FONTES

IURIS R0IIANI ANTIQUI

EDIDIT

CAROLUS GEORGIUS BRUNS.

POST CURAS THEODORI MOMMSENI

EDITIONIBUS QUINTAS ET SEΧTAE ADRIBITAS

SΕΡΤΙλ'IUM EDIDIT

OTTO GRADENWITZ

PARS POSTERIORSCRIPTORES.

TUBINGAEIN L I B R A R I A I. C. B. M O H R I I(Ρ. SIEBECK)

MCMIg.

fi ι

ωi

^

FONTES

ΠJRΙS ROMAM ANTIQJJIEDIDIT

CAROIJTTS GEORGIUS ERlJNSI

SCRIPTORES

-

rosT cuius τιοιοrn ΜΟΜΜSΕΝΙΕDΙΤΙΘΗΙΒΰS QUINTAE ΕΤ SEXTAE ΑJJΗΙΙ3ΙΤΑ S

SEFTIMTJM E]MIJIT

ΟΤΤΟ ιιtΑιΕιqwΙτΖ,

ΙJ

Ι

TUBINGAE

Ι Ν L Ι Β R Α R Ι Α I. C. Β. Μ Ο Η R Ι Ι (P. SIEBECK)ΜΟΜΙΧ.

.ή 02 .ef?0

Eis quae ex Festo et ex Varrone deprompta sunt nonnullos

locos addere placuit. Subsidia quae nova accesserint, singulis auc-

toribus praemonitum est, Varroni quae Gootzio Schoellio que de-

beantur.

Etiam ίη hac parte operis instauranda Ciirtii Witte operausus sum.

Heidelbergae, m. Aprili 1909.Ο. GRADENwITZ.

PRAEFATIO ΕDIΤIΟΝΙS SEXTAS.

Ad fontium iuris Romani antiqui partem posteriorem in hac

eorum editione sexta a priore separatam pariter perveniunt prae-

monita partis prioris adeunda ei qui de consilio et ratione operis

universi certior fieri volet.

Berolini m. Ιυ1ίο a. 1893.ΤΗ. MOMMSEN. 0. GRADENWITZ.

CONSPECTUS OPERIS.

(II accessit in editione sexta.) Pag.

I. S. Pompeius Festus 1

Γ librís de verborum significatu.Η. M. Porcius Cato.

Ε libro de agri cultura 41

ΙΙΙ. M. Terentius Varro.1. Γ libris de lingua Latina 51

2. Ε libris rerum rusticarum 61

IV. Nonius Marcellus.

Ε libris de compendiosa doctrina 64

V. Ascon ίus in Ciceronis orationes.Α. In Pisonianam 67Β. In Scaurianam 68C. Ιη Cornelianam 68D. In orationem in toga candida 69

VI. Scholia Asconio errore tributa in Ciceronis Verrínas.Α. Ιn divinationem 70B. In act. II lib. Ι ϊ 1

VH. Boéthius in Ciceronis topica 73VIII. Servius in Vergilium.

Α. k Aenidem 75B. In Georgica 78C. In Bucolica 79D. Ιn Eclogas 79

ΙΧ. Isidorus Hispalensis.Ε libris originum s. etymologiarum ϊ 9

X. Agrimensores.

1 De agrorum qualitate et condicionibus . . . . 85Frontinus liber Ι 85Frontinus liber ΙΙ 86ftyginus 86

2. De controversüs agrorum 88Frontjnus liber Ι 88Frontmus líber II 91

ERRATA ET ADDENDA.p. 61 n. 2 adde post tom. I pag. 25: et Pflüger, Nexum und mancipium

1908. Kretschmar ZSSt. 23, 227.p. 64 in fine praemonitorum 1. paginis Lindsayanis adnotatis.

EXPLICATIO

SIGNORUM ΕΤ NOTAROM.

Litterae cursivae in textu inscríptionum dístinguunt quae a traditisauf differunt auf absunt, item Latina versa e Graecis ; in adnotationeea quae surrt editoris.

[Uncis quadratis] in scriptorum locis distinguuntur a traditis quasdifferunt auf desiderantur scilicet potiora; in texto ínscriptionum, ubihaec expressa sunt litteris cursivis, untos eos supplementis Omnibus,emendationibus paucis apposuimus.

(IJiicis rotundis) in textu comprehensa sunt compendia ita soluta, inadnotatione Latina versa e Graecis.

((Angulis duplicibus)) lineolísve subductis signavimus quae in traditisdelenda, (angulis simplicibus) quae traditis addenda videntur.

Puncta ... . significant verba vel litteras in traditis auf deesse aufIegi ηoη Posse peque satis certo Posse suppleri.

Lineola — significat quaedam ex traditis omissa esse.Signum .r in textu inscriρtionum indícat in archetypo partem versus

vacuam esse.Signum ° (in medio vocabulo °) finem versus inscriptionis indicat;

quod sgnum, ubi lineae nostrae singulae binos inscriptionis versuscontinent, in finibus linearum omisimus, in margine numeris imparibus(1, 3, 5, 7, 9) notatis (e. g. n. 157,1 p 355). Ceterum numeris in marginepositis Primus eorum versuum indicatur, quorum principia linea nostracontinentur (e. g. u. 153, p. 352).

Ak. Abh. = akademische Abhandlungen:Berl. ak. Abh. = Abh. d. Berliner Akad. d. Wissensch., phil.-hist. Classe.Mönch. ak. Abh. = Abh. d. Mönch. Ak. d. W., philos.-philol. Cl.

Annαlí = annali dell' instituto di corrispondenza αrcheologícα.Ber. = Berichte:

Berl. Ber. = Monatsber. d. Berl. Akad. d. Wissensch.Leipz. Ber. = Ber. üb. d. Verhdl. d. Sächs. Ges. d. W., phil.-hist. Cl.Wien. Ser. = Sitzungsber. d. Wiener Ak. d. W.

C. J. = Codex Justinianus.C. Th. _ Codex Theodosianus.

= Corpus tnscriptionum Latinarum consilio acad. litter. Boruss. ed.D. = D ίgestα.

VIII

Dess. = Dessau, Inscriptiones latinae selectae; νο1. I 1892, νο1. II pars. I

1902, Aars. II 1906.Grut. = Gruteri thesaurus inscr. ed. 1. 1602, ed. II. 1707.Haenel, Corpus legum ab imp. Rom. ante Iustin. latarum. 1857.Haub. = Haubold, antiquitatis Rom. monumenta legalia, ed. Spangen-

berg. 1830.Hermes, Zeitschr. f. klass. Philologie, mode ab a. 1866.

Hu. = Huschke.J. = Ιnstítutíones Justiniani.Jahrb. = Jahrbuch d. gem. deut. R. ed. Bekker et Muther. 1857-1863.

Kr. Z. = Tübinger krit. Zeitschr. f. Rechtsw. 1826-29.Mo. — Mommsen (Ges. Schr. = Gesammelte Schriften).Or. = Orellii inscript. Latín. collectio. 1828. Vol. ΙΙΙ. ed. Henzen. 1856.Pap. Arch. = Arch. f. Papyruskunde ed. Wilcken et alü, índe ab a. 1900.

Singulae papyrorum editiones:Amh. = Amtierst II (edd. Grenfell et Hunt) 1899.Argent. = Gr. Pap. der Kais. U. u. L. Bibl. zu Straßburg i. E. (ed.

Preisigke) 1906.B. (G.) U. = Berliner (Museum), Griechische Urkunden 1.2.3. 1891 squ.C. P. R. = Corp. Pap. Reineri I. cd Wessely 1896.Fayfim = Fαy ιm Towns (edd. Grenfell et Hunt) 1900.Flor. = Papiri Fiorentini I. ed. Vitelli 1905/6.Lips. = Griech. Urk. der Pap. S αmml. zu Leipzig (ed. Mitteis) 1906.Oxy. = Oxyrhynchos I—V. (edd. Grenfell et Hunt) 1898 squ.

Phil. = Philologus, Zeitschr. f. d. klass. Altertum, índe ab a. 1846.Rh. Iur. = Rheinisches Museum f. Iurisprud. 1827-1835.

Rh. Ph. = Rhein Mus. f. Philologie, inde ab a. 1827.Ri. = Ritschl, priscae latinitatis monumenta epigraphica, ad archetypon

repraesentata. 1862. (tab. lithogr. ad Ces)

Rud. R. G. — Rudorff, röm. Rechtsgeschichte. 1857.

Spang. = Spangenberg, iur. Rom. tabulae negotiorum sollemnium. 1822.Wi. = Wilmanns, exempla inscrípt. latin., 2 νο1. 1873.ZGR. = Zeitschr. f. geschichtl. Rechtsw., edd. Savigny aliique. 1815-1848.ZRG. = Z. f. Rechtsgeschichte, edd. Rudorff, irυns aliique inde ab a. 1862.ZSSt. = Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, edd. Bruns

aliique inde ab a. 1880.

g^υ•

Festus. 1

I. SEXTUS P4MPEIUS FESTUS.

V M. Verrius Flaccus quos imperante Augusto ex. Varronianis potissi-mum composuit libros de verborum significatu cid ordinem litterarur ιz (seclprimarum tantummodo) digestos, eos Pompeius Festus (nobis Σ) secundo ter-tiove nostrae aerae saeculo in compendium redegit, cuius compendii partemservavit unicus codex olim Pomponii Laeti, hodie Neapolitanae bibliothecae,scriptus saec. Χ (nobis eod., quatenus hodie superest, L in parte adservataolirn apud Laeturn hodie deperdita). .De/kit eius libri pars prior tota sivequaterniones septem primi et pars octavi ad mediam litteram M; partisposterioris quaterniónunz novem quae supersunt folia práeter minores hiatusambusta sunt omnia, ut singulorum rectorum pagina posterior, versorumpaqina prior aut tota aut maiore ex parte perierit. Praeterea ex quaternio-nibus his novem, qui etsi mutili superfuerunt tamen saeculo XV, cum hodiedesiderentur tres Vili. Χ. XVI, eorum vices facit aliquatenus exempla ι•descriptum inde ea aetate parum curiose neque servatum ipsum, cuius nosadhibuimus apographα tria, scilicet libros Vaticanos 1549 (nobis R), 2731(nobis S), 3369 (nobis Q). Ad quaternionem decimum sextum (p. 359-376ed. Mue.) accedit exernplar alterum idque longe maiore cura exceptum, utvel hiatus diligenter repraesentet in altero exemplari plerumque obcaecatos,Angeli Politicini ab Huelseno investigatum in cod. Vaticano 3368 (nobis A),quo facturn est, ut carere possimus adnotationibus eiusdem Folitictni adser-vαtis in bibliotheca Monacensi adlzibitisque a me in quaternionis eius recogni-tione edita in actis acciderniae Berolinensis maioribus cinni 1864. — Festiepitomen etiamtum intefjrarn denuo abbreviavit aetate Caroli Magni Faulus(nobis P) diaconus is ipse qui scripsit de rebus gestis Lonqobardorum, cuiusepitomae inter multa quae supersunt exemplaria adlzibui ηιzzιs tria primariaGuel ferbytanum (nobis G) saec. X, Trecense (nobis T) saec. xl, Monacense(nobis M) saeculi XI/XII. Factum autem est sinyulccri beneficio ChristicmiHuelseni, ut in hcic editione quae ex Festo Paulove deprompsimus cligestaad ordinem alphabeticum hodie usitatum, omnia proponantur recognita adexemplaria supra citata ab eo aut denuo aut primum diligenter collata. Ρα -ginαe quae F(esti) vel Ρ(αuli) nomen sequuntur, vel, ubi Fest i quae super-sunt ex epitome Pauli supplentur, utriusque coniuncti, editionis sunt curataeα.1839 ab Odofredo Mueller (nobis Mue.).

Ε libris de verborum significatu.

® b a c t í magistratus Ι dicebantur, qui coacti deposuerant irnperiiim. Ρ. 23A b e m i t o significat `demito' vel auferto ; `emere' enim antiqui dice- ρ. 4bant pro `accipere'.

Ι ) [ser. gmaistratu. Tn. 14Ι.]BRUNS, Fontes iuris. Ed. VΙΙ. Ι

^

Festus.2

p.23Abgregare —, adgregar e —, segregare —. Quorum ver-

borum frequens usus non mirum, si ex pecoribus pendet, cum apud

antiquos opes et patrimonia ex his praecipue constiterint, nt adhuc

etiam `pecunias' et `peculia' dicimuS ι.

Ρ. 19 A b o r i g ί n e s appellati siint, quod `errantes' convenerint 2 in agrurn,

qui rninc est popiili Romani; fuit enim gens antiquissima Italiae.

Ρ. 18 Α c c e n s i dicebantnr, qiii in locum mortuorum militum subito sub-

rogabantur, dicti ita, quia `ad censum' adiciebantur.

Ρ. 71 A c t u s modo significant — iter inter vicinos quattuor pednm 1 α-

tum ; modo in geornetrica minorem partem iugeri, id est centum

viginti pedum cett.

Ρ. 7 A dl e c t i dicebantnr apiid R omanos, qui propter ίηοριαm ex equestri

ordine in senatoriirn sunt rnimero adsumpti. Nam patres dicrnitiir.

qlú sunt 'p αtriCii' generis; conscripti, qui in senatu 'ι sunt 'SCriptίS'adnotati.

Ρ. 1s A d o r a r e apud antiquos significabat 'αgere', unde et legati `oratores'diciintur, quia mandata populi ` αgιιηt'.

Ρ. ι5 A d p r o m i s s o r est, qui, quod suo nomine promisit, idem proaltero quoque promittit.

Ρ. 14 A d s c r i p t ί dicebantur, qui in colonias nomina dedisseiit, ut essentcoloni.

