Cover.pdf 1 11/6/2558 BE 1:50 AM - NVInvi.ddc.moph.go.th/e-books/EPI2016/eBookSource.pdf · 2016....

Cover.pdf 1 11/6/2558 BE 1:50 AM

หลกสตรเชงปฏบตการส�าหรบเจาหนาท

สรางเสรมภมคมกนโรคป 2558

หลกสตรเชงปฏบตการส�าหรบเจาหนาท

สรางเสรมภมคมกนโรค ป 2558

ISBN 978-616-11-2714-5

พมพครงท 1 ตลาคม2558

จ�านวน 20,000เลม

คณะบรรณาธการศรรตนเตชะธวช สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

โยธนถนอมวฒน สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

อญญรตนธรรมเจรญ สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

ปรยพนธมทรพย สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

ทศนยรตนภาค สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

คณะผปรบปรงเนอหาหลกสตรพอพศวรนทรเสถยร ส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรค

ธนาวดตนตทววฒน ส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรค

เผดจศกดชอบธรรม ส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรค

กนกทพยทพยรตน ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค

ปรยกมลรชนกล คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร

ศรรตนเตชะธวช สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)

จดพมพโดย สถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)กระทรวงสาธารณสข

จงหวดนนทบร11000โทรศพท025903196-9

http://www.nvco.go.th

ออกแบบรปเลม บรษทดเซมเบอรจ�ากด

พมพท บรษทศรวฒนาอนเตอรพรนทจ�ากด(มหาชน)

ค�าน�า

การสรางเสรมภมค มกนโรคเปนงานสาธาณสขทมความส�าคญมากซงมผลตอสขภาพทดของ

ประชาชนไทยและความมนคงของประเทศ โรคตดตอหลายโรคในประเทศไทยลดลงอยางมนยส�าคญ

ดวยการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคอยางครอบคลมทวถงและตอเนองมาเปนเวลานานอยางไรกตาม

ในปจจบนมการเปลยนแปลงโครงสรางขององคกรภาครฐเพอใหการด�าเนนงานม งส ผลส�าเรจตาม

เปาหมายไดอยางมประสทธภาพหนวยงานในสงกดกระทรวงสาธารณสขจงมการปรบเปลยนโครงสราง

และผรบผดชอบงานในทกระดบท�าใหมผลกระทบตองานสรางเสรมภมคมกนโรคของประเทศไทยได

ประกอบกบผลการประเมนสถานการณการพฒนางานดานการสรางเสรมภมคมกนโรคของประเทศไทย

เมอพ.ศ. 2550 และ 2557ยงพบขอดอยในเชงปฏบตหลายประการเกยวกบการใหบรการสรางเสรม

ภมคมกนโรคของประเทศซงมการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคทไมถกตองไมทวถงท�าใหมผลกระทบ

ตอการการปองกนควบคมโรคและอาจเกดการระบาดของโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนไดจากเหตผล

ดงกลาวขางตนสถาบนวคซนแหงชาต (องคการมหาชน) รวมกบส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรค

เลงเหนถงความส�าคญของการใหความร แกเจาหนาทผ ปฏบตงานดานการสรางเสรมภมค มกนโรค

จงไดพฒนาเนอหาหลกสตรอบรมเชงปฏบตการส�าหรบเจาหนาททรบผดชอบงานสรางเสรมภมคมกนโรค

ตงแตป2552เปนตนมา

เพอใหการถายทอดความรเรองการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคแกเจาหนาทผรบผดชอบ

เปนไปอยางมประสทธผลและไดมาตรฐานมากขนสถาบนวคซนแหงชาต(องคการมหาชน)โดยความรวมมอ

กบผเชยวชาญจากสถาบนการศกษาทางการแพทยและกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสขทมความร

ความเชยวชาญและประสบการณดานการสรางเสรมภมคมกนโรค ไดด�าเนนการทบทวนและปรบปรง

เนอหาเพอใหหนงสอ “หลกสตรเชงปฏบตการส�าหรบเจาหนาทงานสรางเสรมภมคมกนโรคป 2558”

มความทนสมยและสอดคลองกบค�าแนะน�าของคณะอนกรรมการสรางเสรมภมคมกนโรคและมาตรฐาน

การปฎบตงานมากขน

คณะบรรณาธการขอขอบคณผเชยวชาญทกทานทไดกรณาสละเวลาอนมคายงในการทบทวน

และปรบปรงเนอหาหลกสตรเชงปฏบตการฯจนส�าเรจลลวงดวยดและขอขอบคณดร.นพ.จรงเมองชนะ

ผอ�านวยการสถาบนวคซนแหงชาตทสนบสนนการจดท�าหนงสอเลมนโดยหวงเปนอยางยงวาองคความร

ในหนงสอเลมนจะเปนประโยชนและสามารถพฒนาศกยภาพบคคลากรทางการแพทยและสาธารณสข

ไดอยางตอเนองและเปนระบบอนจะสงผลโดยตรงตอการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคของประเทศ

ทถกตองและปลอดภยแกประชาชนผรบบรการตอไป

คณะบรรณาธการ 27สงหาคม2558

3

สารบญ

ค�าน�า...........................................................................................................................................................3

สารบญ........................................................................................................................................................5

สารบญตาราง..............................................................................................................................................8

สารบญภาพ.................................................................................................................................................9

แผนการสอนหมวดเนอหาท 1 13แบบทดสอบความรกอนการอบรม............................................................................................................... 15

หมวดเนอหาท 1 ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค.......................................................... 17

สาระสงเขป................................................................................................................................................. 17

1.การปองกนโรคของรางกาย..................................................................................................................19

2.กลไกการตอบสนองทางภมคมกนของรางกาย...................................................................................25

3.ชนดของการสรางเสรมภมคมกนโรค...................................................................................................27

4.ความหมายและประเภทของวคซน......................................................................................................29

5.กลไกการปองกนโรคดวยวคซน...........................................................................................................30

6.ความจ�าเปนของงานสรางเสรมภมคมกนโรค......................................................................................30

เอกสารอางอง...........................................................................................................................................33แบบทดสอบความรหลงการอบรม...............................................................................................................34

แผนการสอนหมวดเนอหาท 2 37แบบทดสอบความรกอนการอบรม..............................................................................................................39หมวดเนอหาท 2 โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน........................................................... 41

สาระสงเขป................................................................................................................................................. 41

1.การตดตอและการแพรกระจายของเชอโรค.........................................................................................44

2.ล�าดบขนในการจดการกบโรคตดตอ...................................................................................................45

3.โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน..........................................................................................................46

4.วคซนทใชในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข.............................................53

5.ก�าหนดการใหวคซนในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข.............................65

เอกสารอางอง............................................................................................................................................ 72แบบทดสอบความรหลงการอบรม............................................................................................................... 74

5

แผนการสอนหมวดเนอหาท 3 77แบบทดสอบความรกอนการอบรม.............................................................................................................. 79

หมวดเนอหาท 3 การประมาณวคซนเพอใหบรการ..................................................................................... 81สาระสงเขป................................................................................................................................................. 81

1.ความหมายและความส�าคญของการประมาณวคซนเพอใหบรการ.....................................................83

2.กลมเปาหมายในการประมาณวคซน....................................................................................................83

3.อตราสญเสยวคซนแตละชนด...............................................................................................................84

4.การค�านวณการใชวคซน.......................................................................................................................86

5.การจดท�าใบเบกวคซน..........................................................................................................................87

6.การจดท�าทะเบยนรบ-จายวคซน........................................................................................................92

เอกสารอางอง............................................................................................................................................ 94แบบทดสอบความรหลงการอบรม............................................................................................................... 95

แผนการสอนหมวดเนอหาท 4 97แบบทดสอบความรกอนการอบรม.............................................................................................................. 99

หมวดเนอหาท 4 การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน.......................................... 101

สาระสงเขป............................................................................................................................................... 101

ตอนท1:การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน...............................................103

1.ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบ..........................103

2.ทะเบยนการใหบรการวคซน.............................................................................................108

ตอนท2:การประเมนผลความครอบคลมของงานสรางเสรมภมคมกนโรค..........................................117

1.การประเมนผลความครอบคลมของการไดรบวคซน........................................................117

2.การประเมนผลความครอบคลมของการใหบรการวคซน..................................................121

เอกสารอางอง..........................................................................................................................................123แบบทดสอบความรหลงการอบรม............................................................................................................. 124

แผนการสอนหมวดเนอหาท 5 127แบบทดสอบความรกอนการอบรม............................................................................................................. 129

หมวดเนอหาท 5 วคซนและระบบลกโซความเยน.......................................................................................131สาระสงเขป...............................................................................................................................................1311.ปจจยทมผลกระทบตอคณภาพของวคซน.........................................................................................132

2.ระบบลกโซความเยน(Coldchainsystem)และความส�าคญ............................................................133

3.อปกรณทใชในการจดเกบและขนสงวคซนและการดแลรกษาอปกรณ..............................................134

4.เหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน(Coldchainbreakdown).................................................146

5.แนวทางการจดการเมอเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

(Coldchainbreakdownmanagement)ของตเยน............................................................................147

6

เอกสารอางอง.......................................................................................................................................... 148แบบทดสอบความรหลงการอบรม............................................................................................................. 149

แผนการสอนหมวดเนอหาท 6 151แบบทดสอบความรกอนการอบรม.............................................................................................................153หมวดเนอหาท 6 การเตรยมการและการใหบรการวคซน........................................................................... 155

สาระสงเขป............................................................................................................................................... 155

บทน�า.......................................................................................................................................................159

1.การเตรยมการกอนใหวคซน...............................................................................................................159

2.การใหบรการ......................................................................................................................................163

3.การก�าจดอปกรณทใชแลว.................................................................................................................181

4.การสงเกตอาการภายหลงไดรบวคซน...............................................................................................182


แผนการสอนหมวดเนอหาท 7 187แบบทดสอบความรกอนการอบรม............................................................................................................. 189

หมวดเนอหาท 7 อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค........................................................... 191

สาระสงเขป............................................................................................................................................... 191

1.ความส�าคญของAEFI........................................................................................................................193

2.ความหมายของอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค....................................................193

3.สาเหตของการเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค................................................196

4.อาการผดปกตทส�าคญภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค....................................................198

5.การดแลรกษาผปวยทมอาการแพอยางรนแรง(Anaphylaxis)............................................................199

6. การเตรยมการใหบรการเพอรองรบกรณเกดอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค........................................................................................201

7.การตรวจสอบการไดรบวคซนรวมขวดและรวมLotnumberเดยวกบผปวยAEFI............................205

8.การสอสารเกยวกบอาการหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค......................................................207


ภาคผนวก 213หลกการทวไปในการใหวคซน.................................................................................................................214

รหสชนดวคซนในแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรค.................................................................................220

รหสชนดวคซนทอยนอกแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรค......................................................................225

เฉลยค�าตอบแบบทดสอบความรกอนและหลงการอบรม.......................................................................232

7

สารบญตาราง

ตารางท1 คาประมาณการHerdimmunitythresholdของโรคตางๆ................................................32

ตารางท2.1 โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน:เชอสาเหตอาการอาการแสดง

ระยะฟกตวระยะตดตอและการถายทอดโรค................................................................47

ตารางท2.2 ระดบการจดการโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน.............................................................52

ตารางท2.3 รายละเอยดของวคซนทใชในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรค

ของกระทรวงสาธารณสข..................................................................................................56

ตารางท2.4 ชวงอายของกลมเปาหมายการใหวคซนในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรค

ของกระทรวงสาธารณสข..................................................................................................65

ตารางท2.5 ก�าหนดการใหวคซนแกเดกตามแผนการสรางเสรมภมคมกนโรค

ของกระทรวงสาธารณสขกรณเรมใหตงแตแรกเกดหรอภายในขวบปแรก......................66

ตารางท2.6 ก�าหนดการใหวคซนเจอเชอตายในเดกทเคยไดรบวคซนเจอชนดเชอเปนมากอน...........67

ตารางท2.7 ขอแนะน�าในการฉดlive-attenuatedJEvaccineในกรณไดรบ

inactivatedmousebrainderivedJEvaccineมากอน......................................................68

ตารางท2.8 ก�าหนดการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก(dT)ในหญงมครรภ.......................................68

ตารางท2.9 ก�าหนดการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก(dT)ในเดกนกเรยน.......................................69

ตารางท2.10 แสดงอายทแนะน�าใหวคซนอายนอยทสดทสามารถใหวคซนได

และระยะหางแตละโดส1................................................................................................... 70

ตารางท3.1 อตราสญเสยวคซน(WR)ตวคณการสญเสยวคซน(WMF)

และขนาดขวดบรรจจ�าแนกรายวคซนทใชในประเทศไทย................................................85

ตารางท3.2 กจกรรมการเบก-จายวคซนของสถานบรการสาธารณสข............................................90

ตารางท4.1 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนdT/TT

ในหญงมครรภ.................................................................................................................119

ตารางท4.2 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

ในเดกวยกอนเรยน..........................................................................................................120

ตารางท4.3 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

ในเดกนกเรยน.................................................................................................................121

ตารางท4.4 การเปรยบเทยบความแตกตางระหวางความครอบคลม

ของการไดรบวคซนและความครอบคลมของการใหวคซน..............................................122

ตารางท5.1 สรปผลกระทบของอณหภมทมตอวคซนเชอตายและวคซนเชอเปนออนฤทธ...............133

ตารางท5.2 ลกษณะทางกายภาพของวคซนdT,DTP,DTP-HB,HB

ทบงชวาวคซนอาจเสอมคณภาพ....................................................................................142

ตารางท6.1 การฉดวคซนเขาชนใตผวหนง(Subcutaneousfat)...........................................................175

ตารางท6.2 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอจ�าเปนตองทดสอบกอนดนวคซนเขาไป(aspiration).......175

8

ตารางท7.1 รอยละของอาการทไมรนแรงจ�าแนกตามชนดของวคซน...............................................194

ตารางท7.2 อตราการเกดอาการทรนแรงตอลานโดสจ�าแนกตามชนดของวคซน.............................194

ตารางท7.3 ความผดพลาดดานการบรหารจดการและอาการไมพงประสงคทอาจเกดขน..............196

ตารางท7.4 ความแตกตางระหวางAnaphylaxisกบFainting............................................................199

ตารางท7.5 ผรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคจ�าแนกตามชนดวคซน

และหมายเลขขวดวคซน..................................................................................................203

ตารางท7.6 รายชอเดกทไดรบวคซนขวดเดยวกนหรอLotnumberเดยวกบผเสยชวต...................207

สารบญภาพ

ภาพท1.1 กลไกการสรางภมคมกนของรางกาย................................................................................19

ภาพท1.2 กลไกปองกนโรคทางกายภาพและทางเคม.....................................................................20

ภาพท1.3 ตวรบทใชจบกบเชอโรคของภมคมกนแบบInnateImmunity...........................................21

ภาพท1.4 เซลลทส�าคญในระบบภมคมกนโดยก�าเนด(InnateImmunity)

และภมคมกนแบบจ�าเพาะ(AdaptiveImmunity)..............................................................22

ภาพท1.5 HumoralImmuneResponseและCell-MediatedImmuneResponse.............................22

ภาพท1.6 บทบาทของเซลลในระบบภมคมกนทตอบสนอง

โดยการใชสารน�าและชนดพงเซลล...................................................................................24

ภาพท1.7 ปฏกรยาทจ�าเพาะของแอนตเจนกบแอนตบอดคลายกบตวตอจกซอว.............................25

ภาพท1.8 การเกดและการตอบสนองของระบบภมคมกน

primaryandsecondaryresponse.....................................................................................26

ภาพท1.9 ความแตกตางของการสรางเสรมภมคมกนแบบactiveและpassiveimmunity..............27

ภาพท2.1 วคซนปองกนวณโรค(BCGVaccine).................................................................................54

ภาพท2.2 วคซนปองกนโรคไวรสตบอกเสบบ(HB)...........................................................................54

ภาพท2.3 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรนและตบอกเสบบ(DTwP-HB)....................................54

ภาพท2.4 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน(DTwP).....................................................................54

ภาพท2.5 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยกส�าหรบเดกโตและผใหญ(dT)..............................................54

ภาพท2.6 วคซนรวมปองกนโรคหด-คางทม-หดเยอรมน(MMR).......................................................54

ภาพท2.7 วคซนไขสมองอกเสบเจอชนดเชอตายทผลตจากสมองหน

(InactivatedMouseBrain-DerivedJE)...............................................................................55

ภาพท2.8 วคซนไขสมองอกเสบเจอชนดเชอเปนออนฤทธสายพนธSA14-14-2(CDJEVAX®)......55

ภาพท2.9 วคซนไขสมองอกเสบเจอชนดเชอเปนออนฤทธchimericJE(IMOJEV®).........................55

ภาพท2.10 วคซนไขสมองอกเสบเจอชนดเชอเปนออนฤทธchimericJE(ThaiJEV®)..........................55

9

ภาพท2.11 วคซนโปลโอชนดรบประทาน(OPV)..................................................................................55

ภาพท2.12 วคซนโปลโอชนดฉด(IPV).................................................................................................55

ภาพท3.1 แบบปรบเปลยนปรมาณการใชวคซน(FM3)................................................................... 88

ภาพท3.2 ตวอยางใบเบกกรณตองการวคซนเพมระหวางรอบ.........................................................89

ภาพท3.3 ตวอยางใบเบกวคซน(แบบว.3/1)....................................................................................91

ภาพท3.4 ตวอยางทะเบยนรบ-จายวคซน.........................................................................................93

ภาพท4.1 ตวอยางทะเบยนตดตามใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรค............................................104

ภาพท4.2 ตวอยางทะเบยนตดตามการใหวคซนdT/TT...................................................................105

ภาพท4.3 ตวอยางทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนท

ทรบผดชอบจากโปรแกรมคอมพวเตอร...........................................................................106

ภาพท4.4 ตวอยางทะเบยนการใหบรการวคซน...............................................................................110

ภาพท4.5 ตวอยางทะเบยนการใหบรการวคซนแกเดกกอนวยเรยน

จากโปรแกรมคอมพวเตอร..............................................................................................111

ภาพท4.6 ตวอยางทะเบยนการใหวคซนdTแกหญงมครรภ

จากโปรแกรมคอมพวเตอร..............................................................................................112

ภาพท4.7 ตวอยางบญชรายชอการใหวคซนแกนกเรยน..................................................................115

ภาพท4.8 ตวอยางหนาจอคอมพวเตอรส�าหรบบนทกขอมล

การใหวคซนแกนกเรยน...................................................................................................116

ภาพท5.1 การเรยงล�าดบของวคซนตามความไวตอความรอน

(Heatsensitivity)...............................................................................................................132

ภาพท5.2 การเรยงล�าดบของวคซนตามความไวตอความเยนจด

(Freezesensitivity)..........................................................................................................132

ภาพท5.3 ระบบลกโซความเยน.......................................................................................................133

ภาพท5.4 ตเยนส�าหรบเกบรกษาวคซน...........................................................................................134

ภาพท5.5 การเกบรกษาวคซนในตเยน............................................................................................136

ภาพท5.6 หบเยน.............................................................................................................................136

ภาพท5.7 กระตกวคซนแบบมาตรฐาน............................................................................................136

ภาพท5.8(A)การจดเกบวคซนในหบเยน.............................................................................................137

ภาพท5.8(B)การบรรจวคซนลงในกระตก............................................................................................138

ภาพท5.9 กระตกวคซนชนดมฟองน�าใตฝาปด................................................................................139

ภาพท5.10 การแปลผลเครองหมายVaccineVialMonitorหรอVVM..............................................140

ภาพท5.11 Freezewatch..................................................................................................................141

ภาพท5.12 แนวทางการพจารณาคณภาพวคซนทสงสยผานการแชแขง..........................................141

ภาพท5.13 การท�าShaketest...........................................................................................................142

ภาพท5.14 DataLogger.....................................................................................................................142

10

ภาพท5.15 Thermometer...................................................................................................................143

ภาพท5.16 DigitalThermometer.......................................................................................................143

ภาพท5.17 ตวอยางแบบบนทกอณหภมแบบ1เดอน......................................................................144

ภาพท5.18 ตวอยางแบบบนทกอณหภมแบบ1ป............................................................................144

ภาพท5.19 แผนภมบนทกอณหภมทแสดงการเปลยนแปลงของอณหภม........................................145

ภาพท5.20 ผงการเตรยมความพรอมกรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน.......................................146

ภาพท6.1 ตวอยางการจดเตรยมสถานทและอปกรณในการใหบรการวคซน..................................162

ภาพท6.2 การเลอกอปกรณsyringeและเขมฉดยา........................................................................169

ภาพท6.3 การเตรยมวคซนขณะใหบรการ.......................................................................................172

ภาพท6.4 การจดทาส�าหรบเดกเลก.................................................................................................173

ภาพท6.5 การจดทาส�าหรบเดกโต...................................................................................................173

ภาพท6.6 การจดทาส�าหรบเดกนกเรยน..........................................................................................174

ภาพท6.7 การวางต�าแหนงเขมและความลกของการแทงเขม.........................................................177

ภาพท6.8 การวางต�าแหนงเขมและความลกของการแทงเขมฉดเขาในหนง...................................177

ภาพท6.9 ต�าแหนงของเขมและความลกของเขมในชนใตผวหนง(Subcutaneousroute)................178

ภาพท6.10 บรเวณทฉดยาเขาในชนใตผวหนงบรเวณแขน................................................................178

ภาพท6.11 การฉดเขาชนใตผวหนงบรเวณหนาขา............................................................................179

ภาพท6.12 ต�าแหนงของเขมและความลกของเขมในชนกลามเนอ(Intramuscularroute).................179

ภาพท6.13 แสดงบรเวณทฉดเขาชนกลามเนอ..................................................................................180

ภาพท6.14 การวดกอนฉดวคซนฉดสวนท2คอสวนตรงกลาง........................................................180

ภาพท6.15 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ..........................................................................................181

ภาพท6.16 การฉดวคซนบรเวณกลามเนอแขน(Deltoid)...................................................................181

ภาพท6.17 การทงเขม........................................................................................................................182

ภาพท7 การลงหมายเลขก�ากบล�าดบทขวดวคซน........................................................................201

11

แผนการสอนหมวดเนอหาท 1

ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค

13

เรอง ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค

ผเรยน เจาหนาทสาธารณสข/ผใหบรการวคซนทกระดบ

ก�าหนดการสอน 2ชวโมง

วตถประสงค เมอสนสดการเรยนการสอนผเรยนสามารถ

1. อธบายหลกการพนฐานของการตอบสนองทางภมคมกนวทยา

2. อธบายกลไกของการสรางเสรมภมคมกนโรคดวยวคซน

3. อธบายถงความจ�าเปนของการใหวคซนตามก�าหนดและการฉด

กระตน

4. อธบายประเภทของการสรางเสรมภมคมกนโรค

5. อธบายไดวาวคซนมกชนดสรางภมคมกนโรคโดยวธใดและมกลไก

ปองกนโรคอยางไร

6. อธบายและตระหนกถงประโยชนของงานสรางเสรมภมคมกนโรค

ทงตอบคคลและชมชน

กจกรรมการสอนบรรยายเนอหาตามวตถประสงคเนนการ1. ใชภาพประกอบขอความตามเนอหาเชนมแผนภาพแสดงถงกลไก

และม animationแสดงการตอบสนองทางภมคมกนเมอมเชอโรค

เขาสรางกาย

2. กจกรรมกลม(เกมantigen-antibodyและการแสดงความเหน)

สอการสอน 1. เอกสารประกอบการบรรยาย(Handoutpowerpointทใชบรรยาย)

2. Packageชดเกม antigen-antibody รายละเอยดกจกรรมเกมและ

ใบสรปความรทไดจากกจกรรม

การประเมนผล 1. แบบทดสอบกอนและหลงการอบรม

2. การมสวนรวมในกจกรรมในระหวางเรยน

แผนการสอนหมวดเนอหาท 1ความรพนฐานเกยวกบ

การสรางเสรมภมคมกนโรค

14 หมวดเนอหาท 1: ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค

แบบทดสอบความรกอนการอบรม ขอ ค�าถาม ค�าตอบ

1. ขอใดเปนภมคมกนโดยก�าเนด ก. สารคดหลงตางๆเชนน�าลายน�าตาข. แอนตบอดค. วคซนง. เซรม

2. ขอใดเปนการปองกนเชอโรคดานแรกของ

รางกาย

ก. อาการบวมแดงข. เมดเลอดขาวค. ผวหนงง. แอนตบอด

3. ขอใดเปนภมคมกนแบบจ�าเพาะทรางกาย

สรางขนเองหลงจากไดรบสงแปลกปลอม

ก. สารคดหลงตางๆเชนน�าลายน�าตาข. แอนตบอดค. วคซนง. เซรม

4. แอนตเจนหมายถง ก. สงแปลกปลอมทมโมเลกลเลกทเขาสรางกายข. สงแปลกปลอมทเมอเขาสรางกายแลวกระตนให

รางกายสรางแอนตบอด

ค. สารโปรตนทรางกายสรางขนเพอท�าปฏกรยาจ�าเพาะ กบสงแปลกปลอม

ง. สารทรางกายสรางขนเมอสงแปลกปลอมเขาสรางกาย

5. แอนตบอดหมายถง ก. สงแปลกปลอมทมโมเลกลเลกทเขาสรางกายข. สงแปลกปลอมทเมอเขาสรางกายแลวกระตนให

รางกายสรางแอนตบอด

ค. สารโปรตนทรางกายสรางขนเพอท�าปฏกรยาจ�าเพาะ กบสงแปลกปลอม

ง. สารคารโบไฮเดรตทรางกายสรางขนเมอสงแปลกปลอมเขาสรางกาย

6. วคซนเปนการสรางภมคมกนแบบ ก. Activenaturallyacquiredimmunityข. Activeartificiallyacquiredimmunityค. Passivenaturallyacquiredimmunityง. Passiveartificiallyacquiredimmunity

7. การน�าเชอโรคหรอบางสวนของเชอโรค

มาท�าใหตายหรอออกฤทธไดนอยลงเปน

หลกการของ

ก. การท�าลายเชอโรคข. การผลตวคซนค. การผลตเซรมง. การเลยงเชอโรคไวศกษา

15หมวดเนอหาท 1: ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค

ขอ ค�าถาม ค�าตอบ

8. ท�าไมรางกายตองไดรบวคซนซ�าเปน

ครงทสองหรอสาม

ก. เพราะตองการทดสอบภมคมกนทรางกายสรางขนข. เพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกนมากขนค. เพอรกษาระดบภมคมกนของรางกายใหคงทง. เพราะการฉดครงแรกไมสามารถกระตนใหรางกายสราง

ภมคมกนได

9. การไดรบวคซนเรวกวาก�าหนด ก. ดเพราะรางกายมภมคมกนเรวขนข. ดเพราะผรบบรการเลอกวนทจะไปรบวคซนไดค. ไมดเพราะรางกายอาจไมสรางภมคมกนไดง. ไมดเพราะตองจายเงนคาวคซนเรวขน

10. การใหวคซนเพอใหเกดHerdimmunity

ขอใดถกตองทสด

ก. ใหเพยงบางคนกสามารถปองกนการแพรกระจายโรค

ไปสผอนได

ข. ไมใหทกคนจะไดประหยดงบประมาณค. ไมตองใหทกคนแตตองใหถงระดบHerdimmunity

จงจะปองกนการแพรกระจายของโรคได

ง. ตองใหวคซนครอบคลมประชากรอยางนอยรอยละ80


สาระสงเขป

รางกายมกลไกธรรมชาตหลายชนดในการปองกนโรคกลไกเหลานสามารถจ�าแนกไดเปน3ระดบ

ไดแก การปองกนดานท 1ซงประกอบดวยกลไกทางกายภาพ เคม และพนธกรรม เชนผวหนง เยอบ

ตางๆกรดในกระเพาะอาหาร เปนตนการปองกนดานท 2 ไดแกปฏกรยาทางเคมระดบเซลลทเกดขน

เมอเชอโรคสามารถผานการปองกนดานท1เขาสรางกายไดและการปองกนดานท3ซงเปนการปองกน

แบบจ�าเพาะทเกดขนหลงจากรางกายไดรบสงแปลกปลอมหรอเชอโรค โดยรางกายจะสรางแอนตบอด

ทสามารถท�าปฏกรยาจ�าเพาะกบสงแปลกปลอมหรอเชอโรคนนจากปฏกรยาของเซลลชนดตางๆการปองกน

ดานนสามารถจ�าแนกเปน2กลมไดแกการตอบสนองโดยการใชสารน�า(HumoralImmuneResponse:

HIR)และการตอบสนองชนดพงเซลล(Cell-MediatedImmuneResponse:CMIR)

การศกษาเกยวกบกลไกปองกนของรางกายท�าใหเราเขาใจการท�างานของรางกายในการสราง

แอนตบอด (antibody) ซงเปนสารจ�าพวกไกลโคโปรตน (glycoprotein)ทรางกายสรางขนเพอตอบสนอง

ตอสงแปลกปลอมและสามารถท�าปฏกรยาจ�าเพาะกบสงแปลกปลอมนนได สงแปลกปลอมนเรยกวา

แอนตเจน (antigen) ซงหมายถงสารพวกโปรตน โพลแซคคาไรด (polysaccharide) ไลโปโปลแซคคาไรด

(lipopolysaccharide)หรอไกลโคโปรตนทเมอเขาสรางกายแลวจะไปกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดมา

ท�าปฏกรยาจ�าเพาะกบตวมนเองไดความรในเรองกลไกการปองกนของรางกายยงสามารถน�ามาประยกต

ใชสรางเสรมภมคมกนโรคไดใน 4ลกษณะดวยกนดงน การสรางภมคมกนเมอรางกายไดรบเชอโรค

ตามธรรมชาต การสรางภมคมกนโดยการไดรบวคซนการสรางภมคมกนโดยไดรบการถายทอดจากแม

และการสรางภมคมกนดวยการไดรบแอนตบอดโดยตรง

วคซน หมายถง ชววตถหรอแอนตเจนทผลตมาจากเชอโรคหรอพษของเชอโรคทถกท�าให

ไมสามารถกอโรคได แตยงคงกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดหรอภมคมกนได วคซนสามารถจ�าแนก

ไดเปน3ชนดใหญๆไดแก

1. ทอกซอยด คอวคซนทท�าจากพษของแบคทเรยทถกท�าใหสนพษแตยงคงสามารถกระตนใหรางกายสรางภมคมกนได

2. วคซนเชอตาย คอ วคซนทท�าจากแบคทเรยทงตว หรอไวรสทงอนภาคทท�าใหตายแลว หรอบางสวนของแบคทเรยหรอไวรสทสามารถกระตนใหรางกายสรางภมคมกนได

หมวดเนอหาท 1ความรพนฐานเกยวกบ



3. วคซนเชอเปนออนฤทธ คอ วคซนทท�าจากเชอทยงมชวตอยแตท�าใหออนฤทธลงแลว เมอเขาสรางกายจะไมแสดงปฏกรยาทนท

เมอร างกายไดรบวคซนครงแรก รางกายจะใชเวลาระยะหนงทจะสรางแอนตบอดขนมา

พรอมทงจดจ�าแอนตเจนนนไว เมอเวลาผานไประยะหนงปรมาณแอนตบอดนจะคอยๆ ลดลง แต

หากรางกายไดรบวคซนนนอกเปนครงทสอง รางกายจะตอบสนองดวยการสรางแอนตบอดไดเรวขน

และปรมาณมากขนกวาครงแรกมากนเปนเหตผลวาท�าไมจงตองมการกระตนดวยการใหวคซนครงท 2

หรอ3ในทางตรงกนขามการไดรบวคซนครงท2เรวกวาก�าหนดอาจไมกระตนใหรางกายสรางแอนตบอด

เพมขนเนองจากแอนตบอดทเกดขนในครงแรกยงมระดบสงอยท�าใหแอนตเจนทเขาสรางกายครงนไปท�า

ปฏกรยากบแอนตบอดทอยในรางกายหมดไมมเหลอไปกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดอก

นอกจากวคซนจะสามารถปองกนโรคใหแตละบคคลไดแลว ยงชวยปองกนการแพรกระจาย

ของโรคในชมชน (Herd immunity) ไดดวย เพราะเมอบคคลไมปวยกไมสามารถแพรเชอใหผ อนได

อยางไรกตามการทวคซนจะมประสทธภาพในการปองกนโรคไดดจ�าเปนตองบรหารจดการวคซนทถก

ตองเพอปองกนไมใหเสอมคณภาพกอนก�าหนดดวยนอกจากนยงมปจจยอนทไมอาจควบคมไดดวยเชน

เชอโรคเปลยนแปลงพนธกรรมเปนตน


1. การปองกนโรคของรางกาย

มนษยสามารถด�ารงชวตอยในสงแวดลอมทมจลนทรยตางๆ มากมายหลายชนด เชน ไวรส

แบคทเรยเชอราและพยาธซงสามารถท�าใหรางกายเกดโรคไดตลอดเวลาแตรางกายไมเกดโรคเนองจาก

มกลไกการตอตานเชอโรคเหลานอยในตว ถาหากกลไกใดเสยไปจะท�าใหเกดโรคตดเชอไดงายบางโรค

อาจท�าใหถงแกชวตได รางกายของมนษยมกลไกการสรางภมค มกนเพอเปนการตอตานเชอโรคหรอ

สรางภมคมกนใหแกรางกายแบงเปนได2ระบบคอ1)ระบบภมคมกนโดยก�าเนด (Innateหรอnatural

immunity) และ 2) ระบบภมคมกนแบบจ�าเพาะทเกดขนหลงจากไดรบสงแปลกปลอม (Adaptiveหรอ

AcquiredImmunity)(ภาพท1.1)

ภาพท 1.1 กลไกการสรางภมคมกนของรางกาย(ดดแปลงจากTalaro,2005)

1.1 ภมคมกนโดยก�าเนด (Innate immunity)หรอภมคมกนชนดไมจ�าเพาะเปนดานแรก ในการตอสและปองกนเชอโรคทเขามาในรางกายกลไกนไมจ�าเพาะเจาะจงกบเชอโรคชนดใดชนดหนง

แตปองกนโรคไดหลายชนด กลไกนจ�าแนกออกเปน 2 กลมใหญ ไดแก การปองกนดานท 1 และ

การปองกนดานท2


1.1.1 การปองกนดานท 1เปนการปองกนทบรเวณผวหนงหรอเยอบตางๆ(ภาพท1.2)

ประกอบดวย

• กลไกทางกายภาพ เปนกลไกปองกนโรคทกดขวางไมใหเชอโรคเขาสรางกาย

ได เชน ผวหนง เยอบทางเดนหายใจ และเยอบทางเดนอาหาร รขมขน

ตอมเหงอและตอมใตผวหนงตางๆ รวมทงจลนทรยประจ�าถนทอยตามสวน

ตางๆของรางกาย

• กลไกทางเคม เปนกลไกการปองกนโรคทอาศยสารเคมทรางกายสรางขนมา

ท�าลายเชอโรคกอนทจะเขาสรางกายเชนกรดในกระเพาะอาหารสารคดหลง

ชนดตางๆจากตอมตางๆและกรดแลคตกและอเลคโทรไลทในเหงอเปนตน

• กลไกทางพนธกรรมเปนกลไกปองกนโรคซงท�าใหเชอโรคบางชนดไมสามารถ

ตดเชอในคนบางกลมไดเชนคนไมสามารถตดเชอไขหดแมว(Felinedistemper)

จากแมวและแมวไมสามารถตดเชอคางทมจากคนได หรอในคนทเปนโรค

Sickleanemiaจะมความตานทานตอโรคมาลาเรยเนองจากคนทปวยดวยโรคน

จะสรางฮโมโกลบนผดปกตท�าใหเมดเลอดแดงมรปรางผดปกตเชอมาลาเรย

ไมสามารถเพมจ�านวนในเมดเลอดแดงได

ภาพท 1.2กลไกปองกนโรคทางกายภาพและทางเคม(ดดแปลงจากTalaro,2005)


1.1.2 การปองกนดานท 2 เปนการปองกนโดยอาศยปฏกรยาทางเคมระดบเซลล ซงตอบสนองทนททเชอโรคผานการปองกนดานแรกบกรกเขาสรางกายไดรางกาย

บรเวณนนจะเกดปฏกรยาอกเสบ (Inflammatory response) โดยมเซลลทเกยวของ

คอMacrophage,Dendriticcell,Neutrophils,EosinophilsและMonocyteซงเซลล

3ชนดหลงนสามารถมาถงบรเวณทมการตดเชอไดรวดเรวการท�างานของเซลล

ในระบบนจะจบกบชนสวนทมลกษณะเหมอนๆกนในกลมเชอโรค เชนmannose

sugar ซงเปนสวนหนงของแบคทเรยกอโรคหลายชนด (ภาพท 1.3) นอกจากน

ยงท�าใหเกดการกระตนภมคมกนแบบจ�าเพาะ (adaptive immunity) ไดดวยและ

ในกรณทเปนการตดเชอไวรสหรอแบคทเรยบางชนด รางกายจะมการสรางสาร

อนเตอรเฟอรอน(Interferon)ซงเปนสารทมความส�าคญในการขดขวางการแบงตว

ของไวรสจงชวยปองกนการตดเชอจากไวรสได

ภาพท 1.3 ตวรบทใชจบกบเชอโรคของภมคมกนแบบInnateImmunity

1.2 ภมค มกนแบบจ�าเพาะท เกดขนหลงจากได รบสงแปลกปลอม (Adaptive or Acquired Immunity) หรอการปองกนดานท 3 เปนการก�าจดสงแปลกปลอมทตองอาศยกลไก

ทยงยากกวาวธแรก ในกรณการปองกนทงสองดานไมสามารถกดกนเชอโรคได รางกายจะตอบสนองตอ

เชอโรคอยางจ�าเพาะเจาะจงผานเมดเลอดขาว โดยมเซลลในระบบภมคมกนทส�าคญคอB lymphocyte

ซงจะสรางantibodyและT lymphocyteซงจะสรางTcellsทสามารถสรางการตอบสนองทหลากหลาย

ทงตอเชอในเซลลและนอกเซลล(ภาพท1.4)การตอบสนองแบบinnateมคณสมบตในการจดจ�าเชอโรคได

โดยการสรางmemoryTcellและmemoryBcellท�าใหการตอบสนองในครงหลงรวดเรวมประสทธภาพด

และมปรมาณมากกวาการตอบสนองในครงแรก


ภาพท 1.4 เซลลทส�าคญในระบบภมคมกนโดยก�าเนด(InnateImmunity)

และภมคมกนแบบจ�าเพาะ(AdaptiveImmunity)

ภมคมกนแบบจ�าเพาะแบงไดเปน2ชนดไดแกการตอบสนองโดยการใชสารน�าHumoralImmune

Response(HIR)และการตอบสนองชนดพงเซลลCellMediatedImmuneResponse(CMIR)(ภาพท1.5)

ภาพท 1.5 HumoralImmuneResponseและCell-MediatedImmuneResponse


1.2.1 การตอบสนองโดยการใชสารน�า (Humoral immune response) เปน

การตอบสนองทางภมคมกนทอาศยสารน�า (humor) คอแอนตบอด (antibody)

ซงสวนใหญอย ในซรม เซลลทรบผดชอบในเรองนคอเมดเลอดขาวชนด B

lymphocytes ซงเปลยนแปลงมาจาก stem cell ในไขกระดกทผวเซลลของB

lymphocytesมต�าแหนงรองรบแอนตเจนเมอแอนตเจนทมโครงสรางพอเหมาะมาจบ

Blymphocytesจะเพมจ�านวนและเปลยนแปลงเปนplasmacellจากนนplasmacell

จะท�าการหลงแอนตบอดชนดตางๆ ทจ�าเพาะกบแอนตเจนชนดนนๆ ออกมา

แอนตบอดนพบอยในสวนของโปรตนทเรยกวาแกมมาโกลบลน(gammaglobulin)

ทอยในเลอดแอนตบอดเปนสวนทท�าหนาทเกยวกบภมตานทานของรางกายจง

เรยกวาอมมโนโกลบลน(Immunoglobulin)หรอยอวาIgซงมอยดวยกน5ชนด

คอIgG,IgA,IgM,IgDและIgEโดยพบIgGในกระแสเลอดมากทสดภมตานทาน

ทหลงออกมานจะหมนเวยนในรางกายและท�าหนาทในการจบสงแปลกปลอมทม

ลกษณะเหมอนแอนตเจนนอกจากนBlymphocytesสวนหนงยงมการเปลยนไป

เปนmemoryBcellsเกบความจ�าเมอไดรบแอนตเจนตวเดมอกmemoryBcells

จะเปลยนไปเปน plasma cellหลงสารภมตานทานตางๆออกมาไดเรวกวาและ

มประสทธภาพมากกวาครงแรกซงใชเปนหลกการของการใหวคซน

1.2.2 การตอบสนองชนดพงเซลล (Cell-mediated immune response: CMIR) เปนการตอบสนองทางภมคมกนทอาศยเซลล (ภาพท 1.6) เมอจลนทรยเขามา

ภายในรางกาย เซลลmacrophageจะกนจลนทรยเขาไปขางในเซลลและเปลยน

เปนAntigenPresentingCell (APC) เพอน�าเสนอแอนตเจนใหแกHelper T cell

(TH)ซงจะสามารถหลงสารcytokineตางๆไปกระตนเมดเลอดขาวทงMacrophage

และgranulocytesใหจบกนเชอโรคไดดขนและcytokineบางตวจะไปกระตนB

lymphocytesทรบรแอนตเจนเดยวกน ใหมการแบงตวและเปลยนแปลงไปเปน

plasmacellสรางแอนตบอดทจ�าเพาะกบแอนตเจนนนนอกจากนTHทถกกระตน

แลวจะกลายเปนCytotoxic T lymphocyte (CTL) ซงท�าหนาทส�าคญคอฆาเซลล

ทมจลชพอาศยอย (infectedcell)และCTLจะท�างานรวมกบNaturalKillercell

(NKcell)ซงเปนinnateimmunityอกดวย


ภาพท 1.6 บทบาทของเซลลในระบบภมคมกนทตอบสนองโดยการใชสารน�าและชนดพงเซลล

ภมคมกนแบบจ�าเพาะนไดมาหรอเกดขนหลงจากพบแอนตเจนซงอาจจะมาจากการสรางขนเอง

(Active)หรอไดรบจากภายนอก(Passive)จงแบงชนดตามแหลงทมาไดดงน

• Active naturally acquired immunity ภมคมกนแบบนเกดภายหลงจากการเปนโรคตดเชอ

ตามธรรมชาตบางชนดสามารถปองกนการตดเชอซ�าได เชนคนเปนหดอสกอใส เมอเปน

แลวมภมคมกนไปตลอดชวต

• Activeartif iciallyacquiredimmunityเกดขนจากการไดรบวคซนโดยน�าเชอมาท�าใหตายหรอ

ลดความรนแรงลงซงจะไปกระตนใหเกดภมคมกนและสามารถทจะลดความรนแรงของโรค

หากมการตดเชอจรง โดยภมคมกนบางชนดอยไดตลอดชวต ในขณะทภมคมกนบางชนด

อยไดไมนานเชนการฉดTetanustoxoidเพอปองกนบาดทะยกภมคมกนจะอยไดประมาณ

10ปจงตองมการฉดซ�า

• Passive naturally acquired immunity เกดจากไดรบภมคมกนโดยตรง โดยทรางกายไมได

สรางเองตวอยางเชนในระหวางททารกอยในครรภมารดาภมคมกนบางชนดจะผานรกจาก

แมไปสลกได อกกรณหนงคอภมคมกนจะถายทอดผานทาง colostrumทอยในน�านมแม

ซงภมคมกนเหลานจะมผลคมครองไดในระยะแรกๆของชวตแลวกหมดไป


• Passiveartif iciallyacquiredimmunityเกดขนจากการไดรบแอนตบอดหรอภมคมกนส�าเรจรป

เชนไดรบซรมหรอgammaglobulinจากคนหรอสตวทมภมคมกนอยแลวเชนการฉดEquine

Rabies Immunoglobulin (ERIG)ใหกบผทถกสนขบากดหรอการฉดantivenomใหกบผทถก

งพษกดภมคมกนแบบนอยไดไมนานเพราะจะถกท�าลายไดโดยรางกายผรบ

2. กลไกการตอบสนองทางภมคมกนของรางกาย

ในเรองการตอบสนองทางภมคมกนของรางกายมค�าศพทส�าคญทเกยวของคอ แอนตเจนและ

แอนตบอดเพอใหเกดความเขาใจมากขนจงขอขยายความของค�าทง2ค�าดงน

2.1 แอนตเจน (antigen: Ag) แอนตเจนหมายถงสงแปลกปลอมเมอเขาสรางกายแลวกระตนใหรางกายสรางแอนตบอด

และแอนตเจนนนจะท�าปฏกรยาจ�าเพาะกบแอนตบอด แอนตเจนอาจเปนสารประกอบพวกโพลเปปไทด

(Polypeptides) โพลแซคคาไรด (Polysaccharides) ไลโปโปลแซคคาไรด (Lipopolysaccharides) หรอ

ไกลโคโปรตน (glycoproteins) สารประกอบเหลานมกพบอยในสวนตางๆ ของจลนทรย ไดแก สารพษ

ผนงเซลล แฟลกเจลลา แคปซล โปรตน รวมทงอนภาคไวรสบางสวนของแอนตเจนเทานนทกระตน

ใหรางกายตอบสนองดวยการสรางแอนตบอดซงวคซนกถอเปนแอนตเจนอยางหนงสวนของแอนตเจนน

เรยกวา Antigenic determinant สารบางชนดมขนาดของโมเลกลเลกมาก ล�าพงตวเองไมสามารถ

กระตนใหรางกายสรางแอนตบอดได แตเมอรวมตวกบสารพาหะทมขนาดโมเลกลใหญแลวมคณสมบต

เปนแอนตเจนคอกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดไดสารพวกนเรยกวาHaptens

2.2 แอนตบอด (antibody) แอนตบอดเปนสารจ�าพวกไกลโคโปรตนทรางกายสรางขนเพอตอบสนองการกระต น

ของแอนตเจนแอนตบอดนมความจ�าเพาะเจาะจงกบแอนตเจนมากกลาวคอแอนตบอดจะท�าปฏกรยา

กบแอนตเจนทกระตนใหถกสรางขนเทานนมกไมคอยท�าปฏกรยากบแอนตเจนชนดอนการท�าปฏกรยา

ของแอนตเจนกบแอนตบอดนคลายกบตวตอจกซอว (ภาพท 1.7) ซงนอกจากรองและเดอยจะเขากนได

พอดแลวสและลายบนตวตอจกซอวตองตรงกนดวย

ภาพท 1.7 ปฏกรยาทจ�าเพาะของแอนตเจนกบแอนตบอดคลายกบตวตอจกซอว


เมอรางกายไดรบแอนตเจนหรอวคซนเปนครงแรกระบบภมคมกนจะตอบสนองโดยสรางแอนตบอด

เรยกวาเปน Primary responseซงสามารถตรวจพบไดในซรม ระยะเวลาตงแตไดรบแอนตเจนจนกระทง

เรมมแอนตบอดทตรวจพบไดเรยกวา lag period ซงอาจใชเวลาตงแต 1 ถง 30 วน หรอนานกวาน

ทงนขนอยกบปรมาณแอนตเจนชนดของแอนตเจนและทางทแอนตเจนเขาสรางกาย

หลงจากผานlagperiodกจะเปนชวงทรางกายมการสรางแอนตบอดปรมาณเพมขนอยางรวดเรว

โดยสวนใหญเปน IgMซงจะอยไดระยะหนงแลวจะมปรมาณลดต�าลงอยางไรกตามรางกายไดจดจ�า

แอนตเจนนไวแลว โดยmemory B cell ดงนนเมอไดรบแอนตเจนชนดนอก รางกายจะตอบสนองได

รวดเรวกวาครงแรกและผลตแอนตบอดออกมามากกวาครงแรกมากแอนตบอดทเกดขนครงหลงนเรยกวา

Secondaryresponseซงจะอยนานและมประสทธภาพในการจบกบแอนตเจนไดเหนยวแนนกวาแอนตบอด

ในPrimary responseและเปนแอนตบอดชนด IgGมากกวา IgM (ภาพท 1.8) จงใชหลกการนในการ

ใหวคซนหลายครงเพอใหรางกายสรางแอนตบอดทกอใหเกดภมคมกนโรคไดนานหลายป

จากกลไกทรางกายสามารถจดจ�าแอนตเจนทไดรบเขาไปครงแรกดงนนถาเดกมารบวคซนลาชา

กวาก�าหนดจงไมจ�าเปนตองเรมตนใหมไมวาจะนานเทาใด เพราะเซลลทเคยถกกระตนไวแลวยงอยและ

ยงจ�าได จงสามารถสรางภมคมกนไดทนท แตในทางตรงกนขามถาใหวคซนใกลกนเกนไปอาจท�าใหเกด

ภมคมกนในระดบต�ากวาทควรจะเปนเพราะระดบแอนตบอดในรางกายทเกดจากการไดรบวคซนครงแรก

ยงคงสงอยจงเขาไปจบกบแอนตเจนในวคซนทไดรบเขาไปใหม(Neutralization)ท�าใหแอนตเจนนนสญเสย

ประสทธภาพในการกระตนภมคมกน

ภาพท 1.8 การเกดและการตอบสนองของระบบภมคมกนprimaryandsecondaryresponse


3. ชนดของการสรางเสรมภมคมกนโรค

การสรางเสรมภมคมกนโรคท�าได2วธ(ภาพท1.9)ไดแก

ภาพท 1.9 ความแตกตางของการสรางเสรมภมคมกนแบบactiveและpassiveimmunity

3.1 การกระตนใหรางกายสรางภมค มกนขนเอง (Active immunization) หมายถง การใหแอนตเจนเพอกระตนระบบภมคมกนของรางกายใหมการสรางภมคมกนตอโรคหรอแอนตเจนชนดนน

ซงเกดขนได2กรณคอ

• การเกดภมคมกนภายหลงการตดเชอตามธรรมชาต(naturalinfection)คอเมอรางกาย

ไดรบเชอโรคตามธรรมชาตแลวสรางภมค มกนตอโรคชนดนนจนกระทงรางกาย

ฟนคนสภาพหรอหายปวยเปนปกตเชนอหวาตกโรครางกายจะมภมคมกนตอโรคใน

ชวระยะเวลาหนง(หลายเดอน)สวนโรคหดหลงหายจากการตดเชอตามธรรมชาตแลว

ภมคมกนทรางกายสรางขนจะคงอยไดนานตลอดชวต

• การเกดภมคมกนภายหลงการใหวคซน เชนการใหวคซนหรอ Toxoid เพอปองกน

การเกดโรคเชนการใหวคซนBCGตงแตแรกเกดเพอปองกนวณโรควคซนโปลโอเพอ

ปองกนการเกดโรคโปลโอหรอไขไขสนหลงอกเสบซงเปนวคซนทท�าจากเชอทมชวตอย

แตท�าใหออนฤทธลงแลวไมสามารถท�าใหเกดโรคไดแตจะไปกระตนระบบภมคมกน

ใหสรางภมคมกนทสามารถปองกนการตดเชอโรคชนดนนได


3.2 การใหภมคมกนตอโรคโดยตรงเพอปองกนไมใหเกดโรค (Passive immunization) หมายถงการใหแอนตบอดเพอใหเกดภมคมกนตอโรคชนดนนเชนการใหอมมโนโกลบลนหรอแอนตทอกซน

(Antitoxin)นอกจากนยงรวมถงการสงผานแอนตบอดจากแมสลกผานทางรกหรอน�านมอกดวยการสราง

เสรมภมคมกนวธนสามารถปองกนโรคไดทนทแตภมคมกนคงอยในรางกายไดไมนานและไมมการกระตน

ใหรางกายสรางภมคมกนเองและรางกายไมจดจ�าเชอโรคจงมโอกาสตดเชอโรคชนดนนไดอก โดยทวไป

การสรางเสรมภมคมกนวธนจะท�าเมอ

• บคคลนนเปนผทมความผดปกตในการสรางแอนตบอดทงทเปนความผดปกตแตก�าเนด

หรอเกดขนภายหลง

• บคคลนนอยในสภาวะทรางกายออนแอ เชน ผปวยมะเรงเมดเลอดขาว (leukemia)

เมอสมผสเชอหด(measles)หรออสกอใส(varicella)อาจกอใหเกดภาวะแทรกซอนรนแรง

• ตองการใหเกดภมคมกนทสามารถปองกนการเกดโรคไดทนท ในกรณทไมสามารถ

รอใหเกดการสรางเสรมภมคมกนดวยวธactiveimmunizationเชนการใหHepatitisB

Immunoglobulin(HBIG)ในเดกแรกเกดทมารดาเปนพาหะของไวรสตบอกเสบบ

• การใหแอนตบอดทมประสทธภาพในการปองกนหรอลดความรนแรงของโรค เชน

การใหtetanusantitoxinแกผมบาดแผลทไมเคยรบtetanustoxoidมากอน

การสรางเสรมภมคมกนดวยวธpassiveimmunizationมกใชกบผสมผสโรคbotulismบาดทะยก

(tetanus)คอตบ (diphtheria)ตบอกเสบ (hepatitis)และพษสนขบา (rabies)นอกจากนยงเปนวธส�าคญ

ส�าหรบการปองกนพษจากแมลงกดตอย พษง และชวยปองกนโรคในบคคลทจ�าเปนตองเดนทางไป

ยงแหลงทมการระบาดของโรค หรอบคลากรทางการแพทยทจ�าเปนตองสมผสโรคโดยทไมสามารถ

สรางเสรมภมคมกนดวยวธ active immunization ไดทนอกดวยอยางไรกตามการสรางเสรมภมคมกน

วธนอาจกอใหเกดผลขางเคยงทรนแรงได โดยเฉพาะเมอใหแอนตบอดทสรางมาจากสตว เชน เซรม

แกพษง เซร มแกพษสนขบา เซร มแกพษบาดทะยก ซงบางชนดเตรยมจากมา และมโปรตนอนๆ

อกมากมายกวา 30ชนดรวมอยดวย ระบบภมคมกนของผรบอาจสรางแอนตบอดตอเซรมทไดรบและ

เกดภาวะแทรกซอนทรนแรงไดเชนserumsicknessคออาจมไขมผนตามตวซงมกจะเปนลมพษปวดตามขอ

ตอมน�าเหลองโตบวมบรเวณหนาและคอ และมอาการของไตอกเสบ เปนตน หรอเกด anaphylaxis

ซงเปนอาการแพทเกดขนอยางรวดเรวเพยงไมกนาทจะมอาการอดอดแนนหนาอกมนงงปวดปสสาวะ

อาการจะเปนมากขนจนหายใจไมออกหวใจเตนเรวความดนโลหตต�าแลวอาจมอาการชอคถงตายได


4. ความหมายและประเภทของวคซน

วคซนเปนชววตถทผลตขนเพอใชกระตนรางกายใหสรางภมคมกนโรคโดยวคซนทใชอยในปจจบน

อาจแบงออกเปน3กลม

กล มท 1 ทอกซอยด (toxoid) ใชปองกนโรคทเกดจากพษ (toxin) ของเชอแบคทเรย ไมไดปองกนการตดเชอจากตวแบคทเรยโดยตรงผลตโดยน�าพษของแบคทเรยมาท�าใหสนพษ แตยง

สามารถกระตนใหรางกายสรางภมคมกนไดเชนวคซนคอตบวคซนบาดทะยกโดยทวไปเมอฉดทอกซอยด

จะมไขหรอปฏกรยาเฉพาะทเลกนอยแตถาเคยฉดมาแลวหลายครงหรอรางกายมภมคมกนสงอยกอนแลว

อาจเกดปฏกรยาเฉพาะทมากขนท�าใหมอาการบวมแดงเจบบรเวณทฉดและมไขได

กลมท 2 วคซนชนดเชอตาย (inactivated vaccine หรอ killed vaccine)แบงออกเปนกลมยอยได2กลมคอ

• วคซนทท�าจากแบคทเรยหรอไวรสทงตวทท�าใหตายแลว (whole cell vaccineหรอ

wholevirionvaccine)วคซนทท�าจากเชอแบคทเรยมกจะท�าใหเกดปฏกรยาบรเวณทฉด

บางครงอาจมไขรวมดวยอาการมกจะเรมหลงฉด 3-4ชวโมงและจะคงอยประมาณ

1วนตวอยางของวคซนในกลมนไดแกวคซนไอกรนชนดทงเซลลวคซนอหวาตกโรค

ชนดฉดวคซนโปลโอชนดฉดวคซนพษสนขบาวคซนไวรสตบอกเสบเอวคซนไขสมอง

อกเสบเจอชนดเชอตาย วคซนกลมนมกจะตองเกบไวในตเยน หามเกบในตแชแขง

เพราะจะท�าใหแอนตเจนเสอมคณภาพ

• วคซนทท�าจากบางสวนของแบคทเรยหรอไวรสทเกยวกบการสรางภมคมกน (subunit

vaccine) วคซนในกลมน มกมปฏกรยานอยหลงฉด เชน วคซนไวรสตบอกเสบบ

วคซนไขหวดใหญวคซนฮบวคซนไอกรนชนดไรเซลล วคซนไทฟอยดชนดฉดวคซน

นวโมคอคคส

กลมท 3 วคซนชนดเชอมชวตออนฤทธ (live attenuated vaccine) ท�าจากเชอทยง มชวตอยแตท�าใหฤทธออนลงแลว เชน วคซนโปลโอชนดรบประทานวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมน

วคซนอสกอใสวคซนวณโรควคซนทยฟอยดชนดรบประทานวคซนโรตาวคซนไขหวดใหญชนดพนจมก

วคซนในกลมน เมอใหเขาไปในรางกายแลวจะยงไมมปฏกรยาทนทตวอยางเชน วคซนหดจะท�าใหเกด

อาการไขประมาณวนท 5ถงวนท 12หลงฉด วคซนในกลมนจะตองเกบไวในอณหภมต�าตลอดเวลา

(coldchain)เพราะถาอณหภมสงขนเชอจะตายการใหวคซนจะไมไดผลนอกจากนถารางกายมภมคมกนเดม

อยบางเชนไดรบอมมโนโกลบลนอาจขดขวางการออกฤทธของวคซนการใหวคซนกลมนแกผทมภมคมกน

บกพรองหรอผทไดรบยาหรอสารกดภมคมกนจะตองระมดระวงเพราะอาจท�าใหเกดโรคจากวคซนได


5. กลไกการปองกนโรคของวคซน

การใหวคซนเปรยบเสมอนการซอมรบถาเคยซอมรบมาดแลว เมอมขาศกมาไมมากนกจะตอส

ได แตถาขาศกมจ�านวนมากอาจจะสไมได เมอไดรบวคซนแลว ถาไดรบเชอไมมากมกปองกนโรคได

แตถาไดรบเชอจ�านวนมากภมคมกนของรางกายอาจไมเพยงพอการซอมรบถาซอมไมดทหารจะรบจรง

ไมไดการใหวคซนกเชนกนถาวคซนไมดหรอการบรหารจดการวคซนไมถกตองจะกระตนภมคมกนไดไมด

วคซนเปนผลผลตทเกดจากเชอโรคหรอพษของเชอโรคทถกท�าใหไมสามารถกอเกดโรคในคนได

แตระบบภมคมกนของรางกายรบรเหมอนกบไดรบเชอโรคนนจรงๆ รางกายกจะสรางภมคมกนตอวคซน

นนๆท�าใหรางกายเกดภมตานทานตอโรคนนๆการทระดบภมคมกนจะขนสงอยในระดบทสามารถปองกน

โรคไดนนจะตองไดรบวคซนในชวงเวลาทเหมาะสมและครบจ�านวนครงเหตทตองไดรบวคซนในชวงเวลา

ทเหมาะสมเนองจากวคซนบางชนดถารางกายไดรบเรวเกนไปรางกายจะไมสามารถสรางภมคมกนไดเชน

วคซนปองกนโรคหดแนะน�าใหฉดในเดกอายตงแต9เดอนขนไปเพราะวาถาเดกอายนอยกวานวคซนหด

จะกระตนรางกายใหสรางภมคมกนตอโรคนไดไมด

วคซนบางชนดเชนวคซนปองกนโรคไขสมองอกเสบเจอวคซนปองกนโรคโปลโอคอตบไอกรน

บาดทะยก เปนตนวคซนตางๆ เหลาน เมอเขาสรางกายจะกระตนใหสรางภมคมกนสงขนระดบหนง

แลวระดบภมคมกนกจะลดลงตองไดรบการกระตนตามจ�านวนครงทก�าหนดจงจะมระดบภมคมกนอยใน

ระดบสงพอในการปองกนโรคหากไมไดไปรบวคซนซ�าตามนดสามารถรบวคซนตอไดโดยไมจ�าเปนตอง

เรมตนใหม เพราะการใหวคซนตงแตครงแรกนน รางกายรบรแลววาเคยไดรบวคซนชนดนแลว และม

การสรางภมคมกนขนมาแลวระดบหนงแตอาจจะยงไมสงพอทจะปองกนโรคไดการใหวคซนกระตนครง

ตอๆไปจนครบตามทก�าหนดจะท�าใหระดบภมคมกนสงขนพอทจะปองกนโรคได

6. ความจ�าเปนของการสรางเสรมภมคมกนโรค

งานสรางเสรมภมคมกนโรคเปนงานทมความส�าคญในการทจะชวยปองกนการเกดโรคและสงเสรม

สขภาพพนฐานใหแกประชาชนท�าใหมภมคมกนตอโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซนชวยลดการสญเสย

ทางเศรษฐกจของประเทศชาตทตองสนเปลองทงทรพยากรบคคลและภาระคาใชจายตางๆ ในการดแล

รกษาผปวยควบคมการกระจายของโรคการใหวคซนแกรางกายเปนวธทดทสดทชวยใหรางกายสราง

ภมคมกนเลยนแบบธรรมชาต แตในความเปนจรงเนองจากมเดกเกดใหมอยทกวน และประชาชนยาย

ภมล�าเนาอยเสมอประกอบกบประชาชนไมเขาใจอยางถองแทถงประโยชนทจะไดรบจากวคซน จงท�าให

บางคนไมใสใจพาบตรหลานของตนเองไปรบวคซนตามก�าหนดนอกจากนยงมบคคลบางกลมทไมสามารถ

รบวคซนได เนองจากการเจบปวยหรอสภาวะของรางกายไมพรอมทจะไดรบวคซน จงท�าใหบคคลเหลาน

มโอกาสทจะปวยดวยโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนไดเนองจากไมมภมคมกน


การทรางกายไดรบวคซนแลวสรางภมคมกนโรคขนมาไดนอกจากจะสามารถปองกนตนเองจาก

การตดเชอโรคตามธรรมชาต ยงเปนการปองกนการแพรกระจายของโรคไปสบคคลอนทอยใกลเคยง

อกดวย เพราะเมอรางกายไมปวย เชอโรคกไมสามารถเพมจ�านวนและแพรกระจายไปยงบคคลอนไดอก

โดยทวไปเราเรยกผลของภมคมกนทเกดขนทางออมในกลมประชากรทไมเคยมภมคมกนตอโรคใดโรคหนง

มากอนแตไดรบผลการปองกนการตดเชอจากกลมประชากรทมภมคมกนตอโรคแลววาHerd immunity

หรอCommunityimmunityดงนนถาสามารถใหบรการวคซนครอบคลมกลมเปาหมายทควรไดรบวคซนได

ถงระดบทท�าใหเกดHerdimmunityกสามารถชวยปองกนการเกดโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนในกลม

บคคลทยงไมมภมคมกนตอโรคไดดวยและในทสดกอาจจะสามารถก�าจดหรอกวาดลางโรคนนใหหมดไป

ไดไขทรพษเปนตวอยางทดในเรองนททกประเทศใหความรวมมอกบองคการอนามยโลกกวาดลางไดส�าเรจ

มาแลวปจจบนทกประเทศก�าลงรวมมอกบองคการอนามยโลกในการกวาดลางโรคโปลโอและก�าจดโรคหด

ซงประเทศไทยไดด�าเนนการตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกและใหวคซนแกเดกทไดรบไมครบถวน

รวมถงรณรงคใหวคซนโปลโอเสรมประจ�าปในเดกทอาจพลาดโอกาสไดรบวคซนตามปกตซงเปนสงส�าคญ

ทจะชวยใหความครอบคลมของการไดรบวคซนในชมชนสงอยตลอดเวลา

Herd immunity จะเกดขนไดตอเมอโรคนนเปนโรคทตดตอจากคนสคนเทานน ไมมแหลงรงโรค

อนนอกจากในคนและวคซนทใชมคณภาพสามารถกระตนใหภมคมกนอยไดนาน เชน โรคหดถาหาก

รอยละ83-94ของประชากรในชมชนนนมภมคมกนตอโรคหดจะสามารถหยดการแพรกระจายของโรคหด

ในชมชนนนได ซงภมคมกนดงกลาวอาจเกดจากการไดรบวคซนปองกนโรคหดจากแมสลกหรอจากการ

ตดเชอตามธรรมชาตกไดคารอยละทนอยทสดทประชากรควรไดรบวคซนปองกนโรคนนๆ เรยกวาHerd

immunity thresholdซงมคาแตกตางกนตามแตชนดของโรค (ดงตารางท 1.1)ความแตกตางดงกลาวขน

อยกบความสามารถในการแพรกระจายของเชอโรควาผปวย 1 รายจะแพรเชอตอใหผอนไดกราย (R0)

เชนโรคหดมคาR0=12-18หมายความวาผปวยหด1คนสามารถท�าใหผอนตดเชอหดไดอก12-18คน

เมอกลมประชากรนนไมมภมคมกนโรคหดและไมไดรบมาตรการควบคมโรคใดๆทงสน

การเกดHerd immunity ไมใชวาจะเกดไดกบทกโรค เพราะโรคบางโรคไมไดตดตอจากคนสคน

เชนโรคบาดทะยกซงเกดจากการไดรบเชอโรคจากสงแวดลอมโดยผานทางบาดแผลถงแมคนทมภมคมกน

ตอโรคบาดทะยกกไมสามารถชวยปองกนคนอนไมใหเปนโรคบาดทะยกได จงตองสรางภมคมกนใหแก

ตนเองดวยการรบวคซนเทานน


ตารางท 1.1 คาประมาณการ Herd immunity threshold ของโรคตางๆ

โรค การถายทอดโรค R0 Herd immunity threshold

คอตบ ทางระบบทางเดนหายใจ 6-7 85%

หด ทางระบบทางเดนหายใจ 12-18 83-94%

คางทม ทางระบบทางเดนหายใจ 4-7 75-86%

ไอกรน ทางระบบทางเดนหายใจ 12-17 92-94%

โปลโอ ผานเขาทางปาก(fecal-oralroute) 5-7 80-86%

หดเยอรมน ทางระบบทางเดนหายใจ 5-7 80-85%

ไขทรพษหรอฝดาษ สมผสผปวย 6-7 83-85%

R0 = Basic reproductive number (Basic reproduction rate หรอ Basic reproduction ratio) คอ

คาเฉลยจ�านวนผปวยทตดเชอจากผปวยรายแรก (Secondary case) เมอประชากรกลมนนไมมภมคมกนโรค

และไมไดรบมาตรการควบคมโรคใดๆทงสน (ดดแปลงจาก Fine, 1993).

