Masterplan PaterssiteSint-Niklaas

Bovenbouw Architectuur

Sweco

CREDITS

Bovenbouw ArchitectuurDirk Somers, Isabel Dedeuraerdere, Bram Van den Brande, Marius Grootveld.

Sweco BelgiumTom De Soete, Bart Steenwegen,

Februari 2016

-1-

1/ inleiding

2 / analyse

3/ uitgangspunten

4/ thema’s

5/ duurzaamheid

6/ uitwerking

7/ communicatieplan

8/ marktonderzoek

9/ bijlagen

Inhoud

-2-

-3-

opdrachtomschrijving

grootstedenbeleid

participatie

traksis

ambitie

1/ inleiding

-4-

Nadat de laatste paters Minderbroeders hun klooster op de paterssite verlieten kocht de stad Sint-Niklaas de site

op als herontwikkelingsgebied. De Paterssite is aangekocht met de steun van de POD Maatschappelijke Integratie

(dienst grootstedenbeleid) en onder de voorwaarden van een contract ‘duurzame stad’.

Het masterplan houdt de toekomstvisie voor de ontwikkeling van de site in en dient als richtinggevend en sturend

basisdocument voor de omvorming van de Paterssite tot een nieuwe aantrekkelijke plek in het centrum van de stad

Sint-Niklaas. Het project zal ontwikkeld worden als een vernieuwend en voorbeeldstellend project voor andere

projecten in de binnenstad.

Op de site staat de Paterskerk (Heilig Hartkerk), het klooster, de kloostertuin, de kloostermuur, de parochiezaal (Zaal

Familia), het vroegere bibliotheekfiliaal, garageboxen en de parking. De Heilig Hartkerk werd onttrokken aan de

eredienst op 1 juli 2014. Momenteel wordt het klooster tijdelijk ingevuld door de Stedelijke Academie voor Muziek,

Woord en Dans.

De bijzondere opdracht voor het masterplan heeft verschillende componenten:

• Het herbestemmen van het religieus erfgoed. De site is opgenomen in de Inventaris van het Bouwkundig

Erfgoed.

• Het vertalen van de strategische en operationele doelstellingen Grootstedenbeleid. Hierbij dienen een 40-tal

wooneenheden geïntegreerd te worden waarvan een deel in een nieuwe of collectieve woonvorm.

• De uitgangspunten van ecopolis als vertrekpunt. De integrale duurzame ontwikkeling vormt een belangrijk

uitgangspunt. Naast duurzaam materiaalgebruik moet ook het autoverkeer op de site zoveel mogelijk worden

beperkt. Het project is geselecteerd als één van de pilootprojecten ‘gemeenschappelijk eco-wonen’ (BBL en

Samenhuizen vzw, 2014-2015).

• De integratie & meerwaarde voor de wijk. Het behouden van een gemeenschapsfunctie in de traditie van de

paters Minderbroeders, zij het seculier, was een uitdrukkelijke wens bij de verkoop van de site. Het binnengebied

moet als een aantrekkelijke publieke ruimte ingericht en opgesteld worden voor de buurt.

• Het formuleren van randvoorwaarden voor ontwikkeling.

• De financiële haalbaarheid & marktconsultatie.

Opdrachtomschrijving

-5-

afb. 1. Vogelperspectief van de Paterssite

afb. 2. Kloostermuur

afb. 4. Schip Paterskerk

afb. 3. Bijgebouwen en sacristie Paterskerk

afb. 5. Paterskerk langs Leopold II - laan

klooster

Paterskerk

zaal Familia

bib

kloostertuin

klooster-

muur

-6-

De Patersite is zoals Sint-Rochus en VTS-site aangekocht met de steun van de POD Maatschappelijke Integratie (dienst

Grootstedenbeleid). De ondersteuning wordt geregeld via het ‘contract duurzame stad’. In dit contract worden een

aantal strategische en operationele doelstellingen vastgelegd voor het project die zullen vertaald moeten worden in

het masterplan voor de site.

De strategische doelstellingen zijn :

1/ De cohesie van de wijk bevorderen via initiatieven die haar identiteit, samenhang, interacties en toegankelijkheid

versterken

• ontwikkeling van site ten gunste van de buurt en de collectiviteit met behoud en versterking van buurtfuncties,

uitbreiding van groen voor stadslandbouw of verblijfsgroen;

• verhogen van het aanbod aan betaalbare en kwaliteitsvolle woningen in het hart van de binnenstad;

• Herbestemming religieus erfgoed;

• Herwaardering geheugenplek in de stad;

• Integratie van de site in het sociale en stedenbouwkundige weefsel van de omgeving (buurtfunctie, publiek

toegankelijke groene ruimte);

• Mogelijke inzet cohousing groep in functie van behoud van de buurtwerking.

