BE Ell.lEl\fDATIOl\TE L1J(JRETII*).

CAPUT I. DE LIBRIS MANUSCRIPTlS.

A. DE ANTIQUA LlBRORUM lUANUSCRIPTORUl\1LUCRE'flANORUM F.AMILIA.

Lucretiani carminis libros Il1Sp!os, quos cil'cital' quinqna­ginla exstal'o compari, in duns dislribuendos esse classes,eOl'Um qui (tnte ct flui post renascenlilllTI lilcral'U1ll saeculascripli sint, hodie non est (luod ubcrius t'xplicehu.. Hoc au­tem quaerilur praelcl' celera: quanam singuli, qui ad anti­quam familiam perLinent, Iibriinlcr sc conlineanlm ratione,qualique necessiludine nova fnmilia ooniuneta sit oum antiqua.Ac priOl'i quidcm quaeslioni, quae nune l10bis est tractanda,Ha respondel'llUt OrcHius (lahni armall. T. 111 (a. 1827) fase.IV, p. 86 not.) oL ~1adLligiLls (Opusc. T. I, p. 308) ut "ex­cepto forlasse fragmento GOUorpiensi omncs anliqllos \ihrosex uno codemclue flllx.isse arehelypo" dicerel Orellius ~ no

*) Exhibita es! hacc commenlatio Amplissimo philosophornm inUniversitale Rhenana Ordini, flui proximo nlluo, qUUll1 I'ulurae edilionisf,achnulnlliallae fama nondum in his l'(~giouihus porcl'chl'llissct, de cmcll~

datione !,ueretii quaestionem pl'0l'0sucrat. hlln milli ex Amplissimi Or­dinis auclorilatc !Ins plaguills edilnl'o llil llwgis cOl'di cSI, (Illam IHlulicegratias agerc :Iebilns EI VIRO, ellins I'm'n bcnignillls cl 11I'aeclal'a Iihe­I'alitas inler Vhi1ologos i~lllinll1 '.rnllllicil1 est. II\COnO GEELIO, lIloenim COllcesso I.eidcllsilllll cophn'ulll usn Iibcl'l'imo ipsum sllppedila­vii, quo haee lola Ilililm' dispnlatio, I'ulldameullllll"

534 De emendatione Lueretii.

Gotlorpiense quidem fragmentum Madvigius exciperet. Erra­vit vel'o ulerque, tum quod ex Hauercampi tesLimonio iudi­eium de Lugdunensibus codieibus fneere non sunt verili, turnquod animum non adverlenlesnisi ad ca in cJuibus consen­tiunt !ibri, discl'epanliamm sat graviulll nullam habuere 1'0­

tionem, Ut enim principalem, ex quo olllnes antiqui Hbrimonarilll, fonlem fuisse eundem, eumque turbidissimum, con­slans in mullis corruptelis probet consensus: lamen ex prin­cipali iIIo fonte duos in diversas parles deductos esse rivulosdiligenlioL' codicum Lugdunensium pervesligalio docet. Ipsiusigitur antiquae familiae quum duo disccrnenda sint genera,corum gencl'Illn indicia haee sunt, quae infra posui.

In iis Hbris, qui ad pl'ittS anliquae familiae genus per­tinont

1) desmtt in ipsius c81'minis conlinuilatc Lucr. Iib. I,VV. 735 *) 785; 11, 2M - 304; 1(, 757 - 806; V,926 - 977;

2) deSltnt J, 1067-1074;3) desunt 11, 508-510;4) deest I, 124,

In iis autcm Hbris, qui ad allel'um anLiqllac familiaegenus perlinent

1) aclsunt suis Iods in ipsius Cal'millis conlinuiLale 001-

Ioeati 1,735-785; Ir, 253-304; 11,757-806; V, 926-977;2) adsunt ultimis verbis mulili I, 1067-1074;3) aclsmlt 11, 508-510;4) adest I, 124,SCClIndum iIIa igiful' indicia ad 1wius anliquae familiae

genus l'cfcrentli sunta) fl'agmcnlull1 GoUorpiensc [G Haucrcampi ct Wa!te­

fieldii] ,b) fragmenlulJl VindobonE'IlSC (Cod. CXXVIII Alleri, Q

Walmfieldii] ,

.) UlOI' llUlIlCl'is FQrbigerallis.

535De emendatione Lucretii.

c) Lugdunensis 2. [Z Hauel'campi, M Wakclieldii],d) l\1emmianus Lambini;

ad allel'um autem antiquae familiae genus UHUS

Lugdunensis 1. [Y Hallercampi, L Walwlieldii.J *)

De quibus iam dicendllln est singulatim.

11) Vt stalim luculeutissimo exemplo. apparcal cl quauta negligen!iain eodd. Lugdd. et GottoqJ. eonfereudis versa!us si! lIauereampus cl inquanlos en'ores inducti sint ii, qui ex Hauercampi fide codices iu suagenera distribllere sunt eonati: videamus quaenarn tradidcl'it vcl nontradidcrit Hauercampus de qualtuo\' iIIis discrepantiis, qual'um opo ipsiusunliquae familiae duo g-eneru nobis licuit discel'nere.

1) Quum quattuor loei 1, 735-785 eie. in LlIgdnnensi 2. nonsuis sediblls sed in fine eodieis endem, quae \'eliquu exal'avit, mannseripli iuveniantl1l', Hauercampus I, 735-785 ct 11, 253- 303 "in Lug­"dunensi 2. desillcl'l!l'i" dixit nullasqlle ud eClllum illos verslis attulitI,ugdunensis 2. varias seriptUl'as; ad V, 926 - 977 scrilltUl'as Lugdu­nensis 2. attulit quidem, de loeo vel'o quo ii verslis in isto eodiee eollo­eantu\', taeuit; solos 11, 756-806 recte tradidit "SUO loco non apparcre"sed in fine aseriptos inveniri eadem manu".

Ad GotlorplCnse autem fl'llgmentum quod aUine!, verba collationisVossiallae ad I, 734 haee: "post hune Ver~lll11 scqllitlll' v. 786" rectel'eddidit Hauel'eampus (ad 1,729) sie: "in GOltorpiensi a v. 734- 786est hiatus". Similia vero verba eiusdem eullutiouis ad 11, 252: "postIllme vel'sum sequitlll' v. 305" ila seilieet interpretatlls est 111 "Gollo\'­piensem post v. 252 inscl'el'c v. 305" dieCl'cl, ne co quidem errorisadmollitus, qllod ad quinquaginta iIIos versus nllllulIl e (;otLorpiensi al­latam invenit vadam seripillram. - Ex his I1ullcrcampi clTorihllS neseioquae conseetaria esse volnit Forbiger oisscrtat. de Lueret. earminep. gI annot. 55.

2) Ad I, 1067 - t 074 llil da Gottorpiellsi et I.UgdUIICllSibus dixitHauereampus; quo ex silentio posteriores editores eollegerullt verausmos sieut eos cdidit Hanercampus in tribus iIIis anliqllae fumiliae librisinveuiri, quum re vel'a olllnes hOHlIll vel'SUUIII exitus PX eOllieeturaAvaneii sint suppletL l\Iadvigius (Op. I, p. 309) autem, Siebelisius (Bergk.Ztsehrl't. f. Alterthw. a. 1845, p. 788), PurmanllUS (Quacst. tuer. Spcc.p. 18) mutilatioupm horum vcrsuum, quam etiam in secundo antiqll()genere rcpedri, a prioro autem tOlos versus abesse vidimus, ndeo in­ter indieia novae familiue rcecnsnel'Unt.

3) 11,508-510 in ulroque Lugdunensi dcesse dixit lIauereampus,quum adsint in Lugdunellsi 1.

4) I, 124 iu solo Lugdnnensi 2. deesse di.xit lIaucrcampus, quulllctiam in Gottorpicnsi non inveniatur.

Tanla quulll appareut in lIaVel'CmllpO I~eg!igentia,. in Iloslernmscripturas Lugdd. ct Gott.. simplicitcr, qllnlrs IPSI repperllllus, appo­nemus, Havercnmpi antem el'l'Orcs missos faciemus, nisi ubi ipsius di­spulalionis tenor conlrarilllll poslulabit.

536 De em e n cl a ti 011 e L1I C r e ti i.

§. 1.

BE PRlORE ANTIQUAE FAMILIAE GENERE.

De fl'agn'tento Gottol'piensi.

Inlcr Iibros msplos bihliothecae GoUorpiensis exslabatolim carminis Lucratiani fragmenlum llsque ud I. H, v. 455pm'tinens '"'). Id (rUUm pridem Ulla cllIn reHquis locupleLissi­mae illlus bibliolhecae copiis periel'it , ipsius vicefungi nccesse ost collaLiones ab aliquot saeculi XVIL homi­l1ibus conrectas, quarum ]Jl'aetcl' Vossianam cl Guelrerbyla­nam, quas solas l10vH ForlJiger (praef. cdi!. LUCl.. p. XLIII)l10bis alfercndae sun t quaUuor.

a) VOlJsiana colla!io rcpcrilur in hibliothecae acade­mieRe Leidensis (mSCIlt. Vossirm. libcllo, in quo va­ria qnaedlilIl continen!m', cx codiciuus Rcgiac polissimumbibliothecae transscripla. Quem libellllill qtlllm ipse tracta­rem, reliqua quidt'1I1 omnia. Isnaci Vossii, qUlllJ1 alillndecognovcrarn, manu, Gollorpiensis voro collalionem allaßaqllc Ha rlldi sCI'ipllllll invcni, cl non u Vossio ad ip­surn cOllicem facta, sed in USlIIll Vossii ab impel'ito hominetransscripta nidel'elur ox aHa collatione. Ea fuil, nisi I'a1101',Gudiana. Narn iisilcm fere vcrhis, quibus Gudiana (v. infra),haee de qua agiums Vossiana inscribilur his,:

"UETEHRli\lUiU FHAGMENTUM GOTTOfiPHlANAE DIBLf­l)OTHECAE."

") NcgligClIlcl' ig'ill1l' Sicbelisins IClllacsti0J1. LllCfet. p. 37, (8) dcGottorpiCllsis scdplmis ad 1II, l60 cl VI, D42 ]O(lllitlll'.

''') Nc(plc in indiclilo IpHJI'1Intlam JllSllllH'1I1ll GOllOl'lliclISilllll, fpliin Morborii l'ol)'l!isl. T. I, Lih. I, e. VJ[ §. (}4, cxslat, 110111") in "cala­logo bibliothceac (;uUnrpiilliac inllobali,l" (I"i VOllllllillt' IJlIIHlam Spaillw.miano hihlinlhcl:i1e I'egiile !lel'ulincns;" (ms:<, Spanl!. Il", 4) COJlliIlCIIlI',I[ucmqno mca CUusa amicns IpÜdUIll iUS!ICx;t, u)Jus rocensclll!' liber Lu­cretilllllls.

V. MoshcmilllJl ap.lllllu::WlIllp. praef. cd. tnC!'. pag. jJ;iClllilt.

D Cl Cl mend a t ion Cl L u c r e t i i. 537

"Ed. Raphelengii ,,800 aut 900 annorum""in 8°." e. Git'lmiana ad <{uam

facla est collatio.]

A Vossio non cOJlUtlll11 fllisse fragmcnlllnl Gollorpiense etiamex ipsiuB epistola qlladul11 colligi potest> qua Nicolao Heinsiobaee scrihit (Bnrmanni Syllog. epist. T. 111, I). 585): "Multum"gaudeo quod catalogul11 tnmsmiseris 111SB. codicum qui adser.."vanlur in bibliothcea dncis Holslltiac. Vielen"n olim magnam"eorum partem, sed jJfopfer festinationem ilJSCl etiam nomina"excidemnt."

(J) Gnelfel'bytanmli collalionem sie desCl'ibit Eherlns(Biblioth. GucH. codd. GI'. et Lat. classic. p. 107 n. 540): "Lu­"cretii veluslissimull1 fragmenlUln GoUorpianae bibliolheclIc"800 anl 900 3nnorum eollalum ud cdi!. Raphelengii in 8m,:

ipsa collaloris verba leviter ut videtur mulata exhibens."'tann" aulem "Gndii val'ias lcctiones enolatas" quum dicitEhertus, pugUlll'C vidclUl' cllIn l\'Iadvigio, {jui "ipsam aCCUnl­"tam 1\1. Gll~ii codicis Gotlol'lliensis collalionem in bibliotheca"universilalis Hauniensis scrvari:: tradit (Op. 'f. r, p. 322).

,,) Aliam GottorpiclIsis, UlIU cum dllorum Lugdunensiumel .Modiani codicis, colialionem coniec!unlsque Nicolai Hein....sii Ilscriptas inveni in marginc tortiae editionis LambinianaeParisiensis I (Juae /lSSCrVaIUl' in bibliolheca academi~u Leidensi(libI'. BemsI. 55). llossidebat olim !i\)rum, quod nomen pri­mae paginae inscl'iplum leslalm', P. ßurmannus, ud quemquum IllU/[IlC Nicolai Heinsii schedae pervcncrint '.), ex iisquUlU Heinsii conieclul'as lmn Lugduncnsium ,•.,,) cl Gollorpion-

*) V. Bmmallni Jfittt1n Nie. lfeinsii (AdvCI'snriis Hcillsianis pl'ac­llIi~salll) non uno loeo.

.,*) Nie. Heinsills l/lllllll cOlJsilitlill cdcndi tllcrclii ee!lissct (\'.pl'llcf. ad "IJUOt. iu Ovid T. I, p. 6 cd. LiI)3.), ipse eodiccs LugdnneflsescOfllll!it epislolmlJ p. 5.39 allututtl cl :ullwl·. ud Ovid. ttll'l.. 11,Codices ill !(nilmg tun. V, 989 "lille/ul1l!" legi (null: "Iflede..baut") tcstDlliS csllldllSilis lAllver•. p. 1. Lngduncllses, ill ll!,i­bus re VCI'll sel'iptnttl I'el'pel'i lirlelmn! (in l.ngd. 1. sec. mall. i lllnlatnUliu e), 1[IHIlIIlIU!ltll [aeuit <.Ie llUe lIuue..cutllpm~. Walielleldius "tluilH\mruerint. isli IIciu:lialli eouice:l riliis c,lissel'cudlllll I'eliqnit".

538 De emendatione Lucretii.

sis collationes ab Heinsio {aetas in suum exemplum tl'ansscri­psisse videtur Burmamms. Ab ipso enim Heinsio collalumfuisse fragmentulll Gottorpiense pl'Obant ipsius verba, quae exepistola ad I. F. Gronovium data, quum ad bibliolhecae Gotlor_piensis historiam cognoscendam faciant, integra opponere Hcaat.Sunt aulem haee (Dm'man, Syllog, 1'. 1II, p, 506.): "Gaudeo"vehementer quod, ltalia GalIiaque perltlslralis, Germanicam"profeclionem sibi nUlle proponit Gudius, nec dubilo quin in"Holsatia Gotlol'pianam lJibliotheeam sit inspeclurus, quaa et"Wouwel'ianos libros eompleclilm' et alios complurcs in mem­"bl'anis exaralos, qlli a Lindenbrogiis fl'alribus ad prillcipem"transivcl'l"l. Conlemplatus sllm Wie semel i!crllmque, {Juae"non modice placerent Süd adeo me lolum sibi vindicabant"Nasonis excmplaria quae ibi adscrvanlur nonnulla, ut prae­"tm' uniount Lucretiani (mgmenti codicem Ilihil hOl'ull1 in usus"meos convcrlel'im. Elsi lriumvil'os amorum CUIll vcluslis"schedis a Wouwerio eollalos plurimum inler alia minima»prolrila gestiebam".

Hane autem Hcinsianam collalioncm suepe a VossianaHa discrepare inveni, ut maiol'em Heinsianae esse fldüm appa­reret. UnUl11 alleram, LUCI.. J, 104 Vossiana pro vulgato "de­sGiscere" habet "discere" idqlle lanquam Gotlol'piensis seriptu­ram pro!ulit lIauercamlms. Heinsiana vero: "didiseere", quodin anliquo aliquo eodiee exslilisse oslcndit interpretamentumin LlIgd. 1. voci "descisocre" ead. man. superscriptum hoc:"I. ncscire/'

Quatluor his, quorum aeeurotiol'cm habcmus Ilo!itiam,addenda sunt aliarum duurum vcstigia, CjtllUll ipsae ubi late­ant non polucrim indagarc. Earum unam possidehat 'fheo­philus Corlills, qui (ad LlIcan, VI, 114) "cxeerp!a sua mss.Go!torp. Luel'Clii" affer!, altcram I. A, Ernesli, {Jui "lectioneseodicis anliqllissillli Gollorpiensis sese habere" r1ixit Fabric.bibliolh. LaL T, I, p. 81.

Omnium iIIamm collationmn dune laurum adhibitae suntLucl'etiano carmini emendalldo, VossianR el Guelferbyrana.

D e e m e 11 da t ion e Lu er e ti i. 539

Utramque eadem negligenlia lraclavit Hauercampus ; Guelfer­bytana posl Hauercampul11 eliam OrcHius (in Belog. poet. la­Hn. ed. sec.) usus est tam ineuriose ut Ileque maioris la­eunae vv. 1,735-785 faeeret mentionem (v. Ecl. I). 16), ne­que I, 124 deesse,· I, 45 aulem sie mutilatum seribi: "Quods~perest ~lt vacuas mwis" annotare.t (v. Ecl. p. 13, 11).

Elsi igitur apparet, quid in ipso GoUorpiensi exstiteril, accu­rate cognosci non posse nisi ex iis collalionibus, quas adipsum eodicem faclas esse conslat, i. e. ex Gudianu, sive eaGuelferbylana est sive Hauniensis, ct ex ipsis Heinsii schedis :lamen has quum mihi non eontigerit mmeisei, in Vossiana etBurmanniano Heinsianae apographo l'uit aequiescendum. At­que possumus sane vel sie laIe de Gottol'piensi iudicium fa­cere , ut quum de illius praeslalllia, on1l1cs alios codices su­perantc, opillionem eoncepel'llnt editores *), nimis benignamdicamus. Ac! uelatem cnim quod attinet, saeculo XVII. "an­norum SOO aut 900" Ibisse dicilm Gollorpicnsis i. e. saecu­10 IX aut VIlI exaratus. At vel'o eiusdem aelalis esseduos Lugdllnenses, quum eorUl11 perluslralio doeel lum Ni­colai Heinsii, viri msplorum aeslimandorum imprimis perili,testimonium comprobat. II1e enim ubi, in epislola Holmiaem. Fehl'. a. 1662 ad 10hannc01 Schelfcrul11 dala, amieumavertere sludet a supers[ilione isla, quae "sordibus librario­rum perlinaciter adhacret", inter aIia, quihus conieclandi Iiber­tatem tueluf, exempla alfert eliam hoc (Burm. Syll. T. V, p. 21.):"Lllcretii t1'ia exemplaf"ia, ante ammm DCCC· ex(wata, mihi"contigit pervolvet'e. Panull nihilominus auxilii doclissimo"poclae huic [sie! leg. hinc) 11 me lalum est." Quae lriaexemplaria quum alia esse non Jlossint nisi Gollorpicllsis etLugdunenses (v. p. 537 annoi.) **): apparet ab Heinsio, (Juiipsum GOllorpienscm inspexerit, cidem hunc aelali ascriplulnfuisse cui Lugdllnenscs.

") FOl'biger pracr. ud cd. Lucr. JI. XLIll; Ol'cll. EcL p, 19 inlI, 42.*') De Jllodiuno cogitari nOI1 posse, qnippe quern Jleinsius non

,.pervolverit" infra patchil.

540 De emendatione Lucretii.

In omnibus vero, quae paullo gravioris sunt momenti,scripturis *) Ha eum Lugduncnsi V semper consentit Gottor­piensis, ut si non minor, eerte haud maior tribuenda vidoaturauclorHas fragmento i11i, cuius seripturae per eollalol'os nobistmdunlm', quam ci libro, quem ncque aelate neque bonitateinferiorem nosIris lieet oeulis usurpare, Lugdunensi 2.

