Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca,...

22
Abkurzungsverzeichnis ad fam. Cicero, Ad familiares comm. pet. Q.T. Cicero, Commentario- ad Her. Rhetorik ad Herennium lum petitionis ad Quint . frat . Cicero, Ad Qu intum contra Ap. Flavius Josephus, Contra fratrem Apionem adel. Terenz, Adelphoe contra Aux . Ambrosius, Contra Auxen- adv, haer. Irenaeus, Adversus haereses tium de basilicis tradendis And. Terenz, Andria contra Cels. Origenes, Contra Celsum Aen, Vergil, Aeneis CSEL Corpus Scriptorum Ecclesia- Agr. Tacitus, Agricola sticorum Latinorum, Wien Alex. Plutarch, Alexander 1866£f. Amm . Ammianus Marcellinus, de agri. Cato, De agricultura Res gestae de ben. Seneca, De beneficiis ann . Ennius, Annales de carne Tertullian, De carne Christi Ann. Tacitus, Annales de civ, Dei Augustinus, De civitate dei Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem . Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis Catilinae Apol. Tertullian, Apologeticum de corona Tertullian, De corona militis App . Appian, Rornische Ge- de div. Cicero, De divinatione schichte de fin. Cicero, De finibus ANRW Aufstieg und Niedergang der de idol. Tertullian, De idolatria R6mischenWelt, H. Tempo- de Jos. Philo, De Josepho riniIW. Haase, Berlin 1972 ff. de leg. Cicero, De legibus Au . Cicero, Briefe an Atticus de leg. ad Philo, De legatione ad Aug. Sueton, Augustus Gaium Gaium BaW Bibliothek der alten Welt de mort . pers . Laktanz, De mort ibus perse - BdK Bibliothek der Kirchenviiter, cutorum Kempten - Miinchen de off. Cicero, De officiis 21911 ff. de opif. Dei Laktanz, De opificio Dei Bell. Civ, Caesar, Bellum Civile de or. Cicero, De oratore Bell. Gall. Caesar, Bellum Gallicum de ot. Seneca, De otio Bell. Jud . Flavius Josephus, Bellum de praes. haer, Tertullian, De praescriptione Judaicum haereticorum Brut. Cicero, Brutus de princ. Origines, De principiis Caesar Plutarch, Caesar de re publ. Cicero, De re publica carm. Horaz, Carmina de spec. Tertullian, De spectaculis Cassius Dio Cassius Dio, Rornaike demoevang. Eusebius, Demonstratio historia evangelica Cat. maio Plutarch, Cato maior Diod. Diodor Cat. min. Plutarch, Cato minor Diog. Laert. Diogenes Laertius, Leben Catil. Cicero, Reden gegen Catilina und Meinungen beriihmter Cato Cornelius Nepos, Cato Philosophen Cels. Celsus, Alethes Logos diss. Epiktet, Dissertationes Cluent. Cicero, Pro A. Cluentio Div. Claud. Sueton, Divus Claudius conf. Augustinus, Confessiones Div. luI. Sueton, Divus Iulius

Transcript of Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca,...

Page 1: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Abkurzungsverzeichnis

ad fam. Cicero, Ad familiares comm. pet. Q.T. Cicero, Commentario-ad Her. Rhetorik ad Herennium lum petitionisad Quint. frat . Cicero, Ad Qu intum contra Ap. Flavius Josephus, Contra

fratrem Apionemadel. Terenz, Adelphoe contra Aux . Ambrosius, Contra Auxen-adv, haer. Irenaeus, Adversus haereses tium de basilicis tradendisAnd. Terenz, Andria contra Cels. Origenes, Contra CelsumAen, Vergil, Aeneis CSEL Corpus Scriptorum Ecclesia-Agr. Tacitus, Agricola sticorum Latinorum, WienAlex. Plutarch, Alexander 1866£f.Amm . Ammianus Marcellinus, de agri. Cato, De agricultura

Res gestae de ben. Seneca, De beneficiisann. Ennius, Annales de carne Tertullian, De carne ChristiAnn. Tacitus, Annales de civ, Dei Augustinus, De civitate deiAnt. Flavius Josephus, Antiquita- de clem . Seneca, De clementia

tes de con. Cat. Sallust, De coniurationeapocol. Seneca, Apocolocyntosis CatilinaeApol. Tertullian, Apologeticum de corona Tertullian, De corona militisApp . Appian, Rornische Ge- de div. Cicero, De divinatione

schichte de fin. Cicero, De finibusANRW Aufstieg und Niedergang der de idol. Tertullian, De idol atria

R6mischenWelt, H. Tempo- de Jos. Philo, De JosephoriniIW. Haase, Berlin 1972 ff. de leg. Cicero, De legibus

Au. Cicero, Briefe an Atticus de leg. ad Philo, De legatione adAug. Sueton, Augustus Gaium GaiumBaW Bibliothek der alten Welt de mort. pers . Laktanz, De mortibus perse -BdK Bibliothek der Kirchenviiter, cutorum

Kempten - Miinchen de off. Cicero, De officiis21911 ff. de opif. Dei Laktanz, De opificio Dei

Bell. Civ, Caesar, Bellum Civile de or. Cicero, De oratoreBell. Gall. Caesar, Bellum Gallicum de ot. Seneca, De otioBell. Jud. Flavius Josephus, Bellum de praes. haer, Tertullian, De praescriptione

Judaicum haereticorumBrut. Cicero, Brutus de princ. Origines, De principiisCaesar Plutarch, Caesar de re publ. Cicero, De re publicacarm. Horaz, Carmina de spec. Tertullian, De spectaculisCassius Dio Cassius Dio, Rornaike demoevang. Eusebius, Demonstratio

historia evangelicaCat. maio Plutarch, Cato maior Diod. DiodorCat. min . Plutarch, Cato minor Diog. Laert. Diogenes Laertius, LebenCatil. Cicero, Reden gegen Catilina und Meinungen beriihmterCato Cornelius Nepos, Cato PhilosophenCels. Celsus, Alethes Logos diss. Epiktet, DissertationesCluent. Cicero, Pro A. Cluentio Div. Claud. Sueton, Divus Claudiusconf. Augustinus, Confessiones Div. luI. Sueton, Divus Iulius

Page 2: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Abkurzungsverzeichnis 361

div. inst, Laktanz, Divinae institutio- Phil. Plutarch, Philopoimennes ph ilip. Cicero, Philippische Reden

Disc. Machiavelli, Discorsi Phorm. Terenz, PhormioDom. Sueton, Domitian Pis. Cicero , In L. PisonemEel. Vergil, Eelogae PL Patrologiae cursus comple-ep. Epistulae tus, series Latina, J.P.MigneEph . Ignatius, Epheserbrief (Hrsg.), Paris 1844-1864ep. mor, Seneca, Epistulae morales Plane, Cicero, Pro Cn . Plancioepit. Florus , Epitome de Tito Polyb. Polybios, Historien

Livio Prine, Machiavelli, Principeepito. Laktanz, Epitome divinarum provocons . Cicero, De provinciis consu-

institutionum laribusFC Fontes Christiani - die RE Paulys Realencyclopadie der

Bibliothek christlicher Klas- elassischen Altertumswissen-siker, Freiburg 1981£f. schaft, neu bearb. V. G. Wis-

G. Grac . Plutarch, Gaius Gracchus sowa u. a., K. ZieglerlW.Johngeorg. Vergil, Georgica (Hrsg.), Stuttgart 1893H.,Germ . Tacitus, Germania 10 SupplernentbandeGCS Griechische christliche 1903-1965

Schriftsteller der ersten drei Republ. Bodin, Six livres de la repu-Jahrhunderte, Leipzig blique1899 H., Berlin 1953 H. reI. Symmachus, Relatio

HA Historia Augusta res gestae Augustus, Res gestae diviHaut. Terenz, Hautontimorumenos Augusti (MonumentumHist. Tacitus, Hi storiae Ancyranum)Hist. Ar. Athanasius, Historia Ariano- Rosc. Cicero, Pro Sex. Roscio

rum Amerinohist. ecc. Eusebius, Historia ecelesiae sat. Horaz, Saturae sive serrno-Inst. Quintilian, Institutio orato- nes

na Sest. Cicero, Pro P. Sestiolug. Sallust, De bello Iugurthino Sib. Sybillinische OrakelLael. Cicero, Laelius strom. Clemens von Alexandria,laus Const. Eusebius, Laus Con stantini StrornateisLiban. Libanios SVF J. v, Arnim (Hrsg.), Stoico-Liv, Livius, Ab urbe condita rum Veterum Fragmenta,man. Epiktet, Manuale 4 Bde., Leipzig 1903-1924rnor, Plutarch, Moralia Sulla Plutarch, Pro Sullanat. hist. Plinius, Naturalis historia Tib . Grac . Plutarch, Tiberius GracchusNoc. Att. Gellius, Noctes Atticae Tusc. Cicero , Tusculanae disputa-Nov. Justinian, Novellen tionesor. Orationes Val. Max. Valerius Maximus, Facta etpan. lat . Panegyrici latini dicta memorabiliapaneg. Plinius, Panegyricus Verr. Cicero, In VerremPG Patrologiae cursus cornple- vita Const. Eusebius, Vita Constantini

tus, series Graeca, WA D. Martin Luthers Werke,J.P. Migne (Hrsg.), Par is Weimarer Ausgabe, Weimar1857-1866 1883 H.