Grootstedenbeleid

-7-

2/ Bijdragen tot de verkleining van de ecologische afdruk en de duurzaamheid van de stad.

Integreren van duurzame materialen en energie-efficiëntie met maximaal respect voor het erfgoed;

• Behoud religieus erfgoed voor toekomstige generaties;

• Herbestemming van bestaande gebouwen;

• Verminderen van autoverplaatsingen vanwege de locatie in de binnenstad (op wandelafstand van het station

en een ruim dienstenaanbod) en ontradende ontwerppolitiek ten opzichte van de eigen wagen onderzoeken;

• Voorzien van een collectieve woonvorm;

• Kloostertuin: creatie stadslandbouwproject, verblijfsgroen of open tuin voor de buurt (cfr groenplan);

3/ De uitstraling en de attractiviteit van de stad bevorderen.

• Een voorbeeldproject ontwikkelen;

• Herwaardering van een belangrijke geheugenplek in de stadskern;

• Revalorisatie van bouwkundig erfgoed door renovatie, herbestemming en reïntegratie in het stedelijk weefsel;

• Verhogen van de aantrekkingskracht van de historische kern;

• Vernieuwend wonen op een site met een verhaal;

De operationele doelstellingen zijn:

• verhogen van het aanbod aan woningen in de binnenstad op basis van een gezonde sociale mix;

• onderzoek naar vernieuwende woonvorm op de site;

• maximaal integreren van energiezuinige technieken;

• creatie van publiek toegankelijk groen;

• verhogen doorwaadbaarheid van de stad;

• revalorisatie van het bouwkundig erfgoed door renovatie en herbestemming en re-integratie in het stedelijk

weefsel.

-8-

De Stuurgroep was bij aanvang overtuigd van de meerwaarde van bewonersparticipatie in het ontwerpproces. Het

biedt namelijk een aantal sterke voordelen voor de opdrachtgever en de ontwerper:

1. geeft je inzicht in behoeften van (toekomstige) gebruikers

2. creëert draagvlak voor je ontwerp

3. brengt verschillende partijen bij elkaar

Tijdens de opmaak van het masterplan Paterssite werd de buurt op twee geijkte momenten actief betrokken bij het

proces:

1. De Instuif: ‘een nieuwe toekomst voor de Paterssite’

Bij de start van de studie, na een eerste analyse van de site door de ontwerpers, werden de buurtbewoners op 7

maart 2015 uitgenodigd op een instuif op de site. De eerste voorstellen van de ontwerpers werden getoond. Tegelijk

werd gepeild naar de noden en suggesties van de buurtbewoners voor de ontwikkeling van de site. Er waren ruim 80

mensen aanwezig die werden bevraagd over de toekomst van de kerk, de kerktuin en mogelijke tijdelijke invulling

van de huidige kloostertuin. Er werd ook informatie gegeven over het toekomstig woonprogramma en over de

mobiliteit, vanuit het mobiliteitsplan van het stadsbestuur. Het programma bestond uit een beknopte presentatie

door de ontwerpers, een wandeling over de site en een interactieve infomarkt in de kerk. Het denkproces met de

buurt en de gebruikers leidde tot waardevolle suggesties. Zo werd voorgesteld om de kerkruimte in te richten als

polyvalente, flexibele zaal, afgestemd op het verenigingsleven en de buurt. Ook de organisatie van eerder ‘rustige’

culturele evenementen met toegang tot de kloostertuin kwam uit de gesprekken naar voor. De suggesties en ideeën

werden, rekening houdende met de praktische haalbaarheid en de randvoorwaarden, verwerkt in het ontwerp van

het masterplan.

2. Voorstelling ontwerp masterplan Paterssite

Op 21 juni werd een tweede participatiemoment georganiseerd, waarbij de verwerking van de suggesties uit het

eerste participatiemoment aan de buurtbewoners werd gepresenteerd. Opnieuw bestond de mogelijkheid om

nieuwe suggesties of aanvullingen op het ontwerp te maken. Het tweede participatiemoment luidde ook een nieuwe

periode aan voor de Paterssite, namelijk de publieke ‘opening’ van de ‘opgekuiste’ kloostertuin, het startschot voor

een reeks tijdelijke invullingen van de site. Voor de inrichting van de eerste publieke tuin werden de kinderen uit de

buurt uitgenodigd om mee te bouwen en te knutselen aan speeltoestellen. Aan de kloostermuur werd een banner

uitgerold die de toekomst van de site verbeeldt. De tuin werd daarop ingehuldigd met een sessie capoeira.

