Maatschappelijk Verantwoord Beleggen...Definitie controversiële wapens ... militaire doelen. Ook na...

Maatschappelijk VerantwoordBeleggenRapportage H1 2019

02/27 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

03/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenInhoudsopgave

Inhoudsopgave

02

1. Inleiding verantwoord beleggen 04

2. Uitsluitingsbeleid 07

3. Engagement 12

4. Stembeleid & Corporate Governance 18

5. Bijlagen 23

04/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenInleiding verantwoord beleggen

1. Inleiding verantwoord beleggen

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf (hierna het Pensioenfonds) past sinds2008 instrumenten van verantwoord beleggen toe bij het beheer van haar vermogen. In deze halfjaarlijkse rapportage leestu over de laatste stand van zaken met betrekking tot deze instrumenten en vindt u terug welke activiteiten namens hetPensioenfonds zijn ondernomen. Op de website van het Pensioenfonds vindt u beleidsdocumenten en rapportages waarnaarin dit rapport wordt verwezen. Deze inleiding geeft een kort overzicht van de achtergrond van verantwoord beleggen.

1.1. Wat houdt verantwoord beleggen in?

Het Pensioenfonds staat voor een goed en betaalbaarpensioen. Het Pensioenfonds is van mening dat verantwoordbeleggen bijdraagt aan het realiseren van een goed enbetaalbaar pensioen voor huidige en toekomstigegeneraties. Daarom besteedt het Pensioenfonds waar nodigen mogelijk binnen de fiduciaire verantwoordelijkheidaandacht aan ecologische, sociale en governanceonderwerpen. Maatschappelijk verantwoord ondernemendoor ondernemingen waarin belegd wordt speelt eenbelangrijke rol.

1.2. Wat zijn de uitgangspunten?

Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert hetPensioenfonds de principes van het Global Compact van deVerenigde Naties als uitgangspunt. Deze principes hebbenbetrekking op vier hoofdthema’s:

• Mensenrechten• Arbeidsnormen• Milieu• Anticorruptie

Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteerdeprincipes (zie bijlage 5.1). Deze principes vinden hunoorsprong in internationale verdragen zoals de UniverseleVerklaring van de Rechten van de Mens en principes van deInternational Labour Organisation (ILO). Het VN GlobalCompact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigeninvloedsfeer kernwaarden op het gebied vanmensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptieomarmen, ondersteunen en uitoefenen.

1.3. Wat doet het Pensioenfonds?

Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert hetPensioenfonds een aanpak waarbij gebruik wordt gemaaktvan de volgende instrumenten:

1. Uitsluiting, van producenten van controversiëlewapens en structurele schenders van mensenrechtenen arbeidsnormen;

2. Engagement, het aangaan van de dialoog metondernemingen;

3. Corporate governance en stemmen opaandeelhoudersvergaderingen;

4. Uitsluiten van voedsel - en vee-gerelateerdecommodities.

De instrumenten, de gemaakte keuzes en de recenteontwikkelingen worden ieder in afzonderlijke hoofdstukkenbesproken.

1.4. Reikwijdte van het verantwoordbeleggen beleid

Daar waar mogelijk past het Pensioenfonds haar MVB-beleidtoe op de beleggingen. Het MVB-beleid van hetPensioenfonds is van toepassing op beleggingen indiscretionaire mandaten en voor een groot deel ook voorfondsen die worden beheerd door Achmea IM. HetPensioenfonds maakt voor het beheer van haar vermogen,naast Achmea IM, ook gebruik van externevermogensbeheerders. Wanneer het fonds gebruik maaktvan beleggingsfondsen van externe vermogensbeheerders,is het niet altijd mogelijk om een eigen MVB-beleid toe tepassen.

05/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenInleiding verantwoord beleggen

Aandelen De aandelenbeleggingen “wereld ontwikkelde markten” zijnvormgegeven in een discretionair beleggingsmandaat. Dezeportefeuille wordt passief beheerd, maar het eigenuitsluitingsbeleid, stem- en engagementbeleid is volledigtoegepast op dit mandaat. De aandelenbeleggingen inopkomende markten zijn vormgegeven in een passiefbeleggingsfonds “MSCI Emerging Markets”. Op dit fonds ishet eigen MVB-beleid van het Pensioenfonds dan ook niettoepasbaar. Wel is het MVB-beleid van de beheerder vantoepassing. Het Pensioenfonds onderzoekt verderemogelijkheden voor het beleggen van (een deel) van deaandelenportefeuille via een best-in-class ESG-aanpak.

Vastrentende waardenHet Pensioenfonds heeft voor het merendeel van devastrentende waarden gekozen voor eigenbeleggingsmandaten die beheerd worden door Achmea IM.Op deze mandaten is het uitsluitingsbeleid van hetPensioenfonds van toepassing. Dit betekent dat in debedrijfsleningenportefeuille niet wordt belegd inproducenten van controversiële wapens en in structureleschenders van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu enanti-corruptie. Daarnaast is ook het eigen engagementbeleidtoegepast op ondernemingen die zich binnen hetbedrijfsobligatiemandaat bevinden.

De High Yield beleggingen zijn vormgegeven in eenbeleggingsfonds, waarop het eigen beleid van hetPensioenfonds niet toepasbaar is. Echter, de beheerder vandit fonds Achmea IM heeft een MVB-beleid dat in hoge mateovereenkomt met dat van het Pensioenfonds. Zo wordencontroversiële wapens en structurele schenders van hetGlobal Compact uitgesloten voor beleggingen en is eveneenseen engagementbeleid toegepast.

Voor staatsobligatiebeleggingen (zowel in ontwikkelde alsopkomende markten) is het engagement- stem- enuitsluitingsbeleid niet relevant. Het Pensioenfondsonderzoekt verdere MVB-mogelijkheden voor dezebeleggingscategorie.

Alternatieve beleggingenHet Pensioenfonds belegt in het Interpolis PensioenenPrivate Equity II fonds. Voor dit fonds wordenduurzaamheidscriteria gehanteerd zoals de uitgangspuntenvan het UN Global Compact en worden beleggingen inondernemingen die wapens produceren uitgesloten.Daarnaast wordt in de toekomst bij het selecteren vanprivate equity fondsen uitdrukkelijk rekening gehouden metverantwoord beleggen.

1.5. ESG Integratie

BedrijfsobligatiesBij het beheer van de bedrijfsobligatieportefeuille van hetPensioenfonds wordt op structurele wijze een ESG-

integratiestrategie in het beleggingsproces toegepast. Vooralle ondernemingen worden kansen en risico’s vanuit eenecologisch, sociaal en governance (ESG) perspectiefbetrokken in het beleggingsproces. Hierbij maakt Achmea IMnamens het Pensioenfonds gebruik van MSCI ESG ratings enresearch. Op deze manier worden naast financiële- enkredietwaardigheidsanalyses ook duurzaamheidsaspectenin de beoordeling meegenomen. De analyse bestaat eruit dateen passende risicovergoeding op het (ESG)profiel van deonderneming kan worden vastgesteld.

StaatsobligatiesVoor het ontwikkelde markten staatsobligatiemandaatworden ESG- risico’s waar van toepassing en relevantmeegewogen in kwantitatieve en kwalitatievelandenanalyses. In de bepaling van het risico of een land deuitgeleende hoofdsom en bijhorende rente volledig en optijd terug kan betalen zijn ESG risico’s dus meegewogen.

Bij het identificeren van deze risico’s maken de Achmea IMportefeuillemanagers gebruik van ESG landenanalyses vande onafhankelijke dataleverancier MSCI ESG Research.

1.6. Hoe legt het Pensioenfondsverantwoording af?

Transparantie is onafscheidelijk verbonden aan een goedMVB- beleid. Het Pensioenfonds rapporteert daaromtweemaal per jaar hoe zij de afgelopen periode invulling gafaan het beleid. Ook rapporteert het Pensioenfonds over dewijze waarop instrumenten zijn ingezet op ESG-thema´s.

Het Pensioenfonds publiceert ieder half jaar een MVB-rapportage. De rapportage is toegankelijk via de website vanhet Pensioenfonds. Daarnaast staan op deze website devolgende documenten:

1. Verantwoord beleggen beleid;

2. Uitsluitingsbeleid ten aanzien van controversiëlewapens;

3. Vote Disclosure Systeem ten aanzien vansteminstructies. U kunt hier zien hoe peraandeelhoudersvergadering is gestemd.

06/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenInleiding verantwoord beleggen

07/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenUitsluitingsbeleid

2. Uitsluitingsbeleid

Er zijn verschillende redenen waarom wij ervoor kiezen om niet te beleggen in bepaalde ondernemingen. Zo kan hetPensioenfonds ervoor kiezen om niet te beleggen in ondernemingen die ongewenst gedrag vertonen of ondernemingen diebepaalde controversiële producten produceren. Wanneer een onderneming betrokken is bij een controversieel product,veelal een kernactiviteit van de onderneming, is een engagement-beleid niet reëel. Het is immers lastig de ondernemingover te halen een ander product te produceren. In dat geval hanteert het Pensioenfonds op voorhand een uitsluitingsbeleid.Daarnaast kunnen ondernemingen die op structurele wijze met hun gedrag internationale normen bijvoorbeeld rondommensenrechten, milieu, arbeidsnormen of corruptie schenden en bij achterblijvende engagementresultaten wordenuitgesloten van het beleggingsuniversum. Hierbij vormen de principes van het Global Compact en de principes van de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen de uitgangsbasis. Het uitsluitingsbeleid van het pensioenfond richt zich optwee criteria, namelijk producenten van controversiële wapens en structurele schenders van het VN Global Compact.