Etiam minorem quam Goltorpiense aliud affert fragmen­tum , ut nune quidem res est, ulilitatem, quod est

Vindobonense.

Id enim ad prius antiquae familiae genus perlinero, hodio demumex diligonlioro Poeschelii deseripliono, quam protulit Purman­nus I. 1. p. 15 el 16. *f;) intelligilur. In Endliehori enim ca­talogo eodd. phi!. laI. biIJliolh. Palat. Vindob. (p. 54 n. CXI)baee tanlum loguntur;

"Cod. mspt. membranaceus saeettli X. foliorum 22. in folio"a diversis manibus binis colulllnis exaralus. '"l. f. I -8 Ruli Fesli Avieni Malea et Prognostiea."11. f. 9--14 1'. Lucl'e(Ü Cal'i de 1'erum na(ura /ib. I"

(sie! leg. 11) ***) "v. 641 - /ib. III. v. 622."Ill. f. 15-18 T. Lucrctii Cm'i de rcrnm ncttlwa lib. VI

"v. 742 -' v. 1284."Ab aHa rnanu:

"IV. fol. 18-22. luvcnalis Sutira I-V, abrumpitur v. 96."lam iBa, (juae nihil continent, qua possit dignosei codicisgenus, Ha supplentur in Purmanni IibeBo (I 1.):

"Codex a fol. 9, a, 1-9, b, 1 med. versus continet L."11, 642-754; sequitul' v. 806-1171 (1'01. 11, b, 1 med.);"cxll'emus v. vorbis his cxcipilur: Tili Lucrolii de rerum na­"tura li~er II explicit. Incipit lib. 1Il. Sequuntur deinde v·

*) Qllac 1t5ql1C 3rJ 11, 455 arJüs5ü possunt Irin prioris nnliqni ge­lleris indicin, d,) f1uihns ,licll1ll1 es! snprn, ca adsnut omnia.

H) l'l1rlllauni IihellullI Vratislaviae hoc anno cdilulli post clavo­ratam dCIlllllU hanc cOlllmcuLnLionclll acccpi.

*"*) Errorcm tYlloLhclal'lllll essc imll 31l11otavit Siebelis (BerglLZtsch!'t. f. Alt. 18H p. 78Ci). Hes npel'ta si folionull ()onrertnl' Cltlll ver.SllUIll numero, ßlIllC cliam l:'oe5chelii teslhnollio (lollfirmatur.

De emendatione Lucretii. 541

"L. IlIJ 1-621. Desillit fol. 14, b, 1. In nova plagula sine"ulla inscriptione nolave primus v. est VI, 743 (quinque llriO­"res versus ab inilio evallidi sunt) alque leguntUl' turn deinceps"relicui sexti Iibri verstls quorum ullimus (I'. 17 b, 1) verbis"praecedit his: Tili Lucretii Cari de ferum nalura lib. VI ex­"plicit Lucre . . • . sesund . • .. (Relicua Poeschelius legel'e"non iam potuit *» - Iam eadem plagula scquunlur 11, 751"-803 J quos versus supra omissos essc vidimus -l}*) , ct V,,,926-974; sequculi plagula (1'.18, al et 18, a 2) I, 753-lH~*),,-784 et 11, 253- 300. - Ad v. L. I, 755 **~'*) signum ad­"pictum est, quo sine duhio, ut lacunam expleamus, monem ur".

'Ex his igilur, qllamquam aliquoties vcl Pocschelii velPurmanni vel typothelarum culpa in numeris elTalum est, hocsallcm luculcnlissimc apparet: qualluor istis (juinquagenormllversuum lacunis, quod est lJl'iods gene1'is indiciulll primarium,eliam Vindoboneusis codicis conlinuilalern interruplam fuisse,atque adeo in fine collicis suppleri islas lacunas p1'orsus eodem,

coquc perverso, o1'dinc, quo in Lugdllncnsi 2. id faclum essevidebimus. Quo vero maior iam cfliLuit frllgmenti Vindobo_ncnsis llraeslautia, eo gravius dolcnllum est quod Olunis eiususus cx sola pendet fide sen potius s[upore AHm'i, {lui quurnViennae 17t>7 Lucrel.ianulTI carmen seculidulll codicem aliqucminterpolalum ederel, "vitia, quae in fragmentis quibusdam Lu­"crelianis codicis anliqui chm·tacei principio saeculi XIVexa­"raU continentur, iis hominilJUs adiunxit, (lui codicUlll manu­"scriplOl'llln vitiis delectari consueverunt" (p. IV). 'Quo innegotio Ha versatus est, ut per cenLum versuum spatium nul­18m val'iam scripturam annotaret"l'), lum ubi incipcrent desi­verentve fragmenla omilteret indicare tü, deniquc "chm'ta-

libri*) Est sine duhio inscriptio verSUlllll qlli statim seqlluntur, qllillUS

secundi lacuna expletul': Lucre[ti HUl'i] sec~lIld[i versusj.

**) Ergo non 11, 751-803 sed 755-805.***) Leg.: 735.**H) },eg.: 785.t) v. Siebel. I. I. .tt) p. IV. annot. baec lantunl dicit: "fragmenta Lncretii eA; Iib.

542 D e eIne n d at ion e Lu el' e ti i.

ceum saee. XIV" dieerct librutn, qucm "mcmbranaeeum saee.X" esse vidimus. Donee igillll' aeeuralior collalio in publicmnedila erit, nullum pene usum habet f!'agmenlum Vindobonense.

AI(lue haelenus quidem de fragmenlis *). Sequilur utdisputelur

de codice Lugdunensi 2.

Lugdunensis 2. asservatur in bibliolheea aeademica Lei­dcnsi (Mscpt. LaI. Voss. 94), mem!Jranaeeus, [ormac quadralac(2 1/ 3 palm. lalilud. 2 palm. longit.), foliorum 69 **). Quae­que pagina duas habet column8s, quacque eolumna 26 vel27vel 28 vcrsus. Foliol'luTI 44 (Luer. lib. V, v.214-318) cl 45(Luei'. V, 105 - 213) ordo invcl'sus est ncgligentia bibliopcgi.Jnde a fol. 68 a eoI. 1 lin. 10 scripli sunt eadcm manu qual­tuor iIIi loei (lU i in ipso codice desun!, hoc ordine: 11, 757- 806; V, 926 - 977; I, 735 - 785; Ir, 253 - 304. ­J}rimis Ifibus versibus columnae primae paginae primae atl'isIillel'is lIlaioribus seripla sunt haee:

T ....••.... DE PJ<ISICA RERV••.•.•.. ORIGINE üL EFFECTULIBER PHI&[ INCJP,-. F. ***)

2, 3, 6 11 y, 743 usque nd fiu('lIl". lude orti tm'ores Walleficldii eelforlJigeri, (IUOS .angie Siebelis J. I.

') llarthius (in Stae, Theb, V, 12) clangOI'Cllt pro Clal1l0l'ell~ legivllit Luel', IV, 183 "secu'us membrllulls veteres vel f,.agll~e1!'lllll potiusu ,

Idem (ill Stat. Th~,h, V, 116) ubi inHium Lueret/aui earminis lleeUI'a­tills tractat, v, 4 pro quonialll fuisse qllOlulam dieit "ill lIIembrllllis, qnasWitebergae 1Iliqnando cOlltnli!," - QlIaeran! de hoc fragmento Zwieka­vienses, ael qllos delatae esse diellntur sebcdae ßarthianae.

") Qllatel'llionnm lIUlllllll vc,tigium iuvenil'e potlli .

...) i. e, "T. [Lucl'cti Cadj dc physiea rOI'um [natllmej origille velelfeetu libeI' primus iucipit felieiter." - Supplcvi quae mareore cva_nuerant. Altems (edit, LIIeret. I), 336) cdidit val'ias sCI'iptllras, quas"llnollymns saeculi XVI margini cditionis Lutetiauae 1579 as~~ripsit, qual)"editio ill lIugnstissima hibliolheea Caesarea Vindobonensi asservalur."Aseripserat Illlonyrnns primae p,lg'inae" haee: "lI1s. V. LUCRETIUS DEPHYSICA IlEIWM OIllGINE VE!. EFFECTU," Vel ex hae iuseriptioueapparct id clnod etiam ipsac vl1l'iae seriplurae ostendunL. lInonymi "l\Is.V." non fuissc "vcl Vossiauum vel VaLicanllm vel aHurn V." inter quosfluCttlll.t Altcrus, sed LlIgdunellSem 2, Eadem enim lacuna laborat ano~

De emendatione Lueutii. 043

Neque in singulorum Iibrorum ncquc in folins carminis finenUa reperilur subscriplio, sed semper ibi vacant !ineae, quaevaeatio eliam in ordine versuum reperifUl' iis locis, ubi inLugdunensi 1. rubris Iitteris maiOl'ihus scribilur capitis index.In solo quarto libro in hoc quoque, de guo agimus, eodiceLugdunensi 2. aliquolies tales indices ruhris lilteris maiOl'ibusscribunlur. - Inde a quarto libm singulis Huris praeponilurcapitum syllabus alris lilteris milloribus scriplus *).

IUembranarum aspeetus cl litcrarum conformalio nonpost saec. IX scriplum esse Hbrul1l arguere videnlur.

Hune igilm' Lugdunensem 2. possidebal olim J. G. Vos­SillS Is commodavil librum I. F. Gronovio ***), qui Lucre­lii editionem moliebatul'. &1anifeslo igilul' crrarunl Wake­fieldius ct Forhiger (ad V,678), gui vetuslum Gronovii codi-'cem aHum putal'Unl **{B~) ae Lugdunensem 2. A paffe Vossio

nymi codcx quam in tugd. 2. marcore OI'tam videmus, "Lucretius" autemex suo iugenio addidisse videlur anonymus iIIe. qui nlrum Lugd. 2.appellm'it "Vossianull1" au "velel'em", llllllerere nU altillllt. - Celel'mnsimilis originis esse "idenll1l' hallc Lugduneusls 2. inscl'iptio et ca, quacexstat in edilione Verollensi (v. anll. Hauercampi ud VI, 1284): "derCl'um primordia (sic!) natum".

*) Quahün el quanlum usum habeanl tales eapitulll indices qUllm3d alias cOl'rupte1as tollclldas (v. intel'pp. ad Lucr, VI, 891, quem versumequidem sie sCI'iballl: Quod gwm indlt 'llGl'i 's I At, a d i fons dulcisaqllai) cl indagalldas (de quo dicelur infra), tum ad maiol'um transpositio­IlIIIU origincm cxplieandarn: et SUll spontc illlelligilur et signilielIVil Sea­Iiger iu i\laui!. p. 6 cl 204 cd. Argenl. a. W05. Qnare nOIl minusimperile quam in aliis i11 eo eglt Haucl'campus, qllod capitum iodicesqllllies ex "vcleribus IiInls" i. e, ex codd. inlel'polalis vel velustis edi­tionibus exhibuerat Gifanius, ne discrepanliis quidcm codd. Lugdd. un­Dotatis, propagavi.. Nequc potui non mirad lacobulll, qlli llllperd­mac IIlanilii editioni "argumcnta lihl'orum" praeposllit suis vcrbis com­prehensa, lemmala vero, quae ex Gemblacensi codicc pl'Otlllerat Srali­ger, Ile repet!it quidem.

**) V. Oper. olim. T, 11, p. 70. a,IHB,) V. I. F. Gl'onovii epistolas ad Cl. Salmasiulll dalas <in Burm.

Syll. T. 11 p. 525-529), Ep. CCLXXVlII baec scribit Grollovins: (p.525)"Ecce tibi emendationulll tucretii, ad quas Domini Ycssii libcr msc."me mann duxit, gUBlllmo" cf. Gronovli Observal, I. 111 c. 5 inil.:"IAuerelii ms, maximi pllll'is el Ilobilissillli filii Vossiol'l1lll". Ibid. c. 1.p. 334 ed. Lips. : "tllcretli membrallae slllllmi viri G. Vossii."

**lll» Wal.efieldium seqnutns est Forbiger: Wakefieldius all!cm in erro­rem inuuclns est Crecchii verbis his: "E vetusw codice Gronovius; (Jo,lse­'luiae IJltllqUIl rerun~ StUte ex ordillil certo." (luae, qllamqmUl1 id suo moro

544 De eine n cl a t ion e Lu c r e ti i.

pervenit Hber hercdiLatis iure ad filium 1s. VOSSiUlIi, buiusquecum reliquis libris in Leidcnsem bibHolhecllm ost delalus.Allius voro repeli pOlel'iL huius Lugdunensis 2. /iisloria, simea de BorLiniano LamlJini eodiee sentenlia probabitur.

De Bertiniano codice Lambilli.

Codieum, quibus Dionysius Lambinus usus est qninquo:Berliniano, Memmiano, Valielmo, Facl'I1iano, TetLiano, oplimosct anliquissimos fnisse I3crlinianum cl Mcmmianum qumnscriplurarum, ({uas aHulit tambinlls, comparalio docel *)J tumipse Lambinlls co quo scriplnras aUulit modo significaviL {<*).

Ac de Ber[in!illlo quidem eodiee, qui nUlle !losLra inlerest,

non illllicavit Cl'ccehius, cxscl'ipla sunt cx Salmasii cpistola all Grono­villm <Ia la I qua Gl'onovianae cpistolae ceI.XXIX (I. I. I). 5:27) respon­dit. Sie :llltem serillit Salmasius (p. 11:1 erl. Lugd. Bat. 1(96): "No­"tas lib. V Vel'sum hUlle Ha sl'rilJi in vclll$lo collicc: ""Col1scqui((c fjuo­",,'lu/? "Cl'Uln C.!: ol'dine ccrlo''''. Unien voee alltlila ve..am fecel'is Iectio­"nelll: ""Consc'll1ia<c qlloqnc "crllll! SlIl!1 em onlillc certo."" Villemus il\i­tur "vettlstum eodieem Gl'Onovii" essc librum Vossiallum, cuius scri­plUl'as tl'tl1lsmi serat Gro11ovillS SaIll1asio, ,,511111" aulem, quod 11cHligc11­tel' tlixit Crceehins in eodice cxslal'c, conieelurllll1 essc Salmasii.CetCI'l11l1 ilJSC Gronovius flllO!IUC uon accuratc fluid in Lugd. Z. exstarettrotlidit. 15 enim codex, sin!t etillm Lug!!. 1, ita cxhibet vcrSUll1: "C011,sequiae qnoquc illm rel'UIll ex ordine eerto." Quihus si additlel'is 5al­mllsilJ11UIll "sulIl", b01111llJ habcbilllllS verSUIll tlllclll: "Collsc'luiac quoqUBiwn sllnt l'crmn cx ordine cel'lo".

*) IlllillS cOllllJlJrationis 1l10IestllJJJ salle laborell1 qllU11I defngissetForbigel', "de indole et honilate codiclllll Lambiuinnorulll e IHH1Cis iIIis"Ioeis, llhiLlllllbinus codicum leetioncs aCCUl'lIte illdicet, iudicium ferd"posse" negavit (iJraef. <tu eil. J,llel'. p. XLIl). NCfJue cel'tiora dc Lam­hioi eodicihus protulit Mmtvigius (Op, T. I, p. 308). :Nel11o VC1'O quisCl'ipllll'as (luaslJt!ulit Llllllbinus ellln Lugdllnensiulll scrilHllris C01lJ­

IllJl'aVerit, inccrtnl1l dicet hoc nos.rUlll iudiciUl1l: Uel·tinillnlllll ct l\!el1l~

mianulllad antiqual11 fallliliam pertincre, tres I'eliqllos lld novam; id quo(1nnllC video etiam rUl'manllllln (p. 16) perspcxissc. Cetcmm longisshl)(labfllisse Lmnbinum ab ca diligentia, quac hodie boc il1 genen) iure ex.igitur,qUlHn aIin multa Imn hoc ostcndit, qUOfI de vCl'sibus In, 614. IV, 128,129 et similihus, q110S Avaneius ex ingcnio suo addidit neque in uHoeodiee j'cperire lJotuit LamlJil111S, Ha taeuit quasi in suis codicibus ex­stitissent,

**) Velut iu 1, uhi reele seribi! I,ambinus, quod eliam ulcl'-que Lugdunensis exhibet: "a.ni,ni", Ilaec lJnnolal: "Seculus sum qUl1t­Iltuor codices mslltos, in his llel'tinianul1l et l\1clllmianu111."

De e mend a ti 0 n e Lu e l' e t H. 545

"erudilum lecLorem" cerLiol'em feei! Lambinus (p. xxm ed. tert,Francof,) Ua: "Ex coenobio D. Berlini - est alltem hoc eoe­"nobium in oppido D, Odomari non longe a Morinis - olim"ad p, Gallandium ipsius rogaLu LlI!etiam misslIs est deinde"Adl'iano Turnebo a P. Gallandio eius copia facla es! *).

"Alque ego, ne rnenliar, Berlinianum codicem, ()uem in seno."liis meis saepe commemoro J non vidi, sed librull1 Adriani"Tu1'l1ebi e formis plumbeis expressum cum iIlo exemplari"mscplo diligcntissime c! accura!issime lIsque ad librum sex­"Ium dumlaxat comparalum habui qllarndiu volui, eumque,,,(Iuia BerLiniani codicis scripluras OHmes dissimiles el diffc­"renies a vulgalis summa fidc imilalas conLinebaL, BerLinia­"num nominavi",

lam indiciol'llm, quilms pdus antiquum genus insigni­turn diximus, hic Berlinianlls libor aperle llrae se fer! duo.Versum ellim I, 124 "non dissimulat" Lambinus abesse a co­fliee Berli1tiano e! Memmiano", neClue rnagis I, J067 -1 07 4 iniis adfuisse cvidenlissime colJig-i1ur ex Lambini verbis, ()uam­visnegligen!er sin! seripta, llis:

I, 1067 finxerit error] "Sie haben! tres Iibl'i mspli. Vu[­"gali Gulem omnes: "part!wit e1'1'Ol''' quae lecHo eonficla cf"Su[lposila es!; a duobns (lliis msptis absunt sex vel'SUS J qtli"deinceps sequuntu1'11. Elen im quum "I res libri" in quibusexslal'et v. 1067 "finxerit e1'1'01''', ad interpolalam familiampet'linuissc inde appareal, quod eliam in sccundo anliquo ge-

") "Pulverulculis" igilUI' ct ,,111)'slicis LUC\'elii membrauis", qUlIsin Advcrsariis suis aliquolics commcmorat Tumebus, hie ßcrtiuiauus si­gnilicari 'fidetur, cx quo compluru, quae pl'fleterii! Lambinns, protulit'l'nrJIebus, 'felut (Adv. 26, 13) Lucr, VJ, 794 pro yulgato: "proflos"ex "rllltiqllis antigl'aphis" affert: "flllIllOS" quod etlam I,ugdlluellses prllc­bent, Neqlle (Iuod Lueret. 11, 6J2 scripsit TUl'llebus (,\dv, 5, 26): in­tet' se fot'le ca.lenas, ex eOllieetlll'a feeil, sicut dicit Siebelis (quaest.I,uCl'. p, 29), sell, quod lotus verbOl'lUll TUl'llobianOrllm tenor doeet,codicem IlIsptum cl lluidcm, nisi olllnia mo falillut, Bel'tinimlUllI secutus.Praeter iIIum in solo Lugdllu, 2, invelliulI': "calenus", quod IIt soletpraclerlllittit Haum'campus. Rcliqlli libri Ollliles cxhibcut: "Galet'vas".Atque hio qlloque ßertiniani et ),ugduu, 2, consensus l't1illUid lld sen­tentiam, quam de ßertillillllO lJr01Jositul'lls sllm, pl'obaudam conrerl'e'VidetuI"

!/Jlllf, f, W~ll. 111, W. V, 35

545 De eine 11 d a t ion e Lu c r e t i i.

nere mulilus seribirur v. t 067 sie: sed 'vanus stolidis haec,interpolali aurem sinl ex quinque Lambinianis codicibus hitres: Valicanus, Teltianus, Faernianus, relinquilur ul "duo­"bus aliis msplis, a quibus absinl sex versus" significenturBm'tinianus el Memmianus. IPSUlll vero versum 1067 in hisduob.us codicibus, Berfiniano cl Memmiano, non adfuisse,quamquam "de sex lanfum qui deinceps sequunrUI''' dicit Lam­binus, quum ex ipsius annolariane intelligalur - ncque enimaffen'e poluil ad versmll 10ö7 illorulll duorum codicum scri­pluras - : haud dubilandum videlur quin elimn v. 1074 de­fueril, alque Ha eadem octo versuum Iaeuna exsrilcrit inBet·tiniano ct Memmiano, qua prius antiquae ramHiae genusagnoscitur. - Oe reliquis indieiis, quaeJ quum duo invenlasint, non defuisse per se est consenlaneum, Ha tacuit Lam­binus, ut cerle conlrarium ex eius annolalionibus nu1l0 modopossit pl'obal'i. In 1I, 508-510 enim nil omnino annolavit,alque quatluor illas quilHfuagenorum versuum Iaeullas, quumin fine codiculll Bertiniani cl Memmiani, sicut faclum est inLuge!. 2. cl VindolJoncnsi, cx aliquo secundi anliqui generiseodice explelas fuisse ved sit simillimllm, commemoralioneinuignas habere poluil Lambinus.