Phars. Lucan, Pharsalia

Page 3: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Namenregister

Abbe Migne 313Abel, K. 24, 28, 245, 269Ableitinger-Grunberger, D. 170, 197Abraham 316Accius 250Achill 21, 190,265Adeimantos 107Adler, M. 350,357Aelius Aristides 292, 298 ff.Aeneas 19, 162, 180, 189 ff., 299Africa, Th.W. 305,311Agricola 274,276 ff.Agrippa 231,300Agrippina 9,143,241, 244 f., 247, 251Aischylos 182Aland, K. 334Alciato, A. 275Alexander der Grolie 21,42,265,297 f.,

308,351 ff.Alexios I. 336Alfenus Varus 186Alfoldi, A. 137,139,143,188,199, 332f.,

343Alfoldi, M.R. 331,343,354,356,359Alfoldy, G. 157, 167Alkaios 62, 175Alkibiades 42, 297Alkuin 122Altaner, B.lStuiber, A. 313,323Althammer, A. 279Altheim, F. 189,199Ambrosius 37, 77, 106, 122,229,336,

355f.Ammianus Marcellinus 347,350,352Ammonius Sakkas 320Amundsen, L. 176,197Anastasius 1. 336Anchises 189,191Anderson, W.S. 175,197Antigonos Gonatas 251Antiochus III. 34Antipater von Tarsus 41Antonius s. Marc AntonAntonius, M. (geb. 143 v. Chr.) 92,94Antoninus Pius 240,315Apion 235Apoll 158,181 ff., 187,249,261,330,353

Appian 71,75,86,188Arat 189Archilochos 57, 179Archimedes 98Ares 353Ariovist 132, 134Aristides (der Apologet) 220,314Aristogeiton 105Aristonikos 72Aristoteles 35,47, 63 f., 79, 91, 93,106,

119ff., 124,173,317,351Arius 341Arminius 279Arnold, G. 348Arrian 266Ascanius 190Asinius Gallus 188Asinius Pollio 136,188Asklepios 349Astin, E.A. 25, 28, 35, 49Athanasius 341Athenagoras von Athen 310,315Athenodoros 255Atreus 252 f.Attalos von Pergamon 72Attalus (der Stoiker) 243Atticus 114, 117f.Attis 350Augustinus V, VII, 20, 23, 26, 37, 77,

106f., Illf., 122,209,216,229,336,341£.,356

Augustus V, 3, 23, 70,140,142, 156ff.,168ff., 191 ff., 202, 222, 248ff., 262,293 f., 299, 339

Aurelian 322

Bacchus 318Badian, E. 71, 75, 75, 109, 127Balbinus 354Barclay,M.G. 219,225Bardon, H. 184,199Barlow, C.W. 242,269Barnes, T.D. 332,343 fBaron, H. 275,289Barth, K. 216Barwick, K. 91,127,187,199Baxter, R. 236

Page 4: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Bayet, J. 195,200Beard, M. 19,28Beatus Rhenanus 275Beck, H.-G . 3, 26Becker,J.B. 72, 75Benko, St. 186,199Berkhof, H. 334, 344Beroaldus 275Berve, H. 163,167Bickel, E. 25,28Bidez, J. 349,354,357Bismarck 259Bleicken, J. 2, Sf, 12,26,71, 75, 157, 167,

240, 300 f., 303 f.Blinzler,J. 225,225Bloch, H. 346,358Blossios 72, 120Boccaccio, G. 275Bodin, J. 16Boethius 77Bohnenkamp, K.E. 262 , 271Bolingbroke, H.St.J . Viscount 61Boll, F. 169,189,197,199Bonhoeffer, A. 267,273Bornkamm, G. 214,226Botero, G. 276Boyance, P. 78, 89 f., 111,127Braun, R.lRicher, J. 348,358Brecht, B. 141,168,178Breil, W. 60, 68Brieger,Th . 333,343Bringmann, K. 71,76,148,154Britannicus 244, 248 ff.Broch, H. 183Brown, R.M. 24, 28Bruere, R.T. 285,290Bruni, L. 275Brutus 82,105,122, 137, 140£., 169Buchner, K. 37f., 50,81,92,95,99,105,

111, 113 f., 119 f., 127, 146, 151, 154,189,199,249,283,289

Buddha 188Bultmann, R. 207 f., 268 , 273Bunker, M. 209f., 226Burck, E. 195 f., 200Burckhardt, J. 140,143,329,337,343Burckhardt, L. 8, 27Burke, P. 275 f., 289Burrus 242, 244 f., 250

Caecilia Metella 8Caesar Strabo 92Caesar VI, 3, 6, 8 f., 14, 16f., 21, 74 f., 78,

80ff., 87£., 91,105, 121ff., 130ff., 151,153, 180,222,260£.,278,292,297,308,352£.

Namenregister 363

Calgacus 278Caligula 223,228, 230f., 240f., 243,

249 f., 293Calvin, J. 220Camillus 97, 196Campenhausen, H. v, 321,323Cancik, H. 237,239Canfora, L. 133,143Capelle, W. 25,47, 50 f., 108, 127Caracalla 17, 301Carcopino, J. 75, 76Carlsson, G. 146,154Cassius Dio 86,193,196, 244 f., 292, 299,

305,309Cassius 140Castiglione 37, 122Catilina 9, 86ff., 105, 151, 192Cato, der Altere 15,20 f., 30, 33 ff., 52, 97,

100,104,149f.Cato, der jiingere V,VI, 21, 78, 82, 88,

130,132,134,137,141,150f.,153,192,194,259ff.,

Celsus 314, 320, 349Celtis, K. 279Chamberlain, H.St. 280Chaucer, G. 77Chenier, A. 184Chrestos 283Christ, K. 70, 73f., 76, 141, 143, 157, 167Christes, J. 24,28,99, 127Chrysipp 46,111,257Chrysogonos 84Cicero V,VI, 1f., 4, 9,15,18, 20ff., 31,

33, 37ff., 45, 52, 70, 75, 77ff., 130, 134,137,171,194£.,217,247,250,255,268,297,300,322

Cincinnatus 16Cinna 74Clapmarius 276Claudius 193,218,240, 243ff., 247ff.,

283Clauss, M. 3, 26Clemens von Alexandria 229 , 319 f.Clodia 8f.Clodius 81, 88Coffey, M. 248, 269Cohn,N. 223,225,226Cola di Rienzo 223Coleman-Norton, P.R. 313,323Commodianus 223Commodus 310Comparetti, D. 183,199Constantius 285,335,341,346£.,349,

354Coriolan 120Cornelia 8 f., 131

Page 5: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

364 Nomenregister

Cornelius Nepos 8Cossus 193Crassus, L.L. 81,85, 87f., 92, 94Creo 251Crispus 322Crook,J. 299,303Cul!mann, O. 207, 220ff., 226Cuntz, O. 66, 68Curio 135Cyril! 349

Dahlheim, W. 240Dahlmann, H. 24,28,137,143,146Dahn, F. 348Daniel 3, 205Dante Alighieri 140,168,183,193,223,

259Daphnis 186David 206de Coulanges, F. 57, 68Decius 322Deiotarus 9Demandt, A. VIDemetrios Poliorketes 297Demetrios von Phaleron 41, 58, 117Demosthenes 77,124,297Dempf, A. 223, 226Dessau, H. 163,167Dettenhofer, M.H. 8 f., 27Diana 181ff.Dick, B.F. 260,271Dido 189f.Dihle, A. 146,154Dikaiarch 38,59, 117Dilthey,W. 242,270Diodor 45Diogenes (der Stoiker) 117Diogenes Laertios 339Diogenes von Babylon 30Diogenes 264,267,308Diokletian 7,321 f., 354Dion Chrysostomos 241, 258, 263 ff.Dionysos 158, 188,295Diophanes von Mytilene 72Diotogenes 230Domaszewski, A. v. 176Domitian 222 f., 231, 258, 263, 265,

274ff., 281 f., 285, 293 f., 315f., 322Donatus 336Dopp, S.lGeeriings,W. 313,323Drexler, H. 18,20,26,28, 151, 154Drumann, W. 77, 83Ducci, Lorenzo 276Duchrow, U. 209,226Dulckeit, G. 5, 12, 27Dumont, J.e. 7,27

