Q - documenta-catholica.eu Tertullianus - … · Web view[This page blank] SIGLA . A Codex...

Q. SEPTIMII FLORENTIS TERTULLIANI

DE CARNE CHRISTI LIBER [This page blank]

SIGLA

A Codex Agobardinus Parisiensis [B.N. 1622] saec. ix qui quidem post § 10 sed animae nostrae deficit.

T Codex Trecensis [523] saec. xij.

M Codex Montepessulanus [H 54] saec. xj.

P Codex Paterniacensis [439] saec. xj.

N Codex Florentinus Magliabechianus [conv. soppr. vj. 9]saec. xv.

F Codex Florentinus Magliabechianus [conv. soppr. vj. 10]saec. xv.

R1 Editio princeps Beati Rhenani quae Basiliae anno 1521 inlucem prodiit: qui Rhenanus et P usus est et Hirsaugiensibusquibusdam libris iam deperditis.

R3 Editio tertia eiusdem Rhenani, Basiliae anno 1539 prolata.

R Consensus duarum harum editionum.

B Editio Martini Mesnartii, Lutetiae anno 1545 prolata: quiMesnartius et A et T necnon alio iam deperdito librovidetur usus esse.

X in hac nostra editione codd. MPNF et Rhenani editionesindicat si quando (ut persaepe fit) inter se consentiunt.

Gel. Editio Sigismundi Gelenii, Basiliae, 1550.

Pam. Editio Iacobi Pamelii, Antverpiae, 1579.

Iun. Editio Francisci Iunii, Franckerae, 1597.

Rig. Editio Nicolai Rigaltii, Lutetiae, 1634.

Urs. Lectiones Fulvii Ursini a Rigaltio laudatae.

Oeh. Editio Francisci Oehler, Lipsiae, 1854.

Kroy. Editio Aemilii Kroymann, Vindobonae 1942 [C.S.E.L.vol. LXX], cui viro docto grato animo acceptum referimus quidquid in apparatu critico potuimus adnotare.

1 Q. SEPTIMII FLORENTIS TERTULLIANIDE CARNE CHRISTI LIBER

I. [1] Qui fidem resurrectionis ante istos Sadducaeorum propinquossine controversia moratam ita student inquietare ut eam spem

1

5 10 15 20

negent etiam ad carnem pertinere, merito Christi quoque carnemquaestionibus distrahunt, tanquam aut nullam omnino aut quoquomodo aliam praeter humanam, ne si humanam constiterit fuissepraeiudicatum sit adversus illos eam resurgere omni modo, quae inChristo resurrexerit. igitur unde illi destruunt carnis vota, indenobis erunt praestruenda. [2] examinemus corporalem substantiamdomini: de spiritali enim certum est. caro quaeritur: veritas etqualitas eius retractatur, an fuerit et unde et cuiusmodi fuerit.renuntiatio eius dabit legem nostrae resurrectioni. Marcion utcarnem Christi negaret negavit etiam nativitatem, aut ut nativitatem negaret negavit et carnem, scilicet ne invicem sibi testimonium responderent nativitas et caro, quia nec nativitas sinecarne nec caro sine nativitate: [3] quasi non eadem licentia haereticaet ipse potuisset aut admissa carne nativitatem negare ut Apellesdiscipulus et postea desertor ipsius, aut et carnem et nativitatemconfessus aliter illas interpretari ut condiscipulus et condesertoreius Valentinus. [4] sed et, qui carnem Christi putativam introduxit,aeque potuit nativitatem quoque phantasma confingere, ut etconceptus et praegnatus et partus virginis, et ipsius exinde infantis

I:2 moratam X morata A orta TBmg. ita Rig. ista A: omittunt ceteri.4 distrahunt TX distruunt A.7 Christo AT Christum X.9 caro AX carnis T2B.14 responderent A redderent T: lectiones contaminant cett.18 confessus AX vulgo professus T Kroy. illas ATBmg. illis X.20 nativitatem A nativitatis TX.

6 DE CARNE CHRISTI

5 10 15 20

ordo, tw~| dokei=n haberentur: eosdem oculos eosdemque sensusfefellissent quos carnis opinio elusit. II. [1] Plane nativitas a Gabriele adnuntiatur: quid illi cum angelocreatoris? et in virginis utero conceptus inducitur: quid illi cum[Esaia] propheta creatoris? odit moras, qui subito Christum decaelo deferebat. aufer hinc, inquit, molestos semper Caesariscensus et diversoria angusta et sordidos pannos et dura praesepia:viderit angelica multitudo deum suum noctibus honorans: serventpotius pecora pastores, et magi ne fatigentur de longinquo: donoillis aurum suum: [2] melior sit et Herodes ne Hieremias glorietur:sed nec circumcidatur infans, ne doleat, nec ad templum deferatur,ne parentes suos oneret sumptu oblationis, nec in manus tradaturSimeoni, ne senem moriturum exinde contristet: taceat et anusilla, ne fascinet puerum. his opinor consiliis tot originalia instrumenta Christi delere, Marcion, ausus es, ne caro eius probaretur.[3] ex quo, oro te: exhibe auctoritatem: si propheta es praenuntiaaliquid, si apostolus praedica publice, si apostolicus cum. apostolissenti, si tantum Christianus es crede quod traditum est: si nihilistorum es, merito dixerim, morere. [4] nam et mortuus es, qui nones Christianus, non credendo quod creditum Christianos facit: eteo magis mortuus es quo magis non es Christianus qui cum fuissesexcidisti rescindendo quod retro credidisti, sicut et ipse confiterisin quadam epistula et tui non negant et nostri probant. [5] igiturrescindens quod credidisti iam non credens rescidisti: non tamenquia credere desisti recte rescidisti, atquin rescindendo quod

2

23 elusit T Rig. clusit A illusit X.

2: 2 utero scribebam uterum AX cum angelo creatoris et virginis utero TB(manifesto errore).3 propheta creatoris scribebam Esaia creatoris X (forsan recte) esset a prophetacreatoris A essentia creatoris TB.6 deum TMPNRB dominum AF.10 oblationis TB obligationis AX.11 senex moriturus exinde contristetur A.13 ausus es AT ausus est XB.14 ex quo Oeh. ex qua ATX exhibe auctoritatem A auctoritate (omissoexhibe) TX.18 creditum ATFBmg. traditum MPRB om. N.

8 DE CARNE CHRISTI

25 30 5 10 15

credidisti probas ante quam rescinderes aliter fuisse: quod credidisti aliter, illud ita erat traditum. porro quod traditum erat iderat verum, ut ab eis traditum quorum fuit tradere: ergo quoderat traditum rescindens, quod erat verum rescidisti. nullo iurefecisti. [6] sed plenius eiusmodi praescriptionibus adversus omneshaereses alibi iam usi sumus: post quas nunc ex abundanti retractamus, desiderantes rationem qua non putaveris natum esseChristum. III. [1] Necesse est, quatenus hoc putas arbitrio tuo licuisse, ut autimpossibilem aut inconvenientem deo existimaveris nativitatem.sed deo nihil impossibile nisi quod non vult. an ergo volueritnasci (quia si voluit, et potuit et natus est) consideremus. ad compendium decurro. si enim nasci se deus noluisset, quacunque decausa, nec hominem se videri praestitisset: nam quis, hominemvidens eum, negaret natum? ita quod noluisset esse nec videriomnino voluisset. [2] omnis rei displicentis etiam opinio reprobatur,quia nihil interest utrum sit quid an non sit, si cum non sit essepraesumitur: plane interest illud ut falsum non patiatur quod verenon est. 'Sed satis erat illi, inquis, conscientia sua: viderinthomines si natum putabant quia hominem videbant.' [3] quantoergo dignius, quo constantius, humanam sustinuisset existimationem vere natus, eandem existimationem etiam non natus subiturus cum iniuria conscientiae suae. quantum ad fiduciam reputasut non natus adversus conscientiam suam natum se existimarisustineret? quid tanti fuit, edoce, quod sciens Christus quid essetid se quod non erat exhiberet? [4] non potes dicere, 'Ne si natus

29 retractemus A.

3: 3 voluerit libri noluerit Urs. Kroy.5 voluisset T (manifesto errore).7 ita AT itaque XB.10 illud om. A.13 quo AT quantoque XB.15 quantum A quam tu ceteri.17 quod AT cum XB.

10 DE CARNE CHRISTI

3

20 25 30 35 40

fuisset et hominem vere induisset deus esse desisset, amittens quoderat dum fit quod non erat': periculum enim status sui deo nullumest. 'Sed ideo, inquis, nego deum in hominem vere conversum,ita ut et nasceretur et carne corporaretur, quia qui sine fine estetiam inconvertibilis sit necesse est: converti enim in aliud finis estpristini: [5] non competit ergo conversio cui non competit finis.'plane natura convertibilium ea lege est ne permaneant in eo quodconvertitur in eis, et ita non permanendo pereant dum perduntconvertendo quod fuerunt. sed nihil deo par est: natura eius abomnium rerum conditione distat. si ergo quae a deo distant, aquibus et deus distat, cum convertuntur amittunt quod fuerunt,ubi erit diversitas divinitatis a ceteris rebus nisi ut contrariumobtineat, id est ut deus et in omnia converti possit et qualis est perseverare? [6] alioquin par erit eorum quae conversa amittunt quodfuerunt, quorum utique deus in omnibus par non est: sic nec inexitu conversionis. angelos creatoris conversos in effigiemhumanam aliquando legisti et credidisti, et tantam corporisgestasse veritatem ut et pedes eis laverit Abraham et manibusipsorum ereptus sit Sodomitis Loth, conluctatus quoque hominiangelus toto corporis pondere dimitti desideraverit, adeo detinebatur. [7] quod ergo angelis inferioris dei licuit conversis in corpulentiam humanam, ut angeli nihilominus permanerent, hoc tupotentiori deo auferes, quasi non valuerit Christus eius verehominem indutus deus perseverare? aut numquid et angeli illiphantasma carnis apparuerunt? sed non audebis hoc dicere: nam

20 fit A est T assumit XB (om. P).23-4 converti enim...competit finis om. TBmg.

24 conversio cui XB conversio eius cui A Rig. Kroy.28 conditione ATP condicione ceteri.28-9 a quibus et T et om. AXB aut a quibus Urs.33 ita pungebam deus om. A deus ut Kroy.38 adeo AX (a deo) ab eo a quo TB.39 ergo TXB enim A inferioris dei A inferioribus dei T inferioribusdeo XB.41 eius om. XB.43 phantasmata N Rig. Oeh.

12 DE CARNE CHRISTI

45 50 55

si sic apud te angeli creatoris sicut et Christus, eius dei erit Christuscuius angeli tales qualis et Christus. [8] si scripturas opinioni tuaeresistentes non de industria alias reiecisses alias corrupisses, confudisset te in hac specie evangelium Iohannis praedicans spiritumcolumbae corpore lapsum desedisse super dominum. qui spirituscum [hoc] esset, tam vere erat et columba quam et spiritus, necinterfecerat substantiam propriam assumpta substantia extranea.[9] sed quaeris corpus columbae ubi sit, resumpto spiritu in caelum.aeque et angelorum, eadem ratione interceptum est qua et editumfuerat. si vidisses cum de nihilo proferebatur, scisses et cum innihilum subducebatur. si non fuit initium visibile, nec fmis.tamen corporis soliditas erat quoquo momento corpus videbatur:non potest non fuisse quod scriptum est.