Ρ. 14 A d s c r i p t i ci i veluti quidam scripti ; dicebantur, qui supple ήdislegionibus 'adscribebantur' ; hos et a c e e n s o s dicebant, quod ` αd legio-ηιιm `censuro' essent adscripti ; gnidam v e 1 a t o s, quia 'vestίtΐ inermesseqiierentur exercitum cett.

Ρ. 9 A d s i d u u s dicitur, qui in ea re, quam frequenter agit, quasi 'con -sedisse' videatur; alii assiduum locupletem, quasi 'multorum assiurn',dictum putarunt; alii eum, qui sumptu proprio militabat, ab assedando' 6 vocatum existirnarunt ^.

Ρ. 13 Α e d ί l i s initio dictus est magistratus , quia s `aediιιm' ηση tantumsacrarum, sed etiam privatarum euram gerebat; postea hoc nomen

1) Plin. )α. η. 18,3,11: Pecunia ipsa a pecore appellabatur; et etiamnunc in tabulis censorüs pascua dicuntur omnía, ex quibus populus re-ditus habet, quia din hoc solum vectigal fuerat. — 2) convenerunt G. —3) senatus G. — 4) [Caze inseras quis; adpromittit is qui suo nomine itapromittit, ut ea summa pro altero quoque promittatur eumque soluta liberet.Τχ• m•] — 5) vel, uti quidam, adscriptivi Walch, ad Tac. Agric. 265;cf. Varro, 1. 1. 7, 56. — 6) assedendo Τ. — 7) aestimarunt libri. —8) «magistratus» qui Mue.

Ι ^ Ε

Festus. 3

et ad magistratus translatum est. Dictus Ι est autem `aedilis', quodfacilis ad eum plebi aditus esset.A e r a r i í tr i b u n i a `tribuendo aere' sunt appellati. Aerarium sane Ρ. 2populus Romanus in sede Saturni habuit.A e s t i m at a poena ab antiquis ab `aere' dicta est, qui eam aesti- Ρ. 24maverunt aere, ovem decussis, bovem centussis, hoc est decem velcentum assibus. ( (If. Μ a x i m a.)A 1 i u t a antiqui dicebant pro `aliter' ex Graeco id άλλο ίως trans- Ρ. σferentes; hin° est illud in legibus Numae Pompilii : "Si quisquamaliuta faxit, ipsos Iovi sacer esto".θ m b i t u s proprie dicitur `circuitus' 2 aedificiorum patens in latí- P. 5tudinem pedes duos et semissem, in longitudinem idem quod aedi-ficium cett.

A m b i t u s proprie dicitur inter vicinorum αedificia locus duorum P. 16pedum et semipedis ad `circumeundi' facultatem relictus. Ex quo etiamhonoris ambitus dici coeptus est a `circumeundo' supplicandoque.A m s e g e t e s dicuntur, quorum ager viam tangit . Ρ. 21A n n a r ί a lex dicebatur ab antiquis ea, qua finiuntur anni magi- Ρ. 27stratus capiendi.A n t e u r b a η a praedia urbi propinqua. P.8A q u a e t i g n í tam interdicl solet damnatis, quarn accipiuntur Ρ. 2nuptae, videlicet quia hae duae res humanam vitam maxime con-tinent. Itaque funus prosecuti redeuntes ignem supergrediebanturaqua aspersi; quod purgationis genus vocabant suffitionem .Α r b i t e r dicitur iudex, quod totius rei habeat arbitrium et facul- Ρ. 15tatem. — A r b i t r í u m dicitur sententia, quae ab arbitro statuitur.

— A r b í t r a r í u rn, cum adhuc res apud arbitrum :, geritur.Α r mi t a dicebatur virgo sacrificans, cui lacinia togae in humerum Ρ. 4erat reiecta . Legibus etiam Laurentum sanctum est, ne pomnm

ex alieno legatur in armum, id est quod umeri onus sit ^.Α s t significat `at', `sed', `autem' s. P. σA u r i c 1ι á l c u m vel `orichalcum' güidam putant compositum ex aere Ρ. 9

1) dictum Μ. — 2) circumitus G. — 3) Bergk (ZRG. 14,143) : amse-getes, quia veteres an pro círcum ponere consuerunt, teste Macr. sat. 1,14. —

4) Cf. D. 24,1,66,1. — 5) arbitrium Μ. — 6) relecta Μ. — 7) Cf. Grimm,deutsche 1R.-9.lterth. 554. — 8) Sic cod., vel ante gutem male ins. Mue.

cum vulg. — Charis. gramm. 229,30: `ast' apud veteres variam vim con

-tulit vocibus pro `atque', pro `ac', pro `ergo, sed, tamen, tum, cum', ut

in glossis antíquitatum legimus scriptum. Cf. Schnell, XII tab.110.1*

Festus.4

et auro, siue quod colorem habeat aureum ; `orichalcum' 1 sane di-

citur, quia in montuosis locis invenitur; mons etenim Gra,ece Úρος

appellatur (c f. C a d m e α).

P. .32 Β u s t u m proprie dicitur locus, in quo rnortuuS est combustus etsepnitus, diciturque bustum quasi `bene ustum' 2 , ubi vero combustus

quis tantummodo. alibi vero est sepultns, is locus ab 'nrendo' `ustrin α 3

vocatur; sed modo busta `sepulcra' appella ιnus.

Ρ. 47 (Υ a d m e a terra quae in aes coicitur ut fiat orichalcnm.

R 47 C a d u c e a t o r e s legati pacem petentes. Cato '`cadnceatori" 3 , in-

„_quit, "nemo homo ^> nocet ^.

Ρ. 62 Ca e 1 ί b a τ i hasta capiit nnbentis comebatur, quae in corpore gla-diatoris stetisset abiecti occisique, ut quemadrnodum ilia coniuncta

fnerit cum corpore gladiatoris, sic ipsa cum viro sit; vel quia

matronae Iunonis s Curitis in t ιιtela sint, quae ita appellabatur aferenda hasta, quae lingua Sabinorum `curis' dicitur: vel quod forte

viros genitiiros ominetllr — vel quod nuptiali iure imperio viri subici-tur s nubens, quia hasta summa armornm et imperii est: quam ob

causam — captivi sub eadem veneunt, qnos Graeci Sορναλώτουc et&ρυχτrτους vocant.

Ρ. 65 C a p t ii s locus dicitui' ad sacriilcandum legitime constitutus. ε rΡ. ss C e l e r e s antiqui dixernnt gnos nunc equites dicimus, a `Celere',

interfectore Remi, qui initio a Romulo iis 1° praepositus fuit; qiii _ έ í1primitos electi fuerunt ex singulis curüs deni, ideoque omnino tre- :centi fuere.

fihΡ. 54 C e n α c u 1 a dicuntur, ad quae 11 scalis ascenditur ι 2.Ρ. 54 C e n s i o h a s t α r i a dicebatur, cum militi miiltae nomine ob delictum

militare indicebatur 13, quod hastas daret. ι? íi

Π. 54 C e n s ί o n e m facere dicebatnr censor, cum multam equiti inro-gabat 14. ;ύ Γ ^

Ρ. 58 C e n s o r e s dicti, quod rem snam quisque tanti aestimare solitus sit, '}quanti illi censuerint

Π. s8 C e n s u i c e n s e n do l e agri proprie appellantur, qui et emi et ve- tt εnire iure civili possunt.

1) aurichalcu ιn Μ. — 2) bene iustum Μ. — 3) ostrina Μ. — 4) modo obustaΤ. — 5) caduciatorí GM. — 6) homo om. Τ. — 7) nosset G. — 8) iunínis Μ.— 9) sobücitur. G. — 10 his M — 1ι) /// 11) quas libri. — 12) Cf. D. 43,17,3,7: sed sí supra aedes, quas possideo, cenaculum sit cett. — 13) indiceban-tur G. — 14) inrogabant Μ. — 1δ) censuerunt Τ. — 16) censedo Μ Τ. ̀"]!

Festus. 5

C e n t e n a r í a e cenae dicebantur in quas lege Licinia ηση plus ρ. 54`centussi' 1 praeter terra enata Ζ inpendebatur 3 , Id est centum assi-bus qui erant breves nummi ex aere.C e n t u m v i r a l i a iudicia a centumviris sunt dicta. Nam cum Ρ. 54essent Romae triginta et quinque tribus, quae et curiae sunt dictae,terni ex singulis tribubiis sunt electi ad iudicandum, qui centumviriappellati sunt; et licet quinque amplius quam centum fuerint, ta-ιηeη, quo facilius nominarentur, centumviri sunt dicti.C e n t u r ί α in agris significat ducenta iugera, in re militari centum ρ. 53homines. C e n t u r í a t a cornitia item curiata comítia dicebantur, Π. 54quia populus Romanos per centenas tnrmas divisus erat. — C e n- Ρ. 53t n r ί a t u s a g e r in ducena 4 iugera definitus, quia Romulus centeniscivibus ducena τ iugera tribuit.C i r c u m l u v i u m ius praediorum 5 . Π. 64Cl a s s ί c i testes dicebantur qui signandis testamentis adhibebantur. ρ. 56C o g ni t o r est, qui litem alterius suscipit coram ab eo, cui c datus ρ. 57est; procurator autem absentis nomine actor fit.

C o mi t ί α 1 e s dies appellabant, cum in comitio conveniebant; qui Ρ. 38locus a `coeundo', id est ins ίmul veniendo', est dictus.C o m pa s c u u s ager relictus ad pascendurn communiter vicinls. ρ. 40C o m p r a e d e s eiusdem rei populo sponsores . ρ. 39

C o n c ί l ί a b u l u m locus, ubi (in) concilium convenitur. Ρ. 38C o n c i 1 i u m dicitur a populi `consensu' : sive concilium dicitur a Ρ. 38

`concalando' s, Id est vocando.C o n di c e r e est dicendo denuntiare. Π. 64

C o n di c t i o 9 in diem certum eius rei, quae agitur, denuntiatio. ρ. 66

C o n d i c t u m est, quod in commune 10 est dictum. ρ. 39

C o n s c r ί p t ί dicebantur, qui ex equestri ordine patribus adscribe- ρ. 4ιbantnr 11 , ut numerus senatorum expleretur.C o n s p o n s o r `COniUrator'. Ρ. 59

C o n s p o s o s antiqui dicebant fide mutua conligatos. Ρ. 41

C o n t e s t a r ί litem dicuntur duo aut pinres adversarii, quod ordi- p. 57nato iudicio utraque pars dicere solet: "Testes estate".

1) centussi G', centussibus G"MT. — 2) terrae nata (natabus G)

libri. — 3) impendebantur G. — 4) ducenta Μ. — 5) cf. Isidor. XIV, 8,42.— 6) ab eo eui libri, eo cui vulg. [malim eo a quo. Tii. Μ.] — 7) spon-

sore Μ. — 8) concalendo T, conconcalendo Μ. — 9) condicio G, con-ditio Μ. — 10) communi libri. — 11) adscríbantur Μ.

Festus.6

Ρ. 38 C o n t e s t a r i est, cum uterque reus dicit: "Testes estote ".

Ρ. 38 C o n t ί o significat 'conventum', ηση tamen alium, quam eum, qui (α)

magistratu vel a sacerdote publico ι per praeconem convocatur.

Ρ.64 Contrarium aes, grave aes.

Ρ. 62 C o ll v e n t a e C o n d 1 C i 0 d ίcebatur, cum primns sermo de nuptiis et

earum condicione habebatur.

Ρ. 41 C o n v e n t u s g ιιattuor modis intellegitur: — tertio cum a magi-

stratibus iudicü causa populus congregatur.

Ρ. 50 C u m i m p e r i o e s t dicebatur apud ant ίquos, cui nominatim 2 α ρο -ρυlο dabatur impermum. Cum p o t e s t α t e 3 e s t dicebatur de eo,qui a populo alicui negotio praeficieb αtur ι.

Ρ. 50 Cum p o p ιι 1 ο a g e r e Iioc est 5 populnm ad concilium aut comitiavocare.

Ρ. 48 C u τ a t o r e s d ίcuntur, qui pupillis loco tutorum dantur; sive illiqiii rei frnimentariae agrisve s dividendis praepositi sunt.

Ρ. 49 C u r ί a locus est, iibi publicas 'curas' gerebant. C al ab r a % curiadicebatur, ubi tantum ratio sacrorum gerebatur. C u r ί a e etiamnorninantur. in quibus uniuscuiusque partis populi Romani quid.geritur, quales siint hae, in quas Romulus populum distribuit, nu-mero triginta, quibus postea additae sunt quinque, ita ut in suaquisque curia sacra publica faceret feriasque observaret, iisquecui'iis sing·ulis nomina Curiarum virginum inposita esse dicuntur,quas virg'ines quondam Romani de Sabinis rapuerttnt.

Ρ. 49 Curiales, eiusdern curiae, ut tribules et munίcipes 9.Ρ. 64 Curiales f l a m i n e s Curiarum sacerdotes.Ρ. 62 C U r i o n i a sacra, quae in curiis fiebant.Ρ. 49 C u r i o n ί u rn aes dicebatur, quod dabatur curioni 10 ob sacerdotium

curionatus.Π. 49 C u r i s est Sabine 'hasta', unde Romulus 'Quirinus', quia eam fere-

bat, est dictus; et Romani a Quirino 'Quirites' dicuntiir. Quidameum dictum putant a 'Curibus', gnae fuit urbs opulentissima Sa-binorum ι ι,

Ρ. 49 C υ ι' r u 1 e s 1 2 magistratus appellati sunt, quia 'curru' vehebantur.Ρ. 51 C ii s t o d e l a m dicebant antiqui, quam nunc dicimus 'custodiam'.

