7. Ν. J.QU/ESTIONEM PH1LOSOPHICAM,

AN KLO Q ΙΈ Ν TIAPLUS DEBEAT ΝAT U-RT, QUAM AKTI?

DISSERTATION Ε GRADUALIENODA7JM,

QUAM,CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.

IN REG. ACAD. UPSALIENSI.

PRjESIDEVIRO CELEBER

Mag. FETROEKERMAN,Elocw. Prof. Reg. et Ord.

IN AUDIT. GUSTAVIANO, DIE XXVII MÄjr,Anni MDCCLXVII.Η. Α Μ. S.

PUBLICE FENTILANDAM SIST1TAlumnus Regius, e

JONAS BRAENOSTROMGEFAL1ENSIS.

UPSALIAE.Litteris Joh. Edman, Reg. Acad. Typogr,

VIRO

ΝDMODGΜ REVERENDG Atque

I)OM. MAG. ER ICOTEGMAN,

GEVALT^ ET ADJACENTIS ECCLF.SI/E PASTORIet PRiEPOS. VIGILANT. REG. GTMNAS. SCHO-L./EQUE INSPECTORI ADCURATISSIMO,

PATRONO SUMMO.

Iη fignum pietatis gratifllmiqueanimi, Diflertationem hanc qua-lemcunque, cum ömnigense feil·citatis voto,

D. D. Ώ.

A. & R.

D. D.

§. I.usrl orm ino poteft, atque etbm anonnullls fölet, utrum in Eloquen-tia forrnandn plus naturs, quamartv, fit tribuendum j neque idoneadeefie videtur ratio, cur in hacqus-ftione in utramque aliquant isperpartem propendeat animus. Quarn-qaam enim dubium eile non pcteft,

quin naturs feiiciori artem atque exerdtationem adjun-gere quisque debeat, ut perfedhm omnibusque numerisabfolutam sdipifcatur dicendi facultatem: in eo tamennonnihil remanet controverfis, Γι difquiritur, cuinamex his prscipuarn Eloquentls originem, feu potius vim& prsftanriam majorem, jure ac merito, adicripferitOrator. Mihi i^itur hoc argumentum haud indignum vi¬detur, in quo, DiiTertationis Gradualis loco» tenues in-geqii exercere liceat vires. Tuum vero, L. B. Judici¬um benignius, & cenfurarn mitlorem etiam atque etiammihi expeto, &, nifi auguria me fallant mea, haud exvano polliceor.

Ai $.

i ) 4 f ·

§. II._

SEioquentism eximiurn quoddam fite humani gene*·ris commodum, inter omnes faeiie conftabit, qui juftarebus ftatuere pretia didicerunf. Neque enim negari pot¬ent, aut in dubium vocari, fummus Svadas iliius fiexa-nimne fruétus, in omnes plane hominum focietates, Ii vepublicse, ac majores ills fuerint, ii ve ariHores & pri¬vata?, nullo non tempore, redundaturus. Non igitur mi-randum:, quod de origine non minus, quam de indoleejus penitus explicanda, ömnis asvi iapientes iuerint fol-lieiti, ηυnqii am faris dici exiitimar.res, quod nunquam fa-tis difcitur. Sapientiam, omate arque copiofe loquentem,Tullius arfem hane, fibi perfamiliarem, adpellare non vere-tur, eamque in republica tantopere judicat neceilarjam 5ut parurn fine hac prodefle civitatibus ipfa judicetur iapi-er>tia. Eloquemia fåne oforem nulluni facile inveniet,aut contemtoresm, nid ignorantem, atque in republica nonminus e vili, quam iireraria9 plane hospirem: & fateriömnino neeeilum eil, vix ullum adeo rudern exiliere,atque ab omni humanifate remotum, quem non oratio fva-yis, arque ad perfuadendum adcommodata, moveat, fic-diat 6c demuleeat.