4

5 10

IV. [1] Igitur si neque ut impossibilem neque ut periculosam deorepudias corporationem, superest ut quasi indignam reicias etaccuses. ab ipsa quidem exorsus odio habita nativitate perora,age iam spurcitias genitalium in utero elementorum, humoris etsanguinis foeda coagula, carnis ex eodem caeno alendae per novemmenses. describe uterum de die in diem insolescentem, gravem,anxium, nec somno tutum, incertum libidinibus fastidii et gulae.invehere iam et in ipsum mulieris enitentis pudorem, vel pro periculo honorandum, vel pro natura religiosum. [2] horres utique etinfantem cum suis impedimentis profusum, utique et oblitum.dedignaris quod pannis dirigitur, quod unctionibus formatur,quod blanditiis deridetur. hanc venerationem naturae, Marcion,despuis, et quomodo natus es? odisti nascentem hominem, et

44 eius dei AT eiusdem substantiae XB eius dei substantiae Bmg.

45 cui angeli T (forsan recte).48 sedisse T descendisse F. 49 hoc otn. TBmg.

52 aeque et AT om. et XB.55 quoquo A quo ceteri.

4: 3 quidem AX iam TB (forsan recte) odio habita om. AX.5 quaero an carnis sordes scribendum sit.6 in diem TB om. ceteri7 nec somno tutum T Rig. nec sono totum A nexum totum XB.9 horrendum T (falso).10-11 oblitum. dedignaris scribebam ablutum dedignaris AT oblitum.dedignaberis XB.

14 DE CARNE CHRISTI

15 20 25 30 35

quomodo diligis aliquem? te quidem plane non amasti cum abecclesia et fide Christi recessisti. sed videris si tibi displices aut sialiter es natus: [3] certe Christus dilexit hominem illum in immunditiis in utero coagulatum, illum per pudenda prolatum, illum perludibria nutritum. propter eum descendit, propter eum praedicavit, propter eum omni se humilitate deiecit usque ad mortem, etmortem crucis. amavit utique quem magno redemit. si Christuscreatoris est, suum merito amavit: si ab alio deo est, magisadamavit, quando alienum redemit. amavit ergo cum homineetiam nativitatem, etiam carnem eius: nihil amari potest sine eoper quod est id quod est. [4] aut aufer nativitatem et exhibe hominem,adime carnem et praesta quem deus redemit. si haec sunt homoquem deus redemit, tu haec erubescenda illi facis qui redemit, etindigna, quae nisi dilexisset non redemisset? nativitatem reformata morte regeneratione caelesti, carnem ab omni vexatione restituit: leprosam emaculat, caecam reluminat, paralyticam redintegrat, demoniacam expiat, mortuam resuscitat: et nasci in illamerubescit? [5] si revera de lupa aut sue aut vacca prodire voluisset, etferae aut pecoris corpore indutus regnum caelorum praedicaret,tua opinor illi censura praescriberet turpe hoc deo et indignum hocdei filio, et stultum propterea qui ita credat. sit plane stultum: denostro sensu iudicemus deum. sed circumspice, Marcion, sitamen non delesti: Stulta mundi elegit deus, ut confundatsapientia. [6] quaenam haec stulta sunt? conversio hominum adculturam veri dei, reiectio erroris, disciplina iustitiae pudicitiae

5

21 creatoris A creator eius T (sec. man.) XB.22 adamavit XB amavit AT.25 adime TXB aut adhibe A post redemit periodum faciebam.26 qui redemit scribebam (ita T. sec. man.) quem F quae ceteri.29 reluminat AT perluminat XB.30 nasci in illam erubescit TXB Kroy. nos illam erubescemus A Oeh.34 sit TXB si A de nostro A si de nostro ceteri.37 sapientia A sapientia T sapientes XB.38 culturam AT cultum XB.

16 DE CARNE CHRISTI

40 45 5 10 15

misericordiae patientiae, innocentiae omnis? haec quidem stultanon sunt. quaere ergo de quibus dixerit: et si te praesumpserisinvenisse, num erit tam stultum quam credere in deum natum, etquidem ex virgine, et quidem carneum, qui per illas naturaecontumelias volutatus sit? [7] dicat haec aliquis stulta non esse, et aliasint quae deus in aemulationem elegerit sapientiae saecularis: ettamen apud illam facilius creditur Iuppiter taurus factus autcycnus, quam vere homo Christus penes Marcionem. V. [1] Sunt plane et alia tam stulta, quae pertinent ad contumelias etpassiones dei: aut prudentiam dicant deum crucifixum. aufer hocquoque, Marcion, immo hoc potius. quid enim indignius deo,quid magis erubescendum, nasci an mori, carnem gestare ancrucem, circumcidi an suffigi, educari an sepeliri, in praesepedeponi an in monimento recondi? sapientior eris si nec istacredideris. sed non eris sapiens nisi stultus in saeculo fueris, deistulta credendo. [2] an ideo passiones a Christo non rescidisti quia utphantasma vacabat a sensu earum? diximus retro aeque illum etnativitatis et infantiae imaginariae vacua ludibria subire potuisse.sed iam hic responde, interfector veritatis: nonne vere crucifixusest deus? nonne vere mortuus est ut vere crucifixus? nonne vereresuscitatus ut vere scilicet mortuus? [3] falso statuit inter nos scirePaulus tantum Iesum crucifixum, falso sepultum ingessit, falsoresuscitatum inculcavit? falsa est igitur et fides nostra, et phantasma erit totum quod speramus a Christo, scelestissime hominum,qui interemptores excusas dei: nihil enim ab eis passus est Christus,

39 omnis. haec A omnia haec TXB. 40 te om. A.41 num TBmg. non AXB.

5: 6 monimento A monumentum ceteri.7 in saeculo AT saeculo XB.9 a sensu ATBmg. ad sensum XB (manifesto errore).11 hic TXB hinc A.12 deus AXB dns T.13 suscitatus AT et hic et infra se statuit A.14 Iesum A om. ceteri Christum potius expectasses.15 inculcavit? interrogandi signum ponebam.17 dei AXB domini T.

18 DE CARNE CHRISTI

6

20 25 30 35 40

si nihil vere est passus. parce unicae spei totius orbis: quid destruisnecessarium dedecus fidei? quodcunque deo indignum est mihiexpedit: salvus sum si non confundar de domino meo: Qui me,inquit, confusus fuerit, confundar et ego eius. [4] alias non inveniomaterias confusionis quae me per contemptum ruboris probentbene impudentem et feliciter stultum. crucifixus est dei filius:non pudet, quia pudendum est. et mortuus est dei filius: prorsuscredibile est, quia ineptum est. et sepultus resurrexit: certum est,quia impossibile. [5] sed haec quomodo vera in illo erunt si ipse nonfuit verus, si non vere habuit in se quod figeretur quod morereturquod sepeliretur et resuscitaretur, carnem scilicet hanc sanguinesuffusam ossibus substructam nervis intextam venis implexam,quae nasci et mori novit, humanam sine dubio ut natam dehomine? ideoque mortalis haec erit in Christo quia Christus homoet filius hominis. [6] aut cur homo Christus et hominis filius si nihilhominis et nihil ex homine, nisi si aut aliud est homo quam caro,aut aliunde caro hominis quam ex homine, aut aliud est Mariaquam homo, aut homo deus Marcionis? aliter non dicereturhomo Christus sine carne, nec hominis filius sine aliquo parentehomine, sicut nec deus sine spiritu dei nec dei filius sine deo patre.[7] ita utriusque substantiae census hominem et deum exhibuit, hincnatum inde non natum, hinc carneum inde spiritalem, hinc infirmum inde praefortem, hinc morientem inde viventem. quaeproprietas conditionum, divinae et humanae, aequa utique naturaecuiusque veritate dispuncta est, eadem fide et spiritus et carnis:

18 quid AT qui XB.20 me libri mei Rig.23 crucifixus ATBmg. natus XB (manifesto errore).24 prorsus om. AT.30 humanam...natam XB humana...nata AT, ut periodo post implexam facta ita quae sequuntur rescribas quae nasci et mori novit, humana sine dubio utnata de homine ideoque mortalis, haec erit in Christo etc.31 quia Christus TB om. ceteri.35 aliter AT haud aliter B aut aliter X dicetur T.42 cuiusque om. X.

20 DE CARNE CHRISTI

45 50 55

virtutes spiritus dei deum, passiones carnem hominis probaverunt.[8] si virtutes non sine spiritu, perinde et passiones non sine carne: sicaro cum passionibus ficta, et spiritus ergo cum virtutibus falsus.quid dimidias mendacio Christum? totus veritas fuit. [9] maluit,credo, nasci quam ex aliqua parte mentiri, et quidem in semetipsum, ut carnem gestaret sine ossibus duram, sine musculissolidam, sine sanguine cruentam, sine tunica vestitam, sine fameesurientem, sine dentibus edentem, sine lingua loquentem, utphantasma auribus fuerit sermo eius per imaginem vocis. fuititaque phantasma etiam post resurrectionem cum manus et pedessuos discipulis inspiciendos offert, Aspicite, dicens, quod ego sum,quia spiritus ossa non habet sicut me habentem videtis--[10] sine dubiomanus et pedes et ossa quae spiritus non habet, sed caro. quomodohanc vocem interpretaris, Marcion, qui a deo optimo et simplici etbono tantum infers Iesum? ecce fallit et decipit et circumvenitomnium oculos, omnium sensus, omnium accessus et contactus.ergo iam Christum non de caelo deferre debueras sed de aliquo

7

60 5

circulatorio coetu, nec deum praeter hominem sed magumhominem, nec salutis pontificem sed spectaculi artificem, necmortuorum resuscitatorem sed vivorum avocatorem: nisi quod etsi magus fuit, natus est. VI. [1] Sed quidam iam discentes Pontici illius, supra magistrumsapere compulsi, concedunt Christo carnis veritatem, sine praeiudicio tamen renuendae nativitatis: 'Habuerit, inquiunt, carnem,dum omnino non natam.' pervenimus igitur de calcaria quod dicisolet in carbonariam, a Marcione ad Apellen, qui posteaquam adisciplina Marcionis in mulierem carne lapsus et dehinc in virginemPhilumenen spiritu eversus est, solidum Christi corpus sed sinenativitate suscepit ab ea praedicare. [2] et angelo quidem illi Philumenes eadem voce apostolus respondebit qua ipsum illum iam

43 spiritus dei deum A spiritum dei TXB (forsan recte).47 credo scribebam crede AMPNRB credi F credi et TBmg.

57 Iesum om. TBmg.

6: 1 quidam iam T quid iam AXB quidam Urs.

