REES - DDD Layout 1 13/05/2010 2:38 ΜΜ Page...

REES - DDD_Layout 1 13/05/2010 2:38 ΜΜ

συγγραφεισ

α π ’ ο λ ο

τον κοσμο

Φόνοι στη Βηθλεέμ


ΜΑΤ ΡΙΣ

ΦΟΝΟΙ ΣΤΗ ΒΗΘΛΕΕΜΜια υπόθεση του Ομάρ Γιούσεφ

Αστυνομικό μυθιστόρημα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΡΤΩ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ


ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Matt Rees, The collaborator of Bethlehem

(The Bethlehem Murders)

© Copyright Matt Rees 2006, 2007© Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2009

Έτος 1ης έκδοσης: 2010

Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με ο ποιον -δήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο ανα πα -ραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρι-σιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειο θεσίας, σελιδο ποίησης, ε-ξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονι κές ή οποιεσδήποτεάλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε.Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα% 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31e-mail: [email protected]

www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5033-3


Στον Μπο


Όλα τα εγκλήματα που περιγράφονται σε αυτό το βιβλίο βασίζονταισε πραγματικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα στη Βηθλεέμ. Παρ’ ότι οιταυτότητες των ατόμων και ορισμένες άλλες συνιστώσες έχουν τροπο-ποιηθεί, οι δολοφόνοι σκότωσαν στ’ αλήθεια με αυτόν τον τρόπο, και οινεκροί παραμένουν εξίσου νεκροί.


ΚεφΑλΑ ιο Πρωτο

ΟΟΜαρ γΙΟυΣΕΦ, καΘΗγΗΤΗΣ ΙΣΤΟρΙαΣ ΤωΝ κακΟΤυχωΝ παΙ -διών του προσφυγικού καταυλισμού της Ντεχάισα, βάδιζε

αργά και με κόπο στον ανηφορικό φιδογυριστό δρόμο, προσπερ -νώντας τα γκριζωπά, πλινθόκτιστα σπίτια, απομεινάρια τηςΤουρκοκρατίας στα περίχωρα της Μπέιτ Τζαλά. Κοντοστάθηκεστο δυνατό βραδινό αγιάζι, έβγαλε μια χτένα από την τσέπη τουτουίντ σακακιού του και προσπάθησε να δαμάσει τις λιγοστές ά-σπρες τούφες που έκρυβαν τη φαλάκρα του. Κοιτάζοντας τα κα -φετιά δερμάτινα παπούτσια του στο πορτοκαλί φως του φανο-στάτη που τρεμόπαιζε, έβγαλε ένα σιγανό επιφώνημα αποδοκι-μασίας για το χώμα που είχαν μαζέψει έτσι που σκόνταφτε κάθετόσο στο ανώμαλο κράσπεδο, έξω από τη Βηθλεέμ.

Στη σκοτεινιά του γωνιακού στενοσόκακου, ένας ένοπλος έβη -ξε κι έφτυσε κάτω. Το πηχτό έκκριμα προσγειώθηκε στο όριοφωτός και σκοταδιού, θαρρείς και ο τύπος το έκανε επίτηδες γιανα τραβήξει την προσοχή του Ομάρ Γιούσεφ – ο οποίος αντιστά -θηκε στην παρόρμηση να επιπλήξει τον φρουρό για τη χοντρά-δα του, όπως θα επέπληττε την οποιαδήποτε μαθήτριά του στοΣχολείο Θηλέων της UNRWA.* Ο νεαρός μπράβος, αν και μισο-κρυμμένος εξαιτίας της νύχτας, ήταν μια σιλουέτα ξεκάθαρη ό-σο το φως του ήλιου στα έμπειρα μάτια του Ομάρ Γιούσεφ, πουήξερε ότι η χυδαιότητα ήταν το ψωμοτύρι αυτού του ανθρω -πόμορφου ίσκιου. Ο Ομάρ Γιούσεφ έκανε μια ύστατη προσπά-θεια να σιάξει τα ανεμοδαρμένα του μαλλιά με το ελαφρώς τρε-

9

* Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Relief and Works Agen - cy) για την εξεύρεση εργασίας και την περίθαλψη Παλαιστινίων προσφύγωνστη Μέση Ανατολή. (Σ.τ.Μ.)


μάμενο χέρι του. Με άλλη μια αποκαρδιωμένη ματιά στα πα-πούτσια του, προχώρησε στα σκοτεινά.

Στο σημείο όπου ο δρόμος έβγαζε σε μια μικρή πλατεία, ο Ο-μάρ Γιούσεφ σταμάτησε να ξελαχανιάσει. Στην απέναντι πλευράβρισκόταν η Λέσχη Ελλήνων Ορθοδόξων. Μεγάλα παράθυραδιατρυπούσαν την επιφάνεια των στιβαρών πέτρινων τοίχων, ψη -λά και με μεταλλικά διαχωριστικά στα τζάμια –με μια αψίδα στηνκορυφή και σκαλιστούς ομόκεντρους κύκλους στις εσοχές, οι ο-ποίοι χάνονταν στο βάθος του τοίχου– τοποθετημένα ακριβώς σεύψος που καθιστούσε αδύνατο να κοιτάξεις στο εσωτερικό, λεςκαι το κτήριο χρησίμευε και σαν φρούριο. Την αψιδωτή είσοδοκοσμού σε ένα αέτωμα. Μέσα, το εστιατόριο ήταν βυθισμένο στησιωπή και στο ημίφως. Τα διάσπαρτα εντοιχισμένα φωτιστικά ά -φηναν την κιτρινωπή σαν του κρόκου λάμψη τους να διαχέεταιστο ψηλό θολωτό ταβάνι, κι έβαφαν τα κόκκινα καρό τραπεζο-μάντιλα μ’ ένα χλομό μελένιο κίτρινο χρώμα. Υπήρχε μόνο έναςθαμώνας σ’ ένα γωνιακό τραπέζι, κάτω από μια παλιά φωτογρα -φία των προ πολλού νεκρών αξιωματούχων του χωριού, με τα φέ -σια τους και το απλανές βλέμμα που συναντά κανείς στις πρώι-μες δαγγεροτυπίες.* Ο Ομάρ Γιούσεφ έκανε νόημα στον βαριε-στημένο σερβιτόρο, που πήγε να σηκωθεί από την καρέκλα του,υποδεικνύοντάς του να μείνει εκεί που ήταν, και κατευθύνθηκεπρος το τραπέζι του Τζορτζ Σαμπά.

«Δε σε ταλαιπώρησαν, καθώς ερχόσουνα, οι Ταξιαρχίες Μαρ -τύρων, ε Αμπού Ραμίζ;» ρώτησε ο Σαμπά. Μεταχειριζόταν τοσπάνιο μείγμα σεβασμού και οικειότητας που υπονοεί το να απο -καλείς έναν άντρα Αμπού –πατέρα– προσθέτοντας το όνομα τουμεγαλύτερου γιου του.

«Όχι, εκτός από έναν μπάσταρδο που παραλίγο να φτύσει σταπαπούτσια μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Χαμογέλασε, με ύφοςβλοσυρό. «Αλλά κανένας δεν πήγε να μου πουλήσει ηρωισμούςαπόψε. Μάλιστα, απ’ ό,τι πήρε το μάτι μου, δεν είχε και πολλούςφρουρούς στο δρόμο».

10

* Η πρώτη φωτογραφική τεχνική, που παρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1839.(Σ.τ.Μ.)


«Κακό σημάδι. Σημαίνει ότι περιμένουν επεισόδια». Ο Τζορτζγέλασε. «Ξέρεις, βέβαια, πως όλοι αυτοί οι μεγάλοι και τρανοίυπε ρασπιστές της ελευθερίας του παλαιστινιακού λαού είναι πά -ντα οι πρώτοι που γίνονται καπνός έτσι και πλακώσουν οι Ισ-ραηλινοί».

Ο Τζορτζ Σαμπά ήταν γύρω στα τριάντα πέντε. Μεγαλόσω-μος, απεριποίητος και χοντροκομμένος, έμοιαζε το άκρο αντίθε-το του μικροκαμωμένου, καλοβαλμένου και λεπτολόγου ΟμάρΓιούσεφ. Τα πυκνά μαλλιά του είχαν άσπρες τούφες στους κρο-τάφους και χύνονταν πάνω στο έντονο, πλατύ μέτωπό του σαναφρισμένο κύμα που σκάει σε βράχο. Έκανε κρύο μέσα στο εστια -τόριο, κι έτσι φορούσε ένα χοντρό καρό πουκάμισο κι ένα παλιόμπλε αδιάβροχο με το φερμουάρ κατεβασμένο, ν’ αφήνει ελεύθε -ρη τη μεγάλη του κοιλιά. Ο Ομάρ Γιούσεφ καμάρωνε τον πρώηνμαθητή του, έναν από τους πρώτους που είχε διδάξει. Και όχι ε-πειδή ο Τζορτζ είχε πετύχει ιδιαίτερα στη ζωή του, μα πιο πολύγια την εντιμότητά του και για τη σταδιοδρομία που είχε επιλέ-ξει, αξιοποιώντας τα όσα είχε διδαχτεί στο μάθημα Ιστορίας τουΓιούσεφ: ο Τζορτζ Σαμπά ήταν αντικέρ. Αγόραζε τα συντρίμμιααλλοτινών καιρών ευημερίας, όπως χαρακτήριζε το εμπόρευμάτου, και κατάφερνε με τις φροντίδες του να ξαναδώσει σε έργα α -πό αραβικό και περσικό ξύλο την αρχική ζεστή τους γυαλάδα, α-ντικαθιστούσε τις ψηφίδες που έλειπαν από συριακά φιλντισένιαδιακοσμητικά αντικείμενα και τα πουλούσε ως επί το πλείστονστους Ισραηλινούς που περνούσαν από το μαγαζί του, κοντά στονπεριφερειακό που έβγαζε στον καταυλισμό.

«Καθόμουνα και χάζευα σήμερα εκείνη την υπέροχη παλιάΒίβλο που μου ’χες χαρίσει, Αμπού Ραμίζ», είπε ο Τζορτζ Σαμπά.

«Α, ναι, είναι υπέροχο αυτό το βιβλίο», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Μοιράστηκαν ένα αμοιβαίο χαμόγελο. Προτού μετατεθεί στο

σχολείο των Ηνωμένων Εθνών, ο Ομάρ Γιούσεφ δίδασκε στηνακαδημία που διηύθυνε η Αδελφότητα του Αγίου Ιωάννη ντε λαΣαλ στη Βηθλεέμ. Εκεί, στους φρέρηδες, είχε γνωρίσει και τονΤζορτζ Σαμπά, έναν από τους κορυφαίους μαθητές του. Ότανπήρε το απολυτήριό του, ο Ομάρ Γιούσεφ του χάρισε μια μαύρηδερματόδετη Βίβλο, αυτήν τη Βίβλο που είχε δωρίσει κάποτε στον 1

1


πολυαγαπημένο πατέρα τού Ομάρ Γιούσεφ ένας ιερέας στην Ιε-ρουσαλήμ, στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Βίβλος,μεταφρασμένη στα αραβικά, ήταν κειμήλιο ακόμα και τότε. Οπατέρας τού Ομάρ Γιούσεφ είχε γνωριστεί με τον ιερέα σε μιασυγκέντρωση στο σπίτι ενός Τούρκου μπέη, κι έπιασαν φιλίες. Ε-κείνα τα χρόνια δεν υπήρχε τίποτε το αλλόκοτο ή το αξιόμεμπτοστη στενή γνωριμία ανάμεσα σ’ έναν καθολικό ιερέα από το πα-τριαρχείο, στα σύνορα της Πύλης Τζάφα στην Ιερουσαλήμ, καιτον μουσουλμάνο μουχτάρ* ενός χωριού ζωσμένου με λιόδεντρα,στα νότια περίχωρα της πόλης. Την εποχή όμως που ο Ομάρ χά -ρισε τη Βίβλο στον Τζορτζ Σαμπά, μουσουλμάνοι και χριστιανοίζούσαν πλέον πιο ξέχωρα, σε ελαφρό κλίμα μίσους.

Τώρα πια η κατάσταση ήταν ακόμα χειρότερη.«Δεν έχει να κάνει με το θρησκευτικό στοιχείο, βλέπεις. Ένας

Θεός ξέρει πόσο πιο ευτυχισμένη θα ’ταν η βασανισμένη πολίχνημας αν δεν υπήρχε ούτε Βίβλος ούτε Κοράνι. Αν το περίφημο α -στέ ρι που οδήγησε τους τρεις μάγους είχε λάμψει, λόγου χάρη, πά -νω από τη Βαγδάτη αντί για τη Βηθλεέμ, η ζωή μας εδώ θα ’τανχαρά Θεού», είπε ο Σαμπά. «Απλώς, η συγκεκριμένη Βίβλος μούθυμίζει όλα όσα μου ’χεις προσφέρει».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έβαλε να πιει λίγο μεταλλικό νερό από έναμεγάλο πλαστικό μπουκάλι. Τα σκούρα καστανά μάτια του εί-χαν θολώσει από την ξαφνική συγκίνηση. Το παρελθόν επέστρε-ψε στο νου του ορμητικό και τον άγγιξε βαθιά: η παλιά Βίβλοςκαι τα πολυμαθή χέρια που είχαν αφήσει λαδιές και ιδρώτα καικατάνυξη με τα ακροδάχτυλά τους στο λεπτό χαρτί των σεβαστώνσελίδων· η μνήμη του πολυαγαπημένου του πατέρα, τριάντα χρό -νια πια από το χαμό του· και αυτό το αγόρι, που με τη δική τουβοήθεια είχε γίνει ο άντρας που καθόταν τώρα αντίκρυ του. Σή-κωσε το βλέμμα όλο τρυφερότητα, κι ενόσω ο Τζορτζ Σαμπά πα -ράγγελνε τα ορεκτικά και μια πιατέλα με ψητό κρέας, σκούπισεαπαρατήρητος τα μάτια με το δάχτυλό του.

Έφαγαν σε ατμόσφαιρα γαλήνιας συντροφικότητας ώσπουαπόσωσαν το κρέας και άδειασαν κι ένα πιάτο μπακλαβά. Ο σερ -

12

* Τούρκος κοινοτάρχης. (Σ.τ.Μ.)


βιτόρος έφερε τσάι για τον Τζορτζ κι ένα μικρό φλιτζάνι καφέ,πικρό και πηχτό, για τον Ομάρ.

«Όταν μετανάστευσα στη Χιλή, τη Βίβλο που μου χάρισεςτην είχα συνέχεια πάνω μου», είπε ο Τζορτζ.

Οι χριστιανοί της Μπέιτ Τζαλά, γενέτειρας του Τζορτζ, είχανακολουθήσει μια πρώτη ομάδα μεταναστών στη Χιλή και είχανοικοδομήσει εκεί μια μεγάλη κοινότητα. Οι ελευθερίες τις οποίεςαπολάμβαναν οι συγγενείς τους στο Σαντιάγο, που μπορούσαν ναλατρεύουν τον ίδιο Θεό με την πλειονότητα του πληθυσμού και τοεπίσημο θρήσκευμα της χώρας, ήταν ολοένα μεγαλύτερος πόλοςέλξης για όσους είχαν μείνει πίσω και διαισθάνονταν την κλιμα-κούμενη απέχθεια των μουσουλμάνων για την πίστη τους.

Στο Σαντιάγο, ο Τζορτζ πουλούσε έπιπλα που εισήγαγε απόέναν ξάδερφό του, ο οποίος είχε δική του βιοτεχνία κοντά στηνΜπαμπ Τούμα της Δαμασκού: ευφυούς σχεδίασης τραπεζάκιαγια επιτραπέζια παιχνίδια με ενσωματωμένες σκακιέρες και τά-βλι, και μια πράσινη τσόχα για χαρτιά· πελώρια γραφεία με ενθέ -σεις για τους νέους οινο-μεγιστάνες της χώρας· πλάκες διακοσμη -μένες με τη λέξη «ειρήνη» στα αραβικά και τα ισπανικά. Στη Χι-λή ο Τζορτζ παντρεύτηκε τη Σοφία, κόρη και αυτή Παλαιστίνιουχριστιανού. Η ίδια ήταν πανευτυχής, μα εκείνος νοσταλγούσε τονγέρο πατέρα του, τον Χαμπίμπ, και σταδιακά έπεισε τη Σοφία ότιτώρα πια επικρατούσε ειρήνη στην Μπέιτ Τζαλά και, άρα, μπο-ρούσαν να επιστρέψουν. Παραδεχόταν πως έκανε λάθος στα πε-ρί ειρήνης, αλλά ήταν μολαταύτα περιχαρής που γύρισε. Τον Ο-μάρ Γιούσεφ τον έβλεπε συχνά πυκνά, καθώς είχε αγοράσει τοπατρικό του σπίτι, αλλά απόψε ήταν η πρώτη φορά που είχαν τηνευκαιρία να τα πούνε οι δυο τους.

«Το παλιό το σπίτι είναι όπως το θυμάσαι, τίγκα στα νυφικάτου μπαμπά. Τα ενοικιαζόμενα στο καθιστικό, κι αυτά που είναιπρος πώληση στην κρεβατοκάμαρά του, τυλιγμένα με πλαστικό»,είπε ο Τζορτζ Σαμπά. «Μόνο που τώρα κονταροχτυπιούνται στοστριμωξίδι με κάτι μπουφέδες δικούς μου, αντίκες από τη Συρία,και με διάφορους περίτεχνους παλιούς καθρέφτες, που για κά-ποιο λόγο δεν πουλιούνται με τίποτα».

«Καθρέφτες; Και σου κάνει εντύπωση ότι κανένας δεν αντέ- 13


χει να κοιτάξει τον εαυτό του στα μάτια την σήμερον ημέραν;»είπε ο Ομάρ Γιούσεφ γέρνοντας προς το μέρος του και γελώνταςμε το πνιχτό, κυνικό του γέλιο. «Κάθε μέρα που περνάει, μας πα -ρασύρουν ολοένα πιο βαθιά στη διαφθορά και τη βία, και κανέ-νας δεν μπορεί ν’ αλλάξει τα πράγματα. Μια ελεεινή φάρα μπά-σταρδοι κι αμόρφωτοι κάνουν κουμάντο σ’ όλη την πόλη, και μέ -χρι κι η αστυνομία τούς τρέμει».

Ο Τζορτζ Σαμπά μίλησε σιγανά. «Κι εγώ τα ίδια σκέφτομαι,ξέρεις. Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων κουβαλιούνται εδώ πάνω καιπυροβολούν στην Γκίλο, στην άλλη άκρη της κοιλάδας, και οι Ισ -ραηλινοί απαντάνε με πυρά, και μετά μπουκάρουνε με τα τανκςτους. Το σπίτι μου την πλήρωσε ήδη μερικές φορές, όταν κάτιμπάσταρδοι ανέβηκαν στη στέγη μου και προκάλεσαν μπαράζισραηλινών πυρών. Βρήκα μια σφαίρα στον τοίχο της κουζίναςμου, που είχε μπει απ’ το παράθυρο της σάλας, τρύ πησε τη χο-ντρή ξύλινη πόρτα και διέσχισε όλο το διάδρομο προτού κάνειμια τρύπα να! στο ψυγείο μου». Χαμήλωσε τα μάτια και ο ΟμάρΓιούσεφ είδε τους μυς στο σαγόνι του να συσπώνται. «Δε θα τοεπιτρέψω άλλη φορά».

«Να φυλάγεσαι, Τζορτζ». Ο Ομάρ Γιούσεφ απόθεσε το χέριτου στη σφιγμένη γροθιά του Τζορτζ Σαμπά. «Εγώ μπορώ καιλέω ό,τι μου κατέβει για τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων, γιατί έχω με-γάλο σόι εδώ. Δε θα με απειλούσαν ποτέ, εκτός αν είναι προετοι -μασμένοι ν’ αντιμετωπίσουν την οργή της μισής Ντεχάισα. Αλλάεσύ είσαι χριστιανός, Τζορτζ. Δεν έχεις την ίδια προστασία».

«Ίσως φταίει που έζησα πολύ καιρό μακριά από δω και δενμπορώ ν’ αποδεχτώ την όλη κατάσταση». Ο Τζορτζ Σαμπά έ-στρεψε το βλέμμα στον Ομάρ Γιούσεφ. Τα γαλάζια μάτια του εί-χαν κάτι το παθιασμένο, το σχεδόν άγριο. «Ή απλώς δεν κατα-φέρνω να ξεχάσω όσα μου ’μαθες για μια ζωή με αξίες και ηθι-κούς κανόνες».

Ο Ομάρ Γιούσεφ απέμεινε σιωπηλός. Τελείωσε τον καφέ του.«Ξέρεις ποιος άλλος γύρισε στη Βηθλεέμ;» Η φωνή του Τζορτζ

Σαμπά ακουγόταν ζορισμένη, σαν να πάσχιζε να ελαφρύνει τοντόνο της συζήτησης. «Ο Ελίας Μπισάρα».

«Σοβαρά;» Ο Ομάρ Γιούσεφ χαμογέλασε.14


«Δεν τον έχεις πετύχει πουθενά; Βέβαια, εντάξει, μια βδομά-δα έχει μόνο που γύρισε. Είμαι σίγουρος πως θα περάσει να σεδει μόλις εγκατασταθεί».

Νεότερος από τον Τζορτζ Σαμπά, ο Ελίας Μπισάρα ήταν καιαυτός ένας από τους αγαπημένους μαθητές του Ομάρ Γιούσεφστο παλιό του σχολείο.

«Αυτός δεν έκανε το διδακτορικό του στο Βατικανό;» ρώτη-σε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Ναι, αλλά από τότε έχει μετακομίσει στη Ρώμη, ως αποστο-λικός γραμματέας ενός καρδινάλιου, ή κάτι τέτοιο. Τώρα επέ-στρεψε στο Ναό της Γεννήσεως. Ξέρω, ξέρω... κι ο Ελίας κι εγώπηγαίνουμε γυρεύοντας που ξανάρθαμε, Αμπού Ραμίζ. Ίσως καινα μη γίνεται να καταλάβεις τι περάσαμε. Μεγαλώσαμε σ’ αυτόντον θλιβερό τόπο λαχταρώντας απεγνωσμένα να φύγουμε, να πά -με σε μια άλλη χώρα, όπου να μπορούμε και λεφτά να βγά λουμεκαι να ’χουμε το κεφάλι μας ήσυχο. Αλλά έρχεται πάντα μια μέ-ρα που θυμάσαι τι γεύση έχει το αληθινό χούμους* και πόσο με-θυστικός είναι ο ήλιος πάνω στους λόφους και πώς ηχούν οι κα-μπάνες της εκκλησιάς σου κι η φωνή του μουεζίνη. Και σου λεί-πουν όλα τόσο πολύ, που τη γεύεσαι στο στόμα σου την αποθυ-μιά. Και τότε επιστρέφεις, ό,τι κι αν αφήνεις πίσω σου. Δεν μπο-ρείς να κάνεις αλλιώς».

«Θα περάσω από το Ναό να πω μια καλημέρα στον Ελίας μετην πρώτη ευκαιρία».

«Τον άλλο μήνα έρχονται Χριστούγεννα, οπότε ήθελα να σεπροσκαλέσω να τα γιορτάσουμε όλοι μαζί στο Ναό», είπε οΤζορτζ. «Και μετά ερχόσαστε με την Ουμ Ραμίζ απ’ το σπίτι γιατο χριστουγεννιάτικο τραπέζι».

«Με μεγάλη μου χαρά! Κι εκείνη θα το χαρεί πολύ».Οι δύο άντρες λογόφεραν για το ποιος έπρεπε να πληρώσει το

λογαριασμό. Και οι δυο τους άφησαν χρήματα στο τραπέζι, καιμετά πήραν ο ένας του αλλουνού και τα πίεσαν μέσα στη χού-φτα του να τα κρατήσει. Έπειτα άρχισαν οι πυροβολισμοί. Ήταν

15

* Κρεμώδης σαλάτα από ταχίνι, ρεβίθια, λεμόνι και λάδι. (Σ.τ.Μ.)


αρκετά κοντινοί, γιατί ακούγονταν βροντεροί και κούφιοι, όχισαν τις βιτσιές των μακρινών πυρών.

Ο Τζορτζ ύψωσε τα μάτια. «Πουτάνας γιοι! Άρχισαν πάλι».Σηκώθηκε, αφήνοντας τα δικά του χρήματα στο τραπέζι. «Πρέ-πει να φύγω, Αμπού Ραμίζ».

Έφτασαν στην πόρτα. Ο Ομάρ Γιούσεφ διέκρινε το τροχιο-δεικτικό βλήμα να αυλακώνει τον ουρανό πάνω από την κοιλά-δα, στοχεύοντας σ’ ένα σπίτι δίπλα στο δρόμο. Οι δυνατές σανμπουμπουνητά ριπές των πολυβόλων από το χωριό κατευθύνο-νταν προς τους Ισραηλινούς, στο προάστιο της Ιερουσαλήμ πέρααπό το γουάντι.* Τα πυρά έρχονταν από την ταράτσα ενός τε-τράγωνου, διώροφου σπιτιού σε απόσταση το πολύ πενήντα μέ-τρων. Στην προστατευμένη πλευρά του κτηρίου ήταν σταματη-μένο ένα σκούρο τζιπάκι Mitsubishi. Ο Τζορτζ Σαμπά βγήκε στοδρόμο.

«Χριστέ μου, πάλι στη στέγη του σπιτιού μου είναι σκαρφα-λωμένοι, θαρρώ».

«Τζορτζ...»«Μη νοιάζεσαι για μένα. Σήκω φύγε πριν πλακώσουν οι Ισ-

ραηλινοί. Ούτε τα σόγια σου δε σε φυλάνε από δαύτους. Αντίο,Αμπού Ραμίζ». Ο Τζορτζ Σαμπά απόθεσε τρυφερά το χέρι τουστο μπράτσο του Ομάρ Γιούσεφ, κι έπειτα άρχισε να προχωρείβιαστικά κατά μήκος του δρόμου, περνώντας τους περιφραγμέ-νους κήπους σκυφτός για να προφυλαχθεί.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έφραξε τ’ αυτιά του με τα χέρια καθώς οιΙσραηλινοί απαντούσαν με βαρύτερο οπλισμό. Το πολυβόλο αυ-τό έριχνε βλήματα που άφηναν μια απατηλά αργοκίνητη, διάστι -κτη γραμμή μες στο σκοτάδι, σαν φονικό κώδικα Μορς. Οι κουκ -κίδες του συλλάβιζαν θάνατο, και η θαλπωρή που ένιωθε κατάτη διάρκεια του δείπνου εγκατέλειψε τον Ομάρ Γιούσεφ. Δε διέ-κρινε πια τη μορφή του Τζορτζ Σαμπά. Αναρωτήθηκε μήπως έ -πρεπε να τον ακολουθήσει. Ο σερβιτόρος πίσω του στεκόταν νευ -ρικός στο κατώφλι, ανυπομονώντας να κλειδώσει. «Θα μπεις μέ-σα, θείο;»

16

* Ξεροπόταμος, φαράγγι. (Σ.τ.Μ.)


«Θα πάω στο σπίτι μου. Καλό βράδυ».«Ο Θεός να σε φυλάει».Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε ότι πρέπει να έμοιαζε εντελώς

γελοίος πηγαίνοντας τοίχο τοίχο στα τυφλά, κλοτσώντας ελαφράμπροστά του σε κάθε βήμα για να βρίσκει σίγουρο πάτημα στοσπασμένο πεζοδρόμιο. Φόβος και αμφιβολία τον κυρίευσαν. Μά -ντευε κάποια κίνηση στα σοκάκια απ’ όπου περνούσε, και οι σκιέςέπαιρναν για μια στιγμή μορφές ανθρώπων και ζώων, σαν να ή-ταν παιδάκι φοβισμένο που ψάχνει να βρει το μπάνιο στη σκοτει -νιά ενός νυχτωμένου σπιτιού. Είχε ιδρώσει, κι ο ιδρώτας μαζευ-όταν στο μουστάκι και τη φαλάκρα του, και πάγωνε στο βραδι-νό αγιάζι. Γέρασες και μυαλό δεν έβαλες, είπε στον εαυτό του, νατρέχεις τώρα σαν τον παλαβό σε ένα πεδίο μάχης με τα καλά σουτα παπούτσια! Ώρες ώρες, και το πιστόλι στον κρόταφο να σου βά-λουν, το μυαλό σου δεν ξέρεις πού είναι.

Οι πυροβολισμοί ξοπίσω του δυνάμωσαν. Αναρωτήθηκε τιθα έκανε ο Τζορτζ Σαμπά έτσι κι έβρισκε πάλι τους πιστολάδεςστη στέγη του, και κατέληξε πως μόνον όταν ένα πιστόλι σε σημα -δεύει στην καρδιά, συνειδητοποιείς στ’ αλήθεια τι είναι αυτό πουαγαπάς.

Η φαμίλια του Τζορτζ Σαμπά είχε λουφάξει δίπλα στον χοντρό,πέτρινο τοίχο της κρεβατοκάμαράς του. Ήταν η πλευρά του σπι -τιού που απείχε περισσότερο από τα όπλα. Ο Τζορτζ μπήκε απότην εξώπορτα. Οι πυροβολισμοί αντηχούσαν πιο δυνατά στο εσω -τερικό του σπιτιού, και αντιλήφθηκε ότι απανωτές σφαίρες δια-περνούσαν τα παράθυρα του διαμερίσματός του. Έσκυψε σε μιακόχη του διαδρόμου και γονάτισε με την πλάτη στον τοίχο. Τοκαθιστικό του, στο πίσω μέρος του σπιτιού, έβλεπε στο βαθύ γουά -ντι. Δεχόταν καταιγισμό ριπών από το ισραηλινό μέτωπο στηνκορυφή του γκρεμού.

Η Σοφία Σαμπά, αλλόφρων, κοίταζε επίμονα τον άντρα τηςστην άλλη άκρη του διαδρόμου. Δεν είχε κλείσει ακόμα τα σαρά -ντα, μα στο πρόσωπό της φάνηκαν έξαφνα ρυτίδες που ο άντραςτης δεν είχε ξαναδεί, θαρρείς και οι σφαίρες ράγιζαν την επιδερ- 1

7

2 – Φόνοι στη Βηθλεέμ


μίδα της σαν γυαλί. Τα μαλλιά της, βαμμένα σ’ ένα βαθύ κοκκι-νοκάστανο χρώμα, πλαισίωναν ορθωμένα και ανάκατα τα πανι-κόβλητα μάτια της. Έσφιγγε στην αγκαλιά της τον γιο και τηνκόρη της, και τα δυο παιδιά πιασμένα παραμάσχαλα, με τα κεφά -λια τους προφυλαγμένα κάτω από τα μπράτσα της. Και οι τρειςτους έτρεμαν. Πλάι τους, ο Χαμπίμπ Σαμπά καθόταν σιωπηλόςκαι θυμωμένος, κάτω από τα διακοσμητικά όπλα-αντίκες που ογιος του είχε κρεμάσει στον τοίχο. Ο Χαμπίμπ είχε ψηλά ζυγω-ματικά και μύτη μακριά και ίσια, θυμίζοντας την κατατομή κά-ποιου ανέκφραστου ευγενούς. Παρά τους πυροβολισμούς, κρα-τούσε το κεφάλι ακίνητο σαν ανάγλυφο πρόσωπο πάνω σε ένακόσμημα με καμέα.* Ο Τζορτζ φώναξε κάτι στον πατέρα του, πιοδυνατά από τις σφαίρες που σφυροκοπούσαν τους τοίχους, μαο γέρος δε σάλεψε.

Τα περισσότερα πυρά των Ισραηλινών έβρισκαν στον εξωτε-ρικό τοίχο του καθιστικού. Δεν ήταν βλήματα που εξοστρακίζο-νταν αυτά. Τους έριχναν στα ίσια. Κάθε τόσο μια σφαίρα δια-περνούσε τα συντρίμμια ενός παραθύρου, διέσχιζε τη σάλα καικαρφωνόταν στον τοίχο πίσω από τον οποίο είχε καταφύγει ηφαμίλια του Τζορτζ Σαμπά. Η Σοφία ανατρίχιαζε με κάθε νέοχτύπημα, θαρρείς και τα βλήματα μπορούσαν να γκρεμίσουν ο-λάκερο τον τοίχο, να τον φάνε πέτρα την πέτρα, αφήνοντας καιαυτήν και τα παιδιά της εκτεθειμένους στις ριπές. Τον φρικαλέοσαματά που έκαναν οι σφαίρες τόνιζαν κατά διαστήματα καθρέ -φτες και έπιπλα που γκρεμίζονταν μέσα στο καθιστικό, και πορ-σελάνες που έσπαγαν πέφτοντας από τα διαλυμένα ράφια τουςστο πέτρινο πάτωμα.

Μια σφαίρα διέτρεξε ηχηρά όλο το διάδρομο, θρυμματίζονταςτην ξύλινη εξώπορτα απ’ όπου είχε μπει ο Τζορτζ Σαμπά. Λίγονωρίτερα, την ώρα που περπατούσε σκυφτός και με διαρκείς ε-λιγμούς στο σκοτάδι του δρόμου, είχε πάρει την απόφαση ότι α-πόψε θα αντιδρούσε. Είχε καταραστεί τους ενόπλους μέσα απότα δόντια του, και όταν μια ριπή χτύπησε σε απόσταση αναπνοής

18

* Σκληρός ημιπολύτιμος λίθος με ανάγλυφη παράσταση, ιδίως προσώπου.(Σ.τ.Μ.)


από εκεί που στεκόταν, είχε βρίσει με όλη τη δύναμη της φωνήςτου. Τώρα, το μόνο που ήθελε ήταν να χωθεί ακόμα πιο βαθιάστην κόχη του, ν’ ανοίξει ένα λαγούμι στον τοίχο και να κρυφτείμέχρι να τελειώσει τούτος ο εφιάλτης. Αν κατάφερνε να μείνει α-κίνητος στη γωνιά του για αρκετή ώρα, μπορεί να ξυπνούσε καινα βρισκόταν στο μαγαζί του στο Σαντιάγο, και αυτή η ανόητηφαντασίωση της επιστροφής στην κατοικία των παιδικών του χρό -νων να ήταν μόνο ένα όνειρο, όχι πραγματικότητα από διάπυρομολύβι που κατέστρεφε το σπίτι του, ολέθριο και φονικό. Έστρε -ψε το βλέμμα στην κρεβατοκάμαρα και διέκρινε την ικετευτικήέκφραση της γυναίκας του, που πάλευε να κρατήσει τα κεφάλιατων παιδιών τους χωμένα κάτω από τις μασχάλες της. Δε θα ξυ-πνούσε στη Χιλή. Δε θα κρυβόταν. Έπρεπε να δώσει τέλος σε όληαυτή την κατάσταση. Σηκώθηκε γλιστρώντας κατά μήκος του τοί -χου, πιέζοντας την πλάτη του με δύναμη πάνω του, λες και ο τοί-χος μπορούσε να τυλίξει τη σάρκα του σ’ ένα στρώμα αδιαπέρα-στης πέτρας. Πήρε μια αγχωμένη ανάσα, σαν άνθρωπος που ετοι-μάζεται να βουτήξει σε παγωμένο νερό, και πέρασε τρέχονταςτον εκτεθειμένο στα πυρά διάδρομο ίσαμε την κρεβατοκάμαρα.

Ο Τζορτζ Σαμπά αγκάλιασε τη γυναίκα και τα παιδιά του.«Όλα θα πάνε καλά, μωρά μου», είπε. «Θα το τακτοποιήσω εγώ».Τους έσφιξε πάνω του για να μη δουν το σαγόνι του που έτρεμε.

Για πρώτη φορά, ο πατέρας του γύρισε το κεφάλι. «Τι σκο-πεύεις να κάνεις;»

Ο Τζορτζ κοίταξε τον ηλικιωμένο άντρα περίλυπος. Δεν τονξεγελούσε η ακινησία του Χαμπίμπ Σαμπά. Ο πατέρας του δενκρατιόταν χάρη στην ηρεμία και το πείσμα του παγωμένος στηνίδια ανέκφραστη στάση κόντρα στον τοίχο. Είχε ζαρώσει στηνκρεβατοκάμαρα γιατί ήταν μαθημένος στη διαφθορά και τη βίατης πόλης τους. Ζούσε όσο το δυνατόν πιο αθόρυβα και αθέαταμπορούσε, γιατί οι χριστιανοί ήταν η μειονότητα στη Βηθλεέμ, κιέτσι ο Χαμπίμπ Σαμπά φρόντιζε να μην αναστατώνει τους μου-σουλμάνους ορθώνοντας το ανάστημά του. Ο Τζορτζ είχε συνη-θίσει σ’ έναν αλλιώτικο τρόπο ζωής τα χρόνια που ζούσε εκτόςΠαλαιστίνης. Ακούμπησε το χέρι του στον ώμο του πατέρα τουκι έπειτα άγγιξε το τραχύ του μάγουλο. 1

9


Στη συνέχεια, με γρήγορες κινήσεις, σηκώθηκε κι έπιασε έναπερίστροφο-αντίκα που κρεμόταν στον τοίχο. Ήταν ένα βρετα-νικό Webley VI από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, που το είχε αγο-ράσει λίγους μήνες νωρίτερα από τους συγγενείς ενός γέρου, οοποίος είχε υπηρετήσει παλαιότερα στην Ιορδανική Αραβική Λε -γεώνα και είχε φυλάξει το όπλο ως ενθύμιο από τους Άγγλουςαξιωματικούς του. Το γκρίζο μέταλλο ήταν θαμπό και η ασφά-λεια είχε σκουριάσει, με αποτέλεσμα να μην ανοίγει ο κύλινδρος.Όμως, μες στο σκοτάδι η εξάσφαιρη θαλάμη του θα φάνταζε ό-σο έπρεπε φονική, σε αντίθεση με τα τρία περίτεχνα τουρκικάκουμπούρια που κοσμούσαν τον τοίχο της κρεβατοκάμαρας στοπλάι του. Ο Τζορτζ Σαμπά έσφιξε το χέρι του γύρω από την τε-τραγωνισμένη λαβή και ζύγιασε το βάρος του όπλου.

Ο Χαμπίμπ έκανε να πιάσει τον γιο του από το χέρι, αλλά δενμπόρεσε να τον συγκρατήσει. Η Σοφία τσίριξε όταν είδε το πε-ρίστροφο στο χέρι του άντρα της. Στο άκουσμα της κραυγής, ηκόρη της κρυφοκοίταξε κάτω από το μπράτσο της μητέρας της.Ο Τζορτζ ήξερε πως έπρεπε να δράσει επί τόπου, ειδάλλως θαλύγιζε στο θέαμα των τρομαγμένων παιδικών ματιών. Έσκυψεκαι ακούμπησε το χέρι στο μέτωπο του παιδιού, λες και ήθελενα του κλείσει τα μάτια. «Μη φοβάσαι, μικρή μου Μιράλ. Ο μπα -μπάκας θα πάει να πει στους κυρίους απάνω να σταματήσουντο παιχνίδι τους και να μην κάνουν φασαρία». Ακούστηκε ανόη -το, και για μια στιγμή άφησε τα δάχτυλά του απλωμένα πάνω στοπρόσωπο της μικρής, έτσι ώστε να μην αντικρίσει τη δυσπιστίαπου ήταν βέβαιος πως θα είχε χαραχτεί στο μουτράκι της. Ακό-μα κι ένα παιδί καταλάβαινε ότι δεν επρόκειτο για παιχνίδι. Έ-πειτα έτρεξε σαν αστραπή και βγήκε από την εξώπορτα.

20


ΚεφΑλΑ ιο Δευτερο

πυκΝό ΣκΟΤάδΙ ΤύΛΙγΕ ΜΕ ΤαχύΤΗΤα ΤΗΝ κΟΙΛάδα, γΛΙΣΤρώ-ντας σταχτί στις απόκρημνες πλαγιές των λόφων, σβήνοντας

τα λιγοστά λιόδεντρα και ρίχνοντας τη σκιά του στις ρομαντικέςφωτογραφίες των μαρτύρων στο κοιμητήριο, ώσπου ήρθε και κά -θισε πάνω από το χωριό Ιρτάς. Στο σπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν,κανένας δεν άναβε τα φώτα: εάν έκαναν κάτι τέτοιο, θα φώτιζαντο λαχανόκηπο και το ξέφωτο μες στα πεύκα, απ’ όπου η φαμί-λια περίμενε τον μεγαλύτερο γιο να γυρίσει στα κλεφτά στο σπίτιγια το ιφτάρ, το δείπνο που διακόπτει προσωρινά τη νηστεία τουραμαζανιού. Στην μπροστινή σάλα του σπιτιού, η Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν απίθωσε στο χαμηλό τραπεζάκι ένα δίσκο με καμάρ αλ-ντιν.* Τοποθέτησε τα ποτήρια με το χυμό βερίκοκο μπρο στά στιςμαξιλάρες όπου κάθε μέλος της φαμίλιας θα καθό ταν να δειπνή-σει. Το ποτήρι με τα περισσότερα κομμάτια φρούτου το έβαλεστη γωνία του τραπεζιού, στη θέση που διάλεγε ο Λουάι ώστε ναμπορεί να βλέπει από το παράθυρο την όποια ενδεχόμενη απει-λή. Έπειτα πήγε και στάθηκε για λίγο στο ανοιχτό παράθυρο και,αγνοώντας τις ανήσυχες, νευρικές φωνές της πεθεράς της από τηνκουζίνα, πάσχισε να δει μες στις σκιές, γυρεύοντας κάποιο σημά -δι ότι ο άντρας της επέστρεφε. Έσιαξε την ασπριδερή μαντίλα της,που ήταν πιασμένη με μια καρφίτσα κάτω από το πηγούνι τηςκαι τόνιζε το καλοσχηματισμένο ωοειδές πρόσωπό της. Τα μάτιατης είχαν ένα ζεστό, ανοιχτό καστανό χρώμα, σαν τα φυλλώμα-τα του φευγαλέου παλαιστινιακού φθινοπώρου, με μεγάλες βλε-φαρίδες. Ήταν ένα καλοσυνάτο, αισιόδοξο πρόσωπο, αν και τοκηλίδωναν μια αμυδρή υποψία πρόσφα της μοναξιάς και μια α-

21

* Πηχτός χυμός από πάστα βερίκοκου. (Σ.τ.Μ.)


γωνία γύρω από τα σφιγμένα χείλη. Ανατρίχιασε κι έσφιξε τα χέ-ρια γύρω από το στήθος της καθώς η βρα δινή ψύχρα την περό-νιαζε κάτω από το ανοιχτόχρωμο γιορτινό της φουστάνι.

Το κτίσμα βρισκόταν σε πλεονεκτικό σημείο γι’ αυτού του εί-δους τις λαθραίες επισκέψεις. Ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν μπο-ρούσε να μετακινείται από το κρησφύγετό του στο Ιρτάς σε τούτοτο τετράγωνο διώροφο σπίτι, τετρακόσια μέτρα από την κοιλάδα,δίχως να εκτίθεται στην ανοιχτωσιά, όπου ήταν πιθανό να τονπετύχαιναν τα τάγματα εφόδου των Ισραηλινών. Τα τσιμεντένιασπίτια και τα φιδογυριστά σοκάκια του Ιρτάς απλώνονταν κυμα -τιστά στις χαμηλότερες παρυφές και στo στενό πέρασμα, φαντά-ζοντας από αυτή την άκρη της κοιλάδας σαν ορμητικά ποταμά-κια που ξεχύνονται μέσα από παγετώνα, πέφτοντας αφρισμένασε γκρεμούς και κατακτώντας πλαγιές με πιο ήπια κλίση. Στα πε -ρίχωρα του Ιρτάς η κοιλάδα ήταν εύφορη, με τα καταπράσινα χω -ράφια των φελαχίν * να ξεπετιούνται εδώ κι εκεί, γύρω από τουςφημισμένους κήπους της καθολικής μονής που φρό ντιζαν οι α-δελφές του Τάγματος Hortus Conclusus.** Πίσω από το σπίτι τωνΑμπντέλ Ραχμάν, στην άκρη της κοιλάδας, βρίσκονταν οι αρχαίεςδεξαμενές –γνωστές και ως Δεξαμενές του Σολομώντα– που τρο-φοδοτούσαν το κύριο υδραγωγείο της Ιερουσαλήμ επί βασιλείαςΗρώδη. Με κάμποσες πηγές κατά μήκος της κοιλάδας, οι κάτοι-κοι του Ιρτάς απολάμβαναν μια πολυτέλεια απαγορευμένη γιατον υπόλοιπο αγροτικό πληθυσμό της Παλαι στίνης, που μοχθού -σε να τα φέρει βόλτα με δύσοσμα νερά από στέρνες και δεξαμε-νές κατά τη διάρκεια της οκτάμηνης θερινής ξηρασίας: στο Ιρ-τάς φύτρωναν και ψηλά, σκιερά πεύκα, εκτός από τα μπασμένα,προορισμένα για εκμετάλλευση λιόδεντρα στα οποία περιοριζό-ταν η βλάστηση των περισσότερων χωριών. Η Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν ήξερε πως ο σύζυγός της είχε ελευθερία κινήσεων κρυμ-μένος κάτω από τα πυκνά φυλλώματα των δέντρων, θαρρείς και

22

** Αγρότης της Μέσης Ανατολής. (Σ.τ.Μ.)** «Περίκλειστος Κήπος» (λατινικά στο πρωτότυπο). Το συγκεκριμένο μο-

ναστικό τάγμα είναι αφιερωμένο στην Παρθένο Μαρία και τη μεταφορική/κυ-ριολεκτική ανθοφορία του Ευαγγελισμού. (Σ.τ.Μ.)


η ίδια η φύση επιθυμούσε να είναι συνένοχη στον αγώνα του γιατα κατεχόμενα εδάφη. Ο Λουάι θα τους έβλεπε σίγουρα πρώτος,γιατί η πυκνή βλάστηση αραίωνε και σω νόταν καθώς οι πλαγιέςτων λόφων ανηφόριζαν απότομα από τη στενή κοίτη του γουά-ντι. Οι στρατιώτες θα ήταν εντελώς εκτεθειμένοι στις άγονες πλα -γιές, ακόμα και στο λυκόφως.

Εκείνη τη στιγμή η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν άκουσε κάτι νασαλεύει μες στα δέντρα. Αυτός πρέπει να ’ναι, σκέφτηκε. Έμεινεσιωπηλή, παρόλο που η πεθερά της τη φώναζε να πάει να βοη -θήσει με το υπόλοιπο σερβίρισμα. Δε διέκρινε κάποια συγκεκρι-μένη μορφή, μα τα χαμόκλαδα τσακίζονταν κάτω από βήματαόλο επιφυλακή. Ο Λουάι γύριζε στο σπίτι, για πρώτη φορά έπει-τα από πολλές μέρες. Η Ντιμά ίσιωσε πάλι τη μαντίλα της ανά-στατη, παίζοντας με την καρφίτσα στο λαιμό της.

Όσο καιρό και να κρυβόταν ο Λουάι από τους Ισραηλινούς,ποτέ δε θα συνήθιζε τα διαστήματα της απουσίας του από το σπί -τι, όπου ζούσαν πλέον η ίδια και οι γονείς του, ο αδελφός του καιοι τρεις αδελφές του. Μόνο ένα χρόνο ήταν παντρεμένοι, αλλάτον περισσότερο καιρό ο Λουάι τον είχε περάσει σε μυστικές απο -στολές. Ό,τι ακριβώς φοβούνταν οι γονείς της. Πριν από το γά-μο είχαν συμβουλευτεί τον ουστάζ * Ομάρ Γιούσεφ, ευυπόληπτοφίλο του πατέρα της και δάσκαλο, ο οποίος είχε δείξει ξεχωριστόενδιαφέρον για την Ντιμά. Είχε πει στους γονείς της ότι, παρόλοπου υπήρχε ο κίνδυνος η κόρη τους να χηρέψει πριν την ώρα της,οι δυο νέοι έμοιαζαν ν’ αγαπιούνται, και αυτού του είδους τα αι-σθήματα έπρεπε να ενθαρρύνονται σε τούτη την τόσο ξέχειλη α πόμίσος εποχή.

Έτσι, η Ντιμά είχε εγκαταλείψει την Ντεχάισα και τις σπου-δές της στο Σχολείο Θηλέων των Ηνωμένων Εθνών. Έπιασε δου -λειά στο συνεργείο αυτοκινήτων του πεθερού της, αναλαμβάνο-ντας τα λογιστικά και τα καθήκοντα της τηλεφωνήτριας. Στοσπίτι κατέληξε να κάνει μόνη της όλο το νοικοκυριό και να ονει-ρεύεται τις σπάνιες εμφανίσεις του Λουάι. Είχε φτάσει πια να λεί -πει για μια ολόκληρη εβδομάδα τη φορά, ή και περισσότερο, και

23

* (αραβικά) Δάσκαλος. (Σ.τ.Μ.)


όποτε γύριζε περνούσε μονάχα μια δυο ώρες μαζί της, κι έπειταέπρεπε να φύγει πάλι. Όταν έλειπε, την έπιανε μελαγχολία. Χω-ρίς τον άντρα της να δίνει ζωντάνια στις νύχτες της, οι μέρες στογυάλινο κουβούκλιο του συνεργείου ήταν μουντές και ανιαρές.Και το χειρότερο ήταν πως ο Μοχάμεντ, ο πατέρας του Λουάι,και ο αδελφός του, ο Γιουνίς, της φέρονταν ψυχρά, σαν να την κα -τηγορούσαν για τον κίνδυνο που διέτρεχε εκείνος κάθε φορά πουγυρνούσε στο σπίτι μες στα μαύρα σκοτάδια. Ή έφταιγε ίσως καικάτι ακόμα.

Πριν από μερικές εβδομάδες, ένας εύσωμος τύπος με στολήπαραλλαγής είχε περάσει από το συνεργείο την ώρα που ο Μο-χάμεντ και ο Γιουνίς έλειπαν. Είχε καθίσει πάνω στο γραφείο τηςΝτιμά, τσαλακώνοντας το χαρτομάνι της με τον φαρδύ πισινό του,κι έκανε να της πιάσει το μάγουλο. «Είναι κάτι που θέλω ν’ αγο-ράσω απ’ τους δικούς σου», της είπε, «αλλά θα πλήρωνα τα διπλάεάν σ’ άφηναν να μου το παραδώσεις εσύ η ίδια». Η Ντιμά τραβή -χτηκε και ο άντρας γέλασε. Πίσω του, το μάτι της πήρε τον Γιου-νίς, που στεκόταν στην είσοδο του συνεργείου. Ο τύπος ξανάπλω -σε το χέρι του, μα έπειτα, ακολουθώντας το βλέμμα της, είδε τονγαμπρό της. Γέλασε πάλι κι έφυγε από το συνεργείο. Ο Γιουνίςτης έριξε μια βλοσυρή ματιά και τον πήρε στο κατόπι, μιλώνταςτου ψιθυριστά και επιτακτικά. Από εκείνη τη μέρα δεν της είχεπει ούτε μισή κουβέντα.

Όταν επιτέλους έφτασε ο Λουάι, η Ντιμά διαμαρτυρήθηκε ότιο πατέρας και ο αδελφός του ήταν απόμακροι μαζί της. Ο άντραςτης, φύσει γαλήνιος και πράος, την κατέπληξε με την απροσδόκη -τη οργή του. «Δεν έχεις δικαίωμα να κρίνεις τον πατέρα μου καιτον αδελφό μου», έβαλε τις φωνές. «Πρόκειται για ζητήματα πουδε σε αφορούν».

Η Ντιμά δεν είχε ιδέα τι είδους «ζητήματα» ήταν αυτά – η ίδιαεννοούσε μόνο την παγωμάρα που επικρατούσε στο σπίτι και στηδουλειά. Ο Λουάι ηρέμησε αμέσως και απολογήθηκε. Είπε ότιτα νεύρα του ήταν τεντωμένα επειδή είχε περάσει μέρες ταμπου-ρωμένος σ’ ένα στενόχωρο κρησφύγετο, αλλά η Ντιμά ήξερεπως της έλεγε ψέματα. Είχε πάρει θέση άμυνας γιατί ήταν και οίδιος εκνευρισμένος με τον αδελφό του. Οι υποψίες της Ντιμά2

4


για τον Γιουνίς κατά κάποιον τρόπο επιβεβαιώθηκαν μετά το ξέ -σπασμα του Λουάι. Λίγο πριν φύγει την τελευταία φορά, η Ντι-μά είχε ακούσει τον Λουάι και τον Γιουνίς να τσακώνονται ψι-θυριστά. Δεν μπορούσε να πιάσει τι ακριβώς έλεγαν, μα μιλούσανσε υψηλούς τόνους. Και είχε προσέξει ακόμα το αγριωπό βλέμ-μα του άντρα της, όταν ο πατέρας του τον αγκάλιασε για να τοναποχαιρετήσει.

Καθώς η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν στεκόταν στο παράθυρο πα -σχίζοντας να διακρίνει από ποιο σημείο του δάσους ακούγονταντα βήματα, ο σταθερός ήχος τους κόπηκε απότομα. Έπειτα άρχι -σαν πάλι, όχι τόσο καθαρά όσο πριν, πιο πολύ σαν αργόσυρτοςβηματισμός μες στα βάτα, σαν να είχε χαλαρώσει έξαφνα η πρω-τύτερη επιφυλακή του άντρα που πλησίαζε.

«Α, εσύ είσαι, Αμπού Γουαλίντ;»Η φωνή ανήκε στον άντρα της. Μιλούσε ήρεμα, σε τόνο φιλι-

κό. Η Ντιμά έστρεψε το βλέμμα προς την κατεύθυνση της φω-νής. Στην αρχή δεν είδε τίποτε, κι έπειτα στην άκρη των πεύκωνέλαμψε μια μικρή κόκκινη κουκκίδα, πεταρίζοντας άτσαλα πέραδώθε σαν να προσπαθούσε να διαγράψει έναν μικρό κύκλο. Στα -μάτησε τρεμάμενη σ’ ένα σημείο, σαν πυγολαμπίδα που στέκε-ται σ’ ένα φύλλο. Και μόλις η κόκκινη κουκκίδα έπαψε να κινεί-ται, μονομιάς ακούστηκε ένας πυροβολισμός. Η Ντιμά πήρε μιακοφτή ανάσα. Το επιπλέον οξυγόνο τροφοδότησε, θαρρείς, τηνόρασή της, γιατί είδε τον Λουάι. Ξεπρόβαλε από το σύδεντρο πα -ραπατώντας. Η Ντιμά δεν μπορούσε να διακρίνει το πρόσωπότου, αλλά αναγνώρισε το τζιν μπουφάν και το μπλουτζίν που τουείχε αγοράσει πριν από την τελευταία του επίσκεψη. Έσφιγγε τοχέρι πάνω στον ώμο του.

Και να την πάλι η κόκκινη κουκκίδα! Ο κρότος μιας δεύτερηςριπής ήχησε στο σκοτάδι, και ο Λουάι στριφογύρισε με τα χέριατου απλωμένα, σαν χορευτής Σούφι στη θεϊκή έκσταση του σε-μά,* γυρίζοντας σαν σβούρα με το κεφάλι γερμένο πίσω, το ένατου χέρι στραμμένο στη γη και το άλλο με την παλάμη ανοιχτή

25

* Είδος εκστατικού χορού, που είναι παρεμφερής με το χορό των περιστρε-φόμενων δερβίσηδων. (Σ.τ.Μ.)


στα ουράνια. Σωριάστηκε μπρούμυτα μέσα στο παρτέρι με ταλάχανα.

Η Ντιμά απέμεινε να κοιτάζει με γουρλωμένα μάτια. Η πεθε-ρά της μπήκε στη σάλα θρηνώντας γοερά, στριγγλίζοντας πως εί -χαν πλακώσει Ισραηλινοί εισβολείς. «Θα μας σκοτώσουν όλους!»φώναζε. «Γιουνίς, παιδί μου, πήγαινε να φέρεις τον πατέρα σουνα μας προστατέψει! Μοχάμεντ, άντρα μου, έλα να μας φυλά-ξεις!» Ποδοβολητό ακούστηκε από το πάνω πάτωμα, καθώς οιδύο άντρες είχαν ξυπνήσει απότομα από τον απογευματινό τουςυπνάκο κι έτρεχαν προς τη σκάλα. Η Ντιμά ένιωθε σαν να είχεμεταμορφωθεί σε πέτρα. Με την παραμικρή κίνηση φοβόταν ότιμπορεί να σκόρπιζε σε μικρά μικρά κομμάτια, ότι όλο της το σώ-μα θα κατέρρεε με πάταγο μέσα σ’ ένα σύννεφο από σκόνη καιπετραδάκια. Έντρομη και με κόπο, γύρισε κι έτρεξε προς τηνπόρτα, αναποδογυρίζοντας ένα ποτήρι καμάρ αλ-ντιν στο πέρα-σμά της.

Οι δολοφόνοι μπορεί να καραδοκούν ακόμα στο σκοτάδι, σκέ-φτηκε η Ντιμά, αλλά πρέπει να τον βρω, να τον αγγίξω. Μόνο ναμη μου τραυματίστηκε βαριά.

Πέρασε σκουντουφλώντας μέσα από τα λάχανα και σωριά-στηκε κατάχαμα στο πλευρό του Λουάι. Μόνο τότε συνειδητο-ποίησε πως έκλαιγε με αναφιλητά, και όταν γύρισε τον άντρα τηςανάσκελα, οι λυγμοί της έγιναν ουρλιαχτό. Τα ορθάνοιχτα μάτιατου την κοίταζαν ανέκφραστα, σαν να ήταν αόρατη. Η γλώσσατου ξεπρόβαλλε χλομή ανάμεσα από τα χείλη. Το τζιν μπουφάντου ήταν βρεγμένο, μουλιασμένο στο αίμα από το γιακά μέχρι τοναφαλό. Η Ντιμά έσφιξε το χέρι του και άγγιξε το πρόσωπό του.Ήταν τόσο μα τόσο όμορφος. Κοίταξε το χέρι του. Τα δάχτυλάτου ήταν μεγάλα και λεπτά, τούτα τα ίδια δάχτυλα που τη χάι-δευαν τρυφερά σε κάθε του ερχομό. Γιατί ο αγώνας της Παλαι-στίνης να είναι πιο σημαντικός γι’ αυτόν από την ευτυχία και τηναγάπη τους;

Η μητέρα του Λουάι κατέφθασε περνώντας μέσα από τα λά-χανα. Ήξερε τι σήμαινε το ουρλιαχτό της Ντιμά. Έπεσε στα γό-νατα πλάι στον γιο της και απόθεσε τα χέρια της στον ματωμένοκορμό του. Η Ντιμά άκουσε το απαλό στύψιμο του μουσκεμέ-2

6


νου ρούχου, καθώς η γριά γυναίκα το έσφιγγε με απόγνωση. Ημητέρα σήκωσε τα χέρια, έβαψε τα μάγουλά της με το αίμα τουγιου της και επικαλέστηκε τον Θεό.

«Φύγε από πάνω του!»Η Ντιμά άκουσε τη φωνή του Γιουνίς πίσω της. Την άρπαξε

από τον ώμο και την έσπρωξε με βία μακριά από το πτώμα τουάντρα της. Σήκωσε τη μητέρα του με το μαλακό, μα την απομά-κρυνε και αυτήν από το άψυχο σώμα. Εκείνη έκλαιγε με αναφι-λητά και φώναζε: «Αλλάχου άκμπαρ», ο Θεός είναι μεγάλος. Περ -νώντας πλάι από την Ντιμά με τη μητέρα του, ο Γιουνίς την κοί-ταξε στα μάτια. Είχε ύφος εχθρικό και αμυντικό. Η ματιά του τηνέκανε να σαστίσει. Ο Γιουνίς απέστρεψε το βλέμμα. «Μην πει-ράξεις τίποτε! Άσ’ τα όπως είναι μέχρι να έρθει η αστυνομία γιατην έρευνα».

«Η αστυνομία;»«Ναι».«Και τι θα ερευνήσει η αστυνομία; Οι Ισραηλινοί τον δολο-

φόνησαν τον αδελφό σου. Θα πάει, δηλαδή, η αστυνομία και θασυλλάβει τον Ισραηλινό στρατιώτη που τον πυροβόλησε;»

«Θα κάνεις αυτό που σου λέω».«Τίποτα δεν μπορεί να κάνει η αστυνομία εάν δεν είναι Πα-

λαιστίνιος ο δολοφόνος. Και ποιος Παλαιστίνιος θα σκότωνε τοναδελφό του; Ποιος Παλαιστίνιος θα σκότωνε έναν ηγέτη της α-ντίστασης;»

Ο Γιουνίς κοίταξε πέρα. Η Ντιμά τον πλησίασε, μα εκείνοςγύρισε και της ξανάριξε ένα βλέμμα επιτιμητικό και βίαιο.

Η Ντιμά θα μιλούσε με ακόμα μεγαλύτερη οργή, αλλά τηςφαινόταν σαν βεβήλωση της σορού του άντρα της να πει βαριέςκουβέντες. Μόλις ο Γιουνίς άναψε τα φώτα του σπιτιού, γαλα-ζωπές ακτίνες από λαμπτήρες φθορισμού φώτισαν την αυλή. Ηπαγερή τους αντανάκλαση έλαμψε μέσα στη λίμνη από το αίματου Λουάι.

27


ΚεφΑλΑ ιο τρ ιτο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ ακΟύΜπΗΣΕ πρΟΣΕκΤΙκά ΤΟΝ ΒυΣΣΙΝί δΕρ-μάτινο χαρτοφύλακα στο γραφείο του και ξεκλείδωσε τη χρυ -

σή γυαλιστερή κλειδαριά του με το συνδυασμό. Από μια θήκηστο εσωτερικό έβγαλε μια πένα Mont Blanc. Ήταν το δώρο μιαςτάξης αποφοίτων, που ήξεραν την αδυναμία του για τα προσεγ-μένα αξεσουάρ. Απολαμβάνοντας το καλοζυγισμένο βάρος τηςπένας στο χέρι του, έστρεψε το βλέμμα σε μια στοίβα ασκήσεωνπου έπρεπε να βαθμολογήσει. Αναρωτήθηκε αν οι μαθήτριες στιςοποίες ανήκαν τα τετράδια θα ένιωθαν ποτέ γενναιοδωρία ή ευ-γνωμοσύνη για τον καθηγητή τους. Άρχισε να διαβάζει τις σύ-ντομες εκθέσεις τους για την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρα-τορίας. Τον περισσότερο καιρό –πολύ περισσότερο απ’ όσο θαέπρεπε– ένιωθε απίστευτη οργή για τούτα τα κορίτσια. Προσπα-θούσε να μην οργίζεται, αλλά δεν άντεχε να τις ακούει να ανα-μασούν πολιτικές κοινοτοπίες για το δύσμοιρο, βασανισμένο αρα -βικό έθνος, το κατατρεγμένο από τους Σταυροφόρους και τουςΜογγόλους μέχρι τους Τούρκους και τους Βρετανούς, και ίσαμετην εξέγερση της ιντιφάντα.* Δεν είχαν άδικο όσοι έβλεπαν τουςΆραβες ως θύματα της βάναυσης ιστορίας τους, αλλά ήταν σφάλ -μα να προεξοφλείς ότι δεν έφεραν την παραμικρή ευθύνη για ταβάσανά τους. Ο Ομάρ Γιούσεφ πάσχιζε με τις παρεμβάσεις τουνα εξουδετερώσει τη μισητή, κοντόφθαλμη συνθηματολογία τους.Ωστόσο, στην πραγματικότητα, το μόνο που κατάφερνε ήταν να

28

* Το αντιστασιακό κίνημα των Παλαιστινίων στα κατεχόμενα από το Ισ-ραήλ εδάφη της δυτικής όχθης του Ιορδάνη και της λωρίδας της Γάζας, πουξεκίνησε το 1987. (Σ.τ.Μ.)


νιώθει ακόμα μεγαλύτερη οργή, και οι μαθήτριές του κατέληγαννα τον αντιμετωπίζουν με κάποια δυσπιστία.

Αποφασίζοντας να δείξει μεγαλοψυχία, ο Ομάρ έγραψε έναμεγάλο «14» στο περιθώριο του πρώτου τετραδίου, που ήταν πο-λύ τσαπατσούλικο, κι έπιασε την επόμενη έκθεση. Είχε αρχίσει ναγερνάει. Συλλογίστηκε τον Τζορτζ Σαμπά και τα παρήγορα αι-σθήματα που είχε βιώσει κατά τη διάρκεια του δείπνου τους, ότιο Τζορτζ και μαθητές σαν κι αυτόν θα ήταν η περήφανη, ζωντα-νή κληρονομιά του. Ήξερε καλά πως οι πρόσφατες εκρήξεις τουστην τάξη οφείλονταν σ’ ένα συνδυασμό αγανάκτησης για τις α -φε λείς, απλοϊκές και βίαιες πολιτικές απόψεις των μαθητριών του,και φόβου, πως ήταν πια πολύ μεγάλος και αποκομμένος από τονκόσμο τους για να τους αλλάξει μυαλά. Ήξερε πως η κατάστασηθα ήταν τρισχειρότερη σε σχολείο αρρένων, αλλά ακό μα και τακορίτσια του κουβαλούσαν τόση βία στις ψυχές τους, που τον ά-φηναν άναυδο. Όσο και αν πάλευε να λυτρώσει τα παι διά τηςΝτεχάισα από τη στενομυαλιά τους, πάντα θα βρίσκονταν άλλοι–πολύ περισσότεροι και πολύ πιο επιμελείς– να τα σκλαβώσουν.

Ήταν αλλιώς τα πράγματα όταν δίδασκε στους φρέρηδες. Ε-κείνα τα χρόνια υπήρχε αφθονία εύστροφων νέων, που ανοίγο-νταν με προθυμία στις απόψεις του. Όμως, δεν είχαν αλλάξει μο -νάχα οι μαθητές από τότε. Η εμπάθεια και το μίσος είχαν κατα-πιεί τη Βηθλεέμ, φέρνοντας στο κατόπι τους τη φτώχια, την πικρίακαι την προπαγάνδα. Ακόμα και χαρισματικές μαθήτριες, όπωςη Ντι μά Αμπντέλ Ραχμάν, παρασύρονταν από την περιρρέουσαατμόσφαιρα βίας. Ο πατέρας της, γείτονας του Ομάρ Γιούσεφ,του είχε τηλεφωνήσει το προηγούμενο βράδυ για να του πει ότι οσύζυγος της κόρης του, ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, είχε σκοτωθεί.Η κηδεία θα γινόταν νωρίς το πρωί, την ώρα που ο Ομάρ Γιού-σεφ θα ήταν ακόμα στο σχολείο, αλλά σχεδίαζε να περάσει να δειτην Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν το απόγευμα. Είχε σκεφτεί να κου-βεντιάσει μαζί της το ενδεχόμενο να επιστρέψει στο σχολείο, μαέπειτα θυμήθηκε πόσο λάτρευε τον άντρα της και αποφάσισε ναπεριμένει προτού της κάνει προτάσεις για το μέλλον.

Κάτι τέτοιες στιγμές, όταν ο πρωινός ήλιος φώτιζε παγερά τηνάδεια αίθουσα και οι εκθέσεις που βαθμολογούσε ήταν κάτω του 2

9


μετρίου, ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτιόταν κατά πόσον έπρεπε νασυναινέσει στο αίτημα του Αμερικάνου διευθυντή και να παραι-τηθεί. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν μόλις πενήντα έξι ετών, αλλά ο Κρί -στοφερ Στέντμαν του ζητούσε να βγει στη σύνταξη. Είχε προσέ-ξει τις ματιές που έριχνε ο Αμερικάνος στα τρεμάμενα χέρια του,κατάλοιπο του χρόνιου αλκοολισμού, που είχε περάσει όμως πιαοριστικά στο παρελθόν. Το τρέμουλο τον έκανε να μοιάζει ακό-μα πιο εύθραυστος απ’ ό,τι η αργοκίνητη, βαριά περπατησιά του.Μπορεί ο Στέντμαν να ήθελε απλώς έναν άνθρωπο σφριγηλό, ακ -μαίο, μα ο Ομάρ Γιούσεφ τον μισούσε επειδή υποψιαζόταν πωςο Αμερικάνος στην πραγματικότητα ήθελε έναν καθηγητή πουδε θα του έφερνε αντιρρήσεις. Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστη κε ότιείχε διαπλάσει αρκετά οξυδερκή νεανικά μυαλά, όπως ο ΤζορτζΣαμπά, ο Ελίας Μπισάρα και η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν, τόσα πουθα ικανοποιούσαν και τον πιο ευσυνείδητο δάσκαλο. Ίσως ήτανσφάλμα που καθόταν κι έσκαγε κάθε μέρα, υποβάλλοντας την ψυ -χή του στη δοκιμασία να πρέπει να αποκρούει έναν ολόκληρο πα -ρανοϊκό μηχανισμό προπαγάνδας και ψεύδους υπέρ των μαρτυ-ρικών θανάτων.

Η πρώτη από τις μαθήτριές του μπήκε στην τάξη. «Καλή σαςμέρα, ουστάζ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ανταπέδωσε το χαιρετισμό χαμηλόφωνα. Μετην άφιξη των μαθητριών του, οι παρήγορες σκέψεις γύρω απότους παλιούς μαθητές του σκόρπιζαν, και βούλιαζε πάλι στο ε-χθρικό παρόν, με τις αισθήσεις του να επικεντρώνονται στην κα-κογουστιά του σχολείου. Τα θρανία έγδερναν το πάτωμα της αί-θουσας καθώς οι μαθήτριες κάθονταν στις θέσεις τους. Ο αέραςγέμιζε με μια ανεπαίσθητη βρόμα από άπλυτες μασχάλες και πορ -δές φασολάδας. Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε το βλέμμα στο τετρά-διο που κρατούσε και προσποιήθηκε ότι το βαθμολογούσε. Ηπένα έτρεμε στα δάχτυλά του, συχνό φαινόμενο τις τελευταίες μέ -ρες. Είχε μια μικροσκοπική ηπατική κηλίδα στη ράχη του χεριούτου, που εμφανίστηκε μπροστά του ξαφνικά καθώς γυρνούσε τιςσελίδες. Ήταν καινούργια, σχεδόν σαν να είχε γεννηθεί από τημια μέρα στην άλλη, λες και κάποιο τζίνι είχε τρυπώσει στην κρε -βατοκάμαρά του την ώρα που κοιμόταν και τον είχε σημαδέψει3

0


αμετάκλητα σαν πρόωρα γερασμένο. Με αυτό το σκεπτικό, απο -ρούσε πώς και το πνεύμα που τον επισκέφθηκε τον είχε πετύχειστο κρεβάτι, αφού ο Ομάρ Γιούσεφ είχε την αίσθηση ότι περνού -σε πια τη μισή του νύχτα στο μπάνιο, κατουρώντας, και το τζίνιθα μπορούσε με την ίδια ευκολία ν’ αφήσει τη σφραγίδα της συ-νταξιοδότησης στο πέος του, που έσταζε διαρκώς. Αυτός ήτανο αληθινός εαυτός του, και αυτή θα ήταν στο εξής η πραγματι-κότητα της ζωής του. Ενδεχομένως, δεν είχε υπάρξει μεγάλο κε-λεπούρι ακόμα και στα νιάτα του. Στο ροδαλό, μελαγχολικό πορ -τρέτο του νεαρού Ομάρ Γιούσεφ θα έπρεπε να προσθέσει δυομάτια θολωμένα από το πιοτό και χείλη σφιγμένα από την πικρίατου ανθρώπου που νιώθει ότι χρωστάει ένα σωρό απολογίες – σεόσους ενόχλησε όντας μεθυσμένος, μα πιο πολύ στον εαυτό του.Πράγματι, ίσως ήταν αλήθεια πως δεν είχε ανάγκη από αυτήν τηφθορά κάθε πρωί. Θα κουβέντιαζε την πιθανότητα να βγει στησύνταξη με τη γυναίκα του, τη Μαριάμ.

