ΘΕΜΑ

Χ Α Ν Ι Ω Τ Ι Κ Α Ν Ε Α - Ε Β Δ Ο Μ Α Δ Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η - Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 9 Μ Α Ϊ Ο Υ 2 0 1 2

ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΤΟΠΟΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ

Παράδεισος βιοποικιλότητας, τόπος μοναδικός σε όλη την Ευρώπη,

είναι η Κρήτη. Τα στοιχεία που έχουν συλλέξει μετά από έρευνες ετών

οι επιστήμονες “μιλούν” από μόνα τους:1.828 είδη φυτών, εκ των οποίων 189

ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στο νησί! Χιλιάδες είδη πανίδας, με

τα ενδημικά να υπολογίζονται γύρω στα 1.000 και τη συντριπτική

πλειοψηφία τους να είναι ασπόνδυλα (σαλιγκάρια, έντομα, αράχνες κ.ά.).

Tεράστια ποικιλία οικοτόπων και οικοσυ-στημάτων, αλλά και μοναδικών τοπίων.Πλούσιος ορεινός όγκος (μόνο στα Λευ-κά Oρη υπάρχουν 57 κορφές, ύψους ά-νω των 2.000 μέτρων), μεγάλος αριθμός

φαραγγιών, με μεγαλύτερο και πλέον γνωστόπαγκοσμίως αυτό της Σαμαριάς, πάνω από5.000 καταγεγραμμένα σπήλαια και σπηλαιο-βάραθρα, 12 οροπέδια, καταπληκτικές ακτέςσυνολικού μήκους 1.300 χιλιομέτρων περίπου,μαζί με τις νησίδες, και περισσότερα από 70 μι-κρά και μικρότερα νησιά γύρω από την Κρήτη.«Ζούμε σε ένα νησί που είναι ιδιαίτερα προικι-σμένο με φυτά και ζώα μοναδικά, που είναιπροικισμένο με οικοσυστήματα που λειτουρ-γούν εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Ολα όσασυναντώνται, από τις παραλίες μέχρι τα πολύ ψηλά βουνά, εί-ναι αυτά που χαρακτηρίζουν την Κρήτη, μαζί με τον ανθρώπινοπολιτισμό. Αρα, έχουμε ευχή και κατάρα να γνωρίσουμε αυτάτα χαρακτηριστικά της βιοποικιλότητας, να τα προστατεύσουμεκαι να τα αναδείξουμε, να τα κάνουμε πόλο ανάπτυξης», ση-μειώνει ο διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης,καθηγητής Οικολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ΜωυσήςΜυλωνάς, μιλώντας στις “διαδρομές” για τη βιοποικιλότητα τηςΚρήτης.Ανάλογη θέση εκφράζει, μιλώντας για το ίδιο θέμα στις “δια-δρομές”, και ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος“Προστασία των Νησιωτικών Υγροτόπων της Ελλάδας” τουWWF Ελλάς, βιολόγος - ερευνητής, Καλούστ Παραγκαμιάν, οοποίος χαρακτηρίζει την Κρήτη “παράδεισο”, επισημαίνονταςότι «είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο “θερμά σημεία”(hot spots) της Ελλάδας και της Μεσογείου».«Η Κρήτη έχει σπουδαία βιοποικιλότητα. Αυτό είναι τεκμηριωμέ-νο από τις πάρα πολλές μελέτες που έχουν γίνει στο νησί γιατη βιοποικιλότητά της, δηλαδή το σύνολο των ειδών, των γονι-δίων, των οικοτόπων, των οικοσυστημάτων, δηλαδή όλων τωνζωντανών συστημάτων που υπάρχουν. Αυτό οφείλεται, κατ’αρχάς, στη θέση του νησιού, στην απομόνωσή του και στη φυ-σική του ιστορία. Η Κρήτη είναι απομονωμένη τουλάχιστον πέ-

12

Μοναδική χαρακτηρίζεται η πλούσιαχλωρίδα της Κρήτης. Ο κ. Παρα-γκαμιάν τονίζει χαρακτηριστικά ότι

