Ganzzahlige Optimierung im öffentlichen Verkehr

Post on 14-May-2022

0 views 0 download

Transcript of Ganzzahlige Optimierung im öffentlichen Verkehr

http://www.zib.de/borndoerfer/Homepage/ws06-2.html

DFG-Forschungszentrum MATHEON “Mathematics for key technologies”Technische Universität Berlin (TUB)Konrad-Zuse-Zentrum für Informationstechnik Berlin (ZIB)

Ralf BorndörferChristian LiebchenMarc Pfetsch

Ganzzahlige Optimierung im öffentlichen Verkehr

Ralf Borndörfer Christian Liebchen Marc Pfetsch

TU BerlinIntegrierte Veranstaltung im Wintersemester 2006/07

BVG-Preise werden vorerst nicht erhöht

Borndörfer Liebchen Pfetsch

4

Bus Congestion

Borndörfer Liebchen Pfetsch

5

Santiago & BerlinSantiago Berlin

Fläche

Einwohner 5,8 Mio. 3,4 Mio.

S-Bahn 164 Stationen

329 km Gleise

15 Linien

U-Bahn

Tram 377 Stationen

188 km Gleise

21 Linien

Bus

1.400 km² 900 km²

52 Stationen

45 km Gleise

3 (+3) Linien

seit 1975

170 Stationen

144 km Gleise

9 Linien

7.000 Busse

3.000 Firmen

1.300 Busse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

6

Santiago & BerlinSantiago Berlin

Fläche

Einwohner 5,8 Mio. 3,4 Mio.

S-Bahn 164 Stationen

329 km Gleise

15 Linien

U-Bahn

Tram 377 Stationen

188 km Gleise

21 Linien

Bus

1.400 km² 900 km²

52 Stationen

45 km Gleise

3 (+3) Linien

seit 1975

170 Stationen

144 km Gleise

9 Linien

7.000 Busse

3.000 Firmen

1.300 Busse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

7

Projekt Transantiago

Extension of metronetwork

Connectionstations

New bus fleetStreet reconstruction

Connection stationsbetween bus & metro

Borndörfer Liebchen Pfetsch

8

Projekt Transantiago

Less congestion

More egalitarianism

Less dirt & pollution

More safety

Better service

Modernisation

Borndörfer Liebchen Pfetsch

9

Wie plant man ein Nahverkehrsnetz?

Liniennetz

Tarifstruktur

Betrieb

Störungs-/Verspätungsmanagement

Borndörfer Liebchen Pfetsch

10

Operations Control

Borndörfer Liebchen Pfetsch

11

Santiago & BerlinSantiago Berlin

Fläche

Einwohner 5,8 Mio. 3,4 Mio.

S-Bahn 164 Stationen

329 km Gleise

15 Linien

U-Bahn

Tram 377 Stationen

188 km Gleise

21 Linien

Bus

1.400 km² 900 km²

52 Stationen

45 km Gleise

3 (+3) Linien

seit 1975

170 Stationen

144 km Gleise

9 Linien

7.000 Busse

3.000 Firmen

1.300 Busse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

12

Trassenkauf bei der DB

Borndörfer Liebchen Pfetsch

13

Trassenanmeldung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

14

Höchstpreisverfahren

Borndörfer Liebchen Pfetsch

15

Deregulation

Borndörfer Liebchen Pfetsch

16

Quelle-Ziel-Matrix (Nachfrage)

Borndörfer Liebchen Pfetsch

17

Netzergänzung (Varianten)

Borndörfer Liebchen Pfetsch

18

Passagierfluß (Umlegung)

