည လတငးႏငသကဆငသည အေရးကစၥျဖစသညဟ ဆေသာျငားလညး ေခတအဆကဆက ခြျခားဆကဆမႈမားႏင ဖယကဥခရမႈမားက ရငဆငျဖတသနးခရသညအတြက ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခမတသည ျဖစစဥမားတြင အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနးထားမား စဥဆကမျပတ နညးပါးခသည။ ႏစေပါငး ၇၀ နးပါး ၾကာရည လာခသည ျပညတြငးစစႀကးႏင လကနကကင ပဋပကၡမားက စတငရန ဆးျဖတျခငးမားတြင အမးသမးမား ပါဝငချခငးမရေသာလညး ထလကနကကင ပဋပကၡမား၏ အကးဆကမားကမ အမးသမးမားႏင ကေလးသငယမားမ အမားဆး ရငဆငႀကေတြ႔ေနရဆျဖစသည။

လကရ ေခတမဖြ႔ၿဖးတးတကေသာ ဖကဒရယဒမကေရစျပညေထာငစက တညေဆာကရန ႀကးပမးေဆာငရြကေနၾက ရာတြင အားလးပါဝငေရးမသည အေရးအႀကးဆး မဝါဒတရပျဖစသညဟ အားလးမ လကခယၾကညထားၾကသည။ ထသ႔ေသာ အားလးပါဝငေရးမက လကခယၾကညထားၾကသညအတြက ပဋပကၡတြင အဓက ဇာတေကာငမားအျဖစ ပါဝငပါတသကေနသညသမားအျပင ပဋပကၡ၏ အကးဆကမားက ရငဆငႀကေတြ႔ခရသည သမားျဖစၾကေသာ အမးသမးမားလညး ပါဝငေဆြးေႏြးညႇႏႈငးဆးျဖတရန လအပသညကပါ လကခယၾကညရမညျဖစသည။ အားလး ပါဝငေရးမက အမနတကယ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကႏငမသာ မမတ႔ ႏစေပါငးမားစြာ ေမာလငခၾကသည ဖကဒရယ ဒမကေရစ ျပညေထာငစက တညေဆာကႏငမညျဖစသည။

ထ႔အျပင ႏငငေရးက႑ႏင ဆးျဖတခကခမတျခငးမားတြင အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနးထားမား ျမငမားလာျခငး အားျဖင ရရလာႏငသည အကးရလဒမားကလညး ေအာကတြင ဆကလကေဆြးေႏြးတငျပထား ပါသည။

ဒမကေရစစနစ၏ အဓကမ႑င တရပမာ ႏငငသားမား၏ အခြငအေရးမားႏင တနးတေရးတ႔ျဖစသည။ ႏငငေရး ျဖစစဥမားတြင ကားမခြျခားျခငးမရဘ ႏငငသားတငး တနးတညမစြာ ပးေပါငးပါဝငခြငရျခငး ျဖစသည။ ႏငငသားတငး ထအေျခခအခြငအေရးမားက အျပညအဝ ကငသးႏငရန သကဆငရာ တာဝနရသမားမ လအပသညမားက စမေဆာငရြက ေပးရမညျဖစသည။ အမးသမးတငး အမးသားမား နညးတ တနးတလြတလပခြငႏင အခြငအလမးမားက အျပညအဝ ကငသးႏငမသာ ကယပငဘဝမားက ေရြးခယဆးျဖတႏငမညျဖစသည။1

စလငကြျပားသည တငးရငးသားလမးမားစြာျဖင တညေဆာကထားသည ျပညေထာငစတြင တငးရငးသား လမးတငး၏ ကယစားျပပါဝငမႈ ရမသာ ျပညစလေလာကမညျဖစသကသ႔ လမႈအသငးအဝငအတြငးရ အမးသား၊ အမးသမးတ႔၏ ကယစားျပပါဝငမႈရမသာ ဒမကေရစနညးလမးအရ တရားဝငမႈရသညဟ ဆႏငမညျဖစသည။ ႏငငလဥးေရ၏ ၅၀ ရာခငႏႈနးေကာေသာ အမးသမးမားသညလညး ႏငငသားမား ျဖစၾကသညအတြက အမးသားမားနညးတ ႏငင၏ ႏငငေရး၊ လမႈေရးႏင စးပြားေရး ဘဝမားတြင အျပညအဝ ပါဝငလပေဆာငပငခြငရျခငးသည အမးသမးမား၏ အေျခခ လ႔အခြငအေရးျဖစသည။2

1 Burma, W. L. Looking Through Gender Lenses: Posititon Paper on Gender Equality. 2006, September. 5.2 Burma, W. L. Constituting Our Rights. 2006, February. 4.

(u) 'Drkdua&pDt&

w&m;0ifr_

4

ႏငငသားတငးအေပၚ သကေရာကမႈရသည အစးရ၏ ဥပေဒမားႏင မဝါဒမားက ေရးဆြခမတရာတြင အမးသမးမားလညး တနးတပါဝငခြငရရပါမည။ လဥးေရ ထကဝကေကာက ထေရာကစြာ ကယစား မျပႏငေသာ ဥပေဒျပအဖြ႔တရပ ေပၚထြကလာျခငးက ဒမကေရစနညးကသညဟ မဆႏငသကသ႔ပင ထဒမကေရစ အစးရ၏ တရားဝငမႈက ေမးခြနးထတစရာ ျဖစလာေပမည။3

ရမးတငးရငးသားမား၏ အေရးကစၥ၊ အျမငသေဘာထားမားက ခငးတငးရငးသားမားမ ကယစားျပ ေဆာငရြကေပးႏငမညဟ ရမးတငးရငးသားမားမ လကခသေဘာတမည မဟတေသာလညး သေဘာထားအျမင၊ ေတြးေတာဆငျခငဥာဏမား ကြျပားျခားနားၾက သည အမးသမးမားက အမးသားမားကသာ ကယစားျပေနျခငးကမ လကခကငသးေန သညမာ တနးတေရးအေျခခမက ဆန႔ကငေနသည သကေသအေထာကအထား တရပ ျဖစပါသည။

ထ႔ေၾကာင ျပညသအားလး၏ အကးစးပြားအတြက မဝါဒမား ေရးဆြခမတရာတြင လဥးေရ ထကဝက ေကာ၏ ထေရာကေသာ ကယစားျပမႈ မပါဝငပါက ဒမကေရစႏငငေရး၏ အေတြ႔အႀကႏင အျမင ဖလယျခငးျဖစစဥ အဆငဆငက အားနညးထခကေစမညျဖစသည။4 ထ႔အတ ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငရာတြင အဓကကသည အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပမပါဝငလာျခငးသည ႏငငသားမား အၾကား တနးတညမမႈႏင တရားမတမႈတ႔အေပၚ အေျချပ တညေဆာကထားသည ေခတသစ ဖကဒရယ ဒမကေရစႏငင တးတကထြနးကားရနႏင ေကာငးမြနစြာ လညပတႏငရန မရမျဖစ လအပပါသည။5

“ကားမ တနးတေရးသည ယေန႔ေခတကာလ၌ ကမာၻတစဝမး လကခကငသးေနသည စတစရပျဖစသည။ မမတ႔သည ယဥေကးမႈထြနးကားသည လ႔အဖြ႔အစညးအတြက ကားမ တနးတေရးက အဓကကသည စတစရပအျဖစ လကခကငသးေနသည ကမာၻ႔ ဒမကေရစ ေခတအတြငး လကရေနထငၾကျခငးျဖစသည။ ကမာၻတဝမးလး လႊမးၿခ ပတသကေနသည ယခေခတကာလတြင ကားမဆငရာႏင တရားမတမႈဆငရာ စတနဖးမားက ခစားကငသး ႏငရန ျမနမာႏငငအေနျဖင ႏငငအတြငးရ ဓေလထးတမးမားက ျမတႏးေလးစားစြာ ထနးသမးေနရသာမက ျပျပငေျပာငးလႏငရနလညး လအပသည။”6

အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပမပါဝငလာေစေရးအတြက အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆ ထားမႈမားအားလး ပေပာကေရး သေဘာတညခကစာခပ CEDAW ႏင ေဘဂငးလမးညႊနမေဘာင မားက အတညျပထားသည။ CEDAW ၏ ပဒမ ၄ တြင ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငရန အစးရတ႔ အေနျဖင ယာယအထးစမေဆာငရြကခကမားက ခမတေဖာေဆာငသြားရမည တာဝနရသညဟ ျပဌာနးထားသည။ ထသ႔ေသာ အထးစမေဆာငရြကခကမားက အမးသမးမားအတြက တနးတညေသာ အခြငအလမးမားႏင ဆကဆေရးမား ေအာငျမငသညအထ အေကာငအထညေဖာၿပးမသာ ရပတန႔ ရမညျဖစသည။

ကလသမဂၢ၏ စဥဆကမျပတ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး ရညမနးခကပနးတင အမတ (၅) တြငလညး ကားမ တနးတေရးႏင အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမားအားလး စြမးပကားတးျမႇငေစေရးအတြက အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမားအား တညေသာ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈ၊ သငတင

3 Burma, W. L. Looking Through Gender Lenses: Posititon Paper on Gender Equality. 2006, September. 5.4 Ibid.5 Burma, W. L. Constituting Our Rights. 2006, February. 4.6 Burma, W. L. Constituting Our Rights. 2006, February. 4.

(c) EkdifiHwum

tokdif;t0kdif;

5

ေလာကပတေသာ အလပအကင၊ ႏငငေရးႏင စးပြာေရးဆငရာ ဆးျဖတခကခမတျခငး ျဖစစဥမားတြင ကယစားျပပါဝငလာႏငေစရန ပပးေပးျခငးသည ေရရညတညတေသာ စးပြာေရး၊ လ႕ေဘာငအဖြ႔အစညး ႏင လသားမးႏြယအတြက အကးျဖစေစေသာ အားျဖညမႈ တစရပျဖစသညဟ ေဖာျပထားသည။7

ကမာၻ႔ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ ဆးျဖတခကအမတ UNSCR ၁၃၂၅ ၏ မ႑ငႀကး ေလးရပျဖစေသာ ႀကတငကာကြယျခငး၊ ပါဝငေဆာငရြကျခငး၊ ကာကြြယေစာငေရာကျခငးႏင ကယဆယ၊ ျပနလညထေထာငျခငးတ႔သည အမးသမးမား ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင ပမပါဝင လာေစရန ကမာၻ႔ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ၏ ကတကဝတျပထားေသာ ဆးျဖတခကမား ျဖစသည။ အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားမ ရငဆငေနရသည လကနကကငပဋပကၡ၏ အကးဆကမားႏင ပဋပကၡမားက ေျဖရငးေရး၊ တညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရးတညေဆာက ေရးတ႔တြင အမးသမးမား၏ အေရးပါသည အခနးက႑က မးေမာငးထးျပထားသည။

အထးသျဖင ပဋပကၡကာကြယတားဆးေရး၊ စမခန႔ခြေရးႏင ေျဖရငးေရးဆငရာ ဆးျဖတခက ခမတျခငးမားတြင အမးသမးမား အဓပၸါယရရ ကယစားျပပါဝငေရးႏင ကားမေရးရာ ကစၥရပမားက ျမႇငတငေပးရန တကတြနးထားသည။8 အေရးႀကးဆးအခကမာ ၿငမးခမးေရး အတြက ေစစပညႇႏႈငးေရး လပငနးစဥ အဆငတငးတြင အမးသမးမား ပါဝငမႈရေစရနလညး အထးတလည ေတာငးဆထားသည။9

ျမနမာႏငငအေနျဖင ကမာၻ႔ကလသမဂၢ၏ အဖြ႔ဝငႏငငျဖစသညအတြက ကမာၻ႔ကလသမဂၢမ ခမတထားေသာ လမးညႊနမမား၊ လၿခေရးေကာငစ၏ ဆးျဖတခကမားက လကနာရန တာဝနရသညအျပင CEDAW က လကမတေရးထးထားသညအတြက စာခပပါအခကမားက အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန တာဝနရသည။ လကရ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကရန အမနတကယပင ႀကးပမးေနသည ဆပါက ႏငငေတာအစးရအျပင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင ပါဝငပါတသကေနသမားအားလး ကမာၻ႔ကလသမဂၢႏင ႏငငတကာအသငးအဝငးတ႔မ သတမတထားသည စခနစႏႈနးမားႏငအည လပေဆာငသြားရမည တာဝနအျပညအဝရၾကပါသည။10

အမးသမးမား၊ ကေလးသငယမား၊ သကႀကးရြယအမားႏင မသနစြမးမား၏ လေနမႈအဆငအတနးမား သည လမႈအသငးအဝငးတစရပ၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈႏင သာယာဝေျပာမႈ အေျခအေနက တငးတာရာတြင အဓကကသည စခနစႏႈနးမားျဖစသည။ အမးသမးမား၏ ဘဝအေျခအေန တးတကလာသညႏငအမ လမႈအသငးအဝငးတရပလး၏ အေျခအေနလညး တးတကလာသည။

ထ႔ေၾကာင ကမာၻ႔ဘဏ၏ ရာေဖြေတြ႔ရခကမားတြင အမးသမးမားသည ကေလးငယမား၏ ပညာေရး ႏင ကနးမာေရးအတြက မသားစ ဝငေငြက ပမအသးျပၾကၿပး လ႔အဖြ႔အစညးတခလး၏ လမႈဖလေရးက ပမေကာငးမြနလာေစသညအျပင ကေလးငယမား၏ အသကရငႏႈနးကလညး တးျမငလာေစသညဟ ေဖာျပထားသည။11 အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမား လႊတေတာတြင ပါဝငမႈ ပမမားျပားလာ သညႏငအမ ပညာေရး၊ ကနးမာေရးႏင အျခားဖြ႔ၿဖးေရးဆငရာ အသးစရတမားအတြက ဘ႑ာေငြမား ခမတေပးျခငးမား ပမမားျပားလာသည။12

7 United Nations. Sustainable Development Goals.8 Alliance for Gender Inclusion in the Peace Process (AGIPP). Policy Paper No. 3.9 Alliance for Gender Inclusion in the Peace Process (AGIPP). Policy Paper No. 3.10 Burma, W. L. Looking Through Gender Lenses: Posititon Paper on Gender Equality. 2006, September. 7.11 Burma, W. L. Looking Through Gender Lenses: Posititon Paper on Gender Equality. 2006, September. 7.12 National Democratic Institute. Why Women in Politics?. 5.