Participatie

-9-

afb. 6. Interactief overleg met buurtbewoners tijdens de instuif

afb. 10. Mogelijkheid tot suggesties tijdens ‘Breek de muur’

afb. 8. Interactief overleg met buurtbewoners tijdens de instuif

afb. 11. Buurtbewoners bekijken de nieuwe voorstellen voor de Paterssite

afb. 7. Wandeling over de site tijdens de instuif

afb. 12. De muur wordt opengebroken, een banner verbeeldt de toekomst van de site

afb. 9. Inleiding van de instuif

afb. 13. Kinderen uit de buurt bouwen mee aan de kloostertuin

-10-

In het kader van het grootstedenbeleid en het Klimaatplan van de stad Sint-Niklaas wil de stad zich profileren als

voortrekker van duurzame stadsontwikkeling in Vlaanderen en Europa. Om die ambitie waar te maken wordt in

het Klimaatplan gesteld dat een transitie in ons denken en handelen noodzakelijk is. De stad Sint-Niklaas stelde

daarom voor om parallel aan het ontwerpproces voor de Paterssite een transitie-traject TRAKSIS uit te stippelen

onder begeleiding van VITO.

Het Kenniscentrum Vlaamse Steden kreeg in haar tweede samenwerkingsovereenkomst de opdracht om de

centrumsteden en de VGC te ondersteunen in hun zoektocht naar een meer duurzame stedelijkheid. Het transitie-

concept werd daarbij als een leidraad naar voor geschoven. TRAKSIS is één van de instrumenten waarmee deze

ondersteuning van de steden in hun omslag (of transitie) naar duurzaamheid vorm krijgt.

Steden staan voor de opdracht om hier en nu projecten uit te denken die de stad vooruit helpen, meer leefbaar

maken, meer duurzaam en meer sociaal.

• Hoe begin je daaraan?

• Hoe kan je met die complexiteit toch op een handzame manier omgaan in je projecten?

• Wat en hoe kan je verbeteren aan een project - of het nu loopt of nog moet opgestart worden - om het meer

gericht te maken op stedelijke duurzaamheidstransities?

Met die opgave in het achterhoofd ontwikkelde VITO in 2013 samen met een stuurgroep samengesteld uit

vertegenwoordigers van de centrumsteden en VGC en externe experten een bevattelijk en toegankelijk instrument

dat mensen in de steden daarbij kan ondersteunen. Dat werd TRAKSIS, een actie- en leergericht referentiekader om

projecten te verbreden en te verdiepen in het kader van transitiedenken.

Het referentiekader werd toegepast op de Paterssite onder de vorm van drie werksessies. Deze werksessies boden

de opdrachtgever en ontwerpers een dieper inzicht in het transitiedenken. Dit transitiedenken werd doorgedreven

toegepast op de Paterssite. De resultante van de werksessies zit verwerkt in het masterplan, in het bijzonder onder

het luik duurzaamheid.

Traksis

-11-

-12-

Als ontwerpers koesteren we het exotische. Onze leefomgeving dreigt steeds generieker en uniformer te worden.

Als er dan unieke omgevingen zoals dit klooster ten tonele verschijnen, is de eerste natuurlijke reflex het bijzondere

karakter van deze omgeving maximaal te recupereren. Hoe kunnen we het klooster hernemen of heruitvinden?

Wat is dan een hedendaags, seculier gezinsklooster? Welke typologische, materiële en organisatorische verbanden

bestaan er tussen herbruik en verleden?

Een hedendaags stukje architectuur produceren is relatief eenvoudig. Het is een pak moeilijker om die hedendaagsheid

te kaderen binnen de specificiteit van een klooster. Onze ambitie is om het exotisme dat verscholen zit in het

alledaagse te maximaliseren.

Ambitie

-13-

-14-

-15-

situering

groene enclave

potenties en conflicten

mobiliteit

patrimonium

2/ analyse

-16-

De Paterssite ligt ten noorden van de stadskern, op de grens van de Elisabethwijk met de vernieuwde stationsomgeving.

Het station van Sint - Niklaas ligt letterlijk om de hoek. De Elisabethwijk - ten oosten van het station - werd ontwikkeld

in het interbellum en wordt gekenmerkt door een strakke structuur: een symmetrisch stratenpatroon rond twee

centrale pleinen. Deze wijk is in transitie van burgerlijke hogere en middenklassewijk naar een wijk met ouderen

en nieuwe gezinnen, autochtoon en allochtoon. In de wijk worden een aantal vernieuwingsprojecten voorbereid of

gerealiseerd : Houtwerf, Waaslandia, Stadsfeestzalen, edm.

