คมอการสรางตนแบบเพอการเรยนรการใช

รวรงผงปองกนพนทเกษตรและทอยอาศยจากชางปา

Models of Learning

Beehive fence protected crop

and residence from wild elephant

สถานวจยสตวปาภหลวง กลมงานวจยสตวปา ส านกอนรกษสตวปา กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช

คมอเผยแพรความรเรองการใชรวรงผงเพอปองกนพนทเกษตรและทอยอาศยจากชางปา จดทาขนเพอเผยแพรองคความรทไดจากการศกษาและวจยของสถานวจยสตวปาภหลวง กลมงานวจยสตวปา สานกอนรกษสตวปา กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช ซงไดทาการวจยและทดสอบในพนทจรงทประสบปญหาชางปาออกนอกพนทเขาในชมชนโดยรอบปา โดยเนอหาของคมอเลมนประกอบดวย ทมาขององคความรการใชรวรงผงเพอปองกนชาง พนททเหมาะสมในการใชรวรงผง รวมถงขนตอนการจดทา การดแลรวรงผงในพนท เรองของผงและประมาณการคาใชจายในการจดทารวรงผง โดยมวตถประสงคเพอใหผอานมความรความเขาใจเกยวกบการใชรวรงผงและสามารถนาไปประยกตใชในพนทไดจรง คณะผจดทาขอขอบพระคณสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต(วช.) ทใหงบประมาณสนบสนนและหวงเปนอยางยงวาคมอเลมนจะเปนประโยชนแกเกษตรกรและผประสบปญหาไดไมมากกนอย

คณะนกวจย

สถานวจยสตวปาภหลวง

พ.ศ.2560

ค าน า

สารบญ เรอง หนา

คานา 2

สารบญ 3

ทมาของรวรงผง 4

การแสวงหาวธการหลกเลยงการเผชญหนา

โดยตรงระหวางคนกบชางปา 5

วตถประสงคการใชรวรงผง 6

ทาไมตองเปนรวรงผง 7

การเลอกพนทและความเหมาะสม 8

ผงของเรามาจากไหน 9

อปกรณการทารวรงผง 10

วธการทารวรงผง 11-12

การใชงานรวรงผงและการดแลรกษา 13-14

ประมาณการคาใชจายรวรงผง 15

ประสทธภาพรวรงผง 16

แผนทตนแบบรวรงผงในประเทศไทย 17

คณะทางานและคณะผจดทา 18-19

รวรงผง การใชธรรมชาตดแลธรรมชาต

Harmony solution

ทมาการใชรวรงผง

Beehive fence construction manual โดย Dr. Lucy E. King. (2012) ไดกลาวถงการใชภมปญญาชาวบานของชาวแซมบร ประเทศเคนยา บอยครงทชางปาจะวงหรอเดนหนและออกหางจากฝงผงและรงผง และพนททมผงอาศยอย การจดท ารวรงผงคอการน ากลองรงผง (กลองไม) มาแขวนบนคานและใชเชอกหรอลวดมาเชอมตอกนระหวางกลองผง แตละกลองจนเปนแนวรว เพอขดขวางเสนทางเดนของชางปาหรอลอมรอบแปลงปลกพชเกษตร ผลจากคลนเสยงความถต าของการบนของผงมผลตอการระแวดระวงภยของชาง โดยชางปาทมประสบการณดานลบกบผง(ความหวาดกลว)จะถายทอดพฤตกรรมคอการจดจ าในทางลบ ดงกลาวสครอบครวจากรนสรน ทงนผงจะบนวนรอบๆทดวงตา ปลายงวงและบรเวณผวหนงทบางตรงสวนหของชางปา ซงเปนจดทท าใหชางปาเกดความเจบปวดและร าคาญได

(Lewis Williams และ Blundell, 1998.)

4

5

ปญหาความขดแยงระหวางคนและชางปาเกดจากฝงชางปากระจายออกหากนนอกพนทปาและหากนในพนทเกษตรกรรม ซงมทงแหลงน า แหลงอาหาร และแหลงหลบภยของชางปาทเหมาะสม กระจายเปนหยอมๆนอกพนทปาอนรกษ สรางความเสยหายตอชวต ทรพยสน พชเกษตร สวนผลไมและสรางความหวาดกลวแกชาวบานอยเปนอยางมาก จงเปนสาเหตหลกของการเกดขอขดแยงระหวางชางปากบคน

5

วตถประสงคของรวรงผงปองกนชางปา 1. เพอปองกนพนทเกษตรและทอยอาศยจากชางปาทออกมาหากน 2. เพอสงเสรมอาชพทางเลอกทยงยนแกเกษตรกรโดยการเลยงผงควบคไปกบการปลกไมผล ไมยนตนทเหมาะสม 3. เพอลดขอขดแยงระหวางคนกบชางปา และใหชมชนเรยนรอยรวมกนเปนแนวรวมในการอนรกษชางปาอยางยงยน