Ad idem igitur Iibrorull1 genus, ud quod Lugduncnsem 2.referendum esse Bertinianull1 quum ex his indiciis sit cerium:unum eundemgue lib1'lt1l~ esse Berlinianum cl Lugdunensem 2.quum ex miro longe plurimarum scriplurarum cOllsensu, luminde polissimum colIigo, quod omnes, quas ex ßcrtinial10allulit Lumbinus secundae mamts lecliones , in Lugdunensi 2.quoque secunda mault ascriplas rcpperi. ApPol1am Lambiniverba el Lugdunensis 2. serip!ul'as, ut faciJis sit comparalio.

Luer. I, 272 edidit Lambinus: "verberat incita p on­tum" hace annolallS: "in ~Berliniano: "COI'tus" ad quem"locum emendalor quidam ascripserat: "corpltS"".

plam in Lugdunensi 2. sie exslal: »eol'tus" *).

-) Lugd, 1. CQl'tus Iineola super c sec. man. IIle emendalof scribivoluit: "torlus".

D6 emendalio Lucretii. 547

Porro I, 543 primus scripsit Lambinus, quod inde ab eo inomnes ediLiones rede est receptum: "dc nihitoque ,'enata{ol'ent", "ad hane scriplUl'am a codicibus manuscriptis quasi"mann ducLum" sese professus "in quibus partim est scl'iptum"de nihiloque rata, partim qlUte mnta, pm'lim qltae nata,Ilex qua poslrema scripLura uJii fccerunl: de niltilo quae­"sila , ul habent omnes fore vulgali codices, alii: da ni."ltilo quoque nafa, quao tamen probabilis leclio est, alius"nesoio quis in codioc Bel'tinict1w l'cposuemt: cl e nihil o."q u e CI' e at a.«

Inycni in Luge!. 2, haec: De nihilo quaeranta forenl 'k).

I' CI; creala foren!.Deniqllc 111, 979 in lerlia edilione sie scripsit Lamhinus :

Noc qllicqnam ~<l.) in baralhl'U1ß nee la1'tara deciclit alra:annolalionem primae edilionis, in qua vulgaLul1l verumqu6"deditul'" rctinucl'af, rl'pclells hane: "ad oram Hbl'i Bel'tiniani"ascriplCul1 eral a nescio fluO elllendatore: "decidit" in ipso"contextu scri[)lum "dedU".

ciVbi Lugdunensis 2 sie exhibcl: dedit ***),His igilnr argumenlis commolus qui Berl.inianul1l ct Lug­

dUllcllscm 2, nihil csse nisi duo eiusdcm !ibri nomina mecumpUlavel'it, is non solum paueas islus scripLuras, quas a Lug­dunensi 2. diserepanles ex BeI'tiniallO pt'olulil Lambinus, nul­!ins prelii habebil, quippe fluaß ex negligcnlia vel Lambinivcl eius, qui codicem eum TUl'llcbiano exemplo COl1tulit (v.p, 545) sint orlae, verum cliulIl hoc seiet: Lugdunen­sem 2., Ililtequam in Gorardi Vossii poleslalem pervenerit,in "coonobio D. Berlini, quod es! in Oppido D. Odomari"

e ,i. dem'an!*) Lngd. 1: De nillilo qnaerant aforenl.• '} Sie J'ectissimc },ambinus. Wal,elieldius cl Fm'bigar falso

lIaucrcampi teslill1onio freli, qui in Lugdunensibns "quisqnlllll" exslaretradiderlll, iIlud cl receperllilt cl "contra alldacilllll Lambini" defende­runt. Immo "quicquam" et Lugdllnellsium lIuetoritlls et talius foci, quidc omnibus rebus non "de solis IlOmiuibus" agil, tuelur selltelltia.

U*) Apparet errorem ex neglecta linllola Cf = tur) Ol'tum esse.In I,ugdunensi 2. aperle est: dBditur.

548 De e mend a t ion e L l:l Cr e ti i.

fuisse asservaillm. lIIius autem rei scientia ({uale ad nostl'amdispulationem habeat momenlulll, cx Hs, ({uae de Modianocodice iam sunt exponenda, apparebil.

De codice Franeisei Modii.

~fodiani codicis mentionem primus tecit lanus MellerusPalmerius, ubi sCI'ipluram Lucr. VI, 349: "qUi(6 tf'(t1~SV tatignis'( his derendil (Spicileg. c. 1. Gruter. Thes. '1'. IV, p. (14):"Sie in v. c. [velere codicc] docH adolescenlis mihiquc amicillFrancisci ßfodii." 'rum Nicolaus Heinsius Lucr. VI, 855:

Quippe ubi sol ttdum conlrectans corpus aquaiut scribalur suadens, "nam ""udum"" inquit (Advers. p. 103)"Francisei quoque l\'lodii codex, cuius excerpta penes me sunl".Quorum Heinsianorum verborum fidem non addubitasset Wake­fieldius *), si in epistola quadam Gmevii ad Heinsium dala haeclegisset (Burm. Syllog. T. IV, p. 77): "Excerpla codicis Co­"loniensis Halid Silii 1Ilodium collegisse nullus dubilo. Cer­"lum huius rei non solum Lucretius meus iubet esse quem"vidisti, sad el ß1artialis, qucm eadem mann cnm membranis"collalnm habeo." Omnis vero dubitatio eo tolliln!' , quod inmargine editionis torliae Lambinianae, cui Heillsiamls colla­Hones a BUflllanno ascriplas esse sUIJl'a (p. 537) dictum est,etiam huius Modiani codicis collatio usque ad libnlll1 V l'e­peritur. Qua pcrlraclala, non solulll ad p"itts antiquumgenus referendum esse l\'Iodiallulll codicem intellexi (omniaenim huius generis signa in eo apparenl), verum etiam inomnibus fore seripturis eUlu Lugdunensi 2. p!'orsus consen_lire **) deprehendi. 'ranla in sil1lililÜdine ut de iis Modiani

*) "lIcinsius ue 1Ilodii codiee, llt ptltabat, malebnL: ,ulmu". ­CeterUll1 recte reiecit Wullelleldius UdUllI, quolllvis l'ulilibus- usus sitllrglllllentis. NCIIUC enim proptcr "eleganlissimam sermonis translalio­"nem ct memlmmarulIl tlirballl" scrilJendulll {'sI nudum, sed quia idsolum ilagilal sCllIclllia. Oppolluullir cllim "IlUdlllll corpus aquai" (v.855) cl "sublcr lall1 crllsso corpOl'c Icn'alll" (v. 8(8).

"") Cave igitlU' ne omlles, quas e~ y. c. vel s. c. [velere,llcriJlto

D e e mend a t ion e Lu c r e t i i. 549

scriplul'is, quae a Lugdunensi 2. dilfelTc videntur, cauto iu­dicctur, reputandum est: primum non conslare ud quamllumedilioncm *) codicem suum conluleril Modius, tum nos apo­gl'apho tantuIU 1\'Iodianae collalionis uti, delliquc ipsuIU Mo­dium in aliis libris msplis confcl'cndis negligentiae culpamminime effugisse. In Livio enim edendo qualcm se gesseritModius, aperuit Drakenbol'chius ~*) " neque accumlius Colo­niensem Silii codiccm ab co fhisse traclatum teslatur Nico­laus Heillsius ***).

Veruln de hoc Lucl'eliano Modii Jibl'o ut cerliora indage­mus, adeundae vidcnful' ipsius i\1odii "Novanliquae lecliones"(Grut. Thos. T. V), in quibus conscribendis eUlu uli POtuisS8codice Lucreliano inde apparet quod p. 251 Palmerii Spi­cilegia alfert t), in Palmerii aulem IiLJro primam Modianicodicis menlioncm factam vidimus. Atlamen consilium suumex quo "sibi rem esse noluit cum pl'irni census scriptori­"hus, sed qui sequunLlIl' pl·imos4• (p. 7l) tam constanter perlolum librum tenuit Modius, ut müllos {Juidem Silii, Lucani,Calpurnii cl similium, nullum vero Lucrelii locum Ha Iraclarelul codicum scripluris alferendis immorarelur. Apcl'lo igilurquamvis destHuamur testimonio, lumen dc vcsligio aliquo

eodice] protlliit seriptllras Palmerius (liur. laud.), iu Jllodillno exstitissoputes. EarulII enim, quae a Lugduncnsi 2. discrcl'llnles at.tulit, nul­lam in Heinsiana l\lodiani eollalionc inveni. Significarc vidclur l'lllme­rius Gifanii, cuius editionc utoualu1', cl Lallluini libros.

. ") Sie ipsum "udum" VI, 855, quod ox lI1odial1o protulit Hoin-sius, ucquc in Lugd. 2. noquo in ullo alio codicc rcpedlur. At oxeoniectllra JlI al'll 11 i in omnes cditiones indo a Illnlilla usque ad Lam­binianam est 1'eceptuIII. Ialll si harum ediliolllun aliqlla usus est l\Io­dius el levem disc1'epautiam aunularc neglexit: apparet quo modo exJllodiallo cxemplo colligorc Ileil1sills potueril "ltelum" in l\Iodii eoel;e/!exstitisse, Iltiamsi 1'0 vera in eodiee Ilxslilerit "mu!llIlt"

U) l'raef. ad leet. p. J,XXVlll T. 15 P. 1 cd. Stlldl.g.

•U) Advcrs. p.374: "mOIllUl'anaS optimtls Silii in Colollia Agrippi­na Frtlnciscus Modius evolvit. pll1rimis in Iods lJllrUIll il1tellcxit!' EI'.nd Grono\'. (Llul'lu. Syl!. T. 111, p. 147): "llies iam 1I1iquot fui in ex­"eutiendo Silio Coloniensi. Non putassem l\lodium- tnm lautuIII spiei­"Icginlll nohis rcliquissc. (cf. iiJid. p. 488).,

t) r. 198-210. Palmcrii mortem llebilibus carmiuibus prosequitur.

MO De e mend a t ion e Luer e li i.

inveniendo nondum cst desperandum, Alque tale vesligiummihi visus sum invenisse p. 109, ubi bibliothecas quas per­lustravcrat rccensens haee scribit l\1odius :

"PI'aeler exeussas apud nos biblioLheeas olim l1obiliores"Thosanam cL Duncnsem in Flandria, Berliniensem in fano S."Audomad ct ad idem fallum Claremaressellsem - praeler"nuper luslratas Coloniae Agrippinae, eos praeLerea virorum"emplissimomm graUa - !ibros ulene/os impelravi ex quorum"collaLione non pamm videO!' mihi - in publicum profuisse. Ex"his omnibus lamen nuJla aeque eonaLus nosLros adiuvit alque"ca, quac est in l\tIcLropolitana Coloniensiull1 ecclesia non tam"librorum copia, qua Bertiniensi longo intervallo cedit, aut"bonilaie , qua Ber'tiniellsis eadem - aequum nacla iudieem"non sit inferior, Sed quod iIIa polissimum volumina in Agrip­"pina bib!iolheca exsLal'elll, quae maxime faeerent sludiis meis."lam hoc ,'esligio indagalo, singula, quae adbuc invenimus,brevitcr comlH'chendall1us:

1) Hahucl'Imt Graevius cl Heinsius exemplum Lucretianullhcui codicis alicuius sCl'ipturas asoripserat Modius.

2) Huic Modiano codici mim intcrcedit simililudo cum Lug­duncnsi 2,

3) Lugduncllsis 2. alifluando in bibliolheca "D. Berlini inoppido D. Odomllri" asservabatur (v, 1', M7),

4) "Bertiniensem bibJiolhccam in fanD S, Audomari" ex.cllssit Mollins,His igitur indiciis nixus ulrum recle mihi IwrSUllscl'im

elmdem esse lIfodia1!wn atque Lugdllnel1sem 2, decc:lrnant pe­riti iudices.

Bis pro Jibl'is varia 18111ul11 eiusdem libri nomina sesel10bis obLulemnt. Nune numerum ln'io1'is anliqui genel'is au­gere lieeL vel'o Jibro

Memmiano Lambini,

quem ud pl'itts anliqllull1 genus perlinere supra CI). 546) de­monsll'alum est. Eum ex bibJiotheca Erriei Memmii utendum

De l." me n da ti 0 ne Lu er e t i i. 551

acce[Jit Lambious cl ~Jlervefuslum\l diGit (epist. nuncup. adn1emm. anle lib. 1.). Plurimae quas ex hoc libro scripturasprotulil Lambinus eum Lugdunensi 2, eOllsentiunt; sunt verohaud paueae quae diserepenl, in quibus quid Lambini negli­genliae tribuelldul11 sit tum demum cerIo potm·jt iudieari, siquando Iiber iIIe, cuius lalcbt'as non potui indagare *), denuoin lucem orlt prohilus excllssusque diligenter.

lam pm'cellsitis pt'ioris anLi(lui generis libris, quorumquidam noliriam habemus , omnibus, quum BertilliallUlII et Mo­dianum eosdem esse inlellexerimus afqllc Lugdunensem 2.,l\femmianllll1 autem nondum diligenler esse excussum, Gollor­picnse el Vindobollcnse fragmenla, ut sint diligenlcr excussa,in longe maiore carminis parte nos destiluere: palet inslarfotills huius prioris antiqui generis nobis habendum esse solumLugdunensem 2.

§. 2.

DE SECUNDO ANTIQUAE FAMILIAE GENEHK

De codice Lugdun~nsi 1.

Lllgrlu1!ensis 1. asscrvalur in IliIJliotheca academicaLeidtmsi (mspl. Voss. 43,), mcmbranaecus, formao ma­ximao. (3 1/ 2 pilim. longit. 21/ 3 palm. lulil.). In quaquo pa­gina seripti sunt 20 VCI'SlIS. Constat cx (juatl1l'1lionibus 25.qlli usque ad (Iuat. 20 iod. in fine OCI8\'i cuillsqlle 1'0­lii eadem, qllac Iibrum exaravit. mann sie sunl insigniti:

111 _ 1. 111 IIllf H. 111 eie. Qual. 1 srplcm adsunt folia

") Neque in bibliothecae Hegiae catalogo. lIeqllc in "catnloguodes lllilllllSCripts de MI'. le Ill'esident do l\lcslIlo" (Montrauc. biblioth.hiblioth. T. H, p, 1326 seqq,) !,ucretianlls liller II lfeI' llll'. Qumllqunmcllllllol!uS iste Montcfalconianus confectns est neglillentissilllc; vclutp. 1328 n da qUanUOl' lllsptis nil pl'oditur pmcter hacl;: .,4l\lunuSl;rilltsin fol. dont trois sur velin cl Ull eil IHlllilll',"

552 De eIne n d a t ion e Lu e r e t i i.

ct vestigium primi; qual. 6. ilern soptern folia et vestigiumquinti; quaLt. 7. et 14. septella folia el vestigia quaternomrn;qual. 25. seplem folia el oclavi vestigiuln; quat. 2Laulernquinquc lanlurn adsunt el vestigillrn sexli, Ha ul lemio i'nissevideatm'; ultima Imins tcmionis pagina vacat.

Vel ex eo, {fuod quaterniones 20. priores tanluln insi­gnHi sunt llumcris, ({uatcrnionis alltcm vel potius ternionis 21.ultima pagina vacal, eolligcl'C lieet hoc, qllod aliomm argumen­forum ope certissime conlirmalur: compositum esse hune co­diecm ex duabus diversae aetatis parlibus, qllarllm priOl' usqueud qual. 21. iucl. (- fol. 158, Luer. Vi, 78) allera inde aqual. 22. (fof. 159. Luer. VI,79) usque ad fillem libri perti­nel. Atque allerum qllidem Wam partem })riore antiquioremesse quum mcmbranarurn aspectus literarumqlle eonformatioostendit, tum inde apparet, quod in prioruHl quinque libro­rum suhscripLiollibus, quae sie sese habent: 1'1'1'1 LUCRETIICARl DE HERVAl :NATUHA LIB. -I- ["ll' .JII. ·UIl· 'V'J EX­PLICl'f "Lllcretii" sCl'ibitur geminata i, simplici vel'O in scxlilibri subscl'iptionc hae: 'f1T1 LUCRETl CARI DE RERUMNATURA LIBER . VI- EXPLICIT LEGE FELIClTER. AMEN.Bue aece{1it qllod prioris parlis folia ab ca quidem manu,qune VCI'SUS exaravit, nlllla insh'ueta sunt inseriplione, Süd inpauellrllm lantulll paginarum ll'ontibus a longe reeentiore malluallila sunt hace: LUCRETII !ib. II ete., in postedoris "m'opartis foHis quaeque pagina vel'Sa, radom manll, ({uae versusexaravit, inscribitur: LUCRETI, ({uaeque pagina reela: LlB. VI.- Aute IH'iol'clii igilur parlem sola cxstauat altera; oam qllumsupplerct poslerioris aelatis libl'arius aliquis, pl'imum implevitqllaterniones 20, turn, quia 'rdiquos H:TSUS ad quatemiollemimplcndulll non surlicere inlellexiL, sumpslt ternionem, huiusque,etiam dcficicnlc vorsuum numero, paginam ullilllllm vacuamrelinquere coaelus est. - lam patefacla iIIa Lugduncnsis Leompositionc, priol'cm partcm l'orlAsse saeeulo X incllnte, po­steriOl'em sacculn IX ineunlc scriplam esse coniicio.

Nulla rcperilul' neque primi libri l1eque l'eliquorum ill-

De e mend a ti 0 n e Lu c r e ti i. 553

scriptio; ubicunque autern in Lugd. 2. vacant lineae, in hoc,de quo agirnus, Lugd. 1. scribHllr capitis index rubris litterismaioribus. Syllabi capilum inde a libro quario singulis librispraemittuntllr iidem, qui in Lugd. 2., alris Iilleris minoribus.

Hune igitur Lugdunensem 1. quamvis hodie solurn ha­bearnus seculldi generis librum antiquum, taillen non ea estbuius generis paucitas ut ex solo cOllslet Lugdunensi 1. Aliumcllim secundi anliqui gencris Iibrum exstitisse atque eliamnune forlasse exsllll'e, ca ostendent, {lUlle de interpolalae I'a­miliae Iibris lnsplis ialn SUlfIUS disputaluri.