De site ligt op de hoek van de Leopold II-laan en de Truweelstraat. De Truweelstraat uitlopend, komt men op de Grote

Markt van Sint-Niklaas.

Situering

afb. 14. De Paterssite

afb. 15. Elisabethwijk, gekenmerkt door huizen in art-decostijl

-17-

afb. 16. Ligging van de Paterssite binnen de stadskern en op wandelafstand van het station

afb. 17. Station Sint-Niklaas met de Siniscoop afb. 18. Grote Markt Sint-Niklaas

station

grote markt

Elisabethwijk

Paterssite

-18-

Kloosters, abdijen en zorginstellingen met hun gemeenschappelijke ruimten zijn gaandeweg als enclaves in de stad

ingebouwd. Ze vormen de uitzondering op de consistente bouwblokken afgebakend door straten en pleinen. Vaak

bevatten deze enclaves ruime koeren of groene tuinen die voor extra lucht en licht zorgen in een dichtbegroeid

weefsel.

De dag van vandaag verliezen dergelijke figuren hun oorspronkelijke functie en betekenis en vragen om een nieuwe

invulling.

De Paterssite met zijn kloostertuin langs de Truweelstraat vormt zo’n groen eiland, een groene enclave in het stedelijk

weefsel. En kan als een nieuw verzamelplek voor de buurt functioneren.

Groene enclaves

afb. 19. Groene enclaves in centrum Sint-Niklaas waaronder de Paterssite

-19-

De Paterssite heeft met zijn historisch kader (klooster en kerk) en zijn nabijheid bij het station en het stadcentrum

een belangrijke troef.

Het vormt een unieke plek in de stad Sint-Niklaas. De plek is bijzonder aangezien zijn openheid naar de Truweelstraat

door een inwaarts gerichte bebouwing. De open plek wordt nu half ingevuld door de kloostertuin en half door een

bovengrondse parking. Het wegdenken van de parking en het vergroten van de tuin kan de site omvormen tot een

nieuwe aantrekkelijke plek.

Het klooster en de kerk zijn in de loop van tijd ingekapseld in het stedelijk weefsel wat op sommige plaatsen

confrontaties oplevert. Het klooster heeft zo frontaal zicht op de naburige tuinen van de huizen in de Tabaksstraat.

De site moet een volwaardig deel zijn van de stad. De afgesloten kloostertuin heeft de Paterssite nu een gesloten

indruk. Om de site geen hermetisch geheel te laten, zijn strategische openingen of doorgangen gewenst.

Potenties en conflicten

afb. 20. Potenties en confllicten van de Paterssite

-20-

Een basisvoorwaarde voor een leefbare Paterssite is voorzien in voldoende bereikbaarheid. De toekomstige bewoner

moet op een vlotte manier gebruik kunnen maken van alle faciliteiten die de buurt, de stad en de ruimere omgeving

te bieden hebben. Anderzijds wil het stadsbestuur met een nieuw mobiliteitsplan de verkeerssituatie in Sint-Niklaas

ingrijpend aanpakken. Het doel op lange termijn is een autoluw stadscentrum met nog slechts verkeerscirculatie

per stadswijk. Hieruit blijkt dat initiatieven moeten opgestart worden om op andere manieren dan de auto in

bereikbaarheid voor de bewoners moet voorzien worden.

De ligging van de Paterssite biedt hiertoe heel wat kansen. Het station ligt op een wandelafstand van ongeveer 400m,

de Grote Markt op iets meer dan een kilometer. Kwantitatief kan dus op een vrij eenvoudige manier voldaan worden

aan de basisvereisten voor bereikbaarheid. Kwalitatief is er echter ruimte voor verbetering. Zo is de wandel- of

fietsroute vanaf de Paterssite naar het station weinig uitnodigend. Dat geldt ook voor de wandel- en fietsroute naar

de Grote Markt.

Aan de Paterskerk zijn 2 bushaltes gesitueerd. Ook dit is een potentieel pluspunt voor de toekomstige bewoners. Het

aantal buslijnen dat de halte aandoet en de frequentie van bussen is echter minimaal.

Daarnaast werd door de buurt gesignaleerd dat de Truweelstraat kreunt onder parkeerdruk. Weinig tot geen woningen

beschikken over een eigen garage, waardoor bewoners op de openbare weg parkeren. Ook de parkeerplaatsen die

vandaag op de Paterssite aanwezig zijn, worden druk gebruikt door buurtbewoners.

