Η πειθαρχία στησχολική τάξη

Επιμέλεια: ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΕΥΠΡΑΞΙΑΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ

ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ

Λέγεται η υπακοή σε κάθε ανώτερη εξουσία. Εννοείται ως η υπακοή στους νόμους, γραπτούςκαι άγραφους, σε διαταγές και γενικότερα ως ο«προστάτης» του συστήματος αξιών πουδιέπουν τον κοινωνικό βίο και την ηθική.Υποδηλώνει την απόλυτη υποταγή, ή τη μέθοδο« υποταγής του πνεύματος και τηςδιαμόρφωσης χαρακτήρων », δηλαδή ρυθμίζειτην ανθρώπινη συμπεριφορά και θέτεισυγκεκριμένους στόχους προς επίτευξη.

ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ

Εννοείται ως εργαλείο επιβολής συγκεκριμένωνιδεολογημάτων και πρακτικών της εκάστοτεεξουσίας, κάτι που γίνεται αντιληπτό σταδικτατορικά καθεστώτα. Αποτέλεσε αυτοσκοπό για την επίτευξησυγκεκριμένων στόχων ή για την εξασφάλισητων απαραίτητων προϋποθέσεων ώστε ναπροστατευτούν τα όρια της ελευθερίας τωνατόμων, π.χ. σε περιπτώσεις επαναστάσεων.

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ• Στη νεοελληνική γλώσσα για παράδειγμααποκαλούμε « τάξη » τη σχολική αίθουσακαι τη σχολική βαθμίδα.

• Στα λατινικά οι λέξεις disciplina (=πειθαρχία) και discipulos (στα αγγλικά disciple) σημαίνουν σχολείο και μαθητής.

• Στα εβραϊκά η λέξη mûsar σημαίνειδιδασκαλία και τιμωρία ταυτόχρονα.

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΈχουν αποδοθεί τρεις σημασίες, που είναι:• Κάποιοι την θεωρούν ως εργαλείο για την

εξασφάλιση της ομαλότητας και τηςαποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικήςδιαδικασίας και επικεντρώνουν τηδιαλεκτική τους στην αντιμετώπιση τουπροβλήματος.

• Άλλοι την θεωρούν ως συστατικό στοιχείοτης εκπαιδευτικής πράξης.

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ• Και άλλοι την θεωρούν ως μηχανισμό για τηνεξασφάλιση και εδραίωση των σχολικών καιτων ευρύτερων εξουσιαστικών δομών. Κατάτον τρόπο αυτό η σχολική πειθαρχίασυνδέεται με τους μηχανισμούς διατήρησηςκαι αναπαραγωγής των κοινωνικών δομώνκαι της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Τι επικράτησε στα ελληνικάσχολεία;

Παλιότερα η οργάνωση του σχολείου ήταναυταρχική και δασκαλοκεντρική αγνοώντας τιςατομικές ανάγκες των μαθητών. Οι δάσκαλοιτης εποχής χρησιμοποιούσαν μεθόδους πουυπαγόρευε η κοινή λογική και η προσωπικήτους εμπειρία. Ένα από τα πλέονδιαδεδομένα μέτρα ήταν η χρήση αυστηρώνσωματικών ποινών. Τα μέτρα αυτάαποδείχθηκαν « αποτελεσματικά » στο να«ρυθμίζουν» τις μαθησιακές δυσκολίες και ταπροβλήματα κοινωνικής συμπεριφοράς στοχώρο της σχολικής ζωής.

Τι επικρατεί στα ελληνικάσχολεία σήμερα;

Το σύγχρονο σχολείο προσπαθεί ναδιαφοροποιήσει τη διδακτική πράξη για ναανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες τωνμαθητών. Απαγορεύονται νομικά οι σωματικέςτιμωρίες κατά τη διδασκαλία. Αντίθετα οιεκπαιδευτικοί πρέπει να προετοιμάζουν και νααναπροσαρμόζουν τη διδασκαλία τους μεβάση τη διατήρηση της ησυχίας στη σχολικήτάξη.