Και άλλες μαθήτριες μπήκαν στην τάξη. Οι πιο πολλές, σιω-πηλές. Ήξεραν καλά πόσο αυστηρά αντιμετώπιζε ο Ομάρ Γιού-σεφ την ψιλοκουβέντα την ώρα του μαθήματος, εκτός από τιςφορές που έδειχνε να είναι στα κέφια του – πράγμα πολύ σπάνιοστην αρχή της πρώτης ώρας, γύρω στις εφτά και μισή το πρωί. Μαένα κορίτσι ήταν τόσο αναστατωμένο, που δεν κρατιόταν. Η Χα -ντιτζά Ζουμπεϊντά μπήκε στην τάξη βιαστική και ζωηρή. Ήτανψηλή και λεπτή, με μαύρα μαλλιά κουρεμένα καρέ. Είχε πρώιμασημάδια ακμής και στα δυο χλομά της μάγουλα. Προτού καθί-σει, έσκυψε πάνω από το θρανίο όπου κάθονταν δύο φιλενάδεςτης: «Με πήρε ο μπαμπάς μου πριν έρθω», τους είπε. «Συνέλαβανέναν δωσίλογο. Είναι ο ίδιος που βοήθησε τους Ισραηλινούς νασκοτώσουν τον μάρτυρα στο Ιρτάς. Λέει ότι θα τον εκτελέσουντον προδότη». Μιλούσε ψιθυριστά, μα στην ησυχία της τάξης ταλόγια της ακούστηκαν ξεκάθαρα, όπως και το μοχθηρό κακάρι-σμα που τα συνόδευε.

«Ποιος ήταν τελικά;» ρώτησε μία από τις φίλες της.«Ο δωσίλογος; Ένας αναθεματισμένος χριστιανός από την

Μπέιτ Τζαλά είναι. Σαμπά τον λένε, νομίζω. Αυτός οδήγησε τουςΕβραίους στο σημείο ακριβώς όπου βρισκόταν ο τύπος στο Ιρτάς, 3

1


που ήταν σπουδαίος αγωνιστής, και μάλιστα του έδωσε και τη χα -ριστική βολή μ’ ένα μεγάλο μαχαίρι που του ’δωσαν οι Εβραίοι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ άφησε κάτω την πένα του, προτού του πε-ταχτεί στην άλλη άκρη από το τρέμουλο. Έκανε πέρα τα τετρά-δια και ακούμπησε το κεφάλι στα χέρια του για να συγκεντρω-θεί. Είχαν πιάσει τον Τζορτζ, ήταν σίγουρος. Ξερόβηξε για να καλ -μάρει τη φωνή του. «Χαντιτζά», είπε στο κορίτσι βραχνιασμέ νος.«Ποιον Σαμπά λες;»

«Νομίζω Τζορτζ τον λένε, ουστάζ. Τζορτζ Σαμπά. Ο μπαμπάςμου λέει ότι στο σπίτι του έχει πρόστυχα αγάλματα με γυμνές γυ-ναίκες και ότι πρότεινε στον αξιωματικό που τον συνέλαβε ναπάρει την κόρη του στη θέση του».

Τα κορίτσια πλατάγισαν τις γλώσσες κουνώντας τα κεφάλιατους με νόημα.

«Ο χριστιανός τ’ ομολόγησε κιόλας. Είπε: “Ξέρω για ποιο λό-γο ήρθατε. Ήρθατε να με πάρετε επειδή ξεπουλήθηκα στους Εβραίους”. Ο μπαμπάς μου του ’ριξε και μια γερή κατραπακιάμετά την ομολογία του».

Ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε κι έγειρε πάνω στο γραφείο του.«Έλα δω», είπε κοφτά. Καθώς το κορίτσι πλησίαζε, λιγάκι σα-στισμένο, σκεφτόταν σοβαρά να της ρίξει την ίδια κατραπακιάπου ο πατέρας της ισχυριζόταν ότι είχε καταφέρει στον δωσίλο-γο. Αναρωτήθηκε τι εικόνα σχημάτιζε άραγε γι’ αυτόν το κορί-τσι καθώς στεκόταν στην άλλη πλευρά του γραφείου. Ήξερε πωςτα μάτια του είχαν γεμίσει δάκρυα οργής, και το κρεμασμένο προ -γούλι κάτω από το σαγόνι του έτρεμε. Πρέπει να είχε όψη αξιο-θρήνητη ή, ακόμα, πολύ τρομακτική. «Τι σας διδάσκω σ’ αυτήνεδώ την τάξη;»

Το κορίτσι κοίταζε τον Ομάρ Γιούσεφ σαν χαζό.«Πώς σας έχω μάθει να αντιμετωπίζετε την ιστορία;» Ο Ο-

μάρ Γιούσεφ περίμενε. Περιεργαζόταν επίμονα το κορίτσι. Από-κριση όμως δεν πήρε, οπότε εξακολούθησε: «Σας μαθαίνω να ε -στιά ζετε στα αποδεικτικά στοιχεία, κι έπειτα να αποφαίνεστε τιγνώμη έχετε για τον τάδε σουλτάνο ή για τα αίτια του δείνα πο-λέμου».

«Μάλιστα. Δίκιο έχετε», είπε το κορίτσι με ανακούφιση.32


«Επομένως, πώς γνωρίζεις ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος ή-ταν δωσίλογος;»

«Ο μπαμπάς μου μου το ’πε».«Ποιος είναι ο πατέρας σου;»«Ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά, υπαρχιφύλακας στην αντικατα-

σκοπία και στην ομάδα αμέσου δράσεως».«Και διενήργησε ο ίδιος την έρευνα, από την αρχή ως το τέ-

λος;»Το κορίτσι σαν να μπερδεύτηκε.«Όχι, βέβαια», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Οπότε θα ’πρεπε πρώ-

τα να μιλήσεις με όλους όσοι διερεύνησαν πράγματι την υπόθε-ση, πριν καταλήξεις στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος αυτός είναιστ’ αλήθεια δωσίλογος. Καλά δε λέω;»

«Αφού ομολόγησε».«Σ’ εσένα ομολόγησε; Αυτοπροσώπως; Πρέπει πρώτα να μι-

λήσεις με τον ίδιο. Να καταλάβεις τι άνθρωπος είναι. Να μιλήσειςμε τους φίλους του. Το σπουδαιότερο απ’ όλα, πρέπει να βρεις τοκίνητρό του ως συνεργού. Για τα λεφτά το ’κανε; Μπορεί να είχεήδη ένα σωρό λεφτά και να μην του χρειάζονταν περισσότερα.Επομένως, τι λόγο είχε να το κάνει; Υπήρχε κανένας άλλος πουίσως το ’κανε για να τον ενοχοποιήσει; Μήπως κάποιος ανταγω-νιστής του, για λόγους συμφέροντος;»

Το κορίτσι κουνιόταν νευρικό πέρα δώθε κι έξυνε τα σπιθου-ράκια στο μάγουλό του. Ο Ομάρ Γιούσεφ είδε ότι η Χαντιτζά ή -ταν έτοιμη να βάλει τα κλάματα. Ήξερε πως της είχε βάλει τιςφωνές και πως έγερνε πάνω στο γραφείο του σε απόσταση ανα-πνοής από το πρόσωπό της, μα δεν τον ένοιαζε. Ήταν έξω φρε-νών με την άγνοια μιας ολόκληρης γενιάς, και την έβλεπε συγκε-ντρωμένη στις στενές πλάτες και το ανέκφραστο πρόσωπο τουσυγκεκριμένου κοριτσιού.

«Πού να τα ξέρω όλα αυτά;» είπε τραυλίζοντας η Χαντιτζά.«Γιατί πρέπει να τα ξέρεις προτού καταδικάσεις έναν άνθρω-

πο σε θάνατο». Ο Ομάρ Γιούσεφ έγειρε όσο πιο κοντά μπορούσεπρος το μέρος της. «Μιλάμε για θάνατο. Θάνατο! Δεν είναι κάτιπου το παίρνεις στο ψιλό, δε χαχανίζεις ούτε καυχιέσαι για τοθάνατο του άλλου. Αυτός ο υποτιθέμενος δωσίλογος καποιανού 3

3



πατέρας είναι. Φαντάσου να ’πιαναν τον δικό σου τον πατέρακαι να ’ξερες πως θα τον σκοτώσουν». Καθώς μιλούσε, ο ΟμάρΓιούσεφ συνειδητοποίησε ότι το κορίτσι μπορεί να είχε ένα σωρόαφορμές να φαντάζεται τον πατέρα του νεκρό από χέρι Ισραη-λινού, ή σε κάποια βλακώδη ανταλλαγή πυρών. Κατά πάσα πιθα -νότητα, αυτός ακριβώς ο εφιάλτης στοίχειωνε τις νύχτες της Χα-ντιτζά, αστραφτερές εικόνες του νου που την τρομοκρατούσαν.Η σκέψη έκανε τον Ομάρ Γιούσεφ να νιώσει για μια στιγμή συ-μπόνια για το κορίτσι. Ίσιωσε τη μέση του. «Κάθισε, Χαντιτζά».

Έβγαλε τη χτένα του κι έσιαξε τις τούφες των μαλλιών που εί -χαν πέσει στο μέτωπό του από την ένταση και τις φωνές. Η τάξηπαρέμεινε σιωπηλή. Έβαλε τη χτένα στο τσεπάκι του σακακιούτου και κάθισε. «Όταν θα φύγετε από τούτο τον κόσμο, τι θ’ αφή -σετε πίσω σας;» ρώτησε. «Θα κάνετε ένα σωρό παιδιά; Και τι μ’αυτό; Έχει κάτι τέτοιο αξία από μόνο του; Όχι, εξαρτάται απότο τι θα τους έχετε διδάξει. Θ’ αφήσετε μεγάλη περιουσία; Και τιείδους άνθρωποι θα την κληρονομήσουν; Σε τι θα την ξοδέψουν;Θα σας θυμάται ο κόσμος με αγάπη; Ή θα νιώθουν μίσος και μό -νο στη σκέψη σας; Καλά θα κάνετε ν’ αρχίσετε να τα σκέφτεστεόλα αυτά από τώρα, κι ας είσαστε μόλις έντεκα χρονών. Αν δεν α -ναρωτηθείτε μόνες σας για τούτα τα ζητήματα, θα βρεθεί κάποιοςάλλος –ένας κακός άνθρωπος ενδεχομένως– που θα σας υπαγο-ρεύσει τις απαντήσεις έτοιμες. Θα σας παρουσιάσουν τα υποτιθέ -μενα αποδεικτικά στοιχεία, και δε θα δείτε ποτέ το πλήρες φά-σμα των επιλογών που έχετε στη διάθεσή σας. Αν δεν αναλάβε-τε εσείς τις ευθύνες σας, κάποιος ξένος θα αναλάβει να εξουσιά-ζει τη ζωή σας».

Θα μπορούσα κάλλιστα να μιλάω για τον εαυτό μου, συλλογί-στηκε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Ο άνθρωπος αυτός, ο Τζορτζ Σαμπά, υπήρξε στο παρελθόνμαθητής μου. Ένας νέος ευφυής και καλόκαρδος. Ευαίσθητος, μεαίσθηση του χιούμορ. Και άνθρωπος με ήθος. Δεν πιστεύω ότι θα’μπλεκε ποτέ με εγκληματίες και κακοποιά στοιχεία».

Δίχως να σηκώσει τα σκυθρωπά μάτια της, η Χαντιτζά Ζου-μπεϊντά ρώτησε: «Κι εσείς, δηλαδή, τι αποδείξεις έχετε;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ χάρηκε με την ερώτηση κι έγνεψε προς το34


μέρος του κοριτσιού. «Γνωρίζω πολύ περισσότερα από εσένα,Χαντιτζά. Γιατί εσύ κρίνεις την όλη υπόθεση με αφορμή το μί-σος που νιώθεις για έναν άνθρωπο τον οποίο δεν έχεις γνωρίσειποτέ. Ενώ εγώ ξέρω καλά τι είδους άνθρωπος είναι ο Τζορτζ Σα -μπά, και τον αγαπώ».

Μάλιστα, ό,τι πιο έξυπνο για το ξεκίνημα της μέρας, σκέφτηκεο Ομάρ Γιούσεφ. Αγαπώ τον συνεργάτη των Ισραηλινών· αγαπώτον πιο ελεεινό προδότη. Οπότε, την επόμενη φορά που θα ψάχνουνγια κανένα κορόιδο να ενοχοποιήσουν, μπορούν να με χώσουν α-πευθείας στη φυλακή και να βάλουν την τάξη μου να καταθέσει ότιείμαι δηλωμένος οπαδός ενός δωσίλογου, που το δίχως άλλο ση-μαίνει πως είμαι κι εγώ δωσίλογος. Εύγε, Αμπού Ραμίζ! Χρειάζεσαιπερισσότερο ύπνο και λίγο παραπάνω καφέ το πρωί.

Όταν τελείωσαν οι πρωινές παραδόσεις, η Γουάφα, η γραμ-ματέας του σχολείου, τον περίμενε έξω από την αίθουσα. Μ’ ένααχνό, ζορισμένο χαμόγελο πρόσφερε ένα φλιτζανάκι καφέ στονΟμάρ Γιούσεφ.

«Ο Θεός να ευλογεί τα χεράκια σου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Υποθέτω ότι αυτό το κανάκεμα σημαίνει πως με προετοιμάζειςγια κακά μαντάτα». Το φλιτζάνι κροτάλιζε στο πιατάκι. Το χέριτου έτρεμε πιο πολύ απ’ ό,τι συνήθως. Αχ, Τζορτζ! σκέφτηκε. ΟΑλλάχ να τον φυλάει!

«Πιες το καφεδάκι σου, ουστάζ», είπε η Γουάφα, και το χα-μόγελό της έγινε πιο στοργικό.

Ο Ομάρ Γιούσεφ την κοίταζε επίμονα, περιμένοντας τι θα πει.«Ο διευθυντής θέλει να περάσεις απ’ το γραφείο του το συ-

ντομότερο δυνατόν», είπε η Γουάφα.«Σ’ ευχαριστώ για τον καφέ». Ο Ομάρ Γιούσεφ τον αποτε λείω -

σε. «Ήταν υπέροχος». Επέστρεψε το άδειο φλιτζάνι στη Γουάφα.«Βλέπεις; Ούτε καν βλαστήμησα όταν ανέφερες τον αξιοσέβα-στο διευθυντή μας».

«Για όλα υπάρχει η πρώτη φορά. Πρέπει να ευγνωμονούμετον Αλλάχ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε στο γραφείο του Κρίστοφερ Στέντμανκαι μονομιάς τα αισθήματα φιλίας και οικειότητας που ένιωθε γιατη Γουάφα μετατράπηκαν σε θυμό. Στα δεξιά του γραφείου, πλάι 3

5


στην ψηλή, λεπτοκαμωμένη σιλουέτα τού διορισμένου από τα Η-νωμένα Έθνη διευθυντή του σχολείου, στεκόταν ο κυβερνητικόςεπιθεωρητής μέσης εκπαίδευσης που είχε εξαναγκάσει τους φρέ -ρηδες, πριν από μια δεκαετία, να ακυρώσουν τη σύμβαση του Ο -μάρ Γιούσεφ. Ο Ομάρ κατάλαβε από την πρώτη στιγμή τι τον πε -ρίμενε. Ο μπάσταρδος ο κυβερνητικός τον είχε εμποδίσει, τότε, νασυνεχίσει να παρεμβαίνει με τον τρόπο του στα νεανικά μυαλά τήςελίτ η οποία φοιτούσε στους φρέρηδες. Τώρα, λογάρια ζε ότι μπο-ρούσε να διακόψει ακόμα και την ασήμαντη επιρροή του στους πα -ρίες που είχε στη διάθεσή του στον προσφυγικό καταυλισμό – στονίδιο καταυλισμό απ’ όπου, στο κάτω κάτω, οι αχρείοι που έλυνανκι έδεναν στην κυβέρνηση στρατολογούσαν τους αναλώσιμουςστρατιώτες τους. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν επιπλέον θυμωμένος επει -δή ήξερε πως ο Στέντμαν τον είχε καλέσει ενώπιον του επιθεωρη -τή επίτηδες, ώστε το επίμονο αίτημά του περί πρόω ρης συνταξιο-δότησης του Ομάρ να έχει μεγαλύτερο ειδικό βάρος. «Καθίστε, Α -μπού Ραμίζ». Ο Στέντμαν έδειξε μια καρέκλα μπροστά στο γρα-φείο του. Ο Ομάρ Γιούσεφ παρατήρησε ότι ο Αμερικάνος είχε υιο -θετήσει την παραδοσιακή προσφώνηση ενός γνω στού ως «πατέ-ρα» του μεγαλύτερου γιου του.

Μόλις την προηγουμένη, ο Στέντμαν είχε ρωτήσει τον Ομάργια ποιο λόγο οι Άραβες αποκαλούσαν ο ένας τον άλλο Αμπούή Ουμ. Ο Ομάρ Γιούσεφ του είχε εξηγήσει πως οι Παλαιστίνιοιείχαν ο καθένας τους από ένα βαφτιστικό όνομα – «εγώ, για πα-ράδειγμα, λέγομαι Ομάρ», είπε. «Αλλά ακούμε επίσης στην προ-σφώνηση “πατέρας” –Αμπού– του πρωτότοκου γιου μας. Εμένα,ο μεγάλος μου γιος λέγεται Ραμίζ, οπότε με φωνάζουν ΑμπούΡαμίζ. Δηλαδή, πατέρα του Ραμίζ. Δείχνει μεγαλύτερο σεβασμό,μεγαλύτερη οικειότητα». Έπειτα προειδοποίησε τον Στέντμανότι, αν τον εξανάγκαζε να βγει στη σύνταξη, δε θα είχε ποιον ναζαλίζει με τις απορίες του για τον αραβικό κόσμο. Ο Στέντμανεξα κολούθησε σαν να μην είχε αντιληφθεί την επιθετικότητα σταλόγια του Ομάρ Γιούσεφ: «Αν είχα γιο, που δεν έχω, πάντα σκε-φτόμουν ότι θα τον έβγαζα Σκοτ», είπε. «Άρα θα μ’ έλεγαν Α-μπού Σκοτ». Έπειτα ρώτησε τον Ομάρ τι σημαίνει η λέξη Ουμ.Ο Ομάρ αποφάσισε να τον μπερδέψει: «Θα πει “μητέρα” του3

6


τάδε. Όπως εμένα με φωνάζουν Αμπού Ραμίζ, έτσι και η γυναί-κα μου λέγεται Ουμ Ραμίζ. Ο γιος μου, τώρα, αποφάσισε να δώ-σει στον μεγάλο του γιο τ’ όνομά μου, γιατί πιστεύει σ’ αυτή τηνπαράδοση, κι επομένως τον λένε Αμπού Ομάρ και τη γυναίκατου Ουμ Ομάρ, και ο γιος τους ο Ομάρ μια μέρα θα δώσει στονγιο του τ’ όνομα του πατέρα του, και θα τον λένε κι αυτόν ΑμπούΡαμίζ. Κι εσείς», είπε ο Ομάρ, «θα παραμείνετε εσαεί Αμερικά-νος και μόνο».

Τώρα, στο γραφείο του Στέντμαν, ο Ομάρ Γιούσεφ έβλεπε ξε -κάθαρα ότι ο Αμερικάνος κατέβαλλε μεγάλο κόπο για να εγκλι-ματιστεί. Μπράβο σου, σωστά το θυμήθηκες! σκέφτηκε. Με απο-κάλεσες πατέρα του Ραμίζ, Αμπού Ραμίζ, αλλά δε θα κερδίσεις τησυμπάθειά μου έτσι εύκολα.

Το γραφείο βρομούσε. Η μπόχα ήταν άλλη μια συνέπεια τηςπροσπάθειας του Στέντμαν να προσαρμοστεί με τα ντόπια ήθηκαι έθιμα. Πριν από το ραμαζάνι, ο Ομάρ Γιούσεφ του είχε πειγια πλάκα ότι οι μουσουλμάνοι δεν πλένονταν καθόλου κατά τηδιάρκεια του ιερού μήνα και, επιπλέον, θίγονταν από όσους δεντηρούσαν αυτήν τη συνήθεια. Αρχικά, του φαινόταν ξεκαρδιστι -κό που ο Στέντμαν τον είχε πάρει στα σοβαρά. Προφανώς, ο διευ -θυντής το είχε βάλει σκοπό να μείνει άπλυτος για έναν ολόκληρομήνα. Τώρα, ο Ομάρ Γιούσεφ μετάνιωνε για το καλαμπούρι τουκαι οσμιζόταν την κολόνια στη ράχη του χεριού του για να ξεπε-ράσει τη βαριά μυρωδιά του ιδρώτα. «Γνωρίζεστε με τον κύριοΧαϊτάμ Αμπντέλ Χαντί του Υπουργείου Παιδείας;» ρώτησε οΣτέντμαν.

Ξέρεις πολύ καλά ότι γνωριζόμαστε. Είμαι βέβαιος ότι σου ’δει-ξε και το φάκελό μου, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Παρέμεινεσιωπηλός.

«Βασικά, πρέπει να σας πω ότι ο κύριος Αμπντέλ Χαντί έχειλάβει ορισμένες επιστολές διαμαρτυρίας σχετικά με τον τρόποδιδασκαλίας σας. Γι’ αυτό και σας κάλεσα σήμερα». Ο Στέντμανμάζεψε τα αραιά ξανθά μαλλιά του από το ηλιοκαμένο του μέ-τωπο. Έπειτα άπλωσε το χέρι με ανοιχτή την παλάμη, δίνονταςτο λόγο στον κυβερνητικό επιθεωρητή.

Ο επιθεωρητής άρχισε να διαβάζει μεγαλόφωνα από μια σειρά 37


επιστολών, που ισχυριζόταν πως είχαν σταλεί στο τμήμα του απόγονείς. Σύμφωνα με τις επιστολές, ο Ομάρ Γιούσεφ ασκούσε δρι-μεία κριτική στον πρόεδρο και στην κυβέρνηση, έκανε καυστικάσχόλια για τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων του Αλ Ακσά, καταδίκαζετις επιθέσεις αυτοκτονίας και αναφερόταν με ασέβεια στους Σιχπου λειτουργούσαν σε ορισμένα ντόπια τζαμιά. «Τον περασμένομήνα», είπε ο επιθεωρητής, «κάποιες μαθήτριες τραυματίστηκανσε διαδήλωση κατά της στρατιωτικής κατοχής του Τάφου της Ρα -χήλ. Την επομένη, ο δάσκαλός τους, ο Ομάρ Γιούσεφ, τους είπε ό-τι, αντί να πετάνε πέτρες στους στρατιώτες, τα παιδιά θα ’πρεπεκανονικά να λιθοβολούν τους γονείς τους και την κυβέρνηση,που τους έχουν κάνει τη ζωή μαύρη. Κατά λέξη, η δήλωσή του α -ναφέρει: “Τους γονείς σας και την κυβέρνηση πρέπει να πετρο-βολάτε, που σας έχουν κάνει τη ζωή μαύρη”».

«Εκφραστήκατε όντως με αυτόν τον τρόπο, Αμπού Ραμίζ;»ρώτησε ο Στέντμαν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ παρατηρούσε τα σκούρα, ύπουλα μάτια τουκυβερνητικού επιθεωρητή. Ακουμπούσε το πηγούνι στο χέρι του,με το στόμα μισοκρυμμένο, πασχίζοντας με τη χειρονομία αυτήνα μοιάζει χαλαρός. Είχε την ελπίδα ότι το χέρι έκρυβε τα χείλητου, που έτρεμαν από οργή. Ένιωθε την αδρεναλίνη να τον γεμί-ζει με μένος. Ο Στέντμαν επανέλαβε την ερώτηση. Ο αθώος τό-νος της φωνής του έκανε τον Ομάρ Γιούσεφ έξω φρενών.

«Δεν έχω την προσδοκία το μάθημά σας να είναι πάντοτε πο-λιτικώς ορθό, Αμπού Ραμίζ. Είσαστε και μεγάλος άνθρωπος», εί -πε ο Στέντμαν. «Ωστόσο, δεν μπορώ να επιτρέψω τέτοιου είδουςδηλώσεις. Το σχολείο μας συνεργάζεται με την τοπική αυτοδιοί-κηση και δεν έχουμε το δικαίωμα να καλλιεργούμε ριζοσπαστι-κές απόψεις, ούτε να επικροτούμε βίαιες ενέργειες».

Ο ηλίθιος, πιστεύει σοβαρά ότι ζήτησα από τα παιδιά να επιτε-θούν στους γονείς τους! «Τα παιδιά είχαν ήδη βιαιοπραγήσει. Μό -να τους επιτέθηκαν στους στρατιώτες. Ελπίζω να μην είναι ρι-ζοσπαστική η άποψή μου πως η επίθεση αυτή συνιστά επίσηςβίαιη ενέργεια, όποια και αν ήταν τα κίνητρά τους. Εγώ απλώςυπαινίχθηκα ότι ο πιο ένοχος στόχος δεν είναι πάντοτε και ο πιοπροφανής», είπε.3

8


«Αυτό είναι άνω ποταμών!» είπε ο επιθεωρητής. «Να ισχυρί-ζεστε πως οι γονείς και η κυβέρνηση που αντιμάχονται τις δυνά-μεις κατοχής εγκληματούν κατά του παλαιστινιακού λαού».

«Στις μέρες μας θεωρείται πολιτικώς ορθό το να ανατιναχτείςμέσα σ’ ένα πλήθος άμαχων πολιτών. Θεωρείται πολιτικώς ορθότο να εξυμνούμε τους αυτόχειρες βομβιστές και να τους πλέκουμετο εγκώμιο στις εφημερίδες και στα τζαμιά». Ο Ομάρ Γιούσεφκοπάνησε το χέρι του στο γραφείο. «Αλλά είναι άνω ποταμώννα ενθαρρύνω τη θεωρητική διερεύνηση των γεγονότων;»

«Έχετε βεβαρημένο παρελθόν, Αμπού Ραμίζ», είπε ο επιθεω -ρητής. «Ο φάκελός σας είναι εκτενής. Θα αναγκαστώ να λάβωεπίσημα μέτρα εναντίον σας, αν δεν συναινέσετε με την πρότα-ση του κυρίου Στέντμαν».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε το βλέμμα του στον Στέντμαν. Τοθεληματικό αμερικάνικο πηγούνι παρέμεινε ασάλευτο και βλο-συρό. Τα χείλη, σφιγμένα. Ο Στέντμαν ίσιωσε τα μικρά στρογγυ-λά γυαλιά του. Έσμιξε τα βλέφαρα, παρατηρώντας γαλήνια τονΟμάρ Γιούσεφ με τα μικροσκοπικά γαλάζια μάτια του.

Άρα ο μπάσταρδος πρόλαβε και είπε στον Αμπντέλ Χαντί ότι θέ -λει να με ξεφορτωθεί. Λες να τα είχαν μαγειρέψει οι δυο τους εξαρ -χής; Αποφάσισε ότι δε θα πήγαινε με τα νερά τους αβίαστα. Δε θαδεχόταν ποτέ να βγει στη σύνταξη. Κάλλιο να τον κλείδωναν στοίδιο κελί με τον Τζορτζ Σαμπά παρά να ενδώσει στη λιποψυχίακαι στις ρουφιανιές του Στέντμαν. «Αυτό δε θα συνέβαινε ποτέυπό τη διεύθυνση του κυρίου Φέργκους ή της δεσποι νίδας Πι-λάρ. Δε θα δεχόμουν απειλές. Γιατί θεωρώ ότι πράγματι απειλού -μαι, και όχι μόνο από την κυβέρνηση, αλλά κι από εσένα προσω -πικά, Κρίστοφερ. Δε θα το συζητήσω περαιτέρω». Και σηκώθη-κε να φύγει.

«Αμπού Ραμίζ, δεν τελειώσαμε ακόμα», είπε ο Στέντμαν. «Πρέ -πει να ξεκαθαρίσουμε την όλη κατάσταση».

«Πολύ χαίρομαι που έδωσες βάση στο μικρό μου λογύδριο,ότι “Αμπού” σημαίνει “πατέρας”», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Μή-πως θα ’θελες να σου απευθύνομαι κι εγώ ως Αμπού Σκοτ, όπωςτο πρότεινες ο ίδιος εξάλλου;»

Ο Στέντμαν έδειξε να ξαφνιάζεται από την απότομη αλλαγή 39


πορείας στη συζήτηση, και αποκρίθηκε με επιφύλαξη: «Θα το’θελα, ναι. Όπως σου είπα, εάν είχα γιο, πάντα σκεφτόμουνα πωςθα τον έβγαζα Σκοτ. Άρα θα με αποκαλούσαν “ο πατέρας τουΣκοτ”. Ωραία λοιπόν, μπορείς να με φωνάζεις Αμπού Σκοτ».

«Είναι κι ένα όνομα καθ’ όλα ταιριαστό. Στα αραβικά, Σκοτσημαίνει βούλωσ’ το!» Ο Ομάρ Γιούσεφ έριξε μια τελευταία μα-τιά στον σαστισμένο Αμερικάνο και τον έξαλλο επιθεωρητή.«Και τώρα με συγχωρείτε, αλλά πρέπει να πάω να υποβάλω τασυλλυπητήριά μου σε μια οικογένεια στο Ιρτάς. Ο σύζυγος μιαςπρώην μαθήτριάς μου σκοτώθηκε από την πολιτική ορθότητα».

40


ΚεφΑλΑ ιο τετΑρτο

ΤΟ ΜΟΝΟπάΤΙ καΤά ΜήκΟΣ ΤΗΣ κΟΙΛάδαΣ ξΕχώρΙζΕ από ΤΟ

αργοκίνητο πλήθος των πενθούντων, που είχαν συγκεντρω-θεί για τον μάρτυρα. Έκοβαν βόλτες πάνω κάτω στο δρόμο πουέβγαζε στο σπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν, κουβεντιάζοντας περί α -νέ μων και υδάτων. Ο Ομάρ Γιούσεφ καταριόταν τη βλακεία τουπου είχε βγει το πρωί χωρίς πανωφόρι, καθώς ο άνεμος διέσχιζεορμητικός την κοιλάδα του Ιρτάς και διαπερνούσε το τουίντ σα-κάκι του. Αποφάσισε στο εξής να βάζει πανωφόρι κάθε πρωί ώ-σπου να μπει ο Απρίλης, όσο ηλιόλουστη και αν έμοιαζε η μέρααπό το παράθυρο της κρεβατοκάμαράς του όταν ξυπνούσε. Πή -γαινε όσο πιο γρήγορα μπορούσε, αλλά τον προσπερνούσαν σχε -δόν οι πάντες, παρόλο που κανένας δεν έδειχνε να βιάζεται. Πά -λι καλά που είχε φορέσει τουλάχιστον τον μπεζ μπερέ του απόαπαλό κασμίρι, να του ζεσταίνει τη φαλάκρα και να προφυλάσ-σει τα ατίθασα τσουλούφια του από το δυνατό αγιάζι.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έφτασε στο τέρμα του δρόμου. Σε κάθε πλευ -ρά ήταν στημένο ένα μεταλλικό βαρέλι μ’ ένα κλαρί φοινικιάςκαι μια μαύρη πένθιμη σημαία, που λύγιζε στον άνεμο. Οι ση-μαίες ήταν δεμένες σε καλάμια μπαμπού, και οι βάσεις τους κρο -τάλιζαν και γδέρνονταν στο εσωτερικό του βαρελιού, σαν να πί-στευαν πως μπορούσαν να αποδράσουν. Ο Ομάρ Γιούσεφ πέρα -σε ανάμεσα από μια ομάδα αντρών που κάθονταν σε άσπρες πλα -στικές καρέκλες κήπου, κάτω από τον μαύρο μουσαμά της τένταςγια τα συλλυπητήρια, που τον έσειε ο άνεμος. Στάθηκε και αυτόςστην ουρά των αντρών που περνούσαν ένας ένας από τις καρέ-κλες των συγγενών, ανταλλάσσοντας άτονες χειραψίες και ψελ-λίζοντας ότι ο Αλλάχ θα έδειχνε όλη του την ευσπλαχνία στονΛουάι Αμπντέλ Ραχμάν. Στην άκρη της υποδοχής καθόταν ένας 4

1


λιγνός νεαρός με οστεώδες, οργισμένο πρόσωπο. Ο Ομάρ Γιού-σεφ υπέθεσε ότι ήταν ο αδελφός του νεκρού αγωνιστή. Ο μικρόςκοίταζε αγριωπά πότε την άκρη του δάσους πέρα από το λαχα-νόκηπο και πότε προς την είσοδο του πατρικού του. Ο Ομάρ Γιού -σεφ έσφιξε το χέρι του νεαρού και τον ρώτησε πού βρισκόταν ηΝτιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Διέκρινε μια εχθρική αναλαμπή στο βλέμ-μα του νεαρού, που του είπε πως η Ντιμά καθόταν μέσα, με τιςγυναίκες.

«Πήγαινε, σε παρακαλώ, να τη φωνάξεις. Πες της πως τη ζη-τάει ο παλιός της δάσκαλος».

Ο νεαρός φάνηκε να διστάζει, ενώ ο Ομάρ Γιούσεφ εξακο-λουθούσε να του κρατά σφιχτά το χέρι. Έπειτα τράβηξε απότο-μα το χέρι του και μπήκε μέσα στο σπίτι.

Ο Ομάρ θα δεχόταν ευχαρίστως ένα φλιτζανάκι καχβέ σαά-ντα. Σε οποιαδήποτε άλλη εποχή του χρόνου, θα υπήρχε κάποιοςέφηβος που θα τριγύριζε μ’ ένα πλαστικό φλασκί γεμάτο με τονπικρό καφέ που σέρβιραν στις κηδείες. Τώρα όμως ήταν ραμαζά -νι, και δε θα σέρβιραν ούτε καφέ ούτε οτιδήποτε άλλο μέχρι νασκοτεινιάσει. Όχι ότι ο Ομάρ Γιούσεφ είχε ανάγκη το ραμαζάνιγια να του υπενθυμίζει από ποιες συνήθειες θα έπρεπε να απέχει.Θυμόταν τότε που ήταν μαθητής, και μια γριά τον είχε χαστου-κίσει επειδή κάπνιζε σ’ ένα δρόμο της Δαμασκού κατά τη διάρ-κεια του ραμαζανιού. Έπρεπε να την είχε κρατήσει κοντά τουεκεί νη τη γριά, για να τον κοπανάει κάθε φορά που έκανε κάτιαπαγορευμένο. Πόσα χρόνια θα του είχε πάρει να κόψει το αλ-κοόλ, αναρωτήθηκε, αν κάθε φορά που κατέβαζε ένα ουίσκι μεπάγο έτρωγε κι από μια γερή σφαλιάρα; Αντί γι’ αυτό, κόντεψενα πενηνταρίσει μέχρι να καταφέρει να το κόψει. Στο μεταξύ, ηαίσθηση μοναδικής απόλαυσης που ένιωθε στα πρώτα νεανικάμεθύσια του είχε χαθεί προ πολλού. Μέχρι και ο ίδιος καταλάβαι -νε πόσο αξιοθρήνητος είχε καταντήσει. Το σταμάτησε επειδή ντρε -πόταν να βλέπει άντρες νεότερούς του να κοιτάζουν με οίκτο ταθολωμένα μάτια και τα τρεμάμενα χέρια του.

Από το πίσω μέρος της τέντας ακούστηκαν τρεις κοφτοί, δυ-νατοί πυροβολισμοί, αλλά μονάχα ο Ομάρ Γιούσεφ έσκυψε απόφόβο. Γύρισε μονομιάς, ακολουθώντας το βλέμμα των υπόλοι-4

2


πων πενθούντων. Στο μονοπάτι κατηφόριζε ένας ουλαμός ενό-πλων από τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων του Αλ Ακσά. Ένας μεγαλό -σωμος τύπος ζωσμένος φυσεκλίκια ήταν ο μπροστάρης τους. ΟΟμάρ Γιούσεφ έσπρωξε προς τα πάνω τα γυαλιά του με τον χρυ -σό σκελετό και αναγνώρισε τον Χουσεΐν Ταμάρι, ηγέτη των Μαρ -τύρων της Βηθλεέμ. Κουβαλούσε μαζί του το πελώριο όπλο του,που είχε γίνει πια πασίγνωστο. Το κεφάλι του Ταμάρι ήταν πιοπλατύ στη βάση, με ογκώδες προγούλι. Είχε ένα πυκνό μαύρομουστάκι και μαύρα κοντοκουρεμένα μαλλιά, που έμοιαζαν λιγο -στά εξ ανάγκης, καθώς δεν είχαν και σπουδαίο εμβαδόν να κα-λύψουν. Το κρανίο του Ταμάρι στένευε προς την κορυφή σε πλά -τος ίσαμε το ένα τρίτο του λαιμού του. Το σουβλερό κεφάλι, βέ-βαιο προϊόν ενδογαμίας, φαινόταν στον Ομάρ Γιούσεφ σαν δήλω -ση πως η περήφανη περπατησιά του δεν μπορούσε να πηγάζειαπό το μυαλό του.

Πλάι στον Ταμάρι προχωρούσε ένας αδύνατος, μελαψός ά-ντρας, τον οποίο ο Ομάρ Γιούσεφ είχε πετύχει κάπου μέσα στηνπόλη. Το όνομά του ήταν Τζιχάντ Αουντέ. Είχε ένα γκρίζο κα-πέλο στο κεφάλι, που έμοιαζε με γούνινο φέσι. Ο Ομάρ Γιούσεφπάλευε να θυμηθεί πώς λεγόταν αυτό το είδος καπέλου. Κανέ-νας δε φορούσε παρόμοιό του σε όλη τη Βηθλεέμ. Οι γεροντότε -ροι από τα γύρω χωριά φορούσαν τις παραδοσιακές καφίγια, καιτα πιτσιρίκια φορούσαν αμερικάνικα κασκέτα του μπέιζμπολ. Οιπιο πολλοί ήταν απλώς ασκεπείς. Το καπέλο του Τζιχάντ Αου ντέείχε κάτι το επιδεικτικό και μοχθηρό. Ο νους του Ομάρ Γιούσεφπήγε αυτομάτως στον Σαντάμ Χουσεΐν, ο οποίος συνήθιζε να φο-ρά ένα καπέλο ακριβώς σαν αυτό στις χειμερινές εμφανίσεις του.Αστραχάν το λένε, σκέφτηκε. Γέλασε κοφτά, μ’ ένα σαρδόνιο γε-λάκι, κουνώντας το κεφάλι του.

Ο Χουσεΐν Ταμάρι έριξε μερικές σφαίρες στον αέρα με το πε-λώριο πολυβόλο του, ως ένδειξη σεβασμού στον νεκρό, στηρίζο-ντας τη λαβή στο γοφό του και κρατώντας το με το ένα χέρι σεμια δήθεν ανέμελη επίδειξη δύναμης. Ο θόρυβος ήταν έντονος,διαπεραστικός κι εντυπωσιακός, και ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξεότι ορισμένοι ανάμεσα στο πλήθος ήταν έτοιμοι να αρχίσουν ταχειροκροτήματα για το θέαμα. Το πολυβόλο είχε ξύλινο κοντάκι 4

3


και κάννη από σκούρο μέταλλο. Πρέπει να ήταν κοντά ενάμισιμέτρο μακρύ.

Οι ένοπλοι έφτασαν στην είσοδο της τέντας και, παρακάμπτο -ντας την ουρά των πενθούντων, που στέκονταν και περίμενανμέσα στο αγιάζι, αντάλλαξαν χειραψίες με τους συγγενείς. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ παρατήρησε πως ο πατέρας του Λουάι ΑμπντέλΡαχμάν έμοιαζε πάρα πολύ φοβισμένος και δεν κοίταζε τουςενό πλους στα μάτια, μολονότι εκείνοι παρέμεναν μπροστά του πε -ρισσότερο από το αναγκαίο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ προχώρησε μέχρι την είσοδο του σπιτιού.Κοίταξε από το παράθυρο του καθιστικού. Μια τοιχογραφία κά -λυπτε τον τοίχο, ένα τοπίο των ελβετικών Άλπεων. Ένα ελαφάκιχοροπηδούσε μέσα στο ψηλό χορτάρι, στο χείλος μιας παγωμέ-νης λίμνης. Ένα ξύλινο σπιτάκι ξεφύτρωνε στην πλαγιά του χιο-νισμένου βουνού, βαμμένο με ζωηρά χρώματα –όπως στα παι-δικά βιβλία– και σχεδιασμένο σαν αδέξιο καρτούν. Πολλοί Πα-λαιστίνιοι διακοσμούσαν τους τοίχους τους με παρόμοιες αλπικέςτοπιογραφίες. Ήταν αναμφίβολα μεγάλη απόλαυση ν’ αντικρίζειςένα τέτοιο θέαμα κατά τη διάρκεια ενός ασφυκτικού καλοκαιριού,συλλογίστηκε. Αλλά ίσως είχε και καταπραϋντική επίδραση, θαρ -ρείς και ατενίζοντας τα εδάφη μιας ειρηνικής χώρας μπορούσεςνα ξεχάσεις τη βία ολόγυρά σου, να φανταστείς τον εαυτό σουσ’ ένα ψηλό βουνό να αναπνέει ήρεμα τον καθαρό αέρα. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ είχε επισημάνει ότι αυτές οι τοιχογραφίες δεν περι-λάμβαναν ποτέ ανθρώπους.

Ένα πλήθος γυναίκες κάθονταν μαζεμένες με φόντο το αλ-πικό τοπίο. Τραγουδούσαν ένα αυτοσχέδιο άσμα με ευλογίες γιατη μητέρα του μάρτυρα, για την υπέρτατη ευτυχία που πρέπει ναβίωνε τούτη την ώρα ο νεκρός της γιος. Μια γυναίκα έψαλλε τονπρώτο στίχο κι έπειτα ακολουθούσαν οι υπόλοιπες, κρατώνταςτο ρυθμό με παλαμάκια, και στη συνέχεια μια άλλη γυναίκα ξε-κινούσε την επόμενη στροφή. Το ίδιο ακριβώς έκαναν και στουςγάμους. Στο πίσω μέρος του καθιστικού, ο Ομάρ Γιούσεφ διέκρι -νε την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Της έκανε νόημα να βγει έξω. Ε-κείνη χαμογέλασε άτονα και κινήθηκε προς το μέρος του. Τη στιγ -μή που έφτανε στα σκαλιά, ο Ομάρ Γιούσεφ είδε τον νεαρό, που4

4


θα έπρεπε κανονικά να τη συνοδεύσει, να κοιτάζει απειλητικάαπό την πόρτα της κουζίνας.

«Ο Αλλάχ να τον ελεεί», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Σ’ ευχαριστώ, θείο», αποκρίθηκε η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν.

«Χαίρομαι πολύ που ήρθες».«Ο πιτσιρικάς που ’στειλα να σε φωνάξει ποιος είναι;» Ο Ο-

μάρ Γιούσεφ έγνεψε διακριτικά προς το μέρος του νεαρού.«Ο αδελφός του άντρα μου, ο Γιουνίς».«Πιο πολύ θυμωμένος φαίνεται παρά θλιμμένος, που ’χασε

τον αδελφό του».«Μια ζωή θυμωμένος είναι», είπε η Ντιμά.Οι δυο τους απομακρύνθηκαν από το σπίτι και την τέντα με

τους πενθούντες, και βγήκαν στο λαχανόκηπο. Η Ντιμά κάρφω-σε το βλέμμα στο σημείο όπου είχε ξεψυχήσει ο άντρας της. Άρ-χισε να κλαίει. Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε ένα μαντίλι από την τσέ-πη του σακακιού του και της το έδωσε. Εκείνη σκούπισε τα μά-τια και χαμογέλασε αμήχανα. Έπειτα έδειξε το χώμα: «Εδώ πέ-θανε ο Λουάι. Εδώ τον βρήκα».

Η Ντιμά άρχισε πάλι να κλαίει. Ο Ομάρ Γιούσεφ της είπε χα-μηλόφωνα: «Πρέπει να κλάψεις, πουλάκι μου. Το να βαράς πιστο -λιές στον αέρα, αυτό είναι λάθος. Αλλά το κλάμα κάνει καλό».

«Η μητέρα του Λουάι λέει πως θα ’πρεπε να κλαίω απ’ τη χα-ρά μου επειδή έγινε μάρτυρας», είπε η Ντιμά.

«Αυτά είναι θεατρινισμοί για τα μάτια του κόσμου. Είμαι σί-γουρος ότι δεν το πιστεύει κατά βάθος», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Απλώς δεν μπορώ να πανηγυρίσω που πέθανε, ουστάζ. Μουείναι αδύνατο».

«Ήμουνα νεαρός όταν έχασα τον πολυαγαπημένο μου πατέ-ρα. Θυμάμαι που έκλαιγα, κι όλοι στο σπίτι μου ’λεγαν πως δεν έ-πρεπε να κλαίω, γιατί ο πατέρας μου είχε φύγει πλήρης ημερώνκι εγώ έπρεπε να φερθώ σαν άντρας. Αλλά είχα έναν θείο πουέδειξε κατανόηση. “Αφήστε το παιδί να κλάψει”, τους είπε, “δεβλέπετε πόσο τον αγαπούσε τον πατέρα του;” Οπότε μη σε νοιά -ζει. Κλάψε όσο θες. Και το μαντίλι κράτα το».

Η Ντιμά χαμογέλασε μέσα από τα δάκρυά της. «Ήμουνα τόσοευτυχισμένη όταν σας είχα δάσκαλο...» είπε. 4

5


«Είσαι λαμπρό μυαλό. Μακάρι όλες μου οι μαθήτριες να ήτανσαν εσένα!»

Οι μαθητές του ήταν η παρακαταθήκη του Ομάρ Γιούσεφ. Έ -πειτα από τόσα χρόνια μόχθου και μελέτης, έπειτα απ’ όλες τιςαμφιβολίες του αν και κατά πόσον ήταν ικανός ν’ αλλάξει τηζωή τους, η πεποίθηση πως είχε αφήσει στ’ αλήθεια κάποιο χνάριγνώσης και σοφίας και καλοσύνης στις ψυχές ετούτων των νέωνανθρώπων, κρατούσε τον Ομάρ Γιούσεφ μακριά από το τέλματης κατάθλιψης. Η Ντιμά και ο Τζορτζ Σαμπά, και μερικοί ακό-μα σαν κι αυτούς, έπρεπε να οικοδομήσουν έναν κόσμο όπου οΟμάρ Γιούσεφ θα μπορούσε να ζει ευτυχισμένος.

Από την τέντα των πενθούντων ήχησαν και άλλοι πυροβολι-σμοί. Της Ντιμά της κόπηκε η ανάσα από το φόβο. «Ποιος είναιαυτός ο τύπος με το τεράστιο όπλο;»

«Ο Χουσεΐν Ταμάρι».«Ο αρχηγός των Ταξιαρχιών Μαρτύρων;»Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά.«Τον είχα δει μια φορά στο συνεργείο. Με είχε πετύχει ολομό -

ναχη. Δεν ήξερα ποιος ήταν», είπε κοιτάζοντας πέρα από το λα-χανόκηπο προς την κατεύθυνση του οπλισμένου άντρα. Η Ντιμάκούνησε πέρα δώθε το κεφάλι της. «Πώς έμπλεξε έτσι ο άντραςμου και βρέθηκε σκοτωμένος στα καλά καθούμενα, θείο; Ο ίδιοςδε μου ’χε πει ποτέ ότι ήθελε να γίνει μάρτυρας, αλλά όλος ο κό-σμος συνεχώς με τους μάρτυρες καταγίνεται. Μπορεί και ο Λουάινα επηρεάστηκε».

«Όλοι πεθαμένοι καταλήγουμε. Όσο γερνάω, νιώθω το θάνα -το να με ζώνει λίγο λίγο, να με κυριεύει από μέλος σε μέλος, απόόργανο σε όργανο. Ελπίζω το μυαλό μου να βαστάξει μέχρι τοτέλος. Αλλά, όπως και να ’χει, ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να πι-στεύουν πως είναι καλύτερο να φύγεις μια ώρα αρχύτερα, όσοείσαι ακόμα νέος, και να σε θυμούνται σαν ήρωα, παρά να κατα -ντήσεις ένα ερείπιο, που κρατιέται στη ζωή με το ζόρι μέχρι πουτο σιχαίνονται οι πάντες».

Η Ντιμά έδειχνε ότι λαχταρούσε να μιλήσει, οπότε ο ΟμάρΓιούσεφ την άφησε να του αφηγηθεί τι συνέβη τη νύχτα που σκο -τώθηκε ο άντρας της. «Πριν από τους πυροβολισμούς άκουσα4

6


τον Λουάι να μιλάει με κάποιον, κι έπειτα είδα κάτι παράξενο. Σ’εκείνο το παράθυρο στεκόμουνα. Είδα μια κόκκινη κουκκίδα σανφωτάκι, που, όσο το σκέφτομαι τώρα, πρέπει να σημάδευε τονΛουάι. Πετάριζε γύρω γύρω, σαν να προσπαθούσε να κεντράρειπάνω του. Εκεί πίσω ήταν, πλάι σ’ εκείνο το δέντρο. Και μετάτον πυροβόλησαν. Δυο φορές».

«Τον άκουσες να μιλάει; Και τι είπε;»«Είπε: “Α, εσύ είσαι, Αμπού Γουαλίντ;” Ακουγόταν ήρεμος».«Δηλαδή, ήταν και κάποιος άλλος μαζί του;»«Ναι, έτσι νομίζω».Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε τον Τζορτζ, που είχε συλλη-

φθεί για συνέργεια στη δολοφονία αυτού του νέου. Μόνο που οΤζορτζ δε λεγόταν Αμπού Γουαλίντ. «Όταν βγήκες, δεν είδες κα -νέναν άλλον εκτός απ’ τον Λουάι;»

«Όχι, μόνο έτρεξα προς τα εκεί που ’χε σωριαστεί. Δεν μπο-ρούσα να σκεφτώ τίποτ’ άλλο εκείνη τη στιγμή».

«Ο Αμπού Γουαλίντ ποιος είναι; Ξέρεις κανέναν φίλο τουΛουάι που να ’χει γιο Γουαλίντ;»

«Δεν ξέρω. Πολλοί μπορεί να ’χουν γιο μ’ αυτό το όνομα, έτσιδεν είναι;»

«Ναι, αλλά πόσοι απ’ αυτούς έχουν προσωπική επαφή με άν-θρωπο καταζητούμενο από τους Ισραηλινούς; Κάποιον που κρύ -βεται για μήνες;...»

«Ειλικρινά δεν ξέρω, ουστάζ». Η Ντιμά κόμπιασε. «Και η αντί -δραση του αδελφού τού Λουάι ήταν λίγο παράξενη. Φερότανσαν να ’χε θυμώσει μαζί μου».

Ο Ομάρ Γιούσεφ απέμεινε για λίγο σιωπηλός κι έπειτα ακού-μπησε το χέρι στον ώμο της Ντιμά. Εκείνη χαμήλωσε τα μάτιακαι χαμογέλασε. Ο Ομάρ δεν τράβηξε το χέρι του. «Αδελφή μου,ο γάμος σου μπορεί να μην κράτησε πολύ, αλλά ήσουν τυχερήπου έζησες έστω και λίγο μ’ έναν άντρα που σ’ αγαπούσε. Ξέρειςκαλά πώς έχουν τα πράγματα για τις γυναίκες στη χώρα μας, καικαταλαβαίνεις ότι ήταν μεγάλο ευτύχημα».

«Το ξέρω, θείο». Φύσηξε τη μύτη της με το μαντίλι του. «Πρέ-πει να γυρίσω στην κουζίνα. Θα περάσω να σε δω με την πρώτηευκαιρία. Να μου φιλήσεις την Ουμ Ραμίζ. Καλό ραμαζάνι!» 4

7


«Να ’σαι καλά. Ο Αλλάχ να σου δίνει χρόνια».Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε ταραχτεί με το δράμα της κοπέλας. Θα

προτιμούσε να καθόταν κι άλλο μαζί της. Δεν ήθελε να γυρίσειστην τέντα των πενθούντων, γι’ αυτό διέσχισε με σερνάμενα βή-ματα τον χορταριασμένο κήπο ίσαμε τα δέντρα. Έγειρε πάνω στοίδιο πεύκο όπου μια μικρή, κόκκινη κουκκίδα είχε φωτίσει τοσώμα του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε τρι -γύρω. Μια λωρίδα χορτάρι είχε ξεριζωθεί από το χώμα στην άκρητου δέντρου. Ίσως ο Λουάι γλίστρησε και ξερίζωσε τα χόρτα, ό-ταν τον πυροβόλησαν. Ο Ομάρ Γιούσεφ προχώρησε λίγο προςτα δεξιά. Ένα μέρος από τα χόρτα και τα ξερόκλαδα, με διαστά-σεις όσο το κορμί ενός άντρα πεσμένου μπρούμυτα, είχε πατικω -θεί και ισοπεδωθεί πίσω από ένα δέντρο. Σ’ εκείνο το σημείο πρέ -πει να περίμενε ο Αμπού Γουαλίντ – αν και εφόσον βρισκότανπράγματι εκεί. Αλλά γιατί να ξαπλωθεί κατάχαμα; Μήπως ήταναπό αυτή την κρυψώνα που είχε πυροβολήσει τον Λουάι ΑμπντέλΡαχμάν; Το πατικωμένο χορτάρι είχε το περίγραμμα μόνο ενόςάντρα, επομένως δεν μπορεί να τον ακολουθούσε απόσπασμαΙσραηλινών, όποιος και αν ήταν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ περιεργάστηκε με προσοχή το συγκεκριμένοσημείο. Ανακάτεψε με το πόδι τα τσακισμένα βλαστάρια. Κάτιλαμπερό ξεχώρισε ανάμεσά τους. Έσκυψε με κόπο και το μάζε-ψε. Στην παλάμη του κρατούσε τον κάλυκα ενός πολυβόλου. Κλό -τσησε τα πατημένα χόρτα γύρω γύρω μήπως υπήρχαν και άλλοι.Η Ντιμά του είχε πει ότι ο Λουάι δέχτηκε δύο πυροβολισμούς.Όμως, δεύτερος κάλυκας δεν υπήρχε. Δεν έβλεπε τίποτε άλλο ναλάμπει στο χώμα.

Ένας άντρας ονόματι Αμπού Γουαλίντ είχε στήσει καρτέρι σετούτο το σημείο, περιμένοντας για ώρα, ώσπου τα χόρτα έγινανένα με το χώμα. Ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν τον γνώριζε. Στο κα-τόπι του, ο άγνωστος είχε αφήσει έναν κάλυκα. Άραγε, αυτό σή-μαινε πως ο Αμπού Γουαλίντ είχε πυροβολήσει μόνο μια φοράτον Λουάι και ότι κάποιος άλλος, που παραφύλαγε σε άλλη κρυ -ψώνα, είχε ρίξει τη δεύτερη φορά; Λες να ήταν αυτή η κόκκινηκουκκίδα που είχε δει η Ντιμά;

Ο Ομάρ Γιούσεφ επέστρεψε στην τέντα. Έβαλε τον κάλυκα48


στην τσέπη του σακακιού του. Ο Χουσεΐν Ταμάρι αγόρευε μεγα -λόφωνα στην άκρη της τέντας για τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν –για τον «μάρτυρα», όπως τον αποκαλούσε. Ο Ομάρ Γιούσεφσυλλογίστηκε ότι ο θάνατος ενός μάρτυρα παρείχε ένα αίσθημαασφάλειας. Ο μάρτυρας ούτε βογγούσε ούτε αιμορραγούσε, ούτεπαρακαλούσε να μην πεθάνει. Γι’ αυτούς που άφηνε πίσω τουήταν σαν να μην είχε πεθάνει καν.

Υπήρχαν διάφοροι τρόποι για να προστατευθείς από το φόβοτου θανάτου. Ο Ομάρ Γιούσεφ πίστευε ότι μόνο οι νεκροί μπο-ρούν να σε προφυλάξουν ουσιαστικά από το θάνατο. Όταν συ-νειδητοποιείς ότι ο άλλος έφυγε μια για πάντα, παύεις να λαχτα-ράς το γυρισμό του. Αν ο θάνατος είναι απλός και απόλυτος, δεσου αφήνει περιθώριο αμφιβολίας, ούτε αναρωτιέσαι κατά πό-σον ο νεκρός ανταμείφθηκε πλουσιοπάροχα ή καταδικάστηκεστο πυρ το εξώτερον· και η αμφιβολία είναι ένα βασανιστήριο πουπαρατείνεται πολύ περισσότερο από τον οποιονδήποτε θάνατο.Όταν μπορείς πια να κοιτάζεις την ταφόπλακα και να λες στονεαυτό σου: «Αυτό το γκρίζο αγκωνάρι απλώς συγκρατεί τη στά-χτη του αγαπημένου μου, για να μην την παρασύρει ο αέρας καιμου λερώσει τα μπατζάκια, και πέρα από τη στάχτη του δεν έχειμείνει τίποτα», τότε μπορείς να ζήσεις στ’ αλήθεια μέχρι να έρθεικαι η δική σου ώρα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ψηλάφισε τον κάλυκα του πολυβόλου. Αυ-τή είναι η άποψή μου για το θάνατο, σκέφτηκε. Αλλά ο φόνος δενείναι το ίδιο.

49



ΚεφΑλΑ ιο ΠεμΠτο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ ΘΕωρΟύΣΕ πωΣ ΕίχΕ πΟΛύ δρόΜΟ ακόΜα γΙα

τον παράδεισο. Στο σπίτι του κανένας δεν προσευχόταν πριναπό το ιφτάρ. Την καθημερινή νηστεία του ραμαζανιού τη διέκο -πτε απλώς μόλις καθόταν με τη φαμίλια του στην τραπεζαρία,στο χολ του παλιού πέτρινου σπιτιού του, που έμπαζε από πα-ντού. Τα φώτα ήταν ήδη αναμμένα εδώ και ώρες, από το μουντόαπομεσήμερο, όταν ο Ομάρ Γιούσεφ επέστρεψε, ξεπαγιασμένος,από τη συλλυπητήρια επίσκεψή του στην Ντιμά Αμπντέλ Ραχ-μάν. Η σκέψη του Τζορτζ βασάνιζε το μυαλό του – να κάθεταιμόνος του στο κελί της φυλακής, αντιμέτωπος με το ενδεχόμενοτης θανατικής ποινής ως καταδότης. Η ασήκωτη σκοτεινιά τουσυννεφιασμένου απογεύματος έδωσε τη θέση της σ’ ένα παγερό,κατάμαυρο σούρουπο. Οι δρόμοι, έρημοι σχεδόν από το φόβοτης βροχής, είχαν αδειάσει εντελώς μέχρι την ώρα του γιορτινούδείπνου.

Η Μαριάμ, η γυναίκα του Ομάρ Γιούσεφ, έστειλε στο σαλόνιτον εγγονό του, τον μικρό Ομάρ, να του πει ότι το τραπέζι ήτανέτοιμο. Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε το φλιτζάνι του τσαγιού στοπιατάκι και χάιδεψε το μάγουλο του μικρού.

«Τι καλό θα φάμε;» ρώτησε.«Το φαΐ της γιαγιάς», είπε ο μικρός Ομάρ.«Και τι μαγείρεψε η γιαγιά; Έφτιαξε κανένα γλυκάκι, που

’σαι και γλυκατζής;»Ο μικρός Ομάρ έγνεψε καταφατικά και ξεγλίστρησε από το

χέρι του. Ο Ομάρ Γιούσεφ τον φώναξε πάλι και του έδωσε ένανκύβο ζάχαρης από το πορσελάνινο μπολ στο χαμηλό τραπεζάκι.Το αγοράκι χαμογέλασε κι έφυγε τρέχοντας. Ο Ομάρ Γιούσεφάκουσε τη γυναίκα του να κουβαλάει μια κατσαρόλα στο τρα-5

0


πέζι. Ο μικρός Ομάρ έχωσε τη ζάχαρη στο στόμα του. Η Μαριάμπροφανώς είδε το μικρό του σαγόνι να τραγανίζει τον κύβο.

«Ομάρ, δε θα ’χει όρεξη να φάει το παιδί», φώναξε.Ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε στο χολ γελώντας. «Την ξέρεις την πα -

ροιμία: “Ο Κύριος δίνει αμύγδαλα σ’ αυτόν που έχει χάσει τα δό -ντια του”. Άσ’ το το παιδί να απολαμβάνει τα γλυκάκια του ξέ-γνοιαστο, πριν φτάσει στην ηλικία όπου τίποτα πια δε σου προ-σφέρει απόλαυση». Κάθισε στην κεφαλή του τραπεζιού, με τηνυπόλοιπη φαμίλια του να τον ακολουθεί.

Ο Ραμίζ, ο πρωτότοκος γιος του Ομάρ, ανέβηκε από το κατώιτου σπιτιού όπου έμενε, κουβαλώντας στην αγκαλιά του τη μι-κρότερη από τις κόρες του. Η γυναίκα του, η Σάρα, ήρθε από τηνκουζίνα φέρνοντας την τελευταία κατσαρόλα στο τραπέζι, ενώη Μαριάμ μάζεψε τα παιδιά και τα έβαλε να καθίσουν. Όταν τε-λείωσαν πια τα σούρτα φέρτα και κάθισαν όλοι, η Μαριάμ πήρεμια μεγάλη κουταλιά μααλούμπα* από την πιατέλα στο κέντροτου τραπεζιού, σερβίροντας πρώτο τον άντρα της. Ο Ομάρ πα-ράχωσε λίγο ρύζι και κοτόπουλο σε μια ζουμερή κίτρινη τηγανί-τα – παραδοσιακό έδεσμα του ραμαζανιού. Λάτρευε τη μαγειρι-κή της Μαριάμ κι έτρωγε κάθε βράδυ στο σπίτι του, εκτός αν ή-ταν καλεσμένος σε κάποιο εστιατόριο και δεν μπορούσε να το α-ποφύγει. Πήρε και μια γενναία κουταλιά φατούς, μια συριακήσαλάτα με δυόσμο, μαϊντανό, τραγανό μαρούλι και κομματάκιαπίτας. Με το που έβαζε στο στόμα του τη φατούς της Μαριάμ, ηαψάδα της βινεγκρέτ, που μοσχοβολούσε λεμόνι, τον ταξί δευε σ’ένα καφέ στο σουκ** της Δαμασκού, όπου είχε περάσει τόσες καιτόσες υπέροχες στιγμές στα νιάτα του. Τότε δε γνώριζε ακόμα τηΜαριάμ, όμως, κατά παράδοξο τρόπο, ήταν σαν να είχε μοιρα-στεί κι εκείνη μαζί του τις ίδιες γεύσεις. Ήταν θαρρείς και η μα-γειρική της χαρτογραφούσε την ιστορία της ζωής του. Του πρό-σφερε μεγάλη ανακούφιση, σαν καλοδιατηρημένος, παλιός ά -

51

** Στην κυριολεξία σημαίνει «αναποδογυρισμένο». Πρόκειται για πιλάφι σεφόρμα, με υλικά που ποικίλλουν από συνταγή σε συνταγή. (Σ.τ.Μ.)

** (αραβικά) Αγορά. Περιοχή όπου είναι συγκεντρωμένα πολλά εμπορικάκαταστήματα. (Σ.τ.Μ.)


τλαντας γεωγραφίας που παρασύρει τη φαντασία σου σε μακρι-νές οροσειρές, αλλά χωρίς τη σωματική εξουθένωση, τις ενοχλή-σεις και την αναστάτωση ενός πραγματικού ταξιδιού. Αναρωτή-θηκε αν ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν ένιωθε το ίδιο για τη μαγειρι-κή της Ντιμά. Ίσως ο γάμος τους δεν είχε κρατήσει τόσο ώστε τααμπελόφυλλά της να εκτοπίσουν τα αμπελόφυλλα της μη τέραςτου στις γευστικές αναμνήσεις του από πιο ευτυχισμένες μέρες.Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε ότι, την ώρα που ο φυγάς ζύγω-νε αθέατος στο σπίτι του μες στο σκοτάδι, θα πάσχιζε να συγκε-ντρωθεί στους κινδύνους που τον περιέβαλλαν. Το φαΐ της μά-νας και η σπιτική ευωδιά του ήταν μεγάλη υπόθεση για κάθε Πα -λαιστίνιο. Το έβρισκε παρήγορο ότι τουλάχιστον το παλ ληκάριπέθανε προσδοκώντας μια απόλαυση.

Ο Ομάρ Γιούσεφ παρατηρούσε τη φαμίλια του καθώς έναςένας κατάπιναν την πρώτη μπουκιά του δείπνου. Στα δείπνα τουραμαζανιού διαισθανόταν τη νευρικότητα μιας ολόκληρης μέραςδίχως τροφή να μεταλλάσσεται στην ανακούφιση και την παρη-γοριά που πρόσφερε το βαρύ, λιπαρό κατσικίσιο κρέας –που ηΜαριάμ το έβραζε σε γάλα– καθώς και ο πράσινος ζωμός κοτό-πουλου της μολοχίας της, πηχτός από το κόλιαντρο και το σκόρ-δο και τα φύλλα μολόχας, περιχυμένος πάνω από το ρύζι και ταφασόλια.

Έπειτα από μερικές μπουκιές, ο Ομάρ Γιούσεφ σταμάτησε νατρώει. Κάτι είχε αλλάξει στο αποψινό δείπνο. Δεν είχε να κάνειμε την ποιότητα του κρέατος, ήταν σίγουρος. Μάλλον έφταιγε τοπώς αντιδρούσε το σώμα του σε αυτή την τροφή. Ο λόγος που λά -τρευε τόσο τη μαγειρική της Μαριάμ ήταν τα μυρωδικά που χρη -σιμοποιούσε, το μαύρο πιπέρι και το δυόσμο που ανακάτευε στοσκορδάτο κεμπάμπ. Όμως απόψε, με το που δάγκωσε το κρέας,ένιωσε αποστροφή. Ήταν θαρρείς και συνειδητοποιούσε, γιαπρώτη φορά στη ζωή του, ότι βάση της τροφής και όλης της θρε-πτικής αξίας της είναι η νεκρή σάρκα. Έπρεπε, δηλαδή, να πε-θάνει κάτι άλλο προκειμένου να ζήσει ο ίδιος; Έπρεπε το κρέαςνα νοστιμεύεται με μπαχαρικά για να ξεγελάει τη γλώσσα του, γιανα συγκαλύπτει το φόνο που γευόταν; Πόσο σκοτωμό αντέχου-με να καταπιούμε, αν κατεβαίνει εύκολα και δεν ταλαιπωρεί το5

2


πεπτικό μας σύστημα; Κοίταξε τα εγγόνια του, που έσπρωχνανμικρούς σβώλους ζωικής σάρκας πέρα δώθε στα πιάτα τους. Ίσωςαντιλαμβάνονταν ενστικτωδώς αυτό που ο ίδιος μόλις είχε σκε-φτεί. Ολόγυρα τροφή χορταστική, που σε κάνει να νιώθεις ωραίακαθώς τρυπώνει βαθιά μέσα στα σπλάχνα σου. Αν όμως παρα-τηρήσεις προσεκτικά, θα δεις ότι ο θάνατος οδεύει προς το νεκρο -ταφείο μπουκωμένος, κι εσύ είσαι το κυρίως πιάτο του.

Η μεγάλη του εγγονή, η Νάντια, γέμισε το ποτήρι του με νερό.Ήταν δώδεκα ετών, με δέρμα χλομό από το καλοκαίρι που εί χεπεράσει κλεισμένη στο σπίτι, εξαιτίας της απαγόρευσης κυκλοφο-ρίας, αλλά τα μάτια της ήταν σκούρα, μ’ ένα φως ευστροφίας ναλάμπει στο βάθος τους. Ήταν το αγαπημένο εγγόνι του ΟμάρΓιούσεφ. Λάτρευε όσο τίποτε ν’ ακούει τις ιστορίες του. Μάλιστα,η Νάντια τού ζητούσε συχνά να της αφηγηθεί πώς πρωτοβρέθη-κε σε αυτό το σπίτι.

Είχαν περάσει πενήντα έξι χρόνια από τότε, και ο Ομάρ Γιού -σεφ ήταν εκείνη την εποχή μόλις μερικών μηνών· ωστόσο, για χά -ρη της αφήγησης, ισχυριζόταν ότι θυμόταν τη μέρα της άφιξήςτους. Ο πατέρας του είχε πει στους υπηρέτες να πακετάρουν όσααπό τα υπάρχοντά τους χωρούσαν σε τέσσερα κάρα. Ορισμένοιταξίδευαν με λιγότερα μπαγκάζια, προσδοκώντας μια σύντο μηεξορία –ώσπου οι αραβικές στρατιές να καταφέρουν να εκδιώ -ξουν τους Εβραίους– αλλά ο πατέρας του Ομάρ Γιούσεφ ήξερε,όπως του είχε πει εκ των υστέρων, πως δε θα ξαναγύριζαν ποτέστο χωριό τους. Καθώς τα κάρα πορεύονταν μαζί με τους πρό-σφυγες στο δρόμο για τη Βηθλεέμ και τη Χεβρώνα, ο πατέρας τουγύρισε και κοίταξε το χωριό όπου περίμενε να δει μια μέρα τονγιο του κοινοτάρχη σαν κι αυτόν, και είδε ένα τρακτέρ να δια-σχίζει τα χωράφια από τα όρια του κιμπούτς,* με μια χούφτα νο-ματαίους να το ακολουθούν πεζή, κατευθυνόμενοι προς το χω-ριό. «Δεν υπάρχει πια, πάει, χάθηκε...» του είχε πει ο πατέρας του,όταν ο γιος, μεγαλώνοντας, άρχισε να ρωτά για τα πολιτικά. «Τοχωριό, οι ελιές, η θέση του μουχτάρ. Πάνε αυτά. Οπότε, ξέχνα

53

* Αγροτική κοινότητα στο Ισραήλ, οργανωμένη κατά τα πρότυπα του κο-λεκτιβισμού. (Σ.τ.Μ.)


το!... Μην κάθεσαι κι ακούς εκείνους που νομίζουν ότι μπορού-με να επιστρέψουμε». Ακόμα και σαν παιδάκι, ο Ομάρ Γιούσεφκαταλάβαινε πως ο πατέρας του είχε δίκιο. Γι’ αυτό, ο χαμός τηςγης και των προνομίων τους δε βάραινε τόσο τη δική του καρδιάόσο τις καρδιές των φίλων του, γιατί ο Ομάρ ήξερε τουλάχιστονπως θα είχε πάντα την προστασία και τη σοφία του πατέρα του.

Η φαμίλια έφτασε στην Ντεχάισα, στα περίχωρα της Βηθλεέμ,μαζί με το υπόλοιπο συγγενολόι τους, που λέγονταν Σιρχάν. ΣτηνΝτεχάισα, οι αγρότες του χωριού τους έστησαν τα πάνινα αντί-σκηνα, προσφορά των Ηνωμένων Εθνών. Ο πατέρας του ΟμάρΓιούσεφ νοίκιασε αυτό το πετρόχτιστο σπίτι ανάμεσα στην Ντε-χάισα και τη Βηθλεέμ για δώδεκα δηνάρια. Πλήρωνε το νοίκι μέ -χρι που πέθανε, οπότε ανέλαβε ο γιος του τις πληρωμές. Το σόιτων Σιρχάν σκόρπισε στην ευρύτερη περιοχή της Βηθλεέμ, ώσπουέφτασαν να αποτελούν ένα σεβαστό πλήθος δύο χιλιάδων αν-θρώπων περίπου – κυρίως έμποροι και επαγγελματίες. Το σόι πα -ρέμενε ισχυρό επειδή τα μέλη του δεν έμπλεκαν σε καβγάδες μεάλλες οικογένειες. Επίσης, για το λόγο ότι ορισμένοι από αυτούςασκούσαν επιρροή σε πολιτικές κλίκες και απολάμβαναν τηνπροστασία των εθνοφρουρών τους. Υπήρχαν Σιρχάν σε θέσεις ι-σχύος του τοπικού πυρήνα της Χαμάς –το Ισλαμικό Κίνημα Αντί-στασης– και άλλοι που είχαν αναρ ριχηθεί στην πρώτη γραμμή τηςμεγαλύτερης φατρίας της, της Φατάχ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν πανευτυχής που η Νάντια έδειχνε ναμπαίνει στο νόημα όταν της αφηγούνταν τη συγκεκριμένη ιστο-ρία, θαρρείς και στη θέση του καθόταν και μιλούσε στη μικρή οπολυαγαπημένος, παντογνώστης πατέρας του, και όχι ο ίδιος οΟμάρ Γιούσεφ. Ένιωθε ότι τον περιέβαλλε η αρχοντιά του πατέ -ρα του όσο της μιλούσε. Κατά κάποιον τρόπο, η Νάντια τον οδη -γούσε στο πιο αξιότιμο, ουσιώδες κομμάτι του εαυτού του. Την ευ -χαρίστησε για το νερό και της ζούληξε το μάγουλο.