Borndörfer Liebchen Pfetsch

19

Netz

Borndörfer Liebchen Pfetsch

20

Linien

Borndörfer Liebchen Pfetsch

21

Fahrplan

Borndörfer Liebchen Pfetsch

22

Anschlüsse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

23

Preise

Borndörfer Liebchen Pfetsch

24

Umläufe

Borndörfer Liebchen Pfetsch

25

Dienste

Borndörfer Liebchen Pfetsch

26

Dienstreihenfolge

Borndörfer Liebchen Pfetsch

27

Fahrzeug- und Personaldisposition

Borndörfer Liebchen Pfetsch

28

Betriebshofplanung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

29

Betriebsleitung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

30

Planungsprozeß im ÖPNV

Operative Planung

Angebotsplanung• Preis-/Linienplanung

• Fahrplanung

Betriebsleitung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

31

Ziele der Veranstaltung

CostRecovery

FaresConstruction Kosten

Netw

orkTopologyVelocities

LinesService LevelFrequenciesConnections

Timetable

SensitivityRotations

Relief Points

Duties

Duty

Mix

RosteringFairness

Crew Assignm

entD

isruptionsO

perationsControl

multidepartmentalDepartmentsmultidepotwiseDepotsmultiple line groupsLine Groupsmultiple linesLinesmultiple rotationsRotations

PreiseAnschl.FahrtenUmläufeDiensteReihenf. Linien

Borndörfer Liebchen Pfetsch

32

„Kamelkurve"

68

Borndörfer Liebchen Pfetsch

33

Umlaufplanungsproblem

1

3

4

6

5 5

2 5

D D

4

6

1

3

52

Borndörfer Liebchen Pfetsch

34

Umlaufplanungsproblem

4

6

1

3

52

1

3

4

6

5 5

2 5

D D

Borndörfer Liebchen Pfetsch

35

Umlaufplanungsproblem

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6

Ankunft

LösungKosten = 20

Abfahrt

Das ZuordnungsproblemInput: 6 Fahrten, Kosten

Output: Kostenminimale Zuordnung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

36

Komplexität

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6

Ankunft

LösungKosten = 20

Abfahrt

Anzahl Zuordnungen bei n Ankünften/Abfahrten:

(Stirling-Formel)! 2−≈ n nn n e nπ

Borndörfer Liebchen Pfetsch

37

Komplexität

Anzahl Zuordnungen bei n Ankünften/Abfahrten

Exponentieller Aufwand: 2n , nn , etc.

Polynomialer Aufwand: n , 1.000n , n3 , n5 ,p(n)

! 2−≈ n nn n e nπ

linear kubisch exponentiell Doppelt exp.

2n

1.024

1030

10300

103000

n n3 nn

10

100

1.000

10.000

1.000 1010

106 10200

109 103000

1012 1050000

Borndörfer Liebchen Pfetsch

38

Heuristiken

LösungKosten = 17

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6

Ankunft

Abfahrt

Die Greedy-Heuristikheuretikos (gr.): erfinderischheuriskein (gr.): finden

Borndörfer Liebchen Pfetsch

39

Heuristiken

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6

Ankunft

LösungKosten = 16

Abfahrt

Die Greedy-Heuristikheuretikos (gr.): erfinderischheuriskein (gr.): finden

Borndörfer Liebchen Pfetsch

40

Evolutionäre Algorithmen

Der Beutelteufel ist das größte heute noch lebende fleischfressende Beuteltier.

Der Beutelwolf (Thylacinuscynocephalus), auch Tasmanischer Wolf, Beuteltiger oder Tasmanischer Tigergenannt, war das größte fleischfressende Beuteltier, das in geschichtlicher Zeit auf dem gesamten australischen Kontinent lebte. Das letzte bekannte Exemplar starb 1936.

Borndörfer Liebchen Pfetsch

41

Untere Schranken

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6

SchrankeKosten = 13

LösungKosten = 17

Garantie4/17=23%4/13=30%

Eine "Relaxierung"

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Lösung (obere Schranke)Untere Schranke Dualitätslücke

Borndörfer Liebchen Pfetsch

42

Optimallösung

OptimumKosten = 15

5 4 0

34

33

76 7

8 10

7 8 9

Ankunft

Abfahrt

Das "primale Problem"Minimalkosten-Zuordnung

Das "duale Problem"Maximale Verkaufserlöse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

