DRUCK DZ 001-009 00 Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20 · Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1...

Post on 16-Jun-2020

1 views 0 download

Transcript of DRUCK DZ 001-009 00 Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20 · Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1...

DRUCK_DZ_001-009_00_Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20

Jakob Prandtauer 1660–1726

Der Profanbaumeister

Sonderausstellung des Stadtmuseums St. Pölten

7. Mai bis 31. Oktober 2010

aus Anlass des 350. Geburtstages von Jakob Prandtauer

St. Pölten 2010

Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1 29.04.2010 00:45:58

MedieninhaberMagistrat der Stadt St. Pölten,

Fachbereich Kultur und Bildung, Stadtmuseum

HerausgeberThomas Karl, Thomas Pulle, Huberta Weigl

Autoren:Thomas Karl, Thomas Pulle

Huberta Weigl

Graphische Gestaltung

Maria Scherrer, A-1160 Wien

nach dem Konzept von Doris P. B. Zichtl BA und Marcello M. H. Hrasko BA

www.no-mad-designers.net

Lektorat:Peter Kopecky, Thomas Karl

Druck:Prime Rate GmbH, Budapest

© 2010

Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 2 29.04.2010 00:46:00

INHA

LTSV

ERZE

ICHN

IS

3

InhaltsverzeichnisZum Geleit (Bgm. Mag. Matthias Stadler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Vorbemerkungen zum Katalog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Abgekürzt zitierte Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Katalog

1. Biographie (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2. Das Stadtbild St. Pöltens vor Jakob Prandtauer (Thomas Pulle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3. Forschungsüberblick (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4. Schlösser (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314.1 Schloss Wolfpassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314.2 Schloss Ochsenburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344.3 Schloss Jarmeritz / Jaroměřice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364.4 Baden, Schloss Leesdorf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

5. Lustgebäude & Kellerschlösser (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395.1 Wielandsthal, Keller und Kellerschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395.2 Dürnstein, Keller und Kellerschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445.3 Haitzendorf, Gartenpavillon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.4 Pottenbrunn, Lusthaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.5 Stift St. Florian, Gartenpavillon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485.6 Hohenbrunn, Jagd- und Lustschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

6. Paläste & Bürgerhäuser (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

6.A Bauten außerhalb St. Pöltens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Wien, Johannesgasse 5 und 5a, Palais Questenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Krems / Stein, Schürerplatz 8, Mazzetti-Haus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

6.B Bauten in St. Pölten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556.1 Jakob Prandtauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

6.1.1 Wiener Straße 12, Trautson’sches Herrenhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556.1.2 Klostergasse 15, Wohnhaus Jakob Prandtauers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566.1.3 Rathausplatz 6, Palais der Freien von Lehmbruckh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586.1.4 Hofstatt 5, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.5 Rathausplatz 2, Palais Lassberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606.1.6 Wiener Straße 37, Palais Kriechbaum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606.1.7 Fuhrmannsgasse 14, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

6.2 Joseph Munggenast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536.2.1 Rathausplatz 5, Palais Montecuccoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646.2.2 Riemerplatz 1, Palais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656.2.3 Rathausplatz 1, Rathaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 666.2.4 Rathausgasse 2, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676.2.5 Wiener Straße 1, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686.2.6 Wiener Straße 4, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686.2.7 Wiener Straße 36, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696.2.8 Herrenplatz 4, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 3 29.04.2010 00:46:00

4

INHALTSVERZEICHN

IS

6.3 Andere Baumeister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.1 Prandtauerstraße 4, ehemaliges Postgebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.2 Wiener Straße 16, Adlerwirtshaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.3 Wiener Straße 27, Palais Wellenstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716.3.4 Herrenplatz 2, Palais Weinhardt von Thürburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

7. Schüttkästen & Wirtschaftsbauten (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757.1 Primmersdorf, Schüttkasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757.2 Dürnstein, Schüttkasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 777.3 Joching, Zehenthof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 797.4 St. Pölten, Schwaighof (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

8. Exkurs: Jakob Prandtauer als Bildhauer (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 838.1 Schloss Thalheim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 848.2 St. Pölten, ehemaliges Augustiner-Chorherrenstift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868.3 St. Pölten, Schwaighof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888.4 Ober-Grafendorf, Pfarrkirche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

9. Pfarrhöfe (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919.1 Haitzendorf, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919.2 Weikendorf, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 929.3 Maria Ponsee, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 949.4 Aggsbach Markt, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

10. Stiftshöfe & Amtsbauten (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9710.1 Enns, Freihaus des Stiftes St. Florian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9710.2 Weyer, Marktplatz 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9810.3 Wien, Klosterneuburger Stiftshof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9910.4 Linz, Kremsmünsterer Stiftshof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

11. Kasernen (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

12. Brücken (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

13. Exkurs: Das Nachleben (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11713.1 Gedenkveranstaltungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11813.2 Jakob Prandtauer in Literatur, Musik und Film . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11913.3 Denkmäler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12213.4 Gemälde, Skulpturen, Karikaturen und Paraphrasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12313.5 Hommage für Jakob Prandtauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12413.6 Souvenirs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

14. Exkurs: St. Pölten, Karmelitinnenkloster (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

Abbildungsnachweis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Profanbauten – Regionale Streuung der Bautätigkeit (Landkarte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 4 29.04.2010 00:46:00

DRUCK_DZ_001-009_00_Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20