2.1. Controversiële Wapens

2.1.1. Definitie controversiële wapens

Voor het Pensioenfonds zijn wapens controversieel wanneerdeze wapens onevenredig veel leed en slachtoffersveroorzaken en geen onderscheid maken tussen burger- enmilitaire doelen. Ook na afloop van een conflict veroorzakendeze wapens nog op aanzienlijke schaal slachtoffers enontwrichten deze de maatschappij en de economie. In depraktijk gaat het om de volgende typen wapens:

1. Nucleaire wapens2. Biologische wapens3. Chemische wapens4. Antipersoonsmijnen5. Clustermunitie

Bij het bepalen van de definitie van controversiële wapenszoekt het Pensioenfonds aansluiting bij internationaleverdragen die door Nederland zijn ondertekend en bij hetbeleid van de Nederlandse overheid. Het volledigeuitsluitingsbeleid kunt u terugvinden op de website van hetPensioenfonds.

2.1.2. Samenstelling uitsluitingslijst

Het onafhankelijke onderzoeksbureau ISS-Ethix stelt iederhalfjaar vast welke ondernemingen betrokken zijn bij deproductie van controversiële wapens (tabel 2.1.2.1). Daartoebekijkt het onderzoeksbureau het gehele belegbaaruniversum. Wanneer het onderzoeksbureau betrokkenheidvaststelt is dat reden tot uitsluiting.

TABEL 2.1.2.1 INDICATIEVE AFM LIJST PER 1 JANUARI20191

Onderneming Land Clustermunitie

Elbit Systems Israël ja

Hanwha Corporation Zuid-Korea ja

Poongsan Corporation Zuid-Korea ja

1 Bron: Achmea Investment Management & “indicatieve AFM lijst”

2.1.3. Uitsluiting controversiële wapens

Verbod beleggen in clustermunitieMet betrekking tot het verbod tot beleggen in clustermunitieheeft de AFM geïnventariseerd welke ondernemingen per1 januari 2019 voldoen aan de criteria geformuleerd in artikel21a Besluit Marktmisbruik. Uit deze inventarisatie blijkt datde drie beursgenoteerde ondernemingen volgens tabel2.1.2.1 in ieder geval onder de wettelijke definitie van een‘verboden onderneming’ als bedoeld in artikel 21a BesluitMarktmisbruik vallen. Elbit Systems, Hanwha Corporation enPoongsan Corporation zijn toegevoegd aan de nieuwerisicoradar. Zie het indicatieve AFM-overzicht in tabel 2.1.2.1.

08/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenUitsluitingsbeleid

Veranderingen in de uitsluitingslijstScreening van het beleggingsuniversum op basis vanonderzoeksgegevens van ISS-Ethix leiden tot een vijftalwijzigingen in de uitsluitingslijst. Uit de screening blijkt datbij deze vijf ondernemingen is vastgesteld dat zij betrokkenzijn bij de productie van clustermunitie of nucleaire wapens.Anhui GreatWall Military Industry Co., en LIG Nex1 Co., Ltdzijn betrokken bij clustermunitie. De overige ondernemingenzijn betrokken bij de nucleaire wapens. Zie alle wijzigingen inde uitsluitingslijst in tabel 2.1.3.1.

TABEL 2.1.3.1 VERANDERINGEN CONTROVERSIËLEWAPENS1

Onderneming Land Status

Anhui GreatWall Military Industry Co.,Ltd. China Toegevoegd

Hitachi Zosen Corp Japan Toegevoegd

LIG Nex1 Co., Ltd. Zuid-Korea Toegevoegd

Lumibird Frankrijk Toegevoegd

Science Applications Internationalcorp Verenigde Staten Toegevoegd

1 Bron: Achmea Investment Management, ISS-Ethix

Zie onderstaand de actuele uitsluitingslijst voorondernemingen die betrokken zijn bij controversiëlewapens:• AECOM• Aerojet Rocketdyne Holdings Inc• Aeroteh SA• Airbus Group SE• Anhui GreatWall Military Industry Co., Ltd.• Aryt Industries Ltd• Babcock International Group PLC• BAE Systems PLC• Boeing Co/The• Bharat Dynamics Limited• Booz Allen Hamilton Holding Corp• BWX Technologies Inc• Brookfield Asset Management Inc.• Brookfield Business partners L.P.• CACI International Inc• China Shipbuilding Industry Co., Ltd.

• Cohort PLC• Constructions Industrielles de la Mediterranee SA• Elbit Systems• Engility Holdings Inc• Fluor Corp• Fortive Corp• General Dynamics Corp• GP Strategies Corp• Hanwha Corp• Harris Corp• Hitachi Zosen Corp• Honeywell International Inc• Huntington Ingalls Industries Inc• Jacobs Engineering Group Inc• KBR Inc.• L-3 Communications Holdings Inc• Larsen & Toubro Ltd• Leidos Holdings Inc• Leonardo-Finmeccanica SpA• LIG Nex1 Co., Ltd.• Lockheed Martin Corp• Lumibird• Moog Inc• Motovilikha Plants PJSC• Northrop Grumman Corp• Poongsan Corporation• Poongsan Holdings Corp• Premier Explosives Ltd• Raytheon Co• Rolls-Royce Holdings PLC• S&T Dynamics Co Ltd• S&T Holdings Co Ltd• Safran SA• Science Applications International corp• Serco Group PLC• SGL Carbon SE• Steel Partners Holdings LP• Tata Power Co. Ltd• Textron Inc• Thales SA• Ultra Electronics Holdings PLC• United Technologies Corp• Walchandnagar Industries Ltd

Per 1 juli 2019 is geen van de ondernemingen in hetbeleggingsuniversum betrokken bij de productie vanbiologische- en/of chemische wapens.


2.2. Normschendingen

2.2.1. Schenders van internationale normen

Naast producenten van controversiële wapens vindt hetPensioenfonds ook dat ondernemingen die op grove enstructurele wijze internationaal breed gedragen normen ophet gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu enanti-corruptie schenden, moeten worden uitgesloten vanhet beleggingsuniversum. Hiervoor hanteert hetPensioenfonds een aantal belangrijke raamwerken alsuitgangspunt, namelijk het UN Global Compact, de OESO-Richtlijnen voor multinationale ondernemingen en de UNGuiding Principles on Business &Human Rights. De OESO-richtlijnen onderscheiden naast de vier genoemde thema’sook de volgende thema’s: consumentenbelangen,wetenschap en technologie, mededinging en belastingen. DeUN Guiding Principles geven handvatten voor staten enondernemingen hoe mensenrechtenschendingen in depraktijk te voorkomen, te adresseren en te mitigeren.

2.2.2. Vaststelling uitsluitingen

Voor de discretionaire aandelen- enbedrijfsobligatiemandaten wordt vastgesteld welkeondernemingen de Global Compact principes schenden. Hetonafhankelijke onderzoeksbureau ISS-Ethix stelt jaarlijks vastwelke ondernemingen betrokken zijn bij schendingen vaninternationale normen. Leidraad hierbij zijn de principes vanhet Global Compact op het vlak van mensenrechten,arbeidsnormen, milieunormen en anticorruptie. Daartoebekijkt het onderzoeksbureau het gehele belegbaaruniversum in de vorm van benchmarks.

Wanneer het onderzoeksbureau heeft geverifieerd dat eenonderneming een schending pleegt op één vanbovengenoemde principes kan dit aanleiding zijn om met deonderneming in dialoog te gaan. Het Pensioenfonds spreektvan een structurele schending wanneer de schending ook nadialoog na ten minste twee jaar nog altijd niet (in voldoendemate) is opgeheven. Dan kan het Pensioenfonds overgaantot uitsluiting van de onderneming. Beleggingen inuitgesloten ondernemingen worden verkocht. Geen nieuweaandelen of obligaties worden aangekocht zolang deonderneming op de uitsluitingslijst staat. Bij eengeverifieerde opheffing van de schending zal deonderneming van de uitsluitingslijst worden verwijderd.

2.2.3. Wijzigingen in uitsluitingslijst

In de rapportageperiode hebben zich zeven wijzigingenvoorgedaan.