• โรคทปองกนไดดวยวคซนเหลานอาจเกดการระบาดของโรคไดถาไมสามารถใหวคซนแกเดกได

ครอบคลมเพยงพอหรอใหไมครบจ�านวนครงทก�าหนดนอกจากนการระบาดของโรคตดเชอท

มวคซนใชปองกนแลวนนอาจมสาเหตส�าคญอนๆอกดงตวอยางตอไปนการยกเลกการฉด

วคซนหรออตราการรบวคซนในชมชนลดลงเปนสาเหตส�าคญทท�าใหการระบาดครงใหญเกดขน

เชนการยกเลกฉดวคซนคอตบในประเทศรสเซยในทศวรรษ1990sท�าใหพบผปวยเพมขนเกอบ

30 เทา และเมอมการรณรงคจนความครอบคลมของการไดรบวคซนในประชากรเดกสงขน

กสามารถลดอตราการปวยลงได

• ภมคมกนทสรางจากวคซนมระดบลดลง เมอเวลาผานไป โดยไมไดรบการกระตนซ�า เชน

ในชวงปค.ศ.2004-2006เกดการระบาดของโรคคางทมในประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศ

องกฤษพบผปวยจ�านวนมากในกลมเดกโตและวยรนเมอวเคราะหประวตการไดรบวคซนของ

บคคลทเปนโรคพบวาบคคลกลมนเคยไดรบวคซนมาตงแตเดกแตไมไดรบการกระตนซ�าอก

• การเปลยนแปลงสายพนธของเชอจลชพท�าใหเกดสายพนธใหมภมคมกนทเกดจากวคซนเดม

ไมสามารถปองกนโรคไดอกตอไปเปนสาเหตทอาจท�าใหเกดการระบาดครงใหญไดเชนไขหวด

ใหญสายพนธใหมชนดA(H1N1)ทระบาดไปทวโลกในปค.ศ.2009

• ประสทธภาพของวคซนยงไมสมบรณเชนวคซนBCGซงอาจปองกนโรคเยอหมสมองอกเสบ

จากวณโรคหรอการตดเชอวณโรคแบบแพรกระจายไดดแตไมสามารถปองกนวณโรคปอดได

ดเทาทควร

• ประสทธภาพของวคซนทลดลงจากปจจยตางๆ เชน การเกบรกษาวคซนไมไดมาตรฐาน

ท�าใหวคซนเสอมคณภาพการใหวคซนผดวธท�าใหประสทธภาพของวคซนลดลง เชนฉดลก

หรอตนเกนไปเปนตน


จากทกลาวขางตนจะเหนไดวาการสรางเสรมภมคมกนโรคจะชวยปองกนโรคทปองกนไดดวย

วคซนลดการระบาดของโรคลดการเจบปวยและการเสยชวตของประชาชนลดการสญเสยคาใชจาย

ในการรกษาพยาบาลของประเทศและท�าใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน

เอกสารอางอง

1. กลกญญาโชคไพบลยกจ,เกษวดลาภพระ,จฑารตนเมฆมลลกา,ฐตอรนาคบญน�าและ

อจฉราตงสถาพรพงษบรรณาธการ.ต�าราวคซนและการสรางเสรมภมคมกนโรคพ.ศ.2556.

กรงเทพฯ:มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา;2558

2. นงลกษณสวรรณพนจและปรชาสวรรณพนจ.จลชววทยาทวไป.กรงเทพฯ,จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย;2552.

3. สรยพร กอบเกอชยพงษ. วคซน...Vaccine ทคณยงไมร . กรงเทพฯ: หางห นสวนจ�ากด

กรกนกการพมพ;2549.

4. อรวด หาญววฒนวงศ. วทยาภมคมกนพนฐานและคลนก. กรงเทพฯ:หางหนสวนจ�ากด

ภาพพมพ;2551.

5. โอฬารพรหมาลขต,อจฉราตงสถาพรพงษและอษาทสยากร.วคซน.กรงเทพฯ:นพชย

การพมพ;2558.

6. Fine,P.“herdimmunity:history,theory,practice”.EpidemiolRev.1993;15(2):265-302.

7. NesterEW,AndersonDG,RobertsCE,PearsallNNandNesterMT.Microbiology:Ahuman

perspective.4thedition.Boston,McGrawHill.2004.

8. Roitt,I,Brostoff,JandMale,D.Immunology.Fourthedition.London,MosbyElsevier.1996.

9. Talaro,KP.FoundationsinMicrobiology.FifthEdition.Boston,McGrawHill.2005.

10.AbbasA.K.,andLichtman,A.H.,Saunders.CellsandMolecularImmunology.7thedition.

Philadelphia.2012

11.สรศกดวงศรตนชวน.งานประชมวชาการวคซนแหงชาตครงท7.2558


แบบทดสอบความรหลงการอบรมขอ ค�าถาม ค�าตอบ

1. เยอบทางเดนหายใจเปน ก. กลไกปองกนดานทสองข. กลไกทางเคมค. กลไกปองกนดานสดทายง. กลไกปองกนดานทหนง

2. ไลโซซายม(lysozyme)เปน ก. กลไกปองกนดานทหนงข. กลไกปองกนดานทสองค. กลไกปองกนดานทสามง. กลไกทางพนธกรรม

3. เมอเชอโรคบกรกเขาสรางกายได ก. รางกายสรางแอนตบอดทนทข. รางกายสงแอนตบอดมาจบกบเชอโรคทนทค. รางกายสงเมดเลอดขาวมาจบกนเชอโรคง. รางกายไมตอบสนองใดๆ

4. แอนตเจนคอ ก. สารประกอบโพลแซคคาไรดข. สารประกอบไลโปโพลแซคคาไรดค. สารประกอบไกลโคโปรตนง. สารประกอบทเขาสรางกายแลวกระตนใหรางกายสราง

แอนตบอด

5. แอนตบอดคอ ก. สารประกอบโปรตนทรางกายสรางขนข. สารประกอบโพลแซคคาไรดทรางกายสรางขนค. สารประกอบไกลโคโปรตนทรางกายสรางขนเมอไดรบ

แอนตเจน

ง. สารประกอบพวกกลอบลนทรางกายสรางขน

6. ด.ช.สงาปวยดวยโรคอสกอใสรางกาย

ของด.ช.สงามภมตานทานชนดใด

ก. Activenaturallyacquiredimmunityข. Activeartificiallyacquiredimmunityค. Passivenaturallyacquiredimmunityง. Passiveartificiallyacquiredimmunity

7. นายขยนถกงเหากดขณะถางหญาแพทย

รกษาดวยการใหเซรมรางกายนายขยนม

ภมคมกนชนดใด




8. การรณรงคใหวคซนโปลโอเพอใหรางกาย

ของผไดรบวคซนมภมคมกนชนดใด


9. เมอรางกายไดรบวคซนครงทสอง ก. รางกายตอบสนองเหมอนการไดรบวคซนครงแรกข. รางกายตอบสนองชากวาการไดรบวคซนครงแรกค. รางกายตอบสนองเรวกวาการไดรบวคซนครงแรกง. รางกายไมตอบสนองตอวคซน

10. การใหวคซนครงทสองเรวกวาก�าหนด ก. ดเพราะจะไดไมตองกงวลวาตองมารบวคซนอกข. ดเพราะรางกายจะไดสรางภมคมกนไดมากขนโดยเรวค. ไมดเพราะรางกายอาจไมตอบสนองตอวคซนง. ไมดเพราะตองเสยคาใชจายเพมอก



โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน

37

เรอง โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน


ก�าหนดการสอน 2.5ชวโมง


1. อธบายสาเหต ระยะฟกตวของโรค ระยะตดตอของโรคการแพร

กระจายของโรคอาการและอาการแสดง รวมทงการปองกนโรค

ไดอยางถกตอง

2. ระบอาการแสดงหลก (Major signs) และการตดตอของโรค

ไดโดยสงเขป

3. ระบรายละเอยดของวคซนแตละชนด โดยเฉพาะขนาดและ

วธการบรหารวคซนไดอยางถกตอง

4. เขยนตารางการใหวคซนไดอยางถกตองครบถวนตรงตามประชากร

กลมเปาหมายตางๆ

กจกรรมการสอน1. บรรยายเนอหาตามวตถประสงค

2. กจกรรมกล ม (เกมโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซน

ทใชในการปองกน10โรคแบง10กลม)


2. ใบงานแสดงรายละเอยดกจกรรม เกม อปกรณ เชน บตรค�า

บตรภาพและใบสรปความรทไดจากกจกรรม

3. ใบงานการแสดงบทบาทสมมต สถานการณการไดรบวคซนของ

ผรบบรการหลายๆ สถานการณเพอใชในการเรยนรแบบกลมยอย

เรองตารางการไดรบวคซนและใบสรปความร (ครอบคลมตาราง

สรางเสรมภมคมกนโรค)



แผนการสอนหมวดเนอหาท 2โรคตดตอทปองกนได

ดวยวคซนและวคซนพนฐาน

38 หมวดเนอหาท 2: โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน

แบบทดสอบความรกอนการอบรมขอ ค�าถาม ค�าตอบ

1. การตดตอของเชอโรคเขาสรางกายคอ ก. ทางหายใจข. ทางอาหารค. ทางผวหนงง. ถกทกขอ

2. โรคทสามารถกวาดลางไดจะตองม

องคประกอบคอ

ก. มแหลงรงโรคในคนเทานนข. ภมตานทานทเกดขนคงอยตลอดไปค. มความรวมมอจากทกประเทศทวโลกง. ถกทกขอ

3. อาการแสดงทส�าคญของโรคหดคอ ก. ตอมน�าลายบวมโตข. Koplik’sspotในกระพงแกมค. อาการหายใจเสยงดงฮปง. อาการแขนขาออนแรง

4. แหลงรงโรคทส�าคญทสดของโรคไขสมอง

อกเสบเจอคอ

ก. สกรข. ยงค. คนง. น�า

5. โรคใดตดตอโดยทางหายใจ ก. หดข. บาดทะยกค. โปลโอง. ตบอกเสบบ

6. โรคใดทเปนอนตรายตอทารก

ถามการตดเชอตงแตอยในครรภ

ก. หดข. คางทมค. หดเยอรมนง. ไวรสตบอกเสบบ

7. ต�าแหนงทถกตองของการฉดวคซนบซจคอ ก. ทใดกไดข. สนเทาค. ตนแขนสวนบนเหนอกวาหวไหลซายง. ตนแขนสวนบนต�ากวาหวไหลซาย

8. ขอหามของการใหวคซนทกชนด ก. ผทมภาวะภมคมกนบกพรองข. ผทมอาการปวยรนแรงค. หญงตงครรภ

ง. ภาวะทพโภชนาการ

39หมวดเนอหาท 2: โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน


9. วคซนปองกนโรคไขสมองอกเสบเจอ

ชนดเชอตายเมอฉดเขมท3แลว

ระดบภมคมกนจะอยไดนานกป

ก. 1-2ปข. 3-5ปค. 10-15ปง. 20ป

10. หญงมครรภถายงไมเคยไดรบวคซน

ในวยเดกจะตองใหวคซนdTอยางไร

ก. 1เขมเมอแรกพบข. ให3เขมโดยมระยะหางระหวางเขมท0,1,6เดอน

และกระตนทก10ป

ค. ให2เขมเมอแรกพบและหลงคลอด1เดอนง. ให3เขมเมออายครรภ2,4,6เดอน


หมวดเนอหาท 2โรคตดตอทปองกนได

ดวยวคซนและวคซนพนฐาน


เชอโรคสามารถเขาสรางกายได6ทางไดแกระบบทางเดนหายใจระบบทางเดนอาหารผวหนง

เยอบตางๆระบบอวยวะสบพนธและสายสะดอการแพรกระจายของโรคเหลานอาจเปนไดทงทางตรงและ

ทางออม อยางไรกตาม โรคตดเชอทเกดขนเหลานสามารถปองกนควบคมไดดวยวธตางๆ ซงการให

วคซนเปนวธหนงทนยมน�ามาใชในการปองกนโรคและควบคมโรคหลายชนดปจจบนกระทรวงสาธารณสข

ไดก�าหนดวคซนทใชในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคเพอปองกนและควบคมโรคทเกดจากเชอโรคจ�านวน

10ชนดไดแกวณโรค (Tuberculosis)ตบอกเสบบ (HepatitisB)คอตบ (Diphtheria)ไอกรน(Pertussis)

บาดทะยก(Tetanus)โปลโอ(Polio)คางทม(Mumps)หด(Measles)หดเยอรมน(Rubella)และไขสมอง

อกเสบเจอ(Japaneseencephalitis)โรคทมสาเหตจากเชอโรคดงกลาวลวนเปนโรคทสามารถปองกนไดดวย

วคซนอยางไรกตามการทราบถงชนดของเชอโรคอาการและอาการแสดงทพบบอยรวมถงวธการตดตอ

และแพรกระจายของเชอถอวาเปนความรพนฐานทจะเชอมโยงใหเกดความตระหนกถงความรนแรงของโรค

และเขาใจถงความส�าคญของการใหบรการวคซนแตละชนดโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนทประเทศไทย

ก�าหนดใหมการบรการสรางเสรมภมคมกนโรคมสาระส�าคญในแตละโรคสรปไดดงน

วณโรคมสาเหตจากเชอแบคทเรยMycobacterium tuberculosisเชอนสามารถอยในละอองฝอย

ของเสมหะและลองลอยในอากาศไดนานตดตอจากคนสคนทางละอองฝอย (Airborne Transmission)

ผตดเชอสวนมากจะไมมอาการ เรยกวา วณโรคระยะแฝง (Latent tuberculosis) แตสามารถเกดเปนโรค

ในภายหลงไดหากรางกายไมแขงแรงอาการทพบไดเรวทสดประมาณ1-6เดอนหลงไดรบเชอในเดกพบวา

เกอบทงหมดเปนวณโรคปอดกอนอาการทพบไดแก ไขเรอรง เบออาหารซมน�าหนกลดซด ไอเรอรง

ส�าหรบต�าแหนงอนทพบการตดเชอวณโรคไดเชนเยอหมสมองกระดกและตอมน�าเหลองเปนตน

โรคตบอกเสบบ มสาเหตจากเชอไวรสHepatitisBผตดเชอจะมอาการออนเพลยมไขเบออาหารอาเจยนปวดใตชายโครงขวาปสสาวะสเขมตาเหลองตวเหลอง โรคนตดตอทางเลอดทางเพศสมพนธ

และจากมารดาสทารกในขณะคลอด


โรคคอตบ มสาเหตจากเชอแบคทเรยCorynebacterium diphtheriae ท�าใหมไขและอาการคลาย

หวดในระยะแรกไอเสยงกองเจบคอเบออาหารตรวจในคอจะพบเยอสขาวปนเทาทบรเวณทอนซลและ

ลนไก และพษของเชอนจะท�าใหกลามเนอหวใจอกเสบและปลายประสาทอกเสบได โรคนตดตอไดจาก

การรบเชอทอยในละอองเสมหะน�ามกน�าลายของผปวยเขาสรางกายทางระบบหายใจและอาจไดรบเชอ

จากการใชภาชนะรวมกนได

โรคไอกรน มสาเหตจากเชอแบคทเรยBordetella pertussisผปวยมอาการน�ามกไหลแนนจมก

ไอถๆตดตอกนเปนชดและหายใจเขาลกๆ เปนเสยงวป (Whoop)ซงท�าใหผปวยขาดอากาศหายใจและ

ตายไดการตดตอของโรคเกดจากการหายใจเอาละอองเสมหะน�ามกน�าลายของผปวยเขาสรางกาย

โรคบาดทะยกมสาเหตจากเชอแบคทเรยClostridium tetaniอาการทส�าคญคอขากรรไกรแขง

อาปากไมได หนาแบบยมแสยะกลามเนอแขนขาเกรงหลงแขงและแอนถามเสยงดงหรอจบตองตว

จะชกกระตกมากขนหนาเขยวและเสยชวตได ผปวยโรคนไดรบเชอผานทางบาดแผลลกและปด เชน

ถกหนามหรอตะปต�าหรอแผลจากการตดสายสะดอดวยของมคมทไมสะอาด

โรคโปลโอ มสาเหตจากเชอPoliovirusอาการทส�าคญคอมอาการอมพาตกลามเนอแขนหรอขา

ลบไดหากเปนอมพาตทกลามเนอกระบงลมผปวยอาจเสยชวตได โรคนตดตอโดยการรบเชอทปนเปอน

มากบอจจาระของผปวยเขาสรางกายทางปาก

โรคหด มสาเหตจากเชอMeaslesvirusอาการเดนของโรคคอไขน�ามกไหลไอตาแดงและ

ผนแดงทกระจายไปทวตว อาจมโรคแทรกซอนได เชนหอกเสบปอดอกเสบและสมองอกเสบซงใน

เดกเลกโดยเฉพาะอยางยงถาขาดวตามนเออาจเสยชวตจากโรคแทรกซอนทางปอดและสมองได โรคหด

ตดตอไดงายมากโดยการสดดมละอองฝอยของสารคดหลงจากระบบทางเดนหายใจทงเสมหะน�ามก

น�าลายของผปวยเขาสรางกาย

โรคคางทม มสาเหตจากเชอMumps virusท�าใหตอมน�าลายอกเสบบวมโตซงสวนใหญเปน

ตอมน�าลายหนาหอาจเกดอณฑะอกเสบในผชายซงท�าใหเปนหมนไดและรงไขอกเสบในผหญงซงมกพบ

ในเดกโตหรอผใหญโรคแทรกซอนทส�าคญไดแกเยอหมสมองอกเสบสมองอกเสบหหนวกเสนประสาท

หอกเสบโรคนตดตอโดยการหายใจเอาละอองฝอยทมเชอซงอยในล�าคอและน�าลายของผปวยทไอหรอจาม

ออกมาหรอสมผสโดยตรงกบน�าลายของผตดเชอ

โรคหดเยอรมนมสาเหตจากเชอRubellavirusผตดเชอจะมอาการทส�าคญคอมไขและผนขน

ทวตวคลายโรคหดแตตอมน�าเหลองทหลงหทายทอยและดานหลงล�าคอโตดวยโรคนมความส�าคญหาก

มารดาตดเชอในระหวางตงครรภในไตรมาสแรก เชอไวรสจะผานไปยงทารกในครรภท�าใหทารกทคลอด

ออกมามความพการทางหตาหวใจและสมองการตดเชอเกดจากการหายใจเอาละอองเสมหะน�ามก

น�าลายของผปวยเขาสรางกาย


โรคไขสมองอกเสบเจอ มสาเหตจากเชอ JapaneseB encephalitis virusอาการทส�าคญคอ

สมองอกเสบผปวยมไขปวดศรษะอาเจยน งวงซมจนไมรสกตว ชกเกรง และอาจเสยชวตได โรคนม

ยงร�าคาญเปนพาหะและมหมเปนแหลงรงโรคทส�าคญ

วคซนทน�ามาใชปองกนโรคเหลานอยในรปแบบของวคซนเดยวและวคซนรวม โดยวคซนเดยว

จะใชปองกนไดเพยงโรคเดยวไดแกBCGปองกนวณโรค,HBปองกนโรคตบอกเสบบ,OPVปองกนโรค

โปลโอและJEปองกนโรคไขสมองอกเสบเจอส�าหรบวคซนรวมเปนวคซนทไดรบความนยมคอใหบรการ

ครงเดยวสามารถปองกนไดหลายโรคเชนDTP-HBปองกนได4โรคคอคอตบไอกรนบาดทะยกและ

ตบอกเสบบและMMRปองกนได3โรคคอหดคางทมและหดเยอรมน

การใหวคซนเหลานสามารถท�าไดโดยการกนการฉดเขาในหนงการฉดเขาใตหนงการฉดเขา

กลามเนอซงการใหวคซนดวยวธการใดขนอยกบชนดของวคซน และขอก�าหนด ไดแก อายทควรไดรบ

วคซนจ�านวนครงทตองใหวคซนและระยะเวลาทนอยทสดนบจากโดสทผานมาปจจยตางๆนมผลตอ

ความปลอดภยของผรบวคซนและระดบภมคมกนโรคทเกดขนขอแนะน�าในการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรค

ดวยวคซนแตละชนดนนเปนผลสรปมาจากการทดสอบวคซนแตละชนดในคนในภาคสนามผใหบรการ

จงควรทราบและปฏบตตามอยางเครงครดเพอใหประชากรกลมเปาหมายไดรบวคซนตามอายและจ�านวน

ครงทก�าหนดรางกายจงจะสามารถสรางภมคมกนโรคไดมากพอทจะปองกนไมใหปวยเมอไดรบเชอโรคนนๆ


1. การตดตอและการแพรกระจายของเชอโรค

โรคตดตอหรอโรคตดเชอ (Communicable or infectious disease)หมายถงโรคทเกดจากเชอโรค

หรอพษของเชอโรคชนดใดชนดหนงเมอเกดขนแลวสามารถตดตอไปสบคคลอนไดโดยอาจตดตอระหวาง

คนทเปนโรคไปสคนปกต หรอ ระหวางคนกบสตว หรอระหวางสตวดวยกนเอง หรอไดรบเชอโรคจาก

สงแวดลอม เชอโรคทท�าใหเกดโรคแบงเปน 5ชนด ไดแก ไวรส แบคทเรยปรสต ราและรกเกตเซย

การตดตอของเชอโรคเขาสรางกายม6ทางดงน

1. ระบบทางเดนหายใจ (Airborne Infection) เปนการตดตอหรอแพรกระจายของเชอโรค

ทพบบอยมาก โดยเชอโรคปนเป อนอย ในละอองฝอยของผ ป วยทไอ หรอจาม หรอ

บวนเสมหะแพรเชอสอากาศเมอผทอยใกลเคยงหรอคนทวไปหายใจเอาเชอโรคเขาสรางกาย

และถารางกายไมสามารถก�าจดเชอโรคนนไดกอาจท�าใหเกดโรคไดเชนไขหวดใหญวณโรคปอด

ปอดบวมคอตบหดและหดเยอรมนเปนตน

2. ระบบทางเดนอาหาร (Foodborne infection) เปนการตดตอโดยเชอโรคปนเปอนอยในอาหารน�าหรอภาชนะเครองใชในการรบประทานอาหารจงสามารถเขาสรางกายทางปาก

จากการรบประทานอาหารไปสระบบทางเดนอาหารไดแกกระเพาะอาหารล�าไสเลกล�าไสใหญ

กอใหเกดโรคตดตอระบบทางเดนอาหารเชนอจจาระรวงบดอหวาตกโรคและโปลโอเปนตน

3. ทางผวหนง (Percutaneous infection) เปนการตดตอโดยเชอโรคเขาสรางกายทางผวหนงดวยวธการตางๆดงน

• การสมผส โดยเชอโรคอาจตดมากบเครองใชสวนตวทใชรวมกน เชน ผาเชดหนา

ผาเชดตวซงอาจท�าใหเกดโรคไดเชนโรคเรอนโรคผวหนงกลากและเกลอน

• ทางบาดแผลหรอรอยขดขวนเชนโรคบาดทะยก

• ถกแมลงหรอสตวกดเชนยงซงเปนพาหะน�าโรคหลายชนดเชนไขมาลาเรยไขเลอดออก

ไขเหลองไขสมองอกเสบเจอและโรคพษสนขบาทถกสนขกดเปนตน

• การไชผานผวหนงเขาสรางกายเชนพยาธปากขอ

• การใชเขมฉดยารวมกบผเปนโรคเชนโรคเอดสและไวรสตบอกเสบบ

4. ทางเยอบตางๆ เชน เยอบตา เยอบในปาก โดยทเยอบเหลานอาจจะมบาดแผลหรอไมมบาดแผลกไดเชนเชอราในชองปากและโรคตาแดงเปนตน

5. ทางระบบอวยวะสบพนธ หรอทางเพศสมพนธ ตดตอโดยการรวมประเวณกบผปวย เชน

กามโรคโรคไวรสตบอกเสบบและโรคเอดสเปนตน

6. ทางรก (Trans-placental Infection) โดยทารกจะไดรบเชอโรคจากมารดาผานทางสายสะดอ ขณะอยในครรภเชนโรคซฟลสหดเยอรมนโรคเอดสและบาดทะยกในทารกแรกเกด


วธการแพรกระจายของเชอโรค (Mode of Transmission) ม2ทางดงน

1. การแพรเชอโรคโดยทางตรง (Direct Transmission) หมายถงการทเชอโรคแพรกระจายจากแหลงหนงไปสอกแหลงหนงโดยไมมสอกลางหรอพาหะเปนตวน�าไป เชน การสมผส

หรอไดรบเชอจากน�ามก น�าลาย เสมหะสารคดหลง หนองน�าเหลอง หรอสะเกดแผล

ของผปวยโดยผานเขาสรางกายคนทางระบบทางเดนหายใจทางผวหนงทางเยอบตางๆหรอ

ทางเพศสมพนธนอกจากนยงมการรบเชอโดยตรงจากการไดรบเลอดซงมเชอโรคทตดตอได

อยในเลอดเชนโรคเอดสและโรคไวรสตบอกเสบบเปนตน

2. การแพรเชอโดยทางออม (Indirect Transmission) หมายถงการทเชอโรคแพรจาก แหลงหนงไปสอกแหลงหนงโดยมสอกลางหรอพาหะเปนตวน�าไปซงไมใชเปนการตดตอกน

โดยตรงระหวางผปวยกบคนปกตหรอผทอยใกลชดกนเชนเชอโรคอาจปะปนอยในน�าอาหาร

เสอผาและของใชตางๆหรออยในสตวซงเปนพาหะน�าโรค เชนยงแมลงวนหน และสนข

เมอเรากนอาหาร ใชของเหลาน หรอถกกดจากสตวน�าโรคเหลาน เชอโรคกเขาสรางกาย

ผานทางระบบทางเดนอาหาร หรอทางผวหนง และกอใหเกดโรค เชน อจจาระรวง

ไขสมองอกเสบเจอไขเลอดออกไขฉหนและโรคพษสนขบาเปนตน

2. ล�าดบขนในการจดการกบโรคตดตอ

การจดการกบโรคตดตอจะด�าเนนการใน4ลกษณะคอ

1. การปองกน (Prevention) เปนการปองกนคนไมใหเกดโรค โดยการควบคมสาเหตและปจจยเสยงของการเกดโรคการตดวงจรของขบวนการเกดโรคตดเชอจะชวยปองกนไมใหคน

มโอกาสสมผสเชอหรอสมผสกสามารถตานทานไมใหเกดโรคไดเชนการลางมอและการให

วคซนปองกนโรคตามแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสขเพอปองกนโรค

ทเปนปญหาส�าคญ

2. การควบคม (Control) เปนการด�าเนนการใหโรคทเกดขนอยในภาวะทควบคมได ไมเปนปญหาใหญทางสาธารณสขเชนการควบคมวณโรคไขเลอดออกและมาลาเรยเปนตน

3. การก�าจด (Elimination) เปนการด�าเนนการเพอลดจ�านวนผปวยใหเหลอนอยทสด แตไมสามารถก�าจดเชอทเปนสาเหตใหหมดไปจากสงแวดลอมไดปจจบนองคการอนามยโลก

และประเทศไทยก�าลงด�าเนนการก�าจดโรคพษสนขบา(Rabies)โรคเรอน(Leprosy)โรคบาดทะยก

ในทารกแรกเกด(Neonataltetanus)และโรคหด(Measles)

4. การกวาดลาง (Eradication) คอการด�าเนนงานเพอไมใหมผปวยในโลกรวมทงกวาดลางเชอโรคใหหมดสนไปจากทกพนทในโลกโดยโรคทจะสามารถกวาดลางไดตองมแหลงรงโรค


เฉพาะในคนเทานน เชน ไขทรพษทสามารถกวาดลางไดส�าเรจ ในปพ.ศ. 2521ปจจบน

โรคโปลโอ (Polio)จะเปนโรคล�าดบทสองซงก�าลงอยระหวางการกวาดลางใหหมดไปจากโลก

ปจจยทางวชาการทท�าใหการกวาดลางโปลโอมความเปนไปไดสงคอโรคโปลโอเปนโรคทเกด

ในคนเทานนไมมสตวเปนพาหะและเชอไวรสโปลโอไมสามารถด�ารงชวตอยไดนานนอกรางกาย

มนษย และทส�าคญทสดคอมวคซนปองกนโรคทมประสทธภาพสง ราคาถกและสะดวกตอ

การใชภมตานทานทเกดขนจากวคซนจะคงอยตลอดไปทงนความส�าเรจจะเกดขนไดเนองจาก

ความรวมมอของทกประเทศทวโลก

3. โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน

ตามแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข(ExpandedProgramonImmunization:

EPI) โดยค�าแนะน�าของคณะอนกรรมการสรางเสรมภมคมกนโรคภายใตคณะกรรมการวคซนแหงชาต

ไดก�าหนดใหมการบรการวคซนพนฐานทเดกไทยทกคนควรไดรบ โดยเนนวคซนปองกนโรคทเปนปญหา

ส�าคญไดแกวณโรคตบอกเสบบคอตบบาดทะยกไอกรนโปลโอหดหดเยอรมนคางทมและไขสมอง

อกเสบเจอดงนน เพอใหผบรการวคซนตระหนกถงความส�าคญของโรคและการปองกนควบคมโรคดวย

วคซนผใหบรการจงจ�าเปนตองทราบถงปจจยส�าคญของการเกดโรคแตละชนดไดแกเชอสาเหตอาการ

และอาการแสดงระยะฟกตวระยะตดตอและการถายทอดโรคดงสรปสาระส�าคญไวในตารางท2.1และ

จากขอมลลกษณะการเกดโรคของโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนการถายทอดโรคและประสทธภาพของ

วคซนในการปองกนโรคเปนปจจยส�าคญในการพจารณาวาโรคตางๆเหลานสามารถจะก�าจดหรอกวาดลาง

ไดหรอไมดงสรปในตารางท2.2


ตารา

งท 2

.1

โรคต

ดตอท

ปองก

นไดด

วยวค

ซน: เ

ชอสา

เหต

อากา

ร อา

การแ

สดง

ระยะ

ฟกตว

ระย

ะตดต

อ แล

ะการ

ถายท

อดโร

ค (ต

อ)

โรค/

เชอส

าเหต

อากา

รและ

อากา

รแสด

งระ

ยะฟก

ตวระ

ยะตด

ตอกา

รถาย

ทอดโ

รค

วณโร

ค (T

uber

culo

sis)

เชอแบ

คทเร

ยM

ycob

acte

rium

tu

berc

ulos

is

•วณ

โรคป

อด:ไอเรอรงนา

นเกน

3สปด

าหไอม

เสมห

ะและ

บางครงอา

จมเลอด

ปนเจบ

หนาอ

กออ

นเพลย

เบอ

อาหา

รน�า

หนกล

ดมไขต

�าๆตอน

บายท

กวนเหงอออ

กกลา

งคน

•วณ

โรคน

อกปอ

ดเชนวณ

โรคเยอ

หมสม

องจะม

ไข

ปวดศ

รษะอา

เจยน

คอแ

ขงซมไมร

สกตว

และ

ชกหรอ

วณโรคต

อมน�า

เหลอ

งจะ

มตอม

น�าเหลอ

งบรเวณ

คอรกแ

รแล

ะขาห

นบโตและ

และอ

าจโตมา

กจนแ

ตกมห

นองไหล

ออกม

าเปนแ

ผลเรอรงและ

ลกลา

มมตอ

มน�าเหล

องโตตด

ๆกน

หลาย

เมดได

จากแ

รกรบ

เชอจ

นถง

เมอใหผ

ลบวก

ตอกา

รทดส

อบทเบอ

รคว

ลนประมา

ณ

2-10สปด

าห

ตลอด

ระยะ

เวลา

ทเกด

โรคจ

ะมเชอส

ะสมอ

ยใน

รางก

ายทสา

มารถแพ

รไปสค

นรอบ

ขางได

Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอท

อยใน

ละ

อองฝ

อยทผ

ปวย

ไอจาม

หรอพดเขา

รางก

ายทา

งการหา

ยใจ(Airbornein

fection)

หรอIndirecttransmiss

ionทเกด

จากก

ารใช

สงขอ

งรวม

กบผป

วย

โรคต

บอก

เสบบ

(Hep

atiti

s B)

เชอไว

รสHep

atiti

s B

viru

s

•แบ

บเฉย

บพลน

จะม

อากา

รออน

เพลย

มไขเบอ

อาหา

รอา

เจยน

ปวด

ใตชา

ยโคร

งขวาปสส

าวะส

เขมตา

เหลอ

งตว

เหลอ

ง(Jaundice

)อาก

ารในเดกจ

ะไมร

นแรงเทาผ

ใหญ

จะหา

ยเปน

ปกตภ

ายใน2-4สปด

าหสวน

นอยก

ลายเปน

โรคต

บอกเสบ

เรอรงแล

ะเปน

มะเรงต

บไดรายท

รนแรง

มากจ

ะมภา

วะตบ

วายท�า

ใหเสยช

วตได

•แบ

บเรอรงอาก

ารเรมแ

รกอา

จคลม

เครอไมช

ดเจน

ผป

วยจะ

มไขต

�าๆแลว

คอยๆ

สงขนคล

นไสอา

เจยน

แล

ะมอา

การต

วเหล

องตา

เหลอ

งออ

นเพลย

หาก

รนแรง

มากจ

ะมภา

วะตบ

วายท�า

ใหเสยช

วตได

ประม

าณ50-150วน

เฉลย

120วน

ผทเปนพ

าหะเรอรงจะ

มเชอไวรสต

บอกเสบ

บอย

ในตว

สามา

รถแพ

รเชอ

ใหแก

ผอนไดต

ลอดเวล

า

Directtransmiss

ionผา

นทางผว

หนงและ

เยอบ

ตา

งๆโดย

การสมผ

สกบเลอ

ดหร

อสา

รคดห

ลงขอ

งผปวย

หรอพ

าหะเชนน�า

นมหรอน�าอ

สจ

การใชเขม

หรอห

ลอดฉ

ดยารวม

กนรวม

ทงกา

รม

เพศส

มพนธ

กบคน

ทมเชอน

โดยไมไดส

วมถง

ยาง

อนาม

ยแล

ะจาก

มารด

าทเปนพ

าหะท

สามา

รถแพ

รเชอ

ใหลก

ไดขณ

ะคลอ

ด


ตารา

งท 2

.1

โรคต

ดตอท

ปองก

นไดด

วยวค

ซน: เ

ชอสา

เหต

อากา

ร อา

การแ

สดง

ระยะ

ฟกตว

ระย

ะตดต

อ แล

ะการ

ถายท

อดโร

ค (ต

อ)

โรค/

เชอส

าเหต

อากา

รและ

อากา

รแสด

งระ

ยะฟก

ตวระ

ยะตด

ตอกา

รถาย

ทอดโ

รค

โรคค

อตบ

(Dip

hthe

ria)

เชอแบ

คทเร

ย Co

ryne

bact

eriu

m

diph

ther

iae

•มไขแ

ละอา

การค

ลายห

วดในระยะ

แรกไอเสยง

กอง

เจบค

อเบออ

าหารตรวจในค

อจะพ

บแผน

เยอส

ขาวป

นเทาต

ดแนน

อยบรเวณ

ทอนซ

ลแล

ะลนไกเกดจ

ากพษ

(toxin

)ทออ

กมาท

�าåลาย

เนอเยอ

ท�าใหเกด

การต

ายขอ

งเนอเยอ

ทบซอ

นกนเปน

แผนต

ดแนน

กบเยอบ

ล�าคอ

ซงอ

าจท�า

ใหทา

งเดน

หายใจต

บตนหา

ยใจล

�าบาก

และถ

งตาย

ได

นอกจ

ากนtoxin

อาจ

ท�าใหกล

ามเนอห

วใจอ

กเสบ

แล

ะปลา

ยประสา

ทอกเสบ

ได

ประม

าณ2-5วน

ตงแต

มอาก

ารจน

ถงระยะ

ทเชอ

จะหม

ดไป

จากน

�ามกน�า

ลายข

องผป

วยคอระห

วาง

2-4สป

ดาหบา

งคน

อาจเปน

พาห

ะตอไปได

นานถ

ง6เดอน

Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอท

อยใน

ละออ

งเสม

หะน�าม

กน�า

ลายข

องผป

วย

เขารางกา

ยทางกา

รหาย

ใจ(A

irbornein

fection)

จากก

ารไอจาม

รดกน

หรอพดค

ยกนใ

นระย

ะใกลช

ดหร

อIndirecttransmiss

ionโดยก

ารใช

ภาชน

ะรวม

กนเชน

แกว

น�าชอน

หรอการดด

อมขอ

งเลน

รวมก

นในเดก

เลก

โรคไ

อกรน

(Who

opin

g co

ugh

or P

ertu

ssis

)เช

อแบ

คทเร

ยBo

rdet

ella

pe

rtus

sis

•ผป

วยจะ

มอาก

ารน�า

มกไหลแน

นจมก

ไอเลก

นอย

เหมอ

นอาก

ารหว

ดทวไปป

ระมา

ณ1-2สปด

าหตอ

มา

จะมล

กษณะข

องไอกรนค

อมอ

าการไอถๆ

ตดต

อกนเปน

ชดๆจน

เดกห

นาเขยว

เพราะห

ายใจไมทน

จงห

ยดไอและ

มการหา

ยใจเขา

ลกๆเปนเสย

งวป

(Whoop)ส

ลบกบ

การ

ไอเปนช

ดๆซงท

�าใหผ

ปวย

ขาดอ

ากาศ

หายใจแล

ะตาย

ได

ประมา

ณ6-20วน

ทพบบ

อย7-10วน

ตงแต

เรมม

อากา

รม

น�ามก

ไหลจน

ถงสป

ดาห

ท3ถา

ไมไดรบ

การ

รกษาอ

าจแพ

รเชอ

ไดเปน

เวลา

4-6สปด

าห

Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอท

อยใน

ละออ

งเสม

หะน�าม

กน�า

ลายข

องผป

วยหร

อ ผท

เปนพ

าหะเขารางกา

ยทางกา

รหาย

ใจ

(Airbornein

fection)จาก

การไอจา

มรดก

นโดยต

รงผสม

ผสโรคท

ไมมภ

มคมก

นจะต

ดเชอ

แล

ะเกด

โรคเกอ

บทกราย

โรคบ

าดทะย

ก (T

etan

us)

เชอแบ

คทเร

ยCl

ostrid

ium

tet

ani

•ในท

ารกแ

รกเกดอา

การม

กเรม

เมออ

ายปร

ะมาณ

4-10

วนคอเดกด

ดนมล

�าบาก

หรอไมคอ

ยดดน

มตอ

มาดด

นมไมไดเลยหน

าแบบ

ยมแส

ยะเดก

อาจรอง

ครางหลง

จาก

นนมอแข

นแล

ะขาเกรงหล

งแขงแล

ะแอน

ซงจะ

เปนม

ากขน

ถามเสย

งดงห

รอจบ

ตองต

วแล

ะจะท

�าใหม

อากา

ร ชก

กระต

กหยด

หายใจหน

าเขย

วเปนอ

นตรายถ

งตาย

ได

•ในเดกโตห

รอผใหญ

อาก

ารเรมแ

รกคอ

ขาก

รรไกรแขง

อาปา

กไมไดคอ

แขงหล

งจาก

น1-2วน

จะเรม

มอาก

ารเกรงแข

งในส

วนอน

ๆขอ

งรางกา

ยคอหล

งแข

นขา

หน

าแบบ

ยมแส

ยะระย

ะตอไปก

อาจจ

ะมอา

การกระตก

หยดห

ายใจและ

เสยช

วตได

ประม

าณ3-21วน

เฉลย

8วนขน

อยกบ

สง

แวดล

อม

ต�าแห

นงขอ

งแผล

และเชอ

โรคท

เขาส

รางก

าย

เชอบ

าดทะ

ยกจะ

ไม

ตดตอ

จากบ

คคลห

นง

ไปสอ

กบคค

ลหนง

โดยต

รง

Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอผ

านทา

งผว

หนงทา

งบาด

แผลท

ถกขอ

งแหล

มคมต

�าหรอ

บาดโดยเฉพ

าะตะ

ปหร

อมดท

เปนส

นม

ซงมก

จะมเชอ

บาดท

ะยกต

ดอยส�า

หรบท

ารก

เชอม

กจะเขา

ทางส

ายสะ

ดอทต

ดดวย

กรรไกร

หรอข

องมค

มทไมสะ

อาดแล

ะการพอก

สะดอ

ดวยย

ากลา

งบาน

หรอโรยดว

ยแปง

ทอาจปน

เปอน

เชอบ

าดทะ

ยกโดย

เฉพาะกรณทแ

มไมไดร

บวค

ซนปอ

งกนบ

าดทะ

ยกกอ

นคลอ

ด


ตารา

งท 2

.1

โรคต

ดตอท

ปองก

นไดด

วยวค

ซน: เ

ชอสา

เหต

อากา

ร อา

การแ

สดง

ระยะ

ฟกตว

ระย

ะตดต

อ แล

ะการ

ถายท

อดโร

ค (ต

อ)

โรค/

เชอส

าเหต

อากา

รและ

อากา

รแสด

งระ

ยะฟก

ตวระ

ยะตด

ตอกา

รถาย

ทอดโ

รค

โรคโ

ปลโ

อหรอ

ไขไข

สนหลง

อกเส

บ

(Pol

iom

yelit

is)

เชอไว

รส

Polio

viru

s Ty

pe 1

, 2, 3

•ผป

วยทม

อากา

รไมร

นแรง(A

bortivecaseหร

อminor

illness)จะม

ไขต�า

ๆเจบค

ออา

เจยน

ปวด

ทองเบออ

าหาร

และอ

อนเพลย

ผปวย

กลมน

จะหา

ยเปน

ปกตในเวล

า

3-4วน

โดย

ไมมอ

าการอม

พาต

•ผป

วยทม

อากา

รเยอ

หมสม

องอก

เสบจะ

มอาก

ารคล

าย

Abortivecaseแตจ

ะตรวจพ

บอาก

ารคอ

แขงปว

ดศรษ

ะปว

ดกลา

มเนอ

•ผป

วยทเปน

อมพาต

จะม

อากา

ร2ระยะ

ระย

ะแรกคล

าย

Abortivecaseเปน

3-4วนหา

ยไป3-4วน

เรมม

ไขกล

บมา

ใหมพรอมอ

าการปว

ดกลา

มเนอ

กลา

มเนอ

เกรง

แลวจ

ะมอา

การอมพ

าตเกดข

นแล

ะจ�าน

วนกล

ามเนอท

มอม

พาต

เพมอ

ยางรวด

เรวมก

เกดเตม

ทภาย

ใน48ชว

โมง

โดยพ

บทขา

มากก

วาแข

นแล

ะเปน

ขางเดย

วมาก

กวา

2ขา

ง(asymmetry)ม

กเปน

กลาม

เนอต

นขาห

รอตน

แขน

มากก

วาสว

นปลา

ยแล

ะเปน

แบบอ

อนปว

กเปย

ก(flf laccid

)หา

กเปน

อมพาต

ของก

ลามเนอ

กระบ

งลมผป

วยจะ

หายใจ

เองไมไดท�า

ใหเสยช

วต

ระยะ

ฟกต

วของ

ผท

มอาก

ารไมรน

แรง

ประม

าณ3-6วน

และระย

ะฟกต

วของ

ผปวย

ทเปน

อมพาต

อย

ระหว

าง

1-2สป

ดาหแต

อาจ

นานถ

ง5สป

ดาห

หรอส

นเพยง

3-4วน

กได

สามา

รถตร

วจพบเชอ

ในล�า

คอปร

ะมาณ

1-2สป

ดาหแล

ะ ในอจ

จาระปร

ะมาณ

1-2เดอน

ภาย

หลง

การต

ดเชอ

ผปวย

จงสา

มารถแพ

รเชอ

ได

ตงแต

เรมม

อากา

รไป

จนถง

หลาย

สปดา

หเนอง

จากม

เชออ

ย จ�า

นวนม

ากทล

�าคอ

และในอ

จจาระ

Indirecttransmission

โดย

การรบเชอ

ทปนเปอน

มากบ

อจจา

ระขอ

งผปวย

ผาน

เขาท

างปา

ก(fecal-oralroute)ในป

ระเทศอ

ตสาห

กรรม

ทม

สขาภ

บาลแ

ละอน

ามยส

วนบค

คลดกา

รตดต

อสว

นใหญ

จะเปนแ

บบoral-oralrouteโดย

เชอ

เพมจ

�านวน

ในล�า

คอหรอทา

งเดน

อาหา

รสวน

บน

และถ

กขบอ

อกมา

ทางป

ากปนเปอน

มอทห

ยบจบ

อาหา

รเขา

ปากข

องอก

คนหน

ง

โรคห

ด (M

easl

es)

เชอไว

รสM

easl

es v

irus

•เรมด

วยมไขน�า

มกไหลไอตาแ

ดงตาแ

ฉะหลง

เรมม

อา

การ3-7วน

จะม

ผนขน

นนแด

ง(maculo-papularra

sh)

โดยจ

ะขนท

หนาช

ดขอบ

ผมแลว

แผกระจ

ายไปตา

มล�าต

วแข

นขา

จนท

วตววน

ทผนข

นมกจ

ะเปน

วนทไขข

นสงส

ดเมอผ

นแพรกระจา

ยไปท

วตวซงกน

เวลา

ประม

าณ2-3วน

ไขกจ

ะเรม

ลดลง

ผนร

ะยะแ

รกมส

แดงแล

ะจะม

สเขม

ขนเปนส

แดงค

ล�าหร

อน�าต

าลแด

งซงคง

อยนา

น5-6วน

กว

าจะจ

างหา

ยไปห

มดกน

เวลา

ประม

าณ2สปด

าห

และในร

ะยะ1-2วน

กอนม

ผนขน

จะตร

วจพบจ

ดขาวๆ

เลกๆ

ทเยอบ

ในชอ

งปาก

หรอกระพ

งแกม

ใกลฟ

นกรามล

าง

เรยก

วาKoplikspots

ประม

าณ8-12วน

เฉลย

จากว

นทสม

ผสจน

ถงวน

ทมผน

ขนปร

ะมาณ

14วน

1-2วน

กอนเรม

มอาก

าร

หรอ3-5วน

กอนผ

นขน

ถง4-5วนห

ลงผน

ขน

(4วนก

อนถง4วน

หลง

ผนขน

)

Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอท

อยใน

ละออ

งเสม

หะน�าม

กน�า

ลายข

องผป

วย

ผานท

างกา

รหาย

ใจจาก


มหร

อ พดก

นในร

ะยะใกล

ชด(A

irbornein

fection)


ตารา

งท 2

.1

โรคต

ดตอท

ปองก

นไดด

วยวค

ซน: เ

ชอสา

เหต

อากา

ร อา

การแ

สดง

ระยะ

ฟกตว

ระย

ะตดต

อ แล

ะการ

ถายท

อดโร

ค (ต

อ)

โรค/

เชอส

าเหต

อากา

รและ

อากา

รแสด

งระ

ยะฟก

ตวระ

ยะตด

ตอกา

รถาย

ทอดโ

รค

โรคห

ดเย

อรมน

(Rub

ella

)เช

อไว

รส

Rube

lla v

irus

•ปว

ดศรษ

ะมไขต

�าๆและ

เจบค

อรวม

ดวยปร

ะมาณ

วน

ท3จะ

มผนส

ชมพจา

งๆกระจา

ยหางๆแบ

บMacular

rashโดย

เรมข

นตาม

ใบหน

าแล

ะจะก

ระจา

ยไปท

วตว

อยางรวดเรวภา

ยใน24ชวโมง

และ

จะหา

ยไปใ

น1-2วน

อา

การส�าค

ญทช

วยบง

ชลกษ

ณะของโรคน

คอตอม

น�าเหลอ

ง ทห

ลงหทา

ยทอย

และ

ดานห

ลงขอ

งล�าค

อโตแ

ละเจบ

•ทา

รกทต

ดเชอ

จากม

ารดา

ในระหว

างตง

ครรภ

โดยเฉพ

าะในไตรม

าสแรกจะ

ท�าใหทา

รกทค

ลอดอ

อกมา

มความ

พกา

รทางหตา

หวใจแล

ะสมอ

ง(Congenitalrubella

syndromes)

ประม

าณ14-21วน

เฉลย

16-18วน

ในชว

ง2-3วน

กอน

มผน

ขนจน

ถง7วนห

ลงมผ

น•Directtransmiss

ionโดยก

ารรบ

เชอท

อยใน

ละออ

งเสม

หะน�าม

กน�า

ลายข

องผป

วย

ผานท

างกา

รหาย

ใจจาก


ม(Airbornein

fection)

•ทา

รกทเปน

Congenitalrubellasyndromes

จะมเชอ

ไวรสอย

ในล�า

คอแล

ะขบถ

าย

ออกม

าทางปส

สาวะไดนา

นถง1ป

จงนบ

เปนแ

หลงแพรโรค

ทส�าค

ญ

โรคค

างทม

(Mum

ps)

เชอไว

รสM

umps

viru

s

•ชวง1-3วน

แรกมไขปว

ดและ

บวมท

ตอมน

�าลาย

ซงสวน

ใหญเปนท

ตอมน

�าลาย

หนาห

แลว

ลกลา

มไปท

ตอมน

�าลาย

ใตลน

/ใตขากรรไกรโดย

มอาก

ารน�า

คอรสกป

วดในหหร

อหล

งหขณะเคย

วหรอกล

นอาห

ารตอจ

ากนน

จะพบ

วาบร

เวณ

ขางห

หรอข

ากรรไกรม

อากา

รปวด

บวม

แดง

รอน

จน

ไมสา

มารถเคยวหรออ

าปาก

ไดถน

ดมก

เปนข

างใดขางห

นง

(ขางทป

วดห)จะบ

วมเตมท

ใน48ชว

โมงแล

ะตอม

น�าลา

ย อก

ขางห

นงจะ

บวมในอ

ก2วน

ตอมา

อาจ

เกดล

กอณฑะ

อกเสบในผ

ชายท

เขาส

วยเจรญ

พนธซงท�า

ใหเปนห

มนได

และรงไขอ

กเสบ

ในผห

ญง

•โรคแ

ทรกซ

อนทส

�าคญไดแ

กเยอห

มสมอ

งอกเสบ

สม

องอก

เสบหห

นวกเสนป

ระสา

ทหอก

เสบ

ประม

าณ16-18วน

2วน

กอนท

ผปวย

จะแส

ดงอา

การจน

ถง

วนท5หล

งตอม

น�าลา

ยบว

มโต

Directtransmiss

ionโดยก

ารหา

ยใจเอา

ละออ

งฝอ

ยทมเชอ

ซงอย

ในล�า

คอแล

ะน�าล

ายขอ

งผปวย

ทไอห

รอจา

มออก

มา(A

irbornein

fection)หรอ

Indirecttransmiss

ionโดยก

ารสม

ผสกบ

น�าลา

ยขอ

งผปวย

เชน

การกน

น�าแล

ะอาห

ารโดย

ใช

ภาชน

ะรวม

กน


ตารา

งท 2

.1

โรคต

ดตอท

ปองก

นไดด

วยวค

ซน: เ

ชอสา

เหต

อากา

ร อา

การแ

สดง

ระยะ

ฟกตว

ระย

ะตดต

อ แล

ะการ

ถายท

อดโร

ค (ต

อ)

โรค/

เชอส

าเหต

อากา

รและ

อากา

รแสด

งระ

ยะฟก

ตวระ

ยะตด

ตอกา

รถาย

ทอดโ

รค

โรคไ

ขสมอง

อกเส

บเจ

อ (J

apan

ese

ence

phal

itis)

เชอไว

รสJa

pane

se B

ence

phal

itis

viru

s

•สว

นใหญ

มกไมมอ

าการ

•ในรายท

รนแรงจะเปน

สมองอก

เสบโดยม

ไขสง

ปวด

เมอย

ออ

นเพลย

ปวด

ศรษะคล

นไสอา

เจยน

ระย

ะนใชเวลา

ประม

าณ1-6วนตอ

มาเรมม

อากา

รระค

ายเคองขอ

งเยอ

หมสม

องมกา

รเปล

ยนแป

ลงขอ

งระด

บความร

สกตว

ซมคอ

แขง

หลงแขงมอา

การเกรงชกก

ระตก

ผปว

ยทมอ

าการรน

แรงม

ากจะ

เสยช

วตปร

ะมาณ

วนท7-9ถา

พนร

ะยะน

จะผ

านเขาระย

ะฟนต

วผป

วยทห

ายแล

วประมา

ณรอยล

ะ60จะม

ความ

พกา

รเหลอ

อยเช

นอม

พาต

แบบแ

ขงเกรงขอ

งแขน

ขาพ

ฤตกรรม

เปลย

นแปล

งสต

ปญญาเสอ

มจงเปนโรคทม

ความ

ส�าคญ

ทา

งการแพ

ทยแล

ะสาธารณสข

ประม

าณ1-2

สปดา

หหล

งจาก

ถก

ยงทม

เชอก

ด

เชอโรค

ทเปน

ระยะ

ตดตอ

จะเกดข

นในผ

ปวย

ชวงท

เรมม

อากา

รจนถ

งวนท

5

ของก

ารเกดโรค

เมอ

ยงมา

กดแล

ะดดเลอ

ดจาก

ผป

วยแล

วเชอโรค

จงจะ

พฒนา

เปนร

ะยะต

ดตอ

ในยง

ใชเวล

าประมา

ณ

8-11วนแล

ะพรอมท

จะถา

ยทอด

เชอโรค

ไปยง

คนตอ

ไป

Indirecttransmission

โดย

มหมเปน

แหลง

รงโรคทส

�าคญและ

มยงร�าค

าญ

Culex

tritaen

iorh

ynch

usเปน

พาห

ะน�าเชอ

หม

ทตดเชอ

จะไมมอ

าการเมอ

ยงไปกด

หม

เชอจ

ะเจรญแพ

รพนธ

ในตว

ยงเมอ

ยงกด

คน

กจะแ

พรเชอ

เขาส

ผทถก

กด


ตารางท 2.2 ระดบการจดการโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน

โรค แหลงรงโรคประสทธภาพของวคซนในการปองกนโรคเมอไดรบครบตามก�าหนด (รอยละ)

ระดบการจดการ

วณโรค

(Tuberculosis)

ในคนและ

ในสงแวดลอม

46-100

(ส�าหรบอาการรนแรง)

ก�าจดหรอกวาดลางไดยาก

โรคตบอกเสบบ

(Hepatitis B)

ในคน 90-95 ก�าจดไดโดยการใหวคซนปองกน

โรคตบอกเสบบกบเดกเกดใหมทกคน

เพอลดจ�านวนผตดเชอรายใหม

โรคคอตบ

(Diphtheria)

ในคน 97

(ปองกนอาการแตไมปองกน

การตดเชอ)

ควบคมไดถาใหวคซนDTP-HB/DTP

ครอบคลมกลมเปาหมาย

โรคไอกรน

(Pertussis)

ในคน 70-90 ควบคมไดถาใหวคซนDTP-HB/DTP

ครอบคลมกลมเปาหมาย

โรคบาดทะยก

(Tetanus)

ในสงแวดลอม 100

(ปองกนอาการแตไมปองกน

การตดเชอ)

ก�าจดไดองคการอนามยโลกก�าหนดใหม

โครงการก�าจดโรคบาดทะยกในเดกแรกเกด

โรคโปลโอหรอ

ไขไขสนหลงอกเสบ

(Poliomyelitis)

ในคน 97-100 กวาดลางไดองคการอนามยโลกก�าหนดใหม

โครงการกวาดลางโรคโปลโอใหหมดไป

จากโลก

โรคคางทม

(Mumps)

ในคน 63-95 ก�าจดไดถาใหวคซนMMRครอบคลม

กลมเปาหมาย

โรคหด

(Measles)

ในคน 85-95 ก�าจดไดถาใหวคซนMMR/MRครอบคลม


โรคหดเยอรมน

(Rubella)

ในคน 96-99 ก�าจดไดถาใหวคซนMMR/MRครอบคลม


โรคไขสมอง

อกเสบเจอ

(Japanese

encephalitis)

ในสตวเลยง

เชนหมและ

มยงเปนพาหะ

90-100 การก�าจดเปนไปไดยากแตสามารถปองกน

และควบคมได


4. วคซนทใชในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข

กระทรวงสาธารณสขไดก�าหนดวคซนพนฐานทประชาชนไทยทกคนควรไดรบโดยเนนวคซนปองกน

โรคทเปนปญหาส�าคญซงในปจจบนประกอบดวยวคซนวณโรค(BCG)ตบอกเสบบ(HB)คอตบ-บาดทะยก-

ไอกรน-ตบอกเสบบ (DTP-HB)คอตบ-บาดทะยก-ไอกรน(DTP)โปลโอ(OPV/IPV)หด-คางทม-หดเยอรมน

(MMR) ไขสมองอกเสบเจอ (JE) และคอตบ-บาดทะยก (dT) โดยกระทรวงสาธารณสขจดระบบบรการ

เพอใหกลมเปาหมายในประเทศทกคนไดรบวคซนตามทก�าหนดและใหสถานบรการสาธารณสขของรฐ

เปนหนวยบรการหลกดงมรายละเอยดเกยวกบคณสมบตของวคซนแตละชนดรวมทงขนาดและวธการใช

ในตารางท2.3และภาพแสดงตวอยางของวคซนแตละชนดดงภาพท2.1-2.12

นอกจากน กระทรวงสาธารณสขยงไดมโครงการน�ารองการใชวคซนชนดใหม ทไดรบค�าแนะน�า

จากคณะอนกรรมการสรางเสรมภมคมกนโรคเพอใหเดกไทยสามารถเขาถงบรการสรางเสรมภมคมกนโรค

ทครอบคลมชนดของวคซนมากขน ไดแก โครงการน�ารองการใชวคซนโรตาไวรส (Rotavirus vaccine)

ในปพ.ศ. 2555ทจงหวดสโขทย โครงการน�ารองการใชวคซนไขสมองอกเสบเจอ ชนดเชอเปนออนฤทธ

(liveattenuatedJapaneseencephalitis,SA14-14-2)ในปพ.ศ.2556ใน8จงหวดภาคเหนอและปพ.ศ.2558

ไดขยายพนทครอบคลม29จงหวดทอยในเขตพนทบรการสขภาพท1,2,5และ6และโครงการน�ารอง

ใหวคซนปองกนมะเรงปากมดลกเอชพว (HPV) ในปพ.ศ. 2557 ในนกเรยนหญงชนประถมศกษาปท 5

จงหวดพระนครศรอยธยา ซงคาดวาจะขยายขอบเขตการใหบรการครอบคลมทกจงหวดทวประเทศได

ในไมชาน และจากมตทประชมสมชชาอนามยโลกพ.ศ. 2555 ไดประกาศยทธศาสตรการกวาดลาง

โรคโปลโอปพ.ศ.2556-2561โดยมมาตรการในการปรบเปลยนการใชวคซนปองกนโรคโปลโอชนดรบประทาน

TrivalentOPVtype1,2และ3(tOPV)เปนBivalentOPVtype1และ3(bOPV)เนองจากเชอโปลโอทยป2

ไดถกกวาดลางหมดไปแลว และวาเชอโปลโอทยป 2 ในวคซนกลายเปนสาเหตหลกของ circulating

Vaccine-DerivedPolioVirus(cVDPV)ทสามารถท�าใหเกดการระบาดของโรคเหมอนwildtypepoliovirusโดย

องคการอนามยโลกแนะน�าใหทกประเทศทใชtOPVเพยงอยางเดยวใหน�าวคซนปองกนโรคโปลโอชนดฉด

(Inactivated Poliomyelitis Vaccine; IPV) มาใชอยางนอย 1 โดส ในแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรค

ภายในป 2558 เพอปพนใหเกดภมคมกนในประชากรตอเชอไวรสโปลโอทง 3ทยป ในระยะหนงกอน

แลวจงเรมใชbOPVแทนtOPVในเดอนเมษายน2559ซงกระทรวงสาธารณสขโดยคณะอนกรรมการสรางเสรม

ภมคมกนโรคจงไดเพมการฉดวคซน IPV จ�านวน 1 เขมทอาย 4 เดอนขนไปตงแตเดอนธนวาคม

พ.ศ2558 รวมกบการให tOPV5ครงตามก�าหนดการเดมและหลงจากการใช IPV เปนเวลา4 เดอน

จงเรมใหbOPVแทนtOPVในเดอนเมษายนพ.ศ.2559


ภาพท 2.1 วคซนปองกนวณโรค(BCGvaccine)

ภาพท 2.3 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน-

ตบอกเสบบ(DTwP-HB)

ภาพท 2.5 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก

ส�าหรบเดกโตและผใหญ(dT)

ภาพท 2.2 วคซนไวรสตบอกเสบบ(HB)

ภาพท 2.4 วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน

(DTwP)

ภาพท 2.6 วคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมน

(MMR)


ภาพท 2.7 วคซนไขสมองอกเสบเจอ

ชนดเชอตายทผลตจากสมองหน

(InactivatedMouseBrain-DerivedJE)


ชนดเชอเปนออนฤทธchimericJE(IMOJEV®)

ภาพท 2.11 วคซนโปลโอชนดรบประทาน(OPV)


ชนดเชอเปนออนฤทธ

สายพนธSA14-14-2(CDJEVAX®)


ชนดเชอเปนออนฤทธchimericJE(ThaiJEV®)

ภาพท 2.12 วคซนโปลโอชนดฉด(IPV)


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข

วคซน

/ประ

เภท

ของว

คซน

ขนาด

บรรจ

ขนาด

และว

ธใช

บคคล

/อาย

ทค

วรได

รบปฏ

กรยา

จากก

ารได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

บซจ

(BC

G)

:แบค

ทเรย

เชอ

เปนอ

อนฤท

ธ

ชนดผ

งแหง

•BC

Gขอ

ง

สถาน

เสาวภา

สภาก

าชาด

ไทย

(QSM

I)บร

รจ

ขวดล

ะ10โดส

•BC

Gขอ

งบรษ

ท

SerumIn

stitute

ofIn

dia(SII)

บรรจขว

ดละ

20โดส

เดก

เลก

ผสมด

วยน�า

เกลอ

(NSS

)1มล.

•BC

Gขอ

ง

QSMIใช

ขนาด

0.1มล

.

•BC

Gขอ

งSII

ใชขน

าด0.05มล.

ในเดกอ

ายต�า

กวา

1ปแล

ะขนา

ด

0.1มล

.ในเดก

อายม

ากกว

า1ป

•ฉด

เขาในห

นง

(ID)บ

รเวณ

ตนแข

นสวน

บน

ต�ากว

าหวไหล

ซาย

•เดกแ

รกเกด

รวมท

งทารกท

เกดจ

ากมา

รดา

ตดเชอHIV

•หา

กไมไดร

บ

วคซน

ตอนแ

รก

เกดส

ามารถให

ไดทน

ททกอ

าย

ปฏกรยา

เฉพาะท:เปน

ฝ

ในชน

ใตผว

หนง

ตอมน

�าเหล

องโตเฉพาะท

และosteitis

ปฏกรยา

ทวรางก

าย:

dissem

inatedfa

tal

infection

หมาย

เหต2-3สป

ดาห

หลงฉ

ดจะ

เกดต

มแดง

โตขน

ชาๆกล

ายเปนฝ

เมดเลก

และม

หวหน

อง

เมอฝ

แตกอ

อกจะ

เปนแ

ผล

กวาง4-5มม.แผล

จะ

เปนๆ

หาย

ๆอย

ประมา

ณ

3-4สป

ดาหแ

ลวจะ

แหง

กลาย

เปนร

อยแผ

ลเปน

หามฉ

ดBC

Gใน

1.ผทม

ภมคม

กน

บกพรองรวมถ

งผทได

รบยา

กดภม

คมกน

เชน

สเตย

รอยด

ยกเวน

ผท

ตดเชอเอช

ไอวถา

ไม

ไดรบ

วคซน

เมอแ

รกเกด

สามา

รถใหวค

ซนไดถา

ยงไมมอ

าการ

2.หญงต

งครรภ

3.ผทเจบ

ปวย

เฉยบ

พลน

4.มแผ

ลตดเชอ

หรอ

แผลไฟไหมบ

รเวณ

ท

จะฉด

•คว

ามตา

นทาน

ตอ

เชอว

ณโรคจ

ะเกด

เตมท

ประม

าณ2เดอ

นหลง

ไดรบ

วคซน

•มป

ระสท

ธภาพ

ดตอ

การป

องกน

วณโรค

ระยะ

แรกในเดก

โดย

เฉพาะวณ

โรคเยอ

หม

สมอง(T

Bmeningitis)

และวณโรคช

นดแพ

ร

กระจ

าย(M

iliaryTB)

สามา

รถปอ

งกนไดส

ง

ถงรอยล

ะ52-100และ

ปองกนว

ณโรคป

อดใน

ผใหญ

ไดแ

ตกตา

งกน

รอยล

ะ0-80

-วคซ

นทยง

ไมผส

มคว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม+2

ถง+8

๐C

หรอชองแชแขง(ตวท

�าละล

าย

หามเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง

เพราะจ

ะท�าใหแ

ตกได)

-ไมคว

รใหถ

กแสง

เพราะจ

ะ

ท�าใหเสอม

สภาพ

เรว

-BCG

ของQ

SMIผ

สมแล

ว

ควรใชใหห

มดภา

ยใน

2ชว

โมง

-BCG

ของSIIผส

มแลว

ควร

ใชให

หมดภ

ายใน6ชวโมง

-ระห

วางก

ารใชตอ

งเกบ

วคซน

ไวใน

ตเยน

หรอ

กระต

กวคซ

นทมอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cแล

ะปอง

กน

แสงต

ลอดเวล

า


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

ตบอก

เสบบ (HB)

:ไวรสเชอ

ตาย

(recombinantDNA

vaccine)

ชนดน

�า

1มล

./ขวด

,

(2โดส

/ขวด

)

0.5มล

.ในเดก

ฉดเขาก

ลามเนอ

(IM)

•เดกแ

รกเกดท

กคน

ใหครงท1ภา

ยใน

24ชวโมง

หลงค

ลอด

ครงต

อๆไป

ใหวค

ซนรวมDT

P-HB

•กรณทม

ารดา

เปน

พาห

ะของเชอไวรส

ตบอก

เสบบ

(โดย

เฉพาะถา

พบHB

eAg

เปนบ

วก)ท

ารกค

วร

ไดรบ

HepatitisB

Immunoglobulin(H

BIG)

รวมก

บวคซ

นถา

ไมม

HBIGควรใหวค

ซนเรว

ทสดภ

ายใน12ชว

โมง

หลงค

ลอดแล

ะเมอ

เดก

อาย1เดอน

จาก

นน

ใหวค

ซนรวมDT

P-HB

ทอาย

2,4

,6เด

อน

•ปฏ

กรยา

เฉพาะท:

ปวดบว

มแด

ง

ต�าแห

นงทฉ

ด

•ปฏ

กรยา

ทวรางก

าย:

ไข

•ปฏ

กรยา

แพ:

anaphylax

is

•ทา

รกแรกเกด

ทน�าห

นก

นอยก

วา2,000กรม

กรณท1มา

รดาไมเปน

พาห

ะใหวค

ซนเขมแ

รก

เมอเดก

มสขภ

าพแข

งแรง

และอ

าย1-2เดอ

นขน

ไปหรอน�า

หนกต

ว

>2,000กรม

กรณท2มา

รดาเปน

พาห

ะหรอไมทร

าบ

ผลเลอด

แมท

ารกจ

ะม

น�าหน

กตวน

อยกค

วรได

รบวค

ซนทน

ทหลง

คลอด

ภายใน12ชวโมง

และ

ใหถอ

วากา

รฉดว

คซน

แรกเกด

นเปน

การฉด

เพมพ

เศษและ

ใหเรม

ฉดเขมแ

รกเม

อสขภ

าพด

และม


หรอ

น�าหน

กตว>2,000

กรมสว

นเขม

ท2หา

ง

จากเขม

แรกอ

ยางน

อย

4สป

ดาหแล

ะเขม

ท3

หางจาก

เขมท

2

อยางนอ

ย8สป

ดาห

•ภม

คมกน

โรคจ

ะเกด

ขนถง

ระดบ

ทปอง

กน

โรคไดห

ลงกา

รฉดว

คซน

เขมท

2วคซ

นเขม

ท3

ถอเปนก

ารกระต

นให

ภมคม

กนโรคส

งขน

และม

ภมคม

กนท

ปองกนโรค

ไดรอยล

ะ

90-95

•กา

รใหว

คซนช

นด

recombinantอยา

งเดย

ว

ในทา

รกทค

ลอดจ

าก

มารด

าทเปนพ

าหะช

นด

แพรโรค

ไดสง

(HBe

Ag

เปนบ

วก)ส

ามารถ

ปองกนก

ารตด

เชอได

ถงรอยล

ะ93และ

ถา

ใหรวมก

บHB

IGจะ

ปองกนไดร

อยละ

98

•ควรเกบไ

วทอณ

หภม

+2ถง+8

๐Cแล

ะ

หามเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง

เพราะวคซ

นจะเสอ

ม

คณภา

พทน

ทเมอ

แขงต

ว

•เปดใชแ

ลวควรเกบ

ไวไมเกน8ชว

โมง

ระหว

างกา

รใชต

อง

เกบว

คซนไวในต

เยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

คอตบ-บ

าดทะย

ก-

ไอกร

น-ต

บอก

เสบบ

(DTw

P-HB)

:ทอก

ซอยด

แบค

ทเรยแล

ะไวรส

เชอ

ตาย

ชนดน

�า

5มล

./ขวด

(10โดส/ขว

ด)

0.5มล

.