(*) zGH@+zdK;wkd;wufjcif;ESifh

om,m0ajymjcif;

ၿငမးခမးေရးတညေဆာကရန အမန တကယပင ႀကးပမးေနသည ဆပါက ႏငငေတာအစးရအျပင ၿငမးခမးေရး

ျဖစစဥတြင ပါဝငပါတသကေနသမား အားလး ကမာၻ႔ကလသမဂၢႏင

ႏငငတကာအသငးအဝငးတ႔မ သတမတထားသည စခနစႏႈနးမား

ႏငအည လပေဆာငသြားရမည တာဝနအျပညအဝရၾကပါသည။

6

ျမနမာႏငငတြငလညး ၂၀၁၁ မ ၂၀၁၆ ခႏစအတြငး လႊတေတာကယစားလယအျဖစ တာဝန ထမးေဆာငခသည အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမား၏ အေတြ႔အႀကမားက ေကာကခေသာ သေတသနအရ အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမားသည ဆငးရမြေတျခငး၊ အေျခခ အေဆာကအအ ဖြြ႔ၿဖးတးတကျခငး၊ တရားမဝင မးယစေဆးဝါးေရာငးချခငး၊ တငးရငးသားႏင ဘာသာေရး ပဋပကၡမား၊ ေျမသမးျခငး၊ ေျမပငဆငမႈကသ႔ေသာ တငးျပည၏ ေရရညသာယာ ဝေျပာမႈက ထခကေစသည ကစၥရပမားက စးရမ ပပနၾကသညဟ ေတြ႔ရရပါသည။13

အမးသမးမားအား ႏငငေရးႏင ေခါငေဆာငမႈမားတြင ပမပါဝငလာေစရန စြမးရညျမႇငတငျခငးႏင အခြငအလမးမားက ဖနတးေပးျခငးျဖင ႏငင၏ လေနမႈအဆငအတနးမား၊ ပညာေရးႏင ကနးမာေရး အေျခအေနမား၊ အေျခခအေဆာကအအမားတြင အျပသေဘာေဆာငသည တးတကေျပာငးလမႈမားမတဆင ဒမကေရစစနစ ပမရငသနလာေစမည ခငမာသည ေျခလမး မားက လမးလာႏငမညျဖစသည။14

အထကေဖာျပပါ သေတသနေတြ႔ရခကမား၊ သးသပခကမားသည အမးသမးမား၏ လေနမႈဘဝ တးတကေျပာငးလမႈႏႈနးထားႏင ႏငငတႏငင၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈႏႈနးထားတ႔ ဆကစပေနၾကသည သကေသပငျဖစသည။ ထ႕ေၾကာင အမးသမးမား၏ လေနမႈဘဝမား တးတကလာေစျခငး၊ ဆးျဖတခက ခမတျခငး၊ မဝါဒခမတျခငးႏင ႏငငေရး၊ ၿငမးခမးေရးက႑တ႔တြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစျခငး သည တငးျပည၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးက ေဖာေဆာငျခငးျဖစသည။

အမးသမးမား ႏငငေရးႏင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥမားတြင ပမပါဝငလာေစျခငးအားျဖင ၿငမးခမးေရး ေရရည တညတခငၿမေရးအတြက မားစြာအေထာကအကျပေနသညက National Democrtaic Institute မ ထတေဝထားေသာ အမးသမးမား ႏငငေရးတြင အဘယေၾကာင ပါဝငသငသညဆသည သေတသန ေတြ႔ရခကမားတြင ေအာကပါအတငး သးသပေရးသားထားသည။15

၁။ အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရး တညေဆာကျခငးႏင ပဋပကၡလြန ျပနလညထေထာငျခငး လပငနးမားတြင ခယခကခငမာၾကၿပး ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးေရး စကားဝငးသ႔ ထးျခားမႈရ၍ အားေကာငးသည ရႈ႕ေထာငမား ယေဆာငလာၾကျခငးျဖင ၿငမးခမးေရးက ဝငးဝနး တညေဆာကႏငသည။

၂။ အမးသမးမားသည လကနကကငပဋပကၡ၏ အကးဆကမားက အလြနအကၽြ ရငဆငခရ သညအတြက တညၿငမေအးခမးေရး၊ ျပနလညတညေဆာကေရးႏင ပဋပကၡမား ထပမ မျဖစပြားေရးတ႔အတြက အငတကအားတက စညးရးလႈ႔ေဆာၾကသည။

၃။ အေျပာငးအလကာလႏင ပဋပကၡကာလအလြန အစးရမားအတြငး အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈ သည တညေထာငစ အငစတကးရငး အသစမားအတြက တရားဝငမႈ ျမငမားေစျခငး၊ အစးရ၏ လာဘစားမႈ ေလာကေစျခငး၊ ႏငငေရးအရ ဥးစားေပးအစအစဥမားက ပမကယျပန႔ေစျခငး၊ ျပညသလထႏင ပါဝငေဆြးေႏြးေသာ မဝါဒခမတျခငး၊ စလငကြျပားေသာ ႏငငေရးဝါဒမားႏင လမႈအစအဖြ႔မားအၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးမားက တကတြနးအားေပးျခငးတ႔ ျဖစေစသည။

13 Shwe Shwe Sein Latt, et al. Women’s Political Participation in Myanmar: Experiences of Women Parliamentarians 2011-2016.14 National Democratic Institute. Why Women in Politics?. 5.15 National Democratic Institute. Why Women in Politics?

အမးသမးမား၏ လေနမႈ ဘဝမား တးတကလာေစျခငး၊

ဆးျဖတခက ခမတျခငး၊ မဝါဒခမတျခငးႏင ႏငငေရး၊

ၿငမးခမးေရးက႑တ႔တြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာ

ေစျခငးသည တငးျပည၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးက

ေဖာေဆာငျခငးျဖစသည။

အမးသမးမား ႏငငေရးနင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတ႔တြင ပမ ပါဝငလာျခငးျဖင ၿငမးခမးေရး

သေဘာတညခကမား၊ ပဋပကၡလြန ျပနလညတည

ေဆာကေရးႏင အပခပေရး မားက ပမတညတခငၿမႏင

ေစသည သကေသအေထာက အထားမား ျဖစပါသည။

(C) a&&SnfwnfwHhckdif+rJaom

+idrf;csrf;a&;twGuf

taxmuftuljyKjcif;

7

၄။ ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခက အေရအတြက ထကဝကသည လကမတေရးထးၿပး ဆယႏစအတြငး ပကျဖယေလရၾကသည။ သ႔ေသာ အမးသမးမားႏင ဖယကဥခထားရေသာ အစအဖြ႔မား အျပညအဝ ပါဝငမႈသည ၿငမးခမးေရးျဖစစဥႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကျခငးက ပမထေရာကမႈ ရေစႏငသည။ အရပဘက လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ေထာကခအားေပးမႈက ရရေစႏငသည။ အၾကပအတညး၊ အခကအချဖစႏငမည အေၾကာငးအရာမားက ေျဖရငးႏငေခမား ပမားေစႏငသည။

ဤသးသပခကမားသည အမးသမးမား ႏငငေရးနင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတ႔တြင ပမပါဝငလာျခငးျဖင ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခကမား၊ ပဋပကၡလြန ျပနလညတညေဆာကေရးႏင အပခပေရးမားက ပမ တညတခငၿမႏငေစသည သကေသအေထာကအထားမား ျဖစပါသည။

လမႈတရားမတမႈ social justice ဆသည ေဝါဟာရက အေၾကာငးအရာ၊ အေျခအေနအေပၚ မတည၍ သငေလာသလသာ ကယျပန႔စြာ အသးျပေနၾကေသာလညး မညသမ ထေဝါဟာရ၏ အဓပၸါယက ရငးလငးတကစြာ ေဖာျပထားျခငးမရေပ။ ထ႔ေၾကာင လမႈတရားမတမႈက Oxford English Dictionary မ ကြယဝမႈမား၊ အခြငအလမးမားႏင အခြငထးမားက လမႈအသငးအဝငးအတြငး မတစြာ ခြေဝရယျခငးဟ အဓပၸါယဖြငဆထားသည။

ဤစာတမးအတြက လမႈတရားမတမႈဟ ဆရာတြင ကားမ၊ လမး၊ ကးကြယသညဘာသာ၊ လငပငးဆငရာ စတေနသေဘာထား၊ လမႈအဆငအတနး၊ မသနစြမးျဖစမႈတ႔အေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆျခငးမရဘ လမႈအသငးအဝငး၏ ကြယဝမႈမား၊ အခြငအလမးမားႏင အခြငထးမားက မတစြာ လကခရယႏငျခငးက ဆလသည။

ကားမခြျခားဆကဆမႈသည လမးေရး သ႔မဟတ ဘာသာေရးအေပၚ အေျခခ၍ ခြျခား ဆကဆျခငးတ႔ႏင အလားသ႑ာနတသည။ အမးသမးမားအေပၚ ခြျခားဆကဆျခငး၏ အေျခခအေၾကာငးရငးျဖစေသာ ယဥေကးမႈဆငရာ တရားမမတမႈမားသည ျမနမာသမငး တေလာက ထခကနစနာခရေသာ လနညးစ တငးရငးသားအပစမား ခစားရသည တရားမမတမႈမားႏင အလားတပင ျဖစသည။16

ယဥေကးမႈတြင အျမစတြယေနျခငးမာလညး အတတျဖစေသာေၾကာင ထကသ႔ေသာ ခြျခားဆကဆ ျခငးမား၊ တရားမတမႈ မရျခငးမားက ေျဖရငးရာတြငလညး အလားတပင အေလးအနကထား ေျဖရငးရန လအပသည။

ထကသ႔ေသာ ခြျခားဆကဆျခငးမားက အေလးထားေျဖရငးျခငးမျပပါက ဒမကေရစအရ တရားဝင ျဖစမႈက ဆကလကစနေခၚေနမညသာျဖစသည။ ထ႔အျပင အထကတြင ေဖာျပခသည ဖြ႔ၿဖးတးတကျခငး တ႔ႏင သာယာဝေျပာျခငးတ႔က ပမေႏာငေႏးေစမညျဖစၿပး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေရးႏင ျပနလည ထေထာငေရးမားကလညး ထေရာကစြာ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကႏငမညမဟတေပ။

လႊတေတာအမတ အမးသား (သ႔) အမးသမးျဖစျခငးသည ဥးစားေပး မဝါဒမားအေပၚ သသာေသာ အကးသကေရာကမႈမားရသညအတြက ႏငငေရးတြင အမးသမးမား ပမပါဝငျခငးျဖင အမးသမးမားႏင အျခားေဘးဖယခရေသာ မဆႏၵရငမား၏ စးရမပပနမႈမားအတြက ကယစားျပေပးၿပး၊ မဝါဒခမတျခငးႏင အပခပေရးက႑၏ ျပနလညတ႔ျပနမႈက ပမလငျမနထေရာကေစေၾကာငး သေတသနက ညႊနျပေနသည။17

16 Burma, W. L. Looking Through Gender Lenses: Posititon Paper on Gender Equality. 2006, September. 1.17 National Democratic Institute. Why Women in Politics?. 1.