Het Amerikaanse Chevron stond op de uitsluitingslijstwegens een langlopende kwestie rond milieuvervuiling(water- en bodemvervuiling) in Equador en is van de lijstverwijderd. Dit is het gevolg van een uitspraak die hetPermanent Hof van Arbitrage op 30 augustus 2018 in DenHaag deed inzake de casus. ISS-Ethix heeft het oordeel hieropherzien, waardoor niet langer sprake is van een geverifieerdeschending. Conform het uitsluitingsproces is deonderneming weer toegelaten tot het belegbaar universum.

Nutrien is verwijderd van de uitsluitingslijst, aangezienNutrien volledig zelfvoorzienend zal worden in defosfaatvoorziening en alle importcontracten sinds eind 2018zijn beëindigd. Het sluiten van de dagbouw pitfosfaatmijnzorgt ervoor dat Nutriens betrokkenheid bij de schendingbeëindigd wordt, waardoor het oordeel is gewijzigd.

Merlin Entertainments is tevens weer toegelaten tot hetbelegbaar universum. ISS-Ethix heeft haar oordeel over deonderneming bijgesteld, aangezien Merlin samenwerkt metde medezeggenschapraad in heel Duitsland, waarinsommigen een vakbondsafgevaardigde hebben alsvoorzitter.

Enbrige, Inc. en Marathon Petroleum Corp. zijn toegevoegdaan de uitsluitingslijst vanwege betrokkenheid bij de DakotaAccess Pipeline, een recent gerealiseerde nieuwe oliepijplijn.

Eind 2016 heeft een special rapporteur voor inheemsevolken van de VN vastgesteld dat de bij de aanleg betrokkenpartijen niet, of op onjuiste wijze toestemming hebbenverkregen voor de aanleg van de pijplijn op het grondgebiedvan de Standing Rock Sioux stam, een inheemsebevolkingsgroep. Dit is een mensenrechtenschendingvolgens de Verklaring over de rechten van inheemse volken(2007) van de VN. Het Bureau van de Hoge Commissaris voorde Mensenrechten van de Verenigde Naties (OHCHR) heeftaan ISS-Ethix bevestigd dat de United Nations SpecialRepresentative (UNSR) ernstig bezorgd is. Er zijn geenaanwijzingen dat het Free, Prior & Informed Consent (FPIC),ofwel vrijelijk en vooraf verkregen toestemming van delokale stammen, wordt nageleefd. De ondernemingen zijnnieuw toegevoegd aan de uitsluitingslijst.

10/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenUitsluitingsbeleid

Op basis van milieuvervuiling is BHP Group aangemerkt alseen stelselmatige schender van de VN Global Compactprincipes. Op 5 november 2015 stortte de Fundão-dam bijde Germano ijzerertsmijn in Brazilië ineen. Het betrof eendam van een opvangbekken van afvalstromen. De giftigemodderstroom die volgde op de dambreuk eiste 19 levensen permanente milieuschade. BHP en Vale hebben beide een50% belang in de joint venture Samarco Mineração(Samarco), het bedrijf dat de ijzerertsmijn exploiteert.

Hoewel vooruitgang is geboekt om het milieu te herstellenwerd in april 2017 een boete opgelegd aan Samarco wegenshet niet-naleven van bepaalde clausules uit een getekendeovereenkomst. De boete bouwt voort op rapporten van hetBraziliaanse Instituut voor Milieu en HernieuwbareNatuurlijke Hulpbronnen (IBAMA) in 2016. IBAMA heeftbeoordeeld dat de maatregelen die door Samarco zijngenomen voor de sanering en het herstel van de bodem nogsteeds ontoereikend zijn om (a) een verdere vervuiling vande bodem en rivieroevers te beperken en dat (b) Samarcogeen basiscriteria heeft vastgesteld om bodemerosie doorregenval te herstellen en verder te voorkomen. IBAMA moetnog vaststellen of de sanerings- en inperkingsmaatregelendie later zijn gedaan door BHP voldoende zijn.

2.2.4. Uitsluiting structurele Global Compactschenders

Per 1 juli 2019 heeft het Pensioenfonds wereldwijd 20ondernemingen (entiteiten) uitgesloten voor beleggingenvanwege structurele schendingen van Global Compactprincipes. Zie de actuele lijst in tabel 2.2.4.1 voor hetcomplete overzicht.

TABEL 2.2.4.1 UITSLUITINGSLIJST STRUCTURELENORMSCHENDERS PER 1 JULI 20191

Onderneming Land Norm

Alstom S.A. Frankrijk

Bank Hapoalim B.M. Israël

Bank Leumi Le-Israel BM Israël

Enbridge, Inc. Canada

Harel Insurance Investments &Financial Services Ltd. Israël

Incitec Pivot Limited Australië

Israel Discount Bank Ltd Israël

Marathon Petroleum Corp. Verenigde Staten

Mizrahi Tefahot Bank, Ltd. Israël

Repsol SA Spanje

The AES Corporation Verenigde Staten

The First Int’l Bank of Israel Ltd. Israël

Cintas Corporation Verenigde Staten

Deutsche Telekom AG Duitsland

T-Mobile US Inc. Verenigde Staten

Wal-Mart Stores Inc. Verenigde Staten

Barrick Gold Corporation Canada

BHP Group plc Verenigd Koninkrijken Australie

Royal Dutch Shell PLC A Nederland/Verenigd Koninkrijk

Royal Dutch Shell PLC B Nederland/Verenigd Koninkrijk


12/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenEngagement

3. Engagement

Een onderneming is gericht op het maken van winst. Dit streven naar winstmaximalisatie kan echter op gespannen voetkomen te staan met internationale richtlijnen voor verantwoord ondernemen, zoals het Global Compact, de OESO Richtlijnenvoor Multinationale ondernemingen of de UN Guiding Principles on Business & Human Rights. Wanneer ondernemingendeze internationale richtlijnen systematisch schenden wordt gedrag onverantwoord. Daarmee ontstaat er een risico voor decontinuïteit van de onderneming en houdbaarheid van winstrealisatie op de lange termijn. Daarom is het in het voordeelvan de onderneming en al haar belanghebbenden dat richtlijnen voor verantwoord ondernemen worden gerespecteerd.Daarom gaat het Pensioenfonds in dialoog met ondernemingen. Inzet: het duidelijk stellen van kaders, het ontwikkelen vankennis bij ondernemingen en het definiëren van 'good practices'. Het Pensioenfonds gaat in gesprek met ondernemingenover lange termijn waardecreatie. Zo draagt het Pensioenfonds bij aan het bewaken van het juiste evenwicht.

3.1. Dialoog en de minimale uitgangspunten

Engagement is het aangaan van de dialoog metondernemingen. Het is een centraal middel in hetverantwoord beleggen beleid van het Pensioenfonds. Methet aangaan van de dialoog willen wij het duurzame gedragvan ondernemingen verbeteren, lange termijn waardecreatie stimuleren en tegelijkertijd aandeelhouderswaardevergroten. Wij voeren de dialoog op meerdere vlakken:

1. wij spreken ondernemingen aan die internationaalbreed gedragen normen en principes zoalsmensenrechten, arbeidsnormen, milieunormen ofanticorruptie schenden. Dit noemen wij Normatiefengagement.

2. wij spreken met Nederlandse beursgenoteerdeondernemingen over Sociale, Milieu, en GoedBestuurskwesties. Dit doen wij veelal in collectiefverband. Dit noemen wij ESG Nederland.

De doelstellingenDe verschillende type engagement hebben elk een anderefocus en doelstelling. Voor elk van de verschillende vormengeldt dat engagement een zaak van de lange adem is. Voorde diverse trajecten wordt uitgegaan van een looptijd vandrie jaar. Anders dan bij het instrument uitsluiting waarbijpensioenfondsen of beleggingsfondsen op voorhand nietbeleggen in ondernemingen, geldt voor engagement dat erwel belegd wordt in ondernemingen die ter discussie staan,maar we als aandeelhouder het management juist actiefaangesporen om het beleid of activiteiten te verbeteren.

Het Normatieve Engagement heeft als doel structureleschendingen van Global Compact principes, OESO richtlijnenvoor Multinationale ondernemingen of UN GuidingPrinciples on Business & Human Rights te stoppen en tevoorkomen. Structurele schendingen van deze normenvergroten het risico op nadelige gevolgen voor deonderneming, haar directe omgeving zoals lokalegemeenschappen of het milieu en voor anderebelanghebbenden. Activiteiten die (mogelijk) leiden tot eenschending van de principes staan veelal in de belangstellingvan niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) en de media.In de praktijk leiden deze schendingen ook vaker totrechtszaken, die boetes of het uitbetalen van schadeclaimsdoor de ondernemingen tot gevolg kunnen hebben. Dit zijndirecte negatieve financiële effecten, die ook de belangenvan aandeelhouders schaden. Normatief engagementvoeren wij uit in samenwerking met ISS-Ethix.