Dyck, A. 41,50

Earl, D.e. 71, 76Ebener, D. 262,271Eck, W. 7,27Eckstein, A.M. 233, 239Edelstein, L. 45,51Eichendorff, J. v. 348Elias 316Ennius 18,33, 109Epaphroditos 266Ephrarn 348Epiktet 7,263, 266ff., 306Epikur 254Erasmus 77,321Erbse, H. 53, 68Etienne du Refuge 276Euhemeros 317, 322Eunus 48Eusebius (von Nikomedien) 330, 341Eusebius von Caesarea VII, 310, 320, 329,

330£.,334 f., 337, 341

Faenus Rufus 246Farina, R. 334,343Faustulus 162

261,271Feger,R. 277,289Feine, P. 229,238Ferenczy,E. 4,27Ferrary, J.-L. 32, 48Fesrugiere, A.J. 111, 127Fichte, J.G. 279Flaccus 230Flavius Josephus 204 f., 228, 232ff., 315Flume, H. 262, 271Flurl, W. 195,200Fortsch, B. 8 f., 27Fouque, Fr. de la Motte 348Fowler,W.W. 182,197Fraenkel, E. 176, 180, 197Franklin, B. 276Freudenberger, R. 286,291Friedrich der 77Friedrich II. 37, 122,223Friedrich, W.-H. 260,271Fritz, K. v. 60,62,68,275,289Froben, J. 279Fronto 306Fuchs, H. 171 f., 283, 289Fuhrmann,M. 81,84,91,125,127,245,

251 f., 270, 278, 289, 355,358 f.Fulvia 9

Gage, J. 182, 197Gaius Gracchus 8, 71, 73, 85, 117

Page 6: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Gaius Marcus 297Galba 281Galen 305Gandhi, M. 211Gascou, J. 293,302Gebhardt, J. 236,239Geerlings, W. 313,323Geffcken,J. 349,354,358Gelasius I. 336Gellius 22Gelzer,M. 3,5,27,35,49,60, 72, 76, 81,

83,85,127,130,133,139,143George, St. 141Germanicus 22,162Ghirlandaio 189Gibbon, E. VI, 1, 157,350Giebel, M. 286,291Giradet, M. 335,343Glaukon 107Gnilka, J. 212, 226Gobineau, J.A . Comte de 280Goerler, W. 32, 48Goethe, J.W. v. 26,77,140,259,295Goez, W. 3, 26Gol'dberg, A. 3,26Gollwitzer, H. 211,226Goodenough,E.R. 229,231,238Goppelt, L. 209,226Gore Vidal 348Gorgias 92, 94Grabbe, Chr.D. 279Gracchen 70ff., 99,105,111,120,149Gracian, B. 276Graeber, E. 53,68Grant , M. 292,294,302(.Gratian 346, 355Gregoire, H. 332,343Gregor von Nazianz 348, 350Grewe, St. 251,270Griffin, M.T. 243,247,270Grillparzer, F. 70Grimal, P. 81,128,185,199,243,262,

270(.Grossheutschi, F. 220, 226Grotius, H. 193Guarino, A. 70,76Gundolf,F. 141,143Gunermann, H. 122,128Giinther, H.F.K. 280Giinzburg, J. E. v. 279Guyot, P.lKlein, R. 313,323

Hadot, P. 284,291 ,308,312Hadrian 7,240,266,292,306, 314f.Haffter, H. 24 f., 28Hammond, M. 300, 304

Namenregister 365

Hannibal 16, 20, 34, 56Hanslik, R. 293, 302Hantos, Th. 16,27, 74, 76Harder, R. 30,48,111,113,128Harmodios 105Harnack, A. v. 216,226,313,323,338Hart, J. 26Hartke, W. 189,199Hauschild, W.D. 313,323Hebbel, Chr.F. 70Heck, E. 322, 323Hegel, G.W.F. 140,205, 219f., 223, 280Hegermann, H. 229,238Heiland, F. 332,343Heimo von Auxerre 220Heinrichs, J. 7,27Heinze, R. 5,18,26((',78,83,95,99,128,

176,183,197Heiss, H. 186, 199Helios 350Helvidius Priscus 268,277Hengel, M. 204, 226Hentschke, A.B. 114,128Herakleides 117Herakles 248, 265, 353Heraklit 308,316Hercod, R. 58, 68Herder, J. G. v. 22, 80, 168, 183Herodes Atticus 306Herodot 58, 172,278Hesiod 47,57,172,187,265,350

A. 121,128Hieron 180Hieronymus 3, 77Hilrbrunner, O. 18,28Hinard, F. 74, 76Hirtius 125, 132, 135Hirzel, R. 57,68,295,303Hoffmann, W. 163,167Hohl, E. 163,165,167Holderlin, J.Chr. Fr. 259Holkeskamp, K.-J. 5,27Holscher, T. 354, 359Homer 25,259,265,298,351Hommel, H. 188,197,199Horaz 7, 77, 123, 161, 168 ff.Hortensia 9Hortensius 85Hose, M. 300, 304Hrabanus Maurus 220Hiibener, W. 236, 239Huber, P. 133,143Humboldt, W. Frh. v. 21, 80Hunt, H.A. 78,128Hutten, U. v. 279Hystaspes 172

Page 7: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

366 Nomenregisler

Ignatius 206Isebel 222Isokrare s 21,80, 91f., 94

Jachmann, G. 188,199314,323

Jaeger, W. 21,38,50, 79Jakob 215Jamblicho s 350Jechonias 234jehne. M. 14,27jens, W. 281,289Jesus 203 H.Joachim von Fiore 223Jocelyn, H. de 25,28Johann, H.T. 45,51Johannes Chrysostomos 336, 348Johannes von Damaskus 220Johannes 203,221 H.John of Salisbury 77,141Johnson, W.R. 190,199Jonas, H. 229,238Josephus s. Flavius JosephusJud as 207Julia Livilla 243Jul ia 8,132Julus Ascanus 162Juno 162, 180ff.Juppiter 18Off., 190,260 f.Justinian VII, 321 , 336Justinus 220,310, 315f.Justus 232

Kahler, H. 162,167Kain und Abel 171Kaiser Gratian 346Kaiser Jul ian VII, 285, 314, 346ff.Kajanto, I. 195,201Kallikles 40Kampling, R. 225,226Kant, I. 205,223Kardinal Newman 350Karneades V, 23, 30ff., 94, 105 H., 217,

322Kasernann, E. 217,226Keats, J. 259

75,76Kerenyi, K. 188,199Keresztes, P. 310,312Kidd, I.G. 45 f., 50 fKienast, D. 37,49,161,167Kineas 13Kleanthes 242Klein, R. 347,358f.Kleist, H. v. 279Kleopatra 2, 156, 158, 175, 190

Klingner, F. 22,26,28,36,49, 78,80,128,147,154,188,192,199

Kloft, H. 164,167Klopstock , Fr.G. 279Knoche, U. 41,50,108, 113f., 128Koch, e. 177 f., 197Kojeve, A. 349, 358Kolotes 111Konstantin VII, 7, 186,285,322, 329ff.,

351ff.Korfmacher, W.e. 108,128Kornemann, E. 66, 68Kraft, H. 330,343 fKraft,K. 139,143,333,343Kramer, H.J. 171,197Kreck, B. 9,27Krefeld, H. 247,256,270Krito laos 30Kiimmel, W.G. 206, 226Kronos 353Kunkel, W. 159 f., 167Kurfess, A. 189,199Kybele 350Kytzler, B. 3,26, 121, 128, 168

L. Catulus 92Labienus 193Lacombrade, Ch. 351,357fLacy, P.H. de 43, 50Laelius 24, 70, 96, 106, 111, 118 f.Laffranque,11. 45,50Laktanz 31, 106 ff., 321 H., 329 ff.Lambrecht, U. 293, 302Lampe, P. 219,226Lang, B. 236 f., 239Lapide, P. 211,226

53,68Laser, G. 14,27Lausberg.M. 259,271Leach, E.W. 283,291Leeman, A.D. 111,113,128,147,154Lefevre, E. 22,25,28Leggewie, O. 137,143Lehmann, G.A. 117, 128Lentulus Spinther 91Leopardi, G. 266Lepidus 125, 158Lessing, G.E. 70,205,223Libanios 346 H.Licinius 329 H.Liebeschiitz, W. 194,201Liebknecht, K. 70Lipsius, J. 60,242,249,275Livia 9Livius 77, 168, 192ff., 278Livius Andronicus 33

Page 8: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Livius Drusus 73Loewenstein, K. 157,167Lohenstein, C. v. 279Lohmann, D. 179, 197Long, A.A. 306,312L'Orange, H.P. 333, 343Lucan VI, 24,141,241,246, 258ff., 274Lucina 187Lucilius 24, 257Lucius Antoni us 9Lucius Cinna 250Lucius Mestri us 295Lucius Verus 306,310Lucretia 8Lukas 203Lukrez 322Luther, M. 212,216,225Lutz-Bachmann, M. 341,345Luxemburg, R. 70Luzifer von Cagliari 336Lycus 252Lykurg 60, 63, 94, 104

Machiavelli, N. 1, 4, 16, 54f., 60, 64,193,276

Macrobiu s 77, 111f., 355Maecenas 161,169, 173 f., 183, 300f.Mai, Angelo 97Maio, jr., M. Di 332, 344Mallarrne, St. 184Manil ius 34, 96Manuel I. 336Manuwald, B. 300,304Marc Anton 2,6,9, 75, 78,83,120, 124f.,

140,150,156,158,161,164,176,180,188,297

Marc Aurel 7, 240 f., 258, 305 ff., 315,351 ff.