«η Κρήτη έχει διαμορφώσει μία βιολογικήποικιλία, η οποία συνίσταται από 1.828 ιθα-γενή είδη φυτών. Από αυτά, τα 189 φυτάείναι ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνοστο νησί. Μερικά, μάλιστα, έχουν πάραπολύ περιορισμένη εξάπλωση. Περίπου200 είδη έχουν εισαχθεί από τον άνθρω-πο και αυτό το λέω για να κατανοήσουμεπόσα σημαντικά είναι τα νούμερα. Ολό-κληρη η Αγγλία έχει 1.600 είδη φυτών, λι-γότερα δηλαδή από την Κρήτη, και τουλά-χιστον 1.800 είδη έχει εισάγει εκεί ο άν-θρωπος. Η χλωρίδα της Κρήτης έχει δια-μορφωθεί, λόγω της υπερβόσκησης, στονα έχει είδη πολύ ανθεκτικά στην υπερβό-σκηση και γι’ αυτό ένας μεγάλος αριθμόςφυτών είναι αγκαθωτά ή είναι φυτά, όπωςτο πουρνάρι και η αγριελιά, που αντέχουντην υπερβόσκηση ή είναι είδη που εμφα-νίζονται για λίγο χρονικό διάστημα ενώ κά-

ποια άλλα είναι δύσγευστα και δεν μπο-ρούν τα φυτοφάγα ζώα να τα φάνε».«Από την άλλη μεριά η Κρήτη», προσθέτειο κ. Παραγκαμιάν, «δεν έχει πολλά δασι-κά, δηλαδή είδη φυτών που συνιστούνδάση. Τα δασικά είδη στην Κρήτη είναιπερί τα οκτώ και δεν δημιουργούν εκτετα-μένες δασικές διαπλάσεις. Αυτό οφείλε-ται στο ότι το νησί ήταν εκτεθειμένο στηνυπερβόσκηση για εκατοντάδες χιλιάδες ήκαι εκατομμύρια χρόνια». Ταυτόχρονα, «η Κρήτη έχει μερικούς απότους πιο σπάνιους οικότοπους στην Ευρώ-πη. Είναι οι οικότοποι με φοίνικες του Θε-όφραστου. Τέτοιοι φοίνικες υπάρχουν σε22 σημεία στο νησί και κάποιοι από αυ-τούς δημιουργούν μεγάλες συστάδες,σε περιοχές όπως το Βάι, η Φοινικιά, ηΠρέβελη και σε μικρότερο βαθμό στονΑλμυρό Ηρακλείου. Στην Κρήτη έχουμε ε-πίσης και ένα ενδημικό δέντρο, που είναιη αμπελιτσιά, το οποίο εξαπλώνεται κυ-ρίως στα Λευκά Ορη αλλά υπάρχει και

στον Ψηλορείτη και στη Δίκτη με μικρότερο πλη-θυσμό».Ο κ. Μυλωνάς προσθέτει ότι «υπάρχουν ορι-σμένα οικοσυστήματα που συγκεντρώνουν συ-γκεκριμένα είδη, κυρίως τα Λευκά Ορη, όπωςτα κυπαρίσσια. Αυτά είναι μοναδικά. Υπάρχουν,βέβαια, και στη νότια Τουρκία, υπάρχουν στηνΚύπρο και στη Ρόδο, αλλά η έκταση που έχουνεδώ είναι ακόμα πολύ σημαντική. Να φαντα-στείτε ότι είμαστε σε τέτοια κατάσταση που δενγνωρίζουμε ποιες είναι οι ιδιαιτερότητές τους,δεν τα έχουμε μελετήσει καθώς δεν δίνονταιχρήματα για έρευνα σε αυτά τα οικοσυστήμα-τα. Ετσι, είναι εν πολλοίς άγνωστη η βιοποικιλό-τητά τους. Επίσης, κάτι που είναι πολύ σημαντικό

στην Κρήτη είναι τα δορυ-φορικά νησιά που έχει τονησί. Ολα αυτά, πολλέςφορές, λειτουργούν ωςκαταφύγια παλιών ενδη-μικών ειδών που είχε ηΚρήτη, οπότε είναι πολύσημαντικά».

Η χ

λω

ρίδ

α

Παράδεισος βιοποικιλότητας η Κρήτη

«Γκρεμνά είναι εμάς οι τόποι μας». Γνώριμη εικόνα από τον ορεινό όγκο της Κρήτης.