(i) vlr_w&m;r#wr_

8

အမးသမးမား အစးရအဖြ႔တြင ပမပါဝငလာျခငးျဖင လေနမႈအဆငအတနးမား ျမႇငတငေရးက အထး ဂရျပသည မဝါဒမား ပမမားျပားလာၿပး၊ မသားစမား၊ အမးသမးမား၊ လမးစငယမား၏ ဥးစားေပးခက မားက ပမထငဟပေနေၾကာငး သကေသျပေနသည။18

အထကတြင ေဖာျပခသည သေတသနမားမ ရရထားသည သးသပခကမားသည နငငေရးႏင ဆးျဖတ ခကခမတသည ျဖစစဥမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစျခငးျဖင ခြျခားဆကဆျခငးမား၊ ဖႏပ ျခငးမား၊ ဖယကဥျခငးမားႏင သမငးစဥဆက ရငဆငခရသည အပစမားအတြက လမႈတရားမတမႈက ပမထေရာကစြာ ျမငတငေဖာေဆာငေပးေနသည သကေသမားပငျဖစပါသည။

အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပမပါဝငလာေစေရးအတြက စညးရးလႈ႔ေဆာတငး ႀကေတြ႔ရေလရသည တန႔ျပနခက (သ႔မဟတ) အျမငသေဘာထား အခ႕မာ “ပညာတတ အမးသမးမား နညးပါးေသာေၾကာင ပါဝငမႈနညးပါးျခငးျဖစသည၊ အမးသမးမား အရညအခငးရပါက ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခကခမတျခငးမား တြင အလအေလာကပါဝငလာၾကမည” စသညတ႔ျဖစသည။ ပညာတတအမးသမးဥးေရ နညးပါးေန၍၊ အရညအခငးရသည အမးသမးမားနညးပါးေန၍ ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခကမတျခငးမားတြင ပါဝငမႈ နညးပါးေနျခငးျဖစသညဆသည ထငျမငယဆခကသည တကမနကနမႈ၊ တာဝနခမႈမရသညအျပင ကဥးေျမာငးသည ထငျမငယဆခကျဖစသည။

ကမာၻ႔ကလသမဂၢ ပညာေရး၊ သပၸနညးပညာႏင ယဥေကးမႈဆငရာ အဖြ႔အစညး UNESCO ၏ စစတမး အခကအလကအရ ျမနမာႏငငတြင အမးသမးလဥးေရ၏ ၃၄.၂ ရာခငႏႈနးႏင အမးသား လဥးေရ၏ ၂၅.၇ ရာခငႏႈနးတ႔ အထကတနး ပညာေရးက ၿပးေျမာကၾကသည။ ဘြ႔ႀကသငတနး အဆင ပညာရသဥးေရ စစေပါငး၏ ၆၅.၂ ရာခငႏႈနး၊ မဟာဘြ႔အဆင စစေပါငး၏ ၈၀.၅ ရာခငႏႈနးႏင ပါရဂဘြ႔အဆင စစေပါငး၏ ၈၀.၈ ရာခငႏႈနးတ႔သည အမးသမးမား ျဖစၾကသည။19 စစတမး၏ ကနးဂဏနးရလဒမားက ၾကညျခငးအားျဖင ျမနမာႏငငရ အမးသမး ပညာတတ လဥးေရသည အမးသားမားထက ပမမားျပားေနသညက ေတြ႔ရမညျဖစသည။

ႏစေပါငး ၇၀ နးပါး ျပညတြငးစစ၏ အကးဆကႏင ရငဆငလာရသည ႏငင၏ လမႈေရး၊ စးပြားေရး အေျခအေန အရပရပတ႔က ျပနလညျပျပင၊ ေျပာငးလ၊ တညေဆာကျခငးမားတြင အမးသမးမား၏ ကၽြမးကငမႈမား၊ အရညအခငးမားႏင ပညာမား၊ အေတြ႔အႀကမားက မားစြာ အသးျပႏငမညျဖစသည။ ႏငင၏ ဖြ႔ၿဖးေရးလပငနးမားအတြက လသားအရငးအျမစမား လအပ ေနသည။ ထလအပခကမားက ျဖညဆညးေပးႏငမည ပညာတတ အမးသမးမား အမားအျပား ရပါလကႏင ႏငငေရးတြင အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနး အဘယေၾကာင နညးပါေနရသည ဆသညမာ ေမးခြနးထတစရာျဖစလာပါသည။

သမငးစဥဆကတြင ရးရာအစဥအလာ၊ ယဥေကးမႈ ဓေလထးတမးမားအရ အမးသမးမားက ႏငငေရး၊ လမႈေရးရာကစၥရပမား၊ ဆးျဖတခကခမတျခငးမားႏင ေခါငးေဆာငေနရာမားတြင ဖယကဥထားခသည အတြက အမးသမးမား ပါဝငမႈႈႈႏႈနး နညးပါးေနရျခငးျဖစသညဟ ေယဘယ သးသပႏငသည။ အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနး နညးပါးေနရသည အေၾကာငးအရငးမား၊ အဟန႔အတားမားက ေနာကလာ မည အပငးတြင ဆကလက ေဆြးေႏြးသြားမညျဖစသည။

18 Ibid19 Shwe Shwe Sein Latt, et al. Women’s Political Participation in Myanmar: Experiences of Women Parliamentarians 2011-

2016.

(p) ynmwwf

trsKd;orD;OD;a&rsm;

ykdrkdrsm;jym;r_

ပညာတတအမးသမးဥးေရ နညးပါးေန၍၊ အရညအခငး

ရသည အမးသမးမား နညးပါး ေန၍ ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခက

ခမတျခငးမားတြင ပါဝငမႈ နညးပါးေနျခငးျဖစသညဆသည

ထငျမငယဆခကသည တကမနကနမႈ၊ တာဝနခမႈ

မရသညအျပင ကဥးေျမာငးသည ထငျမငယဆခကျဖစသည။

9

tcef; (2)

အမးသမးမား ႏငငေရးက႑အသးသးတြင ပမပါဝငလာေစရန ဟန႔တားေနသည အေျခအေနမား

အထကတြင ေဖာျပခသည ႏငငေရးႏင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင အမးသမးမားပမပါဝငျခငးျဖင ရရႏငမည အကး ရလဒမားစြာ ရေနေသာလညး အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငေစရန ကန႔သတတားဆးထားေသာ အေၾကာငးအရာမား ရေနပါသည။ ကန႔သတတားဆးျခငးမားတြင “အမးသမးမားအား ဥပေဒျဖင၊ စနစျဖင၊ အစဥအလာတ႔ျဖင ရညရြယခက ရရႏင ကန႔သတဟန႔တားထားမႈမား၊ ထဟန႔တားမႈမားက ဆကလကကငသးေနျခငးမားအျပင အမးသမးမား ပမ ပါဝငလာေစရန အားေပးျမႇငတငရမည ကစၥရပမားက ေဖာေဆာငရန တာဝနပကကြကျခငးမား” တ႔ပါဝငသည။ ထအကန႔အသတမားက ဥပေဒဆငရာ၊ လမႈအစဥအလာဆငရာႏင အငစတကးရငးဆငရာ အကန႔အသတမားဟ၍ ေအာကတြင ဆကလကေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။

Oya'qkdif&m

tuef@towfrsm;

ဥပေဒဆငရာ အကန႔အသတတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင အျခားေသာ တညဆဥပေဒမားပါဝငသည။ လကရ ကငသးေနသည ၂၀၀၈ ခႏစ ေမလတြင အတညျပျပဌာနးခသည ႏငငေတာ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒသည ကမာၻေပၚတြင ျပငဆငရနအခကဆး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတရပျဖစသည။ စစအာဏာရင စနစက အကာအကြယေပးထားသည အခကမားစြာ ပါဝငေနသညသာမက အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပမပါဝငလာႏငေစရန ကန႔သတထားသည အခကမားစြာလညး ပါဝငေနသည။

အခနး (၁) ႏငငေတာ၏ အေျခခမႈမား၏ အပဒ (၆) တြင “ႏငငေတာ၏ အမးသားႏငငေရး ဥးေဆာငမႈ အခနးက႑တြင တပမေတာက ပါဝငထမးေဆာငႏငရန အစဥတစက ဥးတညသည” ဆသည အခကသည အစဥအလာအရ အမးသားမားသာ ႀကးစးသည အငအားစတရပျဖစသည တပမေတာ သည အမးသမးမား၏ အခနးက႑က ကန႔သတေနသည။ တပမေတာမ ဆကလက၍ အစဥတစက ပါဝငရန ဥးတညေနျခငးသည အမးသမးမား၏ ဒမကေရစနညးက ပါဝငလာႏငေစျခငးက အခကအခ၊ အဟန႔အတား ျဖစေစပါသည။

ေရြးေကာကပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငျခငးမရဘ လႊတေတာတြင အလအေလာကပါဝငေနသည ၂၅ ရာခငႏႈနးေသာ တပမေတာသား လႊတေတာကယစားလယမား၏ ပါဝငမႈသည ဒမကေရစလမးစဥႏင ဆန႔ကငေနသည။ တပမေတာသည အမးသားမားသာ ႀကးစးေနသည အငစတကးရငးျဖစေသာေၾကာင အမးသမးမားကလညး ပတပငဟန႔တားထား ရာေရာကပါသည။ ဤကသ႔ေသာ ေနရာဥးစနစျဖင သတမတထားျခငးသည အမးသမးမား၏ ကယစားျပမႈက အာမခခကေပးသည၊ ျမႇငတငေပးသည ကားမတနးတေရးဆငရာ gender quota အေပၚ အထငလႊမားမႈမားကလညး ျဖစေပၚေစႏငသည။

ပဒမ ၂၃၂၊ အပဒ (ခ)၊ အပဒခြ (၂) တြင “ကာကြယေရးဝနႀကးဌာန၊ ျပညထေရးဝနႀကးဌာနႏင နယစပ ေရးရာဝနႀကးဌာနမားအတြက တပမေတာကာကြယေရး ဥးစးခပထမ သငေလာသည တပမေတာသား မား၏အမညစာရငးက ရယရမည” ဟ ျပဌာနးထားျခငးသည အမးသမးမားအား ႏငငေရး ဥးေဆာငမႈ အခနးက႑တြင ပါဝငလာႏငေရးက ဥပေဒအရ ကန႔သတထားရာေရာကပါသည။

အခနး (၈) ပဒမ ၃၅၂ တြငလညး “ႏငငေတာသည အလပအကငခန႔ထားရာတြငျဖစေစ၊ ႏငငဝနထမး ေရြးခယတာဝနေပးရာတြငျဖစေစ သတမတေသာအရညအခငးႏင ျပညစပါက ျပညေထာငစသမၼတ

10

ျမနမာႏငငေတာ၏ မညသညႏငငသားကမ လမး၊ ဇာတ၊ ကးကြယရာဘာသာ သာသနာ၊ အမးသား၊ အမးသမးကအေၾကာငးျပလက ရာထးေရြးခယခန႔ထားျခငးက ခြျခားမႈမျပရ” ဟ ေဖာျပထားေသာလညး ခၽြငးခကအေနျဖင “သ႔ရာတြင အမးသားမားႏငသာ ေလာကနသငျမတသည ရာထးတာဝနမားက အမးသားမားအား ေရြးခယခန႔ထားျခငးက ဤပဒမအရ အဟန႔အတား မရေစရ” ဟ၍ ျပဌာနးထားသည။

အမးသားမားသည ေနရာတငးအတြက သငေလာေသာလညး အမးသမးမားသည ေနရာ တငးႏင မသငေလာဆသည အခကသည ကားမအေပၚအေျခခသည ခြျခားဆကဆျခငး ျဖစသည။ ဥပေဒ သေဘာတရားအရလညး မညသညရာထးတာဝနမားသည အမးသား မားႏငသာ သငေလာၿပး အမးသမးမားႏင မသငေလာသညတ႔က အတအက ေဖာျပရန လကေတြ႔မကသညအျပင ရရငးစြ ကားမကြျပားမႈအေပၚ ခြျခားဆကဆျခငးက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒကပင အတအလငး ခြငျပထားရာ ေရာကပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ ျပဌာနးခကမားအျပင ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြဆငရာ ဥပေဒ၊ ႏငငေရး ပါတမား မတပတငျခငးဆငရာ ဥပေဒတ႔သည အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပါဝငလာႏငေစရန တကရကအားျဖင ကန႔သတထားျခငးမရေသာလညး အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစရန အားေပးျခငး၊ ျမႇငတင ေဆာငရြကျခငးမား ျပလပရန တာဝနပကကြကေနသညက ေတြ႔ရပါသည။

ထ႔အျပင စစဝါဒႏင မဟာဖဝါဒတ႔ ႀကးစးခသည ႏငငမးတြင အမးသမးမားအေပၚ ခြျခားဆကဆမႈမား ကငးမေနယမျဖင ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငႏငမညမဟတေပ။ ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာင ႏငရန ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခကခမတသည အခနးက႑မားတြင အမးသမး ကယစားလယမား ပမ ပါဝငလာေစႏငေစမည မဝါဒမား၊ ဥပေဒမား ခမတျပဌာနး၍ ကားမတနးတေရးမားက ဥးစားေပး အစအစဥမား၊ အထးစမေဆာငရြကခကမားျဖင အားေပးျမႇငတငသြားရမညျဖစသည။