1) buplico Μ. — 2) nommnaturn Τ. — 3) sic T; cum potesta M, com-potesta G. — 4) praeferebatur libri. — 5) est hoc est libri. — 6) vel G.— ϊ ) culabra libri. — 8) hisque libri. — 9) municeps Μ. — 10) ευ-ι•ου ί G. — 11) Cf. Caelibari hasta su}ιrα ρ. 4. — 12) sic libri.

Festus. 7

D e c ί m a qiiaeque veteres dis suis offerebant. Π. 71D e c i m a n u s appellatur limes, qui fit ab ortu solis ad occasum ; Ρ. 71alter ex transverso currens appellatur cardo Ι.D e m ί n u t u s c a p i t e appellatur 2, qui civitate mutatus est ; et Ρ. 7οex alia familia in aliam adoptatus 3 ; et qui liber alteri mancipiodatus est; et qui in hostium potestatem venit; et eni aqua igniqueinterdictum est.Ι) e p e c u l a t u s a`pecore' · dicitur; qui enim populum fraudat, pe- Ρ. 75c:.ulatus poena tenetur.Ι) e p o n t a n ί senes appellabantur, qui sexagenarii `de ponte' de- ρ. 75iciebantur.D e r o g a r e proprie est, cum quid ex lege vetere, quo minus fiat Ρ. σ9sancitur lege nova; derogare ergo detrahere' est.D i f f a r r e a t i o genus erat sacrificii, quo inter virum et mu- Ρ. 74lierem fiebat dissolutio ; dicta 'diffarreatio', quia fiebat `farreo' liboadhibito.D ί r u t u m a e r e militem dicebant antiqui, cui stipendium ignomi- Ρ. σ9niae causa ηση erat datum , quod aes d ίrueb αtur' in fiscnm, ηση inmilitis sacculum.D í s e r t ί o n e s divisiones patrimoniorum inter consortes. Ρ. 72D í s p e n s a t o r e s dicti, qui ` aes 'pensantes' `expendebant', non Ρ. 7Ζ

'adnumerabant'.D o 1 i vocabuliim nunc tantum in malis utimur, apud antiquos Ρ. σ9

autem etiam in bonis rebus utebatur; unde adhuc dicimus `sinedolo malo', nirnirum quia solebat dici et `bonus'.D υ ί c e τι s u s dicebatur 'cum altero', id est cum filio, 'census'. Ρ. σ6D υ p l i o n e m antigti dicebant, quod nos 'dυρ lυιη' . Ρ. 66

Ε ί u r a t ί o sígniticat id, quod desideretur, non posse praestari. Ρ. 77Plautiis: "Eiuravit militiarn".Ε rn, `tum'. Ε m 10 pro 'eum', ab eo', gnod est 'is'. Ρ. 76. 77

L rn a n c ί p a t ί duobus modis intelleguntur : aut íi 11 , qui ex patris ρ 77i ιlre exierunt, aut ü 1ι , qui aliorum fiunt dominii; quorum utrumquefit mancipatione.

Ε m e r e, quod nunc est mercari', antiqui accipiebant pro 'sumere' Ρ. 76

(cf: Ab emito).

1) Cf. Isid. 15,14, 4. — 2) appellabatur Τ. — 3) est ins. Μ. — 4) pe-eure GM. — 5) est ins. G. — 6) dictum G. — 7) desertiones libri. —

8) quia Μ. — 9) v. tom. I p. 39, tab. XII, 3. — 10) en G. — 11) hi libri.

II9

Ά ?^

Festus.8

ρ. n E n d o p l o r a t o, `inplorato', quod est cum `questione 1 inclamare'.

Inplorare n amque est `cum fletu rogare', quod est proprie vapTi

lantis.

Ρ. īī E η d o p r o c i n c t u, `in ρ rocίnctu' : significat autem, cum ex castris

in proelium exitum est, procinctos, quasi 2 `praecinctos' atque expe-

ditos; nam apiid antiquos togis incincti pugnitasse 3 dicuntur.

P. 8ν E q u e s t r e a e s, quod equiti dabatur.

Ρ. 82 E r c t u m c í t n m q u e -λ fit inter consortes, iit in libris legum Ro-

manorum 5 legitur. E r c t ιι m a `coercendo' dictum, unde et `erciscen-

dae et `ercisci'. C i t u m autem est vocatum a `ciendo'.

P. 7ī (^ E s c i t `erit'.

Ρ. īi E v e r r ί a t o r vocatnr, qui ii.ire accepta hereditate iusta faceredefuncto debet qui si non fecerit seιι quid in ea re turbaverit,sιιο capite luat. Id nomen ductum ; a `verrendo'; nam exverrae' 8

s ιιηt purgatio quaedarn domus, ex qua mortuus ad sepulturam fe-rendus est, quae fit per everriatorem certo genere scoparum adhi-

bito ab `extra verrendo' dictarum.

Ρ. 82 Ε x r o g a r e est ex lege vetere aliquid eximere per novam legem.^. 78 E x t r a r i u s est, qui extra foculn sacramentum iusque 9 sit.

Ρ. 86 F a m 1 1 i a antea ίιι liberis hominibus dicebatur, quorum dux etprinceps generis vocabatur pater et mater familiae; unde familianobilium Pompiliorum, Valeriorum, Corneliorum. Et f a m ί l i a r e sex eadem familia. Postea hoc nomine etiam `famuli' appellari coe-perιιnt cett.

Ρ. sī F a m u 1 i origo ab Oscis dependet 1 0 , apud quos servus `famel' no-minabatur 1 1 , unde et `familia' vocata. —

Ρ. 87 F a m u l e t ί u m 12 dicebatur, quod nune `servitium'.Π. 88 F a r r e u m, genus libi ex farre factum ι3Ρ. 93 F a s t ί s diebus iucunda 14 `fari' licebat, `nefastis' quaedam non li-

cebat fαri' 15

1) conquestione G. — 2) qua ítii. — 3) punitasse Τ. — 4) que delScaliger. — 5) aromanorum Μ. — 6) v. tom. Ι ρ. 23, tab. V, 4. 5. 7Schoell 98. — 7) dictum Τ. — 8) exvernae libri. — 9) usque M. — 10) de-μ endit libri. — 11) Lex Osca tab. Bant. (tom. Ι ρ. 52) ν. 22. — 12) [ser.famulícium. ΤΗ. Μ.] — 13) Plin. h. n. 18,3,10.· in sacris ηihil religiosiusconfarreationis vinculo erat, novaeque nuptae farreum praeferebant. Cf.Gai. 1,112. — 14) iocunda libri, iuridica Aug., ius Scal. [malim iure di-cunda. ΤΣτ. Μ.] — 15) Cf. Varro, Ι. Ι. 6,29.30.

:]

ι

Festus. 9

F a s t o r u m libri appellantur, in quibus totius anni fit descriptio ι . Ρ. 81F a s t i enim dies `festi' sunt.F e n u s et f e n e r a t o r e s et le g de credita pecunia f e n e b r i s α ρ. 86`fetu' dicta, quod crediti nummi alios pariant, ut apud Graecos ea-dem res τόκος dicitur. `F e n u m' quoque pratorum ab hac causa estappellatum, quando id ipsum manens quotannis novum parit, undeetiam et `festuca' vocata est.F e r e t r i u s Iuppiter dictus a `ferendo', quod pacem ferre putare- Ρ. 92tur; ex cuius templo sumebant sceptrum, per quod iurarent, et 1 α -pidem silicern, quo foedus ferirent. (Cf. L a p i d e m.)F e r ί a s antiqui `fesias' 2 vocabant; et aliae erant sine die festo, ut Ρ. 86nundinae, aliae cum festo, ut Saturnalia cett.F e t ί α 1 e s a`ferendo' 3 dicti: apud hos enim belli pacisque faciendae Ρ. 9τius est ^.F l a m i n i u s c a m ί l l u s puer dicebatur ingenuus patrimes et Ρ. 93matrimes, qui flamini Diali ad sacrificia praeministrabat: antiquienim ministros `camillos' dicebant. Alii dicunt omnes pueros abantiquis `camillos' appellatos cett.F 1 a m m e o amicitur nubens ominis .-, boni s causa, quod eo ad- Ρ. 89sidue utebatur `flaminica', Id est flaminis uxor, cui nori licebat faceredivor tiu ιn.F 1 a m m e o vestimento `flaminica' utebatur, id est Dialis uxor et Ρ. 92

Iovis sacerdos, cui telum fulminis eodem erat colore.F o e d u s appellatum ab eo quod in paciscendo foedere 8 hostia ne- Ρ. 84

caretur. Virgilius: "et caesa iungebant foedera porca"; vel quia in`foedere' interponatur `fides'.F o r c t e s, frυgί et bonus', sive `validus'. (0/. S α η a t e s.) Ρ. 84Σ o r u m sex modis intellegitur : primo negotiationis locus —; Ρ. 84

alio, in quo iudicia fieri, cum populo agi, contiones haberi solent;

1) [immo discriptio. TH. iM.] Macr. sat. 1,15, 9: Príscis — temporibus,

antequam fasti a Cn. Fl αvίο scriba invitis patribus in οmnium notitiamproderentur, poiitifici minori haec provincia delegabatur, ut novae lunaeprimurn observaret adspectum visamque regi sacrificulo nuntiaret, itaque,

sacrificio — celebrato, idem pontifex `calata', id est `vocata', in Capitolium

plebe, — quot numero dies a kalendis ad nonas superessent, pronuntia-

bat. — Verbum autem κaλc graecum est, id est `voco', et hunc diem, qui

ex his diebus, qui `calarentur', primus esset, placuit `kalendas' vocarí. —

2) festas libri, emend. Mue. — 3) sic libri. — 4) Nonius v. FetiaHs. Varro,

Ι. Ι. 5, 86. — 5) hominis MT. — 6) om. Τ. — 7) flaminis G. — 8) foede

GM, fide Τ.

10

tertio, cum is ι , qui provinciae praeest, forum agere' dicitur, cum

civitates vocat et de controversüs eorum cognoscit; quarto, cum id

`forum antiqui appellabant, quod nunc vestibiili-im sepuleri dicari

solet cett.

Ρ. 91 F r a u s u s erit, `fraudem comrniserit'.

Ρ. 92 F ii 1 g u r i t u m Id quod est `fulmine ictuni', qui locus statim fieri

putabatur reHgiosTis, qnod eum deus sibi dicasse videretur.

Ρ. 89 F ii n d u s dicitur ager quod planus sit ad sirnilitudinem fundi να-

sornm. 'Fnndus' quoque dicitur populus esse rei, quam 2 alienat,

hoc est `auctor'.Π. 89 F n t a r e 'argnere' est, uiide et `confutare'. Sed Cato lioe pro `saepius

f ιιisse' ponit.

Festus.. Rί

ε^ίίί°

liσ U°π e

α

;Π11 ^

r`^π6°ut°r

ii

;.Jipl,^ C

ι'l

11 ΐ

; °μ U ιιι ID

•.^ ι ^, ιιιι'e;

.;^1D11t'lίζ

ίιι comitiu

ί υ cαιυι ί iεs

e1'1 λ e sλ

;íf ι llil'1,

1) 1 1 C

uuucupat

· is, eTtr

:ε gui pel]

:.,π1α e dici

cum ricú

^liludine r

'^σίυt suιι tg^

.aé1'llecir

:irs est' 9,

:i ι ε flamiι

; ιι°λ t1C, já`lam

vad

δ ά ςι ί 'deciρiε

ια c ε et 1Ι

t i υ.ι ??1,

1111υ)11l

^ ιroe

cοναα^

,;,lc• ά)

JO) faa

ρ. 9 ι G e n s Α e 1 i a appellatur, quae ex multis familiis conficitur.Ρ. 94 G e n t i 1 ί s dicitnr et ex eodem `genere' ortus, et is, qui simili no

-miiie appellatur, iit ait Cincius : "Gentiles mihi sunt, qui meo nomine

appellantur ".Ρ. 98 G r a v e a e s dictum α pondere, quia deni asses, singuli pondo

libras. efficiebant denarium, ab hoc ipso numero dictum. Sed. bello

Punico populus Romanus, pressus aere alieno, ex singulis assibuslibrariis senos fecit, qui tantundem ut illi valerent. Item nummiquadrigati et bigati a figura caelaturae dicti. ( Cf : S e x t a n t a r ί .)

Ρ. 1ο1 }{ a s t a e snbiciebant 3 ea, quae publice venundabant, quia signumpraecipuum 4 est hasta. Nam et Carthaginieiises, quum bellum vel-lent, Romam hastam rniseriint, et Rornani fortes viros saepe hastadonarunt.

Ρ. 99 Η e r e d ί u m `praedium parvulum' .Ρ. 99 Η e r e s apud antiquos pro 'dornino' ponebatur.

Ρ. 102 Η o r c t η ιιι et f o r c t u m pro `bono' dicebant e.μ. 102 H o r d i a r ί u τη a e s, quod pro hordeo equiti Romano dabatur.Ρ. 1ο2 Η ο r t u s % apud antiquos omn ίs villa dicebatur, quod ibi, qui arma

capeie possint, orirentur'.μ. 102 Η o s t i a dicta est ab eo, quod est `hostire' ferire.

1) his libri. — 2) quem libri. [Vide num agatur non de re, sed dereo. Tu. Μ.] — 3) sic libri. — 4) belli ins. Mue. [Malim dominii a populoquaesiti. ΤΗ. 1Ι.] — 5) Plin. h. n. 19,4,50: in ΥΙΙ tabulis — nusquam rio-minatui· villa, semper in significatione ea hortus, in horti vero herediurn.Cf. Varro, r. r. 1,10. — 6) v. tom. 1 ρ. 19 tab. 1, 5. — 7) hostus G Μ.

