vrijdag 9 november 2018, 20.15 uur inleiding Kees Arntzen 19.30 uur

Brahms & Zemlinsky

Nederlands Philharmonisch OrkestMarc Albrecht dirigentArabella Steinbacher viool

Johannes Brahms 1833-1897Vioolconcert in D opus 77 1878Allegro non troppoAdagioAllegro giocoso, ma non troppo vivace

PAUZE

Alexander Zemlinsky 1871-1942Die Seejungfrau, fantasie voor orkest 1902-1903Sehr mäßig bewegtSehr bewegt, rauschendSehr gedehnt, mit schmerzvollem Ausdruck

Liefde | Muzikale Meesterwerken | AVROTROS Klassiek I AVROTROS Klassiek II | AVROTROS Vocaal Radio Filharmonisch Orkest | Groot Omroepkoor

SILHOUET VAN JOHANNES BRAHMS

Live-uitzendingAlle luisteraars kunnen volop genieten van de muziek als mobiele telefoons,horloges en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor Radio 4 vanaf het podium door Mark Brouwers.

➜ WWW.NPORADIO4.NL

Drankje na afl oopNa het concert is er gelegenheid om eendrankje te nuttigen.

2 Film De Dirigent in de bioscoopDe fi lm De Dirigent van regisseuse Maria Peters is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de uit Nederland afkomstige Antonia Brico. Eind jaren '20 was zij de eerste vrouwe-lijke dirigent ter wereld die succesvol grote symfonie orkesten dirigeerde. Tot voor kort lukte het vrouwen nauwelijks om aan de top van de wereldranglijst van belangrijkste dirigenten te komen. Dit jaar benoemdehet Radio Filharmonisch Orkest voor het eerst in de Nederlandse geschiede-nis een vrouwelijke chefdirigent: Karina Canellakis. De fi lmmuziek is ingespeeld door het RFO en het Metropole Orkest, en AVROTROS is een van de producenten.

Het nieuwe seizoen:Het HetLiefdeiiiZoals u van ons gewend bent, bestaat hetAVROTROS Vrijdagconcert uit verschil-lende deelseries, met voor ieder wat wils.Een substantieel deel van de geprogram-meerde werken is geïnspireerd doorliefde, in vele uitingsvormen. Dit concertrefereert aan het thema via Die Seejung-frau van Alexander Zemlinsky, de Oosten-urijkse componist die een zwak had voor sprookjesachtige teksten. Deze driede-lige symfonische fantasie uit 1902 gaatterug op De kleine zeemeermin van HansnChristian Andersen, maar Zemlinskybetrok het verhaal over de onbereikbare liefde ook op zichzelf. Pas in 1984 werdhet vergeten werk weer compleetteruggevonden. Een buitenkans!

Dit concert is deels te volgen

via de Wolfgang app. Met deze app krijgt het publiek in de zaal toelichting op Zemlinsky’s Die Seejungfrau via de eigen smartphone, zodat de concertbe-leving wordt vergroot. Terwijl de musici spelen, biedt deze app uitleg en verhaal over wat er op dat moment in de muziek te horen is.Gratis te downloaden in de App Store en Google Store.

➜ WWW.WOLFGANGAPP.NL

3

Er loopt een rechtstreekse lijn van de muziek van JohannesBrahms naar die van zijn leerling en protegé Alexander Zemlinsky.En van Zemlinsky weer naar de volgende generatie, naar ArnoldSchönberg en diens leerlingen, de zogeheten Tweede WeenseSchool. In de steeds meer met chromatische klanken doorspektecomposities van Brahms heeft de klassieke tonaliteit een eindpunt bereikt. Zemlinsky was geen vernieuwer, maar heeft geprobeerdom de stijl van Brahms te zuiveren, waarbij hij zocht naar eenvoudi-gere zettingen en trachtte overdreven pathos te vermijden.Zemlinsky, in wezen een aanhanger van de traditie, stond tochopen voor nieuwe ontwikkelingen. Hij koos in veel van zijn werken voor sprookjesachtige en in de tijd van de Jugendstil modieuze onderwerpen. Zijn driedelige orkestfantasie Die Seejungfrau naarueen sprookje van Hans Christian Andersen is daarvan een voor-beeld. De met ornamenten overladen stijl van de Jugendstil-componisten wees hij af. Hij was een eclecticus, maar – zoals de muziekfi losoof en kenner van de Weense avant-garde TheodorW. Adorno vond – in goede zin.