Om tot een selectie van ondernemingen te komen, die vallenbinnen het Normatief engagement programma, wordt eendue diligence proces uitgevoerd. Het beleggingsuniversumwordt doorlopend gescreend op het schenden van één ofmeerdere principes van de VN Global Compact, OESOrichtlijnen voor Multinationale ondernemingen of UNGuiding principles on Business & Human Rights dooronderzoeksbureau ISS-Ethix. Bij vermoedens van eenmogelijke schending wordt een dialoog gestart om escalatiete voorkomen. Ook bij een vastgestelde schending wordt dedialoog met deze bedrijven opgestart met als doel deschending op te heffen en mogelijke nieuwe schendingen inde toekomst te voorkomen. Daarbij zal ook herstel van desituatie en mogelijke schadevergoedingen voor bijvoorbeeldlokale bevolking ter sprake komen.

In het ESG Nederland engagement is het Pensioenfonds ingesprek met de belangrijkste Nederlandse ondernemingen.

13/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenEngagement

Dit valt veelal samen met hetaandeelhoudervergaderingenseizoen. Deze dialogen vindenveelal in collectief verband plaats in samenwerking metandere Nederlandse institutionele beleggers en Eumedion,het Nederlandse corporate governance platform voorinstitutionele beleggers. Het gezamenlijke doel is hetbeïnvloeden van governance en duurzaamheidsthema’s,veelal ingegeven door de actualiteit van deaandeelhoudersvergadering. Te denken valt aanbeloningsbeleid, benoeming van bestuurders, fusies &overnames en sociaal- en milieubeleid. De uitvoering van deESG Nederland dialogen wordt gedaan door Team MVB vanAchmea IM.

3.2. Het Pensioenfonds en de dialoog

Het Pensioenfonds heeft een discretionair mandaat voor dewereldwijd ontwikkelde markten aandelenportefeuille.Daarnaast heeft het fonds ook een discretionair mandaatvoor de bedrijfsobligatieportefeuille. Op deze beidediscretionaire mandaten is het volledige MVB-beleid van hetPensioenfonds van toepassing. Dit beslaat hetuitsluitingsbeleid, stembeleid en engagementbeleid. Voor deaandelen opkomende markten en de High Yield beleggingenis een fondsoplossing gekozen. Hierop is het eigenuitsluitingsbeleid en stembeleid niet toepasbaar, maar hetengagementbeleid wel. Dit betekent dat hetengagementprogramma ook op ondernemingen in dezeportefeuille wordt toegepast waar mogelijk. Hierbij is hetechter niet mogelijk om tot uitsluiting over te gaan indieneen dialoog zich niet naar wens ontwikkeld.

Het fonds hanteert een eigen engagementproces, waarbij ingevallen een relatie bestaat met het uitsluitingsproces. Hetfonds zal dialoog aangaan met ondernemingen waarin wordtbelegd die ongewenst gedrag laten zien. Ongewenst gedragbetekent dat er ofwel sprake is van een vastgesteldeschending van Global Compact principes op het vlak vanmensenrechten of arbeidsnormen, dan wel dat er groteaanwijzingen zijn dat de onderneming deze principes in denabije toekomst zal schenden. In beide gevallen kan dedialoog met de onderneming worden aangegaan. Hetengagementbeleid is erop gericht om de (vermeende ofgeverifieerde) schending op te heffen, bij voorkeur binneneen periode van twee jaar. Voor de uitvoering van hetengagementbeleid maken we gebruik van ISS-Ethix.

3.3. Omvang engagementprogramma

Het engagementprogramma van het Pensioenfonds bestaatper ultimo 2019 uit 65 unieke ondernemingen op de thema’smensenrechten of arbeidsnormen waarmee de dialoogwordt gevoerd.

FIGUUR 3.3.1 VERDELING DIALOGEN NAARNORMSCHENDING1

De ondernemingen zijn verspreid over verschillende regio’sen markten. De focus van het programma ligt op deontwikkelde markten met 42 dialogen. Wij verdelen dezeonder in Europa, Verenigde Staten en Wereld Overig (Japan,Australië, Canada, Nieuw-Zeeland). Daarnaast voeren wij dedialoog met 23 ondernemingen uit opkomende markten. Ziein overzicht 3.3.2 de regionale verdeling van ondernemingenin het normatieve engagementprogramma.

FIGUUR 3.3.2 REGIONALE VERDELINGONDERNEMINGEN1

Het engagementprogramma kent een kwartaalproces,waarbij vier keer per jaar de dialoog wordt opgestart metnieuw geïdentificeerde ondernemingen. Hierdoor zal deomvang van het engagementprogramma gestaag toenemen.Om inzicht te geven in de omvang van hetengagementprogramma ten opzichte van het aantalaanwezige schendingen in de portefeuille vanaandelenbeleggingen ontwikkelde markten is onderstaandfiguur 3.3.3 relevant.



FIGUUR 3.3.3 OMVANG ENGAGEMENTPROGRAMMAAANDELEN ONTWIKKELDE MARKTEN1

Per ultimo 2019 bevinden zich in de aandelenportefeuille206 unieke ondernemingen met ten minste één vermeendeof geverifieerde schending van mensenrechten,arbeidsnormen milieu of anti-corruptie, zoals bepaald doorextern onderzoeksbureau ISS-Ethix. Van deze 206ondernemingen sluit het Pensioenfonds momenteel reeds10% uit, omdat de schending geverifieerd en structureel vanaard is of omdat de onderneming controversiële wapensproduceert. Dit is conform het uitsluitingsbeleid van hetPensioenfonds. Daarnaast heeft het Pensioenfonds perultimo 2019 het instrument engagement ingezet bij 32% vandeze onderneming. Deze cijfers zijn een momentopname enzijn onderhevig aan veranderingen.

3.4. Resultaten en voortgangengagementprogramma

De voortgang van het totale engagementprogramma metenwij op mijlpaalniveau. Het doel van hetengagementprogramma is het opheffen van degeconstateerde schending. De resultaten per ultimo 2019staan onderstaand weergegeven.

FIGUUR 3.4.1 VOORTGANG NAAR MIJLPAAL2



3.5. Normatieve dialogen

Onderstaand is aangegeven welke nieuwe dialogen rondnormatieve schendingen zijn geïnitieerd in het afgelopenhalfjaar. Het engagementprogramma rond normatieveschendingen wordt uitgevoerd in samenwerking metAchmea IM en gespecialiseerd onderzoeksbureau ISS-Ethix.

Mensenrechtenschendingen

Het doel van deze dialogen is het opheffen van degeconstateerde of vermeende mensenrechtenschendingen.Daarnaast vragen we de onderneming beleid, processen enrapportages te ontwikkelen die verband houden met hetvoorkomen van nieuwe mensenrechtenschendingen. Deonderneming moet aantonen dat de schending vanrelevante Global Compact principes, OESO richtlijnen of deUN Guiding principles on Business & Human Rights isopgeheven. Het is wenselijk dat een externe, onafhankelijkepartij dit vaststelt.

Schendingen van de beginselen van mensenrechten kunnenbetrekking hebben op de activiteiten van ondernemingen inlanden met controversiële regimes. Door hun activiteiten indeze landen genereren de ondernemingen inkomsten voorde betreffende regimes, die deze inkomsten vervolgens vaakniet ten goede laten komen aan de lokale bevolking.Daarnaast komt het voor dat lokale gemeenschappen directworden geschaad door de activiteiten van deondernemingen. Andere voorbeelden van schendingen ophet gebied van mensenrechten zijn onrechtmatighedentegen de lokale bevolking door personeel of ingehuurdeveiligheidsdiensten van ondernemingen.

Het Pensioenfonds is in het eerste halfjaar 2019 met 9ondernemingen een dialoog gestart over een (vermeende)mensenrechtenschending, zie tabel 3.5.1.

TABEL 3.5.1 GEÏNITIEERDE DIALOGENMENSENRECHTENSCHENDING H1 20191

Onderneming Gestart

BP Plc Q1 2019

Enagas Sa Q1 2019

Facebook, Inc. Q2 2019

Grupo México S.A.B. de C.V. Q2 2019

SNAM SpA Q1 2019

Southern Copper Corp. Q2 2019

Tongling Nonferrous Metals GroupCo., Ltd. Q2 2019

Weyerhaeuser Co. Q2 2019

Zijin Mining Group Co., Ltd. Q2 2019

1 Bron: Achmea Investment Management, ISS Ethix

In het afgelopen halfjaar zijn geen dialogen rondmensenrechten schendingen afgesloten.

Arbeidsnormenschendingen

Het doel van dit engagementthema is het opheffen van degeconstateerde of vermeende arbeidsnormenschending.Daarnaast vragen we de onderneming beleid, processen enrapportages te ontwikkelen die verband houden met hetvoorkomen van nieuwe arbeidsnormen schendingen.