Κοινωνικός έλεγχος

Το σύστημα εκμάθησης των κοινωνικών ρόλων, κανόνων και πρακτικών, καθώς και η διαδικασίαένταξης των ατόμων στο κοινωνικό σύνολοεπιβάλλει την ύπαρξη ενός κοινωνικού μηχανισμού, με τη βοήθεια του οποίου η κοινωνία επιβάλει τηναποφασιστική επίδραση της πάνω στα άτομα καιεξασφαλίζει τη συνοχή, τη διατήρηση καιαναπαραγωγή της. Αυτό το σύστημα κοινωνικήςδράσης είναι ο κοινωνικός έλεγχος.

Μορφές κοινωνικού ελέγχου στησχολική τάξηΗ αποβολή από την τάξηΗ επιλογή του σημαιοφόρου ή του απουσιολόγουΟ χαρακτηρισμός της διαγωγήςΗ αλλαγή θέσεωςΗ αποδοκιμασία ή επιδοκιμασία από τουςσυμμαθητέςΗ περικοπή ή η στέρηση του διαλείμματος

Η εξουσία του εκπαιδευτικού

Ο δάσκαλος συχνά κάνει χρήση της τριπλής εξουσίαςτου, που είναι:Νομοθετική εξουσίαΟ εκπαιδευτικός διατυπώνει « νόμους » καικανονισμούς που ορίζουν:

Τη συμπεριφορά του ως εκπαιδευόμενου: Οισυγκεκριμένοι κανόνες που αναφέρονται στιςμαθησιακές διαδικασίες (πώς, πού, πότε, μεποιον τρόπο και με τι μέσα θα εργάζεται) καιαποσκοπούν στη διευκόλυνση της διδακτικήςπράξης.

Η εξουσία του εκπαιδευτικού

Τη συμπεριφορά του έναντι του εκπαιδευτικούιδρύματος: Αυτοί οι κανόνες αναφέρονται στησυμπεριφορά του μαθητή έναντι του δασκάλουκαι του σχολείου και αποσκοπούν στηδιαφύλαξη του κύρους του εκπαιδευτικούιδρύματος.

Η εξουσία του εκπαιδευτικού

Τη συμπεριφορά του ως ατόμου τηςευρύτερης κοινωνίας: Οι κανόνες πουαναφέρονται στην κοινωνική συμπεριφορά τουμαθητή μέσα και έξω από το σχολείο καιαποσκοπούν στη μεταβίβαση ηθικών(ειλικρίνεια, δικαιοσύνη κ.τ.λ.) και ηθικάουδέτερων (εργατικότητα, καθαριότητα) αξιώντης κοινωνίας.

Η εξουσία του εκπαιδευτικού

Δικαστική εξουσίαΑυτό το είδος της εξουσίας δίνει στο δάσκαλο τοδικαίωμα να κρίνει με βάση τους διατυπωμένουςκανονισμούς τη συμπεριφορά των μαθητών και ναορίζει τις αμοιβές και τις ποινές, που κατά την κρίσητου αρμόζουν σε κάθε περίπτωση.Εκτελεστική εξουσίαΗ εκτελεστική εξουσία μεταβιβάζεται στη μαθητικήομάδα αλλά και στο ίδιο το άτομο που καλείται ναεπιδείξει συνέπεια στην εφαρμογή των κανόνωνπου θέσπισε μαζί με τους άλλους

Απόκλιση και σχολική πειθαρχίαΥπάρχουν τρεις ενδεχόμενες καταστάσεις στησχολική τάξη, που είναι:Ομόνοια: Είναι η κατάσταση κατά την οποία οιαντιλήψεις των μαθητών για το ρόλο τους και τορόλο του εκπαιδευτικού και οι αντιλήψεις τωνδασκάλων για το ρόλο τους και το ρόλο τουμαθητή ταιριάζουν. Στην περίπτωση αυτή, προβλήματα πειθαρχίας δεν εμφανίζονταισυχνά ή ακόμα και όταν εμφανίζονται είναιμικρής έκτασης.