Bewondering voor Beethoven“Het Vioolconcert van Brahms is waarschijnlijk het grootste sindstBeethoven en Mendelssohn” schreef de gezaghebbende Weense muziekcriticus Eduard Hanslick na de Weense première. De waar-heid van deze uitspraak is tot op heden onbetwist. Inderdaad

Brahms en Zemlinsky

Er loopt een rechtstreekse lijn van de muziek van Johannes Brahms naar die van zijn leerling en protegé Alexander Zemlinsky. En van Zemlinsky weer naar de volgende generatie, naar Arnold Schönberg en diens leerlingen.

44 behoort Brahms’ Vioolconcert, zoals Hanslick schrijft, naast dat vanBeethoven en Mendelssohn tot de bekendste en meest gespeelde vioolconcerten van de negentiende eeuw. Brahms heeft Beethoven tot aan zelfverloochening toe vereerd. Toen de uit Hamburg

afkomstige componist het werk schreef, woonde hijsinds zes jaar in Wenen. Trots schrijft hij: “Ik woon maareen paar stappen van het Prater vandaan en kan mijnwijn drinken waar Beethoven hem gedronken heeft.”Om in de voetsporen van Beethoven te treden waagt hij zich in 1876 aan een Eerste symfonie, in 1878 ontstaaneeen Tweede symfonie en hete Vioolconcert.ttHet Vioolconcert is opgedragen aan de gelauwerdetHongaars-Duitse violist Joseph Joachim, een goedevriend van Brahms aan wie de componist zijn diepste gedachten toevertrouwde. Zelf kritisch schrijft Brahms:“Ik moet soms constateren dat wij nieuwere componis-ten meer [dan Beethoven, CS] met het thema worstelen.Wij houden angstig aan de melodie vast, overladen haar alleen, maar er komt niets nieuws uit voort.”

Brahms heeft lang aan zijn Vioolconcert geschaafd. Van zijn onzeker-heid getuigen ook de brieven aan Joseph Joachim, die hij departijen van het concert toestuurde met de vraag om ze te corrige-ren: “Je moet in geen enkel opzicht een verontschuldiging hebben– noch al te veel respect voor het werk, noch het excuus dat hetniet de moeite waard is! Als je er maar het een en ander bijschrijft:moeilijk, ongemakkelijk, onmogelijk, et cetera.” Brahms had inJoachim een goede raadgever, al heeft hij zijn adviezen niet altijdopgevolgd. Net als Brahms was Joachim een groot bewonderaarvan Beethoven en een bejubelde vertolker van diens Vioolconcert.Brahms’ ambitie om Beethovens concert “in zijn ernst te evenaren”(Brahms) was hem niet ontgaan. Met zijn kunstig vervlochten lyrische melodieën en wollige orkestklank is het typisch een werkvan de romanticus Brahms. Alhoewel het concert aan de techni-sche capaciteiten van de solist de hoogste eisen stelt, is het geenbravourestuk. Op een gewichtig openingsdeel met een lange orkestrale introductie volgt een warm, melodieus adagio. Het werksluit af met een hartstochtelijke, temperamentvolle fi nale die aanzigeunermuziek refereert. Het openingsdeel en de fi nale bevattensolocadensen voor de viool. De eerste cadens – en dat is nieuw –

JOHANNES BRAHMS

5wordt begeleid door het orkest; die in het laatste deel liet de componist zoals toen gebruikelijk aan de solist over. De doorJoachim geschreven cadens is tot op heden de meest gespeelde.Brahms’ Vioolconcert is niet in de laatste plaats een eerbetoon aantde uit Hongarije afkomstige Joachim, zoals het zigeunerachtigerondo in de fi nale laat zien. Joachim introduceerde het werk, vaak onder leiding van Brahms, in veel Europese steden.