22 DE CARNE CHRISTI

10 15 20 25 30

tunc praecinebat dicens, Etiamsi angelus de caelis aliter evangelizaverit vobis quam nos evangelizavimus, anathema sit: his veroquae insuper argumentantur, nos resistemus. [3] confitentur verecorpus habuisse Christum. unde materia si non ex ea qualitate inqua videbatur? unde corpus si non caro corpus? unde caro si nonnata? quia nasci haberet, ea futura quae nascitur. De sideribus,inquiunt, et de substantiis superioris mundi mutuatus est carnem:et utique proponunt non esse mirandum corpus sine nativitate,cum et apud nos angelis licuerit nulla uteri opera in carne processisse. [4] agnoscimus quidem ita relatum: sed tamen quale est utalterius regulae fides ab ea fide quam impugnat instrumentumargumentationibus suis mutuetur? quid illi cum Moyse qui deumMoysi reicit? si alius deus est, aliter sint res eius. sed utanturhaeretici omnes scripturis eius cuius utuntur etiam mundo--eritillis hoc quoque in testimonium iudicii quod de exemplis ipsiusblasphemias suas instruunt--facile est veritati etiam nihil taleadversus eos praescribenti obtinere. [5] igitur qui carnem Christi adexemplum proponunt angelorum, non natam dicentes licetcarnem, comparent velim et causas tam Christi quam et angelorum ob quas in carne processerint. nullus unquam angelus ideodescendit ut crucifigeretur, ut mortem experiretur, ut a mortesuscitaretur. si nunquam eiusmodi fuit causa angelorum corporandorum, habes causam cur non nascendo acceperint carnem:non venerant mori, ideo nec nasci. [6] at vero Christus mori missusnasci quoque necessario habuit ut mori posset. non enim mori

31 fuit om. T.

24 DE CARNE CHRISTI

8

35 40 45 50 55 60

solet nisi quod nascitur: mutuum debitum est nativitati cummortalitate: forma moriendi causa nascendi est. [7] si propter id quodmoritur mortuus est Christus, id autem moritur quod et nascitur,consequens erat, immo praecedens, ut aeque nasceretur propter idquod nascitur, quia propter id ipsum mori habebat quod quianascitur moritur: non competebat non nasci pro quo mori competebat. atquin tunc quoque inter angelos illos ipse dominusapparuit Abrahae sine nativitate, cum carne scilicet, pro eademcausae diversitate: [8] sed vos hoc non recipitis, non eum Christumrecipientes qui iam tunc et adloqui et liberare et iudicare humanumgenus ediscebat in carnis habitu, non natae adhuc quia nondummoriturae nisi prius et nativitas eius et mortalitas annuntiarentur.igitur probent angelos illos carnem de sideribus concepisse: [9] si nonprobant, quia nec scriptum est, nec Christi caro inde erit, cuiangelorum accommodant exemplum. constat angelos carnemnon propriam gestasse utpote natura substantiae spiritalis--etsicorporis alicuius, sui tamen generis--in carnem autem humanamtransfigurabiles ad tempus videri et congredi cum hominibusposse. [10] igitur cum relatum non sit unde sumpserint carnem,relinquitur intellectui nostro non dubitare hoc esse propriumangelicae potestatis, ex nulla materia corpus sibi sumere. Quantomagis, inquis, ex aliqua. certum est: sed nihil de hoc constat, quiascriptura non exhibet. [11] ceterum qui valent facere semetipsos quodnatura non sunt, cur non valeant ex nulla substantia facere? si fiuntquod non sunt, cur non ex eo fiant quod non est? quod autem nonest, cum fit, ex nihilo est. propterea nec requiritur nec ostenditur

39 quia nascitur AT quia id quod nascitur XB.40 pro quo AXB propter quod T.47 carnem de sideribus concepisse A Rig. Oeh. de sideribus accepisse substantiam carnis TXB Kroy.50 gestasse TXB edd. portasse A.52-53 transfigurabiles ad tempus videri...posse A Oeh. transfigurabilis adtempus ut videri... possent TF Kroy. transfigurabiles ad tempus ut videri...possent MPNRB.

26 DE CARNE CHRISTI

65 70 75

quid postea factum sit corporibus illorum: quod de nihilo fuit,nihil factum est. possunt nihil ipsum convertere in carnem quisemetipsos potuerunt convertere in carnem: plus est naturamdemutare quam facere materiam. [12] sed et si de materia necesse fuitangelos sumpsisse carnem, credibilius utique est de terrena materiaquam de ullo genere caelestium substantiarum, cum adeo terrenaequalitatis extiterit ut terrenis pabulis pasta sit. fuerit: sit nuncquoque siderea eodem modo terrenis pabulis pasta quando terrenanon esset, quo terrena caelestibus pasta est quando caelestis nonesset--legimus enim manna esui populo fuisse: Panem, inquit,angelorum edit homo--non tamen infringitur semel separatacondicio dominicae carnis ex causa alterius dispositionis. [13] homovere futurus usque ad mortem, eam carnem oportebat indueretcuius et mors: eam porro carnem cuius est mors nativitas antecedit. VII. [1] Sed quotiens de nativitate contenditur omnes qui respuunteam ut praeiudicantem de carnis in Christo veritate ipsumdominum volunt negare esse <se> natum quia dixerit, Quae mihi

9

5 10

mater et qui mihi fratres? audiat igitur et Apelles quid iamresponsum sit a nobis Marcioni eo libello quo ad evangeliumipsius provocavimus, considerandam scilicet materiam pronuntiationis istius. [2] primo quidem nunquam quisquam adnuntiasset illi matrem et fratres eius foris stantes qui non certus esset ethabere illum matrem et fratres et ipsos esse quos tunc nuntiabat,vel retro cognitos vel tunc ibidem compertos: licet proptereaabstulerint haereses ista de evangelio quod et creditum patrem eiusIoseph fabrum et matrem Mariam et fratres et sorores eius optimenotos sibi esse dicebant qui mirabantur doctrinam eius. [3] 'Sed

67 fuerit om. X.71 semel om. T.72 condicio A conditio ceteri (forsan recte).74 et AT Kroy. est ceteri. est TXB et A Kroy.

7: 3 dominum AT deum X (vulgo). negare esse se scribebam negasse* Anegare T negare esse XB vulgo.8 stantes A stare TXB.

28 DE CARNE CHRISTI

15 20 25 30 35

temptandi gratia nuntiaverant ei matrem et fratres quos nonhabebat.' hoc quidem scriptura non dicit, alias non tacens cumquid temptationis gratia factum est erga eum: Ecce, inquit, surrexit legis doctor temptans eum: et alibi, Et accesserunt ad eumpharisaei temptantes eum: quod nemo prohibebat hic quoquesignificari temptandi gratia factum. non recipio quod extrascripturam de tuo infers. [4] dehinc materia temptationis debet subesse. quid temptandum putaverint in illo? ' Utique natusne essetannon: si enim hoc negavit responsio eius, hoc captavit nuntiatiotemptatoris.' sed nulla temptatio tendens ad agnitionem eius dequo dubitando temptat ita subito procedit ut non ante praecedatquaestio quae dubitationem inferens cogat temptationem. [5] porrosi nusquam de nativitate Christi volutatum est, quid tu argumentaris voluisse illos per temptationem sciscitari quod nunquamproduxerunt in quaestionem? eo adicimus, etiam si temptandusesset de nativitate, non utique hoc modo temptaretur, earumpersonarum adnuntiatione quae poterant etiam nato Christo nonfuisse. omnes nascimur, et tamen non omnes aut fratres habemusaut matrem: [6] adhuc potest <quis> et patrem magis habere quammatrem et avunculos magis quam fratres. adeo non competittemptatio nativitatis, quam licebat et sine matris et sine fratrumnominatione constare. facilius plane est ut certi illum et matrem etfratres habere divinitatem potius temptaverint eius quam nativitatem, an intus agens sciret quid foris esset mendacio petituspraesentiae adnuntiatae eorum qui in praesentia non erant. nisi

16 erga AT circa X.21 putaverint A Oeh. putaverunt TXB Kroy. utique etc. interlocutoriassignabam.32 quis om. libri.38 adnuntiatae AT om. XB.

30 DE CARNE CHRISTI

10

40 45 50 55 60

quod et sic vacuisset temptationis ingenium: [7] poterat enimevenire ut quos illi nuntiabant foris stare, ille eos sciret absentesesse vel valetudinis vel negotii vel peregrinationis nota ei iamnecessitate. nemo temptat eo modo quo sciat posse se ruboremtemptationis referre. [8] nulla igitur materia temptationis competente liberatur simplicitas nuntiatoris, quod vere mater etfratres eius supervenissent. sed quae ratio responsi matrem etfratres ad praesens negantis discat etiam Apelles. [9] fratres domininon crediderant in illum, sicut et in evangelio ante Marcionemedito continetur: mater aeque non demonstratur adhaesisse illi,cum Martha et Mariae aliae in commercio eius frequententur.hoc denique in loco apparet incredulitas eorum: cum Iesus doceretviam vitae, cum dei regnum praedicaret, cum languoribus etvitiis medendis operaretur, extraneis defixis in illum tam proximiaberant: [10] denique superveniunt et foris subsistunt nec introeunt,non computantes scilicet quid intus ageretur, nec sustinent saltem,quasi necessarius aliquid afferrent eo quod ille cum maxime agebat, sed amplius interpellant et a tanto opere revocatum volunt.oro te Apelle, vel tu Marcion, si forte tabula ludens vel de histrionibus aut aurigis contendens tali nuntio avocareris nonne dixisses,Quae mihi mater aut qui fratres? [11] deum praedicans et probansChristus, legem et prophetas adimplens, tanti retro aevi caliginemdispergens, indigne usus est hoc dicto ad percutiendam incredulitatem foris stantium vel ad excutiendam importunitatem ab opere

40 stare XB vulgo om. A esse T.41 nota ei iam Kroy. notae iam AT nota XB.44 nuntiatoris TXB enuntiationis A Kroy. nuntiationis Rig. Oeh.49 Martha et Mariae aliae scribebam martha et maria aliae quae T (queKroy.) marte et marie alie A marthae et mariae aliae XB vulgo.56 revocatum XB vocatum A avocatum T Kroy.59 qui AXB qui mihi T.

32 DE CARNE CHRISTI

65 70 75 80

revocantium? ceterum ad negandam nativitatem alius fuisset eilocus et tempus et ordo sermonis, non eius qui possit pronuntiarietiam ab eo cui et mater esset et fratres: cum indignatio parentesnegat, non negat sed obiurgat. [12] denique potiores fecit alios, etmeritum praelationis ostendens, audientiam scilicet verbi, demonstrat qua condicione negaverit matrem et fratres: qua enim aliossibi adoptavit qui ei adhaerebant, ea abnegavit illos qui ab eoabsistebant. solet etiam adimplere Christus quod alios docet.[13] quale ergo erat si docens non tanti facere matrem aut patrem autfratres quanti dei verbum ipse dei verbum adnuntiata matre etfraternitate desereret? negavit itaque parentes quomodo docuitnegandos, pro dei opere. sed et alias figura est synagogae in matreabiuncta, et Iudaeorum in fratribus incredulis. foris erat in illisIsrael: discipuli autem novi, intus audientes et credentes, cohaerentes Christo ecclesiam deliniabant, quam potiorem matrem etdigniorem fraternitatem recusato carnali genere nuncupavit.eodem sensu denique et illi exclamationi respondit, non matrisuterum et ubera negans sed feliciores designans qui verbum dei

11

5

audiunt. VIII. [1] Solis istis capitulis quibus maxime instructi sibi videnturMarcion et Apelles secundum veritatem integri et incorruptievangelii interpretatis, satis esse debuerat ad probationem carnishumanae in Christo per defensionem nativitatis. [2] sed quoniam etisti Apelleiaci carnis ignominiam praetendunt maxime, quamvolunt ab igneo illo praeside mali sollicitatis animabus adstructamet idcirco indignam Christo et idcirco de sideribus illi substantiam

63 alius ATMPN alius necessarius FRB.64 possit TXB posset A Oeh. Kroy.65 indignatio AN Oeh. Kroy. indignatione T alii alia.66 fecit sibi alios T Kroy.79 quaero an scribendum illi mulieris cuiusdam exclamationi.