Απόκλιση και σχολική πειθαρχίαΔιχόνοια: Είναι η κατάσταση κατά την οποίαεμφανίζεται σύγκρουση ρόλων στο επίπεδο τηςαντίληψης των προδιαγραφών τους αλλά καιστο επίπεδο της έκφρασης τους. Ησυγκεκριμένη κατάσταση δημιουργείλειτουργικά προβλήματα στην τάξη, και μερικέςφορές σε σημείο να αναστέλλεται η επίτευξητων στόχων της. Εδώ τα προβλήματαπειθαρχίας είναι πολύ συχνά καθώς τα δυομέρη επιδιώκουν την επικράτησή τους, σε μιακατάσταση όπου προβάδισμα κατά κανόνα έχειο εκπαιδευτικός.

Απόκλιση και σχολική πειθαρχίαΨευδο-ομόνοια: Πρόκειται για μια συμβατικήκατάσταση των δύο μερών. Η συμβατικότηταπροέρχεται από τη φυσική κυριαρχία τουδασκάλου και την ικανότητα του ναδιαπραγματεύεται στα σημεία όπου θεωρεί ότιμπορεί να κάνει παραχωρήσεις στους μαθητέςκατ’ αυτόν τον τρόπο αναστέλλεται ηδημιουργία διχόνοιας, χωρίς να δημιουργείταιμια απόλυτη κατάσταση ομόνοιας.

Αίτια πειθαρχικών προβλημάτων1. Εκπαιδευτική διαδικασία:

Βαρετό μάθημαΑσυνέπεια ως προς τοωράριοΑδυναμία των μαθητώννα παρακολουθήσουντην ύληΑυξημένη προσοχή τουεκπαιδευτικού στουςκαλούς μαθητέςΜη προσαρμοσμένομάθημα

2. Συνθήκες λειτουργίας τουσχολείου:Ελλείψεις σε υλικοτεχνικήυποδομήΚυλιόμενο ωράριοΠαράγοντες απόσπασηςτης προσοχήςΔιοικητικά προβλήματα(π.χ. μεταρρυθμίσεις κ.ά.)

Αίτια πειθαρχικών προβλημάτων

3.Προσωπικότητα καικατάρτιση τουεκπαιδευτικού: Κακή κατάρτιση τουεκπαιδευτικούΑυταρχικότηταΑσυνέπειαΚακή συμπεριφορά απέναντιστους μαθητέςΑξιολόγηση

4. Κοινωνικο-οικονομικήκατάσταση της οικογένειας:Η κακή οικονομικήκατάσταση της οικογένειαςδημιουργεί ψυχολογικήπίεση στο μαθητή καιευθύνεται, τις περισσότερεςφορές για την κακήακαδημαϊκή του επίδοση

Αίτια πειθαρχικών προβλημάτων

5. Εξωσχολικά ψυχολογικά ήάλλα προβλήματα τωνμαθητών ή τωνεκπαιδευτικών:Ψυχολογική αναστάτωσητων μαθητών λόγων ηλικίαςΟικογενειακά προβλήματαμαθητών και εκπαιδευτικώνΆλλα προβλήματαΆγχος

6. Πίεση εκ μέρους τωνγονέων για αυξημένηακαδημαϊκή επίδοση:Αντίδραση των μαθητώναπέναντι σε έντονεςπιέσεις εκ μέρους τηςοικογένειας για αυξημένηακαδημαϊκή επίδοση

Αίτια πειθαρχικών προβλημάτων

Ο Dreikurs θεωρεί ότι οι λόγοι είναι:Απόσπαση της προσοχήςΕπιζήτηση δύναμηςΕκδικητική διάθεσηΠροσποιητή ανικανότητα

Αντιμετώπιση πειθαρχικώνπροβλημάτων1. Αγνόηση2. Ο εκπαιδευτικός όταν αντιδρά σε παραβατικές

συμπεριφορές των μαθητών θα πρέπει να έχειυπόψην του τα εξής:Να εξηγεί στο μαθητή την αιτία της τιμωρίαςτου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας τωνμαθητών και ο δημοκρατικός χαρακτήρας τηςοργανωτικής δομής της σχολικής τάξηςεπιβάλλουν τη γνώση των λόγων της τιμωρίαςεκ μέρους των μαθητών.Να δίνει θετική ενίσχυση, με μέτρο, σε κάποιεςενέργειες μαθητών.Να αποφεύγονται οι σωματικές ποινές.