ฉดเขาก

ลามเนอ

(IM)

เดกท

กคน

ครงท

1อาย

2เดอ

น

ครงท

2อาย

4เดอ

น

ครงท

3อาย

6เดอ

น

•ปฏ

กรยา

เฉพาะท:

ปวดบว

มแด

ง

ต�าแห

นงทฉ

ด

•ปฏ

กรยา

ทวรางก

าย:

ไขรองก

วนชกซม

คลนไสอา

เจยน

,

encephalo

pathy,

hypotonic

hyporesponsiv

e

episo

de:H

HE(ต

วออน

ปวกเปย

กไมต

อบสน

อง)

•ปฏ

กรยา

แพ:

anaphylax

isแล

ะ

ปฏกรยา

แบบarthus-

likeคอ

บวมแ

ดงเฉพาะ

ทอยา

งมาก

ซงเกด

จาก

การฉดว

คซนบ

าดทะ

ยก

บอยม

ากเกนไป

•ไมใหในเดกอ

ายต�า

กวา

6สป

ดาหหร

อในเดก

อายม

ากกว

า7ปแล

ะ

ผใหญ

•ขอ

หามข

องกา

รฉด

วคซน

ไอกรนท

งแบบ

wholecell(DT

wP-HB

)

และacellular(D

TaP-

HB)ค

อการเกดภ

าวะ

encephalo

pathyภา

ยใน

7วน

หลง

ฉดDTP-HB

หรอDT

Pแต

ถาเปน

ปฏกรยา

รปแบ

บอนเชน

ไขสง

ชกHH

Eรองไห

ไมหย

ดไมใชขอ

หาม

และอ

าจพจา

รณาใช

DTaP-HBหร

อDT

aP

ซงเกดป

ฏกรยาต

�าแทน

•ไมคว

รฉดDT

P-HB

หรอDT

Pในผป

วยทม

โรคท

างสม

องเพราะ

วคซน

ไอกรนอ

าจไป

กระต

นอาก

ารทา

งสมอ

ง

ใหเลวล

งหรอกระต

นให

ชกได

•ไมคว

รฉดในเดก

ท

ก�าลง

ปวยด

วยโรคอ

น

หรอก

�าลงม

ไขสง

•ภม

คมกน

ตอโรค

คอตบ

และบ

าดทะ

ยก

จะเกดป

ระมา

ณ

2สป

ดาหห

ลงไดรบ

วคซน

เขมแ

รกและ

เมอไดร

บวคซ

นครบ

ตามก

�าหนด

ภมค

มกน

ตอโรคค

อตบแ

ละ

บาดท

ะยกจ

ะอยน

าน

เกน10ป

•ปร

ะสทธ

ภาพในกา

ร


ไอกรน

รอยล

ะ75-90จง


ไมไดทง

หมด

แตท�า

ใหอต

รากา

รเกด

โรคแ

ละคว

ามรน

แรง

ของโรค

ลดลง

•ภม

คมกน

ตอ

โรคต

บอกเสบ

บ

เชนเดย

วกบว

คซนHB

•คว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cแล

ะ

หามเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง


นจะเสอ

ม

คณภา

พทน

ทเมอ

แขงต

ว




โมง

ระหว

างกา

รใชต

อง

เกบว


เยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

คอตบ-บ

าดทะย

ก-

ไอกร

น (DTw

P)

คอตบ-บ

าดทะย

ก

(dT)

: ทอกซ

อยดแล

ะ

แบคท

เรย

เชอ

ตาย

ชนดน

�า

5มล

./ขวด

(10โดส/ขว

ด)

0.5มล

.

ฉดเขาก

ลามเนอ

(IM)

DTwPใชฉด

กระต

น

ครงท

1อาย

18เดอน

ครงท

2อาย

4ป

dTใชฉด

ในหญ

งม

ครรภ

3ครงระย

ะหาง

0,1,6

เดอ

นแล

ะฉด

กระต

นในเดก

โตและ

ผใหญ

•ปฏ

กรยา

เฉพาะ

ท:ปวด

บวม

แดง

ต�าแห

นงทฉ

ด

•ปฏ

กรยา

ทว

รางก

าย:ไขชก

ซม

คลนไสอา

เจยน

,

encephalo

pathy,HHE

•ปฏ

กรยา

แพ:

anaphylax

isแล

ะ

ปฏกรยา

แบบarthus-

likeคอ

บวมแ

ดง

เฉพาะทอ

ยางม

าก

•หา

มฉดDT

wPแล

ะ

DTaPในเดก

อาย

มากก

วา7ปและ

ผใหญ

เพราะอ

าจม

ปฏกรยา

รนแรงจาก

วคซน

ไอกรนแ

ละ

ปรมา

ณแอ

นตเจนท

สง

ของค

อตบ

•หา

กมไขสง

ชกหล

ง

ฉดDTw

Pเขมก

อน

ใหกน

ยาลด

ไขหล

งฉด

•ถา

มอาก

ารทา

งสมอ

ง

(encephalopathy)

ภายใน7วน

หลงฉ

ด

วคซน

ใหง

ดการฉด

วคซน

ทมสว

นประกอ

บ

ของไอก

รน(D

TP-HB/

DTP)

•ภม

คมกน

ตอโรค

คอตบ

และบ

าดทะ

ยก

จะเกดป

ระมา

ณ2

สปดา

หหลง

ไดรบ

วคซน

เขมแ

รกและ

เมอไดร

บ

วคซน

ครบต

ามก�า

หนด

ภมคม

กนตอ

โรคค

อตบ

และบ

าดทะ

ยกจะ

อย

นานเกน

10ป

•ปร

ะสทธ

ภาพในกา

ร


ไอกรน

รอยล

ะ75-90

•คว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cแล

ะ

หามเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง


นจะเสอ

ม

คณภา

พทน

ทเมอ

แขง

ตว




โมง

ระหว

างกา

รใชต

อง

เกบว


เยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

โปลโ

อชนด

รบประ

ทาน

(O

PV)

:ไวรส

เชอเปน

ออนฤ

ทธ

Triva

lentPOV

ทยป1,2และ

3

(tOPV

)และ

biva

lent

OPVทย

ป1แล

ะ3

(bOP

V)

ชนดน

�า

ขนาด

10หร

อ

20โดส

/ขวด

โดยก

ารรบ

ประท

านขนา

ด

โดสล

ะ2-3หย

ด

แลวแ

ตบรษ

ทผ

ผลต

เดกท

กคน

ครงท

1


ครงท

2


ครงท

3


ครงท

4

อาย18เดอ

น

ครงท

5

อาย4ป

•วค

ซนO

PVท�าใหเกด

ปฏกรยา

หรอผ

ลขาง

เคยง

นอยม

าก

•ขอ

มลในสห

รฐอเมร

กา

พบอต

รากา

รเกด

อมพา

ต

(vaccin

e-associa

ted

paralyticpoliomyelitis;

VAPP

)ในเดก

ทไดร

บ

OPVคร

งแรกปร

ะมาณ

1รายใน1.4ลา

นโดส

และล

ดลงเปน

1ราย

ใน27.2ลา

นโดส

ในคร

งตอไป

•หา

มใหว

คซนOP

V

แกผท

มภาวะภ

มคมก

น

บกพรองหร

อไดร

บยาท

ท�าใหมภ

าวะภ

มคมก

น

บกพรอง

•หา

มใหว

คซนOP

V

แกเดกท

ผใกล

ชดใน

บานม

ภาวะภม

คมกน

บกพรองหร

อไดร

บยา

กดภม

คมกน

•ไมคว

รใหOP

Vใน

หญงต

งครรภ

•ไมให

OPV

ขณะย

ง

อยใน

โรงพ

ยาบา

ล

วคซน

OPV

ม

ประส

ทธภา

พสง

ในกา

ร

สรางภม

คมกน

โรคทง

ในเยอบ

ล�าไสและ

ใน

กระแ

สเลอ

ดโดยส

ราง

ภมคม

กนเฉพาะทท

เยอบ

ล�าคอ

และล

�าไส

(secretorylg

A)ท�าให

ปองกนไมใ

หเชอ

โปลโอ

ในธรรม

ชาตล

กล�าเขา

ส

รางก

ายไดจงน

�ามาใช

ในกา

รกวาดล

างโปลโอ

•คว

รเกบ

ไวใน

ชอง

แชแข

ง




โมง

ระหว

างกา

รใชต

อง

เกบว


เยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

โปลโ

อชนดฉด

(IPV)


ตาย

ทยป1,2และ

3

ชนดน

�า

ขนาด

1,1

0

โดส/ขว

ด

0.5มล

.

ฉดเขาก

ลามเนอ

(IM)

ก�าหน

ดการใหวค

ซน

IPVรวมก

บOP

Vใน

ตารางส

รางเสรม

ภมคม

กนโรคข

อง

ประเทศ

ไทยใหใชIP

V

1โดสทอ

าย4เดอ

น

และใหtOPV

หรอ

bOPV

5ครงตาม

ก�าหน

ดการเดม

ไมท�า

ใหเกดอ

มพาต

เนอง

จากผ

ลตจา

กเชอ

ทตาย

แลว

ถาอย

ในรป

วคซน

รวม

กบDTPอาจ

มอาก

าร

ปวดบว

มแด

งรอน

บรเวณทฉ

ดหร

อมไข

หลงก

ารฉด

•ในผท

มภาวะ

ภมคม

กนบก

พรองหร

อ

ไดรบ

ยาทท

�าใหม

ภาวะ

ภมคม

กนบก

พรองให

ใชIP

Vแท

นOP

V

ยกเวนผ

ทตดเชอ

เอชไอว

WHO

แนะ

น�าใหใช

OPVไดเหมอ

นเดก

ปกต

•ในหญ

งมคร

รภถา

จ�าเปนใ

หใชIPVได

•ไมคว

รใหว

คซนโปล

โอ

ชนดฉ

ดในผ

ทมปร

ะวต

แพรน

แรง(anaphyla

xis)

ตอยา

ปฏชว

นะ

steptomycin,polymyinB

และneom

ycin

•หล

งไดร

บ2โดสผได

รบวค

ซนมา

กกวารอย

ละ90จะ

มภมค

มกนใ

น

เลอด

ตอเชอโปล

โอทง

3ทย

ปแล

ะเพมข

นเปน

รอยล

ะ99เมอ

ไดรบ

วคซน

3โดส

•แต

ผทไดรบ

IPVจะ

ม

ภมคม

กนในล�า

คอแล

ะ

ล�าไสนอ

ยดง

นนแม

จะ

ไดรบ

IPVคร

บและ

ม

ระดบ

ภมคม

กนในเลอด

สงพอท

จะปอ

งกนไมให

เกดอ

มพาต

หลงไดรบเชอ

wildpoliovirusแต

ไม

สามา

รถปอ

งกนก

ารตด

เชอในล

�าไสไดเชอจ

ง

สามา

รถเพมจ

�านวน

ใน

ล�าคอ

และล

�าไสแล

ะขบ

ออกม

ากบอ

จจาระแล

ะ

แพรเชอ

ไปยง

ผอนไดอ

ก

•คว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cแล

ะ

หามเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง




โมง

ระหว

างกา

รใชต

อง

เกบว


เยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

หด-ค

างทม-ห

ด

เยอร

มน (M

MR)

(เชอค

างทมส

ายพนธ

Jery

l Lyn

n) ห

รอ

หด-ห

ดเย

อรมน

(MR)

:ไวรสเชอเปน

ออนฤ

ทธ

ชนดผ

งแหง

MMRขว

ดละ

1โดสผส

มดวย

น�ายา

ท�าละ

ลาย

0.5มล

.

MRขว

ดละ

10โดส

ผสม

ดวยน

�ายาท

�า

ละลา

ย5มล

.

0.5มล

.

ฉดเขาใตห

นง

(SC)

ใหM

MRแก

เดกท

กคน

ครงท1อาย9-12

เดอน

ครงท2อาย2ป6เด

อน

ปฏกรยา

ทวรางก

าย:

ไข5-12วน

หลงฉ

ด

ผนอาจ

พบภ

าวะ

เกรด

เลอด

ต�า

ตอมน

�าเหล

องโต

ตอมน

�าลาย

อกเสบ

และอ

าการทา

งสมอ

ง

(encephalitisหร

อ

encephalo

pathy)

ปฏกรยา

แพ:พ

บไดน

อย

และม

กไมร

นแรง

อาจพ

บผนล

มพษตร

ง

ต�าแห

นงทฉ

ด

ซงอา

จเกด

จากก

ารแพ

neom

ycinหรอgelatin

•ไมคว

รฉดในห

ญงม

ครรภ

เพราะอ

าจเกด

อนตร

ายตอ

ทารก

ในคร

รภได

•ไมคว

รฉดในผ

ปวย

ทมภม

คมกน

บกพรอง

อยางมา

กจาก

ทก

สาเหตยก

เวนผ

ปวย

ทมภม

คมกน

บกพรอง

แตก�า

เนดช

นดBcell

defect,c

omplem

ent

def iciency,phagocytic

dysfunctionแล

ะผทต

ด

เชอเอช

ไอวท

มอาก

าร

นอยห

รอปา

นกลา

ง

สามา

รถใหวค

ซนได

•ไมคว

รฉดในผ

ทม

ประวตแ

พneomycin

แบบanaphylax

is

การฉดว

คซนMMR

เมออ

าย9-12เดอน

จะมภ

มคมก

นตอโรค

หด

โรคค

างทม

และโรค

หด

เยอรมน

รอย

ละ85-95,

63-95แล

ะ96-99ตา

ม

ล�าดบ

•วค

ซนM

MRผง

แหง

ควรเกบ

ไวใน

อณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cหร

อใน

ชองแชแ

ขงและ

ปองกนแ

สง

•น�า

ยาท�า

ละลา

ยควร

เกบไ

วใน+2

ถง+8

๐C

หรออ

ณหภ

มหอง

หามแ

ชแขง

•กอ

นใหบ

รการตอ

ง

น�าน�า

ยาท�า

ละลา

ยไป

เกบใ

นอณหภ

ม+2

ถง

+8๐Cอย

างนอ

ย

24ชวโมง

•ผส

มแลว

ตอง

ใช

ภายใน6ชว

โมง

โดยเกบ

ไวใน

ตเยน

หรอก

ระตก

วคซน

ทม

อณหภ

ม+2

ถง+8

๐C

และป

องกน

แสง


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

ไขสม

องอก

เสบ

เจอ

ชนดเช

อตาย

ผลตจา

กสมอง

หน

(MBD

JE)


ตาย

(ผลต

จากส

มองห

น)

ชนดน

�า

•สา

ยพนธ

Beijin

gบร

รจ

0.5มล

./ขวด

•สา

ยพนธ

Nakayamaบร

รจ

1มล

/ขวด

เดกอ

ายต�า

กวา

3ปใหฉด

ครงโดส

คอสา

ยพนธ

Beijin

g

ฉด0.25มล

.

และ

สายพ

นธ

Nakayama

ฉด0.5มล.

•เดกอ

าย

มากก

วา3ป

และผ

ใหญให

ฉด

เตมโดส

•ฉด

เขาใตห

นง

(SC)

เดกท

กคน

ครงท

1

อาย1ป

ครงท

2

อาย1ป

1เดอ

น

ครงท

3

อาย2ป

6เดอน

ปฏกรยา

เฉพาะท:ปวด

บวมพบไดร

อยละ

20

ปฏกรยา

ทวรางก

าย:

ไขป

วดศร

ษะคล

นไส

อาเจยน

พบไดรอย

ละ10

มราย

งานก

ารเกด

สมองอก

เสบเฉย

บพลน

1:50-75,000ถง1:1ลาน

ปฏกรยา

แพ:ล

มพษ

angioedemaพบ

ประม

าณรอยล

ะ0.2-0.6

ซงมก

เกดห

ลงฉด

เขมท

2

ไมคว

รฉดใน

1.ผปวย

ทม

ไขสง

หรอภ

าวะเจบ

ปวย

เฉยบ

พลน

2.หญงต

งครรภ

3.กรณ

ผปวย

เรอรง

เชนโรคห

วใจตบ

ไต

ซงอย

ในระยะ

รนแรง

หรอม

ภาวะแท

รกซอ

น

ภายใน1ปรวมท

งผ

ปวยท

เคยแ

พวค

ซนน

ใหอย

ในดล

ยพนจ

ของ

แพทย

หลงฉ

ดวคซ

นเขม

ท2

แลวป

ระมา

ณ1เดอ

น

ภมคม

กนจะ

เกดข

น

ประม

าณรอยล

ะ80

แลวจ

ะคอย

ๆลด

ลง

เมอฉ

ดเขม

ท3ระดบ

ภมคม

กนจะ

ขนสง

รอยล

ะ90-100และ

ภมคม

กนจะ

คงอย

ใน

ระดบ

ทปอง

กนโรคได

ตอไปอก

ประมา

ณ

3-5ป

•คว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cหา

มเกบ

ในชอ

งแชแ

ขงและ

ปองกนแ

สง


ตารา

งท 2

.3 ร

ายละ

เอยด

ของว

คซนท

ใชใน

แผนก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคข

องกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สข (ต

อ)วค

ซน/ป

ระเภ

ทขอ

งวคซ

นขน

าดบร

รจขน

าดแล

ะวธใ

ชบค

คล/อ

าย

ทควร

ไดรบ

ปฏกร

ยาจา

กการ

ได

รบวค

ซนขอ

ควรร

ะวง/

ขอหา

มภม

คมกน

ทเกด

ขนกา

รเกบว

คซน

ไขสม

องอก

เสบ

เจอ

ชนดเช

อเป

น

ออน

ฤทธ

สาย

พนธ

SA 1

4-14

-2

•ไวรสเชอเปน

•เพาะเลยง

ใน

primaryhamster

kidneycell(LAJE;

CDJEVA

X®)

•ผล

ตโดย

ใชเทคน

ค

พนธ

วศวก

รรม

(ChimericJE;

THAIJEV®/IM

OJEV

®)

CDJEVA

X®

ผงแห

งขน

าด

1โดส/ขว

ด

ผสมด

วยน�า

ยา

ละลา

ย0.5มล

./

ขวด

THAIJEV®

/

IMOJ

EV®

ผงแห

งขน

าด

1โดส/ขว

ด

(น�าย

าละล

าย

0.5มล

.ขวด

)

และ4โดส/ขว

ด

(น�าย

าละล

าย

2มล

./ขวด

)

ฉดเขาใตห

นง

(SC)

CDJEVA

X®

หรอTH

AIJEV®

หรอIM

OJEV®

ฉด0.5มล

.

เดกท

กคน

ครงท

1อาย

1ป

ครงท

2อาย

2ป

6เดอน

CDJEVA

X®

ปฏกรยา

เฉพาะท:ปวด

บวมแด

งต�า

แหนง

ทฉด

ปฏกรยา

ทวรางก

าย:

พบน

อยไขพ

บได

รอยล

ะ9.3

ผนรอย

ละ6.7

ไมมร

ายงานก

ารเกด

ภาวะแพ

hypersensitivity

หรอผ

ลขางเคยง

ทาง

ระบบ

ประส

าท

THAIJEV®หรอ

IMOJ

EV

ปฏกรยา

เฉพาะท:เจบ

รอยล

ะ12.4แดง

รอยล

ะ4.6คน

รอยล

ะ4

ปฏกรยา

ทวรางก

าย:

ปวดศ

รษะรอยล

ะ26

ออนเพลย

รอยล

ะ22.8

ปวดก

ลามเนอ

รอยล

ะ

16.6ซงไมแ

ตกตา

งจาก

วคซน

หลอก

หามฉ

ดวคซ

นเชอ

เปน

ออนฤ

ทธใน

ผทม

ภมคม

กนบก

พรองจาก

สาเหตต

างๆแล

ะสตร

อยใน

ระหว

างใหนม

บตร

CD-JEVA

X®หลง

ฉด

เขมแ

รกมภม

คมกน

เกด

ขนรอยล

ะ89.3และ

รอยล

ะ95ท30วน

และท

90วน

ตามล

�าดบ

หลงฉ

ดวคซ

นเขม

ท2

ภมคม

กนเกดข

นรอย

ละ

100เนอง

จากก

ารได

รบวค

ซน2เขม

ในเดก

ภมคม

กนจะ

ขนสง

และ

อยนา

นปร

ะเทศ

ไทย

จงแน

ะน�าใหฉ

ดวคซ

นน

2เขมTH

AIJEV®หรอ

IMOJ

EV®หลง

ฉดเขม

แรกในผ

ใหญแล

ะเดก

ม

ภมคม

กนเกดข

นรอย

ละ

99.1และ

96ตา

ม

ล�าดบ

ในผ

ใหญหล

ง

จากฉ

ดวคซ

น5ปย

งคง

มภมค

มกนร

อยละ

93

แตในเดก

1ปหล

งฉด

วคซน

มภมค

มกนร

อย

ละ84จงแน

ะน�าใหฉ

ด

กระต

นในเดก

อก1เขม

หลงฉ

ดวคซ

นเขม

แรก

1-2ปเพอใหภ

มคมก

น

ขนสง

และส

ามารถ


ไดนา

น

•คว

รเกบ

ไวทอ

ณหภ

ม

+2ถง+8

๐Cหา

มเกบ

ในชอ

งแชแ

ขง


5. ก�าหนดการใหวคซนในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข

กระทรวงสาธารณสขไดก�าหนดใหมบรการวคซนพนฐานทเดกไทยทกคนควรไดรบในชวงอายท

เหมาะสมซงในปจจบนประกอบดวยวคซน 8ชนด ไดแก วคซนวณโรค (BCG)วคซนตบอกเสบบ (HB)

วคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน-ตบอกเสบบ (DTP-HB) วคซนโปลโอ (OPV) วคซนรวมหด-คางทม-

หดเยอรมน(MMR)วคซนไขสมองอกเสบเจอ(JE)วคซนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน(DTP)และวคซนคอตบ-

บาดทะยก (dT)สรปดงตารางท 2.4และ2.5 โดยค�านงถงโอกาสเสยงในการเกดโรค โอกาสเกดภาวะ

แทรกซอนและความสามารถในการตอบสนองการกระตนของวคซนในแตละวยในกรณทเดกไมไดรบวคซน

ตามทก�าหนดสามารถใหวคซนโดยพจารณาอายและระยะหางระหวางโดสดงตารางท2.10

ตารางท 2.4 ช วงอายของกล มเป าหมายการให วคซนในแผนการสรางเสรมภมค มกนโรค ของกระทรวงสาธารณสข

วคซน อายของกลมเปาหมาย

BCG แรกเกด

HB แรกเกด,1เดอนเฉพาะรายทเดกคลอดจากมารดาทเปนพาหะของไวรสตบอกเสบบ

DTP-HB 2เดอน,4เดอน,6เดอน

OPV** 2เดอน,4เดอน,6เดอน,18เดอน,4-6ป

DTP 18เดอนและ4-6ป

dT •12-16ป(ป.6)หลงจากนนกระตนทก10ป

•หญงมครรภถายงไมเคยไดรบวคซนในวยเดกใหฉดตามก�าหนด0,1,6เดอนและกระตนทก10ป

MMR 9-12เดอน,2ป6เดอน

JE เชอตาย:1ป,1ป1เดอนและ2ป6เดอน

เชอเปน:1ปและ2ป6เดอน

หมายเหต** เดอนธนวาคม 2558 จะมการให วคซน IPV 1 โด ส ในเดกอาย 4 เดอนขนไป และเดอนเมษายน2559จะเปลยนวคซนโปลโอชนดเชอเปนออนฤทธจากtOPVเปนbOPV


ตารางท 2.5 ก�าหนดการใหวคซนแกเดก ตามแผนการสรางเสรมภมค มกนโรคของกระทรวง สาธารณสข กรณเรมใหตงแตแรกเกดหรอภายในขวบปแรก

อาย วคซนทให ขอแนะน�า

แรกเกด BCG ฉดใหเดกกอนออกจากโรงพยาบาล

HB1 HB1ควรใหเรวทสดภายใน24ชวโมงหลงคลอด

1เดอน HB2 เฉพาะรายทเดกคลอดจากมารดาทเปนพาหะของไวรสตบอกเสบบ

2เดอน DTP-HB1,OPV1

4เดอน DTP-HB2,OPV2,IPV

6เดอน DTP-HB3,OPV3

9เดอน MMR1 หากไมไดฉดเมออาย9เดอนใหรบตดตามฉดโดยเรวทสด

1ป MBDJE1,JE2หรอ

LAJE1/ChimericJE1

MBDJEให2เขมหางกน1เดอน

1ปครง DTP4,OPV4

2½ปครง MBDJE3หรอ

LAJE2/ChimericJE2,

MMR2

4ป DTP5,OPV5

7ป(ป.1)

MR เฉพาะผทไดรบวคซนMMR/MRไมครบ2ครง

BCG** 1.ใหในกรณทไมมหลกฐานวาเคยไดรบเมอแรกเกดและไมมแผลเปน

2.ไมใหในเดกตดเชอเอชไอวทมอาการของโรคเอดส

dT,OPV เฉพาะผทไดรบวคซนDTP,OPVไมครบ5ครง

12ป(ป.6) dT ตามแผนปฏบตงานของกระทรวงสาธารณสขฉดใหเดกนกเรยนชนป.6

หมายเหต1. วคซนทกชนดถาไมสามารถเรมใหตามก�าหนดไดกเรมใหทนททพบครงแรก

2. วคซนทตองใหมากกวา1ครงหากเดกเคยไดรบวคซนมาบางแลวและไมมารบครงตอไปตาม

ก�าหนดนดใหวคซนครงตอไปนนไดทนทเมอพบเดกโดยไมตองเรมตนครงท1ใหม

**หากมบนทกหลกฐานวาเคยไดรบBCGมากอนไมจ�าเปนตองใหซ�าแมจะไมมแผลเปน

บรเวณทไดรบวคซน


3. คณะอนกรรมการสรางเสรมภมคมกนโรคไดปรบก�าหนดการใหวคซนMMRเขมท2จากป.1

เปนอาย2ป6เดอนโดยกระทรวงฯไดเรมใหวคซนMMRเขมท2ในเดกอาย2ป6เดอน

ตงแตเดอนสงหาคม2557เพอใหบรรลเปาหมายในการก�าจดโรคหดและในปพ.ศ.2558ไดม

การรณรงคใหวคซนMRแกเดกอาย 2.5-7ป เพอเรงรดใหเดกกลมนมภมคมกนตอโรคหด

โดยเรวดงนนถาเดกรายใดไดรบวคซนMMR/MRครบ2ครงแลวไมตองใหวคซนMMR/MR

เมอเดกรายนนเขาเรยนในชนประถมศกษาปท1อก

4. ป2558กระทรวงสาธารณสขภายใตค�าแนะน�าของคณะอนกรรมการสรางเสรมภมคมกนโรค

พจารณาปรบอายทเรมใหวคซนเจอ เขมท 1 จาก อาย 1 ปครง เปน 1 ป ทงพนททใหวคซนเจอ

ชนดเชอตายและเจอชนดเชอเปนเพอบรณาการใหเดกมารบวคซนพรอมการตรวจสขภาพ

และพฒนาการของเดก เรมตงแตวนท 1 มกราคม 2558 ส�าหรบวคซนดทพ และ โอพวครงท4ใหนดเมอเดกอาย1ปครงตามก�าหนดเดมซงกรมควบคมโรคไดมหนงสอกระทรวง

สาธารณสขแจงใหสถานบรการสาธารณสขทราบ

5. เดอนธนวาคม2558จะมการใหวคซนIPV1โดสในเดกอาย4เดอนขนไปและเดอนเมษายน2559

จะเปลยนวคซนโปลโอชนดเชอเปนออนฤทธจากtOPVเปนbOPV

ส�าหรบจงหวดทยงคงใชวคซนเจอชนดเชอตาย (MBD JE) อาจมเดกทเคยไดรบวคซน LAJE

สายพนธSA14-14-2มาขอรบวคซนเจอเชอตายในสถานพยาบาลใหพจารณาประวตการไดรบวคซนLAJE

สายพนธSA14-14-2ในอดตแลวใหวคซนเจอเชอตายตามตารางท2.6

ตารางท 2.6 ก�าหนดการใหวคซนเจอเชอตายในเดกทเคยไดรบวคซนเจอชนดเชอเปนมากอน

ประวตการไดรบวคซน LAJE สายพนธ SA 14-14-2 ก�าหนดการใหวคซนเจอชนดเชอตาย ครงตอไป

เคยไดรบ1ครง ฉด1ครงหางจากครงแรกอยางนอย6-12เดอน

เคยไดรบ2ครง ไมตองให

สวนจงหวดทเปนพนทขยายการใหวคซนเจอชนดเชอเปนออนฤทธ ถามเดกไดรบวคซนเจอชนด

เชอตาย(MBDJE)มากอนใหฉดวคซนเจอชนดเชอเปนตามหลงดงตารางท2.7


ตารางท 2.7 ข อแนะน� า ในการฉด l ive-attenuated JE vaccine ในกรณ ได รบ inactivated mouse brain derived JE vaccine มากอน

ประวตการฉดวคซน inactivated MBD JE การฉดตอดวย live-attenuated JE

ไมเคยฉด 2โดสหางกน3-12เดอน

1โดส 2โดสหางกน3-12เดอน

2โดส 1โดสหางจากโดสสดทาย1ป

3โดส* ไมจ�าเปนตองฉด

หมายเหต: * แผนงานสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสขแนะน�าวาถาได

InactivatedJEมาแลว3โดสแลวไมตองฉดกระตนอก

กรณหญงตงครรภปจจบนกระทรวงสาธารณสขแนะน�าใหฉดวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก (dT)

แทนวคซนบาดทะยกเดยวๆ (T) เพราะจะไดมภมตานทานตอโรคคอตบรวมดวยแนวทางในการใหวคซน

รวมคอตบ-บาดทะยก (dT) สรปดงตารางท 2.8 และแนวทางการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก (dT)

ในนกเรยนสรปดงตารางท2.9

ตารางท 2.8 ก�าหนดการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก (dT) ในหญงมครรภ

ประวตการใหวคซนทมสวนประกอบของวคซนบาดทะยก (DTP-HB, DTP,dT,TT)

จ�านวนเขมทตองให

ระยะหางระหวางเขมทเรมฉดในชวงตงครรภ

ไมเคยไดรบหรอไมทราบหรอไมแนใจวาเคยไดรบ

วคซนหรอไม*

3 ฉดเขมท1เมอมาฝากครรภทนทและ

ฉดเขมท2หางจากเขมท1อยางนอย

1เดอนและฉดเขมท3หางจากเขมท

2อยางนอย6เดอนจากนนใหกระตน

ทก10ป

เคยไดรบมาแลว1เขมไมวาจะนานเทาใด 2 ฉดเขมแรกหางจากเขมลาสดอยาง

นอย1เดอนและฉดเขมถดไปหางกน

อยางนอย6เดอนจากนนใหกระตน

ทก10ป

เคยไดรบมาแลว2เขมไมวาจะนานเทาใด 1 ฉดหางจากเขมลาสดอยางนอย

6เดอนจากนนใหกระตนทก10ป

เคยไดรบมาแลวอยางนอย3เขมและเขมสดทาย

นานกวา10ป

1 ฉดเมอมาฝากครรภทนทจากนนให

กระตนทก10ป


ประวตการใหวคซนทมสวนประกอบของวคซนบาดทะยก (DTP-HB, DTP,dT,TT)

จ�านวนเขมทตองให

ระยะหางระหวางเขมทเรมฉดในชวงตงครรภ

เคยไดรบมาแลวอยางนอย3เขมและเขมสดทาย

นอยกวา10ป

0 ไมตองฉดในระหวางตงครรภครงน

เคยไดรบมาแลวแตจ�าไมไดวาเคยไดรบวคซนมาแลว

กครง*ใหพจารณาวาเคยไดรบมาแลวอยางนอย

1ครง

2 ฉดเขมทแรกหางจากเขมลาสดอยาง

นอย1เดอนและฉดเขมถดไปหางกน

อยางนอย6เดอนจากนนใหกระตน

ทก10ป

หมายเหต: ในกรณทเคยไดรบวคซนทมสวนประกอบของวคซนบาดทะยกมากอน หากใหวคซน dT

แลวมอาการปวดบวมลามมากกวาปกตเชนบวมไปทวทงแขนยกแขนไมได(Arthusreaction)

แสดงวารางกายยงมภมคมกนตอเชอบาดทะยกอยในระดบสงขอใหเลอนการฉดวคซน dT

ครงตอไปเปนระยะเวลา10ป

ตารางท 2.9 ก�าหนดการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก (dT) ในเดกนกเรยน

ประวตการใหวคซนทมสวนประกอบของวคซนบาดทะยก (DTP-HB/DTP)

ระยะเวลาทควรใหวคซน

นกเรยนชนป.1*

เคยไดรบDTP-HB/DTPมาครบ5ครงแลว ไมตองใหdTตอนป.1

ไมเคยไดรบDTP-HB/DTPมากอน ใหdT2ครงตอนป.1หางกนอยางนอย1เดอนแลวให

ตอนป.2อก1ครง(ครงท3หางจากครงท2อยางนอย6

เดอน

เคยไดรบDTP-HB/DTPมาแลว1ครง ใหdT1ครงตอนป.1แลวตามใหdTตอนป.2อก1ครง

(ครงท3หางจากครงท2อยางนอย6เดอน

เคยไดรบDTP-HB/DTPมาแลว2,3หรอ4ครง ใหdTตอนป.1อก1ครง

นกเรยนชนป.6 ใหวคซนdTทกคน

หมายเหต: ใหวคซนOPVพรอมกบวคซนdTทกครงยกเวนในนกเรยนชนป.6

ตารางท 2.8 ก�าหนดการใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก (dT) ในหญงมครรภ (ตอ)


ตารางท 2.10 แสดงอายทแนะน�าใหวคซน อายนอยทสดทสามารถใหวคซนได และระยะหาง แตละโดส1

วคซนและโดสทให(vaccine & dose no.)

อายทแนะน�าให(recommended

age)อายนอยทสดของโดสน

(minimum age)

ระยะหางทแนะน�ากบโดสถดไป

(recommended interval)

ระยะหางทนอยทสดของโดสถดไป(minimum interval)

BCG แรกเกด แรกเกด - -

HB-1 แรกเกด แรกเกด 1-4เดอน 4สปดาห

HB-22 1-2เดอน 4สปดาห 2-17เดอน 16สปดาห

HB-33 6-18เดอน 24สปดาห - -

DTwP,DTaP-1 2เดอน 6สปดาห 2เดอน 4สปดาห

DTwP,DTaP-2 4เดอน 10สปดาห 2เดอน 4สปดาห

DTwP,DTaP-34 6เดอน 14สปดาห 12เดอน 6เดอน

DTwP,DTaP-4 18เดอน 12เดอน 3ป 12เดอน

DTwP,DTaP-5 4-6ป 4ป - -

Tdap5 4-6ป,>11ป 4ป,7ป - -

Td 11-12ป 7ป 10ป 5ป

OPV,IPV-1 2เดอน 6สปดาห 2เดอน 4สปดาห

OPV,IPV-2 4เดอน 10สปดาห 2เดอน 4สปดาห

OPV,IPV-3 6เดอน 14สปดาห 12เดอน 6เดอน

OPV,IPV-46 18เดอน 12เดอน 3ป 12เดอน

OPV,IPV-5 4-6ป 4ป - -

MMR-1 9-12เดอน 9เดอน 3-5ป 4สปดาห

MMR-27 4-6ป 4ป - -

InacitvatedJE-1 12-18เดอน 9เดอน 4สปดาห 1สปดาห

InacitvatedJE-2 13-19เดอน 10เดอน 11เดอน 3สปดาห

InacitvatedJE-3 24-30เดอน 21เดอน - -


วคซนและโดสทให(vaccine & dose no.)

อายทแนะน�าให(recommended

age)อายนอยทสดของโดสน

(minimum age)

ระยะหางทแนะน�ากบโดสถดไป

(recommended interval)

ระยะหางทนอยทสดของโดสถดไป(minimum interval)

LiveJE-1 12เดอน 9เดอน 3-12เดอน 3เดอน

LiveJE-2 12-24เดอน 12เดอน - -

ChimericJE-1 12เดอน 12เดอน 12เดอน 12เดอน

ChimericJE-2 24เดอน 24เดอน 12เดอน 12เดอน

1กรณวคซนรวมอายนอยทสดในการใหวคซนใหยดอายมากทสดของวคซนทเปนสวนประกอบ

และระยะหางทนอยทสดของโดสถดไปใหยดระยะหางมากทสดของวคซนทเปนสวนประกอบ2ถามารดามHBsAgบวกและทารกไมไดHBIGควรไดHBโดสทสองทอาย1เดอน3กรณใหเปนวคซนรวมDTP+HBอาจไดHBVท 4 เดอนดวยแตโดสสดทายไมควรกอนอาย

24สปดาห4ระยะหางทนอยทสดของDTwPและDTaPโดส3และ4อยางนอยตอง6เดอนอยางไรกตาม

ไมจ�าเปนตองใหDTwPและDTaPโดส4ซ�าถาไดหางจากDTwP,DTaP-3อยางนอย4เดอน5TdapใชแทนTdในเดกโตและผใหญได1โดสและอาจใชแทนDTwPทอาย4-6ปไดดวย6ถาใชIPVอยางเดยวตลอดอาจใหเพยง4โดสโดยงดโดสท4ได7อาจใชวคซนรวมหด,คางทม,หดเยอรมนและอสกอใสแทน

จากขอมลขางตนจะเหนไดวากระทรวงสาธารณสขไดมการวางแนวทางปฏบตส�าหรบผปฏบตงาน

ดานการสรางเสรมภมคมกนโรคเปนอยางดดงนนถาผปฏบตงานเกดความตระหนกและเหนความส�าคญ

ของงานสรางเสรมภมคมกนโรคซงเปนงานพนฐานแตมความส�าคญอยางยงตอสขภาพของประชากรคนไทย

ตงแตแรกเกดอนจะน�าไปสการมสขภาพพนฐานทแขงแรงไมถกรกรานจากโรคตางๆทสามารถปองกนได

ดวยวคซนเตบโตเปนทรพยากรบคคลทมคณภาพท�าคณประโยชนใหแกประเทศชาตตอไป

ตารางท 2.10 แสดงอายทแนะน�าใหวคซน อายนอยทสดทสามารถใหวคซนได และระยะหาง แตละโดส1 (ตอ)



1. กลกญญาโชคไพบลยกจ,เกษวดลาภพระ,จฑารตนเมฆมลลกาฐตอรนาคบญน�าและ

อจฉราตงสถาพรพงษ,บรรณาธการ.ต�าราวคซนและการสรางเสรมภมคมกนโรคป 2556.

กรงเทพฯ:มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา;2558

2. ธนากต.การควบคมและปองกนโรคตดตอ.กรงเทพฯ:สวรยาสาสน.;2542

3. ประเสรฐทองเจรญ,บรรณาธการ.คมอการสรางเสรมภมคมกนโรคฉบบท10(พมพเพมเตม);2545

4. ปยนตยธรรมาภรณพลาศ,บรรณาธการ.คมอการกวาดลางโรคโปลโอ.กรงเทพฯ:ส�านกงาน

กจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;2548

5. ศรรตนเตชะธวช,ปนดดาลสถาพรวงศา,ธนพฒนเลาวหตานนทและวรรณภาสกลพราหม,

บรรณาธการ.คมอการบรหารจดการวคซนและระบบลกโซความเยนป2554.กรงเทพฯ:บรษท

ศรเมองการพมพจ�ากด;2554

6. พรรณพศสวรรณกล,ธระพงษตณฑวเชยรและชษณาสวนกระตาย.การฉดวคซนปองกน

โรคในประเทศไทย:ปจจบนสอนาคต.กรงเทพฯ:บ.บ.การพมพและบรรจภณฑ;2547

7. วรศกด โชตเลอศกด และคณะ.วคซนและโรคตดเชอทปองกนไดดวยวคซน. กรงเทพฯ:

ธนาเพรส;2548

8. วชยโชคววฒน.ปรทศนโรคตดตอ.นนทบร:โครงการสวสดการวชาการสถาบนพระบรมราชนก.;

2544

9. สมเกยรต วฒนศรชยกล, เกศรา อศดามงคล, มาเรยว รกนต, สมชาย สนตวฒนกล,

คณะบรรณาธการ.ภาวะตดเชอMolecular/Cellular andClinical Basis. เลม 1.กรงเทพฯ:

เมดทรายพรนตง;2547.

10.สมเกยรต วฒนศรชยกล, เกศรา อศดามงคล, มาเรยว รกนต, สมชาย สนตวฒนกล,

คณะบรรณาธการ.ภาวะตดเชอMolecular/Cellular andClinical Basis. เลม 2.กรงเทพฯ:

เมดทรายพรนตง;2547.

11.สชราฉตรเพรดพรายและคณะ.วคซน...ทางออกในการปองกนภยราย.กรงเทพฯ:ธนาเพรส;2550

12.องกร เกดพาณชและคณะ.Update on Pediatric infectiousDiseases 2008.กรงเทพฯ:

บรษทรงศลปการพมพ(1977)จ�ากด;2551

13.โอฬารพรหมาลขต, อจฉราตงสถาพรพงษ, อษาทสยากร, คณะบรรณาธการ. วคซน.

กรงเทพฯ:นพชยการพมพ;2558.

14.TheCartercenterInternationalTaskForceforDiseaseeradication-TermsDefined[homepage

on the Internet]. [updated2009Sep.7].Available from:http://www.cartercenter.org/health/

itfde/program_definition.html.


15.WHO.[homepageontheInternet].Reportoninfectiousdiseaseseradicationandelimination

initiatives.[updated2009Sep.7].Availablefrom:http://www.who.int/infectious-disease-report/

pages/ch6init.html.

16 แผนปฏบตงานประจ�าป 2558: โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน ส�านกโรคตดตอทวไป

กรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข



1. โรคทสามารถกวาดลางไดแลวคอ ก.วณโรค

ข.บาดทะยกค.โรคไขทรพษง.โรคโปลโอ

2. เชอโรคทสามารถคงอยในสภาพแวดลอม

ไดนานคอ

ก. เชอMycobacterium tuberculosis

ข. เชอCorynebacterium diphtheriae

ค. เชอClostridium tetani

ง. เชอPoliovirus

3. โรคไวรสตบอกเสบบสามารถตดตอไดโดย ก. การสมผสกบเลอดสารคดหลงของผปวยโดยไมมบาดแผล

ข. การสมผสกบเลอดสารคดหลงของผปวยทางบาดแผลค. ทางการกนง. ทางการหายใจ

4. โรคใดไมตดตอโดยตรงจากคนไปสคน ก. วณโรคบาดทะยก

ข. โปลโอหดค. ไขสมองอกเสบเจอบาดทะยกง. คอตบหด

5. วคซนปองกนโรคหดหดเยอรมนควรเรมให

ในอายเทาใดจงจะเกดภมคมกนทด

ก. แรกเกดข. 2เดอนค. 4เดอนง. 9เดอน

6. หญงมครรภถาเคยไดรบวคซนdTมาแลว

1เขมจะตองใหวคซนdTอยางไร

ก. ไมตองใหข. ใหอก1เขมเพอกระตนค. ใหเพมอก2เขมโดยมระยะหาง0,4เดอนง. ใหเพมอก2เขมโดยมระยะหาง0,6เดอน

7. ระยะหางทนอยทสดของการใหวคซนDTP1

และDTP2คอ

ก. 1สปดาหข. 2สปดาหค. 3สปดาหง. 4สปดาห



8. เดกแรกเกดทกคนทปกตควรไดรบวคซน

ชนดใดเปนอนดบแรก

ก. บซจและตบอกเสบบข. หดหดเยอรมนคางทมค. คอตบไอกรนบาดทะยกง. ไขสมองอกเสบเจอ

9. วคซนชนดใดทเปนวคซนเชอเปนออนฤทธ ก. โปลโอชนดกนข. ตบอกเสบบค. คอตบไอกรนบาดทะยกง. โปลโอชนดฉด

10. กรณเดกอาย1-6ปทพลาดการรบวคซนใน

ชวงอาย1ปแรกจะตองใหวคซนอะไรบาง

เมอพบครงแรก

ก. บซจข. MMR

ค. DTP,OPV,HBง. ถกทกขอ



การประมาณวคซนเพอใหบรการ

77

เรอง การประมาณวคซนเพอใหบรการ




1. ประมาณการวคซนทจะใชในกลมประชากรเปาหมายไดอยางถกตอง

2. ค�านวณปรมาณวคซนทตองการเบกส�าหรบแตละกลมประชากร

เปาหมาย

3. ค�านวณอตราสญเสยวคซนแตละชนดได

4. กรอกใบเบกวคซน(แบบฟอรมว.3/1)ไดครบถวนและถกตอง

5. แสดงวธการจดท�าทะเบยนรบ-จายวคซนไดอยางครบถวนและ

ถกตอง

กจกรรมการสอน 1. บรรยายเนอหาตามวตถประสงค

2. ฝกปฏบตการค�านวณในแบบฟอรมเบกวคซน(ว.3/1)และการจดท�า

ทะเบยนรบ-จายวคซน

3. สาธตหรอแสดง:โปรแกรมexcelส�าหรบแบบฟอรมว.3/1


2. ใบงานโจทย(แบบฟอรมว.3/1)ในการค�านวณการเบกและรายงาน

การใชวคซนพรอมเฉลย

3. ใบงานแบบฝกหดการกรอกรายละเอยดในทะเบยนเบก-จายวคซน

และใบเฉลย/สรปความรจากแบบฝกหด


2. การมสวนรวมในกจกรรมระหวางเรยน

แผนการสอนหมวดเนอหาท 3การประมาณวคซนเพอใหบรการ

78 หมวดเนอหาท 3: การประมาณวคซนเพอใหบรการ


1. ประโยชนของการประมาณการวคซนคอ

ขอใด

ก. การเตรยมวคซนใหเพยงพอข. หลงใหบรการมวคซนคงเหลอไมมากเกนไปค. เพอลดอตราสญเสยของวคซน

ง. ถกทกขอ

2. ขอใดคอกลมเปาหมายทงหมดในการ

ประมาณการวคซน

ก. เดกกอนวยเรยนหญงมครรภและเดกตางชาตทอาศย

อยในประเทศไทย

ข. เดกกอนวยเรยนเดกนกเรยนป.1และป.6และเดก ตางชาตทอาศยอยในประเทศไทย

ค. เดกกอนวยเรยนเดกนกเรยนป.1และป.6หญงมครรภ

ทงชาวไทยและชาวตางชาตทอาศยอยในประเทศไทย

ง. เดกกอนวยเรยนเดกนกเรยนป.1และป.6และหญง

มครรภ

3. ขอใดไมใชแหลงขอมลเพอการหาจ�านวน

เปาหมายเดกกอนวยเรยน

ก. ฐานขอมลโปรแกรมคอมพวเตอรทบนทกขอมลการใหบรการ

ข. ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย (แบบ0119รบ.1ก/3)

ค. บตรบนทกการใหวคซน(0119รบ.1ต.)ง. สมดบนทกสขภาพแมและเดก(สมดสชมพ)

4. ปจจยขอใดทมผลตออตราสญเสยของวคซน ก. จ�านวนผมารบบรการข. เทคนคการผสมและดดวคซนเขากระบอกฉดค. ขนาดบรรจโดสตอขวดง. ถกทกขอ

5. ขอใดถกตองทสดเกยวกบอตราสญเสยของ

วคซนแตละชนด

ก. กลมเดกแรกเกดBCGและHBอตราสญเสยเทากบ

รอยละ50

ข. กลมเดกอาย2เดอนถง5ปอตราสญเสยเทากบ

รอยละ25

ค. กลมเดกนกเรยนอตราสญเสยเทากบรอยละ10

ง. วคซนOPVอตราการสญเสยเทากบรอยละ30

6. การค�านวณจ�านวนวคซนทตองการเบก

ขอใดถกตอง

ก. จ�านวนเปาหมายคณกบอตราสญเสยของแตละชนด

วคซน

ข. จ�านวนเปาหมายคณกบอตราสญเสยลบดวยวคซน

ทเหลอจากการบรการครงทผานมา

ค. ปรมาณวคซนทใหบรการในเดอนทผานมา

ง. คาเฉลยของการใหบรการวคซนใน6เดอนทผานมา

79หมวดเนอหาท 3: การประมาณวคซนเพอใหบรการ


7. การกรอกใบเบกวคซนตองกรอกขอมลใด

บาง

ก. จ�านวนเปาหมายจ�านวนวคซนทตองการใชจ�านวนยอดคงเหลอยกมาและจ�านวนทขอเบก

ข. จ�านวนผมารบบรการและวคซนทเปดใชในเดอน

ทผานมา

ค. อตราสญเสยของแตละชนดวคซน


8. ความหมายของ“จ�านวนวคซนทเปดใช”

คอขอใด

ก. วคซนทเปดใหบรการวคซนทตกแตกวคซนทหมดอายและวคซนทเสอมสภาพ

ข. วคซนทเปดใหบรการและวคซนทตกแตกขณะใหบรการ

ค. วคซนทเปดใหบรการวคซนทหมดอายและวคซนทเสอมสภาพ

ง. เฉพาะวคซนทเปดใหบรการเทานน

9. หลกในการเปดใชวคซนคอขอใด ก. เปดวคซนใชตามความสะดวกของผใชข. วคซนทรบมากอนตองใชกอนค. วคซนทรบทหลงตองใชกอนง. วคซนทจะหมดอายกอนตองใชกอน

10. ขอใดคอขอมลทส�าคญของทะเบยน

รบ–จายวคซน

ก. ชอวคซนวน/เดอน/ปรบ-จายระบสถานทรบ-จายจ�านวนรบจ�านวนจายจ�านวนคงเหลอและ

วนหมดอาย(Exp.date)

ข. รนการผลต(Lotnumber)ค. บรษทผผลตวคซนและน�าเขามาจ�าหนายง. ถกทงขอกและข


หมวดเนอหาท 3การประมาณวคซนเพอใหบรการ


การประมาณวคซนหมายถง การประมาณจ�านวนวคซนใหเพยงพอส�าหรบกลมเปาหมายใน

และนอกพนททมารบบรการโดยหนวยบรการทกระดบตองมการประมาณการวคซนเดอนละครงเพอการจด

เตรยมวคซนใหเหมาะสมแกการใหบรการถาประมาณวคซนรายเดอนมากเกนไปจะสงผลใหมวคซนคงคาง

ทสถานบรการหากสถานบรการมระบบลกโซความเยนไมดจะท�าใหวคซนเสอมคณภาพในขณะเดยวกน

ถาประมาณวคซนนอยกวาจ�านวนผมารบบรการจะท�าใหมวคซนไมเพยงพอ

ในการประมาณวคซนนนจะตองค�านงถงกลมเปาหมาย(เดกหญงมครรภ)และอตราสญเสยของ

วคซนแตละชนดดวยซงจ�านวนกลมเปาหมายในการใหบรการของสถานบรการทจะน�ามาค�านวณปรมาณ

วคซนทตองการใชในแตละเดอนประกอบดวย3กลมดงน

1. จ�านวนเปาหมายทนดหมายมารบวคซน

2. จ�านวนกลมเปาหมายนอกพนททไมไดนดแตมาขอรบวคซน

3. จ�านวนกลมเปาหมายทไมไดมาตามนดเมอครงกอน

ส�าหรบอตราสญเสยวคซนแตละชนดขนอยกบหลายองคประกอบไดแกจ�านวนเดกทมารบบรการ

ในแตละครงของการใหบรการขนาดบรรจของวคซนวคซนทบรรจหลายโดสตอขวดจะมโอกาสสญเสยได

มากเทคนคการเตรยมวคซนใหไดครบตามจ�านวนโดสทบรรจตอขวดซงไดมการก�าหนดอตราสญเสยวคซน

แตละชนดไวแลวเพอประมาณการใชวคซนไดอยางเพยงพอดงน

1. ในเดกกอนวยเรยน และหญงมครรภ• วคซนทมขนาดบรรจ1โดสมอตราสญเสยเทากบรอยละ1

• วคซนทมขนาดบรรจ2โดสมอตราสญเสยเทากบรอยละ10

• วคซนทมขนาดบรรจ10-20โดสมอตราสญเสยเทากบรอยละ25

ยกเวนวคซนBCGในเดกแรกเกดก�าหนดใหมอตราสญเสยเทากบรอยละ50


2. ในเดกนกเรยน ป.1 และ ป.6• วคซนทมขนาดบรรจ1โดสมอตราสญเสยเทากบรอยละ1


การค�านวณหาจ�านวนวคซนทตองการใชของสถานบรการในแตละรอบการเบกมปจจยทเกยวของ

ไดแกจ�านวนกลมเปาหมายตวคณการสญเสยวคซน(WMF)ขนาดบรรจ(โดสตอขวด)โดยสามารถค�านวณ

ปรมาณวคซนทตองการใชไดจากสตรค�านวณการใชวคซน

สถานบรการตองจดท�าใบเบกวคซน เพอแจงประมาณการวคซนทตองการใชในเดอนถดไปสงให

แกส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอเพอตรวจสอบความถกตองและรวบรวมสงใหเภสชกรผรบผดชอบ เพอท

คลงวคซนจะไดจดเตรยมวคซนไวใหตามใบเบกของสถานบรการนอกจากนคลงวคซนและสถานบรการตอง

จดท�าทะเบยนรบ-จายวคซนแตละชนดเพอควบคมจ�านวนและรายละเอยดของวคซนซงจะท�าใหทราบถง

อตราการจายยอดคงเหลอชวยใหสะดวกในการจายวคซนตามหลกFirstExpireFirstOut(FEFO)รวมทง

ใชในการตดตามวคซนLotnumberทพบผปวยมอาการรนแรงภายหลงไดรบวคซน


1. ความหมายและความส�าคญของการประมาณวคซนเพอใหบรการ

1.1 ความหมายของการประมาณวคซนเพอใหบรการ หมายถงการประมาณการจ�านวน

วคซนใหเพยงพอส�าหรบกลมเปาหมายทมารบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคทงในและนอกเขตรบผดชอบ

ของสถานบรการสาธารณสขทกระดบตงแตระดบจงหวดอ�าเภอและต�าบล

1.2 ความส�าคญของการประมาณวคซนเพอใหบรการ และวสดอปกรณทจ�าเปน โดยทวไป

สถานบรการแตละแหงตองประมาณการวคซนรายเดอน เพอการจดเตรยมปรมาณวคซนใหเหมาะสม

แกกลมเปาหมายทงผทอาศยอยในและนอกพนทรบผดชอบซงเมอใหบรการแลวจะมวคซนคงเหลอ

ไมมากเกนไป(วคซนคงเหลอตองมจ�านวนนอยกวาจ�านวนเปาหมายวคซนทใชใน1เดอน)ถาประมาณการ

วคซนรายเดอนมากเกนไปจะสงผลใหมวคซนคงคางทสถานบรการมากและหากระบบลกโซความเยนของ

สถานบรการไมดจะท�าใหวคซนเสอมคณภาพในขณะเดยวกนถาประมาณการใชวคซนรายเดอนนอยกวา

จ�านวนผมารบบรการจะมวคซนไมเพยงพอในการใหบรการ

2. กลมเปาหมายในการประมาณวคซน

2.1 กลมเปาหมายในการใหบรการวคซน2.1.1 กลมเปาหมายเดกหมายถงกลมเดกแรกเกดกลมเดกอาย 2, 4 และ 6 เดอน

กล มเดกอาย 9–12 เดอน กล มเดกอาย 1 ปครง 2 ปครง และอาย 4 ป

กลมเดกนกเรยนป.1และป.6รวมทงกลมเดกดอยโอกาสทตดตามพอแมผปกครอง

มาอยในพนทและแรงงานตางชาต

2.1.2 กลมเปาหมายหญงมครรภ หมายถงหญงมครรภทกรายซงตองไดรบวคซนตาม

ก�าหนดการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข (รายละเอยดตาม

คมอการสรางเสรมภมคมกนโรคกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข)

2.2 การหาจ�านวนกลมเปาหมายในการใหบรการของสถานบรการเพอใชค�านวณปรมาณวคซน

ทตองการใชในแตละเดอนประกอบดวย3กลมดงน

2.2.1 จ�านวนเปาหมายทนดหมายมารบวคซน สามารถหาไดจากแหลงขอมลตางๆเชน• โปรแกรมคอมพวเตอรทบนทกขอมลการใหบรการ

• บญชรายชอกลมเปาหมายทนดหมายทงในพนทและนอกพนทรบผดชอบ

• ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย(แบบ0119รบ.1ก/3)

• บญชรายชอผรบการฉดวคซนสรางเสรมภมคมกนโรคในนกเรยน

ทงนสถานบรการตองบนทกการนดหมายทกรายอยางสมบรณ จงจะท�าใหการ

ประมาณการกลมเปาหมายมความครบถวน


2.2.2 จ�านวนเปาหมายนอกพนททไมไดนดแตมาขอรบวคซน สามารถประมาณโดยหา

คาเฉลยในการใหบรการทผานมา

2.2.3 จ�านวนเปาหมายทไมไดมาตามนดเมอครงกอน จะตองเลอนนดมารวมเปนเปาหมายในการใหบรการในเดอนนดวย

นอกจากการคาดประมาณจ�านวนกลมเปาหมายแลวในการประมาณการใชวคซนยงตองค�านงถง

อตราสญเสยวคซน เนองจากวคซนทใชในปจจบนสวนใหญมขนาดบรรจขวดละหลายโดส ในการเปดใช

แตละครงอาจใชไมหมดขวด

3. อตราสญเสยวคซนแตละชนด

อตราสญเสยวคซน(Wastagerate:WR)หมายถงรอยละของวคซนทสญเสยไปเมอมการใหบรการ

วคซนแตละชนดแกกลมเปาหมายซงปจจยทเกยวของกบการสญเสยวคซนมดงน

• จ�านวนเดกทมารบบรการในแตละครง

• ขนาดบรรจของวคซนวคซนทบรรจหลายโดสตอขวดจะมโอกาสสญเสยไดมาก

• เทคนคของเจาหนาทในการเตรยมวคซนใหไดครบตามจ�านวนโดสทบรรจตอขวด

• วคซนทตกแตกหรอหมดอาย

ดงนนในทกๆครงของการใหบรการวคซนผปฏบตงานตองทราบอตราสญเสยของวคซนแตละชนด

ส�าหรบประเทศไทยก�าหนดไวดงตารางท3.1

การก�าหนดอตราสญเสยวคซนแตละชนด• อตราสญเสยของวคซนในเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ




ยกเวนวคซนBCGในเดกแรกเกดก�าหนดใหมอตราสญเสยเทากบรอยละ50

• อตราสญเสยของวคซนในเดกนกเรยนป.1และป.6


• วคซนทมขนาดบรรจ10-20โดสมอตราสญเสยเทากบรอยละ10เพราะเปนการใหบรการ

เปนกลมใหญ


ตารางท 3.1 อตราสญเสยวคซน (WR) ตวคณการสญเสยวคซน (WMF) และขนาดขวดบรรจ จ�าแนกรายวคซนทใชในประเทศไทย

รายการ OPV dT BCG MMR DTP DTP-HB

HB JE

เดก<5ป

ป.1 ป.1ป.6

หญงมครรภ

เดกแรกเกด

ป.1 เดก <5ป

ป.1 เชอตาย

เชอเปน

ขนาดบรรจ

โดส/ขวด

20 20 10 10 10 10 1 10 10 10 2 2 1

อตราสญ

เสย(%)

25 10 10 25 50 10 1 10 25 25 10 10 1

WMF* 1.33 1.11 1.11 1.33 2 1.11 1.01 1.11 1.33 1.33 1.11 1.11 1.01

*WMFหรอwastagemultiplicationfactorสามารถหาไดจากสตร100/(100-WR)

ทมาของสตร WMF มดงนวคซน100โดสฉดเดกได100-WRคน

ดงนนถามเดกnคนตองเบกวคซนเทากบnX100/(100-WR)โดส

ตวอยางวคซนทมอตราสญเสยรอยละ25ถาตองการใหวคซนแกเดก30คนตองเบกวคซนเทาไร

จ�านวนวคซนทตองเบก =30x100/(100-25)

=30x1.33

=39.9โดส


4. การค�านวณการใชวคซน

การค�านวณหาจ�านวนวคซนทตองการใชของสถานบรการในแตละรอบการเบกมปจจยทเกยวของ

ไดแกจ�านวนกลมเปาหมายตวคณการสญเสยวคซน(wastagemultiplicationfactor:WMF)ขนาดบรรจ

(โดสตอขวด)โดยมสตรค�านวณปรมาณวคซนในการใหบรการดงน

สตร ค�านวณการใชวคซน

D = A x B C

• จ�านวนประชากรกลมเปาหมายทงหมดทมารบบรการแทนคาดวยA

• ตวคณการสญเสยวคซน(WMF) แทนคาดวยB

• จ�านวนโดสตอขวด แทนคาดวยC

• จ�านวนวคซนทตองการใช แทนคาดวยD

ในกรณทค�านวณแลวไดทศนยมใหปดเศษเปน1ขวด

ตวอยาง การค�านวณการใชวคซน

ในเดอนมกราคม2553 โรงพยาบาลประทบใจมประชากรกลมเปาหมายเดกกอนวยเรยนในพนท

รบผดชอบ80รายมเดกนอกพนทมารบบรการจ�านวน20รายใหค�านวณจ�านวนวคซนOPVทตองการใช

A จ�านวนประชากรกลมเปาหมายทงหมด=80ราย+20ราย=100ราย

B ตวคณการสญเสยวคซน(WMF)ของวคซนOPV=1.33

C จ�านวนโดสตอขวดของวคซนOPV=20

แทนคาในสตร D =AxB

C

=(80+20)x1.33

20

=6.65ขวด(เศษปดเปน1ขวด)

=7ขวด


จ�านวนครงทใหบรการในแตละรอบการเบกวคซนเปนปจจยหนงทตองค�านงถงเนองจากวคซนทเปดใชในการใหบรการจะมอายการใชงาน 2–8ชวโมง โดยขนอยกบชนดของวคซน เมอเปดใชแลว

สวนทเหลอตองท�าลายทงไมสามารถน�าไปใชไดอกดงนนสถานบรการสาธารณสขทเบกวคซนเดอนละครง

แตใหบรการมากกวาเดอนละครงจ�าเปนตองประมาณการวคซนในแตละครงแลวน�าผลแตละครงมารวมกน

ซงการค�านวณเชนนจะท�าใหไดจ�านวนขวดของวคซนทเบกมากกวาการน�าเปาหมายทงเดอนมาค�านวณ

เพยงครงเดยว

5. การจดท�าใบเบกวคซน

5.1 ความส�าคญของการจดท�าใบเบกวคซน

คลงวคซนระดบอ�าเภอ(CUP)เบกวคซนผานระบบVMI(VendorManagedInventory)จากองคการ

เภสชกรรม(GPO)ซงเปนคลงวคซนระดบประเทศปรมาณวคซนทองคการเภสชกรรมจดสงผานระบบVMIถง

โรงพยาบาลแมขาย(CUP)ควรมปรมาณวคซนทไมมากหรอนอยเกนกวาความตองการใชจรงในแตละเดอน

โดยพจารณาจากขอมลทแสดงปรมาณวคซนของแมขาย(CUP)ไดแกคาReorderPoint(ROP)หรอจดเตม

สนคาคออตราการใชวคซนแตละชนดเฉลยตอเดอนและคาสงสด(MaximumLimit)ของปรมาณวคซน

ซงเทากบROPx1.5

ในแตละเดอนโรงพยาบาลแมขายจะบนทกยอดวคซนคงเหลอ (On hand) ในระบบ VMI

และองคการเภสชกรรมจะสงวคซนใหในกรณทคายอดวคซนคงเหลอนอยกวาคาROP โดยจดสงวคซน

แบบเตมเตมเทากบMaximumLimit–Onhandโดยปดเศษใหเตมกลองและจดสงใหเดอนละ1ครงนอกจากจะม

การแจงเบกวคซนกรณฉกเฉน(นอกรอบ)จากโรงพยาบาลแมขาย

ตวอยางรพ.ปจจบนมวคซนคงเหลออย300โดสมคาROP=500และคาMaximumlimit=750

ดงนนองคการเภสชกรรมจะตองสงวคซนใหกโดส?

ปรมาณวคซนทจดสง(โดส) =คาMaximumLimit–คาOnhand

=750–300

=450

ส�าหรบคาReorderPoint (ROP)นน โรงพยาบาลแมขายสามารถปรบใหสอดคลองกบปรมาณ

การใชใหมความเหมาะสมไมเกดปญหาวคซนไมเพยงพอในการใหบรการหรอมส�ารองคงคลงมากเกนไป

โดยสามารถ download แบบฟอร ม FM3 (ภาพท 3.1 แบบปรบเปลยนปรมาณการใช วคซน)

จากเวบไซตขององคการเภสชกรรม (http://scm.gpo.or.th/vmi/index_allprojects.asp?id=EPI-Routine)

แลวบนทกขอมลในแบบฟอรมดงกลาวใหครบถวนและสงขอมลกลบไปยงส�านกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต(สปสช.)เพอตรวจสอบความถกตองของขอมลกอนทจะสงขอมลดงกลาวใหแกองคการเภสชกรรม

เพอปรบคาROPตอไป


ภาพท 3.1แบบปรบเปลยนปรมาณการใชวคซน(FM3)

กรณทวคซนคงคลงมปรมาณไมเพยงพอและมความจ�าเปนตองใชเรงดวน โรงพยาบาลแมขาย

สามารถเบกวคซนนอกรอบหรอในกรณฉกเฉนไดโดยdownloadใบเบกกรณตองการวคซนเพมระหวางรอบ

(ภาพท3.2)จากเวบไซตขององคการเภสชกรรม(http://scm.gpo.or.th/vmi/index_allprojects.asp?id=EPI-Routine)

และกรอกขอมลจ�านวนวคซนแตละชนดทตองการเบกนอกรอบ (โดสและขวด) แลวสงใบเบกดงกลาว

ทางFax/E-mailไปยงองคการเภสชกรรมเพอด�าเนนการจดสงวคซนใหนอกรอบตอไป


ภาพท 3.2 ตวอยางใบเบกกรณตองการวคซนเพมระหวางรอบ

ส�าหรบหนวยบรการสาธารณสขตองจดท�าใบเบกวคซนเพอแจงปรมาณวคซนทตองการใชในเดอน

ถดไปสงใหส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ(สสอ.)เปนผรวบรวมและตรวจสอบความถกตองและสงใหกลม/

ฝายเภสชกรรมของโรงพยาบาลแมขาย เพอใหจดเตรยมวคซนตามใบเบก โดยกรมควบคมโรคไดก�าหนด

กจกรรมการเบก-จายวคซน ของโรงพยาบาลแมขายและหนวยบรการสาธารณสข ดงตารางท 3.2

และแนะน�าใหหนวยบรการฯใช“แบบฟอรมว.3/1”ในการเบกวคซนและรายงานผลการใหวคซนซงสามารถ

downloadแบบฟอรมทเปนไฟลMS-Excelไดทhttp://thaigcd.ddc.moph.go.th/knowledges/view/217


ตารางท 3.2 กจกรรมการเบก-จายวคซน ของสถานบรการสาธารณสข

สถานบรการ กจกรรม ระยะเวลาด�าเนนการ

องคการเภสชกรรม(GPO) •คลงวคซนระดบประเทศ

•จดสงวคซนผานระบบVMIถงโรงพยาบาลแมขาย

(CUP)

เดอนละ1ครง

โรงพยาบาลแมขาย(รพศ./

รพท./รพช.)