8: 6 animabus AXB animalibus TBmg. abstructam TMPNF.

34 DE CARNE CHRISTI

10 15 20 25 30

competisse, debeo eos de sua paratura repercutere. angelumquendam inclitum nominant qui mundum hunc instituerit etinstituto eo paenitentiam admiserit. [3] et hoc suo loco tractavimus--nam est nobis et ad illos libellus--an qui spiritum et voluntatem etvirtutem Christi habuerit ad ea opera dignum aliquid paenitentiafecerit. eum angelum etiam de figura erraticae ovis interpretantur. teste igitur paenitentia institutoris sui peccatum eritmundus, siquidem omnis paenitentia confessio est delicti quialocum non habet nisi in delicto. [4] si mundus delictum est, quacorpus et membra delictum erit perinde et caelum et caelestia cumcaelo: si caelestia, et quicquid inde conceptum prolatumque est.mala arbor malos fructus edat necesse est. caro igitur Christi decaelestibus structa de peccati constat elementis, peccatrix depeccatorio censu, et pars iam erit eius substantiae, id est nostrae,quam ut peccatricem Christo dedignantur inducere. [5] ita si nihil deignominia interest, aut aliquam purioris notae materiam excogitent Christo quibus displicet nostra, aut eam agnoscant qua etiamcaelestis melior esse non potuit. legimus plane, Primus homo deterrae limo, secundus homo de caelo: [6] non tamen ad materiaedifferentiam spectat, sed tantum terrenae retro substantiae carnisprimi hominis, id est Adae, caelestem de spiritu substantiamopponit secundi hominis, id est Christi. et adeo ad spiritum, nonad carnem, caelestem hominem refert, ut quos ei comparat constetin hac carne terrena caelestes fieri, spiritu scilicet: [7] quodsi secundumcarnem quoque caelestis Christus, non compararentur illi nonsecundum carnem caelestes. si ergo qui fiunt caelestes, qualis etChristus, terrenam carnis substantiam gestant, hinc quoque confirmatur

13-14 eum... interpretantur A Kroy. cum... interpretentur TXB vulgo.14 peccatum AT delictum XB.17-18 cum caelo: si caelestia, om. A Oeh.19 et mala A Oeh.20 constat A Oeh. Kroy. consistit TXB.22 Christo dedignantur inducere AT Christus dedignatur induere XB.23 aliquam AT aliam XB.24 eam TXB eandem A Rig. Oeh.

12

33 et AT Oeh. Kroy. est XB.

36 DE CARNE CHRISTI

35 5 10 15 20

25

ipsum etiam Christum in carne terrena fuisse caelestemsicut ii sunt qui ei adaequantur. IX. [1] Praetendimus adhuc nihil quod ex alio acceptum sit, ut aliudsit quam id de quo sit acceptum, ita aliud esse ut non suggeratunde sit acceptum. omnis materia sine testimonio originis suaenon est, etsi demutetur in novam proprietatem. [2] ipsum certecorpus hoc nostrum, quod de limo figulatum etiam ad fabulasnationum veritas transmisit, utrumque originis elementum confitetur, carne terram, sanguine aquam. nam licet alia sit speciesqualitatis, hoc est quod ex alio aliud fit. ceterum quid est sanguisquam rubens humor, quid caro quam terra conversa in figurassuas? [3] considera singulas qualitates, musculos ut glebas, ossa utsaxa, etiam circum papillas calculos quosdam: aspice nervorumtenaces conexus ut traduces radicum et venarum ramosos discursus ut ambages rivorum et lanugines ut muscos et comam utcaespitem et ipsos medullarum in abdito thesauros ut metallacarnis. [4] haec omnia terrenae originis signa et in Christo fuerunt, ethaec sunt quae illum dei filium celaverunt, non alias tantummodohominem existimatum quam humana extantem substantia corporis. aut edite aliquid in illo caeleste de Septentrionibus etVirgiliis et Suculis emendicatum: nam quae enumeravimus adeoterrenae testimonia carnis sunt ut et nostrae. sed nihil novumnihilque peregrinum deprehendo. [5] denique verbis et factis tantum,doctrina et virtute sola, Christum hominem obstupescebant:notaretur autem etiam carnis in illo novitas miraculo habita. sedcarnis terrenae non mira condicio ipsa erat quae cetera eiusmiranda faciebat cum dicerent, Unde huic doctrina et signa ista?[6] etiam despicientium formam eius haec erat vox: adeo nec

36 ii om. TXB (forsan recte).

9: 6 utrumque originis elementum TXB Kroy. utriusque originem elementiAOeh.7 species A Oeh. facies TXB (quod forsan scribendum).9 conversa om. A Oeh.9-10 figuras suas TXB Rig. Kroy. figura sua A Oeh.15-16 et haec F Kroy. et A Oeh. haec MPNRB deficit T. tota omissa incisione.17 humana extantem scribebam ex humana tantum T Kroy. extantemhumana A Oeh. ex humana XB.21 et factis tantum AT Oeh. Kroy. tantummodo et factis XB.

38 DE CARNE CHRISTI

30

humanae honestatis corpus fuit, nedum caelestis claritatis.tacentibus apud vos quoque prophetis de ignobili aspectu eius,ipsae passiones ipsaeque contumeliae loquuntur: passiones quidemhumanam carnem, contumeliae vero inhonestam probaverunt.

13

35 40 5

[7] an ausus esset aliqui ungue summo perstringere corpus novum,sputaminibus contaminare faciem nisi merentem? quid diciscaelestem carnem quam unde caelestem intellegas non habes, quidterrenam negas quam unde terrenam agnoscas habes? esurit subdiabolo, sitit sub Samaritide, lacrimatur super Lazarum, trepidat admortem--Caro enim inquit infirma--sanguinem fundit postremo:[8] haec sunt opinor signa caelestia. sed quomodo, inquam, contemni et pati posset sicut et dixit, si quid in illa carne de caelestigenerositate radiasset? ex hoc ergo convincimus nihil in illa decaelis fuisse, propterea ut contemni et pati posset. X. [1] Convertor ad alios aeque sibi prudentes qui carnem Christianimalem adfirmant, quod anima caro sit facta: ergo et caroanima, et sicut caro animalis ita et anima carnalis. et hic itaquecausas requiro. si ut animam salvam faceret in semetipso suscepitanimam Christus, quia salva non esset nisi per ipsum dum in ipso,non video cur eam carnem fecerit animalem induendo carnem,quasi aliter animam salvam facere non posset nisi carnem factam.[2] cum enim nostras animas non tantum non carneas sed etiam acarne disiunctas salvas praestet, quanto magis illam quam ipse

28 vos vulgo nos FB Oeh. perperam.30 probaverunt om. AT.34-5 esurit...sitit T: esuriit...sitiit ceteri lacrimatur XB lacrimat* T:lacrimatus est A.37 inquam XB vulgo inquitis A Kroy. (manifesto errore) inquit is TBmg.

38 dixit AT Kroy. dixi XB vulgo ex illa carne T.

40 DE CARNE CHRISTI

10 15 20 25 5 10

suscepit etiam non carneam redigere potuit in salutem. item cumpraesumant non carnis sed animae nostrae solius liberandae causaprocessisse Christum, primo quam absurdum est ut animam solamliberaturus id genus corporis eam fecerit quod non erat liberaturus.[3] deinde si animas nostras per illam quam gestavit liberare susceperat, illam quoque quam gestavit nostram gestasse debuerat, idest nostrae formae, cuiuscunque formae est in occulto animanostra, non tamen carneae. ceterum non nostram animamliberavit si carneam habuit: nostra enim carnea non est. [4] porro sinon nostram liberavit quia carneam liberavit, nihil ad nos, quianon nostram liberavit. sed nec liberanda erat quae non eratnostra, ut scilicet carnea: non enim periclitabatur si non eratnostra, id est non carnea. sed liberatam constat illam. ergo nonfuit carnea, et fuit nostra, si ea fuit quae liberaretur, quoniampericlitabatur. iam ergo si anima non fuit carnalis in Christo, neccaro potest animalis fuisse. XI. [1] Sed aliam argumentationem eorum convenimus, exigentescur animalem carnem subeundo Christus animam carnalemvideatur habuisse. 'Deus enim inquiunt gestivit animam visibilemhominibus exhibere faciendo eam corpus quae retro invisibilisextiterit, natura nihil sed nec semetipsam videns prae impedimento carnis huius, ut etiam disceptaretur nata sit anima an non,mortalis an non: itaque animam corpus effectam in Christo ut eamnascentem et morientem et, quod sit amplius, resurgentem videremus.' [2] et hoc autem quale erit, ut per carnem demonstrareturanima sibi aut nobis, quae per carnem non poterat agnosci, ut sicostenderetur dum id fit cui latebat, id est caro? tenebras videlicet

14

10: 11 post animae nostrae deficit A.15 illa quoque... nostra quaeque T Kroy.19-20 quia non nostram TB quia carnea non est quia non nostram X.23 et X vulgo sed T Kroy.

11: 5 sed T Kroy. om. ceteri.7 mortalis an non TB om. ceteri.9 erit libri erat Urs. Rig. Oeh. qui et infra posset pro possit rescribunt.

42 DE CARNE CHRISTI

15 20 25 30 35

accepit ut lucere possit. denique ad hoc prius retractemus an istomodo ostendenda fuerit anima, dehinc an in totum invisibilemeam retro allegent, utrum quasi incorporalem an etiam habentemaliquod genus corporis proprii. [3] et tamen cum invisibilem dicantcorporalem constituunt, habentem quod invisibile sit: nihil enimhabens invisibile quomodo potest invisibilis dici? sed nec essequidem potest, nihil habens per quod sit: cum autem sit, habeatnecesse est aliquid per quod est. [4] si habet aliquid per quod est, hocerit corpus eius. omne quod est corpus est sui generis: nihil estincorporale nisi quod non est. habente igitur anima invisibilecorpus, qui visibilem eam facere susceperat utique dignius id eiusvisibile fecisset quod invisibile habebatur, quia nec hic mendacium aut infirmitas deo competit, mendacium si aliud animamquam quod erat demonstravit, infirmitas si id quod erat demonstrare non valuit. [5] nemo ostendere volens hominem cassidem autpersonam ei inducit: hoc autem factum est animae si in carneconversa alienam induit superficiem. sed et si incorporalis animadeputetur, ut aliqua vi rationis occulta sit quidem anima, corpustamen non sit quicquid est anima, proinde et impossibile deo nonerat, et proposito eius congruentius competebat, nova aliquacorporis specie eam demonstrare quam ista communi omnium,alterius iam notitiae, ne sine causa visibilem ex invisibili faceregestisset animam, istis scilicet quaestionibus opportunam percarnis in illam humanae defensionem. [6] 'Sed non poterat Christusinter homines nisi homo videri.' redde igitur Christo fidemsuam, ut qui homo voluit incedere animam quoque humanaecondicionis ostenderit, non faciens eam carneam sed induens eamcarne. XII. [1] Ostensa sit nunc anima per carnem, si constiterit illamostendendam quoquo modo fuisse, id est incognitam sibi et nobis:

12 ad hoc vulgo adhuc TBmg. Kroy. prius TMPRB potius N om. Fpressius Kroy.18 nihil TMFRmg. nisi PNRB vulgo.27 carnem Kroy.30 et T Kroy. om. ceteri.34 istis libri iustis Kroy (forsan recte).35-6 in illam om. X sed non poterat etc. interlocutori assignabam.