Structurele schendingen van het Global Compact principes,OESO richtlijnen of de UN Guiding principles on Business &Human Rights, in het bijzonder de principes die gaan overarbeidsnormen, vormen financiële en reputatierisico’s voorde onderneming en voor belanghebbenden zoalsaandeelhouders. Ondernemingen dienen te voorkomen datzij zich schuldig maken aan structurele schendingen van dezebeginselen. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken,dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen envoorkomen dat schendingen in de toekomst opnieuw zullenoptreden.


Structurele schendingen van de beginselen overarbeidsomstandigheden kunnen betrekking hebben opkinderarbeid en andere vormen van gedwongen arbeid in deketens van toeleveranciers van ondernemingen. Ookdiscriminatie van bijvoorbeeld zwangere vrouwen ofpersoneel van een bepaalde etnische achtergrond komt voor,zowel binnen bedrijven zelf als binnen de ketens.

De onderneming moet aantonen dat de schending van deGlobal Compact principes is opgeheven. Het is wenselijk dateen externe, onafhankelijke partij vaststelt dat de schendingis opgeheven.

Het Pensioenfonds is in het eerste halfjaar 2019 met 9ondernemingen een dialoog gestart over een (vermeende)arbeidsnormenschending, zie tabel 3.5.1.

TABEL 3.5.1 GEÏNITIEERDE DIALOGENARBEIDSNORMENSCHENDING H1 20191

Onderneming Gestart

ALROSA PJSC Q2 2019

Amazon.com, Inc. Q1 2019

Anheuser-Busch InBev SA/NV Q2 2019

Eni SpA Q2 2019

POSCO Q1 2019

POSCO Daewoo Corp. Q1 2019

Top Glove Corp. Bhd. Q2 2019

ALROSA PJSC Q2 2019

Amazon.com, Inc. Q1 2019

1 Achmea Investment Management, ISS-Ethix

In het afgelopen halfjaar zijn geen dialogen rondarbeidsnormen schendingen afgesloten.

18/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenStembeleid & Corporate Governance

4. Stembeleid & Corporate Governance

Corporate governance, of goed ondernemingsbestuur, heeft betrekking op de verhoudingen tussen de verschillende actorenvan een onderneming zoals de Raad van Bestuur (RvB), de Raad van Commissarissen (RvC), aandeelhouders en anderebelanghebbenden. Rekenschap, transparantie en toezicht spelen hierbij een centrale rol. Het Pensioenfonds belegt onderandere in beursgenoteerde ondernemingen en is daardoor ook aandeelhouder. Door actief gebruik te maken vanaandeelhoudersrechten kan het Pensioenfonds invloed uitoefenen op de onderneming. Het gaat hierbij om het benoemenvan bestuurders, het goedkeuren van jaarstukken en in sommige gevallen kan het zich uitspreken over het beloningsbeleid.Het Pensioenfonds doet dit onder andere door deel te nemen aan de besluitvorming op de aandeelhoudersvergadering(stemmen). Door gebruik te maken van het stemrecht kunnen de beleggingsfondsen invloed uitoefenen op ondernemingenen invloed aanwenden om een betere corporate governance te stimuleren bij de ondernemingen. Een goede corporategovernance draagt bij aan de lange termijn waardecreatie.

4.1. Het Pensioenfonds als actiefaandeelhouder

De Nederlandse Corporate Governance Code schrijft voordat institutionele beleggers zoals pensioenfondsen eenbeleid moeten hebben ten aanzien van het stemmen opaandeelhoudersvergaderingen van beursgenoteerdeondernemingen waarin zij beleggen. Daarbij wordt van deinstitutionele belegger gevraagd om minstens eenmaal perjaar aan te geven hoe invulling wordt gegeven aan hetstembeleid. Daarnaast stelt de Corporate Governance Codedat de institutionele belegger minimaal eenmaal perkwartaal moet aangeven hoe hij stemde op deaandeelhoudersvergaderingen. In bijlage 5.2. vindt u devolledige tekst van de relevante bepalingen voorinstitutionele beleggers van de Nederlandse CorporateGovernance code.

Het Pensioenfonds voldoet aan de bepalingen van deCorporate Governance Code. Op de website van hetPensioenfonds zijn de volgende documenten te vinden:

1. Stembeleid;

2. Stemverslag van de voorgaande kwartalen en hetafgelopen jaar;

3. Rapportagetool waarbij gerapporteerd wordt hoehistorisch gestemd is per aandeelhoudersvergadering.

4.2. Stemgedrag BPF Schoonmaak

Steeds meer aandeelhouders van Amerikaanseondernemingen zijn kritisch op voordrachten voor(her)benoeming van bestuurders. Dit was vooral zichtbaar inde periode tussen januari en mei 2019. De oppositie tegenmanagementresoluties is op het hoogste punt van de laatstenegen jaar in de Verenigde Staten. Dit duidt op een hogeremate van nauwkeurig onderzoek door beleggers en meerverfijning in hun stembeleid. Met name (her)verkiezingenvan bestuurders worden kritischer bekeken, doordat dediversiteit en de omvang van de Raad van Bestuur alsook delengte van de bestuurstermijn van de individuelebestuurders belangrijker wordt gevonden. Ookbeloningsvoorstellen ontvingen de meeste tegenstemmensinds hun introductie in de Verenigde Staten in 2011.Daarnaast spelen individuele beleggersvoorkeuren enstandpunten een steeds groter wordende rol in hetstembeleid.

Het aantal ingediende aandeelhoudersvoorstellen overmilieu en sociaal gerelateerde onderwerpen overtreft voorhet derde achtereenvolgende jaar het aantal ingebrachtegovernance gerelateerde aandeelhoudersvoorstellen. Ditkomt met name doordat de diversiteit van Klimaat en milieu& Sociale onderwerpen (E & S) blijft groeien.

Het belang dat beleggers hechten aan E & S onderwerpenblijft ook groeien. Het verschil in support voor enerzijds E &S gerelateerde resoluties en anderzijds governancegerelateerde resoluties wordt steeds kleiner en is lager danooit. De mediane waarde van het ondersteuningspercentagevoor milieu- en sociale voorstellen bereikte eenrecordhoogte van 30 procent van de stemmen uitgebrachtin 2019, vergeleken met 39 procent voor governance

19/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenStembeleid & Corporate Governance

gerelateerde voorstellen. Bovendien ontving 48 procent vande E & S voorstellen in 2019 meer dan 30 procent van deuitgebrachte stemmen. Dit betekent een duidelijktrendbreuk in beleggersgedrag ten aanzien van ingebrachtevoorstellen over milieu en sociale kwesties, aangezienbeleggers aanvankelijk zeer terughoudend waren omdergelijke voorstellen te ondersteunen. Ter vergelijking, tot2010 kwam dit percentage zelden boven de 10 procent vande goedgekeurde voorstellen.

Wij stemden in de eerste helft van 2019 tijdens 1320vergaderingen op totaal 18.242 agendapunten. Zie figuur4.2.1 voor de regionale verdeling.

FIGUUR 4.2.1 REGIONALE VERDELINGONDERNEMINGEN3

TABEL 4.2.1 : OVERZICHT STEMACTIVITEITEN H1 20191

Wereldwijd Aandelen Mandaat Management

Aantal agendapunten Voor Tegen

18.242 agendapunten 81,9% 9,1%


Op de website van BPF Schoonmaak kunt u via het VoteDisclosure Systeem vinden hoe we gestemd hebben peraandeelhoudersvergadering.

Achmea IM voert ons stembeleid uit en past voor elkesteminstructie het eigen op maat gemaakte stembeleid toe.Het stembeleid wordt doorlopend geactualiseerd op basisvan wereldwijde trends op het gebied van corporategovernance, ons stemgedrag bij controversiëleagendapunten en overige actualiteiten. Voordat dedefinitieve stem wordt uitgebracht beschouwen we eenselectie van de voorstellen op individuele basis. Hetuiteindelijke besluit wordt genomen op basis van despecifieke feiten en omstandigheden van het agendapunt.Achmea IM maakt bij het uitoefenen van stemrechten

gebruik van het stemplatform en analyses van InstitutionalShareholder Services (ISS).

De stemactiviteiten kunnen worden onderverdeeld in eenzestal hoofdthema’s: benoeming bestuurders,beloningsbeleid, uitgifte aandelen, routinezaken, fusies &overnames en overig. In het eerste halfjaar zijn de meestestemmen uitgebracht voor tussentijdse benoemingen vanbestuurders, routinezaken en voor de goedkeuring vanbeloningsbeleid.