Een geniaal eclecticus“Zijn eclecticisme is geniaal. Door zijn gevoeligheid voor indrukkenom zich heen en zijn fantasie om heterogene elementen metelkaar te verbinden ontstond iets onmiskenbaar eigens.” AldusTheodor W. Adorno over Alexander Zemlinsky. Brahms was welis-waar zijn leermeester, maar ook de vondsten van Wagner, Mahler en de geestelijke wereld van de Jugendstil heeft Zemlinsky in zichopgenomen. En zelfs de muziek van de Franse impressionisten,waarop de schilderachtige elementen – bijvoorbeeld het spel vande golven in Die Seejungfrau – duiden.u

Zemlinsky was afkomstig uit een joods gezin en droeg, zoals veel joden in de Weense samenleving, bij tot het culturele leven van destad. Hij componeerde werken voor uiteenlopende bezettingen.Door zijn werkzaamheid als operadirigent aan de Wiener Volks-oper, het Deutsche Theater in Praag en de Berlijnse Krollopervoelde hij zich vooral aangetrokken tot het lied- en operagenre. Inzijn opera’s Der Traumgörge en e Der Zwerg geeft hij zich te kennengals een liefhebber van sprookjes, als een dromer met empathievoor buitenstaanders.Die Seejungfrau uit 1902 is geïnspireerd door het sprookje De kleine zeemeermin van Hans Christian Andersen. Mogelijk heeftnZemlinsky’s platonische liefde voor Alma Schindler, de latere Alma Mahler, een rol bij de keuze van het onderwerp gespeeld. Ander-sens sprookje is het ongelukkige liefdesverhaal van een zeemeer-min en een aardse prins die zij uit zee heeft gered. Met de hulp van

In zijn opera’s Der Traumgörge en Der Zwerg geeft Zemlinsky zich te kennen als een liefhebber van sprook-jes, als een dromer met empathie voor buitenstaanders.

6 de zeeheks laat zij haar vissenstaart in menselijke benen omtove-ren. De waarschuwing van de heks dat zij nooit meer naar haarvertrouwde paradijselijke onderwaterwereld terug kan, en dat zij haar stem moet opoff eren en op aarde op stekels moet lopen, slaat zij in de wind. Als zij is aangekomen in het paleis van de prinsis hij betoverd door haar schoonheid. Toch kiest hij uiteindelijk voor een ander, een menselijke prinses. Zoals voorspeld rest de zee-meermin niets anders dan zich terug te storten in de zee waar ze inschuim zou opgaan. Maar de dochters van de lucht hebben medelij-den met haar en nemen haar mee naar hun hemelse rijk.

Zemlinsky’s orkestfantasie is onderverdeeld indrie in elkaar overlopende delen. In het beginvoeren grommende bassen ons mee naar de diepe oceaan. Hoge instrumenten, lyrischecantilenes van de viool introduceren vervolgens de wonderbaarlijke liefde tussen een zeewezen en een aardse prins. Op en neer glijdendegebroken akkoorden symboliseren in hettweede deel (Sehr bewegt, rauschend) debruisende golven, het water, en beschrijven destormachtige gevoelens van de zeemeermin. Het aanvankelijk trieste slotdeel (Sehr gedehnt,mit scherzvollem Ausdruck) culmineert in eenapotheose. Net als de door de luchtgeestenontvoerde zeemeermin verdwijnt de muziek inetherische regionen.

Toen Zemlinsky op 15 maart 1942 in Amerikaanse ballingschap in New York stierf, waren hij en zijn muziek reeds in vergetelheidgeraakt. De ooit zo veelbelovende componist, dirigent en bevlo-gen pedagoog stierf als onbekende. Intussen had het modernismein de muziekwereld zijn intrede gedaan. Het zou nog twee decen-nia duren voordat Alexander Zemlinsky werd herontdekt – onderanderen door Adorno – en hem een vaste plaats werd toebedeeldin de muziekgeschiedenis van de twintigste eeuw. Van zijn leerlingArnold Schönberg is de veelzeggende uitspraak dat hij van zijnleraar “meer geleerd heeft dan gezond is.”