44 DE CARNE CHRISTI

15

5 10 15 20 25

quanquam in hoc vana distinctio est, quasi nos seorsum ab animasimus, cum totum quod sumus anima sit. denique sine animanihil sumus, ne hominis quidem sed cadaveris nomen. si ergoignoramus animam, ipsa se ignorat. [2] ita superest hoc solummodoinspicere, an se anima sic ignorarit ut nota quoquo modo fieret.opinor sensualis est animae natura: adeo nihil animale sine sensu,nihil sensuale sine anima, et ut impressius dixerim animae animasensus est. [3] igitur cum omnibus anima sentire praestet et ipsa sentiat omnium etiam sensus, nedum qualitates, cui verisimile est utipsa sensum sui ab initio sortita non sit? unde illi scire quodinterdum sibi sit necessarium ex naturalium necessitate, si non scitsuam qualitatem, cui quid necessarium est? hoc quidem in omnianima recognoscere est, notitiam sui dico, sine qua notitia suinulla anima se ministrare potuisset. [4] puto autem magis hominem,animal solum rationale, compotem et animam esse sortitum quaeillum faciat animal rationale, ipsa in primis rationalis. porro quomodo rationalis quae efficit hominem rationale animal, si ipsarationem suam nescit ignorans semetipsam? sed adeo nonignorat, ut auctorem et arbitrum et statum suum norit. [5] nihiladhuc de deo discens deum nominat: nihil adhuc de iudicio eiusadmittens deo commendare se dicit: nihil magis audiens quamspem nullam esse post mortem et bene et male defuncto cuiqueimprecatur. plenius haec prosequitur libellus quem scripsimus DETESTIMONIO ANIMAE. [6] alioquin si anima semetipsam ignoranserat ab initio, nihil a Christo cognovisse debuerat nisi qualis esset.nunc autem non effigiem suam didicit a Christo sed salutem.

12: 7 sic Kroy. hic TB om. X.12 quod PRB vulgo quid TMNF Kroy.15-16 notitia sui... se XB sibi... a se T Kroy.17 compotem TB Kroy. computes X competere Oeh. suo marte.18-19 porro quomodo rationalis om. X (manifesto errore).

46 DE CARNE CHRISTI

30 35 5 10

propterea filius dei descendit et animam subiit, non ut ipsa seanima cognosceret in Christo sed Christum in semetipsa: nonenim se ignorando de salute periclitabatur sed dei verbum. [7] Vitainquit manifestata est, non anima: et Veni inquit animam salvamfacere, non dixit ostendere. ignorabamus nimirum animam, licetinvisibilem, nasci et mori, nisi corporaliter exhiberetur. ignoravimus plane resurrecturam cum carne. hoc erit quod Christusmanifestavit: sed et hoc non aliter in se quam in Lazaro aliquo,cuius caro non erat animalis, ita nec anima carnalis. quid ergoamplius innotuit nobis de animae ignoratae retro dispositione?quid invisibile eius fuit quod visibilitatem per carnem desideraret? XIII. [1] 'Caro facta est anima ut anima ostenderetur.' numquid ergoet caro anima facta est ut caro manifestaretur? si caro anima est,iam non anima est sed caro: si anima caro est, iam non caro est sedanima. ubi ergo caro, et ubi anima, si alterutro alterutrum factasunt, immo si neutrum sunt dum alterutro alterutrum fiunt? certeperversissimum ut carnem nominantes animam intellegamus etanimam significantes carnem interpretemur. [2] omnia periclitabuntur aliter accipi quam sunt, et amittere quod sunt dum aliteraccipiuntur, si aliter quam sunt cognominantur. fides nominumsalus est proprietatum. etiam cum demutantur qualitates accipiunt

16

15

vocabulorum possessiones. verbi gratia, argilla excocta testaevocabulum suscipit, nec communicat cum vocabulo pristinigeneris quia nec cum ipso genere. [3] proinde et anima Christi carofacta non potest non id esse quod facta est et id non esse quodfuerat, aliud scilicet facta. et quoniam proximum adhibuimus

31 periclitabatur T Kroy. periclitatur X vulgo.34 nasci et mori nisi corporaliter X vulgo nasci et non mori incorporaliterut nobis nascens et moriens corporaliter TBmg., quos paene sequitur Kroy.37 cuius XB cuiusque T (male intellecto scriptoris sensu).

13: 1 ante caro lacunam signavit Kroy., sed haud opus erat.2-4 si caro etc. XB si caro est anima iam non est caro sed anima, si animacaro est iam non anima est sed caro T Kroy. ambiguitates a scriptorerelictas resolvere conatus esse videtur librarius quispiam.4 ubi anima T add. est XB vulgo si alterutro T om. XB vulgo.5 alterutro alterutrum T alterutrum alterum XB vulgo post fiuntquaerendi signum posuit Kroy.15 fuerat T fuerit XB vulgo.

48 DE CARNE CHRISTI

20 25 30 35

5

exemplum plenius eo utemur. certe enim testa ex argilla unumest corpus, unumque vocabulum unius scilicet corporis: [4] nec potesttesta dici et argilla, quia quod fuit non est, quod autem non estet [nomen] non adhaeret. ergo et anima caro facta uniformis soliditas et singularitas tota est, et indiscreta substantia. in Christovero invenimus animam et carnem simplicibus et nudis vocabuliseditas, id est animam animam et carnem carnem, nusquamanimam-carnem aut carnem-animam, quando ita nominaridebuissent si ita fuissent, sed etiam sibi quamque substantiamdivise pronuntiatas ab ipso, utique pro duarum qualitatum distinctione, seorsum animam et seorsum carnem. [5] quid? Anxia est,inquit, anima mea usque ad mortem: et, Panis quem ego dederopro salute mundi caro mea est. porro si anima caro fuisset, unumesset in Christo carnea anima aut caro animalis: at cum dividitspecies, carnem et animam, duo ostendit. [6] si duo, iam non unum:si non unum, iam nec anima carnalis nec caro animalis: unumenim est anima-caro aut caro-anima. nisi si et seorsum aliamgestabat animam praeter eam quae caro erat, et aliam circumferebat carnem praeter illam quae anima erat. quodsi una caro etuna anima, illa tristis usque ad mortem et illa panis pro mundisalute, salvus est numerus duarum substantiarum in suo generedistantium, excludens carneae animae unicam speciem. XIV. [1] 'Sed et angelum,' aiunt, 'gestavit Christus.' qua ratione?'Qua et hominem.' eadem ergo est et causa. ut hominemgestaret Christus salus hominis fuit causa, scilicet ad restituendum quod perierat. homo perierat, hominem restitui oportuerat. ut angelum gestaret Christus nihil tale de causa est. [2] nametsi angelis perditio reputatur in ignem praeparatum diabolo etangelis eius, nunquam tamen illis restitutio repromissa est: nullum

18-19 quod autem non est et non adhaeret TB om. X nomen inserendum putabam.26 quid? ita pungebam.32 nisi si T om. si XB vulgo.

17

14:2 est XB sit T.

50 DE CARNE CHRISTI

10 15 20 25 30

mandatum de salute angelorum suscepit Christus a patre. quodpater neque repromisit neque mandavit, Christus administrarenon potuit. cui igitur rei angelum quoque gestavit nisi ut satellitem forte cum quo salutem hominis operaretur? [3] idoneus enimnon erat dei filius qui solus hominem liberaret, a solo et singulariserpente deiectum? ergo iam non unus deus nec unus salutificator,sed duo salutis artifices, et utique alter altero indigens. an vero utper angelum liberaret hominem? cur ergo ipse descendit, ad idquod per angelum erat expediturus? si per angelum, quid et ipse?si per se, quid et angelus? dictus est quidem magni consiliiangelus, id est nuntius, officii non naturae vocabulo: magnumenim cogitatum patris, super hominis scilicet restitutionem,adnuntiaturus saeculo erat. non ideo tamen sic angelus intellegendus ut aliqui Gabriel aut Michael. [4] nam et filius a dominovineae mittitur ad vinitores, sicut et famuli, de fructibus petitum:sed non propterea unus ex famulis deputabitur filius quia famulorum successit officio. facilius ergo dicam, si forte, ipsum filiumangelum (id est nuntium) patris, quam angelum in filio. sed cumde [filio] ipso sit pronuntiatum, Minuisti eum modicum quidcitra angelos, quomodo videbitur angelum induisse, sic infraangelos deminutus dum homo fit, qua caro et anima, et filiushominis? [5] qua autem spiritus dei et virtus altissimi non potestinfra angelos haberi, deus scilicet et dei filius. quanto ergo, dumhominem gestat, minor angelis factus est, tanto non, dum angelumgestat. poterit haec opinio Hebioni convenire qui nudumhominem et tantum ex semine David, id est non et dei filium,

10 igitur XB ergo T.11 forte T Kroy. fortem XB vulgo.13 deus XB dominus T. 14 sed T si XB.15 ipse om. XB.17-18 magni consilii angelus XB angelus magni cogitatus T.22 vinitores T cultores XB quaero an legendum viticultores.26 filio PR vulgo.27 angelum induisse XB angelus T.29 qua R3 quia libri.32 poterit XB poterat T. .

52 DE CARNE CHRISTI

35 40

constituit Iesum--plane prophetis aliquo gloriosiorem--ut ita inillo angelum fuisse dicatur quemadmodum in aliquo Zacharia:[6] nisi quod a Christo nunquam est dictum, Et ait mihi angelus quiin me loquebatur. sed nec quotidianum illud omnium prophetarum, Haec dicit dominus: ipse enim erat dominus, coram et exsua auctoritate pronuntians, Ego autem dico vobis. quid ultra adhaec? Esaiam exclamantem audi, Non angelus neque legatus sed

18

5 10 15

ipse dominus salvos eos fecit. XV. [1] Licuit et Valentino ex privilegio haeretico carnem Christispiritalem comminisci. quidvis eam fmgere potuit quisquishumanam credere noluit, quando, quod ad omnes dictum sit, sihumana non fuit nec ex homine non video ex qua substantia ipseChristus et hominem se et filium hominis pronuntiarit: Nuncautem vultis occidere hominem veritatem ad vos locutum: et,Dominus est sabbati filius hominis. de ipso enim Esaias, Homo inplaga et sciens ferre imbecillitatem: et Hieremias, Et homo est etquis cognovit illum? et Daniel, Et ecce super nubes tanquamfilius hominis: etiam. Paulus apostolus, Mediator dei et hominumhomo Christus Iesus: item Petrus in actis apostolorum, IesumNazarenum virum vobis a deo destinatum, utique hominem.[2] haec sola sufficere vice praescriptionis debuerunt ad testimoniumcarnis humanae et ex homine sumptae et non spiritalis sicut necanimalis nec sidereae nec imaginariae, si sine studio et artificiocontentionis haereses esse potuissent. [3] nam, ut penes quendam exValentini factiuncula legi, primo non putant terrenamet humanamChristo substantiam informatam ne deterior angelis dominus

35 dicatur TB edicat X.36 a Christo TB Christo X.40 Esaiam exclamantem audi XB Esaia exclamante T.