FIGUUR 4.2.2 STEMACTIVITEITEN NAAR THEMA4

TABEL 4.2.2 STEMACTIVITEITEN PER HOOFDTHEMA1

Voor Tegen

Benoeming bestuurder 85% 15%

Beloning 40% 60%

Uitgifte aandelen 88% 12%

Routine zaken 96% 4%

Fusie en overnames 92% 8%

Overig 47% 53%


4.3. Agenderingsrecht aandeelhouders

Op aandeelhoudersvergaderingen kunnen aandeelhouderseen voorstel agenderen, mits wordt voldaan aan devoorwaarden van het lokaal geldende agenderingsrecht.Deze aandeelhoudersresoluties kunnen onder meerbetrekking hebben op de thema’s milieu & gezondheid,mensenrechten, goed bestuur. In het afgelopen halfjaarhebben wij 534 aandeelhoudersresoluties beoordeeld enonze stem uitgebracht. De resoluties hadden de volgendethema’s.

3 Bron: Achmea Investment Management, ISS-Ethix4 Bron: Achmea Investment Management


TABEL 4.3.1 AANDEELHOUDERSRESOLUTIES NAARTHEMA1

Thema Aantal

Overig (o.m. Politieke Donaties) 109

Benoeming Bestuurder 174

Milieu en Gezondheid 70

Routinepunten 82

Beloning 55

Goed Bestuur 32

Mensenrechten 12

Totaal 534

1 Bron: Achmea Investment Management

Wij toetsen de afzonderlijke aandeelhoudersvoorstellen opinhoud, wenselijkheid, werkbaarheid en effect. Dat betekentdat wij niet in alle gevallen voor een resolutie zullenstemmen, ook al past deze binnen onze speerpuntthema’s.Onderstaand het overzicht van onze steminstructie perthema voor deze resoluties.

FIGUUR 4.3.1 STEMGEDRAGAANDEELHOUDERSRESOLUTIES5

Mensenrechten

Op de aandeelhoudersvergadering van Alphabet Inc., hetmoederbedrijf van Google, op 19 juni 2019, werd hetmanagement gevraagd een impactanalyse te publiceren metbetrekking tot gecensureerde Google-zoekopdrachten inChina om er zo voor te zorgen dat feitelijke en potentiëlemensenrechtenrisico’s beter beoordeeld kunnen worden.

De resolutie komt voort uit zorg over potentiëlemensenrechten schendingen als gevolg van plannen om eenChinese variant van Google te ontwikkelen. De zoekgigantwas al begonnen met het verzamelen van data onder project‘Dragon Fly’.

Google verklaart dat het momenteel geen plannen heeft omeen zoekmachine in China te lanceren, dat er geen werk meerwordt verricht aan een dergelijk project en dat teamledenwerkzaam zijn bij nieuwe projecten. Google geeft aan dat alszij de werkzaamheden aan een Chinese zoekmachine hervat,zij dit transparant en in overleg met partners en allebelangrijke belanghebbenden zal doen. Het bedrijf is lid vanhet Global Network Initiative (GNI), een multi-stakeholderalliantie gericht op ondersteuning van de vrijheidvan meningsuiting en privacyrechten. Google heeft geenmensenrechtenbeleid, echter, door haar lidmaatschap vande GNI committeert Google zich aan de GNI-beginselen diegebaseerd zijn op internationaal erkende wetten en normenvoor mensenrechten, waaronder de Universele Verklaringvan de Rechten van de Mens. Daarom zien wij op dit momentgeen reden het ingediende voorstel te ondersteunen. Van deaandeelhouders stemde 2% voor de resolutie.

Op de aandeelhoudersvergadering van Amphenol Corp. op22 mei 2019 werd het management gevraagd te rapporterenover het proces rondom identificeren en analyseren vanpotentiële en actuele mensenrechtenrisico’s van haaroperaties en in de toeleveranciersketen.

Aandeelhouders stellen dat het management van Amphenolde verantwoordelijkheid heeft mensenrechten terespecteren binnen hun bedrijven en via hun zakelijkerelaties, conform de UN Guiding Principles on Business andHuman Rights. Van hen mag worden verwacht dat zijmensenrechten naleven, zich inzetten om nadelige effectenop de mensenrechten te beoordelen, identificeren,voorkomen en te mitigeren.

Een aantal grondstoffen worden in bepaalde gevallen doormiddel van dwangarbeid gedolven, bijvoorbeeld tin,wolfraam, tantaal en goud. Elektronicabedrijven dieonderdelen uit Maleisië of China gebruiken, lopen hierdooreen groot risico op dwangarbeid in huntoeleveranciersketen. Bijna een derde van dearbeidsmigranten in de elektronicasector in Maleisië isdwangarbeider. Het Amerikaanse ministerie vanBuitenlandse Zaken is bezorgd over demensenrechtenrisico’s van arbeidsmigranten in Maleisië enover dwangarbeid in China. In sommige staten zoalsCalifornië en het Verenigd Koninkrijk moeten bedrijvenrapporteren over hun acties om mensenhandel en slavernijuit te bannen. Amphenol scoort laag in het“Benchmarkrapport 2018 over gedwongen arbeid in de ICT-sector” en het bedrijf voldoet niet aan de Californische ofBritse wetgeving. Aandeelhouders kunnen onvoldoendebeoordelen of het bedrijf deze mensenrechtenrisico’svoldoende beheerst. Het Pensioenfonds heeft zodoende


21/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenStembeleid & Corporate Governance

VOOR de resolutie gestemd. Van de aandeelhouders stemde43,1% voor de resolutie.

Klimaat

Op de aandeelhoudersvergadering van oliemaatschappij BPop 21 mei 2019 werd een resolutie, waarin het bedrijfgevraagd werd meetbare klimaatdoelen te stellen in lijn methet klimaatakkoord van Parijs, met grote meerderheidaangenomen. Hetzelfde voorstel vroeg ook klimaatdoelen tekoppelen aan de beloning voor het topmanagement. Hetvoorstel was ingediend door Climate Action 100+, eensamenwerkingsverband van institutionele beleggers. Ookhet management van BP ondersteunde het voorstel. Van deaandeelhouders stemde 97,7% voor de resolutie.

Een tweede klimaatresolutie werd ingediend door FollowThis. Zij wil dat BP ook met lange termijn doelen komt voorde beperking van de uitstoot van de brandstoffen die het aanklanten levert, ofwel de scope 3 emissies. BP vroeg deaandeelhouders tegen het voorstel te stemmen. HetPensioenfonds heeft echter beide resoluties gesteund.Olieconcerns spelen een cruciale rol in het al dan niet halenvan het akkoord van Parijs. We willen met onze VOOR stemduidelijk het signaal geven dat we verwachten van BP dat zijklimaatdoelstellingen duidelijker meenemen in hunstrategie. 8,4% van de aandeelhouders stemde voor deresolutie daarmee werd de resolutie van Follow This nietaangenomen.

Gezondheid

Op de aandeelhoudersvergadering van Farmaceut Johnson& Johnson op 25 april werd gestemd op een resolutie,ingediend door Oxfam America. Aan Johnson & Johnsonwerd gevraagd te rapporteren over de mate waarin risico’sdie in verband gebracht worden met strategieën voorprijsbepaling van geneesmiddelen worden geïntegreerd inde beloningsplannen van het bedrijf.

Medicijnen, en daarmee de farmaceutische sector, zijn vangroot belang voor een goede gezondheidszorg. Door deontwikkeling van goede medicijnen is een effectievebehandeling van een grote groep aan aandoeningenmogelijk geworden. Hoewel de farmaceutische sector duseen belangrijke en nuttige rol vervult, spelen er echter ookverschillende problemen en misstanden. Denk bijvoorbeeldaan onduidelijkheid over prijsbeleid en misbruik vanmachtspositie. Dit heeft zeer hoge prijzen voor specifiekemedicijnen tot gevolg en daarmee worden behandelingenontoegankelijk voor groepen mensen. Zo ook in de VerenigdeStaten, waar de farmaceutische industrie op dit moment veelkritiek krijgt. Er wordt gesproken over op handen zijndeoverheidsbeleid rondom betaalbare medicijnen. Als gevolgvan verminderde populariteit van de farmaceutischeindustrie en de eventuele prijsregulering kan Johnson &Johnson geconfronteerd worden met toenemende risico’s.Regelmatige rapportage over hoe risico’s rondom beprijzenvan geneesmiddelen wordt geïntegreerd in beloningsbeleid,kan een effectieve manier zijn om leidinggevenden testimuleren om dergelijk risico te beperken. We hebbendaarom VOOR het voorstel gestemd. Van de aandeelhoudersstemde 28,9% voor de resolutie.


4.4. Corporate Governance ontwikkelingenNederland

Europese Shareholders directive vraagt meerbetrokkenheid van aandeelhoudersOp 10 juni 2019 is de Europese Shareholders directive(Richtlijn 2017/828/EU) in werking getreden. Deze richtlijnheeft tot doel om de betrokkenheid van aandeelhouders bijde corporate governance van beursvennootschappen verderte vergroten en de transparantie tussen vennootschappenen beleggers te bevorderen. De richtlijn wordt in Nederlandgeïmplementeerd via de Wet financieel toezicht (‘Wft’). Deverwachting is dat de richtlijn in het najaar van 2019 inwerking zal treden in Nederland.