Marcion 216Marius 6,21,45,74,131 ,149,159,171Mar kus 203Marlowe, Chr. 259Mars 162Marti, B.M. 262, 271Martial 284Marx, K. 205,223Masa rdi, A. 276Masaryk, T.G. 220Maternus 280Matius 121Matt haus 203Maurach, G. 243,249,270,305 f., 312Maxentius 331,333Maximilla 316Maximus Confessor 336Maximu s von Ephesus 346

Nomenregisle r 367

Maximus 352, 356Mayer, J. 22,28,78,128Mehring, R. 21,28Meier, Chr. 3,5,27,70,73, 76,131,137,

143Meinho ld, P. 217,226Melanchthon, Ph. 279Melchisedech 335 f.Melito von Sardes 310,315Menander 25Mereschkowski, D.S. 348Merten, M. 195,201Messalina 241,243,251Meuter, G. 220, 226Meyer, c.r 26Meyer,Eduard 66,68,95,128, 13Of., 137,

143,146,154, 157 f., 167, 237,239Meyer, Ernst 2,5,27,71,76Mikat, P. 217,226Millar, P. 3,26(.,301,304Milo 88Mitchell, Th.N. 81,128Mithras 314Mithridates Eupator 305Mohring, H. 223, 226Moera 181Moltmann, J. 208,226Mommsen, Th. 2, 16,59, 70, 78,130,133,

135, 139f., 145, 163, 176, 182,243Montaigne, M.E. 242,295Montanus 316Montesquieu, Ch. 1,46, 60f., 157,193,

279f.Mortureux, B. 249,270Moses 229,235,315,339Miiller, H. 246Mummius 96Miinster, S. 279Miintzer, T. 225Murner, T. 279Musonius Rufus 258, 263Mynors, R.A.B. 284,291

Naevius 33Napoleon I. 3, 140,143,295Napoleon III. 3, 140,143Neptun 318Nero 223,240,242 ff., 258 f., 261 ff., 282,

315f.,322Nerva 223,240,258,263, 274f.Nesselhauf, R. 275,289Nestle, W. 314, 324Neuenschwander, H.R . 306,312Nichrweils, B. 342,345Nicolet, C. 71f., 76Nicomachus Flavianus 355

Page 9: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

368 Nomenregister

Niebuhr, Fr. 75, 193Niethammer, sr. 21 f., 28Nietzsche, Fr. 169,216,243,318Nilson, M.P. 59, 69Nippel, W. 60, 69Nonnius 107Norden, E. 183, 188 f., 199North, ] .A. 19,28Noyen, P. 309,312Numa Pompil ius 195

Ocker, C. 321,328Octavia 188Octavian 2,6,9, 75,83,120, 124f., 150,

185, 300, 352 ff.Oestreich, G. 60, 69Onesimus 219Oppermann, H. 21,28,133,144,194,

197,199,201Origenes 223,229,320, 337ff.Ossius von Cordoba 336Otto von Freising 77Overbeck , Fr. 337Ovid 168, 322

Paananen, U. 146, 154Pallas 190, 199Pamphilu s 337Panaitios 20, 24 f., 30, 37 ff., 47, 56, 58,

Papirus Fabienus 243Parry, A. 190Paulinus 247Paulsen, Th . 262,271Paulus 7, 186, 203f., 213ff., 218, 242,258Pedech , P. 52,58,69Perikles 94, 110,296 ff.Perrin, M. 322, 328Persephone 181Persius 24Peterson, E. 216,338, 340ff., 345Petrarca, Fr. 37, 77, 122, 140, 193,259Petron ius 7,274,282Petrus 207Pfister, R. 225,226Pfligersdorffer, G. 259 ,271Philemon 219Philipp von Makedonien 124, 265Philippson, R. 40, 50Philippus Arabs 321Philo 205, 228 ff., 315Philopoirnen 52,55 f.Philoth eos 3Philus 96, 106Phylarch 55Piccolomini, E.S. 278

Pilatus 207 ff., 225Pilch,S. 175,1 97Pilsudzki,]. 220Pindar 57, 176, 179 f.Pittakos 94Platon 19,22,44, 62f., 78, 82, 91£., 95f.,

98, 101 f., 104, 106, 109, 111, 113f.,175,229,295, 315, 317, 351f.

Plinius der Altere 45, 122, 133,205,278,284

Plinius der ]iingere 24,203,241,264,274,283ff.,292

Plotin 320Plumpevj.C , 18,29Plutarch 33,36,39, 71 f., 77, 86, 140, 151,

292, 294ff.Pluto 181Pohlenz, M. 38,40,50, 79,100,114,128,

241,271Polybios 1,4,19, 24f., 30, 52ff., 95,100,

102f., 147, 195,233,235,297,300,338Polykarp 310Pompeius 6,8,21,45, 75, 78, 81£., 85,

87 f., 91, 95, 105, 112, 117 f., 131£.,134 ff., 194, 260 f., 308

Popienus 354Poppea 263Porph yrios 314,349Posch], V. 95,128,147,151,154,179,

184,190,197,199Poseidonios 45 ff., 100, 109, 111, 122f.,

306f.Praerextatus 346,355 f.Prechac, Fr. 249Priamos 190Price, S. 19,28Prisca 316Properz 168Proserpina 183Prusias 20Pseudo-Archytas 59Publicola 104Puteolanus 275Pythagoras 113, 229, 317

Quadratus 314Quintilian 91, 175, 194Quinto Sosius Senecio 295Quirinus 171, 204

Raaflaub,K.A. 4,27Radice, B. 286 ,291Raffael 77Ragaz, L. 211Rahner, H. 3,26,313,323Rambaud, M. 133, 144

Page 10: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Raulff, U. 141,144Rech, H. 18,29Reicke, B. 204,226Reimarus, H.S. 207Reinhardt, K. 46,51Reinhold, M. 300, 304Reitzenstein, R. 95,114,128,278Rerny, E. 89, 128Renan,E. 305,312Renoitre, Th. 296,303Ribadeneyra, P. 276Richard, jc. 4,27Rieken, F. 341, 345Riddle, ] .M. 71, 76Riekkinen, V. 217,226Rieks, R. 21,29Ritschl, A. 208Ritter, F. 176, 197Rornisch, E. 187,199Romulus 87, 103 f., 123, 159, 162, 170£.,

192,196,297,352Romulus und Remus 114,123, 162, 170Rose, A.R. 252,270Rosen, K. 352,358Rousseau, J.-J. 45,47,295Roveri, A. 57,69Rubellius Plautus 263Rubens 242Ruegg, W. 22,29,78,128Rutilius Rufus 96

Sakkas, Ammonius 320Sallust 86, 145ff., 172, 194,247,274Salutati, C. 37, 77, 122Sansterre, J.M . 334, 344Sapur II. 335Savigny, F. C. v, 2, 220Seaevola, Mucius (der Augur) 44, 92f. , 96Scaevola, Mucius (der Rechtsgelehrte) 119Scala, R. v. 58,69Scanlon, T.F. 145,154Schadewaldt, W. 24,29,188,199Schaeder,H. 3, 26Schafer,M. 41, 50Schelkle, H. 225,226Schellhase, K.C. 275 f., 289Schiller, Fr. v. 80, 183,295Schmich, R. 274, 289Schmidt, E.A. 185,200Schmitt, C. 211,220,224,226,338,345Schmitt, H.H. 61, 69Schmitz, O. 267,273Schnackenburg, R. 211,226Schneider, F. 7,26Schofield,M. 100, 128Schopenhauer, A. 266

Nomenregister 369

Schottroff, L. 209,218,226Schroder, R.A. 175,183,197Schuller,W. 8,27Schulte, K. 91, 128Schultz, W. 313, 323Schur,W. 146,155Schwartz, E. 47,145,155Schwarz, F. 5, 12, 27Schweitzer,A. 208,212,227Schweizer,E. 206Scipio Nasica 35,148Scipio Aemilianus 24,30, 36f., 42, 52,

55 f., 70, 94 ff., 98, 101, 105, 108, 111,118f. , 140, 148

Scribonia 188Scullard, H.H . 70,76Seckendorff, L. v. 259See,K. v. 278, 289Seeck, O. 348,358Seel, O. 81, 129Seeliger, H.R. 331 f., 344Seidlmayer,M. 3, 26Sempronia 9Seneca V, 7, 24, 45, 47,111, 242ff., 274,