Mobiliteit

afb. 21. Mobiliteitsplan Sint-Niklaas

-21-

doorwaadbaarheid

siniscoop

centrum

fietsen

stationduurzame mobiliteit

1200 mca. 15 min

150 mca. 6 min

200 mca. 3 min

afb. 22. Patersite, een plek met een hoge mobiliteitscore

-22-

Het patrimonium van de Paterssite bestaat uit de Heilige Hartkerk (Paterskerk), het klooster van de paters

Minderbroeders, de kloostertuin en de kloostermuur langs de Truweelstraat. De Heilig Hartkerk werd onttrokken aan

de eredienst op 1 juli 2014. Tot 1878 was de site in gebruik als kerkhof. De kerk en het klooster werden tussen 1925

en 1927 gebouwd door de paters Minderbroeders in het vooruitzicht van de aanleg van de Elisabethwijk. Wanneer

de Paterskerk het statuut krijgt van parochiekerk in 1961 werd ook een parochiezaal met ruime parking op een groot

deel van de tuin voorzien.

De site is opgenomen in de Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. De kerk en kloostermuur hebben een

beeldbepalende impact op de omgeving. Ook het klooster is een beeldbepalend onderdeel van de site. Vanuit

Onroerend Erfgoed zijn volgende aandachtspunten en randvoorwaarden voor de herontwikkeling vooropgesteld :

• Kerkhof blijft bij voorkeur onaangeroerd. Archeologisch onderzoek is nodig bij uitgravingen.

• Gesloten kloostermuur dient behouden. Opening kan enkel ter hoogte van de vroegere doorgang.

• Grafstenen in de kloostermuur dienen behouden te worden.

• Doordacht ingrepen aan de straatzijde van de kerk zijn enkel mogelijk indien ze voldoende onderbouwd

worden vanuit functionele, esthetische of duurzame overwegingen en mogen de globale opbouw en ritmering

van de kerk niet verstoren.

In het binnengebied is een grotere vrijheid aan ingrepen aan het kerkgebouw aanvaardbaar. Aanbouwen worden bij

voorkeur verwijderd en toegangen kunnen aan de tuinzijde gecreëerd worden.

Patrimonium

afb. 23. Hoofdingang Paterskerk

-23-

afb. 24. Beschermde kloostermuur met achterliggende kloostertuin langs de Truweelstraat

afb. 25. Paterskerk

afb. 26. Koor kerk langs Leopold II - laan

afb. 27. De latere tweede ingang Paterskerk

afb. 28. Beschermde grafzerken in kloostermuur

-24-

Het klooster is een beeldbepalend onderdeel van de site. Toch zijn er hier geen aandachtpunten of randvoorwaarden

vanuit Onroerend Erfgoed opgelegd.

Het behouden van het klooster is een bekommernis maar blijkt na nader onderzoek moeilijk haalbaar. Het klooster

vertoont scheuren, vochtproblemen en zwamvorming. Het kloostergebouw is niet enkel bouwtechnisch zwak maar

is constructief ook moeilijk te wijzigen door een inefficiënte of weinig flexibele indeling (dubbele circulatiegangen,

kleine kamers,...).

De kloostergevels zijn ook niet zo bijzonder en de inplanting tegenover de naburige tuinen van de huizen in de

Tabakstraat zorgwekkend. Vanuit de westelijke vleugel is er rechtstreeks inzicht in de achterliggende tuinen.

Ondanks het voorzien van translucent glas in de ramen door de paters, moeten de ramen geopend worden om de

achterliggende kamers te kunnen verluchten.

Het klooster is echter wel beeldbepalend vanuit zijn morfologie, typologie en materialisatie. Deze vormen dan ook de

referentie voor de nieuwbouw zodat de huidige ‘sfeer’ behouden blijft.

Patrimonium

1. Klooster

afb. 29. Huiszwam in de kloostervleugel

-25-

afb. 30. Bestaande situatie afb. 31. Vogelperspectief op de Paterssite

?

?

??

?

afb. 32. Beschermde straatzijde kerk en muur afb. 33. Flank van de kerk langs Leopold II - laan

afb. 34. Onefficiënte structuur klooster afb. 35. Dubbele circulatie in kloostervleugel

-26-

2. Kerk

Kerken herbestem je niet met een schets. Iedereen voelt aan dat niet het ruimtelijk vernuft primeert in deze opgave.