Vanaf het najaar 2019 dienen institutionele beleggers envermogensbeheerders ten eerste over eenbetrokkenheidsbeleid te beschikken. Dit gaat met name overhet stemmen op aandeelhoudersvergaderingen en hetvoeren van dialoog met ondernemingen waarin wordtbelegd. Ten tweede dienen zij openbaar te maken hoe debelangrijkste elementen van de beleggingsstrategie zijnafgestemd op de looptijd van de verplichtingen, waaronderlange termijn verplichtingen en op welke wijze dezeelementen bijdragen aan middellange en lange termijnprestaties van de portefeuille. Ten derde dienen zij jaarlijksgegevens over afgeslotenvermogensbeheerovereenkomsten openbaar te maken,tenzij geen sprake is van materiële wijzigingen. Metbetrekking tot het eerste punt, vanaf 2020 wordt aaninstitutionele beleggers en vermogensbeheerders gevraagdom jaarlijks bekend te maken hoe uitvoering is gegeven aanhet betrokkenheidsbeleid en hoe hun beleggingsstrategiebijdraagt aan de prestaties op middellange en lange termijnvan de portefeuille of het beleggingsfonds. HetPensioenfonds publiceert jaarlijks het VerslagVerantwoording Betrokken Aandeelhouderschap over hoezij invulling geeft aan het betrokkenheidsbeleid.

Aandeelhouders zijn strenger geworden voor hetbestuur van beursondernemingenAandeelhouders zijn in toenemende mate kritisch over hetgevoerde beleid van ondernemingen. Bij twee Nederlandsebeursvennootschappen werd dit duidelijk zichtbaargedurende dit stemseizoen. Op de algemene vergaderingvan aandeelhouders van ING Groep N.V. werden tweevoorstellen van het management verworpen. Deaandeelhouders verleenden geen décharge aan de raad vancommissarissen en de raad van bestuur. In dit geval stemde63% van de aandeelhouders tegen het verlenen vandécharge. De aandeelhouders gaven geen goedkeuring aanhet gevoerde beleid in 2018. In 2018 heeft ING eenmegaschikking getroffen met het Openbaar Ministerievanwege een witwasaffaire. De aandeelhouders van SBMOffshore keurden het beleid van de raad van commissarissenwel goed. Echter, 36,5% van de aandeelhouders stemdetegen het verlenen van decharge.

Ook internationaal wordt er vaker tegen het verlenen vandecharge gestemd. Zo werd ook geen décharge verleend aande het bestuur van Bayer en aan het bestuur van UBS. Inbeide gevallen kwamen de ondernemingen met een publiekeverklaring en lieten ze weten welke acties zij ondernemen.Dit was echter niet geval bij de Nederlandseondernemingen.

23/27Maatschappelijk Verantwoord BeleggenBijlagen

5. Bijlagen

5.1. Uitgangspunten van het GlobalCompact van de Verenigde Naties

Het UN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnenhun invloedssfeer een aantal kernwaarden op het gebied vanmensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptieomarmen, ondersteunen en uitoefenen. Bedrijven die hetUN Global Compact initiatief onderschrijven, verbinden zichertoe de onderstaande doelstellingen en waarden te steunenbij het uitvoeren van hun activiteiten:

Mensenrechten1e principe: Bedrijven dienen binnen de eigen invloedssfeerde internationaal vastgelegde mensenrechten teondersteunen en te respecteren; en

2e principe: er voor te zorgen dat zij niet medeplichtig zijnaan schendingen van de mensenrechten.

Arbeidsnormen3e principe: Bedrijven dienen de vrijheid van vakverenigingen de effectieve erkenning van het recht op collectieveonderhandelingen te handhaven;

4e principe: alle vormen van verplichte en gedwongen arbeidte elimineren;

5e principe: zich in te spannen voor de effectieve afschaffingvan kinderarbeid; en

6e principe: discriminatie met betrekking tot werk en beroepte bestrijden.

Milieu7e principe: Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginselte hanteren met betrekking tot milieukwesties;

8e principe: initiatieven te ondernemen om grotereverantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen; en

9e principe: de ontwikkeling en verspreiding vanmilieuvriendelijke technologieën te stimuleren.

Anticorruptie10e principe: Bedrijven dienen alle vormen van corruptie,inclusief afpersing en omkoping, tegen te gaan.

De principes van het UN Global Compact zijn gebaseerd opinternationale verdragen, onder andere afgeleid van deUniversele verklaring van de rechten van de mens, deverklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO)inzake de fundamentele arbeidsrechten, en van de verklaringvan Rio met betrekking tot milieu en ontwikkeling.

5.2. Relevante bepalingen NederlandseCorporate Governance Code (2016versie)

Principe 4.1 De algemene vergaderingPrincipe De algemene vergadering kan een zodanige invloeduitoefenen op het beleid van het bestuur en de raad

van commissarissen van de vennootschap, dat zij eenvolwaardige rol speelt in het systeem van checks andbalances binnen de vennootschap. Goede corporategovernance veronderstelt een volwaardige deelname vanaandeelhouders aan de besluitvorming in de algemenevergadering.

Relevante best practice bepalingen4.1.1 Het toezicht van de raad van commissarissen op hetbestuur omvat mede het toezicht op de verhouding metaandeelhouders.

4.1.5 Indien een aandeelhouder een onderwerp op deagenda heeft laten plaatsen, licht hij dit ter vergadering toeen beantwoordt hij zo nodig vragen hierover.

4.1.6 Een aandeelhouder oefent het agenderingsrechtslechts uit nadat hij daaromtrent in overleg is getreden methet bestuur. Wanneer één of meer aandeelhouders hetvoornemen hebben de agendering te verzoeken van eenonderwerp dat kan leiden tot wijziging van de strategie vande vennootschap, bijvoorbeeld door het ontslag van één ofmeer bestuurders of commissarissen, wordt het bestuur inde gelegenheid gesteld een redelijke termijn in te roepen omhierop te reageren (de responstijd). De mogelijkheid van hetinroepen van de responstijd geldt ook voor een voornemenals hiervoor bedoeld dat strekt tot rechterlijke machtigingvoor het bijeenroepen van een algemene vergadering opgrond van artikel 2:110 BW. De desbetreffendeaandeelhouder respecteert de door het bestuur ingeroepenresponstijd, bedoeld in best practice bepaling 4.1.7.

24/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenBijlagen

Principe 4.3 Uitbrengen van stemmenPrincipe Deelname van zoveel mogelijk aandeelhouders aande besluitvorming in de algemene vergadering is in hetbelang van de checks and balances van de vennootschap. Devennootschap stelt, voor zover het in haar mogelijkheid ligt,aandeelhouders in de gelegenheid op afstand te stemmenen met alle (andere) aandeelhouders te communiceren.

Relevante best practice bepalingen4.3.1 Een aandeelhouder stemt naar eigen inzicht. Van eenaandeelhouder die gebruik maakt van stemadviezen vanderden wordt verwacht dat hij zich een eigen oordeel vormtover het stembeleid of de door deze adviseur verstrektestemadviezen.

4.3.5 Institutionele beleggers (pensioenfondsen,verzekeraars, beleggingsinstellingen,vermogensbeheerders) plaatsen jaarlijks in ieder geval ophun website hun beleid ten aanzien van het uitoefenen vanhet stemrecht op aandelen die zij houden inbeursvennootschappen.

4.3.6 Institutionele beleggers plaatsen jaarlijks op hunwebsite en/of in hun bestuursverslag een verslag van deuitvoering van hun beleid voor het uitoefenen van hetstemrecht in het desbetreffende boekjaar. Daarnaastbrengen zij ten minste eenmaal per kwartaal op hun websiteverslag uit of en hoe zij als aandeelhouders hebben gestemdop algemene vergaderingen. Dit verslag wordt op de websitevan de institutionele belegger geplaatst.