43

Kombinatorische Algorithmen

0 0 033

443

3

33 7

7

66

77 8

81010

0 0 0

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

44

Kombinatorische Algorithmen

0 0 033

443

3

33 7

7

66

77 8

81010

0 0 0

SchrankeKosten: 0TeillösungKosten: 0

00 0 0

000

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

45

Kombinatorische Algorithmen

0 0 030

403

0

30 7

4

62

74 8

5106

0 0 0

SchrankeKosten: 10TeillösungKosten: 3

00 0 0

000

+3 +4+3

+0 +0 +0

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

46

Kombinatorische Algorithmen

0 0 030

40-3

0

30 7

4

62

74 8

5106

3 3 4

SchrankeKosten: 10TeillösungKosten: 3

00 0 0

000

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

47

Kombinatorische Algorithmen

0 0 030

40-3

0

30 7

4

62

74 8

5106

3 3 4

SchrankeKosten: 10TeillösungKosten: 6

00 0 0

000

+0 +0+0

+0 +0 +0

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

48

Kombinatorische Algorithmen

0 0 0-30

403

0

-30 7

4

62

74 8

5106

3 3 4

SchrankeKosten: 10TeillösungKosten: 6

00 0 0

000

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

49

Kombinatorische Algorithmen

0 0 0-30

403

0

-30 7

4

62

74 8

5106

3 3 4

SchrankeKosten: 15TeillösungKosten: 15

00 0 0

000

+5 +5+4

+5 +4 +0

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

50

Kombinatorische Algorithmen

5 4 030

-403

1

-30 7

3

61

70 -8

0101

7 8 9

SchrankeKosten: 15TeillösungKosten: 15

00 0 0

000

Der "Successive-shortest-path"-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

51

Kombinatorische Algorithmen

5 4 030

403

1

30 7

3

61

70 8

0101

7 8 9

SchrankeKosten: 15Solution

Kosten: 15Garantie: 0%

(Optimal)

Satz: Das Zuordnungsproblem kann in polynomialer Zeit von O(n3) gelöst werden.

Borndörfer Liebchen Pfetsch

52

Ein ähnliches Problem …

2

1

3

1 2 3

34

33

76 7

8 10

1 2 3

3

4 3

37

6

810 7

Zuordnung = Nachfolgersuche: polnomial

Zuordnung ohne Kreise = TSP: NP-schwer

Borndörfer Liebchen Pfetsch

53

Ein ähnliches Problem …

2

1

3

1 2 3

34

33

76 7

8 10

1 2 3

3

4 3

37

6

810 7

Zuordnung = Nachfolgersuche: polnomial

Zuordnung ohne Kreise = TSP: NP-schwer

Borndörfer Liebchen Pfetsch

54

Ein- und Mehrdepotplanung

1

1

2

2

3

3

D

D

4

4

1

1

2

2

3

3

D

D

4

4

D D 1 2 3

D D 1 2 3

4

4

D D 1 2 3

D D 1 2 3

4

4

Borndörfer Liebchen Pfetsch

55

Mathematische Modelle

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 24 34

15 25 35

16 26 36

14 36

14 36

min 3 3 43 7 67 8 10

s.t. 111111

, , 0, , {0,1}

+ ++ + ++ + +

+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =

≥∈

K

K

x x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx xx x

6

Graphentheoretisches Modell

Algebraisches Modell"Ganzzahliges Programm"

Borndörfer Liebchen Pfetsch

56

Mathematische Modelle14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 24 34

15 25 35

16 26 36

14 36

14 36

min 3 3 43 7 67 8 10

s.t. 111111

, , 0, , 1

+ ++ + ++ + +

+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =

≥≤

K

K

x x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx xx x

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 24 34

15 25 35

16 26 36

14 36

14 36

min 3 3 43 7 67 8 10

s.t. 111111

, , 0, , {0,1}

+ ++ + ++ + +

+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =

≥∈

K

K

x x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx xx x

Ganzzahliges Programm Lineares Programm"LP-Relaxierung"