15: 2 quidvis XB quidquidvis T.3 sit T Urs. Kroy. est XB.5 et hominem se T hominem XB.9 cognovit illum MPNRB cognoscet eum TN. ecce om. XB.15 imaginariae XB putative imaginarie T.

54 DE CARNE CHRISTI

20 25 30 35

deprehendatur qui non terrenae carnis extiterunt, dehinc quodoporteret similem nostrae carnem similiter nasci, non de spiritunec de deo, sed ex viri voluntate. 'Et cur, Non de corruptela sedde incorruptela? et quare non, sicut et illa resurrexit et in caeloresumpta est, ita et nostra par eius statim adsumitur? aut cur illapar nostrae non aeque in terram dissoluta est?' [4] talia et ethnicivolutabant: 'Ergo dei filius in tantum humilitatis exhaustus?' et,'Si resurrexit in exemplum spei nostrae cur nihil tale de nobisprobatum est?' merito ethnici talia: sed merito et haeretici. numquid enim inter illos distat nisi quod ethnici non credendo creduntat haeretici credendo non credunt? [5] legunt denique, Minorastieum modico citra angelos, et negant inferiorem substantiamChristi nec hominem se sed vermem pronuntiantis, qui nec formam habuit nec speciem, sed forma eius ignobilis, defecta citraomnes homines, homo in plaga et sciens ferre imbecillitatem.[6] agnoscunt hominem deo mixtum, et negant hominem: mortuumcredunt, et quod est mortuum ex incorruptela natum esse contendunt, quasi corruptela aliud sit a morte. 'Sed et nostra carostatim resurgere debebat.' exspecta: nondum inimicos suosChristus oppressit, ut cum amicis de inimicis triumphet. XVI. [1] Insuper argumentandi libidine ex forma ingenii haereticilocum sibi fecit Alexander ille quasi nos affirmemus idcircoChristum terreni census induisse carnem ut evacuaret in semetipsocarnem peccati. quod etsi diceremus, quacunque ratione muniremus

19

5

sententiam nostram, dum ne tanta amentia qua putavittanquam ipsam carnem Christi opiriemur ut peccatricem evacuatam

20 nostrae carnem scribebam nostri carnem XB nostrae carnis T.25 exhaustus XB exhibitus est T.30 modico XB modicum T.32 defecta TF Kroy. despecta MPNRB vulgo.

56 DE CARNE CHRISTI

10 15 20 25 30

in ipso, cum illam et ad dexteram patris in caelis praesiderememinerimus et venturam inde in suggestu paternae claritatispraedicemus. [2] adeo, ut evacuatam non possumus dicere <quae incaelis est>, ita nec peccatricem in qua dolus non fuit. defendimusautem non carnem peccati evacuatam esse in Christo sed peccatumcarnis, non materiam sed naturam, nec substantiam sed culpam,secundum apostoli auctoritatem dicentis, Evacuavit peccatum incarne. [3] nam et alibi in similitudine inquit carnis peccati fuisseChristum, non quod similitudinem carnis acceperit quasi imaginem corporis et non veritatem, sed similitudinem peccatriciscarnis vult intellegi quod ipsa non peccatrix caro Christi eius fuitpar cuius erat peccatum, genere non vitio Adae aequanda. [4] hincetiam confirmamus eam fuisse carnem in Christo cuius natura estin homine peccatrix, et sic in illa peccatum evacuatum, dum inChristo sine peccato habetur quae in homine sine peccato nonhabebatur. at neque ad propositum Christi faceret evacuantispeccatum carnis non in ea carne evacuare illud in qua erat naturapeccati, neque ad gloriam: quid enim magnum si in carne melioreet alterius (id est non peccatricis) naturae naevum peccati peremit?'Ergo, inquies, si nostram induit, peccatrix fuit caro Christi.' [5] noliconstringere explicabilem sensum: nostram enim induens suamfecit, suam faciens non peccatricem eam fecit. ceterum, quod adomnes dictum sit qui ideo non putant carnem nostram in Christofuisse quia non fuit ex viri semine, recordentur Adam ipsum inhanc carnem non ex semine viri factum: sicut terra conversa est

16: 9 post praedicemus gravius pungebam (ita Kroy.). quae in caelis est addendaputabam postea peccatricem [quia] nec evacuatam libri.18 Adae aequanda iamdudum scribebam adaequanda T Kroy. Adae, quandoXB vulgo.20 dum T quod XB.21 habetur TNF habeatur MP.25 naevum peccati peremit scribebam vim peccati peremit T Kroy. naevumpeccati redemit XB vulgo.26 inquies T inquis XB.30 fuit XB fuerit T.

58 DE CARNE CHRISTI

in hanc carnem sine viri semine, ita et dei verbum potuit sinecoagulo in eiusdem carnis transire materiam. XVII. [1] Sed remisso Alexandro cum suis syllogismis quos in argumentationibus

20

5 10 15 20 25

torquet, etiam cum psalmis Valentini quos magnaimpudentia quasi idonei alicuius auctoris interserit, ad unam iamlineam congressionem dirigamus an carnem Christus ex virgineacceperit, ut hoc praecipue modo humanam eam constet si exhumana matrice substantiam traxit: quanquam licuit iam et denomine hominis et de statu qualitatis et de sensu tractationis et deexitu passionis humanam constitisse. [2] ante omnia autem commendanda erit ratio quae praefuit ut dei filius de virgine nasceretur: nove nasci debebat novae nativitatis dedicator de qua signumdaturus dominus ab Esaia praedicabatur. quod est istud signum?Ecce virgo concipiet in utero et pariet filium. concepit igiturvirgo et peperit Emmanuelem, nobiscum deum. [3] haec est nativitasnova, dum homo nascitur in deo, ex quo in homine deus natus estcarne antiqui seminis suscepta sine semine antiquo, ut illam novosemine, id est spiritali, reformaret exclusis antiquitatis sordibusexpiatam. sed tota novitas ista, sicut et in omnibus, de veterifigurata est, rationali per virginem dispositione homine dominonascente. virgo erat adhuc terra, nondum opere compressa, nondum sementi subacta: ex ea hominem factum accipimus a deo inanimam vivam. [4] igitur si primus Adam ita traditur, meritosequens vel novissimus Adam, ut apostolus dixit, proinde de terra(id est carne) nondum generationi resignata in spiritum vivificantem a deo est prolatus. et tamen ne mihi vacet incursusnominis Adae, unde Christus Adam ab apostolo dictus est siterreni non fuit census homo eius? sed et hic ratio defendit, quod

17: 5 hoc praecipue modo XB praecipue T.6 licuit TX liquuit B.11 est om. T.13 Emmanuel quod est nobiscum deus T.14 ex quo in homine T Kroy. in quo homine XB.16 spiritali T spiritaliter XB.19 pro opere quaero an scribendum vomere.

60 DE CARNE CHRISTI

30 35 40

deus imaginem et similitudinem suam a diabolo captam aemulaoperatione recuperavit. [5] in virginem enim adhuc Evam irrepseratverbum aedificatorium mortis: in virginem aeque introducendumerat dei verbum exstructorium vitae, ut quod per eiusmodi sexumabierat in perditionem per eundem sexum redigeretur in salutem.crediderat Eva serpenti, credidit Maria Gabrieli: quod illa credendo deliquit haec credendo delevit. 'Sed Eva nihil tunc concepit in utero ex diaboli verbo.' [6] immo concepit. nam exinde utabiecta pareret et in doloribus pareret verbum diaboli semen illifuit: enixa est denique diabolum fratricidam. contra Maria eumedidit qui carnalem fratrem Israel interemptorem suum salvumquandoque praestaret. in vulvam ergo deus verbum suum detulitbonum fratrem, ut memoriam mali fratris eraderet: inde prodeundum fuit Christo ad salutem hominis quo homo iam damnatus intraverat. XVIII. [1] Nunc et simplicius respondeamus. non competebat ex seminehumano dei filium nasci, ne si totus esset filius hominis non esset etdei filius nihilque haberet amplius Salomone et amplius Iona, utde Hebionis opinione credendus erat. ergo iam dei filius ex patrisdei semine, id est spiritu, [2] ut esset et hominis filius caro ei sola erat

21

5 10

ex hominis carne sumenda sine viri semine: vacabat enim semenviri apud habentem dei semen. itaque sicut nondum natus exvirgine patrem deum habere potuit sine homine matre, aequecum de virgine nasceretur potuit matrem habere hominem sinehomine patre: [3] sic denique homo cum deo dum caro hominis cumspiritu dei, caro sine semine ex homine, spiritus cum semine exdeo. igitur si fuit dispositio rationis super filium dei ex virgine

33 haec credendo delevit XB ista credendo correxit T Kroy.39 eraderet Rig. evaderet TBmg. redderet XB.

18: 1 et TP Kroy. ut MNFRB (quod forsan praestaret).2 ne si B vulgo nisi TX.3 ut Oeh. et XB om. T.5 caro ei sola erat scribebam caro ei (vel ea) sola quae erat XB caro quae solaerat T.9 hominem om. X.

62 DE CARNE CHRISTI

15 20 25 30 35

proferendum, cur non ex virgine acceperit corpus quod de virgineprotulit, quia aliud est quod a deo sumpsit? 'Quoniam, inquiunt,verbum caro factum est.' [4] vox ista quid caro sit factum contestatur et declarat, nec tamen periclitatur quasi statim aliud sitfactum caro et non verbum, si ex carne factum est verbum caro:aut si ex semetipso factum est, scriptura dicat. cum scriptura nondicat nisi quod sit factum, non et unde sit factum, ergo ex alio,non ex semetipso, suggerit factum. [5] si non ex semetipso sed exalio, iam hinc tracta ex quo magis credere congruat carnem factumverbum nisi ex carne in qua et factum est, vel quia ipse dominussententialiter et definitive pronuntiavit, Quod in carne natum estcaro est quia ex carne natum est. sed si de homine tantummododixit, non et de semetipso, plane nega hominem Christum et itadefende non et in ipsum competisse. 'Atquin subicit, Et quod despiritu natum est spiritus est, quia Deus spiritus est, et De deonatus est: [6] hoc utique vel eo magis in ipsum tendit si et in credenteseius.' si ergo et hoc ad ipsum, cur non et illud supra? nequeenim dividere potes, hoc ad ipsum, illud supra ad ceteros homines,qui utramque substantiam Christi et carnis et spiritus non negas.[7] ceterum si tam carnem habuit quam spiritum, cum de duarumsubstantiarum pronuntiat conditione quas in semetipso gestabatnon potest videri de spiritu quidem suo de carne vero non suadeterminasse. ita cum sit ipse de spiritu dei (et spiritus deus est) exdeo natus, ipse est et ex carne hominis et homo in carne generatus.