B. DE INTERPOLATA LlBHORUM MSCPTORUM LUCHE­TIANORUM FAMILIA.

De inlerpolalac familine libris reclissime quidern Ha iu­dicavit l\'fadvigius ul onmes "unius alicllius antiqui codieis, qui"circa tempora renascenliulll lilcrarum in manus horninulll"docrorum in Italia vcnit, apographa" (OP, I, p. 30) 'dieel'ct.Verum ct per (Iuern et qllando in I1aliarn perlalns sit codexiIle, commllnis inlerpolaloHlm fons, aecuralius possumus defi­nire. Ipse enim, qni illum in Germania invenit, Poggius indialogo "de infelicilate ]Jrincipum" Nicolaum Nicoli dicenlemfacil hace (Pogg. Oper. cd. Argen!. fol. 147 ll,): "Suscepit"hie _IIlC [PoggiumJ inlucI15 - olim diIigenlialll ellaborem pera­"granda(~ Alemanniae librorum perquirendorum gralia, qui in"ergasluJis apud iIIos reclusi delinenlur cL carcere eaeco, (Iua"in re mullum profuil lalinis musis eius indnslria, Nam oclo"Ciceronis ol'flliones, inlegrum Quinlilianum, Collllnellam, qui"antea delruncali el defOl'mes apud nos oranl, et item LUC1'C­

"tii partcm, plul'csquc alios hllinan Iinguae auc!ores praoclaros"resliluit nobis," Similia dicH Poggius in oralione funebl'i infunere Nicolai Nicoli habila (I. I. 1'01. 102. b.): "Quod aulem"egregiam laudem merelur, summam operam curamquo adhi­"buit [Nicolaus Nicoli] ad pervesligandos auctores , qui culpa"temporum perierant. Qua in re vero posslllil dicere, omnes

554 De emend €I t ion e L u c re ti i.

"libros fere, qui noviter tum ab aliis reperti sunt lum a me"ipso qui integrum Quintilianum, Cieeronis nostri orationes,"Sillium Halicum, Nonium l\iarcellum *), Lucretii pal·tem, mul­"tosque praeterea e Germanorum Gallorumque ergastulis mea"diligelltia eripui alque in lucem extuli, Nicholai suasu, impul­"SU, cohorLalione et paeue verborum molcstia esse liLteris la­"tinis reslilutos." - His ipsius Poggii accedunt aliorum testi­monia. Francisci Barbari (epiat. ad Poggi. a. 1417)**) hoc:"Tu [Poggius] 'ferlullianulll, tu l\farcum Fabium Quintilianum,"tu Q. Asconimll Pedillnum, tu Lucretium, Silium ll11licum ­"tu complures alios, Bartholomaeo [da monte Puliciano] colle­"ga tun adiulore, vel falO (unelos vita donastis vcl longo, ut"aiuut I posUiminio in Latium induxislis." Et Laudini versusin "elegia in Poggii obitmn" (Bandini Spedmen litlerat. Flo­rent. T. I, p. 93.) hit

"Et te I Lucreti, longo post tempora tandem"Civibus cL ]lalriae reddit [PoggiusJ habere tuae."

Ex illis igitur loeis qnnm app:u'eat, Poggimn fnisse eum, qttiLuercf.ianum codicem invcncl'it et ad Halos pertulerit: haudminus aoelll'afe, qucmdo id factum sit, discilul' cx epistolafjUam Romae 13 Dec. a. 1429 ad Nicolaum Nicoli dedit Pog­gius. Ibi cniu'l haee soribit (Lib. IV, ep. 11. 'f. T, p. 29<1:. 95)"'renuisti iam LtbCl'etiwn duodecillt anltis et item Asconiufla

"PedianulIJ et septem 8nnis aut amplius Petl'oniwn Al·bitrum"***).- "Cura ut habeam Lncl'etium si lieri polest". EI'go si anno1429 Luerelianum eodiecm tenucrat Nieolaus per dttodecim

*) cr. Poggii c!Jistolam ad Nicolaull1 Nicoli dalum m. Ap1'i1.1425.(cd. Toncllis T. I p. 148): "lIoc ego 10 rogo pel'Jllllximo mitlas elilll11"libclllllll Nonii l\lal'cclli (!ucm ad te misi UllU cum aliis scriplUI11 IIlto­ris untiquis". Falsns igitlll' 051 E1'lIosti tFabric. hibl. lat. T. H, p. 2(2)qlli Nonium a Poggio invcnlum csse uegavit.

"*) v. ErncsL. I. I.Petrouimll cx BriLuJllliu misit Poggius. V. op. ad Nicolaum

dalll l~olll. 28 Mai. 1423 (I, p. 90 Tou.): "Minns ad ll1e 01'0 Bucolicllll1"Calpul'nii cL pllrticltlmn Pelrot/ti, qt/fls mÜi !iM PIE lJl'itIllUlia." lllmultilllllllJ Cllisl,ululll cx Bl'ilallllia dcdcnll Poggius 11. 1422. (v. Tonei!. Ip. 84). 1\1lI1{} 'lUlem 1422 si mldis "seplell_" mlllOS, cfficiluf a. 1429,q uo scripl<! e51 ep. 11 !ib. !V.

De emendatione Lucretii. 555

annos: sequitur ut oum anno 1417 ~~) acceperit, i. e. eodemanno, quo in Sangallensi bibliotheea Aseonium, QuintiIianum,Valerium Fluccum a se invenlos seribit Poggius (lib. I, ep. V.I, p.29 Ton.). Neque [alsus fuerit, qui a Poggio anno 1417vel in ipsa Sangallensi vel in aHa Germaniae bibliolheea in­ventos esse dixerit atque in Italiam transmissos Ltwretianiearminis libros sex. Nam (Juod "parlem Lueretii" a se in­ventam dieit Poggius, id aut Ha aeeil)iendum videlur, uf,quum anle iIIum paueiores quam sex in HaHa eircumfe r­renlur, ilIe, quamvis sex librorum eodicem sit uaetus, 110­

'Vam non invenerit nisi "partem": auf, quod veri arbilrorsimilius, eam opinionem secufus, ex qua plures quamsex libros scripsisset Lueretil1s ~}i~), "p(~rleJn" inventam pu­tavit, quamvis sex libros invenerit ante se ignotos ***). -

"') Eodem hoc anno Francisci Bal'bal'i quam attutimns scriptuest epistola. Neque obstat nostl'ae rationi qnod in epistoln IV, libl'i IV.(1, p. 303 Ton,) quao eodem quo el)istola 11 anno 1429 sel'ipta est,sie allofluitUl' NieolaullI Poggius: "Lucl'etiullI t'cuuisti iam IJC1' amlOs"quall1tol'decim, eodem modo AsconiUln Pc(li(tIIuln cl Pctl'oni1l1n .fh'bi­"ll'um et Statium Silvol'Um orationesquc illas, (luas hahes ex meis."Nam hoc quidem loeo ad tempol'lun rationcs nOll aeeurate attendisscPoggiulll vel iude apparet, quod per toljdem anHOS retenlos dieit )'0­troniulll. quem ex Britannia, et Aseonium, quem ex Helvetia miscrat.

• ') V. Forhigel' praet'. od cd. Lucl'. p. XXXIII.***) Altel'Ulro modo rem cxplieal'c eo eogimur, quod eodieem

}'oggiano pleniorem inventum esse inle" a. 14, 17 et tempus, qno intel'­polata mspta seripta primaeque elfitiones faetae sunt, lIusquam prodi­tur. Certe talis pleniol'is eodieis in Italiam adl)Ccti ne vestigiulll qni­dem inesse videtnr in epislola quadam, quam lHI Nicolaum deditPoggillsanno 1427, ut eonieeit Tonellis (T. I p. 208). lbi q"um de monaeho quo­dam Hersfeldensi [f1irsehfeld] narral'it, qui "inventarium libronull atlu­"Bt plenum verbis, re vacuull1", inter alia adelit haee; "Bal'thololl1aeus de"monte Politiano dat opel'all1 nt habeamns Lucrclilllll; id si asseqllelllur,"tnne alia aggl'ediemur. Non enill1 est nune de aliis Bhris traetandulll,"ne multa petendo daremus oeeasionelll istius dellegandi." NefJlIC enim(!uid prollliserit monllchus lIel'sfeldcnsis ncque ulrum pl'Omisso steteritcx iIIis Poggii verbis appal'et. _ Cetel'lIl11 non dissillluianullm videlul',IIlC nOll uti Jlotllisse I\lehusiallo libro: "dc vita. Ambl'osii Traversarii"cuius a11 xiii 0 fortasse acclIratius tl'actari Jloterat JlllCC de Poggiano co­diee quaestio, Ex llandini autem catalogo eod(!. tut. Laurent. T. H,p. 210 coguovi eodicl'm LIICl'ctianlllll l'lut. XXXV. No. XXX a nlchllsiodiei scriptum esse manu Nicolai Nicoli, i. e. eius, cui prime snum co­dicem misissc Poggil1l\1 vidimlls. Illc igitur codex solus iuter Flol'l1l1­linos accul'atiore dignus est cullatione, donec ipsc Poggiüllus alil}l1ülldoindagabitul'.

556 D e emen rl a t i 0 11 e Lu cr e t ii.

Ad quodnam yero antiquae familiae genus perlinuerit codexiIIe a Poggio invenLus, id, (Iuum utmm perierit anetiamnunc in Itala aliqlla hibliolheca laleat non habeamuscomperLum, colligere nos I1ceesse .cst ex eorum librorum na­turR, quorum communis fons fuit Poggianuseodex.

Ex iIIorUl11 aulcm librorlltll mulliLudine accumtius novi­mus hos:

Valicanulll, 'fctLianum, Facrnillnum, quos conlulitLambil1us Cv. p. XXIII cd. tert. Francof.);

4) Bodleial1um, quem contulerunt Crecehius (([ui eumil1signivit: 8.) cl Hauercampus (qui eum insignivit:X. v. Wall.efield. 'f. I, p. XVIII, '1'.11, p. V. cd. Glasg.);

5) Vindobonensem, secundum qucm Lucrelium ediditAllcms Viennae 1787 Cv. Endlieheri librum suprap. 540 allaLum);

6-11) Canlubrigicnsem [51] I Poorianum [0], tres codicesAlusei Britalllliei , n , ~], quas contulit Wake_fieldius (quem vide '1'. I, p. XV. XVI; T. II, p. V);

12, 13) Codicem Bernenscm manu Pompollii Laeti seriplum[G] ct Ambrosianum [8], quilms in "Eclogae poeta_rum lalinorum" edilione seclll1da usus esl Orellius.

14-16) Codices, secundum quos faelae sunl edHiones Bri-xiensis, VCl'Oncnsis, ~nela a. 1495. *)

In illis codieibus, qui lemerariis llalol'lUll hominum 111-

*) Neqllc ImrlllJl editionlllJl 1I11alJl neqlle Eichstadii JibeHlim qua"pl'incipcm LlIcl'etii editiollem ndxiensclll exstal'c conlil'lnatur" (Icnae1808) milli potui COlJlpal'arc. QlIalll'optel' de Bl'ixicnsi illdicium facien­dllm est cx sola Geral'lli ('I'. IV cd. Wakcf. Glasgov.), de Veronensi clVeneta cx GCI'al'di ct Forhigcri collaLionibus, quae hoc certe osten­dunt: Brixiensem sccundulJl codicem minus intel'polatulJl esse factlllll;ad ßrix:icnsem proximc IIccedcl'c Vcnelam 11. 1495.; infimulIl "el'o 10clIJIlobtinel'c Yel'OllenSClJl, quac priusqlwm Flrix:icnsis 1l1l'morin el'lIt renovlltll,pro ,JI'incipc editiouc hahehatur. In illa cnim VCl'Onensi !lon soh:llllplurll mcnda flullm in duablls sed "Iures etiam lacllnae repe-riuntllr; velut !ih. IV, H. flui in nl'ixicnsi cl Vencta adsuut,desunt in VCl'oncusi. Negligcutel' dhcrunt AlI.CI'US (p. X) "Venc-"tam Cllm Veroncusi in locullis couvcuil'c" cl J<'orbiger (pracf.ad ed. p. XLVI) "Venetam a Vcl'llllensi non nisi vitiis lypogl'aphicis et"paucissimis corl'ectoris l1J'ltaLionilms diil'crre."

Dc emend a ti 0 n e Luc r e t i i. 557

terpolationibus sunt plenissimi *), omnibus 1) seribunfur suislocis in ipsius earminis continuila~e Luer. I, 735-785; I1, 253-304; 11, 757-80G; V, 926-977; 2) ultimis verbis mutilan­tur I, 1067-1074; 3) adsunt B, 508-510; 4) adest I, 124.Quibus indieiis qUllln secundum alltiquae familiae genus agno­scatur: apparet Poggianum eodieem; ex quo interpolati omnessunt desCl'ipti, eiusdem fuisse gencl'is, euius Lugdunensem 1­USllln igitur inferpolati Hbri solum hune habent, ut per eos,quid in aHo praeter Lugdunensem 1. secundi ul1liqui genel'iseodiee 8xsliferit, necessariis adhilJitis cautionibus, possit in­vesligari. Verum etiam iIIe usus proplerea mOlllenli es! levis_simi, quod non solum ad idem, ad quod Lugdunensis 1., ge­nus pcrtinuit Poggianus, sed eHam in siugulis sC1'iplu1'is tamsimilis fuit Lugdunensi 1., ul clui huius plenam' habeat noti­tiam, Poggiani leslimoniis carere IJOssit eum Lucretianae cri­lieae detl'imenlo minimo. Id ila esse luculenler proban! exem­pla, (luae ex plurimis selegi pnuca, alcIue 80 {luidCIII consi­Iio ut falsas quasdam etiam novissimarum editiol1ulTI scriptul'usemendandi olfel'l'eLur oceasio.

Lucr. V, 882 sie scripsi! Forbiger:Flore! equlIs; puer haud quaqllam qUi1~ saepe eliamnunc.

Cod. Ambrosianus: "F. e. p. baud (Iuanquam saepe etiamnulle"aseriplis in margine his: "addo sed Innlo: quanqumn";Cod, Pomponii LaeU etiam "saepe" omiltit iB~). Edd. Brix. Ve­ron. Venet.: "F. c. p. haud quaquam saepe etiamllulle" defi­ciente versus mensura, quae ut sllppleretur Avancius addidit"quia" ***J, l\'Iarullus, "quirl}'. ltfarulli coniecluram aceeperunt

") Minor quidrm qUllm reliqllol'lllll vidctnr esse il1lerpolnlio Bod­Jeinni 01 Cantabrigiensis, VCflllll etiam iIIos el cx POSl;iano fuissedescriplos neque vacare illlerpolaliollo in CI'I'OI'O igilur verslId l\llldvigiulll(0ll. T. I, 11. 309) cl Sicbelisium (RorgJ., Zlsclu,rt. :I. 1844 p. 787), quiadeo ad idem genus, lld quod LlIgd. 1., relulcrulIl Bodleillllum, cxoxcmplis llpparebit.

H) Dc celel'is codicibl1s qllidql111m lllTel'l'e Ilcglcxerulll coJlalorcs.

H") Wakcfieldius, qui AVllllCii cdHionc curebat, Pio ascripsit,quae sunl Avancii. CUI' VCl'O "quill" ol'l'ol'om lypogl'llphicUIII dixCI'itnon inlelliso.

558 De e mend a t i olle Lu c re t i i.

posteriores editores omlH~s praeter Wakefieldium el Eichsla­dtium, qui secundum codicem Canlabrigiensem sie ediderllnt:

Flol'et equlls; IHler haud ita quaquam; saepe etiamnunequam illlerpolalionem esse camque inscitam e reliquis inler­l>olalis Hbris pOlerllt colligi. lam apparet in Poggiano arehe­typo Ha mutilalum fuisse versum:

Floret equlls pllcr haud (jllaquam saepe eliamnune.Afque prorslls eadem lllutilalio repel'i/ur in Lugdunensi 1.Plenam vero scripluram, quam seqllalur futurus editor *)

praebet Lugdunensis 2. hane:Floret equtls pue1' haud quaquam; nam saepe etiamnunc.

Simillimmll exemplum offert VI, 769, quem versum pravissimoconsilio "in lectiOl~e sua omnia librorum vestigia eoniungere"studens" Forbiger scripsit sie:

Percipe nam nune re de ipsa tibi dieere Gon01'.Poorianus, edd. Brix. Vel·. Vene!. mulilo versu: "Percipe nam"nulle ipsa dicel'e eonor." -- Cod. Mus. Dl'it. LI etiam muH.!iore: "Pereipe nam nune diecre conori&. - Cod. Mus. Brit. :ssine ulla sententia: "Pereipe nam quae sit nee ,**"') ipsam di­"cere cOllor." - Cantabrigiensis: "Pereipe nam nune iPSll de"re diceI'e eOI1OI'". - Ex iIIis Wal\efieldius "seligens , quod"veri simillimum el venuslissimum videbalur" MaruUi cOllie­cluram exhibuit hane:

PCl'cipe namque ipsa de re tibi dicere conor.Nos vel'o perspicimus in Poggiano mal1CUln exslilisse versum sie:

Percipe nam nunc ipsa dicere eonol'.Alque Herum eadem prorsus Iaeuna illvellilur in Lugdunensi 1.lIIam supplere sluducrunt inlerpolatores vario successu. Pro­xime ad VCl'um accessit Cantabrigiellsis. Verum enim eSI,(lUod praebet Lugdullonsis 2.:

ll) Ncque ill pOslel'U1ll Sicbelis Lucl'etiallum simplicis "quill" pro"quill eLiam" USUIll pl'obnre ]laterit "ex saLis vel'isimili AYllllcii [immo:lIhirullij "conieclul'a", id quod recit quaes!. Lucl', p. 28.

") De quo, ut solet, nesligentel' lradit Hnuel'cnmpus,

***) FOl,tasse "uee" Ol'tUIU est ex "n"c". i. c. nunc.

De emendatione Lucretii. 559

"Percipe llam de 7'e IHlne ipsn dicel'c conor". *)

Ex Ilis igilur quum maximam Poggiano cotIiei cum Lugdllnensi 1.inlercessisse similitudinem apllareat, IHIßC uliis quibusdamcxemplis interpolalorum Iibronuu ualuram Ha aperialnus, uteadem opera verac scril11urae ab ediloribus praelermissaeeruantur.

Lue!'. I, 45 sie clIm Wal{efieldio cl Orellio scripsit For­biger:

Quod superest vacuas aures mihi 1I1emmius, et te"nominativum pro vocalivo" tueri conatus "auclorilale librorum".Libri vero, quorum "auctoritalem" ullteslalllr sunt cotltI. Mus.Brit. n et:2. Alii interpolati, eod. Mus. Brit. LI. et eod.Pomponii Laeli, hoc exhibent:

Quod superest , quaeso, vacu(ts miM, Memmius, mwesSemotim a curis eie.

Quid lateat ostendunt fr. GoLlorpiense, Lugd. 2. cl Lugd. 1.,quos in hac scriptura consenlientes inveni:

Qnod superest ut [Lugt!. 1: tt.t] vaeuas am·is.Ealldem igilm' Iaeunam quum in Poggiallo invenerint, variismodis eam explel'c sluduel'e intel'polatOl'es imperili i~*). Hodiovero nondul11 ad solam eoniecturam confugiat neeesse est,qlli versum illm in arehetypo duomm antiquorum genel'l1IUmutilatum velit explere. Inlel'pretes anim Vil'gilii, (IUOS

e palimpseslo Veronensi cdidit Maius, in Virgilii Georg.III, 3 ***) (MaU Classic. Allel. 'J'. 7. p. 262; Servo T.11, p, 309 cd. Lion) annotanl haee: "Cetera quao vaeuas"tenuissent menles] vacuas mentes scribenlium intelligen­"dUllI. Sie Lucretius: Vacuas aU7'es animumque saga­"cem." Ascripsit el Maius ct Lion: "Luer. IV, 913." Ibivero, quod non fugit Maium, exslat "tenues ames", non: ,,'Va-

*) l1ul1cre8mpl1s de neutro T,lIgdullellsi dixit. Edidit vero sicutLambilms: "Pl?t'cipe namqlll.! ipsa (lI.! "I.! nlll'lC (licl.!l'(! conor".