•คลงวคซนระดบอ�าเภอ(CUP)จายวคซนใหหนวยบรการ

•บนทกขอมลวคซนคงคลงในระบบVMI

•จดท�าทะเบยนรบ–จายวคซนรายชนด


ส�านกงานสาธารณสข

อ�าเภอ(สสอ.)

•รวบรวมและตรวจสอบแบบว.3/1ของรพ.สต./หนวย

บรการในเขตรบผดชอบสงใหกลมงานเภสชกรรมของ

รพศ./รพท./รพช.


หนวยบรการสาธารณสข

(รพ.สต./หนวยบรการของ

เทศบาลหรอกทม./คลนก

เดกสขภาพด/คลนก

ฝากครรภ/หองคลอด

•คาดประมาณจ�านวนกลมเปาหมายในพนทรบผดชอบ

•จดท�าแบบว.3/1สงใหสสอ.หรอโรงพยาบาลแมขาย

•ค�านวณและวเคราะหอตราสญเสยวคซนเพอปรบระบบ

การใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรค


5.2 การจดท�าใบเบกวคซน

ใหหนวยบรการกรอกแบบฟอรมเบกวคซน ว.3/1 ซงแสดงขอมลการเบกวคซนแตละชนดและ

ผลการใหบรการวคซนของกลมเปาหมายในเดอนทผานมาเพอใหไดขอมลทครบถวนและถกตองผกรอก

ตองบนทกขอมลทกรายการและสงใบเบกใหตรงตามก�าหนดทงนเพอใหไดรบวคซนตามปรมาณทขอเบก

และทนเวลาทตองการใช


แบบ ว.3/1

ท….....……………………

เรอง ขอเบกวคซนในงานสรางเสรมภมคมกนโรคเรยน .....................................................................................

จ านวนผรบ จ านวนวคซน อตราสญเสย

ทตองการใช ยอดคงเหลอยกมา ทขอเบก บรการ (คน) ทเปดใช (ขวด/หลอด) รอยละ

1. BCG - - - - - - 2. HB - - - - - - 3. DTP-HB - - - - - - 4. OPV - - - - - - 5.1 IPV (1 dose) - - - - - - 5.2 IPV (10 doses) - - - - - - 6. MMR (1 dose) - - - - - - 7. DTP - - - - - - 8.1 JE เชอตาย - - - - - - 8.2 LAJE (เชอเปน) (1 dose) - - - - - - 8.3 LAJE (เชอเปน) (4 doses) - - - - - - 9. Rota (1 dose) - - - - - -

หญงตงครรภ 10. dT - - - - - - 11. MMR/MR (10 doses) - - - - - - 12. BCG - - - - - - 13. OPV - - - - - - 14. dT - - - - - -

นกเรยน ป.5 15. HPV (1 dose) - - - - - - นกเรยน ป.6 16. dT - - - - - -

(……………………….……………..…....) ต าแหนง…………………………………………….

ขอมลการเบกวคซน เดอน ………….… ผลการใหวคซนเดอน…………....ทผานมาเปาหมาย

(คน)จ านวนวคซน (ขวด/หลอด)

เดกแรกเกด ถง 5 ป

นกเรยน ป.1

ขอแสดงความนบถอ

หนวยบรการ (รพ.สต./ฝาย) ............................................. วนท ........ เดอน.......................... พ.ศ. ..............

หนวยบรการ (รพ.สต./ฝาย) .......................................................................................……..ขอเบกวคซนตางๆ ดงน


วคซน

ภาพท 3.3 ตวอยางใบเบกวคซน(แบบว.3/1)

ค�าอธบายความหมายของใบเบกวคซน (แบบ ว.3/1)

สวนท 1การเบกวคซนส�าหรบเดอนทจะใหบรการ1. เปาหมาย (คน)หมายถงจ�านวนเดกหรอหญงมครรภทจะมารบบรการตาม

ทะเบยนนดหมายในเดอนทจะขอเบกวคซนซงรวมทงเดกหรอหญงมครรภ

ทอยในและนอกพนทรบผดชอบทมารบบรการณสถานบรการนนๆ

2. จ�านวนวคซน(ขวด)

• ทตองการใชหมายถงจ�านวนวคซนทค�านวณไดจากจ�านวนเดกหรอหญง

มครรภในชองเปาหมายอตราการสญเสยทก�าหนดของวคซนแตละชนด

และขนาดบรรจของวคซน

• ยอดคงเหลอยกมาหมายถงจ�านวนวคซน(ขวด)ทเหลอขณะจดท�าใบเบก

วคซนเฉพาะวคซนทยงไมเปดใชเทานน


• ทขอเบก หมายถง จ�านวนวคซนทตองการใชหกออกดวยยอดคงเหลอ ยกมา

สวนท 2 การรายงานผลการใหวคซนในเดอนทผานมา1. จ�านวนผมารบบรการ(คน)หมายถงจ�านวนเดกหรอหญงมครรภทมารบบรการ

จรงในเดอนทผานมาของวคซนแตละชนด

2. จ�านวนวคซนทเปดใช (ขวด) หมายถง จ�านวนวคซนแตละชนดทเปดใชจรง ในการใหบรการ รวมถงวคซนทไมไดเปดใชแตหมดอายหรอเสอมสภาพ

และรวมถงวคซนทตกแตกดวย

3.อตราสญเสยหมายถงอตราการสญเสยจรงของวคซนแตละชนดทเกดขนใน

การใหบรการซงสามารถค�านวณไดดงน

รอยละของอตราการสญเสยจรง={จ�านวนวคซนทเปดใช(ขวด)xขนาดบรรจตอขวด-จ�านวนผรบบรการ}x100จ�านวนวคซนทเปดใช(ขวด)xขนาดบรรจตอขวด

การตรวจสอบความสอดคลองของเปาหมายและปรมาณการใชวคซนในแบบ ว.3/1หนวยบรการสาธารณสขส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอและคลงวคซนระดบอ�าเภอควรตรวจสอบ

ความสอดคลองของปรมาณการเบก (เปาหมาย) และปรมาณการใชวคซน โดยพจารณาจากจ�านวน

เปาหมายการเบกวคซนใกลเคยงกบจ�านวนผรบบรการในเดอนทผานมารวมถงตรวจสอบความครบถวน

ถกตองของการเบกวคซนทจะใหบรการ เชนจ�านวนเปาหมายในการเบกวคซนDTP-HB รวมกบจ�านวน

เปาหมายในการเบกวคซนDTPตองเทากบจ�านวนเปาหมายในการเบกวคซนOPV(ในเดกแรกเกดถงอาย

5ป)เนองจากวคซนDTP-HBหรอDTPตองไดรบพรอมกบวคซนOPV

6. การจดท�าทะเบยนรบ-จายวคซน

ทะเบยนรบ-จายวคซน เปนทะเบยนคมยอดการรบ-จายวคซนแตละชนดซงคลงวคซนและสถาน

บรการตองจดท�ามวตถประสงคเพอควบคมจ�านวนและทราบรายละเอยดของวคซนแตละชนดประโยชน

ของการจดท�าทะเบยนรบ-จายวคซนไดแก

1. ทราบถงอตราการจายและจ�านวนวคซนคงเหลอของสถานบรการ

2. ท�าใหสะดวกแกการปฏบตงานไมจ�าเปนตองเปดตเยนเพอตรวจสอบLotnumberวนหมดอาย

ของวคซนหรอจ�านวนวคซนสามารถจายวคซนขวดทจะหมดอายกอนโดยใชหลกFirstExpire

FirstOut:FEFOไดงาย

3. ท�าใหทราบการกระจายของวคซนLotnumberตางๆเมอเกดปญหาอาการขางเคยงภายหลง

ไดรบวคซนสามารถตดตามเฝาระวงหรอระงบการใชวคซนไดงาย


เมอรบหรอจายวคซนแตละครงเจาหนาทผรบผดชอบทงในระดบคลงและสถานบรการตองบนทก

ขอมลในทะเบยนรบ-จายวคซน(ดงภาพท3.4)ทกรายการใหครบถวนดงน

วน/เดอน/ป: ระบวน/เดอน/ปทรบ-จายวคซนแตละชนด

รบจาก/จายให: ระบสถานทรบ-จายวคซน เพอประโยชนในการประสานผ ดแลคลงวคซน

และผใหบรการในระดบตางๆสามารถแจงระงบการใชวคซนLotnumberเดยวกบ

ผ ปวยทมอาการรนแรง/ผ เสยชวตภายหลงไดรบวคซนไวกอน (ในกรณทม

การระงบใช)

จ�านวน: ระบจ�านวนทรบหรอจายและยอดคงเหลอ เพอตรวจสอบปรมาณการรบ-จาย

และปรมาณคงเหลอของวคซนในแตละแหง

เลขทวคซน (Lot number), วนหมดอาย (Exp. date): ระบ Lot numberและวนหมดอาย ในกรณทมผปวย/ผเสยชวตภายหลงไดรบ

วคซน จ�าเปนอยางยงทตองทราบ Lot number และวนหมดอายของวคซน

ทผ ปวย/ผเสยชวตรายนนไดรบ เพอประโยชนในการเกบตวอยางขวดวคซน

ตรวจทางหองปฏบตการ อกทงตรวจสอบผทไดรบวคซนรายอนทไดรบวคซน

ขวดเดยวกนหรอตางขวด แต Lot number เดยวกบผปวยหรอผเสยชวต

และเยยมตดตามใหไดวามผใดมอาการภายหลงไดรบวคซนหรอไม และเปน

อยางไรบาง

หมวดเนอหาท : การประมาณการวคซนเพอใหบรการ

ภาพท 3.4 ตวอยางทะเบยนรบ-จายวคซน

ทะเบยนรบ – วคซนจาย ชอวคซน…………..ขนาดบรรจตอขวด……….โดส ขนาดบรรจตอกลอง………..ขวด วน เดอน

ป รบจาก /จายให

จานวน เลขทผลต วนหมดอาย

หมายเหต รบ จาย คงเหลอ

ภาพท 3.4 ตวอยางทะเบยนรบ-จายวคซน



1. กลกญญา โชคไพบลยกจ, เกษวด ลาภพระ, จฑารตน เมฆมลลกา, ฐตอร นาคบญน�า

และอจฉราตงสถาพรพงษ,คณะบรรณาธการ.ต�าราวคซนและการสรางเสรมภมคมกนโรค

พ.ศ.2556.กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา;2558




3. พรศกด อยเจรญ,บรรณาธการ.คมอการปฏบตงาน“การสรางเสรมภมคมกนโรคส�าหรบ

เจาหนาทสาธารณสข”.กรงเทพฯ:ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;

2547.

4. WorldHealthOrganization,DepartmentofImmunization,VaccinesandBiologicals,Familyand

CommunityHealth.TrainingforMidLevelManagers(MLM)Module1.Coldchain,Vaccines

andsafe–injectionequipmentmanagement.Switzerland;2008.



1. ขอใดไมใชประโยชนของการประมาณการ

วคซน

ก. การเตรยมวคซนใหเพยงพอข. หลงใหบรการมวคซนคงเหลอไมมากเกนไปค. เพอลดอาการขางเคยงภายหลงการไดรบวคซนง. เพอลดอตราสญเสยของวคซน

2. ขอใดไมใชกลมเปาหมายในการประมาณ

การวคซน

ก. เดกนกเรยนป.1ตางอ�าเภอทเขามาเรยนในโรงเรยน

ททานรบผดชอบ

ข. เดกทอยชายแดนในเขตพมาตดกบรพ.สต.ของทานแตไมเคยมารบบรการทคลนกของทานมากอน

ค. เดกเขมรทขามมารบวคซนทคลนกของทานเปนประจ�าง. เดกในพนทรบผดชอบซงปกตไดรบวคซนจากคลนก

เอกชน

3. แหลงขอมลใดไมควรใชในการประมาณการ

วคซน

ก. สมดบนทกสขภาพแมและเดก(สมดสชมพ)ข. ฐานขอมลโปรแกรมคอมพวเตอรทบนทกขอมลการ

ใหบรการ

ค. ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย(แบบ0119รบ.1ก/3)

ง. บตรบนทกการใหวคซน(0119รบ.1ต.)

4. รพ.สต.บานแสนสขมเปาหมายให

วคซนเจอจ�านวน10รายจะตองเบกวคซน

จ�านวนเทาได

ก. 5ขวดข. 6ขวดค. 11ขวดง. 12ขวด

5. ขอใดไมถกตอง ก. วคซนHBอตราสญเสยเทากบรอยละ10

ข. วคซนMMRส�าหรบเดกกอนวยเรยนสญเสยเทากบ

รอยละ5

ค. วคซนDTPอตราสญเสยเทากบรอยละ25

ง. วคซนOPVอตราสญเสยเทากบรอยละ25

6. โรงเรยนแหงหนงมนกเรยนชนป.1จ�านวน

100คนวคซนMMRขนาด10โดสตอขวด

จะตองเตรยมวคซนไปใหบรการกขวด

ก. 10ขวดข. 11ขวดค. 12ขวดง. 14ขวด



7. การกรอกใบเบกวคซนไมตองกรอกขอมลใด

บาง

ก. วนหมดอายและLotnumberของวคซนคงเหลอข. จ�านวนเปาหมายจ�านวนวคซนทตองการใชจ�านวน

ยอดคงเหลอยกมาและจ�านวนทขอเบก

ค. จ�านวนผมารบบรการและวคซนทเปดใชในเดอน

ทผานมา

ง. อตราสญเสยของแตละชนดวคซน

8. ความหมายของ“จ�านวนวคซนทเปดใช”

คอขอใด

ก. วคซนทเปดใหบรการวคซนทตกแตกวคซนทหมดอายและวคซนทเสอมสภาพ

ข. วคซนทเปดใหบรการและวคซนทตกแตกขณะใหบรการ

ค. วคซนทเปดใหบรการวคซนทหมดอายและวคซน ทเสอมสภาพ

ง. เฉพาะวคซนทเปดใหบรการเทานน

9. หลกในการเปดใชวคซนคอขอใด ก. FirstInFirstOut:FIFOข. FirstExpireFirstOut:FEFOค. LastInFirstOut:LIFOง. FirstInLastOut:FILO

10. ขอใดเปนขอปฏบตทถกตองในการจดท�า

ทะเบยนรบ–จายวคซน

ก. วคซนDTPทจายในวนเดยวกนใหบนทกการจายเปนยอดรวม

ข. ถาจายวคซนเจอแกสถานอนามยเจดจรส2LotnumberตองบนทกแยกLotเปน2บรรทด

ค. น�ายาท�าละลายไมตองบนทกในทะเบยนรบ-จายเพราะไมมวนหมดอาย

ง. เมอทานยมวคซนจากสถานอนามยขางเคยงไมตองลงในทะเบยนรบ-จายเพราะทานตองสงคนในภายหลง

อยแลว



การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน

97

แผนการสอนหมวดเนอหาท 4การจดท�าทะเบยนรายงาน

ทเกยวของกบการใหบรการวคซน

เรอง การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหวคซน




1. อธบายวธการจดท�าทะเบยนตดตามการไดรบวคซนในกล ม

เปาหมายและการน�าไปใชประโยชนไดอยางถกตอง

2. อธบายวธการจดท�าทะเบยนการใหวคซนในกล มเป าหมาย

และการน�าไปใชประโยชนไดอยางถกตอง

3. อธบายความแตกตางระหวางขอมลความครอบคลมของการไดรบ

วคซนและความครอบคลมของการใหบรการวคซนไดอยางถกตอง

4. แสดงวธการค�านวณความครอบคลมของการไดรบวคซนและ

ใหบรการวคซนในกลมเปาหมายตางๆไดอยางถกตอง


2. ฝกการวเคราะหรายละเอยดในใบทะเบยนตดตามและการค�านวณ

อตราความครอบคลมของการใหบรการและการไดรบวคซน

สอการสอน 1. เอกสารประกอบการบรรยาย(HandoutPowerpointทใชบรรยาย)

2. ตวอยางใบทะเบยนตดตามทมข อมลเพอใชในการวเคราะห

รายละเอยดในทะเบยนซงใชเปนโจทยใหผเรยนไดวเคราะห

3. ใบงานโจทยการค�านวณอตราความครอบคลมของการใหบรการ

วคซนพรอมเฉลย

4. ใบงานโจทยการค�านวณอตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

พรอมเฉลย



98 หมวดเนอหาท 4: การจดทำ ทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน


1. ทะเบยนทใชหาอตราการสญเสยวคซนของ

วคซนแตละชนดหาไดจาก

ก. ทะเบยนการใหบรการของสถานบรการข. ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย

ในพนททรบผดชอบ

ค. รายชอทนดกลมเปาหมายมารบวคซนง. ถกทกขอ

2. ทะเบยนทใชในการตดตามวาเดกในพนท

รบผดชอบไดรบวคซนครบถวนตามเกณฑ

หาไดจาก

ก. ทะเบยนการใหบรการของสถานบรการข. ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย

ในพนททรบผดชอบ

ค. รายชอทนดกลมเปาหมายมารบวคซนง. ถกทกขอ

3. ถาตองการประเมนการไดรบวคซนOPV

ครบ3ครงในเดกอายครบ1ปณเดอน

ม.ค.53ทานตองประเมนเดกทเกดเมอใด

ก. วนท1ม.ค.52-31ม.ค.52ข. วนท1ม.ค.53-31ม.ค.53ค. วนท31ม.ค.52ง. วนท31ม.ค.53

4. การประเมนความครอบคลมของการไดรบ

วคซนในเดกกอนวยเรยนทานจะประเมน

เดกในกลมใด

ก. เดกทอาศยเฉพาะในพนทรบผดชอบของทานข. เดกทอาศยเฉพาะนอกพนทรบผดชอบของทานค. เดกทอาศยทงในและนอกพนทรบผดชอบของทานง. ถกทกขอ

5. การประเมนความครอบคลมของการให



ก. เดกทอาศยเฉพาะในพนทรบผดชอบของทานข. เดกทอาศยเฉพาะนอกพนทรบผดชอบของทานค. เดกทอาศยทงในและนอกพนทรบผดชอบของทานง. ไมมขอใดถก

6. ขอใดไมใชหลกการส�าคญของการจดท�า

ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลม

เปาหมายในพนททรบผดชอบ

ก. จดท�าฐานขอมลกลมเปาหมายทอยในพนทรบผดชอบใหเปนปจจบนอยเสมอ

ข. บนทก“วน/เดอน/ปทไดรบวคซน”ก�ากบทกราย ในเดกทไดรบวคซนเฉพาะจากสถานบรการในพนท

ทรบผดชอบ

ค. ใชประโยชนในการตดตามกลมเปาหมายใหมารบ

วคซนใหครบถวนตามเกณฑ

ง. หากท�าทะเบยนตดตามในคอมพวเตอรตองบนทกสถานทรบวคซนใหถกตองเพอไมใหขอมลการใหบรการ

ซ�าซอนกบสถานบรการอน

99หมวดเนอหาท 4: การจดทำ ทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน


7. ในเดอนธนวาคม2552รพ.สต.“แสนด”

มเดกอาย0-1ปจากฐานขอมล

อเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.

กระทรวงสาธารณสขจ�านวน20คน

เจาหนาทไดใหวคซนรวมDTP-HBครงท3

แกเดกในพนทรบผดชอบจ�านวน12คน

และไดใหวคซนรวมDTP-HBครงท3แก

เดกนอกพนทอก10คนความครอบคลม

การใหบรการวคซน DTP-HBครงท3

คดเปนรอยละเทาใด

ก. 50.0 ข. 60.0

ค. 100.0ง. 110.0

8. ในเดอนธนวาคม2552รพ.สต.เพอประชา

มเดกอายครบ1ปทมอยจรงในพนท

รบผดชอบจ�านวน15คนเจาหนาทไดให

วคซนOPVครงท3แกเดกดงกลาวจ�านวน

12คนและไดใหวคซนOPVครงท3

แกเดกนอกพนทอก8คนความครอบคลม

การไดรบวคซน OPVครงท3คดเปน

รอยละเทาใด

ก. 133.3ข. 100.0

ค. 80.0ง. 53.3

9. ทานจะน�ามารดารายใดมาค�านวณหา

อตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

บาดทะยกครบถวนตามเกณฑ

ก. นางใสขณะนยายไปอยทอนแตลกยงอยในพนท

รบผดชอบของทาน

ข. นางใจขณะนอยในพนทรบผดชอบของทาน

แตลกไปอยกบพอทอน

ค. นางไปลและลกยายไปอยทอนแตขณะตงครรภ

มารบวคซนdTทสถานบรการของทาน

ง. ทานจะค�านวณอตราความครอบคลมของการไดรบ

วคซนบาดทะยกครบถวนตามเกณฑทง3ราย

10. รพ.สต.ประชาชนใหวคซนdTในนกเรยน

ป.6ของโรงเรยนเจดจรสจ�านวน48คน

เปนเดกทอยในพนทรบผดชอบ40คน

เดกนอกพนท8คนผปกครองไมอนญาตให

เดกรบวคซน2คนโรงเรยนนมนกเรยนป.6

ทงหมด50คนความครอบคลมการไดรบ

วคซนMMRในนกเรยนป.6ของโรงเรยนน

มรอยละเทาใด

ก. 88.0 ข. 96.0

ค. 100.0ง. 83.3



การใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคจ�าเปนตองมทะเบยนแสดงรายละเอยดของผรบบรการแตละ

รายเชนชอนามสกลอายทอยชนดของบรการทไดรบเปนตนและเนองจากสถานบรการทอยในเครอขาย

หลกประกนสขภาพแหงชาตแตละแหง มพนทรบผดชอบในการดแลสงเสรมสขภาพปองกนโรค

ของประชาชนทอาศยในเขตดงนนนอกจากสถานบรการจะตองมทะเบยนรายละเอยดของผรบบรการแลว

ยงจะตองทราบดวยวากลมเปาหมายในพนททรบผดชอบไดรบบรการวคซนครบถวนตามเกณฑหรอไม

เพราะผมารบบรการอาจเปนกลมเปาหมายนอกพนทรบผดชอบในขณะทกลมเปาหมายในพนทรบผดชอบ

ยงไมไดรบวคซนอยางครบถวน

เพอใหทราบขอมลทงสองสวนดงกลาวสถานบรการจงตองจดท�า

1) ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบ เปนเครองมอส�าคญ

ทจะท�าใหเจาหนาททราบวากลมเปาหมายทอาศยในพนทรบผดชอบของสถานบรการไดรบ

วคซนครบถวนแลวหรอไม โดยไมค�านงวากลมเปาหมายจะไดรบวคซนจากสถานบรการใด

ทะเบยนตดตามทสถานบรการทกแหงจ�าเปนตองจดท�าคอทะเบยนตดตามการไดรบวคซนใน

เดกกอนวยเรยนและหญงมครรภซงสถานบรการบางแหงอาจจดท�าทะเบยนนโดยบนทกใน

สมด/กระดาษหรอบางแหงอาจบนทกรายละเอยดของกลมเปาหมายในโปรแกรมคอมพวเตอร

สงส�าคญในการจดท�าทะเบยนนคอตองทราบกลมเปาหมายทอาศยอยจรงในพนทรบผดชอบ

ทกรายอยางเปนปจจบนและตองตดตามสอบถามประวตการไดรบวคซนของกลมเปาหมาย

เหลานนทกรายเพอประโยชนในการพจารณาใหวคซนทเหมาะสมตอไป

2) ทะเบยนการใหบรการวคซน เปนทะเบยนทจดท�าขนเพอใชเปนหลกฐานแสดงขอมลทจ�าเปน

ของการใหบรการในแตละราย โดยไมค�านงวาผรบบรการจะเปนผอาศยในหรอนอกพนท

รบผดชอบของสถานบรการทะเบยนการใหบรการวคซนทตองจดท�า ไดแกทะเบยนการให

บรการวคซนในกลมเดกกอนวยเรยนทะเบยนการใหบรการวคซนแกหญงมครรภและทะเบยน

การใหวคซนแกเดกนกเรยนขอมลทไดเปนประโยชนตอการบรหารจดการวคซนหลายประการ

เชน ใชประมาณการจ�านวนวคซนทตองใชในการใหบรการครงตอไป ใชในการค�านวณอตรา

หมวดเนอหาท 4การจดท�าทะเบยนรายงาน

ทเกยวของกบการใหบรการวคซน


สญเสยวคซนแตละชนดเปนตนปจจบนกระทรวงสาธารณสขก�าหนดใหสถานบรการจดเกบ

ขอมลเปนรายบคคล (individual record) ผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐานของ

ส�านกนโยบายและยทธศาสตร (สนย.) ซงสถานบรการมการใชโปรแกรมคอมพวเตอร

ทหลากหลายสงส�าคญในการจดท�าทะเบยนน คอสถานบรการตองตรวจสอบรหสวคซน

ทใชใหตรงกบรหสมาตรฐานท สนย. ก�าหนด และ key in ผ รบวคซนทกรายใหถกตอง

ในโปรแกรมคอมพวเตอร

การจดท�าทะเบยนดงกลาวขางตนมประโยชนในการประเมนผลงานสรางเสรมภมคมกนโรคดงน

1. การประเมนผลความครอบคลมของการไดรบวคซน เปนการประเมนกลมเปาหมายเฉพาะ

ในพนททสถานบรการรบผดชอบวาไดรบวคซนแตละชนดครบชดตามเกณฑอายทก�าหนด

หรอไมทงนไมค�านงวากลมเปาหมายไดรบวคซนจากสถานบรการใดขอมลทเจาหนาทน�ามา

ประเมนความครอบคลมของการไดรบวคซนไดจากทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของ

กลมเปาหมายในพนททรบผดชอบ

2. การประเมนผลความครอบคลมของการใหบรการวคซนเปนการประเมนการใหบรการของ

เจาหนาทวาไดใหวคซนแตละชนดแกผรบบรการเทาใด โดยไมค�านงวาผรบบรการจะเปน

ผอาศยในหรอนอกพนทรบผดชอบของสถานบรการ ขอมลทน�ามาประเมนความครอบคลม

ของการใหบรการวคซนไดจากทะเบยนการใหบรการ


ตอนท 1การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซน

การใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคจ�าเปนตองมทะเบยนรายชอผรบบรการพรอมทงรายละเอยด

ของบรการเพอใชเปนหลกฐานในการตรวจสอบการไดรบวคซนประเมนปรมาณวคซนทใชและการตดตาม

กลมเปาหมายทไมมารบวคซนตามนดในการใหบรการวคซนมทะเบยนรายงานทเกยวของดงน

1.ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบ

2.ทะเบยนการใหบรการวคซน

1. ทะเบยนตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบ

เปนทะเบยนทใชในการตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนททสถานบรการรบผดชอบ

ทะเบยนนเจาหนาทตองส�ารวจไวลวงหนากอนทจะใหบรการซงขอมลควรตองท�าใหเปนปจจบนเพอให

เจาหนาททราบถงชอทอย อาย ชนดของวคซนและการไดรบวคซนครบตามเกณฑของกลมเปาหมาย

โดยไมค�านงวากลมเปาหมายจะไดรบวคซนจากสถานบรการใดหากกลมเปาหมายยงไมไดรบวคซนหรอ

ไดรบไมครบถวนตามเกณฑอายเจาหนาทจะไดตดตามใหกลมเปาหมายมารบวคซนใหครบถวนดงนน

ทะเบยนนจงเปนเครองมอส�าคญทจะท�าใหเจาหนาททราบวา กลมเปาหมายทอาศยในพนท

รบผดชอบของสถานบรการไดรบวคซนครบถวนแลวหรอไม

ทะเบยนตดตามทสถานบรการทกแหงจ�าเปนตองจดท�าคอ ทะเบยนตดตามการไดรบวคซน

ในเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ ซงสถานบรการบางแหงอาจจดท�าทะเบยนนโดยบนทก

ในสมด/กระดาษ (ภาพท 4.1 และ 4.2) หรอบางแหงอาจบนทกรายละเอยดของกล มเปาหมายใน

โปรแกรมคอมพวเตอรซงสามารถprintoutทะเบยนตดตามการรบวคซนของกลมเปาหมายได(ภาพท4.3)


แบบ0119รบ.1ก/3

ทะเบ

ยนตด

ตามใ

หบรก

ารสร

างเส

รมภม

คมกน

โรคส

�าหรบ

เดกก

อนวย

เรยน

หมทxxxxต�าบ

ลxxxxอ�าเภอ

xxxxจงหว

ดxxxx

ล�าดบ ท

ชอ-ส

กลวน

เดอน

ปเก

ดชอ มารด

า หร

อ ผป

กครอ

ง

ทอย

เดกอ

าย 1

ป

เดกอ

าย 1

.5 ป

เด

กอาย

3

ปเด

กอาย

4 ป

BCG

HBDT

P-HB

OPV

M/M

MR

DTP

OPV

JEJE

DTP

OPV

เขมท1

เขมท1

เขมท2

เขมท3

ครงท1

ครงท2

ครงท3

เขมท4

ครงท4

เขมท1

เขมท2

เขมท3

เขมท5

ครงท5

1ด.ญ.X

X18

ม.ค.49

XXXX

XX19

ม.ค.49

18

ม.ค.49

22

พ.ค.4

9 2

4 ก.ค.49

25

ก.ย.49

22

พ.ค.4

9 2

4 ก.ค.49

25

ก.ย.49

20

ธ.ค.50

22

ก.ย.51

22

ก.ย.51

22

ก.ย.51

25

ต.ค.51

27

ต.ค.52

25

ม.ค.53

25

ม.ค.53

2ด.ช.XX

3เม.ย.4

9XX

XXXX

4 เม.ย.4

93

เม.ย.49

22

ม.ย.49

24

ส.ค.49

25

ต.ค.49

22

ม.ย.49

24

ส.ค.49

25

ต.ค.49

ม.ค.50

25

ต.ค.51

25

ต.ค.51

25

ต.ค.51

22

พ.ย.5

124

พ.ย.5

222

เม.ย.5

222

เม.ย.5

2

3ด.ญ.X

X15

ม.ค.50

XXXX

XX16

ม.ค.50

15

ม.ค.50

23

พ.ค.5

026

ก.ค.50

24

ก.ย.50

23

พ.ค.5

026

ก.ค.50

24

ก.ย.50

20

ธ.ค.50

22

ก.ย.51

22

ก.ย.51

22

ก.ย.51

25

ต.ค.51

ต.ค.52

29

เม.ย.5

329

เม.ย.5

3

4ด.ญ.X

X22

ส.ค.50

XXXX

XX23

ส.ค.50

22

ส.ค.50

24

ต.ค.50

26

ธ.ค.50

28

ก.พ.5

124

ต.ค.50

26

ธ.ค.50

28

ก.พ.5

122

พ.ค.5

126

ก.พ.52

26

ก.พ.5

226

ก.พ.52

26

ม.ค.52

25

ม.ค.53

5ด.ช.XX

27

ม.ย.51

XXXX

XX28

ม.ย.51

27

ม.ย.51

28

ส.ค.51

30

ต.ค.51

25

ธ.ค.51

28

ส.ค.51

30

ต.ค.51

25

ธ.ค.51

23

เม.ย.5

224

ธ.ค.52

24

ธ.ค.52

24

ธ.ค.52

21

ม.ค.53

6ด.ช.XX

1 พ.ย.5

1XX

XXXX

2 พ.ย.5

11

พ.ย.5

122

ม.ค.52

26

ม.ค.52

28

พ.ค.5

222

ม.ค.52

26

ม.ค.52

28

พ.ค.5

227

ส.ค.52

27

พ.ค.5

327

พ.ค.5

327

พ.ค.5

324

ม.ย.53

7ด.ญ.X

X19

ม.ย.52

XXXX

XX20

ม.ย.52

19

ม.ย.52

27

ส.ค.52

22

ต.ค.52

24ธ.ค.52

27

ส.ค.52

22

ต.ค.52

24

ธ.ค.52

25

ม.ค.52

8ด.ช.XX

24

ก.ค.52

XXXX

XX25

ก.ค.52

24

ก.ค.52

24

ก.ย.52

26

พ.ย.5

221

ม.ค.53

24

ก.ย.52

26

พ.ย.5

221

ม.ค.53

22

เม.ย.5

3

9ด.ญ.X

X2

ต.ค.52

XXXX

XX3

ต.ค.52

2 ต.ค.52

24

ธ.ค.52

25

ก.พ.5

327

พ.ค.5

3ธ.ค.52

25

ก.พ.5

327

พ.ค.5

3

10

ด.ช.XX

3ต.ค.52

XXXX

XX4

ต.ค.52

3ต.ค.52

24

ธ.ค.52

25

ก.พ.5

327

พ.ค.5

324

ธ.ค.52

25

ก.พ.5

327

พ.ค.5

3

หมาย

เหต:

ขอม

ลณวนท

24ม.ย.2553 ภาพ

ท 4

.1ตวอ

ยางท

ะเบย

นตดต

ามใหบร

การสรางเสรมภ

มคมก

นโรค


ทะเบ

ยนตด

ตามก

ารให

วคซน

dT/

TT ส

�าหรบ

หญงม

ครรภ

ในพน

ททรบ

ผดชอ

บ

ล�าดบ

ทชอ

-นาม

สกล

วนคร

บก�าห

นดคล

อดอา

ย(ป

)ทอ

ยปร

ะวตก

ารได

รบวค

ซนทม

สวนป

ระกอ

บของ

T (D

TP-H

B, D

TP, d

T, T

T)คร

งท1

ครงท

2คร

งท3

ครงท

4คร

งท5

ไมตอ

งฉดเนอ

งจาก

อยใน

ระยะ

คมคร

อง10ป

1.xxx

3เม.ย.5

225

xx1ก.พ.5

13ม.ค.51

3ก.ย.51

--

2.xxx

8ม.ย.52

29xx

21ก.ค.5

122ส.ค.5

125ก.พ.5

2-

-

3.xxx

13ส.ค.5

220

xx12ธ.ค.3

212ก.พ.3

216เม.ย.33

17ต.ค.3

430ก.ย.4

3

4.xxx

24ส.ค.5

222

xx5ก.ย.50

6ต.ค.50

9เม.ย

.52

--

5.xxx

5ม.ค.53

20xx

6ส.ค.52

6ก.ย.52

6ม.ค.53

--

6.xxx

21ก.พ.5

321

xx3ก.พ.5

17ม.ค.51

7ก.ย.51

--

7.xxx

31เม.ย.53

22xx

11ม.ค.5

111ก.พ.5

124ส.ค.5

2-

-

8.xxx

5ก.ค.53

28xx

8ก.พ.4

915ธ.ค.5

215ม.ย.5

3-

-

9.xxx

7ก.ย.53

26xx

1ก.พ.3

87ม.ค.38

7ก.ย.38

10ม.ค.5

3-

หมาย

เหต

เมอใหว

คซนแ

ลวบนท

กวน

เดอ

นป

ลงในชอ

งวคซ

นทให

ภาพ

ท 4

.2ตวอ

ยางท

ะเบย

นตดต

ามกา

รใหว

คซนdT/TT


รายช

อเดก

อาย

0-6

ป เข

ตทรบ

ผดชอ

บทได

รบวค

ซนชน

ดตาง

ๆ

สถาน

บรกา

ร:อโรคา

บาน

อโรค

าหม

ท1

วนทพ

มพรายง

าน15ก.ย.2557

หมาย

เหต:อาย

ไมเกน6ปบ

รบรณ

นบถง

วนท15ก.ย.2

557

วนทต

ดยอด

รายง

าน15ก.ย.2557

ล�า ดบชอ

สก

ลว.ด

.ป.เก

ดทอ

ยหม

อา

ยเด

อนBC

GHB

V1

HBV

2DH

B1OP

V1

DHB2

OPV

2DH

B3OP

V3

MM

R1DT

P4OP

V4

JE1

JE2

JE3

MM

R2DT

P5OP

V5

1.xxx

2ม.ย.57

xx1

43

ม.ย.57

2 ม.ย.57

25

ส.ค.57

25

ส.ค.57

2.xxx

20เม.ย.57

xx1

521

เม.ย.5

720

เม.ย.5

723

ม.ย.57

23

ม.ย.57

25

ส.ค.57

25

ส.ค.57

3.xxx

3ต.ค.56

xx1

125

ต.ค.56

3ต.ค.56

24

ธ.ค.56

24

ธ.ค.56

5 ก.พ.5

75

ก.พ.5

721

เม.ย.5

721

เม.ย.5

725

ส.ค.57

4.xxx

17พ

.ค.5

6xx

116

18

พ.ค.5

617

พ.ค.5

622

ก.ค.56

22

ก.ค.56

23

ก.ย.56

23

ก.ย.56

26

พ.ย.5

626

พ.ย.5

623

ม.ค.57

5.xxx

22ม.ค.5

6xx

118

23ม.ค.56

22

ม.ค.56

24

ม.ย.56

24

ม.ย.56

26

ส.ค.56

26

ส.ค.56

21

ต.ค.56

21

ต.ค.56

24

ธ.ค.56

6.xxx

20ม.ค.5

6xx

118

21ม.ค.56

20

ม.ค.56

24

ม.ย.56

24

ม.ย.56

26

ส.ค.56

26

ส.ค.56

21

ต.ค.56

21

ต.ค.56

24

ธ.ค.56

7.xxx

17ธ.ค.5

5xx

121

18

ธ.ค.55

17

ธ.ค.55

18

ก.พ.5

618

ก.พ.5

622

เม.ย.5

622

เม.ย.5

624

ม.ย.52

24

ม.ย.56

23

ก.ย.56

23

ม.ค.57

23

ม.ค.57

23

ม.ค.57

25เม.ย.5

7

8.xxx

31ส.ค.5

5xx

125

2 ก.ย.55

31

ส.ค.55

19

พ.ย.5

519

พ.ย.5

521

ม.ค.56

21

ม.ค.56

18

ม.ค.56

18

ม.ค.56

24

ม.ย.56

23

ม.ค.57

23

ม.ค.57

23

ม.ค.57

25เม.ย.5

7

9.xxx

29ม.ย.5

5xx

127

7 ก.ค.55

29

ม.ย.55

24

ก.ย.55

24

ก.ย.55

15

ธ.ค.55

15

ธ.ค.55

16

ก.พ.5

616

ก.พ.5

622

เม.ย.5

623

ก.พ.5

723

ก.พ.5

723

ก.พ.5

724

ม.ค.57

10.

xxx

24ม.ค.5

5xx

132

25

ม.ค.55

24

ม.ค.55

28

พ.ค.5

528

พ.ค.5

520

ส.ค.55

20

ส.ค.55

19

พ.ย.5

519

พ.ย.5

521

ม.ค.56

22

พ.ย.5

622

พ.ย.5

622

พ.ย.5

623

ธ.ค.56

ภาพ

ท 4

.3ตวอ

ยางท

ะเบย

นตดต

ามกา

รไดร

บวคซ

นของกล

มเปา

หมาย

ในพนท

ทรบผ

ดชอบ

จากโปร

แกรม

คอมพ

วเตอ

ร


วธการจดท�าทะเบยนตดตามการไดรบวคซนในเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ

เพอใหงายและสะดวกตอการตรวจสอบเดกหรอหญงมครรภทพลาดโอกาสการไดรบวคซน

มขอแนะน�าในการจดท�าทะเบยนตดตามฯดงน

1. กรณทจดท�าทะเบยนตดตามการไดรบวคซนในสมดหรอกระดาษ

• บนทกรายชอเดกกอนวยเรยน(อาย0-6ป)และหญงมครรภทกคนในพนทรบผดชอบ

เปนรายหมบาน

• บนทกชอเดกโดยเรยงล�าดบตามเดอนทเดกเกดส�าหรบหญงมครรภใหเรยงล�าดบตาม

วนครบก�าหนดคลอด

• บนทก “วน/เดอน/ปทไดรบวคซน”ก�ากบทกครง ไมวากลมเปาหมายจะไดรบวคซน

จากสถานบรการใดกตาม โดยบนทกดวยปากกาสน�าเงนหากกลมเปาหมายรบวคซน

จากสถานบรการทรบผดชอบและบนทกดวยสแดงหากกลมเปาหมายรบวคซนจาก

สถานบรการอนส�าหรบ“วนนดใหมารบวคซน”ใหบนทกดวยดนสอ

2. กรณทบนทกขอมลการรบวคซนในโปรแกรมคอมพวเตอรผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตาม

มาตรฐานของสนย.

• จดท�าฐานขอมลเดกอาย0-6ปและหญงมครรภทกคนทอยในพนทรบผดชอบในแฟม

บคคลใหเปนปจจบนอยเสมอ

• บนทกรายละเอยดขอมลการใหวคซนแกเดกอาย0-6ปและหญงมครรภทกคนทมารบ

บรการตามขอก�าหนดของสนย.

• ขอควรระวงคอ เจาหนาทตองบนทกสถานทรบวคซนใหตรงกบความเปนจรง ซงใน

โปรแกรมจะมชองใหเลอกวา รบบรการจาก“ทน”หรอ “ทอน”หากกลมเปาหมาย

ไดรบวคซนจากสถานบรการอนใหเลอกชองทระบ“ทอน”

• เมอบนทกขอมลการไดรบวคซนในโปรแกรมคอมพวเตอรเปนรายบคคลแลวเจาหนาท

ควร print out แบบรายงานการตดตามการไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนท

ทรบผดชอบตามตวอยางภาพท4.3แลวเกบไวทสถานบรการเชนเดยวกบการจดท�าใน

สมดหรอกระดาษเพอใชประโยชนในการตดตามการรบวคซนของกลมเปาหมายตอไป

ประโยชนของทะเบยนตดตามการรบวคซนของเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ

1. ใชเปนเครองมอในการตดตามการรบวคซนของเดกและหญงมครรภวา ไดรบวคซนครบถวน

ตามเกณฑหรอไมหากพบวามเดกและหญงมครรภทไมไดรบวคซนหรอไดรบวคซนไมครบถวน

ตามเกณฑทก�าหนด เจาหนาทตองหาวธตดตามใหกลมเปาหมายมารบวคซนใหครบถวน

โดยเรว


2. ใชในการตรวจสอบประวตการไดรบวคซนของเดกกอนเขาเรยนชน ป.1 เพอพจารณา

ความเหมาะสมในการใหวคซนBCG,dT,OPVและMMR/MRตอไป

3. ใชในการประเมนความครอบคลมของการไดรบวคซนแตละชนดครบชดในเดกกลมเปาหมาย

และการไดรบวคซนบาดทะยกครบชดในหญงมครรภ

2. ทะเบยนการใหบรการวคซน

เปนทะเบยนทเจาหนาทผใหบรการใชบนทกขอมลการใหวคซนในวนทใหบรการโดยไมค�านงวา

ผรบบรการจะเปนผอาศยในหรอนอกพนทรบผดชอบของสถานบรการหรอแมแตชาวตางชาตเพอใชเปน

หลกฐานแสดงขอมลทจ�าเปนของการใหบรการในแตละรายสถานบรการแตละแหงควรจดใหมทะเบยน

การใหวคซนซงมขอมลทส�าคญไดแกวนใหบรการชอ-นามสกลอายทอยชนดของวคซนทใหครงทของ

การใหวคซนแตละชนดLotnumberและล�าดบขวดของวคซนแตละชนด

ปจจบนกระทรวงสาธารณสขก�าหนดใหสถานบรการจดเกบขอมลเปนรายบคคลผานฐานขอมล

อเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.และใหสงขอมลรายบคคล(individualdata)ไปรวบรวมทคลงขอมล

ระดบจงหวด (Provincial data Center) เพอประมวลผลขอมลตามStandard Report ทก�าหนดขอมล

เปนตวเลขรวม(Summarydata)สงใหเขตบรการสขภาพและกระทรวงสาธารณสขตอไปอยางไรกตามขณะน

สถานบรการตางๆมวธการ key inขอมลการใหวคซนทหลากหลายบางแหงบนทกการใหบรการวคซน

ผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.ควบคกบการบนทกในสมดทะเบยนผใหบรการ

หรอการบนทกในfamilyfolderหรอOPDcardทงนขนกบการจดระบบการปฏบตงานของสถานบรการ

แตละแหง

ทะเบยนการใหบรการในงานสรางเสรมภมคมกนโรคจ�าแนกตามกลมเปาหมายของการรบวคซน

ได3กลมดงน

• ทะเบยนการใหบรการวคซนในกลมเดกกอนวยเรยน

• ทะเบยนการใหบรการวคซนแกหญงมครรภ

• ทะเบยนการใหวคซนแกเดกนกเรยน

วธการจดท�าทะเบยนการใหบรการวคซนในกลมเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ

เพอใหการจดท�าทะเบยนการใหวคซนในกลมเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภเกดประโยชนสงสด

จงมขอแนะน�าดงน

1. สถานบรการแตละแหงควรประสานกบหนวยงานทรบผดชอบเกยวกบการประมวลผลการ

ใหบรการผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.เพอตรวจสอบรหสวคซนทใช

ใหตรงกบรหสวคซนมาตรฐานซงปจจบนใชเลข3หลก(รายละเอยดในภาคผนวก)เชนวคซนรวม

DTP-HBครงท1รหสวคซน091ซงในอนาคตรหสวคซนอาจมการเพมเตมหรอเปลยนแปลงได


และเนองดวยมวคซนทสถานบรการภาคเอกชนรวมทงภาครฐบางแหงใหบรการแกกล ม

เปาหมาย โดยทยงไมอย ในแผนงานสรางเสรมภมค มกนโรคของประเทศ ดงนนเพอให

เจาหนาทสามารถบนทกขอมลการใหบรการวคซนดงกลาวได กระทรวงสาธารณสขจงได

ก�าหนดรหสวคซนทอยนอกแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรคจ�านวน75รหส (รายละเอยดใน

ภาคผนวก)ทงนผรบผดชอบเกยวกบการดแลระบบขอมลของจงหวดและหนวยบรการสามารถ

download รหสมาตรฐานขอมลทwebsite ของศนยบรหารจดการฐานขอมลสขภาพระดบ

ปฐมภม (healthcaredata.moph.go.th)เพอปรบปรงฐานขอมลรหสวคซนใหเปนปจจบนซงจะ

ท�าใหการบนทกขอมลสอดคลองกบการปฏบตงานจรง

2. key in รายละเอยดของผรบบรการทกรายทงในและนอกเขตพนททรบผดชอบรวมทงกลม

เปาหมายชาวตางชาต ขอมลทจ�าเปน ไดแก ชอ-นามสกลอายทอย ชนดของวคซนทให

ครงทของการใหวคซนแตละชนดรวมทงLotnumberของวคซนแตละชนด

3. ตรวจสอบความถกตองในการ key in ผรบวคซนแตละรายกบแหลงขอมลทน�ามา key in

(อาจตรวจสอบกบสมดทะเบยนผรบบรการfamilyfolderหรอOPDcardขนกบการจดระบบ

ของสถานบรการ)

4. เมอบนทกขอมลการใหวคซนในแตละวนเรยบรอยแลว เจาหนาทผ key in ขอมลควรออก

รายงาน (print out)ผลการใหวคซนแลวเกบรายงานดงกลาวไวเปนหลกฐานทสถานบรการ

ตามตวอยางภาพท4.4,4.5และ4.6


ทะเบ

ยนผร

บบรก

ารอน

ามยเ

ดกแล

ะสรา

งเสร

มภมค

มกนโ

รคชอ

สถาน

บรกา

รxxxxxxxปร

ะจ�าเดอ

นxxxพ.ศ.x

xx

ทะเบยน

ผรบบ

รการอน

ามยเดก

และส

รางเส

รมภม

คมกน

โรค

ชอสถ

านบร

การ

xx

xxxx

x

ประจา

เดอน

xx

x

พ.ศ.

xxx

ภาพท

. ตวอยางท

ะเบยนการให

บรการวค

ซน

xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

2 ด.

4 ด.

9 ด.

4 ด.

1 ½ ป

2 ด.

1 ป 0

ด.

6 ด.

4 ด.

2 ด.

3 ด.

1 ด.

2 ปครง

1 2 4 5 6 7 8 9 1 11 12 1

xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx xx

ภาพ

ท 4

.4 ตวอ

ยางท

ะเบย

นการใหบร

การวคซ

น


ทะเบ

ยนผร

บบรก

ารอน

ามยเ

ดกแล

ะสรา

งเสร

มภมค

มกนโ

รคหน

วยงาน:xxx

วนทต

ดยอด

ทะเบยน

ระหว

างวน

ท1มก

ราคม

–31มก

ราคม

2555

หมาย

เหต:

รห

สวคซ

นตอ

งใชรหส

ตามม

าตรฐาน

ของโปร

แกรม

(ก�าห

นดคา

เรมต

นหว

ขอรหส

ยา)

วน

ทสงพ

มพ3กมภ

าพนธ

2555

ล�าดบ

วนท

บรกา

รชอ

-สกล

เลขท

บต

รรพ

.หล

กทอ

ยนน

.หลง

คลอด

ใน

24 ช

ม.

ดแล

ทารก

อาย

(ป/ด

/ว)

BCG

HBV

DTP

OPV

MM

RJE

(เชอ

ตาย)

DHB

ยา-เว

ชภณ

ฑ-จ�า

นวน

12

31

23

45

12

34

51

23

12

3

15ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx2/7/14

YPA

RACT

AMLCSY

R1

25ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx2/7/24

YPA

RACT

AMLCSY

R1

35ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx0/9/9

YPA

RACT

AMLCSY

R1

45ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx2/6/8

YPA

RACT

AMLCSY

R1

55ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx0/9/10

YPA

RACT

AMLCSY

R1

65ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx0/6/11

YY

PARA

CTAM

LCSY

R1

75ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx1/7/14

YPA

RACT

AMLCSY

R1

85ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx3/11/4

YY

PARA

CTAM

LCSY

R1

95ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx1/9/14

YY

YPA

RACT

AMLCSY

R1

105ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx1/7/7

YPA

RACT

AMLCSY

R1

115ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx1/6/5

YY

YPA

RACT

AMLCSY

R1

125ม.ค.55

xxx

xxx

xxx

xx4/0/16

YY

PARA

CTAM

LCSY

R1

ภาพ

ท 4

.5ตวอ

ยางท

ะเบย

นการใหบร

การวคซ

นแกเดก

กอนว

ยเรยนจา

กโปร

แกรม

คอมพ

วเตอ

ร


ทะเบ

ยนผร

บบรก

ารอน

ามยม

ารดา

ชอหน

วยงานโรงพ

ยาบา

ลXX

XXX

อ�า

เภอXX

XXX

จงหว

ดXX

XXXX

X

วนทส

งพมพ

:14กน

ยายน

2555

วน

ทตดย

อดทะ

เบยน

วนท

:31ส.ค.2555

ล�าดบ

วนรบ

บรกา

รชอ

-สกล

อาย

(ป)

ทอย

(บาน

เลขท

/หมท

ต�า

บล อ

�าเภอ

จงหว

ด)วค

ซนบา

ดทะย

กสข

ภาพป

ากแล

ะฟน

กอนค

ลอด

(ครง

ท 1,

2,

3หรอ

4

คลอด

หลงค

ลอด

(ครง

ท 1,

2 หร

อ 3

ยา/

เวชภน

ฑ-จ�า

นวน

สทธฯ

เลขท

บต

รฯตร

วจฟน

ครงแรก

ฟนผ

ยงไม

อด(ซ

)เหงอก

อกเสบ

หนน�า

ลาย

ผท�า

คลอด

ผลกา

รคล

อด

119

/8/55

xxxxxxx

35x

xxxxx

xxxxx

dT3

0ไมพบ

ไมพบ

2xxx

xxxxxx

219

/8/55

xxxxxxx

23x

xxxxx

xxxxx

dT1

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

319

/8/55

xxxxxxx

31x

xxxxx

xxxxx

dT4

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

419

/8/55

xxxxxxx

25x

xxxxx

xxxxx

dT1

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

519

/8/55

xxxxxxx

29x

xxxxx

xxxxx

dT3

0ไมพบ

ไมพบ

3xxx

xxxxxx

619

/8/55

xxxxxxx

38x

xxxxx

xxxxx

dT1

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

719

/8/55

xxxxxxx

40x

xxxxx

xxxxx

dT4

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

819

/8/55

xxxxxxx

24x

xxxxx

xxxxx

dT1

0ไมพบ

ไมพบ

1xxx

xxxxxx

919

/8/55

xxxxxxx

28x

xxxxx

xxxxx

dT2

0ไมพบ

ไมพบ

2xxx

xxxxxx

ภาพ

ท 4

.6ตวอ

ยางท

ะเบย

นการใหวค

ซนdTแก

หญงม

ครรภ

จาก

โปรแกรมค

อมพวเตอ

ร


ประโยชนของการจดท�าทะเบยนการใหบรการวคซนในเดกกอนวยเรยนและหญงมครรภ

1. ใชประมาณการจ�านวนวคซนทตองใชในการใหบรการครงตอไป

2. ใชในการประเมนผลความครอบคลมการใหบรการวคซนแตละชนด

3. ขอมลจ�านวนผรบวคซนสามารถน�ามาค�านวณอตราการสญเสยวคซนแตละชนด

4. ขอมลจ�านวนผรบวคซนแตละชนดสามารถใชเปนฐานในการค�านวณอตราการเกดอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

วธการจดท�าทะเบยนการใหวคซนในเดกวยเรยน

ในการใหบรการวคซนแกเดกนกเรยนมความแตกตางจากการใหวคซนในเดกกอนวยเรยนและหญง

มครรภกลาวคอเจาหนาทจ�าเปนตองส�ารวจและสอบถามประวตการไดรบวคซนในอดตของเดกลวงหนา

กอนเพอเปนขอมลในการประมาณการวคซนทใชรวมทงพจารณาชนดของวคซนทใหแกเดกอยางเหมาะสม

การด�าเนนงานจงควรมขนตอนดงน

• การเตรยมฐานขอมลเดกนกเรยน1. สถานบรการประสานกบโรงเรยนกอนวนใหวคซนเพอขอรายชอเดกนกเรยนชนป.1และป.6

ทกคนทงในและนอกพนทรบผดชอบพรอมทงเลขประจ�าตวประชาชน(ID)13หลก

2. น�ารายชอเดกนกเรยนแตละชนมาจดท�าทะเบยนการใหวคซนตามตวอยางภาพท 4.7 เพอใช

บนทกในวนใหวคซนทโรงเรยน

3. ตรวจสอบประวตการไดรบวคซนในอดตของเดกนกเรยนชนป.1เพอพจารณาความเหมาะสม

ในการใหวคซนBCG,dT,OPVและMMR/MR

4. จดท�าฐานขอมลเดกนกเรยนชน ป.1 และป.6 ในโปรแกรมคอมพวเตอรผานฐานขอมล

อเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.

หมายเหต ปงบประมาณ2559เปนตนไปการใหบรการวคซนนกเรยนชนป.1สถานบรการจะตอง

ตรวจสอบประวตการไดรบวคซนในอดตของเดกนกเรยนชนป.1 เพอพจารณาความเหมาะสมในการให

วคซนMMRหรอMRเชนเดยวกบการตรวจสอบประวตของการไดรบวคซนBCG,dTและOPVดวยเพราะ

กระทรวงสาธารณสขไดเรมใหวคซนMMRครงท2ตงแตเดอนสงหาคม2557และในปงบประมาณ2558

กระทรวงฯไดมการรณรงคใหวคซนMRแกเดกทเกดระหวางวนท1มถนายน2551ถงวนท31มกราคม2555

• การบนทกการไดรบวคซน1. ภายหลงใหวคซนแกเดกนกเรยนแตละรายบนทกการใหวคซนเปนรายบคคลในบญชรายชอ

ผรบวคซนในนกเรยนตามตวอยางภาพท4.7โดยมขอมลทส�าคญไดแกชนดของวคซนทให

ครงทของการไดรบวคซนวนทใหวคซนLotnumberและล�าดบขวดวคซนทให

ในกรณทเดกปวยหรอขาดเรยนและไดรบวคซนในภายหลง เจาทผใหบรการตองบนทก

วนใหวคซน Lot number และล�าดบขวดวคซน ใหตรงกบความเปนจรง


2. บนทกขอมลตามขอ1 ในโปรแกรมคอมพวเตอรผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐาน

ของสนย.ดงภาพท4.8

3. ตรวจสอบความถกตองในการบนทกขอมลลงในโปรแกรมคอมพวเตอรเปรยบเทยบกบบญช

รายชอผรบวคซนในเดกนกเรยน


ตวอย

างบญ

ชราย

ชอผร

บวคซ

นในน

กเรย

น (M

MR,

BCG

, dT

และ O

PV)

ชอส�า

นกงาน.....รพ

.สต.เจ

ดจรส.....ต�าบ

ล.....เจดจ

รส.....อ�าเภอ

.....เจดจ

รส.....จงห

วด.....นาอ

ย.....

ประจ

�าเดอ

น.....มถ

นายน

.....พ.ศ......2552.....โรงเรยน

.....นาเรยน.....ชน

ประถ

มศกษ

าปท.....1วน

ท4มถ

นายน

255

2.

ล�าดบ

ทชอ

-นาม

สกล

อาย

จ�านว

นครง

ทเคย

ไดรบ

วคซน

วคซน

ทให

หมาย

เหต

BCG

DTP

/OPV

MM

RBC

GdT

/OPV

dT

ป.1

ป.1

ป.1

ป.2

ป.6

ครงท

1คร

งท 2

ครงท

2คร

งท 3

1.

ด.ญ.ฟ

าใสใจด

71

5/5

4ม.ย.52�

--

--

--

2.

ด.ช.เกง

จรงจง

81

5/5

11ม.ย.5

2�

--

--

--

ขาดเรยน

3.

ด.ญ.ข

วญจรง

71

ไมทร

าบ4ม.ย.52�

มscar

4ม.ย.52�

/ �6ส.ค.52�

/ �-

10ม.ย.53�

/ �-

4.

ด.ญ.ไผมส

ข7

15/5

4ม.ย.52�

--

--

--

5.

ด.ญ.พ

มรกด

71

3/3

4ม.ย.52�

-4ม.ย.52�

/ �-

--

-

6.

ด.ช.กรขย

นจง

61

5/5

11ม.ย.5

2-

--

--

-ขา

ดเรยน

7.

ด.ญ.ก

งเกงน

ก7

15/5

4ม.ย.52�

--

--

--

8.

ด.ช.กอง

จรงใจ

71

ไมทร

าบ4ม.ย.52�

มscar

4ม.ย.52�

/ �6ส.ค.52 �

/ �-

10ม.ย53�

/ �-

9.

ด.ช.วาน

เสย

งด

81

4/4

4ม.ย.52�

-4ม.ย.52�

/ �-

--

-

10.

ด.ญ.น

ชเรวร

71

5/5

4ม.ย.52�

--

--

--

11.

ด.ญ.ฝ

ายสด

71

5/5

4ม.ย.52�

-4ม.ย.52�

/ �-

--

-

12.

ด.ช.จอม

ดแส

น7

11/1

4ม.ย.52�

-4ม.ย.52�

/ �-

-10ม.ย.53�

/ �-

13.

ด.ญ.เพญมบญ

71

4/4

4ม.ย52 �

-4ม.ย.52�

/ �-

--

-

วนท 4

ม.ย

. 52

วนท 6

ส.ค

. 52

วคซน

MMR

Lotn

o8425

หมดอ

าย10ธน

วาคม

2552

ขวดท

1-2

วคซน

dT

Lotn

o3751

หมดอ

าย12มก

ราคม

2553

ขวดท

1วค

ซนdT

Lotn

o3751

หมดอ

าย12มก

ราคม

2553

ขวดท

1วค

ซนO

PV

Lotn

o2256

หมดอ

าย9กมภ

าพนธ

2553

ขวดท

1

วคซน

OPV

Lotno2256

หมดอ

าย9กมภ

าพนธ

2553

ขวดท

1

วนท 1

0 ม.ย

. 53

วนท 1

1 ม.ย

. 52

วคซน

dT

Lotn

o3789

หมดอ

าย24มก

ราคม

2554

ขวดท

1วค

ซนM

MR

Lotn

o8436

หมดอ

าย18มน

าคม2553

ขวดท

1

วคซน

OPV

Lotn

o2365

หมดอ

าย3เมษ

ายน2554

ขวดท

1

ภาพ

ท 4

.7 ตวอ

ยางบ

ญชราย

ชอกา

รใหว

คซนแ

กนกเรยน


ภาพท 4.8 ตวอยางหนาจอคอมพวเตอรส�าหรบบนทกขอมลการใหวคซนแกนกเรยน

ประโยชนของการจดท�าทะเบยนการใหวคซนในนกเรยน

1. ใชในการประเมนผลความครอบคลมการไดรบวคซนของเดกนกเรยนในแตละโรงเรยน

2. ขอมลจ�านวนเดกทรบวคซนสามารถน�ามาค�านวณอตราการสญเสยวคซนแตละชนด

3. ขอมลจ�านวนเดกทรบวคซนแตละชนดสามารถใชเปนฐานในการค�านวณอตราการเกดอาการ



ตอนท 2การประเมนผลความครอบคลมของงานสรางเสรมภมคมกนโรค

การประเมนผลงานสรางเสรมภมคมกนโรคสามารถด�าเนนการไดหลายวธ ตามวตถประสงคของ

การประเมนเชนการประเมนระดบภมคมกนตอโรคทปองกนไดดวยวคซนการประเมนผลกระทบตอโรค

การประเมนผลกระทบของวคซนทางดานเศรษฐศาสตรสาธารณสขการประเมนอตราการสญเสยของวคซน

และการประเมนความครอบคลมของการไดรบวคซนเปนตน

การประเมนผลงานสรางเสรมภมคมกนโรคทด�าเนนการเปนประจ�าไดแก

1)การประเมนผลความครอบคลมของการไดรบวคซน

2)การประเมนผลความครอบคลมของการใหบรการวคซน

1. การประเมนผลความครอบคลมของการไดรบวคซน

เปนการประเมนกลมเปาหมายเฉพาะในพนททสถานบรการรบผดชอบวาไดรบวคซนแตละชนด

ครบชดตามเกณฑอายทก�าหนดหรอไม ทงนไมค�านงวากลมเปาหมายไดรบวคซนจากสถานบรการใด

มสตรค�านวณดงน

อตราความครอบคลมของการไดรบวคซนครบชด (รอยละ)=จ�านวนกลมเปาหมายในพนททไดรบวคซนครบชดX100

จ�านวนกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบทงหมดทอาศยอยจรง

ตวอยาง รพ.สต.ก กไกมเดกอายครบ 1 ปในพนทรบผดชอบทอาศยอย จรงรวม 25 คน ในจ�านวนนไดรบวคซนรวมDTP-HBครบ3ครงจากรพ.สต.กกไก16คนไดรบวคซนรวมDTP-HBครบ

3ครงจากรพ.สต.ไขดาว8คน

ดงนนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนรวมDTP-HBครบ3ครง(รอยละ)

= (16+8)X100

25

= รอยละ96


ส�าหรบการค�านวณอตราความครอบคลมในกลมนกเรยนเนองจากสถานบรการมการใหวคซนใน

โรงเรยนทรบผดชอบดงนนจ�านวนกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบทงหมดทอาศยอยจรงใหใชจ�านวน

นกเรยนทงหมดทมอยจรงในโรงเรยนทสถานบรการรบผดชอบ (ซงอาจมเดกนอกพนทรบผดชอบมาเรยน

ในโรงเรยนดงกลาว)และจ�านวนกลมเปาหมายในพนททไดรบวคซนใหใชจ�านวนนกเรยนในโรงเรยนทได

รบวคซนโดยใชสตร

ความครอบคลมของการไดรบวคซนในนกเรยน=จ�านวนนกเรยนกลมเปาหมายทไดรบวคซนทงหมดX100

จ�านวนนกเรยนกลมเปาหมายในโรงเรยนทงหมด

ดงตวอยางรพ.สต.ก กไก ใหบรการวคซนในโรงเรยน A ซงมนกเรยนชน ป.1 ทงหมด จ�านวน 80 คน

เปนนกเรยนทอย ในพนทรบผดชอบของ รพ.สต.ก กไก จ�านวน 72 คน มาจากนอกพนท 8 คน

เจาหนาทไดใหวคซนMMRแกนกเรยนทงหมดจ�านวน76คน

ดงนนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนMMRในนกเรยนชนป.1ของโรงเรยนA(รอยละ)

= 76X100

(72+8)

= รอยละ95

เกณฑการประเมนปจจบนกรมควบคมโรคก�าหนดเปาหมายอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนในพนท

รบผดชอบจ�าแนกตามกลมเปาหมายดงน

1.1 หญงมครรภ:อตราความครอบคลมของการไดรบวคซนdTครบชดไมนอยกวารอยละ90

เปนรายพนท(หมบาน,ต�าบล/เทศบาล)

1.2 เดกกลมเดกวยกอนเรยน: อตราความครอบคลมของการไดรบวคซนแตละชนดครบชด

ไมนอยกวารอยละ90ยกเวนMMRในเดกอาย1ปและ2ปครงตองไมนอยกวารอยละ95

เปนรายพนท(หมบาน,ต�าบล/เทศบาล)ดงน

1.2.1 กลมอายครบ 1ป อตราความครอบคลมของการไดรบวคซน BCG, DTP-HB

ครงท3,OPVครงท3และMMRครงท1

1.2.2 กลมอายครบ2ปอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนDTPครงท4,OPV

ครงท4และJE(เชอตาย)ครงท2หรอJE(เชอเปน)ครงท1

1.2.3 กล มอายครบ 3 ป อตราความครอบคลมของการไดรบวคซน JE (เชอตาย)

ครงท3หรอJE(เชอเปน)ครงท2และMMRครงท2

1.2.4 กลมอายครบ5ปอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนDTPครงท5และ

OPVครงท5


1.3 เดกวยเรยน:อตราความครอบคลมของการไดรบวคซนdTในนกเรยนชนป.6ไมนอยกวา

รอยละ95เปนรายโรงเรยน

รายละเอยดในการประเมนดงตารางท4.1,4.2และ4.3

ตารางท 4.1 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซน dT/TT ในหญงมครรภ

กลมเปาหมายทประเมน

เกณฑการพจารณาการไดรบวคซนบาดทะยกครบชด (dT/TT)

ในหญงมครรภ

วน เดอน ปเกด ของเดกทน�ามา

ประเมนตวอยาง

เดกเกดใหมเพอ

พจารณาการปองกน

โรคจากการไดรบ

วคซนบาดทะยก

ครบชด(dT/TT)ขณะท

มารดาตงครรภทงน

ลกตองอาศยอยจรงใน

พนทรบผดชอบแมวา

มารดาจะไมอยในพนท

ดงกลาวกตาม

1.ในระหวางตงครรภมารดาไดรบวคซน

dT/TTอยางนอย2ครงโดยมระยะ

หางตามก�าหนด

2.ในระหวางตงครรภมารดาไมไดรบ

วคซนdT/TTแตมประวตการไดรบ

วคซนทมสวนประกอบของบาดทะยก

(DTP-HB/DTP/dT/TT)ในอดตมาแลว

2ครงโดยครงสดทายหางจากวนเกด

ของลกคนนไมเกน3ป

3.ในระหวางตงครรภมารดาไมไดรบ

วคซนdT/TTแตมประวตการไดรบ

วคซนทมสวนประกอบของบาดทะยก

(DTP-HB/DTP/dT/TT)ในอดตมาแลว

3ครงโดยครงสดทายหางจากวนเกด

ของลกคนนไมเกน10ป

4.มารดามประวตการไดรบวคซนทม

สวนประกอบของบาดทะยกในอดต

มาแลว2ครง(DTP-HB/DTP/dT/TT)

แตครงสดทายหางจากวนเกดของ

ลกคนนเกน3ปในระหวางตงครรภน

แมตองไดรบวคซนdT1ครง

5.มารดามประวตการไดรบวคซนทมสวน

ประกอบของบาดทะยก(DTP-HB/DTP/

dT/TT)ในอดตมาแลว3ครงแตครง

สดทายหางจากวนเกดของลกคนนเกน

10ปในระหวางตงครรภนแมตองได

รบวคซนdT1ครง

เดกทเกดในงวด

ทรายงาน

ท�ารายงานงวด2

ปงบประมาณ2553

ตองประเมนจากเดกท

เกดวนท1ม.ค.-31

ม.ค.53ทอยในพนท

รบผดชอบทงหมดทงน

ลกตองอาศยอยจรง

ในพนทรบผดชอบ

แมวามารดาจะไมอย

ในพนทดงกลาวกตาม


ตารางท 4.2 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนในเดกวยกอนเรยน


ชนดวคซน Fully Immunization วน เดอน ปเกดของเดกทน�ามาประเมน ตวอยาง

เดกอายครบ1ป

BCGDTP-HBครงท3OPVครงท3MMRครงท1

เดกทไดวคซนBCG1ครงDTP-HBครบ3ครงOPVครบ3ครงและMMR1ครง

เดกทเกดในงวดทรายงานเมอปพ.ศ.ทผานมา

ท�ารายงานงวด2ปงบประมาณ2553ตองประเมนจากเดกทเกดวนท1ม.ค.–31ม.ค.52ทอยในพนทรบผดชอบทงหมด


DTPครงท4OPVครงท4JE(เชอตาย)ครงท2หรอJE(เชอเปน)ครงท1

เดกทไดวคซนBCG1ครงDTP–HBครบ3ครงMMR1ครง DTPครงท4OPVครงท4และJE(เชอตาย)2ครงหรอJE(เชอเปน)1ครง

เดกทเกดในงวดทรายงานเมอ2ปพ.ศ.ทผานมา



JE(เชอตาย)ครงท3หรอJE(เชอเปน)ครงท2MMRครงท2

เดกทไดวคซนBCG1ครงDTP–HBครบ3ครงMMRครบ2ครง DTPครงท4OPVครงท4และJE(เชอตาย)ครบ3ครงหรอJE(เชอเปน)ครบ2ครงในกรณทเดกไดรบวคซนJEตางชนดกนใหใชเกณฑการประเมนความครบถวนตามทกรมควบคมโรคก�าหนด*




DTPครงท5OPVครงท5

เดกทไดวคซนBCG1ครงDTP–HBครบ3ครงMMRครบ2ครง DTPครบ5ครงOPVครบ5ครงและ JE(เชอตาย)ครบ3ครงหรอJE(เชอเปน)ครบ2ครง



หมายเหต *ในเดกอายครบ2ปถาไดรบวคซนJE(เชอตาย)1ครงและตอดวยJE(เชอเปน)1ครงหรอไดรบวคซนJE(เชอเปน)1ครงแลวตอดวยJE(เชอตาย)1ครงถอวาผานเกณฑและ

ในเดกอายครบ3หรอ5ปถาไดรบวคซนJE(เชอตาย)2ครงและตอดวยJE(เชอเปน)

1ครงหรอไดรบวคซนJE(เชอตาย)1ครงและตอดวยJE(เชอเปน)2ครงถอวาผานเกณฑ


ตารางท 4.3 เกณฑการประเมนอตราความครอบคลมของการไดรบวคซนในเดกนกเรยน


ชนดวคซน การประเมน ตวอยาง

นกเรยนชนป.6 dT ประเมนนกเรยนชนป.6

เปนรายโรงเรยน

รพ.สต.กกไกใหวคซนdTแกนกเรยนชนป.6

ในโรงเรยนAจ�านวน46คนโรงเรยนนมนกเรยน

ชนป.6ทงหมด48คนความครอบคลมการไดรบ

วคซนdTของโรงเรยนA=46X100/48=95.8%

2. การประเมนผลความครอบคลมของการใหบรการวคซน

เปนการประเมนการใหบรการของเจาหนาทวา ไดใหวคซนแตละชนดแกผ รบบรการเทาใด

โดยไมค�านงวาผ รบบรการจะเปนผ อาศยในหรอนอกพนทรบผดชอบของสถานบรการ หรอแมแต

ชาวตางชาตทเจาหนาทไดใหบรการกสามารถน�ามารวมเปนผลงานการใหบรการวคซนทงสนเชนกน

ขอมลทเจาหนาทน�ามาประเมนความครอบคลมของการใหบรการวคซนไดจากสมดทะเบยน

การใหบรการหรอจากโปรแกรมคอมพวเตอรผานฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.