Μοναδική χλωρίδα και πανίδα,πλούσιος ορεινός όγκος (μόνο

στα Λευκά Oρη υπάρχουν 57 κορ-φές, ύψους άνω των 2.000 μέ-

τρων), μεγάλος αριθμός φαραγ-γιών, με μεγαλύτερο και πλέον

γνωστό παγκοσμίως αυτό της Σα-μαριάς, πάνω από 5.000 καταγε-γραμμένα σπήλαια και σπηλαιο-

βάραθρα, 12 οροπέδια, καταπλη-κτικές ακτές συνολικού μήκους1.300 χιλιομέτρων περίπου, μαζίμε τις νησίδες, και περισσότερα

από 70 μικρά και μικρότερα νησιάγύρω από την Κρήτη.

Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί 1.828 είδη φυτών, από

τα οποία τα 189 είναι ενδημικά.

Generated by PDFKit.NET Evaluation

Click here to unlock PDFKit.NET

ντε εκατομμύρια χρόνια, ως νησί, και γι’αυτό έχει αναπτύξει ένα έντονο ενδημι-σμό», επισημαίνει ο κ. Παραγκαμιάν.«Η σημερινή βιοποικιλότητα με τη βιοποικι-λότητα που υπήρχε στο νησί πριν την πα-ρουσία του ανθρώπου είναι σίγουρα δια-φορετική», διευκρινίζει ο κ. Μυλωνάς.«Πριν την παρουσία του ανθρώπου σίγου-

ρα υπήρχαν πολύ περισσότερα θηλαστικά(ελάφια, νάνοι ελέφαντες, νάνοι ιπποπό-ταμοι κ.ά.). Αυτά όλα έχουν χαθεί. Απ’ τηνάλλη μεριά, λέμε όλοι ότι σήμερα η βιο-ποικιλότητα στην Κρήτη είναι πάρα πολύμεγάλη. Αυτό είναι σωστό. Αξιοσημείωτοείναι ότι γύρω στο ένα τρίτο της βιοποικιλό-τητας που έχει η Κρήτη θα μπορούσαμε

να πούμε ότι οφείλεται στον άνθρωπο.Από αυτά που είναι αυτόχθονα, δηλαδήζούσαν εδώ και πριν την παρουσία τουανθρώπου, κάποια είναι ενδημικά, έναμεγάλο ποσοστό, και μάλιστα είναι ενδη-μικά σχετικά πρόσφατα, τα τελευταία δε-κάδες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει ο κ.Μυλωνάς.

Χ Α Ν Ι Ω Τ Ι Κ Α Ν Ε Α - Ε Β Δ Ο Μ Α Δ Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η - Σ Α Β Β Α Τ Ο 1 9 Μ Α Ϊ Ο Υ 2 0 1 2 13

Πλούσια είναι και η πανίδα της Κρήτης. Ο κ. Παραγκαμιάνσημειώνει ότι «περιλαμβάνει πολλές χιλιάδες είδη. Εχει υ-πολογιστεί ότι τα ενδημικά είδη είναι περίπου 1.000. Βεβαί-