$. III.Naiurse & artis voeabula, quid flhivelint, ufus eo-

rundem vulgaris & quotldianus faiis ante cculos ponit.Naturam au tem heic non intelligimus univerfarn, qus-tenus totam rerurn uni ve rikareni hoc nomine infignireiclebant Phüoiophi, in primis Scholaiiici, Deum & natu¬ram nihil fruftra facere diélitantes i atque inter naturamnaturantem, quo barbaro loquendi genere Creatorem ex-primere volebant, & naturam nafuratam, feu, ut Laii-ne dicim, effedlam, diftingventes. Sed naturalem potiusloquimur hominis dispoßtionem, atque ad difcendum pa¬

ri-

« ) i c mriter, ac dicendum, hahilitatem quafi congeniiarn, cu!,Si ars adjun&a fuent, Hloquenna fuos debeai narales, acjfua veluti prlmordia* Ars aurem heic non iilo adhibeturfignificatu, quo, icientΙεε quafi oppofita, habitum denoiaf,manibus aut ceferis corporis membris ac partibus quid«quam efficiendi: neque icientiam ipfarn5 quoe & artis no¬mine interdurr» itgnaiur, jam refpicimus, fed artificia ρό-tius sique progymnairnata Rhetorica, artem dicimus, tdeR, complexum regularum feu procceptcrum, cum exer»ciiafione diiigentiibma conjun&um , quem fs tenuerit quis»piam, atque, pro re nata, adhibuerir, muhum uiiiitatls prsc-flahit in Eloquentioe iludio, nih vei feftinaverst nirnium,vei invita, quod ajunt, Minerva, ad hane pal&ftram ao-ceiTerir.

5. IV.Nfatrrae omnino quancfarn requiri perfeclionem ac fe-

liciorem ir.dolem, ut in Eloquentiae csmpis eximios quis-piam faciat progrefius, res ipfa loquitur, atque adeo apudomnes in ccnfefTo eil, & extra aleam dubitationis po»iitum. Veriatur enim Eloquentia in rebus propemodumomnibus, quatenus aut prodefTe humano generi, aut nö·xam inferre poffint. Has vero nen contempiari modoOrator, fed tali quoque fermone eoque verborom ad-paratu ve! cornmendare vei diiluadere debet, ut vim at¬que efficaciam orationis ientiant illi, qui audiunt, & adquos qu^ilio proponenda in prirnis pertineat. Heic 5t|-riem non intelleclum modo bonum, aptum atque habilem,fed volumatem quoque finceram, virtutis atque huma¬ns focietatls amanrem, requiri per fe patet. Quomodoenim res alils explicabit, qui ne ipfe quidem illas perpen-dere valet? quomodo jufta argumentorum ferie aiiis de-monftrabit, quod verum bonumque, aut fecus fuerit,qui non nili debilem habet res & veritates obvias con-

A } ne-

Φ ) 6 ( φneftendi facukaterr.? quomodo denlque ingenlcfa flrni-lium ac diffimi! um comparatione res enucieandas illuAra-bit, qui nullo ingenii flumine, nulla eorum, qua* inferfe conveniunt aut difcrepant, intelligentia eil prasditus ?In prirnis vero memoria?, ir. arte oratoria, fanta eil com-rriendatioj tanta neceiTitas, ut, qul fubAdio hoc infignifuerit orbstus, nihil plsne dicendo confequi poffitj quivero tardiori lahoraverit memoria, parum omnino ad par¬tes oratorias aptus haberi queat. Nam & res cognitaee penu memorise funt depromendae, Ave icribenda eA,five extemporaii quadam facundia habenda oratio: & ver-ba, rebus dicendis attemperata inveniet nemo, ηϊΓι ma-gnam eorum copiafn, magnum vocabulorum, phrafium,troporum, figurarum, iimilitudinunque adparatum, ierva-verit memoria.