Η φαμίλια απόσωσε το δείπνο με την καθιερωμένη ησυχία.Τα παιδιά γυρόφερναν το τραπέζι αφηρημένα, ενώ η Σάρα πήγενα ετοιμάσει το τσάι. Ο Ραμίζ ξεφλούδισε ένα πορτοκάλι και τομοίρασε στα παιδιά του.

«Νωρίτερα πήγα κι είδα την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν, για τα54


συλλυπητήρια», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ κόβοντας ένα μήλο σεφέτες.

«Αχ, τη φουκαριάρα», είπε η Μαριάμ. «Να μείνει χωρίς ά-ντρα...»

«Τόσο κακό είναι δηλαδή να είσαι χωρίς άντρα;» είπε ο ΟμάρΓιούσεφ μ’ ένα κοφτό γέλιο. «Σ’ έχω ακούσει κάμποσες φορέςνα λες πως οι άντρες είναι τεμπέληδες και τσαπατσούληδες καισκέτη ενόχληση μες στο σπίτι».

«Ομάρ, ξέρεις καλά τι θέλω να πω».Η Μαριάμ του κούνησε το δάχτυλο πειραχτικά. Βαθιές ρυτί-

δες απλώνονταν από τις άκρες των ματιών της ίσαμε τα χείλη της,δίνοντάς της μια λυπημένη όψη ακόμα και όταν χαμογελούσε.Είχε τα μαλλιά της διακριτικά χτενισμένα, με χωρίστρα στο πλάι,κομμένα σε κοντό καρέ, που έφτανε λίγους πόντους κάτω από τ’αυτιά της. Τα έβαφε σ’ ένα στιλπνό μαύρο σαν του κόρακα χρώ-μα και φορούσε πάντα βολικά μαύρα ρούχα. Γερνώντας, το δέρ -μα της είχε πάρει μια σκούρα σταχτιά απόχρωση, έτσι που καμιάφορά ξεχώριζε από τους γύρω της σαν μοναχική φιγούρα πα-λιάς ταινίας η οποία δεν επιχρωματίστηκε από απροσεξία.

Τα αισθήματα ενός άντρα για τη γυναίκα του είναι πολύ σύνθε-τα, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Κρίμα που οι γυναίκες μας δεν ανα -γνωρίζουν ότι και οι δικές τους σχέσεις με τους άντρες τους δεν εί-ναι τόσο απλές όσο νομίζουν. Αν το καταλάβαιναν, θα ήταν καλύ-τερα τα πράγματα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ χρειαζόταν τη συντροφικότητα που του πα -ρείχε η Μαριάμ. Ήταν συνομήλική του, αλλά είχε γεννηθεί σταβόρεια της Παλαιστίνης, στη Ναζαρέτ. Η φαμίλια της είχε κατα-φύγει πρώτα στην Τζενίν και αργότερα στη Βηθλεέμ. Είχανγνωριστεί σ’ ένα ταξί στα νότια της Τζενίν, όπου η Μαριάμ είχεακόμα συγγενείς. Για τον Ομάρ ήταν το τελευταίο στάδιο στο τα -ξίδι του γυρισμού του από το Πανεπιστήμιο της Δαμασκού. Τουςείχαν ενώσει αρχικά οι κοινές πολιτικές πεποιθήσεις τους, ο αρα -βικός εθνικισμός τους. Προκλητικά ανυπάκουη, η Μαριάμ δε φο -ρούσε ποτέ μαντίλα όπως οι περισσότερες μουσουλμάνες, μολο-νότι, στην πορεία της ζωής, η μητρότητα και οι ευθύνες του νοι-κοκυριού έκαναν εντέλει τις πολιτικές απόψεις της πιο απλοϊ- 5

5


κές, πιο μετριοπαθείς. Γέννησε τρεις γιους. Ο Ραμίζ ζούσε στοκατώι του σπιτιού, αλλά τα δυο αδέλφια του είχαν μεταναστεύ-σει, ο ένας στις Ηνωμένες Πολιτείες και ο άλλος στη Μεγάλη Βρε -τανία. Αντί για τις πολιτικές διαμάχες των ομοεθνών της, η Μα-ριάμ αγωνιούσε πλέον για το πότε θα ξανάβλεπε τα ξενιτεμένατης αγόρια, μια έγνοια πιθανώς κοινή για κάθε μάνα, όπου γης.Μπορεί να μην είναι μονάχα η Μαριάμ που αποχαυνώθηκε με τονκαιρό. Ίσως γενικά οι άνθρωποι ήταν πιο σκεπτόμενοι στα φοιτη-τικά μου χρόνια, όταν δεν ένιωθαν ν’ απειλούνται ολούθε από σιω-νιστικές συνωμοσίες, συλλογιζόταν ο Ομάρ Γιούσεφ. Τώρα πια,οι πολιτικές απόψεις της Μαριάμ του προξενούσαν ανομολόγη-τη οργή, αλλά τουλάχιστον δεν αναφερόταν ποτέ στους νεκρούςως μάρτυρες.

Σε κάθε περίπτωση, ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε να κουβεντιάσει μετον γιο του για την υπόθεση του Τζορτζ Σαμπά και τις υποψίεςπου είχαν γεννηθεί μέσα του κατά την επίσκεψή του στην ΝτιμάΑμπντέλ Ραχμάν. Ο Ραμίζ είχε ένα κατάστημα κινητής τηλεφω-νίας, και οι πελάτες του τον κρατούσαν ενήμερο ως προς τις κα-θημερινές εξελίξεις στην πόλη. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε να ελπί-ζει ότι ο γιος του ίσως γνώριζε κάτι που θα βοηθούσε στην αθώω -ση του Τζορτζ.

«Έχω την αίσθηση ότι ο Τζορτζ έχει πέσει θύμα σκευωρίας»,είπε. «Αδυνατώ να πιστέψω πως συνεργαζόταν με τους Ισραη-λινούς».

«Δεν ξέρεις τι μπορεί να κάνει ο άλλος στην απόγνωσή του»,είπε ο Ραμίζ. «Το μαγαζί του Τζορτζ είναι πάνω στον περιφερεια -κό, και είχε πελάτες Ισραηλινούς. Μονάχα που τώρα δε γίνεταινα δουλέψει, γιατί η περιοχή πολιορκείται, και οι Ισραηλινοί πε-λάτες του φοβούνται να περάσουν. Οπότε η επιχείρησή του ζη-μιώνεται. Μπορεί να τον έπιασε απελπισία. Ίσως τον προσέγγι-σαν πράκτορες της Σιν Μπετ* και του είπαν πως όλα του τα προ-βλήματα θα λύνονταν αν έκανε κι εκείνος κάτι γι’ αυτούς».

«Τον κατηγορούν μόνο και μόνο επειδή είναι χριστιανός. Αυ -

56

* Η Γενική Υπηρεσία Ασφαλείας του Ισραήλ, με στελέχη στο στρατό καιστην αστυνομία. (Σ.τ.Μ.)


τό είναι όλο. Δε σημαίνει ότι συνεργάστηκε πράγματι με τους Ισ-ραηλινούς».

«Μπορεί να θέλησε να βοηθήσει το αντίπαλο δέος ακριβώςεπει δή είναι χριστιανός».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έμεινε εμβρόντητος. «Σου θυμίζω ότι κι εσύστους φρέρηδες έχεις φοιτήσει. Στο ίδιο χριστιανικό σχολείο μετον Τζορτζ Σαμπά, στο χριστιανικό σχολείο όπου δίδασκα επίχρόνια».

«Ρε μπαμπά, εγώ το μόνο που λέω είναι πως, όταν σ’ έναν άν-θρωπο ασκούνται τέτοιου είδους πιέσεις, είναι ικανός να προβείσε ενέργειες που δε θα περίμενες ποτέ κάτω από φυσιολογικέςσυνθήκες».

«Να καταδικάσουμε δηλαδή όλους τους χριστιανούς για προ -δοσία;» Ο Ομάρ Γιούσεφ έγειρε προς το μέρος του όλο θυμό.

«Δεν είπα κάτι τέτοιο. Ωστόσο, βλέπεις, οι χριστιανοί είναι ήδη περιθωριοποιημένοι στις μέρες μας. Μπορεί να αισθάνονταιότι δε χρωστάνε την ίδια αφοσίωση στο λαό μας όσο οι μουσουλ -μάνοι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ άφησε το μαχαίρι του ξεφλουδίσματος κι έ-φαγε μια φέτα από το μήλο. «Είδα και τους αφοσιωμένους μου-σουλμάνους που λες, το απόγευμα, να πυροβολούν στον αέρα γιατον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν».

«Εγώ δεν πέρασα, γιατί πήγα στην κηδεία το πρωί», είπε ο Ρα -μίζ. «Κι εκεί τα ίδια νούμερα έκαναν οι πιστολάδες. Ώστε εμφανί -στηκαν και στα συλλυπητήρια;»

«Ναι, ήρθαν κι από κει. Αλλά κάτι παράξενο πρέπει να συνέ -βη το βράδυ του φόνου στο σπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν», είπε οΟμάρ Γιούσεφ. Κοίταξε τριγύρω για να βεβαιωθεί ότι τα παιδιάδεν ήταν μπροστά ν’ ακούσουν. «Θα θυμάσαι πως η Ντιμά είναιπαλιά μου μαθήτρια. Μου είπε λοιπόν ότι άκουσε τον Λουάι ναμιλάει με κάποιον στην αυλή του σπιτιού, λίγο πριν τον πυροβο-λήσουν. Και είδε και μια κόκκινη κουκκίδα, που προσπαθούσενα εστιάσει πάνω του».

«Τον άκουσε να μιλάει;»«Ναι. Συγκεκριμένα, να λέει: “Α, εσύ είσαι, Αμπού Γουαλίντ”». 5

7


Ο Ραμίζ πιπίλιζε αργά αργά μια φέτα πορτοκάλι. «Μπαμπά,κάνε μου τη χάρη να σου εξηγήσω δυο απλά πράγματα. Αφε-νός, όταν οι Ισραηλινοί χρησιμοποιούν καταδότες, τους βάζουννα πλησιάσουν πρώτα σε απόσταση αναπνοής, για να ’ναι βέ-βαιοι ότι πρόκειται για το σωστό πρόσωπο. Όταν ο καταδότηςδώσει το σήμα, ξέρουν πως η αναγνώριση έγινε στα σίγουρα καιμόνο τότε πυροβολούν».

«Κι εσύ πού τα ξέρεις όλα αυτά;»«Ο θείος Χαμίς μου τα εξηγούσε τις προάλλες, που πήγα να

τον δω στο τμήμα. Διάβαζε την αναφορά τής υπηρεσίας πληρο-φοριών για μια από τις δολοφονικές επιθέσεις των Ισραηλινώνστη Γάζα».

«Δηλαδή, ο Αμπού Γουαλίντ είναι ο καταδότης; Ο άνθρωποςπου οδήγησε τους Ισραηλινούς στον Λουάι;»

«Έτσι φαίνεται. Προφανώς, χρειάζονταν κάποιον γνωστό τουΛουάι για την αναγνώριση. Θα ’πρεπε να ’ρθει πολύ κοντά μετον Λουάι προκειμένου να τον αναγνωρίσει, ιδιαίτερα μες στοσκοτάδι».

«Ε λοιπόν, ο Τζορτζ Σαμπά δεν τον ήξερε ούτε εξ όψεως τονΛουάι. Και ο Τζορτζ λέγεται Αμπού Νταχούντ, όχι Αμπού Γουα -λίντ. Οπότε ιδού η απόδειξη της αθωότητάς του!» Ο Ομάρ Γιού -σεφ άφησε το πιάτο του και άνοιξε τα χέρια όλο ενθουσιασμό.

Ο Ραμίζ κόμπιασε. «Όσο για το άλλο που ήθελα να σου εξη-γήσω, μπαμπά... σε παρακαλώ πολύ, μην ανακατευτείς σ’ αυτήτην υπόθεση. Έτσι και πας στην ασφάλεια με τα στοιχεία που’χεις, μπορεί να διαπιστώσεις ότι δουλεύουν ήδη για τους Ισραη-λινούς. Είναι ικανοί να σου κλείσουν το στόμα επειδή απειλείς ν’αποκαλύψεις την ταυτότητα κάποιου δικού τους πράκτορα. Επι -πλέον, οι άνθρωποι που συνέλαβαν τον Τζορτζ Σαμπά δεν υπάρ -χει περίπτωση να τον έπιασαν τυχαία, χωρίς λόγο. Η σύλληψήτου ήταν μια καλή πρόφαση για ξεκαθάρισμα λογαριασμών μεκάποιον που είχαν προηγούμενα. Έτσι κινούνται οι μηχανισμοίστις μέρες μας».

Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε το βράδυ που είχε δει τονΤζορτζ Σαμπά να ορμάει μες στη σκοτεινιά, τρέχοντας προς το μέ -ρος των ενόπλων που πυροβολούσαν από την ταράτσα του. Με5

8


κάποιον που είχαν προηγούμενα. Καταράστηκε τον εαυτό τουπου πήρε τον κατήφορο για το σπίτι του αντί να συντρέξει τονΤζορτζ. Ίσως ο φίλος του είχε έρθει αντιμέτωπος εκείνο το βρά-δυ με ανθρώπους που ετοιμάζονταν να πάρουν τη φρικαλέα εκ-δίκησή τους.

Η Μαριάμ ακούμπησε το χέρι στον ώμο του Ομάρ Γιούσεφ.«Μην το ριψοκινδυνέψεις. Εσύ με κατακρίνεις πάντα που λέω τιγουρούνια και καθάρματα είναι όλοι τους. Αλλά, εάν υποψια-στούν πως πας να ξεσκεπάσεις δικό τους άνθρωπο, οι Ισραηλινοίείναι ικανοί να ’ρθουν και να σε μαζέψουν εδώ και τώρα».

«Μα αφού δεν έκανα τίποτα», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ εκνευρι-σμένος. «Οι Ισραηλινοί δεν πρόκειται να ’ρθουν για μένα».

«Και ούτε να διανοηθείς να κάνεις το παραμικρό. Σε παρα-καλώ πολύ, μπαμπά», είπε ο Ραμίζ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν έτοιμος να απαντήσει, μα ο Ραμίζ ύψω -σε τα φρύδια γνέφοντας προς την πόρτα της κουζίνας. Η Νάντιαείχε γείρει στο κούφωμα της πόρτας, με ύφος ανήσυχο. Δάγκωνενευρικά τα δάχτυλά της. Η Σάρα πέρασε πλάι της βγαίνοντας απότην κουζίνα με το τσάι. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε πόσηνώρα άραγε κρυφάκουγε η μικρή. Καταράστηκε την αδυναμία πουείχε επιδείξει για άλλη μια φορά. Επειδή πίστευε ότι μπορούσενα σώσει τον Τζορτζ Σαμπά και να υπερασπιστεί την κληρονο-μιά της διδασκαλίας του, κινδύνευε να μπλέξει τη φαμίλια του μετα κατακάθια της ιντιφάντα. Εάν ήταν η κληρονομιά του που τοναπασχολούσε, να την τώρα μπρος του, στο άνοιγμα της πόρτας,έντρομη – και ο τρόμος της οφειλόταν σε δικό του φταίξιμο. Δά-σκαλος ήταν, όχι ντετέκτιβ. Ένιωθε τον κάλυκα να βαραίνει ακό -μα στην τσέπη του σακακιού του, πιο βαρύς και από έναν τόνολειωμένο μέταλλο. Άραγε, συλλογίστηκε, πόσο σύντομα θα τονξεφορτωνόταν;

Σήκωσε το χέρι κρατώντας μια φέτα μήλο. Η Νάντια πλησία-σε μ’ ένα αχνό χαμόγελο κι έκανε να την πιάσει. Εκείνη ακριβώςτη στιγμή, το βλέμμα της έπεσε στο θαμπό τζάμι της εξώπορτας.Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε το κεφάλι ακολουθώντας τη ματιά της.Κάποιος στεκόταν στο κατώφλι, και στο φωτεινό περίγραμμα τουφανοστάτη διέκρινε ότι φορούσε στρατιωτικό μπερέ. Ένα κύμα 5

9


φόβου τον κυρίεψε, και το μήλο τού έπεσε από το χέρι πριν προ-λάβει να το πιάσει η Νάντια.

Η φιγούρα στο κατώφλι άπλωσε το χέρι και χτύπησε τηνπόρτα.

60


ΚεφΑλΑ ιο εΚτο

ΜΕ ΤΟ ΒΛέΜΜα καρΦωΜέΝΟ ΣΤΗΝ πόρΤα, Ο ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ

σηκώθηκε αργά από το τραπέζι. Αισθανόταν μια ελαφριάανακατωσούρα. Η σιλουέτα στο κατώφλι κουνιόταν πέρα δώθε,σαν να προσπαθούσε να ζεσταθεί λίγο μέσα στην παγωνιά τηςνύχτας. Χτύπησε πάλι την πόρτα. Η Μαριάμ σηκώθηκε. Ρίχνονταςμια ανήσυχη ματιά στον άντρα της, άνοιξε την εξώπορτα.

«Αχ, εσύ είσαι, Αμπού Αντέλ;» είπε η Μαριάμ, η φωνή της ε-γκάρδια. «Έλα, πέρασε».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε τα γόνατά του να λυγίζουν από α-νακούφιση. Ακούμπησε τα χέρια στο τραπέζι για να στηριχθεί.Το ζην επικινδύνως δεν ήταν για άνθρωπο της δικής του κράσης.

Ο άντρας στο κατώφλι γέλασε θαρρετά. «Πέρασα μόνο νασας ευχηθώ. Υγεία να ’χετε όλο το χρόνο!»

Η φαμίλια αποκρίθηκε με μια άλλη παραδοσιακή ευχή τουραμαζανιού: «Είθε ο Αλλάχ να δεχτεί και τις δικές μας ευχαριστίεςκαι τις δικές σου!» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

Η Νάντια άπλωσε το χέρι πίσω από την πλάτη του παππούτης και πήρε μια φέτα μήλο. Χαμογέλασε καθώς το δάγκωνε, καιτο χαρωπό μουτράκι της του ξανάδωσε λίγη από τη χαμένη τουδύναμη. Προχώρησε μέχρι την άκρη του τραπεζιού για να προϋ -παντήσει τον Χαμίς Ζεϊντάν.

«Σαν στο σπίτι σου, κι όλοι μας συγγενείς σου!» είπε καλωσο-ρίζοντας τον επισκέπτη.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν αποδέχτηκε το χαιρετισμό φιλώντας τον Ο-μάρ πέντε φορές στα μάγουλα. Το δέρμα του προσώπου του ή-ταν τραχύ και γκριζωπό από την αξυρισιά. Τα μάτια του είχανμια κατεργάρικη ευθυμία, χαλαρώνοντας από το συνηθισμένο 6

1


άγρυπνο βλέμμα που παρατηρούσε ο Ομάρ Γιούσεφ κάθε φοράπου πετύχαινε τον φίλο του στην πόλη. Από την παιχνιδιάρικηγυαλάδα των ματιών του υπέθεσε ότι ο Χαμίς Ζεϊντάν τα είχετσούξει ήδη κάμποσο γι’ απόψε.

Ο αρχηγός της αστυνομίας της Βηθλεέμ έβγαλε τον μπλε μπε -ρέ, το περίγραμμα του οποίου είχε τρομάξει τόσο τον Ομάρ Γιού -σεφ, κι έσιαξε τ’ άσπρα του μαλλιά, κοντοκουρεμένα και χτενι-σμένα προς τα πίσω. Δίπλωσε το πηλήκιο και το έχωσε κάτω απότην επωμίδα του μπλε πουκαμίσου του, που έφερε ως έμβλημαέναν άσπρο αετό.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν ήταν συνομήλικος με τον Ομάρ Γιούσεφ.Γνωρίζονταν από τα φοιτητικά τους χρόνια στη Δαμασκό. Τονκαιρό εκείνο ήταν αντίπαλοι στο βαρύ και δυσάρεστο πολιτικόκλίμα του πανεπιστημίου. Ο Χαμίς Ζεϊντάν, ένας από τους πρώ-τους ζηλωτές του παλαιστινιακού εθνικισμού, περιγελούσε τηνπροσδοκία που έτρεφε ο Ομάρ Γιούσεφ, ότι όλοι οι Άραβες θαενώνονταν και θα απελευθέρωναν την Παλαιστίνη. Ε λοιπόν, εί-χε αποδειχτεί πως είχε δίκιο. Στη Δαμασκό, ο Ομάρ Γιούσεφ καιο Χαμίς Ζεϊντάν είχαν γίνει στενοί φίλοι, όχι χάρη στην πολιτικήαλλά χάρη στο ουίσκι. Οι δυο τους μεθοκοπούσαν κι έψαχνανγια γκόμενες παρέα, παρόλο που ο Χαμίς Ζεϊντάν, ψηλότερος καιπροικισμένος με μάτια μπλε σαν του λαζουρίτη, είχε περισσότε-ρες κατακτήσεις. Ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε ακολουθήσει τα στρατεύ -ματα της PLO,* διατρέχοντας τη Μεσόγειο από την Ιορδανία μέ-χρι τη Συρία, τον Λίβανο και την Τυνησία. Αρχικά έχασε τα ίχνητου Ομάρ Γιούσεφ, εξαιτίας των περιορισμών που επέβαλλαν στιςτηλεπικοινωνίες οι Ισραηλινοί, και στη συνέχεια έχασε και το α-ριστερό του χέρι, από μια χειροβομβίδα στη Βηρυτό. Όταν επέ-στρεψε στη Βηθλεέμ ως αρχηγός της αστυ νομίας, η φιλία τους α-ναζωπυρώθηκε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε κατενθουσιαστεί με το γυρισμό του. Εκπρώτης όψεως, ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν έδειχνε να έχει αλλάξει σχε-

62

* Η διεθνώς γνωστή Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης(ΟΑΠ), που ιδρύθηκε το 1964, με σκοπό να ενώσει τις διάφορες ομάδες αντί-στασης.


δόν καθόλου. Ωστόσο, ο Ομάρ Γιούσεφ σύντομα δια πίστωσε ότιο φίλος του –και νυν αρχηγός της αστυνομίας, με βαθ μό ταξίαρ-χου– ήταν τρομερά αποκαρδιωμένος και, κατά συνέπεια, μεθού -σε πολύ συχνά σε βαθμό αυτοκαταστροφικό. Καμιά φορά, περ-νούσε από το γραφείο του να τον δει, στο καινούργιο αστυνομι-κό τμήμα, στη γωνία της Πλατείας της Φάτνης, και η βαριά μυ-ρωδιά του ουίσκι μέσα στο ζεστό δωμάτιο έκανε τον αέ ρα απο-πνικτικό σαν να μύριζε κάτουρο.

Όταν ο Χαμίς Ζεϊντάν δρασκέλισε το κατώφλι την ώρα πουτελείωναν το ιφτάρ, η απόπνοια γύρω του ήταν τόσο έντονη, ώ-στε ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε μήπως ο φίλος του υπέβαλλεπάλι τα παιδιά σε έναν από τους συνήθεις οργισμένους και αθυ-ρόστομους εξάψαλμους εναντίον της κυβέρνησης και των διε-φθαρμένων συναδέλφων του στην αστυνομία. Βέβαια, η ευφο-ρία στα μάτια του αστυνομικού σήμαινε ότι δεν είχε φτάσει ακό-μα στο σημείο της μέθης που έβγαζε στην επιφάνεια το μένος του,αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήθελε να το ρισκάρει. Με το χέρι τουστον στιβαρό ώμο του φίλου του, οδήγησε τον Χαμίς Ζεϊντάν στησάλα.

Οι δυο τους βολεύτηκαν στις βαριές, χρυσοκέντητες πολυθρό -νες. Η Μαριάμ στάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας. «Τι να σε κε-ράσουμε, Αμπού Αμπντέλ; Να σου φέρω ένα γλυκάκι;» ρώτησετον Χαμίς Ζεϊντάν χαμογελώντας.

«Μαριάμ, ο φίλος μας είναι διαβητικός», είπε ο Ομάρ Γιού-σεφ. «Ένα καφεδάκι σκέτο φέρ’ του, και φέρε ένα και για μένα».Γυρνώντας προς το μέρος του Χαμίς Ζεϊντάν, του κούνησε τοδάχτυλο. «Δε θα την αφήσω να σε διαφθείρει».

«Είμαι ήδη διεφθαρμένος μέχρι το μεδούλι», είπε γελώντας οΧαμίς Ζεϊντάν. «Ουμ Ραμίζ, ό,τι και να μου φέρεις θα το τιμήσω.Είμαι σίγουρος πως θα ’ναι το νοστιμότερο έδεσμα έπειτα απόμια ολάκερη μέρα νηστείας».

«Δεν έχεις φάει ακόμα;» ρώτησε η Μαριάμ έκπληκτη. «Κάθι-σε στο τραπέζι. Έχει περισσέψει ένα σωρό μααλούμπα. Κάτι πρέ -πει να φας». Γύρισε προς το μέρος του Ομάρ Γιούσεφ και πρό-σθεσε με αυστηρή φωνή: «Ιδίως άμα είσαι διαβητικός».

«Μπα, να ’σαι καλά, πριν από λίγο τσίμπησα κάτι με τα παι- 63


διά στο τμήμα». Η φωνή του Ζεϊντάν πρόδιδε κάποια αμηχανία.Ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε πως ο φίλος του δεν είχε ανάγκη απόφαΐ όσο το φλασκί στην τσέπη του ήταν γεμάτο.

Ο ταξίαρχος φαινόταν αδύνατος, υποσιτισμένος. Το πρόσω-πό του ήταν άσπρο σχεδόν σαν τα μαλλιά του, τόσο που το κομ-ψό μουστάκι του, με φόντο τα χλομά, πρησμένα του μάγουλα, θαπερνούσε απαρατήρητο αν δεν είχε μια λωρίδα νικοτίνης σαν λε -κέ κάτω από τα ρουθούνια του. Άναψε τσιγάρο με το καλό τουχέρι. Το αριστερό χέρι, ένα λεπτοδουλεμένο τεχνητό μέλος, ήτανακουμπισμένο στο μπράτσο της πολυθρόνας, μέσα στο σφιχτό,γυαλιστερό μαύρο γάντι που του φορούσε μονίμως. Κάποτε, οΟμάρ Γιούσεφ είχε περάσει από το σπίτι του φίλου του νωρίς τοπρωί, προτού εκείνος προλάβει να ντυθεί. Είχε προσέξει τότε ότιτο ψεύτικο χέρι ήταν φτιαγμένο από ένα παράδοξα ξεπλυμένοπράσινο πλαστικό, σαν ένα κομμάτι αντισηπτικό σαπούνι ή σαντο εύθραυστο άκρο ενός εξωγήινου. Ο Ομάρ Γιούσεφ πολλέςφορές σκεφτόταν ότι, αν δεν είχε δει με τα μάτια του τη δύσμορ-φη απόδειξη της αναπηρίας του φίλου του, το γάντι θα του φαι-νόταν κάπως μοχθηρό σε χέρι αστυνομικού, θαρρείς και ο ρόλοςτου ήταν να προφυλάσσει τα δάχτυλα του Χαμίς Ζεϊντάν όποτεγρονθοκοπούσε κάποιον ύποπτο. Όμως, αντί γι’ αυτό, είχε τηναίσθηση ότι το γάντι υπονόμευε τη βαναυσότητα που ήταν ανα-γκαία στη δουλειά του φίλου του, σαν υπενθύμιση πως ήταν λει-ψός και όχι ένας καθ’ όλα ρωμαλέος άντρας. Καμιά φορά, ότανο Χαμίς Ζεϊντάν ήταν τύφλα στο μεθύσι, καθόταν και κοίταζετο ψεύτικο χέρι μ’ ένα βλέμμα γεμάτο μίσος. Σε στιγμές νηφαλιό-τητας ωστόσο, ήταν κάπως αμήχανος και ακουμπούσε διακριτι-κά το χέρι στα γόνατά του. Επομένως, με το γαντοφορεμένο πρό -σθετο μέλος του ακουμπισμένο ανέμελα στο μπράτσο της πολυ-θρόνας, ο Ομάρ Γιούσεφ υπολόγιζε πως ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν ή-ταν ακόμα εντελώς μεθυσμένος.

Η Μαριάμ έφερε τα καφεδάκια κι ένα πιάτο μπακλαβά γιατον μουσαφίρη.

«Τον δικό σου δεν τον έφτιαξα σαάντα, Αμπού Αμπντέλ. Ξέ-ρω ότι τον προτιμάς μαζμπούτα, οπότε σ’ τον ετοίμασα με μια ιδέα ζάχαρη, όσο πρέπει». Κι έριξε μια ματιά στον Ομάρ Γιού-6

4


σεφ, σαν να ήταν αγένεια που είχε αναφερθεί στο διαβήτη τουΧαμίς Ζεϊντάν.

«Έτσι ανοιχτοχέρα είναι η Μαριάμ. Θα σου καλύψει και ταιατρικά έξοδα, όταν χειροτερέψει ο διαβήτης», είπε ο Ομάρ Γιού -σεφ.

«Ο μπακλαβάς της Μαριάμ είναι το καλύτερο γιατρικό», απο -κρίθηκε ο Χαμίς Ζεϊντάν.

«Και για την πλήρη θεραπεία χρειάζονται πολλά κομμάτια»,είπε η Μαριάμ γέρνοντας με χάρη το κεφάλι.

«Σας ευχαριστούμε, δόκτωρ Μαριάμ! Τώρα, εάν έχεις την κα -λοσύνη, θα ήθελα να συζητήσω με τον φίλο μας για κάτι πολύσημαντικό», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

Η Μαριάμ τον κοίταξε με γουρλωμένα μάτια. Ξέρει ότι σκο-πεύω να του μιλήσω για την υπόθεση του Τζορτζ, σκέφτηκε ο Ο-μάρ Γιούσεφ. Εκτός από φίλος, ο Χαμίς Ζεϊντάν ήταν και αστυ-νομικός. Ο Ομάρ Γιούσεφ ετοιμαζόταν λοιπόν να διατυπώσει καιεπίσημα τις ανησυχίες του, ενώ η γυναίκα του στεκόταν ασά λευ -τη, σαν χαμένη, μη βρίσκοντας τρόπο να τον εμποδίσει τώρα πουήταν και ο ταξίαρχος μπροστά.

«Αμπού Αμπντέλ», είπε, «πώς περνάνε η σύζυγος και τα παι-διά στο Αμάν;»

Δε βρήκε τίποτα καλύτερο να ρωτήσει; Ο Ομάρ Γιούσεφ περί-μενε κάτι πιο ευρηματικό από τη γυναίκα του.

«Μια χαρά είναι, να ’σαι καλά που ρώτησες».«Μαριάμ...» Ο Ομάρ Γιούσεφ έριξε μια λοξή ματιά στην πόρτα.«Ε, να σας αφήσω να τα πείτε...» συνέχισε εκείνη. «Μόνο να

μου τον προσέχεις, Αμπού Αμπντέλ, μην κάνει καμιά κουτου -ράδα».

«Τον τελευταίο καιρό, μάλλον ο Αμπού Ραμίζ είναι αυτός πουμε φυλάει απ’ τις κουτουράδες», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν.

Η Μαριάμ έκλεισε την πόρτα πίσω της.Ο Χαμίς Ζεϊντάν άπλωσε το καλό του χέρι, με την παλάμη α -

νοι χτή. «Συμβαίνει κάτι;»«Πιστεύει πως δε θέλω να συνεχίσω το δασκαλίκι».«Σ’ έπεισε να βγεις στη σύνταξη ο μπάσταρδος ο Αμερικάνος;» 6

5



«Μακάρι να ’ταν μόνο αυτό! Νομίζει ότι θέλω να γίνω ντετέ-κτιβ».

«Θα ήσουν εξαιρετικός ντετέκτιβ. Κανένας δε θα σ’ έπαιρνεαπό φόβο. Θα σ’ εμπιστεύονταν οι πάντες, γιατί είσαι σαν τονσοφό, τίμιο θείο που θα θέλαμε να ’χαμε όλοι».

«Τότε, γιατί δε με προσλαμβάνεις;»«Η αστυνομία μας δε σηκώνει την τιμιότητα».Ο Χαμίς Ζεϊντάν έγνεψε συνωμοτικά προς το μέρος του μπου -

φέ. Ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε κι έβγαλε από το ντουλάπι έναμπουκάλι Johnny Walker Black Label. Γέμισε ένα μεγάλο ποτή-ρι για τον Χαμίς Ζεϊντάν κι έβαλε το μπουκάλι στη θέση του. Έπει -τα έδωσε το ποτήρι στον φίλο του. Αυτός κατέβασε μονομιάς μιαγερή γουλιά, που τον έκαψε, και ξερόβηξε δυνατά. Ο Ομάρ Γιού -σεφ κάθισε και ήπιε τον καφέ του.

«Θέλω να μιλήσουμε για τον Τζορτζ Σαμπά», είπε.Ο Χαμίς Ζεϊντάν έμεινε ακίνητος, με το ποτήρι ήδη μια ανά-

σα από τα χείλη του για τη δεύτερη γουλιά. Έριξε μια αυστηρήματιά στον Ομάρ Γιούσεφ. «Θα μου πεις ότι είναι αθώος;»

«Ναι».«Ε, αυτό δε χρειάζεται να ’σαι ντετέκτιβ για να το καταλάβεις».«Το ξέρεις κι εσύ;»«Έλα Ομάρ, ο τύπος είναι αρνί».«Ναι, αλλά στη δική σου φυλακή τον έχουν».«Η Ομάδα Πρόληψης μου τον κουβάλησε. Μπορεί να ’ναι στη

φυλακή μου, πάντως δικός μου κρατούμενος δεν είναι».«Πώς μπορείς κι αφήνεις έναν αθώο άνθρωπο στη φυλακή;»«Μπορώ επειδή μιλάμε για τις φυλακές της Βηθλεέμ, στην

Παλαιστίνη. Δε μιλάμε για την Κοπεγχάγη και το Άμστερνταμ.Ελπίζω να καταλαβαίνεις τι εννοώ».

«Είναι και κάτι ακόμα. Για ρίξε μια ματιά». Ο Ομάρ Γιούσεφέβγαλε τον κάλυκα από την τσέπη του και τον έδωσε στον Χα-μίς Ζεϊντάν. Ο αστυνομικός τον περιεργάστηκε για λίγο. Το χλο-μό πρόσωπό του πήρε όψη βλοσυρή.

«Πού το βρήκες αυτό;» ρώτησε ο Χαμίς Ζεϊντάν.«Τι είδους όπλο ρίχνει τέτοιες σφαίρες;»«Πρώτα θα μου πεις πού το βρήκες».66


«Δε θες να ξέρεις. Μακάρι να μην ήξερα ούτε εγώ, αλλά δυ-στυχώς...»

Ο Ομάρ Γιούσεφ απέμεινε σιωπηλός. Κοιτάχτηκαν επίμοναστα μάτια ώσπου απέστρεψαν και οι δυο το βλέμμα.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν μίλησε πρώτος. «Πρόκειται για κάλυκα απόσφαίρα 7,62 χιλιοστών. Τώρα, θα μου πεις πού το βρήκες;»

«Τι είδους όπλο παίρνει τέτοιες σφαίρες;»«Πολυβόλο μεγάλου διαμετρήματος».«Σαν το πολυβόλο του Χουσεΐν Ταμάρι;»«Σαν το πολυβόλο του Χουσεΐν Ταμάρι, ναι», είπε ο Χαμίς Ζεϊ -

ντάν εκνευρισμένος. «Ο τύπος του λέγεται MAG».«Από πού το κατάλαβες;»«Στην πόλη συνήθως βρίσκεις καλάσνικοφ. Κι αυτά σφαίρες

των 7,62 χιλιοστών παίρνουν. Αλλά οι σφαίρες του καλάσνικοφέχουν μήκος 39 χιλιοστά. Τούτη δω πρέπει να ’ταν γύρω στα 51 χι -λιοστά μαζί με τον κάλυκα. Οπότε μιλάμε για σφαίρα από MAG».Ο Χαμίς Ζεϊντάν αγριοκοίταξε τον Ομάρ Γιούσεφ. Τα μάτια τουείχαν χάσει την πρωτύτερη εύθυμη γυαλάδα τους. Έμοιαζε εντε -λώς νηφάλιος.

«Τι με κοιτάζεις έτσι αυστηρά;» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Ά-κου, θέλω να μου πεις γι’ αυτόν τον Ταμάρι. Εγώ, ό,τι ξέρω είναιαπ’ τα διάφορα κουτσομπολιά που κυκλοφορούν στην πόλη».

«Εσύ έχεις ζήσει περισσότερα χρόνια στη Βηθλεέμ, οπότε θαγνωρίζεις για τη φυλή του», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν.

«Τους Ταάμρα».«Ακριβώς. Μέχρι και πριν από πενήντα χρόνια, οι Ταάμρα,

που λες, ήταν νομάδες της ερήμου. Σε κάποια φάση εγκαταστά-θηκαν σε διάφορα χωριά στ’ ανατολικά, αλλά εξακολουθούν ναυπακούνε στους αρχαίους νόμους της φυλής. Όλα τα μεγάλα κε -φάλια στις Ταξιαρχίες Μαρτύρων είναι Ταάμρα. Ένα μάτσο α-λήτες, που κάνουνε κουμάντο στην πόλη σαν να είναι οικογενεια -κή τους υπόθεση».

«Δηλαδή, όλοι αυτοί οι ένοπλοι είναι σόγια του Χουσεΐν Τα-μάρι;»

«Ναι, όλοι εκτός από έναν τύπο ονόματι Τζιχάντ Αουντέ», εί- 67


πε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Οι δικοί του είχαν εγκατασταθεί στο στρα -τόπεδο Άιντα, όταν ήρθαν το ’48 πρόσφυγες από ένα χωριό στηνπεδιάδα προς Ραμάλα· δεν πρόκειται για μεγάλο σόι. Για τουςΤαάμρα είναι πάντα ο ξένος, και του το υπενθυμίζουν διαρκώς.Ουσιαστικά, είναι κι αυτός το ίδιο κουμάσι όπως ο Χουσεΐν, αφούτον τρώει συνεχώς η ανάγκη ν’ αποδείξει ότι είναι πιο αδίστακτοςαπ’ τους Ταάμρα. Ο κτηνώδης ζήλος του νεοφώτιστου».

«Εσύ γνωρίζεις ποιος μπορεί να έχει όπλο που παίρνει τέτοιεςσφαίρες, στην ευρύτερη περιοχή της Βηθλεέμ;»

«Καμιά εκατοστή Ισραηλινοί στρατιώτες πάνω κάτω». Ο Χα -μίς Ζεϊντάν ακουγόταν θυμωμένος. «Και ο Χουσεΐν Ταμάρι. Εί-ναι το σήμα κατατεθέν του, όπως ξέρεις. Το ’χει μονίμως περα-σμένο στο ζωνάρι του και το περιφέρει, ακόμα και σε περιπτώ-σεις όπου θα βόλευε περισσότερο ένα απλό πιστόλι. Ούτε στοναπόπατο δεν το αποχωρίζεται, φαντάζομαι. Και τώρα, ΑμπούΡαμίζ, παλιόφιλε, για πες μου, πού τη βρήκες αυτήν τη σφαίρα;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ αφηγήθηκε τη μαρτυρία της Ντιμά για τηβραδιά του φόνου και την ανακάλυψη του κάλυκα στο πατικω-μένο χορτάρι. «Ποιος επιθυμούσε άραγε να βγάλει τον Λουάι Α -μπντέλ Ραχμάν από τη μέση;» αναρωτήθηκε μεγαλόφωνα ο Ο-μάρ Γιούσεφ. «Γιατί αυτός είναι ο αληθινός καταδότης, και όχιο Τζορτζ Σαμπά. Ο Τζορτζ δεν έχει πολυβόλο MAG. Αμφιβάλ-λω ακόμα κι αν μπορεί να το σηκώσει, τέτοιο βαρύ πράμα. Πριναπό τους πυροβολισμούς που ευθύνονται για το θάνατο τουΛουάι, η γυναίκα του τον άκουσε να μιλάει με κάποιον μες στοσκοτάδι. Τον αποκάλεσε Αμπού Γουαλίντ. Ποιος να ’ναι άραγεαυτός ο Αμπού Γουαλίντ;»

Ο Χαμίς Ζεϊντάν άναψε και δεύτερο Rothmans. «Αμπού Ρα -μίζ, η δουλειά του ντετέκτιβ μοιάζει λίγο με του ψυχιάτρου. Ό-ταν καλείσαι να θεραπεύσεις μια ψυχική ασθένεια, πρέπει να ξέ-ρεις καλά τι γίνεται μέσα στο κεφάλι σου, διαφορετικά κινδυ-νεύεις να καταντήσεις χειρότερα απ’ τους ασθενείς σου. Η αρρώ -στια μπορεί να εξαπλωθεί από το ένα μυαλό στο άλλο. Κάπωςέτσι είναι και η δουλειά του αστυνομικού. Προκειμένου να πιά-σεις έναν κακοποιό, πρέπει να μάθεις να σκέφτεσαι ο ίδιος σανκακοποιός. Και άπαξ κι αρχίσεις να σκέφτεσαι σαν κακοποιός,6

8


μπορεί να έχεις γίνει ήδη κακοποιός. Το θέμα είναι πως, άμα οψυχίατρος βγάλει λάθος διάγνωση, την πληρώνει ο ασθενής.Αλλά όταν κάνει λάθος ο ντετέκτιβ, το πληρώνει ο ίδιος για λο-γαριασμό του κακοποιού».

«Αμπού Αμπντέλ, θέλω να ανακαλύψω τον αληθινό καταδό-τη».

«Ακούς καθόλου τι σου λέω; Προσπαθώ να σε προειδοποιή-σω ότι αυτά είναι επικίνδυνα πράγματα».

«Αυτό το καταλαβαίνω και χωρίς να είμαι ντετέκτιβ».«Μπορεί τώρα να είμαι αξιωματικός της αστυνομίας, αλλά για

πολλά χρόνια υπήρξα τρομοκράτης, καταπώς συνηθίζουν να λέ -νε. Στη Βηρυτό, στη Ρώμη, στο Παρίσι. Όπου μ’ έστελνε ο Με-γάλος. Το γνωρίζεις, άλλωστε. Όλοι τρομοκράτες ήμασταν – οιίδιοι άνθρωποι που σε κυβερνάνε σήμερα. Γεγονός που μου δί-νει ένα πλεονέκτημα σε σχέση μ’ εσένα. Εγώ ξέρω από πρώτο χέ-ρι τι πάει να πει κίνδυνος».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγειρε προς το μέρος του. «Ήσασταν πράγ-ματι τρομοκράτες, κι εσύ και τα εξόριστα φιλαράκια σου της PLO.Και τι καταλάβατε; Τώρα σας τρομοκρατούν άλλοι. Άνθρωποισαν τον Χουσεΐν Ταμάρι. Εγώ τρομοκράτης δεν υπήρξα ποτέ, κιούτε δέχομαι να με τρομοκρατούν».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έκανε ένα μορφασμό, σαν να μην μπορούσενα καταπιεί την επόμενη κουβέντα του. «Βάλε μου ακόμα ένα πο -τάκι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ πήρε το μπουκάλι και το ακούμπησε στοτραπεζάκι, μπροστά στον φίλο του. Ο αστυνομικός γέμισε ως α-πάνω το ποτήρι του, μιλώντας παράλληλα. «Ο Λουάι ΑμπντέλΡαχμάν δούλευε για μένα, υποτίθεται. Ήταν υπαρχιφύλακας στοαστυνομικό τμήμα του Ιρτάς. Αλλά ξέρεις πώς είναι τα πράγμα-τα στις μέρες μας. Όλοι παριστάνουν τους στρατηγούς. Γέμισε οτόπος στρατιωτικές μεγαλοφυΐες. Όλοι θέλουν μια ευκαιρία νασυντρίψουν τους Ισραηλινούς. Κανένας δε γίνεται ήρωας κόβο-ντας κλήσεις ή επεμβαίνοντας σε οικογενειακές διαμάχες, μα έτσικι αδειάσεις μερικές σφαίρες σ’ ένα ισραηλινό όχημα, γίνεσαι αυ -τομάτως πρωταθλητής της αντίστασης. Δεν ήταν αλήτης ο ΛουάιΑμπντέλ Ραχμάν. Όμως, δεν ήταν κι έτοιμος να κάνει τον αστυ- 6

9


νόμο. Άλλος ένας απόβλητος, απ’ αυτούς τους αναθεματισμέ-νους πιτσιρικάδες που τρέφουμε στους κόλπους μας με τόση ε-πιτυχία».

«Και γιατί να θέλουν να τον σκοτώσουν;»«Οι Ισραηλινοί θέλανε να τον φάνε επειδή καθάρισε έναν

κάτοικο του καταυλισμού στην υπόγεια διάβαση τον περασμένομήνα».

«Είχε σκοτώσει άνθρωπο;»«Κάθε μέρα γίνονται τέτοια. Μην κάνεις λες και δεν το ξέρεις».«Ναι, αλλά ποιος άλλος μπορεί να ’θελε να τον σκοτώσει;

Κανένας Παλαιστίνιος μήπως;»Ο Χαμίς Ζεϊντάν απέμεινε σιωπηλός. Το πρόσωπό του, ανέκ-

φραστο και παγερό. Κατέβασε το υπόλοιπο ουίσκι με μια γουλιάκι έσβησε με βία το τσιγάρο του στο κρυστάλλινο σταχτοδοχείοτου τραπεζιού. «Να πηγαίνω κι εγώ σιγά σιγά, Αμπού Ραμίζ».

«Περίμενε, εσύ κάτι γνωρίζεις και δεν το λες».«Ένα έχω να σου πω, Αμπού Ραμίζ. Όποιος έριξε τη σφαίρα

που βρήκες έχει το δίχως άλλο κάμποσες ακόμα, και κατά πάσαπιθανότητα δεν τον νοιάζει και τόσο ποιον θα καθαρίσει για ναπετύχει αυτό που θέλει. Καταλαβαίνεις τι σου λέω;» Ο Χαμίς Ζεϊ -ντάν σηκώθηκε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε μαζί του. «Δώσ’ μου τον κάλυ-κα. Θέλω να τον φυλάξω, έτσι κι αλλιώς».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν πίεσε τον κάλυκα στην παλάμη του ΟμάρΓιούσεφ. «Είσαι άνθρωπος με πυγμή, και ξέρω πως μπορείς ναγίνεις τρομερά ξεροκέφαλος. Αλλά είμαι φίλος σου, κι οφείλωνα σε προειδοποιήσω ότι, ως δάσκαλος, δεν έχεις καμιά δουλειάνα μπλεχτείς με τέτοιες υποθέσεις».

«Τι δάσκαλος μου τσαμπουνάς; Αφού πριν από λίγο μου ’λε-γες ότι θα ’μουνα καλός ντετέκτιβ».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν κοντοστάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας.«Στην Παλαιστίνη δε γίνεται και καλός και ντετέκτιβ», είπε.

70


ΚεφΑλΑ ιο ε βΔομο

ΒαδίζΟΝΤαΣ ΒΙαΣΤΙκά ΣΤΟΝ κΕΝΤρΙκό δρόΜΟ ΤΗΣ ΝΤΕχάϊΣα,Ο Ομάρ Γιούσεφ κατευθυνόταν προς το σχολείο των Ηνω-

μένων Εθνών. Ο κρύος άνεμος της αυγής ερχόταν δριμύς απότην κοιλάδα, φυσώντας βόρεια προς την Ιερουσαλήμ και φέρνο-ντας μαζί του αναθυμιάσεις ντίζελ. Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε ξυπνή-σει μ’ έναν πονοκέφαλο που χειροτέρευε όσο περπατούσε. Τοδίχως άλλο, ήταν το αποτέλεσμα του άγχους που του είχαν προ-καλέσει οι προειδοποιήσεις του Χαμίς Ζεϊντάν. Την προηγουμέ-νη, μετά βίας είχε καταφέρει να κλείσει λίγο τα μάτια του έπειτααπό τη συνομιλία που είχε με τον Χαμίς Ζεϊντάν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ θεωρούσε εαυτόν ελεύθερο πνεύμα, άνθρω -πο σκεπτόμενο, που αμφισβητούσε τη νοοτροπία με την οποία ηπλειονότητα των ανθρώπων γύρω του αντιμετώπιζε τον κόσμο.Όμως, η προηγούμενη βραδιά τον είχε γεμίσει αμφιβολίες. Άγρυ -πνος στο κρεβάτι, συλλογιζόταν: Όλο παχιά λόγια είσαι, Ομάρ.Την ώρα της δράσης σε παραλύει ο φόβος, σε τρομοκρατεί η ιδέαότι κάποιος μπορεί να σου κάνει κακό. Όταν με τα πολλά αποκοι-μήθηκε, ξύπνησε πάλι ξαφνικά μέσα στη νύχτα, έντρομος. Νόμι-ζε πως ο Χουσεΐν Ταμάρι βρισκόταν στην κρεβατοκάμαρα. Ηκαρδιά του σφυροκοπούσε, όσο και αν προσπαθούσε να πείσειτον εαυτό του ότι κανένας δεν κρυβόταν μες στο σκοτάδι, και ότιο μοναδικός ήχος ήταν το ελαφρύ σφύριγμα από το ανάλαφροροχαλητό της Μαριάμ. Πίστευε στ’ αλήθεια πως ο Χουσεΐν Τα-μάρι ήταν παρών στη δολοφονία του Λουάι μόνο και μόνο επει-δή είχε βρει έναν κάλυκα; Για ποιο λόγο ο αρχηγός της αντίστα-σης όλης της Βηθλεέμ να συνεργαστεί με τους Ισραηλινούς; Για-τί να θέλει το θάνατο του Λουάι; Ο Χαμίς Ζεϊντάν του είχε πειότι το ίδιο πελώριο πολυβόλο χρησιμοποιούσαν και οι Ισραηλι- 7

1


νοί στρατιώτες. Ίσως ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν είχε κάνει λάθοςθεωρώντας ότι απευθυνόταν στον περίφημο Αμπού Γουαλίντ. ΟΛουάι μπορεί απλώς να νόμισε πως είχε αναγνωρίσει τον άνθρω -πο που καραδοκούσε το γυρισμό του. Είχε ήδη σκοτεινιάσει γιατα καλά, σύμφωνα με τα λεγόμενα της Ντιμά. Μπορεί να επρό-κειτο για μέλος κάποιου τάγματος εφόδου των Ισραηλινών, πουκαιροφυλακτούσε μες στα πεύκα.

Όταν χάραξε το πρώτο φως και ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκεαπό το κρεβάτι του, ξανάπιασε τις ίδιες σκέψεις. Έτσι και βρεθώκοντά στα ίχνη του Αμπού Γουαλίντ, διατρέχω τον κίνδυνο να επι-χειρήσει να με σταματήσει, ακόμα και να μου κάνει κακό, όση προ -στασία κι αν μου παρέχουν τα σόγια μου και οι διασυνδέσεις τουςμε μπράβους τής Χαμάς και της Φατάχ. Αν όμως ο Αμπού Γουαλίντδεν είναι υπαρκτό πρόσωπο, αν ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν απλώςέκανε λάθος, κανένας δε θα με εκλάβει ως απειλή. Μπορεί να κιν-δυνεύω, αλλά μόνον εφόσον βρίσκομαι όντως στα ίχνη του ανθρώ-που που παγίδεψε τον Τζορτζ Σαμπά, και αν ισχύει κάτι τέτοιο, ξέ-ρω πως έχω το δίκιο με το μέρος μου και πως η ταυτότητα αυτούτου ανθρώπου πρέπει να έρθει στο φως.

Τη στιγμή εκείνη ο Ομάρ Γιούσεφ κατάλαβε ξεκάθαρα τι ό-φειλε να κάνει. Προσπάθησε να κρατήσει τις σκέψεις αυτές κυ-ρίαρχες στο νου του οδεύοντας προς το σχολείο.

Ένα Blackhawk πέρασε ξαφνικά πάνω από το κεφάλι του Ο-μάρ Γιούσεφ, με κατεύθυνση προς τα νότια. Το ισραηλινό ελικό-πτερο διέσχισε τα χαμηλά, σκούρα σύννεφα, σε μια αναγνωριστι -κή πτήση πάνω από τον καταυλισμό. Ο υπόκωφος ήχος του τρό -μαξε ένα εικοσάχρονο παλληκαράκι με νοητική υστέρηση που οΟμάρ Γιούσεφ πετύχαινε συχνά στο δρόμο για το σχολείο. Κατάκανόνα, το αγόρι, που το έλεγαν Ναγίφ, ροβολούσε κατά μήκοςτου δρόμου με υπερβολικά μεγάλες δρασκελιές, μιλώντας ζωηράστον εαυτό του και κουνώντας αυστηρά το δάχτυλο στα διερχό-μενα ταξί. Μόλις άκουσε το μπάσο φτεροκόπημα του ελικοπτέ-ρου, το αγόρι πανικοβλήθηκε. Κόλλησε τα χέρια στο μακρουλό,ωοειδές κεφάλι του και άρχισε να βγάζει άναρθρες κραυγές. ΟΟμάρ Γιούσεφ πλησίασε το αγόρι. Του χαμογέλασε και άπλωσετο χέρι με την παλάμη στραμμένη στον ουρανό, σαν να προσπα-7

2


θούσε να δει αν ψιχάλιζε. Το αγόρι μιμήθηκε τη χειρονομία τουκοιτάζοντας τα σύννεφα. Έπειτα από λίγο χαμογέλασε και τουείπε με τη δυσνόητη λαλιά του: «Βροχούλα είναι, θείο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά και απόθεσε καθησυ-χαστικά το χέρι του στον ώμο του Ναγίφ, προτού συνεχίσει τοδρόμο του.

Ήταν γεγονός ότι το πήγαινε για βροχή, κρίνοντας από τα σύν -νεφα που διαπερνούσε το Blackhawk. Και θα έριχνε πολύ νερό.Τα αυλάκια που είχαν χαράξει στο πέρασμά τους τα τανκς θα γέ -μιζαν λάσπη. Η ψιλή σκόνη του δρόμου θα έβαφε τη βροχή στοχρώμα του κάτουρου, και καθώς τα λασπόνερα θα ξεχύνοντανστις πλαγιές, θα μούσκευαν τα σκαρπίνια του Ομάρ Γιούσεφ α-φήνοντας χωμάτινα στίγματα, που θα ήθελαν ώρες προσεκτικόγυάλισμα για να φύγουν. Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήταν θρήσκος καιμε δυσκολία θυμόταν ρητά από το Κοράνι, αλλά τα λόγια του ιε-ρού βιβλίου για τη βροχή ήρθαν στο νου του ενώ άφη νε πίσω τουτο ανάπηρο παλληκάρι: «Να γνωρίζεις ότι ο Αλλάχ ανασταίνειτη γη μετά το θάνατό της». Ο Αλλάχ, βέβαια, ισχυριζόταν ότι θανεκρανάσταινε όλους τους πιστούς την Ημέρα της Κρίσεως. Ο Ο -μάρ Γιούσεφ κοίταξε τριγύρω του καθώς πλησίαζε στο σχολείοτων Ηνωμένων Εθνών. Τα λερά σοκάκια του καταυλισμού είχανμια όψη ερήμωσης στο σκληρό πρώτο φως της χειμωνιάτικης μέ-ρας. Ο Αλλάχ δεν ξαναζωντάνευε τη γη. Πολλαπλασίαζε τις ψυ -χές που την κατοικούσαν, άφηνε όμως την ποιότητα ζωής τους ναφθίνει διαρκώς, αποστραγγίζοντας την ουσία της ύπαρξής τους.Ο Ομάρ Γιούσεφ δε σκεφτόταν ποτέ ότι η ζωή είναι χαμένος κό-πος – ποιος αληθινός παιδαγωγός θα σκεφτόταν με αυτόν τον τρό -πο; Τώρα, αναρωτήθηκε πότε θα ξανάδινε ζωή και στον ίδιο οΑλλάχ. Να πάρει η οργή, μονάχος του θα έπρεπε να ξαναζωντα-νέψει, και η υπόθεση του Τζορτζ Σαμπά θα ήταν το μέσο.

Μια ψηλή μαύρη πέτρα, λαξεμένη στο σχήμα του χάρτη τηςΠαλαιστίνης, στεκόταν πάνω σε μια πλίνθο στην είσοδο του σχο -λείου. Οι διαστάσεις του χάρτη περιέκλειαν την ευρύτερη Παλαι -στίνη, από τα κυματιστά λιβανέζικα σύνορα μέχρι τη μακρόστε-νη διχάλα της ερήμου Νεγκέβ, το πλήρες κράτος στο οποίο θαεπέστρεφαν οι πρόσφυγες σύμφωνα με την ηγεσία του καταυλι- 7

3


σμού. Το μνημείο είχε σκοπό να κάνει αυτές τις βλέψεις σθενα-ρές και απτές, κι ανθεκτικές σαν την πέτρα. Κάθε φορά που τοπροσπερνούσε, ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε ότι το πελώριο αγκωνά-ρι θα έπεφτε να τον πλακώσει, συνθλίβοντάς τον με την απελπι-στική πολιτική ακαμψία των ομοεθνών του. Το βλέμμα του στε-κόταν στο σημείο του λείου πέτρινου χάρτη όπου κάποτε βρισκό -ταν το χωριό του. Διόρθωση: το χωριό του πατέρα του. Ο ίδιος δενείχε δικό του χωριό.

Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε το απαλό πιτσίλισμα της βροχήςστον κασμιρένιο του μπερέ. Σήκωσε το κεφάλι και μια σταγόναέβρεξε τα χείλη του. Θυμήθηκε που είχε απλώσει το χέρι μπρο-στά στο ανάπηρο παλληκαράκι σαν να περίμενε την πρώτη ψι-χάλα. Έφερα τη βροχή, σκέφτηκε γελώντας με τα χάλια του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε στο σχολείο των Ηνωμένων Εθνών.Προχώρησε στο διάδρομο, χαιρετώντας όσους δασκάλους έβλε-πε περνώντας. Έφτασε στο γραφείο του Κρίστοφερ Στέντμαν,χτύπησε την πόρτα και μπήκε.

Ο διευθυντής δε σηκώθηκε και ο Ομάρ Γιούσεφ δεν κάθισε.Ο χώρος δε μύριζε πια. Κάποιος πρέπει να είχε σφυρίξει στονΣτέντμαν ότι ο ιστορικός τους τον κορόιδευε, ή μπορεί απλώς οίδιος ο Αμερικάνος να είχε αποφασίσει πως ήταν ώρα να πλυ-θεί, ακόμα και αν παρέβαινε τις αρχές του ραμαζανιού. Ο ΟμάρΓιού σεφ στάθηκε μπροστά στο γραφείο του και είπε: «Είμαι έ-τοιμος να συζητήσω το ενδεχόμενο της συνταξιοδότησής μου».

Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόφτασε να διακρίνει το ελάχιστα συγκα-λυμμένο χαμόγελο που τρεμόπαιζε στις άκρες των χειλιών τουΣτέντμαν, προτού ο Αμερικάνος πάρει το σοβαρό ύφος του. «Πι -στεύω ότι έκρινες ορθά, Αμπού Ραμίζ».

«Την οριστική απόφασή μου θα την έχεις στο τέλος του μήνα.Στο μεταξύ, θα ήθελα μερικές μέρες άδεια. Εάν απέχω καμιά δε-καπενταριά μέρες απ’ τη δουλειά, ίσως διαπιστώσω ότι μ’ αρέσειη απραξία και καταλήξω ότι θέλω να βγω στη σύνταξη εδώ καιτώρα. Δεν έχεις αντίρρηση, βέβαια», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Υποθέτω πως θα δυσκολευτούμε να τα φέρουμε βόλτα χω-ρίς εσένα». Ο Στέντμαν ρούφηξε τον αέρα μέσα από τα σφιγμέ-να δόντια του, σαν να πάλευε μ’ ένα αμήχανο δίλημμα, αν και ο7

4


Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε ότι κάπως έτσι πρέπει να ακούγε-ται ο συριγμός του φιδιού. «Θα αναλάβω προσωπικά ορισμένατμήματά σου και θα χρειαστεί να προσλάβουμε επίσης κάποιοναναπληρωτή. Αλλά θα τα βολέψουμε».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε βαθιά περιφρόνηση γι’ αυτόν τονάνθρωπο. Ήταν φανερή η ανακούφιση στο πρόσωπό του τώραπου το πρόβλημα με τον Ομάρ Γιούσεφ είχε σχεδόν επιλυθεί. ΟΑμερικάνος θα ξεφορτωνόταν έναν καθηγητή που του αντιμι-λούσε. Δε θα ήταν αναγκασμένος να εξηγεί στους προϊσταμένουςτου για ποιο λόγο η κυβέρνηση διαμαρτυρόταν για το σχολείοτου, μόνο και μόνο εξαιτίας των εκπαιδευτικών απόψεων ενόςγη ραλέου στραβόξυλου. Ώρες ώρες, ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτιό -ταν μήπως ήταν υπερβολικά αυστηρός με τους συμπατριώτεςτου. Δες και τον Αμερικάνο, σκέφτηκε. Μπορεί να μεγάλωσε μ’ ό-λα τα πλεονεκτήματα που παρέχουν η ελευθερία και η δημοκρατίακαι η ευμάρεια και η παιδεία, ωστόσο είναι ίδιος κι απαράλλαχτοςμε τους δικούς μας τους γραφειοκράτες, που σκύβουν το κεφάλι στηνκυβέρνηση ακόμα κι όταν οι κανόνες παραβιάζονται σκανδαλωδώς.Το μόνο σίγουρο ήταν ότι ο Στέντμαν αδιαφορούσε εντελώς γιατις μαθήτριες του σχολείου. Οι οικονομικές απο λαβές του ήταν α -νεξάρτητες από το επίπεδο της εκπαίδευσής τους. Σ’ ένα δυο χρο -νάκια θα τσέπωνε το μισθό των Ηνωμένων Εθνών για τη δωρεάνδιανομή προφυλακτικών σε νταλικέρηδες της Μοζαμβίκης, ή γιατα τρέχοντα έξοδα κανενός ταπητουργείου σε γυναικείες φυλα-κές της Καμπούλ.

Καθώς ο Στέντμαν μιλούσε επιδοκιμαστικά για τη συνταξιο-δότησή του, ο Ομάρ Γιούσεφ κόντεψε ν’ αλλάξει γνώμη. Δεν μπο -ρούσε ν’ αφήσει τον κάθε δευτεροκλασάτο δασκαλάκο –ή, ακόμαχειρότερα, τον Στέντμαν– να διδάσκει στα κορίτσια την αλγεινήκυβερνητική εκδοχή της ιστορίας. Χρειαζόταν όμως χρόνο γιανα ανακαλύψει την αλήθεια, για να σώσει τον Τζορτζ Σαμπά.Έκανε μεταβολή και βγήκε από το γραφείο του Στέντμαν.

75


ΚεφΑλΑ ιο ογΔοο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ ξΕπάρκαρΕ ΤΟ αΜάξΙ ΤΟυ από ΤΟ παΛΙό,πετρόχτιστο υπόστεγο στον ελαιώνα, στο πίσω μέρος του

σπιτιού. Καθώς περνούσε οδηγώντας μπροστά από το σπίτι, ηΜαριάμ κοίταζε από το παράθυρο της κουζίνας. Η όψη τηςμαρτυρούσε την κατάπληξή της που ο Ομάρ δε βρισκόταν στοσχολείο, μα εκείνος προσποιήθηκε ότι δεν την είδε και στρίβο-ντας βγήκε στη φαρδιά λεωφόρο προς τη Βηθλεέμ και την ΜπέιτΤζαλά.

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήταν καλός οδηγός και διέσχιζε τουςγλιστερούς δρόμους με χαμηλή ταχύτητα. Δεν τον προβλημάτι-ζαν τα υπόλοιπα αυτοκίνητα, που περνούσαν από δίπλα του σανορμητικό ποτάμι, ούτε οι αγανακτισμένοι ταξιτζήδες, που κορ-νάριζαν με λύσσα ώσπου να βρουν τελικά μια ευκαιρία να τονπροσπεράσουν. Στη διασταύρωση όπου θα έστριβε αριστερά,στην ανηφόρα προς την Μπέιτ Τζαλά, ένας ισχνός αστυνομικόςέτρεχε ξεψυχισμένα πέρα δώθε, πασχίζοντας του κάκου να κα-τευθύνει τη ροή των οχημάτων. Ο Ομάρ Γιούσεφ έστριψε αργάκόβοντας το αντίθετο ρεύμα και αναγκάζοντας τους οδηγούςνα φρενάρουν απότομα κορνάροντας εν χορώ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε κυριευθεί από ένα αγριεμένο πείσμα έ-πειτα από τη συνάντησή του με τον Στέντμαν. Στο νου του στρι-φογύριζαν διαρκώς τα δεδομένα της υπόθεσης Αμπντέλ Ραχ-μάν. Εφόσον διαπίστωνε ποια ήταν η σύνδεση με τον Τζορτζ Σα -μπά, θα μπορούσε να ανακαλύψει τα στοιχεία του αληθινού κα-ταδότη. Θα χρειαζόταν απτές αποδείξεις, αλλά η αποκάλυψη τηςταυτότητας του ανθρώπου που είχε οδηγήσει στην πραγματικό-τητα τους Ισραηλινούς στον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν θα ήταν7

6


τουλάχιστον το πρώτο βήμα. Ωστόσο, αν οι Ισραηλινοί είχαν σκο -τώσει τον Λουάι χωρίς τη βοήθεια κάποιου συνεργού, το όλο εγ-χείρημα του Ομάρ Γιούσεφ θα γινόταν πολύ πιο δύσκολο. Όλοιζητούσαν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για τη δολοφονία, και θαήταν ευκολότερο να τους πείσει να αντικαταστήσουν τον κρα-τούμενό τους μ’ έναν άλλον ένοχο, από το να έρθουν αντιμέτω-ποι με το ενδεχόμενο ότι μοναδικοί υπόλογοι ήταν οι απρόσιτοιστρατιώτες. Σίγουρα πάντως, κάποιος παραμόνευε στους θάμνουςτη νύχτα που σκότωσαν τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, και ο Ο-μάρ Γιούσεφ έπρεπε να τον βρει.

Ο Ομάρ Γιούσεφ μετά βίας έβλεπε πού πήγαινε το αμάξι. Έ-γειρε μπροστά στο παρμπρίζ κι έτριψε το εσωτερικό του με τομαντίλι του. Η σιγανή βροχή εξακολουθούσε να περιορίζει τηνορατότητά του. Αφού επιβράδυνε ακόμα περισσότερο για λίγηώρα, θυμήθηκε να βάλει μπρος τους υαλοκαθαριστήρες. Τα λα-στιχένια πτερύγια ήταν ακόμα γεμάτα από το καλοκαιριάτικο χώ -μα και κάλυψαν το παρμπρίζ με καφετιές κηλίδες λάσπης, ώσπουη βροχή το καθάρισε. Ο Ομάρ Γιούσεφ κρατούσε το τιμόνι σφι-χτά καθώς ανηφόριζε στον φιδογυριστό δρόμο προς την ΜπέιτΤζαλά. Ένα φορτηγό κατέβαινε με μεγάλη ταχύτητα το λόφο, καιο Ομάρ Γιούσεφ, στρίβοντας απότομα, κόντεψε να σταματή σει.Αμέσως, τα αυτοκίνητα πίσω του άρχισαν να κορνάρουν όλα μα-ζί, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, λες και τα φρένα τους ήταν συνδεδε -μένα με το κλάξον. Ξεκίνησε πάλι. Οι υαλοκαθαριστήρες μούγκρι -ζαν. Η βροχή είχε σταματήσει. Ο Ομάρ Γιούσεφ έκοψε στα δε-ξιά του δρόμου, για να κλείσει τους υαλοκαθαριστήρες που έτρι -ζαν, έπειτα συνέχισε μέχρι την κορυφή του λόφου. Περνώνταςαπό τη Λέσχη Ελλήνων Ορθοδόξων, θυμήθηκε το δείπνο του μετον Τζορτζ Σαμπά. Το νοτισμένο γκριζωπό πέτρινο κτήριο είχεμια όψη εγκατάλειψης, σαν το τραχύ πρόσωπο ενός γέρου πουέχει χαθεί.

Ένας μοναχικός ένοπλος φρουρούσε το τελευταίο τμήμα τουδρόμου που οδηγούσε στο σπίτι του Τζορτζ Σαμπά. Με εμφανήαδιαφορία έκανε νόημα στον Ομάρ Γιούσεφ να σταματήσει, καιαπομακρύνθηκε μ’ έναν πήδο από τη μέση καθώς το αμάξι φρέ-ναρε πιο ανεξέλεγκτα απ’ ό,τι μάλλον περίμενε. Ο Ομάρ Γιού- 7

7


σεφ το διασκέδασε πολύ που είχε αναγκάσει τον ένοπλο να σαλ-τάρει στο πεζοδρόμιο. Τα σιχαινόταν αυτά τα αλητάκια, ένα μά-τσο παιδαρέλια όλα τους, που αντιμετώπιζαν τους πιο ηλικιωμέ-νους με βλέμμα θρασύ και παγερό και χειρονομίες όλο περιφρό-νηση. Ο σεβασμός προς τους μεγαλυτέρους ήταν μια αξία την οποία προσπαθούσε ανέκαθεν να ενσταλάζει στους μαθητές του,και τούτοι οι ένοπλοι δε διέθεταν ούτε μια στάλα σεβασμού.

«Είσαι στα καλά σου; Κόντεψες να με σκοτώσεις!» ούρλιαξεο ένοπλος.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έσβησε τη μηχανή και βγήκε με το πάσοτου από το αμάξι.

«Δεν μπορείς να παρκάρεις εδώ. Ο δρόμος είναι κλειστός, δεβλέπεις το μπλόκο;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ έκανε μια περιστροφή επιδεικνύοντας τηνάπλα του δρόμου. «Χώρος υπάρχει, και μάλιστα άφθονος», εί-πε. «Μέχρι τανκ χωράει να περάσει, αν και φαντάζομαι ότι, έτσικαι πλάκωναν στ’ αλήθεια οι Ισραηλινοί με κανένα τανκ, δε θακαθόσουν να τους σταματήσεις».

«Πού πας;»Η αγένεια του οπλισμένου πιτσιρικά εξόργιζε τον Ομάρ Γιού -

σεφ και τον έκανε μια ιδέα παράτολμο. Επέστρεψε στο αμάξι τουκαι κλείδωσε την πόρτα του οδηγού. «Για καλό και για κακό, αςκλειδώσω. Ξέρω πως το σινάφι σας κλέβει κι αυτοκίνητα. Και τοδικό μου ίσως είναι πιθανός στόχος, αφού, εξαιτίας σας», είπεκοιτάζοντας ολόγυρα το δρόμο, «είναι το μοναδικό αυτοκίνη το σ’όλο το χωριό που δεν έχει γίνει σουρωτήρι απ’ τις σφαίρες».

Ο ένοπλος έμοιαζε συγχρόνως έξαλλος και φοβισμένος. Στοκάτω κάτω, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ, δεν μπορεί ν’ αρνηθεί ότιλέω την αλήθεια. Ίσως, για μια φευγαλέα στιγμή, ο νεαρός πά-λευε με τα υπολείμματα του σεβασμού προς τους μεγαλυτέρουςτου, που βαθμιαία εξαντλούνταν και στον ίδιο και σε όλη τη γε -νιά του. Μπορεί να μην είχε πολύ καιρό στις Ταξιαρχίες Μαρτύ-ρων, και να μην είχε μάθει ακόμα να αγνοεί τις παραδόσεις μετη δική τους πρωτόγνωρη αλαζονεία.

«Πού πας, λέμε;» φώναξε ο νεαρός ένοπλος. Η φωνή του θυ-μωμένη και την ίδια στιγμή διστακτική.7

8


Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε ότι ο νεαρός είχε αρχίσει ήδη να οπι -σθοχωρεί, αντιμέτωπος με την αυτοπεποίθηση του μεγαλύτερουάντρα. «Είμαι ντετέκτιβ και διεξάγω μια έρευνα υψίστης σημα-σίας για την εθνική ασφάλεια. Και να ’χεις το νου σου στο αμάξιμου, αλλιώς ο Χουσεΐν Ταμάρι θα σου πάρει το κεφάλι».