ιι ^

Festus. 11

Η o s t i s apud antiquos `peregrinus' dicebatur, et qui nunc hostis, ρ.102'perdnell ίo'. (Χ P e r d u e 11 ί ο, qui `per'tinaciter retinet bellum'. χ Ρ. 66ν. Duellum.)

Ι g ί t u r nunc quidem pro conpletionis signiiicatione valet, quae est Ρ.106'ergo'; sed apud antiquos ponebatur pro 'inde' et `postea' et `tum' 1.Ι g n ί s Vestae si quando interstinctus esset, virgines verberibus Ρ. 106aftieiebantur 2 a pontifice ,3 cett.Ι 11 1 ί c i u m dicitur, Cum populus ad contionem 'elicitur', id est Ρ. 114evocatur cett. r n 1 ί c i n m v o c a r e antiqui dicebant ad eontio- Ρ. 113nein vocare.

Ι η p e n s a m stipem, aes sacrum, quod 'nondum erat pensum'. Ρ. 108I n p 1 o r a r e, 'inclamare', ad auxilium 'invocare'. (Cf. E n d o p l o r a t ο). Ρ. 109I n p r o l u s vel i n p r o l i s, qui iiondum esset adscriptus in civitate. Ρ. 108I η c o m ί t i a r e significat tale convicium facere, pro quo necesse Ρ. 107sit 'in comitium', hoc est 'in coriveiitum', venire. Plautus 'quaeso nexiie incomities ".I n f e r ί a e sacrificia, quae dis 14lanibus `inferebant'. Ρ. τ12I τι f i t i a r i, crediturn fraudare. Ρ. 112Ι η p r o c i n c t u factum testamentum dicitur, quod miles pugnatu- Ρ. 109rus nuncup αt praesentibus cornrnilitonibus.Ι n s o n s, extra culpam, a quo dici morbus quoque existimatur ·son- ρ. 1ι

ticus', qui perpetuo noceat.I 11 S u l a e dictae proprie, quae non iunguntur ή cornrnuiiibus parieti- Ρ. 111

bus cum vicinis circurnituqiie publico aut privato cinguntur, asirnilitudine videlicet earum terrarum quae in fluminibus ac mari

emineiit suntque ' ίη salo'.I n t e r n e c i v u m ς testamentum est, propter quod d.orninus eius Ρ. ιι4·necatus est' 9.Ι υ r a r e flamini ι0 Diali fas non erat. Ρ. 104I u r g a t i o, 'iuris actio'. Ρ. 103Ι u s t u m v a d e τη, idoneum sponsorem.

L a c ί t `decipiendo inducit'. L a x etenim fraus est. Ρ. 116

L a n c e e t l i c ί o dicebatnr apiid antiquos, quia, qui furtum ibat Ρ. 117

1) v. tom. Ι ρ. 17 tab. Ι, 1. — 2) affaciebantur G. — 3) Exempluna

refert Liv. 28,11, 6. 7. — 4) illicibum libri. — 5) sic GM, vocatur Τ. —6) quae coniunguntur Τ. — 7) círcum ita qui G, circuimtu qui M, eir-

cumitu Τ. — 8) internae cibum Μ T, internecidum G. — 9) Cf. Isid. 5,

26,18. — 10) famini M, flammini Τ.

Festus.12

quaerere in domo aliena, licio cinctus intrabat, laneemque ante ocu-

los tenebat propter matrnm farniliae aut virginum praesentiam 1.

π. iis L a p ί d e m silicem tenebant juraturi per Iovem, haec verba di-

centes : "Si sciens fallo, tiirn me Dispiter salva urbe arceque bonis

eicia±, ut ego liunc lapidem "2,

Ρ. 116 L i b e r a 1 ί a tiberi' festa, quae apud Graecos dicuntur Διονιιη 3.

Naevius: "Liberalingua loqueniur. ludis Liberalibus".

Π. 116 L ί c i t a t i in mercando sive pugnando 'contendentes'.

π. 116 L i m i s obliquiis, id est transversus, unde et `hmina'. — L í m ί t e s

ίτι agris nune tei ·mifli, nunc viae transversae. — L i τττ i t a t π s ager

est in centurias dimensus.

π. ιιδ L ί t ί s s cecidisse dicitur, qui eius rei, de qua agebat, causam amisit.

π. 116 L ί t u u s appellatus, quod 'litís' Ε; sit testis; est enim genus buciiiae

incurvae, quo qui cecinerit, dicitur 'l ίticen' . Ennius: "Inde loci 1 ί-

tυιιs sonítus effudit acutos".

Ρ. 119 L o c u p l e t e s. 'locoru τn multorum' domjni s,

Ρ. ι26 Ή a g ί s t e r a r e moderari; υnde m a g í s t r i ηση solum doctoresartíum, sed etiam pagoriirn , societatum, vicorum, collegiorum,

equitum dicuntiir, quia omnes hi 'magis ceteris' possunt : unde etrn a g i s t r a t u s, qui per irnperia potentior es sunt, gttam privati ;quae vox duabus significationibus notatur. Nam aut personam

ipsam demonstrat, ut gnum dicimus: magistratus iussit, aut honorem,

Ρ. 152 ut quum dicimus: "T i t i o magistratus datus est". — M a g i s t e r ί a(Cf. F. 154)

dicuntur in oinnibus rebus 10, qui 'magis ceteris' possunt, ut magiste-rium equitum.

F. 161 11Ι α 1 o r e rn c o n s u l e m L. Caesar putat dici vel eum, penes quem(π. 160)fasces sint, vel eurn, qni prior factus sit; p r a e to r e m autem rn a i ο -r e m urb αnum, minores ceteros (c f. M a x im u s).

1) Gai. 3,192: nudus quaerat linteo cinctus lanceni habens. Inst. gl.Taur. (ZRG. 7,44) 466: nudus ingrediebatur d ίscum fictiic[m] in capiteportans utrisqiie manibus detentus (detentum?). Gen. 11,18, 9: furta, quaeper lancem liciumque concepta essent; 16,10, 8: furtorumque quaestiocum lance et ljcjo. Cf. tom. Ι ρ. 32 tab. VIII; 15. Rud. RG. 2,352 n. 21.— 2) Ct: Polyb. 3, 25. Gell. 1, 21, 4. — 3) dίonisίa libri. — 4) sic libri. —5) scr. lite. — 6) liti Μ. — ϊ ) laticen G. — S) Plin. h. η. 18,8,11: 'locu-pletes' dicebant ']oci', hoc est agri, plenos'. Cic. de r. p. 2,9,16: Romulus— multae dictíone ovium et boum (quod tum erat res iii pecore et loco-rum possessίonibus, ex quo pecuniosi et locupletes vocabantur), ηση vi etsuppliciis coercebat. — 9) paganoi·unj M T. — 10) rebus om. Τ.

Festus. 13

1VI a ί o r e s f l a m i n e s appellab antur patricii generis, minores Ρ. 151plebeii. (ο: Minora.)Μ a n c e p s dictus, quod 'manu capiatur'. — M a n c e p s dicitur, qui Ρ. 128. 151quid ι a populo emit conducitve '2, quia manu sublata significat seaiictorem 3 emptionis esse; qui "idem praes" dicitur, qui 4 tam debet`praestare' populo, quod promisit, quam is, qui pro eo praes factusest. (Cf. P r a e s.)[1l^lancipatione adoptatur,] ut patri sυ ί 5 heres e[sse de- F 153sinat : sed eius qui adop]tet tam heres est quam [si ex eo natusesset. Ad r o g α t i o n e, qui] in potestate αlie[ηα nοn est, adrogatorisfit /llius] et suus heres, ut ρ[atet] cett.Μ α n 1 i a e gentis patriciae decreto nemo ex ea Marcus appellatur, Ρ. 151quod M. Manlius, qui Capitolium a Gallis defenderat, cum regnumadfectasset, damnatus necatusque est.[Μ α η υ m i t t i d i c i t u r] ser(vus) sacrorum [ Causa, cum dominus Ρ. 158€ius tenens m]odo caput [modo membrum aliud eiusdem servi ita] (ρ' 159)

dicit 6: "Hune [hominem liberum esse volo, ac] pro eo auri Χ[ puri, probi, pro fani, mei solvam, si] usquam digre[ssus erit αsacris, f ctctus iuris] sui ". Tum ? (h)is ser[vum circumagit et e manuhomi]nem liberum mit[tit]. (Cf. P u r i.)M a t e r f a m ί l i a e non ante dicebatur, quam vir eius paterfamiliae Ρ. ι25dictus esset; nec possunt hoc nomine plures in una familia praeterunarn appellari. Sed nec vidua hoc nomine, nec quae sine filiίsest, appellari potest.M a t r i m e s ac p a t r i m e s dicuntur, qiiibus matres et patres adhuc Ρ. 126vivunt.[Μ a t r o n a e a magistra]tib(us) ηση summove[bantur, ne pulsari F. ι54contre]ctarive viderentur, neve gra[vidae concuterentur s . Ob] quam[etiam ca]nsam ait Verrius, [neque earum viros] sedentes cum ugori-bus de essedo descen[dere 9 coac]tos 10 a magistratibus, quod com-mυηί vehiculo vehitur vir et uxor 1 ^.Μ α x i rn a m multam dixerunt trium milium et viginti assium, Ρ. 144

1) quicquid libri. — 2) conductiue libri. — 3) uictorem G 1 . — 4) scr.

quia. — 5 λ patris sui Urs.; patri suus Oldenberg. — 6) sic hodie certe, nonedicite, coil. — 7) dum cod., corr. Ursinus. — 8) rectis intra uncos quadra-tos expressa servavit Paulus. — 9) essequo escendere cod. secundum Ur

-sinum (hodie haec non dispiciuntur). — 10) sed nec virí earum sedentes

cum uxoríbus in vehiculo descendere cogebantur Paulus. — 11) [quod . . .

uxor delendum. ΤΗ. Μ.]

14Festus.

qiiia non licebat quondam pluribus triginta bobus ι et duabus ovi

-bus quemquam multari, aestimabaturque bos centussibus 2, ovis de-

cussibus 3.F. 16ι M a x im u m p r a e t o r e m dici putant ali eum, qui maximi impei'i

sit, ali, qui 4 aetatis maximae; pro collegio quidem augurum decretum

est quod iii Salutis augurio praetores maiores et minores appellan-

tur non ad aetatem sed ad vim imperii pertínere.

Ρ. Ι26 M α x i m u s curio, cuius auctoritate curiae omnesque curiones re -guntur.

Ρ. 126 M a x i m u s p o n t ί f e x dicitur, quod maximus rerum, quae adsacra et religiones pertinent, iudex sit vindexque contumaciae príva-

torum magistratuumque.Ρ. 123 Μ e d d ί x ; apud Oscos nomen magistratus est. Ennius :"Su ιnmus

ibi captus meddix, occiditur alter".Ρ. 124 M e ι c e d o n i o s dixerunt a 'mercedem solvendo' '^.F. 157 [11Ι i, n o r a itenaque ma] ίοι•α auspicia quae d[icantur, docet Messalla ;

nam] maiora consulum, pr[aetorum, cen.sorufn dici a.it, re]liquorumminora, cum illi [maiores, hi autem mino]res rnagistratus dic[i con-sueveriηt].

Ρ. 123 M ί s c e 11 i o n e s appellantur, qui non certae sunt sententiae, sedvariorum 'mixtorumque' iudici orurn sunt ^.

F. Ι61 Μ ο ι t i s c a u s a stípulatio existimatur fieri, ut ait Antistius Labeo,quae ita fit, ut morte promissoris confirmetur, aut, ut quidam dixe-runt, cuius stipulationis mors fuit causa.

157 Μ o s est [institutum pα] trium y, id est memoria veterum pertinensF 156)maxime ad religiones c[αerim]oniasque α antiquorum.

F. 142 Μ u] t a m Osce dici putant 'poenam' quidam ; M. Varro ait poenam(Ρ. 143) esse, sed pecuniariam, de qua subtiliteι• in 1. Ι quaestionum Epist. refert.

F. 154 Μ u n d u s, ut ait Capito Ateius in 1. VI pontificali, ter in ann&(Ρ.156) atere soletρ , — quos dies etiam religiosos iudicaverunt ea de causa

quod quo tempore ea, quae occultae et abditae 9 relígionis deorumManium essent, veluti in lucem quandam adducerentur et patefierent,nihil eo tempore in re p(ublica) geri voluerunt; itaque per eos diesnon cum huste manus conserebant, non exercitus scríbebatur, non

1) bobus G-, bubus ΜΤ. — 2) centibus 11'1. — 3) decusibus 112. —4) quia cod., corr. Aug. — 5) Cf. tom. Ι ρ. 51 n. 4. — 6) mereedem (mer-cede Μ T) solvendo libri. — 7) sunt om. G. — 8) inclusa uncis quadratíshabet Paulus. — 9) abdita ea cod. secundum Urs. (hodie haec εναnuerunt).