มสตรค�านวณดงน

อตราความครอบคลมของการใหบรการวคซนแตละครงในชวงเวลาทก�าหนด (รอยละ)=จ�านวนกลมเปาหมายทเจาหนาทใหบรการวคซนแตละครงในชวงเวลาทก�าหนดX100

*จ�านวนกลมเปาหมายในพนททรบผดชอบทงหมดในชวงเวลา

* ปจจบนสถานบรการแตละแหงใชฐานขอมลอเลกทรอนกสตามมาตรฐานของสนย.เปนฐานขอมล ในการด�าเนนงานดงนนขอใหใชจ�านวนประชากรกลมเปาหมายจากฐานขอมลดงกลาวในการค�านวณ

ความครอบคลมของการใหบรการวคซน

ตวอยาง ในเดอนมกราคม2553 รพ.สต.กกไก มเดกอาย 0-1ป ในฐานขอมลอเลกทรอนกส ตามมาตรฐานของสนย.จ�านวน25คนเจาหนาทไดใหวคซนรวมDTP-HBครงท3แกเดกดงกลาวจ�านวน

22คนและไดใหวคซนรวมDTP-HBครงท3แกเดกนอกพนทอก10คน

ดงนนอตราความครอบคลมของการใหวคซนรวมDTP-HBครบ3ครง(รอยละ)

= (22+10)X100

25

= รอยละ128


จะเหนไดวาอตราความครอบคลมของการใหบรการวคซนเมอเปรยบเทยบกบจ�านวนเดกใน

ทะเบยนราษฎรอาจเกนรอยละ100ไดเนองจากมกลมเปาหมายนอกพนทมารบบรการเปนจ�านวนมาก

แสดงใหเหนถงความนยมของประชาชนทงในและนอกพนท

ตารางท 4.4 การเปรยบเทยบความแตกตางระหวางความครอบคลมของการไดรบวคซนและ ความครอบคลมของการใหวคซน

หวขอ ความครอบคลมของการไดรบวคซน ความครอบคลมของการใหวคซน

กลมเปาหมายทใช

ในการค�านวณ

ประเมนจากกลมเปาหมายในพนท


ประเมนจากกลมเปาหมายทเจาหนาท

ใหบรการ

อตราความครอบคลม

(รอยละ)

ไมเกน100 อาจนอยกวาหรอมากกวา100ได

ประโยชนของขอมล ใชในการประเมนระดบภมคมกนของชมชน

เปนประโยชนในการปองกนและควบคมโรค

ใชในการประเมนปรมาณวคซนทใชรวมทง

อปกรณในการใหบรการอตราการสญเสย

ของวคซน



1. ปรชา เปรมปร และกนกทพยทพยรตน,บรรณาธการ. การเฝาระวงและสอบสวนอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค.กรงเทพฯ:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;

2551.



2547

3. ส�านกนโยบายและยทธศาสตร ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข.

สรปผลการด�าเนนงานการปฏรประบบขอมลสขภาพกระทรวงสาธารณสข ระยะเรงดวน

(มถนายน-30กนยายน2557).



1. ขอใดตอไปนไมใชประโยชนของทะเบยน

การใหบรการ

ก. หาอตราการสญเสยของวคซน

ข. ตดตามเดกทไมมารบวคซนตามเกณฑก�าหนด

ค. ตรวจสอบผไดรบวคซนรวมขวดรวมLotเดยวกนง. ใชในการดworkloadของเจาหนาท

2. ขอใดเปนการประเมนอตราความครอบคลม

ของการไดรบวคซนของกลมเปาหมายใน

พนททรบผดชอบไมถกตอง

ก. ประเมนเฉพาะกลมเปาหมายทไดรบวคซนในภาครฐเทานนข. เดกทยายออกจากพนทไปแลวไมตองน�ามารวมเปนตวหารค. การประเมนความครอบคลมของการไดรบวคซน

บาดทะยกในหญงมครรภใหประเมนจากเดกทมอาย

ไมเกน1เดอนในพนทแมแมไมอยในพนทกตองน�า

มารวมเปนตวหารดวย

ง. การประเมนความครอบคลมของการไดรบวคซนในนกเรยนใหประเมนจากนกเรยนกลมเปาหมายทอยใน

โรงเรยนทงหมด

3. ถาตองการประเมนการไดรบวคซนJE

(เชอตาย)ครบ2ครงหรอJE(เชอเปน)

1ครงในเดกอายครบ2ปณเดอน

ม.ค.57ทานตองประเมนเดกทเกดเมอใด

ก. วนท1ม.ค.55-31ม.ค.55ข. วนท1ม.ค.56-31ม.ค.56ค. วนท31ม.ค.56ง. วนท31ม.ค.55

4. การประเมนความครอบคลมของการไดรบ



ก. เดกทอาศยเฉพาะในพนทรบผดชอบของทานข. เดกทอาศยเฉพาะนอกพนทรบผดชอบของทานค. เดกทอาศยทงในและนอกพนทรบผดชอบของทานง. ถกทกขอ

5. การประเมนความครอบคลมของการให



ก. เดกทอาศยเฉพาะในพนทรบผดชอบของทานข. เดกทอาศยเฉพาะนอกพนทรบผดชอบของทานค. เดกทอาศยทงในและนอกพนทรบผดชอบของทานง. ไมมขอใดถก

6. ขอใดไมถกตองในการจดท�าทะเบยนตดตาม

การไดรบวคซนของกลมเปาหมายในพนท


ก. รพ.สต.“เปยมสข”ใหอสม.แจงการยายเขายายออกของเดกเปนประจ�าทกเดอน

ข. รพ.สต.“ทกขไมม”keyin“วน/เดอน/ปทไดรบวคซน”ในทะเบยนตดตามการไดรบวคซนเฉพาะเดกทมารบ

วคซนทสถานอนามยน

ค. รพ.สต. “ชวเปนสข” ใชประโยชนจากทะเบยนนในการตดตามกลมเปาหมายใหมารบวคซนใหครบถวนตามเกณฑ

ง. รพ.สต.“ทกขมลาย”keyin“วน/เดอน/ป”ทด.ช.จกไปรบวคซนทคลนกใกลบานในทะเบยนตดตามการได

รบวคซนของเดกในพนทรบผดชอบในชอง“ทอน”



7. ในเดอนธนวาคม2552รพ.สต.มสขมเดก

อาย 1-2 ป จากฐานขอมลอเลกทรอนกส

ตามมาตรฐานของสนย.กระทรวงสาธารณสข

จ�านวน20คนเจาหนาทไดใหวคซนDTPครงท4

แกเดกในพนทรบผดชอบจ�านวน15คนและได

ใหวคซนDTPครงท4แกเดกนอกพนทอก10คน

ความครอบคลมการใหบรการวคซนDTPครงท4

คดเปนรอยละเทาใด

ก. 50.0ข. 75.0

ค. 100.0ง. 125.0

8. ในเดอนสงหาคม2552รพ.สต.สมหวงมเดก

อายครบ 5ป ทมอยจรงในพนทรบผดชอบ

จ�านวน20คนเจาหนาทไดใหวคซนOPVครง

ท5แกเดกดงกลาวจ�านวน17คนและไดให

วคซนOPVครงท5แกเดกนอกพนทอก2คน

มเดกในพนทรบผดชอบไดรบวคซนจากคลนก

1คนความครอบคลมการไดรบวคซนOPV

ครงท5คดเปนรอยละเทาใด

ก. 90.0ข. 95.0

ค. 100.0ง. ไมมขอใดถก

9. ทานจะน�ามารดารายใดมาค�านวณหา

อตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

บาดทะยกครบถวนตามเกณฑ

ก. นางผนและลกยายไปอยทอนแตขณะตงครรภ

มารบวคซนdTทสถานบรการของทาน

ข. นางผาดขณะนอยในพนทรบผดชอบของทาน

แตลกไปอยกบพอทอน

ค. นางวาดขณะนยายไปอยทอนแตลกยงอยในพนท

รบผดชอบของทาน

ง. นางแหวนขณะนอยในพนทรบผดชอบของทาน

แตไดแทงไปตงแตอายครรภได6เดอน

10. รพ.สต.“ไรทกข”ใหวคซนdTในนกเรยนป.6

ของโรงเรยนแสนหรรษาจ�านวน18คนเปนเดก

ทอยในพนทรบผดชอบ15คนเดกนอกพนท3

คนผปกครองไมอนญาตใหเดกรบวคซน2คน

โรงเรยนนมนกเรยนชนป.6ทงหมด20คน

ความครอบคลมการไดรบวคซนdTในนกเรยน

ป.6ของโรงเรยนนมรอยละเทาใด

ก. 75.0ข. 90.0

ค. 100.0ง. 83.3



วคซนและระบบลกโซความเยน

127

แผนการสอนหมวดเนอหาท 5วคซนและระบบลกโซความเยน

เรอง วคซนและระบบลกโซความเยน




1. ระบปจจยทมผลกระทบตอคณภาพของวคซนแตละชนด

2. อธบายถงความส�าคญของระบบลกโซความเยน

3. สาธตวธการจดเรยงวคซนในอปกรณทใชในระบบลกโซความเยน

และสามารถอธบายการดแลรกษาอปกรณ

4. ยกตวอยางเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน (Cold chain

breakdown)และสามารถก�าหนดแนวทางการปองกน


2. กจกรรมกลม(การจดเรยงวคซนในตเยนและกระตกวคซน)

3. กจกรรมกลม(เหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยนการวเคราะห

สาเหตของการปองกนและการจดการเมอเกดเหตการณ)

สอการสอน 1. เอกสารประกอบการบรรยาย(Handoutpowerpoint)

2. packageอปกรณการจดตเยนไดแกตเยนจ�าลองขวดวคซนแตละ

ชนดใสถงซปใสหรอบตรภาพกลองบรรจวคซนแตละชนดแผนภาพ

เทอรโมมเตอรแผนภาพไอซแพคและขวดน�าเปนตนใบเฉลยและ

ใบสรปความร

3. packageอปกรณการจดเกบวคซนในหบเยน/กลองโฟมและกระตก

วคซนใบเฉลยและใบสรปความร

4. ใบงานเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน4-5ขอกระดาษ

Flipchartปากกาเคมพรอมใบเฉลยและใบสรปความร



128 หมวดเนอหาท 5: วคซนและระบบลกโซความเยน


1. ปจจยใดทมผลกระทบตอคณภาพวคซน ก. ความรอนข. ความเยนจดค. แสงจากหลอดไฟและแสงจากดวงอาทตยง. ถกทกขอ

2. ขอความใดถกตองเกยวกบคณสมบตของ

วคซน

ก. วคซนบางชนดไวตอความรอนข. วคซนบางชนดไวตอความเยนจดค. วคซนทกชนดไวตอแสงง. วคซนทกชนดไวตอความชน

3. วคซนใดหามแชแขง ก. วคซนรวมดทพ-ตบอกเสบบ(DTP-HB)ข. วคซนรวมหดคางทมและหดเยอรมน(MMR)

ค. วคซนบซจง. ถกทกขอ

4. การจดเกบวคซนและน�ายาละลายในตเยน


ก. OPV,MR,MMR,JE(เชอเปน)และBCG

รวมทงน�ายาละลายเกบในชองแชแขง

ข. OPV,MR,MMR,JE(เชอเปน)และBCG

เกบในชองธรรมดา(+2°oCถง+8°oC)

ค. HB,DTP-HB,DTP,dTและJE(เชอตาย) เกบในชองแชแขง

ง. HB,DTP-HB,DTP,dTและJE(เชอตาย) เกบในชองธรรมดา(+2°oCถง+8°oC)

5. ควรใชอะไรเพอท�าใหเกดความเยนในกระตก

วคซน

ก. น�าแขงข. น�าแขงแหง(dry-ice)ค. Icepackทเพงน�าออกมาจากชองแชแขงง. Icepackทเขยาแลวไดยนเสยงน�า

6. วธการจดเรยงวคซนในกระตกขนาดเลก

(ความจประมาณ1.7ลตร)ขอใดถกตอง

ก. ใสIcepackทงดานลางดานบนและดานขาง ทง4ดาน

ข. ใสIcepackดานลางและดานขางทง4ดานค. ใสIcepackดานบนและดานขางทง4ดานง. ใสIcepackเฉพาะดานขางทง4ดาน

129หมวดเนอหาท 5: วคซนและระบบลกโซความเยน


7. การดแลตเยนทใชเกบวคซนขอใดถกตอง ก. ใชผาคลมตเยนเพอปองกนไมใหฝนจบข. ปลอยใหน�าแขงเกาะหนาในชองแชแขงเพอท�าให

อณหภมในชองธรรมดาเยนมากขน

ค. ใสขวดน�ามฝาปดในชองเกบผกเพอชวยเกบรกษา ความเยนในตเยน

ง. ปรบอณหภมในชองธรรมดาใหต�ากวา+2°oCเพอไมให

สงกวา+8°oCในตอนกลางวน

8. การก�ากบอณหภมในตเยนขอใดถกตอง ก. บนทกอณหภมวนละ1ครงทกเชาเวนวนหยดราชการ

ข. บนทกอณหภมวนละ1ครงทกเยนเวนวนหยดราชการ

ค. บนทกอณหภมวนละ2ครงเวนวนหยดราชการ

ง. บนทกอณหภมวนละ2ครงไมเวนวนหยดราชการ

9. ค�าแนะน�าในการปรบThermostatในตเยน


ก. ปรบทกครงหลงไฟฟาดบข. ปรบทกครงกอนรบวคซนเขาตเยนค. ปรบทกครงถาอณหภมสงเกน+8°oC(หลงตรวจสอบ

สาเหตแลว)


10. ขอใดถกตองเกยวกบการเตรยมความพรอม

กรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

ก. ก�าหนดใหมผรบผดชอบเฉพาะข. จดเตรยมอปกรณส�ารองใหพรอมใชงาน

ค. ก�าหนดขนตอนในการปฏบตเมอเกดเหตการณฉกเฉน



หมวดเนอหาท 5วคซนและระบบลกโซความเยน


วคซนเปนชววตถทไวตอการเปลยนแปลงของอณหภมทงความรอนความเยนจดและแสงมผล

ตอคณภาพวคซนเพราะท�าใหวคซนเสอมสภาพและอาจท�าใหเกดอาการภายหลงการไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรคไดดวยจงตองจดเกบและขนสงวคซนในอปกรณทไดมาตรฐานและในอณหภมทเหมาะสม

โดยจดเกบวคซนOPVทไวตอความรอนมากทสดไวในชองแชแขงวคซนเชอเปนชนดผงแหงไดแกBCG,

MMR,MRและJE(เชอเปน)ซงไวตอความรอนรองลงมาจากวคซนOPVนนองคการอนามยโลกแนะน�า

วาไมจ�าเปนตองเกบในชองแชแขงแตใหเกบในอณหภม+2°oCถง+8°oCทงในระดบคลงและสถานบรการ

ส�าหรบวคซนเชอตายไดแกHB,DTP-HB,DTP,dT,JE(เชอตาย),HPV,IPV,Inf luenzaและRabiesใหเกบใน

อณหภม+2°oCถง+8°oCเทานน(หามแชแขง)ส�าหรบน�ายาละลายวคซนหามแชแขงเชนกนโดยสถานบรการ

ตองเกบทอณหภม+2°oCถง+8°oCสวนในระดบคลงถาตเยนชองธรรมดามพนทไมเพยงพอใหเกบไวนอก

ตเยนไดเมอจะน�าไปละลายวคซนผงแหงตองเกบไวในอณหภม+2°oCถง+8°oCประมาณ24ชวโมงกอนใช

ในการรกษาคณภาพของวคซนจ�าเปนตองมอปกรณทใชในการจดเกบและขนสงวคซนทได

มาตรฐานเชน

• ตเยนในระดบคลงควรเปนตเยนฝาประตทบแสงชนด2ประตแยกชองแชแขงและชองธรรมดา

ขนาดความจไมต�ากวา18คว

• หบเยนหรอกระตกวคซนใบใหญควรมขนาดใหญเพยงพอในการจดเกบวคซนเมอมไฟฟาดบ

หรอตเยนเสยและสามารถเกบความเยนไดนานอยางนอย24ชวโมง

• กระตกวคซนควรมซองน�าแขง(Icepack)ทมขนาดพอดกบกระตกและสามารถเกบความเยน

ไดนานอยางนอย24ชวโมง

• เทอรโมมเตอรทวดอณหภมไดทงคาบวกและคาลบและตองมการสอบเทยบหรอเทยบเคยงกบ

เทอรโมมเตอรทสอบเทยบแลว เพอใชในการตรวจสอบอณหภมในระหวางจดเกบหรอขนสง

วคซนไดอยางถกตองเหมาะสม

อปกรณดงกลาวขางตนจะสามารถจดเกบวคซนใหอยในอณหภมทเหมาะสมและใชงานไดนาน

ตองมการดแลรกษาอปกรณเชนการตดตงตเยนในทแสงแดดสองไมถงและวางหางจากผนงหองไมต�ากวา

6นวการท�าความสะอาดหบเยนหรอกระตกและเกบในทรมเพอปองกนการแตกราวเปนตน

นอกจากน ควรมการเตรยมความพรอมกรณเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

โดยมผงการเตรยมความพรอมฯตดไวใหเหนอยางชดเจนมบคลากรทรบผดชอบโดยเฉพาะพรอมทง

ซกซอมความเขาใจเจาหนาททเกยวของ เพอใหสามารถจดการแกไขไดอยางถกตองทงในกรณไฟฟาดบ

หรอตเยนเสยและควรมวธปองกนไมใหเกดเหตการณฉกเฉนกบตเยนทใชเกบวคซนดวย


1. ปจจยทมผลกระทบตอคณภาพของวคซน

วคซน เปนผลตภณฑทผลตจากสงทมชวตหรอทไดจากการสงเคราะหหรอกระบวนการอนใด

ทน�ามาใชในการกระตนระบบภมคมกนโรคของมนษย เพอปองกน รกษาหรอลดความรนแรงของโรค

แตวคซนเปนชววตถทไวตอการเปลยนแปลงของอณหภม และเสอมสภาพไดในอณหภมทรอนหรอเยนจด

จนท�าใหวคซนแขงตวจงตองเกบวคซนไวในอณหภมทเหมาะสมตลอดเวลาตงแตผผลตจนถงผใช

เพอใหวคซนคงคณภาพและสามารถกระตนการสรางเสรมภมคมกนโรคไดดเจาหนาทควรทราบ

และตระหนกถงปจจยส�าคญทมผลตอคณภาพของวคซนดงน

1.1 ความรอน: วคซนทกชนดจะสญเสยคณภาพถาสมผสกบความรอน แตวคซนชนดตางๆ

จะไวตอความรอนไมเทากนโดยสามารถเรยงล�าดบความไวตอความรอน(Heatsensitivity)ไดดงน

นอกจากน ควรมการเตรยมความพรอมกรณเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน โดยมผงการเตรยมความพรอมฯ ตดไวใหเหนอยางชดเจน มบคลากรทรบผดชอบโดยเฉพาะ พรอมทงซกซอมความเขาใจเจาหนาททเกยวของ เพอใหสามารถจดการแกไขไดอยางถกตองทงในกรณไฟฟาดบหรอต เยนเสย และควรมวธปองกนไมใหเกดเหตการณฉกเฉนกบต เยนทใชเกบวคซนดวย 1. ปจจยทมผลกระทบตอคณภาพของวคซน

วคซน เปนผลตภณฑทผลตจากสงทมชวตหรอทไดจากการสงเคราะหหรอกระบวนการอนใด ทนามาใชในการกระต นระบบภมค มกนโรคของมนษย เพอปองกน รกษา หรอลดความรนแรงของโรค แตวคซนเปนชววตถทไวตอการเปลยนแปลงของอณหภม และเสอมสภาพไดในอณหภมทรอนหรอเยนจดจนทาใหวคซนแขงตว จงตองเกบวคซนไวในอณหภมทเหมาะสมตลอดเวลา ตงแตผผลตจนถงผใช

เพอใหวคซนคงคณภาพ และสามารถกระตนการสรางเสรมภมคมกนโรคไดด เจาหนาทควรทราบและตระหนกถงปจจยสาคญทมผลตอคณภาพของวคซน ดงน

1.1 ความรอน : วคซนทกชนดจะสญเสยคณภาพถาสมผสกบความรอน แตวคซนชนดตางๆ จะไวตอความรอนไมเทากน โดยสามารถเรยงลาดบความไวตอความรอน (Heat sensitivity) ไดดงน

ความไวตอความรอน• OPV• Influenza(inact. split)• IPV, JE(live)• MR, MMR, Rota(liquid)• DTwP, DTwP-HB, , DTwP-HB-Hib• BCG• HPV• Hib (liquid)• DT, dT • HB, Rabies

ไวมากทสด

ไวนอยทสด

ภาพท 5.1 การเรยงลาดบของวคซนตามความไวตอความรอน (Heat sensitivity)

1.2 ความเยนจด : วคซนบางชนดนอกจากไวตอความรอนแลวยงไวตอความเยนจดดวย โดยในอณหภมทตากวา °c จะทาใหวคซนเหลานแขงตว สญเสยความแรงและเสอมสภาพทนท ไมสามารถกระตนใหเกดภมคมกนโรคได โดยสามารถเรยงลาดบความไวตอความเยนจด (Freeze sensitivity) ไดดงน

ภาพท 5.1 การเรยงล�าดบของวคซนตามความไวตอความรอน(Heatsensitivity)

1.2 ความเยนจด: วคซนบางชนดนอกจากไวตอความรอนแลวยงไวตอความเยนจดดวย โดยในอณหภมทต�ากวา0oCจะท�าใหวคซนเหลานแขงตวสญเสยความแรงและเสอมสภาพทนทไมสามารถ

กระตนใหเกดภมคมกนโรคไดโดยสามารถเรยงล�าดบความไวตอความเยนจด(Freezesensitivity)ไดดงน

ความไวตอความเยนจด• HB

• HPV , DTwP-HB-Hib

• DTP, DTaP-HB

• DT, dT

• IPV

• Hib (liquid)

• Influenza(inact. split)

• Rota(liquid)

ไวมากทสด

ไวนอยทสด

ภาพท 5.2 การเรยงลาดบของวคซนตามความไวตอความเยนจด (Freeze sensitivity)

ตารางท 5.1 สรปผลกระทบของอณหภมทมตอวคซนเชอตาย และวคซนเชอเปนออนฤทธ

วคซนเชอตาย (Inactivated vaccine)

วคซนชนดเชอเปนออนฤทธ (Live attenuated vaccine)

1. เสอมสภาพทนทเมออยในอณหภมตาจนทาใหวคซนแขงตว . อยในอณหภมหองไดในชวงระยะเวลาหนง

. ทนตอการแชแขงหรอความเยนจด . อยในอณหภมหองไดไมนาน

1.3 แสง : วคซนเชอเปนชนดผงแหง (Freeze dried vaccine) ไดแก วคซน BCG, MMR, MR และJE (เชอเปน) และวคซน Rota (ชนดนา) วคซนเหลานนอกจากไวตอความรอนแลว ยงไวตอแสงดวย ทงแสงจากดวงอาทตยและแสงจากหลอดฟลออเรสเซนส โดยมความไวตอแสง (Light sensitivity) ไมแตกตางกน จงตองเกบวคซนเหลานไวในกลองใหพนแสงตลอดเวลา โดยเฉพาะเวลาทผสมนายาละลาย (diluent) แลวจะยงเสอมสภาพไดเรวขน . ระบบลกโซความเยน (Cold chain system) และความสาคญ

ดวยเหตทวคซนไวตอการเปลยนแปลงของอณหภม ทาใหเสอมคณภาพไดงาย จงตองมระบบทถกออกแบบใหวคซนอยในอณหภมทถกตองเหมาะสมตลอดเวลา ทงในขณะจดเกบและขนสงวคซน ตงแตผ ผลตวคซนจนถงผ รบบรการสรางเสรมภมคมกนโรค ซงเรยกวา ระบบลกโซความเยน (Cold chain system) ดงภาพท 5.3

ภาพท 5.2 การเรยงล�าดบของวคซนตามความไวตอความเยนจด(Freezesensitivity)


ตารางท 5.1 สรปผลกระทบของอณหภมทมตอวคซนเชอตาย และวคซนเชอเปนออนฤทธ

วคซนเชอตาย(Inactivated vaccine)

วคซนเชอเปนออนฤทธ(Live attenuated vaccine)

1.เสอมสภาพทนทเมออยในอณหภมต�าจนท�าใหวคซนแขงตว

2.อยในอณหภมหองไดในชวงระยะเวลาหนง

1.ทนตอการแชแขงหรอความเยนจด

2.อยในอณหภมหองไดไมนาน

1.3 แสง: วคซนเชอเปนชนดผงแหง (Freeze dried vaccine) ไดแก วคซนBCG,MMR,MR,

JE (เชอเปน) และวคซน Rota (ชนดน�า) วคซนเหลานนอกจากไวตอความรอนแลว ยงไวตอแสงดวย

ทงแสงจากดวงอาทตยและแสงจากหลอดฟลออเรสเซนส โดยมความไวตอแสง (Light sensitivity)

ไมแตกตางกนจงตองเกบวคซนเหลานไวในกลองใหพนแสงตลอดเวลาโดยเฉพาะเวลาทผสมน�ายาละลาย

(diluent)แลวจะยงเสอมสภาพไดเรวขน

2. ระบบลกโซความเยน (Cold chain system) และความส�าคญ

ดวยเหตทวคซนไวตอการเปลยนแปลงของอณหภม ท�าใหเสอมคณภาพไดงายจงตองมระบบ

ทถกออกแบบใหวคซนอยในอณหภมทถกตองเหมาะสมตลอดเวลา ทงในขณะจดเกบและขนสงวคซน

ตงแตผผลตวคซนจนถงผรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคซงเรยกวา ระบบลกโซความเยน (Cold chain

system)ดงภาพท5.3

Vaccine manufacturer

Cold room (+oc to +8oc) and freezer room (-oc to -oc)

Refrigerators (+oc to +8oc) and freezers (-oc to -oc)

Health Center

Vaccines

National airportNational StoreRegional Store

Provincial StoreDistrict Store

International transport

Transit storage facilities (+oc to +8oc)

Cold room (+oc to +8oc) and freezer (-oc to -oc)

Refrigerators (+oc to +8oc) and cold boxesRefrigerators (+oc to +8oc) and cold boxes or vaccine carriers

Child and mother

ภาพท 5.3 ระบบลกโซความเยน

ระบบลกโซความเยน จงมความสาคญดวยเหตผลดงตอไปน 1. วคซนเสอมสภาพไดงาย เมอเวลาผานไปความแรง (potency) ของวคซนจะลดลง 2. อณหภมทสงขนจะทาใหความแรงของวคซนลดลงเรวขน 3. วคซนบางชนดจะสญ เสยความแรงทนท ถาอย ในอณหภม ท ทาใหแขงตว (freezing temperature) 4. เมอวคซนเสอมสภาพ ผ รบบรการไมไดรบการปองกนโรค 5. วคซนทเสอมสภาพจาก freezing ฉดแลวจะเกดเปนไตแขง โดยสรป การจดเกบและการขนสงวคซนทไมเหมาะสม ทาใหเกดความเสยงตอผ รบบรการ ทจะไมไดรบการปองกนจากโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน และอาจเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค (Adverse Event Following Immunization: AEFI) ไดดวย . อปกรณทใชในการจดเกบและขนสงวคซนและการดแลรกษาอปกรณ

.1 ต เยน ในปจจบนคลงวคซนระดบอาเภอและสถานบรการสวนใหญใชต เยนบาน (Domestic Refrigerator) ซงจะตองไดมาตรฐานอตสาหกรรม (มอก.) โดยในระดบคลงควรเปนต เยนฝาประตทบแสงชนด ประต แยกชองแชแขง (freezing compartment) และชองธรรมดา (refrigerator compartment) ขนาดความจไมตากวา 1 คว ดงภาพท 5.4 แตในสถานบรการ เชน รพ.สต. อาจใชชนดประตเดยว ขนาดความจไมตากวา 5 คว

ภาพท 5.3 ระบบลกโซความเยน


ระบบลกโซความเยน จงมความส�าคญดวยเหตผลดงตอไปน1. วคซนเสอมสภาพไดงายเมอเวลาผานไปความแรง(potency)ของวคซนจะลดลง

2. อณหภมทสงขนจะท�าใหความแรงของวคซนลดลงเรวขน

3. วคซนบางชนดจะสญเสยความแรงทนทถาอยในอณหภมทท�าใหแขงตว(freezingtemperature)

4. เมอวคซนเสอมสภาพผรบบรการไมไดรบการปองกนโรค

5. วคซนทเสอมสภาพจากfreezingฉดแลวจะเกดเปนไตแขง

โดยสรปการจดเกบและการขนสงวคซนทไมเหมาะสมท�าใหเกดความเสยงตอผรบบรการทจะ

ไมไดรบการปองกนจากโรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและอาจเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรค(AdverseEventFollowingImmunization:AEFI)ไดดวย

3. อปกรณทใชในการจดเกบและขนสงวคซนและการดแลรกษาอปกรณ

3.1 ตเยนในปจจบนคลงวคซนระดบอ�าเภอและสถานบรการสวนใหญใชตเยนบาน(Domestic

Refrigerator)ซงจะตองไดมาตรฐานอตสาหกรรม (มอก.) โดยในระดบคลงควรเปนตเยนฝาประตทบแสง

ชนด2ประตแยกชองแชแขง(freezingcompartment)และชองธรรมดา(refrigeratorcompartment)ขนาด

ความจไมต�ากวา18ควดงภาพท5.4แตในสถานบรการเชนรพ.สต.อาจใชชนดประตเดยวขนาดความจ

ไมต�ากวา5คว

ภาพท 5.4 ตเยนส�าหรบเกบรกษาวคซน

คณสมบตของตเยนทใชเกบวคซน1. สามารถรกษาอณหภมไดคงทตลอดทงป

2. เกบรกษาความเยนไวไดนานเมอไฟฟาดบ

3. มอายการใชงานนอยกวา10ป

4. มความจในการเกบวคซนไดอยางนอย1เดอน

5. ใชในการจดเกบวคซนเพยงอยางเดยว


การดแลตเยนทใชเกบวคซน1. ปรบอณหภมในชองแชแขงใหต�ากวา-15o°C

2. ปรบอณหภมในชองธรรมดาใหอยในชวง+2o°Cถง+8o°Cและเพอปองกนไมใหวคซนทไวตอ

ความเยนจดแขงตวควรปรบThermostatใหได+2°o°Cถง+4o°Cในชวงเวลาทเยนทสด

3. ตรวจสอบอณหภมทง2ชองวนละ2ครงและบนทกทกวนถาอณหภมเบยงเบนออกไปจาก

คาทก�าหนดตองมการด�าเนนการตามแนวทางทก�าหนดไว

4. ใสIcepackในชองแชแขงและขวดใสน�ามฝาปดวางไวชนลาง(ใหเตมชองเกบผก)ของตเยน

เพอเพมอายความเยน(Coldlife)ท�าใหเกบรกษาความเยนไดคงทในกรณเปดตเยนบอยและ

กรณไฟดบ

5. ตดตงในทแสงแดดสองไมถงและใหผนงตทง3ดานหางจากฝาผนงหองหรออปกรณอนไมต�า

กวา6นวเพอใหตเยนระบายความรอนไดด

6. ท�าความสะอาดขอบยางและปองกนไมใหเชอราเกาะ โดยใชน�าอนผสมน�าสบเชดถใหทว

ใชผาชบน�าเชดจนสะอาด ใชผาแหงเชดน�าออกใหแหง แลวใชผงฟหรอเบกกงโซดาผสมกบ

น�าเปลาเชดตามขอบตเยนอกครงเพอเปนการปองกนการเกดเชอราหรอเอาผาชบน�าสมสายช

เชดถบรเวณขอบยางทเปนรา

7. ตดตงในบรเวณทมระบบไฟฟาส�ารองมาถงเสยบปลกและใชเทปพนปลกใหแนน

8. ถามน�าแขงเกาะหนาในชองแชแขงเกน5มม.ควรละลายน�าแขงออกใหหมด เพราะน�าแขง

ทเกาะหนาไมไดท�าใหตเยนเยนขนแตอาจไปอดกนไมใหความเยนไหลลงชองธรรมดาท�าให

อณหภมในชองธรรมดาสงขน

การเกบรกษาวคซนในคลงและสถานบรการการเกบวคซนแตละชนดในคลงและสถานบรการใหด�าเนนการดงน

1. วคซนโปลโอชนดรบประทาน(OPV)ใหเกบไวทอณหภม-15°o°Cถง-25o°Cทงในระดบคลงและ

ในสถานบรการ

2. วคซนเชอเปนชนดผงแหง ไดแก BCG,MMR,MRและ JE (เชอเปน)องคการอนามยโลก

แนะน�าวาไมจ�าเปนตองเกบในชองแชแขง แตใหเกบในอณหภม +2°o°C ถง +8°o°C ไดทงใน

ระดบคลงและในสถานบรการและควรเกบในกลองเพอปองกนแสงตลอดเวลา

3. วคซนเชอตายไดแกHB,DTP,DTP-HB,dT,JE(เชอตาย),HPV,IPV,Hib(ชนดน�า)Influenza

และRabiesใหเกบในอณหภม+2°o°Cถง+8°o°Cเทานน (หามแชแขง) ทงในระดบคลงและใน

สถานบรการ

4. น�ายาละลายวคซนหามแชแขง ในสถานบรการใหเกบในอณหภม+2°o°Cถง+8°o°Cในระดบคลง

ถาตเยนชองธรรมดามพนทไมเพยงพอใหเกบไวนอกตเยนได แตถาจะน�าไปละลายวคซน

ผงแหงตองเกบไวในอณหภม+2°o°Cถง+8°o°Cประมาณ24ชวโมงกอนใช


ดงนนจงควรจดเรยงวคซนในตเยนดงภาพท 5.5 โดยควรจดเกบวคซนไวในตะกราโปรงเพอให

ความเยนไหลเวยนไดทวถง วคซนทไวตอแสงใหใสไวในกลองหรอภาชนะทปองกนแสง และวางวคซนท

ไวตอความเยนจดไวตรงกลางของชองธรรมดา(refrigeratorcompartment)พรอมเทอรโมมเตอรเพอก�ากบ

ตดตามอณหภมไมใหต�ากวา+2°o°Cและตดปายชอทชนวางวคซนเพอปองกนการหยบวคซนผด

ภาพท 5.5 การเกบรกษาวคซนในตเยน

3.2 หบเยน (Vaccine cold box)หรอกระตกวคซนใบใหญเปนอปกรณทใชเกบวคซนใน

ระหวางการขนสงหรอเมอมไฟฟาดบนาน/ตเยนเสยหรอในระหวางการละลายน�าแขงในชองแชแขงซงม

ขนาดใหญพอทจะใชในการขนสงวคซนในแตละเดอนโดยมIcepackวางไวโดยรอบทกดานและควรเกบ

ความเยนไดอยางนอย24ชวโมง

3.3 กระตกวคซน (Vaccine carrier) เปนอปกรณทใชในการขนสงหรอเกบวคซนไวชวคราว

เหมอนหบเยนแตมขนาดเลกกวาและเกบความเยนไดไมนานเทาหบเยนกระตกวคซนทดควรเกบความเยน

ไดนานอยางนอย24ชวโมงและควรมIcepackทมขนาดพอดทจะจดเรยงลงในกระตกโดยไมเคลอนไปมา

ภาพท 5.6 หบเยน ภาพท 5.7 กระตกวคซนแบบมาตรฐาน


การจดเรยงวคซนลงในกระตกหรอหบเยน1. วาง Icepackทเรมละลายแลว (Conditioned icepack) ในดานขางทง 4ดานและดานลาง

ในกรณทเปนหบเยนหรอกระตกขนาดใหญ

2. หอวคซนแลววางไวกลางกระตกและวางIcepackบนหอวคซนกอนปดฝาในกรณทเปนหบเยน

หรอกระตกขนาดใหญ

3. ปดฝาใหสนทและวางไวในทรม

4. ถามแผนฟองน�า (foampad)วางใตฝาปดจะชวยกนความรอนไดและถามขวดวคซนทเปด

ใชแลวใหเสยบขวดวคซนไวทแผนฟองน�า จะท�าใหวคซนไมปนเปอนเมอวางแชอยในน�า

ทละลายจากIcepackบรเวณกนกระตกในกรณทแผนฟองน�าช�ารดใหตดฟองน�า/โฟมใสแทน

4. ถามแผนฟองนา (foam pad) วางใตฝาปด จะชวยกนความรอนได และถามขวดวคซนทเปดใชแลวใหเสยบขวดวคซนไวทแผนฟองนา จะทาใหวคซนไมปนเปอนเมอวางแชอยในนาทละลายจาก Icepack บรเวณกนกระตก ในกรณทแผนฟองนาชารด ใหตดฟองนา/ โฟมใสแทน

ภาพท 5.6 หบเยน ภาพท 5.7 กระตกวคซนแบบมาตรฐาน

45

การจดเกบวคซนในหบเยน

ภาพท 5.8 (A)การจดเกบวคซนในหบเยน


ดานหนา กอนใสดานหลง หลงใส

ภาพท 5.8 (B) การบรรจวคซนลงในกระตก

กระตกวคซน

ใสกระดาษหนา/แผนพลาสตก

ปองกนไมให Icepack ตดกบขวดวคซน

หอวคซนเพอไมใหแตกราว

และฉลากเปยกน�า

ตรวจสอบฝากระตกวาปดไดสนท

ใส Icepack ทเรมละลายแลว

(Conditioned Icepack)

วางเทอรโมมเตอรเพอวดอณหภม

ใหอยในชวง +2oC ถง +8oC กอนใสวคซน

น�าหอวคซนใสกระตกและวางฟองน�า

กอนปดฝา

อยในสภาพทพรอมขนสง

หรอน�าวคซนไปใหบรการ

1

3

5

7

2

4

6

8


การดแลหบเยนและกระตกวคซน

1. หลงการใชงานท�าความสะอาดแลวเปดฝาวางทงไวใหแหงเพอปองกนเชอรา

2. เกบในทรมเพอปองกนการแตกราว

3. หามโยนหรอเคาะหบเยน/กระตกและน�าสงของอนไปวางทบเพราะจะท�าใหแตกไดไมควรผงแดด

เพราะอาจท�าใหกรอบและแตกราว

3.4 ซองน�าแขง (Icepack) คอซองพลาสตกมฝาปดทใสน�าถงระดบทบงชและน�าไปแชแขง ในการแชแขงใหเรยง Icepack ในแนวตงใหฝาปดอยดานบน โดยมชองวางระหวางแผน เพอใหแขงตว

ไดทวถงในกรณทความสงของชองแชแขงไมมากพอใหวางตงบนสนดานขางแทนกอนน�ามาใชบรรจวคซน

ทไวตอความเยนจดองคการอนามยโลกแนะน�าใหท�าConditioning Icepack คอการน�าIcepackออกมาวาง

ในอณหภมหองในชวงเวลาหนงเพอท�าใหน�าแขงทอยในIcepackมอณหภมกลบมาท0องศาเซลเซยสดงน

• วางIcepackบนโตะ/เคานเตอรเรยงเปนแถวเดยวแตไมควรมากกวา2แถว

• วางIcepackใหมพนทวางรอบๆแตละกอนประมาณ5ซม.

• เขยาIcepackแตละกอนทก2-3นาทรอจนกระทงมน�าจ�านวนเลกนอยซงจะใชเวลาประมาณ

1ชวโมงในอณหภม 20องศาเซลเซยสและใชเวลานอยลงในอณหภมทสงกวาน�าแขงใน

Icepackจะมอณหภมกลบมาท0องศาเซลเซยสทนททน�าแขงเรมเคลอนไหวไดเลกนอย

ในระหวางใหบรการหามน�าวคซนไปวางบน Icepackแตควรวางเสยบในแผนฟองน�าทปดอยบน

กระตกวคซนดงภาพท5.9และไมควรใชน�าแขงแทนIcepack

นอกจากนควรมการดแลIcepackเพอใหใชงานไดนานดงน

• เกบในชองแชแขง เพอหมนเวยนออกไปใช เมอน�ากลบมาเกบ ใหตรวจสอบรอยแตกราว/

รวซม

• ระดบน�าใน Icepackตองไมมากกวาระดบทก�าหนดเพราะน�าทแขงตวจะขยายออกจนท�าให

แตกราวได

. หลงการใชงาน ทาความสะอาดแลวเปดฝาวางทงไวใหแหง เพอปองกนเชอรา . เกบในทรม เพอปองกนการแตกราว . หามโยนหรอเคาะหบเยน/กระตก และนาสงของอนไปวางทบ เพราะจะทาใหแตกได ไมควรผงแดด เพราะอาจทาใหกรอบและแตกราว

.4 ซองนาแขง (Icepack) คอ ซองพลาสตกมฝาปดทใสนาถงระดบทบงชและนาไปแชแขง ในการแชแขงใหเรยง Icepack ในแนวตงใหฝาปดอยดานบน โดยมชองวางระหวางแผน เพอใหแขงตวไดทวถง ในกรณทความสงของชองแชแขงไมมากพอ ใหวางตงบนสนดานขางแทน กอนนามาใชบรรจวคซนทไวตอความเยนจด องคการอนามยโลกแนะนาใหทา Conditioning Icepack คอการนา Icepack ออกมาวางในอณหภมหองในชวงเวลาหนง เพอทาใหนาแขงทอยใน Icepack มอณหภมกลบมาท องศาเซลเซยส ดงน

วาง Icepack บนโตะ/เคานเตอร เรยงเปนแถวเดยว แตไมควรมากกวา แถว วาง Icepack ใหมพนทวางรอบๆ แตละกอนประมาณ ซม. เขยา Icepack แตละกอนทก - นาท รอจนกระทงมนาจานวนเลกนอย ซงจะใชเวลา

ประมาณ 1 ชวโมงในอณหภม องศาเซลเซยส และใชเวลานอยลงในอณหภมทสงกวา นาแขงใน Icepack จะมอณหภมกลบมาท องศาเซลเซยส ทนททนาแขงเรมเคลอนไหวไดเลกนอย

ในระหวางใหบรการหามนาวคซนไปวางบน Icepack แตควรวางเสยบในแผนฟองนาทปดอยบนกระตกวคซนดงภาพท . และไมควรใชนาแขงแทน Icepack

นอกจากน ควรมการดแล Icepack เพอใหใชงานไดนานดงน - เกบในชองแชแขง เพอหมนเวยนออกไปใช เมอนากลบมาเกบ ใหตรวจสอบรอยแตกราว/รวซม - ระดบใน Icepack ตองไมมากกวาระดบทกาหนด เพราะนาทแขงตวจะขยายออกจนทาให

แตกราวได

Vaccine carrier with foam-pad

แผนฟองนา (foam pad) คอฝากระตกชวคราว

วางใตฝาปดชวยกนความรอน

ขวดวคซนทเปดใชแลว เสยบไวทแผนฟองนา

ทาใหขวดวคซนไมปนเปอนจากการแชในนาบรเวณกนกระตก

ภาพท .9 กระตกวคซนชนดมฟองนาใตฝาปด

ภาพท 5.9 กระตกวคซนชนดมฟองน�าใตฝาปด


3.5 อปกรณควบคมก�ากบอณหภม3.5.1 Vaccine Vial Monitor (VVM) เปนเครองหมายทท�าจากวสดไวตอความรอน

ชนดirreversibleอยบนฉลากของขวดวคซนซงใชชบงวาวคซนสมผสกบความรอน

มาในชวงระยะเวลาตงแตออกจากโรงงานผลตวคซนจนถงผใชการเปลยนแปลง

ของเครองหมายVVMจะเตอนใหเจาหนาททราบวาวคซนไดสมผสกบอณหภม

ทสงมาระยะเวลาหนงจนมผลตอคณภาพของวคซนโดยสงเกตการเปลยนแปลงของ

สในสเหลยมวาเขมขนหรอไม ถาสในสเหลยมมความเขมเทากบหรอมากกวา

สในวงกลมแสดงวาวคซนไดสมผสกบความรอนมามากจนท�าใหวคซน

เสอมสภาพและไมสามารถกระตนภมคมกนได ดงภาพท 5.10 แต VVM

ไมไดชบงเรองการสมผสกบอณหภมทเยนจด(freezingtemperature)

ภาพท 5.10 การแปลผลเครองหมายVaccineVialMonitorหรอVVM

3.5.2 Freeze watch (FW) เปนอปกรณชนดirreversibleทใชในการก�ากบตดตาม

อณหภมในระหวางการจดเกบหรอขนสงวคซนซงม2ชนดคอชนด0° Cหรอ-4° Cเพอ

เตอนวาวคซนสมผสกบอณหภมทเยนจดโดยวางFWไวในตเยนหบเยนหรอกระตก

วคซนถาFWสมผสกบอณหภมทต�ากวา0° C(Subzerotemperature)สน�าเงนท

อยในกระเปาะจะแตกออกมาเปอนแผนสขาวทรองอยดงภาพท 5.11FWจงเปน


อปกรณทชบงวาวคซนอาจกระทบกบจดเยอกแขง แตการตดสนใจวาจะใชวคซน

ทไวตอความเยนจดนนไดหรอไมตองท�าการทดสอบคณภาพของวคซนโดยการท�า

Shaketest

ภาพท 5.11 Freezewatch

การทดสอบคณภาพของวคซนทสงสยวาผานการแชแขง (Shake test)วคซนชนดน�าทม AlumซงเปนAdjuvant (สารเพมการกระตนภมคมกน)ผสมอย ไดแก วคซน

HB,DTP,DTP-HB,DTP-Hb-HibและdTจะเสอมสภาพหรอสญเสยความแรงไดถาอยในอณหภมทท�าให

แขงตวดงนนถาสงสยวาวคซนอาจถกแชแขง ใหท�าการทดสอบโดยการสงเกตลกษณะทางกายภาพของ

วคซนดงตอไปน

• แชแขงวคซน1ขวดเพอเปนControl(Lot.no.เดยวกน,ผผลตเดยวกน)

• เมอวคซนแชแขงเตมทแลวน�าออกมาวางนอกตเยนใหละลาย

• เมอละลายแลวเขยาดการตกตะกอนเปรยบเทยบกบวคซนขวดทสงสยวาถกแชแขง

ภาพท . Freeze watch

การทดสอบคณภาพของวคซนทสงสยวาผานการแชแขง (Shake test) วคซนชนดนาทม Alum ซงเปน Adjuvant (สารเพมการกระตนภมคมกน) ผสมอย ไดแก วคซน

HB, DTP, DTP-HB, DTP-Hb-Hib และ dT จะเสอมสภาพหรอสญเสยความแรงไดถาอยในอณหภมททาใหแขงตว ดงนนถาสงสยวาวคซนอาจถกแชแขง ใหทาการทดสอบโดยการสงเกตลกษณะทางกายภาพของวคซนดงตอไปน

แชแขงวคซน 1 ขวด เพอเปน Control (Lot.no. เดยวกน, ผผลตเดยวกน) เมอวคซนแชแขงเตมทแลว นาออกมาวางนอกต เยนใหละลาย เมอละลายแลว เขยาดการตกตะกอนเปรยบเทยบกบวคซนขวดทสงสยวาถกแชแขง

พบวคซนชนดน าสงสยผานการแชแขงพบวคซนชนดน า

สงสยผานการแชแขงเหนแขงตวชดเจนเหนแขงตวชดเจน ทงวคซนขวดนนทงวคซนขวดนน

เขยาขวดวคซนเขยาขวดวคซน

วคซนไมกระจายเปนเน อเดยวกนวคซนไมกระจายเปนเน อเดยวกน

ทงวคซนขวดนนทงวคซนขวดนน ดการตกตะกอนเปรยบเทยบกบขวด control

ดการตกตะกอนเปรยบเทยบกบขวด control

อตราเดยวกนหรอเรวกวาขวด control

อตราเดยวกนหรอเรวกวาขวด control วคซนนาไปใชไดวคซนนาไปใชได

SHAKE TEST

ใช

ใชไมใช

ไมใช

ใช ทงวคซนขวดนนทงวคซนขวดนน

ไมใช

ภาพท . แนวทางการพจารณาคณภาพวคซนทสงสยผานการแชแขง ภาพท 5.12 แนวทางการพจารณาคณภาพวคซนทสงสยผานการแชแขง


ภาพท 5.13 แสดงการท�าShaketest

ตารางท 5.2 ลกษณะทางกายภาพของวคซน dT, DTP, DTP-HB ทบงชวาวคซนอาจเสอมคณภาพ

ลกษณะปกต ลกษณะผดปกตทเกดจากการเกบไว ในอณหภมทท�าใหแขงตว

•สวนใหญลกษณะตะกอนเบาเหมอนวนสขาวอาจม

ตะกอนทมลกษณะคอนขางเหนยวจบกนเปนกอน

สขาวหรอขาวครมเมอตงทงไวนานหลายเดอน

•เมอเขยาจะกระจายเปนเนอเดยวกน

•หลงเขยาเมอตงทงไวจะใชเวลาในการตกตะกอน

นานประมาณครงชวโมง

•มตะกอนทมลกษณะเหมอนผงชอลกปนอย

•เมอเขยาจะไมเปนเนอเดยวกน

•หลงเขยาเมอตงทงไวตะกอนจะตกเรวมาก

โดยเฉพาะสวนทมลกษณะเหมอนผงชอลก

3.5.3 Data logger คออปกรณทใชบนทกอณหภม ซงมโปรแกรมทใชก�าหนดการ

ท�างานโดยมSensorทใชวดและบนทกอณหภมในชวงประมาณ-40oCถง+85oC

และสามารถตงคาการท�างานใหบนทกอณหภมไดเปนวนาท/นาท/ชวโมงสามารถ

บนทกอณหภมไดเปนรอย/พน/หมนครง (แลวแตรน)แสดงผลเปนกราฟวน/เวลา

และอณหภมทบนทกและขอมลทางสถตเชนคาสงสดต�าสดและคาเฉลย

-

ภาพท 5.14 DataLogger


3.5.4 เทอรโมมเตอร (Thermometer) คออปกรณทใชวดอณหภมซงควรเปนชนดท

วดอณหภมไดทงคาบวกคาลบ(ประมาณ-30oCถง+50oC)ไดแกBimetalvaccine

thermometer,DialthermometerและStemthermometerโดยBimetalvaccine

thermometer และDial Thermometer จะมความแมนย�า (accuracy) ลดลงเมอ

เวลาผานไปจงควรน�าไปสอบเทยบ (calibration) โดยหนวยงานมาตรฐาน เชน

ศนยวศวกรรมการแพทยหรอเทยบเคยงกบเทอรโมมเตอรทสอบเทยบแลวหรอกบ

StemThermometerโดยการน�าไปวางไวดวยกนเพอวดอณหภมทงในและนอกตเยน

ซงควรท�าอยางนอยปละครง

ภาพท 5.15 Thermometer

3.5.5 Digital Thermometer เปนเทอรโมมเตอรทมจอแสดงคาทวดไดบางรนจะแสดงอณหภมสงสด/ต�าสดและมสญญาณเตอน (alarm)ทดงขนตามคาทตงไว

บางรนม probe เปนสายยาวทน�าไปใสในตเยน แลวสามารถอานอณหภมจาก

หนาจอของเทอรโมมเตอรทวางอยนอกตเยนได

ภาพท 5.16 DigitalThermometer

Stem Thermometer

Dial Thermometer

Digital thermometer with standard probe

Digital thermometer with bio-safe liquid-encased probe


การควบคมก�ากบอณหภมในตเยนคลงวคซนและสถานบรการควรมเทอรโมมเตอรวางไวในตเยนโดยเฉพาะในชองธรรมดา เพอ

ตรวจสอบและบนทกอณหภมในตาราง/แผนภมทกวนๆละ2ครงเชาและเยน(ไมเวนวนหยด)โดยปรบตง

Thermostatใหมอณหภมอยในชวง+2oCถง+8°oCเพอใหมนใจวาวคซนอยในอณหภมทเหมาะสมตลอดเวลา

และเกบตาราง/แผนภมทบนทกอณหภมไวไมนอยกวา 6 เดอน เพอตรวจสอบการท�างานของตเยนวา

สามารถรกษาอณหภมใหอยในชวงทก�าหนดหรอมความผดปกตเกดขนหรอไม

ภาพท 5.17 ตวอยางแบบบนทกอณหภมแบบ1เดอน

ภาพท 5.18 ตวอยางแบบบนทกอณหภมแบบ1ป


ภาพท .9 แผนภมบนทกอณหภมทแสดงการเปลยนแปลงของอณหภม

แนวทางการปรบอณหภมในตเยน ในกรณทพบวาอณหภมตาหรอสงกวาทกาหนด 1. ถาอณหภมตากวา +°C ปรบป ม Thermostat ทตงไวเดมเพอทาใหอณหภมสงขน หากอณหภมตากวา °C ใหตรวจสอบลกษณะทางกายภาพของวคซนทไวตอความเยนจดวา

มการเปลยนแปลงททาใหวคซนเสอมสภาพจากการแชแขงหรอไม โดยการทา Shake test 2. ถาอณหภมสงกวา +°C ตรวจดวาต เยนยงทางาน หรอมกระแสไฟฟาเขาต เยนหรอไม ตรวจสอบประตวาปดสนทดหรอไม ขอบยางเสอมสภาพหรอไม ตรวจสอบชองแชแขงวามนาแขงหนาเกนกวา มม.หรอทอกระจายความเยนอดตนหรอไม ปรบป ม Thermostat ทตงไวเดมเพอทาใหอณหภมตาลง และตดตามดอณหภมไมใหตากวา +°C ระหวางซอมต เยนหรอทาการละลายนาแขง ใหยายวคซนไปเกบไวในต เยนอน หรอหบเยน/

กระตกวคซน คาเตอน หามปรบ Thermostat ใหอณหภมตาลง ในกรณตอไปน

หลงไฟฟาดบ ใหรอจนกระแสไฟฟากลบเขาสภาวะปกตและอณหภมกลบมาคงทแลว จงคอยปรบ Thermostat ตามความเหมาะสม

เมอนาวคซนทเบกมาใหมเขาต เยน (เพราะอาจทาใหอณหภมลดตาเกนไป)

ภาพท 5.19 แผนภมบนทกอณหภมทแสดงการเปลยนแปลงของอณหภม

แนวทางการปรบอณหภมในตเยน ในกรณทพบวาอณหภมต�าหรอสงกวาทก�าหนด1. ถาอณหภมต�ากวา+2°oC

• ปรบปมThermostatทตงไวเดมเพอท�าใหอณหภมสงขน

• หากอณหภมต�ากวา0°oCใหตรวจสอบลกษณะทางกายภาพของวคซนทไวตอความเยนจด

วามการเปลยนแปลงทท�าใหวคซนเสอมสภาพจากการแชแขงหรอไม โดยการท�า

Shaketest

2. ถาอณหภมสงกวา+8°oC

• ตรวจดวาตเยนยงท�างานหรอมกระแสไฟฟาเขาตเยนหรอไม

• ตรวจสอบประตวาปดสนทดหรอไมขอบยางเสอมสภาพหรอไม

• ตรวจสอบชองแชแขงวามน�าแขงหนาเกนกวา 5มม.หรอทอกระจายความเยนอดตน

หรอไม

• ปรบปม Thermostatทตงไวเดมเพอท�าใหอณหภมต�าลงและตดตามดอณหภมไมให

ต�ากวา+2°oC

• ระหวางซอมตเยนหรอท�าการละลายน�าแขงใหยายวคซนไปเกบไวในตเยนอนหรอหบเยน/


ค�าเตอนหามปรบThermostatใหอณหภมต�าลงในกรณตอไปน

• หลงไฟฟาดบ ใหรอจนกระแสไฟฟากลบเขาสภาวะปกตและอณหภมกลบมาคงทแลว

จงคอยปรบThermostatตามความเหมาะสม

• เมอน�าวคซนทเบกมาใหมเขาตเยน(เพราะอาจท�าใหอณหภมลดต�าเกนไป)


4. เหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน (Cold chain break down)

เหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยนเกดขนไดจากหลายสาเหต เชน ไฟฟาดบตเยนเสย

ปลกตเยนหลด/หลวมซงท�าใหอณหภมสงผดปกตหรอตเยนเยนจดจนอณหภมในชองธรรมดาต�ากวา0oC

จงควรก�าหนดใหมเจาหนาทรบผดชอบเฉพาะเพอรองรบเหตการณฉกเฉนทอาจเกดขนจดเตรยมอปกรณ

ทเกยวของใหพรอมใชงานและก�าหนดขนตอนในการปฏบตหรอผงการเตรยมความพรอมกรณฉกเฉน

ในระบบลกโซความเยน(ดงตวอยางในภาพท5.20)ตดไวใหมองเหนไดงายพรอมทงซกซอมความเขาใจ

เจาหนาททเกยวของและเพอใหมกระแสไฟฟาเขาตเยนตลอดเวลาควรด�าเนนการดงตอไปน

• ตดปาย“หามดงปลกตเยน”หรอ“หามปดสวทชBreakerของตเยน”

• ปลกตเยนควรมเตาเสยบแยกตางหาก และพนเทปกาวใหปลกตเยนตดแนน เพอปองกน

การดงผดปลกถามหลายเตาเสยบใหใชเทปปดเตาเสยบทเหลอเพอไมใหเสยบเครองใชไฟฟา

ชนดอน(ทอาจท�าใหกระแสไฟฟาเขาตเยนไมสม�าเสมอ)และปองกนการดงผดปลก

ภาพท 5.20 ผงการเตรยมความพรอมกรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน


5. แนวทางการจดการเมอเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน (Cold chain break down management) ของตเยน

เมอเกดไฟฟาดบนาน ตเยนเสย ปลกตเยนหลด/หลวมหรอขอบยางเสอมท�าใหประตต เยน

ปดไมสนทและท�าใหอณหภมในตเยนสงขนมากขอใหยายวคซนไปเกบในตเยนอนหรอหบเยน/กระตกวคซน

ทมอณหภม+2oCถง+8°oCและตรวจสอบขอมลความคงตว(stabilitydata)ของวคซนแตละชนดจากผผลต/

ผน�าเขาหรอส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรคเพอตดสนใจวาจะใชวคซนนนหรอไมโดยตรวจสอบ

ขอมลทเกยวของดงตอไปน

1. อณหภมทพบเปนเทาใดและเหตการณเกดขนนานกชวโมง/วน

2. มวคซนชนดใดบางชอผผลต/ผน�าเขาLotno.วนหมดอายและจ�านวนทมอยในตเยนนน

3. วคซนทมเครองหมายVVMมการเปลยนแปลงอยางไรยงใชไดหรอไม

กรณทตองการสอบถามความคงตวของวคซนจากส�านกโรคตดตอทวไป ใหบนทกขอมลลงใน “แบบรายงานเมอเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน” และสงทางโทรสารหมายเลข02-591-7716

หรอ 02-590-3196-9ตอ 104ถาวคซนไมสามารถใชตอได ใหตดออกจากทะเบยนรบ-จาย และท�าลาย

แบบขยะตดเชอ

แบบรายงานเมอเกดเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

ชอหนวยงาน..................................................................................................................................................

สาเหตของเหตการณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

¨ตเยนเสย¨กระแสไฟฟาขดของ¨อนๆ(ระบ)...........................................................................

อณหภมในตเยน(ทนททตรวจพบ).............................................................................................................°oC

ระยะเวลาทเกดเหตการณฉกเฉน........................................................................................................ชวโมง

หลงตรวจพบอณหภมสงกวามาตรฐานเกบวคซนไวใน.........................................อณหภม........................°oC

ชอวคซน ชอบรษททผลต/น�าเขา Lot no. วนหมดอาย การเปลยนแปลงของ

เครองหมาย VVM(ถาม)จ�านวนทเหลอ ในตเยน (โดส)

ผรายงาน........................................................................................................................................................

โทรศพท..............................................................................โทรสาร................................................................

วน/เดอน/ปทรายงาน......................................................................................................................................






2. WorldHealthOrganization,DepartmentofImmunization,VaccinesandBiologicals,Familyand

CommunityHealth.TrainingforMidLevelManagers(MLM)Module1.Coldchain,Vaccines

andsafe–injectionequipmentmanagement.Switzerland;2008.

3. WHO,DepartmentofVaccinesandBiologicals.ProductInformationSheets;2000.

4.WorldHealthOrganizationandPATH.TemperatureSensitivityofVaccines;March2014.

5. ศรรตน เตชะธวช,บรรณาธการ.มาตรฐานการด�าเนนงานดานคลงและการเกบรกษาวคซน;

2556



1. ปจจยใดไมมผลกระทบตอคณภาพวคซน ก. ความรอนข. ความเยนจดค. ความชนง. แสงจากหลอดไฟและแสงจากดวงอาทตย

2. ขอความใดไมถกตองเกยวกบคณสมบตของ

วคซน

ก. วคซนทกชนดไวตอความรอนข. วคซนทกชนดไวตอแสงค. วคซนบางชนดไวตอแสงง. วคซนบางชนดไวตอความเยนจด

3. วคซนในแผนงานสรางเสรมภมคมกนโรค

ชนดใดเมอแชแขงแลวเสอมสภาพทนท

ก. วคซนเชอตายทกชนดข. วคซนเชอเปนชนดผงแหงทกชนดค. วคซนเชอเปนชนดน�าทกชนดง. ถกทกขอ

4. การจดเกบวคซนและน�ายาละลายในตเยน

ขอใดไมถกตอง

ก. OPVเกบในชองแชแขงข. HB,DTP-HB,DTP,dTและJE(เชอตาย)

เกบในชองแชแขง

ค. HB,DTP-HB,DTP,dTและJE(เชอตาย) เกบในชองธรรมดา(+2°oCถง+8°oC)

ง. MR,MMR,BCG,JE(เชอเปน)และน�ายาละลาย

เกบในชองธรรมดา(+2°oCถง+8°oC)

5. หามใชอะไรเพอท�าใหเกดความเยนใน


ก. น�าแขงข. น�าแขงแหง(dry-ice)ค. Icepackทเพงน�าออกมาจากชองแชแขงง. ถกทกขอ

6. วธการจดเรยงวคซนในกระตกขนาดเลก

(ความจประมาณ1.7ลตร)ขอใดผด

ก. ใสIcepackทงดานลางดานบนและดานขาง ทง4ดาน

ข. ใสIcepackดานลางและดานขางทง4ดานค. ใสIcepackดานบนและดานขางทง4ดานง. ผดทกขอ



7. การดแลตเยนทใชเกบวคซนขอใดผด ก. อยาใหน�าแขงเกาะหนาในชองแชแขงเกน5มม.ข. ใชเตาเสยบรวมกบเครองใชไฟฟาอนไดค. ปรบอณหภมในชองธรรมดาใหได+2°oCถง+4oC

ในชวงเวลาทเยนทสด

ง. ใสขวดน�ามฝาปดในชองเกบผกเพอชวยเกบรกษา ความเยนในตเยน

8. การก�ากบอณหภมในตเยนขอใดผด ก. บนทกอณหภมวนละ1ครงทกเชาไมเวนวนหยด

ราชการ

ข. บนทกอณหภมวนละ1ครงทกเชาเวนวนหยดราชการ

ค. บนทกอณหภมวนละ2ครงเวนวนหยดราชการ

ง. ผดทกขอ

9. ค�าแนะน�าในการปรบThermostatในตเยน


ก. ปรบทกครงหลงไฟฟาดบข. ปรบทกครงถาอณหภมสงเกน+8°oC(หลงตรวจสอบ

สาเหตแลว)

ค. ปรบทกครงกอนรบวคซนเขาตเยนง. ทงขอก.และค.