282,306,322Serapis 350Serenus 255Servilia 9Servilius Vata 9Sestius, P. 88 ff.SeverusAlexander 299Sextus Pompeius 170Shaftesbury, A.A.C. Earl of 122Shakespeare, W. 193,259,295Sharp, D.S. 267,273Shatzman, I. 7,27Shelley, P.B. 259Sherwin-White, A.N. 16,27,286,291Sim, U. 222,227Simon bar-Gioras 23Simon, E. 162,167Siron 184Siullius 244 f.Snell, B. 187,197Sokrates 31,40,98,106,203,246,254,

256,265,268,308,316f.Solmsen, F. 177, 197Solmsen, R. 99,129Solon 94Sordi, M. 310,312Sotion 243Spaeth, Th. 9,27Spalatin, G. 279Spartakus 70Stackelberg,]. v. 275,289Staerman, E.M. 7,27,70,76

Page 11: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

370 Namenregister

Stahl, H.P. 190,200Stanton, G.R. 306,309,312Stark, R. 99 f.Stauffenberg, Grafen v. 141,335,344Stauffer, E. 209 f., 215, 227Steidle,W. 293,302Steinmetz, P. 45,48,51, 119, 129Stemplinger, E. 168,197Stern, E. v, 74, 76Stern, M. 233,239Sternberger, D. 216,227Stertz, S.A. 299,303Stockton, D. 71, 76, 81, 129Strabon 45Strasburger, H. 24,29,47 f., 50, 83 ff., 108,

129,130,171,198Straub, J. 334,344 f.StrauR, D.Fr. 348,354,358Strauss, L. 349Stroh, W. 124, 129Stiibler, G. 194,201Suerbaum, W. 2,26,99,129Sueton 151,203,240,250,284, 292ff.Sulla 6,16,21,74, 84ff., 112, 117, 123,

139, 171,251Supersaxo 186Syme, R. 70, 76, 137, 139, 146, 155, 157,

160,167,194,201,274,286,289,291

Symmachus 354 ff.Syndikus, H.P. 262, 271

T. Quinctius Flaminius 33Tacitus VI, 156f., 203, 234, 241, 244ff.,

274,284Tanaquil 8Tarquinius Superbus 2, 102, 104 f., 195Taubes, J. 216,223,227Tell,Wilhelm 105Terenz, P. 24 ff., 258Tertullian 4,23,220,310,313, 316ff.Theiler, W. 45,51TheiRen, G. 212,227Themistokles 94Theobald, M. 215,227Theodosiu s I. 285,329,336,355 f.Theodosius II. 349Theognis 62, 175Theophrast 38, 42, 117Theramenes 94Theseus 104,297Thierfelder, A. 260,271Thomas v, Aquin 220, 223Thommen, L. 12, 28Thrasea Paetus 262,274,277Thrasymachos 94,107

Thukydides 42,55,124,152,233,235Tiberius Gracchus 12, 71£., 111, 120Tiberius 156, 162f., 210, 230, 241, 252,

282,285Tibull 168Tiedeman, H. 278, 289Timaios 55Titus 228, 232 ff.Toffanin, G. 275,289Tolstoi, L. 211Trajan 223, 240 f., 258, 264, 274, 277,

284 f., 292, 352 f.Treu,M. 137,144Trilling, W. 220,227Trimalchio 7Tubero 96Turnus 189 f.Tyrtaios 178

Ulland, H. 221£.,227Ulpian 299Ungern-Sternberg, J. v. 8,27Urban,R. 275,290

Vahlen, J. 182,198Valentinianus I. 355Valentinianus II. 355Valerian 322Valgiglio,E. 296, 303van der Weyden, Rogier 189van Eyck, Jan 189van Straaten, M. 37,50Varro 20,44Venus 162Vercingetorix 23, 132Vergil 19,22,77,123,168,172, 183ff.,

259,262,322,355Verginia 8Verres 84Vespasian 232 f., 258Veyne,P. 23, 29Vico, G. 236Vidman, L. 286,291Vielhauer, Ph. 206Vitruv 168Vogr,J. 4,7,26,28, 70, 76, 151,331£.,

344,352,358Volkmann, H. 139,144,163,167Voltaire, Fr.-M.A. 37, 77, 122,236,295,

348VoR, J.H. 183Vretska, K. 146,151,155

Wagenvoort, H. 19,29,171,198Waldstein, G. 5, 12,27Walsh, P.G. 194, 201

Page 12: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Warburton, W. 350Washington, G. 16Weber,W. 157,167,188,200,286,288,

291Weber, M. 71, 76, 211Weeber,K.-W. 318,32SfWeil, B. 77, 129Weinreich, O. 248,270WeiR, J. 208,212,227Wellhausen, J. 236Wickert, L. 174,198Wiedemann, Th . 318,326Wieland, Chr.M. 77,168Wilamowitz-Moellendorff, U. v. 57,69,

79,129,243Wilkerson, K.E. 32, 48Wilkinson, L.P. 174,198Wimpfeling, Jakob 279Winter, P. 286,291Wirszubski, C. 2, 26, 89 f., 129

Nomenregister 371

Wissowa, G. 19,29, 182, 198Wolf, E. 334,344Wolff, H. 16,28Wolff, R.L. 3, 26Wolfson, H.A. 229,238Woodman, T. 177,198Wooten, C.W. 124, 129Wordsworth, W. 259Wrede, W. 207

Xenophon 21,80,133

Zanker, P. 158, 162 f., 167Zarathustra 188Zebedaus-Sohne 207Zenon 116,257,317Zeuge,J. 332,344Zeus 264,299,350,353Zielinski, Th. 77,129Zotov, N. 332, 344

Page 13: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Sachregister

Ab urbe condita libri CXLII (Livius) 193 ff.Academia (Cicero) 83Achaia 53Achaischer Bund 52 f.Actium 156, 192,300Ad Simplicianum (Augustinus) 216Adiaphora 307Adilitiit 14Adoption 240Adoptivkaiser 240, 285adsectatio 14aetas Vergiliana 183Agamemnon (Seneca) 251 f.ager publicus 71Agrar- und Kolonisationspolitik 138Agrargesetz 131Agrarwirtschaft 71Agricola (Tacitus) 277Aion 189Aisymnetie 15Akademiker 94alea iacta est 136Alethes logos (Celsus) 320Alexanderreich 54Alexandria 228allegorische Bibelauslegung 321Altersbeweis 315ambitio s. Ehrgeizambitiosa mors 277ambitus 14amicitia 14,122An den Kyniker Herakleios (Julian) 351an seni res publica gerenda sit (Plutarch)

295Anekdote von Alexander und dem Seerau­

ber 107Anekdote von Diogenes und Alexander

266,308anima naturaliter Christiana 316Annalen (Tacitus) 281Annuitat 10,60Anthropologie 106, 115,322Anti-Cato (Caesar) 138Antichrist 219Antijudaismus 224f.Apathie 39Aphrodite 353

Apocolocyntosis (Seneca) 247 ff.Apokalyptik 205apokatastasis panton 321Apollotempel 161Apologeten 313 ff.Apologeticum (Tertullian) 316Apostelgeschichte 216Apostelkonzil 214Ara coeli 189Ara pacis 162arcana imperii 276argumentum in utramque partem 32Aristokratie VI, 47, 60, 63 ff., 102Arminius dialogus (v, Hutten) 279Arte aulica (L. Ducci) 276Arte istorica (A.Mascardi) 276artes liberales 79artes sordidae 79Asotia 353Ataraxie 39Atheismus 315Athen 62, 228auctoritas 5, 13, 18, 104, 159, 164,336Aufstieg und Fall Roms 1Auguren 117augurum augustum 159aurea mediocritas 173Auspizien 19Autarkie 268avaritia s. Habgier

Bandenkrieg 74Barmherzigkeit 215basileia 64 f.Beharrlichkeit 153Belger 134Bella civilia (Appian) 71Bellum Civile (Caesar) 135 ff.Bellum Gallicum (Caesar) 132ff.beneficentia s. Wohltiitigkeitbenignitas 285Bergpredigt 211 ff.Besonnenheit 42Bildung 79Biographien 292f.bioi paralleloi (Plutarch) 294boni s. Guten

Page 14: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Borysthenische Rede (Dion Chrysostomos)264

Brief an die A the ner (Julian) 347Briefan die Juden (Julian) 349Brief an Philem on (Paulus) 219Brief an Th emistius (Julian) 351£.Briefe an Caesar 146Briefe an Lucilius (Seneca) 25 7Briefe des Plinius 283Briefe zu Beforderung der Humanitdt (Her-

der ) 22Briiderlichkeit 218Brude rmord 104 , 123, 171Buch Daniel 205, 221Biirgerfreundschaft 119Biirgerhumanismus 275Biirgerk rieg 70 ff., 111, 170 ff.Biirgerrecht 16 f., 73, 138 , 244, 301Byzantinismus 334Byzanz 3