Borndörfer Liebchen Pfetsch

57

Mathematische Modelle14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 15 16

24 25 26

34 35 36

14 24 34

15 25 35

16 26 36

14 36

14 36

min 3 3 43 7 67 8 10

s.t. 111111

, , 0, , 1

+ ++ + ++ + +

+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =+ + =

≥≤

K

K

x x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx x xx xx x

15 16 15 16

24 25 26

34 35 36

15 16 14

24 25 26

34 35 36

15 16 24 34

15 25 35

16 26 36

15 16 36

15 16 36

min 3(1 ) 3 43 7 67 8 10

s.t. 111

1 111

1 , , 01 , , 1

− − + ++ + ++ + +

− − =+ + =+ + =

− − + + =+ + =+ + =

− − ≥− − ≤

K

K

x x x xx x xx x x

x x xx x xx x x

x x x xx x xx x x

x x xx x x

Lineares Programm"LP-Relaxierung"

Eliminiere x14

Borndörfer Liebchen Pfetsch

58

Mathematische Modelle

25 26 35 36

25 26 35 36

25 26

35 36

25 26 35 36

min 4 2 1 2 14s.t. 1

11

, , , 0

+ + + ++ + + ≥+ ≤

+ ≤≥

x x x xx x x xx x

x xx x x x

26 35

26 35

26

35

26 35

min 2 1 14s.t. 1

11

, 0

+ ++ ≥

≤≤≥

x xx xx

xx x

Eliminiere x25, x36Eliminiere x14, x15, x16, x24, x34

Borndörfer Liebchen Pfetsch

59

Mathematische Modelle

x35+x36

26 35

26 35

26

35

26 35

min 2 1 14s.t. 1

11

, 0

+ ++ ≥

≤≤≥

x xx xx

xx x

Polyeder

x25+x26

"Polyeder"Lineares Programm"LP-Relaxierung"

Borndörfer Liebchen Pfetsch

60

Mathematische Modelle

x35+x36

Polyeder1 2 3

34

33

76 7

8 10

1 2 3

1 2 3

34

33

76 7

8 10

4 5 6 x25+x26

"Polyeder"x35=1x24=1x16=1

Borndörfer Liebchen Pfetsch

61

Lineare Programmierung

Min x1 + 2x2

x1 + x2 ≥ 2

x1 - x2 ≤ 1

x2 ≤ 3

x1 ≥ 0

x2 ≥ 0

x1

x2

Polyeder

Simplex-Algorithmus

Borndörfer Liebchen Pfetsch

62

Ganzzahlige Programmierung

Min x1 + 2x2

x1 + x2 ≥ 2

x1 - x2 ≤ 1

x2 ≤ 3

x1 ≥ 0

x2 ≥ 0

x1, x2 ganzz. x1

x2

Branch-and-Bound

x1 ≥ 2x1 ≤ 1

Polyeder

Borndörfer Liebchen Pfetsch

63

Lineare Programmierung 1987-2000(Bixby, Solving Real-World Linear Programs: A Decade and More of Progress. Oper. Res. 50(1) 3-15, 2002)

Hardware

Software

"A Model that might have taken a year to solve 10 years ago, can now solvein less than 10 seconds."

Alter Computer Neuer Computer Speedup

Sun 3/50 Pentium 4, 1.7 GHz 800

Sun 3/50 Compaq Server ES 40, 667 MHz 900

Intel 386, 25 MHz Compaq Server ES 40, 667 MHz 400

IBM 3090/108S Compaq Server ES 40, 667 MHz 45

Alter Code Neuer Code Geschätzter Speedup

XMP Cplex 1.0 4,7

Cplex 1.0 Cplex 5.0 22,0

Cplex 5.0 Cplex 7.1 3,7

XMP Cplex 7.1 960

Borndörfer Liebchen Pfetsch

64

BVG (Berlin)