Ο ένοπλος κλότσησε μια πέτρα στο χαντάκι με χαμηλωμέναμάτια. Η αντίδραση ενός χολωμένου, ηττημένου μικρού παιδιού.Ο Ομάρ Γιούσεφ χαμογέλασε.

Στο δρόμο δεν υπήρχε κανένας. Ακόμα και χωρίς το μουντόπροπέτασμα της βροχερής συννεφιάς, το μέρος θα ήταν πάλι σκέ -τη μελαγχολία. Τα παράθυρα των σπιτιών στην αριστερή πλευ -ρά του δρόμου, κόσκινο από τις σφαίρες, ήταν φραγμένα με σά-κους άμμου. Τα σπίτια στη δεξιά πλευρά πρέπει να είχαν ακό μαχειρότερα χάλια. Η πίσω όψη τους έβλεπε στην κοιλάδα, ακρι βώςαπέναντι από τα οχυρώματα των Ισραηλινών, και δεχόταν απευ -θείας τα περισσότερα πυρά. Ωστόσο, χάρη στην προστασία πουτου πρόσφερε ο δρόμος, ο Ομάρ Γιούσεφ μπορούσε να απο λαύ -σει τις εξαίσιες παλιές τουρκικές αψίδες, τα τετραγωνισμένα σπί -τια, τόσο ευχάριστα στο μάτι, και τον καθάριο αέρα που είχε α-φήσει η βροχή στο πέρασμά της. Παρόλο που ο ουρανός ήταν ε-δώ και μέρες γεμάτος απειλητικά σύννεφα, η σημερινή νεροπο-ντή ήταν η πρώτη. Ρούφηξε με ευχαρίστηση τη μυρωδιά που ανέ -διδε το μουσκεμένο χώμα ολόγυρά του καθώς πλησίαζε στο σπί-τι του Τζορτζ Σαμπά. Ανέβηκε τα σκαλιά και πρόσεξε ότι ο αγε -νέστατος φρουρός τον παρακολουθούσε ακόμη από το πεζοδρό -μιο όπου είχε αφήσει το αυτοκίνητό του. Χτύπησε την πόρτα. Τοξεχαρβαλωμένο κούφωμα ήταν γεμάτο μαύρα σημάδια και το ξύ -λο είχε θρυμματιστεί, όλο χαρακιές και σκλήθρες.

Η Σοφία, η γυναίκα του Τζορτζ Σαμπά, βγήκε στο παράθυ-ρο. «Καλή σου μέρα, Αμπού Ραμίζ. Μπορείς να κάνεις το γύρο καινα μπεις απ’ την πλαϊνή πόρτα; Τούτη δω έγινε σμπαράλια καιδεν ανοίγει. Χίλια συγγνώμη! Τη διαλύσανε με τις σφαίρες τουςοι αστυνομικοί που συνέλαβαν τον Τζορτζ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αποκρίθηκε κουνώντας το χέρι και κατέβη-κε τα σκαλιά που έβγαζαν στο κατώι. Είχε προσέξει ότι το κεφά -λι της Σοφίας ήταν τυλιγμένο με επιδέσμους, αν και τους είχε κα- 7

9


μουφλάρει με μια μαντίλα σαν αυτές που φορούν καμιά φορά οιγυναίκες όταν κάνουν φασίνα.

Ο Χαμπίμπ Σαμπά τον περίμενε στο άνοιγμα της πόρτας καιτον αγκάλιασε. Τα μάτια του ήταν κατακόκκινα από το κλάμαπου είχε ρίξει το τελευταίο διήμερο, και βούρκωσαν ξανά μόλιςαντίκρισε τον Ομάρ Γιούσεφ. Απολογήθηκε και οδήγησε τον δά -σκαλο στο εσωτερικό του σπιτιού. «Συγχώρα με, Αμπού Ραμίζ,αλλά συγκινήθηκα. Βλέπεις, είσαι ο πρώτος μουσουλμάνος πουήρθε να μας δει μετά τη συμφορά που μας βρήκε».

«Πολύ λυπάμαι γι’ αυτό, Αμπού Τζορτζ».Ακολουθώντας τον Χαμπίμπ Σαμπά, ο Ομάρ Γιούσεφ ανέ-

βηκε τα σκαλιά που οδηγούσαν στη σάλα. Μονάχα ένας γλόμποςφώτιζε το χώρο. Τα σπασμένα παράθυρα ήταν καλυμμένα με σα -κιά άμμου. Κρύος αέρας έμπαινε από τις χαραμάδες, και τα σα-κιά, νοτισμένα από τη βροχή, ανέδιδαν μια αλλόκοτη, ταγκή, θα -λασσινή αρμύρα. Πλάι τους στέκονταν δυο κρεμάστρες με νυφι-κά. Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν έβλεπε τη μύτη του στη μισοσκότεινησάλα. Ίσα ίσα διέκρινε ορισμένα νυφικά, που είχαν αρπάξει κατάτόπους. Το λεπτό πλαστικό κάλυμμά τους ήταν σκισμένο, και οιποδόγυροι είχαν λεκιαστεί με ένα ανοιχτό καφετί χρώμα από τιςσβησμένες πια γλώσσες της φωτιάς.

Ο Χαμπίμπ Σαμπά πρόσεξε ότι ο Ομάρ Γιούσεφ μισόκλεινετα βλέφαρα πασχίζοντας να δει μες στο σκοτάδι. «Ο Τζορτζ εί-χε κάτι ωραίες, παλιές λάμπες πετρελαίου εδώ, αλλά τις πήρανοι αστυνομικοί». Χαμογέλασε. Ο Χαμπίμπ Σαμπά πήρε από μιασυρταριέρα, φτιαγμένη από ξύλο τηκ και τρυπημένη σε πέντ’ έξισημεία από τις σφαίρες, ένα αγαλματίδιο που παρίστανε μια γυ-ναίκα γυμνή, γερμένη σε μια συνεστραμμένη στάση. «Νόμιζα πωςτην είχαν κατασχέσει κι αυτήν. Αλλά τη βρήκα στη γωνία, πίσωαπ’ τον καναπέ. Κάποιος πρέπει να την πέταξε στον τοίχο. Έχειμερικές γρατζουνιές, μα κατά τ’ άλλα φαίνεται ότι τα έβγαλε πέ-ρα μια χαρά. Τη γυάλισα κιόλας, γιατί είχε πιάσει ένα στρώμα σαναπό στάχτη, ή κάτι άλλο καμένο. Πώς σου φαίνεται;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ ζύγιασε το αγαλματάκι στα χέρια του. Ηκόμη της γυναίκας ήταν απλωμένη ανάκατα κάτω από το κεφά-λι της, ο λαιμός της τεντωμένος σε επώδυνη κλίση, ενώ ο αριστε-8

0


ρός γοφός της προεξείχε αφύσικα, θαρρείς και θα τρυπούσε τοδέρμα. «Ροντέν είναι;»

Ο Χαμπίμπ Σαμπά έγνεψε καταφατικά. «Αντίγραφο, ασφα-λώς».

«Αυτός ο Γάλλος, που λες, τη συγκεκριμένη κοπέλα την έβα-ζε μια ζωή να ποζάρει στις πιο άβολες στάσεις. Θεωρώ ότι πρέ-πει να ένιωθε και η ίδια πως η στάση αντανακλούσε κάποιον α-φόρητο μύχιο πόνο, διαφορετικά δε θ’ άφηνε ποτέ τον άλλο ναχρησιμοποιεί το σώμα της με τέτοιον τρόπο», είπε ο Ομάρ Γιού-σεφ. Παρ’ ότι το μέταλλο του αγάλματος είχε επιβιώσει από τοχέρι του αστυνομικού που το βρόντηξε στον τοίχο, ο Ομάρ το κρα -τούσε με επιφύλαξη – το ίδιο που αισθανόταν όταν κρατούσε έ-να μικρό παιδί στην αγκαλιά του, ο φόβος μην εκθέσει το λεπτε-πίλεπτο κορμάκι του σε κίνδυνο.

«Το μοντέλο έδωσε τέλος στη ζωή του σ’ ένα άσυλο ανιάτων,οπότε φαντάζομαι ότι έχεις δίκιο σ’ αυτό που λες για τον βαθύ-τατο πόνο, Αμπού Ραμίζ», είπε ο Χαμπίμπ Σαμπά. «Το συγκε-κριμένο κομμάτι έχει τίτλο Η μάρτυρας».

Ο Ομάρ Γιούσεφ απόθεσε με προσοχή το αγαλματίδιο στησυρταριέρα. «Ό,τι και να κάνουμε, δεν γλυτώνουμε απ’ αυτήντη λέξη. Καλά δε λέω;» Και γέλασε μ’ ένα γέλιο κοφτό, σαν να ξε -ρόβηχε.

Η Σοφία έφερε ένα δίσκο με κουλουράκια και καφέ. «Σ’ το’ψησα σαάντα το καφεδάκι σου, Αμπού Ραμίζ, όπως το πίνεις»,είπε.

«Ο Θεός να ευλογεί τα χεράκια σου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Και να μη λείψει ποτέ ο καφές απ’ το σπιτικό σου». Ακούμπησεαπαλά το χέρι στο κεφάλι της, σπρώχνοντας τη μαντίλα για ναδιακρίνει καλύτερα την μπλάβα και πρασινωπή μελανιά που α-πλωνόταν κάτω από τον επίδεσμο. Την άγγιξε ανεπαίσθητα στονώμο. Η Σοφία αποκρίθηκε μ’ ένα πονεμένο χαμόγελο κι έφυγεαπό τη σάλα.

«Σαν στο σπίτι σου, κι όλοι μας συγγενείς σου», είπε ο ΧαμπίμπΣαμπά. Προσπάθησε να δώσει έναν ευχάριστο τόνο στο εθιμο-τυπικό καλωσόρισμα, αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε ότι ο ηλι-κιωμένος άντρας έξυνε νευρικά τη ράχη του χεριού του. 8

1



Ο Ομάρ Γιούσεφ ήπιε μια γουλιά καφέ. Ο καναπές όπου κά-θονταν ακουμπούσε κολλητά στον τοίχο. Ο Ομάρ Γιούσεφ έδει-ξε τον πέτρινο τοίχο πίσω τους. Καμιά οχτακοσαριά μέτρα τονχώριζαν από τα πολυβόλα των Ισραηλινών. «Ελπίζω να ’ναι γε-ρή η πέτρα, σε περίπτωση που αρχίσει πάλι το πιστολίδι».

Ο Χαμπίμπ Σαμπά γέλασε. «Όσο κάθεσαι στον καναπέ μας,πίνοντας τον καφέ μας και προσφέροντας στην οικογένειά μας τηχαρά της συντροφιάς σου, θα σε προφυλάξουμε εμείς από κάθεκίνδυνο».

Τα παιδιά του Τζορτζ στέκονταν αμήχανα στο άνοιγμα τηςπόρτας. Ο Χαμπίμπ τα φώναξε, κι εκείνα πλησίασαν και καλη-μέρισαν τον Ομάρ Γιούσεφ. Ήταν δυο ασυνήθιστα εκδηλωτικάκαι φιλικά παιδιά, αλλά σήμερα η καλημέρα τους ήταν βιαστικήκαι ντροπαλή, θαρρείς και κάτι τούς είχε ρουφήξει το μεδούλι,απονεκρώνοντας τις καρδιές τους. Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησετο χέρι στο κεφάλι του αγοριού, του επτάχρονου Νταχούντ. Αυ-τή την ηλικία είχε και ο Τζορτζ Σαμπά όταν τον πρωτογνώρισεο Ομάρ Γιούσεφ. Τώρα αντίκριζε για άλλη μια φορά τον Τζορτζστο πρόσωπο του αγοριού. Ανέκαθεν θεωρούσε ένδειξη ευγενικήςκαταγωγής το μεγάλο μέτωπο και τα γαλάζια μάτια του Τζορτζ,και αναγνώριζε τα ίδια, πανομοιότυπα στοιχεία και στην όψη τουμικρού. «Σχολείο πού πας;» τον ρώτησε.

«Στους φρέρηδες», ψέλλισε το αγόρι.«Όπως ο πατέρας σου. Τον είχα παλιά μαθητή στο σχολείο

σου, που λες. Πανέξυπνο παιδί! Φαντάζομαι κι εσύ έτσι έξυπνοςθα ’σαι, κι η αδελφή σου το ίδιο, σαν τον μπαμπάκα σας και ταδυο».

Ο Χαμπίμπ ζήτησε από το αγόρι να του φέρει τα τσιγάρα του.Το κορίτσι αποσύρθηκε στην κουζίνα. «Δεν ξεκολλάει στιγμή απ’τη μάνα της», είπε σιγανά ο Χαμπίμπ Σαμπά. Το αγόρι τού έφερετα Dunhills και βγήκε από τη σάλα ακολουθώντας την αδελφήτου. Ο Χαμπίμπ απέμεινε να κοιτάζει το ίδιο σημείο όπου πριναπό λίγο στεκόταν ο μικρός, σαν να πίστευε ότι, αν τα κατάφερ-νε να αυτοσυγκεντρωθεί, ο χώρος θα γέμιζε από την παρουσίατου δικού του γιου.

«Όταν ο Τζορτζ ήθελε να φύγει τότε στη Χιλή, πριν από χρό -82


νια, πάσχιζα να τον μεταπείσω. Θυμάσαι, Αμπού Ραμίζ;» Ο Χα -μπίμπ Σαμπά άναψε τσιγάρο και πήρε μια βαθιά ρουφηξιά. «Τιεγωιστής που ήμουν! Τον ήθελα εδώ τον γιο μου, στο πλευρόμου. Δε μ’ ένοιαζε καν που οι προοπτικές του στον τόπο μας ή-ταν περιορισμένες. Εγώ απλώς τον ήθελα κοντά μου. Αλλά εσύμ’ έπεισες να τον αφήσω να ζήσει τη ζωή του, ελεύθερος. Είχεςδίκιο τότε, Αμπού Ραμίζ. Όμως, εγώ του ’λεγα διαρκώς ότι πρέ -πει να επιστρέψει. Δεν τον άφησα σε χλωρό κλαρί όσο ήταν στηΧιλή. Ντρέπομαι που το λέω, αλλά μέχρι και στα γράμματα πουτου ’στελνα, του ’γραφα πόσο υπέφερα από μοναξιά μετά το θά -νατο της μητέρας του. Ήξερα καλά πως δε θ’ άντεχε το βάροςτης ενοχής. Έτσι, στο τέλος ενέδωσε στις πιέσεις μου, και τώραιδού το αποτέλεσμα. Θα τον τιμωρήσουν για τούτη την υπόθε-ση, για ένα έγκλημα το οποίο δε θα μπορούσε ούτε κατά διά-νοια να διαπράξει στ’ αλήθεια. Είναι χριστιανός, βλέπεις, παρεί -σακτος. Ακό μα κι οι υπόλοιποι χριστιανοί θα φοβηθούν να τονυπερασπιστούν. Τώρα πια είναι ολομόναχος, όπως κάθε χριστια -νός που τολμάει ν’ αντισταθεί στο καθεστώς της πόλης μας. Εγώφταίω, που ήθελα ό,τι θέλει παραδοσιακά κάθε πατέρας, να’χει τον γιο του στο πλάι του. Εσύ έχεις πολύ πιο μοντέρνες α-πόψεις, Αμπού Ραμίζ».

«Δεν είναι κακό ν’ αγαπάς τον γιο σου και να θες να τον χαί-ρεσαι από κοντά», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Τώρα, ούτε κοντά μου τον έχω ούτε τον χαίρομαι, και μπο-ρεί ν’ απομείνω και δίχως γιο στο τέλος».

«Και μία ημέρα με τον Τζορτζ είναι προτιμότερη από μια ζωήμ’ έναν οποιονδήποτε συνηθισμένο γιο».

«Αλλά και κάθε μέρα μακριά του, ζωή ολόκληρη μου φαίνε-ται».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε το φλιτζάνι του καφέ στο πια-τάκι του κι έκοψε ένα κουλουράκι αμυγδάλου στα δύο. Καθώς τοδοκίμαζε, γύρισε και κοίταξε τον Χαμπίμπ Σαμπά στα μάτια. «Τιακριβώς συνέβη, Αμπού Τζορτζ;»

Ο ηλικιωμένος άντρας αναστέναξε. «Εγώ ήμουνα στην πίσωκάμαρα. Είχε πάρει να χαράζει. Θυμάμαι πως οι μουεζίνηδες μό -λις είχαν τελειώσει το κάλεσμα της πρωινής προσευχής. Ήμουνα 8

3


ξαπλωμένος, μα δεν είχα ύπνο. Δεν έχω χορτάσει ύπνο από τηνώρα που άρχισαν οι πυροβολισμοί στην κοιλάδα. Και που κοι-μάμαι, τις ριπές των πολυβόλων ονειρεύομαι. Τότε, άκουσα μιαέκρηξη. Η αστυνομία είχε ανατινάξει την εξώπορτα, την ξήλω-σαν όπως ήταν, απ’ το κούφωμα. Ακόμα φαίνεται η ζημιά, στασημεία που ’χω καρφώσει ό,τι απόμεινε απ’ το ξύλο. Οι αστυνο-μικοί μπήκαν στο σπίτι και συνέλαβαν τον Τζορτζ. Η Σοφίατούς πάτησε τις τσιρίδες, κι εκείνοι της δώσανε μια και την άφη -σαν ξερή. Τις είδες τις μελανιές στο κεφάλι της. Τους υπόλοι-πους μας σημάδευαν με τα όπλα για να μην κουνηθούμε».

«Ναι, όμως εγώ ρωτάω για πιο πριν. Για το προχτεσινό βρά-δυ, που φάγαμε με τον Τζορτζ στη Λέσχη Ορθοδόξων. Είχαμεακούσει κάτι πυροβολισμούς. Με άφησε κι έτρεξε να δει τι γίνε-ται. Εκείνο το βράδυ τι συνέβη;»

Ο Χαμπίμπ Σαμπά έμοιαζε εξουθενωμένος. Έσβησε το τσι-γάρο του στο χείλος μιας κοραλλένιας αχηβάδας. «Είχαν μαζευ-τεί και πυροβολούσαν τους Ισραηλινούς απ’ την ταράτσα μας,ακριβώς απάνω από δω που καθόμαστε. Ο Τζορτζ πήρε ένα πα -λιό πιστόλι, μια αντίκα που ’ταν κρεμασμένη στον τοίχο. Ούτεσφαίρες δεν είχε, αλλά και να είχε, είμαι βέβαιος πως δε θα πυ-ροβολούσε. Έδειχνε όμως αρκετά τρομαχτικό. Έπειτα ανέβηκεστην ταράτσα και τους έδιωξε κακήν κακώς».

«Τους είδε ποιοι ήταν;»«Ξέρεις ποιοι, αυτά τα γουρούνια απ’ τις Ταξιαρχίες Μαρτύ-

ρων».«Αναγνώρισε κάποιον συγκεκριμένα;»«Δεν ξέρω».«Τους είχε ξαναδεί ο Τζορτζ; Τους ήξερε;»«Δε μου ’πε. Και στο κάτω κάτω, από πού να τους ξέρει; Ο

Τζορτζ δε συναναστρέφεται τέτοια άτομα».«Ναι, αλλά οι ηγέτες τους είναι γνωστές φυσιογνωμίες στην

πόλη. Δεν κρύβονται και καθόλου, εξόν άμα πλακώσουν οι Ισ-ραηλινοί, εννοείται».

«Ο Τζορτζ δε μου ’πε κάτι σχετικό. Δεν ανέφερε ονόματα. Έ -δειχνε πολύ ανήσυχος και ταραγμένος».8

4


«Το όπλο με το οποίο τους κυνήγησε πού είναι;»Ο Χαμπίμπ διέσχισε τη σάλα με αργόσυρτο βήμα. Άνοιξε το

συρτάρι ενός σεκρετέρ, έβγαλε από μέσα το παλιό Webley και τοέδωσε στον Ομάρ Γιούσεφ. Το πιστόλι ήταν πιο βαρύ απ’ ό,τιφαινόταν, σχεδόν ενάμισι κιλό. Το μέταλλο ήταν κατά τόπους ο-ξειδωμένο και η λαβή του φθαρμένη, αλλά μες στη νύχτα θα ή-ταν αδύνατο να διακρίνει κανείς τα ψεγάδια του. Ο Ομάρ Γιού-σεφ τράβηξε τη σκανδάλη. Είχε κολλήσει από τη σκουριά και τοχώμα.

«Και μια βδομάδα στο λάδι να το μουλιάσεις, πολύ αμφιβάλ-λω αν θα λειτουργήσει», είπε ο Χαμπίμπ Σαμπά. «Ήταν το όπλοενός Βρετανού αξιωματικού, που το φύλαξε ο Γκασάν Σουμπε-κί αφότου αποστρατεύτηκε από τη Λεγεώνα της Ιορδανίας. Τονθυμάσαι τον Σουμπεκί, Αμπού Ραμίζ; Πρέπει να κοντεύει τονμισό αιώνα τούτο το πιστόλι».

Ο Τζορτζ ήταν πιο γενναίος και πιο απελπισμένος απ’ όσοπίστευε ο Ομάρ Γιούσεφ, για να τα βάλει με τόσους ενόπλους μεαυτό το παλιοσίδερο.

«Θα ’θελα να το κρατήσω», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Χάρισμά σου. Εγώ σιχαίνομαι και μόνο που το βλέπω».Ο Ομάρ Γιούσεφ έβαλε το όπλο στην τσέπη του σακακιού του.

Το βάρος του τσίτωνε τόσο έντονα το ύφασμα, που ένιωθε λεςκαι είχε το όπλο περασμένο χιαστί στον ώμο του. Αναρωτήθηκεμήπως του χαλάσει το σακάκι, ή του ξεχειλώσει την τσέπη, αλλάγια χάρη της έρευνας άφησε κατά μέρος τις ανησυχίες για τα ρού -χα του.

«Εσύ είδες τίποτα εκείνο το βράδυ, όταν ο Τζορτζ ανέβηκεστην ταράτσα να διώξει τους τύπους που πυροβολούσαν;»

«Κοίταξα το δρόμο απ’ το παράθυρο της κρεβατοκάμαρας,όταν έπαψαν οι πυροβολισμοί», είπε ο Χαμπίμπ. «Και είδα δυοτύπους να μπαίνουν σ’ ένα μεγάλο αμάξι. Σαν αυτά τα τζιπ πουφτιάχνουν στις μέρες μας, ξέρεις ποια λέω, που είναι μισό αμάξικαι μισό τζιπ. Και ήταν από τ’ ακριβούτσικα, αν και, όπως φα-ντάζομαι, κλεμμένο θα το ’χαν. Ο ένας κάπνιζε, γιατί το μόνο πουέβλεπα στην πραγματικότητα ήταν η καύτρα του τσιγάρου του.Ο άλλος κουβάλαγε ένα μεγάλο όπλο». 8

5


«Τι είδους όπλο;»«Αμπού Ραμίζ, εγώ νυφικά ράβω. Όλα τα όπλα ίδια μού φαί-

νονται. Το μόνο που μπορώ να σου πω με σιγουριά είναι ότι τοσυγκεκριμένο ήτανε θηρίο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ προσπάθησε να θυμηθεί το MAG που κρά-δαινε ο Χουσεΐν Ταμάρι στην αγρύπνια του Λουάι Αμπντέλ Ραχ -μάν, πυροβολώντας στον αέρα. Το ’λεγες θηρίο, αναμφίβολα. Λεςνα ήταν ο Χουσεΐν Ταμάρι αυτοπροσώπως στην ταράτσα, ότανανέβηκε ο Τζορτζ με το μακαρίτικο πιστόλι του; «Μήπως ήτανένα με μεγάλη, μακριά κάννη, ξύλινη λαβή, γύρω στο ένα μέτροκαι κάτι όλο μαζί, μ’ ένα δίποδο στήριγμα για ν’ ακουμπάει ηκάννη και μια δεσμίδα σφαίρες για να ρίχνει πολλές μαζί καιγρήγορα;»

«Ήταν σκοτεινά, Αμπού Ραμίζ. Εγώ ήμουν έντρομος κι αγω-νιούσα για το παιδί μου. Άμα ο πιστολάς φόραγε νυφικό, θα μπο -ρούσα να σου περιγράψω μέχρι και τα μαργαριταρένια κεντί-δια, κι ας ήτανε θεοσκότεινα. Αλλά από όπλα δεν κατέχω. Κι ε-ξάλλου, τι το ιδιαίτερο έχει αυτό το πολυβόλο και ρωτάς; Και τοπαλιό το Webley του Τζορτζ τι το θες; Τι πας να σκαρώσεις;»

«Ετοιμάζομαι να βγω στη σύνταξη, Αμπού Τζορτζ».Ο Χαμπίμπ Σαμπά ανακάθισε νευρικά, γέρνοντας προς το

μέρος του. «Δε θα κάνεις καμιά απερισκεψία, ε;»Την έχω κάνει ήδη, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ.Αφού αποχαιρέτησε τον Χαμπίμπ Σαμπά, ο Ομάρ Γιούσεφ

ανέβηκε την πλαϊνή σκάλα του σπιτιού, που έβγαζε στην ταρά-τσα. Στο κεφαλόσκαλο κοντοστάθηκε ασθμαίνοντας. Κοίταξετην επίπεδη ταράτσα. Μπορεί οι Ισραηλινοί να την είχαν υπό μό -νιμη επιτήρηση, σε περίπτωση που επέστρεφαν οι ένοπλοι. Μπο-ρεί να τον πυροβολούσαν με καμιά από εκείνες τις καραμπίνεςτων ακροβολιστών, από την άλλη άκρη της κοιλάδας. Ο Ραμίζτου είχε πει πως είχαν κάτι τουφέκια που μπορούσαν να πετύ-χουν με τρομακτική ακρίβεια στόχους σε απόσταση μεγαλύτερηκαι από ένα χιλιόμετρο. Οι στρατιώτες ίσως ήταν ικανοί να δια-κρίνουν μέχρι και το πιστόλι στην τσέπη του σακακιού του, απότον τρόπο που τσίτωνε το ύφασμα. Ανασήκωσε τους ώμους γιανα μετατοπιστεί το βάρος. Έπρεπε να ελέγξει το χώρο της σύ-8

6


γκρουσης του Τζορτζ με τους ενόπλους, κι έτσι ανέβηκε το τε-λευταίο σκαλί που τον χώριζε από την ταράτσα.

Η βροχή είχε σχηματίσει μια λιμνούλα πλάι στην κατατρυπη-μένη δεξαμενή. Ο Ομάρ Γιούσεφ υπέθετε ότι οι ένοπλοι είχανπάρει θέση στην άκρη της οροφής. Μπορεί να είχαν πέσει κατά-χαμα, χρησιμοποιώντας για κάλυψη το χαμηλό τοιχίο γύρω απότην ταράτσα. Προχώρησε μέχρι την άλλη άκρη της ταράτσας,ρίχνοντας φευγαλέες ματιές προς το βάθος της κοιλάδας, καιανα ρωτήθηκε αν αυτή την ίδια στιγμή κάποιος Ισραηλινός ακρο -βολιστής είχε στο στόχαστρό του την τρεμάμενη, κυρτή φιγούραενός μεσόκοπου άντρα με μπερέ στο κεφάλι. Οι σόλες των πα-πουτσιών του έτριζαν καθώς πατούσε τα θραύσματα του κατε-στραμμένου ηλιακού θερμοσίφωνα.

Κάτι άστραφτε σε μια λακκούβα δίπλα στο τοιχίο. Ο ΟμάρΓιούσεφ έσκυψε και μάζεψε έναν άδειο κάλυκα. Αφού τον τίνα-ξε να φύγουν τα νερά, έψαξε στην τσέπη του κι έβγαλε τον κά-λυκα που είχε βρει στο χορτάρι όπου είχε ξεψυχήσει ο Λουάι Α-μπντέλ Ραχμάν. Εξέτασε τους δύο κάλυκες. Απ’ όσο μπορούσενα κρίνει, ήταν πανομοιότυποι, μεγαλύτεροι και πιο μακρόστενοιαπό σφαίρα κοινής καραμπίνας. Είχε δει σφαίρες από καραμπί-να στο παρελθόν, πάνω στο γραφείο του Χαμίς Ζεϊντάν στο τμή -μα· θα ήταν σαν το μικρό δάχτυλο σε σχέση με τον παράμεσο, αντις έβαζες πλάι πλάι μ’ έναν από τους κάλυκες που κρατούσε στηχούφτα του ο Ομάρ Γιούσεφ. Ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε ταυτοποιή-σει τον πρώτο κάλυκα, λέγοντας ότι προερχόταν από πολυβόλοτύπου MAG, και είχε πει ακόμα ότι δεν έβρισκες παρόμοια όπλαστη Βηθλεέμ, οπότε το περιβόητο πολυβόλο του Χουσεΐν Ταμά-ρι πρέπει να είχε περάσει και από αυτή την ταράτσα. Εφόσον οΧουσεΐν Ταμάρι δεν το είχε δανείσει σε κάποιον άλλο εκείνο τοβράδυ, ο επικεφαλής των Ταξιαρχιών Μαρτύρων προφανώς ήτανπαρών όταν ο Τζορτζ Σαμπά ανέβηκε να τους αντιμετωπίσει.

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν εντόπισε κάτι άλλο στην ταράτσα. Έχω -σε τους κάλυκες στην τσέπη του. Το μέταλλό τους κουδούνιζεκαθώς τρίβονταν με το Webley. Οι Ισραηλινοί διαθέτουν αριστο-τεχνικά μέσα παρακολούθησης, συλλογίστηκε. Μπορεί να βλέπουνμέχρι και το εσωτερικό της τσέπης μου, διακρίνοντας δύο χρησιμο- 8

7


ποιημένους κάλυκες κι ένα άχρηστο όπλο-αρχαιολογία. Καθώς κα -τέβαινε τη σκάλα, σκέφτηκε πως οι Ισραηλινοί δε θα έδιναν δε-κάρα για το Webley και τους κάλυκες του MAG. Μόνον ο ίδιοςήξερε τι κινδύνους έκρυβαν τα συγκεκριμένα αντικείμενα.

88


ΚεφΑλΑ ιο ενΑτο

όΤαΝ Ο ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ έΦΤαΣΕ ΣΤΟ ΣΗΜΕίΟ όπΟυ ΕίχΕ αΦή-σει το αυτοκίνητό του, ο βλοσυρός νεαρός φρουρός που εί-

χε αποπειραθεί να τον εκφοβίσει τον αγριοκοίταξε καχύποπτα.Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε πόσον καιρό θα φτούραγε ο πι-τσιρικάς. Το σίγουρο ήταν ότι θα το έβαζε στα πόδια με το πουθα άκουγε το τανκ να ανηφορίζει γρυλλίζοντας από τον καταυ-λισμό, αλλά οι στρατιώτες μπορεί να τον πετύχαιναν έτσι κι αλ-λιώς. Ή ίσως ξεχνιόταν και ξεμύτιζε στο πεδίο βολής κανενός α-κροβολιστή. Δεν ήταν να απορείς που αντιδρούσε τόσο απότο-μα και επιθετικά, όμως αυτό δεν αρκούσε για να κερδίσει τη συ-μπόνια του Ομάρ Γιούσεφ. Έβαλε μπρος το παλιό Peugeot κι έ-κανε μια πλήρη περιστροφή στον στενό δρόμο. Ο νεαρός παρα-μέρισε μ’ ένα σάλτο. Ο Ομάρ Γιούσεφ τον είδε να κατεβαίνει α-πό το κράσπεδο και να κοιτάζει αγριωπά το αμάξι που κατηφό-ριζε το λόφο.

Στα όρια της Μπέιτ Τζαλά, ο Ομάρ Γιούσεφ σταμάτησε καιπάρκαρε σε μια αλάνα, μπροστά σε μια σειρά μαγαζιά. Ένα τσούρ -μο ένοπλοι ήταν συγκεντρωμένοι στη γωνιακή ψησταριά με τακοτόπουλα. Το εστιατόριο είχε τα στόρια κατεβασμένα και θαπαρέμενε κλειστό μέχρι τη λήξη της ολοήμερης νηστείας του ρα-μαζανιού. Ο Ομάρ Γιούσεφ έριξε μια περιφρονητική ματιά στουςενόπλους και ανέβηκε τα σκαλιά της πλατφόρμας που απλωνό-ταν κατά μήκος των μαγαζιών. Καθώς περνούσε μέσα από τοτσούρμο, οι ένοπλοι παραμέριζαν όλο ευγένεια. «Καλή κι ωραίαμέρα να ’χεις, θείο», είπε ένας.

Δίχως να σκεφτεί, ο Ομάρ Γιούσεφ ανταπέδωσε το χαιρετι-σμό: «Ο ήλιος να σε φωτίζει».

Οι ένοπλοι εξακολούθησαν να μιλούν χαμηλόφωνα. Ο Ομάρ 89


Γιούσεφ απορούσε με τον εαυτό του. Ήταν τόσο θυμωμένος μετη συνήθη αγένειά τους, ώστε οργιζόταν ακόμα περισσότερο στιςσπάνιες περιπτώσεις –όπως η συγκεκριμένη– που φέρονταν πο-λιτισμένα. Έχω τόση ανάγκη να τους κατηγορήσω για όλα τα δεινάτης κοινωνίας μας, που δεν μπορώ πια να τους αντιμετωπίζω ούτεκαν ως ανθρώπινα πλάσματα; Μπορεί να ’ταν σε περιπολία όλη τηνύχτα εκεί έξω, συλλογίστηκε. Τουλάχιστον, κάποιοι ανάμεσά τουςείναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τη ζωή του οικογενειάρχη γι’ αυ-τό που θεωρούν ιερό καθήκον τους. Και μερικοί πεθαίνουν κιόλαςγια δαύτο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοντοστάθηκε μπροστά στη λερή πρόσοψηενός μαγαζιού. Γκρίζες περσίδες έκρυβαν το εσωτερικό της βι-τρίνας. Άνοιξε την πόρτα. Μια μεσόκοπη γυναίκα σηκώθηκε απότο γραφείο της μόλις τον είδε. Είχε φαρδιά λεκάνη, μα ήταν κα-λοντυμένη. Φορούσε μια μαντίλα Yves St. Laurent στο λαιμό, καισκουλαρίκια του ίδιου οίκου μόδας στραφτάλιζαν στους σαρ-κώδεις λοβούς της.

«Καλώς όρισες, Αμπού Ραμίζ», είπε. Άπλωσε τα χέρια τηςστους ώμους του και φίλησε τον Ομάρ Γιούσεφ και στα δυο τουμάγουλα.

«Θέλω κούρεμα, Νάζρα», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Τα μαλλιά της ήταν κοντά στο πλάι, ισιωμένα με το πιστολά-

κι και χτενισμένα προς τα μέσα. Είχαν ένα βαθυκόκκινο χρώμα,αν και ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε ότι δεν ήταν το φυσικό τους.

«Εγώ πώς σου φαίνομαι, Αμπού Ραμίζ; Πρέπει να διατηρή-σω μια όψη κάπως νεανική, διαφορετικά ο Αμπού Τζεριέζ θα μ’απολύσει και θα προσλάβει καμιά ομορφούλα».

«Έτσι και το κάνει, θα φαλιρίσει. Αφού πάντα μού λέει ότι όλα απ’ τα χέρια σου περνάνε».

Η Νάζρα γέλασε με μπάσο γέλιο καπνίστριας και συνόδεψετον Ομάρ Γιούσεφ στο γραφείο, στο πίσω μέρος του μαγαζιού.Η πόρτα άνοιξε και ο Τσαρλς Χαλούν βγήκε να δει ποιος ήταν.

«Το κατάλαβα αμέσως πως ήσουν εσύ, Αμπού Ραμίζ. Με κα-νέναν άλλο δε γελάει έτσι η Νάζρα», είπε. Σφίγγοντας το χέρι τουΟμάρ Γιούσεφ, τον τράβηξε στο εσωτερικό του γραφείου. Έκανενόημα στη Νάζρα να ψήσει καφεδάκια.9

0


Ο Τσαρλς Χαλούν έβαλε τον Ομάρ Γιούσεφ να καθίσει στονκαναπέ και τότε μόνο κάθισε κι αυτός στην άλλη άκρη. Τα μαλ-λιά του ήταν μαύρα και κοντοκουρεμένα. Είχε μια μακρουλή, α-σουλούπωτη μύτη και πυκνά, ευκίνητα φρύδια. Φορούσε ένακαρό τουίντ σπορ σακάκι, καφετί ζακέτα και μάλλινη καφετί γρα -βάτα. Έμοιαζε με ατημέλητο γερο-καθηγητή της Οξφόρδης.

Ο πατέρας τού Τσαρλς Χαλούν ήταν ο λογιστής του πατέρατού Ομάρ Γιούσεφ. Οι δυο γιοι είχαν διατηρήσει την ίδια επαγ-γελματική σχέση.

«Παρά τρίχα θα πρόφταινες και τον γιο σου, Αμπού Ραμίζ.Πέρασε να μ’ αφήσει κάτι χαρτιά. Η επιχείρησή του πάει να γί-νει μια από τις πιο προσοδοφόρες συνεργασίες μου». Ο Χαλούνέτριψε την ολοστρόγγυλη άκρη της μύτης του. «Ο Ραμίζ έχει πά-ρει το δικό σου το μυαλό, νομίζω. Τα κινητά τηλέφωνα είναι φα-νταστική δουλειά».

«Είναι ξύπνιος ο Ραμίζ. Αλλά δεν μπορώ να την καρπωθώαπό λυτα. Δεν καταλαβαίνω καν πώς δουλεύουν αυτά τα τηλέ-φωνα».

«Άμα δεν είναι πλαστό το χρήμα, τι σημασία έχει πώς το βγά-ζεις;» Ο Τσαρλς Χαλούν γέλασε στρίβοντας τη μυτερή άκρη τουφρυδιού του.

Η Νάζρα έφερε δυο καφέδες κι ένα ποτήρι νερό. Όπως καιοι Σαμπά, η Νάζρα και ο Χαλούν ήταν χριστιανοί, και γνώριζανότι ο Ομάρ Γιούσεφ δεν τηρούσε το ραμαζάνι και απολάμβανετο απογευματινό καφεδάκι του.

«Ο Θεός να ευλογεί τα χεράκια σου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Τις ευλογίες του να έχουμε. Η Ουμ Ραμίζ τι κάνει;» ρώτησε

η Νάζρα.«Καλά είναι».«Ο Ζουχέιρ και ο Άλα;»«Ο Ζουχέιρ θα κατέβει να μας δει στα τέλη του μήνα. Θα ’ρθει

από την Ουαλία για να γιορτάσουμε οικογενειακώς το Έιντ.* ΟΆλα άλλαξε δουλειά πρόσφατα. Τώρα, πουλάει κομπιούτερ στηΝέα Υόρκη».

91

* Ο εορτασμός της λήξης του ραμαζανιού. (Σ.τ.Μ.)


«Να τους πεις ότι θέλω να τους δω όσο θα μείνουν εδώ». ΗΝάζρα έσιαξε τη φούστα της και βγήκε κλείνοντας την πόρτα.

«Δυο φορές γερός κι ευτυχισμένος!» είπε ο Τσαρλς Χαλούν κα -θώς ο Ομάρ Γιούσεφ έπινε την πρώτη γουλιά από τον καφέ του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε το φλιτζάνι στο τραπεζάκι. «Α-μπού Τζεριέζ, θέλω να σε ρωτήσω κάτι στα ίσια. Οικονομικά, ηφαμίλια μου πώς είναι;»

Ο Τσαρλς Χαλούν ανακάθισε. Τα πυκνά φρύδια του μαζεύ-τηκαν στη ράχη της μύτης του σε ένδειξη προβληματισμού. «Δενέχεις κάποιο πρόβλημα υγείας ελπίζω, ε Αμπού Ραμίζ;»

«Α, όχι, όχι!» Όχι ακόμη. «Απλώς σκέφτομαι να βγω στη σύ-νταξη. Άμα λείψει ο μισθός του σχολείου, θα εξακολουθήσω ναζω με τις ίδιες ανέσεις;»

«Βασικά, έχεις πάντα τα έσοδα από τις επενδύσεις του μακα-ρίτη του πατέρα σου. Μιλάμε για μετοχές της Arab Bank, κάτι αι -γυπτιακά ομόλογα και το νοίκι από τα οικόπεδα στην Μπέιτ Σα-χούρ, που ’χε αγοράσει ο Αμπού Ομάρ λίγο πριν από το θάνατότου. Τα πιο πολλά απ’ αυτά έχουν επενδυθεί εκ νέου, αφού εσύζεις με το μισθό των Ηνωμένων Εθνών. Οπότε μπορούν να σουαποφέρουν ένα σταθερό εισόδημα. Δε νομίζω πως η ποιότητατης ζωής σου θα επηρεαστεί ιδιαίτερα άμα βγεις στη σύνταξη».Ο Τσαρλς Χαλούν έγειρε το κεφάλι. «Είσαι βέβαιος ότι δε σ’ απα -σχολεί και κάτι άλλο πέρα από τη συνταξιοδότησή σου, ΑμπούΡαμίζ; Νέος άνθρωπος είσαι ακόμα».

«Πενήντα έξι χρονών είμαι».«Ναι, μα είσαι γερός, δόξα τω Θεώ».«Και ναι και όχι. Το αλκοόλ το ’χω κόψει, πρόλαβα όμως και

ήπια αρκετά για μια ζωή προτού το σταματήσω, εδώ και δέκαχρόνια. Το τσιγάρο έχω πέντε χρόνια να το βάλω στο στόμα μου,αλλά ακόμα και τώρα λαχανιάζω καμιά φορά με το παραμικρό.Κι αν εξαιρέσεις που πάω στο σχολείο με τα πόδια, δε γυμνάζο-μαι καθόλου. Ε, είναι κι ορισμένα άλλα προβλήματα, που δε θα τ’αναλύσω προς το παρόν... Αρκεί να πω ότι με προβληματίζουνιδιαίτερα, πράγμα που σίγουρα επιβαρύνει την καρδιά μου».

«Ούτε ποτό ούτε τσιγάρο; Η ζωή σου είναι ένα ατελείωτο ρα-μαζάνι».9

2


«Ναι, αλλά για σχεδόν πενήντα χρόνια ήταν ένα αδιάκοποΈιντ». Ο Ομάρ Γιούσεφ γέλασε. «Πάντως, σε διαβεβαιώνω πωςη συνταξιοδότηση θα ωφελήσει την υγεία μου. Θέλω απλώς ναξέρω λεπτομερώς πού βρίσκομαι από οικονομικής άποψης, ανπροβώ σε οριστικές αποφάσεις».

«Θα σου ετοιμάσω μια πλήρη αναφορά με κάποιες εκτιμή-σεις για το εισόδημα που μπορείς να έχεις για να ζεις».

«Εγώ θέλω να ’χω ίσα ίσα για φαΐ και για να παίρνω κανέναδωράκι στα εγγόνια μου. Δεν είναι να πεις ότι ταξιδεύω και πο-λύ. Όλο κι όλο μια φορά το χρόνο που πάμε στο Αμάν με τη Μα -ριάμ και βλέπουμε τον αδελφό μου, κι άλλη μία που πηγαίνω στοΜαρόκο μόνος μου».

«Πιστεύω πως δε θα ζοριστείς καθόλου, Αμπού Ραμίζ. Μιαχαρά θα σου φτάνουν και για τα ταξίδια που μου λες».

Οι δύο άντρες ήπιαν τον υπόλοιπο καφέ τους.«Το πρωί που πέρασε ο Ραμίζ, κουβεντιάσαμε κι ένα θέμα κά -

πως λεπτό», είπε ο Τσαρλς Χαλούν. «Ίσως πρέπει να το συζητή-σεις κι εσύ μαζί του. Θέλει να επεκτείνει την επιχείρησή του, ν’ανοίξει κι άλλα καταστήματα κινητής τηλεφωνίας στην ευρύτε-ρη περιοχή της Βηθλεέμ. Το θέμα είναι ότι, στις μέρες μας, οι επι -χειρήσεις που ξανοίγονται μπαίνουν στο στόχαστρο άτιμων αν-θρώπων. Ορισμένες μάλιστα τις έχουν καταλάβει απ’ τη μια μέραστην άλλη οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων».

«Εννοείς ότι πουλάνε προστασία;»«Μπα, αυτή είναι παλιά κομπίνα. Εδώ λέμε ότι σου τα παίρ-

νουν όλα. Με το “έτσι θέλω”». Ο Τσαρλς Χαλούν χτύπησε ταδάχτυλά του. «Τώρα πια, πάνε μια ωραία πρωία στο σπίτι τουμαγαζάτορα μ’ ένα συμβόλαιο και του λένε: “Ή υπογράφεις καιμας παραχωρείς το μαγαζί ή σε καθαρίζουμε και περνάει έτσι κιαλλιώς στα χέρια μας”».

«Φοβάσαι μήπως πάθει το ίδιο κι ο Ραμίζ;»«Δεν υπάρχει ένοπλος χωρίς κινητό. Ξέρουν ότι πρόκειται για

δουλειά με πολύ ψωμί. Τα λεφτά λιμπίζονται. Δες για πότε πή-ραν τα συνεργεία των Αμπντέλ Ραχμάν».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε το σφυγμό του να επιταχύνεται. «Τιπράμα;» 9

3


«Όταν οι Ισραηλινοί σκότωσαν τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν,η φαμίλια του έχασε την προστασία που της παρείχαν οι κλίκεςτων αντιστασιακών. Όσο ζούσε ο Λουάι, κανένας δεν άγγιζε τουςΑμπντέλ Ραχμάν, εξόν κι αν ήθελε να τα βάλει με την πολιτοφυ-λακή που ’χε στο πλευρό του. Τα συνεργεία τους θησαύριζαν. Έ -χουν ένα εδώ, στο Ιρτάς, δύο στη Βηθλεέμ κι άλλο ένα στην Αλ-Καντέρ. Όμως, με το που σκοτώθηκε ο Λουάι, οι Ταξιαρχίες Μαρ -τύρων πήγαν κι έπιασαν τον πατέρα του και του είπαν να τουςπαραχωρήσει την επιχείρηση. Όλα τα μαγαζιά τα διαχειρίζεταιτώρα ο αδελφός τού Χουσεΐν Ταμάρι».

«Έχω μείνει άναυδος», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Ούτε τρεις μέ-ρες δεν έχει που πέθανε ο Λουάι».

«Εγώ έχω πάψει πια να εκπλήσσομαι από τη στιγμή που εί-ναι στη μέση ο Χουσεΐν Ταμάρι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε την τέντα με τους πενθούντες στηναγρύπνια του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν. Όταν ο Χουσεΐν Ταμάρικατηφόριζε το μονοπάτι ρίχνοντας στον αέρα με το MAG του,δεν επρόκειτο απλώς για θορυβώδη φόρο τιμής: ήταν μια απε-ρίφραστη απειλή. Θυμήθηκε που είχε δει τον πατέρα τού Λουάιανάστατο με κάτι που του είχε πει ο Χουσεΐν Ταμάρι, την ώραπου κανονικά θα έπρεπε να δέχεται τα συλλυπητήριά του.

«Όχι», είπε ο Τσαρλς Χαλούν, «εγώ δε μασάω με τίποτα όλοαυτό το θέατρο περί ηρώων της αντίστασης. Ξέρω καλά τι κου-μάσι είναι ο Χουσεΐν Ταμάρι, ιδίως από τότε που μ’ έστειλε στηφυλακή για φοροδιαφυγή, ο μπάσταρδος».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έδειξε να σαστίζει.«Μπα, μη νομίζεις πως ήμουν πράγματι φοροφυγάς, Αμπού

Ραμίζ», είπε ο Τσαρλς Χαλούν. «Κομπίνα ήταν όλη η υπόθεση.Ο Ταμάρι έχει εξαπατήσει με το ίδιο κόλπο ίσαμε μια ντουζίνα ε -πιχειρηματίες, κι εδώ και στη Χεβρώνα. Πάνε έξι χρόνια τώρα,μου κουβαλήθηκε στο σπίτι μ’ ένα απόσπασμα από τις ΟμάδεςΠρό ληψης. Στη Νάζρα φέρθηκαν αγενέστατα, κι εμένα με πή-ραν ση κωτό. Δεν πήραν ούτε φακέλους ούτε αρχεία. Καμία σχέ-ση με επίσημη έρευνα. Απλώς με πήγαν στις φυλακές της Ιεριχώςκαι με μπαγλάρωσαν. Κι ο Ταμάρι μου ’πε: “Άκου, ξέρω πως χρω -στάς φόρους. Ή μου δίνεις τριάντα χιλιάδες δολάρια ή σε κα-9

4


ταγγέλλω ως συνεργάτη των κατοχικών δυνάμεων και σ’ αφήνωνα σαπίσεις στο κελί”».

«Και τι έκανες;»«Του ’πα να πάει να γαμηθεί κι απαίτησα να μιλήσω με δικη-

γόρο. Συγγνώμη που βρίζω κιόλας, Αμπού Ραμίζ».«Δεν πειράζει. Και τελικά τι έγινε;»«Πρώτα βάλθηκε να γελάει μες στα μούτρα μου. Έπειτα μου

τράβηξε ένα χαστούκι». Ο Τσαρλς Χαλούν κοντανάσαινε καθώςτα θυμόταν. «Με βασάνισε, Αμπού Ραμίζ. Δε θέλω να αναφέρωμε λεπτομέρειες τι μου ’κανε. Αρκεί να σου πω ότι, από τότε, κάθεφορά που σηκώνομαι όρθιος νιώθω μια σουβλιά στην πλάτη,που μου θυμίζει τα όσα τράβηξα στα χέρια του Αμπού Γουαλίντ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ τον κάρφωσε με το βλέμμα. Αμπού Γουαλίντ.«Μια βδομάδα με κράτησαν στην Ιεριχώ», είπε ο Χαλούν.

«Όλη τη βδομάδα μ’ άφησαν νηστικό. Μόνο λίγο νερό μού δί-νανε, αλλά κατούραγαν πρώτα μες στο κύπελλο, οι αναθεματι-σμένοι, κι εγώ απ’ την απελπισία μου το ’πινα. Μου ξύρισαν ταμισά μου μαλλιά και μου φόρεσαν φουστάνι. Στο τέλος, μου ’δω-σαν ένα τηλέφωνο και πήρα τη Νάζρα. Της είπα να σηκώσει ταχρήματα απ’ την τράπεζα και να τους τα δώσει. Παρ’ όλα αυτά,προτού με στείλει στο σπίτι μου, ο Αμπού Γουαλίντ μου ’ριξε άλ-λο ένα χέρι ξύλο».

«Ποιος είναι αυτός ο Αμπού Γουαλίντ;»«Ο Χουσεΐν Ταμάρι. Μπάσταρδος, από μπάσταρδη φάρα. Τον

μεγάλο του γιο, τον Γουαλίντ, τον έχεις πετύχει καμιά φορά; Κιεκείνος ίδιο γουρούνι είναι, νταής. Δεν υπάρχει έφηβος στην πό-λη που να μην τον ξέρει. Σ’ όλους έχει αφήσει κι από ’να καρού-μπαλο, το καθίκι. Ίδιος ο πατέρας του».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε το Webley και τους άδειους κάλυ-κες να βαραίνουν στην τσέπη του. Ιδού η πληροφορία που χρεια -ζόταν. Ο Αμπού Γουαλίντ. Λες να ήταν ο Χουσεΐν Ταμάρι αυ-τός που κρυβόταν μες στα βάτα, λες μ’ εκείνον να είχε μιλήσει οΛουάι Αμπντέλ Ραχμάν προτού τον σκοτώσουν; Άραγε, πόσοιακόμη από το τσούρμο των ενόπλων είχαν πρωτότοκο γιο με τοόνομα Γουαλίντ; Μετά το θάνατο του Λουάι, ο Αμπού Γουαλίντπήρε τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης των Αμπντέλ Ραχ- 9

5


μάν. Είχε κίνητρο, είχε κάτι να κερδίσει από το θάνατο του Λου-άι. Αλλά τον είχε σκοτώσει ο ίδιος;

Ο Ομάρ Γιούσεφ αποχαιρέτησε τον Τσαρλς Χαλούν και τηΝάζρα. Κατηφόρισε με το αμάξι του το λόφο προς την Ντεχάισα.Ήταν πεπεισμένος για την αθωότητα του Τζορτζ Σαμπά απότην αρχή, μόνο που τώρα πίστευε ότι γνώριζε και την ταυτότητατου αληθινού καταδότη. Ένιωθε το σφυγμό του να ανεβαίνει. Ταχέρια του έσφιγγαν τόσο δυνατά το τιμόνι, που είχαν ασπρίσει.Με ποιον τρόπο θα κατάφερνε να αποδείξει ότι ο Τζορτζ Σαμπάείχε πέσει θύμα σκευωρίας, με ηθικό αυτουργό τον επικεφαλήςτων αντιστασιακών της Βηθλεέμ; Ήξερε πως έπρεπε να επιμεί-νει, για χάρη του Τζορτζ και ολόκληρης της πόλης του, που απόμέρα σε μέρα άφηνε όλο και πιο πολύ ένα μάτσο συμμορίτες νατη διαφεντεύουν. Ο Χαμίς Ζεϊντάν του είχε πει ότι βάδιζε σε ε-πικίνδυνο έδαφος. Και ο κίνδυνος ολοένα μεγάλωνε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πάρκαρε το αμάξι του στο πετρόχτιστο γκα -ράζ στο πίσω μέρος του σπιτιού. Μπήκε από το κατώι και ανέ-βηκε στην κρεβατοκάμαρα. Άνοιξε το συρτάρι στο κάτω μέροςτης ντουλάπας. Το συρτάρι ήταν γεμάτο κάλτσες, τυλιγμένες σεζευγάρια. Έβγαλε το Webley από την τσέπη του και το παρά-χωσε στο πίσω μέρος του σωρού. Κοίταξε τριγύρω με ύφος ένο-χο κι έκλεισε το συρτάρι.

Γιατί το ’φερα τώρα στο σπίτι μου αυτό το όπλο; Παριστάνωτον ντετέκτιβ, σκέφτηκε. Μαζεύω αποδεικτικά στοιχεία. Το όπλοείναι κι αυτό αποδεικτικό στοιχείο, οπότε πρέπει να το φυλάξω.Αλλά φοβάμαι. Η υπόθεση μπορεί να κρύβει κινδύνους, ιδίως απότη στιγμή που εμπλέκονται και άνθρωποι όπως ο Χουσεΐν Ταμάρι.Πώς θ’ αντιδράσω αν ο Χουσεΐν Ταμάρι μου ζητήσει το λόγο; Ήδητρέμω στη σκέψη και μόνο ενός άχρηστου όπλου-αντίκα ανάμεσαστις κάλτσες μου. Άφησε τους κοντόχοντρους κάλυκες του MAGνα κυλήσουν στην παλάμη του. Τους φανταζόταν γεμάτους μπα -ρούτι και μ’ ένα μολυβένιο βλήμα στην κορυφή.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κατέβηκε στη σάλα. Σήκωσε το ακουστικόκαι σχημάτισε τον αριθμό του Χαμίς Ζεϊντάν.

«Θέλω να μιλήσω με τον Τζορτζ Σαμπά», είπε.Αρχικά, σιωπή στην άλλη άκρη της γραμμής. «Πέρνα να τα96


πούμε το πρωί. Στις οχτώ. Στο γραφείο μου». Και ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν του το έκλεισε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κάθισε αμίλητος. Αφουγκράστηκε το αίμαπου σφυροκοπούσε στα μηνίγγια του. Σκέφτηκε τα όσα του είχεπει ο Τσαρλς Χαλούν σχετικά με τα έσοδά του. Δεν ήταν η συ-νταξιοδότηση που τον απασχολούσε. Ήθελε να είναι βέβαιοςπως η Μαριάμ δε θα στερούνταν τίποτε, αν τον έβρισκε κανένακακό. Το είχε πάρει απόφαση. Τίποτε δε θα τον σταματούσε όσοο Τζορτζ Σαμπά χρειαζόταν τη βοήθειά του. Αν δεν ακολουθού -σε πιστά το σχέδιό του, ο Τζορτζ δεν επρόκειτο να είναι το τε-λευταίο θύμα του Χουσεΐν Ταμάρι.

Δεν είμαι θύμα, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Άπλωσε τοχέρι μπροστά στα μάτια του και γέλασε. Για πρώτη φορά εδώ καιχρόνια, δεν έτρεμε καθόλου.

97



ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο

ΟΙ καΜπάΝΕΣ ΤΟυ ΝαΟύ ΤΗΣ γΕΝΝήΣΕωΣ αΝΤΙΛαΛΟύΣαΝ ΣΕ

ολάκερη την Πλατεία της Φάτνης την ώρα που ο Ομάρ Γιού -σεφ κατευθυνόταν προς το αστυνομικό τμήμα. Τα τουριστικάκαταστήματα στη νότια πλευρά της πλατείας θ’ άνοιγαν λίγοαργότερα, μολονότι ελάχιστοι προσκυνητές αποτολμούσαν πλέοννα επισκεφθούν τη Βηθλεέμ. Δεν υπήρχε πια πελατεία για τουςχερουβικούς, νεογέννητους Χριστούληδες, που κείτονταν σιωπη -λοί ο ένας πλάι στον άλλο στη βιτρίνα της οικογενειακής επιχεί-ρησης των Τζιακομάν, κοιτάζοντας ανέκφραστα τις εξίσου πο-λυάριθμες Παρθένους. Η γήινη ευωδιά από τα φούλια* πλανιό-ταν μέσα από τα κατεβασμένα ρολά του διπλανού εστιατορίου.Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν έτρωγε ποτέ πρωινό, αλλά, μυρίζοντας τηχυ λωμένη φάβα, λαχτάρησε κι εκείνος ένα πιάτο. Η πείνα έκα-νε, θαρρείς, το κρύο πιο έντονο, και ο Ομάρ ανέβασε το γιακάτου παλτού του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ διέσχισε το καλοφτιαγμένο πλακόστρωτοπερνώντας πλάι από τα δενδρύλλια της πλατείας. Στο αχνό φως,τα μαύρα αντερείσματα του αρμένικου μοναστηριού, που ήτανχτισμένο μπροστά από την εκκλησία, φάνταζαν το ίδιο δυσοίω-να με τις καμπάνες που χτυπούσαν πένθιμα. Η αλλοτινή ζωντά-νια του ναού, την εποχή που ήταν ακόμα νέος, είχε πια χαθεί,καθώς τον είχαν ζώσει οι μουσουλμάνοι των γύρω χωριών και κα -ταυλισμών – πρόσφυγες όπως ο Ομάρ, οι οποίοι, όσο πλήθαιναν,ένιωθαν πως είχαν το δικαίωμα να αντιμετωπίζουν την πάλαι πο -τέ χριστιανική πόλη σαν κτήμα τους. Το έμβλη μα της Βηθλεέμ, η

98

* Παραδοσιακό αραβικό έδεσμα, με βάση από κουκιά, φάβα ή ταχίνι.(Σ.τ.Μ.)


βασιλική όπου είχε γεννηθεί η χριστιανοσύνη, ήταν υπό πολιορ-κία· τα πελώρια πέτρινα τείχη της, ένας μάταιος προμαχώνας ε-νάντια σε μια εχθρική θρησκεία και ένα ποίμνιο που ολοένα λι-γόστευε. Θύμιζε πια τόπο ταφής και όχι γέννησης. Το κελί τουΤζορτζ Σαμπά στο αστυνομικό τμήμα βρισκόταν στη γωνία τηςπλατείας που έβλεπε στο ναό. Ο Ομάρ Γιούσεφ σκεφτόταν τονΤζορτζ κυριευμένο από απαισιοδοξία, καθώς οι καμπάνες με-τρούσαν λυπητερά τον αργοκίνητο χρόνο μέσα στη φυλακή, μετον ίδιο ακριβώς τρόπο που θα ηχούσαν, σαν πένθιμη αντίστρο-φη μέτρηση, αναγγέλλοντας την εξάλειψη του χριστιανικού πλη-θυσμού της πόλης του.

Εκεί, στη γωνία της πλατείας, μια φωνή τον σταμάτησε: «Κα-λημέρα, ουστάζ». Ο Ομάρ Γιούσεφ γύρισε και είδε έναν αδύνα-το ιερέα να διασχίζει τον έρημο δρόμο, βαδίζοντας προς το μέροςτου με μεγάλες, ζωηρές δρασκελιές. Ο ιερέας φορούσε μαύρακαθολικά άμφια με λευκό κολάρο. Μέσα από τα σανδάλια τουξεπρόβαλλαν γκρίζες κάλτσες. Το δέρμα του προσώπου του ή-ταν ωχρό και γεμάτο με κοντές, μαύρες τριχούλες, με αποτέλε-σμα να φαίνεται μονίμως αξύριστος. Τα μαύρα του μαλλιά ήτανσγουρά και αραιά, καθώς στέκονταν όρθια πάνω από το κρανίοτου σαν το χνούδι στο στήθος δασύτριχου άντρα. Σε δυο χρόνιατο πολύ, θα ήταν εντελώς φαλακρός. Οι χοντροί φακοί των γυα-λιών του έκαναν τα μάτια του να μοιάζουν μικροσκοπικά.

«Ελίας!» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Δε φαντάζεσαι πόσο χαίρο-μαι που σε βλέπω. Ο Τζορτζ μού ανέφερε ότι είχες επιστρέψειαπ’ το Βατικανό. Τα λέγαμε τις προάλλες και καμαρώναμε γιατα επιτεύγματά σου».

«Γύρισα, ναι. Απίστευτο, έτσι; Δεν άντεχα να κρατηθώ σεαπό σταση ασφαλείας», είπε ο ιερέας. «Σαν θαύμα μού φαίνεταιπου ξαναβρισκόμαστε, Αμπού Ραμίζ. Μια χαρά κρατιέσαι».

«Πάντα ήμουνα δύσπιστος απέναντι στα λόγια των κληρι-κών, και τώρα καταλαβαίνω το γιατί. Η υγεία μου δεν είναι στακαλύτερά της, για να ’μαι ειλικρινής».

«Μπορεί απλώς να είμαι τόσο χαρούμενος για τη συνάντησήμας, που αισθάνομαι ότι πρέπει να ’ναι όλα στην εντέλεια».

«Μακάρι να ’ταν, Ελίας». Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε το βλέμ- 99


μα στο αστυνομικό τμήμα. «Τώρα πηγαίνω να δω τον Τζορτζστο κελί του».

Ο Ελίας Μπισάρα σήκωσε τα βαριά γυαλιά του, που είχαν γλι -στρήσει στην άκρη της μύτης του. «Να μου το πεις, άμα χρειάζε -ται τίποτα ο Τζορτζ», είπε. «Είσαι ο ιδανικός φίλος, Αμπού Ρα-μίζ, αλλά μπορεί να θέλει να μιλήσει και μ’ έναν ιερέα. Εγώ μετάχαράς να διακονήσω».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε κατά πόσον ο Ελίας Μπισά-ρα είχε κάνει ήδη το χρονικό άλμα και σκεφτόταν την τελευταίαεξομολόγηση του Τζορτζ. Ο ίδιος δεν ήταν προετοιμασμένος ναδεχτεί αυτό το ενδεχόμενο, όχι ακόμα. «Θα του το πω», αποκρί-θηκε. Κι έσφιξε το χέρι του Ελίας.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν προϋπάντησε τον Ομάρ Γιούσεφ στην είσο-δο του αστυνομικού τμήματος και κατέβηκε μαζί του τα απότο-μα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στα κελιά. Έκανε κρύο στον υπό -γειο διάδρομο, αν και ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν σίγουρος πως η πα-γωμάρα που ένιωθε είχε να κάνει τόσο με το χειμωνιάτικο πρω-ινό όσο και με το μέρος όπου βρισκόταν. Ο Χαμίς Ζεϊντάν έριξεμια λοξή ματιά στον φίλο του καθώς ξεκλείδωνε τη σιδερένιακαγκελόπορτα και τον συνόδευε στο εσωτερικό. Πέρασαν απόδυο κελιά που ήταν αδειανά, εκτός από κάτι παλιά, φτηνιάρικαπροσευχητάρια απλωμένα στα κρεβάτια.

«Εδώ χάμω μάντρωνα και τα μέλη της Χαμάς, τότε ακόμαπου τους συλλαμβάναμε», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Έπειτα παίρ-ναμε εντολή και τους αποφυλακίζαμε. Τώρα πια, ο φίλος σου εί-ναι ο μοναδικός κρατούμενος».

Στην άκρη του διαδρόμου ξεκλείδωσε κι ένα δεύτερο κιγκλί-δωμα. Ήταν η πόρτα του κελιού του Τζορτζ. «Εγώ θα περιμένωεκεί στην άκρη», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Βάλε μια φωνή και θα’ρθω. Αλλά μην κάνεις εκατό ώρες, για τον Θεό!» Ο Ομάρ Γιού-σεφ διέκρινε ότι, πίσω από ένα μανδύα αγριάδας, ο φίλος του α-νησυχούσε. Δεν ήξερε αν ο λόγος ήταν ότι, ως αστυνομικός, δενήθελε να φανεί πως επέτρεπε την είσοδο σε επισκέπτες του κα-ταδότη, ή κατά πόσον φοβόταν πως η έρευνα του Ομάρ Γιού -σεφ θα οδηγούσε σε μπελάδες, όπου πλέον ήταν και ο ίδιος εμπλε -κόμενος.1

00


Ο Τζορτζ Σαμπά σηκώθηκε από το ξεχαρβαλωμένο ράντζοστη γωνία του γυμνού κελιού. Το πρόσωπό του ήταν πρησμένο,άπλυτο. Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε κατάπληκτος ότι τα αξύρισταμάγουλα του Τζορτζ ήταν γεμάτα γκρίζες τρίχες, αν και μονάχαστους κροτάφους είχε πάρει να ασπρίζει. Τα μαλλιά του ήταν α-νάκατα και πετούσαν γύρω από το κεφάλι του σε αλλόκοτα τσου -λούφια. Είχε την όψη ανθρώπου που κοιμάται χρόνια τώρα, ωστό -σο ο ύπνος δεν του έχει προσφέρει αληθινή ανάπαυση. Ο ΤζορτζΣαμπά έσφιξε στην αγκαλιά του τον Ομάρ Γιούσεφ, που άθελάτου σούφρωσε τη μύτη από τη μυρωδιά που ανέδιδε το παραμε-λημένο σώμα του φίλου του.

«Αμπού Ραμίζ, πόσο χαίρομαι που σε βλέπω».Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε σαν χαμένος. Τον έθλιβε μέχρι δα-

κρύων το πουκάμισο του Τζορτζ, το άγγιγμά του στο μάγουλότου. Το βαμβακερό ύφασμα ήταν παγωμένο, το ίδιο και τα χέ-ρια που κρατούσαν τώρα σφιχτά τα δάχτυλά του.

«Τζορτζ, κάνει πολύ κρύο εδώ μέσα».Ο Τζορτζ έγνεψε προς το παράθυρο του κελιού του, καγκε-

λόφραχτο και δίχως τζάμι. Προσπάθησε να χαμογελάσει, μα ή-ταν μια μάλλον ατυχής απόπειρα.

«Πάρε το παλτό μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ βγάζοντας τοκοντό ντρίλινο πανωφόρι του.

«Δεν μπορώ να σ’ το πάρω, Αμπού Ραμίζ. Θα ξεπαγιάσεις».«Φοράω και σακάκι από κάτω. Βλέπεις; Έλα, πάρ’ το!»«Δε νομίζω να μου κάνει».Ο Ομάρ Γιούσεφ τον έβαλε με το ζόρι να δοκιμάσει το παλτό.

Ήταν γελοιωδώς σφιχτό, καθώς τσίτωνε γύρω από τα μπράτσατου μεγαλόσωμου άντρα και κούμπωνε μετά βίας στην κοιλιά,μα ήταν επίσης προφανές ότι ο Τζορτζ έβλεπε το πανωφόρι σαντο μέσο αποφυγής μιας φριχτής, βασανιστικής ποινής.

«Ο Θεός να σου ανταποδώσει την καλοσύνη σου», είπε.Ο Ομάρ Γιούσεφ ανατρίχιασε μεμιάς μόλις έμεινε μόνο με το

τουίντ σακάκι του. Έκανε νόημα στον Τζορτζ να καθίσει πλάιτου στο ράντζο.

«Τι ακριβώς συνέβη στην ταράτσα, Τζορτζ, αφότου μ’ άφησεςστη Λέσχη Ορθοδόξων;» 1

01


«Πήρα ένα βρετανικό πιστόλι-αντίκα, που σκόπευα να το που -λήσω στο μαγαζί, κι ανέβηκα στην ταράτσα. Βρήκα δυο ενόπλουςσκαρφαλωμένους, που ρίχνανε μ’ ένα πελώριο πολυβόλο. Τουςείπα να τσακιστούν και να φύγουν απ’ την ταράτσα μου, αλλάαυτοί ίσα που δε μ’ έβρισαν. Οπότε κι εγώ έβγαλα το πιστόλι καιτους σημάδεψα. Δεν ήταν κι εντελώς πεπεισμένοι, μα μες στα μαύ -ρα σκοτάδια πρέπει να ’μοιαζε αρκετά απειλητικό, φαντάζομαι.Μόνο την ώρα που φεύγανε πρόλαβα και τους ανα γνώρισα. Οένας τους φορούσε γούνινο καπέλο. Τζιχάντ Αουντέ τον λένε. Οάλλος κουβάλαγε εκείνο το θεόρατο πολυβόλο».

«Τον Χουσεΐν Ταμάρι λες;»«Αυτόν λέω, ναι».«Τα δύο μεγάλα κεφάλια στις Ταξιαρχίες Μαρτύρων της Βη-

θλεέμ. Πήγες και τα ’βαλες με αχτύπητο δίδυμο, Τζορτζ».Ο Τζορτζ χαμογέλασε πικραμένα. «Ο Χουσεΐν Ταμάρι ήταν

που πυροβολούσε. Σκεφτόμουνα πως έπρεπε να τον παρατηρή-σω από κοντά. Άλλωστε, αυτός ήταν ο μόνος ένοπλος. Όμως, οΤζιχάντ Αουντέ είχε κάτι που μαγνήτιζε το βλέμμα μου. Έμοια-ζε τόσο τρομαχτικός... Ειλικρινά, δεν μπορώ να το περιγράψω.Την ώρα που ετοιμάζονταν να κατέβουν απ’ την ταράτσα, ο Αου -ντέ έσκυψε να μαζέψει κάτι και το παράχωσε στην τσέπη τουμπουφάν του. Μάλιστα, δεν ήταν ένα πράγμα αλλά διάφορα μι-κρά μεταλλικά αντικείμενα, που ’χαν σκορπίσει στην ταράτσα.Και μου ’ριξε μια ματιά που ξεχείλιζε κακία. Ακόμα και τώρα πουτο σκέφτομαι, παγώνω. Ή, μάλλον, θα πάγωνα εάν δεν είχα μου -διάσει ήδη απ’ το κρύο. Έπειτα οι δυο τους κατέβηκαν τα σκα-λιά και φύγανε».

«Ίσως ο Αουντέ μάζευε τους άδειους κάλυκες απ’ τις σφαί-ρες που ’χαν ρίξει, για κάποιο λόγο. Γιατί, δες, εγώ βρήκα μόνομία στην ταράτσα σου χτες που ανέβηκα να κοιτάξω. Πρέπει νατου ξέφυγε».

«Τι γύρευες στην ταράτσα του σπιτιού μου; Τι πας να σκα-ρώσεις, Αμπού Ραμίζ;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν απάντησε. «Έχεις καθόλου εχθρούς πουνα σ’ την είχανε στημένη;» ρώτησε.

«Μονάχα αυτούς τους δύο, απ’ όσο μπορώ να κρίνω. Γιατί102


δεν είναι λογικό, βέβαια, να σκεφτώ έναν δυσαρεστημένο πελά-τη να μ’ εκδικείται με τέτοιον τρόπο επειδή τον έριξα στην τιμήενός καναπέ Chesterfield, καλά δε λέω; Ο Ταμάρι κι ο Αουντέείπαν πως θα με συγυρίζανε καλά. Κι εγώ υπέθεσα απλώς ότι θαξανάρχονταν να με πλακώσουν στο ξύλο ή, ακόμα, ότι μπορείνα με καθάριζαν μες στη μέση του δρόμου. Δε φανταζόμουναπως θα με ντρόπιαζαν έτσι».