Caesares (Symposion oder Kronia) (Julian )35 2

Caesa ropapismus 329,334Cannae 53Capr icorn 162caput mundi (Lucan) 259caritas vulgi 119caeleste signum Dei 331 f.Censor 12,15, 74Census-Klassen 11Cent uria tskomitien 11chresimon s. N utzenChristenbriefe (Plinius d. J.) 286 ff.Christent um VI, 7, 202ff. , 282, 313ff.,

32 9 ff.Christenverfolgungen 310, 313, 322christianus Cicero 321Christomimer 340Christusmonogramm 331, 333civitates sine suffragio 16clausula Petri 224clementia s. Mildeclementia Caesaris 121, 137 f., 249Cliquen 146comitiae centuriatae s. Cent uriatskomitiencommendatio 159commentarius 132communio utilitatis 100conco rdia s. Eintrachtconco rdia ordinum 82 f., 100conferreatio 4conscientia 115consensus iur is 100consilium 101 ,146,180cons ilium principis 299

Sachregister 373

constantia 19, 122consul sine col/ega 135continentia 110 ,285contio 10Contra Apionem (Flavius Jo sephus) 235 ff.Contra Celsum (O rigenes) 320corona aurea 139credo, quia absurdum est 316crudelitas s. Grausamkeitcum dignitate otium 89 ff.Curnaische Sybille 189cupiditas 41Curi a Julia 161Curiat sversammlung 10cursus honorum 13, 15

daimonion 317Damonie der Macht 221De agricultura (Cato) 34De arcanis rerum publicarum (Clapmarius)

276De brevitate vita e (Seneca) 246 f.De claris mulieribus (Boccaccio ) 275De clem entia (Seneca) 244 , 249 f.De decalogo (Philo) 229De divinatione (Cicero) 37,83, 111 f.De exilio (Plutarch ) 295De fato (Cicero) 83De finibus (Cicero) 37 , 83De idolatria (Tertullian) 318De ira (Seneca) 252De ira Dei (Laktanz) 321De [os epho (Philo) 229De legibus (Cicero) 82De mortibus persecutorum (Laktanz) 322De natura deorum (Cicero) 83De oceano (Poseidonios) 46De officiis (Cicero) 83, 122ff.De op ificio Dei (Laktanz) 322De oratore (Cicero ) 82, 91 ff.De otio (Seneca) 256 f.De praescriptione haereticorum (Tertul-

lian) 317De principiis (Origenes) 321De provinciis consularibus (Cicero) 134De re publica (Cicero) 37,82, 94ff.De ritu, situ, moribus et condicione Germa-

niae descriptio (Picco lomini) 278De specialibus legibus (Philo) 229De spectaculis (Tertull ian) 318De tranquil/itate animi (Seneca) 255 f.De viris illustribus (Petrarca) 140 ,293De vita beata (Seneca) 253 f.De vita Caesarum (Sueton) 293De vita Mosis (Philo) 230decorum 40 , 43 f., 79 f., 110, 319

Page 15: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

374 Scchregister

decus 21,40deditio in fidem 6deisideimonia 48delator 245Della Ragion di Stato (Botero) 276Demiurg 315Demokratie 60, 63 ff., 101£., 231, 298 ff.Demokratie, griechische 11Demokratie, Kritik der 62demonstratio evangelica (Eusebius) 337Der Selbstpeiniger (Terenz) 25deus et dominus 285diadocbe (successio) 339Dialog iiber die Redner (Tacitus) 280£.Diatribai (Epikter) 266ff.Diatribe 203Die Geschdfte des Julius Caesar (B.Brecht)

141Die heroischen Taten des Kaisers Constan­

tius (Julian) 351Die Rechtsfrage ZWischen Caesar und dem

Senat (Th. Mommsen) 135dignitas VI, 20, 41, 89f., 102, 110, 136dign itas des Senates 151Dike 189Diktator 15Diktatur 15 f., 112Diktatur, caesarische 16Diktatur, kommissarische 16Diktatur, republikanische 16Diktatur, souverane 16Dis pater 181discidium linguae atque cordis 91dissertationes (Epiktet) 266 ff.divinae institutiones (Laktanz) 321 f.divisio Carneada 32Dogwood Papers (B.Franklin) 276Dominat 3dominus 103,293Domitianerlebnis 275Dritte relatio (Symmachus) 355Drirter Punischer Krieg 35, 53Drittes Rom 3dulce et decorum est pro patriamori (Ho­

raz) 178 f.dux 223

Ebed jahwe s. Gottesknecht, leidenderEhre 56,153Ehrenschild des Augustus 161, 176Ehrgeiz 148,169Eichenkranz des Augustus 163 f.Eintracht 85, 101, 119,296Eintracht der Stande s. concordia ordinumEkloge 1 (Vergil) 184Ekloge 4 (Vergil) 186 ff., 322

Ekloge 9 (Vergil) 185encheiridion (Epiktet) 266ff.Ende aller Tage 219,221,223Entsiihnung 15Epikureer 94, 120, 173, 179, 241episkopos koinos 334episkopos ton ektos 334 f.Epode 16 (Horaz) 171£.Epode 7 (Horaz) 170 f.Erdkreis (orbis terrarum) 3Erster Punischer Krieg 54Erwahlung 215Erziehung des Menschengeschlechts 338Eschatologie, konsequente 208Esrabuch 206Essener 205Ethnopsychologie 46Euboikos (Dion Chrysostomos) 264Euergetismus 22, 42euthymia 39,255Exzellenz 56

factio 103Fahneneid 319Familie 109fatum 195,260favor libertatis 309Feindesliebe 211 f.feritas 250fides 5,23,37,108,134,176,182,190,

195fortitudo s. Tapferkeitfortuna 54,59, 195,260Forum Augustum 161Forum Iulium 138Franzosische Morali sten 242Frauen- und Kindergemeinschaft 109Freigebigkeit 42, 120, 153,278Freigelassene 7,240Freiheit 101 f., 124,219Freiheit des Wortes und der Meinung 64Freiheitsliebe der Germanen 279Freundschaft 118ff., 172, 176, 194Frieden 314Frommigkeit s. pietasfrugalitas 110furor teutonicus (Lucan) 259Fiirstenspiegel 241,249,284

Galaterbrief (Paulus) 218Gallier 133Geburtsgottin s. IlithyiaGedicht, »messianisches- 187Gefallenenrede 298Gefolgschaft, freiwillige 64Gegen die Galilder (Julian) 349

Page 16: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Gehorsam 217Geldbeschaffung 300Gemeinsamkeit 56Gerechtigkeit (iustitia) V,30f., 42, 64, 96,

105 ff., 115, 122, 179, 195,215Germanen 46, 133Germania (Tacitus) 275,278 ff.Germania generalis (K. Celtis) 279Germania nova (Th. Murner) 279Geschichtstheologie 339Gesetz 211, 214Gewaltenteilungslehre 61Gewaltverzicht 212Gewissen (conscientia) 115Gladiatorenkarnpfe 258Glaube und Werke 214f.Glaube und Wissen 319Gleichgewicht 61Gleichheit 115,215, 218f.Gleichheit von Manner und Frauen 109gloria 20,110, 147f., 194,247,283f.Gluck 173, 254Gnadentheologie 215Gnosis 313,319Goldene Regel 211Goldenes Zeitalter 47, 172, 186f.Gott in uns 307Gottesknecht, leidender 206Gotzendienst (idolatria) 318Grausamkeit 80, 249 ff.gravitas 18,37, 122,285Groge Caesars 140 ff.Groge Roms 1Grofsgesinntheit 25, 40f., 110, 122Grundungsgeschichte Roms 104, 170 f.Guten, die 85, 89, 119

Habgier 47,64,146,148,173,177Hades 350Haduer 133Halacha 204Handorakel (Gracian) 276Harte 122Haruspizien 19Haus und Stadt 102Hebriierbrie] 335Heidenchristen 214Heidenmission 218Heliopolis 72Hellenisierung 150Helvetier 132, 134Henoch-Apokalypse 206Hercules furens (Seneca) 251 f.Heroenpassus 187Herrschsucht 64hesychia 180

Sachregister 375

Hetairien 287Hexapla (Origenes) 321hilaritas 285Historia Augusta 305, 307Historia de Pompeio (Poseidonios) 46Historia post Polybium (Poseidonios) 46Historien (Polybios) 53 ff.Historien (Tacitus) 281 ff.Hofzeremoniell 354homo novus 15,36,78,85,145homo res sacra homini (Seneca) 258homo sum: nihil humani mi alienum puto