ျမနမာႏငငသည ပေဒသရာဇစနစ၊ ကလနစနစ၊ စစအာဏာရငစနစစသည ဖဝါဒႀကးစးသည စနစမား ကသာ ျဖတသနးခေသာေၾကာင ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရး က႑အားလးတ႔တြင အမးသားမားသာ ဥးေဆာငေနသည လမႈအစဥအလာက အျမစတြယေစခပါသည။ အမးသမးမားက အမမႈကစၥမား ေဆာငရြကရနႏင ၎တ႔၏ အခနးက႑က မခင၊ သမး သ႔မဟတ ဇနးမယား အျဖစသာလင မတယ ထားၿပး ေခါငးေဆာငေနရာမားႏင မသကဆငသငဟ ေတြးေခၚစဥးစားေသာ လမႈအစဥအလာမားက လကခကငသးေနၾကဆျဖစပါသည။20

အာရေဖာငေဒးရငးမ ၂၀၁၁ ခႏစႏင ၂၀၁၆ ခႏစအတြငး စစတမးေကာကခေသာ အမးသမးလႊတေတာ ကယစားလယမား၏ အေတြ႔အႀကမားတြင အမးသမးမား ႏငငေရးတြငပါဝငလာမႈအတြက အဓက အတားအဆးမားမာ ျပညသလထတ႔သည အမးသမးမား ႏငငေရးတြင ပါဝငလာျခငးက အေလးမထားျခငး ႏင အထးသျဖင အမးသမးမဆႏၵရငမား၏ ေထာကခအားေပးမႈမား မရရျခငးျဖစသညဟ စစတမး ေျဖဆသ ၈၂ ရာခငႏႈနးမ ေျဖဆခသည။ အျခားအဟန႔အတားတရပမာ မမကယက ယၾကညမႈမရျခငး ျဖစသညဟ အမးသမးလႊတေတာကယစားလယ ၈၀ ရာခငႏႈနးမ ေျဖဆခသညက ေတြ႔ရသည။21

ထေျဖဆခကမားက ၾကညျခငးအားျဖင ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈက႑မားသည အမးသမးမားႏင မသငေလာေၾကာငး၊ အမးသမးမားအတြက ေနရာမဟတေၾကာငး လမႈအသငးအဝငးက ယၾကညေန

20 (Burma, 2006)21 Shwe Shwe Sein Latt, et al. Women’s Political Participation in Myanmar: Experiences of Women Parliamentarians 2011-

2016. The Asis Foundation. 2017. Yangon.

vlr_tpOftvmt&

tuef@towfrsm;

11

သညဟ ေယဘယအားျဖင သးသပႏငသည။ ထ႔အျပင အမးသမးမားကယတငလ ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈတ႔သည မမတ႔ေနရာမဟတဟ မတယေနၾကသညအတြက ထေနရာမားသ႔ ေရာကရ လာႏငေရးအတြက ႀကးပမးေဆာငရြကရန မမကယက ယၾကညမႈနညးေနၾကျခငး ျဖစသည။

ဒတယ အႀကမေျမာက ၂၁ ရာစပငလညလာခတြငလညး ဖကဒရယစနစက အေျခခမညမမား ေခါငးစဥေအာကရ အပဒ (၆) တြင တငးရငးသားလမးတငးသည ဘာသာစကား၊ စာေပ၊ ယဥေကးမႈ ဓေလထးတမးတ႔က ထနးသမးကာကြယျမႇငတငကာကြယမႈ ရရမညဟေသာ အခကပါရပါသည။ သ႔ေသာ ျမနမာႏငငတြင ကားမခြျခားဆကဆမႈရသည အမးသမးမားက ဖယကဥထားသည၊ အမးသားမားက ဥးစားေပးထားသည ရးရာယဥေကးမားလညး ရေနေသး သညကေတြ႔ရသည။ ထသ႔ေသာ ရးရာယဥေကးမႈမားသည ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး၊ အမးသမးအခြငအေရး စခနစႏႈနးမားႏင ကကညမႈမရသည ဓေလထးတမးမားက ဆကလက ကငသးေနျခငးသညလညး ကားမတနးတေရးက ဟန႔တားေႏာကယကေနျခငးျဖစသည။

လမႈအစဥအလာအရ အမးသမးမားက ေခါငးေဆာငမႈနယဖယတြင ဖယကဥထားေသာ ရးရာဓေလသည အငစတကးရငးမား အတြငးတြငလညး ကနးေအာငးေနသည။ အမးသမးအဖြ႔ဝငမားက အဖြ႔အစညး၏ အေထြေထြကစၥရပမားတြငသာ ပါဝငလပကငရနခြငေပးထားၾကၿပး ဆးျဖတခကခသည ေနရာမားတြင ပါဝငခြငရသည အေျခအေနမားကမ ဖနတးေပးထားျခငး မရေပ။

ပထမဥးစြာ ဒမကေရစစနစ၏ မ႑ငတရပျဖစေသာ ႏငငေရးပါတမားအတြငး အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈ အေျခအေနမားက သးသပရမညျဖစသည။ ျမနမာႏငငရ ႏငငေရးပါတ ၉၀ ေကာရတ႔၏ ဗဟ အလပ အမႈေဆာင ေကာမတဝငမားတြင ၉၀ ရာခငႏႈနးမာ အမးသားမား ျဖစၾကသည။ ၂၀၁၅ ခႏစ ေရြးေကာကပြတြင အႏငရခေသာ ႏငငေရးပါတ စစေပါငး ၁၈ ပါတအနက ၇ ပါတတြငသာ အမးသမး လႊတေတာ ကယစားလယမားရၾကသည။ အျခား ၁၁ ပါတမာ ေရြးေကာကပြ ဝငေရာကယဥၿပငခသည ကယစားလယေလာငးမားတြငပင အမးသမးမား ပါဝငျခငးမရခေပ။22 အပခပေရးက႑တြငလညး အစးရအဖြ႔မ အမးသမး ျပညေထာငစဝနႀကး ၂ ဥးႏင အမးသမး ျပညနယဝနႀကးခပ ၂ ဥးတ႔ကသာ ခန႔အပထားသည။

ႏငငေရးပါတမား၏ အဖြ႔ဝငမားတြင အမးသမးမားစြာ ပါဝငေနၾကေသာလညး ေခါငးေဆာငမႈအပငးတြင အမးသမးမား ပါဝငလာမႈမရျခငး၊ ေရြးေကာကပြမားတြင ဝငေရာကယဥၿပငရန ကယစားလယေလာငးအျဖစ ေရြးခယမခရျခငးႏင ကယစားလယ ေလာငးျဖစလာေသာလညး မဆႏၵရငမား၏ ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈတြင အမးသမးမား ပါဝငရန မသငေလာဆသည ေရးရးစြအျမငမားသည လႊတေတာမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငေစျခငးက ဟန႔တားေနသည။

တပမေတာအေနျဖငလညး အစဥအလာအရ အဆငျမငရာထးမားတြင အမးသမးမားအား ခန႔အပသည အေလအထမရပါ။ လကရတြင တပမေတာသား အမးသမး လႊတေတာကယစားလယ ၄ ဥးက ခန႔အပ ထားေသာလညး၊ တပမေတာအတြငး တာဝနထမးေဆာငရာတြငမ ဗလမႉးႀကးရာထးအထကတြင

22 Gender Composition of Representatives from Winning Ethnic Parties in All Three Parliaments. Myanmar Political Information: linking analytical resources. 2015.

ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး၊ အမးသမး အခြငအေရး စခန

စႏႈနးမားႏင ကကညမႈမရသည ဓေလထးတမးမားက ဆကလက

ကငသးေနျခငးသညလညး ကားမတနးတေရးက ဟန႔တား ေႏာကယက ေနျခငးျဖစသည။

tifpwDusL;&Sif;qkdif&m

tuef@towfrsm;

12

အမးသမးမားက ခန႔အပထားျခငးမရေသးသညက ေတြ႔ရရပါသည။23 တပမေတာသား လႊတေတာ ကယစားလယမား လႊတေတာအတြငး ေရြးေကာကခထားရသညသမားႏင ဝငေရာကယဥၿပငထငေနျခငး သည အထကတြင ေဖာျပခသညအတငး ဒမကေရစစႏႈနးက ဆန႔ကငေနသညအျပင အမးသမးမား ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင ပမပါဝငလာေရးက တပမေတာအငစတကးရငးမလညး ဟန႔တား ေနသည။24

ထ႔အျပင ၁၉၆၂ ခႏစ စစအာဏာသမးမႈေနာကပငးမစ၍ ျမနမာလ႔အဖြ႕အစညးအတြငး စစဝါဒ လႊမမးမႈ ပမတးပြားလာခကာ အမးသမးမားအေပၚ လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈမားက စစလကနကသဖြယ အသးျပေနမႈမားစြာ ျဖစပြားခသည။25 ထကသ႔ စစဝါဒ လႊမးမးေနၿပး ကားမခြျခားဆကဆမႈမား၊ ဆးရြား သည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ စစရာဇဝတမႈ ကးလြနခမႈမားအတြက တရားမတေရးက ေဖာေဆာငေပးရန ေႏာငေႏးပကကြကေနျခငးတ႔သညလညး အမးသမးမား ႏငငေရးႏင ၿငမခမးေရး လပငနးမားတြင ပမပါဝငမႈလာႏငေစရန အကန႔အသတျဖစေစသည။26

တဖန တငးရငသား လကနကကင ေတာလနေရးအဖြ႔အစညးေပါငး ၂၀ ေကာရသညအနက အဖြ႔ အနညးငယတ႔၏ ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတမားတြင အမးသမးမား ပါဝငသညက ေတြ႔ရသည။ အမးသမးမားက ႏငငေရး၊ ၿငမးခမးေရးႏင ညႇႏႈငးေဆာငရြကေရးမားတြင ေျပာငးလမႈမားက ေဖာေဆာငေပးမည သမား agents of change အစား၊ ဖယကဥခထားရသမား၊ ပဋပကၡ၏ သားေကာငမား ကသ႔သာ ရႈျမငေလရၾကသည။ တငးရငးသားလကနကကင ေတာလနေရးအဖြ႔အစညးအမားစသည ဆးျဖတခကခမတ သည အဆငတငးတြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမည ဆသည ကားမတနးတေရးဆငရာ ကတာစနစက လကခ သေဘာတထားၾကေသာလညး ထမဝါဒက လကေတြ႔ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငးမားကမ ထငထငရားရား ေတြ႔ျမငႏငျခငးမရေသးျခငးသညလညး အမးသမးမား ပမပါဝငလာေရးက ဟန႔တားေနသည။

23 Asian Development Bank, United Nations Development Programme, United Nations Population Fund, and the United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women Gender equality and women’s rights in Myanmar: A situation analysis. Mandaluyong City, Philippines: Asian Development Bank, 2016.

24 Ibid25 (Burma W. L., 2006)26 Ibid

စစဝါဒလႊမးမးေနၿပး ကားမခြျခားဆကဆမႈမား၊ ဆးရြားသည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ စစရာဇဝတမႈ ကးလြနခမႈမားအတြက တရားမတေရးက ေဖာေဆာငေပးရန ေႏာငေႏး ပကကြကေနျခငးတ႔သညလညး အမးသမးမား ႏငငေရးႏင ၿငမခမးေရး လပငနးမားတြင ပမပါဝငမႈလာႏငေစရန အကန႔အသတျဖစေစသည။

13

tcef; (3)

အမးသမးမား၏ ပါဝငမႈႏႈနးမား ျမႇငတငျခငးႏင ကားမတနးတေရးမားက အေကာငအထညေဖၚ

ေဆာငရြကျခငးဆငရာ ဗဟာမား

ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာ ႏငေစရန နညးမးစျဖင ကန႔သတဟန႔တားထားမႈမား အလ အေလာက ေပာကကြယသြားမညမဟတေပ။ ရညမနးခကမား၊ မဝါဒမားက စနစတကခမတ အေကာငအထညေဖာမသာ မမတ႔ ေမာလငေနသည တရားမတမႈႏင တနးတမႈအသြငေဆာငသည၊ ကားမတနးတမႈရသည လမႈအဖြ႕အစညးတစရပက တညေဆာက ႏငမညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ကားမတနးတေရးက အေထာကအက ျဖစေစသည ႏငငေရးႏင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငရန ကာလတ၊ ကာလရညစမကနးမား ခမတ အေကာငအထညေဖာရမည ျဖစပါသည။

ဖကဒရယျပညေထာငစစနစ၊ အခးကကယစားျပ ေရြးေကာကပြစနစႏင ကားမတနးတေရးဆငရာ ကတာစနစမားသည ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခကခမတ သည ျဖစစဥမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစရန အေထာကအကျပေစသည။ ထမတဆင ကားမ တနးတေရးက ေဖာေဆာငေပးသည ဘ႑ာေငြမား သတမတေပးျခငးမား၊ ကားမတနးတေရးကစၥမားက ထညသြငးစဥးစားသည မဝါဒမားခမတျခငးမားမ ကားမတနးတေရးဆငရာ အေရးကစၥမားက အစဥတစက အေလးထားသည အေလအထမား ေပၚေပါကလာမညျဖစသည။