"") llal1d maiorc euim opera siuc nomillativo pro vocativo pOlierepoterunt: "ei te lnihi, 111elll1l~i" .

.... ) Qui solus editoJ'um alfem'l potuit loeum, }!'lll'bigel', nOIlattulit.

560 De e mend a ti 0 n e L u er e t H,

cuas", quod in solo de quo agimus loco (1, 45) repeI'itm',Eum igilul', eiecto anliquorum Iibrorum "ul", quod per plu­rimas occasiollcs poLuit h'I'epere, sie suppleo:

Quod superest , vaeuas flures animumque sagacem

Semotum a curis eIe.

Vidimus quo modo lacul1as suppleverint intel'polatol'es;cum rarioribus vocabulis quomodo egerint luculellter disci po­test ex v.836 lib. III, qui sic sCI'ibitur in codd. Vindob,Calltabl', POOl', tribus Mus, Brit.:

Practer cnim quam quod morbi est cum corpus aegl'olat.cod. Bodlei.:

Proptm' egl'it enim {Iuam {Iuod morbi est ClUU eOlllUs aegrolat,cd. Brix.:

P,'acfCl' cg,'it quam quod morbi est oum corpus egl'Otat.cd. Veron. :

P,'opfer egl'it enim quam quod morbist qum corpus egrolat..ed. VencL:

P1'Opfel' eg1'i quam quod morbist qum corpus egl'otat.Inde A"ancins, parlIln curans syllabarlllu mensuras, hoceffecit:

Praetet' enim quam (luod Illorbis CUlIl corpus egrotal,neque scitius Marullus:

Praeter enim quam quod lUorbis oum artus egrolant,Quos vel'SUS Gil'anius, qui nullulll pedem non cadere in hexa­metrum putabal, Ha del'cndit, ut "cl'elicum c{uinto loco" posi­1um diccret. Ineptiis relictis primus Turnebus (Advers. 22,1g; 30, 10); sui "anliqui exemplaris" *) hano probavit scri­llluram:

Praeter enim quam quod JI10rhis eum corporis aegrif,quam Lamhinus in tertia sua editione est sequutlls, Ilisi quodpro "CUfn" scripsit "tmn". Lamhinianum versum propagarul1tHauercampus , (Iui de Lugdllilensibus codicibus nil pl'Olulit,Wakelicldius, Eichsladius, Forbiger.

'*) i. e. ßel'tiniani Lugd, 2,) v, supra p, 545 llunot,

De e mc n d a ti 0 n e Lu er e ti i. 561

lam apparet, fluO "speelent lurbaeu iIIac inlerpolalorumlibrorum, quod Forbiger quidem "non vidil", quamvis el Lambi­nus el Walmfieldius inlellexerint neque profecto sit in obscuroposilum. Ad "aegrit" enim ascripseral aliquis intel'pretamen­turn "aegrotat", quod (Iuum in ve1'bortun ordinem il'repsisset,in alienum Ioeum depum genuinum "aegrit'f tolumque eo1'­mpil versum. Verum eUam Lambinianam scripturam, quam­vis sel1tentia essel apm'ta, lam mendosam pUlarunt Madvi­gius (Op. T. I, p. 311) et :Siebelis (Bergkii ZIsch. 1844p. 797) ut, quum de Lugdd. taeuisset Havercampus, nc cOlTi­gere quidem auderenl. Quapropter teslor in utroquc Lug­dUl1ensi legi:

Pmeter cnim quam quod morbift eii corpol'if egritab iIlorumque auctoritale paululum discedens scribo sic:

Praelet' enim quam quod morbis't quum *) eorporis aagre!:.Nam. "aegret'f ~on "aegrit" seribendum esse quum "aegreseo"doeet, lum ea demonslrabunt, quae de aHo versu exponereHeeat, ubi non solum il1inlerpolalis Hbris, verum etiam induobus Lugdunensibus idem vocabulum "aeg1'et" locum cessitinterprelamcnlo.Etenim IlI, 107 sie seriplus exslat in codd. omnibus:

Saepe itaque in promptu corpus, quod eernitur, aegrum:atCIue ita edilum est ab editoribus ante Lambinum omni_bus, praeter Mal'ullum, qui ex coniectma scripsit "aeg1'WIt"e s t. ff Lambinus vero ct offensus omisso in Illsplis vel'bo"eW', ct loeum quem modo traetavimus (IlI, 836) compa­l'ans pro "aegrum" in tertia sua editione ponere ausus est,,'aegrit". Qua "audaculorum quorundam editorum" scriptu­1'0. reieela Wakefieldius, Eichstadius, Forbiger revocaruntcodicum memoriam "aeg1'um,'f Verum solurn fuisse LllInbi­num, qui quum alibi tum hie ansus sit sapere, probatur vele­re quodam "anonymo fragmenlo de verbo", quod inter "ana­Iccla grammaliea" nuper ediderunt Eiehenfeld el Endlicher. Jbi

*) "l\Iorbis't quum" = "mol'bis est quulll" (EUT:' flu).

ll.Jluf. f. \ll~ihl~9. VI. lJ. v. 36

562 D e e m end a t ion e L uc r e t H.

el1im §. 40 leguntur haec: "Sunt [verba inchoativa] quae ba­"bent prillcipalis sui personam tertism, quum prima non ex­"stet. Hebesco averbo est hebel, hebeo autem latinum non"est. Lentesco averbo lentet, LllCilius: lentet opus, sad len­»teo sille usu est. Aeg1'escit a vel'bo aegr·et. Lucretius: Saepe"itaque in pr'omptu COt']Jus quod cernemrJ,s *) aegret." Aegreo"tamen dictum non est". Quo tesLimonio et 111, 107 pro"aegt'um" pOllendum esse "aegt'et« el m, 836 non "aegr'il41

sed "aagret" scribendulll conficilur.

Interpolalonun igilur librorum quaHs sit condicio quumostenderimus, reslat ul luculentis exemplis palefiat, quo­modo IH'avis iIIorllm librorllm scriplllris ad "dupticem Lucre­"tiani carmillis recensionemH **) probandam usus sit For­biger.

Lucr. I, 488 in codeI. Lugdd. et Gottorp. est:

Elsi difficila esse videlur credere quicquam

sieut ediderunt Lamhinus et Wakefieldius. eod. Bodlei., ed.

*) Sic codex, Inler "ccrnimus" ct noslrOl'um Lucrctianol'um Ii­hrol'um "ccrnitltl'" lIon dccemo.

'>l') JIlam opinioucm ad qual1l, tanquam ad 1lapclltHap omniumcl'itiCal'Ulll dil'ficuhatulll, et olim coUfUgCl'Ullt ct hodic quidam confugilmt,Lucrctiauo clll'mini primus Ha adhibuit Hauercampus (ud I, I L V,1326),ut ab ipso Jloelll duas factas ease l'ccensioncs diceret. Deillde Eich­stadius (de "Ha ct carllline Lllcrclii p, LXXIX. ss.) "in prima rccen­"sione exhibitum fui$se" pulavi! "carmen, prout de manu auctoris exiis­"set inchoatulll et rude, in allem Iimlllum a nescio <luO multisque Iods"petilum," Deni<Iue Forhigel' (disscr!. de 1.Ilcl'elii earminc a scriploresoriOl'is aelatis (lonno Jllll'traelate) probare eonlltus est: "J.uerclii carmen"scrioribus dClllllm temporibus ab homine, sive ingcnium sivc poeticam"facultatcm specles, ipso llnclol'e longe inferiori recognitum pel'multis in"Iods, ßllllalllm, interpolatulll et COl'l'cctllm" (fl. 121) "neque aute se­"l'iorcs lUal'ci AUl'elii annos hane altcram reccnsionem pel'fectal1l fnisse"(p. 128), AtqllC ilIud COI1lUleutum argumcuLis, quamquam llll speciosisquidem, tarnen non siue aliqua diligentia conquisitis ci exposHis ilacxol'llavit Forbiger, uf, si eius opinioncm eVcl'leris, simul corruantEichstadiana ct lIancl'campiana, Nos igitul' qllUm dc reliquis, quae pro­inm ilIc, al'gnmcnlis in tertio Imins dispntationis capite simus dicturi,llic ca tanlum vesligia "duplicis l'ceensionis" attingemus, quae in in­tel'lJolatonlln Iihrorllm sCl'ipturis sibi visus est invcnissc. - De Forbl­gerauo !ibro paucis, scd Ha ut sibi nil eorum quae volulsset persua­sissc diecrllnt, iudical'unt OI'elJius (Iahni Annllll. a. 1827. T. 1II. fase.IV. p. 86 not.) cl J\ll.ldvigius (Op, '1'. I, p. 32L)

D e eme nd a ti 0 ne Lu Cl' e tH. 563

Brix. Ver. Yen,: - "videlur fm'sitan quicquam." VaticanuSLambini, tres codd, Musei Brilan.: - "virletur fm'sita quic­quam", quod exhibuit eliam Avancius. In mal'gine autemPooriani codicis talis exstat versus:

"Forsilan et quicquam elsi difficile esse videlur."Palet "fOl'silan" ascriptum fuisse ab illterpolalore 7 qui"quicquam in rebus solido corpore reperiri posse" (v. 489)non ipsi Lucrelio diflieile videri ad credendum. eliam aper­tius voluit signifieare, Hlud "forsHan<: <Iuum inler Lucretianaverba esset receptum, expulsum est geuuinum "credel'e". Vc­rUm Farbiger non solum ,,,ors ita veram Lucrelii scripturam"non a librario, sed ab anliquo iIIo secundae recensionis au­"clore in credere mulatum" censuil, sed etiam, neglecloantiquorum librorum omnium "c1'edere" , in cditionem suamintulit inlerpolalum istud ,,tors ita" *).

Haud minus erravit Farbiger (diss. p. 109) in co, <Iuod in­terpolatorum librorum v. 774 lib. V discrepantias cx "duplicireeensione" repeliit. In duobus' cnim Lugdunensibus, sieutcHam in cdd. Ver. Venet., sie mulilalus cxslat versus:

Quove modo offeelo lumine obircquem ul supplel'ent, partim ,,1JOssint" vcl "possent", parlim,"so­"lcant" addidere inlel'polalores.

J)cnique perslringenda est levilas Wakefieldii cl Forbi­geri, qui V, 789 ex uno interpolato eodiee Pooriano edi­demn! :-

Suslulit, inde loci morlalia cm'da creavitquum ct Lugduncnses cl inlerpolali,praetel' Poorianum, omnesexhibeant "morlalia saecla". Forbiger Cdiss. p. 109) adeo"baud pl'Obabile eensel saecla ab ullo alifluO grammatieo"vel Iibrario eum aHera scriplura cOInmutatum fuisse, sed"cm'da, veram Lucretii scripluram, ab ontiquiore iJlo Lu­"cretii emendalore in saecla mulalum esse".

ll) LUCI'. 1I, 1059 Lugdd. pl'aehent "fl'llslraqlte {)oacln"; indc orlllest scriplUl'a cd. llrixillilsis cl Avallcii "frustra quoque iacLa": alque llXiIIa ftlarullus couiecil "iactalaqllc fru~tra'·. ElilHlI balle Marlllli COIl­

icclurlllll intel' "duplieis rccensionis" vestigia retulit Forbiger diss. p. 106.

564 De emend a t ion e Luc r et H.

At re vera "per librarios" mulalum fuisse saecla in Dordacor

et hac quidem via: saecla saeda saeda corda, docere poteratcodicis Vil1dobonensis, quod ipse Forbiger allulit, "mon­strum leclionis": sacreda.

Atque haec quidem satis dicta sunto de interpolalae fa­miliae codicibus, qui in universum cum secundo anliquae fa­miliae genere consellliulll *), dilferunl quum multis minorisambitus mulationibus ex libidine libl'ariorum ractis, tum co quodplurimi versus, qui in antiquis Iibris manci exstant, ab inter­polatoribus falsa integritatis specie sunt oaducti.

CAPUT H. DE LlBRlS EDITIS.

Neque apud solos Jibrarios slelit interpolalio.serpsit per editores, inter quos el temporis ordinetudine mutationum primum locum obtinet

Hieronymus Avancius Veronensis,

Longiusel multi-

qlli primae Aldinae edilioni (Venet. a. 1500) praefuil.tor quum in 'lH'aef'atione "se corruplissimllm Lucrelii"sine antiquo exemplat'i emendare ac publicare atlsum

Is igi­poemafuisse"

*) Ne quis mihi eas ohiiciat intel'polalOrum libl'orum ab anliquisdiscrepanlias, quas Siebelis (8el·gk. Zlschrrt. p. 788) composuil tot' saneet tantas, ut solis interpolatoribus vix possint imputari: dicendmnest omnes illas discrepantias partim omnino non exstare, alque Siebe­lisium in CI'l'orelll esse induelum negligenlia lIaucreampi, pal'lim nontanli, quantum iis tribuit Siebelis, esse momenti. Sie in solis intel'po­latis libris mutilari dixit I, 1067-1074, quum eadem mulilatio etiam insecundo antiqno genel'e invenialur (v. supra p.534). POl'ro 1ß solis inter­polatis libris deesse 1II, 820-829, qui re vera in Ilullo msplo neque'antiquo neque intcl'polato legunlUI', sed ab Avancio ex loeo simili V, 352sunt insel'li (v, infra p. 57<i). Denique "lemma" post 11, 1144 solis in­tel'polatis libris esse eommune, quum et iIlud "lemma" et reliqua omniaetiam in antiquis libris exstellt (v. supl'a p. 543 et 553).- In eetel'is, velutquod 1I, 1170; I1f, 594, 95; IV, 513 i H, 492-94. in omnibus inter­polatis deesse dicit, ad omnes tl'anstulit quod de quibusdam constal.

De emendatione Lucretii. 565

aperte ipse profiteatur: ccrtissimmn est, omnes, quae in AI­dina .prima a tribus prioribus editionibus Bl'ixiensi, Vero­nensi, Veneta "') reperianlur discrepantiae, nulla nisi Avan­eiani ingenii nill auctorilaie. Verum Orellius (praef. ad Bel.p. 3) in eo, quod msplorum auxilio sese destituturn dixerit,"veteratorem deprebendit Avancium, quippe qui versus aliquot"minime subdilicios, quamvis a praecedentibus editionibus"omnibus omissos 11,1139; III, 866; V,1011. Buis 10":"cis iilseruerit". lam quum non indiearit Orellius codices inquibus Ires iIIos versus ipse invenisset - neque poluit pro­fecto indicare: - ex ipsorum versumn nalura "minime sub­dilicios" Ms esse iudicarit necesse est. Videamus igitUl'quales sint

Ac primus quidem 11, 1139:Quanlum opus est cl quod salis est natura D.oval'c

qui non ab "aliquot", sieut dicH Orellius (p. 28), sed ab omni­bus quos novimus msplis abesl, non soIum et a numeris et aborationis genere indignus 'est Lucrelio, sed manifeslo .confi­clus ab Avancio, qui desiderabat, quod vocabulo "lantum"(v. 1138) responderel, "quantum", neque inlelligebat "tantum"(v, 1138) pendere ex "pro quam" (v. 1137),

Non aHa ralio est alterius versus 111, 866:Quos de materia nostra nova proferet aelas

quem praeter lolius Jooi sententiam el confinxit ct inseruitAvancius propterea, quod "HHs" (v. 865) neutrius esse gene­ris non vidit,

Paullo aliler vel'o comparatus est terlius V. 1011:Castaque privatae Veneris connubia laeta.

Eum enim quum, Hauercampi silentio freti, in Lugdunensibusexstare pularent recenlior('s editorcs: nccluC interpolatorum

') ßl'ixiensi et Venel,a usum esse Avanciulll probant IV, vv, 123-192, qlli in Vcronensi desunt, adsllol apud Avanciulll ct in lhixicllsiVenetllqlle. Nequc vero solam Vellclam fUlldamentum esse recensionisAvancianac, qllod (lixit Pinzger (Anna11, Ienens, 1823, No, 76, p, 122),.praeter alia ostclldit v, 535 lib, Il, qUllm cx sola Brixicnsi repelcl'cpotuit Avancius, Deest enim versus ille et in Verollensi et in Venela,

566 De e men cl a ti 0 ne Lucr e t i i.

codicum neque trium editionum ante AvanciUll1 factarum , aquibus omnibus abest, habuere rationem. Atqne proCeclo abomni parle arleo elegans est versnS adeoque necessarius adsententiam ceterorum absolvelldam, ut per se ne sagacissimoquidem movere suspicionem possit. Vertuu qUllm etiam abutroque Lugdllnensi eum abesse in\'enerim, muni igillll' ca­reat msplorum aucloritale; non est dubitandum quin Avancills,utlocmn in msptis lacunosUlnexpleret ,sui ingenii ope eumconfinxerit, adiutus [ortasse Lucretiana locutione (111, 777):"Veneris connubia". Quamvis igilUl' senten~ia ea, qmlln suoversufelicissime expressil Avancius, ad Lucretii verba intel­ligenda maxime desiderelur: tamen ipse 'Ve1'sus haud minusquam reliqlli duo est "subdilicius" et a Lucretianorum verho­rum continuitate scgregandus.

Vacare Avancillm a "veleraloris" culpa, neque simulalamfuisse, fluam pl'ofessus est, msptOl'mn penuriam quum intel­Icxcl'imus: iam aliquot ex maioribus mlltationibus indicemus,quas parlim impcl'ite feeil Avancius ,partim feliciter, iuslo8udacius, qui crat iIIorum tempol'Um mos, omnes, Primusversuom 1067-1074 \ib. I, qui in secllndo antiquogeneremulilanlur, in prima desuni, exitus BX conieetura explcvit *);insel'uit H, 164; 528; III, 98; JIl, 614; !:S35 (post 83i) IV,101,534; V,31, alios ab semet ipso confictos; addidilexlocosimili 111, 820.....;829 V,365, ss.); lransposuit IV, 251,52,301-3: quarlllll mulationum quum plurimas eliam novissimieditores accepcl'int, lum omnes Cere abim'c in editionem

Ioannis Baptistae "Pii,

quae pl'odiitBononiae 8,15[1 fo!. repetita estParisiis a.1514.Ea enim maximam partem sequilur Avancii recensionem.

*) l\tadvigius (Op, I, p. 309, not. 1), qui haee Avaneii supple­menta in antiquis codieihus I'epel'h'i putavit et in solis intel'polalis Iihris1nlllilos legi vel'sus: disccre ClllJichal ab Hs, "qlli val'ietatem sCl'iptllrae"collegerunt, quis primus integros versus ex aliquo alterius generts"codice edidisset".

D0 0 mon da ti 0 ne Lu er e 1ii. 567

Vorum haud pauca *) eliam mutavit Pius vel ex sua conie­clura, semper fere inreHei, vel msptorum, quibus usus ,est,ope. Ac de msplis quidem suis haee tradidit (fol. 9 b, ed.Paris. qua utor.): "Contulimus non sine aerumnis vigiliisque"diutinis codicem Venen Hermolai i~*) et Pomponi Romani ***)"codicemque non onmino malum qui servatur Mantuae in bi­"bliolheea quadam suburbana qui fuit viri non indocli gentis"clarissimae Stroliorum ****). Non defuit Philippi Beroaldi prae­"ceploris quondam mei nune collegae imprcssus quidem sed"tamen perpense examinatus, Codri quoque Grammatici Bo­"noniensis t), cuius copia rnihi per ßarlholomeum Blanchi­"Dum virun~ eloquii exeultissimi facla est, Marullique poctae"induslria mira eastigalum non defuit exemplar tv, Severo"Monacho Plaeentino graeee Jatineque perdoclo mUSUl'llffi ath­"Iela non gravalim offerente ,ex quibus sicuti Zcusis (sie!)"ex quatluor Ht) diversis eorporibus, VCl'llll1 et, ut arbitror,"inlegenimam formam Lueretio praestilimus..:' lam de Worumcodieum natura cerIum quidem illdicium propterea faeere nOllpossumus, quod PhIS in annotalionibus suis nusquflm singulo­rum nomina aUulit, sed sempel' vel da "priscis" val de "an­"tiquis" vel de "quibusdam exemplal'ibus" narravil. Altamensive quas ab Avancianis discrepantes in vel'borum ordine ex-

*) Neque enim accurate dicit OrelHus {praef. ad Ecl. p. 3.) ,,1'a­,,"issill~e ·Pium discedere ab Avancio" taiisque discessionis duo Ianlumpl·ofe.!'t exempla. Annotabo igitur omnes locos primorum 300 VrrSI1UIllJih. I, 'Ilbi ab Avancio discedit Pius: 9, 15, 35, 47, 65 (bis), 123, 125,126, 137, 145, 182, 196, 245,295, 362, 385.