6

6

ท ำไมตองใชรวรงผง ชำงกลวรวรงผงอยำงไร

จากคมอ Beehive fence construction manual โดย Dr. Lucy E. King. 2012 ไดกลาวถงการใชภมปญญาชาวบาน ของชาวแซมบร ประเทศเคนยา บอยครงทชางปาจะวงหรอเดนหนและออกหางจากฝงผงและรงผงและพนททมผงอาศยอย คลนเสยงความถตาของการบนของผงมผลตอการระแวดระวงภยของชาง โดยชางปาทมประสบการณจะถายทอดพฤตกรรมคอการจดจาในทางลบ(ความกลว)ดงกลาวสครอบครวมาเปนรนสรน ซงผงจะบนวนรอบๆทดวงตา ปลายงวงและบรเวณผวหนงทบางตรงสวนหของชางปา ซงเปนจดททาใหชางปาเกดความเจบปวดและราคาญได

รอบดวงตา

ปลายงวง

สวนห

7

การเลอกพนททเหมาะสม

• สภาพพนททเหมาะสมในการสรางรวรงผง

• 1) สภาพพนทคอนขางโลง มแสงแดดสองถงรงผง เนองจากแสงแดดและอณหภม มผลตอการตนตวของผงซงมผลตอประสทธภาพของแนวรวรงผง และมทงหญาเลกนอยเพอเปนทหลบภยของผง

• 2) ตาแหนงและทศทางแนวรวรงผงจะตองวางขวางเสนทางหากนของชาง (ดานชาง) โดยมขนาดและความยาวทเหมาะสม ครอบคลมพนทอยอาศยทตองการปองกนหางจากตวบานพอสมควรเพอปองกนการรบกวนผงจากแสงหลอดไฟเวลากลางคน

• 3) พนทถกคดเลอกควรมแหลงนาและมพชอาหารของผงในปรมาณทเหมาะสม (รศมการเคลอนทหากนของผงประมาณ 3 กโลเมตร)หรอวางอางนาเพอชวยในการเลยงผง

• 4) พนทถกคดเลอกควรหางไกลจากพนททใชสารเคมและยาฆาแมลง เนองจากผงไมทนตอพชอาหารทปนเปอนสารเคมและยาฆาแมลง

• 5) ระหวางแนวรวรงผงกบพนทเกษตรขนอยกบความเหมาะสมกบสภาพพนท แตไมควรมระยะหางเกน 10 เมตร

• 6) เปนพนททประสบปญหาชางปาออกมาหากนพชผลทางการเกษตร ทาลายกระทอม หรอทรพยสนเสยหาย

8

8

ผงของเรามาจากไหน • จดเรมตนในการเลยงผงในบานเรา โดยศาสตรจารย ศภชย วานชวฒนา นามาเลยง

ทดลองเลยงเรมแรกในคณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หลงจากนน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร โดยทานหลวงสมาน วณกจ นามาเลยง ในป พ ศ 2533 ดวยการสนบสนนของกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ จงนาผงพนธมาจากประเทศทางยโรป และไตหวน เพราะผงพนธเลยงงายและใหผลผลตสง ตอมานาผงมาเลยงเปนอตสาหกรรม หลงจากนนกขยายจนถงปจจบน

• ผงพนธ ผงพนธเปนผงชนดหนงของตางประเทศ โดยประเทศไทยนาเขามาเลยงเมอ 20 กวาปกอน เนองจากผงพนธของตางประเทศ มนสยเชอง ไมดราย และสามารถจดเกบนาหวานไดปรมาณทมาก สายพนธทเรานามาเลยง เรยกวา สายพนธอตาเลยน ลกษณะจะเปนลาตวสเหลอง ๆ แตมการปรบปรงพนธโดยชาวไตหวน เพอใหมการปรบปรงพนธ คดพนธ เพอปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมบานเราไดด

ผเลยงผงตองคานงถงหวใจหลก 3 ประการ 1.มความรเรองวสดอปกรณ ทใชในการเลยงผง 2.มความรเรองชววทยาของผง วาชวตความเปนอยของเขาอยกนอยางไร 3.มความรเรองอาหารและชนดพชอาหารผง หรออาหารทดแทนทสภาพธรรมชาตไมมอาหารอดมสมบรณ จะตองมการจดการอยางไร