Een goed herbestemmingsprogramma moet maatschappelijk gedragen zijn, en moet zich betekenisvol kunnen

verhouden tot de schaal en het karakter van een kerkinterieur.

Representatie speelt hier een belangrijke rol. Eenmaal ontwijd, is een kerk nog altijd meer dan een bakstenen hal. Het

gepensioneerde gebouw blijft een publieke rol in het gabarit van de stad claimen. Ze verdient waardig behandeld te

worden, net als de pastoor op rust of de professor op emeritaat. Om de oude kerk nog steeds de hele maatschappij

te laten dienen, lijkt de functie van cultuur -en gemeenschapshuis voor de buurt en het verenigingsleven geschikt.

De kerk wordt langs de kloostertuin ontdaan van de bijbouwen en garages. Enkel de beeldbepalende sacristie met

bovenliggend orgel blijft behouden.

Om plaats te maken voor een veertigtal woningen zal naast het klooster ook het verouderd gebouw met de zaal

Familia en bibfiliaal worden afgebroken.

Patrimonium

afb. 36. Schip van de Paterskerk afb. 37. Sacristi van de Paterskerk

-27-

afb. 38. Gevelaanzichten kloostervleugel afb. 39. Foto van de bestaande kloostervleugels

afb. 40. Conflict ‘lichten en zichten’ op de tuinen afb. 41. Uitzicht vanuit de westelijke kloostervleugel

afb. 42. Te slopen delen

219

273

!!!

!!!

afb. 43. Bijgebouwen langs het schip van de Paterskerk

-28-

-29-

klooster 2.0

delend wonen

drieluik

kloostergangen

rondgang

poort tot de site

open enclave

kruiwagenpad

kerk als gemeenschapszaal

eigen ecosysteem

3/ Uitgangspunten

-30-

Historische monumenten een nieuwe invulling geven is altijd delicaat, zeker als het gebouwen betreft die een stad of

een omgeving sterk typeren.

Als ontwerpers koesteren we het exotische. Onze leefomgeving dreigt steeds generieker en uniformer te worden.

Als er dan unieke omgevingen zoals dit klooster ten tonele verschijnen, is de eerste natuurlijke reflex het bijzondere

karakter van deze omgeving maximaal te recupereren. We willen het klooster hernemen of heruitvinden en zijn

opzoek naar een hedendaags, seculier gezinsklooster. De kloostertypologie met klooster- en wintergangen geordend

rond een gemeenschappelijke ruimte kan de Paterssite een duidelijke identiteit geven.

Klooster 2.0

afb. 44. Referentie Caius Collge te

-31-

afb. 45. Referentie Certosa di Pavia

afb. 46. Referentie Certosa di Pavia

-32-

Collectief wonen en kloosters hebben een natuurlijke verhouding. Kartuizerkloosters zoals dat in Pavia, maar ook de

Vlaamse begijnhoven leveren interessante cases rond delend wonen. Ze zijn de eerste vormen van collectief wonen.

De omgang met de privacygradiënt en de typologische en stedelijke inbedding van dit soort projecten dient als

leidraad voor dit masterplan.

Kloosterwonen is traditioneel ook meer zelfvoorzienend. Voedsel- en energieproductie maken deel uit van het

woonmodel. Specialisatie en rolverdelingen dragen bij aan de efficiëntie van het religieuze wonen. In een hedendaagse

context kunnen groepsaankopen, autodelen, moestuinen, esco’s, afvalwaterbehandeling en logeerkamers een nieuw

gelaat geven aan zelfvoorzienendheid en efficiëntie.

afb. 47. Referentie De Engelse Kerk, begijnhof Amsterdam

Delend Wonen

-33-

Om het bijzondere karakter van deze omgeving maximaal uit te buiten, wordt de kloostertuin terug vergroot. De

veertigtal woningen worden zo rond het besloten binnenhof geschikt waarbij ze allen betrokken worden tot de

publieke tuin. Samen met de gemeenschapskerk vormen ze een entiteit, een duidelijke figuur.

Het masterplan neemt als uitgangspunt dat de drie vleugels (westelijke, oostelijke woonvleugel en de kerk) samen

een drieluik moeten vormen. Hierbij wordt de hoogte van de kroonlijst van de kerk als referentie genomen voor

de kroonlijst van de nieuwe vleugels. De zijvleugels dienen familair uitgewerkt te worden en er dient een analogie

gezocht te worden met de dubbelhoge kerkramen en de verticale steunberen in de nieuwe raamverdeling.

afb. 48. De nieuwe woonvleugels vormen een drieluik met de kerk

afb. 49. Nieuwe woongebouwen rond een hof

Drieluik

-34-

Kloostergangen, wintergangen en varianten hierop als gaanderijen, galerijen, wintertuinen, privéterrassen en porchs

zorgen voor een privacy gradiënt tussen het wonen en het hof.