Christiane Schima

ALEXANDER ZEMLINSKY

7

uitv

oer

end

en

Marc Albrecht, dirigentSinds september 2011 is Marc Albrecht(1964) chef-dirigent van het NederlandsPhilharmonisch Orkest, het NederlandsKamerorkest en De Nationale Opera en iszo opvolger van respectievelijk Yakov Kreizberg en Ingo Metzmacher. Marc Albrecht begon als tiener al zijn vader,dirigent George Alexander Albrecht, te assisteren bij repetities van opera’s van Strauss en Wagner. De leerjaren bij zijnvader zette hij voort als repetitor bij deHamburgse opera. Albrecht ontwikkelde zich verder bij het Dresdense operahuisen als persoonlijk assistent van ClaudioAbbado bij het Gustav Mahler Jugend-orchester in Wenen. Vanaf 1995 brakensuccesvolle jaren aan bij het StaatstheaterDarmstadt. In 2006 werd Albrecht dirigentvan het Orchestre Philharmonique deStrasbourg. Hij werd uitgenodigd als gast -dirigent in Berlijn, Amsterdam, Dresden,München, Wenen en Lyon. In 2008dirigeerde hij met succes Die Frau ohne Schatten van Strauss bij De NationalenOpera met het Nederlands Philharmonisch

Orkest in de bak. Hij maakte zijn debuutbij het Royal Opera House Covent Gardenmet Wagners Der fl iegende Holländer. rrIn 2014 werd de opname van Der Schatz-gräber onder Albrechts leiding onder-rscheiden met een Edison, en kreeg deopera Orest een Edison-nominatie. Detdvd De legende van de stad Kitezj (Rimski-Korsakov) ontving in 2015 de InternationalClassical Music Award. En de DNO-productie Gurre-Lieder (Schönberg) werd rin 2015 genomineerd voor de InternationalOpera Award voor beste nieuwe productie.Niet alleen met zijn interpretaties vanWagner en Strauss heeft Marc Albrechtfurore gemaakt als operadirigent. Hijplaatste zichzelf ook vol in de spotlightsmet moderne opera’s als MessiaensSaint-François d’Assise, Nono’se Intolleranzaen Uit een dodenhuis van Janáček. In hetsAVROTROS Vrijdagconcert van 13 oktober2017 dirigeerde Marc Albrecht hetNederlands Philharmonisch Orkest in een programma met Mendelssohn, RichardStrauss en de wereldpremière van Les cités de Lovecraft van Guillaume Connesson.t

MARC ALBRECHT

MA

RC

O B

OR

GG

RE

VE

8 Arabella Steinbacher, vioolDe Duitse violiste Arabella Steinbacherbeheerst een gevarieerd repertoire enspeelt naast de klassieke en romantischevioolconcerten ook die van Bartók, Berg,Glazoenov, Chatsjatoerjan, Milhaud, Prokofjev, Schnittke, Sjostakovitsj, Stravinsky, Szymanowski, Hindemith,Hartmann en Sofi a Goebaidoelina’s Off ertorium. In Duitsland speelt ArabellaSteinbacher regelmatig met het Beierse Radiosymfonieorkest, het Gewandhaus-Orkest Leipzig, de Staatskapelle Dresden,het WDR Symfonieorkest, het Filharmo-nisch Orkest van München en het NDRSymfonieorkest onder dirigenten alswijlen Lorin Maazel, Christoph vonDohnányi, Riccardo Chailly, HerbertBlomstedt, Christoph Eschenbach,Charles Dutoit, Marek Janowski, YannickNézet-Séguin en Thomas Hengelbrock. Verder treedt Arabella Steinbacher opmet orkesten in New York, Boston, Londen, Chicago, Philadelphia, Washing-ton, San Francisco, Cleveland, Sydney,São Paulo, Parijs, Wenen, Seoul en Tokio.