14 quia aliud etc. cum praecedentibus coniunxi.15 factum (priore vice) TBmg. facta XB.16 et declarat om. XB (forsan recte).17 post et non verbum primus levius distinxit Kroy.18, 20 (bis) semetipso TB semine ipso X (ter).23 pronuntiat T Kroy. 24 si om. T Kroy.25 nega hominem Christum XB nec de homine Christo TBmg.

26 defendes F Kroy.33 pronuntiat conditione T conditione pronuntiat XB in semetipsoscribebam in semet ipse T et ipse XB.35 ita cum sit etc. ita pungebam ex parum certis testimoniis quae vera viderenturindagatis ita cum sit ipse de spiritu dei et spiritus deus est ex deo natus ipse

22

est et ex carne hominis homo in carne generatus X ita cum ipse de spiritu deispiritus et ex deo natus ipse et ex carne hominis homo in carne generatus T.

64 DE CARNE CHRISTI

5 10 15 20 25

XIX. [1] 'Quid est ergo, Non ex sanguine nec ex voluntate carnis necex voluntate viri sed ex deo natus est?' hoc quidem capitulo egopotius utar, cum adulteratores eius obduxero: sic enim scriptumesse contendunt, Non ex sanguine nec ex carnis voluntate nec exviri sed ex deo nati sunt, quasi supradictos credentes in nomineeius designet, ut ostendant esse semen illud arcanum electorum etspiritalium quod sibi imbuunt. [2] quomodo autem ita erit, cumomnes qui credunt in nomine domini pro communi lege generishumani ex sanguine et ex carnis et ex viri voluntate nascantur,etiam Valentinus ipse? adeo singulariter ut de domino scriptumest, Sed ex deo natus est. merito, quia verbum dei, et cum verbodei spiritus, et in spiritu dei virtus, et quicquid dei est Christus.qua caro autem, non ex sanguine nec ex carnis et viri voluntate,quia ex dei voluntate verbum caro factum est: [3] ad carnem enim,non ad verbum, pertinet negatio formalis nostrae nativitatis, quiacaro sic habebat nasci, non verbum. 'Negans autem ex carnisquoque voluntate natum, cur non negavit etiam ex substantiacarnis?' neque enim quia ex sanguine negavit substantiam carnisrenuit, sed materiam seminis quam constat sanguinis esse caloremut despumatione mutatum in coagulum sanguinis feminae: [4] namex coagulo in caseo eius <vis> est substantiae quam medicandoconstringit, id est lactis. intellegimus ergo ex concubitu nativitatem domini negatam, quod sapit voluntas viri et carnis, nonex vulvae participatione. et quid utique tam exaggeranter inculcavit non ex sanguine nec ex carnis aut viri voluntate natum, nisiquia ea erat caro quam ex concubitu natam nemo dubitaret?negans porro ex concubitu non negavit ex carne, immo confirmavit

19: 1 Quid est etc. interlocutori assignabam.2 nati sunt Rig. (sed haud opus erat).6 ostendant T Kroy. ostendat XB vulgo illud TBmg. illius XB.8 domini X eius TB.16 negans autem etc. interlocutori assignabam: alioquin negaverit scribere possis.19 calorem XB colorem T colatum humorem tentavit Kroy. (mira felicitate).20-21 sanguinis feminae nam ex coagulo om. X.21 vis suppl. Gel. incaseatio eius est Kroy. (forsan recte).23 voluntas XB ex voluntate T.25 aut viri voluntate TMPF voluntate aut viri PRB vulgo.

66 DE CARNE CHRISTI

30

ex carne, quia non perinde negavit ex carne sicut ex concubitunegavit. [5] oro vos, si dei spiritus non de vulva carnem participaturusdescendit in vulvam, cur descendit in vulvam? potuit enim extraeam fieri caro spiritalis simplicius multo quam intra vulvam [fieretextra vulvam]. sine causa eo se intulit unde nihil extulit. sed nonsine causa descendit in vulvam. ergo ex illa accepit, quia si non ex

23

35 5 10 15

illa accepit sine causa in illam descendit, maxime eius qualitatiscaro futurus quae non erat vulvae, id est spiritalis. XX. [1] Qualis est autem tortuositas vestra, ut ipsam EX syllabampraepositionis officio adscriptam auferre quaeratis et alia magis utiquae in hac specie non invenitur penes scripturas sanctas? pervirginem dicitis natum, non ex virgine, et in vulva, non ex vulva,quia. et angelus in somnis ad Ioseph--Nam quod in ea natum est,inquit, de spiritu sancto est--non dixit ex ea. [2] nempe tamen etsi exea dixisset in ea dixerat: in ea enim erat quod ex ea erat. tantundem ergo et cum dicit in ea, ex ea consonat, quia ex ea eratquod in ea erat. sed bene quod idem dicit Matthaeus originemdomini decurrens ab Abraham usque ad Mariam, Iacob autemgeneravit, inquit, Ioseph virum Mariae ex qua nascitur Christus.sed et Paulus grammaticis istis silentium imponit: Misit, inquit,deus filium suum factum ex muliere. numquid per mulierem autin muliere? [3] hoc quidem impressius, quod factum potius dicitquam natum. simplicius enim enuntiasset natum: factum autemdicendo, et Verbum caro factum est consignavit et carnis veritatem ex virgine factae adseveravit. nobis quoque ad hancspeciem psalmi patrocinabuntur, non quidem apostatae et haeretici

30 cur descendit in vulvam? om. T Kroy.31-2 fieret extra vulvam om. T.32 sed om. T.

20: 5-6 parenthesim indicabam.7 quod ex ea erat om. X.14 potius om. X (forsan recte).17 virginis T Kroy. (contra consuetudinem scriptoris).

68 DE CARNE CHRISTI

20 25 30 35 40

et platonici Valentini sed sanctissimi et receptissimi prophetaeDavid: ille apud nos canit Christum, per quem se cecinit ipseChristus. [4] accipe vicesimum primum et audi dominum patri deocolloquentem: Quia tu es qui avulsisti me ex utero matris meae:ecce unum. Et spes mea ab uberibus matris meae, super te sumproiectus ex vulva: ecce aliud. Et ab utero matris meae deus meuses tu: ecce aliter. nunc et ad sensus ipsos decertemus. [5] Avulsisti,inquit, ex utero. quid avellitur nisi quod inhaeret, quod infixum,quod innexum est ei a quo ut auferatur avellitur? si non adhaesitutero, quomodo avulsus est? si adhaesit qui avulsus est, quomodoadhaesisset nisi dum ex utero est per illum nervum umbilicaremquasi folliculi sui traducem adnexus origini vulvae? etiam cumquid extraneum extraneo adglutinatur, ita concarnatur et convisceratur cum eo cui adglutinatur ut cum avellitur rapiat secumex corpore [aliquid] a quo avellitur [quasi] sequelam quandamabruptae unitatis et producem mutui coitus. [6] ceterum cum etubera matris suae nominat--sine dubio quae hausit--respondeantobstetrices et medici et physici de uberum natura, an aliter manaresoleant sine vulvae genitali passione, suspendentibus inde venissentinam illam inferni sanguinis in mamillam et ipsa translationedecoquentibus in materiam lactis laetiorem: inde adeo fit utuberum tempore menses sanguinum vacent. quodsi verbum caroex se factum est, non ex vulvae communicatione, nihil operatavulva, nihil functa, nihil passa, quomodo fontem suum transfudit

24

45

in ubera quae nisi pariendo non mutat? habere autem sanguinemnon potuit lacti subministrando si non haberet et causas sanguinisipsius, avulsionem scilicet suae carnis. [7] quid fuerit novitatis inChristo ex virgine nascendi palam est: solum hoc scilicet, quod ex

21-2 vicesimum primum...colloquentem T et David domino deo patrieloquentem XB (quod manifesto falsum) Christum (pro David) Bmg. Oeh.27 quod (tertia vice) T om. ceteri. 30 quaero an scribendum adnexus est.33 aliquid om. T quasi om. TMNF.34 producem R3B producis MPNFR1 traducis TBmg. cum et T etMNF quae PRB vulgo (quaerendi signo post nominat posito).35 parenthesim indicavit Kroy. 38 in mamillam om. TBmg.

41 communione T Kroy. (manifesto errore).43 pariendo scribere ausus sum habendo libri et edd.43-4 fontem non potuit T. 44 et causas T om. et ceteri.

70 DE CARNE CHRISTI

50 5 10 15 20

virgine secundum rationem quam edidimus, et uti virgo essetregeneratio nostra spiritaliter, ab omnibus inquinamentis sanctificata per Christum virginem et ipsum etiam carnaliter ut exvirginis carne. XXI. [1] Si ergo contendunt hoc competisse novitati ut quemadmodum non ex viri semine ita nec ex virginis carne caro fieret deiverbum, quare non hoc sit tota novitas, ut caro non ex seminenata ex carne <semine nata> processerit? [2] accedant adhuc comminius ad congressum. Ecce, inquit, virgo concipiet in utero.quidnam? utique dei verbum, non viri semen. certe ut pareretfilium: nam Et pariet, inquit, filium. ergo ut ipsius fuit parere, quiaipsius fuit concepisse, ita ipsius est quod peperit, licet non ipsiusfuerit quod concepit. contra si verbum ex se caro factum est, iamipsum se concepit et peperit, et vacat prophetia: [3] non enim virgoconcepit neque peperit, si non quod peperit ex verbi conceptucaro ipsius est. sola haec autem prophetae vox evacuabitur? an etangeli conceptum et partum virginis annuntiantis? an et omnisiam scriptura quaecunque matrem pronuntiat Christi? quomodoenim mater nisi quia in utero eius fuit? <ut quid in utero> sinihil ex utero eius accepit quod matrem eam faceret in cuius uterofuit? hoc nomen non debet caro extranea: matris uterum nonappellat nisi filia uteri caro; filia porro uteri non est, si sibi nataest. [4] tacebit igitur et Elisabeth, prophetam portans iam domini suiconscium infantem et insuper spiritu sancto adimpleta: sine causa

47 et uti mendosum esse frustra suspicantur edd.

21: 4 semine nata supplenda censebam accedam R vulgo comminus T.7 ipsius fuit parere quia T om. XB vulgo.11 verbi conceptu T verbi concepto MNF verbo concepto PRB vulgo.15 ut quid in utero his suppletis loco difficili mederi tentabam.19 Elisabeth propheta T Kroy.