9

อปกรณในการตดตงร วรงผง ร วรงผง 1 ชดประกอบดวย

เสาไมไผขนาดความยาว 2.10 เมตร 2 ตน ระยะหางระหวางเสา เทากบ1.7 เมตร (1) 1. กลองรงผง ขนาด 5 คอน (2) 2. เชอกทโยงระหวางกลองผงกบกลองผง (3) 3. เชอกส าหรบแขวนกลองผง (4)ใช 2 เสน ความยาวเสนละ 2 เมตร ผกโยงระหวาง

ตะขอทกลองผงและแขวน(5)ทง 2 ฝง 4. ไมแขวนเชอก ใชไมไผ ความยาว 30 เซนตเมตร ใชส าหรบโยงเชอกแขวนกลองผง

(5) 5. ตดตงคานไมไผความยาว 1.6 เมตร เพอเสรมความแขงแรงในการรบน าหนกของ

กลองผง (6) 6. ตะขอเหลกขนาดใหญ 1 กลองใชตะขอ 4 ตว เจาะยดตดกบตว กลองขางละ 2

ตวใชส าหรบผกโยงเชอกเพอแขวนกบกลองผง (7) 7. ระยะหางของกลองรงผงแตละชด หางกนชดละ 6 เมตร 8. ควรทาน ามนเครอง (เกา) ทาบรเวณรอบเสาหรอน าผามาชบน ามนเครองพนรอบ

เสาเพอปองกนมดแดงหรอศตรของผงทมกจะไตเสาขนมากนตวผง ตองทาทงไวอยางนอย 3 วน หรอหมดกลน

ตะขอเหลก(7)

10

วธการท ารวรงผง

1. การวดพนทส าหรบการตดตงเสารวรงผงวดระยะและกาหนดจด กลองรงผงแตละกลองควรหางกนไมเกน 7 เมตร(จดทมชางเดนประจาอาจลดระยะหางเหลอ3.5เมตรตอกลอง)

2 การขดหลมส าหรบฝงเสา

เสารวรงผงตองฝงลงไปในพนดนประมาณ 0.5-1 เมตรขนกบสภาพดน เพอใหเกดความแขงแรงควรฝงเสาใหลก ตงเสาใหตรงแลวเอาเสาลงหลม กลบดวยดน ทาฐานรากของเสาใหแนน

3. . ทาเสารวรงผงเสาขางยาว 2.10 เมตร ทาเสาดวยนามนเครองเกาบรเวณโคนเสา สงจากพนประมาณ 50 เซนตเมตร และใชสทาไม(สนามน กนนา) ทาเสาตรงกลางเสา สงประมาณ 30 เซนตเมตรเพอเปนจดสงเกตแนวรวรงผงไดงายในเวลากลางคน

3.5เมตร

1

1

11

วธการท ารวรงผง(ตอ)

4. การแขวนกลองรงผง รงผงควรแขวนทความสงประมาณ 1.5 เมตร เพอใหอยในระดบสายตาของชางเมอชางเดนเขามาใกลจะทาใหผงกบชางมโอกาสเจอกนไดเรวทสด

5.การตงเชอกรวรงผง ทาการ

เชอมโยงเชอกจากกลองผงแตละกลองเชอมตดกนบรเวณรอบแปลงควรขงใหสงประมาณ 1.5 เมตร เมอชางปาเขามาในบรเวณพนทกดขวางเสนทางเดนของชาง เมอชางโดนเชอกทขงไวกบรวเชอกมการกระตกและกลองผงสน ทาใหผงออกมาขางนอกกลองและเจอกบชางปาได

12

การตรวจดภายในรงผง ผเลยงจะตองหมนตรวจสภาพภายในรงสปดาหละ 1-2 ครง ตรวจดปรมาณผง

การตายและปรมาณการขยายเพมขนของผง ซงเวลาทควรจะเขาไปตรวจเชครง ควรเปนเวลากลางวนในชวงตอนเชา หรอตอนเยนทมอากาศแจมใสทองฟาโปรงไมรอนอบอาว ผงจะอารมณด ซงกอนการตรวจรง การเปดรง ผเลยงตองพนควนเพอลดความดรายของผง และสวมชดใหรดกม ไมควรยนอยขางหนารง เปนการขวางทางเขาออกของผง ใหยนอยดานขาง หรอดานหลงรง. การใหอาหารเสรมในชวงดอกไมในธรรมชาตมนอย

การใหอาหารผง ในชวงทนาหวานจากดอกไมธรรมชาตขาดแคลน ปกตแลวผงจะออกหาอาหารกนเอง อาหารของผงแบงเปน 2 อยางหลกๆ คอนาหวาน กบเกสรดอกไม แตในชวงหนาฝน และหนาแลงอาหารจะหายาก เราจะตองหาอาหารมาใหผง โดยใชนาตาลมาละลายนา ใสในคอนใสนาเชอม และใหถวเหลองผงแทนเกสรดอกไม