10. ขอใดไมถกตองเกยวกบการเตรยมความ

พรอมกรณฉกเฉนในระบบลกโซความเยน

ก. จดเตรยมอปกรณส�ารองใหพรอมใชงาน

ข. ก�าหนดขนตอนในการปฏบตเมอเกดเหตการณฉกเฉน

ค. เจาหนาททกคนเปนผรบผดชอบง. ซกซอมความพรอมของเจาหนาททเกยวของ



การเตรยมการและการใหบรการวคซน

151

แผนการสอนหมวดเนอหาท 6การเตรยมการและการใหบรการวคซน

เรอง การเตรยมการและการใหบรการวคซน




1. อธบายการเตรยมสถานทและวสดอปกรณเพอใหบรการวคซน

ไดอยางเหมาะสม

2. ประเมนความพรอมของผรบวคซนและคดกรองผทมภาวะเสยง

ไดอยางถกตอง

3. อธบายการตรวจสอบและแสดงการเตรยมวคซนไดถกตอง

4. แสดงวธการเตรยมเดกและจดทาเดกในการใหวคซนไดอยางถกตอง

แสดงการใหวคซนรปแบบตางๆไดอยางถกตอง


2. กจกรรมกลม (การแสดงบทบาทสมมตของกลมยอย เกยวกบ

การประเมนความพรอมของผรบบรการในการรบวคซนประมาณ

5-6สถานการณ)

3. สาธตและฝกปฏบตการฉดวคซน


2. ใบงานสถานการณจ�าลอง เพอแสดงบทบาทสมมตของกลมยอย

เกยวกบการประเมนความพรอมของผรบบรการในการรบวคซน

ประมาณ5-6สถานการณพรอมใบเฉลยและสรปความร

3. VCDแสดงการใหวคซนแตละทาง

4. อปกรณการท�ากจกรรมฐาน “ฉดวคซน” ไดแก ขวดวคซน เขม

Syringe กระปกส�าล หนเดกและแผนหนงจ�าลองหรออาจผลต

simulationmodel เปนชนสวนของอวยวะบรเวณทใชในการฉดยา

มไฟโชววาฉดถกหรอผด


2. การมสวนรวมในกจกรรมระหวางเรยน

152 หมวดเนอหาท 6: การเตรยมการและการใหบรการวคซน


1. ขอมลส�าคญทควรซกประวตเพอใชใน

การพจารณาใหวคซนคอขอใด

ก. ประวตการคลอดข. ประวตการมโรคตดตอทางพนธกรรมค. ประวตการเจบปวยง. การเอกซเรยใน1เดอนทผานมา

2. ขอใดเปนหลกการทถกตองในการจด

เตรยมสถานททใหบรการวคซน

ก. ควรแยกทใหบรการวคซนออกจากบรเวณทรกษาเดกปวย

ข. ควรเตรยมวคซนทจะฉดไวบนicepackใหมากพอทจะใหบรการ

ค. สถานททฉดควรเปนสถานทเปดโลงมลมและแสงแดด

สองถงเพอลดโอกาสตดเชอ

ง. ตองมทางเขาและออกคนละทางเทานน

3. ขอใดไมจ�าเปนในขนตอนการเตรยม

กอนใหวคซน

ก. การตรวจรางกายข. การใหค�าแนะน�าเกยวกบวคซนค. การตรวจสอบวนผลตของวคซนง. การตรวจสอบจ�านวนผมาใชบรการ

4. ค�าแนะน�าในขอใดถกตองและเปนไป

ตามหลกการใหวคซนแกผทไมมาตาม

นด

ก. บอยอาย4เดอนตรวจไมพบBCGscarควรแนะน�า ใหฉดซ�า

ข. บวอาย9เดอนไมไดมาตามนดครงทแลวควรแนะน�าใหฉดDTPและกนOPVและเรมตนนบใหมเปนโดสแรก

ค. แบมอาย6ปไดรบวคซนBCGตงแตแรกเกดและแม ไมไดพามารบวคซนอกเลยตามนดควรแนะน�าใหไดรบ

วคซนDTP-HB1,OPV1,MMR1ในทนททพบ

ง. บอาย8ปมารบวคซนครงสดทายเมออาย2ปครง ควรใหไดรบวคซนDTP5,OPV5,MMRในทนททพบ

5. การปฏบตในการเตรยมน�ายาวคซนเพอ

ใหบรการขอใดถกตอง

ก. ควรเตรยมทละโดสข. สามารถเตรยมดดไวในsyringeหลายๆโดสไดแตตอง

เกบไวในถงแชวคซน

ค. การผสมตวท�าละลายกบยาทเปนผงควรดดตวท�าละลายในปรมาณทพอดกบโดสของวคซนไมตองดดหมดหากม

ปรมาณมากเกน

ง. ส�าหรบผรบบรการทไดรบวคซนพนฐานมากกวา1ชนดเขมทใชดดน�ายาสามารถใชเขมเดยวกนไดและตองเปลยน

เมอใชกบคนตอไป

153หมวดเนอหาท 6: การเตรยมการและการใหบรการวคซน


6. ขอใดเปนปฏกรยาตอวคซนทงระบบ

ชนดไมรนแรง

ก. มผนขนทงตวปากบวมข. ซมเบออาหารไขต�าค. มอาการบวมแดงและคนง. มเลอดซมบรเวณทฉดรวมกบไขสงมากกวา39°°oC

7. การฉดวคซนใหกบเดกอาย4ป

ขอใดเหมาะสม

ก. ควรจดทาใหเดกนงบนหนาขาผปกครองสวนขาของเดกใหผปกครองใชขาทงสองขางหนบไวจะท�าใหเดกอยกบท

ข. ควรใหความรแกเดกและใหเดกท�าความคนเคยกบอปกรณ

การฉดวคซนกอนฉดเพอลดปฏกรยาตอตานและเปนการ

ยดหลกatraumaticcare

ค. ควรพจารณาฉดวคซนทบรเวณหนาขามากกวาตนแขน

โดยเฉพาะในเดกทผอมมาก

ง. ไมจ�าเปนตองใหยาลดไขในเดกเพราะมความตานทาน

ตอการเกดปฏกรยาของวคซนไดดกวาเดกเลกๆ

8. ขอใดเปนการฉดวคซนเขากลามเนอ

ทถกตอง

ก. ถาฉดบรเวณตนแขนจะใชบรเวณtricepsของแขน

ข. ถาฉดบรเวณหนาขาท�าการวดโดยแบงบรเวณตงแตปม

กระดกใหญของกระดกตนขาถงปมกระดกบรเวณหวเขา

เปน3สวนและฉดสวนท1

ค. แทงเขมท�ามม90องศาบรเวณกลามเนอหนาขา

ง. ถาฉดบรเวณตนแขนใหแทงเขมท�ามม60องศา

9. วคซนทควรใหกบหญงตงครรภทม

ประวตไมแนนอนในการไดรบวคซน

ปองกนบาดทะยกคอขอใด

ก. ใหtetanustoxoidเขมเดยวและกระตนทก5ปข. ใหtetanustoxoid3เขมทระยะหาง0,1,3เดอน

ไมตองกระตน

ค. ใหtetanustoxoidเขมเดยวและกระตนทก10ป รวมทงใหMMR

ง. ใหtetanustoxoid3เขมทระยะหาง0,1,6เดอน และกระตนทก10ป

10. ในการพจารณาใหวคซนในกลมทม

ภาวะเสยงขอใดถกตอง

ก. การใหอมมโนโกลบลนพลาสมาหรอเลอดมาไมถง 3เดอนไมควรใหวคซนโปลโอชนดรบประทาน

ข. เดกทมประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชกจากไขสงไมสามารถใหวคซนรวมคอตบ-ไอกรน-บาดทะยกได

ค. เดกทไดรบยากดภมคมกนสามารถใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธหากเดกหยดยากดภมคมกนมาแลวอยางนอย

3เดอน

ง. เดกทตดเชอเอชไอวไมควรใหวคซนปองกนโรคโปลโอ ชนดรบประทานเพราะอาจท�าใหปวยหรออาจมอาการ

อมพาตได



ปจจบนการสรางเสรมภมคมกนโรคเปนความจ�าเปนพนฐานของการสาธารณสขเพอมงทจะปองกน

ประชาชนใหปลอดจากโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซนแตการทจะท�าใหผรบบรการไดรบวคซนอยางม

ประสทธภาพและเกดประสทธผลในการปองกนโรคไดนนผใหบรการจ�าเปนตองใหความใสใจและเขาใจ

ในกระบวนการใหภมคมกนโรคตงแตการเตรยมการในเรองตางๆไมวาจะเปนการเตรยมสถานทวสดอปกรณ

ทจ�าเปนและทส�าคญคอการเตรยมความรความเขาใจทถกตองของผใหบรการทงในเรองความรเกยวกบ

วคซนชนดตางๆการประเมนสภาพการซกประวตและสงเกตอาการส�าคญของผรบบรการกอนใหวคซนและ

หลงไดรบวคซนรจกวธการเตรยมวคซนและเทคนควธการใหวคซนอยางถกตองการสงเกตความผดปกต

ของผรบบรการภายหลงไดรบวคซนกเปนสงส�าคญอกประการหนงของการบรการดงนนจงจ�าเปนอยางยง

ทผใหบรการวคซนตองทราบถงปฏกรยาทเกดขนในภาพรวมและในวคซนพนฐานแตละชนด

ส�าหรบการเตรยมการกอนใหวคซนจะหมายถงตงแตการประมาณการจ�านวนผมารบบรการ

เปนสงส�าคญเพอจะไดค�านวณปรมาณวคซนแตละชนดและอปกรณทใชไดถกตองและเพยงพอแกผรบบรการ

ซงในปจจบนมการน�าระบบคอมพวเตอรมาใชบนทกและสามารถประมวลผลไดวามผทไดรบการนดมารบ

บรการในแตละวนจ�านวนเทาใดกลมอายใดตองรบวคซนชนดใดซงเปนขอมลทเพยงพอส�าหรบเจาหนาท

ในการเตรยมวคซนเพอใหบรการ นอกจากนยงตองเตรยมวคซนเพมส�าหรบผรบบรการรายใหม เชน

เดกเกดใหมดวยแตถาถงวนนดแลวกลมเปาหมายไมมาตามนดเจาหนาทจะตองบนทกแกไขวนนดใหมจงจะ

สามารถใหวคซนไดครบทกคนตามเปาหมายเจาหนาทสามารถใชระบบคอมพวเตอรชวยในการประมวลผล

วามใครบางทไมไดมารบวคซนตามนดตองตดตามหรอสบคนเพอใหทราบวากลมเปาหมายอาจไปใช

บรการทสถานบรการอนถาไดไปใชบรการกใหลงบนทกไวในแฟมประวตเพอจ�าหนายออกจากการนดหมาย

การจดสถานททใหบรการวคซนเปนสวนหนงทจะเปนตวสะทอนกระบวนการใหวคซนการวางแผน

ในการจดสถานทอยางเหมาะสมจะชวยใหการด�าเนนงานในการใหวคซนเปนไปดวยความรวดเรวและ

เปนระบบส�าหรบการจดสถานทในการใหบรการควรพจารณาถงความครอบคลมของกระบวนการใหบรการ

ทกขนตอนสถานทควรจะเปนบรเวณทไมแออดสามารถรองรบผรบบรการไดเพยงพอและควรเปนสถานท

ทสะอาดสถานททใหบรการวคซนอาจจ�าแนกเปน2ลกษณะคอลกษณะทเปนหนวยบรการในสถานท

และหนวยบรการนอกสถานทส�าหรบสถานทฉดวคซนทจดเปนหนวยบรการในโรงพยาบาลหรอรพ.สต.นน

หมวดเนอหาท 6การเตรยมการและการใหบรการวคซน


ควรแยกจากคลนกเดกปวยการจดสถานททใหบรการควรค�านงถงความสะดวกในการใหบรการไมวาจะ

เปนกระบวนการเตรยมหรอการฉดวคซนควรจดวางอปกรณทจ�าเปนในการใชงานไวภายในบรเวณทให

บรการเพอความสะดวกและรวดเรวในการปฏบตงานทงนรวมถงบรเวณทลางมอดวยและสถานททเหมาะสม

ควรเปนบรเวณทเงยบสงบเพอผใหบรการสามารถอธบายและใหค�าแนะน�าแกผรบบรการไดโดยสะดวก

ถาเปนไปไดควรจดใหหองฉดวคซนมทางเขาและออกคนละทางเพอไมใหเกดอบตเหตและไมสราง

ความตนตระหนกใหแกผทรอฉดวคซนในรายตอๆไปดวยแตถาจดไมไดควรใหผรบบรการเขามาทละราย

ไมควรใหรออยในหองทละหลายๆคนในกรณทตงหนวยรบบรการนอกสถานทควรตงอยในทรมไมควรอย

กลางแจงทมแสงแดดสองถงมลมหรอฝนพดผานมปายบอกจดบรการทชดเจนจดเตรยมบรเวณทางเขาออก

ใหสะดวกแกการบรการควรจดใหมสถานทนงรอทสะดวกสบายและสะอาดควรจดบรเวณทลางมอและวาง

อปกรณใชงานใหสามารถหยบใชไดงายและไมเกดการปนเปอน สงทควรค�านงถงอกอยางหนงในการ

ใหบรการนอกสถานทคอการจดเตรยมวสดอปกรณใหเพยงพอและการเกบรกษาวคซนใหอยในอณหภม

ทเหมาะสม

ขนตอนการใหบรการประกอบดวยขนตอนส�าคญ 3 ขนตอนดงน คอ 1. การซกประวตและ

การประเมนคดกรองผรบบรการ จะชวยใหผใหบรการทราบในเบองตนวา ผรบบรการมขอจ�ากดหรอ

ขอควรระวงในการทจะใหวคซนหรอไมสามารถใหไดในการมาครงนหรอไมจ�าเปนตองเลอนการรบวคซน

หรอไม และยงสามารถพจารณาไดอกดวยวาผรบบรการไดรบภมคมกนตามวยและตามเกณฑทควรจะ

ไดรบหรอไมรายละเอยดทจ�าเปนในการซกประวต ไดแก การถามถงความเจบปวยหรอสภาพรางกาย

ในปจจบนประวตในเรองการแพยาหรอสารอาหารตางๆประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชกจาก

ไขสงประวตการไดรบเลอด/ยากดภมคมกนการตงครรภการทเคยไดรบวคซนDTPแลวมไขสง(เกน40.5°oC)

ประวตการมภมค มกนผดปกตแตก�าเนด นอกจากนการซกประวตยงควรตองถามหรอดเอกสารการ

ไดรบวคซนครงสดทายในสมดสขภาพดวยการใหวคซนหางเกนกวาก�าหนดไมไดท�าใหภมคมกนเกดนอยลง

แตในทางตรงกนขามการฉดวคซนทเรวกวาก�าหนดอาจท�าใหภมคมกนเกดขนไดนอยลงหรออยไมนาน

ตามก�าหนดดงนนถามาฉดวคซนเลยก�าหนดนดสามารถฉดเขมตอไปไดเลยโดยไมตองตงตนใหม2.การสงเกต

อาการกอนใหวคซนสงทผใหบรการควรสงเกตคอลกษณะทาทางการตอบสนองของเดกและตรวจรางกาย

เบองตนเพอประเมนความพรอมทจะรบวคซนใชหลกการตรวจรางกายพนฐานคอดคล�าเคาะฟงหากเดก

มเสมหะหรอน�ามกใหสงเกตลกษณะสกลนทผดปกตหากเกดรวมกบการมอณหภมรางกายมากกวา38°oC

กควรเลอนการฉดวคซนออกไปกอน และท�าความเขาใจกบผรบบรการวาการฉดวคซนทลาชาไปกวา

ก�าหนดไมไดมผลท�าใหภมคมกนในรางกายลดนอยลงนอกจากนหากสามารถใหเวลาในการประเมน

สภาพเดกตงแตศรษะจรดเทาจะท�าใหผใหบรการทราบถงภาวะสขภาพของเดกและอาจน�าไปสการสงตอ

หรอการดแลรกษาทถกตองตอไปสงส�าคญอกสงหนงทนอกเหนอจากการสงเกตอาการทางรางกายแลว

ยงตองพจารณาถงความพรอมทางดานจตใจอารมณการสงเกตลกษณะพนฐานอารมณของเดกจะท�าให

ผใหบรการค�านงถงการเตรยมเดกและการรบมอกบเดกได 3. การเตรยมการกอนใหวคซนการเตรยม

ทถกตองเปนสวนส�าคญทจะท�าใหการไดรบวคซนเปนไปอยางมประสทธภาพ ผใหบรการตองให

ความส�าคญตงแตการเลอกอปกรณการตรวจสอบวคซนและการเตรยมวคซนการเตรยมการขณะใหวคซน

วธการฉดวคซนการใหความส�าคญกบเทคนคการฉดทถกตอง


การฉดวคซนเขาในหนง (Intradermal)เปนการน�ายาผานเขาไปเพยงแคในหนงเทานนขนาดยาทฉดกมกจะมปรมาณนอยมกใชเขมเบอร26

ความยาว1/2นวและเนองจากวคซนทฉดเขาในหนงเปนวคซนชนดเชอเปนหากใชแอลกอฮอลเชดตอง

รอใหแหงกอนจงจะฉด กอนฉดตองจดทาเดกใหนงและมนคงทสด เพราะการฉดเขาในหนงตองอาศย

ความช�านาญและความนงมากทสด เทคนคการฉดควรดงหนงบรเวณทฉดใหตงคอยๆแทงเขมลงไป

ท�ามมประมาณ15องศาแลวดนยาเขาไปถาเทคนคถกตองจะเหนวาเมอดนยาเขาไปจะมตมนนขนมา

ใหเหนชดตองใหมอนงมากทสด เพราะยาอาจรวซมออกมาไดหากปลายเขมแทงทะลออกมานอกผวหนง

บรเวณทฉดวคซนBCGมกฉดเขาทหวไหลขางซาย

การฉดวคซนเขาใตชนผวหนง (Subcutaneous)เปนการน�ายาผานเขาไปใน fatty tissueอยใตชนผวหนงและอยเหนอชนกลามเนอปกตแลว

subcutaneous tissueพบไดทวรางกายส�าหรบเดกเลกบรเวณทนยมใหวคซนคอบรเวณหนาขาและ

ถาเปนเดกโตหรอผใหญกจะใชบรเวณupperouter tricepsของแขนกอนฉดเชดบรเวณผวหนงดวยส�าล

แอลกอฮอลพนทประมาณเสนผานศนยกลาง2–3นวแลวจงแทงเขมเขาไป

การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ (Intramuscular)เปนการน�ายาเขาสmuscletissueซงเปนชนเนอเยอทอยใตผวหนงและfattytissueบรเวณทใช

ในการฉดวคซนเขากลามเนอม2แหงคอบรเวณกลามเนอตนขาสวนหนา(vastuslateralis)และบรเวณ

กลามเนอตนแขน(deltoid)กลามเนอตนขาสวนหนา(vastuslateralis)ซงจะอยบรเวณตนขาหนาขาดานนอก

กอนฉดจะตองท�าการวดกอนโดยแบงบรเวณตงแตปมกระดกใหญของกระดกตนขา(greatertronchanter

offemur)ถงปมกระดกบรเวณหวเขา(lateralfemoralcondyle)เปน3สวนฉดสวนท2

ปกตแลวภายหลงจากฉดยาผใหบรการไมควรดงเขมจาก syringe เมอใหวคซนเรยบรอยแลว

ผใหบรการควรน�าsyringeทมเขมตดอยทงลงในถงพลาสตกหนาทเขมไมสามารถแทงทะลไดหรอเราเรยก

วาpunctureproofcontainersซงสามารน�ากลองพลาสตกหนาทมอยแลวมาใชไดนอกเหนอจากsyringe

และเขมแลวอปกรณอนๆทใชในการฉดวคซนเชนขวดยาทใชหมดแลวหรอvaccineหมดอายกตองจด

เปนขยะอนตรายหรอขยะตดเชอเชนเดยวกน

นอกจากนหลงจากการใหวคซนผใหบรการยงจ�าเปนตองใหค�าแนะน�าเพอสงเกตความผดปกต

ทอาจเกดขนจากการมผลขางเคยงปกตอาการขางเคยงทเกดขนนนกจะไมถงกบเปนสงคกคามชวตของ

ผรบวคซนปฏกรยาทเกดขนนอกเหนอจากทเดกจะมอาการงอแงจากความไมสขสบายแลวยงมทงปฏกรยา

ทเกดขนเฉพาะทปฏกรยาทงระบบชนดไมรนแรง และชนดรนแรง ซงจะอธบายลกษณะอาการรวมถง

การจดการเบองตนดงน


1. ปฏกรยาซงเกดขนเฉพาะท อาการและอาการแสดง ไดแกอาการบวมแดงคนบรเวณทฉดวคซนอาจมเลอดออกซม

เลกนอยและหยดในระยะเวลาอนสนอาการเหลานจะหายไปไดเอง การจดการเบองตน หรอค�าแนะน�าทวไป

• ไมแนะน�าใหสมผสกดแรงคลงหรอนวดบรเวณทฉดวคซน

• ดแลความสะอาดสงเกตอาการวามอาการปวดบวมแดง รอนบรเวณทฉดหรอไม

หรอมลกษณะผดปกตใดๆ เชนมเลอดออกมามตมหนองมอาการไขสงมากใหรบมา

พบแพทย

• สามารถประคบเยนเพอลดอาการปวดไดหรอรบประทานยาแกปวดลดไข

• หากมไขรวมดวยสามารถเชดตวลดไขและใหยาลดไขโดยค�านวณจากน�าหนกตวคอ

10mg./น�าหนกตว1กโลกรม/ครง

2. ปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดไมรนแรงและชนดรนแรง อาการและอาการแสดงไมรนแรงไดแกมไขสงกวา39°oCซมเบออาหารรองกวนอาเจยน

หรอมผนขนตามตว

การจดการและการใหค�าแนะน�าทวไป• เชดตวลดไขพรอมกบใหยาลดไขทนท

• ใหเดกดมน�าดมนมใหมากๆ

• สงเกตอาการผดปกตทแสดงถงปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดรนแรง ไดแก อาการไข

แบบ anaphylaxis เชนหายใจล�าบากหายใจมเสยงวดมผนขนทงตวมอ เทาหนา

ปากบวมหรอมอาการผดปกตทางสมองเชซมออนแรงภาวะรสตเปลยนแปลงมอาการ

ชกหากพบอาการผดปกตชนดรนแรงใหพามาพบแพทยโดยทนทหรอหากพบอาการ

เบองตนเปนอาการและอาการแสดงชนดไมรนแรงแตเมอใหการดแลแลวอาการไมดขน

และมอาการแสดงทดเหมอนเดกแยลงใหพามาโรงพยาบาลทนท


บทน�า

ปจจบนการสรางเสรมภมคมกนโรคเปนงานสาธารณสขขนพนฐานของการสาธารณสขเพอมงทจะ

ปองกนประชาชนใหปลอดจากโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซนแตการทจะท�าใหผรบบรการไดรบวคซน

อยางมประสทธภาพและเกดประสทธผลในการปองกนโรคไดนนผใหบรการจ�าเปนตองใหความใสใจและ

เขาใจในการเตรยมการเพอใหวคซนตงแตการเตรยมกลมเปาหมายสถานทวคซนวสดอปกรณทจ�าเปน

และทส�าคญคอการเตรยมความรความเขาใจทถกตองของผใหบรการทงในเรองความรเกยวกบวคซน

ชนดตางๆการประเมนสภาพการซกประวตและสงเกตอาการส�าคญของผรบบรการกอนใหวคซนและ

หลงไดรบวคซนทงนเพอใหเกดประสทธผลสงสดในการใหบรการวคซนผใหบรการตองรจกวธการเตรยม

วคซนอยางถกตอง เมอถงขนตอนการฉดวคซนกควรใหความส�าคญกบเทคนควธการใหวคซนดวยเชนกน

นอกจากนการก�าจดอปกรณทใชแลวอยางถกตองมความส�าคญมากอกประการหนงเนองจากเปนการลด

ความเสยงตอการแพรกระจายเชอของผทใหบรการถงแมวาการก�าจดอปกรณทใชแลวจะเปนเรองททราบ

กนทวไป ใชหลกการเดยวกบการดแลเพอปองกนการตดเชออยแลว แตในการปฏบตจรงผใหบรการมก

ละเลยทจะใหความส�าคญอยางมากจงจ�าเปนตองท�าความเขาใจในวธการทถกตอง

การสงเกตความผดปกตของผ รบบรการภายหลงไดรบวคซนกเปนสงส�าคญอกประการหนง

ของการบรการถงแมวาวคซนจะเปนสญลกษณของการสรางภมคมกน แตตววคซนเองกไดชอวาเปน

สวนประกอบของเชอโรค เมอถกใสเขาไปในรางกายกอาจท�าใหรางกายเกดปฏกรยาตอวคซนชนดนนๆ

ซงถาเกดปฏกรยาทไมรนแรงกถอวายงมความปลอดภยแตหากมปฏกรยาทงระบบแบบรนแรงหรอม

ภาวะแทรกซอนใดๆทอาจเกดอนตรายถงชวตหรอท�าใหเกดความพการไดกจะเกดผลเสยอยางประมาณ

คาไมได ดงนนจงจ�าเปนอยางยงทผใหบรการวคซนตองทราบถงปฏกรยาหรออาการขางเคยงของวคซน

แตละชนด เพอใหสามารถปองกนสงเกตอาการ ใหค�าแนะน�า และชวยเหลอแกไขไดอยางทนทวงท

จะเหนวาขนตอนการใหบรการตงแตผรบบรการเดนเขามาจนกระทงใหบรการเสรจสนลวนมความส�าคญ

และเปนสงทผใหบรการไมควรละเลยหรอใชความเคยชนในการใหบรการเพราะจะท�าใหเกดความผดพลาด

ไดงายและท�าใหภมคมกนโรคไมเกดประสทธผลตามทควรจะเปน และอาจจะเปนเหตของการระบาดของ

โรคทปองกนไดดวยวคซนขนอกในประเทศไทย

1. การเตรยมการกอนใหวคซน

1.1 การเตรยมกลมเปาหมายผรบบรการ การประมาณการจ�านวนผมารบบรการเปนสงส�าคญเพอจะไดค�านวณปรมาณวคซนแตละ

ชนดและอปกรณทใชไดถกตองและเพยงพอแกผรบบรการซงในปจจบนมการน�าระบบคอมพวเตอรมาใช

บนทกแทนทะเบยนผมารบบรการซงจะมการลงบนทกวนนดใหบรการครงตอไปซงระบบคอมพวเตอรน

สามารถประมวลผลไดวามผทไดรบการนดมารบบรการในแตละวนจ�านวนเทาใดกลมอายใดตองรบวคซน

ชนดใดซงเปนขอมลทเพยงพอส�าหรบเจาหนาทในการเตรยมวคซนเพอใหบรการนอกจากนยงตองเตรยม


วคซนเพมส�าหรบผรบบรการรายใหมเชนเดกเกดใหมดวย

แตถาถงวนนดแลวกลมเปาหมายไมมาตามนด เจาหนาทจะตองบนทกแกไขวนนดใหม

จงจะรวมเปาหมายไดทกคนขนตอนนถาปรบแกไมสมบรณกจะท�าใหจ�านวนเปาหมายทจะมารบบรการ

ทถกบนทกในระบบคอมพวเตอรนอยกวาความเปนจรงท�าใหการเตรยมวคซนเพอใหบรการไมเพยงพอตอ

กลมเปาหมายทจะมารบบรการ

นอกจากนในการใหบรการฉดวคซนแตละครงจะตองตรวจสอบในแฟมประวตหรอสมด

บนทกสขภาพวากลมเปาหมายไดรบวคซนครบทกชนดตามก�าหนดอายหรอตามชวงเวลาทควรจะเปน

หรอไม เนองจากกลมเปาหมายบางคนอาจมารบวคซนลาชา เจาหนาทจะตองนดหมายใหไดรบวคซน

จนครบตามแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข

การทกลมเปาหมายไดรบวคซนลาชามผลท�าใหรางกายมระดบภมค มกนทไมสงพอท

จะตอสกบเชอโรคได ท�าใหมโอกาสเกดโรคตดตอทสามารถปองกนดวยวคซนได ซงเปนอนตรายตอ

ตวกลมเปาหมายเองและยงอาจกลายเปนแหลงแพรเชอโรคในชมชนนนดวยซงจะกอใหเกดปญหาและ

การสญเสยทรพยากรอกมากมายทตองใชในการรกษาและควบคมปองกนการแพรระบาด

ดงนนการตดตามกลมเปาหมายทไมมารบวคซนตามนดจงเปนสงส�าคญหนวยงานอาจ

พจารณาจากระบบเดมทใชกนอยวามประสทธภาพมากนอยเพยงใดมความคมคาคมทนตอบผลการ

ปฏบตตามทคาดหวงไดหรอไม การจดระบบในเรองของระยะการตดตามและวธการตดตามนนขนอย

กบหนวยงานปจจบนทมการน�าโปรแกรมคอมพวเตอรมาใชในการบนทกฐานขอมลของกลมประชากรท

อยในพนทรบผดชอบของรพ.สต.หรอสถานบรการสาธารณสขตางๆซงถาหากมการเกบรวบรวมขอมล

อยางครบถวนและถกตองจะเปนประโยชนกบเจาหนาทอยางมากทจะสามารถใชระบบคอมพวเตอรชวย

ในการประมวลผลวามใครบางทไมไดมารบวคซนตามนด เจาหนาทกจะมฐานขอมลกลมเปาหมายทตอง

ตดตามไปเยยมบานเพอใหบรการวคซนใหครบตามก�าหนดหรอเพอทราบวากลมเปาหมายอาจไปใชบรการ

ทสถานบรการอนถาไดไปใชบรการกใหลงบนทกไวในแฟมประวตเพอจ�าหนายออกจากการนดหมาย

1.2 การเตรยมสถานท การวางแผนในการจดสถานทอยางเหมาะสมจะชวยใหการด�าเนนงานในการใหวคซน

เปนไปดวยความรวดเรวและเปนระบบส�าหรบการจดสถานทในการใหบรการควรพจารณาถงความครอบคลม

ของกระบวนการใหบรการไดแกสถานทลงทะเบยนรบบรการบรเวณชงน�าหนกวดความยาวหรอสวนสง

หองตรวจหรอสถานททใชซกประวตตรวจรางกายเพอประเมนสภาพผรบบรการกอนไดรบวคซนบรเวณ

ทฉดวคซน ใหค�าแนะน�าและสงเกตอาการ และค�านงถงการล�าดบจดรบบรการทไมย งยากซบซอน

เพอความสะดวกของผรบบรการนอกจากนสถานทควรจะเปนบรเวณทไมแออดสามารถรองรบผรบบรการ

ไดเพยงพอและควรเปนสถานททสะอาด


สถานททใหบรการวคซนอาจจ�าแนกเปน2รปแบบคอหนวยบรการในสถานทและหนวย

บรการนอกสถานทส�าหรบสถานทฉดวคซนทจดเปนหนวยบรการในโรงพยาบาลหรอรพ.สต.นนควรแยก

จากคลนกเดกปวย การจดสถานททใหบรการควรค�านงถงความสะดวกในการใหบรการไมวาจะเปน

กระบวนการเตรยมหรอการฉดวคซนควรจดวางอปกรณทจ�าเปนในการใชงานไวภายในบรเวณทใหบรการ

เพอความสะดวกและรวดเรวในการปฏบตงานตามภาพท6.1ทงนรวมถงบรเวณทลางมอดวยและสถานท

ทเหมาะสมควรเปนบรเวณทเงยบสงบเพอผใหบรการสามารถอธบายและใหค�าแนะน�าแกผรบบรการได

โดยสะดวก ถาเปนไปไดควรจดใหหองฉดวคซนมทางเขาและออกคนละทางเพอไมใหเกดอบตเหต

และไมสรางความตนตระหนกใหแกผทรอฉดวคซนดวยแตถาจดไมไดควรใหผรบบรการเขามาครงละคน

ไมควรใหรออยในหองครงละหลายๆคน

ในกรณทตงหนวยรบบรการนอกสถานทควรตงอยในทรม ไมควรอยกลางแจงทมแสงแดด

สองถงมลมหรอฝ นพดผาน มปายบอกจดบรการทชดเจน จดเตรยมบรเวณทางเขาออกใหสะดวก

แกการบรการควรจดใหมสถานทนงรอทสะดวกสบายสะอาดและมดชด เพอลดความตนตระหนกของ

ผทรอฉดวคซนควรจดบรเวณทลางมอ และวางอปกรณใชงานใหอยในบรเวณทหยบจบงายและไมเกด

การปนเปอนสงทควรค�านงถงอกอยางหนงในการใหบรการนอกสถานทคอการจดเตรยมวสดอปกรณให

เพยงพอและการเกบรกษาวคซนใหอยในอณหภมทเหมาะสม

เมอกลาวถงการเตรยมสถานทมกจ�าเปนตองกลาวถงการจดเตรยมอปกรณในการใหวคซน

ดวยเนองจากเปนจดบรการทส�าคญในจดบรการควรมโตะวางอปกรณตางๆ และเกาอส�าหรบผใหบรการ

และผรบบรการหรออาจมเตยง (ซงอาจมหรอไมมกได) กระตกเกบวคซนควรอยใกลบรเวณทใหบรการ

หรอหากหองใหบรการมตเยนเกบวคซนกจะดเพอจะไดไมตองน�าวคซนออกจากทเกบมาจ�านวนมากเกนไป

หากจ�าเปนตองใชวคซนเพมจะเกดความสะดวกและยงปองกนการเสอมคณภาพของวคซนอกดวย


ภาพท 6.1 ตวอยางการจดเตรยมสถานทและอปกรณในการใหบรการวคซน

1.3 การเตรยมอปกรณ อปกรณทใชประกอบดวย • โตะเกาอ

• ผาสะอาดปบนโตะเพอวางวคซน

• เขมเบอร21,25และ26

• กระบอกฉดยา(Syringe)ขนาด1,3และ5มล.

• กระปกส�าลแอลกอฮอล

• กระปกส�าลแหง

• พลาสเตอร

• กระตกวคซน,ซองน�าแขง(Icepack)ทเรมละลาย

• กลองส�าหรบเกบขวดวคซนทใชแลว(เกบในตเยน+2ถง+8oCเปนเวลา7วน)

• กลองใสเขมทใชแลวเปนถงพลาสตกหนา

• ถงขยะ(ขยะธรรมดา,ขยะตดเชอ,กลองทงขวดวคซน)


2. การใหบรการ

ขนตอนการใหบรการประกอบดวยขนตอนส�าคญ3ขนตอนดงน

2.1 การซกประวตและการประเมนคดกรองผรบบรการ การซกประวต และการประเมนคดกรองผรบบรการมความส�าคญเปนอยางยง ถอเปน

ขนตอนทตองท�าใหเกดการปฏบตในการท�างานจรงการซกประวต และการประเมนคดกรองจะชวยให

ผใหบรการทราบในเบองตนวาผรบบรการมขอจ�ากดหรอขอควรระวงในการทจะใหวคซนหรอไมสามารถ

ใหไดในการมาครงนหรอไม จ�าเปนตองเลอนการรบวคซนหรอไม และยงสามารถพจารณาไดอกดวยวา

ผรบบรการไดรบภมคมกนตามวยและตามเกณฑทควรจะไดรบหรอไม

ประวตการแพยาหรอสารตางๆในผรบบรการทจะมารบวคซนผใหบรการจ�าเปนตองประเมน

ระดบความรนแรงของอาการแพดวยหากมอาการแพรนแรงแบบAnaphylacticshockควรพจารณางดเวน

และพจารณาใชวคซนตวอนทดแทน

การพจารณาเรองไขสงควรวดอณหภมรางกายของเดกหากอณหภมมากกวา 38.5 oC

จะไมใหวคซนในครงนนและตองระวงเปนอยางมากในเดกทไดรบวคซนDTPเนองจากcommonsideeffect

ของวคซนชนดนจะท�าใหเกดไขสงไดจงจ�าเปนตองระมดระวงและใหความส�าคญกบการดแลเรองไขภายหลง

ไดรบวคซน

ประวตการเจบปวยดวยโรคเรอรงตาง ๆผใหบรการควรมการซกประวตหรอตรวจสอบ

ขอมลในประวตการรบการรกษาพรอมกบประเมนสภาพผรบบรการในเบองตนอยางละเอยดเรองนมกจะ

ถกละเลยในการใหบรการวคซนทโรงเรยนและการ screeningควรด�าเนนการพรอมกบการขอค�ายนยอม

จากผปกครองเดกควรระวงเปนอยางยงในการฉดวคซนเชอเปนชนดออนฤทธ

การประเมนคดกรองจ�าเปนตองดรายละเอยดในสมดสขภาพของเดกหากเปนเดกในโรงเรยน

ผใหบรการจ�าเปนตองศกษาขอมลประวตสขภาพและประวตการไดรบวคซนทโรงเรยนในแตละชวงอายของ

เดกจากทะเบยนนกเรยนดวย

จากการศกษาแนวทางของประเทศสหรฐอเมรกาซงแนะน�าใหใชในการคดกรองเบองตน

ส�าหรบผรบบรการโดยเฉพาะในเดกและวยรนทมารบวคซนซงเปนแบบ checklistทสามารถท�าไดงาย

อาจเปนเครองมอทชวยใหผ ใหบรการมแนวทางในการใหวคซนแกผ รบบรการอยางถกตองเหมาะสม

มากยงขนเครองมอนสามารถใหผรบบรการท�าดวยตนเองหรอบคลากรผใหบรการซกประวตตามขอค�าถาม

ในแบบคดกรองกไดตามรายละเอยดดงน


แบบคดกรองส�าหรบผทมารบวคซน

ค�าชแจง ส�าหรบผปกครอง/ผมารบวคซนค�าถามตอไปนจะชวยใหตดสนใจไดวาผมารบวคซนควรไดรบวคซนในวนนหรอไม ค�าตอบ“ใช”

ไมไดหมายความวาผรบบรการไมควรไดรบวคซน (หากทานท�าแบบคดกรองนดวยตนเองและมขอสงสย

ใหสอบถามเจาหนาทไดทนทในขอค�าถามทไมชดเจน)

ค�าถาม ใช ไมใช ไมทราบ

1. วนนผมารบวคซนมอาการเจบปวยใดๆหรอไม ¨ ¨ ¨

2. ผมารบวคซนเคยมประวตแพยาสารอาหารและแพวคซนตวใดบางหรอไม ¨ ¨ ¨

3. ในการไดรบวคซนครงทผานๆมาเคยมอาการรนแรงหรอมปฏกรยาของรางกาย

ใดๆตอวคซนบางหรอไม

¨ ¨ ¨

4. มโรคประจ�าตวเชนโรคหดโรคปอดโรคหวใจโรคไตโรคเมตาบอลก

หรอโรคเลอดบางหรอไม

¨ ¨ ¨

5. ใน1ปทผานมาแพทยหรอเจาหนาทอนามยเคยบอกทานวาบตรหลานของทาน

หายใจมเสยงดงวดเปนหดหรอไม(ส�าหรบเดกทไดรบวคซนในชวงอาย2-4ป)

¨ ¨ ¨

6. ผมารบวคซนเคยมประวตชกและมอาการแสดงถงความผดปกต

ทางระบบประสาทบางหรอไม

¨ ¨ ¨

7. ผมารบวคซนเคยไดรบการวนจฉยวาเปนโรคมะเรงมะเรงเมดเลอดขาว

เอดสหรอปญหาสขภาพทเกดความผดปกตของภมคมกนหรอไม

¨ ¨ ¨

8.ในชวง3เดอนทผานมาผมารบวคซนเคยไดรบยากลมสเตยรอยดยากด

ภมคมกนยาตานมะเรงหรอยาตานไวรสหรอไม

¨ ¨ ¨

9.ใน1ปทผานมาเคยไดรบเลอดผลตภณฑจากเลอดอมมโนโกลบลนหรอไม ¨ ¨ ¨

10.ผมารบวคซนเคยไดรบวคซนใดในรอบ1เดอนทผานมาหรอไม ¨ ¨ ¨

11.ผมารบวคซนก�าลงตงครรภหรอไม ¨ ¨ ¨

ดดแปลงจาก ScreeningQuestionnaireforchildandTeenImmunizationTechnicalcontent reviewedbytheCentersforDiseaseControlandPrevention(April,2009)


การใชค�าถามตามรายการทกลาวมาแลวขนตนจะชวยใหบคลากรทมสขภาพหรอผใหบรการ

มเกณฑในการตดสนใจทตรงตามหลกวชาการมากขนซงจะขออธบายรายละเอยดทจ�าเปนดงน

• การถามถงความเจบปวยหรอสภาพรางกายในปจจบน เปนเรองหนงทส�าคญถงแมวาจะไมม

หลกฐานเชงประจกษทแสดงวาการเจบปวยเฉยบพลนท�าใหประสทธภาพของวคซนลดลงหรอ

เพมความรนแรงของผลขางเคยง แตการเจบปวยรนแรงปานกลางถงมากมกจะเปนขอบงช

ในการงดการรบวคซนในครงนเชนผทก�าลงมไขสงควรเลอนก�าหนดการฉดวคซนออกไปจนกวา

ไขจะหายส�าหรบการเจบปวยหรอภาวะเบยงเบนทางสขภาพเพยงเลกนอย เชนหวด ไอ

ไขต�าๆสามารถใหวคซนไดถงแมจะรบประทานยาปฏชวนะอยกตาม

• ประวตในเรองการแพยาหรอสารอาหารตาง ๆ เปนสวนหนงทจะใชประกอบการตดสนใจเชนถาเดกมอาการหายใจล�าบากหายใจเสยงดงวดหรอเปนลมหมดสตหรอมอาการทางสมอง

(encephalopathy)จากการไดรบวคซนในครงทผานๆ มาตองมการระมดระวงในการใหวคซน

ครงนมากขน

• เดกทเคยไดรบวคซน DTP แลวมไขสง (เกน 40.5oC)ภายใน 48 ชวโมงหลงฉดวคซน

มอาการไขชกหรอชกไมมไขภายใน3วนกรดรองนานเกนกวา3ชวโมงภายใน48ชวโมง

การใหวคซนครงตอไปใหระมดระวงถามอาการทางสมอง (encephalopathy)ภายใน7วน

หลงฉดวคซนใหงดการรบวคซนทมสวนประกอบของDTP

• เดกทมประวตครอบครวเป นโรคชกและมประวตชกจากไขสง สามารถใหวคซนได ถาใหวคซนรวมคอตบ ไอกรนบาดทะยก ควรใหยาพาราเซตตามอล ขนาด 10mg/kg/dose

ทก4ชวโมงหลงฉดยาเปนเวลา24ชวโมงถาไดรบวคซนปองกนโรคหดอาจมไขในวนท

5-10หลงไดรบวคซนและอาจตองพจารณาใหยาลดไข

• การใหอมมโนโกลบลน พลาสมา หรอเลอดมาไมถง 3 เดอนไมควรใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธเชนวคซนรวมปองกนโรคหดคางทมและหดเยอรมนหากเดกมประวตไดรบอมมโนโกลบลน

ขนาดสงเขาหลอดเลอดตองเลอนวคซนชนดเชอเปนออนฤทธไปอกอยางนอย5–11เดอน

ยกเวนโปลโอชนดรบประทานหากเดกมประวตไดรบอมมโนโกลบลนพลาสมาหรอเลอด

หลงจากไดวคซนMMRไมถง2สปดาหจะตองฉดวคซนMMRซ�าใน3เดอนตอมาการให

อมมโนโกลบลนกบการใหวคซนชนดเชอตายสามารถใหไดโดยใหฉดคนละต�าแหนง

• ถาเดกมภมคมกนผดปกตแตก�าเนดไมควรใหวคซนเชอเปนออนฤทธและไมควรใหวคซนปองกนโรคโปลโอชนดรบประทานแกเดกปกตทมคนในบานเปนโรคขาดภมคมกนแตก�าเนดเพราะเชอไวรส

จากวคซนโปลโออาจท�าใหคนทมภมคมกนบกพรองปวยหรออาจมอาการอมพาตได


• เดกทไดรบยากดภมคมกนสามารถใหทอกซอยดและวคซนชนดเชอตายไดถงแมวาภมคมกนจะขนนอยกวาคนปกตแตกเพยงพอทจะปองกนโรคได หากตองไดรบวคซนชนดเชอเปน

ออนฤทธเดกตองหยดยากดภมคมกนแลวอยางนอย3เดอน

• หญงตงครรภ ใหฉดวคซนชนดเชอตายไดแตไมใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธ

• ผ ท ได รบวคซนชนดเชอเป นออนฤทธ ชนดใดชนดหนงแลวตองรออกอยางนอย 28 วน จงจะใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธอกได แตถาในครงเดยวกนเดกตองไดรบวคซนชนด

เชอเปนออนฤทธพรอมๆกนสามารถใหไดสวนวคซนชนดเชอตายสามารถใหไดโดยไมตอง

ค�านงถงระยะหาง

นอกจากนการซกประวตยงควรตองถามหรอดเอกสารการไดรบวคซนครงสดทายในสมดสขภาพ

ดวยการใหวคซนหางเกนกวาก�าหนดไมไดท�าใหภมคมกนเกดนอยลงแตในทางตรงกนขามการฉดวคซน

ทเรวกวาก�าหนดอาจท�าใหภมคมกนเกดขนไดนอยลงหรออยไมนานตามก�าหนดดงนนถามาฉดวคซน

เลยก�าหนดนดสามารถฉดเขมตอไปไดเลยโดยไมตองตงตนใหม

ส�าหรบเดกทเปนทารกคลอดกอนก�าหนด สามารถใหวคซนเหมอนเดกทเกดครบก�าหนดได

โดยไมตองพะวงถงอายกอนคลอด

เดกทตดเชอHIVหรอAIDS (CD4มากกวา 15%) ไมวาจะมหรอไมมอาการกสามารถใหวคซน

ทกชนดไดเหมอนเดกปกต (ยกเวนวคซนอสกอใสCD4ตองมากกวา25%)วคซนBCGใหไดเฉพาะเดก

ทตดเชอแตยงไมมอาการสวนวคซนOPVสามารถใหไดแมเดกจะมอาการของโรคเอดส (CD4ต�ากวา

15%)แลวกตาม

2.2 การสงเกตอาการกอนใหวคซน นอกเหนอจากการซกประวตแลวการสงเกตลกษณะทาทางและอาการแสดงของเดกกอน

ไดรบวคซนเปนสงส�าคญอกอยางหนง เนองจากการไดขอมลจากการซกประวตเพยงอยางเดยวอาจจะ

ยงไมนาเชอถอเพยงพอเทากบการมขอมลจากการสงเกตและตรวจรางกายมาประกอบการตดสนใจของ

ผใหบรการดงนนจงมแนวทางในการสงเกตและการตรวจรางกายผรบบรการดงน

2.2.1 ผใหบรการควรตองสงเกตลกษณะทวไปของผรบบรการ สงทผใหบรการควรสงเกตคอลกษณะทาทางการตอบสนองของเดกหากเดกซมดออนเพลยมากตองประเมนสภาพ

และซกประวตเพมเตมเพอหาสาเหตและตรวจรางกายเบองตน เพอประเมนความพรอม

ทจะรบวคซน

2.2.2 การสงเกตรอยทฉดวคซนเมอครงทผานมากจ�าเปนและน�ามาใชในการตดสนใจวาครงนจะฉดยาบรเวณใดขางใด


2.2.3 การตรวจร างกายหรอประเมนสภาพเพมเตม เพอยนยนความเปนปกต หรอการเกดอาการทผดปกตและเปนขอหามในการไดรบวคซน ไดแก การวดอณหภม

รางกายหากผปกครองใหขอมลวาเดกมไขหรอเปนหวดในชวงเวลาใกลๆกบการมารบวคซน

นอกจากนยงตองประเมนสภาพในระบบทางเดนหายใจการตรวจห คอจมกและปอด

ใชหลกการตรวจรางกายพนฐานคอดคล�าเคาะฟงหากเดกมเสมหะหรอน�ามกใหสงเกต

ลกษณะส กลนทผดปกตหากเกดรวมกบการมอณหภมรางกายมากกวา 38°oCกควร

เลอนการฉดวคซนออกไปกอนและท�าความเขาใจกบผรบบรการวาการฉดวคซนทลาชา

ไปกวาก�าหนดไมไดมผลท�าใหภมคมกนในรางกายลดนอยลงแตใหเนนย�าวาอาการทดขน

ในลกษณะใดทจะสามารถพาเดกมาฉดวคซนไดเชนมเพยงน�ามกใสๆไมมไขหรอมไขต�าๆ

หรอเมอหายจากอาการตางๆแลวกสามารถพาเดกมารบวคซนไดนอกจากนหากสามารถให

เวลาในการประเมนสภาพเดกตงแตศรษะจรดเทาจะท�าใหผใหบรการทราบถงภาวะสขภาพ

ของเดกและอาจน�าไปสการสงตอหรอการดแลรกษาทถกตองตอไป

2.2.4 การสงเกตความพรอมทางดานจตใจ อารมณของเดกจะท�าใหผใหบรการค�านง

ถงการเตรยมเดกและการรบมอกบเดก เปนเรองปกตทเดกจะมความกลวในการรบการ

ตรวจรางกายหรอฉดวคซน เพราะการฉดวคซนจะท�าใหเกดการบาดเจบของเนอเยอและ

ความรสกเจบผใหบรการจงตองค�านงถงหลกการของAtraumaticCareหรอการดแลทไมท�าให

เกดความทกขทรมานไดแกการเขาใจในพฒนาการตามวยของเดกเลอกวธการเขาหาเดก

หรอเตรยมเดกทท�าใหเดกไมเกดความกลวไมใชค�าพดขมขหรอแสดงทาทคกคามเดกมการ

พดคยสรางบรรยากาศฉดวคซนดวยเทคนควธการทถกตองรวดเรวและปลอดภยเปนตน

2.3 การเตรยมการกอนใหวคซน ในทนจะกลาวถงวธการเตรยมเพอทจะฉดวคซนการเลอกอปกรณการตรวจสอบวคซนและ

วธการเตรยมยา

2.3.1 การเตรยมการเพอลดการตดเชอการเตรยมทถกตองเปนสวนส�าคญทจะท�าใหการไดรบวคซนเปนไปอยางมประสทธภาพ

ซงควรค�านงถงเรองการควบคมการตดเชอเปนส�าคญไดแกการลางมอสวมถงมอการปองกน

เขมแทงการใชอปกรณชนดทใชครงเดยวแลวทง

• การลางมอ:เปนวธการปองกนการตดเชอหรอการปนเปอนทมประสทธภาพทสด วธการลางมอควรลางดวยสบและน�า หรอใชน�ายาลางมอแลวซบ

ใหแหงกอนเตรยมยา

• การปองกนการบาดเจบจากเขมแทง:ในขณะเตรยมหรอผสมยาผใหบรการ

ควรแนใจวาเขมฉดยาทใชตองไมมการปนเปอนและไมสมผสกบสงใดๆและ

ตองระมดระวงในการสวมปลอกเขมกลบเพอไมใหเกดการบาดเจบจากเขมแทง

และท�าใหเกดการปนเปอนและหลงจากฉดวคซนแลวไมควรสวมปลอกเขม

กลบหลงฉด เพอลดโอกาสเสยงตอการบาดเจบและการตดเชอจากการถก


เขมทใชแลวแทง

• การใชอปกรณทใชครงเดยวแลวทง: เขมทใชเสรจแลวใหทงในกลองใสเขมเพอไมใหน�าเขมกลบมาใชอกและเปนการปองกนการตดเชอผานเลอด

• ถงมอ: หากพบวาการใชวคซนครงนนเปนการเสยงตอการตดเชอ หรอใช เมอมแผลทมอทอาจสมผสกบน�าลายหรอสารคดหลงจากผรบวคซนแตหาก

ไมมภาวะเสยงใดๆกไมจ�าเปนตองใช

2.3.2 การเลอกอปกรณ• อปกรณทจะกลาวถงเปนอปกรณทใชส�าหรบการเตรยมจะฉดวคซนนนคอ

การเลอกsyringeและเขมฉดยาใหเหมาะสม(ภาพท6.2)การเลอกใช Syringe• Syringeทใชผสมวคซนอาจมขนาดบรรจ1,3และ5มล.และเขมเบอร21-25

โดยพจารณาขนาดเขมทใชใหเหมาะสมกบปรมาตรน�ายาท�าละลาย

• Syringeทใชฉดวคซนนนจะใชขนาดบรรจ1และ3มล.และเขมเบอร25

ความยาว1-1.5นวส�าหรบฉดเขากลามเนอสวนเขมเบอร26ความยาว

ครงนวส�าหรบฉดเขาชนใตหนง เขมฉดวคซนสามารถใชเขมขนาดเลกได

เนองจากวคซนเปนน�าใสไมหนดขน

• ควรเลอกใชSyringeขนาดบรรจ3มล.เพอบรรจวคซนทมdose0.5-1มล.

และเลอกใช Syringeขนาดบรรจ 1มล.แบบเปลยนหวเขมได เพอบรรจ

วคซนทมdoseนอยกวา0.5มล.เชนวคซนJEทใช0.25มล.การเลอกใชเขมส�าหรบการดดน�ายาวคซน• การใชเขมดดวคซนจากขวดวคซนปกตจะใชเขมเบอร21-25เนองจากวคซน

สวนใหญจะเปนmulti-dosesจงตองมการดดหลายครงอกทงอาจตองปลด

เขมดดยาทงบอยๆในกรณทผรบบรการมานานๆครงดงนนอาจเปนไปไดวา

ผฉดอาจจะลมทจะดงยาจากเขมออกมาซงจะท�าใหมปรมาณยาคางเขมได

หากมการเปลยนเขมดดบอยๆ กอาจจะท�าใหเสยปรมาณยาทคางใน

หลอดเขมจงไมนยมใชเบอร18

• ไมน�าSyringeชนดเปลยนหวเขมไมไดมาใชในการฉดวคซน


ภาพท 6.2 การเลอกอปกรณSyringeและเขมฉดยา

2.3.3 การตรวจสอบวคซนและการเตรยมวคซน การทผใหบรการจะฉดวคซนชนดใดใหแกผรบบรการนนตองพจารณาอยางละเอยด

วาวนนผรบบรการจะไดวคซนชนดใดการตรวจสอบขวดวคซนทจะใชเปนสงส�าคญผใหบรการ

ควรอานฉลากทขวดทกครง ไมควรอาศยความเคยชนหรอใชการจดจ�าสและลกษณะ

ของขวดควรตรวจสอบโดยการอานฉลากทกครง นอกเหนอจากการตรวจสอบชอวคซน

แลวสภาพของขวดวคซนควรอยในสภาพทสมบรณ ไมมรอยเปดและลกษณะของวคซน

ในขวดเมอเขยาขวดแลววคซนควรกระจายตวเปนเนอเดยวกนการน�าวคซนมาใชทกครงตอง

ตรวจสอบวนหมดอายของวคซนทระบไวทงทกลองและทขวด วคซนจะใชไดจนกระทงถง

วนเดอนปทระบไวกรณทระบเฉพาะเดอนปทหมดอายใหใชวคซนขวดนนไดถงวนสนเดอน

ถามเครองหมายVVMใหตรวจสอบลกษณะของVVMดวย

วคซนบางชนดจะมการบรรจหบหอพรอมกบมน�ายาท�าละลาย (diluents)มาให

เมอผสมวคซนผใหบรการตองใชน�ายาท�าละลายของวคซนชนดนน ๆ ไมควรใชน�ายา

ท�าละลาย ทเหลอจากวคซนหรอยาตวอน ๆ แลวน�ามาใชผสมกบวคซนโดยเดดขาด

นอกจากนนเมอผสมวคซนแลวตองปฏบตตามค�าแนะน�าในเอกสารก�ากบยาเสมอเพราะ

วคซนแตละชนดจะระบไววาควรใชหลงจากผสมแลวภายในกชวโมงวคซนบางตวถกแสงไมได


ตองใชทนทเมอน�าออกมาสงตางๆ เหลานผใหบรการตองใหความใสใจในรายละเอยดดวย

นอกจากนยงมการปฏบตทไมถกตองแตเปนสงทพบเหนไดบอยอกประการหนงคอ

การดดวคซนไวใน Syringe เพอความสะดวกของผใหบรการถงแมวาผใหบรการจะแนใจ

และทราบวาวคซนทเตรยมไวเปนวคซนชนดใดแตการผดพลาดกมโอกาสเกดขนไดเสมอ

ดงนนไมควรประมาทและไมควรท�าการดดวคซนใส Syringe ไวลวงหนา เพราะนอกจาก

จะท�าใหเกดการสญเสยหากใชวคซนไมหมดวคซนอาจตกตะกอนในSyringeและยงมโอกาส

ปนเปอนเชอโรคไดมากทงนเนองจากSyringeถกผลตมาเพอใชเปนอปกรณในการฉดยา

ไมใชเพอการเกบยา

ผใหบรการควรตระหนกไวเสมอวาผทเตรยมยาใสSyringeควรจะเปนผฉดวคซน

นนดวยตนเองเพอปองกนความผดพลาดถงแมวาวธการนจะเปนหลกการบรหารยาพนฐาน

แตมกจะถกละเลยจากผปฏบตอยเสมอ

กรณการใชวคซนชนดบรรจขวดละหลายโดสตองสามารถระบไดวาผรบบรการ

คนใดไดรบวคซนขวดเดยวกน โดยใหก�าหนดเลขทของขวดวคซนทน�ามาใชเพมเตมจาก

Lotnumber

2.3.4 ขอปฏบตในการปองกนการผดพลาดในการใหวคซน (1) ผทใหบรการวคซนทกคนควรเปนผมความรทแทจรงเกยวกบวคซนทกชนด

ดงนนตองมการฝกอบรมเพอใหมความรความเขาใจทถกตอง

(2) ควรท�าตารางการใหวคซนไวในหนวยงาน เพอใหบคลากรไดใชอางอง

หากไมแนใจควรระบชวงอายทใชระยะหางของวคซนแตละชนดขนาดทให

และวธใชขนาดของเขมทใช

(3) ใหใชวคซนทใกลหมดอายกอน และหากพบวคซนหมดอาย หรอ VVM

ผดปกตใหทงวคซนขวดนน

(4) การเกบวคซนควรมฉลากหรอแยกวคซนแตละชนดเปนสดสวนเพอใหเกด

การผดพลาดนอยทสดเวลาน�ามาใช

(5) ใหวคซนทตนเองเปนผเตรยมเทานนใชหลก6Rในการใหวคซนคอถกคน

(Rightpatient)ถกชนด(Rightdrug)ถกทาง(Rightroute)ถกขนาด(Rightdose)

ถกเวลา(Righttime)และเทคนคถกตอง(Rightmethod)

(6) ใหขอมลแกผรบบรการทกครงวาจะไดรบวคซนชนดใดและอธบายผลขางเคยง

ทผปกครองตองสงเกต เมอใหวคซนแลวตองบนทกวนทใหชอผรบบรการ

ชนดและครงทใหวคซนLotnumberและเลขทของขวดวคซนในสมดทะเบยน

ผมารบบรการ

(7) ในการดดตวท�าละลายตองดดใหหมดขวด เพราะผผลตไดเตรยมมาให

พอดส�าหรบผสมวคซนแลวจะไดปรมาตรของวคซนทผสมแลวตามทก�าหนด

ขางขวด


2.3.5 การเตรยมวคซนขณะใหบรการ ในการเตรยมวคซนตอนใหบรการผใหบรการควรด�าเนนการดงน

(1) ตรวจสอบชนดของวคซนทจะใหกบใบสงการรกษา

(2) ตรวจสอบวนหมดอายและเครองหมายVVM(ถาม)ทขวดวคซนทจะใช

(3) ขวดยาทเปนvialขวดใหมทกขวดกอนใชจะแกะฝาพลาสตกออกตองใชส�าล

แอลกอฮอลเชดทจกยางและรอใหแหงกอนแทงเขมดดยาลงไปตามขนาด

การใชของวคซนแตละชนดโดยค�านงถงเทคนคปลอดเชออยางเครงครด

(4) ในขวดทวคซนใกลจะหมดหากดดวคซนออกมาแลวไมครบโดส ใหทงไป

แลวเตรยมใหมหามดดขวดใหมเพอเตมปรมาณใหครบโดส

(5) ในกรณทเปนวคซนชนดบรรจขวดละหลายโดสใชเขมเบอร21-25ดดวคซน

ใสSyringeตามปรมาณทตองการ(ในกรณวคซน2โดสการใชเขมใหญ

อาจท�าใหวคซนคางในเขมจนปรมาณไมพอฉด) และเปลยนเขมเปนเขม

ฉดกอนทจะฉดทกครงส�าหรบเขมทใชดดวคซนชนดใดแลวหามน�าไปใชดด

วคซนชนดอนๆโดยเดดขาด

(6) หากวคซนเปนชนดผงและผสมน�ายาท�าละลายควรดดน�ายาท�าละลายให

หมดขวดแลวผสมในขวดวคซนตองเขยาขวดใหแนใจวาน�ายาท�าละลาย

กบผงวคซนรวมเปนเนอเดยวกนจงคอยน�าวคซนมาใช

(7) การดดน�ายาท�าละลายวคซนMMRใหดดหมดขวดถงแมวาจะเกน0.5มล.