(Terenz) 25homoiousios (ahnlich) 341homoousios (wesensgleich) 341honestum 40, 122 f.honores 174, 188honos 20,41, 182Hortensius (Cicero) 77hostis publicus 74Humanismus V, 2, 21 ff., 78 ff.Humanismus, Dritter 21humanitas 21ff., 36, 78 ff., 92 f., 121, 123,

242,285Humanitat, Urwort der 25Hure Babylon 221Hymnus auf den Konig Helios 350Hymnus auf die Mutter der Goiter 350

idolatria 318ignavia 149Was 189I1ithyia 181imitatio 37Imperator Caesar 160Imperialismus, naiver 23, 30, 54, 105 ff.,

imperium des Vespasian 240imperium proconsulare 160, 164In Flaccum (Philo) 230 f.In hoc signo victor eris 331inauguratio 10Individualisierung 257Individualismus 177,268inertia 147innere Burg 308insidiosa clementia 137Interimsethik 212interrogatio 13Interzessionsrecht 10, 12Intraorgankontrolle 10Invektive gegen Cicero 146Inzest 315Italia 162 f.Iugurthinischer Krieg (Sallust) 148ius auspicium 4

Page 17: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

376 Sochregister

ius auxilii 12ius coercendi 12ius imaginum 19ius migrandi 16ius provocationis s. Provokationsrechtiusta causa 108iustus hostis 108

Jahrhundertfeier 181Jerusalem 228, 233Jerusalem, neues 221Jesus , »historischer- 203 f.Johannes-Apokalypse 221 ff.jotapata 232,234Judenchristen 214Judentum 317,349[iidische Altertiimer (Flavius Josephus) 235[iid ischer Krieg (Flavius Josephus) 233 f.Julius Caesar (Shakespeare) 140Julisches Haus 162jungfrau 186£., 189

Kairos 352Kaiserdenar 210Kaiserkult 222, 287kaiserliche Verwaltung 300kalokagathia 40kalon 40,44Kann ibalismus 315Kanon, christlicher 216Kardinaltugenden 42, 176Karthago 13, 22, 24 f., 30, 35, 53, 56, 60,

62 f., 66f., 112, 148, 189f.Katechon-Lehre 219f.,314Katharsis 253katbekon 40katorthoma 40Kelten 33Kerker des Leibes 112, 119Kind, gotrliches 186, 188Kirchengeschichte (Eusebius) 337 f.Kirchenvater 313Klientel, Militarisierung der 6Klientel, Privatisierung der rnilirarischen 74Klientelsystem 60Klienten 5, 14Klugheit 31, 107, 110, 351Knechtschaft, ehrenvolle 251Kollegialitat 10,60Komik 92Kommunismus Platons 109Konflikt von Freundschaft und Politik

120f.Konigsherrschaft 63ff., 95,101,130,

236£. ,251Kiinigsreden (Dion Chrysostomos) 264 f.

Konstantinbogen 333Konstantinische Wende 329 ff.Konstantinopel 329,334Konsulat 15, 165Konzil von Nicaa 338 ff.Korinth 22, 53, 56Kosmopolis 116,254,256,268,296£.,

308Kosmopolitismus 309Kosmos 98Kreislauf der Verfassungen 63 ff.Kreta 62Kreuzestod 208, 225Kreuzigung 317Krieg, gerechter 23,108Kriegsdienst 313Kultivierung des privaten Lebens 284Kultur, Entstehung der 46Kurie 12Kyniker 241,264,267

labarum 331labor 149Lae/ius de amicitia (Cicero) 118 ff.largitio 153lascivia 148laudatio Florentinae urbis (L. Bruni) 275laus Constantini (Eusebius) 337,340Legaten 160legatio ad Gaium (Philo) 230leges super princip em (Plinius) 285legum allegoriae (Philo) 229lene consilium 180Leurseligkeit 153lex Claudia 6lex Hortensia 11lex naturae 123lex Sempronia 87liberalitas s. Freigebigkeitlibertas 2,195,261Liberti s. FreigelasseneLicinische Gesetze 71Liebe 211 ff.Liebenswiirdigkeit 122Lobrede zu Ehren des Kaisers Constantius

(Julian) 351Logien-Quelle 203Logos 229 ,321, 337ff.Lupercalienfest 140lustrum s. Enrsiihnungluxuria 146Luxusstreben 148, 177

Machiavellismus 275magistratus 10, 117magnanimitas s. Grogges inntheit

Page 18: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

magnus ab integro saeclorum nascitur ordo(Vergil) 189

maiestas 285Mailander Edikt 330, 333Mailander Synode 335Majesratsbeleidigung 316Majestarsverletzung 74mala ambitio 147Mangelwesen Mensch 106Mann und Frau 218mansuetudo 250manuale (Epiktet) 266manumissio 7manus 8Martyrer 313, 320Martyrium 310Masada 234Maser 22Maske (persona) 43MalS 122,180,351massa damnationis 223Mafsigung 62Massilia 135matrona 8Mausoleum des Augustus 161,163,180maxime cum principibus philosopho esse

disserendum (Plutarch) 295megalopsychia s. GrolSgesinntheitMelier-Dialog 32Menschensohn 205 ff.Messianismus 206 f.Messianismus, koniglicher 206Messiasgeheimnis 207Milde 22,25,56,80,82,153,195, 249ff.,

285Militarismus 179militiae 174Millenarismus 223misantbropia 283Mischverfassung VI, 4, 59 f., 95, 102, 104,

117,281,299f.misera ambitio 174misericordia s. MitleidMisopogon (Julian) 352Mitleid 22,80, 250f.moderatio 195,285moderator rei publicae 110modestia 285Monarchie 60, 63 ff., 130, 236 f., 300Monotheismus 320, 342Montanismus 313Monumentum Ancyranum 163Moralia (Plutarch) 294mos maiorum 18, 106municipium 116Musenpriester 180

Sochregister 377

MuISe 247,255 f.Muttermord Neros 245Mythos des Er 111Mythos vorn goldenen Zeitalter 47Mythos von Attis und Kybele 350

Nachfolgefrage 240Nachstenliebe 213Naherwartung des Endes 212,217natio optimatium 89Nationalbewufstsein, deutsches 279Natur 47Naturgesetz 123Naturrecht 98, 105 ff., 113 ff.nee nostri saeculi est (Trajan) 287necessitas 176 f.Nemesis 58Neostoizismus 242Nero redivivus 221£.Neuhumanismus 21 f.Neu-Karthago 25Neuplatonismus 354 f.»nicht richten und nicht ziirnen- 309Nikolaiten 222Nobilitat 5,41Noctes Atticae (Gellius) 22nomenclator 14Nomoi (Platon) 113 ff.nomos empsychos 230, 263notitia dignitatum 21Notstand 15Numantia 25,112numina 260nunc est bibendum (Horaz) 175Nutzen und Genuf 55 f.Nutzen 39,55,107, 122ff.

Objektivitat 55occupati 246 f., 255Ochlokratie 60, 63odi profanum volgus et arceo (Horaz) 176Odyssee 189Oedipus (Seneca) 251officium 40, 122 ff.Oikeiosislehre 38, 101,268Oikumene 46,163,314Okeanos 350Oligarchie 60, 63 ff., 100Opferverweigerung der Christen 287,314Opposition 241,258Optimaten 14,73,82,102, 130f.Optimatenherrschaft (civitas optimatium)

101optimus princeps 274Oracula Sibyl/ina 206

Page 19: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

378 Sachregister

oratio ad sanctorum coetum (Konstanrin)330

orbis terrarum s. Erdkreisorigines (Cato d. A.) 34otium 20, 89,247, 255f.

Paidagogos (Clemens v. Alexandria) 319paideia 22, 79Panathenaikos (Aristides) 29 8Panegyri cus (Plinius) 284 H.par potestas 15Parallelbiographien (bioi paralleloi) 292 H.pater familias 5pater pat riae 87, 161Path ologie des Krieges 152patria potestas 8patria 38, 116, 119Patri ot 308Patrizi er 4patrocinium 123Pat ron e 5pauci 83,85pax 182, 192pax Augusta 157, 202pax Christiana 157,202Peri tou katbekontos (Panaitios) 122Peripatetiker 94persona s. Ma skePerusinischer Krieg 9Petersburger Silbermedaillon 333Phddra (Seneca) 251Phaidros (Platon) 116Pharisiier 204,210Pharsalia (Lucan) 141,259H.Pharsalus 135philanthropia 21, 80, 258Philippi 178 f.Philipp ische Reden (Cicero ) 83, 124 f.Philosophenkonige 114,230,263,295,

307pithanon 32Phoka ier 172pietas 19,113,116,123,162,164,172,

181, 195,258,267f.,294,306Platons beste Stadt 62, 104Plebejer 4plebiscita 4pleonexia s. HabgierPob elherrschaft 100Pogrome 225, 230Polis 202Politeia (Platon) 32,95, 106f., 111, 115Politie 59Politik, » eschatologische« 216Politik, Relat ivierung der 224politische Ordnung Roms 4 H.