Een rondgaande gaanderij wordt op de Paterssite niet enkel ingezet als privacy gradiënt maar ook als een verbindend

karakter tussen de verschillende onderdelen. De gaanderij verbindt de kerk als gemeenschapsruimte met beide

woonvleugels en typeert het hof.

Er is onderzoek gedaan naar de identiteit, vorm en afmetingen van de rondgang. Om de Paterssite een niet te

monumentale indruk te geven, kiezen we voor een éénlaagse gaanderij. Om het verbindend karakter genoeg kracht

te geven, wensen we de lage rondgang langs de drie zijden door te trekken. Dit vormt een volgend uitgangspunt.

afb. 50. Rondgang als open publieke passageafb. 51. Referentie Certosa di Pavia, kloostergangen rond hof

Kloostergangen

-35-

afb. 52. Galerijen met verschillende hoogten afb. 53. Referentie Michael Adler

afb. 54. Dubbel hoge gaanderijnen afb. 55. Referentie De Nijl Architecten

afb. 56. Lage rondgang (voorkeur masterplan) afb. 57. Referentie woning Marie -José Van Hee

-36-

De rondgang kan naar gelang het aanpalend programma eerder een passage zijn of juist meer een verblijfsruimte.

Bij het publieke karakter van de kerk wordt de rondgang een luifel voor een terras op het zuiden om te genieten

van de rustige tuin. Bij de gelijkvloerse woningen wordt de rondgang afzonderlijke inkompuien. Bij een collectieve

woonvorm als cohousing wordt de rondgang een droogloop waar hier en daar een bank of stoel kan staan.

afb. 58. Rondgang met verschillende breedtes afb. 59. Rondgang met verschillende karakters

Rondgang

-37-

afb. 60. Gaanderijen, van passage tot verblijzone

afb. 61. Inkompuien afb. 62. Droogloop afb. 63. Zonneluifel

-38-

De Paterssite wordt gekenmerkt door een U-vormige footprint. De kloostertuin sluit deze figuur af langs de

Truweelstraat/ Het zwaartepunt valt nu samen met de aanwezige kerk.

Om de veranderende site te kenmerken, voorzien we een tweede evenwaardig gebouw langs de Truweelstraat.

Beide gebouwen vormen een poort tot de nieuwe publieke site. Het leggen van een evenwaardig accent aan de

Truweelstraat is een uitgangspunt van het masterplan.

afb. 64. Het nieuw kopgebouw aan de Truweelstraat afb. 65. De kerk en het nieuw kopgebouw als poort tot de site

Poort tot de site

-39-

afb. 66. Referentie Militair Hospitaal Antwerpen

-40-

Veel historische kloosters stelden zich gesloten en defensief op. Maar net zo veel religieuze omgevingen waren

ooit draaischijven voor de buurt en de stad: als school, als bibliotheek of als hospitaal. Openheid is een functionele

roeping, maar die openheid mag het unieke ruimtelijke karakter van de site niet deconstrueren.

De stad Sint-Niklaas promoot het doorwaadbaar maken van zijn bouwblokken. Op die manier kan een nieuw

langzaam verkeersnetwerk ontstaan. In de aanpalende nieuwe inbreidingsprojecten (Houtwerf, Bobijnhof,...) zijn

doorsteken voorzien. Verbindingen tussen deze ontwikkelingen en de Paterssite zijn gevraagd en brengen een

nieuwe dynamiek in het gebied.

Open Enclave

N

gede

nkpl

aten

KERK

Truw

eels

traat

Leopold II - laan

afb. 67. Doorwaadbaarheid van de omgeving : realiseren van een fijnmazig langzaam verkeersnetwerk

-41-

Om een short cut naar het station te creëren, maken we de kerk los van de woonvleugel. De koor van de kerk kan een

kenmerkende plek worden en de nieuwe doorgang betekenis geven.

Een publieke tuin is van grote betekenis voor de buurt. De Elisabethwijk is een dichte woonwijk met een gebrek aan

openbaar groen en speelvoorzieningen. Deze buurtbewoners moeten zich hier ook welkom voelen.

In de beschermde kloostermuur langs de Truweelstraat is één plek beschikbaar om een opening te maken zodat

de tuin nog meer zichtbaar en vooral nog beter toegankelijk wordt voor de buurt. Langs de andere zijde van de

kloostermuur creëert een teruggetrokken volume een tweede doorgang.