«Σε απείλησε κάποιος απ’ τους δυο τους ότι θα σε σκοτώσει;»«Νομίζω και οι δύο μ’ απείλησαν. Ή όχι, έχω την εντύπωση

ότι μόνον ο Χουσεΐν είπε επί λέξει πως θα του το πληρώσω. Αλ-λά, καθώς έφευγαν, ο Αουντέ έκανε μια χειρονομία ότι θα μου’κοβε το λαιμό».

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε ολόγυρα τους γυμνούς τοίχους τουκελιού. Η μουσταρδί μπογιά ήταν γεμάτη μικρές επιγραφές, ορ-νιθοσκαλίσματα βαριεστημένων ανθρώπων, που ξέδιναν έτσι τοθυμό τους ή σκάρωναν απλοϊκά σκίτσα με τα όνειρά τους για έ-να καλό γεύμα. Ο κουβάς στη γωνία, που είχε χρέη τουαλέτας,γέμιζε το κελί με μια αποπνικτική αποφορά, μολονότι το παρά-θυρο ήταν ανοιχτό. Ο τοίχος και το πάτωμα κάτω από το παρά-θυρο είχαν ακόμα τα νοτερά σημάδια από τη βροχή της προη-γούμενης νύχτας. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναστέναξε, και η ανάσατου απλώθηκε σαν μονοπάτι ατμού από το στόμα του στον πα-γερό αέρα.

«Γιατί ανέβηκες στην ταράτσα, Τζορτζ;»Ο Τζορτζ Σαμπά χαμογέλασε. «Αμπού Ραμίζ, ανέβηκα ακο-

λουθώντας τις δικές σου συμβουλές».Ο Ομάρ Γιούσεφ τον κοίταξε απορημένος.«Στο μάθημα για την Αραβική Εξέγερση του 1936, μας είχες

πει πως οι αυτοαποκαλούμενοι ήρωες του αραβικού έθνους ήτανστην ουσία συμμορίτες και τίποτ’ άλλο, που γύρναγαν στα χωριάκι έκλεβαν τα τρόφιμα του κόσμου και σκότωναν όποιον τουςαντι στεκόταν, και παράλληλα κανένας δεν τολμούσε να τα βά-λει μαζί τους, γιατί οι ίδιοι αυτοί φονιάδες παρουσιάζονταν σανγενναίοι πολεμιστές, που αντιστέκονταν στους σιωνιστές και στοστρατό, και κατέληγαν να σκοτώνουν πιο πολλούς Παλαιστίνιουςαπ’ ό,τι Εβραίους αγρότες ή Βρετανούς στρατιώτες. Μας είχες 1

03


πει πως, αν ο κόσμος είχε σηκώσει κεφάλι από νωρίς, οι συμμορίεςθα ’χαν υποχωρήσει και θα μπορούσε να ’χει επικρατήσει ειρήνη».

«Ναι, αλλά δεν εννοούσα...»«Όταν είσαι εμπνευσμένος δάσκαλος, πρέπει να προσέχεις.

Ποτέ δεν ξέρεις τι είδους ενέργειες είναι πιθανό να υποκινή-σεις». Ο Τζορτζ γέλασε και ακούμπησε το χέρι στον ώμο του Ο-μάρ Γιούσεφ. «Μην ανησυχείς, Αμπού Ραμίζ. Δε φταις εσύ. Τοσκεφτόμουνα εδώ και μέρες, κάθε φορά που κουβαλιόντουσανστη γειτονιά για να πυροβολήσουν τους Ισραηλινούς στην άλληάκρη της κοιλάδας. Στο τέλος, κατάλαβα ότι έπρεπε να δράσω.Γιατί, βλέπεις, νόμιζα πως καταλάβαινα το σκεπτικό των ενό-πλων καλύτερα απ’ ό,τι εσύ ή ο πατέρας μου. Στη Λατινική Αμε -ρική είχα δει ένα σωρό αλήτες σαν κι αυτούς. Σε κατά μέτωποαντιπαράθεση, ήταν όλοι τους δειλοί. Θα θυμάσαι, βέβαια, πωςεγώ ζούσα στη Χιλή την περίοδο που η στρατιωτική δικτατορίααναγκάστηκε να παραχωρήσει την εξουσία. Αλλά, δυστυχώς, σταμέρη μας δε βρίσκεται κανένας να υποστηρίξει το λαό, δεν υπάρ -χουν νόμοι. Οι εγκληματίες έχουν ορίσει δικούς τους νόμους. Πυ -ροβολούν ένα μάτσο φαντάρους κι αυτομάτως μεταμορφώνονταισε εκπροσώπους του εθνικού αγώνα. Έτσι, παραμένουν στο απυ-ρόβλητο και μπορούν να κακομεταχειρίζονται όποιον θέλουν. Ιδίως τους χριστιανούς, που είναι ήδη αδύναμοι. Αυτό ήταν τολάθος μου. Δεν είχα εκτιμήσει σε βάθος την όλη κατάσταση. Ό-μως, δεν το μετανιώνω».

«Η πόλη μας έχει αλλάξει τραγικά απ’ τον καιρό που πρωτο-πήγες στη Χιλή, Τζορτζ».

«Έχω περάσει πολλές αλλαγές στη ζωή μου. Κι έχω μάθει ότικάθε αλλαγή είναι ωφέλιμη. Μόνο που εδώ, στην Παλαιστίνη, ταπράγματα αλλάζουν διαρκώς προς το χειρότερο. Χριστιανικά χω -ριά καταλαμβάνονται από καινούργιους μουσουλμάνους κατοί-κους, κι αντί να ζουν όλοι μαζί ειρηνικά, δεν τολμάς πια ούτε ταΧριστούγεννα να γιορτάσεις. Ακόμα κι όταν αλλάζουν ένα κα-θεστώς μίσους, κάνουν το νέο καθεστώς ακόμα πιο μισητό. Ηαγά πη δεν αποτελεί καν επιλογή. Ή, μάλλον, αποτελεί την επι-λογή όποιου είναι τόσο ηλίθιος που θέλει να καταλήξει στο μη-δέν, λεηλατημένος και κακοποιημένος κι εξευτελισμένος. Στο τέ-1

04


λος, λοιπόν, όλοι πείθονται πως ο μοναδικός τρόπος να βελτιω-θεί το άσχημο κλίμα μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων –ήκαι μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, μη σου πω– είναι νααφανίσεις το αντίπαλο δέος. Να τους σκοτώσεις όλους. Όπωςθα σκοτώσουν τώρα κι εμένα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ το περίμενε ότι θα έφτανε κι εκεί η κουβέντα.«Όχι, Τζορτζ, δεν πρόκειται να σε σκοτώσουν. Δεν μπορούν».

Ο Τζορτζ Σαμπά έγειρε το κεφάλι, σχεδόν σαν να λυπόταν τονΟμάρ Γιούσεφ. «Άπαξ και φέρουν καταδότη σε τούτο το κελί,δεν υπάρχει περίπτωση να γλυτώσει. Θα ’ναι και δημόσια η εκτέ -λεση, σαν αυτές που οργανώνανε στη Γάζα παλιά».

«Θ’ αποτρέψω εγώ την εκτέλεση, Τζορτζ», είπε ο Ομάρ Γιού -σεφ. «Ξέρω πως έχεις πέσει θύμα σκευωρίας του Χουσεΐν. Πρέπειαπλώς να το αποδείξω, κι αυτό ακριβώς προτίθεμαι να κάνω».

«Αμπού Ραμίζ, μην μπλέξεις καλύτερα».«Έχω ήδη ορισμένα αποδεικτικά στοιχεία. Θα βρω κι άλλα,

και θα σε αθωώσω».«Δεν έχω καμία διάθεση να καταταγώ στις στρατιές των μαρ-

τύρων, και εξυπακούεται ότι, σαν σπιούνος, δε θα λάβω τέτοιοντίτλο. Δεν έχει παράδεισο για μένα. Αλλά και να ’χε, δε θα περί -μενα να σ’ ανταμώσω εκεί πάνω για κάμποσα χρόνια ακόμα. Ο-πότε σε προειδοποιώ, μην το διακινδυνεύσεις. Η μόνη κατάληξηθα ’ναι ένας δεύτερος θάνατος, ενώ αυτοί οι μπάσταρδοι χορταί -νουν και μ’ έναν». Ο Τζορτζ γέλασε. «Μήπως θα ’πρεπε να το ξα -νασκεφτώ; Άμα είναι να πεθάνω, ίσως θα ’ταν προτιμότερο ε-ντέλει να θεωρώ τον εαυτό μου μάρτυρα. Για τη θρησκεία μουθα πεθάνω, έτσι δεν είναι;»

«Εσύ είσαι χριστιανός. Δεν πιστεύεις σε μάρτυρες».«Δεν έχεις δίκιο, Αμπού Ραμίζ. Σύμφωνοι, μπορεί να μη δε-

χόμαστε, όπως οι μουσουλμάνοι, ότι κάθε άνθρωπος που σκοτώ -νεται ανέρχεται επί τόπου στους ουρανούς για να διεκδικήσει τηνευτυχία που του αναλογεί μαζί με εβδομήντα δύο παρθένες καλ -λονές με μαύρα μάτια. Αλλά, ακόμα κι αν δεν πιστεύουμε στηνύπαρξη αυτών των αξιέραστων ουρί, έχουμε κι εμείς οι χριστια-νοί τους μάρτυρές μας. Έχω γυρίσει όλη την Ευρώπη. Οι καθε-δρικοί ναοί είναι γεμάτοι με εικόνες χριστιανών μαρτύρων. Ο 1

05


συνονόματός μου, ο Άγιος Γεώργιος, υπήρξε και μάρτυρας, ό-πως θα ξέρεις, εκτός από δρακοφονιάς. Φαντάζομαι, η διαφοράέγκειται στο ότι εμείς οι χριστιανοί αναγνωρίζουμε τον μαρτυρι-κό θάνατο, μα δεν τον αποζητάμε». Ο Τζορτζ Σαμπά απέμεινεγια λίγο σιωπηλός. Έπειτα συνέχισε, μιλώντας αργά: «Θέλω ναπας να βρεις τους δικούς μου. Πες τους να φύγουν. Αν γίνεται,ακόμα και σήμερα, όσο είμαι στη φυλακή. Δε θέλω να καταλή-ξουν να ζούνε σαν απόκληροι, και φοβάμαι μην τους βρει κι αυ-τούς κανένα κακό. Πες τους να πάνε να μείνουν με το σόι τηςΣοφίας, στη Χιλή». Ακούμπησε το χέρι στο μπράτσο του ΟμάρΓιούσεφ και απέστρεψε το βλέμμα για να κρύψει τα δάκρυά του.«Φρόντισε να πάει κι ο πατέρας μου μαζί τους. Εσένα σ’ ακούει».

«Δε νομίζω να πάει. Όχι χωρίς εσένα».«Αμπού Ραμίζ, για όνομα του Θεού, κινδυνεύουν όλοι τους

όσο κι εγώ. Δεν ξέρεις μέχρι πού μπορεί να φτάσουν αυτοί οι άν-θρωποι».

Από το διάδρομο ακούστηκαν βιαστικά βήματα. Ο Χαμίς Ζεϊ -ντάν εμφανίστηκε μπροστά στην πόρτα του κελιού και την ξε-κλείδωσε.

«Δεν τελείωσα ακόμα», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν τον κοίταζε· είχε εστιάσει την προσοχή

του στο τελευταίο κλειδί. «Προέκυψε κάτι και χρειάζεται να φύ-γω απ’ το τμήμα, οπότε πρέπει να τον κλειδώσω. Άμα δε θες ναπεράσεις το επόμενο εικοσιτετράωρο τουρτουρίζοντας εδώ μέσαπαρέα με τον Τζορτζ, σου συνιστώ να βγεις απ’ το κελί εδώ καιτώρα. Άντε, πάμε! Βιάζομαι».

Ο Τζορτζ σηκώθηκε. Φίλησε τον Ομάρ Γιούσεφ σταυρωτά.«Να πεις στους δικούς μου αυτό που σου ζήτησα, θείο».

«Ο Αλλάχ να σου δίνει μέρες», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Άγγιξετο πρόσωπο του Τζορτζ Σαμπά. Το αξύριστο δέρμα του τον τσι-μπούσε.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν του φώναξε πάλι από το άνοιγμα της πόρ-τας. Ο Ομάρ Γιούσεφ βγήκε από το κελί. Την ώρα που ο αστυνο -μικός κλείδωνε την πόρτα, ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταζε τον Τζορτζμέσα από τα κάγκελα. Το παλτό που του είχε αφήσει έμοιαζε α -ξιοθρή νητο, πολύ μικρό, υπερβολικά τσιτωμένο από τις φαρδιές1

06


πλάτες του φίλου του. Καλύτερα να είχε φέρει κάτι φαγώσιμο ήκανένα βιβλίο για τον κρατούμενο. Έπειτα ακολούθησε τον Χα-μίς Ζεϊντάν βαδίζοντας αργά κατά μήκος του διαδρόμου.

«Αμπού Ραμίζ, κάνε γρήγορα, σε παρακαλώ. Πρέπει να φύ-γω».

«Προς τι τόση βιάση;» Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε εκνευριστεί πουδεν του έδωσε λίγο παραπάνω χρόνο με τον Τζορτζ. Η συναι-σθηματικά φορτισμένη συνάντηση τον έκανε να ξεσπάσει. «Δενέχεις τσίπα πάνω σου;» φώναξε στον Χαμίς Ζεϊντάν. «Δεν μπο-ρούσες να μ’ αφήσεις λίγο ακόμα με το παλληκάρι, μ’ ένα αθώοθύμα, γαμώ το κέρατό μου;» Χαμήλωσε τον τόνο της φωνής τουμην τον ακούσει ο Τζορτζ, μα ξεστόμισε τις λέξεις όλο οργή: «Θαμου σκοτώσετε τον καλύτερο μαθητή μου, μπάσταρδοι».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν πλησίασε. Ήταν έτοιμος να πει κάτι. Έναςάλλος αστυνόμος ξεπρόβαλε τότε στο κεφαλόσκαλο. «Αμπού Α -ντέλ», είπε ο αστυνόμος, «η διμοιρία είναι έτοιμη».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν του αποκρίθηκε πως ήταν ήδη καθ’ οδόν,και ο νεαρός αξιωματικός έφυγε τρέχοντας. «Έχει προκύψει κά-τι επείγον, όπως βλέπεις», είπε στον Ομάρ Γιούσεφ.

«Τι επείγον; Εισέβαλαν πάλι Ισραηλινοί στη Βηθλεέμ καιπρέπει να το βάλετε στα πόδια;» Ο Ομάρ Γιούσεφ μιλούσε πι-κρόχολα.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε πάρει ύφος βλοσυρό. «Όχι, Αμπού Ρα-μίζ. Κάποιος σκότωσε την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν».

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν κατάφερε να αρθρώσει λέξη. Κοίταξετον Χαμίς Ζεϊντάν με δυσπιστία.

«Μόνον ο Αλλάχ θα γλυτώσει!» είπε ο αστυνομικός. «Έλα,φύ γαμε».

107


ΚεφΑλΑ ιο ενΔεΚΑτο

κρύΟΣ αέραΣ δΙαπΕρΝΟύΣΕ ΤΟ αΝΟΙχΤό αΜάξωΜα ΤΟυ ΤζΙπ.Οι αστυνομικοί καμπούριαζαν μέσα στα αντιανεμικά μπου-

φάν τους. Ένας μάλιστα κροτάλισε επίτηδες τα δόντια του, για ναδιασκεδάσουν οι υπόλοιποι. Ο Χαμίς Ζεϊντάν γύρισε από τομπροστινό κάθισμα και πρόσταξε τους άντρες του να σωπάσουνμ’ ένα επικριτικό πλατάγισμα της γλώσσας. Ο Ομάρ Γιούσεφ, πουφορούσε μόνο το τουίντ σακάκι του, έτρεμε σύγκορμος. Σχεδόνμετάνιωνε που είχε δώσει το παλτό του στον Τζορτζ, αλλά, τουλά -χιστον, μπορούσε να υπομείνει το σύντομο ξεπάγιασμα από τηστιγμή που έκανε τη διαμονή του φίλου του στο γυμνό κελί λίγοπιο υποφερτή.

Η παγερή διαδρομή προς το Ιρτάς έμοιαζε ατελείωτη. Στο διά -στημα που μεσολάβησε ώσπου να βγει το τζιπ από τα όρια τηςΒηθλεέμ και να διασχίσει το λόφο που οδηγούσε στο σπίτι τωνΑμπντέλ Ραχμάν, ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε πως ο νους του είχεδιανύσει τη δεκαπλάσια απόσταση. Ποιος να ήταν ο φονιάς τηςΝτιμά Αμπντέλ Ραχμάν; Ήταν σίγουρος πως ο χαμός της συν-δεόταν με τη δολοφονία του άντρα της. Για πρώτη φορά συλλο-γίστηκε ότι ο φόνος του Λουάι ίσως δεν είχε καν σχέση με τη θέσητου στην αντίσταση ενάντια στις κατοχικές δυνάμεις. Αν ο Λουάιείχε πάει από χέρι Ισραηλινού εξαιτίας της δράσης του, ο ΟμάρΓιούσεφ αδυνατούσε να ερμηνεύσει με ποιον τρόπο ο θάνατόςτου είχε οδηγήσει στο φόνο της Ντιμά. Μόνον εφόσον ο Λουάιείχε πέσει θύμα εγκληματικής συνωμοσίας, υπήρχε το ενδεχόμε-νο η δολοφονία του να είχε φέρει και αυτή την αθώα κοπέλα στοστόχαστρο του θανάτου.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έτριψε τα χέρια του και τα ζέστανε με το χνό -το του. Σε μια απότομη στροφή, που κόντεψε να τον γκρεμίσει1

08


από το κάθισμα στο δρόμο, αρπάχτηκε από τα πλαϊνά του τζιπ.Και ήταν λες και η ξαφνική κλίση που πήρε το αυτοκίνητο έστρε -ψε μονομιάς και το νου του σε άλλη κατεύθυνση. Ο δρόμος κατη-φόριζε προς την κοιλάδα του Ιρτάς, και ο Ομάρ Γιούσεφ διέκρι-νε το σπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν και το ξέφωτο όπου είχε σταθείγια να κουβεντιάσει με την Ντιμά. Τότε μόνο συνειδητοποίησετην αλήθεια: η Ντι μά ήταν νεκρή εξαιτίας του. Κάποιος την είχεδει να του μιλά. Κάποιος την είχε δει να γνέφει προς το σημείο ό -που είχε ξεψυχήσει ο Λουάι και να του αφηγείται τι ακριβώς εί-χε συμβεί. Η αιτία του θανάτου της ίσως ήταν οι εκμυστηρεύσειςτης στον Ομάρ Γιούσεφ.

Ένιωσε έναν οξύ πόνο στα σπλάχνα του, σαν ναυτία. Στρι-μωγμένος ανάμεσα σε δυο αστυνομικούς στο σκληρό πίσω κά-θισμα του τζιπ, του ερχόταν να χτυπηθεί πέρα δώθε από την ο-δύνη. Δηλαδή, την είχε σκοτώσει με τα ίδια του τα χέρια; Οι βλα-κώδεις απόπειρές του να ερευνήσει το θάνατο του Λουάι και νασώσει τον Τζορτζ Σαμπά είχαν φέρει μονάχα το χαμό μιας αθώαςγυναίκας. Έκλεισε τα μάτια και αντίκρισε τον εαυτό του να λέειένα καλαμπούρι την ώρα του μαθήματος, και την Ντιμά να γε-λάει. Ήταν τόσο όμορφο το σοβαρό της πρόσωπο, και ομόρφαι-νε ακόμα περισσότερο όταν γελούσε. Αυτό το χαρακτηριστικότης του θύμιζε την εγγονή του, τη Νάντια. Και τι δε θα έδινε αυ-τήν τη στιγμή να βρισκόταν πάλι στην τάξη και ν’ ακούει την Ντι -μά να διαβάζει μεγαλόφωνα την εργασία της για τον Σουλεϊμάντον Μεγαλοπρεπή, αντί να κατηφορίζει την ανώμαλη πλαγιά μ’ένα όχημα της αστυνομίας, οδεύοντας προς τον τόπο όπου είχεαφήσει την τελευταία της πνοή. Σαν να την άκουγε και τώρα τηφωνή της, βαθιά κι ευγενική από τότε που ήταν μια σταλιά παι-δάκι, να του ιστορεί τα γεγονότα της δολοφονίας του άντρα της,και αναρωτήθηκε ποια ήταν άραγε τα τελευταία λόγια που είχεξεστομίσει με τον σαφή και ευφυή τρόπο της.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έστρεψε πίσω το πρόσωπό του κι έδωσε οδη -γίες στους άντρες της διμοιρίας του να αποκλείσουν τη διάβασηπρος το σπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν, ενώ το τζιπ πλησίαζε ολοέ-να πιο γρήγορα στην καρδιά της κοιλάδας και στον τόπο του ε-γκλήματος. Καθώς γύριζε ξανά προς τα εμπρός, το βλέμμα του 1

09


διασταυρώθηκε φευγαλέα με το βλέμμα του Ομάρ Γιούσεφ. Οδάσκαλος τρόμαξε, τόσο αυστηρό, διαπεραστικό και ζοφερό ή-ταν το ύφος του.

Έμεινε να παρατηρεί τον αρχηγό της αστυνομίας. Μπορεί ε-ντέλει να μην τον είχε δει κανένας να μιλάει με την Ντιμά από τηντέ ντα των πενθούντων, ή, ακόμα και αν τον είχαν δει, ίσως δε θεώ -ρησαν ύποπτο το να παρηγορεί ένας γέρος δάσκαλος την πρώηνμαθήτριά του. Σε ποιον είχε μνημονεύσει ο Ομάρ Γιούσεφ τη συ-νομιλία του με την Ντιμά; Ποιος άλλος γνώριζε ότι του είχε πει γιατον «Αμπού Γουαλίντ»; Ένιωθε πολύ μπερδεμένος. Είχε την αί-σθηση πως το είχε αναφέρει στον γιο του και στη γυναίκα του,αλλά δεν ήταν απολύτως σίγουρος. Ο μόνος με τον οποίο θυμό-ταν ότι το είχε κουβεντιάσει ήταν ο Χαμίς Ζεϊντάν, αυτό δε χω-ρούσε αμφιβολία.

Ο αρχηγός της αστυνομίας κοίταξε πάλι προς το μέρος του,μα ο Ομάρ Γιούσεφ απέστρεψε το βλέμμα μονομιάς. Ήταν δυ-νατό να τον είχε προδώσει ο παλιόφιλός του; Λες ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν να είχε αναφέρει στον Αμπού Γουαλίντ πως η Ντιμά ήτανσε θέση να τον ενοχοποιήσει; Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, σήμαινε ότιο αστυνομικός γνώριζε ποιος ήταν ο Αμπού Γουαλίντ. Όμως,γιατί να του το σφυρίξει; Δε θα ήταν, βέβαια, η πρώτη φορά πουο Χαμίς Ζεϊντάν έκανε διπλό παιχνίδι. Τόσα χρόνια ακολουθού-σε τους ηγέτες του λαού του σε όλη την Αραβία και την Ευρώ-πη, δολοφονώντας αντιπάλους, σκοτώνοντας αθώο κόσμο πουμπλεκόταν στα πόδια του. Για πολλά χρόνια υπήρξα τρομοκρά-της, καταπώς συνηθίζουν να λένε. Όμως, αυτό που συνέβαινε τώ-ρα ήταν ακόμα χειρότερο. Επρόκειτο για τη φιλία του με τον Ο -μάρ Γιούσεφ, τον οποίο ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε προδώσει.

Το τζιπ σταμάτησε στο χωράφι που απλωνόταν πέρα από τοσπίτι των Αμπντέλ Ραχμάν. Οι αξιωματικοί κατέβηκαν άτακτακάνοντας σαματά, ποδοβολώντας για να ξεπιαστούν από το στρί -μωγμα της διαδρομής. Ο Χαμίς Ζεϊντάν τους μοίρασε σε διάφοραπόστα γύρω από το σπίτι, χτυπώντας έναν έναν στον ώμο καιδείχνοντας με το δάχτυλο. Έπειτα γύρισε να βοηθήσει τον ΟμάρΓιούσεφ να κατέβει από το τζιπ, απλώνοντας το τεχνητό χέρι τουμε το σφιχτό μαύρο δερμάτινο γάντι.1

10


«Μπορώ και μόνος μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ο Χαμίς Ζεϊντάν έκανε μεταβολή και προχώρησε προς το μέ-

ρος της φαμίλιας, που είχε μαζευτεί στο λαχανόκηπο, στην είσο-δο του σπιτιού. Ο Ομάρ Γιούσεφ κατέβηκε μονοκόμματος από τοπίσω κάθισμα του τζιπ και πάτησε άτσαλα σ’ έναν μικρό βράχοκρυμμένο μέσα σε μια συστάδα χόρτα. Ένιωσε τον αστράγαλότου να γυρίζει. Τίναξε το πόδι του μ’ ένα μορφασμό πόνου. Έπει -τα ακολούθησε τον Χαμίς Ζεϊντάν, προσέχοντας ότι ο φίλος τουέδειχνε να κινείται με μεγαλύτερη ζωντάνια τώρα που βρισκό-ταν επικεφαλής, επί το έργον. Ή μπορεί απλώς να ’ναι η εντύπω-σή μου, να μου φαίνεται πιο δυνατός επειδή έχει παίξει κάποιο ρό-λο στο θάνατο μιας αθώας κοπέλας. Ίσως τη σκότωσαν όσο ήμου-να μαζί του, εδώ και μια δυο ώρες.

Ένας από τους αστυνομικούς κατευθύνθηκε προς το ξέφω-το όπου είχε σκοτωθεί ο Λουάι. Στάθηκε φρουρός πάνω απόμια άμορ φη μάζα σκεπασμένη μ’ ένα λευκό σεντόνι. Αυτό εκείπρέπει να είναι το πτώμα της Ντιμά, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ένιωσε το στόμα του να γεμίζει χολή και ξερόβηξε για να μηνπνιγεί. Έστρεψε το βλέμμα του στο χώμα, αλλά ταλαντευότανακόμη από τον ίλιγγο. Γύρισε και κοίταξε τον γκρίζο ουρανό, α-νοίγοντας τα πόδια για να ισορροπήσει. Πήρε κάμποσες βαθιέςανάσες, ώσπου αισθάνθηκε έτοιμος να ακολουθήσει τον ΧαμίςΖεϊντάν.

Ο αρχηγός της αστυνομίας άκουγε τη μαρτυρία του ΜοχάμεντΑμπντέλ Ραχμάν, που περιέγραφε πώς είχαν βρει το άψυχο σώ-μα της νύφης του. Ο γέρος σώπασε μόλις είδε τον Ομάρ Γιούσεφνα πλησιάζει και τον κάρφωσε καχύποπτα με τα μαύρα μάτιατου, αλλά ο Χαμίς Ζεϊντάν του είπε να συνεχίσει.

«Ξύπνησα για την πρωινή προσευχή και βρήκα τον γιο μου,τον Γιουνίς, στο ισόγειο. Μου είπε πως είχε δει κάτι απ’ το πα-ράθυρο του πρώτου ορόφου. Βγήκαμε να δούμε και τη βρήκαμεεκεί πέρα στο βάθος, εκεί όπου κείτεται ακόμα. Τη σκεπάσαμεμ’ ένα άσπρο σεντόνι. Κρίνοντας από τη στάση που είχε το σώματης όταν την ανακαλύψαμε, πιστεύω ότι πρέπει να τη σκότωσεκάποιος διεστραμμένος».

«Ήταν κανένας άλλος εκεί γύρω;» ρώτησε ο Χαμίς Ζεϊντάν. 111


«Ψυχή! Μες στη νύχτα πρέπει να ’γινε το κακό. Γιατί χτες τοβράδυ κλείσαμε όλοι τα φώτα την ίδια ώρα».

«Τι ώρα, δηλαδή;»«Λίγο πριν από τις δώδεκα. Τώρα τελευταία, με το ραμαζάνι,

όλο ξενυχτάμε. Έχουμε ένα σωρό μουσαφίρηδες, σόγια μας αλ-λά και ξένους, που περνάνε να μας συλλυπηθούν για το χαμό τουπρωτότοκου γιου μου, του Λουάι».

«Χτες το βράδυ είχατε καθόλου επισκέψεις; Ήταν μήπως κα-νένας στο σπίτι που δε διανυκτερεύει συχνά σ’ εσάς;»

«Μπα, όλοι οι καλεσμένοι μας έφυγαν ένα μισάωρο τουλάχι-στον πριν πέσουμε να πλαγιάσουμε. Η Ντιμά πήγε στην κάμαράτης την ίδια ώρα με όλους μας».

Οι αποκρίσεις του Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν έμοιαζαν τό-σο καλά προετοιμασμένες και στερημένες από συναίσθημα, πουο Ομάρ Γιούσεφ θορυβήθηκε. Μίλησε κι αυτός με τη σειρά του:«Πέρασε μήπως να σας δει ο Αμπού Γουαλίντ χτες το βράδυ;»

Ο Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν έριξε ένα θυμωμένο βλέμμαστον Ομάρ Γιούσεφ. «Ούτε εσύ είσαι ντετέκτιβ ούτε εγώ σχολια-ρόπαιδο. Πώς το βλέπεις, θα δώσω εγώ λογαριασμό σ’ έναν δα-σκαλάκο; Άντε γαμήσου! Δεν είσαι στην τάξη σου τώρα. Τράβακαι βρες κανέναν άλλον, άμα έχεις απορίες. Δεν είμαι ίσα κι ό-μοια με τα προσφυγόπουλά σου».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν άπλωσε το χέρι στο στήθος του ΜοχάμεντΑμπντέλ Ραχμάν και του έδωσε ένα απαλό χτύπημα σαν προει-δοποίηση. «Να προσέχεις πώς μιλάς, Αμπού Λουάι. Ο ουστάζΟμάρ Γιούσεφ ήρθε μαζί μου σαν φίλος. Το καλό που σου θέλω,να του μιλάς ευγενικά. Αν και είναι γεγονός ότι η έρευνα δεν ε-μπίπτει στη δικαιοδοσία του», είπε κι έριξε ένα διαπεραστικόβλέμμα στον Ομάρ Γιούσεφ.

«Τότε, ρώτα τον εσύ!» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ στον Χαμίς Ζεϊ -ντάν. «Ρώτα τον αυτό που τον ρώτησα προ ολίγου».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν πήρε παράμερα τον Ομάρ Γιούσεφ. «Έχωτην εντύπωση ότι σου απάντησε ήδη, και μάλιστα ξεκάθαρα.Καλά δε λέω;» ψιθύρισε σε τόνο αυστηρό. Έπειτα γύρισε ξανάστη φαμίλια. «Πάμε να δούμε τη σορό. Εσύ, Αμπού Λουάι, δεν1

12


υπάρ χει λόγος να το υποστείς δεύτερη φορά. Περίμενε εδώ, ανέχεις την καλοσύνη».

Όρθιος κάτω από τα πεύκα, ο Χαμίς Ζεϊντάν κοίταξε τον Ο-μάρ Γιούσεφ με ύφος σκληρό και εξεταστικό. Ο Ομάρ Γιούσεφέγνε ψε καταφατικά. Ο αστυνομικός σήκωσε το λευκό σεντόνι.

Το άψυχο σώμα ήταν γυρισμένο στο πλάι. Μαύρα μαλλιά α-πλώνονταν γύρω από το κεφάλι, θαρρείς και το πτώμα επέπλεεσε ασάλευτα νερά. Μια σκόρπια τούφα σκέπαζε το πρόσωπο. ΟΧαμίς Ζεϊντάν ανασήκωσε τα μαλλιά, και ο Ομάρ Γιούσεφ αντί-κρισε το γνώριμο πρόσωπο της Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Ήτανχλομή, και τα χείλη της είχαν μελανιάσει. Τα μάτια της ήταν μιαιδέα μισάνοιχτα, λες και είχε ξυπνήσει μόλις από ύπνο βαθύ. Τοκορμί της, επώδυνα κουλουριασμένο, θύμιζε στον Ομάρ Γιούσεφτο αγαλματίδιο του Ροντέν στο καθιστικό του Τζορτζ Σαμπά. Εί -χε κρατήσει τρυφερά στα χέρια του την μπρούντζινη γυναικείαμορφή, από το φόβο μην του πέσει στο πάτωμα ένα έργο τέχνης.Έτσι θα ήθελε να σήκωνε και το σώμα της Ντιμά Αμπντέλ Ραχ-μάν, κρατώντας το στην αγκαλιά του όπως το αγαλματάκι, καινα διαπίστωνε ότι απλώς πόζαρε για κάποιον γλύπτη. Ο ΟμάρΓιούσεφ καταράστηκε τον εαυτό του. Την είχε κρατήσει στ’ αλή -θεια στην αγκαλιά του, το ίδιο σφιχτά και προσεκτικά όπως τογυμνό objet d’art.* Μαθήτριά του ήταν, και ο πατέρας της φίλοςτου. Ο ίδιος την είχε παροτρύνει να μπει στο σπιτικό του Λουάι,γιατί πίστευε πως εκεί θα έβρισκε την αγάπη. Αντί γι’ αυτό, είχεγίνει όμως ο τόπος θανάτου της. Του είχε πέσει μέσα από τα χέ-ρια κάτι πολύ πιο εύθραυστο από ένα μπρούντζινο ομοίωμα. Έ-δωσε μια γροθιά όλο αγανάκτηση στην ανοιχτή παλάμη του.

«Της έκοψαν το λαιμό», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Και της έχω-σαν και κάτι στο στόμα». Τράβηξε αργά αργά την ακρούλα τουπανιού, ώσπου μια λουρίδα μερικών εκατοστών απέμεινε να κρέ -μεται πιασμένη στα δόντια της. «Την είχαν φιμώσει πρώτα».

Τότε μόνον ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε τη βαθιά μαχαιριά στοντράχηλο και το πηγμένο αίμα στον ώμο και στο τεντωμένο μπρά -τσο της Ντιμά. Του ήρθε πάλι η αίσθηση πνιγμού που είχε και

113

* Έργο τέχνης (γαλλικά στο πρωτότυπο). (Σ.τ.Μ.)



πρωτύτερα. Η παγωνιά του πρωινού εγκατέλειψε το σώμα τουκι ένιωσε να καίει ολόκληρος. Έβγαλε τον πατικωμένο μπερέτου και άφησε το αγιάζι να δροσίσει τον ιδρώτα στο κρανίο του.Ανατρίχιασε.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν τράβηξε και άλλο το σεντόνι. Το νυχτικό τηςΝτιμά ήταν σκισμένο από το στρίφωμα ίσαμε τον ώμο. Οι γυ-μνοί γλουτοί της ήταν γεμάτοι γρατζουνιές.

«Τη βίασαν;» ρώτησε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ο Χαμίς Ζεϊντάν σκέπασε την κοπέλα με το σεντόνι. «Έτσι

φαίνεται, αλλά θα χρειαστεί ειδική εξέταση».Ο Ομάρ Γιούσεφ στάθηκε πλάι στον Χαμίς Ζεϊντάν. «Οι ίδιοι

υπαίτιοι κι εδώ, έτσι δεν είναι; Αυτοί το έκαναν».«Ο πατέρας κι ο αδελφός; Ναι, φαντάζομαι το ’βαλαν το χε-

ράκι τους».Ο Ομάρ Γιούσεφ εννοούσε τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων. Συνο-

φρυώθηκε.«Δεν υπάρχει περίπτωση να κουβαληθεί άνθρωπος σε τούτη

την ερημιά και ν’ αρπάξει μεγάλη γυναίκα μέσα από το ίδιο τηςτο σπίτι χωρίς να τον ακούσουν οι συγγενείς», πρόσθεσε ο Χα-μίς Ζεϊντάν. «Ο πατέρας με τον αδελφό πρέπει να το ’καναν. Ί-σως πρόκειται για έγκλημα τιμής, ή μπορεί η Ντιμά να γνώριζεκάτι και να ’θελαν να της κλείσουν το στόμα».

«Ναι, αλλά ο πατέρας ούτε λίγο ούτε πολύ παραδέχτηκε ότιο Αμπού Γουαλίντ είχε περάσει απ’ το σπίτι. Είδες πώς αγρίεψεόταν τον ρώτησα. Μπορεί να ’ναι αυτός ο ένοχος. Μπορεί να’ναι κι αυτή δουλειά του Αμπού Γουαλίντ».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν κοίταξε τον Ομάρ Γιούσεφ με ύφος βλοσυ-ρό. «Δεν ξέρουμε ποιος είναι ο Αμπού Γουαλίντ».

«Εγώ νομίζω πως ξέρουμε».«Και όμως όχι, όχι κατηγορηματικά». Τα μάτια του Χαμίς

Ζεϊντάν είχαν κάτι το επιφυλακτικό, σαν προειδοποίηση. «Ένασωρό διαφορετικά άτομα είναι πιθανό να κρύβονται πίσω απότην ταυτότητα του Αμπού Γουαλίντ».

«Πάντως, μόνο ένας Αμπού Γουαλίντ είναι σε θέση ν’ άφησεστο κατόπι του τους κάλυκες που σου ’δειξα».1

14


«Ο κάλυκας αυτός προέρχεται από πολυβόλο τεραστίων δια -στάσεων. Παραείναι ογκώδες για να το κουβαλήσεις ίσαμε δωχάμω για μια απλή ενέδρα».

«Εσύ δε μου είπες ότι ο Αμπού Γουαλίντ δεν τ’ αποχωρίζεταιποτέ το πολυβόλο του; Είναι το σήμα κατατεθέν του, έτσι το χα-ρακτήρισες, το έμβλημά του. Είπες ότι μέχρι και στον απόπατοείναι ικανός να το κουβαλάει. Οπότε θα μπορούσε να το πάρειμαζί του και για μια ενέδρα σαν κι αυτήν».

«Ο Αμπού Γουαλίντ στον οποίο αναφέρεσαι είναι φονιάς, συμ -φωνώ απόλυτα. Ωστόσο, ποτέ δεν έχει σκοτώσει κάποιον αν δενυπήρχε, τουλάχιστον κατά το δικό του κριτήριο, σοβαρός λόγος».

«Τότε, πρέπει να βρούμε για ποιο λόγο σκότωσε την Ντιμά».«Όμως, έπειτα θα ’πρεπε να βρεις και για ποιο λόγο ο Μοχά-

μεντ κι ο Γιουνίς τον προστατεύουν ακόμα και μετά τη δολοφο-νία της Ντιμά». Ο Χαμίς Ζεϊντάν πλατάγισε τη γλώσσα. «Κακώςσ’ έφερα μαζί μου. Πίστευα πως θα σε θεράπευε από την εμμονήσου. Πίστευα πως, άπαξ και αντίκριζες πτώμα για πρώτη φορά,θα συνειδητοποιούσες ότι δεν είσαι αστυνομικός. Δάσκαλος εί-σαι. Κάτσε στ’ αυγά σου και μην ανακατεύεσαι».

«Έχεις δίκιο. Δάσκαλος είμαι, πράγματι. Κι αυτό το κορίτσι,που τώρα κείτεται νεκρό, υπήρξε μαθήτριά μου. Όπως και οΤζορτζ Σαμπά, που, αν δεν τον βοηθήσω, θα εκτελεστεί πολύ σύ -ντομα, γιατί κανένας άλλος δεν προτίθεται να το κάνει. Και θασου πω και τι τους δίδαξα κιόλας. Τους δίδαξα ότι ο κόσμος μαςείναι κάτι που αξίζει, και ότι πρέπει να χρησιμοποιούν την ευ-φυΐα τους για να συνεισφέρουν στη βελτίωσή του. Δεν καταλα-βαίνεις πως, αν αφήσω όλες αυτές τις τραγωδίες να συμβαίνουνχωρίς να πράξω το παραμικρό, θα ’ναι σαν να ’λεγα ψέματα σεεκατοντάδες παιδιά, εδώ και δεκαετίες; Πάνω απ’ όλα, θα ’ναισαν να ’λεγα ψέματα στον ίδιο μου τον εαυτό».

«Μη μεγαλοποιείς τα πράγματα. Και μην τα παίρνεις όλαπροσωπικά».

«Άκου να σου πω, πολλές φορές νιώθω την υγεία μου κλονι-σμένη. Για πενηνταπεντάρης κινούμαι υπερβολικά αργά, τα χέ-ρια μου τρέμουν κι έχω πόνους σ’ όλο μου το κορμί. Αισθάνομαιότι ο θάνατος με κυριεύει». 1

15


«Δε σε πήραν δα και τα γεράματα! Πρόκειται απλώς για νοση -ρή αντίδραση, επειδή είδες το πτώμα».

«Δεν είναι τόσο απλό».«Γιατί τρώγεσαι συνέχεια με το θάνατο;»«Περιμένω και τον δικό μου δολοφόνο».Ο Χαμίς Ζεϊντάν ύψωσε τα χέρια και κοίταξε τον Ομάρ Γιού -

σεφ με γουρλωμένα μάτια. «Δεν το πιστεύω τι κάθομαι κι ακούω»,είπε καθώς απομακρυνόταν. «Έχω ολάκερη έρευνα να διευθύνω.Έχω ν’ ακούσω ένα σκασμό καταθέσεις από πιθανούς αυτόπτεςμάρτυρες. Θα πω σε κανένα παιδί απ’ το τμήμα να σε πετάξει ωςτην Ντεχάισα».

Το κεφάλι του Ομάρ Γιούσεφ, που μέχρι πριν από λίγο έκαι-γε, τώρα ξαφνικά πάγωσε. Το σοκ που του είχε προκαλέσει τοθέαμα του άψυχου σώματος της Ντιμά, το διαδέχτηκε ένα πείσμανα μην αφήσει τον Χαμίς Ζεϊντάν σε χλωρό κλαρί, ιδίως τώρα πουτον είχε κουρντίσει. Φόρεσε τον μπερέ του και τον ακολούθησεστον χορταριασμένο κήπο.

«Δεν διεξάγεις κανονική έρευνα, έτσι δεν είναι; Κάτι ξέρεις καιδε μου το λες. Κι όλες αυτές οι ερωτήσεις που τους κάνεις είναισκέτο θέατρο. Γιατί κι εκείνοι κάτι ξέρουν, κι εσύ ξέρεις πως τοξέρουν. Περί τίνος πρόκειται;»

Ο Χαμίς Ζεϊντάν γύρισε προς το μέρος του. «Έμαθα ότι απο-σύρθηκες απ’ το δασκαλίκι. Πιστεύω πως πρέπει να το ξανασκε -φτείς. Πιστεύω πως πρέπει να γυρίσεις στη δουλειά, για να μηνέχεις τόσο ελεύθερο χρόνο να τρώγεσαι όλη την ώρα. Η πρόωρησυνταξιοδότηση σ’ έχει κάνει παρανοϊκό. Κακώς σου επέτρεψανα δεις τον Τζορτζ Σαμπά, αλλά το ’κανα σαν ανθρωπιστική χει -ρονομία σ’ έναν παλιό μου φίλο, που τον ένιωθα ταραγμένο. Ελοιπόν, το μετάνιωσα, δεν ήταν σωστό να σου επιτρέψω την είσο -δο στη φυλακή. Οπότε γύρνα τώρα στο σχολείο κι άσε την υπό-θεση στους επαγγελματίες».

Ο Ομάρ Γιούσεφ άρπαξε τον Χαμίς Ζεϊντάν από τον ώμο.«Εσύ τους το σφύριξες, έτσι δεν είναι; Εσύ ειδοποίησες τον Χου-σεΐν Ταμάρι».

«Τι λες τώρα;»«Μόνο σ’ εσένα επανέλαβα τη συνομιλία μου με την Ντιμά.116


Είσαι ο μόνος που γνωρίζει ότι η Ντιμά μού ανέφερε τ’ όνομαΑμπού Γουαλίντ. Κι εσύ το μετέφερες στον Ταμάρι, κι αυτός ήρθεκαι τη σκότωσε. Τα ’χεις κάνει πλακάκια μαζί τους».

«Τώρα θα με κάνεις να θυμώσω, Αμπού Ραμίζ».«Γιατί εκπλήσσομαι; Απ’ τη μέρα που αποφοιτήσαμε απ’ το

πανεπιστήμιο, η τρομοκρατία υπήρξε το μέσο βιοπορισμού σου.Το παραδέχτηκες κι ο ίδιος».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έσπρωξε το χέρι του Ομάρ Γιούσεφ από τονώμο του. Με σφιγμένα σαγόνια, του αποκρίθηκε γρυλλίζοντας:«Πίστεψέ με, μακάρι να ’χα ξεμπλέξει μ’ όλα αυτά. Αλλά ίσωςείναι αδύνατον. Η ίδια η ζωή είναι τρομοκρατία, οπότε κάνε μουτη χάρη με την αξιοπρέπειά σου! Η ζωή είναι μια πελώρια πα-ραβίαση της ασφάλειας και των αμυνών μας. Ορισμένοι βάζου-νε βόμβες σε λεωφορεία και τα ανατινάζουν: αυτοί είναι οι τρο-μοκράτες. Άλλοι σε πιάνουν με τα λόγια και σε κάνουν να ανα-τιναχτείς μονάχος σου: αυτούς πώς θα τους χαρακτήριζες; Η ζωήμοιάζει με το κελί ενός κατάδικου. Αν ο φίλος σου ο Τζορτζ Σα-μπά βρεθεί μπαγλαρωμένος στην πτέρυγα των μελλοθανάτωναύριο μεθαύριο, ο μοναδικός λόγος είναι ότι δεν είχε ποτέ το μυα -λό στο κεφάλι του, ότι δε συνειδητοποίησε σε τι μέρος ζούσε μιαζωή. Μόνο έτσι μπορείς να προφυλαχτείς, Αμπού Ραμίζ. Μό νοαν καταλάβεις πως βρίσκεσαι μονίμως επί ποινή θανάτου, καιπασχίσεις να εξασφαλίσεις μια προσωρινή αναβολή».

Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε μείνει εμβρόντητος. «Δεν είναι δυνατόνα δεχτώ ότι τα πιστεύεις αυτά που λες», είπε χαμηλόφωνα.

«Πάντως, ελπίζω ειλικρινά να μη νόμιζες πως ενεργούσα υ-ποκινούμενος από υψηλά ηθικά ιδεώδη. Υποθέτω ότι με ξέρειςαρκετά καλά για να πιστεύεις κάτι τέτοιο».

«Δεν ήσουνα τέτοιος άνθρωπος παλιότερα».«Οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Ανακάλυψα ότι ο αγώνας του

λαού μας διευθύνεται σαν καζίνο της κακιάς ώρας, κι έπειτα απόσαράντα χρόνια τζόγου, η μόνη μάρκα που μου έχει απομείνειείναι ο αετός στην επωμίδα μου». Άπλωσε το χέρι με το γαντο-φορεμένο τεχνητό μέλος για να ψηλαφίσει το άψυχο σώμα τηςΝτιμά κάτω από το λευκό σεντόνι, περιτριγυρισμένος από τουςένοπλους αστυνομικούς και κάτω από το εχθρικό βλέμμα του 1

17


Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν και του γιου του Γιουνίς. «Όπως βλέ -πεις, έπαιξα κι έχασα. Έχασα, ο μαλάκας...»

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έσπρωξε το πηλήκιο προς τα πίσω κι έτριψετο μέτωπό του. Ο πρωτύτερος θυμός έμοιαζε να τον έχει εγκα-ταλείψει, και ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε πως η όψη του έκρυ -βε πόνο, θλίψη, μοναξιά.

«Είναι πολλά που δε γνωρίζεις σχετικά με την υπόθεση τωνΑμπντέλ Ραχμάν, Αμπού Ραμίζ», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Με συγ -χωρείς για λίγο». Προχώρησε βιαστικά προς τη φαμίλια των Α-μπντέλ Ραχμάν. Έκανε νόημα στον Μοχάμεντ να τον ακολου-θήσει στη σάλα και είπε στις γυναίκες να γυρίσουν στο σπίτι γιαπεραιτέρω ανάκριση.

Όταν ολάκερη η φαμίλια είχε μπει στο σπίτι, στο λαχανόκηποαπέμεινε μονάχα η ταινία που είχαν απλώσει οι αστυνομικοί, καιο Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν. Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε τον αστρά-γαλό του να πετρώνει στο σημείο που τον είχε γυρίσει, κατεβαί-νοντας από το τζιπ. Πλησίασε κουτσαίνοντας τον Γιουνίς.

«Ο Αλλάχ να ευλογεί την ψυχή της», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ο Γιουνίς ανταποκρίθηκε μ’ ένα ανεπαίσθητο νεύμα. Όμορ-

φο παλληκάρι, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Ή μάλλον, στηνουσία, όμορφο αγόρι. Η κατατομή του προσώπου του ήταν λε-πτεπίλεπτη, σχεδόν γυναικεία, και τα μάτια του είχαν ένα ανοι-χτό καστανό χρώμα. Ο λαιμός του ήταν λεπτός – κοκαλιάρικοςλαιμός εφήβου. Ο Ομάρ Γιούσεφ διέκρινε κάτι το αλαζονικό στηνέκφρασή του, την ίδια έκφραση που έβλεπες τώρα πια σε τόσανέα παιδιά, πρόσωπα γεμάτα από το αίσθημα πως οι μεγαλύτε-ροί τους δεν είχαν αγωνιστεί όσο έπρεπε για την ελευθερία τηςΠαλαιστίνης, παιδιά πεπεισμένα ότι θα αναγκάζονταν να κά-νουν μόνα τους τις μεγάλες θυσίες που θα έφερναν τη λευτεριάστον τόπο τους. Ήταν αυτό το κράμα οίκτου προς τους ταπεινω -μένους μεγαλυτέρους τους και προσδοκίας να τους προσπερά-σουν βιαστικά για να πάνε παραπέρα, που έκανε νεαρούς σαν τονΓιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν αφόρητους στα μάτια του Ομάρ Γιού-σεφ. Πόσες φορές δεν είχε αντικρίσει την ίδια απόμακρη, αψήφι -στη έκφραση που έβλεπε τούτη τη στιγμή στο πρόσω πο του συ-γκεκριμένου αγοριού, στην αυλή του σχολείου των Ηνω μένων1

18


Εθνών ή και στους δρόμους της Ντεχάισα; Μόνο που στην περί-πτωση αυτού του νέου υπήρχε και κάτι παραπάνω, κάτι ακόμαπιο εχθρικό, ριψοκίνδυνο και ένοχο. Ιδού η εξήγηση, σκέφτηκε οΟμάρ Γιούσεφ παρατηρώντας προσεκτικά το αγόρι: Δε νομίζωνα έχω ξαναδεί άνθρωπο που ντρέπεται τόσο πολύ για τον εαυτότου, ούτε άνθρωπο που θέλει τόσο απεγνωσμένα να κρύψει τηνντροπή του.

«Είθε τούτη η λύπη να ’ναι η στερνή σας λύπη!» είπε ο ΟμάρΓιούσεφ, προσφέροντας μια άλλη στερεότυπη διατύπωση συμπό -νιας. «Ποιος θα το φανταζόταν πως θα ξαναρχόμουνα τόσο σύ-ντομα μετά το χαμό του αδελφού σου;»

Ο Γιουνίς κοίταξε το πτώμα κι έπειτα έστρεψε πάλι το βλέμ-μα στο λαχανόκηπο. Έδειχνε να συλλογίζεται το άλλο άψυχοκορμί, του αδελφού του, ντυμένο με τζιν και σωριασμένο κατά-χαμα μες στα πράσινα χόρτα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ αποφάσισε να βολιδοσκοπήσει τον Γιουνίς:«Κι από δουλειά, τι θα κάνεις τώρα;»

Ο Γιουνίς πήρε ένα απορημένο ύφος.«Τώρα που οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων κατέλαβαν τα συνεργεία

των δικών σου», πρόσθεσε επεξηγηματικά ο Ομάρ Γιούσεφ. «Πούθα βρεις δουλειά;»

«Δε σε αφορά».«Ο βιοπορισμός σου; Όχι, δε με αφορά. Απλώς, ίσως φταίει

ότι, τόσα χρόνια δάσκαλος, πάντα νοιάζομαι κι ανησυχώ για τανέα παιδιά».

«Άλλο εννοούσα. Τα συνεργεία δε σου ανήκουν, για να ρω-τάς».

«Ούτε σ’ εσάς ανήκουν πια».«Κάπως θα τα βολέψουμε».«Μα γιατί να πάρουν την επιχείρηση μες απ’ τα χέρια σας;»Ο Γιουνίς απέμεινε πάλι σιωπηλός.«Εγώ είχα την εντύπωση πως ήταν φίλοι με τον Λουάι», είπε

ο Ομάρ Γιούσεφ. «Αφού ήταν κι αυτός στην ίδια κλίκα με τα ηγε -τικά στελέχη των Μαρτύρων. Θα ’πρεπε κανονικά να μεριμνούνγια τη φαμίλια του, όχι να του κλέβουνε το βιος. Και για ποιο λό-γο ήρθαν και σκότωσαν την Ντιμά;» 1

19


«Εσένα ποιος σ’ το ’πε;»Ο Ομάρ Γιούσεφ έκανε τάχα τον κατάπληκτο. «Σ’ αυτό το

συμπέρασμα έχει καταλήξει η αστυνομία».«Αφού η αστυνομία ήρθε μόλις τώρα».«Ξέρεις πως οι αστυνομικοί ενεργούν βασισμένοι σε εμπιστευ -

τικές πληροφορίες, όχι στα αποδεικτικά στοιχεία που βρίσκουνστον τόπο του εγκλήματος. Γιατί, βλέπεις, ο τόπος του εγκλήμα-τος μπορεί ν’ αλλοιωθεί ή ακόμα και να σκηνοθετηθεί εξ ολοκλή -ρου, ώστε να μοιάζει με έγκλημα. Ωστόσο, η κατασκοπεία και ταόσα μαθαίνουν απ’ τους πληροφοριοδότες τους προσφέρουν έ-να ασφαλές στήριγμα στην αστυνομική έρευνα».

Καθώς μιλούσε, ο Ομάρ Γιούσεφ περιεργαζόταν το αγόρι πο -λύ προσεκτικά. Το αριστερό μάτι του Γιουνίς τρεμόπαιζε νευρι-κά. Ο Ομάρ Γιούσεφ αποφάσισε να ζορίσει κι άλλο τον μικρό. Ε -ξακολούθησε να μιλά μεγαλόφωνα, με μια σχεδόν ανέμελη, αφε -λή σιγουριά: «Κοίτα να δεις, την Ντιμά τη σκότωσαν επειδή φο-βόντουσαν ότι γνώριζε κάτι σχετικό με τη δολοφονία του Λουάι– κάτι που θέλουν να μείνει κρυφό. Οι ίδιοι άνθρωποι σκό τωσανκαι τον Λουάι, όχι οι Ισραηλινοί. Κι αυτός ο τύπος, ο χριστιανόςπου συνέλαβαν, δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη. Το ξέρεις κιεσύ».

«Από πού να το ξέρω εγώ;»«Κι αν οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων σκότωσαν τον Λουάι και κα -

τηγόρησαν τους Ισραηλινούς προκειμένου ν’ αρπάξουν την οι-κογενειακή επιχείρηση του πατέρα σου; Εσείς ήσασταν ανήμπο-ροι να τους εμποδίσετε. Μόνο που οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων ανα -κάλυψαν πως η Ντιμά γνώριζε κάτι σχετικό με τη δράση τους.Ίσως να ’δε ή ν’ άκουσε κάτι εκείνο το βράδυ, την ώρα που περί -μενε τον Λουάι να γυρίσει. Έτσι, τη σκότωσαν. Και το ’καναν ναμοιάζει με έγκλημα πάθους, ώστε ο κόσμος να πιστέψει πως κά-ποιος σιχαμένος ανώμαλος έτυχε να της πάρει τη ζωή».

«Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων είναι πολεμιστές, αγωνιστές τουλαού μας».

«Όπως ο αδελφός σου;»«Ναι. Όπως ο αδελφός μου».120


«Πόσο καλά τον ήξερες, ε; Γνώριζες πράγματι τα πάντα γύ-ρω από την αγωνιστική δράση του;» Ο Ομάρ Γιούσεφ έριξε μιαματιά στο λευκό σεντόνι, τσαλακωμένο από το σώμα που σκέ-παζε. «Στις μέρες μας υπάρχουν ένα σωρό εργαστηριακές εξετά -σεις. Ελέγχουν το γονιδίωμα. Πρόσεξες κάτι γρατζουνιές στα ο-πίσθια της Ντιμά; Είναι σε θέση να μαζέψουν υλικό κάτω απότα νύχια κάθε υπόπτου και να ελέγξουν κατά πόσον τα υπολείμ -ματα της επιδερμίδας που θα βρουν προέρχονται απ’ τους γλου-τούς της, στο σημείο όπου την έγδαρε ο φονιάς της». Γύρισε καικοίταξε τα χέρια του Γιουνίς. «Το πιο πιθανό είναι να ελέγξουνεκι εσένα».

«Υπάρχει περίπτωση να έκανα εγώ τέτοιο πράγμα στη νύφημου; Δε θα είσαι καλά».

«Δεν έχεις ακουστά για τα εγκλήματα τιμής;»«Και πώς πρόσβαλε δηλαδή την τιμή της οικογένειάς μας;»«Εσύ θα μου πεις».«Δεν έχω να σου πω τίποτα. Δεν είσαι καν αστυνομικός. Δά-

σκαλος είσαι». Ο Γιουνίς απομακρύνθηκε βιαστικά από τον ΟμάρΓιούσεφ. Έπειτα κοντοστάθηκε. «Δεν τη δασκάλεψες σωστά τηνΝτιμά. Εάν ήσουνα καλός δάσκαλος, δε θα ’χε αυτή την κατά-ληξη. Βγήκε μες στη νύχτα ν’ ανταμώσει με κάποιον για να κάνου -νε σεξ, κι εκείνος τη σκότωσε».

«Ακούγεται σαν σενάριο απελπισίας, και είμαι βέβαιος πωςδεν το πιστεύεις».

«Άμα ήσουνα καλύτερος δάσκαλος, θα ’ταν ζωντανή. Εσύτη σκότωσες, πουτάνας γέννημα! Τα δικά σου τα νύχια πρέπει ναψάξουνε». Το αγόρι έκανε γρήγορα το γύρο του σπιτιού και μπή -κε στο γκαράζ με τα χέρια του χωμένα βαθιά μέσα στις τσέπες.Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε το ηχηρό μαρσάρισμα ενός κινητήρα,λες και ο Γιουνίς γκάζωνε για να κάνει σαματά – εξίσου διαπε-ραστικό με το ουρλιαχτό που δεν άφηνε να βγει από μέσα του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πλησίασε κουτσαίνοντας στο λευκό σεντόνι.Ο αστυνομικός που φρουρούσε το πτώμα έγνεψε καταφατικά.Ο Ομάρ Γιούσεφ γονάτισε με δυσκολία στο νοτισμένο χορτάρι.Σήκωσε την άκρη του σεντονιού και παρατήρησε το πρόσωπο τηςΝτιμά. Τα μάγουλά της ήταν φουσκωμένα από το τυλιγμένο πανί 1

21


που έφραζε ακόμα το στόμα της. Τα μάτια της κοίταζαν ανέκ-φραστα το χώμα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ περιεργάστηκε τα χέρια του. Τι να υπήρχεάραγε κάτω από τα νύχια του; Ποιον να είχε γδάρει στη μακράθητεία του ως δάσκαλος; Μήπως είχε διδάξει όλα αυτά τα παι-διά να έχουν μονίμως ανεκπλήρωτες προσδοκίες, ανίκανα να α -πο δεχτούν την πραγματικότητα της κοινωνίας τους; Τους είχεμήπως εμφυσήσει ιδεώδη τα οποία αναπόφευκτα θα καταπατού -νταν, σε τούτο τον κόσμο που τα περιέβαλλε, καταδικάζοντάς τασε μια ζωή κυνικότητας και διάψευσης; Αν κάποιος κοίταζε κά-τω από τα νύχια μου, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ, θα έβρισκεστ’ αλήθεια αυτό που έλεγε ο Γιουνίς. Θα έβρισκε ίχνη από το δέρματης Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν, του Τζορτζ Σαμπά και ποιος ξέρει πό-σων ακόμη. Άγγιξε απαλά τα βλέφαρα της Ντιμά και της έκλεισετα μάτια.

122


ΚεφΑλΑ ιο ΔωΔεΚΑτο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ πΕρίΜΕΝΕ αΝάΜΕΣα ΣΤα πΕύκα ΤΟΝ χαΜίΣ

Ζεϊντάν να ολοκληρώσει την ανάκριση των Αμπντέλ Ραχ-μάν. Ήρθε κι ένας φωτογράφος, ώστε να υπάρχουν ντοκουμέ-ντα με λεπτομέρειες γύρω από το θάνατο της Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν, για την έκθεση του ιατροδικαστή. Σήκωσε μ’ ένα τίναγ-μα το σεντόνι που τη σκέπαζε και πήρε μερικά κοντινά τού προ-σώπου της. Με την ίδια βιάση πήγε και στάθηκε στα είκοσι μέ-τρα, για να φωτογραφίσει το πτώμα σε σχέση με το σπίτι. Αντάλ -λαξε μερικά χυδαία καλαμπούρια με τον φρουρό της σορού για τασημαδεμένα οπίσθια της Ντιμά. Ο Ομάρ Γιούσεφ απέστρεψε τοβλέμμα και ακούμπησε το μέτωπό του στον κορμό ενός δέντρου.

Ο Ομάρ Γιούσεφ είχε περάσει όλη του τη ζωή διδάσκονταςιστορία, τα δεδομένα και τη σημασία των αληθινών γεγονότων.Ωστόσο, προσπαθούσε πάντα να αποστασιοποιείται από τη δια-βρωτική επίδραση των ιστορικών συμβάντων που είχε βιώσει οίδιος. Δεν είχε ζήσει ποτέ ως νομάδας πολεμιστής, όπως ο ΧαμίςΖεϊντάν. Δεν είχε μεταμορφωθεί σε δόλιο προπαγανδιστή, σ’ έ-ναν γεμάτο μίσος διανοούμενο, όπως τόσοι και τόσοι στο περι-βάλλον του. Σαφώς τον άγγιζαν τα βάσανα του λαού του, μα έ-βλεπε τον εαυτό του τόσο κοντά στην αγνότητα όσο θα έπρεπενα είναι ένας άνθρωπος που ελέγχει τα πάθη του. Ζούσε στο σπί -τι που νοίκιαζε παλαιότερα ο πατέρας του, και δίδασκε σε μιατάξη που αποτελούσε για τις επαρκώς ευφυείς μαθήτριες ένα θά-λαμο, ο οποίος τις μετέφερε σε μια αλλοτινή εποχή, όπου ήταν α -σφαλείς από τον όλεθρο και τις προκαταλήψεις που τις περιέ-βαλλαν. Γερμένος πάνω στο πεύκο, αναρωτήθηκε αν και κατάπόσον θυσίαζε τώρα αυτή την αγνότητα και τη σύνεση στο βω-μό της έρευνας που μόνος του είχε επωμιστεί. Ίσως διατηρούσε 1

23


ακό μα την τιμή και την περηφάνια του μόνο και μόνο γιατί πα-ρέμενε προφυλαγμένος από τη φθοροποιό πραγματικότητα τηνοποία βίωναν οι συμπατριώτες του. Αισθανόταν ήδη την πυγμήτου να εξασθενεί, και είχαν περάσει μόλις πέντε μέρες από τοδείπνο του με τον Τζορτζ Σαμπά – μέρες κατά τη διάρκεια των ο -ποίων ο θάνατος, ο φόβος και η καχυποψία τον έζωναν όσο πο-τέ άλλοτε. Ήθελε να πάρει εκδίκηση για το θάνατο της Ντιμά.Δεν τον ένοιαζε ποιος μπορεί να υπέφερε ή να πέθαινε στην πο-ρεία, αρκεί το σώμα κάποιου τρίτου να πλήρωνε το κακό, κι εκεί -νος, ο Ομάρ Γιούσεφ, να ήταν στοιχειωδώς πεπεισμένος ότι τονέο θύμα είχε κατά κάποιον τρόπο ανάμειξη στο φόνο του κορι-τσιού. Αυτή η σκέψη τον τρόμαζε πιο πολύ απ’ όλα, πως ίσως ε-ντέλει ήταν ίδιος και απαράλλαχτος με όλους τους άλλους, αδύ-ναμος και μνησίκακος και δολοφονικά ενάρετος.

Μόνο μία διέξοδος απέμενε. Θα σταματούσε την έρευνά του.Δάσκαλος ήταν, στο κάτω κάτω. Ο Τζορτζ Σαμπά είχε ανάγκηαπό βοήθεια και ο θάνατος της Ντιμά ζητούσε εκδίκηση, αλλάο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήταν σε θέση να προσφέρει τίποτε από ταδύο. Έπρεπε να προφυλαχθεί από το ζόφο που φώλιαζε στα τρί-σβαθα της ψυ χής του. Θυμήθηκε τη νύχτα που είχαν χωριστεί μετον Τζορτζ έξω από το εστιατόριο στην Μπέιτ Τζαλά, πώς είχεγυρίσει στο σπίτι του σκουντουφλώντας στην κατηφοριά του λό -φου και πώς οι σκιές στα σοκάκια έπαιρναν τη μορφή ανθρώπωνκαι ζώων, φιγούρες άυλες κι εφιαλτικές. Έτσι αντιλαμβανόταντώρα και τον ίδιο του το νου, με τις σκιές του να πυκνώνουν ώ-σπου γίνονταν παρασιτικά στοιχειά, που ανάσαιναν εντός του μεκάθε του πνοή. Για πρώτη φορά συλλογίστηκε πως οι σκιώδειςφιγούρες τις οποίες είχε πλάσει η φαντασία του εκείνη τη βραδιά,ίσως προσπαθούσαν να τον κάνουν να ακολουθήσει τον Τζορτζ.Ποιος ξέρει; Αν είχε γυρίσει, μπορεί να είχε αποτρέψει την κατα-στροφική αναμέτρηση με τους ενόπλους στην ταράτσα. Αλλά οΟμάρ Γιούσεφ είχε επιστρέψει στο σπίτι του χωρίς καθυστέρησηεκείνο το βράδυ, κι επιπλέον, παρόλο που δεν άντεχε να σκέφτε-ται την παρούσα φάση ως ισοδύναμη, το ίδιο ακριβώς σκόπευενα κάνει και τώρα.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν βγήκε από το σπίτι και προχώρησε κατάκο-124


πος μέχρι το τζιπ. Ο Ομάρ Γιούσεφ πλησίασε και στάθηκε στηνπλαϊνή πλευρά του οχήματος.

«Μπορείς να με πετάξεις στο σχολείο;» ρώτησε χαμηλόφωνα.Ο Χαμίς Ζεϊντάν χασμουρήθηκε. «Εγώ νόμιζα πως βγήκες

στη σύνταξη».«Μου το ’πες και νωρίτερα. Δεν ξέρω από πού το πήρε τ’ αυ-

τί σου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ υψώνοντας τη φωνή.«Δηλαδή, δεν ισχύει;»«Εσύ πού το άκουσες;»«Κυκλοφόρησε το νέο, γενικά. Οι κόρες ενός γνωστού μου εί-

ναι μαθήτριές σου. Μάλιστα, πήγε και μίλησε στον Αμερικάνο τονδιευθυντή σας, τον Στέντμαν, σχετικά με τις πιτσιρίκες του. Κι αυ -τός του είπε πως βγήκες στη σύνταξη».

«Φαντάζομαι, είχε πάει να διαμαρτυρηθεί που δεν υποστηρί-ζω την ιντιφάντα, έτσι; Ή που κριτικάρω τους μάρτυρες;»

«Υπάρχει κι άλλος λόγος για ν’ ασχοληθεί γονιός με διευθυ-ντή σχολείου στις μέρες μας; Και πώς αλλιώς θα προέκυπτε τ’όνο μά σου στην κουβέντα;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ ανέβηκε στο πίσω κάθισμα του τζιπ. Προ-σπαθώντας να στηριχθεί στον τραυματισμένο αστράγαλό του,μούγκρισε από τον πόνο. «Θα επιστρέψω στο σχολείο», είπε.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν τον κοίταξε στα μάτια. Το ύφος του φανέ-ρωνε καχυποψία κι εξουσία και βαθιά γνώση των πραγμάτων, κιέκανε τον Ομάρ Γιούσεφ να αποστρέψει το βλέμμα. Ο Χαμίς Ζεϊ -ντάν έκλεισε με πάταγο την πίσω πόρτα του τζιπ.

Καθώς σκαρφάλωναν το λόφο πλησιάζοντας στα περίχωρατης Ντεχάισα, ο Ομάρ Γιούσεφ παρατηρούσε το προφίλ του Χα-μίς Ζεϊντάν. Ο υψηλόβαθμος αξιωματικός είχε τα μάτια καρφω-μένα στην ευθεία του δρόμου. Άραγε σκέφτεται το φόνο της Ντι-μά; αναρωτήθηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Ή μήπως αναλογίζεται τονδικό του ρόλο στο θάνατό της; Είναι στ’ αλήθεια ικανός να μετέφερεστον Χουσεΐν Ταμάρι τις λεπτομέρειες που μου εκμυστηρεύτηκε ηΝτιμά; Είναι δυνατό να ’μαι τόσο τυφλός ως προς το ποιόν αυτούτου ανθρώπου, που τον θεωρούσα φίλο μου; Ο Ομάρ Γιούσεφ συλ -λογίστηκε ότι ενδεχομένως και πολλοί άλλοι φίλοι του ήταν υπό-λογοι για φριχτές πράξεις, ωστόσο ο ίδιος δε θεωρούσε κανέναν 1

25


τους ικανό να συμπράξει σε φόνο. Του προκαλούσε μεγάλη ε-ντύπωση το πόσο αβίαστα μπορούσε να συλλάβει τη συμμετοχήτου Χαμίς Ζεϊντάν σε μια τέτοια σφαγή.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κατέβηκε αμίλητος από το τζιπ έξω από τοσχολείο των Ηνωμένων Εθνών. Το όχημα απομακρύνθηκε κα-τηφορίζοντας στον ανώμαλο, γεμάτο λασπόνερα δρόμο και αφή -νοντας στο διάβα του μια μυρωδιά βενζίνης, ελκυστική και φαρ-μακερή συνάμα, μέσα στην υγρή παγωνιά. Ο Ομάρ Γιούσεφ κρά -τησε λίγο την ανάσα του, ώσπου ο άνεμος καθάρισε την ατμό σφαι -ρα. Στο παράθυρο μιας τάξης κοντοστάθηκε ν’ ακούσει τα κορί -τσια να απαγγέλλουν την προπαίδεια. Χαμογέλασε όταν κόμπια-σαν στο «οχτώ φορές το εννιά»: σε αυτό το σημείο πάντα κολλού -σαν. Στην είσοδο του σχολείου καλημέρισε τον επιστάτη και πρό -σεξε την κατάπληκτη αντίδρασή του, το πώς ίσιωσε μονομιάςτην πλάτη του, θαρρείς και αντίκριζε έναν γαλονά του στρα τού ήκάποιον αυστηρό, επιβλητικό θείο.

Ή και φάντασμα.Στην πόρτα της δικής του αίθουσας, ο Ομάρ Γιούσεφ είδε μέ-

σα από το τζάμι μια νεαρή κοπέλα να κάθεται σιωπηλή στην έ-δρα του, ενόσω τα κορίτσια έγραφαν στα τετράδιά τους. Δεν μπο -ρούσε να διακρίνει το πρόσωπο της κοπέλας, γιατί διάβαζε σκυ-φτή ένα βιβλίο. Η αναπληρώτρια φορούσε λευκή μαντίλα κι έναφαρδύ μουσταρδί φουστάνι, μα, κρίνοντας από το στιλπνό δέρματων χεριών της, πρέπει να ήταν γύρω στα είκοσι. Έμεινε ακίνη-τος για λίγο και σκέφτηκε να μπει, όμως τα κορίτσια ήταν ήσυχακαι συγκεντρωμένα. Δεν ήθελε να ενοχλήσει.

Στο τέρμα του διαδρόμου τον προϋπάντησε η Γουάφα μ’ έναχαμόγελο.