Borndörfer Liebchen Pfetsch

65

Sensitivitätsanalyse

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

66

Sensitivitätsanalyse

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

67

Sensitivitätsanalyse

Borndörfer Liebchen Pfetsch

68

Fahrtenplanung ohne Fahrplan

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

69

Fahrtenplanung ohne Fahrplan

Borndörfer Liebchen Pfetsch

70

Ziele der Vorlesung

CostRecovery

FaresConstruction Kosten

Netw

orkTopologyVelocities

LinesService LevelFrequenciesConnections

Timetable

SensitivityRotations

Relief Points

Duties

Duty

Mix

RosteringFairness

Crew Assignm

entD

isruptionsO

perationsControl

multidepartmentalDepartmentsmultidepotwiseDepotsmultiple line groupsLine Groupsmultiple linesLinesmultiple rotationsRotations

PreiseAnschl.FahrtenUmläufeDiensteReihenf. Linien

Borndörfer Liebchen Pfetsch

71

Leuthardt Studie(Leuthardt 1998, Kostenstrukturen von Stadt-, Überland- und Reisebussen, DER NAHVERKEHR 6/98, S. 19-23.)

Kosten (DM) städtisch % regional

73,5 195 000

30 000

12 900

10 000

18 000

5 000

18 000

288 900

7,4

3,2

2,9

4,7

1,0

7,1

100,0

Personal

Abschreibung

Kalkulatorischer Zins

Material

Treibstoff

Instandsetzung

Sonstige Kosten 34 000 7,2

Summe

%

349 600 67,5

35 400 10,4

15 300 4,5

14 000 3,5

22 200 6,2

5 000 1,7

475 500 100,0

Borndörfer Liebchen Pfetsch

72

Effizienz

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

73

Effizienz

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

74

Regionalplanung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

75

Regionalplanung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

76

Regionalplanung

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

77

Regionalplanung

=

Borndörfer Liebchen Pfetsch

78

IntegrationUmlaufplanung

Kombinierte Planung

Dienstplanung (Uml. fix.)

Integrierte Planung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

79

Ziele der Vorlesung

CostRecovery

FaresConstruction Kosten

Netw

orkTopologyVelocities

LinesService LevelFrequenciesConnections

Timetable

SensitivityRotations

Relief Points

Duties

Duty

Mix

RosteringFairness

Crew Assignm

entD

isruptionsO

perationsControl

multidepartmentalDepartmentsmultidepotwiseDepotsmultiple line groupsLine Groupsmultiple linesLinesmultiple rotationsRotations

PreiseAnschl.FahrtenUmläufeDiensteReihenf. Linien

Borndörfer Liebchen Pfetsch

80

Ziele der Veranstaltung

VorlesungPraxisnahe Verkehrsplanung

Modellieren

Aktuelle Theorie

Leistungsfähige Algorithmen

ÜbungSelber ausprobieren

ScheinPräsenzübungen (+ ggf. Rücksprache)

Borndörfer Liebchen Pfetsch

81

Organisatorisches

ÜbungCa. jede 4. Veranstaltung

Ort (Hörsaal/Pool) und Zeit wird vorher angekündigt

MaterialÜbungen, Folien, Skript (Teile) auf der Homepage

KenntnisseGrundkenntnisse in Kombinatorischer Optimierung

Lineare Optimierung kann parallel in ADM 2 gelernt werden

Borndörfer Liebchen Pfetsch

82

Planungsprozeß im ÖPNV

Operative Planung

Angebotsplanung• Preis/Linienplanung

• Fahrplanung

Betriebsleitung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

83

Planungsprozeß im ÖPNV

Operative Planung• 8.1.-13.2.

Angebotsplanung• Fahrplanung: 17.10.-21.11.

• Preisplanung: 6./7.11.

• Linienplanung: 27.11.-19.12.

Betriebsleitung

Borndörfer Liebchen Pfetsch

84

Viel Spaß!

Ralf Borndörferborndoerfer@zib.de

Christian Liebchenliebchen@math.tu-berlin.de

Marc Pfetschpfetsch@zib.de

Homepagewww.zib.de/borndoerfer/Homepage/ws06-2.html