ဤသ႔ျဖင လမႈအသငးအဝငး၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈႏင သာယာဝေျပာ မႈတ႔က အေထာကအကျဖစေစမည မမတ႔ လလားေတာငတလာ ခသည ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငႏငမညျဖစသည။ ထျဖစစဥ အဆငဆငက ေအာကေဖာျပပါ ကားခပတြင အႏစခပ ေဖာျပထားပါသည။ ထ႔ေနာက အဆပါဗဟာမားကလညး အေသးစတ ဆကလကေဆြးေႏြး တငျပထားပါသည။

14

ဖကဒရယစနစသည အမးသမးမား၏ ကယစားျပ

ပါဝငလာႏငမႈက ျမငတငေပးျခငး မတဆင ကားမတနးတေရးက

ေဖာေဆာငေပးႏငသညဟ ယဆ ႏငေသာလညး လကေတြ႔တြင ဖကဒရယ ျပညေထာငစစနစ

တခတညး သးျခားကငသးရမျဖင ကားမတနးတေရးက ထေရာကစြာ

ျမႇငတငေဖာေဆာငႏငမည မဟတေပ။

ျမနမာႏငင၏ ျပညတြငးစစခပၿငမးေရးႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေရးတ႔အတြက ဖကဒရယ ဒမကေရစ ျပညေထာငစ တညေဆာကျခငးသည အဓကအေရးအႀကးဆးျဖစသည။ ဖကဒရယစနစသည ႏငငေရး ႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမဝငလာေစေရးျခငးျဖင ကားမတနးတေရး ေဖာေဆာငရာ တြင အေထာကအကျပေနသည သေတသနေတြ႔ရခကမားက အႏစခပ ေဖာျပထားသည။27 28 29

ဖကဒရယျပညေထာငစစနစ၏ အဓကကသည သြငျပငလကၡဏာတရပျဖစေသာ အာဏာခြေဝျခငးသည လပပငခြငအာဏာမားက ျပညေထာငစ အစးရ၊ ျပညနယအစးရႏင ေဒသႏရအစးရဟ၍ အဆငဆင ခြေဝထားသညအတြက ႏငငေရးႏင ဆးျဖတခကခမတျခငးမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစႏငမည လမးေၾကာငးမား၊ အခြငအလမးမား ပမမားျပားသည။ ထ႔အျပင အခ႕ေသာ အကဆတသည မဝါဒပငး ဆငရာ ကစၥရပမားက တႏငငလး အတငးအတာျဖင မဝါဒခမတ အေကာငအထညေဖာရန ခကခသည အေျခအေနမးတြင ျပညနယအဆင သ႔မဟတ ေဒသႏရအဆငမားတြင စတငေဆာငရြကျခငးမား ျပလပႏငသည။

ျပညနယမားအေနျဖင မမတ႔ျပညနယတြငး အေရးကစၥမားက လြတလပစြာ စမခန႔ခြခြငရၾက ေသာေၾကာင ျပညနယတျပညနယမ ခမတထားေသာ အမးသမးမားအတြက အကးျပသည၊ ကားမတနးတေရးက ျမႇငတငေဖာေဆာငေပးသည စမကနးမား၏ နမနာေကာငးမားက အျခား ျပညနယမားမ အတယျခငးမား လြယကစြာျပလပႏငမညျဖစသည။ ဖကဒရယစနစေအာကတြင အစးရ၏ ဝနေဆာငမႈလပငနမားက ေဒသႏရအဆင အစးရမားက အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရေသာေၾကာင လမႈအသငးအဝငးမားႏင ပနးစပကာ အမးသမးမားႏင မနးကေလး ငယမား၏ အကးခစားခြငမားက ပမထေရာကစြာ ေဆာငရြကေပးႏငမညျဖစသည။

ကားမတနးတေရးအတြက ဖကဒရယစနစ၏ အားသာခကမားစြာ ရေသာလညး အားနညးခက မား အခ႕ကလညး ဆကလကေဆြးေႏြးလပါသည။ ဖကဒရယစနစရ အစးရအဆငဆငတ႔သည မမတ႔၏ ကယပငနယနမတအတြငးရ အေရးကစၥမားက လြတလပစြာ ေဆာငရြကႏငသည အတြက အမးသမးမားႏင ပတသကသည မဝါဒမားက တႏငငလးတြင တေျပးည ခမတ အေကာငအထညေဖာေဆာငရန ခကခေပမည။ ထ႔နညးတ အမးသမးေရးလႈပရားမႈမား အတြကလညး အစးရတရပတညးကသာ စညးရးလႈ႔ေဆာရမညအစား နယေျမေဒသအသးသးရ အစးရအဆငဆငတ႔က သြားေရာက စညးရးရမညျဖစသညအတြက အမးသမးေရး လႈပရားမႈ မားက အားနညးေစႏငပါသည။

မညသ႔ပငဆေစကာမ သေတသနေတြ႔ရခကမားအားလးက ၿခငသးသပၾကညသညအခါ ဖကဒရယ စနစသည အမးသမးမား၏ ကယစားျပ ပါဝငလာႏငမႈက ျမငတငေပးျခငးမတဆင ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငေပးႏငသညဟ ယဆႏငေသာလညး လကေတြ႔တြင ဖကဒရယျပညေထာငစစနစတခတညး သးျခားကငသးရမျဖင ကားမတနးတေရးက ထေရာကစြာ ျမႇငတငေဖာေဆာငႏငမညမဟတေပ။ ကားမတနးတေရးက ျမငတငေဖာေဆာငေပးသည အျခားေသာ မဝါဒမား၊ စနစမားက ပးတြကငသးမ သာ ကားမတနးတေရးက ထေရာကစြာ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကႏငမညျဖစသည။

ထမဝါဒမား၊ စနစမားက ေအာကတြင ဆကလကေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။ ထ႔အျပင ထမဝါဒမား သည ဖကဒရယ ဒမကေရစ ျပညေထာငစ တညေဆာကၿပးသညအခနအထ ေစာငဆငးရန မလအပဘ ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေရးႏင ကားမတနးတေရးတ႔က ယခ လကရအေျခအေနတြငလညး စတငကငသးႏငသညကေတြ႔ရပါမည။

27 Advanceing Gender Equality Within a Federal Governance Model in Myanmar. UN Women. 2017. Document. 32-33.28 Comfort, Christine M. The Effects of Federalism on Women’s Political Representation: A Case Study of German Federalism. 2013.29 Lang, Sabine & Sauer, Birgit. Does Federalism Impact Gender Architectures? The Case of Women’s Policy Agencies in

Genmany and Austira.

zuf'&,f

jynfaxmifpkpepfESifh

usm;rwef;wla&;

15

ကားမကြျပားမႈအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆမႈမားေၾကာင နစနာဆးရႈးခရသည အမးသမးမား အတြက ကတာစနစကသ႔ေသာ အထးစမေဆာငရြကခကမား ခမတျပဌာနး အေကာငအထညေဖာျခငး ျဖင ျပနလညကစားေပးျခငးမားျပလပႏငပါသည။ ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငေပးသည ႏငငေရး ႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာႏငေစရန အထေရာကဆး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကေပးႏငသညစနစမာ ကတာစနစျဖစသည။ ကမာၻ႔ႏငငမား၏ ထကဝကေကာသည ကတာ စနစအမးမးတ႔က ကငသးေနၾကသည။30

ျမနမာႏငငတြငလညး တငးရငးသား လကနကကငေတာလနေရး အဖြ႔အစညးမား၊ ၁၉၉၀ ေရြးေကာကပြမ ေရြးေကာကတငေျမာကခခရသည လႊတေတာကယစားလယမား အခ႕တ႔ အပါအဝင ျမနမာႏငငနယစပ လႊတေျမာကနယေျမတြင တငရငးသားႏငငေရးေခါငေဆာငမား အားလး စေပါငးခမတခသည ဖကဒရယ ျပညေထာငစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရာတြင အေျခခရမည အေျခခမမားအနက တစချဖစေသာ “ဒမကေရစ၊ လ႕အခြငအေရးႏင ကားမ တနးတေရး” ဆသညအေျခခမသည ကားမတနးတေရးက ေဖာေဆာငရန ရညရြယသည မဝါဒ ျဖစသည။ ထ႔အျပင ႏငငေရးဆငရာ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈ အဆငဆငတြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမညဆသညကလညး တညတၫြတတညး ဆးျဖတခၾကျခငး သည ကားမတနးတေရးက အေထာကအက ျဖစေစသည ကတာစနစက ကငသးသြားရန ဆးျဖတၾကျခငးျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည လမႈအသငးအဝငးတစခ၏ ႏငငေရးႏင ဥပေဒေရးရာစနစမား တညေဆာကေရးအတြက အေျခခအတျမစျဖစၿပး ထလမႈအသငးအဝငး၏ အဓကတနဖးမား နင ယၾကညေမာလငခကမားလညး ထငဟပေနသည။ ထ႔ေၾကာင “ျပညေထာငစ ျမနမာႏငင ေတာ အစးရ၏ အပခပမႈက႑ အသးသးတြငလညးေကာငး၊ ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏင တရားစရငေရးက႑မား၏ အဆငတငးတြငလညးေကာငး၊ အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး၊ အမးသား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငေစရမည” ဟ၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပဌာနးျခငးသည ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစမည အထ ေရာကဆး မဟာဗဟာ တစရပျဖစပါသည။31

ထကသ႔ေသာ အဆျပခကသည အမးသမးမားအေနျဖင ေရြးေကာကပြမားတြင ဝငေရာက ယဥၿပငျခငး မရဘ ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏင တရားစရငေရးက႑ အဆငဆငတ႔တြင ကယစားျပပါဝငလာမညဟ ဆလျခငးမဟတေပ။ ဥပမာ ဥပေဒျပလႊတေတာတြင အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနးပါဝငလာေစရန တာဝနအရဆးမာ ႏငငေရးပါတမားျဖစသည။

အခ႕ႏငငမားတြင ႏငငေရးပါတမားက ဒမကေရစက ပမအားေကာငးလာေစရန၊ လထအလႊာ အသးသး၏ ကယစားျပမႈမား ပမျပညစေစရန ရညရြယ၍ ကတာစနစက မမတ႔ သေဘာဆႏၵအေလာက ကငသးၾကပါသည။ သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတမား မတပတငရနေလာကထားရာတြင ပါတ၏ ဗဟအလပ အမႈေဆာငေကာမတ၊ ဗဟေကာမတႏင ဆးျဖတခကခမတသည အဆငဆငတငးတ႔တြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနးျဖင ပါဝငဖြ႔စညးထားမသာ ႏငငေရးပါတအျဖစ မတပတငခြငျပမညဟ ႏငငေရးပါတမား မတပတငျခငးဆငရာ ဥပေဒတြင ထညသြငးျပဌာနးႏငသည။

30 http://www.quotaproject.org/aboutQuotas.cfm31 Burma, W. L. (2006)

“ျပညေထာငစ ျမနမာႏငင ေတာအစးရ၏ အပခပမႈက႑

အသးသးတြငလညးေကာငး၊ ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏင

တရားစရငေရးက႑မား၏ အဆငတငးတြငလညးေကာငး၊ အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀

ရာခငႏႈနး၊ အမးသား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငေစရမည”

ဟ၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပဌာနးျခငးသည ႏငငေရးႏင

ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာ

ေစမည အထေရာကဆး မဟာဗဟာ တစရပျဖစပါသည။

usm;rwef;wla&;udk

azmfaqmif&ef

&nf&G,fonfh udkwmpepf

16

ထမတဆင ေရြးေကာကပြဆငရာ ဥပေဒမားတြင ႏငငေရးပါတမားအေနျဖင ေရြးေကာကပြမားတြင ပါဝငယဥၿပငႏငရန သတမတထားသည အရညအခငးသတမတခကမားတြင အမးသမး လႊတေတာ ကယစားလယေလာငး အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငမသာ ေရြးေကာကပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငခြငရ မညဆသည ဥပေဒမား သတမတျပဌာနးႏငသည။ ႏငငေရးပါတမား၏ ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာျခငးသည လႊတေတာကယစားလယေလာငးမားႏင လႊတေတာကယစားလယ မားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစရန လမးစေကာငးျဖစသည။

ႏငငေရးပါတမားသည အဖြ႔ဝငသစမား စညးရးျခငးႏင လႊတေတာကယစားလယေလာငးမား ေရြးခယျခငး တ႔က လပေဆာငၾကသညအတြက ေရြးေကာကတငေျမာကျခငးခရသည အမးသမးမား ပမမားျပား လာေစရန ႏငငေရးပါတမားတြင မားစြာတာဝနရပါသည။ ထ႔ေၾကာင ႏငငေရးပါတမားအေနျဖင ပါတဝငမား တးျမငေရးအတြကသာမကဘ ဆးျဖတခကခမတသညအဆငမားတြင အမးသမးမား ပမ ပါဝငလာေစရန အမးသမး ပါတဝငမားက တးျမငစညးရးသငေပသည။32