5.3. Lijst van ondernemingen; Normatieve Dialogen

Onderneming Vestigingsplaats Dialoog geïnitieerd Normschending

1 ALROSA PJSC Rusland 14-3-2019 Arbeidsnormen

2 Amazon.com, Inc. Verenigde Staten 15-10-2017 Mensenrechten

Amazon.com, Inc. Verenigde Staten 15-10-2017 Arbeidsnormen

Amazon.com, Inc. Verenigde Staten 15-1-2019 Arbeidsnormen

3 America Movil SAB Mexico 15-7-2018 Arbeidsnormen

4 AMP Limited Australië 15-10-2018 Mensenrechten

5 Anglo American plc Verenigd Koninkrijk 15-7-2018 Mensenrechten

6 AngloGold Ashanti Ltd. Zuid-Afrika 15-4-2018 Mensenrechten

7 Anheuser-Busch InBev België 14-3-2019 Arbeidsnormen

8 Apple Inc. Verenigde Staten 15-10-2017 Mensenrechten

9 BP Plc Verenigd Koninkrijk 21-3-2019 Mensenrechten

10 British American Tobacco p.l.c. Verenigd Koninkrijk 15-10-2017 Mensenrechten

11 Cargill, Inc. Verenigde Staten 15-7-2017 Arbeidsnormen

12 China Railway Construction Corp.Ltd. China 15-1-2017 Mensenrechten

13 CITIC Ltd. Hong Kong 15-1-2018 Mensenrechten

14 Cosan Ltd. Brazilië 15-10-2018 Arbeidsnormen

15 Deutsche Post AG Duitsland 15-7-2018 Arbeidsnormen

16 DMCI Holdings Inc Filipijnen 15-4-2018 Mensenrechten

17 Enagas SA Spanje 15-1-2019 Mensenrechten

18 ENGIE SA Frankrijk 15-1-2017 Mensenrechten

19 Eni S.p.A. Italië 15-3-2019 Arbeidsnormen

20 Facebook, Inc. Verenigde Staten 28-3-2019 Mensenrechten

21 First Pacific Co. Ltd. Hong Kong 15-7-2018 Arbeidsnormen

22 Glencore plc Verenigd Koninkrijk 15-7-2018 Mensenrechten

Glencore plc Verenigd Koninkrijk 15-7-2018 Arbeidsnormen

23 Grupo México S.A.B. Mexico 22-3-2019 Mensenrechten

24 Honda Motor Co., Ltd. Japan 15-10-2017 Arbeidsnormen

25 HUGO BOSS AG Duitsland 15-1-2017 Arbeidsnormen

26 Hyundai Motor Co. Zuid-Korea 15-4-2018 Arbeidsnormen

27 Iberdrola SA Spanje 15-4-2018 Mensenrechten

28 Industrial and Commercial Bank ofChina Ltd. China 15-7-2018 Mensenrechten

29 International Flavors & FragrancesInc. Verenigde Staten 15-4-2017 Arbeidsnormen

30 IOI Corp. Bhd. Maleisië 15-10-2017 Mensenrechten

31 Jardine Matheson HoldingsLimited Hong Kong 15-4-2017 Mensenrechten

32 JBS SA Brazilië 15-7-2017 Arbeidsnormen

33 Korea Electric Power Corp. Zuid-Korea 15-10-2018 Mensenrechten

26/27 Maatschappelijk Verantwoord BeleggenBijlagen

Onderneming Vestigingsplaats Dialoog geïnitieerd Normschending

34 LafargeHolcim Ltd. Zwitserland 15-7-2017 Mensenrechten

LafargeHolcim Ltd. Zwitserland 15-7-2017 Arbeidsnormen

35 Marathon Petroleum Corporation Verenigde Staten 15-4-2017 Mensenrechten

36 Mitsubishi Corporation Japan 15-10-2018 Mensenrechten

37 Motherson Sumi Systems Ltd. India 15-1-2018 Arbeidsnormen

38 Naturgy Energy Group SA Spanje 15-1-2018 Mensenrechten

39 NIKE, Inc. Verenigde Staten 15-7-2018 Mensenrechten

40 Philip Morris International Inc. Verenigde Staten 15-10-2017 Mensenrechten

41 POSCO Zuid-Korea 22-2-2019 Mensenrechten

POSCO Zuid-Korea 22-2-2019 Arbeidsnormen

42 Power Construction Corporation ofChina, Ltd. China 15-10-2018 Mensenrechten

43 Renault SA Frankrijk 15-4-2017 Arbeidsnormen

44 Rio Tinto plc Verenigd Koninkrijk 15-1-2017 Mensenrechten

45 Samsung Electronics Co., Ltd. Zuid-Korea 15-4-2018 Arbeidsnormen

46 Siemens AG Duitsland 15-1-2017 Mensenrechten

47 SK Holdings Co., Ltd. Zuid-Korea 15-10-2018 Mensenrechten

48 SK Innovation Co., Ltd Zuid-Korea 15-7-2017 Mensenrechten

49 Snam S.p.A. Italië 15-1-2019 Mensenrechten

50 SNC-Lavalin Group Inc. Canada 15-10-2018 Mensenrechten

51 Southern Copper Corp. Verenigde Staten 22-3-2019 Mensenrechten

52 State Oil Co. of Azerbaijan Republic Azerbeidzjan 15-4-2017 Arbeidsnormen

53 Sumitomo Corporation Japan 15-4-2017 Arbeidsnormen

54 Teleperformance SA Frankrijk 15-1-2018 Arbeidsnormen

55 Tongling Nonferrous Metals GroupCo. China 22-3-2019 Mensenrechten

56 Top Glove Corp. Bhd. Maleisië 15-3-2019 Arbeidsnormen

57 Vedanta Resources Plc Verenigd Koninkrijk 15-4-2017 Mensenrechten

58 Vestas Wind Systems A/S Denemarken 15-4-2017 Mensenrechten

59 Wells Fargo & Company Verenigde Staten 15-1-2017 Mensenrechten

60 Weyerhaeuser Co. Verenigde Staten 15-3-2019 Mensenrechten

61 Whirlpool Corporation Verenigde Staten 15-7-2018 Mensenrechten

62 Wynn Resorts, Limited Verenigde Staten 15-4-2018 Arbeidsnormen

63 XPO Logistics, Inc. Verenigde Staten 15-10-2018 Arbeidsnormen

64 Zhejiang Huayou Cobalt Co., Ltd. China 15-7-2018 Arbeidsnormen

65 Zijin Mining Group Co., Ltd. China 22-3-2019 Mensenrechten


ColofonDeze halfjaarrapportage Maatschappelijk Verantwoord Beleggen is een uitgave van Achmea Investment Management;opgesteld in juli 2019. Meer weten? Neem dan contact op met uw fondsmanager of account CIO.

DisclaimerAchmea Investment Management B.V. (‘Achmea IM’) heeft de informatie in dit document met zorg samengesteld. Deinformatie is alleen bestemd oor gekwalificeerde beleggers en/of professionele beleggers zoals bedoeld in de Wet ophet financieel toezicht (Wft). Dit document is of bevat (i) geen aanbod of uitnodiging om financiële instrumenten tekopen, te verkopen of te verhandelen, (ii) geen beleggingsaanbeveling of beleggingsadvies, (iii) geen juridisch, fiscaalof ander advies. Achmea IM raadt u af een (beleggings)beslissing uitsluitend te baseren op de informatie in ditdocument. Raadpleeg in voorkomende gevallen een juridisch, fiscaal of andere adviseur. Achmea IM is niet aansprakelijkvoor schade die het gevolg is van zo’n (beleggings)beslissing. De informatie in dit document is (mede) gebaseerd opinformatie die Achmea IM van betrouwbaar geachte informatiebronnen heeft verkregen. Achmea IM garandeert nietde betrouwbaarheid van die bronnen en de juistheid en volledigheid van de van die bronnen verkregen informatie. Deinformatie in dit document is puur informatief en u kunt daaraan geen rechten ontlenen. Alle informatie is eenmomentopname, tenzij uitdrukkelijk anders is aangegeven. Het verstrekken van dit document na de oorspronkelijkepublicatiedatum is geen garantie dat de hierin opgenomen informatie op die latere datum nog juist en volledig is.Achmea IM heeft het recht om deze informatie zonder aankondiging te wijzigen. Het noemen van rendementen opbeleggingen in dit document dient uitsluitend als uitleg en toelichting. Achmea IM spreekt daarmee geen verwachtinguit over het rendement of koersverloop van die beleggingen. De waarde van uw belegging kan fluctueren en in hetverleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. U mag de informatie in dit document alleen vooreigen persoonlijk gebruik kopiëren.

U mag de informatie niet overnemen, vermenigvuldigen, distribueren of openbaren zonder schriftelijke toestemmingvan Achmea IM. Alle informatie (teksten, foto’s, illustraties, grafisch materiaal, handelsnamen, logo’s, woord enbeeldmerken) blijft eigendom van of in licentie bij Achmea IM en wordt beschermd door auteursrecht, merkenrechten/of intellectueel eigendomsrecht. Er worden geen rechten of licenties overgedragen bij gebruik van of toegang totdeze informatie. Achmea Investment Management B.V., statutair gevestigd te Zeist (KvK 18059537), beschikt over eenvergunning als beheerder van beleggingsinstellingen zoals bedoeld in de Wet op het financieel toezicht. AchmeaInvestment Management B.V. is ingeschreven in het register van de Stichting Autoriteit Financiële Markten ondernummer 15001209.

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen...Definitie controversiële wapens ... militaire doelen. Ook na...

Documents

Transcript of Maatschappelijk Verantwoord Beleggen...Definitie controversiële wapens ... militaire doelen. Ook na...