DRUCK DZ 001-009 00 Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20 · Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1...
Transcript of DRUCK DZ 001-009 00 Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20 · Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1...
DRUCK_DZ_001-009_00_Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20
Jakob Prandtauer 1660–1726
Der Profanbaumeister
Sonderausstellung des Stadtmuseums St. Pölten
7. Mai bis 31. Oktober 2010
aus Anlass des 350. Geburtstages von Jakob Prandtauer
St. Pölten 2010
Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 1 29.04.2010 00:45:58
MedieninhaberMagistrat der Stadt St. Pölten,
Fachbereich Kultur und Bildung, Stadtmuseum
HerausgeberThomas Karl, Thomas Pulle, Huberta Weigl
Autoren:Thomas Karl, Thomas Pulle
Huberta Weigl
Graphische Gestaltung
Maria Scherrer, A-1160 Wien
nach dem Konzept von Doris P. B. Zichtl BA und Marcello M. H. Hrasko BA
www.no-mad-designers.net
Lektorat:Peter Kopecky, Thomas Karl
Druck:Prime Rate GmbH, Budapest
© 2010
Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 2 29.04.2010 00:46:00
INHA
LTSV
ERZE
ICHN
IS
3
InhaltsverzeichnisZum Geleit (Bgm. Mag. Matthias Stadler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Vorbemerkungen zum Katalog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Abgekürzt zitierte Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Katalog
1. Biographie (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2. Das Stadtbild St. Pöltens vor Jakob Prandtauer (Thomas Pulle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3. Forschungsüberblick (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
4. Schlösser (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314.1 Schloss Wolfpassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314.2 Schloss Ochsenburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344.3 Schloss Jarmeritz / Jaroměřice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364.4 Baden, Schloss Leesdorf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5. Lustgebäude & Kellerschlösser (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395.1 Wielandsthal, Keller und Kellerschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395.2 Dürnstein, Keller und Kellerschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445.3 Haitzendorf, Gartenpavillon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.4 Pottenbrunn, Lusthaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.5 Stift St. Florian, Gartenpavillon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485.6 Hohenbrunn, Jagd- und Lustschloss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
6. Paläste & Bürgerhäuser (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
6.A Bauten außerhalb St. Pöltens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Wien, Johannesgasse 5 und 5a, Palais Questenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Krems / Stein, Schürerplatz 8, Mazzetti-Haus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
6.B Bauten in St. Pölten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556.1 Jakob Prandtauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
6.1.1 Wiener Straße 12, Trautson’sches Herrenhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556.1.2 Klostergasse 15, Wohnhaus Jakob Prandtauers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566.1.3 Rathausplatz 6, Palais der Freien von Lehmbruckh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586.1.4 Hofstatt 5, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.5 Rathausplatz 2, Palais Lassberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606.1.6 Wiener Straße 37, Palais Kriechbaum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606.1.7 Fuhrmannsgasse 14, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6.2 Joseph Munggenast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536.2.1 Rathausplatz 5, Palais Montecuccoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646.2.2 Riemerplatz 1, Palais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656.2.3 Rathausplatz 1, Rathaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 666.2.4 Rathausgasse 2, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676.2.5 Wiener Straße 1, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686.2.6 Wiener Straße 4, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686.2.7 Wiener Straße 36, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696.2.8 Herrenplatz 4, Bürgerhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 3 29.04.2010 00:46:00
4
INHALTSVERZEICHN
IS
6.3 Andere Baumeister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.1 Prandtauerstraße 4, ehemaliges Postgebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.2 Wiener Straße 16, Adlerwirtshaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.3.3 Wiener Straße 27, Palais Wellenstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716.3.4 Herrenplatz 2, Palais Weinhardt von Thürburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
7. Schüttkästen & Wirtschaftsbauten (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757.1 Primmersdorf, Schüttkasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757.2 Dürnstein, Schüttkasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 777.3 Joching, Zehenthof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 797.4 St. Pölten, Schwaighof (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
8. Exkurs: Jakob Prandtauer als Bildhauer (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 838.1 Schloss Thalheim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 848.2 St. Pölten, ehemaliges Augustiner-Chorherrenstift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868.3 St. Pölten, Schwaighof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888.4 Ober-Grafendorf, Pfarrkirche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
9. Pfarrhöfe (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919.1 Haitzendorf, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919.2 Weikendorf, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 929.3 Maria Ponsee, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 949.4 Aggsbach Markt, Pfarrhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
10. Stiftshöfe & Amtsbauten (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9710.1 Enns, Freihaus des Stiftes St. Florian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9710.2 Weyer, Marktplatz 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9810.3 Wien, Klosterneuburger Stiftshof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9910.4 Linz, Kremsmünsterer Stiftshof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
11. Kasernen (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
12. Brücken (Huberta Weigl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
13. Exkurs: Das Nachleben (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11713.1 Gedenkveranstaltungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11813.2 Jakob Prandtauer in Literatur, Musik und Film . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11913.3 Denkmäler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12213.4 Gemälde, Skulpturen, Karikaturen und Paraphrasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12313.5 Hommage für Jakob Prandtauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12413.6 Souvenirs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
14. Exkurs: St. Pölten, Karmelitinnenkloster (Thomas Karl) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Abbildungsnachweis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Profanbauten – Regionale Streuung der Bautätigkeit (Landkarte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Prandtauer_350_Geb_001-011.indd 4 29.04.2010 00:46:00
DRUCK_DZ_001-009_00_Vorspann.indd 9 29.04.2010 11:53:20