Bovendien was ze te horen bij de Salz burger Festspiele en de BBC Promsin Londen. In het seizoen 2016/17 wasSteinbacher ‘eerste gastartiest’ in de concertserie van de Frankfurter Museums-Gesellschaft en speelde ze methet Frankfurter Museumsorchester onderHartmut Haenchen. Vorig seizoen maakteze een Europese tournee met Filharmo-nisch orkest van Oslo en Vasily Petrenko,en speelde ze Hindemiths Vioolconcertmet het San Francisco Symphony onderMarek Janowski. Daarnaast gaf zerecitals met haar langdurige duo-part-ners Robert Kulek en Peter von Wien-hardt. Als CARE-ambassadeur onder-steunt Arabella Steinbacher mensen in nood. In december 2011 toerde ze doorJapan, ter nagedachtenis aan de tsunami-catastrofe van hetzelfde jaar, een projectdat uitmondde in de dvd ‘ArabellaSteinbacher - Music of Hope’. ArabellaSteinbacher studeerde bij Ana Chuma-chenco aan de muziek academie inMünchen.

ARABELLA STEINBACHER

9Nederlands Philharmonisch OrkestHet Nederlands Philharmonisch Orkestontstond in 1985 uit het Utrechts Sym-fonie Orkest, het Nederlands Kamer-orkest en het Amsterdams Philharmo-nisch Orkest. Dat laatste orkest werd in1953 opgericht door dirigent Anton Kersjes. Die wist een nieuw publiek naar de concertzalen te trekken, onder meeromdat hij wekelijks bij de KRO op detelevisie te zien was, en het zo een orkestvan iedereen werd. Marc Albrecht is sinds2011 chef-dirigent van het NederlandsPhilharmonisch Orkest|NederlandsKamerorkest en De Nationale Opera.Eerder beleefden Albrecht en het orkest al een belangrijk moment tijdens deopera Die Frau ohne Schatten in 2008. Dekomst van Marc Albrecht viel samen met de verhuizing van het NederlandsPhilharmonisch Orkest van de Beurs vanBerlage naar de NedPhO-Koepel inAmsterdam-Oost. Daar repeteert hetorkest voor de concerten in Het KoninklijkConcertgebouw, Muziekgebouw aan ’t IJ, De Nationale Opera en andere grote

podia in binnen- en buitenland. Hetorkest verbreedde zijn symfonischehorizon toen de in Rusland geborenAmerikaan Yakov Kreizberg in 2003chef-dirigent werd. Hij introduceerdeSlavische en Russische componisten zoals Dvořák en Stravinsky. Kreizberg overleedin 2011 op 51-jarige leeftijd.Sinds de oprichting in 1985 is het Neder-lands Philharmonisch Orkest|NederlandsKamerorkest de vaste orkestpartner vanDe Nationale Opera, met chef-dirigentHartmut Haenchen als eerste chef-dirigent in deze dubbelrol. Het orkestmet Marc Albrecht maakte diepe indrukmet de opera’s Der Schatzgräber vanrFranz Schreker – in december 2014onderscheiden met een Edison Klassiek

– en Der Rosenkavalier, die in 2015 doorrrzowel de Volkskrant als Trouw met vijf sterren werd beloond. Het orkest ves-tigde in de loop der jaren een echte Mahlertraditie, naast laatromantischrepertoire van Brahms en Bruckner ophet concertpodium en Strauss en Wagnerin de opera.

➜ WWW.ORKEST.NL

MARC ALBRECHT MET HET NEDERLANDS PHILHARMONISCH ORKEST

RO

NA

LD K

NA

PP

10

Ned

erla

nds

Phi

lhar

mo

nisc

h O

rkes

t EERSTE VIOOLVadim TsibulevskySaskia ViersenYuri KalnitsTessa BadenhoopMascha van SlotenHenrik SvahnströmSandra van Eggelen-KarresHike GraaflandDerk LottmanKarina KorevaarLotte ReeskampMarina MalkinPaul ReijnMasha IakovlevaMaria KouznetsovaKilian van Rooij

TWEEDE VIOOLDavid Peralta AlegreMintje van LierWiesje NuiverJeanine van AmsterdamLilit Poghosyan Grigo-ryantsCynthia BriggsJoanna TrzcionkowskaJarmila DelaporteEmmy Stoel-MouritsEva TraaSergio Aparicio Rodri-guezHeleen VederNina de WaalMonica Vitali

ALTVIOOLJanos KonradLaura van der StoepOdile TorenbeekAvi MalkinSuzanne DijkstraNicholas DurrantMargrietha IsingsMichiel HoltropErnst GrapperhausAnna SmithMark MulderJulia Barnes