และเมอผสมกบผงวคซนอาจมปรมาณ0.6-0.7มล. เมอน�าวคซนฉดให

ผรบบรการตองใชใหหมดไมเชนนนจะท�าใหผรบบรการไดรบวคซนไมครบ

โดส


ภาพท 6.3 การเตรยมวคซนขณะใหบรการ

2.4 การเตรยมการขณะใหวคซน ในหวขอนจะกลาวถงการจดทาเดกและเทคนคการใหวคซน/วธการฉด

2.4.1 การจดทาเดกการจดทาเดกเปนสงส�าคญเพราะเปนการลดความเจบปวดของผรบวคซนได

ชวยใหการใหวคซนเปนไปดวยความเรยบรอยปองกนการเกดอบตเหต เชน เขมหก

การใหวคซนในเดกจ�าเปนตองมการจดทาเดกทเหมาะสมเนองจากเดกอาจกลวและดนหน

โดยเฉพาะเดกโตหากไมมการจดทาทดพอจะท�าใหเสยเวลาและเดกจะเจบมากยงขนได

แนะน�าใหจดทาเดกเลกและเดกโตดงน

ส�าหรบเดกเลก จะจดทาไดงายเพราะเดกตวเลกและมกจะไมดนหนรนแรง

การจดทาเดกเลกทเปนทารกขวบปแรกควรใหผปกครองกอดไวในทานงตามภาพท 6.4

โดยจบเดกใหนงบนหนาขาผปกครองและหลงพงแขนแลวแขนผปกครองโอบดานบน

ไว สวนขาของเดกใหผปกครองใชขาทงสองขางหนบไว และน�ามออกขางกดเขาจะท�าให

เดกอยกบท ส�าหรบในเดกอาย 1-2ป หากจดทาในทานงไดกจะเปนไปตามภาพท 6.5


หากเดกตวโตสามารถจดใหเดกอยในทานอนไดสวนในเดกนกเรยนควรจดหาทนงใหเดกนง

ไมควรใหยนเพราะหากเดกมอาการเปนลมจะไดไมเกดอนตราย

ภาพท 6.4 การจดทาส�าหรบเดกเลก ภาพท 6.5 การจดทาส�าหรบเดกโต

ในขณะทเตรยมจดทาเดกควรท�าความเขาใจกบผปกครองเกยวกบการไดรบ

วคซนของเดกในวนนการเลอกบรเวณทฉดการใหความมนใจในความปลอดภย รวมทง

การดแลภายหลงทไดรบวคซน เนองจากเมอเดกไดรบวคซนแลวจะรองไห งอแงท�าให

ผปกครองกงวลกบเดกขาดสมาธในการรบฟงขอมลตางๆทเปนประโยชน

จากการศกษาวจยในปจจบนพบวาการนวดคลงบรเวณทฉดกอนทจะฉดวคซน

การทายาชาการเบยงเบนความสนใจโดยใชของเลน การใหดดนมแม กอน ระหวาง

และหลงฉดการจดทาทเหมาะสมและอยใกลชดผปกครองและการฉดยาใหเรวโดยไมตอง

ทดสอบ (no aspiration) จะชวยใหระดบความเจบปวดของเดกลดลง และกรณทม

การฉดวคซนมากกวา1ชนดควรฉดวคซนทเจบมากทสดไวล�าดบสดทายเชนMMRเปนตน

ส�าหรบเดกโตทเปนเดกวยเรยนมกจะฉดทตนแขน ใหเดกนงเอาแขนแนบล�าตว

ตามภาพท6.6หากเปนไปไดควรจดสถานทใหมดชดและใหเดกเขามารบวคซนครงละคน

เพอลดความตนกลว


ภาพท 6.6 การจดทาส�าหรบเดกนกเรยน

2.4.2 วธการใหวคซน การใหวคซนเขารางกายม5วธซงในแตละวธจะมเทคนคทแตกตางกนดงน

(1) การกน (oral route)ใชในกรณทตองการกระตนภมคมกนเฉพาะทโดยมาก

ใชกบวคซนชนดเชอเปนเชนวคซนโปลโอวคซนทยฟอยดท�าใหเกดภมคมกนทงในล�าไส

และกระแสเลอด

การหยอดวคซนโปลโอ1.หากปลายหลอดพลาสตกสมผสกบปากหรอน�าลายเดก ใหเปลยนหลอด

พลาสตกกอนหยอดเดกรายตอไป

2.หากท�าการหยอดโปลโอแลว เดกพนออกมาหรออาเจยนออกมาภายใน

5-10 นาท และพจารณาแลววายาออกมาหมด สามารถหยอดซ�าได

แตหากพจาณาแลววายาทหยอดเขาไปมโอกาสดดซมผานเยอบภายใน

ชองปากแลวกไมจ�าเปนตองหยอดซ�า

(2) การพนเขาทางจมกเชนวคซนไขหวดใหญท�าใหเกดภมคมกนในทางเดนหายใจ

ดวย

(3) การฉดเขาในหนง (intradermal) วธการนใชเมอตองการลดแอนตเจนลง ท�าใหเกดภมคมกนไดดเพราะกระตนเซลลในผวหนงและดดซมไปยงทอน�าเหลองกระตน

ภมค มกนชนดเซลลเปนสอไดด ใชวคซนปรมาณนอย การฉดท�าไดยากตองอาศย

ความช�านาญวคซนทใหทางนไดแกวคซนBCGวคซนพษสนขบาเปนตน

การฉดBCG เขาชนในหนง (Intradermal injection; ID)ควรฉดบรเวณไหล

ดานซายเพอใหเปนแนวปฏบตเดยวกนจะท�าใหงายตอการตรวจสอบรอยBCGScarปจจบน

พบวามการฉดหลายต�าแหนงไมวาจะเปนไหลขางขวาหรอบรเวณกนโดยเฉพาะในบรเวณ

กนอาจมความเสยงทจะท�าใหเกดการตดเชอไดจากการหมกหมมของอจจาระและปสสาวะ

ทมโอกาสสมผสกบบรเวณทฉดวคซน


(4) การฉดเขาใตหนง (subcutaneous route) ใชกบวคซนทไมตองการให ดดซมเรวเกนไป เพราะอาจเกดปฏกรยารนแรงและเปนวคซนทไมมสารดดซบ (adjuvant)

เชนวคซนรวมหดคางทมและหดเยอรมน(MMR)วคซนทยฟอยดวคซนไขสมองอกเสบเจอ

(JE)เปนตน

ตารางท 6.1 การฉดวคซนเขาชนใตผวหนง (Subcutaneous fat)

อายเดก บรเวณทฉด ขนาดและความยาวของเขม

แรกเกด-12เดอน ชนไขมนบรเวณหนาขา

(Anterolateralthigh)

•เบอร26ขนไป

•ความยาวประมาณครงนว

•ไมจ�าเปนตองทดสอบกอนดน

วคซนเขาไป(noaspiration)1ปขนไป ชนไขมนบรเวณหนาขาหรอชนไขมน

บรเวณตนแขนดานนอก(upper

outertriceps)สามารถเลอกได

(5) การฉดเขากลามเนอ (intramuscular route) ใชเมอตองการใหการดดซมของวคซนดวคซนทมสารดดซบ(adjuvant)ตองฉดเขากลามเนอเสมอเพราะถาฉดเขาใน

หนงหรอใตหนงจะท�าใหเกดการอกเสบเปนไตแขงเฉพาะทไดการฉดเขากลามเนอมบรเวณ

ทเหมาะสมส�าหรบการฉดอย2ทคอบรเวณตนแขน(deltoid)ซงเปนบรเวณทมการดดซมด

ทสดเพราะไขมนไมมากเลอดเลยงดและแขนมการเคลอนไหวท�าใหการดดซมของยาดและ

บรเวณกงกลางตนขาดานหนาคอนไปดานนอก(midanterolateralthigh)บรเวณกลามเนอ

vastaslateralการฉดบรเวณหนาขามกนยมฉดในเดกเลกเนองจากแขนยงมกลามเนอนอย

ในเดกวยเรยนและผใหญจะฉดบรเวณตนแขนวคซนทใหทางกลามเนอไดแกวคซนรวมคอตบ

บาดทะยกไอกรน(DTP)วคซนตบอกเสบบ(HBV)และวคซนพษสนขบาเปนตน

ตารางท 6.2 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ จ�าเปนตองทดสอบกอนดนวคซนเขาไป (aspiration)


ทารกแรกเกด(0-28วน) กลามเนอVastuslateralisอยบรเวณ

หนาขา(Anterolateralthigh)

•เขมเบอร25ยาว5/8นว

ทารก(1เดอน-1ป) กลามเนอVastuslateralis •เขมเบอร25ยาว1นว

วยเตาะแตะ(1-3ป)



วยกอนเรยน(3-6ป) กลามเนอVastuslateralisหรอ

กลามเนอแขนDeltoid

เขมเบอร25ยาว1นวหรอ1นวครง

ใหพจารณาจากความอวนผอมของ

เดกและใหพจารณาฉดในบรเวณท

มการดดซมทดทสดเนองจากในเดก

การใชกลามเนอขาจะมากกวาแขน

ยามโอกาสดดซมไดดกวา

วยเรยนและวยผใหญ กลามเนอแขนDeltoid เขมเบอร25ยาว1นว

(6) หามฉดวคซนทสะโพก เพราะอาจฉดเขาชนไขมนใตหนงลงลกไมถงกลามเนอ นอกจากนเลอดยงไปเลยงสะโพกนอยกวาทตนแขนอกทงสะโพกมการเคลอนไหวนอยท�าให

ยาดดซมไดไมด และจะมผลใหการสรางภมตานทานไมดดวยและทส�าคญคออาจท�าให

เกดsciaticnerveinjury(เดนขาเปตลอดชพ)ท�าใหเกดความพการได

ในบทเรยนนจะมงเนนวคซนพนฐานซงหมายถงวคซนทไดรบการบรรจลงในแผน

เสรมสรางภมคมกนโรคของประเทศไดแกวคซนBCGวคซนตบอกเสบบ(HB)วคซนรวม

คอตบบาดทะยก ไอกรนและตบอกเสบบ (DTP-HB) วคซนโปลโอชนดรบประทาน (OPV)

วคซนรวมหดคางทมหดเยอรมน(MMR)วคซนไขสมองอกเสบเจอ(JE)วคซนรวมคอตบ

บาดทะยกไอกรน(DTP)และวคซนรวมคอตบบาดทะยก(dT)การอธบายในรายละเอยด

สวนนจะขอกลาวถงเทคนค วธการประกอบรปภาพ เพอใหเกดความเขาใจใหชดเจน

มากยงขน

2.4.3 เทคนคการฉดตามทไดกลาวมาแลววาการฉดวคซนม 3แบบคอ Intradermal (เขาชนในหนง),

subcutaneous(เขาชนใตหนง)และIntramuscular(เขาชนกลามเนอ)กอนทจะลงรายละเอยด

ถงเทคนควธการฉดนน อยากใหผ ใหบรการวคซนไดทราบวาวธ/เทคนควธการฉดนน

เปนปจจยส�าคญทจะท�าใหวคซนเขาสรางกายและมการดดซม รวมทงมการกระจายตว

ของวคซนท�าใหเกดการสรางภมคมกนอยางมประสทธผลสงสดหลกปฏบตโดยทวไปกอน

ทจะฉดตองยดหลกการบรหารวคซนอยางเครงครด เมอตรวจสอบทกอยางเรยบรอยแลว

กพรอมทจะฉดวคซนเขาสรางกายเทคนคการฉดแตละแบบมดงน

ตารางท 6.2 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ จ�าเปนตองทดสอบกอนดนวคซนเขาไป (aspiration) (ตอ)


หมวดเนอหาท 6: การเตรยมการและการใหบรการวคซน

ภาพท .8 การวางตาแหนงเขมและความลกของการแทงเขม (สานกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 7)

() การฉดวคซนเขาในหนง (Intradermal)

เปนการนาวคซนผานเขาไปเพยงแคในหนงเทานน ขนาดวคซนทฉดมปรมาณนอย จงควรใชเขมเบอร 2 ความยาว ½ นว และเนองจากวคซนทฉดเขาในหนงเปนวคซนชนดเชอเปน หากใชแอลกอฮอลเชด ตองรอใหแหงกอนจงจะฉด โดยจดทาเดกใหนงและมนคงทสด เพราะการฉดเขาในหนงตองอาศยความชานาญและความนงมากทสด เทคนคการฉดควรดงหนงบรเวณทฉดใหตง คอย ๆ แทงเขมลงไปทามมประมาณ ๐ แลวดนวคซนเขาไป ถาเทคนคถกตองจะเหนวาเมอดนวคซนเขาไปจะมตมนนขนมาใหเหนชด ตองใหมอนงมากทสด เพราะวคซนอาจรวซมออกมาไดหากปลายเขมแทงทะลออกมานอกผวหนง บรเวณทฉดวคซน BCG มกฉดเขาทหวไหลขางซาย (ภาพท .9)

ภาพท .9 การวางตาแหนงเขมและความลกของการแทงเขมฉดเขาในหนง

() การฉดวคซนเขาใตชนผวหนง (Subcutaneous)

ภาพท 6.7 การวางต�าแหนงเขมและความลกของการแทงเขม

(ส�านกโรคตดตอทวไปกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข,2547)

(1) การฉดวคซนเขาในหนง (Intradermal) เปนการน�าวคซนผานเขาไปเพยงแคในหนงเทานนขนาดวคซนทฉดมปรมาณนอย

จงควรใชเขมเบอร 26ความยาว 1/2นว และเนองจากวคซนทฉดเขาในหนงเปนวคซน

ชนดเชอเปน หากใชแอลกอฮอลเชดตองรอใหแหงกอนจงจะฉด โดยจดทาเดกใหนง

และมนคงทสด เพราะการฉดเขาในหนงตองอาศยความช�านาญและความนงมากทสด

เทคนคการฉดควรดงหนงบรเวณทฉดใหตงคอยๆแทงเขมลงไปท�ามมประมาณ15 องศา

แลวดนวคซนเขาไปถาเทคนคถกตองจะเหนวาเมอดนวคซนเขาไปจะมตมนนขนมาใหเหนชด

ตองใหมอนงมากทสด เพราะวคซนอาจรวซมออกมาไดหากปลายเขมแทงทะลออกมา

นอกผวหนงบรเวณทฉดวคซนBCGมกฉดเขาทหวไหลขางซาย(ภาพท6.8)

ภาพท 6.8 การวางต�าแหนงเขมและความลกของการแทงเขมฉดเขาในหนง


(2) การฉดวคซนเขาใตชนผวหนง (Subcutaneous) เปนการน�าวคซนผานเขาไปใน fatty tissueอยใตชนผวหนงและอยเหนอชน

กลามเนอปกตแลวsubcutaneoustissueพบไดทวรางกายส�าหรบเดกเลกบรเวณทนยม

ใหวคซนคอบรเวณหนาขาและถาเปนเดกโตหรอผใหญกจะใชบรเวณupperoutertriceps

ของแขนกอนฉดเชดบรเวณผวหนงดวยแอลกอฮอลพนทประมาณเสนผานศนยกลาง2–3นว

แลวจงแทงเขมเขาไป

• ขนาดเขมและความยาวของเขม: ใชเขมเบอร26ความยาว1/2นว• เทคนค: ใชนวหวแมมอและนวชดงผวหนงขนมาจะรสกไดวาจบในสวน

ของชนไขมนขนมาแทงเขมท�ามม45 องศาและดนวคซนเขาไป(ซงกอนดนวคซนเขาไป

ทกครงควรตรวจสอบกอน โดยการดงกระบอกสบขนมา ถาไมมเลอดกดนวคซนเขาไป

ไดเลย)เมอฉดเสรจใหใชส�าลแหงกดเบาๆบรเวณทฉดสกครหรอใชส�าลแหงตดพลาสเตอร

บอกผปกครองวาทงไวสกครกสามารถดงออกไดแสดงดงภาพท6.9-6.11


เปนการนาวคซนผานเขาไปใน fatty tissue อยใตชนผวหนงและอยเหนอชนกลามเนอ ปกตแลว subcutaneous tissue พบไดทวรางกาย สาหรบเดกเลก บรเวณทนยมใหวคซน คอ บรเวณหนาขา และถาเปนเดกโตหรอผ ใหญกจะใชบรเวณ upper outer triceps ของแขน กอนฉดเชดบรเวณผวหนงดวยแอลกอฮอล พนทประมาณเสนผานศนยกลาง – นว แลวจงแทงเขมเขาไป

ขนาดเขมและความยาวของเขม : ใชเขมเบอร ความยาว ½ นว เทคนค : ใชนวหวแมมอและนวชดงผวหนงขนมา จะรสกไดวาจบในสวนของ

ชนไขมนขนมา แทงเขมทามม ๐ และดนวคซนเขาไป (ซงกอนดนวคซนเขาไปทกครงควรตรวจสอบกอน โดยการดงกระบอกสบขนมา ถาไมมเลอดกดนวคซนเขาไปไดเลย) เมอฉดเสรจใหใชสาลแหงกดเบา ๆ บรเวณทฉดสกคร หรอใชสาลแหงตด พลาสเตอร บอกผปกครองวาทงไวสกครกสามารถดงออกได (แสดงดงภาพท 6.1 – 6.12)

ภาพท .10 ตาแหนงของเขมและความลกของเขมในชนใตผวหนง (subcutaneous route)

ภาพท .11 บรเวณทฉดยาเขาในชนใตผวหนงบรเวณแขน

ภาพท 6.9 ต�าแหนงของเขมและความลกของเขมในชนใตผวหนง(subcutaneousroute)


เปนการนาวคซนผานเขาไปใน fatty tissue อยใตชนผวหนงและอยเหนอชนกลามเนอ ปกตแลว subcutaneous tissue พบไดทวรางกาย สาหรบเดกเลก บรเวณทนยมใหวคซน คอ บรเวณหนาขา และถาเปนเดกโตหรอผ ใหญกจะใชบรเวณ upper outer triceps ของแขน กอนฉดเชดบรเวณผวหนงดวยแอลกอฮอล พนทประมาณเสนผานศนยกลาง – นว แลวจงแทงเขมเขาไป

ขนาดเขมและความยาวของเขม : ใชเขมเบอร ความยาว ½ นว เทคนค : ใชนวหวแมมอและนวชดงผวหนงขนมา จะรสกไดวาจบในสวนของ

ชนไขมนขนมา แทงเขมทามม ๐ และดนวคซนเขาไป (ซงกอนดนวคซนเขาไปทกครงควรตรวจสอบกอน โดยการดงกระบอกสบขนมา ถาไมมเลอดกดนวคซนเขาไปไดเลย) เมอฉดเสรจใหใชสาลแหงกดเบา ๆ บรเวณทฉดสกคร หรอใชสาลแหงตด พลาสเตอร บอกผปกครองวาทงไวสกครกสามารถดงออกได (แสดงดงภาพท 6.1 – 6.12)

ภาพท .10 ตาแหนงของเขมและความลกของเขมในชนใตผวหนง (subcutaneous route)

ภาพท .11 บรเวณทฉดยาเขาในชนใตผวหนงบรเวณแขน

ภาพท 6.10 บรเวณทฉดยาเขาในชนใตผวหนงบรเวณแขน


ภาพท 6.11 การฉดเขาชนใตผวหนงบรเวณหนาขา

(3) การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ (Intramuscular) เปนการน�าวคซนเขาส muscle tissue ซงเปนชนเนอเยอทอย ใตผวหนง

และ fatty tissue ดงแสดงในภาพท 6.12 บรเวณทใชในการฉดวคซน เขากลามเนอ

ม2แหงคอบรเวณกลามเนอตนขาสวนหนา(vastuslateralis)และบรเวณกลามเนอตนแขน

(deltoid)


ภาพท .13 ตาแหนงของเขมและความลกของเขมในชนกลามเนอ (Intramuscular route)

ก. สาหรบเดกเลก ตงแตแรกเกด หรอถงกอนเขาวยเรยน สามารถฉดวคซนบรเวณ กลามเนอตนขาสวนหนา( vastus lateralis) ซงจะอยบรเวณตนขาหนาขาดานนอก

กอนฉดจะตองทาการวดกอน โดยแบงบรเวณตงแตป มกระดกใหญของกระดกตนขา (greater tronchanter of femur) ถง ป มกระดกบรเวณหวเขา (lateral femoral condyle) เปน สวน ฉดสวนท (ดงภาพท 6.-6.)

ข. สาหรบเดกโตและผใหญ การใหวคซนเขาชนกลามเนอ มกจะฉดเขาบรเวณกลามเนอ ตนแขน (deltoid) ดงแสดงในภาพท 6.6

ขนาดเขมและความยาวของเขม : ใชเขมเบอร ความยาว – . นว ขนกบความหนาของผวหนงและชนไขมนของผ รบวคซน

เทคนค : เชดแอลกอฮอล ใชนวหวแมมอ และนวชกดบรเวณทฉดใหตง แทงเขม ทามม 9° และดนวคซนเขาไป (ควรทดสอบกอนดนวคซนเขาไปทกครง) การฉดเขาชนกลามเนอตองพจารณาขนาดความยาวของเขมใหแนใจวาเขาถงชนกลามเนอจรง ๆ ดงนนการพจารณาจะขนอยกบขนาดรปรางของผ รบวคซน เมอ ฉดวคซนเสรจใชสาลแหงกดบรเวณทฉด หรอใชพลาสเตอรปดโดยกดเลกนอย

ภาพท 6.12 ต�าแหนงของเขมและความลกของเขมในชนกลามเนอ(Intramuscularroute)

ก. ส�าหรบเดกเลกตงแตแรกเกดหรอถงกอนเขาวยเรยนสามารถฉดวคซนบรเวณกลามเนอตนขาสวนหนา (vastus lateralis) ซงจะอยบรเวณตนขาหนาขาดานนอกกอนฉด

จะตองท�าการวดกอน โดยแบงบรเวณตงแตปมกระดกใหญของกระดกตนขา (greater

tronchanteroffemur)ถงปมกระดกบรเวณหวเขา(lateralfemoralcondyle)เปน3สวน

ฉดสวนท2ดงภาพท6.13-6.15

ข. ส�าหรบเดกโตและผ ใหญ การใหวคซนเขาชนกลามเนอ มกจะฉดเขาบรเวณ

กลามเนอตนแขน(deltoid)ดงแสดงในภาพท6.16


• ขนาดเขมและความยาวของเขม: ใชเขมเบอร 25 ความยาว 1–1.5 นว ขนกบความหนาของผวหนงและชนไขมนของผรบวคซน

• เทคนค: เชดแอลกอฮอล ใชนวหวแมมอ และนวชกดบรเวณทฉดใหตง

แทงเขมท�ามม 90° องศาและดนวคซนเขาไป (ควรทดสอบกอนดนวคซนเขาไปทกครง)

การฉดเขาชนกลามเนอตองพจารณาขนาดความยาวของเขมใหแนใจวาเขาถงชนกลามเนอ

จรงๆดงนนการพจารณาจะขนอยกบขนาดรปรางของผรบวคซนเมอฉดวคซนเสรจใชส�าล

แหงกดบรเวณทฉดหรอใชพลาสเตอรปดโดยกดเลกนอย


รปท 3.9 แสดงบรเวณทฉดเขาชนกลามเนอ

ภาพท .14การวดกอนฉดวคซน ฉดสวนท คอสวนตรงกลาง

รปท 6.13 แสดงบรเวณทฉดเขาชนกลามเนอ

ภาพท 6.14 การวดกอนฉดวคซนฉดสวนท2คอสวนตรงกลาง


ภาพท 6.15 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ


ภาพท .15 การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ

ภาพท .1 การฉดวคซนบรเวณกลามเนอแขน (deltoid)

ภาพท 6.16 การฉดวคซนบรเวณกลามเนอแขน(deltoid)

3. การก�าจดอปกรณทใชแลว

ปกตแลวภายหลงจากฉดวคซนผใหบรการไมควรดงเขมจากsyringe เมอใหวคซนเรยบรอยแลว

ผใหบรการควรน�า syringeทมเขมตดอยทงลงในถงพลาสตกหนาทเขมไมสามารถแทงทะลไดหรอเรา

เรยกวา punctureproof containersซงสามารถน�ากลองพลาสตกหนาทมอยแลวมาใชไดนอกเหนอจาก

syringeและเขมแลวอปกรณอนๆทใชในการฉดวคซนเชนขวดวคซนทใชหมดแลวหรอvaccineหมดอาย

กตองจดเปนขยะอนตรายหรอขยะตดเชอเชนเดยวกนดงแสดงในภาพท6.17


ภาพท 6.17 การทงเขม

4. การสงเกตอาการภายหลงไดรบวคซน

วคซนเปนสวนประกอบของเชอโรคและสารเคมทจะเขาสรางกาย ซงจะกอใหเกดปฏกรยาหรอ

อาการขางเคยงทไมพงประสงคได การทจะลดความเสยงตอการเกดผลขางเคยงนน ผใหบรการวคซน

ตองคดกรองและซกประวตตงแตกอนทจะใหวคซนดงทกลาวไวในหวขอ2.1ถงแมวาจะผานการคดกรอง

เบองตนกชวยลดอนตรายหรอลดความเสยงไดสวนหนงแตไมทงหมด เพราะเมอไดรบวคซนแลวอาจม

ผลขางเคยงเกดขนไดเชนกนถงแมวาอาการขางเคยงทรนแรงมกพบไดนอยมากฉะนนจงตองสงเกตอาการ

ผรบบรการหลงไดรบวคซนอยางนอย30นาท

ปฏกรยาทอาจเกดขน จ�าแนกได 2ประเภท ไดแก ปฏกรยาทเกดขนเฉพาะท และปฏกรยา

ทเกดขนทงระบบดงน

1. ปฏกรยาทเกดขนเฉพาะท อาการและอาการแสดงไดแกอาการบวมแดงรอนคนบรเวณทฉดวคซนอาจมเลอดออกซม

เลกนอยและหยดในระยะเวลาอนสนอาการเหลานจะหายไปไดเอง

การจดการเบองตน หรอค�าแนะน�าทวไป• ไมแนะน�าใหสมผสกดแรงคลงนวดหรอใชยาทาบรเวณทฉดวคซน

• ดแลความสะอาดสงเกตอาการวามอาการปวดบวมแดงรอนบรเวณทฉดหรอไมหรอม

ลกษณะผดปกตใดๆ เชนมเลอดออกมามตมหนองมอาการไขสงมากใหรบมาพบแพทย


• หากมอาการปวดบวมแดงรอนมากสามารถประคบเยนเพอลดอาการปวดไดหรอ

รบประทานยาแกปวดลดไข

• หากมไขรวมดวยสามารถเชดตวลดไขและใหยาลดไขโดยค�านวณจากน�าหนกตวคอ

10mg./น�าหนกตว1กโลกรม/ครง

2. ปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดไมรนแรงและชนดรนแรง อาการและอาการแสดงชนดไมรนแรงไดแกมไขสงมากกวา39°oCซม เบออาหารรองกวน

อาเจยนหรอมผนขนตามตว

การจดการและการใหค�าแนะน�าทวไป • เชดตวลดไขพรอมกบใหยาลดไขทนท

• ใหเดกดมน�าดมนมใหมากๆ

• สงเกตอาการผดปกตทแสดงถงปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดรนแรงไดแกอาการไขแบบ

anaphylaxisเชนหายใจล�าบากหายใจมเสยงวดมผนขนทงตวมอเทาหนาปากบวม

หรอมอาการผดปกตทางสมอง เชนซมออนแรงภาวะรสตเปลยนแปลงมอาการชก

หากพบอาการผดปกตชนดรนแรงใหพามาพบแพทยโดยทนทหรอหากพบอาการเบองตน

เปนอาการและอาการแสดงชนดไมรนแรงแตเมอใหการดแลแลวอาการไมดขนหรอม

อาการทรดลงใหพามาโรงพยาบาลทนท



1. กลกญญา โชคไพบลยกจ, มกดาตฤษณานนท, ศภมตร ชณหสทธวฒน และปยนตย

ธรรมาภรณพลาศ,บรรณาธการ. ต�าราวคซนและการสรางเสรมภมคมกนโรคพ.ศ.2550.

กรงเทพฯ:ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;2550

2. ปยนตย ธรรมาภรณพลาศ และ เอมอร ราษฎรจ�าเรญสข, บรรณาธการ. การส�ารวจ

ความครอบคลมของการไดรบวคซนขนพนฐานและวคซนในนกเรยน.กรงเทพฯ:ส�านกงาน

กจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;2551.



2547

4. โอฬารพรหมาลขต,ดสตสถาวร,ชษณพนธเจรญ,อษาทสยากรและสมศกดโลหเลขา.

คมอวคซน2008.กรงเทพฯ:บรษทธนาเพลสจ�ากด;2008.

5. AAP. Red Book: Report of the committee on Infectious Diseases Available from:

http://www.apredbook.org.

6. CDCGeneralrecommendationsonimmunization.Availablefrom:http://www.cdc.gov/vaccines/

pubs/acip-list.htm.

7. Centers for Disease Control and Prevention. (2011).General Recommendations on

ImmunizationRecommendations of theAdvisoryCommittee on ImmunizationPractices

(ACIP).MMWRMorbMortalWklyRep;60(RR-2):1-61.

8. Centers forDiseaseControl and Prevention. (2012). Vaccine administration guidelines.

AccessedDecember2014.Availableformhttp://www.cdc.gov/vaccines/recs/vac-admin/default.

htm

9. Taddio,A,AppletonM,BortolussiR,etal.(2010).Reducingthepainofchildhoodvaccination:

anevidence-basedclinicalpracticeguideline.CanMedAssocJ;182(18):E843-55.



1. ขอใดเปนขอค�าถามทจ�าเปนส�าหรบผมารบ

วคซน

ก. น�าหนกแรกคลอดเทาไรข. ในครอบครวมโรคตดตอทางพนธกรรมหรอไมค. ใน1สปดาหทผานมามความผดปกตใดๆหรอไมง. เคยเอกซเรยใน1เดอนทผานมาหรอไม

2. สถานทฉดวคซนทถกตองตามหลกการคอขอใด ก. ควรเปนทเดยวกบหองรกษาเดกปวยเนองจาก จะมเครองมอในการตรวจและชวยเหลอ

ไดครอบคลม

ข. ควรเปนสถานทปราศจากเชอโรค(Sterileroom)ค. ควรจดใหมจดบรการครอบคลมทกกระบวนงาน

ในการใหบรการอยในสถานทเดยวกน

ง. วสดอปกรณทจ�าเปนจดอยในถาดเดยวกนเพอ

ความสะดวก

3. การเตรยมกอนใหวคซนขอใดส�าคญทสด ก. การสงเกตอาการและการตรวจรางกายผรบวคซนข. การนดหมายวคซนครงตอไปค. การนบจ�านวนวคซนทมอยและเบกในสวนทขาด

ใหเทากบจ�านวนเดกในพนทรบผดชอบ

ง. การใหสขศกษาเกยวกบอาหารแสลงหลงไดรบวคซน

4. ค�าแนะน�าทถกตองส�าหรบผปกครองเดกอาย

8ปทมารบวคซนในวนนมประวตไดวคซนครบ

ตามก�าหนดจนถงอาย2ปครงคอขอใด

ก. ใหเรมวคซนใหมตงแตตนเหมอนเดกแรกเกดยกเวนBCGไมจ�าเปนตองท�าซ�า

ข. ในการรบวคซนครงนจะไดรบวคซนdT,OPV และMMR2

ค. เดกไมจ�าเปนตองไดรบวคซนในชวงอายทหายไปจะเรมใหวคซนทเหมาะส�าหรบเดกวยเรยน

คอMMRและใหเพยงครงเดยว

ง. เดกจะไดรบการจดตารางวคซนใหมโดยจะตอง ไดรบวคซนทขาดไปใหครบภายในอายไมเกน12ป

5. การปฏบตในการเตรยมวคซนเพอใหบรการ


ก. การดดวคซนควรดดทละครงเมอจะใหบรการข. วคซนทใกลหมดอายใหรบน�ามาใชทนททพบค. วคซนBCGทผสมแลวใชไดไมเกน2ชวโมงง. วคซนทกชนดสามารถใชเขมดดวคซนเขมเดยวกน

ได



6. ขอใดเปนปฏกรยาตอวคซนทงระบบชนดรนแรง ก. มผนขนทงตวปากบวมข. ซมเบออาหารไขต�าค. มอาการบวมแดงและคนง. มเลอดซมบรเวณทฉดรวมกบไขสงมากกวา39°oC

7. การฉดวคซนใหกบเดก9เดอน

ขอใดเหมาะสม

ก. ควรใชผาพนตวเพอท�าใหเดกอยกบทข. ควรใหความรแกผปกครองและใหเดก

ท�าความคนเคยกบอปกรณการฉดวคซนกอนฉด

เพอลดปฏกรยาตอตานและเปนการยดหลก

atraumaticcare

ค. ควรพจารณาฉดวคซนทบรเวณหนาขามากกวา

ตนแขน

ง. ไมจ�าเปนตองใหยาลดไขเพราะการเกดปฏกรยาของวคซนจะนอยลงเมออายมากขน

8. ขอใดเปนการฉดวคซนเขาชนใตหนงทถกตอง ก. ฉดบรเวณกงกลางตนขาดานหนาคอนไปดานใน

หรอบรเวณตนแขน

ข. ท�าการวดโดยแบงบรเวณตงแตปมกระดกใหญ

ของกระดกตนขาถงปมกระดกบรเวณหวเขาเปน

3สวนฉดสวนท1

ค. แทงเขมท�ามม45องศาง. ไมจ�าเปนตองดงกระบอกสบขนมากอนดนวคซน

เขาไป

9. วคซนทควรใหกบหญงตงครรภทมประวต

การไดรบวคซนปองกนบาดทะยกมา3เขม

มาแลว13ปคอขอใด

ก. ใหtetanustoxoidเขมเดยวและกระตนทก10ปข. ใหtetanustoxoid3เขมทระยะหาง0,1,3เดอน

ไมตองกระตน

ค. ใหtetanustoxoidเขมเดยวและไมตองกระตนง. ใหtetanustoxoid3เขมทระยะหาง0,1,6เดอน

กระตนทก10ป

10. ในการพจารณาใหวคซนในกลมทมภาวะเสยง


ก. การใหอมมโนโกลบลนพลาสมาหรอเลอดมาไมถง3เดอนสามารถใหวคซนโปลโอชนดรบประทานได

ข. เดกทมประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชกจากไขสงสามารถใหวคซนรวมคอตบไอกรน

บาดทะยกได

ค. เดกทไดรบยากดภมคมกนสามารถใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธโดยไมตองหยดยากดภมคมกนมา

กอน

ง. เดกทตดเชอเอชไอวสามารถใหวคซนปองกนโรคโปลโอชนดรบประทานได



อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

187

เรอง อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค




1. อธบายถงความส�าคญความหมายและสาเหตของการเกดอาการ


2. อธบายถงอาการผดปกตทส�าคญภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรคและวธการดแลรกษาทจ�าเปน

3. อธบายขนตอนในการเตรยมการใหบรการเพอรองรบกรณเกดอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมค มกนโรค และการด�าเนนการ

เมอพบผปวยAEFI

4. อธบายวธการตรวจสอบการไดรบวคซนรวมขวดและรวมlotnumber

เดยวกบผปวยAEFI

5. อธบายถงการสอสารเกยวกบอาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรค


2. กจกรรมกลม (การเตรยมการเพอรองรบกรณเกดAEFI และการ

แลกเปลยนประสบการณการสอบสวนโรคและแนวทางจดการตอ

เหตการณเมอมAEFIเกดขน)


2. อปกรณส�าหรบกจกรรมการเตรยมการเพอรองรบกรณเกดAEFI

• การล�าดบขวดวคซน (ขวดวคซนชนดตางๆ ปากกาเขยน

หมายเลขขวด)

• เกมนกสบ(ใบงานพรอมใบเฉลยและสรปความรและทะเบยน

ผรบบรการงานสรางเสรมภมคมกนโรค)



แผนการสอนหมวดเนอหาท 7อาการภายหลงไดรบ


188 หมวดเนอหาท 7: อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค


1. ขอใดไมถกตองเกยวกบอาการภายหลงไดรบ

การสรางเสรมภมคมกนโรค(AEFI)

ก. วคซนทขนทะเบยนแลวมความปลอดภยอยางแนนอนรบรองไดวาไมกอใหเกดอาการภายหลงไดรบการ

สรางเสรมภมคมกนโรค

ข. วคซนทรบรองวาปลอดภยกมโอกาสเกดอาการ ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคได

ค. หากเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรคผปกครองอาจจะปฏเสธในการ

พาบตรหลานไปรบวคซน

ง. หากเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรคอาจจะท�าใหอตราความครอบคลม

ของการไดรบวคซนลดลง

2. ขอใดเปนความหมายทถกตองทสดของ

อาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรค(AEFI)

ก. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนทนทหลงไดรบวคซน

ข. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายใน4สปดาหหลงไดรบวคซน

ค. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายใน4สปดาหหลงไดรบวคซนและสงสยวาภาวะนนเกดจากการได

รบวคซน

ง. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคและไมจ�าเปนตองมสาเหตจาก

การไดรบวคซนความผดปกตทเกดขนอาจเปนความรสก

ไมสบายหรอมการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการ

พบความผดปกตหรอมอาการแสดงของโรค

3. อาการปวดบวมแดงบรเวณทฉดจดวา

เปนอาการแบบใด

ก. systemicreactionข. localreactionค. seriousreactionง. rarereaction

4. อตราการพบไขภายหลงไดรบวคซนมากทสด

ในวคซนชนดใด

ก. HBข. MMR

ค. OPVง. DTP

5. อาการผนคนทเกดขนหลงไดรบวคซน

ไขหวดใหญทเตรยมจากไขโดยผใหบรการ

ไมไดซกประวตการแพของผปวย

สรปวาสาเหตของAEFIคอขอใด

ก. vaccinereactionข. programmaticerrorค. injectionreactionง. coincidentalevents

189หมวดเนอหาท 7: อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค


6. ขอใดไมใชอาการแพอยางรนแรง

(Anaphylaxis)

ก. มผนลมพษแดงนนคนหนาตาบวมข. ชพจรเรวมความดนโลหตต�าค. ซดมเหงอเยนชนง. หายใจมเสยงวด(wheezing)เสยงดง(stridor)

7. ขอใดไมถกตองในการดแลรกษาผปวย

ทมอาการAnaphylaxis

ก. ใหนอนราบข. ดแลเรองทางเดนหายใจ(Clearairway)ค. ใหออกซเจนง. ใหadrenaline1:1000ขนาด0.01mg/kg

8. ในการเตรยมความพรอมเพอรองรบปญหา

AEFIทอาจเกดขนไดขอใดไมถกตอง

ก. แจงผปกครองวาวคซนทฉดอาจมผลขางเคยงไดข. ซกประวตอาการปวยหลงไดรบวคซนครงทแลวค. บนทกLotnumberและล�าดบทขวดวคซนง. ไมใชวคซนทใกลหมดอาย

9. เมอเกดAEFIในพนทใหบรการ

ตองด�าเนนการอยางไรจงถกตองทสด

ก. ตดตามอาการผทไดรบวคซนขวดเดยวกน หรอLotnumberเดยวกบผปวย

ข. ตดตามและเฝาระวงอาการผทไดรบวคซนขวดเดยวกนหรอLotnumberเดยวกบผปวยจนครบ4สปดาห

หลงวนทไดรบวคซน

ค. ตรวจสอบผไดรบวคซนตางขวดแตLotnumber เดยวกบผปวย

ง. ตรวจสอบผทไดรบวคซนขวดเดยวกบผปวย

10. ขอใดส�าคญทสดในการสอสารเกยวกบ

อาการAEFI

ก. ขอรองผปกครองวาอยารองเรยนเจาหนาทหากเกดAEFIขนจนกวาจะพสจนสาเหตได

ข. ใหเดกอยทสถานบรการเพอสงเกตอาการผดปกต อยางใกลชด30นาทหลงไดรบวคซน

ค. ถาเดกมไขหลงไดวคซนใหรบพามาโรงพยาบาล โดยดวนทกกรณ




แมวาวคซนจะผานการตรวจสอบคณภาพและความปลอดภยแลว ยงมโอกาสในการกอใหเกด

อาการขางเคยงภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคแตสวนใหญอาการมกไมรนแรงทพบบอยๆ

คออาการเฉพาะท เชนปวดบวมแดง รอนบรเวณทฉดอยางไรกตามบางรายทมอาการแพอยาง

รนแรงจนถงขนท�าใหเสยชวต จะท�าใหเกดผลกระทบเสยหายตอการใหบรการวคซนตอไป ผปกครอง

อาจหวาดกลวไมมนใจทจะน�าบตรหลานไปรบบรการวคซนอกขณะเดยวกนเจาหนาทผใหบรการอาจถก

ฟองรองทางกฎหมายได ท�าใหขาดขวญก�าลงใจในการใหบรการประเดนตางๆ เหลานจะมผลท�าให

อตราความครอบคลมของการไดรบวคซนลดลง

อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค (Adverse Events Following Immunization

หรอAEFI)หมายถงความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคและ

ไมจ�าเปนตองมสาเหตจากการไดรบวคซนความผดปกตทเกดขนอาจเปนความรสกไมสบายหรอมการ

ตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการพบความผดปกต หรอมอาการแสดงของโรคอาการผดปกตทเกดขน

จ�าแนกเปน2ประเภทดงน

1. อาการทไมรนแรงไดแกอาการเฉพาะทเชนปวดบวมแดงบรเวณทฉดอาการทเกดจาก

ปฏกรยาตอระบบตางๆเชนมไขผนปวดกลามเนอเปนตน

2. อาการทรนแรงเชนชกเกลดเลอดต�าAnaphylaxisเปนตนแตพบไดนอย

สาเหตของAEFIจ�าแนกไดเปน5ประการไดแกเกดจากวคซน(vaccinereactions)ความผดพลาด

ในการบรหารจดการ(programmaticerror)ความกงวลหรอความกลวตอการฉดวคซน(injectionreactions)

เกดขนโดยบงเอญ(coincidentalevents)และไมทราบสาเหต(unknown)

อาการAEFIทมความส�าคญจ�าแนกไดเปน4กลมอาการไดแกอาการเฉพาะทเชนฝบรเวณ

ทฉดอาการทางระบบประสาทสวนกลางเชนอมพาตเฉยบพลนอาการแพเชนanaphylacticshockอาการ

อนๆเชนเกลดเลอดต�าปวดขอเปนตนเจาหนาทผใหบรการจ�าเปนตองทราบวาวคซนชนดใดอาจท�าให

เกดอาการผดปกตอะไรบางจงจะสามารถใหการดแลรกษาไดอยางถกตองและทนเวลาโดยเฉพาะอยางยง

การดแลผทมอาการแพอยางรนแรง (Anaphylaxis) ซงเปนอาการทเกดขนอยางรวดเรวมกเกดภายหลง

หมวดเนอหาท 7อาการภายหลงไดรบ



ไดรบวคซนประมาณ10นาทซงหากใหการรกษาไมทนอาจท�าใหผปวยเสยชวตไดในสถานบรการตอง

เตรยมยาและอปกรณทจ�าเปนในการกชพ(Emergencyset)ใหพรอมสงส�าคญคอการวนจฉยใหไดระหวาง

การเปนลม(fainting)กบอาการแพอยางรนแรง(Anaphylaxis)

เพอใหการตรวจสอบสาเหตของAEFI เปนไปอยางถกตองและไมยงยาก เจาหนาทผใหบรการ

จะตองเตรยมการตางๆส�าหรบใหบรการวคซนดงน1)ก�าหนดล�าดบทของขวดวคซนกอนใหบรการ2)บนทก

Lot numberและล�าดบทขวดวคซนในทะเบยน/บญชผรบบรการงานสรางเสรมภมคมกนโรค 3) เกบขวด

วคซนทเปดใชแลวในตเยนหลงใหบรการ เปนเวลาอยางนอย7วน 4)หากพบผปวยAEFIจะตองแจง

ผรบผดชอบงานระบาดวทยาเพอรายงานผปวยและด�าเนนการสอบสวนหาสาเหตทแทจรงในกรณทผปวย

มอาการรนแรงเจาหนาทอาจตองสงวคซนชนดทสงสยทงขวดทเปดใชแลวและยงไมไดเปดใชเพอวเคราะห

คณภาพทางหองปฏบตการตอไป

ประเดนส�าคญทชวยในการตดตามผรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรครายอนวามอาการAEFIหรอไม

คอเจาหนาทตองตรวจสอบใหแนชดวาผปวยหรอผเสยชวตนนไดรบวคซนกชนดอะไรบาง Lot number

เทาไรแลวตรวจสอบผทไดรบวคซนชนดนนทงทเปนขวดเดยวกนและตางขวดกบผปวยซงมLotnumber

เดยวกน โดยตองตดตามผทไดรบวคซนดงกลาวนเปนเวลา4สปดาหนบจากวนทไดรบวคซนหากพบ

อาการผดปกตทสงสยวาจะเปนAEFIใหรบดแลรกษาอยางเหมาะสมพรอมกบแจงเจาหนาทระบาดวทยา

เพอการรายงานผปวยและสอบสวนหาสาเหตดวย

การสอสารเกยวกบอาการAEFIการเฝาระวงอาการและการดแลผปวยเบองตน เปนเรองทตอง

ด�าเนนการอยางจรงจง เนองจากการใหขอมลขาวสารทผปกครองควรรทงกอนและหลงใหบรการวคซน

จะท�าใหผปกครองหรอผรบวคซนมความเอาใจใสในการเฝาระวงอาการผดปกตทอาจเกดขนไดอยางใกลชด

หลงไดรบวคซน30นาทและสงเกตความผดปกตอยางตอเนองเมอกลบไปบานแลวนอกจากนผปกครอง/

ผไดรบวคซนจะลดความกงวลใจไดหากพบอาการขางเคยงทวไปหรออาการเฉพาะทเชนปวดบวมแดง

รอนซงสามารถหายไดเอง


1. ความส�าคญของ AEFI

วคซนทน�ามาใชในการสรางเสรมภมคมกนโรคในปจจบนแมวาจะผานขนตอนการตรวจสอบ

ความปลอดภยและคณภาพของวคซนในการกระตนภมคมกนโรคแลวกตาม เมอน�ามาใชกบประชาชน

จ�านวนมากอาจมบางรายเกดอาการไมพงประสงคภายหลงการไดรบวคซนบางชนดไดแตโอกาสพบนอย

และอาการขางเคยงทพบมกไมรนแรงอยางไรกตามถาเดกทมารบบรการวคซนแลวเกดมอาการผดปกตขน

จะท�าใหผปกครองตกใจขวญเสยและอาจมการรองเรยนฟองรองเจาหนาทผใหบรการไดหากขาวสาร

การเกดอาการภายหลงการไดรบวคซนแพรกระจายออกไปในชมชนจะท�าใหประชาชนขาดความมนใจและ

ปฏเสธการน�าบตรหลานมารบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคซงจะมผลกระทบตออตราความครอบคลม

ของการไดรบวคซนทลดลงถายงไมไดมการสอบสวนพสจนใหทราบอยางแนชดวาอาการทเกดขนนนเปน

สาเหตจากวคซนจรงหรอไม ในระหวางทรอผลการสอบสวนนนผบรหารและเจาหนาทผใหบรการไมกลา

ทจะใหวคซนชนดนนหรอปฏเสธการใหบรการจนกวาจะไดรบทราบผลอยางชดเจน

ดวยเหตผลดงกลาวขางตน เจาหนาทสาธารณสขจงตองใหความส�าคญกบอาการขางเคยง

ทอาจเกดขนภายหลงการใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรคหากพบตองรบจดการดแลรกษาอยางดทสด

เพอบ�าบดอาการผดปกตใหหายโดยเรวและตองมความละเอยดรอบคอบในการบนทกขอมลทางการแพทย

ซงจะเปนประโยชนตอการสอบสวนหาสาเหตทแทจรง เพอการแกปญหาไดอยางตรงจด และสราง

ความเชอมนตอประชาชนในการรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคตอไป

2. ความหมายของอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค(AdverseEventsFollowingImmunizationหรอ

AEFI)หมายถงความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคและไมจ�าเปน

ตองมสาเหตจากการไดรบวคซนความผดปกตทเกดขนอาจเปนความรสกไมสบายหรอมการตรวจวเคราะห

ทางหองปฏบตการพบความผดปกตหรอมอาการแสดงของโรค

อาการผดปกตทเกดภายหลงไดรบวคซน สวนใหญจะไมรนแรง อาจมอาการรนแรงไดบาง

แตนอยมากอาการทพบหลงไดรบวคซนจ�าแนกไดดงน

1. อาการทไมรนแรง (mild, common vaccine reactions)• อาการเฉพาะท(localreaction)เชนปวดบวมแดงบรเวณทฉดมกเกดขนภายใน5วน

หลงไดรบวคซนยกเวนวคซนBCGจะเกดขนภายใน2สปดาหหรอมากกวา

• อาการทเกดจากปฏกรยาตอระบบตางๆ(systematicreaction)เชนไขมกเกดขนภายใน

1-2 วนหลงไดรบวคซน ยกเวนวคซนM,MR,MMRจะเกดขนภายใน 5– 12 วน

ประมาณ10%ของผทไดรบวคซนจะมอาการไขหรอsystemicreactionยกเวนวคซน


DTP (whole cell) จะมไข หรอ systemic reactionประมาณ50%ของผไดรบวคซน

(ตารางท7.1)

ตารางท 7.1 รอยละของอาการทไมรนแรง จ�าแนกตามชนดของวคซน

วคซน อาการเฉพาะท(ปวด บวม แดง) ไข อาการจากปฏกรยาตอระบบตาง ๆ

BCG 90 - 95% - -

Hib 5–15% 2–10% -

HB ผใหญเกดไดถง30%

เดกเกดไดถง5%

1–6% -

M/MR/MMR 10% 5 - 15% ผน5%

OPV ไมม <1% อจจาระรวงปวดศรษะปวดกลามเนอ<1%

T/dT 10% * 10% 25 %

DTwP อาจสงถง50% อาจสงถง50% อาจสงถง55%

ขอควรร: *อตราการเกดอาการเฉพาะทจะเพมขนเปน50-85%ในเขมกระตนของวคซนTetanus/dT

2. อาการทรนแรง (more serious, rare vaccine reactions) พบไดนอยอาการ ทพบสวนใหญมกจะเปนอาการทไมมผลในระยะยาว เชนอาการชก, เกลดเลอดต�า (thrombocytopenia),

อาการหนามด/เปนลม(hypotonichyporesponsiveepisodes),กรดรองนาน(persistentscreaming)เปนตน

ดงแสดงในตารางท7.2

ตารางท 7.2 อตราการเกดอาการทรนแรงตอลานโดส จ�าแนกตามชนดของวคซน

วคซน อาการ ระยะเวลาทเกดอาการ

อตราการเกดอาการตอ 1 ลานโดส

BCG ตอมน�าเหลองอกเสบเปนหนอง

กระดกอกเสบ(BCGOsteitis)

BCGแพรกระจาย(DisseminatedBCG-infection)

2–6เดอน

1–12เดอน

1–12เดอน

100–1,000

1–700

2

HB Anaphylaxis

Guillain-Barresyndrome

0–1ชวโมง

1-6สปดาห

1–2

5


วคซน อาการ ระยะเวลาทเกดอาการ

อตราการเกดอาการตอ 1 ลานโดส

M/MMR/MR FebrileSeizures

Thrombocytopaenia(lowplatelets)

Anaphylactoid(severeallergicreaction)

Anaphylaxis

Encephalitis/Encephalopathy

5–12วน

15–35วน



6–15วน

333

33

~10

1 - 150

0.5

OPV Vaccine-AssociatedParalyticPoliomyelitis(VAPP) 4–30วน 1.4-3.44

Tetanus BrachialNeuritis

Anaphylaxis

Sterileabscess

2–18วน


1–6สปดาห

5–10

1–6

6–10

dT คลายปฏกรยาของTetanusvaccine

DTwP Persistent(>3hours)inconsolablescreaming 0–24ชวโมง 1,000–60,000

Seizures 0–24ชวโมง 570

HypotonicHyporesponsiveEpisode(HHE) 0–1ชวโมง 20

Anaphylaxis 0–3วน 0–1

Encephalopathy(ความเสยงต�ามากหรอไมพบ) 0–2วน 0–1

ขอควรร:1. รอยละ90ของผทมารบวคซนmeasles/MMR/MRในโดสท2จะไมเกดอาการfebrileseizure,

thrombocytopenia(lowplatelets)andencephalopathyยกเวนอาการAnaphylaxisอาจเกดขนได

เดกอายมากกวา6ปมกจะไมเกดอาการfebrileseizure

2. อาการชกหลงไดรบวคซนDTPนนสวนใหญจะมไขรวมดวยและอตราการเกดอาการจะขนกบ

ประวตของผปวยประวตครอบครวและอาย(ในเดกอายต�ากวา4เดอนความเสยงจะต�ากวา

เดกโต)

3. การไดรบวคซนOPVในโดสแรกจะมความเสยงในการเกดVAPP(1ตอ1.4–3.4ลานโดส)

สงกวาในโดสถดไป(1ตอ5.9ลานโดส)และพบเพยง1ตอ6.7ลานโดสในผสมผสกบเดก

ทรบวคซน

ตารางท 7.2 อตราการเกดอาการทรนแรงตอลานโดส จ�าแนกตามชนดของวคซน (ตอ)


3. สาเหตของการเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคอาจเกดขนไดจากสาเหตตางๆจ�าแนกไดเปน

5ประการไดแก เกดจากวคซน (vaccine reactions)ความผดพลาดในการบรหารจดการ (programmatic

error) ความกงวลหรอความกลวตอการฉดวคซน (injection reactions) เกดขนโดยบงเอญ (coincidental

events)และไมทราบสาเหต(unknown)ดงสรปสาระส�าคญตอไปน

1. สาเหตเนองจากวคซน (vaccine reactions) เมอรางกายไดรบวคซนระบบภมคมกนในรางกาย(immunesystem)จะมปฏกรยาตอบสนอง

ตอวคซนนนท�าใหเกดอาการเฉพาะทเชนปวดบวมแดงบรเวณทฉดหรอsystemicreactionเชนมไข

แตอาจจะมอาการมากนอยแลวแตบคคลนอกจากนบางคนอาจมอาการแพสารทเปนสวนประกอบของ

วคซนหรอสารทใชในกระบวนการผลตวคซนไมวาจะเปนตวเชอ(antigen)ยาปฏชวนะ(antibiotic)สารเพม

ประสทธภาพวคซน (adjuvant)สารกนเสย (preservative)หรอเนอเยอทใชในกระบวนการผลตวคซน เชน

มอาการภมแพวคซนไขหวดใหญทเตรยมจากไข

2. สาเหตเนองจากการบรหารจดการ (programmatic error) เกดจากการเกบ การขนสง และการฉดวคซน อาจจะเกดอาการผดปกตเพยงรายเดยว

หรอเปนกลม (cluster) และพบวามความสมพนธกบผใหบรการวคซน หรอใหวคซนขวดเดยวกน ซงม

การปนเปอนของเชอโรคหรอความผดพลาดอาจเกดจากวคซนหลายขวดซงมความบกพรองของระบบ

ลกโซความเยนในการจดเกบหรอขนสง ความผดพลาดดานการบรหารจดการตางๆทพบได แสดงใน

ตารางท7.3

ตารางท 7.3 ความผดพลาดดานการบรหารจดการ และอาการไมพงประสงคทอาจเกดขน

ความผดพลาดดานการบรหารจดการ อาการไมพงประสงคทอาจเกดขน

การฉดทไมสะอาด

•น�าเขมและกระบอกฉดแบบใชครงเดยวกลบมาใชอก

•ใชเขมและกระบอกฉดปนเปอนเชอ

•วคซนหรอตวท�าละลายวคซนปนเปอนเชอ

•ใชวคซนทผสมตวท�าละลายแลวและทงไว

เกนก�าหนดเวลา

เกดการตดเชอเชนเกดฝหรอเนอเยออกเสบ

(cellulitis)ในต�าแหนงทฉดวคซน,โลหตเปนพษ,

toxicshocksyndrome,ตดเชอทถายทอดทาง

กระแสเลอดเชนตบอกเสบบและซ,HIV

การเตรยมวคซนผดวธ

•ผสมวคซนกบตวท�าละลายไมดพอ/ไมถกตอง

•ใชยาแทนวคซนหรอตวท�าละลายเกดฝในต�าแหนงทฉด

อาการจะเกดตามชนดของยาทน�ามาใชแทน


ความผดพลาดดานการบรหารจดการ อาการไมพงประสงคทอาจเกดขน

การฉดวคซนผดต�าแหนง

•ฉดBCGใตผวหนง

•ฉดDTP/dT/TTตนเกนไป

•ฉดทสะโพก

เกดอาการเฉพาะทหรอเกดฝจากเชอBCGในต�าแหนงทฉด

เกดอาการเฉพาะทหรอsterileabscessจากDTP/dT/TT

เกดการท�าลายsciaticnerve

การขนสงและการเกบวคซนไมถกตอง เกดอาการเฉพาะทจากการใชวคซนแชแขง

การฉดวคซนในรายทมขอหามการฉดวคซน เกดอาการไมพงประสงคทรนแรง

3. สาเหตเนองจากความกงวลหรอความกลวตอการฉดวคซน (injection reactions) เกดขนเนองจากการกลวเขมกลวเจบมความวตกกงวลตางๆและคดไปกอนลวงหนาเกยวกบ

การฉดวคซนซงไมไดมสาเหตเกยวของกบสารในวคซนปฏกรยาทพบไดมดงน

• Fainting เปนลม (vasovagalsyndrome)พบบอยทสดตองแยกจากAnaphylaxisและHHEสวนใหญจะพบในเดกโต>5ปและผใหญตองระวงอนตรายจากการลม

• Hyperventilationเนองจากสภาวะเครยดหรอกงวลใจเกยวกบการฉดวคซนอาจน�าไปสอาการ/อาการแสดงตางๆเชนรสกตวเบาๆมนงงวงเวยนศรษะหนามดเปนลม

รสกคน(tingling)รอบๆ ปากและปลายมอชาตามแขนขาปลายมอปลายเทาในเดกทอาย

นอยอาจจะมอาการอนๆ เชนอาเจยนกลนหายใจหรอรองไหเพอหลกเลยงการฉดวคซน

• Breath-holdingมการกลนหายใจซงอาจจะท�าใหไมรสกตวหรอมอาการเกรง/กระตกระยะสนๆได

• Mass hysteria อาจเกดไดในการใหวคซนแบบรณรงคถามการเหนปฏกรยาทเกดขน

กบคนทไดรบวคซนกอนเชนเปนลมชกพรอมกนหลายคน

4. สาเหตจากไดรบวคซนพรอมกบการเกดเหตการณรวมอนโดยบงเอญ (coincidental events)

เกดขนโดยไมไดมสาเหตจากวคซน แตบงเอญไดรบวคซนในชวงเวลาทก�าลงจะมอาการ

และอาการแสดงจากสาเหตอน ซงเปนเพยงเหตการณรวมโดยมไดมความเกยวของกบการไดรบวคซน

ตวอยางเชนในพ.ศ.2539หลงจากการรณรงคใหวคซนโปลโอ(NationalImmunizationDays)ในประเทศหนงพบวา

มรายงานผปวยอมพาตหลงจากไดรบวคซนOPVเมอมการตรวจพสจนทางหองปฏบตการแลวพบwildpoliovirus

ซงแสดงวาผปวยคนนมการตดเชอwildpoliovirusมากอนทจะไดรบวคซนOPVจงสรปไดวาการเกดอมพาต

ในกรณนไมไดเกดจากวคซนแตเปนเหตการณรวมโดยบงเอญ(coincidentalevent)

5. เกดขนโดยไมทราบสาเหต (Unknown) ผลการสอบสวนพสจนหาสาเหตของการเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

ในทกดานแลวไมสามารถระบสาเหตของการเกดได

ตารางท 7.3 ความผดพลาดดานการบรหารจดการ และอาการไมพงประสงคทอาจเกดขน (ตอ)


4. อาการผดปกตทส�าคญภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

อาการและอาการแสดงภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคทพบได และมความส�าคญ

จ�าแนกไดเปน4กลมอาการดงตอไปน

1. อาการเฉพาะท (Local Adverse Events) ไดแก1.1 ฝบรเวณทฉด (Injection–SiteAbscess) เกดจากการฉดวคซนไดทกชนดมกเกดอาการ

ภายใน5วนแบงเปน

• ฝมเชอ (BacterialAbscess)มลกษณะเปนรอยนนหรอเปนกอนในต�าแหนง

ทฉดวคซนตรงกลางจะนมเหมอนมของเหลวอยภายในบรเวณรอบๆ จะบวมแดง

รอนมกมไข และตอมน�าเหลองโต เจาะไดหนองยอมสแกรมหรอเพาะเชอ

พบแบคทเรย

• ฝไรเชอ(SterileAbscess)เปนรอยนนหรอกอนเปนไตแขงใตผวหนงในต�าแหนง

ทฉดไมมไขเจาะไมไดหนอง

1.2 อาการเฉพาะททเกดขนอยางรนแรง(SevereLocalReaction)มอาการแดงหรอบวมรอบๆ

ต�าแหนงทฉดรวมกบอาการอนอยางนอย1อยางดงนบวมลามไปถงขอทอยใกลทสด

หรอปวดบวมแดงนานเกน3วนหรอจ�าเปนตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล

2. อาการทางระบบประสาทสวนกลาง (Central Nervous System Adverse Events)2.1 อาการอมพาตอยางเฉยบพลน(AcuteParalysis)

• Vaccine–AssociatedParalyticPoliomyelitis(VAPP)

• Guillain–BarreSyndrome(GBS)

2.2 อาการทางสมอง(Encephalopathy)

2.3 สมองอกเสบ(Encephalitis)

2.4 เยอหมสมองอกเสบ(Meningitis)

2.5 อาการชก(Seizure)

• อาการชกทมไขรวมดวย(FebrileSeizures)

• อาการชกทไมมไขรวมดวย(AfebrileSeizures)

2.6 เสนประสาทBrachialอกเสบ(BrachialNeuritis)

3. อาการอน ๆ (Other Adverse Events)3.1 ไข(Fever)

3.2 อาการหนามด/เปนลม(Hypotensive–HyporesponsiveEpisode:ShockCollapse)

3.3 กรดรองนาน(PersistentScreaming)

3.4 อาการปวดขอ(Arthralgia)

3.5 กระดกและ/หรอเนอเยอในกระดกอกเสบ(Osteitis/Osteomyelitis)

3.6 DisseminatedBCG-itis


3.7 เกลดเลอดต�า(Thrombocytopenia)

3.8 ตอมน�าเหลองอกเสบ(Lymphadenitis;IncludesSuppurativeLymphadenitis)

3.9 โลหตเปนพษ(Sepsis)

3.10 Toxic–ShockSyndrome

4. อาการแพ (Acute Hypersensitivity Reaction)4.1 อาการแพ(AllergicReaction)

4.2 AnaphylactoidReaction(AcuteHypersensitivityReaction)

4.3 AnaphylacticShock(Anaphylaxis)

5. การดแลรกษาผปวยทมอาการแพอยางรนแรง (Anaphylaxis)

ปฏกรยาแพอยางรนแรงเปนอาการทเกดขนอยางรวดเรว มกเกดหลงไดรบวคซนประมาณ

10นาท เพอความปลอดภยและเปนการเฝาระวงอาการขางเคยงทเกดขนอยางระมดระวงตองรอด

อาการอยางนอย30นาทหลงฉดวคซนแลวในการใหบรการวคซนจะตองเตรยมยาและอปกรณทจ�าเปน

ในการกชพ (Emergency set) ใหพรอมเพอสามารถชวยชวตผปวยไดอยางทนท อยางไรกตามจะตอง

วนจฉยแยกจากอาการเปนลมใหได เนองจากการให adrenaline เปนขอหามส�าหรบคนทเปนลม

จะท�าใหเปนอนตรายได

ตารางท 7.4 ความแตกตางระหวาง Anaphylaxis กบ Fainting

ประเดนความแตกตาง อาการแพอยางรนแรงAnaphylaxis

เปนลม (Fainting, vasovagal syndrome)

เวลาทเรมมอาการ(onset) ภายหลงไดรบวคซนแลว5-30นาท ทนททฉดหรอภายหลงไดรบวคซน

2-3นาท

ผวหนง มผนลมพษแดงนนคนหนาตาบวม

angioedemaมผนทวตว

ซดมเหงอเยนชน

ระบบหายใจ หายใจเสยงดงเนองจากทางเดน

หายใจมการอดกน(wheezeหรอ

stridor)

หายใจปกตหรอหายใจลกๆ

ระบบหวใจและหลอดเลอด ชพจรเรวมความดนโลหตต�า ชพจรชามความดนโลหตต�า

ระบบทางเดนอาหาร ปวดทอง คลนไสอาเจยน

ระบบประสาท ไมรสกตวนอนราบแลวอาการ

ไมดขน

ไมรสกตวระยะสนๆใหนอนราบแลวอาการ

ดขนภายในไมกนาท


โดยสรปอาการแสดงทส�าคญและน�าสAnaphylaxisไดแก

• คนทผวหนงมผนและบวมรอบๆต�าแหนงทฉดเวยนศรษะมนรสกรอนผาวทวตว

• บวมตามสวนตางๆเชนปากหนาผวหนงแดงคนคดจมกจามน�าตาไหล

• เสยงแหบคลนไสอาเจยน

• บวมในล�าคอหายใจตน(shortnessofbreath)ปวดทอง

• หายใจมเสยงวด(wheezing)เสยงดง(stridor)หายใจล�าบาก

• ความดนโลหตต�าในระยะหลงชพจรเบาเรวและอาจเตนผดปกตมภาวะชอก(shock)

ไมรสกตว

หากผไดรบวคซนมอาการแพอยางรนแรง(Anaphylaxis)จะตองดแลรกษาผปวยดงน

1. ใหนอนราบดแลเรองทางเดนหายใจ(Clearairway)และใหออกซเจน

2. ตรวจการหายใจวดความดนโลหตชพจรถาcarotidpulseแรงและชาไมใชAnaphylaxis

3. หากประเมนสญญาณชพแลวพบวาผปวยชอกใหเรมท�าCPR

4. ใหadrenaline1:1000ขนาด0.01mg/kg(สงสด0.5mg)ฉดเขากลาม

กรณทไมทราบน�าหนกประมาณขนาดยาตามอายดงน

อาย (ป) adrenaline 1:1000 (ml) การเตรยมยา

< 2 0.0625(1/16) ผสมยา:น�ากลนหรอsalinesolution=1:7แลวฉด0.5ml

2 - 5 0.125(1/8) ผสมยา:น�ากลนหรอsalinesolution=1:3แลวฉด0.5ml

6 - 11 0.25(1/4) ผสมยา:น�ากลนหรอsalinesolution=1:1แลวฉด0.5ml

> 11 0.5(1/2) ปรมาณครงampule

5. ถาผปวยรสกตวหลงไดadrenalineใหนอนหวต�ากวาเทาและดแลใหรางกายอบอน

6. รบสงตอผปวยหลงใหadrenalineครงแรกหากไมมศกยภาพในการดแลผปวย

7. หลงใหadrenalineแลวผปวยยงไมดขนภายใน10-20นาทใหฉดซ�าขนาดเดมไดอกไมเกน

3ครงหากมความจ�าเปนตองใหadrenalineตออยางเรวทสดสามารถฉดโดสตอไปไดภายใน

5นาทนบจากโดสทแลว

8. ตรวจรางกายและบนทกสญญาณชพอยางใกลชดและตอเนองจนกระทงผปวยกลบสภาวะปกต

9. หากผ ป วยมอาการดขน และอาการคงท ใหยาตานฮสตามนชนดกน และยาในกล ม

corticosteroidsเชนPrednisoloneขนาด1.5-2.0mg/kg/day(โดสสงสดประมาณวนละ60mg)

ประมาณ24-48ชวโมง


6. การเตรยมการใหบรการเพอรองรบกรณเกดอาการภายหลงไดรบ การสรางเสรมภมคมกนโรค

แมวาจะมโอกาสเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคนอยแตเมอพบผปวยเกด

ขนเพยง 1 ราย เจาหนาทผใหบรการวคซนและทมงานเฝาระวงอาการ AEFI จะตองรวมกนด�าเนนการ

เพอตรวจสอบการไดรบวคซนจากขวดเดยวกนหรอตางขวดแตมLotnumberเดยวกนกบผปวยขอมลทได

จะใชในการพจารณาวาสาเหตของAEFIนนเกดจากวคซนหรอไมเครองมอส�าคญทใชในการตดตามผท

ไดรบวคซนชนดเดยวกนทงตางขวดและขวดเดยวกบผปวยคอทะเบยน/บญชผรบบรการงานสรางเสรม

ภมคมกนโรคทส�าคญคอเจาหนาทผใหบรการจะตองบนทกLotnumberของวคซนทใชกบผรบบรการ

ทกราย โดยทวไปควรด�าเนนการเตรยมความพรอมเพอรองรบและตอบสนองตอการเกดอาการภายหลง

การสรางเสรมภมคมกนโรคดงตอไปน

6.1 การก�าหนดล�าดบทขวดวคซน สถานบรการบางแหงอาจใชวคซนแตละชนดมากกวา1ขวดซงแตละขวดอาจมLotnumber

เดยวกนการบนทกเฉพาะLotnumberวคซนทเปดใชก�ากบผรบบรการทกรายจะไมสามารถระบไดวาวคซน

ขวดใดทผปวยหรอผเสยชวตไดรบรวมทงไมสามารถระบไดวาผรบบรการคนใดไดรบวคซนจากขวดเดยวกน

หรอตางขวดกนดงนนการก�าหนดล�าดบทขวดวคซนไวกอนการใหบรการแลวบนทกในทะเบยน/บญช

ผรบบรการก�ากบทกรายจะท�าใหไดรายละเอยดในการสอบสวนเหตการณทเกดขนซงจะท�าใหสามารถ

สรปผลถงสาเหตของการเกดอาการAEFIไดอยางชดเจน

เพอใหงายและสะดวกในเชงปฏบต เจาหนาทผใหบรการตองก�าหนดล�าดบทขวดวคซน

โดยเรยงตามวนหมดอายแลวระบหมายเลข1,2,3, ...ตามล�าดบเขยนก�ากบไวทขวดเวลาใหบรการ

ขอใหหยบใชขวดวคซนเรยงตามหมายเลขจากนอยไปมากการก�ากบล�าดบทขวดวคซนนจะชวยใหเจาหนาท

สะดวกในการบนทกLotnumberของผรบบรการแตละรายดวยดงตวอยางขางลางน

รพ.สต.เพมพนมวคซนDTP-HBทจะใหบรการจ�านวน3ขวดดงนLotnumber5301/2

หมดอาย30กนยายน2553จ�านวน2ขวดและLotnumber5302/1หมดอาย31ธนวาคม2553จ�านวน

1ขวดเจาหนาทผใหบรการตองลงหมายเลขก�ากบล�าดบทขวดวคซนดงภาพท7

ภาพท 7 การลงหมายเลขก�ากบล�าดบทขวดวคซน


6.2 การบนทก Lot number และล�าดบทขวดวคซน กอนใหบรการ เจาหนาทตองเขยนหมายเลขก�ากบขวดวคซนทจะเปดใชใหเรยบรอยและ

จดบนทกหมายเลข Lot number และเลขทขวดวคซนแตละชนดทจะใชในทะเบยน/บญชผ รบบรการ

งานสรางเสรมภมคมกนโรค(แบบรบ.1ก01/3)เชนDTP-HB:lot5301/2ขวดท1-2,DTP-HB:lot5302/1

ขวดท3,OPV:lot6636ขวดท1-2,JE:lot9423ขวดท1-2โดยอาจเขยนแสดงไวในพนทวางเหนอตาราง

ของแบบรบ.1ก01/3ดงกลาว

ขณะใหบรการ เจาหนาทตองบนทกหมายเลขขวดวคซนทใหบรการในแตละรายทนท

เพอปองกนการสบสนผดพลาดดงตวอยางในตารางท7.5


ตารา

งท 7

.5 ผ

รบบร

การส

รางเส

รมภม

คมกน

โรค

จ�าแน

กตาม

ชนดว

คซน

และห

มายเ

ลขขว

ดวคซ

น

รบ

.1ก01/3

DTP-HB

lot5301/2ขวด

ท1-2

OPVlot6

636ขวด

ท1

JElo

t9423ขว

ดท1-2

ทะเบ

ยนผร

บบรก

ารอน

ามยเ

ดกแล

ะสรา

งเสร

มภมค

มกนโ

รคชอ

สถาน

บรก

ารรพ

.สต.เพมพ

นป

ระจ�า

เดอนตลา

คมพ

.ศ2553

1

DTP-

HB lo

t

1/ ขวด

ท 1-

OP

V lot

ขวด

ท 1

JE lo

t 4 ข

วดท

1-

ตารางท

.5 ผรบบ

รการส

รางเสร

มภมค

มกนโร

ค จาแนกตามชนดวคซน

และหมายเล

ขขวดวคซน

รบ.1

ก 0

1/3

ทะเบยน

ผรบบ

รการอน

ามยเดก

และส

รางเส

รมภม

คมกน

โรค

ชอสถ

านบร

การ

รพ.สต

. เพมพ

น

ประจา

เดอน

ตลาคม

พ.ศ

.

ใหม

เกา

กอน 7 วน

7 วนขนไป

ตากวา 1 ป

1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป


1 ปขนไป

1 1/2 ถง 2 ป

2 ปขนไป

1 1/2 ถง 2 ป

2 ปขนไป

2 1/2 ถง 3 ป

3 ปขนไป

ประกน

สขภาพ

อนๆ

19

ดญ

.เหรยญวน

นกแกว

2 ด

.1 ม

.2 ต

.มสข

11

2ดช.ใจกลา ทาสมทร

4 ด

.12

ม.3

ต.มสข

11

3ดญ

.ลกพ

อ รกมารดา

6 ด

.9 ม

.1 ต

.มสข

11

4ดช.มธยม

ชมดาว

4 ด

.4 ม

.1 ต

.มสข

11

5ดญ

.อรณ

มทรพยม

าก1

1/2 ป

10 ม

.3 ต

.มสข

16

ดช.จอน

รงเรอง

2 ด

.6 ม

.2 ต

.มสข

11

7ดญ

.สายหยด

หอม

ฟง

1 ป

10 ด

27 ม

.2 ต

.มสข

1

8ดช.ไทเกอร

ทองรปพรรณ

6 ด

.18

ม.1

ต.มสข

21

9ดช.ไพศาล

สาลรกษ

1 ป

7 ด

.29 ม

.2 ต

.มสข

2

10ดญ

.อญมณ

ศรสวาง

2 ด

.11

ม.2

ต.มสข

21

ยอดย

กมา

วนท

ชอ-สกล

อาย

(ป)

ทอย

เลขท

เฉพาะ

บรการ

หด/

MM

Rเจอ

โอพว

เขมท

2ลาดบ

คาใชจาย

(บาท

)เวชภ

ณฑ

ทจาย

ครงท

1คร

งท 2

เขมท

1

ตบอก

เสบบ

ดท

พดท

พ-ตบ

อกเสบบ


1 ปขนไป

เขมท

3

กระตนครงท 1


เขมท

3เขมท

3เขมท

1คร

งท 3

ครงท 3


1 ปขนไป

เขมท

2



ครงท 1

นน.เดกหลงคลอด

ภายใน 24 ชม.