«Καλή και χαρμόσυνη μέρα, Αμπού Ραμίζ», είπε η γραμμα-τέας του σχολείου.

Ο Ομάρ Γιούσεφ παρατήρησε πως η άφιξή του είχε χαράξειένα μειδίαμα σκανταλιάρικης ικανοποίησης στα χείλη της Γουά -φα. «Ο ήλιος να σε φωτίζει, Ουμ Χαλέντ», αποκρίθηκε. Έγνεψεπρος το γραφείο του Κρίστοφερ Στέντμαν, και η Γουάφα σήκωσετους ώμους σαν να του έλεγε: Κάνε δουλειά σου! Προχώρησε καιμπήκε.1

26


Η ζέστη στο γραφείο του Στέντμαν ήταν αποπνικτική, παρ’ότι ο Ομάρ Γιούσεφ είχε ξεπαγιάσει, για άλλη μια φορά, δίχως τοπαλτό του στο δρόμο του γυρισμού από το Ιρτάς. Ο αέρας ήτανπνιγηρός από τη σκόνη. Ο Αμερικάνος σήκωσε τα μάτια από ταχαρτιά του. Κοκκίνισε, μα δεν είπε λέξη. Έγειρε μονάχα το κεφά -λι προς τ’ αριστερά μ’ ένα απορημένο ύφος, σαν να μη θυμότανποιος ήταν εκείνος ο τύπος με το γκρίζο μουστάκι και τον πατι-κωμένο μπεζ μπερέ.

«Άλλαξα γνώμη τελικά», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ στα αγγλικά,προφέροντας μία μία τις λέξεις καθαρά και με άψογη προφορά.

Ο Κρίστοφερ Στέντμαν έγειρε μόνο λίγο ακόμα το κεφάλι. Με -τά σούφρωσε τα χείλη του και φάνηκε να θυμώνει.

«Δε θέλω πια να βγω στη σύνταξη».«Έχεις μέχρι το τέλος του μήνα για ν’ αποφασίσεις», είπε ο

Στέντμαν.«Δε χρειάζομαι τόσο πολύ. Το αποφάσισα ήδη».«Θα ήταν προτιμότερο αν περίμενες μέχρι το τέλος του μήνα.

Έτσι κι αλλιώς, έχω προσλάβει αναπληρώτρια. Κι έχει πληρωθείγια όλο το μήνα, οπότε δεν υπάρχει θέση για σένα». Ο Στέντμανσήκωσε το κεφάλι, τεντώνοντας προς τα εμπρός το λαιμό του, κιέγειρε προς το μέρος του: «Τουλάχιστον μέχρι τότε».

Ήταν προφανές ότι ο Ομάρ Γιούσεφ θα έπρεπε να περιμένειλίγες εβδομάδες για να επιστρέψει στην τάξη του. Σκέφτηκε ναυιοθετήσει μια στρατηγική χρονοτριβής. «Θα ’θελα να πάψεις ναλες δεξιά κι αριστερά πως έχω βγει στη σύνταξη. Προσβάλλειτην υπόληψή μου».

«Μα δεν το ’χω πει πουθενά».«Εγώ πάλι πιστεύω πως το είπες».«Όχι, σε κανέναν».«Μπορεί να σου διαφεύγει». Ο Ομάρ Γιούσεφ σώπασε για λί-

γο και κάρφωσε τον Στέντμαν μ’ ένα βλοσυρό βλέμμα. Πίεζε τονεαυτό του να προσεγγίσει τον Αμερικάνο εποικοδομητικά, με συ -γκεκριμένα επιχειρήματα, που ενδεχομένως θα υπερνικούσαν τηνεμφανή αντιπάθεια την οποία έτρεφε ο Στέντμαν για τον ιστορι-κό του. «Πρέπει να καταλάβεις ορισμένα πράγματα γύρω από τοναραβικό κόσμο, Κρίστοφερ. Αν μου επιτρέψεις να βγω στη σύ- 1

27


νταξη με τους δικούς μου όρους, κατά πάσα πιθανότητα θ’ απο -φασίσω ν’ αποσυρθώ. Αν, ωστόσο, ασχέτως των προθέσεών σου,δημιουργήσεις την αίσθηση ότι εξαναγκάστηκα σε παραίτηση,θα πρέπει να διατηρήσω το πόστο μου για να ανατρέψω αυτή τηνεντύπωση».

Ο Στέντμαν φάνηκε να το σκέφτεται σοβαρά, στριφογυρνώ -ντας τη γλώσσα μέσα στο στόμα του. Ο Ομάρ Γιούσεφ κατάλα-βε πως ο διευθυντής είχε αντιληφθεί το στρατηγικό σφάλμα του.

«Είναι θέμα παιδείας, Κρίστοφερ. Βλέπεις, σε περίπτωση πουσυμβεί κάτι τέτοιο, θα ζημιωθεί η εικόνα μου. Αν και δεν απαι-τώ να σ’ απασχολήσει το συγκεκριμένο πρόβλημα. Όχι, εκείνο πουέχει σημασία από τη δική σου οπτική είναι ότι θα ’δινες την εντύ -πωση ενός ανθρώπου εντελώς αναίσθητου σε πολιτισμικά ζητή-ματα, και θα ’χανες την εμπιστοσύνη του κόσμου. Όπως ξέρεις,έχω πολλούς φίλους. Και η οικογένειά μου είναι από τις πιο ευ-υπόληπτες στον καταυλισμό της Ντεχάισα».

«Δηλαδή, μου λες ότι σκοπεύεις πράγματι να βγεις στη σύ-νταξη, εντέλει;»

«Προς αυτή την κατεύθυνση κλίνω». Ο Ομάρ Γιούσεφ απο-λάμβανε τον ήχο των αγγλικών. Ήταν πανευτυχής που βασάνι-ζε τον Στέντμαν στη μητρική του γλώσσα. «Δεν μπορώ προς τοπαρόν να σου πω κάτι οριστικό. Το μόνο που σου ζητώ είναι ναλάβεις υπόψη σου τις λεπτές πολιτισμικές αποχρώσεις της θέσηςμου. Ξέρω πως είσαι ευαίσθητος σε τούτα τα ζητήματα. Η φήμησου στον καταυλισμό έχει να κάνει ακριβώς με αυτή την ευαισθη -σία σου. Κι εγώ θέλω να σε βοηθήσω να διαφυλάξεις το καλό σουόνομα».

Ο Στέντμαν έβγαλε τα γυαλιά του. Ο Ομάρ Γιούσεφ τον είχεσαστίσει, μα δεν τον είχε συντρίψει ακόμα. Είχε έρθει η ώρα γιατον άσο στο μανίκι του.

«Αν δώσεις την εντύπωση πως με διώχνεις απ’ το σχολείο κα-τά τη διάρκεια του ιερού μήνα του ραμαζανιού... ε, κάτι τέτοιο θασυνιστούσε τεράστια προσβολή για όλους τους μουσουλμάνουςτου καταυλισμού».

Ο Στέντμαν ύψωσε τα μάτια, μια ιδέα συνοφρυωμένος. Τονστρίμωξα, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ.1

28


«Σύμφωνοι, Αμπού Ραμίζ. Θα περιμένω μέχρι το τέλος τουμήνα», είπε ο Στέντμαν. «Μέχρι τότε, σ’ όποιον με ρωτάει θα λέωότι εξακολουθείς να διδάσκεις στο σχολείο μας».

«Βασικά, θα ήταν πιο φρόνιμο αν περίμενες μέχρι τη λήξη τουραμαζανιού».

«Μιλάμε για τρεις εβδομάδες από τώρα».«Κι έπειτα είναι και το Έιντ. Το Έιντ αλ-Φατρ».«Η αργία μετά το ραμαζάνι;»«Ακριβώς! Σημαδεύει τη νέα σελήνη».«Το ’ξερα αυτό». Ο Στέντμαν έστρεψε το βλέμμα του στο τα-

βάνι, εκνευρισμένος. «Δηλαδή, δε θ’ αποφασίσεις μέχρι το νέο φεγ -γάρι;» Η φωνή του ήταν γεμάτη σαρκασμό.

«Θα ’ταν απρέπεια για κάθε μουσουλμάνο να λάβει μια τέ-τοια απόφαση κατά τη διάρκεια του ιερού μήνα. Ο χρόνος αυτόςείναι αφιερωμένος στην επικοινωνία με τον δημιουργό του σύμπα -ντος, και δεν μπορεί να σπαταλιέται σε τετριμμένα, επίγεια ζητή -ματα όπως ο βιοπορισμός ή τα σχέδια για συνταξιοδότηση».

Μπορείς να το τσεκάρεις στο χαντίθ* του Προφήτη με τίτλο «Ά-ντε γαμήσου, Στέντμαν»!

Στην έξοδο, η Γουάφα τον αποχαιρέτησε μ’ ένα πονηρό νεύ-μα καθώς περνούσε από το γραφείο της. Ο Ομάρ Γιούσεφ έφυ-γε από το σχολείο. Είχαν περάσει μόλις μερικά λεπτά από την ώραπου έφτασε, και μονομιάς τον είχε ζώσει η νοσταλγία για τον ήχοτων παιδικών φωνών, που λένε το μάθημα εν χορώ. Είχε έρθει λα -χταρώντας να αναλάβει πάλι τα καθήκοντά του και να εγκατα-λείψει την έρευνά του, αλλά η πρόσληψη της αναπληρώτριας τονυποχρέωνε να αναθεωρήσει. Τώρα, απέμεναν τρεις εβδομάδεςμέχρι τη στιγμή που θα έπρεπε να πει στον Στέντμαν τι σκόπευενα κάνει σχετικά με τη συνταξιοδότησή του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ βγήκε στον λασπερό χωματόδρομο κι έστριψεμετά το μαύρο γρανιτένιο γλυπτό με το χάρτη της Παλαιστίνης,παίρνοντας το δρόμο για το σπίτι του. Δεν ήξερε αν θα άντεχε νακάθεται άπρακτος μέσα όλη μέρα, αναμασώντας την απόφασή

129* Προφορικές παραδόσεις και ήθη σχετικά με τη συμπεριφορά και τη σο-

φία του Μωάμεθ. (Σ.τ.Μ.)



του. Να πάρει σύνταξη ή να επιστρέψει στη δουλειά του; Ότανερχόταν η κατάλληλη στιγμή, θα γνώριζε την απάντηση. Ως τότε,έπρεπε να αποφασίσει και για ένα επιπλέον ζήτημα. Θυμήθηκετο άψυχο, δολοφονημένο κορμί της Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Δενμπορούσε ακόμα να κρίνει κατά πόσον τα αισθήματα που τον κα -τέκλυζαν είχαν να κάνουν με το πείσμα του να ξεμπροστιάσει τονφονιά της, ή αν ήταν μόνον ο φόβος ότι, με την έρευνά του, είχεεκτεθεί ήδη σε πολύ μεγάλο κίνδυνο, στην ωμή πραγματικότητατης πόλης του.

Ο άνεμος φυσούσε ακόμα πιο παγερός στον έρημο δρόμο. ΟΝαγίφ πλησίασε χοροπηδώντας τον Ομάρ Γιούσεφ, φορώνταςένα βρομερό άσπρο μπλουζάκι. Τα γυμνά του μπράτσα σφιχτα-γκάλιαζαν το στήθος του, μα μόλις είδε τον Ομάρ Γιούσεφ χα-μογέλασε. «Ακόμα βρέχει, θείο!» αναφώνησε, καθώς πηδούσε μέ -σα σε μια λακκούβα με λασπόνερα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ στάθηκε και αφουγκράστηκε. Ο ήχος τουελικοπτέρου εξακολουθούσε να διαπερνά τα σύννεφα. Αναρω-τήθηκε αν αυτός ήταν ο μοναδικός θόρυβος που μπορούσε ν’ α-κούσει το παλληκαράκι να αντηχεί μέσα στο δύσμορφο κρανίοτου. Ο Ομάρ Γιούσεφ του ανταπέδωσε το χαμόγελο κι έστρεψε τοβλέμμα στον ανεμοδαρμένο ουρανό. Σήκωσε το γιακά του σα-κακιού του για να μην παγώσει ο σβέρκος του. Ανησυχούσε αντο ντρίλινο πανωφόρι του ήταν αρκετό για τον φίλο του, για ναμην πεθάνει από το κρύο μέσα στο κελί του.

130


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο τρ ιτο

ζυγώΝΟΝΤαΣ ΣΤΟ ΣπίΤΙ ΤΟυ, Ο ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ αΙΣΘαΝόΤαΝ

πολύ βρόμικος. Στο νου του ήρθε πάλι το άγγιγμα των βλε-φάρων της Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν στα ακροδάχτυλά του – βλέ-φαρα λεπτεπίλεπτα σαν χάδι, σαν τα φτερά μιας πεταλούδας,πλην όμως ασάλευτης και νεκρής. Η λασπουριά του δρόμου είχεγεμίσει γκριζο-καφετιές πιτσιλιές τα σκαρπίνια του και τα μπα-τζάκια του παντελονιού του. Ένιωθε τα μάτια των περαστικώνκαρφωμένα πάνω του, και αναρωτιόταν αν επρόκειτο για εξορ-γισμένους γονείς, χολωμένους μαζί του και με τη διδασκαλία τουεπειδή μάθαινε τα παιδιά τους να είναι ελεύθερα σκεπτόμενοι πα -ρίες. Ίσως γνώριζαν ήδη αυτό που υποψιαζόταν πια και ο ίδιοςμετά το θάνατο της Ντιμά και τη σύλληψη του Τζορτζ: το να έ-χεις τον Ομάρ Γιούσεφ δάσκαλο σε καθιστούσε τόσο επικίνδυ-νο, ώστε η κοινωνία ήταν αναγκασμένη να σε εξαλείψει. Ένιωθετόσο αμήχανος με όλα αυτά, που μέχρι να φτάσει στην εξώπορ-τα του σπιτιού του είχε αποφασίσει πως θα σταματούσε να ασχο -λείται με την υπόθεση του Τζορτζ Σαμπά, για σήμερα τουλάχι-στον, ή και για πάντα.

«Παππού, και μόνο που σε βλέπω κρυώνω!» Η Νάντια υπο-δέχτηκε τον Ομάρ Γιούσεφ αμέσως μόλις μπήκε στο σπίτι. Έ-πιασε το ένα του χέρι και άρχισε να το τρίβει και να το ζεσταίνειστα αστεία με το χνότο της.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοιτάχτηκε φευγαλέα στον καθρέφτη. Έ-μοιαζε με άστεγο. Τα μαλλιά του πετούσαν σε μυτερές τούφες κά -τω από τον μπερέ του. Το δέρμα του ήταν πελιδνό και, μολονότιείχε ξεπαγιάσει εκεί έξω, ένιωθε ιδρωμένος. Τα μάτια του ήτανκατακόκκινα. Αναρωτήθηκε μήπως είχε αρρωστήσει. Κατόρθω-σε να χαμογελάσει για χάρη της εγγονής του, και της ζήτησε να 1

31


του φέρει ένα τσάι. Μπήκε στη σάλα και κάθισε μπρο στά στη θερ -μάστρα υγραερίου. Ήταν σαν να βυθιζόταν σε μια μπανιέρα γε-μάτη ζεστό νερό.

Η Μαριάμ ήρθε και στάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας. Ο ΟμάρΓιούσεφ της έριξε μόνο μια φευγαλέα ματιά, θεωρώντας ότι τουείχε φέρει το τσάι που είχε ζητήσει να του ετοιμάσει η Νάντια.Όμως, στα χέρια της κρατούσε κάτι άλλο, που τον έκανε να πά-ρει πάλι το βλέμμα του από την παρήγορη, πορτοκαλιά λάμψητης θερμάστρας.

«Ομάρ, έχεις τρελαθεί εντελώς;»Η Μαριάμ κράδαινε το παλιό περίστροφο που ο Ομάρ Γιού-

σεφ είχε κρύψει στην ντουλάπα της κρεβατοκάμαρας.«Έχουμε παιδιά στο σπίτι. Δεν μπορείς να κουβαλάς όπλα

εδώ μέσα», του είπε. «Τι στο καλό το θέλεις το πιστόλι;»Ο Ομάρ Γιούσεφ άπλωσε το χέρι. Έτρεμε όπως πάντα, μόνο

που τώρα το τρέμουλο ήταν δυνατότερο, από το κρύο και απότο σοκ που του είχε προκαλέσει το θέαμα της αντίκας του ΤζορτζΣαμπά στα μικροσκοπικά χέρια της γυναίκας του. «Δώσ’ μου τοόπλο, Μαριάμ».

«Όχι, θα το πετάξω. Θέλω να μου πεις για ποιο λόγο το ’φε-ρες μες στο σπίτι μας. Φαντάζεσαι να ’ρχόντουσαν οι Ισραηλινοίκαι να το ’βρισκαν; Θα σ’ έπιαναν επί τόπου. Ή τον Ραμίζ. Θαέπιαναν τον γιο μας».

«Πάψε, Μαριάμ! Υπερβάλλεις».Η Μαριάμ φαινόταν όμως στ’ αλήθεια θυμωμένη. «Ομάρ, δεν

ξέρεις πού έχουν φτάσει τα πράγματα σε τούτη την πόλη. Εσύσηκώνεσαι κάθε μέρα και πας στο σχολείο. Διδάσκεις στα παι-διά τι έγινε στο παρελθόν. Περνάς και βλέπεις τους φίλους σουστα γραφεία τους και πίνετε το καφεδάκι σας ωραία ωραία, κιέπειτα γυρνάς στο σπίτι και ξημερώνεσαι διαβάζοντας. Αλλά ε-γώ κατεβαίνω στην αγορά κι ακούω τι λέει ο κόσμος, και βλέπωτι συμβαίνει. Κι ο Ραμίζ με ενημερώνει για διάφορα γεγονότα, πουξέρει πως εσύ δε θες ούτε να τ’ ακούσεις».

«Τι ακριβώς μου κρύβει, δηλαδή;»«Δε θέλει να σ’ αναστατώσει».132


«Με ποιον τρόπο να μ’ αναστατώσει;»«Με την πραγματικότητα!» τσίριξε η Μαριάμ. Κούνησε το πι -

στόλι στα μούτρα του Ομάρ Γιούσεφ. «Αυτό το όπλο είναι μέροςτης πραγματικότητας, και το βρήκα στην ντουλάπα μας. Άρα ήρ -θε η ώρα να μου πεις τι σκοπεύεις να κάνεις με δαύτο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ χτύπησε απαλά τη μαξιλάρα του καναπέ.Η Μαριάμ πλησίασε απρόθυμα και κάθισε.

«Του Τζορτζ Σαμπά ήταν το όπλο. Και είναι δικό του, ακό-μα». Ο Ομάρ Γιούσεφ σκέφτηκε να της μιλήσει για την έρευνάτου. Είδε πώς εξανεμίστηκε ο θυμός της μόλις ανέφερε το όνοματου Τζορτζ. Αλλά η απόλυτη αλήθεια θα περιλάμβανε και τηναπόφασή του να διερευνήσει την υπόθεση, καθώς και τις αμφι-βολίες του σχετικά με τους κινδύνους που διέτρεχε εφόσον συ-νέχιζε να παριστάνει τον ντετέκτιβ. Προτίμησε να της πει τη μι-σή αλήθεια. «Μου το ’δωσε χτες ο Χαμπίμπ Σαμπά, όταν τον ε-πισκέφθηκα. Είναι πιστόλι-αντίκα, κι ο Τζορτζ σχεδίαζε να τοπάρει στο μαγαζί του για να το πουλήσει. Ο Χαμπίμπ μου το ’δω -σε, ως δώρο. Και το ’κρυψα στην ντουλάπα γιατί δεν ήθελα ναδούνε τα παιδιά όπλο μες στο σπίτι, κι ας είναι αχρηστευμένο απ’τα χρόνια. Συγχώρα με, Μαριάμ. Έπρεπε να σ’ το ’χα πει».

«Συγγνώμη που θύμωσα». Η Μαριάμ αντικατέστησε την ορ-γή της με μια στοργική αναστάτωση. «Ομάρ; Εσύ κρυώνεις, κα-λέ! Το παλτό σου πού είναι;»

Ο Ομάρ προσπέρασε την ερώτηση μ’ ένα νεύμα αδιαφορίας.«Πρέπει να ζεσταθείς. Θα σου φτιάξω ένα τσαγάκι».Στην πόρτα κοντοστάθηκε και ύψωσε το πιστόλι. «Θα το βά-

λω πάλι στην ντουλάπα. Προς το παρόν».Κατάκοπος, ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά.Την ώρα που η Μαριάμ προχωρούσε στο διάδρομο, ο Ομάρ

Γιούσεφ άκουσε την εξώπορτα ν’ ανοίγει. Είδε τη γυναίκα τουνα κρύβει το όπλο πίσω από την πλάτη της. Ο Ραμίζ μπήκε μέσα.

«Καλησπέρα, μητέρα».Η Μαριάμ τον καλωσόρισε, φεύγοντας από το χολ για να κρύ -

ψει το πιστόλι. Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε, με μια δόση ενοχής,πως η φωνή της έτρεμε καθώς καλησπέριζε τον γιο της.

Ο Ραμίζ στάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας, παρατηρώντας μ’ 133


ένα ύφος ήπιας ικανοποίησης το σημείο όπου μέχρι πριν από λίγοήταν η μητέρα του. Κοίταξε προς τη σάλα και, μόλις αντίκρι σε τονπατέρα του, η έκφρασή του σοβάρεψε. Ξεκούμπωσε το φερμου-άρ του μπουφάν του και κάθισε στον καναπέ πλάι στον ΟμάρΓιούσεφ.

«Μπαμπά, πρέπει να μιλήσουμε».Ο Ομάρ Γιούσεφ διαισθάνθηκε μια χροιά επιφυλακής στη

φωνή του γιου του. Αυτός κάτι ξέρει για την έρευνά μου, σκέφτη-κε.Υποτίθεται ότι εγώ είμαι ο ντετέκτιβ, όμως εμένα ανακρίνουν ό-λοι. Προσπάθησε να στρέψει αλλού τη συζήτηση. «Ο Χαλούν, ολογιστής, μου είπε πως σκοπεύεις να επεκτείνεις την επιχείρησήσου. Χαίρομαι που πάνε καλά οι δουλειές».

Ο Ραμίζ σώπασε για μια στιγμή, σαν να ήθελε να απαντήσειστο σχόλιο του Ομάρ Γιούσεφ, αλλά το αγνόησε κουνώντας τοκεφάλι. «Σήμερα το πρωί ήρθαν απ’ το μαγαζί κάτι τύποι απότις Ταξιαρχίες Μαρτύρων».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ανακάθισε απότομα.Ο Ραμίζ πρόσεξε την αντίδρασή του. «Απ’ ό,τι βλέπω, ξέρεις

περί τίνος πρόκειται. Κι εκείνοι ξέρουν πως προσπαθείς ν’ αθωώ -σεις τον Τζορτζ Σαμπά. Αφενός, υποθέτω ότι και μόνο που θέ-λουν να σταματήσεις είναι μια ένδειξη πως έχουν κάποια ανά-μειξη στο φόνο για τον οποίο κατηγορείται ο Τζορτζ. Αφετέρου,όταν τέτοιοι τύποι σού ζητάνε να σταματήσεις, πρέπει απλώς να υ -πακούσεις». Ακούμπησε την παλάμη του στο χέρι του Ομάρ Γιού -σεφ. «Μπαμπά, οι άνθρωποι αυτοί είναι η ενσάρκωση του κα-κού. Είναι ικανοί για όλα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ πήγε να μιλήσει, μα χρειάστηκε πρώτα νακαθαρίσει το λαιμό του. Τα λόγια του Ραμίζ τον είχαν ταράξειπερισσότερο απ’ όσο περίμενε. Ξερόβηξε. «Τι σου είπαν;»

«Ο Χουσεΐν Ταμάρι ήρθε και με βρήκε. Το μεγάλο αφεντικό.Με απείλησε, μπαμπά. Απείλησε το μαγαζί μου, πως θα μου τοκάψει. Μέχρι και το σπίτι μας απείλησε». Ο Ραμίζ έμεινε για λίγοσιωπηλός. «Δεν το είπε στα ίσια, αλλά μου έδωσε την εντύπωσηότι σκοπεύει να κάνει κακό και σ’ εσένα».

«Είπε ότι θα με σκοτώσει;»«Όχι, όμως άφησε να εννοηθεί πως θα σε πλακώσει στο ξύ-134


λο. Κι άμα σε περιλάβουν αυτοί οι τύποι, μπαμπά, θα σου πάρειπολύ καιρό για να αναρρώσεις, άμα αναρρώσεις δηλαδή».

«Στην ηλικία που είμαι, θες να πεις;»«Δεν είπα κάτι τέτοιο. Μα δεν είσαι και στην καλύτερη δυνα-

τή φυσική κατάσταση, έτσι δεν είναι; Εγώ απλώς ανησυχώ γιασένα».

«Αφού ανησυχείς τόσο πολύ για μένα, γιατί το πρώτο που μουανέφερες είναι ότι απείλησε το μαγαζί σου;»

«Γιατί σε ξέρω, τι αγύριστο κεφάλι που είσαι. Έτσι και σου’λεγα πως σε απείλησαν, εσύ θ’ απαντούσες μόνο: “Να πάνε ναγαμηθούνε!” Ενώ τώρα, που σου είπα πως οι απειλές αφορούνκαι την υπόλοιπη φαμίλια σου, φαντάστηκα ότι ίσως το ξανασκε -φτόσουνα».

«Με άλλα λόγια, είσαι κι εσύ με το μέρος τους».«Όχι, μπαμπά!» είπε αγανακτισμένος ο Ραμίζ.«Πώς, και βέβαια είσαι. Αφού προσπαθείς να σιγουρέψεις ότι

θα ενδώσω στις απειλές τους. Έτσι κάνουνε κουμάντο σ’ όλητην πόλη, καλά δε λέω; Σκάνε μύτη στο μαγαζί σου. Σκληροτρά-χηλοι στην όψη, λόγια όλο κακία. Κι έπειτα έρχεσαι τρέχονταςκαι μ’ αναγκάζεις να σταματήσω την έρευνα».

«Μην τα παρουσιάζεις σαν να ’μαι τόσο δειλός. Δεν είναι έτσιτα πράγματα. Απλώς προσπαθώ να είμαι ρεαλιστής».

«Ρεαλιστής;»«Ναι, και υπεύθυνος. Έχουμε μεγάλο σόι. Αρκετά μεγάλο ώ-

στε να μας παρέχει περισσότερη ασφάλεια από εκείνη που απο-λαμβάνουν οι άλλοι γύρω μας. Ο Ταμάρι δεν έρχεται απευθείαςσ’ εσένα να σε πλακώσει, γιατί ξέρει πως, αν το κάνει, θ’ ανοίξειμέτωπα με τους Σιρχάν της Χαμάς και της Φατάχ, και μ’ όλουςεμάς. Αλλά τα σόγια μπορούν να σε προστατέψουν μέχρις ενόςσημείου. Άμα συνεχίσεις τις ανοησίες και παριστάνεις τον ντετέ-κτιβ, αργά ή γρήγορα ο Ταμάρι θ’ αντιδράσει».

Ο Ομάρ Γιούσεφ χαμήλωσε το βλέμμα στα χέρια του και ταέσφιξε. Τα ένιωθε γεμάτα δύναμη. Μπορεί να μη φαινόταν χει-ροδύναμος· ίσως μάλιστα έμοιαζε λίγο ασθενικός για άνθρωποτης ηλικίας του, αλλά ήξερε πως έκρυβε μέσα του μια δύναμη πουδεν την υποπτευόταν κανένας, ούτε καν ο γιος του, που τον γνώ - 1

35


ριζε καλύτερα απ’ όλους. Ανακάθισε και τεντώθηκε. «Πήγα καιείδα τον Τζορτζ Σαμπά σήμερα το πρωί».

«Στη φυλακή; Πώς σ’ αφήσανε να μπεις;»«Δεν έχει σημασία. Ένα είναι σίγουρο, ο Τζορτζ δεν έχει τη

δική σου επιλογή. Δεν μπορεί να φανεί ρεαλιστής».«Εμείς όμως μπορούμε. Έχω ένα πρόβλημα, και ήρθα να το

μοιραστώ μαζί σου. Ένα πρόβλημα που απειλεί ό,τι έχουμε καιδεν έχουμε. Πάνω απ’ όλα, απειλεί να μου στερήσει τον πατέραμου». Η φωνή του Ραμίζ ράγισε. «Δεν αντέχω να φανταστώ τηζωή μου χωρίς εσένα, μπαμπά».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε το χέρι στον ώμο του γιου του.Ο Ραμίζ έτρεμε ελαφρά καθώς έκρυψε το πρόσωπο στη χούφτατου. Σκούπισε τα μάτια του με τα ακροδάχτυλα και προσπάθη-σε να χαμογελάσει. Ήταν πιο γεμάτος από τον πατέρα του. Ηκατατομή του θύμιζε τη μητέρα του Ομάρ Γιούσεφ. Τα ζυγωμα-τικά του ήταν ψηλά και πλατιά, και τα μάτια του είχαν μια ανέ-μελη ραθυμία, που πίσω της κρυβόταν ένα κοφτερό μυαλό. Ταλόγια του Ραμίζ ήταν τα λόγια ενός φυσιολογικού, φιλότιμουανθρώπου. Ανησυχεί για τα παιδιά του, για τη δουλειά του, γιατον πατέρα του τον ίδιο, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Κάνεισχέδια για το μέλλον, να χτίσει κι άλλα μαγαζιά για τα τηλέφωνάτου, αντί να ρισκάρει τη ζωή του για να διαφυλάξει την παρακατα-θήκη του, για το πώς θα τον θυμούνται οι άνθρωποι στο μέλλον. Ενώεγώ πασχίζω να ανακαλύψω ποιος σκότωσε την Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν, ένα πλάσμα που έφυγε και πάει, και να σώσω τον ΤζορτζΣαμπά, που ’ναι χαμένος από χέρι. Κι όλα αυτά, για να τα θυμάταιο κόσμος και να λέει πως ήμουνα κάποιος, πως έκανα τα παιδιά ά-ξιους ανθρώπους. Τι θα λένε, όμως, αν διαλύσω τη φαμίλια μου στηνπορεία;

Δεν ωφελούσε να το σκέφτεται, ωστόσο· έτσι ήταν ανέκαθενκαι δεν επρόκειτο ν’ αλλάξει, ακόμα και αν μπορούσε. Αρκούσαντα ακριβά αυτοκίνητα που έκοβαν βόλτες στην πόλη με τους πιοκουτούς πρώην μαθητές του στο τιμόνι, για να καταλάβει ότι η α -κεραιότητα και η γνώση δεν είχαν πια καμιάν αξία σε τούτο τονκόσμο. Αλλά για τον ίδιο ήταν πράγματα ανεκτίμητα. Αν είχεπράγματι ψυχή, συλλογιζόταν, αυτό που τη ζέσταινε ως τα μύ χια1

36


ήταν η αγάπη του γιου και της γυναίκας και των εγγονών του. Ό-μως, οι παρυφές της ψυχής του ήταν μονωμένες ενάντια στο βόρ -βορο της Βηθλεέμ χάρη στην ηθική και στις αρχές του. Ακόμα καιαν ο Ραμίζ δεν το έβλεπε προς το παρόν, στο τέλος θα το κατα-λάβαινε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε και κινήθηκε προς τον καλόγερο,που στεκόταν πλάι στην εξώπορτα. Φόρεσε ένα μπεζ μπουφάν.

«Μπαμπά; Πού πας;»Ο Ομάρ Γιούσεφ άνοιξε την πόρτα κι ένιωσε τη φρεσκάδα

του παγερού αέρα. «Πάω να τα κουβεντιάσω λίγο μ’ έναν γνω-στό». Και βγήκε στο δρόμο.

137


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο τετΑρτο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ αΝΗΦόρΙζΕ ΤΟ ΛόΦΟ ΜΕ καΤΕύΘυΝΣΗ πρΟΣ

το σουκ. Αισθανόταν συγχρόνως ήρεμος και έξω φρενών.Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων είχαν στείλει τα ένοπλα καθίκια τουςνα τον φοβερίσουν, αλλά προτίμησαν να μην το κάνουν κατα-πρόσωπο. Αντί γι’ αυτό, πήγαν κι έπιασαν τον γιο του. Γιατί τουφέρονταν όλοι πισώπλατα; Οι ένοπλοι επισκέφθηκαν τον Ραμίζ·ο Στέντμαν συνωμοτούσε με τον επιθεωρητή. Ο Ομάρ Γιούσεφ εί -χε την πεποίθηση πως, για να έρθει οτιδήποτε στο φως, θα έπρε-πε να το πετύχει εκείνος. Και φυσικά, θα έπρεπε να ενεργήσει μό -νος του.

Παρά το θυμό του, ο Ομάρ Γιούσεφ είχε μια αίσθηση γαλή-νης. Η βάση της ήταν το πανίσχυρο αίσθημα του ανήκειν: ο ίδιοςανήκε σε τούτη την πόλη περισσότερο από αυτούς τους γκάνγκ -στερ. Η φάρα του Χουσεΐν Ταμάρι ζούσε ακόμα σε λερά αντί-σκηνα στα σύνορα της ερήμου, όταν ο πολυαγαπημένος πατέ-ρας τού Ομάρ Γιούσεφ ήταν ήδη ένα πρόσωπο αξιοσέβαστο, τηγνώμη του οποίου υπολόγιζαν οι καλύτερες φαμίλιες της Ιερου-σαλήμ. Στον κόσμο του πατέρα του επικρατούσαν οι νόμοι καιη αρχοντιά. Αλλά στην έρημο οι παραδόσεις που όριζαν τον τρό -πο ζωής ήταν δεσποτικές και ανηλεείς σαν τον ήλιο. Τα σόγιατου Ταμάρι ζούσαν πια συναθροισμένα στο χωριό Τεκόα, στα νό -τια σύνορα της Βηθλεέμ, παρέμεναν όμως εξίσου βάρβαροι μετους νομάδες προγόνους τους.

«Ειρήνη να ’χεις, ουστάζ».Ο Ομάρ Γιούσεφ κοντοστάθηκε. «Ειρήνη και σ’ εσένα».«Πώς είσαι;» Το χαιρετισμό τού είχε απευθύνει ένας παλιός

μαθητής του, ο οποίος εργαζόταν τώρα ως αρχιτέκτονας. Ο Ο-138


μάρ Γιούσεφ δεν μπορούσε να θυμηθεί το όνομα του νεαρού, πουπρέπει να ήταν γύρω στα είκοσι πέντε.

«Για τα χρόνια μου καλά είμαι», αποκρίθηκε ο Ομάρ Γιού-σεφ. «Εσύ; Πώς πάνε οι δουλειές;»

«Ε, όχι και τόσο καλά. Μ’ όλες αυτές τις αψιμαχίες γκρεμίζο-νται ένα σωρό κτήρια, αλλά εκείνα που χτίζονται είναι ελάχιστα».Ο νεαρός γέλασε. «Δύσκολοι καιροί για αρχιτέκτονες. Και στογραφείο μου στην Ιερουσαλήμ ούτε πατάω, εννοείται. Όλα ταμπλόκα είναι κλειστά, και δεν έχω ειδική άδεια για να περάσω».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αποχαιρέτησε τον νεαρό απολαμβάνοντας τηφιλική απλότητα των όσων διαμείφθηκαν μεταξύ τους. Τότε θυ-μήθηκε πώς τον έλεγαν, Χαλέντ Σουκρί. Ο πατέρας του είχε σκο -τωθεί από διασταυρούμενα πυρά στην είσοδο του νοσοκομείου,πριν από δύο χρόνια. Μακάρι να είχε θυμηθεί εξαρχής το όνοματου πρώην μαθητή του· θα μπορούσε να ρωτήσει πώς ήταν η μη-τέρα του. Είχε ακούσει ότι, μετά τον ξαφνικό θάνατο του άντρατης, είχε πέσει σε χρόνια κατάθλιψη.

Η γαλήνη που ένιωθε μέσα του ο Ομάρ Γιούσεφ, το αίσθημαπως ανήκε στη Βηθλεέμ, είχε καταπνιγεί από την οργή του γιατους ενόπλους. Ορίστε, να ένα παλληκάρι που δούλευε σκληρά τό -τε που ήταν στο σχολείο των φρέρηδων, και είχε γίνει αρχιτέκτο-νας. Η πρόθεση του Χαλέντ Σουκρί ήταν να ξαναχτίσει τη γενέ-τειρα πόλη του δίνοντάς της μια όψη πιο ελκυστική. Ήθελε νααντικαταστήσει τα εγκαταλελειμμένα προσφυγικά παραπήγμα-τα με καινούργιες πρακτικές κατοικίες, και να ανακαινίσει ετοι-μόρροπες οθωμανικές επαύλεις για να τις μετατρέψει σε ξενοδο-χεία και εστιατόρια. Αλλά οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας και οισυνεχείς ανταλλαγές πυρών είχαν καταστρέψει την καριέρα τουκαι είχαν οδηγήσει τη μητέρα του στα πρόθυρα της αυτοκτονίας.Ιδού η ανταμοιβή της καλοσύνης του! Την ίδια ώρα, οι ένο πλοιπλούτιζαν, άνθρωποι με προσόντα και επιτεύγματα του χειρίστουείδους, που θα είχαν αφανιστεί από προσώπου γης αν υπήρχε νό -μος και τάξη και τιμή σε αυτή την πόλη. Εντέλει, ίσως η Βηθλεέμήταν η δική τους πόλη, και ο Ομάρ Γιούσεφ, ο παράνομος, πουπροσπαθούσε να παρεισφρήσει πουλώντας ευπρέπεια στη μαύ-ρη αγορά και κάνοντας λαθρεμπόριο ηθικής. 1

39


Καθώς ο Ομάρ Γιούσεφ πλησίαζε στην Πλατεία της Φάτνης,οι δρόμοι του σουκ πλημμύριζαν με γυναίκες που είχαν βγει νααγοράσουν τα τρόφιμα με τα οποία θα ετοίμαζαν το βραδινό ιφτάρ. Οι γυναίκες του χωριού κάθονταν στο σκιερό κράσπεδοτου δρόμου με πλαστικά κοφίνια γεμάτα κόλιαντρο και ντομά-τες. Τα στήθη τους ήταν πελώρια και κρεμασμένα, τα μαύρα φου -στάνια τους κεντημένα στην μπροστέλα με κόκκινη κλωστή, σεσχέδια χαρακτηριστικά της Βηθλεέμ, και τα πρόσωπά τους τόσορημαγμένα από τον ήλιο και το χώμα, που τα μάγουλά τους κρέ-μονταν σαν τα σαγόνια του μπουλντόγκ. Αυτή ήταν η παράδο-ση, η αυθεντικότητα που τόσο λάτρευε ο Ομάρ Γιούσεφ στην πό -λη του. Οι γυναίκες κάθονταν κατάχαμα προσπαθώντας να βρουνμια στάλα δροσιάς όσο κέρδιζαν τα λιγοστά τους σέκελ. Αργό-τερα, θα επέστρεφαν παρακάμπτοντας τα μπλόκα και διασχίζο-ντας τη βραχώδη πλαγιά ίσαμε τα χωριά τους. Η ευμάρεια ήταναποκλειστικό προνόμιο εκείνων που περιφρονούσαν κάθε πα-ράδοση και μόχθο. Για τον Χουσεΐν Ταμάρι και τους άντρες του,η πόλη δε διέφερε σε τίποτε από τις χέρσες εκτάσεις της ερήμουαπ’ όπου κατάγονταν. Ήταν ένας τόπος που ανήκε σε όποιονχρησιμοποιούσε τη μεγαλύτερη δύναμη, και αν έκρυβε έστω καιμια όαση, κανένας πέρα από αυτούς δεν είχε πρόσβαση στο νε-ρό της.

Ο Ομάρ Γιούσεφ διέσχισε την Πλατεία της Φάτνης. Περνώ-ντας έξω από το αστυνομικό τμήμα του Χαμίς Ζεϊντάν, τον προ-σπέρασε μια γυναίκα μ’ ένα μωρό. Τότε, θυμήθηκε ότι η Μαριάμτου είχε πει πως ο Χαλέντ Σουκρί είχε γίνει πατέρας. Δεν ήταννα απορείς με τα κέφια του. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε γιαποιο λόγο ο πρώην μαθητής του δεν είχε αναφέρει τη γέννηση τουπαιδιού. Η Μαριάμ του το είχε πει πριν από ένα μήνα και βάλε,οπότε ενδεχομένως ο Σουκρί δε θεωρούσε πως ήταν πλέον είδη-ση. Ο Ομάρ Γιούσεφ κατέβηκε την πλαϊνή σκάλα του Ναού τηςΓεννήσεως, ακουμπώντας το χέρι του στα κατάστικτα, καφετιάαγκωνάρια του τοίχου της βασιλικής, γιατί τα απότομα σκαλιάτού έφερναν ίλιγγο, κι έπειτα πήρε το δρόμο που κατηφόριζε τολόφο. Έπρεπε να περάσει από το σπίτι του Χαλέντ Σουκρί, γιανα τους δώσει να καταλάβουν ότι δεν είχε ξεχάσει τα γεννητού-1

40


ρια. Το δίχως άλλο, θα τον καλωσόριζε ο νεαρός πατέρας, μού-σκεμα από τον νερουλό εμετό του μωρού, τόσο ευτυχής με την ά -φιξη του βρέφους, που δε θα αναρωτιόταν ούτε στιγμή πώς θακατάφερνε να το αναστήσει σε μια κατεστραμμένη πόλη, η οποίαδεν είχε ανάγκη πια από αρχιτέκτονες.

Ο Ομάρ Γιούσεφ είδε μια σειρά από ακριβά αυτοκίνητα παρ -καρισμένα κατά μήκος του δρόμου. Ανήκαν στις Ταξιαρχίες Μαρ -τύρων. Πλησίασε το κτήριο που βρισκόταν αμέσως μετά τα αυ-τοκίνητα.

Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκε ότι, καθώς ήταν το πρώτο του μω -ρό, ο Χαλέντ Σουκρί θα βρισκόταν ακόμα στο στάδιο που θα ξε-καρδιζόταν κάθε φορά που το παιδί του ξερνούσε. Τα μωρά εί-ναι καταχαρούμενα μόλις τα βγάλουν, και χαμογελούν ανακου -φισμένα. Ίσως αυτή θα ’πρεπε να είναι η φυσική, αυθόρμητη αντί-δρασή μας απέναντι στον κόσμο που μας περιβάλλει, συλλογίστη-κε ο Ομάρ Γιούσεφ. Μαθαίνουμε να περιοριζόμαστε, γιατί μας δι-δάσκουν ότι ο εμετός είναι κάτι σιχαμερό. Φαντάσου πόση χολή θα’πρεπε να είχα ξεράσει, που, αντί γι’ αυτό, παρέμεινε μέσα μου, περ -νώντας στο αίμα μου, φτάνοντας στο μυαλό μου και ποτίζοντας τηνκαρδιά μου. Ο οργανισμός μου δεν αντέχει άλλο. Θα πρέπει ν’ αρ-χίσω να ξερνοβολάω, για να καθαρίσει το μέσα μου απ’ όλο το μίσοςκαι την απογοήτευση και την αηδία. Σκέφτηκε πάλι το μωρό τουΧαλέντ Σουκρί. Θα ξερνούσε και θα στρίγγλιζε. Αμφότερες οι α -ντιδράσεις αυθεντικές, αχαλίνωτες, αληθινές. Πράγματι, είπε στονεαυτό του, ήρθε και η δική μου ώρα να βάλω τις στριγγλιές.

Ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε και άρχισε να ανεβαίνει τη σκάλα.Δύο ένοπλοι που στέκονταν στο κεφαλόσκαλο γύρισαν προς τομέρος του. Η επιγραφή στον τοίχο, που έφερε τον επίσημο θυρεόμε τον αετό και τη σημαία του έθνους, δήλωνε ότι τα γραφείαυπά γονταν σε υπουργείο της κυβέρνησης. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήξε -ρε πως οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων περνούσαν τις αργόσχολες μέ-ρες τους σε αυτό το κτήριο.

«Ποιος είσαι εσύ;» είπε ο μεγαλύτερος από τους δύο φρου-ρούς, που ήταν γύρω στα τριάντα, υψώνοντας το καλάσνικοφπου κρατούσε και κρεμώντας το στον ώμο του.

«Έχω έρθει να δω τον Αμπού Γουαλίντ». 141


Ο άλλος φρουρός, πιο νεαρός, έγειρε στην κουπαστή της σκά -λας. Κοίταζε τον Ομάρ Γιούσεφ σκυθρωπός. Ο Ομάρ Γιούσεφτον αναγνώρισε· ήταν ο πιτσιρικάς που είχε προσπαθήσει να τονεμποδίσει να παρκάρει το αμάξι του έξω από το σπίτι του ΤζορτζΣαμπά, το πρωί της προηγουμένης.

«Α, ο ντετέκτιβ δεν είσαι;» είπε ο νεαρός. «Και ήρθες εδώ γιανα ανακρίνεις τον Αμπού Γουαλίντ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε αν ο ένοπλος είχε ελέγξει ταστοιχεία του και είχε διαπιστώσει ότι ήταν ένας απλός δάσκα-λος. Δεν μπορούσε να ξέρει κατά πόσον ο σαρκαστικός τόνος τουπιτσιρικά είχε στόχο τον ίδιο, ή αν απλώς μιλούσε με αναίδειαστους πάντες.

«Ε, σίγουρα δεν ήρθα για να ελέγξω τα αρχεία του Υπουρ-γείου Σχεδιασμού και Διεθνούς Συνεργασίας», είπε ο Ομάρ Γιού -σεφ δείχνοντας την επιγραφή στον τοίχο. Ανέβηκε και τα υπό-λοιπα σκαλιά.

Ο πρώτος φρουρός, που έμοιαζε ενοχλημένος με την αγένειατου συναδέλφου του απέναντι σ’ έναν άντρα μεγαλύτερό του, στα -μάτησε τον Ομάρ Γιούσεφ ευγενικά: «Για να δω τα χαρτιά σου,θείο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αποκρίθηκε μ’ ένα γέλιο πνιχτό σαν φτυσιά.«Σε μπλόκο των Ισραηλινών έπεσα; Ο Αμπού Γουαλίντ έχει υ-πόψη του ποιος είμαι».

Ο ένοπλος παραμέρισε, και ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε στην πά-λαι ποτέ αίθουσα αναμονής της κυβερνητικής υπηρεσίας. Μιαντουζίνα άντρες κάθονταν σε μια σειρά μαύρους, χαμηλούς κα-ναπέδες. Ήταν όλοι μισοξαπλωμένοι σε άβολες στάσεις, παρ’ ότιμόλις μία το μεσημέρι, όπως συμβαίνει σε όσους περνούν το με-γαλύτερο μέρος της νύχτας ξάγρυπνοι. Η αίθουσα δεν είχε θέρ-μανση, και οι άντρες φορούσαν τα μπουφάν τους και τα χιτώνιαπαραλλαγής με τα φερμουάρ ανεβασμένα μέχρι το λαιμό. Τα ό-πλα τους κείτονταν στα γυαλιστερά τραπεζάκια και στο πάτω-μα, πλάι στους καναπέδες. Ο αέρας μύριζε έντονα τσιγάρο, μιαμυρωδιά που ανέδιδαν μονίμως τα ρούχα των αντρών.

Ο Ομάρ Γιούσεφ είδε τον Χουσεΐν Ταμάρι στη γωνία. Είχεγείρει στο μπράτσο ενός καναπέ και μιλούσε χαμηλόφωνα με τον1

42


Τζιχάντ Αουντέ. Το γκρίζο καπέλο από αστραχάν έκρυβε με τησκιά του γείσου του το πρόσωπο του Αουντέ. Ο Ταμάρι είχε τοβλέμμα στραμμένο στα χέρια του, ξύνοντας με τα νύχια τη σφιγ-μένη γρο θιά του.

Καθώς ο Ομάρ Γιούσεφ δρασκέλιζε τα τεντωμένα πόδια τωνενόπλων που χουζούρευαν, προσέχοντας μην πατήσει τα πολυ-βόλα τους, ο Χουσεΐν Ταμάρι σήκωσε το κεφάλι.

«Γεια και χαρά σου, θείο», είπε.«Διπλή χαρά σ’ εσένα», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Πώς σε λένε;»«Λέγομαι Ομάρ Γιούσεφ, είμαι καθηγητής ιστορίας στο Σχο-

λείο Θηλέων των Ηνωμένων Εθνών και πατέρας του Ραμίζ Σιρ-χάν, που τον επισκέφθηκες σήμερα στο μαγαζί του με τα κινητάτηλέφωνα».

Τα φρύδια του Χουσεΐν Ταμάρι υψώθηκαν. Τα πλατιά, ηλιο-καμένα μάγουλά του τρεμούλιασαν, κι έμεινε μ’ ανοιχτό το στό-μα. Ανακάθισε κι έτριψε τη στενή κορφή του κεφαλιού του κα-τάπληκτος.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε το MAG του Χουσεΐν Ταμάρι. Τοπολυβόλο ήταν αφημένο πλάι του, πάνω στον καναπέ. Ο τεμπέ-λικα γερμένος κορμός του Χουσεΐν Ταμάρι το έκρυβε, ώσπου ηάφιξη του Ομάρ Γιούσεφ τον έκανε να ανακαθίσει. Η γλώσσατου ήταν στεγνή, μα αυτό δε θα τον εμπόδιζε να μιλήσει.

«Ήρθα να σε δω γιατί θέλω να ξέρεις πως είμαι στη διάθεσήσου οποτεδήποτε έχεις κάτι να μου πεις. Δε χρειάζεται να βάζειςστη μέση τον γιο μου. Μπορείς να ’ρθεις απευθείας σ’ εμένα, είτεστο σπίτι είτε στο σχολείο».

Το αστραχάν καπέλο ανασηκώθηκε. Σε αντίθεση με τον Χου -σεΐν Ταμάρι, ο Τζιχάντ Αουντέ δεν είχε εκπλαγεί από την άφιξητου Ομάρ Γιούσεφ. «Στο σχολείο; Εγώ νόμιζα ότι βγήκες στησύνταξη».

Ο καταραμένος ο Στέντμαν! σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Οιπληροφορίες σχετικά με τη συνταξιοδότησή μου είναι εξίσουανα κριβείς με όσα είπες το πρωί στον γιο μου».

Ο Χουσεΐν Ταμάρι ακούμπησε το χέρι στον ώμο του ΤζιχάντΑουντέ και απευθύνθηκε στον Ομάρ Γιούσεφ: «Μη θυμώνεις, 1

43


αδελφέ. Θέλαμε απλώς να βεβαιωθούμε πως έχουμε αντιληφθείόλοι την παρούσα κατάσταση. Παρακαλώ, Αμπού Ραμίζ, κάθι-σε. Μακάρι να μπορούσα να σου προσφέρω κι ένα καφεδάκι, αλ -λά δοθέντος του ιερού μήνα... Ελπίζω να καθίσεις και να κουβε-ντιάσουμε σαν φίλοι». Σηκώθηκε και άπλωσε το χέρι.

Το δίχως άλλο, ο άνθρωπος αυτός με θέλει νεκρό, αλλά δεν μπο -ρεί να μου επιτεθεί μπροστά σε τόσον κόσμο, ακόμα και αν είναι ό-λοι μέλη της συμμορίας του, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Το νέοθα διέρρεε, και θ’ άνοιγε πόλεμο με όλους τούς συγγενείς μου απότο σόι των Σιρχάν. Πόσο αυθεντική είναι τούτη η χειραψία, ωστό-σο; Τι νόημα έχει; Αποτελεί στ’ αλήθεια ένδειξη φιλοξενίας, το τυ-πικό χρέος του να καλωσορίσει έναν άνθρωπο που ήρθε ως επισκέ-πτης στα λημέρια του, παρόλο που τον θεωρεί εχθρό του; Ή μήπωςπάει να με φέρει με τα νερά του; Ο Ομάρ Γιούσεφ έκρινε ότι, προ-σεγγίζοντας ευθέως τον Ταμάρι, είχε αποσοβήσει την άμεση α-πειλή. Ήταν πιο εύκολο απ’ ό,τι περίμενε.

Τότε, συνειδητοποίησε ότι το χέρι αυτό μπορεί να ήταν το χέ-ρι που σκότωσε την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Ίσως υπήρχαν ίχνηαπό το δέρμα της κάτω από τα βρόμικα νύχια του, υπολείμματαπου πιάστηκαν όταν ο Χουσεΐν Ταμάρι της έγδαρε τα μεριά. Ό-μως, δε γινόταν να αρνηθεί τη χειραψία χωρίς να κάνει τα πράγ-ματα ακόμα χειρότερα απ’ όσο ήταν προτού επισκεφθεί το αρ-χηγείο του. Έσφιξε το χέρι του Χουσεΐν Ταμάρι. Το ένιωσε στιβα -ρό και τραχύ, αλλά η λαβή του ήταν συγκρατημένη. Δεν του έ-σφιξε το χέρι με ασυνήθιστη δύναμη, ούτε αποπειράθηκε να τονφοβίσει. Ζήτησε από τον Ομάρ Γιούσεφ να καθίσει δίπλα του στονκαναπέ, και συνέχισε να του κρατά το χέρι καθώς τον ρωτούσετι αντίκτυπο είχαν οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας στο σχολείο.

Καθώς μιλούσαν, ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε πως ο ΤζιχάντΑουντέ τον περιεργαζόταν με πάθος. Ο Αουντέ ήταν μισοξα-πλωμένος, με τους γοφούς να ισορροπούν στην άκρη της μαξιλά -ρας και τους ώμους χωμένους βαθιά στη ράχη του καναπέ. Είχεακουμπισμένο τον αγκώνα του στο μπράτσο του καναπέ, με τοκεφάλι να στηρίζεται στο χέρι του και τα δάχτυλά του απλωμέναμέσα στις τούφες του αστραχάν καπέλου, έτσι που το πρόσωπότου ήταν σχεδόν ολότελα κρυμμένο.1

44


Ο Ομάρ Γιούσεφ μετά βίας θυμόταν την υπερένταση που έ-νιωθε όταν πρωτομπήκε στην αίθουσα. Του φαινόταν δύσκολονα παραμείνει θυμωμένος: ο Χουσεΐν Ταμάρι μπορεί να ήταν η-λίθιος και άξεστος, φερόταν όμως με μια παραδοσιακή ευγένεια,την οποία ο Ομάρ Γιούσεφ έβρισκε ιδιαίτερα ελκυστική. Ήτανθαρρείς και ο Ομάρ Γιούσεφ είχε μπει στη σκηνή του Ταμάρι σεμια αλλοτινή εποχή, βγαίνοντας από την έρημο και εκλιπαρώ-ντας τη φιλοξενία που οι φυλές αξίωναν αναμεταξύ τους, μιμού-μενες τη γενναιοδωρία του Προφήτη προς τους ξένους.

Ο Ταμάρι επανέλαβε τη φήμη περί συνταξιοδότησης του ΟμάρΓιούσεφ. Μ’ ένα κολακευτικό χαμόγελο, είπε πως ήλπιζε να μηνευσταθούσε η πληροφορία, γιατί τα παιδιά της Παλαιστίνης είχανανάγκη από σωστή παιδεία, και οι καλοί δάσκαλοι σπάνιζαν.

«Είναι αλήθεια ότι είπα στον Αμερικάνο διευθυντή μας πωςίσως βγω στη σύνταξη, αλλά δεν το ’χω αποφασίσει ακόμα», εί-πε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Γιατί του το ’πες;» Η φωνή του Τζιχάντ Αουντέ ήταν σιγα-νή. Μιλούσε χωρίς να απομακρύνει το χέρι από το πρόσωπό του,έτσι που οι λέξεις έμοιαζαν να βγαίνουν από τα σκοτεινά, αγριω -πά μάτια που κοίταζαν μες από τα δάχτυλά του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ συνειδητοποίησε πως δεν ήταν σε θέση νασκεφτεί καμία ικανοποιητική δικαιολογία για το ενδεχόμενο τηςσύνταξης, που μόνος του είχε θίξει. Είχε παρασυρθεί από την τυ -πική εγκαρδιότητα του Χουσεΐν Ταμάρι. Το βέβαιο ήταν ότι δενμπορούσε να τους πει πως το έκανε για να εξασφαλίσει το χρόνοπου χρειαζόταν προκειμένου να αθωώσει τον Τζορτζ Σαμπά απότις κατηγορίες της συνέργειας σε φόνο. «Δεν έχει κι ιδιαίτερη ση -μασία», είπε. «Άπαξ και έχεις περάσει τόσα χρόνια στο δασκα-λίκι όσα εγώ, θα εξακολουθήσεις να διδάσκεις μέχρι να κλείσειςτα μάτια σου».

«Αν ισχύει κάτι τέτοιο, για να σχεδιάζεις την απομάκρυνσήσου απ’ το σχολείο, πάει να πει ότι ίσως σκοπεύεις να πεθάνεις»,είπε ο Τζιχάντ Αουντέ.

Ο Χουσεΐν Ταμάρι έριξε μια βιαστική ματιά στον Αουντέ.«Αυτό που εννοώ είναι πως, από τη στιγμή που αρχίζεις να

διδάσκεις, θα είσαι δάσκαλος μια ζωή», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. 145



Και με τόνο πιο αιχμηρό πρόσθεσε: «Όπως, αν σκοτώσεις έστωκαι μια φορά, θα είσαι μια ζωή δολοφόνος».

Ο Τζιχάντ Αουντέ απομάκρυνε το χέρι από το πρόσωπό του.Χαμογέλασε, μα τα βλέφαρά του παρέμειναν μισόκλειστα. «Θεςνα πεις ότι και το ένα και το άλλο, το να διδάσκεις και το να σκο -τώνεις, είναι τρόπος ζωής; Ότι είναι κάτι που κάνουμε για τα λε-φτά;»

«Εσύ σκοτώνεις για τα λεφτά;» ρώτησε ο Ομάρ Γιούσεφ.Είδε τον Χουσεΐν Ταμάρι να γέρνει προς τα μπρος, θέλοντας

ίσως να διακόψει τη συζήτηση, αλλά ο Τζιχάντ Αουντέ φαινόταννα απολαμβάνει την ευκαιρία που του δόθηκε να επιδείξει τη μο-χθηρία του. «Σκοτώνω για λεφτά μόνον όταν πρόκειται για δοσο-ληψία μεταξύ αγνώστων». Ο Αουντέ ανακάθισε και τέντωσε τοδάχτυλο προς το μέρος του Ομάρ Γιούσεφ. «Αλλά εσύ είσαι αδελ-φός μου, οπότε εσένα ειδικά θα ’πρεπε να σε σκοτώσω δωρεάν».

Ο Χουσεΐν Ταμάρι έκανε πέρα το απλωμένο δάχτυλο τουΤζιχάντ Αουντέ, καρφώνοντάς τον μ’ ένα ενοχλημένο βλέμμα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ συνειδητοποίησε ότι δεν έπρεπε να επιτρέ-ψει στον Αουντέ να τον πτοήσει. Αν έβλεπαν την αδυναμία του,αργά ή γρήγορα θα τον έπαιρναν στο κυνήγι, παρ’ όλη την κόσμιαυποδοχή που του πρόσφερε τώρα ο Χουσεΐν Ταμάρι, κατ’ επιτα-γήν της παράδοσης. Είχε καθήκον να ανταποδώσει το χτύπημα.

«Θέλω να φροντίσετε ν’ αποφυλακιστεί ο Τζορτζ Σαμπά», εί-πε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Ξέρετε, φαντάζομαι, πως δεν είναι κατα-δότης. Είναι καλός μου φίλος, και ήρθα να σας ζητήσω να τοναπελευθερώσετε».

«Αυτό το ζήτημα θα το κρίνει η δικαιοσύνη», είπε ο ΧουσεΐνΤαμάρι.

«Ας είμαστε ρεαλιστές, Αμπού Γουαλίντ», είπε ο Ομάρ Γιού-σεφ. «Ο Τζορτζ Σαμπά ήρθε σε αντιπαράθεση μ’ εσένα και τονΤζιχάντ Αουντέ στην ταράτσα του σπιτιού του. Μόλις δύο μέρεςαργότερα συνελήφθη. Υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στα δύο γε-γονότα, την οποία θα προτιμούσα να μη σχολιάσω λεπτομερώς.Εκείνο που ζητάω είναι να χρησιμοποιήσεις την ίδια επιρροή χά -ρη στην οποία τον έστειλες στη φυλακή, για να τον βγάλεις απόκει μέσα».1

46


Ο Ομάρ Γιούσεφ εξεπλάγη που ο Χουσεΐν Ταμάρι όχι μόνοδεν αποκρίθηκε, αλλά δε φάνηκε καν να ταράζεται από τις κα-τηγορίες. Ίσως θεωρούσε τη σκηνοθετημένη ενοχοποίηση τουΤζορτζ Σαμπά ασήμαντο παράπτωμα σε σύγκριση με τις άλλεςδραστηριότητές του, και πίστευε πως δεν άξιζε τον κόπο να ορ-γιστεί για κάτι τόσο ευτελές.

«Εσύ πώς είσαι σίγουρος ότι δεν είναι καταδότης; Εκτός ανσυνεργάζεσαι κι εσύ με τους Ισραηλινούς», είπε ο Αουντέ.

«Κι εσύ, πώς είναι δυνατό να ανακάλυψες ότι είναι συνεργά-της των Ισραηλινών, αν δε συνεργάζεσαι κι εσύ ο ίδιος με τουςΙσραηλινούς;» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Ένιωθε να φουντώνει πάλιη δύναμη που είχε αισθανθεί και νωρίτερα εντός του, όσο καθό-ταν και κουβέντιαζε με τον Ραμίζ, κι έσφιξε τα χέρια του. «Εδώδιακυβεύεται η ζωή ενός αθώου ανθρώπου. Μη μ’ αναγκάζειςνα χασομεράω με τις ευτελείς κατηγορίες σου».

«Κανένας δε θα χασομερήσει από δω και πέρα», είπε ο Τζι-χάντ Αουντέ. «Μάλιστα, το όλο θέμα θα ξεκαθαρίσει απόψεκιόλας».

«Τι θες να πεις;»«Η δίκη του φιλαράκου σου, του Τζορτζ Σαμπά, έχει προ-

γραμματιστεί για σήμερα, στις έντεκα το βράδυ».«Πότε αποφασίστηκε αυτό;»«Τον δικαστή να ρωτήσεις. Καταπώς φαίνεται, σκοπεύει να

κινηθεί με συνοπτικές διαδικασίες».Ο Χουσεΐν Ταμάρι ακούμπησε το χέρι του στο μπράτσο του

Ομάρ Γιούσεφ, και τούτη τη φορά τού το έσφιξε με δύναμη, σανπροσταγή. «Όπως βλέπεις, το ζήτημα δεν είναι πια στη δικαιο-δοσία μου».

Ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε. Τι νόημα είχε η δύναμη που αι-σθανόταν νωρίτερα; Αντιμέτωπος με την πραγματικότητα, ήτανεντελώς ανήμπορος. Ακόμα και αν πίστευε πως έκρυβε μέσατου ένα ηθικό σθένος, δε θα χρησίμευε διόλου στον φίλο του.Βαδίζοντας προς την πόρτα, ένιωθε τα μάτια των ενόπλων νακαίνε τη ράχη του ίσαμε τη σάρκα.

147


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο ΠεμΠτο

ΟΣυΝήγΟρΟΣ ΜαρΟυάΝ ΝάΤΣα ΕίχΕ δΙακΟΣΜήΣΕΙ ΤΗΝ ΕίΣΟ-δο του γραφείου του με καλλιγραφημένα χωρία από το Κο-

ράνι σε φανταχτερές κορνίζες, και με αντίγραφα των πτυχίωντου. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοντοστάθηκε να περιεργαστεί το διάκο-σμο – μια ευπρόσδεκτη ευκαιρία να ξαναβρεί την ανάσα του έπει -τα από τρεις ορόφους σκαλιά. Τα διπλώματα προέρχονταν απότο Πανεπιστήμιο της Χεβρώνας και είχαν εκδοθεί στα μέσα τηςδεκαετίας του ’80. Τα αποσπάσματα του Κορανίου ήταν γραμ-μένα με αιχμηρούς κουφικούς* χαρακτήρες, που περιελίσσοντανγύρω από τα ονόματα του Προφήτη και των μαθητών του στοπεριθώριο της κορνίζας, ένα αραβούργημα τόσο λεπτοδουλεμέ-νο σαν κέντημα σε φίνο μαξιλάρι. Τα χωρία από το ιερό βιβλίοτων μουσουλμάνων δημιούργησαν στον Ομάρ Γιούσεφ την αί-σθηση ότι ο άνθρωπος εκείνος ίσως ήταν θρήσκος, ή ακόμα καιυποστηρικτής της Χαμάς. Η σκέψη αυτή του έδωσε μια μικρήελπίδα. Ο Ομάρ Γιούσεφ, αν και άπιστος, είχε επισημάνει ότι, α-νάμεσα στους συμπατριώτες του, όσο πιο πιστά ακολουθούσεκάποιος το δρόμο του Αλλάχ, τόσο πιο απίθανο ήταν να συγκα-τατεθεί στη διαφθορά του νόμου. Μπορεί ο συγκεκριμένος δικη-γόρος να υπερασπιζόταν αποτελεσματικά τον Τζορτζ.

Στη σιωπηλή αίθουσα αναμονής επικρατούσε σκοτάδι καικρύο, καθώς ζύγωνε το σούρουπο. Ο Ομάρ Γιούσεφ άναψε ταφώτα. Υπήρχαν και άλλες κορνιζαρισμένες σελίδες από το Κο-ράνι, κι ένας καφετής δερμάτινος καναπές, τόσο φθαρμένος, πουήταν λες και κάποιος είχε περάσει πάνω του μια ανήσυχη νύχταμε πιτζάμες από γυαλόχαρτο. Από το εσωτερικό του γραφείου

148

* Η αρχαιότερη μορφή αραβικής καλλιγραφίας. (Σ.τ.Μ.)


μια λάμπα φώτιζε με την αχνή λάμψη της το θαμπό τζάμι τηςπόρτας. Ο Ομάρ Γιούσεφ άνοιξε την πόρτα.

Ένας ψηλόλιγνος άντρας σήκωσε το βλέμμα του από ένα φά-κελο με έγγραφα, κοιτάζοντας μέσα από ένα σύννεφο καπνού.Το σταχτί πρόσωπό του είχε μια όψη ενοχής. Ο Ομάρ Γιούσεφσυνειδητοποίησε ότι τα καλλιγραφημένα θρησκευτικά κείμεναήταν απλώς ντεκόρ. Οι υποστηρικτές της Χαμάς δεν κάπνιζανRothmans κατά τη διάρκεια του ραμαζανιού. Ο Ομάρ Γιούσεφάφησε την τζαμόπορτα ανοιχτή για να φυσήξει λίγος καθαρόςαέρας μέσα στη γαλάζια ομίχλη, μήπως μπορέσει και ανασάνειμια ιδέα.

Ο Μαρουάν Νάτσα σηκώθηκε από την πολυθρόνα του. Κι-νούνταν θαρρείς και είχε σηκωθεί μόλις από το κρεβάτι, σερνά-μενος έπειτα από ένα γερό μεθύσι. Έκανε μια διερευνητική χει-ρονομία με το τσιγάρο του. Ο Ομάρ Γιούσεφ κούνησε το χέρι α-διάφορα· ο καπνός δεν τον πρόσβαλλε. Τα λυπημένα, υγρά μάτιατου δικηγόρου πήραν ένα ύφος ανακούφισης. Σωριάστηκε ξανάστο κάθισμά του κι έσπρωξε τα χαρτιά στην άκρη του γραφείουμε το κοκαλιάρικο χέρι του.

«Λέγομαι Ομάρ Γιούσεφ. Είμαι φίλος του Τζορτζ Σαμπά».Ο Μαρουάν Νάτσα έγειρε προς το μέρος του κυρτώνοντας

τους ισχνούς ώμους του. Το πλαδαρό πηγούνι του ακούμπησεστον κόμπο της γκρίζας γραβάτας, και στο μελαγχολικό πρόσω-πό του απλώθηκε ακόμα μεγαλύτερη θλίψη.

«Απ’ ό,τι γνωρίζω, έχετε αναλάβει την υπεράσπιση του Τζορτζστην αποψινή ακροαματική διαδικασία. Έχω ορισμένες πληρο-φορίες, που θα σας φανούν χρήσιμες».

«Σώπα, τι μας λες!»Ο Ομάρ Γιούσεφ σώπασε.Ο Μαρουάν Νάτσα ύψωσε τα μάτια στο ταβάνι και αναστέ-

ναξε. Η φωνή του έμοιαζε να βγαίνει από το λαρύγγι του με πό-νο, σαν τον πόνο που νιώθουν τα πόδια την επομένη μιας μεγά-λης πεζοπορίας. «Λοιπόν, θείο, δεν κατάλαβες καλά».

«Τι να καταλάβω; Μιλάμε για δίκη με το ενδεχόμενο θανατι-κής ποινής. Θέλω να σώσω τον Τζορτζ Σαμπά».

«Δεν τον σώζει τίποτα, καλέ μου κύριε». 149


Ο Ομάρ Γιούσεφ έσυρε την καρέκλα του προς το μέρος τουΜαρουάν Νάτσα. Ο δικηγόρος έγειρε ανεπαίσθητα προς τα πίσω,λες και τον απειλούσε η προέλαση του άντρα στην άλλη πλευράτου κερασένιου γραφείου.

«Τον Τζορτζ τον ξέρω από μικρό παιδί. Ήμουνα μαζί του τιςπροάλλες, το βράδυ που γύρισε στο σπίτι του και κατέλαβε εξα-πίνης κάτι τύπους από τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων. Τους έδιωξεαπ’ το σπίτι του κακήν κακώς, μα εκείνοι τον απείλησαν ότι θαεπιστρέψουν. Ξαναγύρισαν, πράγματι, και του απάγγειλαν κατη -γορίες για δωσιλογισμό. Η όλη υπόθεση είναι ζήτημα εκδίκησηςαπό την πλευρά τους».

Δεν υπήρχε η παραμικρή ένδειξη στο γκρίζο πρόσωπο τουΜαρουάν Νάτσα που να μαρτυρά πως έβρισκε οτιδήποτε ενθαρ -ρυντικό στα λεγόμενα του Ομάρ Γιούσεφ. Απεναντίας, φαινότανπολύ αμήχανος.

«Έχω ανακαλύψει συγκεκριμένα στοιχεία στο σημείο όπουσκοτώθηκε ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, τα οποία με κάνουν να πι -στεύω πως ο Χουσεΐν Ταμάρι έλαβε ενεργό ρόλο στη δολοφονίατου. Επίσης, θεωρώ ότι επέστρεψε εκ των υστέρων για να σκο-τώσει τη σύζυγο του Λουάι, επειδή έμαθε πως μου είχε κάνει εκ-μυστηρεύσεις σχετικά με το ρόλο του στη δολοφονία. Επιπλέον,ο Ταμάρι είναι υπεύθυνος για τη στημένη σύλληψη του ΤζορτζΣαμπά». Ο Ομάρ Γιούσεφ περίμενε κάποια ερώτηση εκ μέρουςτου Μαρουάν Νάτσα. «Δε σας ενδιαφέρουν όλα αυτά; Γιατί δενέχουμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας».

«Έχουμε, μέχρι τις έντεκα το βράδυ».«Μόνο έξι ώρες;»«Έξι ώρες, έξι μέρες... Δεν έχει σημασία. Πολύ φοβάμαι ότι

θα κριθεί ένοχος».Ο Ομάρ Γιούσεφ θύμωσε. «Υπήρχε μια σφαίρα απ’ το πολυ-

βόλο του Χουσεΐν Ταμάρι στο σημείο που βρέθηκε ο Λουάι».Ο Μαρουάν Νάτσα άναψε άλλο ένα Rothmans με τρεμάμενα

χέρια, και απέμεινε σιωπηλός.«Πράγμα που σημαίνει ότι ο Ταμάρι βρισκόταν στον τόπο του

εγκλήματος», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.150


«Δε σημαίνει όμως ότι πυροβόλησε ο ίδιος τον Λουάι ΑμπντέλΡαχμάν». Ο Μαρουάν Νάτσα λύγισε αργά τη ραχοκοκαλιά τουγέρνοντας πάνω στο γραφείο, λες και δοκίμαζε την αντοχή κάθεσπονδύλου ξεχωριστά, και πήρε ένα φωτοαντίγραφο από το φά -κελο. «Εδώ έχω τη βαλλιστική έκθεση για τη δολοφονία του ΛουάιΑμπντέλ Ραχμάν. Οι δύο σφαίρες που προκάλεσαν το θάνατό τουπροέρχονται από ένα είδος αμερικάνικης καραμπίνας ακροβολι-στών, που χρησιμοποιούν οι Ισραηλινοί. Λέγεται Μ-24, καταπώςφαίνεται. Ειλικρινά, δε γνωρίζω και πολλά γι’ αυτό το θέμα, αλ-λά μπορείτε, αν θέλετε, να διαβάσετε την έκθεση. Έχει πολ λή τε-χνική ορολογία. Σε κάθε περίπτωση, δε νομίζω πως είναι το εί-δος του όπλου που χρησιμοποιεί ο Ταμάρι».