CELLOMaike ReisenerBjörn SchwarzeDouw FondaAnjali TannaMariet van DijkCarin NelsonNitzan LasterRik OttoMarije de JongMarjolein Meijer

CONTRABASLuis Cabrera MartinJoão SearaJulien BeijerSorin OrcinschiPeter RikkersJaap BranderhorstJorge Hernández HernándezMario Torres Valdivieso

FLUITHanspeter SpannringEva VennekensMargreet NiksMirjam Teepe

HOBOJeroen SoorsXabier LijoValerie ColenJeroen Soors

KLARINETLeon BoschMadeleine StevensHerman DraaismaLeon BoschHerman DraaismaKoen Cuijpers

FAGOTRemko EdelaarAlvaro MachadoDymphna van Door-emaal

HOORNFokke van HeelMiek LaforceFred MolenaarMartijn AppeloMargreet MulderDaniel LopezFokke van HeelMiek LaforceFred Molenaar

TROMPETGertjan LootJeroen BotmaNiek JacobsGertjan LootJeroen Botma

TROMBONEGerard PetersHarrie de LangeWim HendriksWouter IsegerHarrie de LangeWim Hendriks

TUBADavid Kutz

PAUKENTheun van Nieuwburg

SLAGWERKNando RussoMarc Aixa SiuranaNando Russo

HARPSandrine ChatronAnnemieke IJzermanSandrine Chatron

ORKESTINSPECTIEMarjolein Bolmers

11

volg

end

e co

ncer

ten

vrijdag 23 november 2018, 20.15 uurTivoliVredenburg, Utrechtinleiding Sebastiaan van Eck, 19.30 uurSERIES RADIO FILHARMONISCH ORKEST, MUZIKALE MEESTERWERKEN

De kunst van het verleiden

Radio Filharmonisch OrkestKarel Mark Chichon dirigentJulie Boulianne mezzosopraan

Wagenaar Ouverture De getemde feeksBerlioz Les nuits d'étéFalla El sombrero de tres picos

vrijdag 16 november 2018, 20.15 uurTivoliVredenburg, Utrechtinleiding Jan-Willem van Ree 19.30 uurSERIES AVROTROS KLASSIEK 1, LIEFDE

Onbereikbaar verlangen

Radio Filharmonisch OrkestDima Slobodeniouk dirigentLiza Ferschtman viool

Tsjaikovski Romeo en JuliaBartók Vioolconcert nr. 1Prokofjev Suite Assepoester

12

zaterdag 10 november 14.15 uurConcertgebouw, AmsterdamWWW.ZATERDAGMATINEE.NL

Aanklacht en glorie

Radio Filharmonisch OrkestGroot OmroepkoorEdward Gardner dirigentKlaas Stok koordirigent

Okka von der Damerau sopraanMarcel Beekman tenor

Ravel Le tombeau de CouperinBoulanger Du fond de l'abîme (Psalm130)Bach/Webern RicercareStravinsky Psalmensymfonie

zaterdag 1 december 14.15 uurConcertgebouw, AmsterdamWWW.ZATERDAGMATINEE.NL

Feeëriek harpconcert door Lavinia Meijer

Radio Filharmonisch OrkestLudovic Morlot dirigentLavinia Meijer harp

Mendelssohn OuvertureMidzomernachtsdroomSaariaho Trans (Nederlandse première)Stravinsky De vuurvogel

PROGRAMMERING

Astrid in ’t VeldPRODUCTIE

Manon Tuynman, Jacinta WetzerMARKETING & COMMUNICATIE

Marco van Es, Vera Vos, Mary Fan ZandkampADMINISTRATIE & FINANCIËN

Stichting Omroep Muziek

PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4Mark BrouwersARTISTIEK LEIDER

Kees VlaardingerbroekDIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK

Roland Kieft

PROGRAMMATOELICHTING

Christiane SchimaREDACTIE PROGRAMMABOEK

Clemens RomijnVORMGEVING

Dorine VerharenEINDREDACTIE

Onno Schoonderwoerd

colo

fon