§. V,Commiferatione omnino funt c'igniAimi, qui, licet

natura negaverit, Audio tarnen & labore incredibili idagunt, ut ad fplendida Eloquentioe faAigia, invito Apol*line, Mufisque omnibus, acifcendant. Hinc tot infuife,oratlonibus tam publicis, quam prlvatis infperiee, nugse&quisquilia? habent origintm, quas, Ane rifu ac indigna-tione juAa, nemo admiferit. Neque enim illi funt au-diendi, qui deficientes plane opes naturse arte compen-fare, atque defeitum ingenii, Audio ac l ibore, fe im^ple-re pofle contendant. Hi enim notifliinum defpicatui ha¬bent proverbium: Ex quovis ligno non fit Mercurlus jneque cogitant, artificia qucevis naturam adjuvare quidem,non vero, ubi illa defecerit plane, reAituere. Non ne¬gamus quidem, Audio & difciplina, multum profici etiamapudillos, qui non adeo largam & fautricem experiun-tur naturam, quod fuo etiam exemplo demonArare pot-srit Grsecorum Orator, DemoAhenes, qui naturelem o-

ris

Θ ) 7 ( iStis βζ loquel'E difficuliatem, (bl&fus enim fuiftg narrafur, ,uf prirnam Rhetorices iitreram recle pronuntiare nequi-verit ), iingulari diligentia atque exercitatiöne diutur-na & indefeiTa, i ta tandem fuperavit, ut palmam Ora¬toribus, fui tempons, omnibus, non dubiam tantum fe-cerit, ied omnino prsenpoerit. Sed adfuit huic viro In¬genium felix, adfuit laudanda & impigra voluntatis con»itanria, quibus Ii deftitutus fuiiTet natura; bonis, fruftra,procul dubio, omnibus artis fubfsdiis hnguaque exercen®da iaboribus aninium adjeciftet. Medieus fane morbi de«peilendi, fanitatisque reftitueruis fpem habet, quarndiunaturs nonnihfj reliquum eft virium, quibus rnalo, quopremitur, ftfe opponere, & operationes fuas, sgritudi-ne interruptas» inftaurare valet, Hinc enim natura; la¬borant! quidem atque adfe&s# fed vivenii tarnen 6z faomotu quidpiam peragenti, eximiam medicamenta, bonariteque adplicata, opsrn adferunt: fed in languido ja-rnnirnis, viribusque exhauftis, fere moriuo corpore, ni¬hil vaient pharmaca, vei prsftfntiftima. In Eloquentigeftadio decurrendo, eadem omnino res eft: evehitur artisbeneficio natura, per fe non inepta, Ted irrita funt o-simia, quse naturs deficienti porrigi folent remedia.

§. Vi.Fx his, qüs ad naturam in Oratore förmando extol»

Jendam atque commendandam adduxifnus, nemo conclu»dar, Eloquentiam arti nihil debere, fed intei naturs com®mola ac veluti congenita prorfus efte referendam, Quam-vis enim loquendi faeultatem, vei linguam ad fonum ar-ticulatum & fenfa animi exprimenda idoeeam nobis na®tura rribuerit: nulla tarnen löquendi dexteritas fme ufu at¬que exercitatiöne habetur,adeo quidem,ut a brutis amman®tibus parum diftare viii fuerint homines, qui vei interferas educati fermonem didicerunt nullum, vei lurdi pla¬

ne

• ) 8 ( βne in hane lucem editi, verha aHorum} auditu deücien-te, non potuerunt imitari. Multoque rr.iaus naturalis adkoc iufficit clispofitio, ut ornate, copioie, &, quod ca»put eil rei, apte ad perivadendum, quavis data occafio-ne, & quocunque argumenta fdöneo\ dicere quisquampoOif, Satis quidem, ut Socratem dixiile ferunt, in iis,quae inteliigimus, diferii fumus, atque riiitindae cogoi-iionls hxc iiiprimfs eil indoles, ut cum aliis eandem ver-bis communkare valeamus: (ed & intelligentia rerum nonffne inftitutione adquiritur, & fi vel maxime res ipias ha-bueris perfpectas, verbis quoque & dicendi quadam dex-teritate opus eil, ut ea prseiles, qu;£ Oratori fmt pro-prla, id eil, argumeniorum robore verum confirmes, &verborum ornatu audientium anirnos, quocunque tandemvoluerfs, flc&as ac permoveas. Nuilam jgitur Hne artelaudeni Eioquentise parari poile , manifeilum eil. Hoc ve-ro tibi contendlmus, non fane ea nobis mens feder, utfineregulis ac pnseepfis Rhetoricis Oratorem evsdere nemi¬nem poffe exiftimemus. Etenirn, qui primus Rhetoricamin formam artis, feu in certas ieges, ut ita loquar,me-thodicas redegir, fine dubio eloque^s ipie fuit; nec de-funt, noilra etiam setate, viri, qui fingulari facundia reseriam graviores, omnium cum adplaufu, publice privatim-que, pertra&ent, quamvis Schölls Pvhetorum nunquamtuerint innutriti: nec, praeter converfationem atque u-fum quotidianum, ullu® dieendi magiftrurn audiverint.Sed nec ideo tarnen prseeeptis oracoriis, (i nimia vite-tur (ubtilitas, judicio non minus noxia, quam onerofa me-moriae, fuum detrahendum eil pretium 5 quibus Γι bono¬rum ScrJptorum leélio & imitatio prudenter inflituta, necnon faspius repetita exercitatio, adjundla fuerit, non pot-erit non rnagnum aliquid excellensque orationis obti-neri faftigium.