ဖကဒရယ ဒမကေရစျပညေထာငစစနစ၊ ကတာစနစတ႔ႏငအတ အခးကကယစားျပသည ေရြးေကာကပြ စနစ (Proportional Representation) ႏင အပတမျပားစနစတ႔က ပးတြကငသးျခငးျဖင ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား၏ ကယစားျပမႈမား ျမငမားလာေစရန ပမထေရာကစြာ အေကာင အထညေဖာ ေဆာငရြကႏငမညျဖစသည။ အမးသမးမားသည အခးကကယစားျပစနစတြင တမသာ အႏငရစနစထက ေရြးေကာကတငေျမာကျခငး ခရႏငသညအလားအလာ နစဆ ပမားေစႏငသည။

လႊတေတာ ႏစရပ ထားရၿပး ထလႊတေတာမားတြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမည ဆသည ကတာစနစ ျပဌာနးသတမတထားသည ႏငငေပါငး ၁၈ ႏငငအနက ႏငင ၈ ႏငငသည အခးက ကယစားျပစနစက ကငသးၿပး အျခားႏငငမားသည တမသာ အႏငရစနစ အပါအဝင အျခားေရြးေကာကပြစနစမားက ကငသးၾကသည။ အခးက ကယစားျပစနစ ကငသးသည ႏငငမား၏ ေအာကလႊတေတာႏင အထကလႊြတေတာတ႔တြင အမးသမး လႊတေတာကယစားလယ ၃၃ ရာခငႏႈနး ႏင ၃၄ ရာခငႏႈနး ပါဝငၾကၿပး အျခားနငငမားတြငမ ၂၃ ရာခငႏႈနးႏင ၂၁ ရာခငးႏႈနးသာ ပါဝငသညက ေတြ႔ရသည။33

ထ႔အျပင အမးသမး လႊတေတာကယစားေလာငးမားအေပၚ ခြျခားဆကဆျခငးမားက ႀကတင ကာကြယရန ေရြးေကာကပြမားတြင လႊတေတာကယစားလယေလာငးမားက ေရြးခယျခငး မျပဘ ႏငငေရးပါတမားကသာ ေရြးခယေထာကခမေပးရသည စနစက ကငသးႏငသည။ ဤစနစတြင ႏငငေရးပါတမားမ ပါတ၏ လႊြတေတာကယစားလယေလာငးမားစာရငးက ျပစ ထားရမည။ ပါတမ ရရသည မအေရအတြက အခးအစားအေပၚ မတည၍ ပါတစာရငးတြင ပါရသည အမညမားမ အစဥအလက လႊတေတာအမတ ျဖစလာသည။ ထကသ႔ေသာ စနစက ကငသးရာတြင အပတမျပားစနစက ပးတြကငသးျခငးျဖငလညး အမးသမးမား၏ ေရြးေကာက တငေျမာကခရျခငးက ျမငတငႏငသည။

အပတမျပားစနစဆသညမာ ႏငငေရးပါတ၏ လႊြတေတာကယစားလယေလာငးမား စာရငးက ေဖာျပ ထားျခငးမရဘ မဆႏၵရငမားမ မမတ႔ ႏစသကသည ႏငငေရးပါတကသာ ေရြးခယျခငးျဖစသည။ ဥပမာ အားျဖင ပရးႏငငႏင အာဂငတးနားႏငငတ႔တြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမည ဆသည သတမတခကႏင အခးကကယစားျပစနစ ကငသးျခငးတ႔က ႏစႏငငလး ကငသးသည။

32 Gender Composition of Representatives from Winning Ethnic Parties in All Three Parliaments. Myanmar Political Information: linking analytical resources. 2015.

33 http://www.quotaproject.org/searchDb.cfm.DataAnalysisonfile.

a&G;aumufyGJpepf

အမးသမးမားသည အခးကကယစားျပစနစတြင

တမသာ အႏငရစနစထက ေရြးေကာကတငေျမာကျခငး

ခရႏငသညအလားအလာ နစဆ ပမားေစႏငသည။

17

tjcm;aom tpkd;&

,œ,m;rsm;

owfrSwfxm;&Sdjcif;

သ႔ေသာ ပရးနငငတြင အဖြငမျပားစနစက ကငသးသညအတြက အမးသမးလႊတေတာကယစားလယမာ ၂၆ ရာခငႏႈနးသာရၿပး အပတမျပားစနစ ကငသးေသာ အာဂငတးနားႏငငတြင အမးသမး လႊတေတာကယစားလယ ၃၇ ရာခငႏႈနးရသညက ေတြ႔႔ရသည။34

အထကတြင ေဖာျပခေသာ ဗဟာမားက ကငသးႏငရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငျဖညစြက ေရးဆြျခငး (သ႔မဟတ) အသစေရးဆြျပဌာနးျခငးႏင ျပဌာနးထားသည လကရ တညဆဥပေဒမားက ျပငဆငျခငးမားျပလပရန လအပပါသည။ သ႔ေသာ ေအာကတြင ဆကလကေဆြးေႏြးတငျပသြားမည ဗဟာမားသည ယခ တညဆ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ ျပဌာနးဥပေဒမားႏင လကရ ႏငငေရး အခငး အကငးမားတြငပင စတငကငသးႏငသည ဗဟာမားျဖစသည။

ထ႔ေၾကာင အစးရ၊ လႊတေတာႏင တပမေတာ၊ တငးရငးသားလကနကကင ေတာလနေရးအဖြ႔အစညး မား၊ ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဘကအဖြ႔အစညးမားႏင ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားအေနျဖင ကားမ တနးတေရးက အေထာကအကျပ ျမႇငတငေပးေနသည ဤဗဟာမားက လကရလႊတေတာအခငးအကငးမားတြင ေသာလညးေကာငး၊ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥ၏ ေဆြးေႏြးညႇႏႈငး ပြမား၊ စြမးရညျမႇငတငျခငးမား၊ တငပငညႇႏႈငးျခငးမား အဆငဆငတ႔တြင အခကမခမရ စတငကငသးႏငပါသည။

ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမ ပါဝငလာေစရန အေထာကအကျပသည ကတာစနစႏင ေရြးေကာကပြစနစမားအျပင ဘ႑ာေရးမဝါဒခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး (Gender Budgeting) ႏင အစးရ၏ ျပညသ႔ေရးရာ မဝါဒမား ခမတရာ တြင ကားမေရးရာမား က ထညသြငးစဥးစားျခငး (Gender-Sentivity Policy) တ႔က ကငသးျခငးသည ဆးျဖတခက ခမတသည အဆငမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာ ေစမညျဖစသည။ ထမတဆင ကားမေရးရာမားက အစဥ တစက အေလးထားသည အေလအထမား (Gender Mainstreaming) တညေဆာကျခငးျဖင ကားမ တနးတေရး က ေဖာေဆာငရန အေထာကအကျပႏငမညျဖစသည။

34 The majority of the statistics in this section were taken from the International IDEA website: http://www.quotaproject.org.

18

ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး gender budgeting

သည အစးရမ ကားမတနးတေရးက ျမႇငတငရန ဘ႑ာေရးမဝါဒမားမတဆင ႀကးပမးသည နညးလမး ျဖစသည။ ႏငငတစႏင၏ ႏစပတလညအသးစာရတအတြငးရ အဆငအားလးတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားေစႏငရန ပေဖာထားသည ျဖစစဥတစချဖစသည။ ကားမတနးတေရးမား ကြာဟေန ျခငးမားက ေျဖရငးႏငရနႏင အမးသမးမား၏ ေရရညဖြ႕ၿဖးေရး လအပခကမားကလညး ျဖညဆညး ေပးႏငရန ရညရြယသည။35 ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစား ျခငးျဖင ေအာကပါ ေကာငးကးရလဒမားက ေဖာေဆာငရနလညး ရညရြယသည။36

၁။ ေရရညသာယာဝေျပာၿပး၊ ကားမ တနးတမႈရေသာ လ႔အဖြ႕အစညးျဖစလာေစရန၊ ၂။ ႏငငတကာ သေဘာတညမားက အေကာငအထညေဖာျခငးႏင ခမတထားေသာ ကားမတနးတေရး

မဝါဒမားက အမနတကယအေကာငအထည ေပၚလာေစရန၊၃။ လကတေလာ အမးသမးမား၏ လအပခကမားႏင ေရရညတြင အမးသမးမားအခြငအေရးမား တး

တကေကာငးမြနမႈရလာေစရနႏင ၄။ နငငေရးတြငပမပါဝငလာျခငးအားျဖင ၿငမးခမးေရးက ထနးသမးေစာငေရာကႏငေရးႏင ႏငငေရး

ကစၥမားတြင အစဥတစကပါဝငႏငေစရန။

အစးရ ဘ႑ာေရးမဝါဒသည အမးသမးမားႏင အမးသားမားအေပၚ ကြျပားျခားနားသည သကေရာကမႈ ရသညက သးသပျခငးႏင လအပသညအေလာက ဘ႑ာေငြမား ယာထား သတမတျခငးတ႔ ပါဝငသည။ မနးကေလးငယမား တနးတညမစြာ ေကာငးတကပငခြငရေစရန သတမတျခငးႏင ထကသ႔ေသာ မဝါဒမားက လကေတြ႔အေကာငအထညေဖာႏငေစရန ရပေငြမား တကရက ခမတေပးျခငးတ႔သည ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားေပးျခငး၏ ဥပမာမား ျဖစသည။37

ထကသ႔ေသာ ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင လအပခကမားအေပၚ မတည၍ သးျခား လပငနးစဥမား အတြက အသးစရတ expenditure for specific progam ႏင လပထးလပနညး အေလအထမား တည ေဆာကရန အသးစရတမား expenditure for mainstreaming တ႔ျဖင အမးသမးမား၏ လတတေလာ အေျခခလအပခကမားက ျဖညဆညးေပးနငသည။38 အသးျပမႈ အထငကလာသညအခါ သြကလက ျမနဆနလာၿပး ယခငကထက ပမရငးလငးျခငးႏင ပမ ပြငလငးျမငသာမႈ ရလာျခငးတ႔ေၾကာင ကားမတနးတေရးျမငတငရာတြင အေထာကအကျပႏင သည စနစတစချဖစသည။

ျမနမာႏငငကသ႔ပင ကားမတနးတေရး ကြာဟမႈမားေသာ အႏၵယႏငငသည ၂၀၀၅-၀၆ ဘ႑ာ ႏစမ စတငကာ ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငးက လအပေသာ ေထာကပကညမႈမား၊ ေငြေၾကးအရငးအျမစမား ခြြေဝရရသးစြႏငေစရန စတငကငသး ခသည။ ယငးမဝါဒ တြင အပငးႏစပငးပါရၿပး အပငး (၁) တြင အမးသမးမားအတြကသာ ၁၀၀ ရာခငႏႈနးလး အသးျပႏင သည သးျခားအသးစရတ women specific scheme ႏင အပငး (၂) တြင မညသညခြေဝမႈမားတြငမဆ အမးသမးမားအတြက အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ႀကတင ခမတထားေသာ အသးစရတ pro women scheme တ႔ ပါဝငရမညဟ သတမတျပဌာနး အေကာငအထညေဖာေနသည။39

35 Burnley, Jasmine; Ei Phyu, Poe & Hilton, Melanie. A case for gender-responsive budgeting in Myanmar.36 What is gender Mainstreaming? http://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/what-is-gender-mainstreaming37 https://www.economist.com/blogs/economist-explains/2017/03/economist-explains-238 Ronnie Downes, Lisa von Trapp and Scherie Nicol. Gender Budgeting in OECD countries.39 Budgeting for Gender Equity. http://wcd.nic.in/gender-budgeting.