**) Non "cuinsdam Hermolai" , ut diGit Forbiger pl'aef. p. XLI,sed "Veneti" i. e. clarissimi ilJius Hermolai ßal'bari. de quo vide Fa­brieii biblioth. med. et info latinit. T. I, p. 172 ed. lIJansi.

n*) I. e. Pomponii Laeti.n ..) Cf. Gronovii episloJa 3d Salmasimll (ßurlll. Syllog. T. H,

p. 527): "Editio Florentina, cui variantes ascl'ipscrnt fluidam Cm'olus"Strolius, olim losephi Sealigel'i".

+) I. e. Antonii Codl'i Ureei, de quo vidc Fabl·ici.1. I. T. I, p. 123.

ft) I. e. 1/1SptltS liber, cx illius aetatis consuetudinc dicendi.

ttt) "Quattllor" dieit, quia sola 111spla nlllllCl'al. Codl'i enimsient Reroaldi "eodicem" fuisse imprcssam editioneul ex ipsills I'H vel'­bis apparet,qllamquam "non liqllere" dicit Forbiger praef. p. XU.

568 De emend a t ion e L II CI'C ti i.

hibuit scriplul'as, sive eas speclamus, quas in solis prolulitannotationibus : etiam tres reliqui codices, sieut "exemplarmtra Marulli induslria castigaIUln", ad interpolatam familiamperlinuisse videnlur *). Atqueeliamsi Jargiamur habuissePium, quibus uli posset, antiquae familiae codices: tamen ne­que iis usum esse, neque ecrU quidquam de illorum codi­cum scripturis ex Pii editione disci posse inde apparet,quodnon solum amnes, quos ab Avaneio conlietos esse "idimus,versus taeito repetiit, verl1m eUam ex "antiquis" scilicet"exemploribus" suis primus edidit versus tales (post 11, 425):

At quae levis cl est iocundo praedita sensuHuec aliquo sille seminio b,.evio,.e creata est:

quos, si veJ'su secundo pro: huee - b,·evw,.e scripseris:hUltd - levim'e, nn esse videbis nisi barbarum inlerpreta­mentum Lucretianormn versuum 422 el 423:

Omnis enim sensus, quae mulcel cunqlle, videnlum

*) Neqne profecto qoi iUorom temporulll Illorem loquendi cogno­"eos codices, quos iam Pius prisca el antiqua el'emplaria vocavit,

"non adeo recentes COgitlll'i posse" COOl Forbigero (diss, p. 131) indi­cabit. Ncque quisqoam pl'lletel' Forbigerom (diss, p. 111) ,,.miram le­"clionis VllriCtlllclIl" dil'erit, quod quum nostra mspta omnia VI, 108pl'llcbeant "Iltcah'is", Pios Cl' "quibusdlllll 'codicibus" protolit "lracke­"Us". Fncillimc enim expHcabHur illius Yllrietatis origo, si Pii annolll­lionem legeris bane (fo!. CL,XII a): "Quidam codices habent: "ma­"gllis iotenla lmc!lelis" ete. ut dc veHs nauticis intclligas, qoac ut"seimos, clu'basa pochle vocant. Ex Macrobio aotem didicimos tl'ache­"Ion pnrtem essemali mediam.cuius verba ex Satornalium qointa,,1 c, 21) sobscripsi: ""Asclepiades vel'O Yir inter graecos npprimc do­""etus ac diligcns cnrchesia a nnvlIli re existimat dicta. Ait enim na­""vatis yeH inferiorem Ilartem pternam voeari, at circa mediam ferme""partem trachelon, Slllllmam vero parlelll carehesiulll nOlllioari"", de"tnlchelo qoo spina dorsonHs signilical.lll' ante nos nemo, Ex codiee"vetllstissimo, qlli fllit grnmmntici nUll iocelebris l\latthaei Gypsci ealvi­"vitium dcl'ol'me in AUJ'clio supplevimos. Qood ab Seipionc Cartcl'oma­"cho summe pl'obatul', vim siogulnris eruditionis el eloquentiac". ­Vidcnllls igitul' Cl' Macrobii loco, qoo rcstitllto tantoperc gloriatur Pius,val per aliquem iIIius tellliloris grammaticum vel, qood veri est simili os,pel' ipsurn PiUIll, qui "elllvitilllH in Allrelio sopplevit", pervenisse lectio­neIH tracl!ef.i,~ in "qnosdnm I,ncrelii codices", qoi adeo fllisse videntoreditioucs, qUlll'll1H mllrginiblls nscl'ipserat aliquis doclam nimh'om iIIameonicctm'am, Talis igitur est "Ieelio, cllius originem, nisi a Loeretio"ipso scripta foissel, divinnrc nOll valoit" Forbiger (diss, p. 112) cl inqua iuvenit iIlc "doplicis recensionis" vestigium.

De emendalione Lucretii. 569

Hand sine principiali aliquo levore *) creata sI.AhIlle haae quidam dixisse sumdat da PH cdilione, quae

omnino magis est memorabilis propter commentarios **J dif­fusae el confusae erudilionis plenos, quam }Jropter Lncretianicarminis recensionem, quae eadem fCl'e l'emansit, qualis rue_rat Avanciana. Longius vero ab Avanciana discedere videlurca quam exhibet

Iuntina editio ***)

Florentiae a. 1512 edila a Petro Caudido, qui "vetusla, quae·"Florentiae nactus est exemplaria, conlulit, praeslanlissimorum"vaturn Pontani Marullique ohelos temere inducla expungendo"adhibuit." Verum ne forte incautius "veluslorum exemplarium,"quam promisit Candidus, collationi aliquam tribuamus lidern,.statim ipse profilelur "se Marulli imprimis amici censuramesse seculum" ****). Atque profeclo si singrdas respexerismutationes: ex coniecluris, quae nullorum antiquorum msplo­J'um vesligiis instHerint, profeclasesse deprehenderis fereomnes. "Ternere" alltem "inducla" tanlllm abest ut in luntinaeditione· "expungantur"J ut non sohlln omnes raUneantur, quosAvancius cx ingenio suo procuderil versus, sed adeo ad­danlur novi [,'elut IJ t6; 1090; 1095; IV, 400; VI, 6071 quosin ullo antiquo msplo exslitisse nelllo crede!, qui in cos in­quisiverit accuratius.

*) Lugd, 2,: le'vio"(l, J,ugd, 1 et edd. Hl'ix, Vel', Venet,: le­",io!'(J. Atque ab falsa iHa sCl'iplul'a profecti sunt spUriOI'UIIl verSUlllllßctores. "Leviore" cnim quum sit adiectivum, "principiali" pro nominehabuerunt ct interpl'etati suut: "seminio". PI'iIllUS Avancius recle edi­dit: "Ievore".

"''') In quibus plurimi llliorum sCI'iptol'um Iod ex msplis corri­guntul'. Alolestissimaln autem cOl'um lectioncm reddit lum lliccndi genus,quod dici nequit qUlllll sit barbal'Ulll, tum IOllgissimae digressiones dcquaestiuuculis scholasticis insliLulae, quibus "Iectorem vegetulIl silginal'c"voluit Puis. (lpsius sunl verba ful. IX, a. med.)

.") Ealll' qnum ipse nun viderim, culiigelHla fuernnt qnae pl'O­fcram ex Forhigel'i collatione et dissel't. p. 29-33,

on) tpsius sunt Candidi verba ex (ll'aeraLiOllll, qumn I'llpctiitHallercampus! tranJlscripla,

570 De emend a ti 0 n e Lu c r e ti i.

Sed iam interrumpenda est sedes editionnm *). Quaeenlm commemorandae restant, earum editores non id solumquod superiores spectamnt, ut lectio carminis quolibet mndoredderetur faeilior, sed antiquarum msptorum auxiHo ad veramLupretii scripluram pervenil'e sunt conati. Quo in consiliopersequendo quali CUlU successu versaH sint singuii editoresrecentiores, ct hrevius et confidentius tum poterit indieari,qnum normam, ad quam Lueretiana critica redigenda videatur,signifieaverimlls. Hio antem non incommodum fuerU eorum J

qllac iam indagavimus, capita paucis eomplecti.1) Antiquae familiae, ad quam pertinent fragmenlum

Gotlorpiense, fragmentum Vindobonense, duo Lugdunenses,Memmianus, Poggianus, genera Bunt duo.

2) Ad pl'ius genus pertinent fr. Gotlorp., fl·. Vindobo­nense, Lugd. 2. Bel'tinianus= Modianlls), Memmianus: to­tius(Iue hulus prioris generis loco nobis habendus est solusLugdul1. 2.

3) Ad alterllln genus IJel'Linent Lugdun. 1., Poggianus,ex qua ct inlerpolata msptol'Um familia ct editiones inde aBl'ixiensi usque ad luntinam manarunt: totiusque huius alteriusgcneris loeo nobis habendus est solus Lugd. 1.

4) Fundamentum igilul', (Juo hodie solo nUitur criticaLueretiana, sunt duo Lugdunenses **).

") Praetcl'eo quae nihil sunL nisi pl'iOI'UIn repetiLiones, velut Aldi.nam 11, quae est luntinae repeLiLio.

H) Stemma codicum cx nash'lI sententia sie t'ucrit delinellnduln:

Archetypus

2.Exemplar !leneris L

/\/ \ Exemplar--_. 1-.0::...---

Lugd. 2.lIIemm, Gott. Vindob. Lug<l. 1. Poggianus1

eodd. interpolali etedd. usqueadlunt.Qui, quid novi protulel'imns, seire velit, eonferat iIIud stemma eum eis,quae disp1ltllvit aIadvigius Op. I, p. 308, 309.

D e eine n d a ti 0 ne Lu e r e t H. 571

CAPVT III. DE FIDE CODICVM LVGDVNENSIVM.

Bonos praetlicamus codices Lugdunellses ab hac solaparte, quod integri sunt ab interpolationibus hominum Italo,""rum. Ceteris enim omnibus, quaecunque Ubros msptos in,+,quinare possunt, vitiis lantum abest ut vacent Lugdullensesfut in ipsis vitiis, sed apertis illis neque Italo fuco oblitis, cer­natur bonitas cadatque in Lugdunenses lIuoque vox illa, quamde Gemblacensi Manilii eodiee edidit Iosephus Scaliger: "ster.."quiIinia esse e quibus eHei possit aurum". Certa igitur in­venienda ratio est, ad quam Lueretiana eriliea, mendosissimisiIlis eodicibus tanquam solo fundamento llixR, Ha inslituaturut neque in temeritatis Ileque in ignaviae incidat culpam.Quam ratiollem quatenus ipse intelligere potuerim, quum iamsim sigllifieaturus magis (luam explicaturns: primum breviterexponam, quomodo discrimen Lugdunensis 1, et Lugdunell­sis 2., quos ad varia antiquae familiae genera referelldos esseinlelleximus, erUieae faetilandae adhibelldum esse videatut.

§. 1.

De discrimine Lugd. 1. et Lugd. 2.

In caussam graviorum illarum diserepantiarum SI mqui­rimus, quibus prius antiquum genus differt a seeundo (v. p. 534):apparet fieri non potuisse ut quater omiUerentur quinquagelliversus ~~) in omnibus prioris generis libris, in secundi gene-

"') Vel ut accul'atius dicam quater 52 \ineae. Nam et in Lugd. 1.ct in fine I.ugd. 2. post 1,769 iteratul' v.763, post 1I, 800 ct 805 sin­gulae lineae vel indices exhibent vel vacant. Quaeque igitur communisarchetypi pagina 26 Iineas continebat atque quum quater singula foliacx prioris geneJ'is fonte exciderint, quattuol' illae lacunae cxstitere. IdVel'lllll esse ctiam tUl'batus ordo vv. 299-349 \ib. IV. prolmt. I11i enimin utroque Lugd. ct interpolatis Iibris sic sese excipiunt; IV, 299; 325-3~8; 300-324:; 349. Ubi tnmsponuntur 26 lineae; n3m IJost v. 302una Iinen in Lugd. 2. vacat, in I.ugd. 1. indicem exhibet; index au­tcm post v. 337, cuius loco in I,ugd. 2. tres vacant lineae, in al'che-

572 De emend a ti 0 n e Lu 0 r e t H.

ris omnibus scriberentul', nisi in communis archetypi exemplo,ex quo prius genus fiuxit, iIIae lacunae exstarent, abessent asecundi generis fante. Porro quum vv. 1067 - 1074 lib. l.in priore genere desint toU, extrema tantum i1Iorum versumverba in secundo genere: necessario colligitur, in priorisgel1eris exemplo ita evanuisse mos ve!'sus, ut eorum vel nihilvel paucissima, quae describere non videretur operae pre­tium, possent legi, maximam certe eomm parternlectu faci­lem exstitisse in exemplo secUlldi generis. lude efficilm' ut inomnibus scripturae discrepantiis, quae a pleniore rnutilioreveoommunis archetypi exemplo possunt repeti, solulll sequendumsit secundum genus, sive, qui Dobis est totius secundi generisinstar, Lugdunensis 1. Ut Iloe atar, (luum extrema Vel'SUS658, Jib. I. verba in primi gelleris Iibris [Lugd. 2. Gott.] siescribantur: contmriarrau, in secundo autem genere [Lugd. 1,illterpolatis aliquot} sie: contml'ia muse: equidem haud dixe­rim emD Madvigio (Op. I, p. 308, 2) muse "factum esse exIjmu" , sed ita potius iudicarim: evanuisse extrcmam versus658 partem in prioris generis cxemplo, potuisse antern se velhis similes litteras legi in secundi generis exemplo, atque an~ltse proficisccndum esse, ut vera scriptura indagetur i!').

Praeslat igitur LugdullCllSi 2. Lugdunensis L eo quodex plelliore exemplo ast descriptus. Praestat etiam co, quodquum universus liber turn potissimum inde a v. 78, lib. VI,quam partern ante alterum scriptam esse p. 552 oslendimus,vulgaribus scribendi mendis longe minus est contaminatusquam Lugdunensis 2. **). Aliquanto 8utem inferior Lugdu­nens! 2. evasit Lugdullensis 1. 110e casu, , quod saepe pri-

typo videLu\' scripLus fuisse duabus Iilleis, sient seripLus esL in Lugd. I,Tl'allSposiLio itaqne illde orLa, quod archetypi Iihrarius pagillam, qua inexemplari suo cOlltinebanLur v, 325 - 348, per errorem ante aheramdescrillsit. Vel'Um ordinem, quem in lllargine Lugd. 2. saLis anLiquamanus significaviL, cx editoribus llr/mus Lambinus proposuit.

*) NondulII milli in menLem venit quidqullm quod aptius esseLqnam "inesse".

H) Id quum sille muhiludine excmp)ol'um non possit demonstra­I'i, ut milli nUllc cl'cdatur l'ogo.

De e mend a ti 0 n e Lu er e ti i. 573

mae manus scriptura, quae in Lugdunellsi 2, remansit inlegra,prorsus erasa est in Lugdunensi 1. {<)

Atque his quidam differunt inter se Iibri Lugdunenses.Pergimus ad ea, quae quum ulrique Lugdunensi sint com­munia, iam in arcbetypo omnium nostrorum msplorum exsli­terin! necesse est. Praetermissis aulem scribendi mendis **)atque ceteris minoris momenti vHiis, quibus Ilullus codexmsplus non est cOrl'uplus, uberius dicamus de gravioribllsillis corruptelis, quae ulllgis propriae sunt Hbrorum Lu­cretianorum.

§.2,

Singularem prOl'sus, quae eum nullo neque Lalinarumneque Graeearum liUerarum quod noverim monumellto possitcomparari, speciem induunt Lucreliano carmilli

') Ex iIIis omnibus apparet minus l'ecle de hoc Lugd. 1. (YHauere.) iudieasstl Madvigius Op. J, p. 309.

"") Unum taIium mendorum cxcmplum affel'am haud immemul'abile.Vv. 466, 67, !ib. JI, sie edidel'U11t Wakeficldius et Forbiger:

Nam quod f1uvidullli cd e letJibus alguß '1'otundis467 Es!; e! IC1libus atglte '1'ollmdis mixla dolol'is

COI'pora.

Quorum vel'sunm medium (467) quanlae suspieioni obnoxhllll I'eddant etnumeri et verba, non esl quod pluribus exponatur, Confirmant suspi­eionem cl mendi originem monslrant Lugdunenses, in quiblls sie seribitur:

Est e levibus atquc rotundi admixta doloris

Etenim ncgligens seriba quillque extl'ema v. 466 verba per crrorem ite­rum posuit inilio v. 467. Qua facto cxpulsum est genuinum v, 467initium, reHeto tamen eius vestigio in "admixta". Id qUllm lIon caderein versum intelligerctur, seripscre "rollIndi" pro "rotulIdis", Eqllidemtotum loeum sie sCI'ipserim:

466 'Nam quod f1uvidlls est, e levibus alqlle rutundis467 lCorpol'ibus COIIStat; queis sunt] admixta duloris

Corpora.v. 466 "Illlvidus" , sieut exstat in ull'oqllc J.ugduuensi, rectissimc pri­dem sie explieavit Prcigerlls (epist. ad lIauere, §, IV.) nt "guod relative.,sumi, f!,u1Jidl1s rel'el'l'i ad "sullat'em" (v, ~65) dieeret. BUlle igilurversum ,tallqUlllll il!::;'H1P~W' neglcclae exemplum minus recte altlliissevidelur lIermannus Elem. p, 62, Versus alliem 467 si probatll edtemendatiu non amplius eum Siebelis (quaest. Lucr. p. 42) pOlerit interIlGllesurae posl p!'imam IIrsin excmpla" ponet'c.

574 De em en cl a ti 0 ne Lu cr e ti i.

Repetitiones

eorundum sat amplorum locorurn vel sine nlla vel cum levis­sima varielale. Veneril sane cuipiam in mentem Homeri­carnm Herationnm simililudo. Verum simul atque ipsam in­stitueris comparationem locosque Homericos 7l"QaA.Ä~AfJ' con­tuieris cum Lucrelianis, quos composuit Forbiger diss. p. 10ct 11: cliam huius comparatiollis ct cvelll~m et utilitatem essevidebis eam, ut non simililudo sed dissimililudo appareat ma.,.xima. Quae ellim in Wade ct Odyssea aUt ex heroiei ca1'­minis natura aul ex Homericorum carminum hislOl'ja iuslumfacilenHfue habent expHcatum, eorum excusalio nulla exstat incarmine didaclico, quod quidem 110n per rhapsodorum oraposterilati sit traditum, sed liltcris mundalum ab ipso pocta,qui quantopel'e et voluerit et poluerit eadem non eisdem vel'­bis dicere, lolies lam falicHer ostendit *), Qua aulem via re­pelitiones islae moleslissimae, quas qui prudens sit, nequaquamipsi imputet LUCl'etio ~d~), in archetypum omnium noslrorummsplorum pCl'Venerint: id aperlissimc perspicilur ex ea itera­tione, quae in nullo exstat mspto, sed editoribus debeturpartim audacibus partim negligenlibus.