§.

© ) 9 ( ©§· Vir.

Kon ig'tür naturse Coli, nec arti Coli, fed utriquejun&im debetur Eloquentta, cum autem naturam formareipfi non poffimus, illud tantum nobis reliélum eft, uCadcuratum cfficiorum & vivendi generum habeamus de·leétum, neque ad munus ejusmodi properemus, cui ritefungendo pares natura vires denegavlr. Mifello igiturOratori, qui rifum potius, an iram audltorum movet,quam rerum, quas proponlt, amorem aut averfationem,non hoc quidem vitio eft vertendum, quod majoribusnon inftrwilus fit dotibus, fed quod nimis arduam infefpartam fufceperit, nec deponere tempeflive velit \ fi mo¬do iibere primum ad banc accefterit adminiftrationem,non, ab aliis, ante annos difcretionis coaitus vel dece-ptiis, & ii per leges moresque popuii difcedere, aliam-»que vivendi rationem, fuo magis adcommodatam ingenio,eligere licuerit,: quam libertatem mutandi negotia sequi-tas ipfa defendit;& falus, non raro, reipublic« in mul-tis muneribus poftulat. Sl autem natura bona eft, & mu¬nus, cui cum EloOjUentia aliquod eft commercium, quas-ritur, inftitutio dillgens non eft negligenda, fed omni ftu-dio efficiendum s ut, adquifita linguae, qua dicendum eft,peritia, & preeceptts optimi cujusque Oratorls exempligRhetorumque prudentium prteicriptionibus, fcribendo eonminus, quam loquendoj frequentatis, metam tibi propofitamcontingat feliciter,

§. VIILAtque fic demom ad quoeftionem, quam nobis eno-

dandam fufcephnus, riempe, utrum naturse, an arti plusdebeat Eloquehtia, paucis reipondere licebif. Quamvisenim artis magna fit neceffitas: naturse ramen potlores,hac in re, partes merlto adhgnamusj utpote, fine qua,ne tentari quidem via potent ulla, sd fplendida elegan-

B tio-

r

Φ ) ΙΟ c φHorts Svadas ducens palatia. Artls omnino eil naturam ifequi, non priECurrere, non deferere, nec animal eftcon-temtius ullum, quam ii dojes, a natura iibi negatas, fto-tido penfare conetur artificio. Bona igitur educatio futü-ro Oratori maxime eil neceffaria^ quse non minus na*turas facultatibus perbelle confulit, quarn anis inftrumen-ta & fubfidia conquirit. Nec loqui & icribere praepoile-re cogantur tirones, antequam redle cogitare, & vera derebus tradhndis ferre judicia didicerunt. Qui vero pri-mum de rebus cognofcendis funt folliciti, poilea ve¬ro orationis redle in/lituendae curam fufcipiunt, naturaeomnino convenienter aguntj & fi Divinge bonitati fpesfuas committanf, ii debitam in omnibus adhibeant circum-fpedlionem ac diligentiam, ii allorum denique non mi¬nus, quam iuam fedlentur felicltitem, non in iladiotan-

tum Eloquentise, fed, per tota fclenciarum laiifun-dia, progreiTus, mihi crede, fentieni

aufpicatiüimos.? S. D. G;