Αντιμετώπιση πειθαρχικώνπροβλημάτων

Δεν πρέπει να εξευτελίζει ένα μαθητή μπροστά στουςάλλους, γιατί τότε θα υπάρχουν προβλήματαεπικοινωνίας εκπαιδευτικού – μαθητών και μεταξύ τωνπαιδιών της ομάδας.Να μην τιμωρείτε ένα έντιμο σφάλμα.Να παίρνει πειθαρχικά μέτρα ανάλογα με το παράπτωμακαι να μην θεωρούνται τα μικρά παραπτώματα ωςσοβαρό έγκλημα.Ο δάσκαλος να υπενθυμίζει ποια μορφή συμπεριφοράςαναμένει από το μαθητή.Να υπενθυμίζει τη δέσμευση του μαθητή νασυμμορφώνεται προς τους κανονισμούς

Ποινές που δεν συνιστώνταιΗ αποβολή δε συνιστάται διότι δημιουργεί μαθησιακά κενάκαι εγκυμονεί κινδύνους για τους μαθητές πουπαραμένουν ανεπίβλεπτοι στο προαύλιο και ποινικέςευθύνες για το δάσκαλο σε περίπτωση που συμβείατύχημα. Η επιπλέον εργασία δεν ενδείκνυται διότι ταυτίζει τηνεργασία με την τιμωρία. Αν βέβαια το παράπτωμα είναι ηέλλειψη προσοχής κατά την εκτέλεση της εργασίας, τότε τονα ξαναγράψει ο μαθητής την εργασία του είναιεπιβεβλημένο, αλλά θεωρείται τιμωρία. Οι σωματικές ποινές δε συνιστώνται διότι απαγορεύονταιαπό το νόμο είναι αναποτελεσματικές, αφούκαταστρέφονται οι σχέσεις μεταξύ δασκάλου – μαθητή καιμπορούν να προκαλέσουν μικροτραυματισμούς.

Ποινές που είναι αποδεκτές

οι περιορισμοί στη συμπεριφοράοι περιορισμοί προνομίωνη αποβολή από την ομάδα (όχι από την τάξη)η υποχρέωση του μαθητή να αποκαταστήσειτις ζημιές που τυχόν προξένησε στη σχολική ήτην ιδιωτική περιουσία των μαθητών

Πρόληψη προβλημάτωνη γενική εποπτεία,η πολυπραγμοσύνη, δηλαδή η ικανότητα του δασκάλου ναεπιτελεί ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες ενέργειεςκαθοδήγησης της τάξηςη καλή οργάνωση της διδασκαλίας,η οργάνωση της ατομικής εργασίας, δηλαδή ο δάσκαλοςπρέπει συνεχώς να παρέχει στους μαθητές οδηγίες, βοήθειακαι ανατροφοδοτήσεις ώστε να αποτρέψει τις συζητήσεις,η χρήση μεθόδων παρουσίασης του μαθήματος καιεπικοινωνίας να στοχεύουν στη συνεχή εγρήγορση τωνμαθητών,η σύνταξη κανονισμών,η αποκέντρωση, δηλαδή ο δάσκαλος θα πρέπει δώσειαρμοδιότητες στους μαθητές ανάλογα με την ηλικία και τιςεμπειρίες τουο δάσκαλος θα πρέπει να προσέξει και τη δική τουσυμπεριφορά