Etenim yersus 807-829 Huri 1lI. a loeo, llbi nune eol­loeantllr, esse alicnissimos alque e Hbro V (Y. 352 - 374)

') Praetet' alios Iocos. ubi eandem sententiaOl verbis et mll:dOloCUOl studio et felicissiOlO cum successu vlll'iatis expressit Lucl'elius, con­fer potissilllum I, 3'i7 -358, cum VI, 947-960; II, 1101 seqq. cumVI, 396 seqq.; I, 314 cum 11, 1280,

''') Quod fecerunt edilores plul'imi. Avancius in elllcndandoLucrclio "uil aeque suppelias tulissc qntlm Lucl'e!il!lI~ ipsmn" profiletuI'(v, pt'aef, eius llpd, Bauerc,) "qui non duos modo qualluorvc llutdecem'lvcrsus idenlidem repelit sed viginti octo in line primi !ibri ct in prin.'lcipio qUllrli eosllem videbis". Ne(lue lu spissis commcntal'iis Lambini,((uod saepe miralus SUOl, neque in Pii Wal,elieldiive, quoll minori fuitmil'aculo, qUidquam memlni legcre, quo LlIcl'elillm iIl11rllm iterationllln8uclorelll non esse signilicelm', I<;icbsilldills dcmum Cl Forbiger (diss.p. 10-54) eas lanql1am vlllidissiml1lll IlrgumenlllOl Sl1ae de "duplice re­"censione" oflillioni probandae Ha adhilmerunt, ut illa via rem neuli ~

quam explicari IHlllC Cl1iqlle plltere pUlem, 1I1advigius et Siebelis quidde iteratiol1ibus slatuerent non prolluntiaverunt. PUrDlalll1l1m p, 34 seqq.pro l,uel'etianis eas babere nunc. video.

De eme n da ti 0 ne Lu er e t H.

translatos quum rectissime intellexerit Forbiger (diss. p. 44- 47), in eum Hauercampi negligentia errOl'em induclusest ut !ib. 1II. vv. 820-829 in Lugdunensibus codicibus ines­se pularet. Neque anim solus versus 829, quod tradi­dU Hauercampus , sed omnes novem versus iude a 820 us.que ad 829 non minus absunt a Lugdllnensibus *), quam abinlel'polalis codicibus omnibus, atque ab editionibus Brixiensi,Veronensi, Veneta. Primus Avancius, cui iterationes "ademendandum Lucrelium suppetias lulenml", non solum novemistos vel'sus in librum terlium ex Iibro quinlo (365 seqq.)translulit, sed ea eLiam, quae in libro quinta de mundiaeternitale dicla sunt rectissime, Ha mUlavit, ut in Iibrum ter.tium, ubi de mentis aeternitale agilur, qllodammodo quadra­l'ent. Sie enim scripsit

Lucretius: Avancills :V, 365: mundi 1lI, 820: merttis

369: ,'erum summam 824: merttis molem372: possint moenia mundi 827: possit 'Dis animai374: coelo 829: menti.

In msplis igitur quum soli exstent vv. 807 - 819 libri terlii,illi quomodo in alienllm locum irrepserint facillime illlelligi­tur**). Soilioe! ad IU, 830-834 asoripsel'at aliquis eiusdemprorsus sententiae VeI'SUS Iibri qnillli 352-364. Ulroque enim1000 eommemorantur caussae, qllibllS, (jllllm adsint, ex Epi­eurea ralione interitus remm ellicialur, quum absinl, arter­uitas. lam quum duodeeim illi libri quinli versus in continui­tatem Iibri term recepti essent ex margine ila, ut post 11I,819slalim sequerelur III, 830: inconcinna nala est oratio. Avall­eius igitur, post versum 819 aliqua excidisse opinalus, eliamnovem reliquos versus Iibri quinli insemit et mUlatis, quae

") lam apparet tum cur lld v, 822 nullum potuerit LlIgduuellsiumproferri lestimonium, quod doluit Wnltelleldius, tum eundem Wakcliel_dium, qui (ad v. 820) "ll1agis mil'allll' consideratlllll scveritlltem poelae,"quam nimietalelll llversatur", non salis fnisse "faslidioSlllll".

.... ) :Forhigel' (diss, p. 47) putlll "sel'iorellll.ucrelii edilol'em omnia"argumellla all refellendnlll senlentiam de animi il1lmorfalitale vl?rsibullIlB07-829 colligere voluisse".

576 De e mend a ti 0 n e L u er e t ii.

mnlanda videbanlur, id est assecnlus ut !laberet (v. 829)"tnenli", quo referret "imln01'lalis" (v. 830).

Nobis i~J vero, lJui a Lllcl'elio post IH, 806. nullis aliisinterieclis posilum fuisse v. 830 seqq. iam inlelHgimus, rectefeeisse videbitur fulul'uS aliquis cal'minis editol', qui vv. 820-829 in nullo msplo invenlos eiecerit, versus aulem 806-819 retinuerit quidem, quippe qui e.xslent in codicibus, sedtanquam soli quinto libl'O aptos, alienos a libro tertio, übelnet asteriseo notarit, ex ratione anliquorum crilicorum quumGraecorum lum Latinorufil.

Neque minus aperlum est versus 57-62. libri 1., qui inmsptis et editionibus usque ad l\farullianam post v. 44 collo­cantur, ab aliquo, qui "ostendere voluerit Lucretium sibi ad­"versari, qui quum deos morlalia non curare affirmet, Vene­"rem tarnen invocet" *~) ascriptos fuisse ex !ibro 11, 645seqq.,una cum capilis indiee. Is aulem index, qui in libro secun­do gl'aecis IiHeris propemodum recle Ha scribitur in Lugd. L:

TO Mdl(dPION ](Al A(1)@APTON ***)in !ibm primo, ut fieri solet in ijs, quae ex margine in ver­borum ordinern reeipiunlur, sie corrumpitm' et in Lugd. 1. ctin Golt.:

TO MAl(AP!ON GAB APITPATON.Persequerer reliqua iterationum exempla, si id aut 'ne_

cessarimn esset aut lam breviler fled posset, quam polest pro­bari facHe omnes fnolestas ilerationes ex locis similibus mar­gini ascriptis esse orlas. Una vero est ileralio eaque longemolestissima, in quam (luum eiusmodi origo primo aspecluvix cadel'e videalur, faeere non possumus quin accuratius deca exponamus.

') Et fm'lasse, his perlectis, etiam PUl'manno, qui quidem p. 63'l'ibuit I.ucl·etio, quod fedt Avancins.

**) Talem fnisse transpositiollis canssam iam Isaacus Vossius (v.Pl'cigeri aUllot.) illoicavit. Atque vcl'i cerlc est similior, quam Forbi­gCl'ana. (diss. p. 3B).

"**) Id est illitium llolissimae vocis Epicureae: 1: 0 P."]I r, f! t 0 jt ,:It rd cl qdJ.« f! t (/ P tlrliCcrho 7lf!drp.rHl~ alE a.u~ lI.aetxtt. Diog.Laert. X, 13g.

De emelldatione Lucretii. 577

Elenim initio !ibri quarti ponunlur in omnibus msptisel edHionibus viginti quinqne yersus iidern, quiblls !ibro pri­mo v. 925-949 exposila eral totius carminis Lucreliani raliocl natura. lam Forbiger (diss. p, 19 s0(JCI') profectus ab eo,quor! quartus libel' solus non possit carere exordio quali qui­dem reliqui omnes !ibri sinl ornali I·· pulavit 25 iIIos versus aLuol'etio in Iibri quarli inHio esse posilos, inde aulern per"secunclae recensionis auctorem" in Iibrum pl'imum trallslatos.Id ul probaret plurimas protulit argulias, quas sil1gtllas refel­lere operae pretilll11 nomo existimabit, qui viderit Forbigerumsua via I1ccessario eo esse deductum, ut vorsus 920 - 924libl'i primi, qui aptissimo vinculo coniunguntur cum 25 illisde quibus agimus, bos (luidem:

920 NUlle age, quod superest , cognosce ct clarius audi:Nec me animi fallit, quam sint obscura; sed acriPercussit Ihyrso laudis spes magIla meum eor,Et simul ineussit suavem mi in peclus ~llnorem

Musarum ; quo nune inslinctus mente vigenti925 Avia PieridulIl peragro loea e. q. s. ,

ut tales igilur verSllS J quibus praeclariores in toto carminehaud fa eile invenias, ab "inlerpolatore, ipso Lucrelio J sive"ingenium sive poelicam facullalem spectes, longe inferiori"(v. supra p, 562 ann.) conficlos et "quum semel libri quarti"exordium Iibro prima infersisset, eidem callide si diis place!"praefixos esse" diceret.

Evel'sa igitnr Forbigerana ratione, (Juum in pdmo Jibroab ipso LUC1'etio posilos fnisse 25 iIlOB versus inlelligatur :restat ut unulll slImamus ex triblls his: ut aut quartum Iibrumnullo exordio ornatulll dicamus a Lucrelio, contra mOremquem in reliquis libris ordiendis tenuil; aut ipsum Lucreliumsibi ineplarn islam repelitionem indulsisse; aut ab ipso Lucre_Ho aHud libro (Juarlo praepositum fuisse exordium, quod casualiquo ex archetypo omnium nostrorum msptorum sit expul­sumo Atque hoc, quod tertio loeo posuimus, quodque so­lius rationis vi aegerrime fortasse quibusdam hominibus pos-

!l11ur. r. !llNI. lll. 8. v, 37

578 De emcndationc Lucretii.

sit persuadcri, id ipsum ro vera faclulll esse certissimocomprolJarc lieet 10stimol1io.

In capitul1l enim syllalJo, qui IilJro quarta in utroquoLug-dunensi codice pracmiUitur (\'. p.543 ct 553)primum ca­pul, quo eX01'dii summa comprehcnditur, sie sc habet:

Sibi iucundissimum esse quod daram (uceml1lortalibus oslendat. '

Cuiusmodi quum nihil insit in25 iIIis versilJus, qui hodie initiolibri ({uarti leguntur: apparct co tempore, quo eonfeetus esteapitum syllabus iIlc, cxstitissc exordium, quo Lueretius"sibi iuclindissill1ull1 esse quod clamm lueem mortalibus osten­dat" exponerel, atque id quidem talibus vOl'silJns quibus, utconsenlaneum est, aliqua CUlll I, 925 - 949 inlercederetsimilitudo. Bi igiltll' liuri primi versus ascripti sunt marginiHbri quarli, in cuius postea conlinuilalem eXJntlsa Lucre­tiana exordia l'ceipiebanlur.

§ '~• v.

Iam cLimn illius maximae et molestissimae ileralionisoriginc investigala, salis dixisse vidcmur de ca arehelypi cor­ruptionc, qua in hoc irrepercnt, qllac non scl'ipla fllissentaLucretio, Transimus ud conlrariam cOlTuptioncm, qua fa­clum est, ut omilterenlur in arehetypo quae seripsisseLLu­cretius.

De lacullis archetypi.

Lacunosa esse noslra mspta omnia ila pro re eonfessaIlabuere stlperiores edilores, ut ad nihil mag'is csscnt procli­"es, qllam ad lacunas ct indagandas, et pro virili parte ex­plendas *). Conlra, recenliores, Walwlieldius, Eichsladius,Forbiger, auclorilali Lugdunensium codicum, qllumvis perso!am Haucrcampi collalionem eos cognilos haberen!, Ha sese

*) De Avancio et l\lal'ullo supra (p. 566 ct 569) dictum est.Etiam LamlJinus post m, 633 tl'es, post IV, 492 et 999 singulosversus a se confictos insel'uit, quia lacunosi ipsi visi sunt ilIi loci.Cl'eechius I, 392 seqq. Jacunosos esse dixit.

De emendatione Lucl'etii. 579

addixerunl, ut ad viIissima interpretandi artificia confugerentJibentius, quam versus aliquos intercidisse crcderent. Qua­propter Lucrelianae criticae incrementmn, quanlUm nOn perspc­ctis omnibus msptol'um ct cdilionum rationibus *) fieri poLuil,maximum Madvigius allulisse videlur co, quod in disputalione"da aliquot lagunis codicum Lucretii" (Op. I, p. 305 SC({fJ.)

conscripLa memoriam quasi resuscilavit lacunarum. Vl:J1'um (lutUl1eliam iIIa .Madvigii disputalione, qllae in duabus maioribuslacunis per f'atiocinatiollem dcmonstrandis Vel'Satllr, nOlldumetrectum sit, ut quam laIe per toLum Luc1'ctianum carmen se1'­pserint lacunae, inLelligatur ab omnibus '~*): haud fueritinulile lacunarum in areheLypo repel'larum non vestigia, sedaperta aflerre tesl'tmonia, quae in Lugdunellsibus eodicibusnobis contigit indagare.

Inler indicia, quorum opa prius antiquull1 msptorum ge­nus diseerniLur a secundo, posl.limus iIIud, quod oelo versus1067-1074 libri primi in genere priore desunt toH, muLi­li sunt in secundo (v. ll. 534). lam in tugdllllensi 1., qui no­bis est secundi generis loco, sie illi scribulllur:

Sed manus sLollidis haecAmplexi (JtlOd habent peruNarn medium nihil esse potestInfinita dellique omnillosi iarnPossil ibi quicqllam consistereQuam {Juavis alia longe rationeOmnis enim loeus ae spatium qa inPer medium per non medium coneedere

Hos igilur mutilos versus primus, ut vidimus (p. 566), AVRncius exingenio suo supplevit. Avaneiana autem supplementa quum incodieibus rcperiri pUlarent posteriores edilores omnes: nemoab iBis RUSUS e.st reeedere, quamquam eorum aliquot nequea sententia neque a verb.is commenuanlur. Forlasse non de-

") V. supl'a p. 535; 566; 573.U) IpsulU SiebelisiulU, qui prorsus assentitur .Madvigio (Bcl'gk.

Ztscllrft. 1845. No. 99.), id non intllllllxillllc infra patebit.

580 D e e me 11 cl a t ion e Lu c r e t i i.

teriora videanlul' qUlle nohis in menLem venenmt suppIemcn­ta huee:1067 Sed vanus stolidis haec [enor el'edere suasit ,]

Amplexi quod habent perv[crse prima viai.]Nam medium nihil esse polest, [qllum summa Ioci sit]

1070 Infinita; neque Olllnino si iam [medium sit ,]Possit ihi quicquam consislel'c lprincipionun ,]Quam quavis aHa longe regione [vagari.]Omnis enim locus ac spatium, quod in[ane repcrlum sI,]Per medium, per non medium concedere [debet] *).

In codice vero Lugdunensi 2. qui nobis est priol'is antiqui111splorum generis 1000, rlcsunt oclo ilIi versus toU, in mar­gine autem versus 1056 appicla sunt eadem, quae codicem

exw'avit, mann haee; rI'VII[

Vnde perspicimus: 'l'.esse signum lacunae in archeLypi exemplo,ex quo prius anliquum mSIJLorum genus fluxit, reperlae.

Hoc aulem adiuli invenlo aggrediamur vel'sus, qui proximesequunlur, I, 1082-1106, ut nunc quidem in editionibus le­gunLur, difficillimos. De Hs post Forbigerum, qui ubiql1e"duplicis recensionis vesligia" odoralus est (diss. p. 94 seqq.),lIuper Siebelis (Bergl{. Zlschl'ft. 1844, p. 803 - 807) longam

") V, 2067. Avancius: "onmia 1Mt'lm'i« error". tambinus, cxillterpolalis codicibus (vid. supra p. 545): "omllia {illxcr'it erro\''', lluod,(Juumvis etiullI peior sit AVllllcinllll cOlliectul'll, Wnkelieldius et Forbigersuseepcrunt.

V. 1069, Avallcius: "ubi inane locusqllc", qllod cl tolum l,ucrc­tii nrgumcntulll CO\'\'ullIpit - ncqllC cnim quill solum inane, sed quia TOna'f cx Epicud sententia cst it11 ElQO'f, IHlsqnllm esse potest mediumct omisso contra Lucretii consuetudinem vcrbo "esse" olfendit. Nosnostra mullluti sumus ab ipso Lucrel.io 11, IOMJ,.

V. 107 L Avancius.: "Possil ibi quicquam [hae potius] eonsi­"stere [cnussaJ", quae eonieclura vel eo minus similis est veri, quodetium in medio versu laeunam sumil; ut nihil nUlle dicamus de ineptoislo "haa cJussa". Quod nos proposuimus: "prillcipiorum" (= al<o­momm), in Une versos ponel'e assolel Luerelius: v, H, 585, 588, 722,aHos.

V. 1072. A"aneins : "mancl'e" contra VC1'snum, ljui sCljllllntur,sentcnliam.

V. 1073. Avancius: "inane VOCllmus". Nos sequi maJumus Lu­cl'etium I, 953.

De emend a t ion e L u c r e ti i. 581

instituit disputationem J in qua recto quidam dicta sunt solahaee: versum 1094, qui ab editionibus omnibus auto Marul_lum abest, esse splIrium *), porro "tm'bas incillere iude a"versu 1095" (v. l. I. p. 805.). IIIis antem turbis, quomodo­cunque flor! posset, oomponendis non adhibuisset Siebelis oon­torlissimae inlel'prelationis machinas "'*), si vel ipse SUO Mar­te, quam lacunosi essent nos tri codices, intellexisset - quod qui­dem post Madvigium non Ha 'diffieile Cl'at intellcetu - velHauercampus non tacuisset de codicibus Lugdunensibus. Ete­nim quum in neulro Lugduuensi reperiahll' versus 1094: inLugduneusi 2. mal'gini verstls 1093 appiclum est eadem, quaaeodicem examvit, manu: rf J quod lacunae signum esse in­telleximus ,in Lugdunonsi 1. aulem vacant oclo lineae interversum t 093 ot vcrBum 1095. Neque magna opus est saga­cilate ut, quae deperditis VCl'sibus contenla fuel'int, inda­gemus. Pl'illlum enim absolvel'e debebat Lucretius cl senten­tiam versu 1093 inchoalam, et protasin, qllae a versu 1082incipit; tum protasi adiungcre apodosin forlasse talem: IstiigilUl' philosophi qUlllll »non omnia corpora in medium niti"(v. 1082) sed quaedam "a medio dilferl'i" (v. 1087) finguntJ

vides, l\femmi, ipsos sibi repugnare. PosIremo , absolutisquae "do medio sllmmae" (v. 1052) dicenda enll1t, rediit Lu­crelius ad "inliniLatem sllmmae" (co nu.v tJ.'llEI(JOV), in qua pro­banda inde a v. 950 vCl'sabalur. Exorsus igilur estaliud cnun­tialum, cuius in prolasi sine dubio admonuit Memmilll11, utsummam rerum inl.inilam esse cl'edcl'ct. Alqllc prolasi illideperdilae aptissilllc l'espondet npodosis, quae conllnelur ver­sibus 1095 11 05. nepelit antem poela illis vel'sibllS idem

*) Hallel'CampllS in solo Lugd. 2. "dcessc" tradidel'at. Quapl'o­pter teslol' etiam aLugd. L ellUl abesse. Ergo qllum neqlle in antiquouHo neque in interpolato codice reperial,ur, primllm alltcllI in Iuutillaeditione appal'eat, a l\lal'llllo 0<' conlictus.

H) Sie ellilll pel'iodllm totam constl'llit: ,,<Iuoniam non omnia cor­"pora fingUllt etc. at contra exponullt etc.; [cavc] ne ll10enin mundi"dilfugiant". Verslllil autem 1093 Ha scilicet cmellllari vlllt: "Nisi a"terl'is paullatim qmm~que cibatlllll", llt talis sit sentclIlia: Ilusser jedem(Ast) der VOll der Erde gespeist werde.

582 De emendatione Lllc.retii.

Sibi iucundissimum esse, quod claram lueem mor­talibus oslentlal.De simulacris.De imaginibus.Quam parva sint animalia.Esse Hern maiora.De llubibus.