Festus. 1 5

comitia habeba[ntur, ηση 1] aliud quicquam in re p(nblica), nisi qiiodultima necessitas admonebat, administrabatur `'.M u n e m significare certum est `officiosum', unde e contrario i n m u- R 143n ί s dicitur, qui nullo fungitur officio.Μ u n e r a 1 ί s lex v0cata est, qua(m) Cincius cavit, ne cui liceret `mu- Ρ. 143niis' accipere. Plautus : "neque muneralem legem neque lenoniam,rogata fuerit nec ne, flocci 3 aestimo ".Μ u n ί c e p s est, ut ait Aelius Gallus, qui in municipio liber ' natus L. 142est; item qui ex alio genere hominum munus functus est; item qui1η muncipio ex servitute se liberavit a mluicipe 6. - At Serviusaiebat initio fuisse, qui ea condicione cives Romani fuissent, ut semperrem publicam separatim 9 α populo Romano haberent 10, Cumanos Acer-rαηοs Atellanos 11 . Μ u n ί c e p s gυ ί in municipio liber natus est, item ρ. 131qui ex alio genere hominum munere functus est, item qui in munici-ρίο a servitute se liberavit a mnnicipe. Item municipes erant qui exaliis civitatibus Romam venissent, qu ί bus ηση licebat magistratum capere,sed tantum muneris partem, ut fuerunt Cumani Acerrani Atellani, qui etcives Romani erant et in legione merebant, sed dignitates ηση capiebant.1'Ι u n i c i p a 1 ί a sacra vocantur, quae ab initio habuerunt ante civi- F. 157tatem Romanam acceptam, quae observare eos voluerunt pontificeset eo more facere, quo adsuessent 12 antiquitus ι3.

117 υ n i c i p ί u m id genus hominum dicitur, qui cum Rornam venis- Ρ. 127sent, neque cives R οm αn ί essent, participes tamen fiierunt omniumrerum ad munus fungendum una cum Romanis civibus praeterquamde suffragio ferendo aut magistratu 14 capiendo; sicut fuerunt Fun-dani, Formiani, Cumani, Acerrani 15, Lanuvini, Tusculani, qui post

aliquot annos cives Romani effecti sunt. AIio modo, cum id genus

horninum definitur, quorum c ίvitas universa in civitatem Romanam 16

venit, ut Aricini 17, Caerites, Anagnini 18. Tertio, curn id geniis ho-

1) haec ex Paulo. — 2) Varro apud 1Vlacr. sat. 1,16,18: mundus eumpatet, deorum tristium atque inferum quasi ianua patet. Propterea —proelium committi, — uxorem liberum quaerendorum causa ducere, religio-sum est. — 3) floci G, floccio Μ. — 4) municipaliber Q. — 5) municio R. —6) inserunt laoc loco verbci item municipes — muneris partem, ex Paulo scili-cet, S et edd. — 7) servilius SQ, ser. filius R. — θ) Ro. 0m. QR. — 9) se-paratum Q. — 10) habebant R. — 11) inserunt hoc loco qui aeque cives

ηση capiebant, ex Paulo scilicet, Q et edcl. — 12) adfuissent cod., corr. Augusti-nus. — 13) Ρ. 156 hunc locum ita habet: munieipalia sacra vocabantur, quaeante urbem conditam ( Ι) colebantur. — 14) magistratus MT. — 15) aceran Μ.— 16) civitate Romana Τ. — 17) arícina M, atacini Τ. — 18 agnagnini Τ.

Festus.16

minum definitur, qui ad civitatem Romanam ita venerunt, ut muni-

eipia essent sua cuiusque civitatis et colonice 1, ut Tiburtes, Prae-

ncstini, Pisani l, Urvinates 3, Nolani, Bononienses, Placentini, Nepe-

sini , Sutrini, Locrenses .

Ρ. Ϊ40 Μ u n u s significat (officium), ctim dicitur quis munere fungi item

F. 157 donum, quod officii causa datur. Μ u [n u s — dicitur administratio]

rei publicae' [?nagistratus alicuius aut cu]rae imperi[ee, quae multi-

tudinis univer]sae consensu [atque legitimis in unum convenientis]

populi comit[iis alicui manclatur per su f'fragia,] ut capere eam

[eum opοrteat et statimj certove ex [tempore . . certum usque] adtempus admi[nistrare.]

Γ. Μ u ι r a t a potione usos antiquos indicio est, quod etiamnunc aedilesper supplicationes dis addunt ad ριι l νίυαι•ία, et quod XΙΙ tabulis ca-vetnr, ne mortuo indatiir, ut alt Varro in antignitatum L. 1 .

Γ. 166 Ν α n c i t o r 3 in XII `nactus erit', prenderit 9 . Item in foedere La-tino : "Pecuniam quis nancitor, Iiabeto", et: "si quid pignoris nascis-cit ιιr 10 , sibi habeto ".

F. 162 Ν e c coniunctionem — positam esse ab antiquis pi'o nori, ut et inXII 11 est: "Ast ei eustos nec escit". Item: "Si adorat furto, quod necmanifestum erit" cett.

F. Iσ5 Ν e c t e r e Ή gαre' significat, et est apud plurumos anctores frequens;quin etiam in commentario sacrorum usurpatur hoc modo: "Pontifexminor ex stramentis 12 napuras 13 nectito ", id est funiculos faeito,quibus sues adnectantur.

F. 165 [Ne f α s] t i dies ηση 14 [ fasti et notati l'ittera Ν ü sun t, quibus ei,]aput quem 1[ege agitur, f'ari non licet tria verba `do dico] addieo'.Ν e p 15 [notcc distincti eorum hila]riores sunt, g[uoniam α malo omine]

1) colonicae G. — 2) pissani Μ. — 3) urbinates GM, urbanites Τ.— 4) nepessimi Μ. — 5) [sic scribendum, non Lucenses. TH. M,] lucren-ses GM, lutrenses Τ. — 6) reip publi cod. — ϊ) Ρ. 159 hunc locumita habet: Diurrata potione usi sunt antiqui; sed postea adsuerunt (adfue-runt Τ) murram (sic libri, om. Mue.) düs (dis G) suis libare, ideoque XΙΙtabulis est cautum, ne mortuo inderetur. Cf. tom. I p. 37 tab. X, 6b.8) Sic cod.; Mue.: nanxitor s. nanxsitor; ful. II pass. a verbo naneio. Cf.Sch. XII tab. p. 88; tom. I p. 39,1. — 9) praenoerit cod. — 10) sic cod. —11) Cf. tom. Ι ρ. 24 tab. V, 7 b ; ρ. 33 tab. Vili, 16. — 12) extramentiscod. — 13) naturas cod. — 14) ηση cod., teste Huelseno, nom vel ηση secun-dum Keilium, not secundurii priores. [Ad lectionem iam stabilitam supple-menta proposita C 1,367 mutavi. ΤΗ. Μ.] — 15) Cf. tom. Ι ρ. 41.

Festus. 17

liber-ati sunt ; [his duces ex urbe exe]unt et in provin[ciam pro-ficiscuntur, sacra quoque] instituta fiunt, [et vota nuncupata solvi]et aedes sacrari so[lent].Ν e g o t i Ιι m, quod n{on sit otium] 1.N e r v n m appellamus etiam ferreum vinculum, quo pedes inpediun- F. 1σ5tur, quamquam Plautus eo etiam cervices vinciri alt. —Ν e χ u m est, ut alt Gallus Aelius, quodcunque per aes et libram F. 165geritur, id quod 2 `necti' dicitnr; quo in genere sunt haec: testamentifactio, nexi datio, nexi liberatio 3.Ν e x u m a e s apud antiquos dicebatur pecunia, quae per nexum F. 1σ5obligatur.N i q u i s s c i v í t (e) centuria est, quae dicitur a Ser. Tullio rege F. 177constituta, in qua liceret ei(us) suffragium ferre, qui ηση tulissetin sua, ne quis civis suffragii iure privaretur. — Sed in ea centurianeque censetur quisquam 4 , neque centurio praeficitur, neque centu-rialis potest esse, quia nemo certus est eius centuriae.Ν ο ν a e curiae proximae compitum Fabricium aedificatae sunt, quod F. 174parum amplae erant veteres a Romulo factae, ubi 5 is populum etsacra in partís triginta distribuerat, ut in is ea sacra curarent;quae cum ex veteribus in novas evocarentur, septem 6 curiarum perreligiones evocari non potuerunt; itaque Foriensis, Raptae, Velien-sis 7 , Velitiae res divinae fiunt in veteribus curis.[Ν ο x i a,] ut Ser. Sulpicius Ru[ fus ait, `damnum' significat,] s apud F 174poetas autem et oratores ponitur pro `culpa'. At noxa `peccatum'aut `pro peccato poenam', ut Accius in Melanippo : "Tete esse huicnoxae obnoxium ". Item, cum lex iubet noxae dedere, `pro peccatodedi' iubet." Ν u m e r a s e n a t u m" 1Π ait quivis senator consuli, cum inpedi- F. 170mento vult esse, quominus faciat SC., postulatque, ut aut res, quaereferuntur 11 , dividantur, aut singuli c οnsulantur, aut si tot ηση sintsenatores, quo numero liceat perscribi 1 2 SC.

1) [ ] haec ex Paulo. — 2) sic, non idque cod. — 3) nexi dando nexi

liberanto cod. — 4) quicquam cod. -- 5) ube cod. — 6) sic cod.; quattuor

Aug. — 7) vellensis cod. — 8) Suppletum e P. 175: noxia apud antiquosdamnum significabat, sed a poetis ponitur pro culpa: noxa ponitur propeccato auf pro peccati poena, cum lex iubet noxae dedere pro peccato.

— 9) ad cod. — 10) [requiruntur talia: `divide' auf `consule' auf `numera

senatum'. TH. M.] — 11) acferuntur cod. — 12) praescribi cod.

BRuNs, Fontes iuris. Pars II. Ed. VII.

Festus. ,ι ^1 ιο co

;'}i

ood

íd

t8111

ιμ

erί d

it t ^ a St

ή 10}^σ

ί ς1σ

FηΡflιs

αb

^;ι sΡ°liα

^^ tqofλ Γα

J^ο^ασσ

;; ςι,ΓDeliOs

^,;^^ ς ίιήdο

i ι11]

(1

; h^deσι Ι

sίt,''F

ti αgυα

, ιρ imοrπυ

., sρ υlία c ι

qai cε:: olitaarί

'! j, tο»εΙ ibns co

:_i ί autem

10 1)01

0)1

rirtιιte,

^ loro r

πrιυρο

)

iQ, ί`^^m ι Q}^^ tf' flatτ Ί

4ά

18

F. Ι73 [Ν u m m u m ex Graeco nomismate ex]istimant di[ctum ι , idemque

,wbi- quid νov" μμ.ον illis] valere, quia [pecuniae nomina α Siculis

accepimus, quorum] hoc proprium est.

F. 173 Ν υ ζ η) c u p a t a pecunia est, ut ait Cincius in 1. Il de officio iuris-

consulti, `ηοmίηα(1α), cert•α ', `nominibus propriis pronuntiata'. "Cumnexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit 2, ita ius esto"

id est λ 'uti nominarit locutusve erit, ita ius esto'. Vota nuncupatadicuntur, quae consules praetores, cum in provinciam proficiscun-

tur, faciunt; ea in tabulas praesentibus multis referuntur. At

Santra 1. II de verborum antiquitate satis multis `nuncupata', con-

ligit rion `decreto s nominata' significare, sed `promissa et quasi testi-ficata', `circumscripta', `recepta', quod etiam in votis nuncupandis esse

convenientius.F Ι73 Ν u n d í n a s % feriatum β diem esse voluerunt antiqui, ut rustici

convenirent mercandi vendendique causa, eumque nefastum, ne, (si)liceret cum populo agi, interpellarentur nundinatores 1ο.

F. 17ο Ν u p t ί a s dictas esse — Aelius et Cincius, quia flammeo caput mi-bentis `obvolvatur', quod antiqui `obnubere' vocarint; ob quam causamlegem quoque Praenestinam 11 iubere caput eius `obnubere', qui paren

-tem necavisset, quod est `obvolvere'.

F. 189 0 b ί ii r a r e [`iureiurando obstringere'j ι2L. 190 0 b n e c t e r e, 'obligare', maxime in nuptiis frequens est.Ρ. ι87 0 b r o g a r e est legis prioris infirmandae causa legem aliam ferre.

1) Ρ. 172: Nummus ex Graeco nomismate dicitur. — 2) nuncupassetcod.; em. Urs. — 3) Cf. tom. Ι ρ. 25 tab. VI, 1. — 4) ita cod.; em. Urs.— 5) ad co ιl. — 6) de recto cod. — 7) Macr. Saturn. 1,16,32-35: Harumoriginein — Romulo adsignant, — sicut Tuditanus adfirmat; sed CassiusServium — fecisse nundinas dicit, ut in urbem ex agrís convenirent urba-nas rusticasque res ordinaturi. — Rutilius scribit Romanos instituissenundinas, ut ncto quidem diebus in agris rustici opus facerent, nono autemdie — ad mercatum legesque accipiendas Romam venirent, — unde etiammos, ut leges trinundino die promulgarentur. — 8) feriarum cod. — 9) siadd. Mue. — 10) Macr. 1. Ι. 28-30: Trebatius — alt nundinis magistra-tum posse manumittere iudiciaque addicere; sed contra Iulius Caesar —negat nundinis contionem advocari posse; id est cum populo agi, ideo-que nundinis — Iiaberj comitia ηση posse; sed lege Hortensia effectumest, ut fastae essent, uti rustici, qui nundinandi causa in urbem veniebant,lites componerent; nefasto enim die praetori fari non licebat. — 1]) pareiistam cod., emend. Ber9k. — 1 2 ) [ ] ex Ρ. 188.