ΈρευνεςΈρευνες γιαγια τητησχολικήσχολική πειθαρχίαπειθαρχία

στηνστην ΕλλάδαΕλλάδα11ηη έρευναέρευνα:: ΜορφέςΜορφές ανεπιθύμητηςανεπιθύμητης

συμπεριφοράςσυμπεριφοράς μαθητώνμαθητών τουτου δημοτικούδημοτικούσχολείουσχολείου ανάλογαανάλογα μεμε τοτο φύλοφύλο τουςτους

σύμφωνασύμφωνα μεμε τιςτις απόψειςαπόψεις τωντων φοιτητέςφοιτητέςτουτου ΠΠ..ΤΤ..ΔΔ..ΕΕ. . ΑλεξανδρούποληςΑλεξανδρούπολης

Ανεπιθύμητη συμπεριφορά στα αγόρια Ανεπιθύμητη συμπεριφορά στα κορίτσια

1. Κλέβει κατ’ εξακολούθηση2. Χτυπά και φέρεται βάναυσα στουςσυμμαθητές του3. Καταστρέφει συχνά την περιουσία τουσχολείου4. Είναι επιθετικός με λόγια ή με πράξεις στοδάσκαλο5. Το σκάει συχνά από το σχολείο6. Κλαίει και απογοητεύεται εύκολα7. Φαίνεται δυστυχισμένος και μελαγχολικός8. Αισχρολογεί9. Εξαπατά και κοροϊδεύει τους συμμαθητέςτου10. Λέει συχνά ψέματα11. Δείχνει ανυπακοή στις αποδείξεις12. Φοβάται εύκολα13. Είναι αυθάδης14. Είναι δειλός15. Αδιαφορεί και απουσιάζει16. Ασχολείται με άλλα πράγματα κατά τηδιάρκεια του μαθήματος17. Είναι διαρκώς ανήσυχος18. Είναι συχνά αφηρημένος19. Συχνά ονειροπολεί20. Είναι υπερβολικά ευαίσθητος21. Παρουσιάζει ατημέλητη, ανοικοκύρευτηεξωτερική εμφάνιση22. Είναι δύσπιστος23. Συνομιλεί με τους άλλους

1. Κλέβει κατ’ εξακολούθηση2. Χτυπά και φέρεται βάναυσα στους συμμαθητές της3. Καταστρέφει συχνά την περιουσία του σχολείου4. Είναι επιθετική με λόγια ή με πράξεις στο δάσκαλο5. Το σκάει συχνά από το σχολείο6. Αισχρολογεί7. Εξαπατά και κοροϊδεύει τους συμμαθητές της8. Φαίνεται δυστυχισμένη και μελαγχολική9. Λέει συχνά ψέματα10. Κλαίει και απογοητεύεται εύκολα11. Θυμώνει και οργίζεται εύκολα με τους δασκάλους της12. Θυμώνει και οργίζεται εύκολα γενικά13. Αδιαφορεί και παρουσιάζει ανοικοκύρευτη εργασία14. Είναι αυθάδης15. Φοβάται εύκολα16. Είναι δειλή17. Ασχολείται με άλλα πράγματα κατά τη διάρκεια του μαθήματος18. Είναι διαρκώς ανήσυχη19. Είναι συχνά αφηρημένη20. Παρουσιάζει ατημέλητη, ανοικοκύρευτη εξωτερική εμφάνιση21. Συχνά ονειροπολεί22. Είναι υπερβολικά ευαίσθητη23. Είναι δύσπιστη24. Συνομιλεί με τους άλλους

22ηη έρευναέρευνα:: ΜορφέςΜορφές απείθαρχηςαπείθαρχηςσυμπεριφοράςσυμπεριφοράς τωντων μαθητώνμαθητών τουτουδημοτικούδημοτικού σχολείουσχολείου καικαι συχνότητασυχνότητα

εμφάνισηςεμφάνισης

Μορφές συμπεριφοράς Συχνότητα εμφάνισης(%)

Είναι ανήσυχος, διαρκώς στριφογυρίζει 50,0Οι απαιτήσεις του πρέπει να ικανοποιούνταιαμέσως

41,6

Κάνει τον έξυπνο (αναιδής και αυθάδης ) 25,0Εμφανίζει εκρήξεις οργής και απρόβλεπτησυμπεριφορά