ครงท 2

เขมท

1เขมท

2

BCG

ดแลท

ารก


6.3 การเกบวคซนสงตรวจวเคราะหคณภาพ เจาหนาทผใหบรการวคซนควรเกบขวดวคซนทกชนดทเปดใชแลวไวในตเยนหลงใหบรการ

ไวเปนเวลาอยางนอย7วนภายใตระบบลกโซความเยนทไดมาตรฐาน(อณหภม2-8oC)และอยในสภาพ

ทสะอาดปราศจากเชอเพอสามารถน�าวคซนสงตรวจเมอเกดอาการขางเคยงทรนแรง

6.4 การเฝาระวงและสอบสวนอาการ AEFI แมวาวคซนทน�ามาใชจะไดการรบรองคณภาพและความปลอดภยแลวกตามแตยงมโอกาส

ทจะเกดอาการผดปกตภายหลงการไดรบวคซนดวยสาเหตตางๆดงกลาวขางตน ผใหบรการจงตองท�า

การเฝาระวงโดยสงเกตอาการผดปกตทเกดขนภายหลงไดรบวคซนเปนเวลานาน30นาทเพอคนหาผปวย

AEFIไดตงแตแรกเรมจงจะสามารถใหการดแลรกษาไดอยางถกตองและทนเวลา

ผไดรบวคซนอาจมอาการผดปกตเกดขนไดหลงจากไดรบวคซนทนทจนถง4สปดาหสวนใหญ

มกจะเกดอาการผดปกตภายใน1สปดาหแตในวคซนบางชนดเชนวคซนปองกนวณโรค(BCG)อาจเกด

อาการผดปกตภายใน2-3เดอนหรอนานถง1ปดงนนผใหบรการหรอเจาหนาทสาธารณสขทพบผปวยและ

ใหการรกษาจะตองใหการดแลรกษาอยางเหมาะสมและสงส�าคญคอการรายงานผปวยAEFIตามนยาม

การรายงานผปวย AEFI ดงนคอผทมอาการหรอมความผดปกตทเกดขนภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรคครงสดทายภายใน4สปดาหนบตงแตวนใหวคซนโดยมอาการตางๆไดแก

1. เสยชวตโดยไมทราบสาเหตทชดเจน

2. อาการทางระบบประสาททกชนด (Neurological syndrome) เชน ชก กลามเนอออนแรง

เยอหมสมองอกเสบเปนตน

3. อาการแพรนแรงเชนAnaphylaxisหรออาการแพรนแรงอนๆ

4. อาการตดเชอในกระแสโลหต

5. อาการไขสงและบวมแดงรอนบรเวณทฉดมากกวา3วน

6. อาการทสงสยวาอาจเกยวของกบการไดรบวคซนดงน

6.1 ผปวยทตองรบไวรกษาในโรงพยาบาล

6.2 พบผปวยเปนกลม(cluster)

6.3 อาการทไมรนแรงเชนผนฝบรเวณทฉดวคซนเปนตน

หากพบผปวยAEFIดงกลาวเจาหนาทผใหบรการจะตองด�าเนนการดงตอไปน

1. แจงผรบผดชอบงานระบาดวทยาของสถานบรการทพบผปวย: เพอรายงานผปวยAEFIดวย

แบบรายงาน506หลงจากนนทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว(SRRT)จะท�าการสอบสวนเบองตนภายใน

24ชวโมงนบจากพบผปวยบนทกขอมลในแบบสรปขอมลผปวยเฉพาะรายอาการภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมค มกนโรค (AEFI 1) ในกรณทผ ปวย AEFI เสยชวต, รบไวรกษาในโรงพยาบาล,พบผปวยเปน

กลม (cluster) และประชาชนมความเชอวานาจะเกยวของกบวคซนทมSRRTจะตองสอบสวนเพมเตม

และบนทกขอมลลงในแบบสอบสวนอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค (AEFI 2)


2. การเกบวคซนสงตรวจวเคราะหคณภาพ: เมอมอาการขางเคยงทรนแรง เจาหนาทจะตอง

สงวคซนตรวจวเคราะหคณภาพรวมดวยซงควรพจารณาเปนแตละกรณไปสามารถปรกษากลมโรคตดตอ

ทปองกนไดดวยวคซนส�านกโรคตดตอทวไปหรอส�านกระบาดวทยากรมควบคมโรคในการพจารณาสง

วคซนตรวจวเคราะหคณภาพและการเกบวคซนสงตรวจนนตองสงตรวจทงวคซนขวดทยงไมไดเปดใชและ

ขวดเปดใชแลว

3. การพสจนศพ: กรณเสยชวตทกรายควรประสานขออนญาตผปกครองหรอญาตใหมการ

ผาพสจนศพเพอหาสาเหตการเสยชวตหากไมอนญาตควรพจารณาตรวจศพโดยการเอกซเรยและเกบ

ตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการเชนเลอดน�าไขสนหลงน�าในชองปอดเนอเยอเปนตน

4. สรางความเขาใจเกยวกบเหตการณทเกดขนตอพอแมผปกครองหรอญาตของผปวยAEFI

ชมชนสอและเจาหนาทผใหบรการวคซนทงนตองรายงานผบงคบบญชาใหรบทราบตามล�าดบชนดวย

เพอรวมกนจดการแกไขสถานการณทอาจเกดขนจากความเขาใจทไมถกตองหรอขาวลอ

7. การตรวจสอบการไดรบวคซนรวมขวดและรวม Lot number เดยวกบผปวย AEFI

เจาหนาทผใหบรการและทมงานณสถานบรการทเกดเหตการณควรด�าเนนการตรวจสอบและ

ตดตามผรบบรการสรางเสรมภมคมกนโรคดงน

1. ตรวจสอบจากทะเบยน/บญชผรบบรการงานสรางเสรมภมคมกนโรคของสถานบรการวาผปวย

หรอผเสยชวตไดรบวคซนกชนดอะไรบางและLotnumberเทาไร

2. ตรวจสอบวามผใดบางทไดรบวคซนชนดเดยวกนและขวดเดยวกนกบทผปวยหรอผเสยชวต

ไดรบหากผปวยหรอผเสยชวตไดรบวคซนมากกวา1ชนดตองตรวจสอบรายชอกลมเปาหมาย

ทไดรบวคซนทกชนดทผปวยหรอผเสยชวตไดรบ

3. ตรวจสอบวามผใดบางทไดรบวคซนตางขวด แต Lot number เดยวกนกบทผปวยหรอ

ผเสยชวตไดรบ

4. ตดตามอาการผไดรบวคซนขวดเดยวกนหรอ Lot number เดยวกนกบผปวยหรอผเสยชวต

โดยเรวและเฝาระวงตอจนครบ4สปดาหหลงจากวนทไดรบวคซนหากพบผปวยทมอาการ

ผดปกตใหรบพามาพบแพทยเพอใหการรกษาทเหมาะสมพรอมกบแจงเจาหนาทระบาดวทยา

ในพนทรบผดชอบเพอท�าการสอบสวนทางระบาดวทยาตอไป


ตวอยาง เจาหนาท รพ.สต.แจมแจง ไดรบแจงจากชาวบานวาด.ช.เลก เตบโตอาย 6 เดอน เสยชวตเมอเวลา 06.00น. วนท 9 เมษายน2553และมประวตวามารดาพาเดกไปรบวคซนท รพ.สต.

แหงนเมอวนท8เมษายน2553

1. ตรวจสอบจากจากทะเบยนผรบบรการพบวาด.ช.เลกเตบโตไดรบวคซนDTP-HBครงท3

Lotnumber2918ขวดท�และOPVครงท3Lotnumber7861ขวดท�2. เดกทกคนทไดรบวคซนชนดเดยวกนและขวดเดยวกนกบผเสยชวตไดแก

• เดกทไดรบวคซนDTP-HB:Lotnumber2918ขวดท�• เดกทไดรบวคซนOPV:Lotnumber7861ขวดท�

3. เดกทกคนทไดรบวคซนชนดเดยวกน ตางขวดแต Lot number เดยวกนกบผเสยชวตไดแก

เดกทไดรบวคซนDTP-HB:Lotnumber2918และOPV:Lotnumber7861

4. จ�านวนเดกทตองตดตามอาการผดปกตทงหมด15รายดงแสดงรายชอในตารางท7.6ซงจะ

ตองตดตามอาการผดปกตเปนเวลานาน4สปดาหหลงไดรบวคซนคอถงวนท6พฤษภาคม

2553หากพบอาการผดปกตใหการดแลรกษาอยางถกตองและเหมาะสม

5. ในกรณทมการใหวคซนLotnumberเดยวกนกบผปวย/ผเสยชวตมาแลวกอนหนานเจาหนาท

รพ.สต.แจมแจงจะตองตรวจสอบรายชอและตดตามผทไดรบวคซนดงกลาวโดยปฏบตเชน

เดยวกบทไดกลาวแลวขางตน


ตารางท 7.6 รายชอเดกทไดรบวคซนขวดเดยวกน หรอ Lot number เดยวกบผเสยชวต

ล�าดบท ชอเดก DTP-HB: Lot No. 2918 OPV: Lot No. 7861

ขวดเดยว ตางขวด ขวดเดยว ตางขวด

1 ด.ญ.กหลาบซอนกลน - -

2 ด.ช.รกชาตชไชย - -

3 ด.ญ.วนแมแทจรง - -

4 ด.ช.เกยรตกลาหาญ - -

5 ด.ญ.ศรฟาผองแผว - -

6 ด.ช.บญดบารมมาก - -

7 ด.ญ.วสาหพทธชาต - -

8 ด.ช.อาวธแหลมคม - -

9 ด.ช.กองเกยรตภม - -

10 ด.ญ.ปานแกวยอดรก - -

11 ด.ญ.เตยมรกตแกว - -

12 ด.ช.พานทองเศรษฐ - -

13 ด.ญ.นพรตนมหภาค - -

14 ด.ช.ทะเลเหนอสมทร - -

15 ด.ญ.การะเกดจลสมย - -

8. การสอสารเกยวกบอาการหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

อาการขางเคยงหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคเปนอาการทสรางความกงวลใจใหแกพอแม

ผปกครองและผใหบรการวคซนระดบความกงวลมากหรอนอยขนอยกบความรนแรงของอาการทเกดขน

โดยทวไปวคซนทใหมกท�าใหเกดอาการขางเคยงทไมรนแรงเชนมไขหงดหงดเดกรองกวนมผนขนและ

อาจมอาการบวมแดงรอนเจบบรเวณทฉดแตหากเปนผนลมพษหนาบวมปากบวมหายใจล�าบากถอวา

เปนอาการขางเคยงทรนแรงซงอาจเกดจากการแพวคซนหรอสวนประกอบในวคซนชนดนนถาพบอาการ

ทรนแรงดงกลาวผใหบรการตองใหการดแลรกษาผปวยอยางเตมทเพอใหพนขดอนตรายและรอดชวต


เพอปองกนความตนตระหนกความไมเขาใจของพอแม ผปกครองหรอญาตซงอาจจะน�าไปส

การรองเรยนเจาหนาทผใหบรการวคซน เกดขาวลอเกยวกบความไมปลอดภยของวคซนในชมชน และ

สอสาธารณะผใหบรการตองมทกษะในการใหขอมลทถกตองเกยวกบอาการทอาจพบไดหลงการใหวคซน

แตละชนดทงกอนและหลงการใหบรการ

8.1 การสอสารกอนใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรค1. แจงพอแม ผปกครอง เกยวกบอาการขางเคยงทสามารถพบได และไมเปนอนตราย

ดงตวอยางตอไปน

• หากไดรบวคซนไอกรนชนดทงเซลลเดกอาจมไขรองกวนหงดหงดซม

• หลงรบวคซนหดวคซนอสกอใสอาจพบผนไดและหายไดเอง

• หลงฉดวคซนคอตบบาดทะยกไอกรนอาจมอาการบวมแดงบรเวณทฉด

• ฯลฯ

2.แจงใหผรบบรการทราบถงอาการขางเคยงรนแรงจากวคซนบางชนด เชนวคซนโปลโอ

ชนดรบประทานกบการเกดอาการอมพาตวคซนไขหวดใหญกบการเกดกลมอาการGuillainBarre

Syndromes(GBS)ซงอาจท�าใหเกดความพการไดแมวาจะมโอกาสเกดนอยมากแตตองใหขอมล

แกผรบบรการ เพอการตดสนใจรบบรการการไดรบทราบขอมลเกยวกบอาการหลงไดรบวคซน

จะชวยสรางความตระหนกแกพอแมผปกครองและผรบบรการใหสงเกตอาการผดปกตทอาจเกดขน

มผลใหคนพบผปวยAEFIไดอยางรวดเรวสามารถใหการดแลรกษาไดอยางทนทวงทนอกจากน

การทราบขอมลขาวสารกอนรบบรการจะชวยลดความเขาใจผดรวมถงลดปญหาการรองเรยนและ

ฟองรองผใหบรการ

8.2 การสอสารหลงใหบรการสรางเสรมภมคมกนโรค1. แจงใหพอแม ผปกครองสงเกตอาการผดปกต หลงใหวคซนอยางใกลชด 30นาท

หากพบอาการผดปกตใหรบบอกเจาหนาทณสถานบรการทนทหากเปนอาการแพอยางรนแรง

เจาหนาทจะใหการดแลรกษาโดยดวนในกรณทสถานบรการนนไมสามารถรกษาผปวยไดจะรบ

สงตอโรงพยาบาลใกลเคยงเพอรบการรกษาอยางเหมาะสมตอไป

2.หากอาการทพบเปนเพยงอาการขางเคยงทวไป และอาการเฉพาะทซงไมรนแรง เชน

มไขผนปวดบวมแดงรอนบรเวณทฉดใหเชดตวและใหยาลดไขอาการทพบจะหายไดเอง

ไมจ�าเปนตองพาเดกมาทสถานบรการหรอโรงพยาบาล

3. หากกลบบานแลว เดกมอาการไขสง มผนคน หายใจเสยงดง หรอหายใจล�าบาก

ใหรบพาเดกมาทโรงพยาบาลทใกลบานทสดเพอใหทนตอการรกษา

4.ในกรณทเปนผปวยAEFIซงมอาการรนแรงเชนAnaphylaxisอมพาตจะตองรบไวรกษา

ในโรงพยาบาลใหอยในการดแลของแพทยทมบคลากรทดแลผปวยจะตองแจงขอมลอาการผปวย

วธการรกษาสาเหตการเกดตรงตามความจรง เพอใหผปกครองทราบสถานการณและสาเหต

อยางแทจรงเปนการปองกนไมใหเกดขาวลอเนองจากความเขาใจผด


5.เจาหนาทผใหบรการวคซนจะตองรบรายงานผปวยAEFIตอผบงคบบญชาตามล�าดบชน

โดยดวนและรายงานสถานการณทเกดขนอยางตอเนองเพอใหผบงคบบญชารบทราบและสามารถ

ใหขอมลทถกตองแกชมชนและสอ


1. ชษณพนธเจรญ,จรงจตร งามไพบลย. สอสารเพอความเขาใจเรอง “วคซน”.กรงเทพฯ:

โรงพมพการพมพ;2552.

2. ชษณพนธเจรญ,สชราฉตรเพรดพราย,ธนยวรภธนกจ,จรงจตรงามไพบลย.คมอVaccine

2010และประเดนในการสอสาร.กรงเทพฯ:ธนาเพรส;2553.

3. WorldHealthOrganization.3AdverseEventsFollowingImmunization.InGlobalmanualon

surveillanceofadverseeventsfollowingimmunization.WHODocumentProductionServices,

Geneva,Switzerland.2014;piii,15

4. WorldHealthOrganization. Immunization Safety Surveillance:Guidelines formanagers

of immunization programmes on reporting and investigating adverse events following

immunization.Manila:RegionalOfficefortheWesternPacific;1999;p11,41-43.

5. ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. บทท 2 การเฝาระวงอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคในคมอการเฝาระวงและสอบสวนอาการภายหลง

ไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค:ปรชาเปรมปร,กนกทพยทพยรตน.พมพครงท2โรงพมพ

องคการสงเคราะหทหารผานศก2551;หนา22.

6. หนงสอกระทรวงสาธารณสขทสธ04202/ว339ลงวนท25เมษายน2556เรองการใชนยาม

การเฝาระวงอาการภายหลงไดรบวคซนปองกนวณโรค(BCG)ในระบบเฝาระวงเชงรบ

7. ส�านกระบาดวทยากรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข.บทท3การสอบสวนอาการภาย

หลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค ในคมอการเฝาระวงและสอบสวนอาการภายหลงได

รบการสรางเสรมภมคมกนโรค:ปรชาเปรมปร,กนกทพยทพยรตน.พมพครงท2โรงพมพ

องคการสงเคราะหทหารผานศก2551;หนา30.

8. WHO.[homepageontheInternet].Informationforhealth-careworkers-managingadverse

events. [updated 2009Apr 9; cited 2010Apr 12]. Available from: http://www.who.int/

immunization_safety/aefi/managing_A...

9. WHO.[homepageontheInternet].Sixcommonmisconceptionsaboutimmunization.[updated

2009Apr9;cited2010Apr12].Availablefrom:http://www.who.int/immunization_safety/aefi/

immunizati...



1. ขอใดถกตองเกยวกบอาการ

ภายหลงไดรบการสรางเสรม

ภมคมกนโรค(AEFI)

ก. วคซนทขนทะเบยนแลวมความปลอดภยอยางแนนอนรบรองไดวา ไมกอใหเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรค

ข. วคซนทรบรองวาปลอดภยกมโอกาสเกดอาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคได

ค. อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคทเกดขนในพนท ไมมผลกระทบตอความมนใจของผปกครองทจะพาบตรหลานไปรบ

วคซน

ง. อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคทเกดขนในพนท ไมมผลกระทบตออตราความครอบคลมของการไดรบวคซน

2. ขอใดเปนความหมายทถกตอง

ทสดของอาการภายหลงได

รบการสรางเสรมภมคมกน

โรค(AEFI)

ก. ผไดรบวคซนเกดประสบอบตเหตรถชนหลงไดรบวคซน2สปดาหข. เมอฉดวคซนเจอแลวเกดเปนฝหนองทวตวจากโรคสกใส

หลงไดรบวคซน10วน

ค. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายใน2สปดาหหลงไดรบวคซนและสงสยวาภาวะนนเกดจากการไดรบวคซน

ง. ความผดปกตทางการแพทยทเกดขนภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคและไมจ�าเปนตองมสาเหตจากการไดรบวคซน

ความผดปกตทเกดขนอาจเปนความรสกไมสบายหรอมการตรวจ

วเคราะหทางหองปฏบตการพบความผดปกตหรอมอาการแสดง

ของโรค

3. ขอใดเปนอาการเฉพาะท

(localreaction)ทพบบอย

หลงการใหบรการวคซน

ก. มไขข. ชกค. หนามดง. ปวดบวมแดงบรเวณทฉด

4. อตราการพบไขภายหลงได

รบวคซนนอยทสดในวคซน

ชนดใด

ก. HBข. MMR

ค. OPVง. DTP

5. หากพบผไดรบวคซนมอาการ

เปนลมชกพรอมกนจ�านวน

หลายคนนาจะมสาเหต

เกดจากอะไร

ก. vaccinereactionข. programmaticerrorค. injectionreactionง. coincidentalevents

6. ขอใดเปนอาการผดปกต

ทส�าคญหลงไดรบวคซน

ก. หอบหายใจล�าบากข. แขนขาออนแรงค. มจ�าเลอดบรเวณทฉด




7. ขอใดไมถกตองในการดแล

รกษาผปวยAEFI

ก. หากเดกมอาการปวดบวมแดงรอนบรเวณทฉดใหรบพามา

โรงพยาบาลทนท

ข. หากเดกมไขหลงไดรบวคซนใหเชดตวและใหยาลดไขค. รบใหการรกษาเพอกสญญาณชพหากผปวยมอาการแพอยางรนแรง

ง. หากเดกหายใจมเสยงดงหลงไดรบวคซนใหรบพามาโรงพยาบาลทนท

8. ขอใดไมใชบทบาทหนาทหลก

ของเจาหนาทผใหบรการ

วคซนในการตอบสนองตอ

ปญหาAEFI

ก. รายงานใหผบงคบบญชาทราบเปนล�าดบชน

ข. เจรจาตอรองกบผปกครองไมใหรองเรยนจนกวาจะพสจนสาเหตไดค. ตรวจสอบเดกทไดรบวคซนรวมขวด/lotกบผทมอาการAEFIง. เกบวคซนขวดทมปญหาไวในตเยนหากตองสงตรวจ

9. เมอพบผปวยAEFIใน

สถานบรการควรด�าเนนการ

อยางไรถกตองทสด

ก. ตรวจสอบผทไดรบวคซนขวดเดยวกบผปวยข. ตรวจสอบผทไดรบวคซนขวดเดยวกบผปวยและผไดรบวคซนตางขวด

แตLotnumberเดยวกบผปวย

ค. ตรวจสอบผทไดรบวคซนขวดเดยวกบผปวยและผไดรบวคซน

ตางขวดแตLotnumberเดยวกบผปวยและตดตามตอเนองจนครบ

4สปดาห

ง. ตรวจสอบผทไดรบวคซนขวดเดยวกบผปวยและผไดรบวคซน

ตางขวดแตLotnumberเดยวกบผปวยและตดตามตอเนองจนครบ

4สปดาหและงดฉดวคซนตอไปอก1เดอน

10. ขอใดไมถกตองเกยวกบAEFI ก. หลงฉดวคซนเดกสวนใหญจะมกอนเปนไตแขงใตผวหนงไมจ�าเปน

ตองรกษา

ข. ใหเดกอยทสถานบรการเพอสงเกตอาการผดปกตอยางใกลชด 30นาทหลงไดรบวคซน

ค. ถาเดกมไขหลงไดวคซนใหรบเชดตวและใหยาลดไขparacetamolง. แจงผปกครองใหทราบเกยวกบอาการAEFIทกครงกอนใหบรการ

วคซน


ภาคผนวก

213

หลกการทวไปในการใหวคซน

1. สามารถใหวคซนหลายชนดพรอมกนในวนเดยวไดแตตองใหตางต�าแหนงกนเชนฉดทแขน

คนละขางแตหากฉดขางเดยวกนต�าแหนงทฉดตองหางกนอยางนอย1นว

2. หามน�าวคซนตางชนดมาผสมรวมในกระบอกฉดยาเดยวกนโดยไมมค�าแนะน�าจากผผลต

3. วคซนไวรสชนดเชอเปนออนฤทธสามารถใหพรอมกนไดหลายชนดในวนเดยวกนซงจะสราง

ภมคมกนไดดส�าหรบวคซนทกชนดแตถาไมไดใหพรอมกนในวนเดยวกนควรเวนชวงหางกน

อยางนอย1เดอนมฉะนนวคซนทใหภายหลงอาจกระตนภมคมกนไดไมดทงนยกเวนวคซน

โปลโอชนดรบประทานจะใหหางจากวคซนอนกวนกไดเนองจากไมมผลขดขวางหรอถกขดขวาง

การกระตนภมคมกนกบวคซนอน สวนวคซนชนดเชอตายสามารถใหพรอมหรอหลงจากให

วคซนชนดอนๆกวนกได

4. ส�าหรบวคซนทตองใหหลายครงการใหวคซนหางเกนกวาก�าหนดไมไดท�าใหภมคมกนเกด

นอยลงดงนนหากเดกมารบวคซนเลยก�าหนดนดสามารถใหวคซนครงตอไปได โดยไมตอง

ตงตนนบหนงใหม

ในทางตรงกนขามการฉดวคซนทเรวกวาก�าหนดอาจท�าใหภมคมกนเกดขนนอยลงหรอ

อยไมนานเทาทควร อายทนอยทสดทแนะน�าในแตละโดสรวมทงระยะหางในการใหวคซน

แตละโดสอยางไรกตามถาไดรบวคซนเรวกวาระยะสนทสดหรออายทแนะน�านอยกวาหรอ

เทากบ4วนไมจ�าเปนตองใหวคซนใหม(ยกเวนวคซนพษสนขบา)แตถาไดรบวคซนเรวกวา

ระยะสนทสดหรออายทแนะน�ามากกวา4วนควรใหฉดโดสนนใหมโดยชวงหางตองนบจาก

โดสลาสด(คอโดสทฉดผดนนเอง)

5. ผทเจบปวยเลกนอยเชนเปนหวดไอหรอมไขต�าๆสามารถรบวคซนไดแตผทก�าลงมไขสง

ควรเลอนการรบวคซนออกไปจนกวาจะหายไข

6. ควรใหวคซนตามขนาดทแนะน�าไวเทานน เพราะขนาดทแนะน�าไดมาจากผลการศกษา

หากใชขนาดแตกตางจากทมค�าแนะน�าไวในฉลากยาอาจไดผลไมเตมทหรออาจเกดอาการ

ขางเคยงสงและไมสามารถประเมนประสทธผลของวคซนไดไมจ�าเปนตองลดขนาดของวคซน

แมเดกจะมน�าหนกตวนอยน�าหนกตวไมไดเปนตวก�าหนดขนาดของวคซนทใชทงในเดกและ

ผใหญแตจะใชอายเปนตวก�าหนดการใชวคซน

214 ภาคผนวก

7. ควรใหวคซนตามอายทแนะน�าไว เพราะไดมาจากการพจารณาระบาดของโรคอายทปวย

เปนโรคบอยอายทมโรคแทรกซอนสงความสามารถในการตอบสนองตอวคซนในอายตางๆ

กนและการขดขวางของภมคมกนจากมารดา โดยทวไปแนะน�าใหวคซนแกเดกในกลมอาย

นอยทสดทเรมมความเสยงตอโรคและสามารถสรางภมคมกนหลงจากการรบวคซนนนได

8. ผทไดรบอมมโนโกลบลนพลาสมาหรอเลอดมาแลวภายในเวลา3เดอนไมควรไดรบวคซน

ไวรสเชอเปนออนฤทธเชนวคซนหดวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมนวคซนอสกอใสเพราะ

วาแอนตบอดทไดรบมาจะตานเชอในวคซนท�าใหวคซนไมสามารถกระตนภมคมกนไดดถาเดก

ไดรบอมมโนโกลบลนขนาดสงเขาหลอดเลอดมากอน(เชนขนาด400มก.–2,000มก.ตอ

น�าหนกตว1กก.ตอครง)จะตองเลอนการใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธไปอยางนอย5-11เดอน

ยกเวนวคซนโปลโอชนดรบประทานวคซนไขเหลองวคซนโรตาจะไมถกรบกวนโดยอมมโนโกลบลน

ในกรณทไดรบอมมโนโกลบลนพลาสมาหรอเลอดภายในเวลา2สปดาหหลงจากไดรบ

วคซนหดหรอวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมนหรออสกอใสจะตองฉดวคซนนซ�าอกในเวลา

3 เดอนตอมา เพราะแอนตบอดทไดรบจะไปท�าลายเชอออนฤทธในวคซนทไดรบไปกอนหนา

นนไมนานยงผลใหวคซนกระตนภมคมกนไดนอย

การใหอมมโนโกลบลนรวมกบวคซนชนดเชอตาย เชน วคซนบาดทะยก วคซนพษสนขบา

หรอวคซนไวรสตบอกเสบบนนสามารถใหไดโดยไมมปญหาแตควรฉดอมมโนโกลบลนคนละ

ต�าแหนงกบวคซนเชนทแขนคนละขาง

9. วคซนอาจท�าใหเกดเปนปฏกรยาเฉพาะทเชนบวมบรเวณทฉดหรอเปนปฏกรยาทวรางกาย

เชนไขปวดเมอยเปนลมพษและอาจรนแรงจนถงหายใจล�าบากหรอชอกปฏกรยารนแรง

มกเกดเรวภายใน30นาทผทเคยมปฏกรยารนแรงในการฉดครงกอนถอเปนขอหามในการ

ฉดเขมตอไปส�าหรบคนทเคยแพไขแบบAnaphylaxisหรอมลมพษ ไมควรใหวคซนทผลต

โดยใชไขเชนวคซนไขหวดใหญและวคซนไขเหลองสวนวคซนหดและวคซนรวมหด-คางทม-

หดเยอรมนสามารถใหไดเพราะโอกาสทจะเกดการแพอยางรนแรงแบบAnaphylaxisมนอย

มากแมในผทแพไขรนแรงและท�านายไมไดดวยการทดสอบผวหนงดงนนจงแนะน�าใหวคซน

รวมหด-คางทม-หดเยอรมน ในคนทแพไขไดแตใหสงเกตอาการหลงฉดอยางนอย 30นาท

วคซนบางอยางมยาปฏชวนะผสมอย เชนวคซนโปลโอวคซนหดและวคซนรวมหด-คางทม-

หดเยอรมนมneomycinคนทเคยแพneomycinแบบAnaphylacticshockไมควรใหวคซนกลมน

แตถาเคยแพแบบไมรนแรงสามารถใหวคซนเหลานได

10.วคซนไอกรนชนดทท�าจากแบคทเรยทงเซลล(wholecell:wP)หรอชนดไรเซลล(acellular:aP)

ซงผสมอยกบวคซนรวมคอตบ-บาดทะยกเปนวคซนDTwPหรอDTaPวคซนทงสองชนดนม

ประสทธภาพไมตางกนแตDTwPจะท�าใหเกดอาการขางเคยงมากกวาDTaP เดกทเคยได

วคซนDTwPแลวมไขสง(มากกวา40.5oC)หรอมอาการชกหรอกรดรองนานเกนกวา3ชวโมง

215ภาคผนวก

หรอมภาวะตวออนและไมตอบสนอง (hypotonic hyporesponsive episode)ซงเกดขนภายใน

48ชวโมงหลงไดรบวคซนหากจะใหวคซนครงตอไปควรพจารณาใหวคซนชนดDTaPแทน

เพราะอาการทงหมดดงกลาวมกเกดจากวคซนไอกรนชนดทงเซลล

หากเดกไดวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรนไมวาจะเปนวคซนชนดใดแลวเกดอาการแพ

รนแรงแบบAnaphylaxisเปนขอหามในการไดรบวคซนทมสวนประกอบของคอตบบาดทะยก

หรอไอกรนเพราะปฏกรยาดงกลาวไมสามารถบอกไดวาเกดจากแอนตเจนตวใด

เดกทไดวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก-ไอกรนแลวเกดอาการทางสมอง(Encephalopathy)ภายใน

7วนมกเกดจากวคซนไอกรนซงมโอกาสเกดทงแบบทงเซลลและไรเซลล จงหามรบวคซน

ไอกรนไมวาจะเปนชนดทงเซลลหรอไรเซลล ในครงตอไปควรใหวคซนรวมคอตบ-บาดทะยก

(ไมมไอกรน)ไดแกDTหรอdTถาอายเกน7ปแทน

เดกทมโรคทางระบบประสาทซงยงควบคมอาการของโรคไมได เชน โรคลมชกทยงควบคม

ไมได,infantilespasm,progressiveencephalopathyไมควรใหวคซนไอกรนควรใหวคซนDT

แทน(หรอdTถาอายเกน7ป)แตถาเปนโรคชกทควบคมไดแลวหรอเปนcerebralpalsyหรอ

hydrocephalusทไดรบการผาตดแกไขแลวหรอเปนเดกทเจรญเตบโตชาสามารถใหวคซน

ไอกรนได

11.เดกทมประวตชกเวลามไข (febrile convulsion) และเดกทมประวตครอบครวเปนโรคลมชก

สามารถใหวคซนไดแตควรใหยาลดไขคอพาราเซตามอลขนาด10-15มก./กก.ทนทหลง

จากไดรบวคซนและควรพจารณาใหDTaPมากกวาDTwPอาการไขจากวคซนDTPมกจะ

เกดไดตงแตหลงฉดและอาจเปนอยนาน1-2วนสวนอาการไขจากวคซนหดหรอวคซนรวม

หด-คางทม-หดเยอรมนจะเกดในวนท5-12หลงฉดและเปนอยนาน1-2วนเชนกน

12.ทารกทคลอดกอนก�าหนดควรใหวคซนเหมอนเดกทคลอดครบก�าหนด โดยไมตองค�านงถง

อายครรภกอนคลอดและไมจ�าเปนตองลดขนาดวคซนทงนยกเวนกรณการใหวคซนตบอกเสบบ

ในทารกแรกเกดทน�าหนกตวนอยกวา2,000กรมจะตอบสนองตอวคซนตบอกเสบบทฉดแรกเกด

ไดไมดเทาเดกทคลอดครบก�าหนดจงแนะน�าใหเลอนการฉดวคซนตบอกเสบบโดสแรกจากเมอ

แรกเกดเปนเมออาย 1 - 2 เดอน และสขภาพแขงแรงด แตถามารดาเปนพาหะของเชอ

ไวรสตบอกเสบบหรอมารดาไมไดตรวจการตดเชอไวรสตบอกเสบบกอนคลอดควรใหฉดวคซน

ตบอกเสบบตอนแรกเกดดวยแตไมนบเปนโดสแรกถอเปนโดสเพมเตมและใหเรมฉดโดสแรก

เมออาย1-2เดอนสวนโดสท2และ3ใหฉด1-2เดอนและ6เดอนตอมาเดกเหลานจะได

วคซนตบอกเสบบรวม4โดส(กรณใชวคซนรวมอาจไดวคซนตบอกเสบบเพมทอาย4เดอนดวย)

13.ทารกทยงไมแขงแรงยงไมควรเรมฉดวคซนถาทารกยงไดรบการดแลในหนวยบรบาลทารก

แรกเกดในโรงพยาบาลยงไมควรใหวคซนOPVและBCG เพราะอาจจะท�าใหเชอตดตอไป

ยงเดกปวยคนอนทอยในหอผปวยเดยวกนได


14.หญงทก�าลงตงครรภไมควรรบวคซนชนดเชอเปนออนฤทธยกเวนในกรณทมโอกาสตดโรคสง

ซงจะเปนอนตรายตอมารดาหรอทารกในครรภหญงทไดวคซนหดเยอรมนระหวางตงครรภ

หรอเกดตงครรภหลงจากไดวคซนไมถง3เดอนไมใชขอบงชในการท�าแทงเพราะเทาทผานมา

จนถงปจจบนยงไมมเดกคนใดเปนโรคหดเยอรมนแตก�าเนดจากการทมารดาไดรบวคซนระหวาง

ตงครรภ เพราะฉะนนหากมขอสงสยควรปรกษาแพทย ซงแพทยจะพจารณาเปนรายๆ ไป

สวนวคซนชนดเชอตายสามารถใหไดเทาทจ�าเปน

15.ผหญงทไดรบวคซนชนดเชอเปนควรคมก�าเนดหลงไดวคซนนาน1เดอน

16.เดกทมภมคมกนผดปกตสามารถใหทอกซอยดและวคซนชนดเชอตายไดถงแมวาภมคมกน

จากวคซนจะเกดขนนอยกวาในคนปกตแตอาจจะเพยงพอทจะปองกนโรคได

17.ส�าหรบวคซนชนดเชอเปนออนฤทธ ไมควรใหในเดกทมภมคมกนผดปกตยกเวนเฉพาะกลม

ตอไปน

17.1 เดกทตดเชอเอชไอวทยงไมมอาการโรคเอดสและระดบเมดเลอดCD4ปกตสามารถ

ใหวคซนชนดเชอเปนออนฤทธไดทกชนด

17.2 เดกทตดเชอเอชไอวทมอาการโรคเอดสแลวไมควรใหวคซนBCG

17.3 เดกทตดเชอเอชไอวทมอาการเตมขนหรอมระดบCD4ต�ากวารอยละ15ไมใหวคซนหด

หรอวคซนรวมหด-คางทม-หดเยอรมนและวคซนอสกอใส

17.4 เดกทตดเชอเอชไอวทงมและไมมอาการสามารถรบวคซนโปลโอชนดรบประทานได

17.5วคซนชนดเชอเปนออนฤทธถอเปนขอหามในผปวยทไดรบยาเคมบ�าบดหรอรงสรกษา

จะสามารถพจารณาใหหลงหยดการรกษาดวยยาเคมบ�าบดหรอรงสรกษา เปนเวลา

อยางนอย 3 - 6 เดอน กรณวคซนอสกอใสพจารณาใหในผทโรคสงบ (remission)

เปนเวลาอยางนอย1ปและมเมดเลอดขาวชนดlymphocyte>700เซลล/มคล.และม

เกลดเลอด>100,000เซลล/มคล.

18.เดกทไดรบยากลมคอรตโคสเตยรอยดขนาดสงมากกวา2มก./กก./วนหรอมากกวาหรอเทากบ

20มก./วนนานเกน2สปดาหหรอมโรคซงท�าใหภมคมกนต�าไมควรใหวคซนไวรสชนดเชอเปน

ออนฤทธตองหยดยาอยางนอย1เดอนจงจะใหวคซน

เดกทมภมคมกนปกตทไดยาคอรตโคสเตยรอยดขนาดต�าหรอปานกลางทกวนเปนเวลานอยกวา

2สปดาห หรอไดยาคอรตโคสเตยรอยดทออกฤทธสนวนเวนวนในขนาดต�าหรอปานกลาง

เปนเวลานานหรอไดยาขนาดทดแทนฮอรโมนของรางกายในระดบปกต(maintenancephysiologic

dose) อยเปนประจ�าหรอไดยาคอรตโคสเตยรอยดชนดทาหรอชนดพนสามารถใหวคซน

ไดทกชนดรวมทงวคซนไวรสชนดเชอเปนออนฤทธ


19.ผทอาศยอยในบานเดยวกนหรออยใกลชดกบผทมภมคมกนบกพรองควรไดรบวคซนไขหวดใหญ

และวคซนอสกอใส เพอปองกนไมใหเปนโรคดงกลาว ซงจะแพรเชอใหแกผ ทมภมคมกน

บกพรองซงจะปวยรนแรงได แตหามใหวคซนโปลโอชนดรบประทาน เพราะเชอจากวคซน

ในล�าไสอาจแพรไปยงผทมภมคมกนบกพรองทอยในบานเดยวกนและอาจเปนอนตรายได

สวนวคซนโรตาสามารถใหไดเพราะโอกาสตดเชอในธรรมชาตคอนขางสงซงจะรนแรงไดและ

เชอจากวคซนออนฤทธมโอกาสกอโรคต�า

20.วคซนทกชนดทตองใหซ�าหลายครง ในแตละครงสามารถใชวคซนตางยหอหรอตางผผลตได

ถามสวนประกอบไมตางกนมาก เชนหด-คางทม-หดเยอรมนอสกอใส แตวคซนทมสวน

ประกอบทตางกนมากควรใชชนดเดมจนครบชดยกเวนกรณทมการศกษายนยนวาสามารถ

ใชสลบกนได โดยไมมผลเสยตอการสรางภมคมกนหรอความปลอดภย เชน วคซนDTaP

มสวนประกอบของวคซนไอกรนตางกนมากในระหวางวคซนทผลตจากตางบรษทจงควรใช

ของบรษทเดยวกนใหครบชด3โดสแรกแตส�าหรบโดสทฉดกระตนนนสามารถใชของบรษท

ใดกได เนองจากในเดกโตมการตอบสนองตอวคซนคอนขางดอยางไรกดหากไมสามารถหา

วคซนชนดเดมไดใหใชตางบรษทไดเพราะประโยชนจากการไดรบวคซนมมากกวาความกงวล

ในเรองความตางกนของวคซน

21.กรณทมการใหวคซนซ�า เนองจากไมมนใจวาเคยไดรบวคซนมากอนหรอไม โดยทวไปไมม

อนตรายรนแรงแตอาจมปฏกรยาตอวคซนเพมขนไดและเปนการสนเปลอง

22.การใหวคซนหลงสมผสโรคแลวในผ ปวยทไมมภมค มกนมากอนอาจชวยปองกนโรคได

ในกรณหลงสมผสโรคบางชนดเชน หด ตบอกเสบเอ อสกอใส แตควรใหวคซนเรวทสด

หลงจากสมผสโรค โดยระยะเวลาหลงสมผสโรคทวคซนจะมประสทธภาพขนอยกบลกษณะ

โรคนนๆและระยะฟกตว

23.โดยทวไปการตรวจเลอดกอนและหลงรบวคซนไมมความจ�าเปนยกเวนกรณทวคซนมราคาแพง

และผจะรบวคซนอาจเคยเปนโรคมากอนแนะน�าใหตรวจเลอดหากคาใชจายไมสงจนเกนไป

ส�าหรบการตรวจเลอดหลงรบวคซนอาจมความจ�าเปนในบางกรณเชนเดกทคลอดจากมารดา

ทเปนพาหะของไวรสตบอกเสบบควรตรวจHBsAgและ anti-HBs เพอดผลการปองกนโรค

จากวคซน

24.ควรอธบายใหผปกครองหรอผปวยทราบวาจะฉดวคซนปองกนโรคอะไรและอาจเกดอาการ

ขางเคยงใดบางหลงจากใหวคซนควรใหผปกครองไดอานหรอรบฟงเกยวกบเอกสารอธบาย

รายละเอยดของแตละวคซนทจดท�าใหผปกครอง (vaccine information statementหรอVIS)

เอกสารVISนสามารถดาวนโหลดไดจากเวบไซดของส�านกโรคตดตอทวไป


25.กอนใหวคซนทกครงตองตรวจสอบวนหมดอายทขางขวดหรอขางหลอดกอนเสมอและควรบนทก

เลขทวคซน(Lotnumber)ไวในเวชระเบยนผปวยหรอทะเบยนการใหบรการผปวย

26.ตองบนทกชอวคซนในสมดบนทกการฉดวคซนประจ�าตวเดกทกครงทใหวคซนโดยควรบนทก

ชอวคซนเปนภาษาทเขาใจไดงายควรแนะน�าผปกครองใหเกบสมดบนทกวคซนไวตลอดไป

เพอเปนประโยชนในการประเมนภมคมกนตอโรคไดในอนาคต

27.ในการใหวคซนตองใชเขมและกระบอกฉดยาทสะอาดปลอดเชอควรใชเขมและกระบอกฉดยา

ชนดใชครงเดยวเพอหลกเลยงจากการปนเปอนเชอ


รหสช

นดวค

ซนใน

แผนง

านสร

างเส

รมภม

คมกน

โรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

101

001

0BC

Gบซ

จฉด

0วณ

โรค

Z23.2

201

101

1BC

Gsบซ

จเอส

ฉดป.1

วณโรคก

ระตน

Z23.2

302

102

1dTs1

ดทเอส1

ฉดป.2

คอตบ

,บาด

ทะยก

Z23.5,Z23.6

402

202

2dTs2

ดทเอส2

ฉดป.3

คอตบ

,บาด

ทะยก

Z23.5,Z23.6

5023

023

dTs3

ดทเอส3

ฉดป.2

คอตบ

,บาด

ทะยก

Z23.5,Z23.6

602

402

4dTs4

ดทเอส4

ฉดป.6

คอตบ

,บาด

ทะยก

Z23.5,Z23.6

7031

031

DTP1

ดทพ1

ฉด2

คอตบ

,ไอกรน,บาด

ทะยก

Z27.1

8032

032

DTP2

ดทพ2

ฉด4

คอตบ


ทะยก

Z27.1

9033

033

DTP3

ดทพ3

ฉด6

คอตบ


ทะยก

Z27.1

10034

034

DTP4

ดทพกระตน

1ฉด

18คอ

ตบ,ไอก

รน,บ

าดทะ

ยกZ2

7.1

11035

035

DTP5

ดทพกระตน

2ฉด

48คอ

ตบ,ไอก

รน,บ

าดทะ

ยกZ2

7.1

1204

104

1HB

V1ตบ

อกเสบบ

1ฉด

0ตบ

อกเสบบ

Z2

4.6

1304

204

2HB

V2ตบ

อกเสบบ

2ฉด

2ตบ

อกเสบบ

Z2

4.6

14043

043

HBV3

ตบอก

เสบบ

3ฉด

6ตบ

อกเสบบ

Z2

4.6


รหสช

นดวค

ซนใน

แผนง

านสร

างเส

รมภม

คมกน

โรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

1505

105

1JE1

ไขสม

องอก

เสบเจอ

1ฉด

18ไขสม

องอก

เสบ

Z24.1

1605

205

2JE2

ไขสม

องอก

เสบเจอ

2ฉด

18ไขสม

องอก

เสบ

Z24.1

17053

053

JE3

ไขสม

องอก

เสบเจอ

3ฉด

30ไขสม

องอก

เสบ

Z24.1

1806

106

1MEA

SLES

/MMR

หดคางทม

หดเยอ

รมน

ฉด9


หดเยอ

รมน

Z27.4

1907

207

2MMRs


หดเยอ

รมน

ฉดป.1


หดเยอ

รมน

Z27.4

20073

073

MMR2


หดเยอ

รมน

ฉด2ป

6เดอน


หดเยอ

รมน

Z27.4

2108

108

1OP

V1โอพว1

กน2

โปลโอ

Z24.0

2208

208

2OP

V2โอพว2

กน4

โปลโอ

Z24.0

23083

083

OPV3

โอพว3

กน6

โปลโอ

Z24.0

2408

408

4OP

V4โอพวกระต

น1

กน18

โปลโอ

Z24.0

2508

508

5OP

V5โอพวกระต

น2

กน48

โปลโอ

Z24.0

2608

608

6OPV

s1โอพวเอส

1กน

ป.1

โปลโอ

Z24.0

2708

708

7OP

Vs2

โอพวเอส

2กน

ป.1

โปลโอ

Z24.0

2808

808

8OPV

s3โอพวเอส

3กน

ป.2

โปลโอ

Z24.0

2908

908

9OP

VCโอพวซ

กน

ใหกา

รรณรงค

โปลโอ

Z24.0


รหสช

นดวค

ซนใน

แผนง

านสร

างเส

รมภม

คมกน

โรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

3020

120

1dTAN

C1

ดทเอเอนซ

เขม

1ฉด

ส�าหร

บหญงม

ครรภ

บา

ดทะย

กคอ

ตบ

ส�าหร

บคนท

องZ23.5,Z23.6

3120

220

2dTAN

C2


เขม

2ฉด

ส�าหร

บหญงม

ครรภ

บา

ดทะย

กคอ

ตบ

ส�าหร

บคนท

องZ23.5,Z23.6

32203

203

dTAN

C3


เขม

3ฉด

ส�าหร

บหญงม

ครรภ

บา

ดทะย

กคอ

ตบ

ส�าหร

บคนท

องZ23.5,Z23.6

3320

420

4dTAN

C4


เขม

4(ก

ระตน

)ฉด

ส�าหร

บหญงม

ครรภ

บา

ดทะย

กคอ

ตบ

ส�าหร

บคนท

องZ23.5,Z23.6

3420

520

5dTAN

C5


เขม

5(ก

ระตน

)ฉด

ส�าหร

บหญงม

ครรภ

บา

ดทะย

กคอ

ตบ

ส�าหร

บคนท

องZ23.5,Z23.6

3510

110

1TT1/

ททเขม

1ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

3610

210

2TT2/

ททเขม

2ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

37103

103

TT3/

ททเขม

3ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

3810

410

4TT4/

ททเขม

4(ก

ระตน

)ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

3910

510

5TT5/

ททเขม

5(ก

ระตน

)ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

4010

610

6dT1

ทท/ดทเขม1

ฉดบา

ดแผล

บาดท

ะยกไมตา

มอาย

Z23.5

4110

710

7dT2


ฉดบา

ดแผล

บาดท


มอาย

Z23.5


รหสช

นดวค

ซนใน

แผนง

านสร

างเส

รมภม

คมกน

โรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

4210

810

8dT3


ฉดบา

ดแผล

บาดท


มอาย

Z23.5

4310

910

9dT4*

ทท/ดทเขม4(กระตน

)ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

4411

011

0dT5*

ทท/ดทเขม5(กระตน

)ฉด

บาดแ

ผลบา

ดทะย

กไมตา

มอาย

Z23.5

4509

109

1DT

PHB1

ดทพตบ

อกเสบบ

1เขม

2คอ

ตบไอก

รนบาด

ทะยก

เพมต

บอกเสบ

Z27.1, Z

24.6

4609

209

2DT

PHB2

ดทพตบ

อกเสบบ

2เขม

4คอ

ตบไอก

รนบาด

ทะยก

เพมต

บอกเสบ

Z27.1, Z

24.6

47093

093

DTPH

B3

ดทพตบ

อกเสบบ

3เขม

6คอ

ตบไอก

รนบาด

ทะยก

เพมต

บอกเสบ

Z27.1, Z

24.6

4811

111

1RabiesVaccin

e1

วคซน

พษสน

ขบา

เขม

สตวเลย

งลกด

วยนม

ทกชน

ดทบา

Z24.2

4911

211

2RabiesVaccin

e2

วคซน

พษสน

ขบา

เขม

สตวเลย

งลกด

วยนม

ทกชน

ดทบา

Z24.2

50113

113

RabiesVaccin

e3

วคซน

พษสน

ขบา

เขม

สตวเลย

งลกด

วยนม

ทกชน

ดทบา

Z24.2

5111

411

4RabiesVaccin

e4

วคซน

พษสน

ขบา

เขม

สตวเลย

งลกด

วยนม

ทกชน

ดทบา

Z24.2

5211

511

5RabiesVaccin

e5

วคซน

พษสน

ขบา

เขม

สตวเลย

งลกด

วยนม

ทกชน

ดทบา

Z24.2

5381

581

5Flu

ไขหว

ดใหญ

เขม

ไขหว

ดใหญ

Z2

5.1


รหสช

นดวค

ซนใน

แผนง

านสร

างเส

รมภม

คมกน

โรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

5481

681

6Ne

edfo

rimmunization

again

sinfluenza

ไขหว

ดใหญ

2009

เขม

ไขหว

ดใหญ

2009

Z25.1(เพ

มเตม

มค.53)

5590

190

1dTC

ดทซ

ฉดส�า

หรบก

ารรณ

รงค

คอตบ

บาด

ทะยก

ไมต

ามอา

ยZ23.5,23.6

ค�าอธ

บาย

1.นก

เรยน

ไดรบ

BCG

s/dTs/OP

Vsป.1และ

ป.2ขนก

บประวต

กา

รไดร

บวคซ

นBCG

/DTP/OPV

ในอ

ดต

2.ในกรณทไมไดร

บวคซ

นDT

Pมา

เลยต

องไดdTs3ครง

(ป.1ไดร

บdTs2คร

ง,ป.2ไดร

บdTs1คร

ง)

3.ป.6ตอ

งไดdTsทก

คน1ครง

4.JEเขม

ท2หา

งจาก

เขมแ

รก1เดอ

น

5.*TT4/dT4กรณทไดร

บTTหรอdTคร

บ3คร

งมาก

อนเกน10ป

6.*TT4/dT5กรณทไดร

บTTหรอdTคร

บ4คร

งมาก

อนเกน10ป

7.dTCใหใน

กรณรณ

รงค(นอก

เหนอ

จากก

ารใหวค

ซนตา

มก�าห

นดปก

ต)

ความ

หมาย

1.dTs(sคอน

กเรยน)

2.OP

VC(C

คอCampaign)

3.dTAN

C(ANC

คอหญ

งมคร

รภ)

4.dTC(CคอCampaign)

ทมา

1.กล

มโรค

ตดตอ

ทปอง

กนไดดว

ยวคซ

นกรมค

วบคม

โรค

2.ส�า

นกนโยบ

ายแล

ะยทธ

ศาสต

รส�า

นกงานป

ลดกระท

รวงส

าธารณสข

ปรบ

เมอ

วนท 1

7 ธน

วาคม

255

6


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

1C1

1C1

1Ch

olera+ETEC

1อห

วาตก

โรค+

อโคไล1

กน•อา

ย2-6ป

ให3โดส

แตละ

โดสหา

งกน

1-6สป

ดาหแล

ะกระต

น

หลงไดร

บโดส

สดทา

ย

6เดอน

•อา

ย6ป

ขนไปให2โดส

หางก

น1-6สป

ดาห

และก

ระตน

หลงไดร

บ

โดสส

ดทาย

2ป

โรคอ

หวาต

กโรค

และ

อจจา

ระรวงจาก

เชออ

โคไล

Z23.0,Z23.8

2C1

2C1

2Ch

olera+ETEC

2อห

วาตก

โรค+

อโคไล2

Z23.0,Z23.8

3C1

3C1

3Ch

olera+ETEC

3อห

วาตก

โรค+

อโคไล3

Z23.0,Z23.8

4C1

4C1

4Ch

olera+ETEC

4อห

วาตก

โรค+

อโคไล4

(กระตน

)Z23.0,Z23.8

5D1

1D1

1DT

P-Hib1

ดทพฮบ

12เดอน

โรคค

อตบ-บา

ดทะย

ก-ไอกรน-เยอห

มสมอ

งอก

เสบจ

ากเชอฮ

โมฟลส

อนฟลเอน

เซทย

ปบ

Z27.1, Z

24.1

6D1

2D1

2DT

P-Hib2

ดทพฮบ

24เดอน

Z27.1, Z

24.1

7D1

3D1

3DT

P-Hib3

ดทพฮบ

3ฉด

6เดอน

Z27.1, Z

24.1

8D1

4D1

4DT

P-Hib4

ดทพฮบ

412-18เดอน

Z27.1, Z

24.1

9D2

1D2

1DT

P-HB

+Hib1

ดทพตบ

อกเสบบ

ฮบ1

2เดอน

โรคค

อตบ-บา

ดทะย

ก-ไอกรน-ตบ

อกเสบบ

-เยอ

หมสม

องอก

เสบจ

ากเชอฮโมฟล

สอนฟ

ลเอน

เซ

ทยปบ

Z27.1, Z

24.6, Z

24.1

10D2

2D2

2DT

P-HB

+Hib2

ดทพตบ

อกเสบบ

ฮบ2

ฉด4เดอน

Z27.1, Z

24.6, Z

24.1

11D2

3D2

3DT

P-HB

+Hib3

ดทพตบ

อกเสบบ

ฮบ3

6เดอน

Z27.1, Z

24.6, Z

24.1

12D2

4D2

4DT

P-HB

+Hib4

ดทพตบ

อกเสบบ

ฮบ4

12-18เดอน

Z27.1, Z

24.6, Z

24.1


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

13D3

1D3

1DT

P-IPV1

ดทพไอพว1

2เดอน

โรคค

อตบ-บา

ดทะย

ก-ไอกรน-โปลโอ

Z27.3

14D3

2D3

2DT

P-IPV2


4เดอน

Z27.3

15D3

3D3

3DT

P-IPV3


ฉด6เดอน

Z27.3

16D3

4D3

4DT

P-IPV4


1ปค

รงZ27.3

17D3

5D3

5DT

P-IPV5


4ป

Z27.3

18D4

1D4

1DT

P-IPV-Hib1

ดทพไอพวฮ

บ12เดอน

โรคค

อตบ-บา

ดทะย

ก-ไอกรน-โปลโอ-

เยอห

มสมอ

งอกเสบ

จาก

เชอฮโมฟล

สอนฟ

ลเอน

เซ

ทยปบ

Z27.3,Z24.1

19D4

2D4

2DT

P-IPV-Hib2


บ24เดอน

Z27.3,Z24.1

20D4

3D4

3DT

P-IPV-Hib3


บ36เดอน

Z27.3,Z24.1

21D4

4D4

4DT

P-IPV-Hib4


บ4ฉด

1ปค

รงZ27.3,Z24.1

22D4

5D4

5DT

P-IPV-Hib5


บ54ป

Z27.3,Z24.1

23D5

1D5

1DT

P-IPV-HB

-Hib1

ดทพไอพวต

บอกเสบ

บฮบ1

2เดอน

โรคค

อตบ-บา

ดทะย

ก-ไอกรน-โปลโอ-

ตบอก

เสบบ

-เยอห

มสมอ

งอก

เสบจ

ากเชอฮ

โมฟลส

อน

ฟลเอน

เซทยป

บ

Z27.3,Z24.6,Z

24.1

24D5

2D5

2DT

P-IPV-HB

-Hib2

ดทพไอพว

ตบอก

เสบบ

ฮบ2

4เดอน

Z27.3,Z24.6,Z

24.1

25D5

3D5

3DT

P-IPV-HB

-Hib3


ตบอก

เสบบ

ฮบ3

ฉด6เดอน

Z27.3,Z24.6,Z

24.1

26D5

4D5

4DT

P-IPV-HB

-Hib4

ดทพไอพวต

บอกเสบ

บฮบ4

1ปค

รงZ27.3,Z24.6,Z

24.1

27D5

5D5

5DT

P-IPV-HB

-Hib5


ตบอก

เสบบ

ฮบ5

4ป

Z27.3,Z24.6,Z

24.1


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

28H1

1H1

1Hib1

ฮบ1

2เดอน

โรคเยอ

หมสม

องอก

เสบ

จากเชอ

ฮโมฟ

ลสอน

ฟล

เอนเซท

ยปบ

Z24.1

29H1

2H1

2Hib2

ฮบ2

ฉด4เดอน

Z24.1

30H1

3H1

3Hib3

ฮบ3

6เดอน

Z24.1

31H1

4H1

4Hib4

ฮบ4

12-18เดอน

Z24.1

32H2

1H2

1HA

1ตบ

อกเสบเอ1

ตงแต


ขนไป

โรคต

บอกเสบ

เอZ2

4.6

33H2

2H2

2HA

2ตบ


ฉดหา

งจาก

เขมแ

รกอย

างนอ

ย6เดอน

ขนไป

Z24.6

34H3

1H3

1HB

-HA1

ตบอก

เสบบ

-ตบ


ฉด•1-15ปให2โดสโดสส

องหา

งจาก

โดสแ

รกอยา

งนอย

6-12เดอ

น •16ปขน

ไปให3โดส

โดสส

องหา

งจาก

โดสแ

รกอย

างนอ

ย1เดอน

และ

โดส

สามห

างจา

กโดส

สองอยา

งนอย

6เดอน

โรคต

บอกเสบ

บ-ตบ

อกเสบเอ

Z24.6

35H3

2H3

2HB

-HA2

ตบอก

เสบบ

-ตบ


Z24.6

36H3

3H3

3HB

-HA3

ตบอก

เสบบ

-ตบ


Z24.6


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

37H4

1H4

1HP

V1เอชพ

ว1ฉด

ตงแต

อาย9ปข

นไป

โรคม

ะเรงปา

กมดล

กจา

กเชอ

ไวรส

ฮวแม

นแปบ

พลโลม

า

Z25.8

38H4

2H4

2HP

V2เอชพ

ว2หา

งจาก

โดสแ

รก1-2เดอ

นZ2

5.8

39H4

3H4

3HP

V3เอชพ

ว3โดสส

ามหา

งจาก

โดสส

อง

4-5เดอน

Z25.8

40I11

I11

IPV1

ไอพว1

2เดอน

โรคโปล

โอZ2

4.0

41I12

I12

IPV2

ไอพว2

4เดอน

Z24.0

42I13

I13

IPV3

ไอพว3

ฉด6เดอน

Z24.0

43I14

I14

IPV4

ไอพว4

1ปค

รงZ2

4.0

44I15

I15

IPV5

ไอพว5

4ป

Z24.0

45J11

J11

JE1:Live

dattenuated

เจอเชอ

เปน1

9เดอน

ขนไป

โรคไขส

มองอกเสบ

เจอ

Z24.1

46J12

J12

JE2:Live

dattenuated

เจอเชอ

เปน2

ฉดหา

งจาก

เขมแ

รกอย

างนอ

ย3เดอน

Z24.1

47M11

M11

MMRV

1เอมเอม

อารว1

ฉดตง

แตอา

ย9เดอน

–12ป

โรคห

ด-คา

งทม-

หดเยอรมน

-อสก

อใส

Z27.4, Z

25.8

48M12

M12

MMRV

2เอมเอม

อารว2

ฉดกระต

นหางจา

กโดส

แรก

อยางนอ

ย6สป

ดาห

Z27.4, Z

25.8


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

49M21

M21

Meningococcal

ACYW

135

ไขกา

ฬหล

งแอน

ACY

W135

ฉดอา

ยตงแต2ป

ขนไป

โรคไขก

าฬหล

งแอน

จากเชอ

ACY

W135

Z23.8

50M31

M31

MeningococcalAC

ไขกา

ฬหล

งแอน

AC

ฉดอา

ยตงแต2ป

ขนไป

โรคไขก

าฬหล

งแอน

จากเชอ

AC

Z23.8

51P11

P11

PCV-Hib1

พซว

ฮบ1

2เดอน

โรคจ

ากกา

รตดเชอ

เสตร

บโตค

อคคส

นว

โมเนย-

เยอห

มสมอ

งอกเสบ

จาก

เชอฮโมฟล

สอนฟ

ลเอน

เซ

ทยปบ

Z23.8,Z24.1

52P12

P12

PCV-Hib2

พซว

ฮบ2

ฉด4เดอน

Z23.8,Z24.1

53P13

P13

PCV-Hib3

พซว

ฮบ3

6เดอน

Z23.8,Z24.1

54P14

P14

PCV-Hib4

พซว

ฮบ4

12-18เดอน

Z23.8,Z24.1

55P21

P21

PCV1

พซว

12เดอน

โรคจ

ากกา

รตดเชอ

เสตร

บโตค

อคคส

นว

โมเนย

Z23.8

56P22

P22

PCV2

พซว

2ฉด

4เดอน

Z23.8

57P23

P23

PCV3

พซว

36เดอน

Z23.8

58P24

P24

PCV4

พซว

412-18เดอน

Z23.8

59P31

P31

PS23-1

พเอส2

3-1

อายม

ากกว

า2ป

โรคจ

ากกา

รตดเชอ

เสตร

บโตค

อคคส

นว

โมเนย

Z23.8

60P32

P32

PS23-2

พเอส2

3-2

ฉดหา

งจาก

ครงแรก3-5ป

Z23.8


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

61R1

1R1

1RV

2-1

โรตา

2-1

6-20สปด

าห

โรคอ

จจาระรวง

จากเชอ

ไวรสโรตา

Z25.8

62R1

2R1

2RV

2-2

โรตา

2-2

กนหา

งจาก

โดสแ

รกอย

างนอ

ย

4สป

ดาหแต

โดสท

2

อายไมเกน

8เดอ

น

Z25.8

63R2

1R2

1RV

3-1

โรตา

3-1

6-15สปด

าห

โรคอ

จจาระรวง

จากเชอ

ไวรสโรตา

Z25.8

64R2

2R2

2RV

3-2

โรตา

3-2

กนหา

งกนอ

ยางน

อย4สปด

าห

โดสส

ดทาย

อายไมเกน

8เดอ

นZ2

5.8

65R2

3R2

3RV

3-3

โรตา

3-3

Z25.8

66T11

T11

Tdap1

ทดเอพ1

ฉดตง

แตอา

ย4ป

ขนไป

โรคบ

าดทะ

ยก-คอต

บ-ไอกรน

Z27.1

67T12

T12

Tdap2

ทดเอพ2

ฉดใชฉด

กระต

นโรคบ

าดทะ

ยก-คอต

บ-ไอกรน

Z27.1

68T21

T21

Tyin

activatedvaccin

eทย

ฟอย

ดเชอ

ตาย

ฉดอา

ยตงแต2ป

ขนไป

กระต

นไดท

ก2ป

โรคไขท

ยฟอย

ดZ23.1

69T31

T31

Ty1:live

atte

nuated

ทยฟอย

ดเชอ

เปน1

กนอา

ยตงแต6ป

ขนไปให

3โดสกน

วนเวนว

นโรคไขท

ยฟอย

ดZ23.1

70T32

T32

Ty2:live

atte

nuated

ทยฟอย

ดเชอ

เปน2

Z23.1

71T33

T33

Ty3:live

atte

nuated

ทยฟอย

ดเชอ

เปน3

Z23.1


รหสว

คซนท

อยนอ

กแผน

งานส

รางเ

สรมภ

มคมก

นโรค

(ตอ)

ล�าดบ

รหสท

ใชบน

ทก

(มาต

รฐาน

สนย

.)รห

สวค

ซนชอ

วคซน

ภาษา

องกฤ

ษชอ

วคซน

ภาษา

ไทย

ประเภ

ทอา

ย (เด

อน)

ชอโร

คทปอ

งกน

รหส

ICD_

10 _

TM

72T41

T41

Tdap-IPV

ทดเอพไอพว

ฉดตง

แตอา

ย4ป

ขนไป

โรคบ

าดทะ

ยก-คอต

บ-ไอกรน-โปลโอ

Z27.3

73V11

V11

Var1

วาร1

ฉด•1-12ปให

1-2โดส

•13ปขน

ไป

ให2โดส

โรคอ

สกอใส

Z25.8

74V12

V12

Var2

วาร2

ฉด•1-12ปโดส

สองห

างจา

กโดสแ

รกอย

างนอ

ย3เดอน

•13ปขนไปโดสส

อง

หางจาก

โดสแ

รกอย

างนอ

ย4สป

ดาห

Z25.8

75Y1

1Y1

1YellowFever

ไขเหลอ

งฉด

อายต

งแต9เดอน

ขนไป

ทจะเดน

ทางไปย

งประเทศ

ทก�าห

นดเปนพ

นทตด

โรคไขเหล

อง

โรคไขเหล

องZ24.3

หมาย

เหต:

ชนด

ของวคซ

นอา

ยแล

ะจ�าน

วนคร

งทให

บรกา

รขนอ

ยกบก

ารพจา

รณาข

องแพ

ทย (8

กรกฎา

คม2554)


เฉลยค�าตอบแบบทดสอบความร กอน-หลงการอบรม

หมวดเนอหาท 1: ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรคแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ก ค ข ข ค ข ข ข ค ค

แบบทดสอบความรหลงการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ง ก ค ง ค ก ง ข ค ค

หมวดเนอหาท 2: โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนขนพนฐานแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ง ง ข ก ก ค ง ข ข ข


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ค ค ข ค ง ง ง ก ก ง

หมวดเนอหาท 3: การประมาณวคซนเพอใหบรการแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ง ค ง ง ค ข ง ก ง ง


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ค ข ก ข ข ค ก ก ข ข


หมวดเนอหาท 4: การจดท�าทะเบยนรายงานทเกยวของกบการใหบรการวคซนแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ก ข ก ก ค ข ง ค ก ข


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ข ก ก ก ค ข ง ก ค ข

หมวดเนอหาท 5: วคซนและระบบลกโซความเยนแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ง ข ก ง ง ง ค ง ค ง


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ค ข ก ข ง ง ข ง ง ค

หมวดเนอหาท 6: การเตรยมการและการใหบรการวคซนแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ค ก ค ค ก ข ค ค ง ค


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ค ค ก ข ง ก ค ค ก ค

หมวดเนอหาท 7: อาการภายหลงไดรบการสรางเสรมภมคมกนโรคแบบทดสอบความรกอนการอบรม

ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ก ค ข ง ข ค ก ง ข ข


ขอ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ค�าตอบ ข ง ง ค ค ง ก ข ค ก


w w w . n v c o . g o . t h

Cover.pdf 1 11/6/2558 BE 1:50 AM - NVInvi.ddc.moph.go.th/e-books/EPI2016/eBookSource.pdf · 2016....

Documents

Transcript of Cover.pdf 1 11/6/2558 BE 1:50 AM - NVInvi.ddc.moph.go.th/e-books/EPI2016/eBookSource.pdf · 2016....