ι

Κ'

Festas. 19

O b t e s t a t i o est, cum deus testis in meliorem partem vocatur; ρ 1^d e t e s t a t í o, cum in deteriorem.O c c e n t a s s i (n) t antiqui dicebant, quod nunc `convicium fecerit' F. 18τdicimus, quod id elare et cum quodam canore fit, ut procul exaudiripossit; quod turpe habetur, quia ηση sine causa fieri putatur cett.iO c c ί s u m a necato distingui quidam, quod alterum a `caedendo' F. 178atque ictu fieri dicunt, alterum sίné ictu. Itaque in Numae Pompiliregis legίbus 2; scriptum esse: "Si hominem fulmen (?) 3 occisit, nesupra genua tollίto ".0 c c u p a t i c i u s ager dicitur qui desertus 5 a cultoribus 6 frequen- Ρ. 180tari 7 propriis ab alíis occupatur. (Cf.F 181)

0 ρ ί m a spolia dicuntur —, quae dux p. R. duci hostium detraxit, L. 18σ. τ89quorum tanta raritas est, ut intra annos paulo . . trina contigerintnomirii Romano: una quae Romulus de Acrone, altera quae consulCossus Cornelius de Tolumnio 8, tertia quae M. Marcellus Iovi Fere-trio de Viridomaro fixerunt. M. Varro ait opima spolia esseetiam 1Π si manipularis miles detraxerit, dummodo duci hostium, [sedprima esse, quae dux duci : neque enim, quae a duce capta 11 ] ησηsint, ad aedem Iovis 12 Feretri poni, testimonio esse libros pontificum,in quibus sit : "Pro primis spoliis bove((m)), pro secundis solitaurilibus,pro tertiis agno publice 13 fieri debere"; esse etiam Pompili regis ι4

legem opimorum spoliorum talem: "Cuius 15 auspicio classe procinetaopima spolia capiuntur, lovi Feretrio darier oporteat, et 16 bovem'caedito, qui cepit aeris CC 17 ; secunda spolia, in Martis aram incampo solitaurilia utra voluerit, caedito 18 ; tertia spolia, Ιαηυ ί Quirino

1) Cf. tom. I ρ. 28 tab. Vill, la. — 2) Cf : tona. I p. 8,3 n. 4. —3) fulminibus cod.; fulmen Jovis Mue. — 4) Grorra. et Lachm. 138,3: Oc-

cupatorii autem dicuntur agri, quos quidam arcifinales vocant —; quibus

agris victor populus occupándo nomen dedit. Bellis enim gestis victorespopuli terras omnes, ex quibus victos eiecerunt, publicavere; — deinde utquisque virtute colendi quid occupavit , arcendo vicinum arcifinalem dixit.Quo ex loco recte collegit Rudor f fius , rö yrι. Feldm. 2,252, occupaticiosagros ab occupatoriis differre. — 5) desitus ernendcirunt edd. — 6) occul-

toribus Μ. — 7) frequentari additum Paulo ex F.: Occupaticius .. [ . . ] a cul-toribus fre . . . [ ] ri coeptus. quod in . . — 8) columnin Q. — 9) Iovi Fere-

trio de orn. Q hiatu significato. — 10) etíam esse R. — 11) hiatum signañt

QB. Cf. Hertzberg, Philol. 1846, 331-339. — 12) ius Q. — 13) sacra ins.

R. — 14) compelli reges traditur. — 15) Cuius — dato. Sic libri: locwm

ad emendationem Muelleri potissimum dant etiam tom. Ι ρ. 8,4 n. 6 et n.

16-18. — 16) darier oporteat et hic del. — 17) aeris CCC darier oporteat

ser. — 18) qui cepit, aeris CC dato ins.2*

Festus.20

agnum marem caedito ; C qui ceperit ex aere dato. Cuius auspicio

capta, dis piaculum dato".

L. 198 0 p t i m a 1 1 e x . . in magistro populi faciendo, qui vulgo `díctator'

appellatur, quam plenissimum posset ius eius esse, significabatur 2 ut

fuit Mani Valerii M. F. Volusi nepotis 3 qui ρrimus magister ρορυlí 4

creatus est; postquam s vero provocatio ab eo magistratu ad popu-

mm data ι; est, quae ante non erat, desitum est adici "ut optima 1

L. 189 lege", utpote imminuto iure priorum magistrorum. — "Ut qui optima

1 e g e fuerint" adici solet, cum quidam magistratus creantur . . .

Ρ 199 O r a r e antiqui dixerunt pro `agere' ; unde et o r a t o r e s causarum(cf L 198)

actores, et o r a t o r e s, qui nunc `legati', quod rei publicae mandata

`peragerent' 7.

Ϊ 182 O r d ί n a r ί u m hominem Oppius alt dici solitum scurram et im-(cf. ι. 18s) probum, qui adsidue in litibus moraretur, ob eamque causam jn

`ordine' staret adeuntium praetorem cett. —

L185 0 r d o sacerdotiim aestimatur deorum [ordine, ut deus] maximus quis-que. Maximus videtur rex, dein Dialis 8, post hunc Martialis, quarto

loco Quirinalis, quinto pontifex maximus; — pontifex maximus y, quodiudex atque arbiter habetur rerum divinarum humanarumque.

L. 197 0 s c u 1 α n α p u g n a in proverbio, quo significabatur victos vincere, —.Significatur 10 etiam o s c ιι 1 o savium 11, — quod inter cognatos propin-quosque institntum ab antiquis est, maximeque feminas 12

L. 2σ2 0 vi b u s duabus 13 multabantur apud antiquos in 14 minoribus delictis,ut in maioribus XXX bobus 15, nec hunc ultra numerum excedebat

1) Opima R. — 2) sign. esse R. — 3) Volusuinae gentís traditur.— 4) magister a populo traditur. — 5) propter quam traditur; emend. Aug.— 6) dicta traditur. — 7) Festi locum descriptores perturbarunt. Cf. Orato-res F. 182. — 8) deinde alus Q. — 9) maximoque Q. — 10) significatet R. — 11) osculum suauium R. — 12) Plin. hist. nat. 14,13: Cato,ideo propínquos feminis osculum dare, ut scirent, an temetum (i. e. vinum)olerent. Non licebat id feminis Romae bibere. Invenimus — Egnati Me-cení uxorem, quod vinum bibisset —, interfectam fustí a maríto, eumquecaedís a Romulo absolutum. Val. Μαχ. 6, 3, 9: non accusatore tantum sedetiam reprehensore caruit id factum. Dior&. 2,25: ώ συγγενε ̂ ς v.ετά ΤΟάνδρός έδiχαζον, — εi τ tς ocvov εύρε&ε Eη rto ι̂ aa γυνή. (Cf. tom. Ι ρ. 6, 8.) Gell.10,23,4. Don. Ter. Eun. 3,2,3. — 13) sic traditur; duobus Scalig. —14) in om. QR. — 15) maioríbus ambobus (ambubus R) traditur. Plin.h. n. 18,3,11: Multatio quoque ηση Ilisi oviiim boumque impendio díce-batur, non omittenda priscarum legum benivolentia. Cautum quippe est,ne bovem príus quam ovem nominaret, qui indiceret multam. Cf. Cic.sυpra ρ. 12 n. 8 ad v. locupletes cit.

r%^811

;-! ί ις ` ^{ e ι

C ÚλαΡ

Ι

c( ltί

ςρJ ςij0.

1ςρ D11 DΡ

ta

;8 ς'^I` σ ` 1 1

;,,, ^f?m traυ

,!íDá }^iϊrC ρλ

,.,^τúá ατία5 ^

::t qaod e

:^riαri Ρt 11811

Uf 'COIll;

τ ici;^íí^ ι

ίäpítaliam

:ςarentΡm 8

1l1 Ita

11j 11S 118'.

111 C αΥ Ί Ι

tεπlΊα

^ ^ uc,,^ ^αmg ι

ι̂ ^ g

Festus. 21

multatio; sed 1 posteaquam aere signato uti civitas coepit 2 pecoraque

multaticia incuria 3 corrumpebantur, unde etiam peculatus crimen

usurpari coeptum est, facta aestimatio pecoralis multae, et boyes

centenis assibus, oyes denis aestimatae 4. Inde suprema multa, id

est maxima, appellatur tris milis aeris; item vicessis 5 minoribusdelictis. (Cf. M axima.)

P a c i o n e m antiqui dicebant, quam nunc 'pactionem' dicimus; unde F. 250et `pacisci' 6 adhuc et `paco' ? in usu remanet.P a e l i c e s 8. 9 nun cquidem appellantur alienis succumbentes non so- Ρ. 222lum feminae sed etiam mares. Antiqui proprie eam 1° paelícemnominabant, quae uxorem habenti nubebat. Cui generi mulierumetiam poena constitutá est a Numa Pompilio hac 11 lege: "Paelex 9aram Junonis ne tangito; si tanget, Iunoni crinibus demissis agnumfeminam caedito".P a r í b u s e q n i s, id est `duobus', Romani utebantur in proelio, ut Ρ. 22Ιsudante altero transirent in siccum. P a r a r í u m aes appellabaturid, quod equitibus duplex pro binis equis dabatur.Ρ a r e n s vulgo pater aut mater appellatur; sediuris prudentes avos Ρ. 22ιet proavos, avias et proavias parentum nomine appellari dicunt12.Ρ a r r e t, quod est in formulis, debuit et producta priore syllaba F. 233pronuntiari et non gemino `r' 13 scribi, ut fieret `paret', quod est 'in

-veniatur' ut `comparet', `apparet'. Ρ α r et 14 significat `apparebit'. Ρ. 221P a r r í c Ι ζ d i i > quaestores appellabantur, qui solebant creari causa Ρ. 221rerum capitalium quaerendarum. Nam p a r r i c i d a ηση utique is,qui `parentem occidisset', dicebatur, sed qualemcunque hominem in-demnatum. Ita fuisse indicat lex Numae Pompilii regis 15 his com-posita verbis: "Si qui hominem liberum dolo sciens morti duit,paricidas esto"."P a r u m c a v i s s e vid e r i ", pronuntiat magistratus, cum de con- F. 23ssili((s) sententia capitis quem condempnaturus est..

1) sed Mue., quae QR. — 2) coepit civitas R. Flin. 1. c.: Servius

rex ovium boumque effigie prímus aes signavit. Id. 33,3,43: Servius rexprimus signavit aes; antea rudi usos Romae Timaeus tradit. Signatυraest nota pecudum , unde et pecunia appellata. — 3) mulctitia (om. incu-

ria) .R, multitia aut incuria Q. [Fortasse malitia aut incuria. Τ$. Μ.] --

4) exstimatae R. — 5) uicesis Q, uicies R. — 6) pacisce cod. — 7) paceo

cod. — 8) Cf. tom. Ι ρ. 8,2 n. 3. — 9) pelices — pelicem — pelex libri. —10) eam proprie Τ. — 11) ac G. — 12) dicuntur G. — 13) geminorumcod. — 14) parret MT. — 15) Cf. tom. Ι ρ. 10,12 n. 1.

s^°at^^

1 r' τ ^ ι rAePιt

ι

i:ρt

s

λt

, jρ

i1+DQJ^11

i5

;ιι οορ^

ι+Jj Ρ Ρ eι

σ aυrR^Φ

ι

εs^í o σ

es d ^

ν ορς+

θ ^^1ρ Ρ

+ {ιύsse,

;! ^btι ^τια

f1l1!

φ foraa [

^ fscí εudas

'

,;,^;ιισ g ístraf ι

,'¡^sίιιεμσ fτ°ib ι

1 ί εf συt t

'irib ιιιíis plel

ι, rí i aεd íles ι

^; ε íum magfs

ίι re4'θere' ι

τe, ί st l

.>is Romu li et

7 iD Servi

1&sit αι

± iι

:^a s i e iid

Ι1 quia

t, Gel ίius:

hiafum

r! lia, 26,2η,

^ g

ι? ήjι

1 ί (íd

Festus.

Fig 234 P a t e r p a t r i m u s dícebatur apud antiquos, qui cum iam ipse

`pater esset', `habebat' etiam tum `patrem'.

F. 246 [Ρα tr es appe]llantur, ex quibus senatus [primum compositus; nam

initio urbis] conditae Romulus C [viros elegit praestantissimos,] quo-

mm consilio atque [prudentia res publica ad]ministraretur : atque

[ii patres dicti sunt, quia] agrorum partes ad[tribuerant tenuioribus 1]

Ρ. 247 perinde ac liberis. P a t r e s senatores ideo appellati sunt, quia

agrorum partes adtribuerant tenuioribus ac sí liberis propriis.

Ρ. 24ι P a t r i c i o s Cincius ait in libro de comitiis eos appellari solitos,

qui nunc ingenui `vocentur'.Ρ. 22ι P a t r i c i u s vicus Romae dictus eo, quod ibi patricii habitaverunt,

iubente Servio 2 Tullio, ut, sí quid molirentur adversus ipsum, ex

locis superioribus obprimerentur.F. 245 P a t r í m i et matrimi pueri 3 praetextati tres nubente(m) deducunt,

unus qui facem praefert ex spina alba, quia noctu nubebant, duoqni tenent nubentem.

F. 233 P a t r o c i n í a appellari coepta sunt, cum plebs distributa est inter( Ρ 232) patres, ut eorum opibus tuta esset.

F. 253 Ρ a t r {o n u s a patre cur ab antiquis dictus] sit, manifestum : quia[ut liberi, sic etiam ιaientes] numerari inter do[mesticos quodammodopossunt].

L. 2ι3 P e c u l a t u s est nunc quidem qualecumque 4 publicum furtum, sed(ρ. 2ι2)

inductum est a `pecore', ut `pecunia' quoque ipsa. Iam etiam noxiipecore multabantur, quia neque aeris adhuc neque argenti erat copia.Itaque suprema multa etiam nunc appellatur e.

F. 237 P e C ü l a t u S furtum publicum dici coeptus est a `pecore', quia ab eoinitium eius fraudis esse coepit, siquidem ante aes aut argentumsignatum ob delicta poena gravissima erat duarum ovinm et XXXbovum ; ea(m) lege(m) sanxerunt T. Menenius' 1 Lanatus et P. SestiusCapitolínus cos.; quae pecudes, postquam aere signato uti coepitp(opulus) R(omanus), Tarpeia lege cautum est, ut bos centus(s)ibus,ovis decus(s)íbus aestimaretur. ( Cf. O v i b u s.)