1I.111.IlII.V.VI.

fere argUlnenllIm, qlIod iam v. 1013 seqq. ad infinHatem con..firmandam altulerat.

HalId minus cerium e Lugdunensiblls codicibus pro..fene possumlls alius testimonium lacunae. Ac quanlis qui­dem diflieultatibus laboret loeus Lucr. IV, 122 -...,. 130 quumprobabiliter exposilum esset a Forbigero (diss. p. 61 seqq.),co lantum processit iIIe, ut "Iolum loeum admodum suspc...l,ctum haberet" ct nescio quo modo ad "duplicem recensio.;."nem" referret. Verum post versum qui in omnibusmsptis et edd. Brix. Venet. *) sie finitur:

Quorum unllm quidvis levHcr si forte duobus}llurima deesse Ha est aperillm **), ut, quum semel indiea..tum sit, prolixiore non egeat demonstraUone. Primum enimabsolvere debebat Lucretius ca J quae de tenuilate corporull1e planlis odoriferis effluenlium exponere coeperat (v. 122),quibus forlasse addidit aliorum tenuium eOl'pol'um exempla ***).'rum a digressione (v. 113 ct 114) in viam rediens, dc tenuinat'lwa imaginum (v. t 09) diccre perrexit Deniquc plmibusexplicans imaginum naluram pervenit ad v. 126 ct 127. ­Esse igilur lacunam in hae libl'i qllarti parte quum ratiQevincat, accedit lestimonium. Syllabi enim. qui in llll'OqueLugdUlwnsi praemiititlU' libro quarto J capita sex IH'iora sie sebabeIlt :

I.

*) In CI!. VCI'on, ". 12:\-192 deesse supra p. 556 dictulIl est.Atque apllliruit id etiam Punnallllo (p. 9), nt nUlle video.Nam "pands" (v. 114) non ita prcmendnm essc doeet in-

ter aHa v. 142."**.') Ad vcrsns Imins llrgnmcnti dcpcrditos pcrtincl'c videntul' Y.

175 ct 176, qlli a loco, ubi nune colloeantul', prorsus sunt alieni.

D e em end a ti 0 ne Lu Cl' e t H. 583

HOl'Lun 11, inserilllr rubris !itteris in ull'oque codice post v. 95.IU. et IV. in eod. Lugd. 1. lJost v.95 cl 114; in eod. Lugd. 2.UlrOf{Ue loeo vaeat versus. - VI. in eod. Lugd. 1. sie postv. 13t: de mtbibus et simulam'a, gigni, in eod. Lugd.2. vacatversus. - V. vel'O infel' v. 115 131 neque in eod.Lugd. 1. usquam inserilur, neque vacat versus in eod. Lugd. 2.Ergo apparat cO tempore, quo confaelus ast capitum iIIesyllabus, plura exstitisse inter v. 115 -131, quam nos nUllelegimus. Verbis anfem: '»esse Hem minom" (sie enim corri­gendum videillr) compmhensa pulo ca, {{uae praeter anima­!ia attulerat Luerelius aliorum parvorum eorporum excmpla.

USf{Ue adhllc ct teslimoniis cl raliocinationibus rem no.slram egimus. Iam uno certe exel1lplo experiri Iieent, quid, ubi te.slimoniis destituamur, sola raliocinandi neeessilale possit effid.

Lib. IV, 636 seqq. pocta, em' »guod aliis trisie ct ama_»rum esl, aliis possil perdulce videri", ex varia exp!ical alo­morum posiluni, lum in cibis, tum in "animanlibus quaa ei­bum capiun!". Transit deinde ad (Iuaestionem priori cognalam,(Iui fiat ut idell1 cibus eidern homini sallo vidcalur dulcis,amaru!> negroID. lIlam quaestiollem Ha solvit, ut morbo "to­tum hominis corpus perlurbari et posiluras principiol'um" (i. e.alOmOrllIn) »cllmmulari" dicat. IndeIV, 670 Fit prius ad senSUln (Iuao corpora conveniebant,

Nune non conveniallt, el cetera sint mllgis apla,Quae penelrala qtHlUllt sensum progignere acerbum.Utl'a,que enbn sunl in mellis commixla sapore.

In versu 673 quum ceteri interpreles nOIl offendorenl: primusForbiger (diss. p. 64) recle fJuidem intellexH: "non apparere"Cut' hie »mel" commemomlur, Illulto minus quo llaclo versus»673 priOl'ibus tanquam causa parlicula "enim" adiungi fJueaf.,"neque magis explicari, quaenam sint "utl'aqlle" ilIa". Admas vero gravissimas dirfieuHates expediendas nil prolulit nisihoc: »sibi raliollem, qua versus IV, 668 674 oum priol'i­"bus ct postel'ioribus conillngantur, non videri Lucretianam".Verum haud paucos aulo v. 673 excidissc versus ctiam sine

584 De e mend a ti 0 n e L n er e t H.

longiore argumentatione unicuique iam apparere puto. In illisautem deperditis versibus quid dixerit Lucretius, sat cedo col­ligitur guum ex universa Epicul'ea ratione, tum ex singulisversus 673 verbis. Attulerat enim Lucretius, nisi omnia fal­lunt, tanquam exemplum rei, quae sanis videretur dulcis, amaraaegrotis, mel, ouius sapor amarus est ictericis *). Id quo­modo fieret, ex Epicmea ratione faeile potet'at sie explicari:Sapor amarus oritur es: 1lamatis cl asperis atomis, sapor dul­cis es: Ievibus et rotundis (v. Lucr. H, 398 seqq.). Porro, mo­bilitas rerum orHUI' ex lcvibus et l'olundis atomis, stabilitasef cOl1stantia ex hamatis et aspcris (v. Luer. 1II, 180 seqq.).lam guum mollis natura dulcis simuI sit et "eonslans" (v.I,uer. 111, 192), nece8SB est mel eomponi parlim ex levibusfotundisque alomis, partim t'x hamaUs aspcrisque. Asperaeaulem alomi quia insunt in meIle, etiam amaritudinis seminainsunt. Si igitul' alomi hominis in rcela permanent posilurai. e. si sanus est homo, magis sapit dulcia ct Ievia elementamcllis J in icterico vero CIllllll1 "perturbenlul' posilllrae princi­"piorulI1" (IV, 659), magis sapit ilIe aSllCl'a ct amara elemenlamellis. "Ull'aquc enim" (IV, 678) i, c. fum clemenla dulcialeviaque, tum elemcnla amara ct 11spera, "commixla sunt in"mellis sapore" **).

") lIIo exemlJ!o ad sensuun! ndom labefaclundmu uLun!UI' sceplici,velut Sex!us Empiricus Pyrrh. Hypot. J, c. 14. §, 102: xat TO rdJrOp.Ü•• l,uOt ,uliv lpa[VI!T/u ')'AVYoU, rOt, 0'1: lxTI!(!LYoOt, 1HYo(?OV. cf, Fa­brie. ud. h. l.

**) Ad VOI'SUS per lncllnlls depol'ditos perlinol'C elimn eos, qui ngl'ummuticis ulferuutur in nostris Lucre!ii codicibllS non iuven!i, iaml\ludvigius indicavit (Oll. T, I, p. 321), quamquum ne iIIe fluidem intelle­xisse videlur, irl uli1luot gl'amma!ieorum loms, quos attlliit FOl'biger(diss. p.75-90), null um Lllcretianorull1 VUSUlllII inesse vestigium. Sie,llt poliora tanlum eommetnorem in Sm'vii scholio ud Aell. VI, 595 (v.ForlJ. diss. p. 79) "ostendi!" I. p. 389. T. I, cd. tion, simililer aepl'iliS "oslenditH (I. 17) referenuum est ad "Virgilium" (v. 616 "ra~

diisqne 1'ot(l/'l(1l~ lIistl'icti pendenl"), non ud: "Lucl'ctiwn", quoll qlllllllVispatent ci, filii Servii verba aeClIl'ate perpendat, tamen eUln reliquisolllnibus, flui ue Sel'VillllO loco egerllnt, [lUpel' cliam Sicbelis (Bergk.:Ztsehl'ft. 11. 801 a. 18U) pmetcl'vidit. Neque magis vere "ineptum ali­qnod Se1'vii commelllum" sibi visus cst invenisse Purmulllms p. 69. ­PI'aelerea: "permixtus viseerc sangllis" (v. Forbig. diss.]1. 81) non suntLueretil1na, sed tucani 111, 658.

D e eme n da t ion e Lu 0 re ti i. 585

Sed iam expositis, quae de Iacunis arcbeLypi videban­tur exponenda, finem imponamus toLi huic, quae fuit de fidecodicum Lugdunensiulll, disputationi. Cuius capita mentecomprehendi sie velilll:

1) Fundamentum crilieae Lucretianae quum sint duo co·diees Lugdunenses , in iIIorulll discrepantiis Hs, quae a pIe­niore mutilioreve archeLypi exemplo pOSslmt repeli, sequendusest solus Lugdunensis j.

2) Berati versus, qui eliam in Lugdunensibus reperiun­tur, retinendi quidem sunt, sed iis Iods, ubi non ab ipsoLuel'etio sunt positi , obelo ct asterisco notandi.

3) Lacunae sunt signandae.

§. 4.

Quid vero 1'ecenti01'es edito1'es inde a Lambino usquead Forbigcl'UlU praestilerint, quidque fuluro editori relique.rint faciendum, brevissima intelligitur via, si <jllaerimlls: numei saLisrecerint condicioni, qua neglccla 11C pcrilissirnus qui­dem cl ingclliosissimus ullo cum frllclll l'actilet crilic811l, h. e.nUIll oplimorum msplorum plenf1fll lIoLiliam lum halJUcl'int,tum ca qua oportct diligenlia Lucl'cliano carmini cdendo Ild­hibueril1t. Inler omncs autem reccnliores Wos cdilores an­tiqua mspLa ipsi soli inspicere Lambinus el Hauen~all1pllS 1'0­tueruni. Ac LambinlllU quidem, qui 1111llmu nactus es! se·c1tlldi anliqui generis codicem, dliObus (IUOS halHiit prim'isantiqui generis codicibllS, Lugdllncnsi 2. ( Bel'liniano) ct.!I'lemmiano negligentissime esse USUln supra (p, M4) significa­vimus. Hauercamplls vel'o qmuTl ulriusque LIlgdnnensis colla­tiollßm edidisset lalem, qualelll esse per tolmn hane di­sputationcm *) osLendimus, fieri non poluit, quin lJOs!erio­res cdilores, quibus in Hauercampi opera esset acquiesccn­dUIII, suas ediliones superslruerent fllndmnenlo fallacissimo.Quem defeclull1 auxiliorum foris pclclldorum qm1lltis vHiis

*) Vide potissillJum p, 535.

586 De emendatione Lucretii.

domo allalis eumularint Wal\l~6eldius et Forbiger, et iusta cumacerbitate apernit Madvigius, ct facile intelliget qui locorum,quos lacnnosos esse demonstravimus, interpretationes Wake­fieldianas cl;. Forbigerallfls volnerit perlegere.

§. 5.

Quo longiOl'es fuimus in msptomm eL editionum ratio­nibus explicandis, co bl'evius alteram, quae

de carmine per ipsum Lucrelium absoluto

proJlosita est, quaestionem {nctare nos eogiL msptorum, quamostendimus, condido. Quaecunque ellim ad Wam qnaestionemdiiudicandam ex hodiemo Lucrctiani carminis habitu sumipossunt argumenla, eornm omnium vis slatim confringitur co,quod lacunosissinmlll flÜsse comnmnem msptorum nostrorumarchetypml'l intelleximus. Solulll igHur, quod indagari potuit,cerlum {luodamlUodo non absoluli a Lucretio carminis vesti­gil1l11 ines! in Hieronymi (ad Eusehii chrol1. 01. 171, 2.) ver­bis his: "Lucretins -- amatorio poculo in furorem versns,"qulIlll aliquot libros per inlervalla insaniae conscripsisset *),"quos postea Cice/'o cmendavit, propl'ia se manu interfecit".Cui teslimonio haud leve sane pondus inde accessit, (11.IOd ea,quae de poetis laUnis Ellsebiano chronico addidit Hieronymlls,e Suelonii lIde poetis" libro sumpla esse pmeclara iIIa Ritsche­lii dispu!alione nuper est demonstralum. Verum quamvis Sue­tonius tradiderH ilIam narralionem **), tamen univcl'sa huius

*) l\linllll videl'i potest, quod elegiacol'U1Il poetarulll Romal1ormulIulll1s, IICI111C aueo Ol'idius eiuslIlodi quirl USqllaIll eOllJmemorat.

A1illl1itl snhem inde prolicimus. Nimirnm e verbis Sl1etonii,qui fuit acqualis lladriani, amplius petere vix poterit Forbiger vesli­gium .:jlOstcriol'is recellsionis UOll ante seriores 1If. Attl'elii allnos per_,,[cctne" (v, uiss, p. 118 et 125.). - Lcrsehins (Römische Diol'thosenp. 19) non I\lai'CUI11 Tnllium Cieci'Onem, sed Tullilllll Tironelll ab Hie­l'onymo signilieal'i eoniecit. f1auu minore fortassc elHU illre, si quidem.MarculIl Ciccl'Oncm accipere noHs, Quil!!lt!/~ signifieari dieas, cui pla­cuisse LUC!'etii eal'lnen Cl( Cie, (;11. ud Quint. frat. H, 11 , 4 apparet.lIIull1 lltltelll Qllintum Cicerollßnl "epici carmillis SCl'iplOl'cll1" dieit Schol.

De e mend a t ion e L u cr e t i i. 587

quaestiollis natura taUs est) ut nune quidam iudicium de eacohibel'e malim ql1am ludere conieeturis, (juae semper funda­menta omni earebunt, donec aliquando ex Pompeiorum tor­lasse cineribus aut ex Hispana aliqua bibliotheca emlus eritcodex Lucrelianus non mutilatus lacunis. Interim l qui criti­üae Lucretianae operam navare volet, el mulla habebit nequelevia l quae possit perficere, etiamsi integram reliquerit illam,quae est de carmine per ipsum poctam absoluto, quaestioncm.

Ambros. ad eic. pro Arcll. c. II, atque ch'cumfcrtul' adeo ciusdem Quinticarmen aliquod didacticum inter catlllccta Vh'gilii Scaligcl'lmn cd. Lin­denhr. I, p. 245.

Scr.ßonnae m. Apr. a. MDCCCXLVI.

lacobus ßernaysHllmbul'gcnsis.

640

nlct !Hldj llucbirtc Bodleianus m. 2906. bct gcbtl\lldjlc lltllG311g ItUG mit.brinG ift, hlddjcn l\'Ir UCft~Cll; \lermlltI,lidi obet \)on beliell trflet \![uGg"bt.~erfdbc cnU)äIt dn \loTlfhlublgeil ~n1J!)obet, llllD bietet Datnm \lou 0 bl6 nßau~ bcfouDteß 3ntmlfe bot '). 3n bm !8udjflobcu .A vill 0 (excl.)bm ftdj im Bod!. 96 tyabdu, \\eu 11.'cldjcm 81 iu llufmll mllUt. lle!leullublIut 15 Demfclbell fremD jillb. !J[uct audi \)011 biefetl 15 fünbigt jidJ bieIDlel}t3ol}{ blltdJ poetifd)c ty.ltbllllO ober d)IJH,mifdje 6ttuflut olG babriallifdJOll, tutb mog ellhl\cbcr im ic~t fe{j{ellbell ~:r,eil ",ber ill bet er!tm ~hl(lgabc

gelloubcll I",bcll. ;nie uufrinc fillbct ftdJ im 0, uub füt IIIt babtiouifdjeil!BtltgemdJt f~'tidjt llid,t uut bie l\ eiue ~[llioritiit beG ~obet, b. 11' 81gegm 15, foubetu ondJ H,t djofialll t l,)[ufollo, Oll beffeu 311'eifelll metfel\lol)! lllcuig OU(l3ufe~ell 1ft:

·Orpt<; ~P 'YEWQyiJ nQolh5eot,; qIWJ.EVWl/'.Al/EO.EII (HJ(ß n(!,oa J1~nlOl' rlJlpm;.

~m et~ell fdJtiigt mit oIJm !Ilt"'f. !BoHet \\or offo 3U Iefell:'O'I,t, rEw[Jyil neo;; '%(lfWH rpw).EuWP;

Xrügen midJ \lubere @5dJh1n'e llidll, fo ließt ~ier eiue ß'.,&eI llIe~r auß guteta{fet Beit \Jot llllß, IllCtitl ,iglWtifdj ~ iUbifdje @eboufen in gtiedJifdjer ß'Qtmouftreten, ;nie llebctelll11inJll!llllß De~ ngia,tifdjen mit DCll! iubifdjen ge~ötteiner oulletn Uuterfndjnu\3 an, It1irb tÜlct 9liellloub bcfremben; iUI @egcn<H)ett miigell @efe~l"tm «Iß idj ball ~n'blem l'erf"{gell, luefdJce idJ ljlcr mitben !!Borten beG ;n\1l1llt'II, ber arterbillgß ~lllläd)l1 an bie !lJll)U)o{ogie gCDndjt1,«1, llet(lbfdJiebe. "Les fables egypliennes se reconnalssent parfaitement,,::Ians cellcs de~la Grece. Ol~ Cl onl en l'etrvlIver allssi te fonds VII cCI·tains"details eu diverses cOlllrees <lsiatiqttes ct lJW'ticulierelnent dans L' lmle :"e'e51 ce qui I'esulterait sllr!onl d'une noliee 5tH' quelqlles Iivres indi­"ens inserec par J\l, WmOI'! llU lome BI des Heeherches de la societe"de Caleutta. Ce (Iui est peu contestc, c'esl qll'i! y a eu, en des ilges"l'ort loinlains, des commullications ellll'C les denx pays, cl si I'uu a"inslruit I'aulre, comme on n'CI) JlCllt gllcrc d'mter, la presomptiolJ"d'anLoriorilc semblerait ,ih'c llollr le plus oriental" ""). @lllltbte bodj alldj!!Bilfinf"l~ In eIHi91)~'tirdjCII @h.ivem d}illcrifd)e miedjjl'.ifdjdjen ßCfllllbclI 3ut)nlmt ".). .

*) 311 Dnjcuigcll, Il,C{d)c ~er. 266 CIItf\ltid}t, meille idJ eincll~ei Q) et\lIM)1I1 311 finDClt. 6ie llcgiulli olfe: "lWt, n, vip;(JJlf 7tQopamaUPExeiJ,; ill l ,(; X Wp; a cl v t (J) p lßoa, J.lJl:f» p0'llhtmt.

•,) Dlluuon cmus d' etudes hisloriques Tom. VIII I). 496."*.) ßreHid) mit nutet!)! luie mir .\!C~lftlll.'! \'er~dJert. 3· B ii 11 bel.

Gorrigendum.P. 565 praetel'vidi vcrSUlll 1139 Iib, L 11 Wnkefieldio diei in tl'ibus

lIfusei Bl'itnnllici cudicihns c;l:slare. VerlIlu tali tcstimonio minime labe­fnetar! ca, qnac <Je Avuncio proposlli; hand facHe l1egabit, qui vel Wa­kcficidillllue eollalionis l1atl1rnm vel actlltem lIIunJm codiclllll vel dcni­que hoc I'clJlllavcrlt: cadcm {Iua aliUlIl intcrpolalOrllm opera ipsulll Avan·r:lUlll efllllgerc plltuisse versum iSllIll1 ex simillimo 1150. P. 579 v. 20pro 1/&emus lege !mlIUS. - J. B.

@5. 289 ß. 18 I'. \I, lict\ 311fd:'tift: • uztßtO{;

@5. 473 B· 3 \.1. u· lic~ rolli t t l'l\l ß a

monn, gebl'nrl't bei !Karl @col'gi.