လကရျမနမာႏငင၏ ဝနႀကးဌာန ၂၂ ဌာနအသးသးတ႔၏

ဘ႑ာေငြမားသးစြသည အဆင ဆငတြင ကားမႏစမးတ႔အၾကား

ဘ႑ာေငြမား၊ ဝနေဆာငမႈမား မတစြာ စးဆငးေနျခငးရ/မရႏင ယငးတ႔၏ အကးသကေရာကမႈ

မားက ေလလာဆနးစစျခငးမားက ထညသြငးကငသးသငပါသည။ ထသ႔ျပလပျခငးျဖင

ခြျခားဆကဆျခငးႏင ဖယကဥ ခရျခငးတ႔ေၾကာင ေခတအဆက ဆကတြင ေနာကကေနခေသာ

အမးသမးမားက က႑မားတြင ပမပါဝငလာေစရန တကရက အားေပးျမႇငတင ေပးႏငမည

ျဖစသည။

b႑ာa&;rl0g'rsm;

csrSwf&mwGif

usm;ra&;&mrsm;udk

xnfhoGif;pOf;pm;jcif;

(GENDER BUDGETING)

19

ကားမေရးရာတနးတေရး ျမငမားသည စးပြားေရးအရ ပးေပါငးေဆာငရြကေရးႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးအဖြ႔ OECD အဖြ႕ဝငႏငငအခ႕တြင ဘ႑ာေရးမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငး စဥးစားျခငးက မလက ယာယသးစြရနသာ ရညရြယခေသာလညး ဘ႑ာေငြမား ခြေဝစးဆငးမႈႏင အကးသကေရာကမႈ ျပနလညဆနးစစျခငးမားက ပမလြယကထေရာက၍ ပြငလငးျမငသာမႈရေစ ေသာေၾကာင ထစနစက ဆကလကကငသးေနဆျဖစသည။40

ထ႔ေၾကာင လကရျမနမာႏငင၏ ဝနႀကးဌာန ၂၂ ဌာနအသးသးတ႔၏ ဘ႑ာေငြမားသးစြသည အဆင ဆငတြင ကားမႏစမးတ႔အၾကား ဘ႑ာေငြမား၊ ဝနေဆာငမႈမား မတစြာ စးဆငးေနျခငးရ/မရႏင ယငးတ႔၏ အကးသကေရာကမႈမားက ေလလာဆနးစစျခငးမားက ထညသြငးကငသးသငပါသည။ ထသ႔ျပလပျခငးျဖင ခြျခားဆကဆျခငးႏင ဖယကဥခရျခငးတ႔ေၾကာင ေခတအဆကဆကတြင ေနာကကေနခေသာ အမးသမးမားက က႑မားတြင ပမပါဝငလာေစရန တကရက အားေပးျမႇငတင ေပးႏငမညျဖစသည။

ထ႔အျပင လကရအစးရယႏရား၏ အစတအပငးမားျဖစၾကေသာ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကး အစးရမား၊ ေဒသႏရ အစးရမားအားလးတ႔၏ ဘ႑ာေရးအသးစရတမား ေရးဆြသတမတရာတြင အမးသမးမား ပမပါဝငေစျခငးႏင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငးတ႔ျဖင ေအာကေျခလထ အမးသမးမား၏ ပေပါငးပါဝငမႈႏင စြမးေဆာငရညတ႔က ျမႇငတငလာႏငမညျဖစသည။

ကားမေရးရာမားက နားလညအသအမတျပျခငး gender awareness သည ကားမဆငရာ ရႈေထာငမ လမႈအသငးအဝငး၏ တညေဆာကပႏင ထတညေဆာကပမားသည အမးသားမားႏင ႏႈငးယဥၾကညပါ က အမးသမးမား၏ လအပခကမားအေပၚ မညသ႔ သကေရာကမႈရသညတ႔က ရႈျမငႏငစြမးရျခငးက ဆလသည။41 အစးရ၏ ျပညသ႔ေရးရာမဝါဒမား ခမတရာတြင ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး gender sensitive policy ဆသညမာ မဝါဒမားခမတရာတြင ကားမဆငရာကြျပားမႈမားႏင အမးသမး မား၏ လအပခကမား၊ ထမဝါဒမား၏ အမးသမးမားႏင အမးသားတ႔အေပၚ ကြျပားျခားနားသည သကေရာကမႈမား ထညသြငးစဥးစားျခငးတ႔ျဖစသည။42

ထ႔အျပင ႏငငေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစရန ႀကးပမးရာတြင မဝါဒ ခမတသမားအေနျဖင ဖယကဥခထားရသည အေၾကာငးအရငးမားက ခငခနသးသပျခငးႏင အမးသမး မားသာ ေတြ႔ႀကရေလရသည အႏရာယမားႏင စနေခၚမႈမားက ေသခာစြာ တငးတာျခငးမားျပလပရ ပါသည။43 ဥပမာအားျဖင လမႈလၿခေရးစမကနးမားမ ဝနေဆာငမႈမားက လကခရယခြငရသည ျပညသ လထတ႔၏ အရညအခငးမား သတမတရာတြင အမးသမးမားအား ဖယကဥထားျခငး (သ႔မဟတ) နစနာျခငးမား မရေစရန ေသခာစြာ လပေဆာငရမည။ အကဥးအားျဖငဆရာေသာ လမႈဖလေရး မဝါဒမားသည ကားမကြျပားမႈတ႔အေပၚ ကြျပားသည သကေရာကမႈမားရေနသညက အစးရတ႔မ အသအမတျပရန လအပပါသည။

40 Ibid41 EngenderingEconomicGovernance.http://www1.aucegypt.edu/src/engendering/definitions.html42 Gender — sensitive and women friendly public Policies: a comparative analysis of their progress and impact.43 Gender-sensitive policy design and implementation. SOCIAL PROTECTION & HUMAN RIGHTS.

tpkd;&. jynfol@a&;&m

rl0g'rsm; csrSwf&mwGif

usm;ra&;&mrsm;udk

xnfhoGif;pOf;pm;jcif;

rl0g'

(GENDE-SENSTIVEPOLICY)

20

“ကားမေရးရာ အျမငရႈေထာငမားက ရႈျမငႏငသည အေလအထမား တညေဆာကျခငး သည ဥပေဒမား၊ မဝါဒမား သ႔မဟတ လပငနးစဥမား အပါအဝင လပငနးစမကနးမား ခမတသည က႑တငးႏင အဆငတငးတ႔တြင အမးသမးမားႏင အမးသားတ႔အေပၚ သကေရာကမည အကးဆကမားက ခငခနသးသပသည ျဖစစဥျဖစသည။ ဤျဖစစဥ၏ အႏမပနးတငးမာ ကားမတနးတေရးျဖစသည။”44

အမးသားမားႏင အမးသမးမား တနးတညမသည အကးခစားခြငရရျခငးႏင တနးတညမမႈမရသည သသရာက ရပတန႔ႏငရန ႏငငေရး၊ စးပြားေရးႏင လမႈေရးဆငရာ မဝါဒမားႏင လပငနးစဥမားက ပေဖာ ေရးဆြျခငး၊ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကျခငး၊ ေစာငၾကညေလလာျခငးႏင အကျဖတ သးသပျခငး မားတြင အမးသမးမားႏင အမးသားတ႔၏ စးရမပပနမႈမားႏင အေတြ႔အႀကမားက အဓကအေရးႀကးသည အေၾကာငးအရာတရပအေနျဖင ထညသြငးစဥးစားျခငးျဖစသည။45 ထလပထးလပနညးက လပရး လပစဥတခအျဖစ လကခကငသးလာျခငးသည ကားမေရးရာမားက အစဥတစက အေလးထားသည အေလအထမား တညေဆာကႏငျခငးပငျဖစသည။

44 EngenderingEconomicGovernance.http://www1.aucegypt.edu/src/engendering/definitions.html45 Ibid.

usm;ra&;&mudk

tpOfwpkduf

tav;xm;onfh

tavhtxrsm;

wnfaqmufjcif;(GENDER

MAINSTREAMING)

21

ed*kH;

ကားမတနးတေရးသည လမႈအသငးအဝငးအတြက ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ ဆငရာ က႑မားအတြက ေကာငးကးမားစြာ ေဖာေဆာငေပးသညက ေဆြးေႏြးတငျပခၿပးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာငလညး တငးရငးသားအဖြ႔အစညးမားအပါအဝင အျခား ဒမကေရစက အေလးထားေသာ အဖြ႔အစညးမားမလညး ကားမတနးတေရးမဝါဒမား ခမတကာ ဗဟာအမးမးျဖင ကားမတနးတေရး က ေဖာေဆာငရန ႀကးပမးလာခၾကသည။

ဤစာတမးတြငလညး ကားမတနးတေရးေဖာေဆာငရာတြင အေထာကအကျပႏငမည နညးဗဟာ မားက ေဆြးေႏြးတငျပခပါသည။ ကားမတနးတေရးအတြကေသာလညးေကာငး၊ လမႈအသငးအဝငး တရပလးအတြကေသာလညးေကာငး သကေရာကသည ဤနညးဗဟာမား၏ အားသာခကမား၊ အားနညးခကမားကလညး အကဥးခး ေဆြးေႏြးတငျပခပါသည။ ထ႔ေၾကာင ဤစာတမးမ မဝါဒ ခမတေဖာေဆာငေရး လပငနးမားအတြက တစတရာ အေထာကအကျပႏငမညဟ ေမာလငပါသည။

ေနာကတဆငအေနျဖင ထနညးဗဟာမားက မညကသ႔ စနစတက ခမတအေကာငအထည ေဖာသြားႏင မညဆသည နညးနာမားကမ ဤစာတမးမ ေဆြးေႏြးတငျပေပးႏငျခငးမရခေပ။ ထ႔အျပင ကားမတနးတေရးမားက ေဖာေဆာငႏငျခငးအားျဖင လမႈအသငးအဝငးအတြက၊ ႏငင အတြက မညကသ႔ေသာ အကးအျမတမား ရရလာႏငမည၊ ထအကးအျမတမားက မညကသ႔ စနစတက ေစာငၾကညေလလာ၍ တငးတာျခငးမား ျပလပသငသည စသည အေၾကာငးအရာမား ကလညး ဆကလက သေတသနျပလပ သြားရန လအပပါသည။

ထ႔အျပင အထကတြင ေဖာျပခသည မဝါဒမားႏင နညးဗဟာမားက ခမတအသးျပရာတြင ထေရာကေအာငျမငမႈ ရ/မရ၊ ထမဝါဒမားႏင ဗဟာမား၏ အားနညးခကမားက မညကသ႔ ကငတြယေျဖရငးႏငမည၊ အားသာခကမားက မညကသ႔ တးခ႕ေဆာငရြကႏငမည စသညတ႔က လညး လာမညႏစအတြငး ဆကလက သေတသနျပ ေလလာသြားရန လအပပါသည။

22

23

ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင ပါဝငေနေသာ အစးရ၊ လႊတေတာႏင တပမေတာ၊ တငးရငးသား လကနကေတာလနေရးအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဘက အဖြ႔အစညးမားအားလး

• ျပညတြငးစစ ခပၿငမးၿပး ေရရညတညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရးႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးတ႔က ေရ႕ရႈ၍ ကယပငျပဌာနးခြငႏင တငးရငးသားတနးတေရးတ႔အျပင ဆးျဖတခကခမတသညအဆငမားတြင အမးသမးမားႏင တငးရငးသားလနညးစတ႔၏ ကယစားျပပါဝငမႈတ႔က ျမငတငေပးႏငသည စစမနေသာ ဖကဒရယဒမကေရစျပညေထာငစ တညေဆာကႏငေရး က လငျမနစြာ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကသြားရန။

• ႏငငေရးက႑၏ ဖကဒရယအေျခခမမားတြင ကားမတနးတေရးႏင ဆးျဖတခကခမတ သညအဆင တငးတြင အမးသမးမား ၃၀ ရာခငႏႈနးပါဝငရမည ဆသည အေျခခမမား ထညသြငးအတညျပရန။

• ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးမႈ ပးတြေကာမတ အပါအဝင ၿငမးခမးေရးျဖစစဥ အဆငဆင၏ လပငနးေကာမတမား၊ ဆပေကာမတမားတြင တႏငငလး အပစအခတ ရပစေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ NCA အပဒ ၂၃ တြင ျပဌာနးထားသညအတငး “ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈအဆငတငးတြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငလာေရး” က အေလးထား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကသြားရန။

• ၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရးႏင ၿငမးခမးေရးထနးသမးေရး လပငနးစဥအဆငဆငတ႔ႏင ပတသက၍ မဝါဒမား ေရးဆြခမတရာတြင ကားမေရးရာကစၥရပမားက ထညသြငး စဥးစားရန။

• ၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရးႏင ၿငမးခမးေရးထနးသမးေရး လပငနးစဥအဆငဆငတ႔ႏင ပတသက၍ ဘ႑ာေငြမား သတမတရာတြငလညး အမးသမးမားအတြက အထး လအပခကမားက ျဖညဆညး ေပးႏငမည ဘ႑ာေငြမား သးျခား သတမတေပးရန။

• ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒထတြင “ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏင တရားစရငေရး အဆငဆင တငးတ႔တြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငေစရန” အခကက ျဖညစြက ျပဌာနးရန။

• ေရြးေကာကပြဆငရာ ဥပေဒတြင ႏငငေရးပါတမား၏ ေရြးခယထားသည လႊတေတာ ကယစားလယေလာငးမားတြင အနညးဆး အမးသမး ၃၀ ရာခငႏႈနးပါဝငမသာ ေရြးေကာကပြမားတြင ဝငေရာကယဥၿပငခြငျပမညဟ ျဖညစြကျပဌာနးရန။

• ေရြးေကာကပြဆငရာ ဥပေဒတြင အမးသမးမားႏင တငးရငးသား လနညးစမား ပမပါဝင လာေရးက အေထာကအကျပသည အခးကကယစားျပစနစက ေျပာငးလကငသးရန။

t}uHjyK

wifjycsufrsm;

(1) +idrf;csrf;a&; jzpfpOfwGif

yg0ifaeaom

tzGJ@tpnf;rsm;

tm;vkH;