F. 249 Ρ e c u 1 1 u m servorum ( α) `pecore' item dictum est, ut est 8 έρecυηiαpatrum familiae.

1 ) [ ] ex Paulo. — 2) seruítío GM, seruio Τ. — 3) puero cod. —4) qualemcunque Q. -- 5) itam Ursinus. — 6) qua ágX boves et Iloves aestímabantur simíliave excíderunt; cf. Ρ. 144 Maximam multam. --7) menonius cod. --- 8) ex cod. [Em. ego. Τα. Μ.]

22

Festus. 23

P e d a r i u m 1 senatorem 2 significat Lucilius quom ait 3 : "Agipes L. 210vocem mittere coepit" ; qui ita appellatur, quia tacitus transeundo 4ad eum, cuius sententiam probat, quid sentiat, indicat."P e d e m struit ", in XIΙ significat `fugit', ut ait Ser. Sulpicius. L. 210(Cf. Struere.) 5Ρ e n d e r e poenas `solvere' significat, ab eo, quod aere graví cum Ρ. 208uterentur Romani, penso eo, ηση numerato, debitum solvebant: undeetiam pensiones dictae.P e r c u n c t a t u m patris familiae nomen ne quis servum mitteret, F. 242lege sanctum fuisse, alt Cato in ea qua(m) legem Orciam dis-suadet.[Ρ 1 e b e i a s tabernas q]uas vocant, nos[tra aetate V tabern].as esse F. 230et septem ferunt [ fuisse b . Plebeias äppella]mus a genere magistratus;eas enim faciendas curaverunt M. Iunius Brutus- Q. Oppius aedilespl(ebei) .[Ρ1 e b e i magistratus dicuntur], qui plebei scito, [postquam plebs F. 230tributim sine patribus] suffragium tu[lit, rogante tribuno plebei] suntconstitu[ti, et aut tribuni plebei aut plebeii aediles s]unt, qui unacum [tribunis plebei creati sunt dissi]dente plebe a pa[tri bus] s.P l e b e i i aediles dissidente plebe a patribus sunt creati. Ρ. 231P l e b e i u m magistratum neminem capere licet nisi qui ex plebe est.

(/ 230)Ρ 1 o r a r e s 'ere' 1 ° `inclamare' nunc significat et cum praepositione F. 230`inplorare', id est 11 `invocare'; at 12 apud antiquos plane `inclamare';in regís Romuli et Tatii 13 legibus: "Si nurus sacra divis parentumestod" in Servi Tulli haec est: "Si parentem puer verberit, astolle plorassit, paren, puer divis parentum sacer esto." id est 'cia-marit', dix . . .P o e n a s p e n d e r e in eo proprie dicitur, qui ob delictum pecu- ρ. 243; εf.niam solvit, quia penso' aere utebantur.

F α42

1) Cf. Gellius 3,18. — 2) post senatorem hiatum indicat R. — 3) quom

ait om. R. hiatum imdicans. — 4) traheseundo QR. — 5) Cf. tom. I ρ.18,2.— 6) Liv. 26,27,2: eodem tempore (a. 544) VII tabernae, quae postea V,

et ar{;entariae, quae nunc novae adpellantur, arsere. — 7} Sic restituit

Mo., Forschungen 1,193; aliter Mue. — 8) [Suppleηnenta mutavi. Ts. M.]— 9) Cf. tom. Ι ρ. 7,13 n. 6, ubi locurn Mo. sic restituit: in regis Romuliet Tatii legibus haec est: "si parentem puer verberit, `ast olle plorassit'

pareas, puer divis parentum sacer estod, id est clamarít. adicitur: ώ

nurus, sacra divis parentum estod" in Servi Tulil. — 1 Ο) inclamare delet

Mue. — 11) [id est del. Τα. Μ.] — 12) sic cod. — 13) latii cod.^

Festus.

s ί

,υ υε

fίρ°'^^^Ps

f

f

t,lid

°ΙΙΙ

ta

,,φ is>sd ¡ρ

ε

qV '' ^ü

^ ι ςλV`^f

,f εsfdf

ε,>0

, {^^

liι lu

, sf

t,,;fibUS ac

Vυ bís ρd 1ιρ

^

ε1 1' 1

,, VUfίVV εs l

p ι,st lr

^^6,ε εst fεra

' η s

εεrl]tυ[ff

; :ες f ρ1'ae'

GUlld1ΠaE

: αm^υ ιuagii

mfm' gaodaι

ιεrα» iii g

:::um 1ID100Ρ0

Cumas, C

sm, Atll»

ίιί qu0daιl>1ί

?η, hίs1, ιιή.1

d0

ςπη cmρς ιωι

gd

ηνυα b0

` 'ν? 1d,13 3

t ιld ^`^υπ ι

24

F 253 Ρ ο 1 Ι u c e τ• e merces [quas cuivis deo 2] liceat, sunt far, polenta,

Yinüm, — pisces, quibus est squama, praeter scarum 3 cett.

F. 253 Ρ ο ρ υ 1 α r ί α sacra sunt, ut ait Labeo, quae omnes cives faciunt,nec certis familiis adtributa 4 sunt: Fornacalia, Parilia, cett.

F. 233 Ρ ο ρ u 1 i com[itia dicuntur, cum Patres] cum plebe suffragium [ ferunt;

populus enim] ex patribus et plebe [constat. . Ε contrario] cum plebes

sine patri[bus α suo magistratu rogatur,] quod plebes scivit, pleb-[iscitum est: plebs enim cum] appellatur, patrum commu[nio 5 exclu-

ditur] 6.F. 233 Ρ o r t u ni in XII pro `domo' positum omnes fere consentiunt : "Cui

testimonium defuerit, ιΓh))is tertiis diebus ob portum obvagulatumito". (Cf. Vagulatio.)7

F 2ι9 [Ρο s i m e] r i u m esse ait Antistius [—] fical ίs `pomerium', id est1[ocum pro muro, ut ait] Cato. Olim quidem omn[em urbem com-prehendebat praeter Aven]tinum, nunc etiam intra ae[dificia com-prehenditur, etest muro proximum] quasi `promoerium' 8. Solet αυ[temiis solis dari] ius 9 pomerii proferendi, [qui populum Romanum agro

Ρ. 248 de hostibus capto auxerunt. cett.] P o s i m e r i u m 1° pontmcale po-moerium, ubi"pontifices auspicabantur; dictum autem `pomoerium' quasi`promurium' 11 id est 'proximnm muro'.

F. 233 Ρ ο s s e s s i o 12 est, ut definit Gallus Aelius, usus qnidam agri autaedifici, ηση ipse fundus aut ager; non enim possessio est [e] 15 rebusquae tangi possunt [nec suum] 14, qui dicit se possidere, (h)is verepotest dicere. Itaque in legitimis actionibus nemo ex his qui ί5 posses-sionem suam vocare audet, sed ad interdictum venit, ut praetorhis verbis utatur: "Uti nunc possidetis eum fundum 16, q(uo) d(e)a(gitur), quod nec vi nec clam nec precario alter ab altero possi-detis, ita possideatis; adversus ea vim fieri veto" 17.

1) Cf. lex Numae 5 (tom. I ρ. 9). — 2) hiat codex; explevit hiatumΜue. — 3) squatum cod. — 4) abtributa cod. — 5) como .... cod. —6) Sic restituit Mo., Forschungen 1,170 n. 7; aliter Mue. — 7) Cf. tom. Ip. 20 tab. ΙΙ, 3. — 8) sic cod. — 9) rus cod. — 10) posimiríum GM. —11) promurium M. — 12) De hoc et sequenti loco scripsit Ruschke, lib. d.Stelle d. Varro v. d. Lic. ρ. 75-116. — 13) Deficiunt in hiatu cod. litteraeduce pluresve. — 1.4) [.Ηiatum codicis explevi ego verbis nec suum; pequeproposuit Cuiacius, quo retento mox pro his uere Ruschkius scribi iussit issuam rem. ΤΕ. M.] — 15) ex his qui] ex iure Quiritium compendiis malesolutis scribendum esse existimat .Huschkius. — 16) In D. 43,17,1: Utíeas sedes. — 17) quo minus ita possideatis vim fieri veto D. l. C. etGaius 4,160.

Festus. 25

P o s s e s s i o n e s appellantur agri late patentes 1 publici privatique, F. 241quia 2 non mancipatione sed usu tenebantur et ut quisque 3 occu-paverat, colidebat 4.

Post l i m i n i u m r e c e p t u m Gallus Aelius in libro primo signi- F. 218ficationum, quae ad ius pertinent, ait esse eum, qui liber, ex quacivitate in aliam civitatem abierat, in eandem civitatem redit eoiure, quod constitutum est de postliminis; item qui 5 servos a nobisin hostium potestatem pervenit, postea ad nos redit in eius potesta-tem, cuius antea fuit, iure postlimini; equi et muli et navis eademratio est post liminium receptionis quae ς servi. Quae generarerum ab hostibus ad nos post liminium redeunt, eadem generarerum a nobis ad hostis redire possunt. Cum populis liberis et cumfoederatis et cum regibus postliminium nobis est ita uti cum hosti-bus; quae nationes in dielone nostra sunt, cum his 8 [postliminiumnon est]. P o s t 1 i m i n i u m 9 r e c e p t u s dicitur jg 10 , qui extra Ρ. 219limina, hoc est terminos provinciae, captus fuerat, rursus ad propriarevertitur.

Ρ o t i t u s servitu[te ] qui, ut ait Labeo, servitu[tem servit. —] F. 250P r a e f e c t u r a e eae appellabantur in Ιtαlίa, in quibus et ius dice- F. 23,3b,atur et nundinae agebantur; et erat quaedam earum r(es) p(ubliea),neque tamen magistratus suos habebant; in quas 11 legibus praefectimittebantur quodannis, qui ius dicerent. Quarum 12 genera fueruntduo; alterum, in quas solebant ire praefecti quattuor, (qui 13) vigintisex virum numero 14 populi suffragio creati erant, in haec oppida:Capuam, Cumas, Casilinum, Volturnum, Liternum, Puteolos, Acerras,Suessulam, Atellam, Calatiam 15 ; alterum ; in quas ibant, quos praetorurbanus quodannis in quaeque loca miserat legibus, ut Fundos,

1) Flin. hist. nat. 18, 6,35: Latifundiá perdidere Italiam, iam yero et,províncίas. Sex domini semissem Africae possidebant, cum interfecit eosNero princeps. (ίic. de off. 2,21,73: Philippus —, cum legem agrariamferret, — in agendo multa populariter, tum illud male: non esse in civi-

tate duo milis hominum, qui rem haberent. — 2) sic cod. — 3) sic,

quisquam cod. — 4) colebat Nieóuhr, possidebat Ursinus. Cf. Isid.

non Orig. 15,13, 3. — 5) itemque — 6) reciptum isquae cod. — 7) opí-

nione cod. dicione arbitratu ospiciove nostro Base, postliminium p. 39. —

8) Post cum his hiatum non indicant codices. — 9) postliminum T. —

10) [pro is malim sí. Τ. Μ.] — 11) in qua his cod. — 12) sic, non quo-rum, cod. — 13) [qui om. cod., addidi ego. ΤΗ. Μ.] — 14) num pro cod. —

15) calatium cod.

η'i;D [

:.;, οgli ^ ιΙ VV Ι

^^^` ^ οmαι

,}r ιςλ qπε

3 λicatur;

.-aiσ: rsg1ιυ ^ r

ιr

4 rerberibu

legibus

.;, quue de αυ

^ eeusu clas

1'ΩΙ, accipi

ιι pl, SleUίl

:cta clas

4 λοιιι.iπ eιι ί

ϊ.cμεdί^tα s

Festur. 27

oriente auspicis operam dare solitos. Ubi aves addixissent, militemillum, qui a communi Latio missus esset, illum, quem aves addixerant,praetorem salutare solitum, qui eam provinciam optinerent praetorisnomine.

P r i s c a e Latinae coloniae appellatae sunt, ut distinguerent(ur) F. 241a novis 1 , quae postea a populo dabantur.Ρ r i s c i Latini proprie appellati 2 sunt hi, qui `priusquam' conderetur Ρ. 226Roma fuerunt 3.[Ρ r i v a t o sumptu] se alebant mili[tes Romani, crntequam stipendia] F. 234mererentur, quod in [consuetudine mansit paene ad id] tempus, quodfuit pau{lo ante quam Roma urbs] capta est a Gallis; [postea enimnisi publico stipendio m]ilites non fiebant. Ρ r ί ν a t ο sumptu se P. 235alebant milites Romani paene ad id tempus, quo Roma capta esta Gallis.Ρ r ί v o s p r i v a s que antiqui dicebant pro 'singuhs'; ob quam causam Ρ. 226et `privata' dicnntur, quae uniuscuiusque sint; hinc et `privi'legίumet `priv'atus cett."P r o b r u m virginis Vestalis ut capite puníretur, vir, qui eam in- F. 24Ιcestavisset, verberibus necaretur" 4, lex, fixa in atrio Libertatis, cummultis alis legibus incendio consumpta est, ut alt M. Cato in eaoratίone, quae de auguribus inscribitur. cett."P r o" c e n s u classis iuniorum Ser. Tullius cum dixit in discriptione F. 246centuriarum, accipi debet 'in' censu, ut ait M. Varro iii 1. VI rerumhumanarum, sicuti `pro' aede Castoris, `pro' tribunali, `pro' testimonio.P r o c i n c t a elas[sis dicebatur exercitus αd] proelium instructus Γ. 249et pa[ratus, quem Diali flamini vi]dere ηση licet: ant[iqui enimprocinctum hominem] dixerunt, ut nunc quoque [dicitur, qui adágendum expedi]tus est. Procincta autem [toga Romani olim] adpugnam ire solit[i sunt; unde et testamen]ta in procinctu fieri [dicun-tur, quia ante puguam fiunt]. P r o c ί n c t a m classem, id est para- Ρ. 248tam ad bellum militum multitudinem, Diali flamini vídere non licuit.P r o c i n c t a classis dicebatur, cum exercitus cinctus erat Gabino Ρ. 22δ

1) nobis cod. — 2) dictí Τ. — 3) [VIIcf: ρ. 15 n. 13.] — 4) Liv. 22,57,2: duae Vestales eo anno (u. c. 538), Opimia et Fioronia, stuprí com-pertae, altera sub terra, ut mos est, ad portam Collinam necata, _ alterasibimet ipsa mortem consciverat. L. Cantílius scriba pontificius, qui cum

Floronia stuprum fecerat, a pontifice maximo eo usque virgis iii comitíocaesus est, ut inter verbera expiraret. Cf. Suet. Dom. 8 et infra v. Scele-

ratus. — 5) Cf. supra v. Opima et tom. Ι ρ. 8,4 et n. 6.