ως, τα περισσότερα από αυτά είναι τα ασπόνδυλα, δηλαδή αρά-χνες, έντομα, διπλόποδα, ισόποδα, που σε κάποιες περιπτώσειςέχουν πολύ μεγάλο ενδημισμό. Για παράδειγμα, οι αράχνες έ-χουν πάνω από 40-45% ενδημισμό στην Κρήτη. Δηλαδή περίπουτα μισά είδη αραχνών που υπάρχουν στο νησί μας υπάρχουν μό-νο εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο».Ο κ. Μυλωνάς προσθέτει ότι «η Κρήτη έχει γύρω στα 130 διαφο-ρετικά είδη χερσαίων σαλιγκαριών. Τα μισά από αυτά είναι εν-δημικά, συναντώνται μόνο στο νησί».Αναφερόμενος στα σπονδυλωτά, ο κ. Παραγκαμιάν σημειώνειπως σε ό,τι αφορά τα αμφίβια «έχουμε τρία είδη βατράχων ή βα-τραχοειδών. Εναν φρύνο, τον πρασινόφρυνο και δύο βατρά-χους, τον δεντροβάτραχο και τον κρητικό βάτραχο, ο οποίος είναιενδημικό είδος, ενώ έχει εισαχθεί, πριν από είκοσι περίπου χρό-νια στην Αγιά, ο βουβαλοβάτραχος, ένα μεγάλο βατράχι, αμερι-κάνικης προέλευσης, που ξέφυγε από ένα βατραχοτροφείο πουπήγε να δημιουργηθεί και τώρα προκαλεί προβλήματα στουςντόπιους πληθυσμούς βατράχων στηνΑγιά».«Στα ερπετά έχουμε έντεκα είδη, έναείδος χελώνας (γραμμωτή νεροχε-λώνα), ενώ χερσαία χελώνα δεν υ-πάρχει στην Κρήτη, όμως έχουν εισα-χθεί κάποια άτομα από την υπόλοιπηΕλλάδα. Εχουμε, ακόμη, τρία είδη σα-μιαμιθιών, τέσσερα είδη σαυρών, εκτων οποίων το ένα είναι ενδημικό, εί-ναι μια μικρή σαυρούλα που ζει σε μι-κρά νησάκια στην Ανατολική Κρήτηκυρίως, και τέσσερα είδη φιδιών, κα-νένα εκ των οποίων δεν είναι επικίν-δυνο για τον άνθρωπο», διευκρινίζει ο κ. Παραγκαμιάν.Οσον αφορά τα πουλιά, «η Κρήτη είναι στη μέση της μετανα-στευτικής οδού των πουλιών κατά τις μεταναστευτικές περιόδουςκαι κατά συνέπεια μπορεί κανείς να παρατηρήσει πάνω από 250είδη πουλιών, ενώ πάνω από 300 έχουν αναφερθεί. Και από αυ-τά τα 85 αναπαράγονται στην Κρήτη. Ενα από τα σημαντικότεραείναι ο κοκκαλάς (γυπαετός), ο οποίος έχει στην Κρήτη τον μο-ναδικό αναπαραγόμενο πληθυσμό σε όλα τα Βαλκάνια. Επίσης,έχει με διαφορά τον μεγαλύτερο αριθμό γυπών, πτωματοφάγαόρνεα δηλαδή, που διατηρούν ακόμα μεγάλους πληθυσμούςστο νησί», τονίζει ο ίδιος.Στον γυπαετό αναφέρεται και ο κ. Μυλωνάς, επισημαίνοντας ότι«είναι το υπ’ αριθμόν ένα απειλούμενο ζώο στην Κρήτη, το οποίοβέβαια με πάρα πολλές προσπάθειες και πάρα πολλά προ-

γράμματα, κυρίως κοινοτικά, καταφέραμε και το κρατούμε σε μιακαλή κατάσταση».Οι κύριοι Παραγκαμιάν και Μυλωνάς υπογραμμίζουν, επίσης, ότι«στην Κρήτη έχουμε τέσσερα εντομοφάγα είδη. Το πιο σημαντι-κό από αυτό είναι ένα μικρό εντομοφάγο που μοιάζει με ποντι-κάκι, και υπάρχει μόνο στο νησί μας πάνω από 5-6 εκατομμύριαχρόνια και είναι το μοναδικό ενδημικό θηλαστικό της Ελλάδας». «Εχουμε ακόμη», προσθέτει ο κ. Παραγκαμιάν, «17 είδη νυχτερί-δας, 7 είδη ποντικών, έχουμε 2 λαγόμορφα (τον λαγό της Κρή-της και το αγριοκούνελο) και 5 σαρκοφάγα είδη (πιθανότατα αυ-τά τα σαρκοφάγα είδη, κουνάβια, ασβοί, ζουρίδες, άρκαλοι έ-χουν έρθει με τον άνθρωπο. Είναι και ο αγριόγατος, που έχει πο-λύ μικρούς πληθυσμούς. Και αυτός πρέπει να έχει εισαχθεί απότον άνθρωπο, γιατί δεν έχουν βρεθεί απολιθώματά τους). Ο άν-θρωπος έχει φέρει και το κρητικό αγρίμι, που η σημερινή του ε-