(2) tpkd;&ESifh

v¸wfawmf

24

• ႏငငေရးပါတမား မတပတငျခငးဆငရာ ဥပေဒတြင “ႏငငေရးပါတ၏ ဗဟအလပအမႈေဆာင ေကာမတအပါအဝင ေခါငးေဆာငမႈမားတြင အမးသမး အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမည” ဆသည အရညအခငးသတမတခကႏင ကကညမသာ ႏငငေရးပါတအျဖစ မတပတင ခြငျပရရမည ဆသညက ျဖညစြကျပဌာနးရန။

• ႏစပတလည ဘ႑ာေငြမား ေရးဆြရာတြင ကားမေရးရာကစၥရပမားက gender budgeting ထညသြငး စဥးစားရန။

• မဝါဒမား ေရးဆြခမတရာတြင ကားမေရးရာ ကစၥရပမားက gender sensitive policy ထညသြငး စဥးစားရန။

• အစးရ၏ ဝနႀကးဌာနမား၏ ဝနႀကးမားႏင ညႊနၾကားေရးမးမား ေရြးခယခန႔အပရာတြင ကားမကြျပားမႈအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆမႈမားက စနစတက ေရာငရားရနႏင အမးသမး ဝနႀကးမားႏင ဌာနဆငရာအႀကးအကမား ပမပါဝငလာေစေရးအတြက အထး သတျပ ေရြးခယခန႔အပရန။

• တငးရငးသား လကနကကင ေတာလနေရးအဖြ႔အစညး အသးသး၏ ဗဟအလပအမႈ ေဆာငမား အပါအဝင စစဘကဆငရာႏင အပခပေရးပငးဆငရာ ဌာနမားအသးသးတ႔တြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစေရးအတြက အထးစမေဆာငရြကခကမား ခမတအေကာင အထညေဖာ ေဆာငရြကရန။

• စစဘကဆငရာ ရာထးအဆငဆငတ႔တြင တာဝနေပးအပျခငးႏင ရာထးတးျမငျခငးမားျပလပရာတြင ကားမကြျပားမႈအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆမႈမား ေလာခရနႏင အမးသမးအရာရမား ပမ တးမားလာေစေရးအတြက အထးစမေဆာငရြကခကမား ခမတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန။

• ၿငမးခမးေရး ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြအဆငဆငႏင လပငနးေကာမတမား၊ ဆပေကာမတမား အတြက ကယစားလယမားေစလႊတရာတြငလညး အမးသမး ကယစားလယမားက ပမ ထညသြငးေစလႊတရန။

• ပါတဝငမားတြင အမးသမးပါတဝငမား ပမတးပြားလာေစရန အမးသမမားက ႏငငေရး ႏးၾကားမႈရ လာေစရန စြမးရညျမႇငတငျခငးမား၊ ပညာေပးျခငးမားႏင စညးရးလႈ႔ေဆာျခငး မား ျပလပရန။

• ပါတ၏ ေကးရြာအဆင၊ ၿမ႕နယအဆင၊ ျပညနယအဆငႏင ဗဟအဆင အလပအမႈေဆာင ေကာမတမားတြငလညး အမးသမးေကာမတဝငမား၊ ဥကဌမား ပမပါဝငလာေရးက အထးစမေဆာငရြကခကမား ခမတ၍ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသြားရန။

• ပါတ၏ လႊတေတာကယစားလယေလာငးမား ေရြးခယရာတြငလညး အမးသမး လႊတေတာကယစားလယေလာငး အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရန။

• ပါတ၏ ရပေငြသတမတရာတြင ပါတဝင အမးသမးမားအတြက စြမးရညျမႇငတငေရးႏင အမးသမး လႊတေတာကယစားလယေလာငးမားအတြက စညးရးေရးတြင အသးျပႏငမည ရပေငြမားက သးျခား သတမတေပးရန။

• ပါတ၏ မဝါဒမား ခမတရာတြငလညး ကားမေရးရာမားက ထညသြငးစဥးစားရန။

(3) wkdif;&if;om;

vufeufukdif

tzGJ@tpnf;rsm;

(4) EkdifiHa&; ygwDrsm;

25

• စစဘကဆငရာ ရာထးအဆငဆငတ႔တြင တာဝနေပးအပျခငးႏင ရာထးတးျမငျခငးမားျပလပရာတြင ကားမကြျပားမႈအေပၚ အေျခခသည ခြျခားဆကဆမႈမား ေလာခရနႏင အမးသမးအရာရမား ပမတးမားလာေစေရးအတြက အထးစမေဆာငရြကခကမား ခမတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရန။

• ၿငမးခမးေရး ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးပြအဆငဆငႏင လပငနးေကာမတမား၊ ဆပေကာမတမား အတြက ကယစားလယမား ေစလႊတရာတြငလညး အမးသမးကယစားလယမားက ပမ ထညသြငးေစလႊတရန။

• ၿငမးခမးေရးျဖစစဥတြင ပါဝငလပေဆာငေနသည အစအဖြ႔ တဖြ႔အေနျဖင အရပဘက အဖြ႔အစညးမားသည ၿမ႕နယအဆင၊ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးအဆငႏင ႏငငေတာ အဆင ေကာမတမား၊ လပငနးေကာမတမားႏင ဆပေကာမတမား အသးသးတ႔တြင အမးသမးကယစားလယမား ပမပါဝငလာေစေရးအတြက ႀကးပမးေဆာငရြကသြားရန။

• အဆငဆငေသာ ေဆြးေႏြးပြမားအတြက ေဆြးေႏြးမည ေခါငးစဥမား၊ အေၾကာငးအရာမား၊ ဥးေဆာင ေဆြးေႏြးမညသမား ေရြးခယသတမတျခငးတ႔အပါအဝင ႀကတငျပငဆငျခငး အဆငဆငတ႔တြင အမးသမးမား ပမပါဝငလာေစေရးအတြက အေလးထား ေဆာငရြကရန။

• အရပဘကအဖြ႔အစညးမားစာရငးတြင ပါဝငေနသည နယေျမေဒသအသးသးရ အမးသမး အဖြ႔အစညးမားႏင တငပငေဆြးေႏြးျခငး၊ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးမား ျပလပရန။

• မဝါဒမား ေရးဆြခမတျခငးႏင ဘ႑ာေငြမား ယာထားသတမတျခငးတ႔တြငလညး ကားမ ေရးရာကစၥရပမားက ထညသြငးစဥးစားရန

• မဒယာမားအေနျဖင ကားမေရးရာ ကစၥရပမားက သျမငနားလည၍ အမးသမးမားက စစပဋပကၡ မား၏ သားေကာငမားအျဖစသာ ေရးသား၊ တငဆကျခငးအျပင ၿငမးခမးေရးႏင ႏငငေရးႏင လမႈေရးရာ အေျပာငးအလတ႔အတြက ႀကးပမးေဆာငရြကေနၾကသည အမးသမးမားအေၾကာငးကပါ ေရးသား၊ တငဆကရန။

• စစေရး၊ ၿငမးခမးေရး၊ ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရး စသည က႑အသးသးတ႔အေပၚ အမးသားႏင အမးသမးတ႔၏ အျမငရႈေထာငမား ကြျပာၾကသညအတြက ထအေရးကစၥ မားက အမးသမးမား၏ ရႈေထာငမ ေရးသားတငဆကျခငးမား ျပလပႏငရန အမးသမး သတငးေထာကမားက ပမ အသးျပရန။

• အမးသမးသတငးေထာကမား ပမမားျပားလာေစေရးအတြက သတငးဌာနမားအေနျဖင အထးစမ ေဆာငရြကခကမား ခမတအေကာငအထညေဖာရန။

• သတငးမား ေရးသား၊ တငဆကရာတြင ကားမဆငရာ အေရးကစၥမားကပါ အေလးထား၍ ထညသြငး စဥးစားရန။

(5) wyfrawmfxHokd@

t}uHjyKjcif;

(6) t&yfbuf

tzGJ@tpnf;rsm;

(7) owif;rD'D,mrsm;

26

• ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမး UDHR၊ အမးသမးမားအေပၚ နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆေနမႈမားအားလး ပေပာကေရး သေဘာတညခက CEDAW၊ ကမာၻ႔ ကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစ ဆးျဖတခက အမတ ၁၃၂၅ တ႔အပါအဝင ႏငငတကာမ သတမတထားသည ကားမတနးတေရးဆငရာ စခနစႏႈနးမားက မပကမကြက လကနာ ေဆာငရြကရန။

• ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ရပေငြမား ပပးရာတြင ကားမတနးတေရးဆငရာ ကစၥရပမား က ထညသြငး ေရးဆြထားသည စမကနးမားက ဥးစားေပး ပပးရန။

• ၿငမးခမးေရး ရပေငြမား ေလာကထားျခငးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားတြင အဖြ႔အစညး အသးသး ၏ လပငနးေဆာငရြကမႈ အဆငဆငတ႔တြင အမးသမးမား အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါဝငရမည ဆသည စညးမဥးစညးကမးမား သတမတထားရန။

• ကားမတနးတေရးလပငနးမားက ဥးစားေပးလပေဆာငေနသည အမးသမး အဖြ႔အစညးမား ႏင အျခားအဖြ႔အစညးတ႔အတြက ရပေငြမား သးသန႔ ယာထားသတမတေပးရန။

• ကမာၻ႔ကလသမဂၢ လၿခေရး ေကာငစ ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၈၉ တြင ပါရသညအတငး ၿငမးခမးေရး အသးစာရတမားတြင အမးသမးမားအတြက အနညးဆး ၁၅ ရာခငႏႈနးက ယာထားသတမတရန။

(8) EkdifiHwum

tzGJ@tpnf;rsm;

27

usrf;ukd;pm&if;

Advancing Gender Equality within a Federal Governance Model in Myanmar. UN Women. 2017. Document.

Alliance for Gender Inclusion in the Peace Process (AGIPP). Policy Paper No. 3. International Standards Guiding Gender Inclusion in Myanmar's Peace Process. May 2017. Yangon.

Budgeting for Gender Equity. MinistryOF Women & Child Development GOI. http://wcd.nic.in/gender-budgeting. 17 November 2017.

Burnley, Jasmine, Ei Phyu, Poe and Hilton Melanie. A case for gender-responsive budgeting in Myanmar. Oxfam GB, Action Aid, Care, Women Organizations Network, 2016. Electronic book.

Constituting Our Right. February, 2006. Chiang Mai. Women's League of Burma. Document.

Comfort, Christine M. The Effects of Federalism on Women’s Political Representation: A Case Study of German Federalism. 2013. Univeristy of Central Florida. Document.

European Institute for Gender Equality. 2017. Website. 18 November 2017.

Gender Composition of Representatives from Winning Ethnic Parties in All Three Parliaments. Myanmar Political Information: linking analytical resources. Retrieved from https://www.mypilar.org/en/publication/ gender-composition-representatives-winning-ethnic-parties-all-three-parliaments. Retrieved on: November 15, 2017

Gender — sensitive and women friendly public Policies: a comparative analysis of their progress and impact. EU Research on Social Sciences and Humanities. 2005. PDF. Retrieved from http://cordis.europa.eu/documents/documentlibrary/ 90619051EN6.pdf. Retrieved on June 2017.

Gender-sensitive policy design and implementation. SOCIAL PROTECTION & HUMAN RIGHTS. Retrieved from http://socialprotection-humanrights.org/key-issues/gender/gender-sensitive-policy-design-and-implementation/. Retrieved on August 2017.

K.McCarthy, Mary. "Women's Participation in Peace Building: A Missing Peace of the Puzzle?" CUREJ-College Undergraduate Research 08 April 2011. Electronic Book.

Lang, Sabine & Sauer, Birgit. Does Federalism Impact Gender Architectures? The Case of Women’s Policy Agencies in Genmany and Austira. 2012. Publius: The Journal of Federalism. Vol. 43 Number 1, pp.68-89.

Looking Through Gender Lenses: Position Paper on Gender Equality. September, 2006. Chiang Mai. Women's League of Burma. Document.

Mai, Nyathon Fames Hoth. "THE SUDD INSTITUTE." 1 December 2015. www.suddinstitute.org. electronics book. 18 November 2017.

National Democratic Institute. Why Women in Politics?. Retrieved from https://www.ndi.org/ files/Handout%204%20-%20Why%20Women%20in%20Politics.doc. Retrieved On November 16, 2017

Potter, Antonia. Gender sensitivity: nicety or necessity in peace process management?. Centre for Humanitarian Dialogue, 2008. Electronic book.

Ronnie Downes, Lisa von Trapp and Scherie Nicol. Gender Budgeting in OECD countries. OECD, 2017. Electronic book.

Shwe Shwe Sein Latt, et al. Women’s Political Participation in Myanmar: Experiences of Women Parliamentarians 2011-2016. The Asis Foundation. 2017. Yangon.

United Nations. Sustainable Development Goals. Goal 5: Achieve gender equality and empower all women and girls. Retrieved from http://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/. Retrieved On 2017, November 16.

What is gender Mainstreaming? Belgium: EIGE, 2016 http://eige.europa.eu/gender-mainstreaming/what-is-gender-mainstreaming.

www.sa lween in s t i t u t e .o rg

www.womenofbur ma .o rg