การใชงานรวรงผงและการดแลรกษา

1

3

13

การใชงานรวรงผงและการดแลรกษา (ตอ)

การตรวจดภายในรงผง

เมอเลยงผงไปไดสกระยะผเลยงจะตองตองหมนตรวจสภาพภายในรงสปดาหละ 1-2 ครง ตรวจดปรมาณผง การตายและปรมาณการขยายเพมขนของผง ซงเวลาทควรจะเขาไปตรวจเชครง ควรเปนเวลากลางวนในชวงตอนเชา หรอตอนเยนทมอากาศแจมใสทองฟาโปรงไมรอนอบอาว ผงจะอารมณด ซงกอนการตรวจรง การเปดรง ผเลยงตองพนควนเพอลดความดรายของผง และสวมชดใหรดกม ไมควรยนอยขางหนารง เปนการขวางทางเขาออกของผง ใหยนอยดานขาง หรอดานหลงรง

. การใหอาหารเสรมในชวงดอกไมในธรรมชาตมนอยการใหอาหารผง ในชวงทนาหวานจากดอกไมธรรมชาตขาดแคลน ปกตแลวผงจะออกหาอาหารกนเอง อาหารของผงแบงเปน 2 อยางหลกๆ คอนาหวาน กบเกสรดอกไม แตในชวงหนาฝน และหนาแลงอาหารจะหายาก เราจะตองหาอาหารมาใหผง โดยใชนาตาลมาละลายนา ใสในคอนใสนาเชอม และใหถวเหลองผงแทนเกสรดอกไม

- คอนใสนาเชอม เปนคอนทใชไมอดประกอบขนมาเปนกลองสเหลยมแบนๆ มชองดานบน ดานในจะใชเทยนหรอขผงตมใหละลายแลวเทเคลอบขางในกนนาเชอมซมออกมา แลวเอาคอนใสในรง เวลาจะเตมนาเชอมกเปดฝารงแลวเตมนาเชอมลงไป

14

ประมาณการคาใชจายรวรงผง

รวรงผง

กลองผงแตละกลองจะหางกนประมาณ 6-7 เมตร

การเลยงผงทเหมาะสม 40-50 กลอง/ครอบครว(ประเมนจากครอบครวทมแรงงาน 2 คน) หรอตามความเหมาะสมกบสภาพของครอบครว

ไดระยะทางประมาณ 350 เมตร

ตนทนผงชดละ 3,500 บาท (1ชด ประกอบดวยกลองผง5-8คอนและอปกรณทารว)

15

ประสทธภาพรวรงผง

รวรงผงตนแบบต าบลพวา อ าเภอแกงหางแมว จงหวดจนทบร

ประสทธภาพรวรงผง ปองกนทอยอาศยจากชางปาได 95.49%

16

จงหวดจนทบร

จงหวดกาญจนบร

ตนแบบรวรงผงปองกนชางปาในประเทศไทย

1

7

17

จงหวดประจวบครขนธ

จงหวดเลย

จงหวดนครราชสมา

ทปรกษา: นายธญญา เนตธรรมกล อธบดกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช นางสาวกาญจนา นตยะ ผอ านวยการส านกอนรกษสตวปา คณะท างาน : นายจรชย อาคะจกร,นายวชระ ธรรมสอน,นายวฒนนท พวงสาย,นางรชยา อาคะจกร,นายสพฒน ผาจนทร,นายดเรก หลามงคณ, นายอรณ ทานสทธ, นายสถาพร ทองปน, นายสรศกด แสงตน เรยบเรยง : นางรชยา อาคะจกร นกวจย ภาพ : นางรชยา อาคะจกร, นายอรณ ทานสทธ, นายสรศกด แสงตน, Miss Ana Grillo, นางสาวศรพร ศรอราม

Smart team Smart work

Smart Research

18

คณะผจดท าและภาพ

นายจรชย อาคะจกร หวหนาสถานวจยสตวปาภหลวง

นางรชยา อาคะจกร นกวจย

นายสพฒน ผาจนทร ผชวยนกวจย

นายอรณ ทานสทธ ผชวยนกวจย

นายสถาพร ทองปน ผชวยนกวจย

นายสรศกด แสงตน ผชวยนกวจย

นายอธภทร ค ามานตย ผชวยนกวจย

นางนชรนทร บญชต ผชวยนกวจย

ทอย สถานวจยสตวปาภหลวง

ตป.ณ.10 ต.ทาศาลา อ.ภเรอ จ.เลย

E-mail address: Phuluang_wrs@hotmail.com

โทรศพท 092-4535256 , 095-2650365

สนบสนนงบประมาณโดยส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต(วช.)

19