ξάπλωση στην Κρήτη είναι στα Λευκά Ορη, στη νησίδα Θοδωρούενώ ένας υβριδισμένος πληθυσμός υπάρχει και στους ΑγιουςΔέκα, στο νησάκι που είναι βόρεια του Αγίου Νικολάου», καταλή-γει ο κ. Παραγκαμιάν.«Το ενδιαφέρον είναι ότι η βιοποικιλότητα της Κρήτης σχετίζεταικαι με τα είδη που μετέφερε ο ίδιος ο άνθρωπος (δηλαδή έ-χουμε πάρα πολλά είδη είδη που ήρθαν με τον άνθρωπο και ταοποία έχουν εγκατασταθεί στην Κρήτη, όπως, για παράδειγμα, τοαγρίμι, ο ασβός και άλλα.Το ίδιο συμβαίνει και με τα φυτά. Η ξινίδα, διάφορα καλλιεργήσι-μα φυτά, έχουν έρθει με τον άνθρωπο».

Η πανίδα

Ως γνωστόν το περιβάλλον της Κρήτης δέχεται πολύ με-γάλες πιέσεις τα τελευταία, κυρίως, χρόνια εξαιτίαςτων ανθρώπινων δραστηριοτήτων.Ο κ. Μυλωνάς ση-

μειώνει ότι «η βιοποικιλότητα της Κρήτης απειλείται από τηνκαταστροφή των βιοτόπων εξαιτίας του μαζικού τουρισμού καιτης αυθαίρετης οικοδόμησης αλλά κυρίως από τη δέσμευσητων επιφανειακών υδάτων. Δηλαδή, ο οικότοπος ή το οικοσύ-στημα που αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κρήτηείναι τα επιφανειακά νερά είτε αυτά είναι ρέοντα είτε είναιστάσιμα. Εκεί, λοιπόν, όλοι οι οργανισμοί που συνδέονται μεαυτά, αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλα προβλήματα. Ετσι, λοιπόν,αν θα έπρεπε να αναφέρουμε ποια είναι αυτά που κινδυνεύ-ουν περισσότερο θα έλεγα ότι είναι όλοι οι οργανισμοί είτεφυτά είτε ζώα που σχετίζονται με τα επιφανειακά νερά». Ο κ.Μυλωνάς τονίζει, ακόμη, ότι «το ένα τρίτο περίπου του εδά-φους της Κρήτης, κυρίως στο δυτικό τμήμα της, έχει χαρακτη-ριστεί ως περιοχή προστατευόμενη ή ιδιαιτέρως διαχειριζόμε-νη, όπως είναι οι περιοχές Natura. Αυτές οι περιοχές, που εί-ναι ιδιαίτερα παρεξηγημένες γιατί ο κόσμος θεωρεί ότι μια πε-ριοχή Natura μπαίνει στο “ψυγείο” και οι πολίτες χάνουν τηνευκαιρία να εκμεταλλευτούν τις ιδιοκτησίες τους, θα έπρεπεκαι να προστατεύουν το περιβάλλον και να δίνουν ιδιαίτερεςαναπτυξιακές δυνατότητες. Δυστυχώς δεν έχουν γίνει μέχριτώρα πολλά πράγματα πάνω σε αυτό ή όπου έχουν γίνει δενέχουν εφαρμοστεί διαχειριστικά ή αναπτυξιακά σχέδια».

Οι απειλές

Τι είναι η βιοποικιλότητα

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία: “Βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προ-ελεύσεως, περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικώνσυμπλεγμάτων, των οποίων αποτελούν μέρος. Επίσης, περιλαμβάνεται η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυ-

στημάτων. Στη βιολογική ποικιλότητα περιλαμβάνεται, τέλος, η ποικιλότητα των γονιδίων μέσα και μεταξύ των ειδών».

Η πανίδα της Κρήτης είναι πλούσια, κυρίως σε ασπόνδυλαείδη και όχι σε σπονδυλωτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο

νησί υπάρχουν γύρω στα 130 διαφορετικά είδη χερσαίωνσαλιγκαριών, από τα οποία τα μισά είναι ενδημικά.

Generated by PDFKit.NET Evaluation

Click here to unlock PDFKit.NET