«Δεν είναι, όχι».«Οπότε το όλο θέμα έληξε».«Όχι, δεν έληξε. Τι κίνητρο είχε ο Τζορτζ για να συνεργαστεί

με τους δολοφόνους του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν; Απολύτως κα -νένα. Ενώ ο Ταμάρι είχε κίνητρο. Ήθελε να βγάλει τον Λουάι απ’τη μέση, ώστε οι δικοί του να μην έχουν πια κανέναν στις κλίκεςτων αντιστασιακών να τους προστατεύει. Με το που σκοτώθηκεο Λουάι, ο αδελφός τού Χουσεΐν Ταμάρι κατέλαβε τα συνεργείατων Αμπντέλ Ραχμάν σαν να μη συμβαίνει τίποτα».

«Και οι Ισραηλινοί; Εκείνοι δεν είχαν κίνητρο για να δολοφο-νήσουν τον Λουάι; Είχε σκοτώσει έναν έποικο στον καταυλισμότώρα τελευταία, εάν θυμάμαι καλά».

«Εξυπακούεται ότι οι Ισραηλινοί έχουν κίνητρο. Όμως, οΤζορτζ για ποιο λόγο να γίνει συνεργός τους; Ο Χουσεΐν Ταμάριείχε κίνητρο για να συνεργαστεί, ο Τζορτζ όχι».

Ο Μαρουάν Νάτσα ξερόβηξε κάνοντας έναν ήχο σαν κροτά-λισμα. «Εάν νομίζετε πως θα μπω στο δικαστήριο και θα δηλώ-σω στο δικαστικό σώμα ότι ο επικεφαλής της αντίστασης στη Βηθ -λεέμ είναι συνεργάτης των Ισραηλινών, είστε βαθιά γελασμέ νος,Αμπού...;»

«Ραμίζ».«Αμπού Ραμίζ».Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε να σιγοβράζει. «Επιπλέον, είναι κι ο

θάνατος της γυναίκας του Λουάι στη μέση, η οποία σκοτώθηκε 151


μετά τη σύλληψη του Τζορτζ. Αποκλείεται, λοιπόν, να είχε ε-μπλακεί εκείνος στη δολοφονία της».

«Είπε κανένας το αντίθετο;»«Όχι. Απλώς εννοώ ότι είναι πολύ πιο πιθανό ο Λουάι και η

γυναίκα του να δολοφονήθηκαν απ’ το ίδιο άτομο».«Και γιατί είναι πιο πιθανό;»«Πιστεύετε πως υπάρχουν δύο διαφορετικοί άνθρωποι που

ήθελαν να σκοτώσουν, και οι δύο, κάποιο μέλος της φαμίλιας τωνΑμπντέλ Ραχμάν; Δύο τυχαίοι, άσχετοι μεταξύ τους άνθρωποι,οι οποίοι αποφασίζουν να δολοφονήσουν δύο άτομα που ανή-κουν στο ίδιο σόι; Οι θάνατοι αυτοί συνδέονται. Κι αν ο ΤζορτζΣαμπά είχε λάβει μέρος στον πρώτο φόνο, θα ήταν αδύνατο ναλάβει μέρος και στον δεύτερο, καθώς βρισκόταν ήδη στη φυλα-κή. Κατά συνέπεια, ο Τζορτζ δεν είναι ο συνδετικός κρίκος. Κά-ποιος άλλος είναι. Γεγονός που καθιστά τον Τζορτζ αθώο ως προςτο θάνατο του Λουάι».

«Απ’ ό,τι άκουσα, η εν λόγω κυρία έπεσε θύμα βιασμού. Καιυπάρχουν σαφώς πολλοί άντρες στην πόλη μας οι οποίοι, για νατο θέσω κάπως ωμά, θα είχαν μια χαρά κίνητρο για κάτι τέτοιο,ιδίως όταν πρόκειται για μια γυναίκα δίχως άντρα να την προ-στατεύει. Έτσι κι αλλιώς, δεν είναι δική μου υπόθεση και δε θαμπορούσα να τη μνημονεύσω απόψε ενώπιον των δικαστών. Ηεισήγησή μου δε θα γινόταν δεκτή». Ο Μαρουάν Νάτσα φυλλο-μέτρησε τα χαρτιά που είχε απλωμένα στο γραφείο του. «Ξέρετενα διαβάζετε εβραϊκά, Αμπού Ραμίζ;»

«Όχι».Ο Μαρουάν Νάτσα κοίταξε τον Ομάρ Γιούσεφ μ’ ένα βλέμ-

μα όλο οίκτο. «Έχω εδώ ένα άρθρο απ’ τη Γεντιότ Αχαρονότ. Εί-ναι μια ισραηλινή εφημερίδα. Το συγκεκριμένο φύλλο κυκλοφό-ρησε δύο μέρες μετά το θάνατο του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν. Λέειπως η Σιν Μπετ χρησιμοποίησε έναν Παλαιστίνιο καταδότη γιανα τους οδηγήσει στον Λουάι και να αναγνωρίσει το υποψήφιοθύμα. Στο άρθρο καταγράφονται κι ένα σωρό στοιχεία για τις α-ντιστασιακές ενέργειες του Λουάι. Τον αναφέρει ως έναν απότους πιο επικίνδυνους τρομοκράτες στην ευρύτερη περιοχή τηςΒηθλεέμ – σας το διαβάζω αυτολεξεί. Έπειτα περιγράφει με λε-1

52


πτομέρειες το ρόλο του συνεργάτη, που εξασφάλισε στους Ισ-ραηλινούς ότι θα σκότωναν το σωστό άτομο. Φαίνεται πως η ταυ -τοποίηση του στόχου είναι απολύτως απαραίτητη σε τέτοιου εί-δους δολοφονίες. Χωρίς την παρουσία του καταδότη, δεν επιτρέ -πεται να δολοφονήσουν κανένα μέλος της αντίστασης. Έτσι, απ’ό,τι λέει το άρθρο, ο συνεργάτης ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο μετον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, για να επαληθεύσει την ταυτότητάτου στον Ισραηλινό ακροβολιστή. Καταλάβατε;»

«Κατάλαβα, ναι».«Δε νομίζω ότι καταλάβατε. Πρέπει κάποιος να κριθεί ένοχος

για την όλη υπόθεση. Υπήρξε στ’ αλήθεια κάποιος συνεργάτης.Ακόμα και οι Ισραηλινοί το παραδέχονται στην εφημερίδα τους.Τώρα, η αστυνομία μας δε φαίνεται ικανή να διερευνήσει την υ-πόθεση με τη δική σας οξυδέρκεια. Ωστόσο, είμαι βέβαιος πως θασας έλεγαν ότι, εφόσον τα πορίσματα της έρευνάς τους οδηγού-σαν στον Χουσεΐν Ταμάρι, τον πιο επικίνδυνο άνθρωπο σ’ ολά-κερη την πόλη, θ’ άφηναν τον στημένο ένοχο να αναλάβει το βά-ρος της ενοχής». Ο Μαρουάν Νάτσα άνοιξε διάπλατα τα κοκα-λιάρικα χέρια του. «Σ’ αυτή την περίπτωση, τον Τζορτζ Σαμπά».

«Δηλαδή, μου λέτε ότι ούτε εσείς πιστεύετε στην ενοχή τουΤζορτζ Σαμπά;»

«Δεν υφίστανται επαρκή αποδεικτικά στοιχεία εναντίον του.Πράγματι».

«Άρα η δουλειά σας είναι εύκολη».«Ναι, όντως. Αλλά όχι όπως το εννοείτε εσείς. Η δουλειά μου

θα ήταν εύκολη είτε οι αποδείξεις εναντίον του Τζορτζ Σαμπάήταν επαρκείς είτε όχι. Η δουλειά μου είναι να σκύβω το κεφάλι.Στο Δικαστήριο Εθνικής Ασφαλείας, οι συνήγοροι υπεράσπισης,εξ ορισμού, οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους πρωτίστως τοκράτος και την ασφάλειά του. Αν ο καταδότης καταφέρει και τηγλυτώσει, οι Ισραηλινοί θα στρατολογήσουν κι άλλους πολύ πιοεύκολα. Ενώ, αν τιμωρηθεί, το Ισραήλ θα δυσκολευτεί να πείσεικι άλλους Παλαιστίνιους να προδώσουν τους συντρόφους τους».

«Ακόμα κι όταν ο άνθρωπος που θα πληρώσει το τίμημα δενείναι καταδότης στην πραγματικότητα; Απλώς θα πεθάνει ωςσύμβολο όλων των αληθινών σπιούνων, που λυμαίνονται τη χώ- 1

53


ρα χωρίς να μπορούν να τους εντοπίσουν οι δυνάμεις ασφαλείαςμας; Σοβαρολογείτε;»

Ο Μαρουάν Νάτσα σήκωσε τους ώμους.Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε τον πατικωμένο μπερέ του και ανα-

κάτεψε με το χέρι τα αραιά μαλλιά του. «Δεν κατάγεστε από τηΒηθλεέμ, κύριε Νάτσα, έτσι δεν είναι;»

«Όχι, από τη Χεβρώνα είμαι». Ο Νάτσα χαμογέλασε με τηναναφορά της γενέτειρας πόλης του. Έμοιαζε ανακουφισμένος,θαρρείς και η συζήτηση είχε περάσει από το κουραστικό θέματης δίκης σε μια ευγενική ψιλοκουβέντα.

«Οπότε φανταστείτε πώς θα σας φαινόταν αν μια συμμορίακαταλάμβανε τη δική σας πόλη. Δε θα κάνατε ό,τι έκανε κι οΤζορτζ Σαμπά;»

«Αμπού Ραμίζ, αδελφέ μου, οι συμμορίες έχουν καταλάβει ήδητη γενέτειρά μου. Γι’ αυτό δε μ’ απασχολεί πια η δράση τους στηΒηθλεέμ. Η ίδια κατάσταση επικρατεί σ’ όλη την Παλαιστίνη. Τοπρόβλημα είναι πολύ μεγάλο, δεν παλεύεται».

«Άρα έχουμε όλοι το ίδιο πρόβλημα. Αυτό θα ’πρεπε να μαςενώνει. Έχουμε έναν κοινό στόχο, όλοι οι Παλαιστίνιοι ενάντιαστα ένοπλα καθάρματα».

«Μα ακόμα κι ενάντια στους Ισραηλινούς η συσπείρωσή μαςείναι εντελώς επιδερμική. Θεωρείτε ότι είμαστε ικανοί να επιτύ-χουμε οποιουδήποτε είδους ενότητα; Οι άνθρωποι δε σκέφτονταιμ’ αυτόν τον τρόπο. Εγώ έφυγα τρέχοντας για να μη βλέπω τι ζη -μιά έκαναν οι ένοπλοι στην πατρίδα μου, τη Χεβρώνα. Για ποιολόγο να τους αντισταθώ στη Βηθλεέμ;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ αισθάνθηκε οίκτο για τον άνθρωπο που εί-χε απέναντί του. Αναρωτήθηκε τι ανάγκασε τον Νάτσα να εγκα -ταλείψει το σπίτι του. Με τι λογής αίσχη τού είχαν ρουφήξει άρα -γε τη θέληση και το σθένος οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων;

«Λυπάμαι πολύ, θείο», είπε ο Μαρουάν Νάτσα, «αλλά ήρθε ηώρα να κλείσω. Είμαι καλεσμένος σ’ ένα ιφτάρ».

«Θα προσευχηθείτε για τον Τζορτζ Σαμπά απόψε, προτούδιακόψετε τη νηστεία;»

«Όχι, μονάχα το φαγητό θα σκέφτομαι, γιατί πεινάω. Και θαπροσπαθώ επίσης να ξεχάσω πως πρέπει να εμφανιστώ ενώπιον1

54


αυτού του τρισκατάρατου δικαστηρίου. Μπορείτε να προσευχη-θείτε εσείς για τον Τζορτζ Σαμπά».

«Θα προσευχηθώ για σας».Ο Μαρουάν Νάτσα κοίταξε για μια στιγμή τον Ομάρ Γιού-

σεφ επίμονα στα μάτια, σαν να ζύγιαζε κατά πόσον ο ίδιος ήταν,εντέλει, πιο άξιος αποδέκτης της ευλάβειας ενός τρίτου απ’ ό,τιένας άνθρωπος ήδη καταδικασμένος. Βήχοντας, σηκώθηκε καιμάζεψε τα χαρτιά από το γραφείο του. Έσβησε το τσιγάρο τουκαι πήρε το χαρτοφύλακά του. Κατέβηκε τα σκαλιά τόσο γρήγο -ρα με τα μακριά ποδάρια του, που άφησε τον Ομάρ Γιούσεφ ξο-πίσω του, μόνο μες στο σκοτάδι.

Στο διάδρομο, ο Ομάρ Γιούσεφ ξεκρέμασε από τον τοίχο ένααπό τα πτυχία νομικής του Μαρουάν Νάτσα. Η κορνίζα έτρεμεστο χέρι του. Την πέταξε με δύναμη από τα σκαλιά του τρίτου.Το τζάμι χτύπησε στον τοίχο κι έγινε κομμάτια. Στο ισόγειο, ταβήματα του Μαρουάν Νάτσα σταμάτησαν για μια στιγμή, κι έ-πειτα συνέχισε να προχωρεί.

Ο Ομάρ Γιούσεφ αφουγκράστηκε το βήχα του Νάτσα, που έ-σβηνε σιγά σιγά όσο απομακρυνόταν στον έρημο δρόμο. Κατέ-βηκε τα σκαλιά, σήκωσε τη σπασμένη κορνίζα με το πτυχίο τουδικηγόρου και την κουβάλησε πάλι στην πόρτα του γραφείουτου. Την ακούμπησε πάνω στο παράθυρο. Η περγαμηνή είχε έ-να λεκέ από χώμα, που τον έκανε να μετανιώσει για το ξέσπα-σμά του. Βαδίζοντας αργά, κατέβηκε πάλι τη σκάλα.

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου, ο λόφος κατηφόριζε από -τομα. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε πέρα από τις αγροτικές παρυφέςτης Βηθλεέμ, στην έρημο της Ιουδαίας. Οι ρηχές πτυχές των άγο -νων λόφων απλώνονταν κυματιστές ίσαμε τη Νεκρά θάλασσα.Με τον ερχομό της νύχτας, η έρημος λουζόταν μ’ ένα φωτεινό α-χνογάλανο χρώμα. Έμοιαζε με τη γεμάτη κρατήρες επιφάνειατης σελήνης. Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε πως η ίδια του η ύπαρξηπεριφερόταν σε μια ακόμα πιο μακρινή τροχιά απ’ ό,τι ο νεκρόςδορυφόρος, που έπλεε σιωπηλά πάνω από την αδιανόητα φρενή -ρη, κυνική πραγματικότητα όλου του υπόλοιπου πλανήτη. Ανα-ρωτιόταν αν υπήρχε άλλο μέρος τόσο στείρο σε ολάκερη τη γη.

155


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο εΚτο

ΣΤΟ δΙκαΣΤήρΙΟ ΕΘΝΙκήΣ αΣΦαΛΕίαΣ, ΤΟ πΛήΘΟΣ ΣΙγΟψΙΘύ-ριζε με τη ζωηράδα κοινού θεατρικής παράστασης λίγο πριν

από την πρεμιέρα. Βρίσκοντας μια θέση να καθίσει, ο Ομάρ Γιού -σεφ αισθάνθηκε ότι επρόκειτο πράγματι για σκηνοθετημένη πα-ράσταση, με γραμμένη εκ των προτέρων πλοκή – μια τραγωδίαπου θα παιζόταν εσαεί στο καταπονημένο του μυαλό. Η αίθου-σα ήταν μεγάλη, λιτά βαμμένη και χαμηλοτάβανη. Τη φώτιζανλαμπτήρες φθορισμού, που τρεμόφεγγαν μέσα από τη στιβάδατου καπνού που πλανιόταν στην αίθουσα, λούζοντας μ’ ένα αρ-ρωστημένο γαλαζωπό, τρεμάμενο φως τον κόσμο που συνωστι-ζόταν στα καθίσματα. Ο Ομάρ Γιούσεφ υπολόγισε πως η δίκηπρέπει να είχε μαζέψει ίσαμε χίλιους θεατές, στριμωγμένους στιςπλαστικές καρέκλες και σφηνωμένους κατά μήκος των πλαϊνώνδιαδρόμων της αίθουσας. Μια ντουζίνα αστυνομικοί φρουρού-σαν την είσοδο του δικαστηρίου. Ο Χαμίς Ζεϊντάν πηγαινοερχό-ταν πίσω από τη διμοιρία μουρμουρίζοντας διαταγές. Διάφοροιγνωστοί τού Ομάρ Γιούσεφ χαμογελούσαν και τον χαιρετούσανμέσα από ένα συνονθύλευμα ευέξαπτων, αεικίνητων κεφαλιών.

Οι μόνοι μέσα στην αίθουσα που φαίνονταν ήσυχοι ήταν ο Μο -χάμεντ και ο Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν. Ο πατέρας και ο αδελ-φός του ανθρώπου στο θάνατο του οποίου εμπλεκόταν ο ΤζορτζΣαμπά ως συνεργός, στέκονταν γερμένοι σε μια τετράγωνη κο-λόνα στα πλαϊνά της αίθουσας. Ο πατέρας είχε όψη περίλυπη, αλ -λά το οστεώδες πρόσωπο του Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν ήταν ξα-ναμμένο και αγανακτισμένο καθώς κάρφωνε με το βλέμμα τα α-δειανά έδρανα των δικαστών. Ο πατέρας έριχνε βιαστικές ματιέςστον Γιουνίς, όμως ο νεαρός αρνιόταν να αναγνωρίσει την πα-1

56


ρουσία του μεγαλύτερου άντρα δίπλα του. Ο Ομάρ Γιούσεφ διέ-κρινε κάτι το απεγνωσμένο και χαμένο και βαθιά ντροπιασμένοστον τρόπο με τον οποίο ο Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν πάσχιζενα αποσπάσει το βλέμμα του γιου του.

Αν και τα παράθυρα της αίθουσας ήταν κλειστά, ο Ομάρ Γιού -σεφ κρύωνε. Ήταν λες και όλα τούτα τα κορμιά απέπνεαν τέ-τοιο μίσος για τον κατηγορούμενο, που ήταν ανίκανα να παρά-γουν θερμότητα. Κοίταξε το ρολόι του. Η ακροαματική διαδικα -σία θα ξεκινούσε σε πέντε λεπτά, και ήταν τυχερός που είχε βρειθέση. Ενώ προσπαθούσε να βολευτεί στην καρέκλα του, οι συ-νωστισμένοι στους διαδρόμους θεατές τσακώνονταν με όσους συ -νέχιζαν να μπαίνουν, σπρώχνοντας για να βρουν μια θέση. Η ώ-ρα ήταν περασμένη, και το πλήθος έδειχνε ανήσυχο και νευρικό,σαν παιδιά που τ’ άφησαν να ξενυχτήσουν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουγε γύρω του τις βλακώδεις φήμες πουδιέτρεχαν την αίθουσα σχετικά με την προδοσία του Τζορτζ Σα-μπά. Με το ζόρι κρατιόταν να μη μιλήσει. Δεν είχε νόημα να υπε -ρασπιστεί τον φίλο του ενώπιον αυτών των ανθρώπων. Του προ -ξενούσε αποστροφή το γεγονός ότι τόσο πολύς κόσμος στα γει-τονικά καθίσματα περίμενε περιχαρής να δει έναν άνθρωπο νακαταδικάζεται σε θάνατο – μιας και τούτο το πλήθος δεν είχε έρ-θει, βέβαια, με σκοπό να παραστεί σε αθώωση. Τον λυπούσε αφά -νταστα που η πόλη του ήταν τόσο σακατεμένη και ξέχειλη απόμίσος, ώστε η κορυφαία απόλαυσή της ήταν η τιμωρία ενός μο-ναχικού και αμελητέου γραναζιού στο μηχανισμό της καταδυ-νάστευσης. Έψαξε τριγύρω μήπως δει τον Χαμπίμπ Σαμπά, μαδεν κατάφερε να τον εντοπίσει μέσα στο πλήθος.

Οι δικηγόροι ήρθαν και κάθισαν στις θέσεις τους, αντίκρυστα έδρανα. Ορισμένοι από τις μπροστινές σειρές έσκυβαν ανά-μεσα στους αξιωματικούς της αστυνομικής φρουράς για να σφί-ξουν το χέρι του δημόσιου κατήγορου. Αντάλλασσαν συγχαρη-τήριες χειραψίες, και ο κατήγορος χαμογελούσε πλατιά, θαρρείςκαι η δίκη είχε λήξει ήδη και το πόρισμα ήταν υπέρ του. Ο ΟμάρΓιούσεφ ήξερε πως οι καταδότες δικάζονταν με αθέμιτους τρό-πους στη Γάζα, αλλά πίστευε ότι στη Βηθλεέμ επικρατούσε με-γαλύτερη αξιοπρέπεια. Ο Μαρουάν Νάτσα κάθισε μόνος του 1

57


στο έδρανό του. Κάτω από τους λαμπτήρες φθορισμού, έμοιαζεακόμα πιο σταχτής απ’ ό,τι στην απογευματινή συνάντησή του μετον Ομάρ Γιούσεφ. Το ύψος του, που θα έπρεπε να του δίνει μιαόψη επιβλητική, απλώς τόνιζε την υπερβολική, νοσηρή αδυνα-μία του. Σου προκαλούσε την αίσθηση πως θα μπορούσες εύκο-λα να τον τσακίσεις στα δύο, σαν ψηλό, μαραμένο λουλούδι πουείχε σκορπίσει ήδη τα λιγοστά, μελαγχολικά μπουμπούκια του.Ο Νάτσα δεν είχε φέρει μαζί του κανένα έγγραφο, απ’ όσο ήτανσε θέση να δει ο Ομάρ Γιούσεφ, ούτε καν το φάκελο που ξεφύλ-λιζε νωρίτερα στο γραφείο του. Τα μοναδικά αντικείμενα που το -ποθέτησε πάνω στο έδρανο ήταν ένα πακέτο Rothmans κι ένατσίγκινο σταχτοδοχείο, το οποίο βάλθηκε να γεμίζει με μεγάληπροσήλωση.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν πέρασε πίσω από τους αστυνομικούς του καιδιέκοψε τις συγχαρητήριες χειραψίες. Ξεστόμισε μια κοφτή πρό-ταση, που μονομιάς αντικατέστησε το χαμόγελο του κατήγορουμ’ ένα πληγωμένο κι ελαφρώς αμήχανο ύφος. Ο Ομάρ Γιούσεφπαρατηρούσε τον παλιόφιλό του, που είχε στρέψει το βλοσυρόβλέμμα του στους θεατές οι οποίοι κάθονταν πίσω από τον κα-τήγορο. Τουλάχιστον ο αρχηγός της αστυνομίας ήταν διατεθει-μένος να υπενθυμίσει στον κόσμο ότι δεν επρόκειτο για ψυχα-γωγία· η ζωή ενός ανθρώπου βάραινε στη ζυγαριά τής όποιας δι -καιοσύνης επρόκειτο να αποδοθεί. Το σφιγμένο σαγόνι και το ε-πίμονο βλέμμα του Χαμίς Ζεϊντάν μαρτυρούσαν ότι εκείνη τηστιγμή υπέφερε. Τέτοιαν ώρα, τα περισσότερα βράδια, ήταν κα-τά κανόνα αρκετά μεθυσμένος, και ίσως έφταιγε η προσπάθειαδιατήρησης της νηφαλιότητάς του για την αυστηρή όψη του. ΟΟμάρ Γιούσεφ είχε την ελπίδα πως η εξήγηση ήταν ακόμα πιοαπλή – ότι, ως εκπρόσωπος του νόμου, ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν ά-ντεχε να βλέπει τη δικαιοσύνη να εκφυλίζεται σε τσίρκο. Και τό-τε, συνειδητοποίησε τι έφταιγε: ο αρχηγός της αστυνομίας ήξερετην αλήθεια για το θάνατο του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, ήξερε τηνταυτότητα του αληθινού καταδότη, την ταυτότητα που ο ΟμάρΓιούσεφ υποψιαζόταν μόνο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ξανασκέφτηκε λίγο τη θεωρία του, ότι ο Χα -μίς Ζεϊντάν είχε σφυρίξει στον δολοφόνο του Λουάι πως η Ντιμά1

58


Αμπντέλ Ραχμάν γνώριζε εξ ακοής τον «Αμπού Γουαλίντ». Κα-νένας, εκτός από τους στενούς συγγενείς του Ομάρ Γιούσεφ, δενήταν σε θέση να γνωρίζει τι του είχε πει η Ντιμά, με εξαίρεση τονΧαμίς Ζεϊντάν. Αν είχε καταλάβει ποιον έπρεπε να προειδοποιή -σει για το αποδεικτικό στοιχείο που είχε μοιραστεί η Ντιμά μετον Ομάρ Γιούσεφ, αυτό σήμαινε, το δίχως άλλο, ότι ο Χαμίς Ζεϊ -ντάν ήξερε και ο ίδιος κάποιες λεπτομέρειες γύρω από το φόνοτου Λουάι. Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήταν αφελής και δεν περίμενεπως η αστυνομία θα συνελάμβανε επί τόπου τον όποιο δολοφό-νο –έτσι που είχαν καταντήσει τα πράγματα τούτες τις μέρες– ι-δίως αν ο συγκεκριμένος δολοφόνος ήταν ο επικεφαλής στις Τα-ξιαρχίες Μαρτύρων. Δε φανταζόταν όμως ότι ο αρχηγός της α-στυνομίας θα προστάτευε τον ένοχο βάζοντας σε κίνδυνο έναναθώο άνθρωπο. Ενδεχομένως ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν ήξερε πως οΧουσεΐν Ταμάρι θα σκότωνε την Ντιμά. Ίσως περίμενε ότι θατην προειδοποιούσε να μην ανακατεύεται, ότι θα τη φοβέριζε ή,το χειρότερο, ότι θα την ξυλοκοπούσε. Ωστόσο, ο Ζεϊντάν ήξερε μετι άνθρωπο είχε να κάνει, και θα είχε σκεφτεί αναμφίβολα πως,από τη στιγμή που η Ντιμά είχε μεταφέρει δυνάμει επιζήμιες πλη -ροφορίες, ο Χουσεΐν Ταμάρι μπορεί να της έκλεινε το στόμα μιαγια πάντα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτιόταν πόσα είχε μοιραστεί άραγε οΧαμίς Ζεϊντάν με τον Χουσεΐν Ταμάρι. Ο αρχηγός των Ταξιαρ-χιών Μαρτύρων είχε μεταβιβάσει την προειδοποίησή του στονΟμάρ Γιούσεφ νωρίς εκείνο το πρωί μέσω του γιου του Ραμίζ, ε-πειδή ο ένοπλος φοβόταν ότι ίσως εξόργιζε ολάκερο το σόι τουΟμάρ Γιούσεφ. Μια άμεση προσέγγιση ή καταπρόσωπο επίθεσηθα πυροδοτούσε έναν μικρό πόλεμο. Μπορεί, ωστόσο, ο Ταμάρινα μην ήξερε πως η Ντιμά είχε μεταφέρει την πληροφορία σχε-τικά με τον «Αμπού Γουαλίντ» στον Ομάρ Γιούσεφ. Αν ο Ταμά-ρι πίστευε απλώς ότι ο Ομάρ Γιούσεφ υποκινούσε την απελευθέ -ρωση του Τζορτζ Σαμπά δίχως ουσιαστικές αποδείξεις, ήταν πο -λύ πιθανό να μην τον έβλεπε ως ιδιαίτερα μεγάλη απειλή. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ υπέθετε, βέβαια, ότι ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε μεταφέ-ρει στον Ταμάρι τις αποκαλύψεις της Ντιμά, αλλά ο αστυνομι-κός μπορεί να είχε προστατέψει την ταυτότητα του παλιού του 1

59


φίλου. Ίσως ο Χαμίς δεν του είχε αναφέρει σε ποιον είχε μιλήσειη Ντιμά, οπότε ο Ταμάρι αρκέστηκε στη χαμηλών τόνων προει-δοποίηση μέσω του Ραμίζ. Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, δε θαένιωθε πως απειλείται από τον Ομάρ Γιούσεφ σε τέτοιο βαθμόώστε να τον σκοτώσει. Όχι ακόμα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν ήθελε να πιστέψει ότι ο Χαμίς Ζεϊντάνείχε καρφώσει την Ντιμά. Επιπλέον, όφειλε να λογαριάσει το εν-δεχόμενο να την είχε σκοτώσει κάποιος άλλος, για διαφορετικούςλόγους. Μπορεί να μην ήταν καν ο Αμπού Γουαλίντ. Μπορεί ναείχε βγει πράγματι στην αυλή για να συναντήσει κάποιον, τον κρυ -φό εραστή της. Ο Ομάρ δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει με απόλυ-τη βεβαιότητα. Ή μπορεί, όπως είχε υπαινιχθεί ο Χαμίς Ζεϊντάν,τα πεθερικά της να διαπίστωσαν πως η Ντιμά είχε κάποιο δεσμό,και να τη δολοφόνησαν για να διαφυλάξουν την τιμή της φαμί-λιας. Από την άλλη, ο αρχηγός της αστυνομίας ίσως πάσχιζε μό-νο να δικαιολογηθεί. Όση εντιμότητα και αν πίστευε ο Ομάρ Γιού -σεφ ότι διέκρινε στη στάση του φίλου του μέσα στην αίθουσα τουδικαστηρίου, έπρεπε αυτή να αντισταθμιστεί με το γεγονός ότι οΧαμίς Ζεϊντάν προΐστατο μιας φοβερής στρέβλωσης της έννο-μης διαδικασίας. Εφόσον ήταν ικανός να μένει αμέτοχος, οργα-νώνοντας τους άντρες του την ώρα που το δικαστήριο ετοιμα-ζόταν για τη νομιμοφανή δολοφονία ενός αθώου, ήταν ικανόςγια όλα.

Στις 11:05 μ.μ., ο Χουσεΐν Ταμάρι μπήκε στην αίθουσα μαζί μεμια φάλαγγα ενόπλων. Το πλήθος παραμέρισε, και όσοι κάθο-νταν στην μπροστινή σειρά έσπευσαν να σηκωθούν και να τουςπαραχωρήσουν τις θέσεις τους. Οι φρουροί του Ταμάρι έσπρω-χναν τους πιο αργοκίνητους. Ο Ταμάρι χαμογελούσε και αποδε-χόταν τις χαιρετούρες με ύφος καλοσυνάτο, σαν μονάρχης. Ό-ταν ο Ταμάρι είχε καθίσει πια, ο Τζιχάντ Αουντέ ξεγλίστρησεστα πλαϊνά της αίθουσας. Φορούσε πάλι το καπέλο σε στυλ Σα-ντάμ Χουσεΐν και δεν αποκρινόταν στους χαιρετισμούς του πλή-θους. Προσπερνώντας τον Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν, επέτρε-ψε στον εαυτό του ένα σαρκαστικό μειδίαμα. Ο πατέρας του νε-κρού παλληκαριού χαμήλωσε τα μάτια, αλλά ο γιος του αγριο-κοίταξε τον Αουντέ, ο οποίος φάνηκε μάλιστα να διασκεδάζει1

60


ακόμα πιο πολύ με την απείθεια του μικρού. Σαν να περίμενε τηνάφιξη της ομάδας του Ταμάρι για να ξεκινήσει, ένας από τουςαστυνομικούς φώναξε στο πλήθος να σηκωθεί και τρεις δικαστέςμπήκαν από την πόρτα πίσω από τα έδρανα.

Ένα λεπτό πέπλο σιωπής απλώθηκε πάνω από τους χίλιουςπερίπου παρευρισκομένους καθώς ο πρόεδρος χτυπούσε το σφυ -ρί του. Ήταν ένας ευτραφής τύπος, με δέρμα σκούρο και απαλόσαν κέικ σοκολάτας, και γκρίζα μαλλιά, φουντωτά και χτενισμέ-να προς τα πίσω, σαν Γάλλος τραγουδιστής ελαφρού ρεπερτορίου.Τα χείλη του ήταν σφιγμένα, όλο θυμό, αλλά τα μάτια του κοίτα -ζαν πέρα δώθε φοβισμένα. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε ότι ο συγκε-κριμένος δικαστής ήταν έξω φρενών με τις ενέργειες της κυβέρ-νησης. Είχαν γνωριστεί σε μια δεξίωση των Ηνωμένων Εθνών, μό-λις πριν από λίγους μήνες. Ο δικαστής είχε μοιραστεί μαζί του, πε -ριχαρής, διάφορες σκανδαλιστικές λεπτομέρειες γύρω από την α -νημποριά του νομικού συστήματος σε ό,τι είχε να κάνει με τις Τα -ξιαρχίες Μαρτύρων, τους ένοπλους γκάνγκστερ και την κυβερνη-τική κουστωδία τους. Ο Ομάρ Γιούσεφ σκέφτηκε ότι ίσως είχε έρ -θει η στιγμή που ο δικαστής θα δήλωνε απερίφραστα πως δε θα α -νεχόταν πια να χειραγωγείται. Ωστόσο, όταν είδε τον δικαστή νααποστρέφει βιαστικά το βλέμμα από τα μέλη των Μαρτύρων στηνμπροστινή σειρά, αισθάνθηκε ότι οι ελπίδες του ήταν φρούδες.

Ο δικαστής κήρυξε την έναρξη της συνεδρίασης του Δικαστη -ρίου Εθνικής Ασφαλείας της Βηθλεέμ. Κάλεσε τον κατηγορού-μενο να παρουσιαστεί ενώπιον της έδρας. Ο Τζορτζ Σαμπά μπή -κε στην αίθουσα από την ίδια πόρτα από την οποία είχαν μπει καιοι δικαστές. Το πλήθος βάλθηκε μονομιάς να φωνάζει τη δική τουποινή, απαιτώντας το θάνατο του άντρα που στεκόταν απένα -ντί τους, και μάλιστα στο όνομα του Αλλάχ. Ήταν γεγονός ότι οΤζορτζ Σαμπά έμοιαζε ήδη λίγο με νεκρό, και δε φάνηκε ν’ άκου -σε καν την έκρηξη μίσους που συνόδεψε την εμφάνι σή του. Φο-ρούσε το ντρίλινο πανωφόρι του Ομάρ Γιούσεφ, που έδειχνε πο-λύ πιο μικρό και στενό απ’ ό,τι στο κελί του εκείνο το ίδιο πρωί.Τα χέρια του ήταν δεμένα με χειροπέδες μπροστά από την κοιλιάτου, ενώ τα μαλλιά του πετούσαν ανάκατα. Ο Ομάρ Γιούσεφ έ-μεινε εμβρόντητος στη σκέψη πως είχαν περάσει μόλις δεκαπέ- 1

61



ντε ώρες από τη συνομιλία του με τον Τζορτζ. Ακόμα και από ε-κεί που καθόταν, στο κέντρο της μεγάλης αίθουσας, μπορούσε ναδιακρίνει το μαυρισμένο μάτι και τη μελανιά στο μάγουλο τουφίλου του. Ο Τζορτζ στάθηκε πίσω από ένα έδρανο, με δύο αστυ -νομικούς να τον φρουρούν από τη μια και από την άλλη πλευρά.Κύρτωσε τους ώμους και άφησε το κεφάλι του να γείρει ώσπουάγγιξε το στήθος του.

Η όραση του Ομάρ Γιούσεφ θόλωσε από τα δάκρυα. Σκού-πισε τα μάτια του με τα δάχτυλα. Πάσχιζε να μην ακούει τις λέ-ξεις που ξεστόμιζαν ολόγυρά του οι θεατές, καθώς μαίνοντανκατά του Τζορτζ Σαμπά. Άκουγε μόνο την κτηνώδη, αιμοδιψήχροιά της φωνής τους. Ανακάθισε και ακούμπησε το μέτωπο στοχέρι του, ενόσω οι άλλοι φώναζαν και γιουχάιζαν.

Ο δικαστής υποχρέωσε το κοινό να σωπάσει με αλλεπάλληλαχτυπήματα του σφυριού του, που έμοιαζαν να δονούν σαν κύ-ματα το λείο, χοντρουλό πρόσωπό του. Διάβασε το πινάκιο, σύμ -φωνα με το οποίο η κυβέρνηση καταφερόταν εναντίον του μο-ναχικού, κακοπαθημένου άντρα που φορούσε το παλτό του Ο-μάρ Γιούσεφ. Ζήτησε από τον κατήγορο να παρουσιάσει την υπό -θεση σε γενικές γραμμές.

Ο κατήγορος σηκώθηκε και γύρισε στο πλάι, ώστε η φωνή τουνα φτάνει απ’ άκρη σ’ άκρη το ασάλευτο πλήθος. Τίναξε με τοχέρι, θεατρικά, τη μαύρη εισαγγελική τήβεννο που φορούσε, δί-νοντας στον Ομάρ Γιούσεφ την αίσθηση ότι αντίκριζε τον απει-λητικό μανδύα ενός τρομακτικού, σατανικού μάγου. Μπορεί, μό -λις κατέβαζε το χέρι, το κουφάρι του Τζορτζ Σαμπά να έπαυε νατρεκλίζει και να εξαφανιζόταν ως διά μαγείας από το εδώλιο.

«Αξιότιμοι κύριοι δικαστές, η υπόθεση είναι απλή. Ο κατη-γορούμενος οδήγησε ειδική ομάδα των δυνάμεων κατοχής στοναξιωματικό της πολιτοφυλακής Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, ο οποίοςκαταζητείτο από τις κατοχικές δυνάμεις, πράγμα που γνώριζε οκατηγορούμενος. Πλήρης αναισθησίας, υπέδειξε τη θέση του α-ξιωματικού Αμπντέλ Ραχμάν, ο οποίος μαρτύρησε ακαριαία σταχέρια των κατοχικών δυνάμεων. Ο κατηγορούμενος έχει ομολο-γήσει επανειλημμένα την ενοχή του ως προς τις κατηγορίες πουτον βαραίνουν. Η πολιτεία απαιτεί την έκδοση θανατικής ποι-1

62


νής, η οποία οφείλει να επιβάλλεται σε όλους όσοι συνεργάζο-νται με τις κατοχικές δυνάμεις και συμμετέχουν σε δολοφονίεςμαρτύρων, που αγωνίζονται για την απελευθέρωση της Παλαι-στίνης. Σας ευχαριστώ, αξιότιμοι κύριοι δικαστές».

Ο κατήγορος κατέβασε το χέρι του. Ο Τζορτζ Σαμπά δεν εί-χε εξαφανιστεί. Παρέμενε όρθιος, αν και θα ήταν σίγουρα προ-τιμότερο να είχε γίνει άφαντος, πέφτοντας ταχυδακτυλουργικάμέσα σε μια καταπακτή. Το κοινό βάλθηκε πάλι να γιουχάρει, α-νακατεύοντας τώρα στις φωνές και χειροκροτήματα για την κα-τάθεση του κατήγορου, ο οποίος γύρισε και αποδέχτηκε τις ζη-τωκραυγές μ’ ένα αυστηρό νεύμα.

Ο δικαστής κάλεσε στο βήμα τον Μαρουάν Νάτσα, που έσβη -σε το τσιγάρο του, μισοσηκώθηκε από την καρέκλα του και δή-λωσε βιαστικά με μια πνιχτή, στριγκή φωνή: «Ο κατηγορούμε-νος παραδέχεται την ενοχή του, κύριε πρόεδρε». Κατόπιν, πρινκαλά καλά σταθεί όρθιος, ο συνήγορος υπεράσπισης ξανακάθι-σε, ανάβοντας κι άλλο τσιγάρο.

Ακόμα και το πλήθος φάνηκε να εκπλήσσεται από την πλή-ρη απουσία υπεράσπισης. Ο δικαστής κάρφωσε για μια στιγμήτο βλέμμα στον Μαρουάν Νάτσα. Μέσα σε τούτα τα λιγοστά δευ-τερόλεπτα, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ, η ηθική του ανθρώπουπαίρνει μια βαθιά ανάσα, προτού βουτήξει το κεφάλι μέσα στη θά-λασσα της ανομίας όπου πλέει όλη η Βηθλεέμ. Ο δικαστής δεν εί-πε λέξη στον Νάτσα. Κρατούσε και αυτός την ανάσα του για τηνίδια βουτιά. Τέλος, στράφηκε στον Τζορτζ Σαμπά.

«Τζορτζ Χαμπίμπ Σαμπά, η ολομέλεια του δικαστηρίου σε κρί -νει ένοχο για όλες τις κατηγορίες...»

Μονομιάς ακούστηκαν χειροκροτήματα και μια ζητωκραυγή.«... Και σε καταδικάζει σε θάνατο διά τουφεκισμού, σε χρόνο

που θα καθορίσει ο πρόεδρος».Οι ιαχές του πλήθους ξέσπασαν με τέτοια βία, που τους ανά-

γκασαν, θαρρείς, να σηκωθούν από τις θέσεις τους. Ο Ομάρ Γιού -σεφ σηκώθηκε μαζί με τους άλλους και είδε τους δυο φρουρούςνα σέρνουν προς την πόρτα τον ξεψυχισμένο Τζορτζ Σαμπά. Οιδικαστές περίμεναν αμήχανα να περάσει από τον στενό διάδρο-μο πίσω από την έδρα τους, λες και ήταν σακάτης ή συνταξιούχος, 1

63


που έχει το δικαίωμα να διασχίσει πρώτος ένα κατάμεστο λεω φο -ρείο. Στο άνοιγμα της πόρτας τα πόδια του λύγισαν, και ο πρόε -δρος οπισθοχώρησε για να μη συγκρουστεί με τον κατάδι κο. Οδικαστής ήταν τόσο χλομός όσο και ο Τζορτζ Σαμπά. Ακό μα κρα -τάει την αναπνοή του ο δικαστής, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ.Θα ανασάνει πάλι όταν έρθει σε επαφή με κάποιον σαν εμένα στηνεπόμενη δεξίωση των Ηνωμένων Εθνών, με κάποιον τον οποίο θαθεωρήσει αρκετά συμπονετικό, ώστε να μπορέσει να βγάλει προς ταέξω ένα μέρος από την αποστροφή που νιώθει για τον εαυτό του ε-πειδή συμμετείχε σε αυτή την παρωδία δίκης. Θα κατηγορήσει τοσύστημα και δε θα πάρει την παραμικρή ευθύνη για όσα συνέβη-σαν εδώ μέσα. Ελπίζω να δοκιμάσει την τύχη του μαζί μου. Θα τουπω ότι ήμουνα κι εγώ παρών στη δίκη, και θα του πω επίσης ότι έ-βαψε τα χέρια του με αίμα, ακριβώς όπως και το απόσπασμα πουθα αναλάβει την εκτέλεση του Τζορτζ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κάθισε, εξουθενωμένος. Η ώρα ήταν 11:15μ.μ. Η δίκη είχε γίνει στο άψε σβήσε. Οι θεατές σπρώχνοντανκατά μήκος των διαδρόμων προς την έξοδο, φλυαρώντας σαννα επρόκειτο για τη λήξη ενός ματς. Οι πιο πολλοί περίμεναν μιαπιο τολμηρή υπεράσπιση, που θα υποχρέωνε τον κατήγορο νααποκαλύψει ακόμα πιο σκανδαλιστικές λεπτομέρειες για τη συ-νεργασία του Τζορτζ Σαμπά με τις κατοχικές δυνάμεις, προκει-μένου να αποδείξει την ενοχή του πέραν πάσης αμφιβολίας. Ω-στόσο, τους αρκούσε το δεδομένο ότι, αν μη τι άλλο, ο κατηγο-ρούμενος θα πέθαινε.

Όταν η αίθουσα άδειασε, ο Ομάρ Γιούσεφ σηκώθηκε και ετοι -μάστηκε να ακολουθήσει το πλήθος. Γύρισε και κοίταξε προς τηνείσοδο. Στην τελευταία σειρά ένας άντρας έκλαιγε, σκυμμένοςπάνω στον ώμο ενός ιερέα. Ήταν ο Χαμπίμπ Σαμπά, και το τρε-μάμενο κεφάλι του ακουμπούσε στα μαύρα άμφια του Ελίας Μπι -σάρα. Ο Ομάρ Γιούσεφ πέρασε με αργά βήματα μέσα από τις α-νάκατες καρέκλες και κάθισε πλάι στον ηλικιωμένο άντρα.

«Έπρεπε να περιμένω μέχρι να φύγουν όλοι, Αμπού Ραμίζ»,είπε ο Χαμπίμπ Σαμπά. «Έπρεπε να περιμένω, διαφορετικά θαμ’ έβλεπαν και θα καταλάβαιναν ποιος είμαι».

«Κανονικά, έπρεπε να σε δουν. Για να συνειδητοποιήσουν ότι164


ο Τζορτζ έχει κι έναν πατέρα, που κλαίει για το παιδί του. Τοναντιμετώπισαν λες και δεν ήταν άνθρωπος, Αμπού Τζορτζ».

«Το ’χασε το παιχνίδι, Αμπού Ραμίζ. Πάει, θα τον σκοτώ-σουνε...»

«Χρειάζεται χρόνος μέχρι να υπογράψει ο πρόεδρος τη θανα -τική ποινή. Στο μεταξύ, θα προλάβουμε να καθαρίσουμε τ’ όνο -μά του. Μην ανησυχείς». Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε ένα μαντίλι μεκεντημένο μονόγραμμα από την τσέπη του παντελονιού του καιτο έδωσε στον Χαμπίμπ Σαμπά. «Τώρα που ξέρουμε ότι έχου μεμια συγκεκριμένη προθεσμία, η προσπάθεια που θα καταβάλου -με θα είναι ακόμα πιο σθεναρή».

«Δε γίνεται, Αμπού Ραμίζ. Είναι αδύνατον. Δε χρειάζονταιούτε καν αποδεικτικά στοιχεία εναντίον του. Πώς ν’ αποδείξειςότι οι κατηγορίες δεν ευσταθούν από τη στιγμή που δεν υφίστα-ται καν υπόθεση; Κρίθηκε αυτομάτως ένοχος επειδή είναι χρι-στιανός, επειδή δεν είναι δικός τους».

«Εγώ δεν μπορώ να το δεχτώ αυτό».Ο Χαμπίμπ Σαμπά σήκωσε το κεφάλι. Τα κατακόκκινα μάτια

του πήραν έξαφνα ένα ύφος κατάπληκτο και φοβισμένο. Κοίτα-ξε ικετευτικά μια τον Ομάρ Γιούσεφ και μια τον Ελίας Μπισά-ρα. «Αμπού Ραμίζ, θες να μας βρούνε και νέες συμφορές;»

«Τι συμφορές; Εγώ θέλω να βοηθήσω να σωθεί ο γιος σου».Σε άλλη περίπτωση ο Ομάρ Γιούσεφ θα είχε φρίξει, αλλά η μα-κρά φιλία του με τον Χαμπίμπ Σαμπά τον έκανε να συγχωρεί τηναπόγνωση και την ανημποριά του.

«Μην προσπαθήσεις καν! Γιατί θα σκοτώσουνε τον Τζορτζ,και μετά θα ’ρθουν και θα σκοτώσουνε κι εμένα και τη φαμίλιατου και θα ρημάξουνε το σπιτικό μας. Θα το δεις. Έτσι και τουςαναγκάσεις να καλύψουν τα ίχνη τους, θα μας αφανίσουν ό-λους».

«Δηλαδή, θ’ αφήσεις τον Τζορτζ να πεθάνει; Πρέπει να μαρ-τυρήσει για να γλυτώσει το σπίτι σου;»

«Αμπού Ραμίζ!» Ο Ελίας Μπισάρα ύψωσε το φρύδι στον πα-λιό του δάσκαλο μ’ ένα ύφος προειδοποιητικό. «Είμαστε όλοιπάρα πολύ ταραγμένοι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ μετάνιωσε μονομιάς για τον δριμύ τόνο 165


του. Θυμήθηκε το πτώμα της Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν ξαπλωμέ-νο μπρούμυτα μες στα πεύκα, με τα μεριά γδαρμένα. Είχε δίκιοο Χαμπίμπ Σαμπά. Πιθανότατα η Ντιμά είχε πέσει θύμα της α-πόπειράς του να εξακριβώσει την αλήθεια για το φόνο του Λουάικαι να αθωώσει τον Τζορτζ από τις κατηγορίες που τον βάραιναν.Ένα κύμα φόβου τον διαπέρασε, λες και οι Ταξιαρχίες Μαρτύ-ρων τού την είχαν στημένη εκείνη ακριβώς τη στιγμή, για να προ -σθέσουν και το δικό του όνομα στη λίστα με τα πτώματα. Κοί-ταξε την αίθουσα ολόγυρα, μα είδε πως ήταν έρημη, εκτός απόέναν αστυνομικό που φρουρούσε την είσοδο.

Ο Χαμπίμπ Σαμπά κατέρρευσε στον κόρφο του Ομάρ Γιού-σεφ. «Ξέρω πόσο τον αγαπάς, Αμπού Ραμίζ. Υπήρξες υπόδειγμαγια τον Τζορτζ, πολύ ανώτερο κι από τον ίδιο του τον πατέρα.Εγώ ήμουνα πάντα εγωιστής και δειλός, κι ακόμα είμαι. Δε μουάξιζε τέτοιος γιος». Ύψωσε τη φωνή και ικέτεψε: «Εμένα να πυ-ροβολήσουν, όχι αυτόν! Εμένα να σκοτώσουν!»

Ο Ομάρ Γιούσεφ άπλωσε το χέρι του πίσω από την πλάτη τουΧαμπίμπ Σαμπά, περνώντας το κάτω από τη μασχάλη του. Τονβοήθησε να σηκωθεί με δυσκολία. Το μεγαλύτερο βάρος έπε σεστον Ελίας Μπισάρα. Οι τρεις άντρες προχώρησαν αργά προςτην πόρτα.

Καθώς έβγαιναν, ο αστυνομικός έκανε ένα διστακτικό βήμαπρος το μέρος τους. «Αμπού Ραμίζ», είπε επιφυλακτικά, σαν ναμην τολμούσε καν να απευθύνει το λόγο στον Ομάρ Γιούσεφ. «Έ -χω μια κόρη στην τάξη σου, τη Χαντιτζά Ζουμπεϊντά».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έμεινε για λίγο σκεφτικός. «Ο Μαχμούντδεν είσαι; Η Χαντιτζά μου ’χει μιλήσει για σένα». Θυμόταν πώςείχε καταφθάσει η μικρή στην τάξη μεταφέροντας την περιγρα-φή του πατέρα της, που τα είχε παραφουσκώσει σχετικά με τησύλληψη του Τζορτζ Σαμπά. Ήθελε να πει στον αστυνομικό ότιήταν κι εκείνος συνένοχος σε μια αποκρουστική παρωδία από-δοσης δικαιοσύνης, και ότι καλλιεργούσε τον πιο ελεεινό σπόροαχρειότητας του λαού τους στην ίδια του την κόρη. Τότε όμως,αισθάνθηκε το σώμα του Χαμπίμπ Σαμπά να βαραίνει στον ώμοτου, και άκουσε τον γέρο να κλαίει με αναφιλητά. Σκέφτηκε πό-σο πρέπει να υπέφερε ο Χαμπίμπ που είχε αφήσει το παιδί του1

66


ξεκρέμαστο. Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά στον αστυνο-μικό. «Η Χαντιτζά είναι λαμπρό μυαλό», αποκρίθηκε.

Ο αστυνομικός χαμογέλασε πλατιά. «Να ’σαι καλά, ουστάζ»,είπε. Καθώς ο Ομάρ Γιούσεφ και ο ιερέας έβγαιναν από την αί-θουσα υποβαστάζοντας τον Χαμπίμπ Σαμπά, ο αστυνομικός γύ -ρισε κι έσβησε τα φώτα.

167


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο εβΔομο

ΕίχαΝ πΕράΣΕΙ ΜόΛΙΣ πέΝΤΕ ώρΕΣ από ΤΗΝ απαγγΕΛία ΤΗΣ

θανατικής ποινής του Τζορτζ Σαμπά όταν η μπουλντόζα έ-φτασε στο σπίτι του Ομάρ Γιούσεφ. Την είχε ακούσει να πλησιά-ζει μέσα στην απόλυτη σιγαλιά της νύχτας, ενώ ο ίδιος καθότανάγρυπνος στη σάλα, με το απλανές βλέμμα του καρφωμένο στονμπουφέ όπου είχε φυλαγμένη την μποτίλια του Johnny Walkerαπό την οποία κερνούσε τον Χαμίς Ζεϊντάν. Λαχταρούσε μια γου -λιά ουίσκι τούτη την ώρα, να κυλήσει μέσα του καυτή, γδέρνο-ντας το λαιμό του. Γιατί ήταν απαγορευμένο. Γιατί θα του έκανεκακό, και δεν τον ένοιαζε. Γιατί θα τον μούδιαζε, να μην αισθά-νεται. Έτσι, απέμεινε καθιστός αυτές τις πέντε ώρες, ολομόναχος,να πνίγεται και να ασφυκτιά από την παγερή ακινησία του δρό-μου και το χαοτικό παραλήρημα του μυαλού του εξαιτίας τηςδιάψευσης των ελπίδων του. Κοίταζε το σκοτεινό παράθυρο καιαπορούσε που οι δρόμοι δεν ήταν γεμάτοι ανθρώπους οργισμέ-νους όσο ο ίδιος, για να ενωθεί μαζί τους και να φωνάξει με όλητου τη δύναμη ότι ένας αθώος άνθρωπος είχε καταδικαστεί σεθάνατο.

Το ρεύμα κόπηκε στις 4 π.μ., αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ παρέμει-νε στην πολυθρόνα του. Το σκοτάδι ήταν ευπρόσδεκτο· του ε-πέτρεπε να ξεχάσει το δωμάτιο, την πόλη, τη χώρα στην οποίαζούσε. Τυλίχτηκε πιο σφιχτά μες στο σακάκι του καθώς η πιο βα -θιά ώρα της νύχτας τρύπωνε στο σπίτι. Άγγιξε τους κάλυκες τουMAG στην τσέπη του. Τους είχε ζεστάνει το βάρος του γοφού του.Πώς ήταν δυνατόν τα εξαρτήματα ενός θανατηφόρου εργαλείουνα θερμαίνονται από το σώμα του, όταν αυτός ένιωθε το κρύονα τον περονιάζει; Σηκώθηκε και πήγε στον μπουφέ. Θα το έπι-νε τελικά εκείνο το ποτό.1

68


Μες στο σκοτάδι της σάλας, χτύπησε το καλάμι του στο τρα-πεζάκι κι έβρισε μέσα από τα δόντια του. Έφτασε στον μπουφέ,αλλά στο μεταξύ ο πόνος στο πόδι του τον είχε εξαγνίσει από τονπόθο του για ουίσκι. Το ηλεκτρισμένο τρέμουλο των νεύρων τουποδιού του του υπαγόρευε τι θα τον ωφελούσε. Έπρεπε να αι-σθάνεται τα πάντα τούτη την ώρα, όχι να αμβλύνει τις αισθήσειςτου με αλκοόλ. Είχε καθήκον να παραμείνει σε εγρήγορση, με τονου του καθαρό και ακέραιο, αφού ήξερε πόσο σημαντικό ήταννα μη λιποψυχήσει, να μην αφαιρεθεί. Όφειλε να γίνει το άκροαντίθετο του Χαμπίμπ Σαμπά. Δεν μπορούσε να επιτρέψει στονεαυτό του αδυναμίες κι εγωισμούς. Αν ο ίδιος ένιωθε μόνος καιδυστυχής στο κρύο και σκοτεινό καθιστικό του, πόσο πιο αξιο-θρήνητος θα πρέπει να ήταν ο Τζορτζ Σαμπά στο παγωμένο κε-λί του, κουβαριασμένος μέσα στο στενό πανωφόρι του Ομάρ Γιού -σεφ για να προφυλαχθεί από το νυχτερινό αγιάζι, που φυσούσεμανιασμένο μέσα από τα κάγκελα του παραθύρου; Και πόσο πιοπαγερό θα ήταν το χώμα που σκέπαζε την Ντιμά; Η θύμηση τουταπεινωτικού χαμού της, του κορμιού της εκτεθειμένου και κα-κοποιημένου, τον έκανε να λαχταρά όσο τίποτε άλλο να εκδικη-θεί το θάνατό της και να περισώσει τον αυτοσεβασμό του. Γύρι-σε και απομακρύνθηκε από τον μπουφέ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έτριψε τη γάμπα του και κάθισε μορφάζο-ντας από τον πόνο. Η φυσική του κατάσταση τον προβλημάτιζεακόμα και όταν ήταν στα καλύτερά του. Τώρα, η μελανιά πάνωαπό το χτυπημένο κόκαλο θα έκανε καμιά δεκαπενταριά μέρες ναφύγει. Θα κέντριζε σαν σουβλιά τα νεύρα του με κάθε αβέβαιοβήμα. Παρ’ όλα αυτά, ένιωθε ευγνωμοσύνη για τον πόνο, γιατί,όσο υπέφερε, είχε τη σιγουριά πως ήταν ζωντανός.

Έπειτα ήρθαν οι Ισραηλινοί. Ένα βαθύ μουγκρητό ακούστη -κε από την κορυφή του λόφου που υψωνόταν πάνω από την Ντε -χάισα. Ο Ομάρ Γιούσεφ το άκουσε και κατάλαβε μονομιάς ότιτο ρεύμα το είχαν κόψει οι στρατιώτες, για να μπορούν να κινού -νται αθέατοι. Αναρωτήθηκε μήπως έπρεπε να ξυπνήσει τη Μα-ριάμ ή τον Ραμίζ και τη φαμίλια του, στο υπόγειο διαμέρισμά τους.Πλησίασε στο παράθυρο και στάθηκε να παρατηρήσει κρυμμέ-νος στις σκιές. 1

69


Ένα τανκς κι ένα τεθωρακισμένο όχημα μεταφοράς προσω-πικού κατηφόριζαν το δρόμο, τραντάζοντας την άσφαλτο με τιςερπύστριές τους. Πίσω τους ακολουθούσε ένας πελώριος εκ-σκαφέας. Ήταν ψηλός όσο δύο τανκς το ένα πάνω στο άλλο. Τοτανκς και το ΤΟΜΠ στάθμευσαν στη γωνία, από τη μια και απότην άλλη πλευρά του δρόμου, καμιά δεκαριά μέτρα από το σπίτιτου Ομάρ Γιούσεφ. Ο εκσκαφέας πέρασε ανάμεσά τους, χαμή-λωσε το βραχίονα τόσο ώστε να βρει στο οδόστρωμα, και άρχισενα χαράζει ένα βαθύ αυλάκι κάθετα στο δρόμο. Το σκάψιμο τηςδαγκάνας στην άσφαλτο και στο βραχώδες υπόστρωμα αντηχού -σε όπως ο θόρυβος που ακούς μέσα στο κεφάλι σου αν μασου-λήσεις μια χούφτα φιστίκια με κλειστό στόμα.

«Ομάρ;» Η Μαριάμ φώναζε τον άντρα της, μισοκοιμισμένη,από την κρεβατοκάμαρα στο πίσω μέρος του σπιτιού. Ήρθε κιεκείνη στη σάλα, τυλιγμένη με μια μάλλινη ρόμπα. Μάζεψε ταανά κατα μαλλιά που σκέπαζαν το πρόσωπό της και προσπάθη-σε να δει τι συνέβαινε στο σκοτεινό δωμάτιο.

«Μην πλησιάσεις στο παράθυρο», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Την έχουν στήσει απέξω δύο τανκς».

«Μα τι κάνουν;» Η Μαριάμ βάδισε προς τον ήχο της φωνήςτου. Ο Ομάρ κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να διακρίνει πού ακρι-βώς βρισκόταν.

«Μην έρχεσαι στο παράθυρο, σου λέω! Κάτσε εκεί που είσαι.Πέσε να κοιμηθείς καλύτερα».

«Είσαι με τα καλά σου; Πώς να κοιμηθώ με το στρατό να κα-ραδοκεί στην εξώπορτα;»

«Τότε, μείνε εκεί που είσαι».«Βλέπεις τι κάνουν;»Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε πάλι το βλέμμα στον εκσκαφέα.

Το χαντάκι είχε φτάσει ήδη μέχρι τα μισά του δρόμου, κάνα δυομέτρα βαθύ κι άλλο τόσο στο πλάτος. «Σκάβουνε μια τρύπα κα-ταμεσής του δρόμου», είπε.

«Γιατί;»«Για να διακόψουν την κυκλοφορία μεταξύ Βηθλεέμ και

Ντεχάισα, φαντάζομαι».«Ναι, αλλά γιατί;»170


Το δίχως άλλο, προκειμένου ο στρατός να διασπάσει τις Τα-ξιαρχίες Μαρτύρων και τη Χαμάς σε μικρότερες ομάδες, δυσχε-ραίνοντας έτσι τη μεταφορά όπλων και εκρηκτικών. Αν ήθελαννα μετακινηθούν, οι ένοπλοι θα ήταν υποχρεωμένοι να κουβα-λάνε τις καραμπίνες τους και τα εκρηκτικά και τους όλμους χέριμε χέρι, από τη μια πλευρά του χαντακιού στην άλλη. Αν αναγκά -ζονταν να μεταφέρουν τα όπλα τους ακάλυπτοι, αυξάνονταν οιπιθανότητες να εντοπιστούν και να αναχαιτιστούν. Σε αυτή τηνπερίπτωση, ο εντοπισμός και η αναχαίτιση θα λάβαιναν χώρα στοκατώφλι του σπιτιού του Ομάρ Γιούσεφ, ενδεχομένως με σφαί-ρες ακροβολιστών ή με πυραύλους αέρος-εδάφους ή με οβίδεςτεθωρακισμένων, και μπορεί όλα αυτά να συνέβαιναν την ώραπου εκείνος ή τα εγγόνια του περνούσαν το δρόμο. Δεν ήθελε ναβάλει τέτοιες ιδέες στη Μαριάμ. «Γιατί μπορούνε, οι μπά σταρδοι,γι’ αυτό», είπε.

Παρ’ όλο το σκοτάδι, αντιλήφθηκε πως η Μαριάμ δεν είχεπειστεί. Ο ίδιος ήταν που της έλεγε πάντα ότι το τυφλό μίσος γιατους στρατιώτες οδηγούσε σε παρερμηνείες των κινήσεων τουστρατού. Ο κόσμος τούς αντιμετώπιζε σαν απάνθρωπα κτήνη, καιτούτο ήταν το πρώτο βήμα που τους οδηγούσε πράγματι στην α-ποκτήνωση.

«Δε σ’ έχω συνηθίσει να τους κακολογείς έτσι, Ομάρ».«Ωραία λοιπόν, τότε δεν ξέρω. Δεν ξέρω για ποιο λόγο κάνουν

ό,τι κάνουν. Το μόνο που με νοιάζει είναι να σηκωθούν να φύ-γουν, για να μπορέσουμε να ξαναγεμίσουμε αυτόν τον τεράστιο,καταραμένο λάκκο που ’χουν ανοίξει μες στη μέση του δρόμου».

Η Μαριάμ διέσχισε τη σάλα. Τα μάτια της είχαν προσαρμο-στεί πια στο σκοτάδι. Επιπλέον, γνώριζε καλύτερα απ’ ό,τι ο Ο-μάρ Γιούσεφ πού βρίσκονταν τα έπιπλα που της έκλειναν το δρό -μο, αφού ήταν δικό της καθήκον να τα καθαρίζει κάθε εβδομά-δα. Ακούμπησε το χέρι στον ώμο του άντρα της, κι εκείνος ά-πλωσε το δικό του και κράτησε σφιχτά τα δάχτυλά της.

«Εγώ νόμιζα πως ήρθαν να συλλάβουν τον Τζιχάντ Αουντέ»,του είπε.

Στο άκουσμα αυτού του ονόματος ο Ομάρ Γιούσεφ ανατρί-χιασε. Φαντάστηκε τον Τζιχάντ Αουντέ να ξεπροβάλλει με το ζο - 1

71


φερό, σαρκαστικό μειδίαμά του από κάποια σκοτεινή γωνιά τηςσάλας. Ωστόσο, πώς της είχε έρθει της Μαριάμ να αναφέρει τονΑουντέ; Σκέφτηκε μήπως ήθελε να πει ότι οι Ισραηλινοί ήξερανπως ο σύζυγός της έκανε έρευνα για τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων,οπότε οι στρατιώτες είχαν έρθει στο σπίτι του γνωρίζοντας πωςθα συνελάμβαναν τον Αουντέ επ’ αυτοφώρω, να παρακολουθείτο θήραμά του. «Από πού κι ως πού περίμεναν να βρουν τον Τζι -χάντ Αουντέ στο σπίτι μας;»

«Όχι στο δικό μας το σπίτι. Στο απέναντι. Μόλις μετακόμισεσ’ εκείνη εκεί την πολυκατοικία».

«Ποια λες;»«Του Άμτζαντ και της Λεϊλά».Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε το αντικρινό κτήριο. Ήταν μια τε-

τραώροφη, τετράγωνη πολυκατοικία με δώδεκα διαμερίσματακαι μια κεραία τηλεόρασης στην ταράτσα, στο σχήμα του πύρ-γου του Άιφελ. Διέτρεξε με το βλέμμα τα σκοτεινά παράθυρα,αναζητώντας το μοχθηρό πρόσωπο ή κάποιο ίχνος από το α-στραχάν καπέλο σε στυλ Σαντάμ Χουσεΐν. «Δεν τον έχω πετύχεινα μπαινοβγαίνει».

«Προχτές μετακόμισε. Μου το ’πε χτες η Λεϊλά. Έχει κατα-θορυβηθεί. Φοβάται ότι θα πλακώσουν οι στρατιώτες και θα ανα -τινάξουν όλο το κτήριο, ή ότι θ’ αρχίσουν να πέφτουν οι σφαίρεςβροχή. Έπιασε ήδη τον Αουντέ και του ’πε να μην αφήνει τουςάντρες του ν’ αράζουν στην είσοδο με τα πολυβόλα τους, τουλά -χιστον όταν είναι τα παιδιά της μπροστά».

«Κι αυτός τι της είπε;»«Η Λεϊλά μού είπε πως της μίλησε με μεγάλη ευγένεια και της

υποσχέθηκε ότι δε θα ξανάβγαιναν τα όπλα απ’ το διαμέρισμάτου».

«Καλοσύνη του».«Μετακόμισε και η φαμίλια του μαζί. Η Λεϊλά μού είπε πως

έφερε εδώ τη γυναίκα του και τα δυο παιδιά του».Ως εκείνη τη στιγμή, ο Ομάρ Γιούσεφ δεν είχε σκεφτεί ποτέ

τον Τζιχάντ Αουντέ είτε ως σύζυγο είτε ως πατέρα. Του φαινό-ταν αλλόκοτο να τον φαντάζεται σε τρυφερές στιγμές με τη γυ-ναίκα του ή να ταχταρίζει τα παιδιά του. Μπορούσε να φέρει στο1

72


νου του ακόμα και τον Χουσεΐν Ταμάρι, γεροδεμένο και φωνα-κλά, να παλεύει στα αστεία με τον μικρό του γιο. Αλλά η ιδέα ότιο Τζιχάντ Αουντέ μπορεί να συμμετείχε σε τέτοιες αθώες, οικο-γενειακές απολαύσεις ήταν κάτι το αδιανόητο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε αν ο Τζιχάντ Αουντέ γνώρι-ζε ότι έμενε απέναντι από τον δάσκαλο του σχολείου των Ηνω-μένων Εθνών, που είχε αναμετρηθεί με το αφεντικό του, τον Τα-μάρι, μόλις την προηγουμένη. Με κάποιον τρόπο, η σκέψη μιαςτόσο μεγάλης εγγύτητας με τον Αουντέ τον έκανε να αγωνιά πε-ρισσότερο απ’ ό,τι αν η Μαριάμ τού είχε πει πως ο Χουσεΐν Τα-μάρι είχε μετακομίσει απέναντί τους. Ο Αουντέ είχε πάνω του κά -τι πολύ πιο απρόβλεπτο, και, επιπλέον, παρόλο που διέθετε στοι-χεία για τη συμ μετοχή του Ταμάρι στη δολοφονία του Λουάι, οΟμάρ Γιούσεφ πίστευε ότι ο αρχηγός των Ταξιαρχιών Μαρτύ-ρων πορευόταν σύμφωνα με κώδικες τιμής της φυλής του, τουςοποίους ο Αουντέ θα περιφρονούσε. Ο Τζιχάντ Αουντέ είχε κάτιτο απογυμνωμένο, το λυκόμορφο, που έκανε το στόμα του ΟμάρΓιούσεφ να ξεραίνεται από το φόβο. Μπαίνοντας στο αρχηγείοτου Χουσεΐν Ταμάρι, ήξερε, αν μη τι άλλο, πως εκεί μέσα ήτανασφαλής. Ο Ταμάρι δε θα ατίμαζε ποτέ τον εαυτό του και τη φα -μίλια του σκοτώνοντας έναν επισκέπτη. Ο Ομάρ Γιούσεφ συλ-λογίστηκε τι θα έκανε αν ο επικεφαλής ήταν ο Τζιχάντ Αουντέ.Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα είχε αναγκαστεί να ακολουθή-σει την ίδια πορεία, δεν ήταν όμως και τόσο βέβαιος για το κατάπόσον θα είχε φύγει από το λημέρι των ενόπλων ζωντανός.

Ο εκσκαφέας έφτασε στην άκρη του δρόμου. Ο Ομάρ Γιού-σεφ απομακρύνθηκε λίγο από το παράθυρο και αναρωτήθηκεαν ο οδηγός σκόπευε να συνεχίσει το σκάψιμο προς την ίδια κα-τεύθυνση, κόβοντας το σπίτι του στα δύο.

«Το όπλο σου, Ομάρ! Μην μπουκάρει ο στρατός και το βρει»,είπε η Μαριάμ.

«Δεν είναι δικό μου το όπλο. Έτσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται ναψάξουν το σπίτι. Τουλάχιστον όχι με τον εκσκαφέα».

Καθώς ο εκσκαφέας σήκωνε τη δαγκάνα του από το χαντά-κι, ένας πίδακας νερού ξεπήδησε από μέσα.

«Έκοψαν τους σωλήνες!» είπε η Μαριάμ. 173


Το νερό τινάχτηκε στον αέρα για μια στιγμή, βάφτηκε με τοαχνό, μολυβένιο φως του φεγγαριού, που διαπερνούσε τον συν-νεφιασμένο ουρανό, και στη συνέχεια εξαφανίστηκε μέσα στοχαντάκι. Η δαγκάνα του εκσκαφέα έμεινε μετέωρη, έτοιμη ναβουτήξει πάλι στο χώμα, μα ξαφνικά το όχημα έκανε μεταβολήκαι άρχισε να απομακρύνεται. Το ΤΟΜΠ ξεκίνησε και αυτό στοκατόπι του. Το τανκς έφυγε τελευταίο, σπινιάροντας μ’ ένα βρυ-χηθμό προς το λόφο που θα τους οδηγούσε, παρακάμπτοντας τηνΝτεχάισα, στην Μπέιτ Σαχούρ και στο στρατόπεδο.

Η Μαριάμ συνέχισε να του σφίγγει το χέρι ώσπου ο ήχος τωνερπυστριοφόρων χάθηκε σχεδόν, και μετά χαλάρωσε, ενώ ο Ο-μάρ Γιούσεφ χάιδευε την παλάμη της, αμίλητος. Για μια φευγα-λέα στιγμή ένιωσε σχεδόν γαλήνιος, μες στο σκοτάδι και στη σι-γαλιά με τη γυναίκα του. Έπειτα, το χέρι της έσφιξε πάλι το δικότου με δύναμη, διακόπτοντας την ονειροπόλησή του.