72 DE CARNE CHRISTI

25

25 30 35 5

enim dicit, Et unde mihi ut mater domini mei veniat ad me? siMaria non filium sed hospitem in utero gestabat Iesum, quomododicit, Benedictus fructus uteri tui? quis hic fructus uteri qui nonex utero germinavit, qui non in utero radicem egit, qui non eiusest cuius est uterus? et qui utique fructus uteri Christus? [5] an quiaipse est flos de virga profecta ex radice Iesse, radix autem Iessegenus David, virga ex radice Maria ex David, flos ex virga filiusMariae qui dicitur Iesus Christus, ipse erit et fructus? [6] flos enimfructus, quia per florem et ex flore omnis fructus eruditur in fructum. quid ergo? negant et fructui suum florem et flori suamvirgam et virgae suam radicem, quominus suam radix sibi vindicetper virgam proprietatem eius quod ex virga est, floris et fructus:[7] siquidem omnis gradus generis ab ultimo ad principalem recensetur, ut iam nunc carnem Christi non tantum Mariae sed etDavid per Mariam et Iesse per David sciant adhaerere. adeo huncfructum ex lumbis David, id est ex posteritate carnis eius, iurat illideus consessurum in throno ipsius. si ex lumbis David, quantomagis ex lumbis Mariae ob quam in lumbis David. XXII. [1] Deleant igitur et testimonia daemonum filium David proclamantia ad Iesum, sed testimonia apostolorum delere nonpoterunt, si daemonum indigna sunt. ipse imprimis Matthaeus,fidelissimus evangelii commentator ut comes domini, non aliamob causam quam ut nos originis Christi carnalis compotes faceretita exorsus est: Liber generaturae Iesu Christi filii David filiiAbrahae. [2] his originis fontibus genere manante cum gradatimordo deducitur ad Christi nativitatem, quid aliud quam caro ipsa

22 gestabat XB vulgo portabat T Kroy.25 et qui XB ut quid T.35 adeo T deo XB ideo Pam.38 in XB ex T.

22: 1-2 proclamantia ad X proclamantium T corr. quaero an legendum dominumIesum.3 poterunt B potuerunt TX.6 geniturae XB vulgo.7 et passim Abrahae T Abraham ceteri.

74 DE CARNE CHRISTI

10 15 20

Abrahae et David per singulos traducem sui faciens in virginemusque describitur inferens Christum--immo ipse Christus prodit--de virgine? [3] sed et Paulus, utpote eiusdem evangelii et discipuluset magister et testis, quia eiusdem apostolus Christi, confirmatChristum ex semine David secundum carnem, utique ipsius. ergoex semine David caro Christi. sed secundum Mariae carnem exsemine David: ergo ex Mariae carne est dum ex semine est David.[4] quocunque detorseris dictum, aut ex carne est Mariae quod exsemine est David, aut ex David semine est quod ex carne estMariae. totam hanc controversiam dirimit idem apostolus ipsumdefiniens esse Abrahae semen: cum Abrahae, utique multo magisDavid, quasi recentioris. [5] retexens enim promissionem benedictionis nationum in semine Abrahae, Et in semine tuo benedicentur omnes nationes, Non, inquit, dixit seminibus tanquamde pluribus, sed semine, de uno, quod est Christus. [6] qui haecnihilominus legimus et credimus, quam debemus et possumus

26

25 30

agnoscere in Christo carnis qualitatem? utique non aliam quamAbrahae, siquidem semen Abrahae Christus: nec aliam quamIesse, siquidem ex radice Iesse flos Christus: nec aliam quamDavid, siquidem fructus ex lumbis David Christus: nec aliamquam Mariae, siquidem ex Mariae utero Christus: et adhucsuperius nec aliam quam Adae, siquidem secundus AdamChristus. consequens ergo est ut aut illos spiritalem carnemhabuisse contendant, quo eadem conditio substantiae deducatur inChristum, aut concedant carnem Christi spiritalem non fuisse,quae non de spiritali stirpe censetur. XXIII. [1] Sed agnoscimus adimpleri propheticam vocem Simeonissuper adhuc recentem infantem dominum pronuntiatam, Ecce hicpositus est in ruinam et suscitationem multorum in Israel et in

10-11 parenthesim indicabam prodit scribebam producitur TBmg. proditurXB.21 semine (priore vice) TBmg. nomine XB vulgo.24 nihilominus T om. XB.29 quam Mariae scribebam quam ex Mariae utero T quam ex Maria XB.30 Adae T Adam ceteri.32-3 in Christum T in Christo X.

76 DE CARNE CHRISTI

5 10 15 20 25

signum quod contradicitur. signum enim nativitatis Christisecundum Esaiam: Propterea dabit vobis dominus ipse signum:ecce virgo concipiet in utero et pariet filium. [2] agnoscimus ergosignum contradicibile conceptum et partum virginis Mariae, dequo Academici isti, 'Peperit et non peperit virgo et non virgo.'quasi non, et si ita dicendum esset, a nobis magis dici conveniret:peperit enim quae ex sua carne, et non peperit quae non ex virisemine, et virgo quantum a viro, non virgo quantum a partu--[3] non tamen, ut ideo non pepererit quae peperit quia non ex suacarne, et ideo virgo quae non virgo quia non de visceribus suismater. sed apud nos nihil dubium, nec retortum in ancipitemdefensionem: lux lux et tenebrae tenebrae et est est et non non:quod amplius hoc a malo est. peperit quae peperit, et si virgoconcepit in partu suo nupsit: [4] nam nupsit ipsa patefacti corporislege, in quo nihil interfuit de vi masculi admissi an emissi: idemillud sexus resignavit. haec denique vulva est propter quam et dealiis scriptum est, Omne masculinum adaperiens vulvam sanctumvocabitur domino. quis vere sanctus quam sanctus ille dei filius?quis proprie vulvam adaperuit quam qui clausam patefecit?[5] ceteris omnibus nuptiae patefaciunt. itaque magis patefacta estquia magis erat clausa. utique magis non virgo dicenda est quamvirgo, saltu quodam mater antequam nupta. et quid ultra de hocretractandum est? cum hac ratione apostolus non ex virgine sed exmuliere editum filium dei pronuntiavit agnovit adapertae vulvaenuptialem passionem. [6] legimus quidem apud Ezechielem de vaccailla quae peperit et non peperit: sed videte ne vos iam tunc providens

23: 4 quod contradicitur PR1 quod contradicetur MNFR3B contradicibile T.12 pepererit scribebam peperit libri quae peperit quia non ex sua carne Tom. ceteri.21 sanctus ille dei filius scribebam sanctus ille T sancti filius FRmg. dei filiusMPNRB.

27

23 ceteris iampridem scribebam, assentitur Kroy. ceterum libri.23-24 pro itaque... quia... utique scribere velim utique... quae... itaque.29 tunc T nunc XB.

78 DE CARNE CHRISTI

30 5 10 15 20

spiritus sanctus notarit hac voce disceptaturos super uterumMariae. ceterum non contra illam suam simplicitatem pronuntiasset dubitative, Esaia dicente Concipiet et pariet. XXIV. [1] Quod enim et alias [Esaias] iaculatur in suggillatione haereticorum ipsorum, et imprimis Vae qui faciunt dulce amarum ettenebras lucem, istos scilicet notat qui nec vocabula ipsa in luceproprietatum suarum conservant ut anima non alia sit quam quaevocatur et caro non alia quam quae videtur et deus non alius quamqui praedicatur. [2] ideo etiam Marcionem prospiciens, Ego sum,inquit, deus, et alius absque me non est. et cum alio idipsummodo dicit, Ante me deus non fuit, nescioquas illas Valentinianorum aeonum genealogias pulsat. et Non ex sanguine neque excarnis aut viri voluntate sed ex deo natus est, Hebioni respondit.aeque Etiamsi angelus de caelis aliter evangelizaverit vobis quamnos anathema sit, ad energema Apelleiacae virginis Philumenes[filium] dirigit. [3] certe Qui negat Christum in carne venisse hicantichristus est, nudam et absolutam et simplici nomine naturaesuae pronuntians carnem, omnes disceptatores eius ferit, sicut etdefiniens ipsum quoque Christum unum multiformis Christiargumentatores quatit, qui alium faciunt Christum alium Iesum,alium elapsum de mediis turbis alium detentum, alium in secessumontis in ambitu nubis sub tribus arbitris clarum alium ceterispassivum, <alium nobilem alium> ignobilem, alium magnanimumalium vero trepidantem, novissime alium passum alium resuscitatum, per quod suam quoque in aliam carnem resurrectionemadseverant. [4] sed bene quod idem veniet de caelis qui est passus,idem omnibus apparebit qui est resuscitatus, et videbunt et

32 ut dubitativae T.

24: 1 Esaias om. T.2-3 dulce amarum et tenebras XB vulgo de luce tenebras de tenebris TKroy.3 ipsa T ista ceteri.7 alio idipsum modo scribebam alio eodem ipso modo T alio idipsumeodem modo XB. 10 aut TKroy. et ceteri.13 filium seclusi filium filumenen MPN alia alii.20 alium nobilem alium supplenda censebam, nisi forte totum locum ita rescriberemalis,...sub tribus arbitris <secretum>, alium ceteris (sc. ix apostolis)passivum, <alium> clarum <alium> ignobilem.22 aliam carnem T Kroy. alia carne ceteri.

80 DE CARNE CHRISTI

25

agnoscent qui eum confixerunt, utique ipsam carnem in quamsaevierunt, sine qua nec ipse esse poterit nec agnosci: ut et illierubescant qui adfirmant carnem in caelis vacuam sensu ut

28

5

10

vaginam exempto Christo sedere, aut qui carnem et animamtantundem, aut tantummodo animam carnem vero non iam. XXV. [1] Sed hactenus de materia praesenti. satis iam enim arbitrorinstructam esse carnis in Christo et ex virgine natae et humanaeprobationem. quod et solum discussum sufficere potuisset--citrasingularum ex diverso opinionum congressionem quam et argumentationibus earum et scripturis quibus utuntur provocavimusex abundanti--uti cum eo quod probavimus quid et unde fueritChristi caro, quid non fuerit adversus omnes praeiudicaverimus.[2] ut autem clausula de praefatione commonefaciat, resurrectionostrae carnis alio libello defendenda hic habebit praestructionem,manifesto iam inde quale fuerit quod in Christo resurrexerit.

25: 3-6 parenthesim indicabam,6 cum T om. XB vulgo (forsan recte).8 clausula TMPNRB clausulam F commonefaciat Kroy. (mira felicitate)communem faciat T communi faciat XB vulgo.10 manifestato T resurrexerit TMPNR3 resurrexit FR1B (forsan recte).

Ernest Evans(ed), Tertullian's Treatise on the Incarnation. © S.P.C.K. 1956. Reproduced by permission of SPCK.

Edited and translated by Canon Ernest Evans, 1956. Transcribed by Roger Pearse, 2002. Greek text is rendered using the Scholars Press SPIonic font, free from here.

Changes made (differences from the printed original) in the online text:

1. Words split over lines or pages have been rejoined, usually on the preceding line but in one case on the following where it was the only word on the line.

2. Chapter numbers were in Arabic numerals in the original -- changed to Roman numerals. 3. Verse numbers inserted. These were not present in Evans, so those from "Jean-Pierre MAHÉ, Tertullien: La Chair du Christ, t.1.

Sources Chrétiennes 216, Paris: Cerf (1975)", have been used.

29

http://www.spck.co.uk/

http://www.tertullian.org/support

Q - documenta-catholica.eu Tertullianus - … · Web view[This page blank] SIGLA . A Codex...

Documents

Transcript of Q - documenta-catholica.eu Tertullianus - … · Web view[This page blank] SIGLA . A Codex...