Ook zou een onverwachte verbinding tussen de Paterssite en de Tabakstraat de bewoners betrekken op de tuin. Deze

woningen hebben kleine privétuinen en kunnen gebaat zijn met naburig openbaar groen.

doorwaadbaarheid

afb. 68. Oude opening in de bestaande kloostermuur terug openen als toegang tot de kloostertuin

gedenkplaten

16.82

!!!

gedenkplaten

16.82

!!!

afb. 69. Vogelperspectief van de verschillende doorgangen

-42-

afb. 70. Positie beeld afb. 71. Zicht in de doorgang langs Truweelstraat

afb. 72. Positie beeld afb. 73. Zicht in de doorgang ‘oude opening’ kloostermuur

afb. 74. Positie beeld afb. 75. Zicht op de koor van de kerk in de Leopold II - laan

X

X

X

-43-

Om de doorsteek tussen de Paterssite en de Tabakstraat mogelijk te maken, voorzien we een kruiwagenpad tussen

de naburige tuinen en de site. De bewoners krijgen via hun tuin toegang tot het publieke hof. Dit kruiwagenpad of

erfdienstbaarheid genereert ook een zeker afstand tussen de nieuwe woonvleugel en de bestaande huizen en tuinen.

Er wordt ook geopperd om een effectieve doorsteek te maken naar de Tabakstraat door het kopen van één of meerdere

aanpalende rijwoningen langs de Tabakstraat.

afb. 76. Kruiwagenpad tussen de tuinen afb. 77. Mogelijke doorsteek naar de Tabakstraat

gede

nkpl

aten

870

17.69

219

273

!!!

!!!

870

17.69

219

273

!!!

!!!

Kruiwagenpad

-44-

Bij de verkoop van de site bedongen de paters in de notariële akte dat er ook een gemeenschapsgerichte functie

behouden moest blijven, dit werd tot heden ingevuld door de druk gebruikte Zaal Familia. De zaal Familia is als

parochiezaal later aan de parochiekerk toegevoegd. Familia zal tot 1991 blijven bestaan als een “parochiaal café”.

Klassieke katholieke verenigingen als de KWB en de KAV vinden er hun thuis, maar ook bijvoorbeeld WTC Kontakt

en de liefhebbers-voetballers Familia (vandaag eendracht Familia).

Het programma van de zaal Familia moet integraal behuisd worden door de nieuwe gemeenschapsruimte.

De zaal Familia bestaat uit 3 verschillende zalen :

• De grote feestzaal of polyvalente ruimte voor 110 personen

• Het café voor 60 personen

• De vergaderzaal voor 30 personen

Kerk als gemeenschapszaal

afb. 78. Zaal Familia, foto van de grote zaal afb. 79. Foto van het schip van de Paterskerk

-45-

De omvang van de Paterskerk is voldoende om het volledige programma van zaal Familia te integreren.

De kerk (samen met de Sacristie en de bovenliggende orgelzaal) biedt ruimte voor 4 zalen :

• De grote feestzaal in het schip van de kerk (min. 110 personen)

• Het café in de koor van de kerk (min. 60 personen)

• De tuinzaal in de oude Sacristie

• De vergaderzaal in de bovenliggende orgelzaal (min. 30 personen)

We wensen het schip van de kerk niet op te delen maar de mooie ruime zaal in zijn grandeur te laten.

afb. 80. Programma op de kerk ‘leggen’ afb. 81. Programma ingevuld in de kerk

feestzaal207m

2

podium35m

2

wc

eet-ruim

te29m

2

bar +keuken33m

2

cv

wc

wc

hall

fees

tzaa

l/caf

é80

m2

bar

keuk

en

berg

ing

vest

iaire

hall

podi

um35

m2

eet-

ruim

te29

m2

wc

wc

vest

iaire

berg

ing

bar +

keuk

en33

m2

cv

fees

tzaa

l20

7m2

fees

tzaa

l/caf

é80

m2

bar

keuk

en

berging voor de polyvalente zaalen podium

vestaire IIvestaire

bar - keuken

sanitair

fietsenbezoekers

bar

café64pers

polyvalente zaal140pers

koffiehuis50pers

podium

helling

afb. 82. Plan van de zaal Familia afb. 83. Verplaatsen van de zalen naar kerk?

feestzaal207m

2

podium35m

2

wc

eet-ruim

te29m

2

bar +keuken33m

2

cv

wc

wc

hall

fees

tzaa

l/caf

é80

m2

bar

keuk

en

berg

ing

vest

iaire

hall

-46-