Festus.

ησ

1 ^,fιy ησσ

;^Jos. °Ppe

1Ίτ°' °^¢

jef

°ot,^ ησ

Ϊ 1

s

^ ςΊt,σέ

φ,

1 λ ro°#,ι

, ί ,r ιιeel ςΙ1 '

11r

ι7 ^

^i!(< ι'S'l0

Ce

,j¡pres α1

qu

; ύί Ι¿ι Γ ej

cof

. , 1e°Ίηc°re, qu

:i1m ιzuίt, "G

St1S uotatur

Ceυ,εtis,

rerbis prae

::l^ ίιπ l έs ότ

η ι̂ ιιη^ ι ίg (ί1ί

:1Τ q ιι ί ι

.ί° υrbe(»t

.:^ eτ plebe

εspleret 111111

íMt ι3, (C1

(ι1; rebί ι

í;ςει ιiι^. i ^ ^purc

' }(υΙυ^, _ ά'Ί ι

h^r

^e.

Ga,; , 9υαιl;r¡,

·i' ι ^PeΙΙ e^l

ι ^

^ tÍ ίίε, 2)a

28

cinctu confestím pugnatllrus; vetustius 1 enim fuit multitudinem ho-

minum, quam navíum, classem appellari.

Ρ. 22s P r o c i t u m testamentum dicebatur velut `procitum' 2, `provocatum',

id est 'irritum ac ruptum'. (Cf. Ρ. 225 ν. Ρ r o c ί t a n t.)

F. 249 Ρ r o c u m patricium in discriptione classium 3, quam fecit Ser. Tullius,

signmcat `procerum'; i 4 enim sunt principes. Nam `proci' dicuntur,

qui poscunt aliquam in matrimonium, Gr(a)ece ( μ.)νr)στr,ρες. Estenim `procare' poscere, ut cum dicitur in iudice conlacando `si alium

procas', `nive eum procas', hoc est `poscis'; unde etiam meretrices,

`procaces'.F. 229 Ρ r o d u ί t, `porro dederit', ut est in lege censoria: "Porticum sartam

tectamque habeto, prodito". Alias `prodiderit'. (Cf: S a r t e.)

F. 234 P r o h i b e r e c o m i t i a dicitur `vitiare diem morbo', qui vulgo qui

-dem maior((e)), ceterum ob id ipsum 'comitialis' appellatur. Cato in

ea oratione quam scribsit de sacrilegίo 5 commisso: "Domi cum auspica-m ιιs, honorem mc dium s immortalium velim habuisse. Servi, ancillae,si quis eorum sub ceτιtone crepuit, quod ego ηση sensi, nullum mihivitium facit. Si cui ibidem servo aut ancillae dormienti evenit, quodcomitia prohibere solet, ne is quidem mihi vitium facit".

Ρ. 226 P r o 1 e t a r ί u m `capite censum' dictum, quod ex his civitas constet,quasi `prolis' progenie; iidem et p r o 1 e t a n e ί .

t. 234 " Ρ r o s c a p u 1 i s" eum dicit Cato, significat `pro iniuria verbe-rum'; nam conplures leges erant in cives rogatae, quibus sanciebaturpoena verberum. His significat prohibuisse se 8 multos suos civisin ea oratione, quae est contra M. Caelium : "si em percussi, saepe 9incolumis abii; praeterea pro re p(ublica), pro scapulis atque aerariomultum r(ei) p(ubHcae) profui((t))".

Ρ. 224 P r o m u l g a r ί leges dicuntur, cum primum in vulgus eduntur,quasi `provulgari'.

Ρ. 226 P r o v i n c i a e appellantur, quod populus Romanus eas `provicit', idest `ante vicit'.

F. 246 P u b 1 ί c a p o n d e r a [ad legitimam normam exacta fuisse] ex eacausa Iunius in [. . . colligi]t, quod duo Silii 10, Ρ. et M., trib(uni)pleb(is), rogarint his verbis: "Ex ponderibus publicis cet." ιι

1) vetustíus G, uetustus Μ. — 2) sic libri. — 3) eeassium cod. —4) • i • cod. — 5) sacrjfjcjo Mue. — 6) deum Mue. — 7) proles; emend.Ru., Ser. Tull. p. 187. — 8) hic significat prohibusse cod. tEmend. ego.Τα. Μ.] — 9) [Scr, hostem percussj saepe, saepe. ΤΗ. Μ.] — 10) silli cod.— 11) Legem Siliam damus tom. Ι ρ. 46.

Festus. 29

P u b l i c a s a c r a, quae publico sumptu pro populo fiunt, quaeque F. 245pro montibus pagis curis sacellis ; at 1 privata, quae pro singulishominibus familiis gentibus fiunt.P u b 1 i c i u s clivus appellatur, quem duo fratres L. M. Publici F. 238Malleoli 2, aediles cur(ules), pecuaris 3 condemnatis ex pecunia, quamceperant #, munierunt, ut in Aventinum vehiculi hel (?) venire possit.P u r ί , probi , profani, sui auri dicitur in manumissione sacrorum F. 250causa: ex quibus puri significat, quod in usu spurco s ηση fuerit; (ρ' 251)probi, quod 5 recte excoctum purgatumque 8 sit; profani, quod sacrumηση sit et quod omni religione solutum sit; sui, quod alienum ηση sit.

Q u a e s t o r e s [dicebantur, qui quaererent de rebus] capitalibus, unde F. 258[iidem etiarn . . quaestores parri]cidi appellantur.Q ii a d r i p l a t o r e s dicebantur, qui eo quaestu se tuebantur, ut eas Ρ. 259res persequerentur, quarum ex legibus quadrupli erat actio.[ Q u a n d o] - in XII quidem cum c littera ultima scribitur . F. 258

υ α n d o c 10 re x comitía v it fas" in fastis notarí solet, et hoc P_ 259videtur significare, quando rex saerificulus divinis rebus perfectis ( Cf F. 258)

in comitium venit. "Quandoc 10 s t e r c u s delatum fas", eodemmodo in fastis notatur dies, gito stercus purgatur ab aede Vestae 11."Q u i hoc censetis, illuc transite, qui alia omnia, in hanc par- F: 261tem"; his verbis praeit 12 ominis videlicet causa, ne dicat `qui noncensetis'.Q u i n [q u e η η. a 1, e s in colonis aρ^ella]bantur, qui lustrum con[de- F. 261rent quinto quoque anno, a quo nomin]ari coeptos." Q u í p a t r e s, q u i c o n s c r i p t i" vocati sunt in curiam, quo tem- F. 254pore regibus urbe(m) expulsis P. Valerius cos. pr opter inopiampatriciorum ex plebe adlegit in numerum senatorum C et LX etΙΙΙ1, ut expleret numerum senatorum trecentorum, et duo generaappellata sunt 13. (Cf. Allecti. Conscripti14.)

1) ad cod. — 2) malteoli cod. — 3) pe. . . uaris cod. — 4) coeperatcod. — 5) sic cocl.; vehiculis Vel(ia) emend. Urs., veniri Scal., possint Aug.

— 6) porco cod.; spurco (sporco G) Paulus. — ϊ) sic, ηση probique,cod.; cf. Paulus. — 8) sic, ηση pugnatumque, cod. — 9) [Intellegi quan-doc hodie constat. Mo. tom. Ι ρ. 40, 2.] — 10) quandoc utroque loco GM.— 11) Cf. Festus v. quando ; tom. Ι ρ. 40,2; Varro 1. 1. 6, 31. De resti-tuendis huius loci reliquiis v. Mue. et Mo. C 1,367. — 12) sic, nm perít,cod. — 13) appellaret esse cod. [Requiritur appellare ita eoepit similiave.

ΤΗ. Μ.] — 14) Liv. 2,1,11. Dion. 5,13. Sehwegler, röm. Gesch. 2,144.

30 Festur.

r^ ςι ^C DΓη°

:`,ς sb

ι^ fσ

λ ,,ιfQ ^°.

^,;s° ` s9dι^

% σ

εΩ^ζ

^

^

C,

- ιρ^, ιι εssε

d , iDCi α ttsι ί

σει

.,ιres^tlι

;C σrΦ ad ' Ρ

^trsac^^ αα

;8; sacr°m

:ύι°m ρΡρίdαι

;i hα^atns si

πh°s eadem'

¡p^έituto m1

1 possit, 1,

qood ibi ho

l°otatem Υ i

rfaιή^ at ι

quod) sn}

. έ:^sum αc υ

ι1έαe dieaυt

t sepτι lr

1, peáolPere

^ qυod >αα^;

Ι1

^ IDαρυιυ ς41

Ι

mq° ε^sttn^,^

fi^ε ;^ sυpe

1 ui Ροτ

^t ^1,1βι ^

^, .

u í r i s v o ca bu l u m] uli singulare usur[pabatur olim,

F. 25'4 [ Qid indicio] est preeo, qui in funeris

[indictione ita pronuntiare

solet:] "011ΑS 1 Quirls leto datus ".

F. 261 "Q u o t s e r σ i tot 2 hostes " in proverbio est, de quo SinniusCapito existimat, — esse dictum initio `quot 3 hostis, tot servi',

(quod) α tot captivi fere ad servitutem adducebantur, cett.

F 274 R d u o b u s in conpluribus orationibus, cum de actis disseritur 6

cuius s, etiam perscribi solet, id est `rationum relatarum', quod histabulis docentur iudices, quae publice data atque accepta sint 7.

F. 273 R a d e r e g[enas vetitum est in] lege χ11 8, id est `unguibus [ laceraremalasj'.

F 289 R a p i simulatur virgo ex gremio matris, aut, si ea ηση est, ex(— Ρ. 288) proxima necessitudine, cum ad νίrυτη traditur y, guod videlieet ea

res feliciter Romulo cessit.F. 282 R e c e p t i c í u m servum Cato in S11aSione legis Voconiae cum ait,

significat, 'quí ob vitium redhibitus sit': "ubi irata facta est, servumrecepticium sectari atque flagitare virum iubet".

F. 274 R e c i n i u m omne vestimentum quadratum 1 ί 10, qui XII 11 interprae-tati sunt, esse dixerunt: Verrius togam , qua mulieres 12 utebantur,praetextam 13 clavo purpureo.^

F. 274 R e c i p e r a t i o est, ut alt Gallus Aelius, cmii inter populum etreges nationesque et civitates peregrinas lex convenit, quomodo perreciperatores reddantur res reciperenturque, resque privatas interse persequantur.

Ρ. 274 R e c i p r o c a r e pro 'ultro citroque poscere' usi sunt antiqui, quia`procare' est `poscere' cett. (Cf. Ρ r o c u m.)

F. 27ο R cd e m p to r e s proprie atque antiqua consuetudine, dicebantur,qui, cum quid publice faciendum (a)ut praebendum conduxerant 14effecerantque, tum demum pecunias accipiebant; nam antiquitus

1) illius cod. — 2) quod servitute cod. — 3) quod cod. — 4) quodinseruit Mue. [Potius ser. quod captivi pro tot eaptivi. Τα. Μ.] — 5) dis-serti cod. — 6) [Excidisse vi cl talia: adnotari vel. TH. Μ.] — 7) Publi-carum rationum tabulae in iudiciis publicis circum ferebantur iudicibus in-spiciendae. Cic. p. Balbo 5,11. ad Att. 1,16, 4. — 8) V. tom. Ι Ρ. 36tab. g, 4. — 9) sic et cod. et Paulus; trahitur Mue. — 10) hi cod. —11) v. tom. Ι ρ. 36 tab. Χ, 3. -- 12) vir toga mulieres cod.; emend. Liρ-sius. — 13) praetextum cod. — 14) condixerant cod.

Festus. 31

`emere' pro `accipere' ponebatur. At hi nunc dicuntur redemptores,qui((c)) quid conduxerunt praebendum utendumque. (cf. A b e m i t o.)R e l e g a t i dicuntur proprie, quibus ignominíae aiit poenae caiisa F. 278necesse est ab urbe Roma aliove quo loco abesse `lege((s))' se-nat((π))i((q))ve consulto aut edicto magistratu((u))s, ut etiam AeliusGallus indicat.R e l i g i o s u s est ηση modo deorum sanctitatem magni aestimans t F. 278sed etiam officiosus adversus homines ; dies autem religiosi, quibus nisiquod necesse est nefas habetur facere, quales sunt sex et trigintaatri qui appellantur, et Alliensis l, atque ii 3 , quibus mundus patet.(Religiosum ait 4) esse G-allus Aelius, quod homini ita facere ησηliceat, ut, si id 5 faciat, contra d