Polit ische Theologie 340politus 80populare Politik 131, 139,146popula res s. Volksfreund epopulus 99Post- und Tran sportwesen 354potestas 10, 104, 164,336praecepta gerendae rei publicae (Plutarch)

296praeparatio evangelica 337Priitoren 15prepon 40, 44Prinzipat 3, 95,105,112,122, 156H., 274,

281, 292 f., 299Privat ismus 174, 179Pro Balbo 134Pro Deiotaro (Cicero) 82Pro Ligario (Cicero) 82Pro Marcello (Cicero) 82probitas s. Recht schaHenheitProletarier 11Prolusiones academi cae (P. Ribadeneyra )

276pronoia 58Prooemium-Nomos-Prinzip 116Proph ezeiung Daniels 235Proskriptionen 24, 125Prosk ynesis 222Protreptihos (Clemens von Alexandr ia)

319Provokatio nsrecht 17prudentia 93publicani s. Steuerpiichterpudor 182Pydna 53Pythagoreer 317

Quastur 14

Raub der Lucretia (Shakespeare) 193Recht 2Rechtfertigung durch den Glauben 214RechtschaHenheit 93recta ratio 108, 115rector 95,105,110Rede fur die Rhodier (Cato d. A.) 35Rede fur Sextus Roscius (Cicero) 80, 84Rede gegen Verres (Cicero) 84 ff.Rede iiber die konsularischen Prouinzen (Ci-

cero ) 82Reded uell zwischen Cato und Caesar 87Redekunst 91H., 280 f.Reformation 279Regenwunder 310Reich Gottes 208 f.Reichsapfel 354

Page 20: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Reichtum 254relicta non bene parmula (Horaz) 178religio 1,19,181, 194f.Religionsparteien 204Repetundenprozesse 85Republ ik VI, 2, 94ff., 147,274Res gestae (Augustus) 157, 163res populi 99res publica 2, 99 ff.rex et sacerdos 335rex 121,140Rhetorik 35,91 ff., 280f.ridentem dicere verum (Horaz) 173Ring des Gyges 115Ritter 6, 11, 73, 85Roheit 250Roma 162f., 355Romerbrief (Paulus) 213 ff.Rom-Idee 1ff.Romische Geschichte (Cassius Dio) 299 ff.Romrede (Aristides) 298 f.Rubikon, Schritt tiber den 82, 136Ruhm 20,56,98, 110ff., 147f., 153,

283f., 247, 308

Sadduzaer 204Sakralrecht 114, 117Sakularfeier 181 ff.salus 108salutatio 5sapere aude! (Horaz) 168sapientia 107,115Satiren (Horaz) 173 f.Satyricon (Petronius) 7Schicksal 282Schild des Aeneas 192Schlacht an der Milvischen Briicke 330ff.Schwache (imbecillitas) 100,107,120Schwachetheorie 64, 100Scipionenkreis 1, 24 ff., 94securitas 120Seelenruhe 241 ,255Selbstbetrachtungen (Marc Aurel) 306f.Selbstmord 246Selbstverwaltung der Stadte 286Seligpreisungen 211Senat 12 f., 62, 74, 301Senatoren 6senatus consultus ultimus 86Sendung Roms 194Serapeum 356sermones s. SatirenSertorius-Erzahlung 172servi s. Sklavenseveritas 122, 152f., 250£., 285Sextier 243

Sachregister 379

Sezession der Plebs 12sidus Iulium 186simplicitas 278,285Sittlich-Schones 39 f.SizilischeSklavenkriege 48Sklaven 7,218,258Sklavenaufstande 70Society of the Cincinnati 16Sol 314Sol invictus 330 , 333Sola fide 214Solarium Augusti 162somnium Scipionis 95, 111 ff., 191Sonnenstadt s. HeliopolisSophistik 31,93f.soziale Ordnung Roms 4 ff.Sparsamkeit 36Sparta 59 ff.Spiele 313,318Spione (curiosi) 354spolia opima 193Sprache 106Staatsformenlehre 101 ff., 265Staatsnotstand 13Staatsra isonlehre 275Staatsrecht 114Staatsschiff 175,301stabilitas 122Stadtereden 264Staurogramm 331Steuern 210,316Steuerpachter 6Stoa 7, 37ff., 94, 122ff., 240ff., 305ff.Streit urn den Victoriaaltar 355Strenge s. severitasStromateis (Clemens v. Alexandria) 319suavitas 122Subord inatianismus 341Sunde 214Sukzession, apostolische 318superbia 102, 148, 195Sympathie, kosmische 46Symphonie von weltlicher und geistlicher

Macht 336Synhedrium 225Synkretismus 348, 350, 354Synkrisis Cato -Caesar 152 f.Synodalgewalt 334

ta epb ' hemin 267ta ouk eph ' hemin 267Tacitismo nero 275Tacitismo rosso 275Tacitismus 275f.Talionsgesetz 212f.Tapferkeit 41f., 110,285

Page 21: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

380 Sachregister

Tausendjahriges Reich 322Tellus-Relief 162Telosformel 39temeritas 122Tempel 233 f.Tempel in Jerusalem 350Tencterer 134Testimonium Flavianum 203, 235Tetrarchie 322The Parlement of Foules (Chaucer) 77The Roman Revolution (Syrne) 157Theben 62Theokratie 235 ff., 334theologia civilis 20,44,58,116, 208f.theologia fabulosa 44theologia naturalis 44theologia tripertita 44 f.Theologie, Liberale 208theriac 305Thyestes (Seneca) 251,253thymos 46Totalitarismus 222Totengericht iiber Augustus 156,282Traditionalismus 18Traite de la cour (E. du Refuge) 276tranquillitas 254 f.translatio imperii 3, 220Traumtheorien 111£.tribunicia potestas 160,164Tributkomitien 11tributum capitis 210Tricennatsrede (Eusebius) 335,337Trinitatslehre 340 f.Tripolitikos (Dikaiarch) 59Triumvirat, Erstes 81Triumvirat, Zweites 82Troades (Seneca) 251 f.Troja 25, 179Trypbe 353Tugenden der Groge 351Tyche 54,57,233,351 ff.Tyrannenmord 122Tyrannis 60, 63ff., 100, 102, 105,252,

268,300

Uber GlUck und Tugend Alexanders desGrollen (Plutarch) 296

Unerschutterlichkeir 241Universalgeschichte 53 f.Universalitiit von Logos und Nomos 339Unparteiische Kirchen- und Ketzerhistorie

(G. Arnold) 348Unsterblichkeit der Seele 112, 119Untergang des Rornischen Reichs VIUsipeter 134utile 55, 122 ff.

Vater des Vaterlandes s. pater patriaeVaterland 116,254,256vectigal 71venustas 21Verdammung 215verecundia 110, 122Verfallstheorie 102Verfassungsdebatte 99 ff., 300Verfassungsstaat 61Verschworung des Catilina 81, 86 ff.,

132 ff., 150 ff.Verschworung des Piso 246, 259Vertreibung 185Verwerfung des Kriegsdienstes 319Veto 12Victoria-Altar 346,354Vier Reden gegen Catilina (Cicero) 86 ff.Vier-Kaiser-Jahr 274Vierte Ekloge (Vergil) s. Ekloge 4virtus 8, 147ff., 176, 178, 188, 195,254vis 88, 93vita activalvita contemplativa 38,97f.,

106,247,255ff.vita Constantini (Eusebius) 330£.,337Volk 100, 103Volksfreunde 14, 73,89Volksherrschaft (civitas popularis) 101 f.Volkssouveranirar 100Volkstribunat 4, 12, 74, 85, 117, 165Von den ]uden und ihren Liigen (M. Lu-

ther) 225Vorsehung 267, 307

Wahlkampf 14Wahlverfahren 117 f.Wahrheitstreue 55Weggeleit 212Weisheit 42, 98Weissagung 117Weissagungsbeweise 315,320Weltherrschaft V, 30, 54, 105 ff., 123, 162,

191£.,292,298 f.Weltmission 214Weltreichelehre Daniels 205 f.Weltseele 315Wesensiihnlichkeit 342Wesensgleichheit 341 f.Wiederversohnung von Philosophie und

Rhetorik 93 f.Witz 92Wohltiitigkeit 42, 122Wiirde s. dignitas

Zahl666 223Zeloten 204,207,210,234Zinsperikope 209 ff.

Page 22: Abkurzungsverzeichnis978-3-476-03759-6/1.pdf · Ant. Flavius Josephus, Antiquita- de clem. Seneca, De clementia tes de con. Cat. Sallust, De coniuratione apocol. Seneca, Apocolocyntosis

Zollner 217zoon politikon 100Zorn Gottes 215Zweigewaltenlehre 336

Sochregister 381

Zwei-Reiche-Lehre 209,224Zweiter Petrusbrief 216Zwolf-Tafel-Gesetz 5, 7