25,0

Ενοχλεί τα άλλα παιδιά 70,8Η διάθεσή του αλλάζει γρήγορα και πολύ έντονα 25,0Είναι εριστικός 66,6Φαίνεται να μην είναι αποδεκτός από την ομάδα 73,3Δε σέβεται τους κανόνες του παιχνιδιού 75,0Καταστρέφει τα πράγματά του ή τα πράγματατων άλλων

72,0

Λέει ψέματα για να ξεγελάσει τους άλλους 8,3Επιτίθεται και χτυπάει τους συμμαθητές του 75,0

33ηη έρευναέρευνα:: ΜεθόδουςΜεθόδους άσκησηςάσκησηςπειθαρχίαςπειθαρχίας τωντων δασκάλωνδασκάλων

1. Παρατήρηση2. Επίπληξη3. Προειδοποίηση4. Απομόνωση5. Αδιαφορία6. Απειλή7. Απομάκρυνση από τη θέση του8. Προσπάθεια προσέγγισης9. Στέρηση της δυνατότητας νασυμμετέχει10. Στέρηση του διαλείμματος11. Διάλογος12. Γραπτή τιμωρία13. Προσπάθεια για θετικέςενισχύσεις14. Όρθιος στο θρανίο

15. Φωνές16. Προσπάθεια μετατόπισης τουελέγχου προς τους συμμαθητές17. Ανάθεση εργασιών18. Εξέταση σε όλα τα μαθήματα19. Κλήση των γονέων γιαενημέρωση20. Αντιμετώπιση της απειθαρχίαςμε χιούμορ21. Αποπομπή στο διευθυντή22. Ειρωνεία23. Συμβουλές24. Ενημέρωση των συμμαθητών καισυζήτηση του προβλήματος25. Σωματική βία26. Επιπτώσεις στη βαθμολογία ήαπειλή των επιπτώσεων

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙΠΕΙΘΑΡΧΙΑ

Η χωροταξική κατανομή του εκπαιδευτικού καιτων μαθητών στη σχολική τάξη.Η αποκλειστική δυνατότητα που παρέχεταιστον εκπαιδευτικό για χωροταξικέςδιευθετήσεις.Η αλλαγή θρανίου μπορεί να λειτουργήσει ωςτιμωρία για τον απείθαρχο μαθητή ή ωςεπιβράβευση για τον καλό μαθητή.

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙΠΕΙΘΑΡΧΙΑΗ διαχείριση του χρόνου του διαλείμματοςΗ αποβολή ενός μαθητήΗ αξιολόγηση του μαθητήΗ εργασία για το σπίτιΗ αλλαγή θρανίουΤο ΥΠ.Ε.Π.Θ. για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα τηςελλιπούς χρονικά εκπαιδευτικής διαδικασίας (αποχέςμαθητών, καταλήψεις δασκάλων κ.ά.) εφαρμόζει τηνπαράταση του σχολικού χρόνου ως πειθαρχικού μέτρου

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Συγγραφέας: Κ. ΠαλαμάςΈργο: Το σχολείο και το σπίτι

…Στεκόταν μπροστά στο φτωχό μαθητούδι, τον έβλεπε το μαθητούδι τονδάσκαλο, καθώς βλέπει το πουλάκι το φίδι που πετρώνει …Κατέβηκε απότην δασκαλοκαθέδρα, ώρμησε, άδραξε από το αυτί το παιδί, του χτύπησε τοκεφάλι του στον τοίχο… ( Προς άλλο παιδί: ) Γρήγορα γονατιστός πάνω στοθρανίο…Θα σας λιώσω στο ξύλο διάβολοι…

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι παλιά για κύριο πειθαρχικό μέσο σταελληνικά σχολεία χρησιμοποιήθηκε η σωματική βία. Σήμερα, απαγορεύεται αυτή η ποινή από τους νόμους καιείναι απαράδεκτος ο εκπαιδευτικός που θα θελήσει να τηνεντάξει στη διδασκαλία του.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