«Τι μυρίζει έτσι;» ρώτησε η Μαριάμ.Μια υγρή δυσοσμία πλανιόταν στον παγερό αέρα. Την ίδια

στιγμή, από το κατώι ακούστηκε σαματάς. Τα παιδιά του Ραμίζάρχισαν να στριγγλίζουν, και ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε τον γιο τουνα μιλάει στη γυναίκα του με τόνο επιτακτικό. Η πόρτα στη βά-ση της σκάλας άνοιξε, και τα παιδιά ανέβηκαν τρέχοντας. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ σηκώθηκε και βγήκε στο χολ. Το μικρότερο από ταδυο κορίτσια έκλαιγε. Η Νάντια τύλιξε τα χέρια της γύρω από τοσβέρκο της μικρής αδελφής της. Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσεξε ότι ηΝάντια ήταν ήρεμη και σιωπηλή. Της χαμογέλασε και χάιδεψετο μάγουλό της. Ο Ραμίζ ανέβηκε τα σκαλιά κουβαλώντας τονμικρούλη Ομάρ, που ρουθούνιζε και ήταν ακόμα μισοκοιμισμέ-νος. Έβαλε το αγοράκι να καθίσει σε μια πολυθρόνα και αντάλ-λαξε ένα βιαστικό βλέμμα με τους γονείς του.

«Το υπόγειο πλημμύρισε!» είπε, τρέχοντας πάλι προς τη σκάλα.Ο Ομάρ Γιούσεφ ακολούθησε τον γιο του. Στη βάση της σκά-

λας, τα δύο τελευταία σκαλιά είχαν βυθιστεί ήδη στο νερό. Τονερό ήταν μαύρο στο σκοτάδι, μα ο Ομάρ Γιούσεφ κατάλαβε απότην μπόχα πως ήταν λύματα υπονόμου. Ο σωλήνας τον οποίοείχε κόψει ο εκσκαφέας άδειαζε τις ακαθαρσίες μέσα στο σπίτιτου. Ο Ομάρ έβγαλε τα σκαρπίνια και τις κάλτσες του, τύλιξε τις1

74


κάλτσες, τις έχωσε στα σκαρπίνια, τα ακούμπησε όλα στο πέμπτοσκα λοπάτι και προχώρησε τσαλαβουτώντας μέσα στο γλιτσια-σμένο νερό. Ο Ραμίζ και η Σάρα πέρασαν πλάι του σαν αστρα-πή, κουβαλώντας τα λεπτά στρώματα των παιδιών από αφρο-λέξ και το λάπτοπ του Ραμίζ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έφτασε στην πίσω πόρτα, την άνοιξε καιάρχισε ν’ αδειάζει τα λύματα στον νυχτωμένο δρόμο μ’ ένα κα-τσαρόλι. Η πλάτη του τον πονούσε κάθε φορά που έσκυβε να μα -ζέψει το νερό, αναποδογυρίζοντας το κατσαρόλι στα σκαλοπά-τια του υπογείου. Η στάθμη ανέβηκε, φτάνοντας σχεδόν ίσαμε ταγόνατά του. Η παγωμένη γλίτσα ανακούφιζε τη μελανιά στο κα-λάμι του, αν και ο Ομάρ κόντευε να ξεράσει από τη βρόμα. Τουφαινόταν πολύ ταιριαστό ν’ αδειάζει ακαθαρσίες από το σπί τι τουμε τόσο απελπιστικά ανεπαρκή εργαλεία. Αυτό ακριβώς πάσχι-ζε να κάνει από τη στιγμή που συνέλαβαν τον Τζορτζ Σαμπά. Τομυαλό του ήταν γεμάτο οργή και φόβο, αγανάκτηση και παθια-σμένη προσήλωση από εκείνο το πρωινό που η μικρή ΧαντιτζάΖουμπεϊντά μπήκε στην τάξη φέρνοντας τα μαντάτα της επι-δρομής στο σπίτι του Τζορτζ. Τώρα, η κόπρος της πόλης του τοντύλιγε, απτή και αποκρουστική, έρποντας ολοένα πιο ψηλά σταπόδια του και προκαλώντας του ναυτία.

Σταμάτησε για λίγο και με απαλές κινήσεις τέντωσε την πλά-τη του. Έστρεψε το βλέμμα στον νυχτερινό ουρανό. Την επομέ-νη θα επιδιόρθωναν τους σωλήνες. Θα καθάριζαν το υπόγειο, καιτα εγγόνια του θα επέστρεφαν όσο πιο σύντομα γινόταν στα κρε -βάτια τους. Ωστόσο, αυτό δε θα έβαζε τέλος στη δυσωδία. Οιανα θυμιάσεις θα συνέχιζαν να του τρυπούν τα ρουθούνια, καιήξερε πως στα όνειρά του θα ένιωθε το βόρβορο να σκεπάζει σι-γά σιγά το δέρμα του.

175


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο ογΔοο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ κρΕΒαΤώΘΗκΕ ΜΕ γρίπΗ. Η αρρώΣΤΙα ξΕκΙ-νησε από τα πόδια του, έπειτα από τη νυχτερινή τους κα-

ταβύθιση στα παγωμένα λύματα του υπογείου. Μέχρι ο Δήμοςνα διακόψει τη ροή του οχετού και ο Ομάρ Γιούσεφ ν’ αδειάσειαπό την πίσω πόρτα τις ακαθαρσίες με το κατσαρόλι, τα γόνατάτου είχαν πετρώσει και ήταν καυτά στην αφή σαν από πυρετό.Η πλάτη του τον πονούσε. Το πρόσωπό του κολλούσε από τονκρύο ιδρώτα. Ο σφυγμός του κάλπαζε.

Η Μαριάμ ξαπόστειλε τον άντρα της στην κρεβατοκάμαρανα αναπαυθεί και φώναξε τους γείτονές τους για να φτυαρίσουντα λιγοστά λύματα που είχαν απομείνει στο υπόγειο και να σα-πουνίσουν τα πλακάκια ώσπου να υποχωρήσει η μπόχα του υ-πονόμου. Ο Ομάρ ξάπλωσε στο κρεβάτι του. Ο πόνος σφυροκο-πούσε την πλάτη του, θαρρείς και ένα μικρό παιδί τον κλοτσούσεστη ράχη συγχρονισμένα με το χτύπο της καρδιάς του. Θα υπο-χρεωνόταν να αναβάλει την έρευνά του για μια δυο μέρες, προ-κειμένου να γίνουν τα μερεμέτια στους σωλήνες και στο υπόλοι-πο σπίτι. Έπρεπε να αναρρώσει από τα υγρά νυχτερινά γυμνά-σια. Δεν είχε χρόνο για χάσιμο, ούτε αυτός ούτε ο Τζορτζ Σαμπά.Προσπάθησε να ανακαθίσει, μα η πλάτη του επαναστάτησε, καισωριάστηκε πάλι, τρέμοντας από το κρύο, παρόλο που η Μαριάμείχε ανάψει τη θερμάστρα υγραερίου. Ωστόσο, το δωμάτιο ήταν ή -δη υπερβολικά ζεστό, οπότε ξεκούμπωσε το πουκάμισό του μέχριτην κοιλιά. Οι τριχούλες γύρω από τον αφαλό του είχαν μουλιά-σει από τον ιδρώτα. Κι όμως, κρύωνε. Κρύωνε ενώ θα έπρε πε ναζεματάει, κι ένιωθε εξαντλημένος από τον πυρετό ενώ θα έπρε -πε να είναι ρωμαλέος, υψώνοντας σθεναρά το παράστημά του1

76


ενάντια στις αδικίες που βάραιναν τον Τζορτζ. Φα νταζόταν τονφίλο του στο παγερό κελί του αρχηγείου της αστυνομίας. Συλλο-γιζόταν τι θα έλεγε αν έβλεπε τον Ομάρ Γιούσεφ πεσμένο τάβλαμε το πουκάμισο ανοιχτό, την πλαδαρή κοιλιά του καταϊδρωμέ-νη και τη θερμάστρα αναμμένη στο φουλ.

Κάποιος χτυπούσε την εξώπορτα. Η γειτόνισσά του, η ΛεϊλάΣαλμάν, έβαλε το κεφάλι στο άνοιγμα της πόρτας. Ήταν μια πρό-σχαρη γυναίκα, που εργαζόταν στο τοπικό πανεπιστήμιο ως γραμ -ματέας του διευθυντή. Ο Ομάρ Γιούσεφ απολάμβανε πολύ τη συ -ντροφιά της, αφού ήταν μία από τους λίγους γνωστούς του πουδεν ενδιαφερόταν τόσο για την ιντιφάντα όσο για την ιστορίατης τέχνης, τις συνταγές για δίπλες γεμιστές με κιμά –μια παραλ-λαγή του παραδοσιακού κουμπέχ *– και την αρχαιολογία. Δεν εί-χε πατήσει ακόμα τα σαράντα, και είχε πάρει κάμποσα κιλά με-τά την τελευταία της γέννα, πριν από τέσσερα χρόνια. Διέθετε μιαπληθωρική, μητρική στρογγυλάδα, που έκανε τον Ομάρ Γιούσεφνα αναρωτιέται πώς θα ένιωθε αν την άγγιζε, αν την κρατούσεστην αγκαλιά του. Έπαιζε συχνά με τη σκέψη τού τι θα επακο-λουθούσε σε περίπτωση που η Λεϊλά έμπαινε ξαφνικά στην κρε-βατοκάμαρά του, αλλά οι φαντασιώσεις αυτές δεν περιλάμβα-ναν συνήθως τον ίδιο σακατεμένο από τον πυρετό και τον πόνοστην πλάτη. Η Λεϊλά μπήκε φουριόζα στο δωμάτιο, φορώνταςμια παλιά γκρίζα φόρμα και ροζ γάντια κουζίνας, και του πρό-σφερε ένα φλιτζανάκι καφέ.

«Σ’ τον έφτιαξα σαάντα, όπως τον πίνεις, Αμπού Ραμίζ», είπε.Ο Ομάρ Γιούσεφ προσπάθησε να ανασηκωθεί για να πάρει

το φλιτζάνι, αλλά η πλάτη του τον γράπωσε σαν μέγγενη και κα-τέρρευσε πάλι. Η Λεϊλά άφησε τον καφέ στο κομοδίνο και στη-ρίχθηκε με το ένα γόνατο πάνω στο κρεβάτι. Έπιασε σφιχτά τονΟμάρ Γιούσεφ από τις μασχάλες και τον βοήθησε να ανακαθί-σει. Ήταν μια γελοία εικόνα, η πονεμένη κραυγή του να πνίγεταιμέσα στα μεγάλα της στήθη. Ο Ομάρ Γιούσεφ καταράστηκε τηναξιοθρήνητη όψη που πρέπει να παρουσίαζε σε μια γυναίκα την

177* Έδεσμα της λεβαντίνικης κουζίνας από πλιγούρι και μοσχαρίσιο ή αρνί-

σιο κιμά, με διάφορους τρόπους παρασκευής. (Σ.τ.Μ.)



οποία έβρισκε ελκυστική. Εκείνη κάθισε στην άκρη του κρεβα-τιού και του έδωσε τον καφέ του.

«Η Ουμ Ραμίζ μου ζήτησε να ’ρθω να βάλω ένα χεράκι», εί-πε. «Στο υπόγειο επικρατεί απίστευτο χάος».

Στο άκουσμα του ονόματος της γυναίκας του, ο Ομάρ Γιού-σεφ ντράπηκε και αισθάνθηκε εντελώς ανόητος για τις φαντασιώ -σεις του με τη Λεϊλά. Ήπιε τον καφέ του ανασαίνοντας βαριά.

«Σ’ ευχαριστώ για όλα, Λεϊλά».«Στα δύσκολα χρειάζονται οι γείτονες, Αμπού Ραμίζ».Ο χοντροκομμένος καφές ήταν υπέροχος, όπως τον προτι-

μούσε. Τον αποτελείωσε κι έδωσε στη Λεϊλά το φλιτζάνι μαζί μετο επίχρυσο πιατάκι του. «Μια που μιλάμε για γείτονες, έμαθαότι έχετε καινούργιο ένοικο στην πολυκατοικία σας», είπε.

«Όχι μονάχα στην πολυκατοικία μας. Στο διπλανό διαμέρι-σμα! Και μόνο που σκέφτομαι πως ένας τοίχος χωρίζει όλους αυ -τούς τους άντρες με τα πολυβόλα τους από την κάμαρα των παι -διών μου, μου σηκώνεται η τρίχα».

«Δε μένει μόνον ο Τζιχάντ Αουντέ με τη φαμίλια του;»«Αυτός και η φαμίλια του είναι, ναι. Η γυναίκα του, κι έχουν

και δυο παιδιά, νομίζω. Αλλά κάθε τρεις και λίγο κουβαλιούνταικι ένα σωρό άντρες, με ό,τι όπλο μπορείς να φανταστείς. Χτες τοβράδυ ήμουνα σίγουρη ότι τα τανκς που κάνανε το δρόμο ρη-μαδιό είχαν έρθει για να τον μαζέψουν, ή για να γκρεμίσουν όλητην πολυκατοικία. Την περιμένω ακόμη αυτήν τη νύχτα, και εί-μαι βέβαιη πως θα ’ρθει».

«Εγώ είμαι σίγουρος ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο,Λεϊλά».

«Τότε, είσαι ο μόνος που έχει αυτήν τη βεβαιότητα. Μέχρικαι οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων προετοιμάζονται για ένα τέτοιοενδεχόμενο».

«Τι εννοείς; Οχυρώνονται στο διαμέρισμα;»«Όχι, σχεδιάζουν κατά πού θα τρέξουν να κρυφτούν. Πήγα

και βρήκα τον Τζιχάντ Αουντέ και του ζήτησα να κρατάει τα ό-πλα στο σπίτι του, για να μην τα βλέπουν τα παιδιά μου στο διά-δρομο, όταν βγαίνουν να παίξουν. Ήταν ευγενέστατος. Μου εί-πε ότι δε θ’ αφήνει στο εξής τα όπλα μες στη μέση. Φαίνεται πως1

78


με συμπάθησε, οπότε κι εγώ τον ρώτησα εάν ανησυχεί μήπωςέρθουν και τον πιάσουν οι Ισραηλινοί».

«Και τι σου είπε;»«Μου είπε: “Απ’ ό,τι βλέπω, εσύ ανησυχείς μην κουβαληθούν

εδώ οι Εβραίοι για μένα, και βρεις κι εσύ τον μπελά σου, αδελφήμου. Μη φοβάσαι. Έτσι και εισβάλουν στην πόλη μας, θα φύγωαπ’ το διαμέρισμα. Εξάλλου, μένει και η φαμίλια μου εδώ, καινοιάζομαι και για τη δική τους ασφάλεια. Σκοπεύω να καταφύ-γω στο Ναό της Γεννήσεως. Οι Εβραίοι δεν τολμάνε να πατή-σουν εκεί, οπότε θα ’μαι ασφαλής”».

«Θα πάει να κρυφτεί στην εκκλησία; Τίποτα δε σέβεται;»«Δε νομίζω ότι τον απασχολεί ο σεβασμός, Αμπού Ραμίζ.

Πρόκειται για πόλεμο μέχρι θανάτου, κρίνοντας απ’ το οπλο-στάσιο που ’χει μαζέψει στο διαμέρισμά του. Είναι ικανός για όλαπροκειμένου να ξεφύγει απ’ τους Ισραηλινούς, ακόμα κι αν αυ-τό σημαίνει να λουφάξει στην κρύπτη όπου γεννήθηκε ο ίδιος οΧριστός».

«Θα τον αφήσουν να μπει οι μοναχοί;»«Υποθέτω πως αυτό εξαρτάται απ’ το αν θα τους σημαδεύει

με το όπλο ή όχι, έτσι δεν είναι; Δε θέλουν όλοι να γίνουν μάρ-τυρες». Η Λεϊλά σηκώθηκε παίρνοντας μαζί της το φλιτζάνι τουκαφέ. «Οι μοναχοί θα πρέπει επίσης να λάβουν υπόψη τους ότι,αν απαγορεύσουν την είσοδο στους ενόπλους, μπορεί να δώσουντην εντύπωση ότι όλοι οι χριστιανοί στην πόλη είναι εναντίον τηςαντίστασης. Τους λένε που τους λένε καταδότες τούς χριστια-νούς... άμα γίνει και κάτι τέτοιο, θα ’χουν και απτές αποδείξεις,καλά δε λέω;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε τα βήματα της Λεϊλά να κατευθύ-νονται προς την κουζίνα. Το φλιτζάνι του καφέ κροτάλισε στοπιατάκι του καθώς το ακούμπησε στο τραπέζι, κι έπειτα η Λεϊλάκατέβηκε στο υπόγειο να βοηθήσει με τη λάτρα.

Άρα ο Τζιχάντ Αουντέ θα έτρεχε να κρυφτεί στο Ναό της Γεν -νήσεως, σε περίπτωση που έρχονταν να τον συλλάβουν οι Ισ-ραηλινοί. Αν είχε έστω και μερικά λεπτά προβάδισμα, ο ένοπλοςθα πρόφταινε να τρυπώσει στα στενοσόκακα του σουκ. Από εκεί,θα διέσχιζε απλώς την Πλατεία της Φάτνης και θα βρισκόταν 1

79


στο ναό. Σε μια από τις σπουδαιότερες εκκλησίες όπου γης. Εφό -σον οι ιερείς δεν έκλειναν την Πύλη της Ταπεινοφροσύνης προ-τού προλάβει να φτάσει, ο Αουντέ θα τα κατάφερνε να μπει μέ-σα. Από εκεί και πέρα θα ήταν ασφαλής. Οι στρατιώτες δε θατολμούσαν να τον ακολουθήσουν στο σκοτεινό εσωτερικό τηςεκκλησίας. Ο Ομάρ Γιούσεφ φαντάστηκε την παγκόσμια κατα-κραυγή κατά των Ισραηλινών έτσι και άνοιγαν πυρ μέσα στη βυ-ζαντινή βασιλική, ή αν κατόρθωναν να σκοτώσουν τον ΤζιχάντΑουντέ στην ελικοειδή σκάλα που οδηγούσε στο σπήλαιο της γέν -νησης του Ιησού.

Το όλο σχέδιο ίσως αποδεικνυόταν σωτήριο για τον ΤζιχάντΑουντέ, αλλά θα ήταν καταστροφή για τη Βηθλεέμ. Μπορεί οιΙσραηλινοί να εισέβαλλαν εντέλει στο ναό. Ενδεχομένως να σκο -τώνονταν και ορισμένοι ιερείς. Ή μπορεί οι ιερείς να έδιωχναντον Αουντέ από την εκκλησία με τις κλοτσιές, και ο μουσουλμα-νικός πληθυσμός της πόλης να ξεσηκωνόταν εναντίον των χρι-στιανών. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε κατά πόσον θα έπρεπενα μεταφέρει τη συγκεκριμένη πληροφορία σε κάποιο υψηλό-βαθμο στέλεχος του κλήρου. Αν τους προειδοποιούσαν έγκαι-ρα, ίσως προλάβαιναν να κλειδώσουν τις πύλες, οπότε οι ένο -πλοι θα έμεναν απέξω. Θα πήγαινε να βρει τον Ελίας Μπισάρακαι θα του μιλούσε σχετικά. Μόλις καλυτέρευε η μέση του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε να ξαπλώσει πάλι, αλλά είχε παγι-δευτεί στην καθιστή στάση που τον είχε αφήσει η Λεϊλά. Σύρθη-κε λίγο προς τα μπρος για να χαμηλώσει το κορμί του, μα το μό-νο που κατάφερε ήταν να μετατοπίσει την πλάτη του σε μια πο-λύ επώδυνη θέση. Με τιτάνιες προσπάθειες, έπεσε στο πλάι καιαπέμεινε εκεί ασθμαίνοντας, η βαριά του ανάσα συντονισμένημε τις αλλεπάλληλες σουβλιές στη μέση του.

Σε αυτήν τη στάση τον βρήκε ο Χαμίς Ζεϊντάν νωρίς το ίδιοβράδυ. Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε την ανοιχτόκαρδη φωνή του αρ -χηγού της αστυνομίας στο ισόγειο, και τη Μαριάμ να του αποκρί -νεται γελώντας. Η γυναίκα του απολάμβανε την κρίση, και ο θυ-μός της για τις ζημιές των Ισραηλινών είχε μετριαστεί από τη με-γαλοψυχία των φίλων, που την είχαν συντρέξει στην ανάγκη της.Ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε πως ο Χαμίς Ζεϊντάν θα ανέβαινε να1

80


τον δει. Πάλεψε να γυρίσει ανάσκελα, μα δεν μπορούσε να κου-νηθεί. Ίδρωνε και ξεΐδρωνε όταν ο αρχηγός της αστυνομίας μπή -κε στην κρεβατοκάμαρα.

«Τα χάλια σου έχεις, Αμπού Ραμίζ». Ο Χαμίς Ζεϊντάν έφερεμια καρέκλα στην άκρη του κρεβατιού. Ετοιμαζόταν να καθίσει,αλλά την τελευταία στιγμή αποφάσισε να μετακινήσει τον ΟμάρΓιούσεφ σε μια στάση πιο βολική. «Κάτσε να σε βοηθήσω να ση-κωθείς».

«Μπορώ και μόνος μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Όπως και να ’χει». Ο Χαμίς Ζεϊντάν σήκωσε τον φίλο του

και τον έβαλε να καθίσει μ’ ένα μαξιλάρι πίσω από την πλάτητου, καταμεσής του κρεβατιού.

Ο Ομάρ Γιούσεφ τον έκανε πέρα. «Άσε με ήσυχο!»Ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν έχασε την καλή διάθεση που είχε μοι-

ραστεί με τη Μαριάμ και τους άλλους στο ισόγειο. Κούνησε τογαντοφορεμένο τεχνητό χέρι του παιχνιδιάρικα. «Όλα αυτά μούθυμίζουν τη Δαμασκό, τότε που μ’ είχαν πυροβολήσει στην πλά-τη, αφού το ’σκασα από την Ιορδανία κατά τη διάρκεια του Μαύ -ρου Σεπτέμβρη. Σου ’χω πει ποτέ την ιστορία; Παρά τρίχα δε μεσυνέλαβε ο βασιλιάς Χουσεΐν, κι αναγκάστηκα να δραπετεύσωαπό τα σύνορα Συρίας-Ιορδανίας μαζί με τον Αμπού Μπακρ, ξέ -ρεις ποιον λέω, τον φίλο μου από τη Ματζντάλ, που τώρα έχεικατέβει στη Γάζα και δουλεύει στην Υπηρεσία Πληροφοριών. Ω -στόσο, είχαμε υπόψη μας ότι μας ακολουθούσαν. Στο τέλος, με πέ -τυχαν πάνω που ετοιμαζόμουνα να φύγω για Λίβανο. Οι γιατροίμου ’παν πως ήμουνα τυχερός που η σφαίρα δε βρήκε τη σπον-δυλική μου στήλη, διαφορετικά τώρα θα ’μουνα χειρότερο ερεί-πιο από εσένα. Αν και, βέβαια, φαντάζομαι ότι το μόνο που μπο-ρεί να κάνει τον οποιονδήποτε χειρότερα από εσένα είναι πράγ-ματι μια σφαίρα στη σπονδυλική στήλη».

«Γιατί, σκοπεύει να με πυροβολήσει κανένας στη σπονδυλικήστήλη;»

Η κεφάτη ψιλοκουβέντα του Χαμίς Ζεϊντάν κόπηκε μαχαίρι.«Είναι πολύ πιθανό».

«Ήρθες να μου φέρεις κανένα μήνυμα από δαύτους;»«Δεν είμαι τσιράκι τους». Ο αρχηγός της αστυνομίας θύμωσε. 1

81


«Πάντως, μια χαρά σε είδα όταν τους μετέφερες το άλλο μή-νυμα, εκείνο που ευθύνεται για το θάνατο της Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν».

«Πάλι τα ίδια θα λέμε; Δεν το πιστεύω. Ειλικρινά, νομίζεις πωςθα μοιραζόμουνα πληροφορίες που μου εμπιστεύτηκες με αν-θρώπους ικανούς για φόνο; Ακόμα κι αν ήξερα χωρίς αμφιβο-λία ποιος δολοφόνησε την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν, δε θα έστρε-φα ποτέ τους φονιάδες της στα ίχνη σου».

«Ξέρεις καλά ποιοι είναι οι φονιάδες της».«Όχι, δεν ξέρω. Αν είχα αποδείξεις, θα προχωρούσα σε συλ-

λήψεις. Όπως σου είπα, υποπτεύομαι ότι πρόκειται για έγκληματιμής. Ο πατέρας ή ο αδελφός μπορεί να νόμιζαν πως ξενοκοι-μάται, και τη σκότωσαν για να μην ατιμάσει τον νεκρό της σύζυ -γο. Ή ίσως είχε στ’ αλήθεια ραντεβού μ’ έναν άντρα στο δάσοςόταν θα νύχτωνε· με κάποιον που δεν ήταν σε θέση να κουμα-ντάρει τον πόθο του. Αλλά δεν έχω τον τρόπο ν’ αποδείξω τίπο-τε απ’ όλα αυτά. Όχι προς το παρόν».

«Όταν πήγαμε να δούμε τη σορό της, μου είπες πως η υπόθε -ση αυτή είναι πιο περίπλοκη απ’ όσο νομίζω. Τι μου κρύβεις;»

«Μόνον ό,τι μπορεί να σε βλάψει».«Σήκω φύγε! Άμα δεν είσαι ειλικρινής μαζί μου, δε σε θέλω

μες στο σπίτι μου».Ο Χαμίς Ζεϊντάν κοίταξε στα μάτια τον κρεβατωμένο δά-

σκαλο. Με σιγανή φωνή είπε: «Ήρθα να σου πω ότι ο πρόεδροςυπέγραψε την απόφαση εκτέλεσης του Τζορτζ Σαμπά. Έχουν ο-ρίσει και ημερομηνία».

Ο Ομάρ Γιούσεφ τον άκουγε σιωπηλός και ασάλευτος.«Ο Τζορτζ θα εκτελεστεί μεθαύριο, στις δώδεκα το μεσημέρι».«Δε γίνεται, είναι πολύ νωρίς».«Νωρίς για ποιο πράγμα; Για ν’ αποδείξεις την αθωότητά του;

Δεν μπορείς να τον βοηθήσεις, Αμπού Ραμίζ». Ο Χαμίς Ζεϊ ντάναπόθεσε το καλό του χέρι στο πόδι του Ομάρ Γιούσεφ. «Πρέπεινα σκεφτείς και τον εαυτό σου, να προστατέψεις τον εαυτό σουκαι τους δικούς σου. Ο Τζορτζ δε σώζεται πια».

Μα τον εαυτό μου προστατεύω, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιού-σεφ. Έτσι και πεθάνει ο Τζορτζ μ’ αυτόν τον βδελυρό τρόπο, κα-1

82


λύτερα να με στήσουν κι εμένα στον ίδιο πάσσαλο με δεμένα τα μά-τια – τόσο μεγάλο είναι το κομμάτι του εαυτού μου που θα πεθάνειμαζί του.

«Πρέπει να φροντίσεις να γίνεις καλά και να επιστρέψεις στοσχολείο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε παραξενεμένος τον Χαμίς Ζεϊντάν.«Καλά, δεν άκουσες πως θα βγω στη σύνταξη;»

Ο Χαμίς Ζεϊντάν κούνησε αρνητικά το κεφάλι. «Το αφεντικόσου, ο Αμερικάνος, ο Στέντμαν, όπου σταθεί κι όπου βρεθεί λέειότι δεν πρόκειται να σ’ αφήσει να βγεις στη σύνταξη. Σοβαρά τώ -ρα, όποιον βρει μπροστά του αυτό τού λέει. Μέχρι που πέρασεαπό το τμήμα σήμερα το πρωί, να μας το ανακοινώσει. Δεν ξέρωτι του είπες, κι αν πράγματι σου είχε ζητήσει να παραιτηθείς, πά-ντως τώρα φαίνεται διατεθειμένος να κάνει τα πάντα για να μηντου φύγεις».

Μπορείς να κάνεις θαύματα επικαλούμενος την πολιτισμική ευ-αισθησία ενός ανίδεου, φιλελεύθερου σνομπ, συλλογίστηκε ο ΟμάρΓιούσεφ. Αν ήταν λιγότερο δυστυχής και καχύποπτος, θα ήθελεόσο τίποτε άλλο να επαναλάμβανε το καλαμπούρι στον Χαμίς Ζε -ϊντάν, μα ο πυρετός και η επικείμενη εκτέλεση του Τζορτζ Σα μπάείχαν παγώσει τις ρυτίδες του γέλιου γύρω από τα μάτια του.

«Ο Στέντμαν είπε ακόμα ότι η αναπληρώτρια δεν τα ’βγαζε πέ-ρα, κι ότι θα διδάσκει ο ίδιος τα τμήματά σου ώσπου να επιστρέ-ψεις». Ο Χαμίς Ζεϊντάν σηκώθηκε και χτύπησε φιλικά το πόδι τουΟμάρ Γιούσεφ. «Να πηγαίνω κι εγώ. Ο Αλλάχ να σε βοηθήσει ναγιάνεις. Και κοίτα να γυρίσεις στη δουλειά σου στο σχολείο».

«Θα γυρίσω», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Αύριο το πρωί θα επι-στρέψω στην παλιά μου έδρα».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν χαμογέλασε κι έφυγε.Ο Ομάρ Γιούσεφ πρόσταξε την πλάτη του να συνέλθει. Είχε

λιγότερο από δύο μέρες για να σώσει τον Τζορτζ Σαμπά. Ίσωςμπορούσε να πείσει τον δικαστή ν’ αλλάξει την ετυμηγορία. Θαέπαιρνε μαζί του το παλιό Webley και τους κάλυκες του MAG,και θα τα έδειχνε στον δικαστή. Βασιζόταν στην αμυδρή ανάμνη -ση της γνωριμίας τους σ’ εκείνη τη δεξίωση των Ηνωμένων Ε-θνών, εδώ και λίγους μήνες. Μπορεί ο δικαστής να τον θυμόταν. 1

83


Ο πρόεδρος είχε υπογράψει ήδη την απόφαση. Κανένας ε-κτός από τον Ομάρ Γιούσεφ δεν έδειχνε διατεθειμένος να απο-τρέψει την εκτέλεση. Αλλά έπρεπε να προσπαθήσει.

Είχε σκοτεινιάσει κι έκανε κρύο. Το ψηφιακό ρολόι στο κομο-δίνο έλαμπε κατακόκκινο μέσα στο ζοφερό απόβραδο. Ήταν α-κριβώς 7 μ.μ. Ο Τζορτζ Σαμπά ήταν καταδικασμένος να πεθάνεισε σαράντα μία ώρες. Έμοιαζε να είναι ζήτημα δευτερολέπτων,τόσο λιγοστός ήταν ο χρόνος που είχε στη διάθεσή του ο ΟμάρΓιούσεφ. Έτριψε το πρόσωπό του και κοίταξε πάλι το ρολόι. Ή-ταν 7:01 μ.μ., ωστόσο είχε την αίσθηση πως οι δήμιοι ετοίμαζαν ή-δη τον Τζορτζ για την εκτέλεσή του. Στις 7:02 το κοινό είχε συ-γκεντρωθεί, μια τυμπανοκρουσία ακούστηκε στις 7:03. Στις 7:04 οΟμάρ Γιούσεφ ένιωσε ότι ο φίλος του το είχε χάσει το παιχνίδι.Τις επόμενες δύο μέρες ήξερε πως θα ζούσε κάθε λεπτό την άδι-κη εκτέλεση του Τζορτζ, ξανά και ξανά. Αυτά έμελλε να είναι τατελευταία λεπτά της ζωής του Τζορτζ Σαμπά. Εκτός αν ο ΟμάρΓιούσεφ κατάφερνε να σταματήσει το ρολόι.

Αναρωτήθηκε με ποιον τρόπο θα συνέχιζε την έρευνά του.Μπορεί να υπήρχε κάποιο στοιχείο σχετικό με τη σύλληψη τουΤζορτζ, κάτι που θα αποδείκνυε τελεσίδικα πως ο Ταμάρι τον είχεενοχοποιήσει ψευδώς. Είχε ακούσει επανειλημμένα ότι ο Τζορτζείχε ομολογήσει. Δεν υπήρχε τέτοια περίπτωση. Μέχρι εκείνη τηστιγμή, ο Ομάρ Γιούσεφ γνώριζε μόνο τη διαστρεβλωμένη εκδο-χή της Χαντιτζά Ζουμπεϊντά, το πρωινό μετά τη σύλληψη. Τιδιαμείφθηκε στ’ αλήθεια όταν οι αστυνομικοί μπήκαν στο σπίτιτου Τζορτζ; Ο πατέρας της Χαντιτζά συμμετείχε στην ομάδα σύλ -ληψης. Ο Ομάρ Γιούσεφ θα πήγαινε στο σχολείο την επομένη καιθα ρωτούσε τη μικρή πού μπορούσε να βρει τον πατέρα της. Έ-πειτα, θα έπιανε τον Μαχμούντ Ζουμπεϊντά και θα τον έβαζε νατου εξιστορήσει πώς ακριβώς συνέλαβαν τον Τζορτζ. Έπρεπε νασυνταιριάξει τις λεπτομέρειες των γεγονότων και να βρει ποιοςείχε ηγηθεί της όλης επιχείρησης.

184


ΚεφΑλΑ ιο ΔεΚΑτο ενΑτο

ΣαΝ απΕΙΛή, Η ΒρΟχή ΣκΟΤΕίΝΙαζΕ ΤΟΝ πρωΙΝό ΟυραΝό καΙ

μούσκευε με τις κρύες σταγόνες της το πρόσωπο του ΟμάρΓιούσεφ, που βάδιζε σκυφτός στον κεντρικό δρόμο προς το Σχο -λείο Θηλέων των Ηνωμένων Εθνών. Είχε αποκοιμηθεί νωρίς τοπροηγούμενο βράδυ, δίχως να δειπνήσει, τόσο πολύ τον είχαν ε-ξουθενώσει η πλημμύρα στο υπόγειο και η άγρυπνη νύχτα πουείχε προηγηθεί. Ξύπνησε χαράματα κι έκανε ένα ντους, καταβρέ -χοντας με καυτό νερό την ταλαιπωρημένη μέση του. Του προκά-λεσε κατάπληξη το πόσο καλύτερα ένιωθε σε σχέση με το προη-γούμενο απόγευμα, που το είχε περάσει κρεβατωμένος. Ού τε τοαγιάζι και η σκοτεινιά της άγουρης ακόμη αυγής δεν μπορού-σαν να τον αποθαρρύνουν. Είχε λιγότερο από ένα διήμερο διο-ρία για να σώσει τον Τζορτζ Σαμπά, και για πρώτη φορά εδώ καιμέρες το σώμα του ήταν, επιτέλους, σε θέση να αντεπεξέλθει σεαυτό το καθήκον. Σχεδόν είχε ξανανιώσει, έτσι αισθανόταν έπει -τα από τον χορταστικό ύπνο του.

Κόντευε 7:00 π.μ. Τα κορίτσια θα έφταναν σε κανένα τεταρ-τάκι. Εφόσον οι πληροφορίες του Χαμίς Ζεϊντάν ευσταθούσαν,τούτη την ώρα ο Στέντμαν θα βρισκόταν στην αίθουσα της Ιστο-ρίας αναζητώντας διάφορες άγνωστες εκφράσεις στο αγγλοαρα -βικό λεξικό, για να είναι έτοιμος για το μάθημα που θα παρέδιδεμε τα αλλόκοτα, παρεφθαρμένα από ντόπιους ιδιωματισμούς α-ραβικά του. Ο φουκαράς ήταν τόσο ηλίθιος, ώστε θα προ τιμούσενα υποβληθεί στο μαρτύριο να απευθύνεται στις μαθήτριες στααραβικά, ενώ παράλληλα, σαν να μην έφτανε αυτό, θα πάσχιζενα κατανοήσει τη συγκεχυμένη εφηβική αργκό τους, και όλα αυ-τά μόνο και μόνο για να μη δώσει την εντύπωση του πολιτισμικά 1

85


αναίσθητου. Δυστυχώς, μέχρι το τέλος του μήνα, θα διαπίστωνεπως άδικα παιδευόταν. Ο Ομάρ Γιούσεφ θα επέστρεφε στην έ-δρα του, έτοιμος να συνεχίσει να διδάσκει για άλλα δέκα χρόνια.Θα εξακολουθούσε να διαφωτίζει τα κορίτσια της Ντεχάισα ωςπρος το βαθύτερο νόημα της ιστορίας και του πολιτισμού τους,ενώ ο Στέντμαν θα είχε προ πολλού μετατεθεί σε κάποιο πόστο-εξορία των Ηνωμένων Εθνών, όπου τον φανταζόταν ανέκαθενο Ομάρ Γιούσεφ – να ιδροκοπά σε κάποιο σχολείο της ενδοχώ-ρας της Σομαλίας ή να διδάσκει αραβικά σε μουσουλμάνους τηςΒοσνίας. Ω ναι, την ιδέα αυτής της εξειδίκευσης θα προωθούσεσίγουρα ο Αμερικάνος. Ο Ομάρ Γιούσεφ χαμογέλασε. Ο Στέντ -μαν θα θεωρούσε πλέον εαυτόν ειδήμονα σε καθετί το αραβικό.

Ο Ομάρ Γιούσεφ διέσχισε το δρόμο που οδηγούσε στο σχο-λείο. Ο ψηλός, γκρίζος στύλος, λαξεμένος στο σχήμα του χάρτητης Παλαιστίνης, χανόταν μέσα σ’ έναν βαρύ και καταθλιπτικόουρανό – μια ομοιομορφία τόσο έντονη, ώστε η πρώτη σκέψη τουήταν μήπως ο χάρτης είχε αφανιστεί σε καμιά νυχτερινή έφοδοτων Ισραηλινών. Όταν κατάφερε να διακρίνει το περίγραμμάτου στην πρωινή καταχνιά, ευχήθηκε να είχε καταστραφεί στ’ α-λήθεια. Κοντοστάθηκε και περιεργάστηκε το χάρτη. Δεν μπο-ρούσε να αντισταθεί· κάθε φορά που αντίκριζε το συγκεκριμένογλυπτό, το βλέμμα του εστίαζε φευγαλέα στο σημείο όπου είχεγεννηθεί, στο χωριό του πατέρα του. Βέβαια, το γλυπτό εξυπη-ρετούσε αυτόν ακριβώς το σκοπό, να διαιωνίζει τον πόθο για ε-πιστροφή στους χαμένους τόπους, σε κοινότητες που δεν υπήρ-χαν πια παρά μόνο σαν μνημείο στις μελοδραματικές αναμνή-σεις των γερόντων, και σαν βάρος δεμένο στο λαιμό των νέων, μετη μορφή τούτης της πελώριας κοτρόνας. Ο Ομάρ Γιούσεφ τομισούσε αυτό το γλυπτό.

Η έκρηξη χτύπησε κατάστηθα τον Ομάρ Γιούσεφ σαν γροθιάπυγμάχου βαρέων βαρών. Σωριάστηκε ανάσκελα μες στις λά-σπες, λίγα βήματα από την πύλη του σχολείου. Για μια στιγμήαπέ μεινε καθισμένος στο παγωμένο χώμα, ζαλισμένος και σαστι -σμένος. Ένα κύμα μαύρου καπνού ξεπρόβαλε από την είσοδοτου σχολείου, κουβαλώντας μαζί του μια μυρωδιά κάρβουνου.Ο Ομάρ Γιούσεφ προσπάθησε να ηρεμήσει. Στην αρχή σκέφτη-1

86


κε ότι πρέπει να βρισκόταν στο επίκεντρο της έκρηξης, τόσο δυ-νατό ήταν το ωστικό κύμα. Ένιωθε πως η πρόσκρουση είχε συν-θλίψει όλα του τα πλευρά. Μα η καρδιά του εξακολουθούσε ναχτυπά. Κατάλαβε ότι η έκρηξη είχε γίνει στο εσωτερικό του σχο-λείου. Ποιοι να ήταν μέσα εκείνη την ώρα; Η Γουάφα δεν ερχό-ταν τόσο νωρίς. Ο επιστάτης ίσως, για το πρωινό σφουγγάρισμα·η καρέκλα του πλάι στην είσοδο ήταν άδεια.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κάρφωσε το βλέμμα στον καπνό. Κοίταξετην αδειανή καρέκλα. Έπειτα άκουσε κάποιον να βήχει στο διά-δρομο, καθώς πλησίαζε στην είσοδο. Ο επιστάτης βγήκε μέσα από το μαύρο σύννεφο σχεδόν έρποντας. Ο Ομάρ Γιούσεφ ση-κώθηκε κι έσκυψε από πάνω του. Αισθανόταν την πλάτη του μα -γκωμένη στο σημείο που τη σφυροκοπούσε ο πόνος την προηγου -μένη, μα δεν έδωσε σημασία. Το πρόσωπο του επιστάτη ήτανμαύρο από την κάπνα και από τη μύτη του έτρεχε αίμα.

«Αμπού Ραμίζ, εσείς εδώ;» είπε ο επιστάτης ξαφνιασμένος.«Τι συνέβη;»Ο επιστάτης έβηξε κι έφτυσε. «Από την τάξη σας ακούστηκε,

Αμπού Ραμίζ. Είναι και ο κύριος Κρίστοφερ μέσα».Ο Ομάρ Γιούσεφ έσυρε τον επιστάτη ίσαμε το δρόμο και τον

άφησε μαζί με δυο κορίτσια που είχαν φτάσει νωρίς στο σχολείο.«Πήγαινε σ’ εκείνον εκεί το φούρνο», είπε στο ένα από τα εμβρό -ντητα παιδιά, «και πες τους να καλέσουν ασθενοφόρο». Μετά προ -χώρησε στον καπνισμένο διάδρομο.

Στην αριστερή πλευρά του διαδρόμου, τα παράθυρα της τά-ξης του Ομάρ Γιούσεφ είχαν διαλυθεί. Πατούσε πάνω σε σπασμέ -να τζάμια. Έβγαλε το μαντίλι του από την τσέπη του σακακιούτου και κάλυψε το στόμα και τη μύτη του. Με κάθε εισπνοή, η πι -κρή μυρωδιά του καμένου ξύλου εξουδετέρωνε την κολόνια μετην οποία ράντιζε το μαντίλι του κάθε πρωί. Τον έπιασε βήχας.

Η πόρτα της αίθουσας της Ιστορίας κρεμόταν από τον έναμεντεσέ σε κλίση σαράντα πέντε μοιρών. Ο Ομάρ Γιούσεφ τηνέσπρωξε και κοίταξε μέσα στην τάξη του. Τα ράφια με τα βιβλίακαίγονταν και μερικά θρανία στην πρώτη σειρά κείτονταν ανα-ποδογυρισμένα. Η έδρα του είχε εκραγεί σε τόσα κομμάτια, πουμόνο μια ιδέα από το σκελετό της απέμενε πια. Πίσω της, ο Ο- 1

87


μάρ Γιούσεφ διέκρινε ένα χέρι. Τα δάχτυλά του ήταν λυγισμένα,σαν να πάσχιζαν απεγνωσμένα να γραπωθούν από το πάτωμα,χώνοντας τα νύχια στο μουσαμά που το κάλυπτε. Και τα χέριατου Ομάρ Γιούσεφ κρεμάστηκαν, μουδιασμένα από το σοκ, καιπαραλίγο θα πνιγόταν από μια απότομη, ακούσια εισπνοή, πουτου έκαψε το λαιμό. Ξανάφερε το μαντίλι του στο στόμα και πή-ρε μια βαθιά ανάσα. Ένα χέρι, κομμένο, στο πάτωμα της τάξηςτου! Προφανώς, ανήκε στον Στέντμαν. Ο επιστάτης τού είχε πειπως ήταν μέσα στην τάξη. Και ο ίδιος ο Ομάρ Γιούσεφ λογάρια-ζε άλλωστε ότι ο Αμερικάνος θα προετοιμαζόταν για το μάθη-μα, καθισμένος στη συγκεκριμένη έδρα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ προσπέρασε τα υπολείμματα της έδρας. Πί -σω από το χέρι ο καπνός πύκνωσε κι έπειτα αραίωσε πάλι, απο -καλύπτοντας ό,τι είχε απομείνει από τον Κρίστοφερ Στέντμαν.Το πουκάμισο του Αμερικάνου είχε καψαλιστεί στην μπροστινήπλευρά. Το χλομό στήθος του και η κοιλιά του ήταν γεμάτα μαύ-ρους λεκέδες, και κατακόκκινα στα σημεία όπου η έκρηξη είχεγδάρει το δέρμα. Ήταν μισοκαθισμένος, με την πλάτη του πάνωστην κινητή βάση της φλεγόμενης βιβλιοθήκης και το κεφάλι τουγερμένο προς τα πίσω. Έμοιαζε να ξαποσταίνει, θαρρείς, ροχα-λίζοντας απαλά μέσα από τα μισάνοιχτα χείλη του. Ο Ομάρ Γιού -σεφ σκέφτηκε ότι ίσως ήταν ακόμα ζωντανός. Έτρεξε προς τομέρος του και γονάτισε πλάι του. Έπρεπε να τον απομακρύνειαπό τη βιβλιοθήκη προτού απλωθεί η φωτιά, για να μην πάθειασφυξία από τον καπνό. Πέρασε τα μπράτσα του γύρω από τονκορμό του Στέντμαν και προχώρησε μέχρι την πόρτα σέρνονταςτα βήματά του. Ο Αμερικάνος ήταν βαρύς. Ενόσω πάλευε να τονκουβαλήσει, ο Ομάρ Γιούσεφ είχε στραμμένο το βλέμμα από τηνάλλη. Το δέρμα του κρανίου του Στέντμαν ήταν καψαλισμένο στηναριστερή πλευρά, και στην ίδια μεριά κρεμόταν το ακρωτηρια-σμένο χέρι. Τα βλέφαρά του άνοιξαν απότομα. Τα γαλάζια μά-τια του ήταν θολά και απλανή. Σε μια στιγμή που το κεφάλι τουΑμερικάνου έγειρε προς το μέρος του, κοιτάζοντας τον ΟμάρΓιούσεφ με μάτια αδειανά σαν του νυσταγμένου μοσχαριού, κό-ντεψε να του πέσει από τα χέρια. Είχε συνειδητοποιήσει ότι ο άν -θρωπος ήταν νεκρός, εντούτοις συνέχισε να τον σέρνει προς το1

88


διάδρομο. Τα μάτια του έτσουζαν από τον ιδρώτα που κυλούσεστο μέτωπό του, μαύρος από τον καπνό.

Τρεις έφηβοι μπήκαν τρέχοντας στην αίθουσα και βοήθησαντον Ομάρ Γιούσεφ να κουβαλήσει το πτώμα στο διάδρομο και ί-σαμε την είσοδο.

«Τι έγινε, ουστάζ;» ρώτησε ένα από τ’ αγόρια. «Είναι πεθα-μένος;»

Ακούμπησαν τον Κρίστοφερ Στέντμαν ανάσκελα στο κατώ-φλι του σχολείου. Ο Ομάρ Γιούσεφ έψαχνε απελπισμένα για κά-ποιο ίχνος σφυγμού στο λαιμό του άντρα. Έβγαλε το πανωφόριτου και το άπλωσε πάνω από τον γυμνό κορμό, το γδαρμένο κρα -νίο και το κομμένο χέρι, για να μη βλέπουν τα υπόλοιπα παιδιά.Ήταν το δεύτερο που απαρνιόταν μέσα σε δύο μέρες. Το πρώτοτο είχε παραχωρήσει σ’ έναν άνθρωπο που θα μπορούσε να λο-γίζεται ήδη για νεκρός. Όμως, αυτήν τη φορά προο ριζόταν γιαένα αληθινό πτώμα. Τώρα που η κοπιαστική δουλειά είχε τελειώ -σει και βρισκόταν μακριά από τη ζέστη της φωτιάς, το ιδρωμένοσώμα του Ομάρ Γιούσεφ άρχισε να παγώνει. Είχε ντύσει υπερβο-λικά πολλούς νεκρούς. Ήταν λες και τα πανωφόρια του είχαν με-ταμορφωθεί σε σάβανα. Αναρωτήθηκε κατά πόσον το τελευταίοπανωφόρι του, κρεμασμένο στον καλόγερο δίπλα στην εξώπορτατου σπιτιού του, έμελλε να γίνει το δικό του σάβανο. Ήταν έναμαύρο άνορακ, ταιριαστό χρώμα για θάνατο.

Η σειρήνα του ασθενοφόρου του καταυλισμού ούρλιαζε στηνείσοδο του σχολείου. Τρεις τραυματιοφορείς διέσχισαν το πλή-θος των παιδιών, που μεγάλωνε ολοένα. Ήταν έτοιμοι να ξεσκε-πάσουν το πτώμα, αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ τους πρόλαβε. «Βάλτετον στο ασθενοφόρο πρώτα», είπε. «Για λόγους αξιοπρέπειας».

Οι τραυματιοφορείς έγνεψαν καταφατικά και φόρτωσαν τησορό του Στέντμαν σ’ ένα ελαφρύ πορτοκαλί φορείο. Οι δύο απόαυτούς κουβάλησαν τον νεκρό στο ασθενοφόρο, ενώ ο τρίτοςεξέταζε τα τραύματα του επιστάτη. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτιό-ταν για ποιο λόγο ο θάνατος τον είχε κάνει να λάβει υπόψη τουτην αξιοπρέπεια του Στέντμαν. Ο νεκρός έπασχε από υπερβολι-κή έπαρση όσο ζούσε. Τώρα, ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν ο μόνος πουμπορούσε να διαφυλάξει τούτη την περηφάνια. 1

89


Έφτασε και το φορτηγό της πυροσβεστικής. Οι πυροσβέστεςκουβάλησαν τη μάνικα στο διάδρομο και άρχισαν να καταβρέ-χουν την αίθουσα της Ιστορίας.

Μερικά από τα παιδιά έκλαιγαν, αν και τα περισσότερα ή-ταν σκυθρωπά και σιωπηλά. Ο Ομάρ Γιούσεφ στάθηκε στο κα-τώφλι του σχολείου. «Ο διευθυντής μας, ο κύριος Στέντμαν, σκο -τώθηκε. Δεν είμαστε ακόμα σε θέση να κρίνουμε τι ακριβώς συ-νέβη, αλλά, όπως καταλαβαίνετε, το σχολείο δεν μπορεί να λει-τουργήσει προς το παρόν. Γυρίστε στα σπίτια σας τώρα, κι ενη-μερώστε και τα παι διά της απογευματινής βάρδιας πως δε θα γί-νει μάθημα σήμερα».

Καθώς το πλήθος των παιδιών αραίωνε λίγο λίγο, κατέφθα-σε και ο Χαμίς Ζεϊντάν με δύο τζιπ. Ο Ομάρ Γιούσεφ είδε τοναρχηγό της αστυνομίας να βαδίζει προς το μέρος του. Κάτι στούφος του Χαμίς Ζεϊντάν υπονοούσε ότι δεν περίμενε να δει τονπαλιό του φίλο και συμφοιτητή να στέκεται στην είσοδο του σχο -λείου δίνοντας οδηγίες στα παιδιά. Και τότε, ο Ομάρ Γιούσεφκατάλαβε τι είχε συμβεί. Κάποιος είχε βάλει σκοπό να σκοτώσειτον δάσκαλο της Ιστορίας μέσα στην τάξη του. Κανείς και γιακανένα λόγο δε θα επεδίωκε το θάνατο του Κρίστοφερ Στέντ -μαν. Η βόμβα –και επρόκειτο αναμφίβολα για βόμβα– προορι-ζόταν για τον Ομάρ Γιούσεφ.

«Αμπού Ραμίζ, τι έγινε εδωπέρα;» ρώτησε ο Χαμίς Ζεϊντάν.«Μας βάλανε βόμβα. Εξερράγη στην αίθουσα της Ιστορίας.

Ο Στέντμαν προετοιμαζόταν για το τμήμα μου. Σκοτώθηκε επίτόπου από την έκρηξη. Δεν έχει ούτε δυο λεπτά που τον πήρε τοασθενοφόρο».

«Πώς και ανέλαβε την τάξη σου ο Αμερικάνος;»Ο Ομάρ Γιούσεφ σαν να διέκρινε μια υποψία απογοήτευσης

στον τόνο του Χαμίς Ζεϊντάν. Θυμήθηκε ότι, το προηγούμενο βρά -δυ, είχε πει στον αρχηγό της αστυνομίας πως την επομένη θα ε-πέστρεφε στην τάξη του. Λες να είχε τοποθετήσει τη βόμβα ο Χα -μίς Ζεϊντάν; Ή είχε μεταβιβάσει απλώς την πληροφορία, ενερ -γώντας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έκανε τον Ομάρ Γιού -σεφ να τον θεωρεί υπόλογο για το θάνατο της Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν; Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε πάλι τον καπνό να φρά ζει το1

90


λαρύγγι του κι έβηξε ώσπου δάκρυσαν τα μάτια του. Ο ΧαμίςΖεϊντάν άπλωσε φιλικά το χέρι, μα αυτός αποτραβήχτηκε.

«Είχε αναλάβει την τάξη μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ με πνιγ-μένη φωνή, «γιατί του είχα πει ότι θα ’ταν προσβλητική για μένα,στα μάτια του καταυλισμού, η πρόσληψη αναπληρώτριας στηθέση μου».

«Δηλαδή, βρισκόταν στην αίθουσα κατ’ απαίτησή σου;»«Όχι ευθέως, όχι. Εν μέρει, όμως, ναι».«Για δες...» Ο Χαμίς Ζεϊντάν τον κοίταζε επίμονα, με βλέμμα

βλοσυρό, το κεφάλι του στραμμένο προς τα αριστερά, αλλά ταμάτια του καρφωμένα στον Ομάρ Γιούσεφ.

«Θες να πεις πως σκοτώθηκε εξαιτίας μου;» Ο Ομάρ Γιούσεφήταν έξω φρενών.

«Αφού προσπαθούσε να σε ξεφορτωθεί, έτσι δεν είναι; Παράτις πρόσφατες δημόσιες διαψεύσεις του, σκόπευε ακόμα να σ’ α-ναγκάσει να βγεις στη σύνταξη».

«Έχεις τρελαθεί εντελώς».«Άκου να δεις, Αμπού Ραμίζ, τώρα τελευταία έχεις μπλέξει

σε διάφορες εξωφρενικές υποθέσεις. Δεν ξέρω ποιες είναι οι συ-ναναστροφές σου, ούτε τι κάνουν για λογαριασμό σου, αλλά γνω -ρίζω με απόλυτη βεβαιότητα ότι προχτές πήγες στο αρχηγείο τουΧουσεΐν Ταμάρι».

«Έχεις βάλει ανθρώπους να με παρακολουθούν;»«Απλώς ελέγχω ποιος μπαινοβγαίνει στο κρησφύγετο του

Ταμάρι. Εσύ τι δουλειά είχες εκεί;»«Ξέρεις πολύ καλά ότι το μόνο που ήθελα ήταν να βοηθήσω

τον Τζορτζ Σαμπά. Πιστεύεις ειλικρινά πως πήγα και βρήκα τονΤαμάρι για να κανονίσω τη δολοφονία του Αμερικάνου; Γιατίδε συλλαμβάνεις τους υπαίτιους για τους φόνους του Λουάι καιτης Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν; Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που την έ-στησαν στον Τζορτζ Σαμπά, οι ίδιοι που ευθύνονται και για τησημερινή βομβιστική επίθεση. Δεν καταλαβαίνεις πως είχαν σκο -πό να με σκοτώσουν; Νόμιζαν ότι θα ’μουνα εγώ στην τάξη, όχιο Στέντμαν. Ειδικά εσύ πρέπει να το γνωρίζεις αυτό πολύ καλά».

«Τι εννοείς;» 191


«Χτες το βράδυ σού είπα ότι σήμερα το πρωί θα επέστρεφαστο σχολείο».

«Δεν το πήρα στα σοβαρά ούτε για μια στιγμή. Ούτε καν πί-στευα πως θα μπορούσες να σηκωθείς απ’ το κρεβάτι τόσο σύντο -μα. Είσαι πιο σκληρό καρύδι απ’ όσο πίστευα». Ο Χαμίς Ζεϊντάνπαραμέρισε καθώς οι πυροσβέστες έβγαιναν από το διάδρομο.Σταμάτησε έναν και τον ρώτησε: «Η φωτιά είναι υπό έλεγχο;»

«Ναι, μπορείτε να μπείτε ελεύθερα».«Αμπού Ραμίζ, άκουσέ με, δεν είναι σωστό να υποψιαζόμα-

στε ο ένας τον άλλον», είπε χαμηλόφωνα ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Πρέ -πει να επιδείξουμε ψυχραιμία. Δε μιλάς καλύτερα με το προσω-πικό του σχολείου, να φέρετε κι ένα συνεργείο καθαρισμού; Εγώθ’ αρχίσω να ερευνώ τον τόπο της έκρηξης».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν μπήκε στο σχολείο μαζί με τους μισούς απότους άντρες του. Οι υπόλοιποι στάθηκαν σε ημικύκλιο γύρω απότην είσοδο, περιτριγυρισμένοι από καμιά δεκαριά περίεργες μα-θήτριες που είχαν παραμείνει στο προαύλιο. Ο Ομάρ Γιούσεφπρόσεξε ότι, ανάμεσα στους αστυνομικούς που στέκονταν μες στηλάσπη κραδαίνοντας τα καλάσνικοφ, ήταν και ο πατέρας τηςΧαντιτζά Ζουμπεϊντά. Ο λόγος που ο Ομάρ είχε πάει στο σχο-λείο αυτό το πρωί ήταν για να ρωτήσει τη μικρή πώς θα μπορού-σε να βρεθεί με τον πατέρα της, και να τος τώρα απέναντί του.Άπλωσε το χέρι για να τον καλημερίσει.

Ο αστυνομικός ήταν φιλικός. «Καλή κι ωραία μέρα να ’χεις,ουστάζ», είπε.

«Ο ήλιος να σε φωτίζει», αποκρίθηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Μαχ -μούντ, θέλω κάτι να σου πω».

Ο Ομάρ Γιούσεφ προχώρησε στο διάδρομο με τον ΜαχμούντΖουμπεϊντά στο κατόπι του. Ο αστυνομικός έριξε μια ανέκφρα-στη ματιά στο εσωτερικό της ρημαγμένης αίθουσας, όπου οι συ-νάδελφοί του υπολόγιζαν το μέγεθος και το επίκεντρο της έκρη-ξης. Έχει αντικρίσει τέτοιου είδους καταστροφές πολλές φορές,σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Ούτε που τον απασχολεί ότι πρόκειταιγια την τάξη της κόρης του.

Οι δυο άντρες μπήκαν στο γραφείο του Στέντμαν. Ο ΟμάρΓιούσεφ έκλεισε την πόρτα κι έκανε νόημα στον Μαχμούντ Ζου -1

92


μπεϊντά να καθίσει. Εκείνος προσπάθησε να ισορροπήσει το κα-λάσνικοφ στα πόδια του, αλλά τον εμπόδιζαν τα μπράτσα της πο -λυθρόνας, οπότε το ακούμπησε στο πάτωμα. Έτριψε νευρικά μετη ράχη του δάχτυλου το μαύρο μουστάκι του. Έβγαλε βιαστικάτο πηλήκιό του και το κράτησε σφιχτά μπροστά στο στήθος του,σαν χωρικός του Μεσαίωνα που σπεύδει να αποκαλυφθεί ενώ-πιον του φεουδάρχη. Ο Ομάρ Γιούσεφ παρέμεινε όρθιος πίσω α -πό το γραφείο.

«Πρώτα απ’ όλα, Μαχμούντ, σ’ ευχαριστώ που μ’ άφησες ναμείνω λίγο παραπάνω στην αίθουσα του δικαστηρίου», είπε οΟμάρ Γιούσεφ.

«Δεν κάνει τίποτα, ουστάζ. Αν μου επιτρέπετε, ο ηλικιωμένοςκύριος που έκλαιγε ήταν ο πατέρας του καταδότη;»

«Ναι, είναι παλιός μου φίλος».«Ακόμα κι αν ανάθρεψε έναν καταδότη, οφείλουμε πάντα

να σεβόμαστε το πένθος ενός πατέρα. Δεν είναι κατ’ ανάγκη δι-κό του σφάλμα όταν το παιδί βγαίνει σκάρτο».

«Σαφώς». Ο Ομάρ Γιούσεφ έγειρε προς το μέρος του. «Μαχ-μούντ, θα ήθελα να μου εξηγήσεις τι ακριβώς συνέβη κατά τηδιάρκεια της σύλληψης του Τζορτζ Σαμπά. Η Χαντιτζά μού α-νέφερε ότι ήσουνα παρών όταν συνελήφθη ο Σαμπά. Η περι-γραφή της μου κίνησε το ενδιαφέρον. Αν δεν είναι κόπος, θα ή-θελα ν’ ακούσω και τη δική σου εκδοχή».

«Γιατί; Θέλω να πω, για ποιο λόγο σάς ενδιαφέρει, ουστάζ;»«Μαχμούντ, σήμερα το πρωί έγινε κάτι τραγικό στο σχολείο

μας, και μάλιστα στην αίθουσα όπου φοιτά η Χαντιτζά. Ελπίζωνα δείξεις κατανόηση που δεν είμαι σε θέση να σου μεταφέρω πε -ρισσότερες λεπτομέρειες προς το παρόν, αν και θα μοιραστώ ταόσα γνωρίζω με τον ταξίαρχο Χαμίς Ζεϊντάν. Ωστόσο, πιστεύωπως υπάρχει μια πιθανή σύνδεση μεταξύ του τραγικού θανάτουτου διευθυντή μας, του κυρίου Στέντμαν, και του περιστατικού μετον Τζορτζ Σαμπά».

«Από πού κι ως πού ένας καταδότης μπορεί να έχει σχέση μετο θάνατο του διευθυντή του σχολείου των Ηνωμένων Εθνών;»

«Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα, Μαχμούντ. Όμως, εμπι- 193



στέψου με, για το χατίρι της κόρης σου, και πες μου, σε παρακα-λώ, τι συνέβη την ώρα της σύλληψης».

Ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά έμοιαζε αγχωμένος. Το πρόσωπότου είχε μια έκφραση απορίας. Ένα απλοϊκό ανθρωπάκι είναι,συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ, και ανησυχεί μήπως βρει τον μπε-λά του έτσι κι ο Χαμίς Ζεϊντάν, ή ακόμα κι ο Χουσεΐν Ταμάρι, μά-θουν πως μου μίλησε. Επιπλέον, είναι τόσο αγαθιάρης, ώστε οποιοσ -δήποτε στέκεται πίσω από ένα γραφείο μπορεί να τον φοβίσει καινα τον εξουσιάσει.

«Είχαμε φτάσει από νωρίς στην Μπέιτ Τζαλά», είπε ο Μαχ-μούντ Ζουμπεϊντά. «Ήμασταν συνολικά τρία τζιπ. Την εξώπορ-τα την ανατινάξαμε. Δεν υπήρχε χρόνος να χτυπήσουμε πρώτα,γιατί ο διοικητής μάς είχε πει ότι ο Τζορτζ Σαμπά ήταν επικίν-δυνος. Ήταν ικανός να μας επιτεθεί, ή να πάρει καμιά κάψουλαυδροκυάνιο και ν’ αυτοκτονήσει. Οι Ισραηλινοί δίνουν πάντακάποιο δηλητήριο στους συνεργάτες τους, σε περίπτωση που τουςπιάσουν, καταλαβαίνετε...»

«Ποιος ήταν ο διοικητής σας;»«Ο ταγματάρχης Αουντέ».«Ο Τζιχάντ Αουντέ;»«Μάλιστα, ο ταγματάρχης Αουντέ».«Είναι πράγματι ταγματάρχης;»«Στις Ομάδες Πρόληψης. Η επιχείρηση που μας ανέθεσαν ε-

κείνο το πρωί ήταν σε συνεργασία με τους ανωτέρους του».«Και τι συνέβη αφού μπήκατε;»«Στριμώξαμε τον χριστιανό. Τον κολλήσαμε στον τοίχο».«Δεν πρόβαλε αντίσταση;»«Όχι, ήταν πολύ μαζεμένος και φοβισμένος».«Και ομολόγησε;»«Αμέσως. “Ξέρω περί τίνος πρόκειται”, είπε».«Ο ταγματάρχης Αουντέ του απήγγειλε το κατηγορητήριο;»«Μάλιστα. Του είπε ότι κατηγορείται για συνεργασία με τις

δυνάμεις κατοχής στη δολοφονία του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν».«Και ο Τζορτζ Σαμπά παραδέχτηκε την ανάμειξή του;»«Μάλιστα».194


«Δηλαδή, ο Τζιχάντ Αουντέ του απήγγειλε τις κατηγορίες καιο Σαμπά είπε: “Ξέρω περί τίνος πρόκειται”;»

Ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά σώπασε για μια στιγμή. «Όχι. Ομο-λόγησε πριν καν ο ταγματάρχης τον ενημερώσει για τις κατηγο-ρίες».

«Επομένως, η ομολογία του ίσως συνδεόταν με κάτι άλλο, ά-σχετο».

«Δεν καταλαβαίνω».«Είπε πως ήξερε για ποιο λόγο είχατε πάει να τον συλλάβετε.

Αλλά είναι πιθανό να έκανε λάθος ως προς τα αίτια της σύλλη-ψης. Δε φάνηκε έκπληκτος όταν ο ταγματάρχης Αουντέ του ανέ -φερε τις κατηγορίες που τον βάραιναν;»

«Δε θυμάμαι, ουστάζ. Λυπάμαι πολύ».«Κι ο ταγματάρχης Αουντέ δεν είπε τίποτ’ άλλο;»«Δε θυμάμαι να είπε κάτι άλλο, όχι».«Κι έπειτα οδηγήσατε τον Σαμπά στο τζιπ;»«Μάλιστα. Ήμουνα κι εγώ στο όχημα που τον μετέφερε στη

φυλακή».«Σας ακολούθησε χωρίς προστριβές;»«Μάλιστα. Όπως σας είπα, ήταν πολύ μαζεμένος και τρο-

μαγμένος». Ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά χαμογέλασε. Τα δόντιατου είχαν το χρώμα του παλιού ελεφαντόδοντου, από τα φύλλαμπετέλ* που μασουλούσε όλη την ώρα. «Ο ταγματάρχης Αουντέτον τρομοκράτησε».

«Με ποιον τρόπο;»«Βγαίνοντας απ’ το σπίτι, τον απείλησε μ’ αυτή την κίνηση».

Ο αστυνομικός έκανε πως έκοβε το λαιμό του με το δάχτυλο. Τογέλιο του ήχησε μακρόσυρτο και βαθύ μέσα από τα λεκιασμέναδόντια του, σαν γέλιο βλακέντιου σε κινούμενα σχέδια. «Ο χρι-στιανός πάνιασε».

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε τη χειρονομία που του είχε περι-γράψει ο Τζορτζ Σαμπά στο κελί του. Ο Τζιχάντ Αουντέ είχεκάνει την ίδια κίνηση –το δάχτυλο να κόβει σαν λεπίδα το λαιμό–

195* Αναρριχώμενο φυτό της ασιατικής χλωρίδας, τα φύλλα του οποίου χρη-

σιμοποιούνται ως ήπιο τονωτικό ή και χωνευτικό. (Σ.τ.Μ.)


το βράδυ που ο Τζορτζ τον είχε διώξει, μαζί με τον Χουσεΐν Τα-μάρι, από την ταράτσα του σπιτιού του. Άρα είχε επαναλάβει τηχειρονομία όταν ο Ταμάρι τον έστειλε να συλλάβει τον Τζορτζως καταδότη. Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε επίσης πόσο τον είχανθορυβήσει τα λόγια του Τζιχάντ Αουντέ κατά την επίσκεψή τουστο αρχηγείο των ενόπλων. Δεν μπορούσε ούτε να διανοηθεί τοντρόμο που πρέπει να είχε νιώσει ο Τζορτζ βλέποντας τον Αου -ντέ να απολαμβάνει χαιρέκακα την εκδίκησή του.

«Σ’ ευχαριστώ, Μαχμούντ». Ο Ομάρ Γιούσεφ κάθισε στηνπολυθρόνα του Στέντμαν. «Μήπως να γύρναγες σιγά σιγά στοπόστο σου, προτού ο ταξίαρχος Ζεϊντάν αντιληφθεί ότι λείπειςκαι τα βάλει μαζί σου;»

«Έχετε δίκιο, ουστάζ». Ο αστυνομικός σηκώθηκε, κατεβάζο-ντας το πηλήκιο μέχρι τα μάτια του. «Σας ευχαριστώ».

Μόλις ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά έφυγε από το γραφείο, η γραμ -ματέας του σχολείου ήρθε και στάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας.

«Γεια και χαρά σου, Αμπού Ραμίζ», είπε.«Διπλή χαρά σ’ εσένα, Γουάφα».«Ήρθες να βοηθήσεις στον καθαρισμό του σχολείου;»Ο Ομάρ Γιούσεφ άπλωσε τις παλάμες του στην τραχιά επι-

φάνεια του ξύλινου γραφείου. Δεν μπορούσε να σπαταλήσει τοχρόνο του οργανώνοντας εργάτες και δασκάλους. Σε είκοσι ο -χτώ ώρες επρόκειτο να γίνει η προγραμματισμένη εκτέλεση τουΤζορτζ Σαμπά. Αλλά δεν ήξερε πώς να κινηθεί στη συνέχεια.Χρειαζόταν τη βοήθεια της αστυνομίας, μα ο Χαμίς Ζεϊντάν πε-ριφρονούσε τους προβληματισμούς του σχετικά με το όλο θέμα,ή, ακόμα, μπορεί να ήταν αναμεμειγμένος στη συγκάλυψή του. Δενείχε νόημα να αλωνίσει την πόλη μιλώντας με χαμηλόβαθμουςαξιωματικούς. Θα τον παρέπεμπαν απλώς στον Χαμίς Ζεϊντάν,ή θα του έλεγαν να σκύψει το κεφάλι μην τυχόν και επισύρει τηνοργή των Ταξιαρχιών Μαρτύρων. Ε λοιπόν, αυτό είχε ήδη συμ-βεί. Η μισοκαμένη σχολική αίθουσα και ο νεκρός Αμερικάνος ή-ταν οι απτές αποδείξεις. Μάλλον έπρεπε να έχει τους αστυνομι-κούς από κοντά όσο χτένιζαν τον τόπο της έκρηξης. Παρ’ ότι πί-στευε πως ο Χαμίς Ζεϊντάν βρισκόταν σε επαφή με τους φονιά-δες, κανένας δε θα επιχειρούσε να τον δολοφονήσει τούτη την1

96


ώρα που το σχολείο ήταν κατάμεστο από επιθεωρητές, εργάτεςκαι δασκάλους. Ίσως ήταν προτιμότερο να καθίσει στο γραφείοκαι να σκε φτεί την κατάσταση σε βάθος.

«Γουάφα, να πεις σε όλους τους δασκάλους να ελέγξουν τιςτάξεις τους για να δουν τι ζημιές έχουν γίνει. Εγώ θα τηλεφωνή-σω στα γραφεία στην Ιερουσαλήμ και θα φροντίσω να στείλουνσυνεργείο για το σύνολο των επισκευών».

Η Γουάφα έγνεψε καταφατικά. «Λες να μας στείλουν κι άλ-λον Αμερικάνο διευθυντή, Αμπού Ραμίζ;»

«Δεν το σκέφτηκα, για να ’μαι ειλικρινής, Γουάφα».Η γραμματέας χαμογέλασε. «Έτσι κι αλλιώς, φαντάζομαι πως

δε χρειάζεται πια να βγεις στη σύνταξη».«Γουάφα, είσαι τρομερή!»Η Γουάφα γέλασε κι έκλεισε την πόρτα.Ο Ομάρ Γιούσεφ κάθισε στο ήσυχο γραφείο ακούγοντας τους

απόμακρους ήχους που έκαναν οι αστυνομικοί από την κατε-στραμμένη αίθουσα. Είχε δίκιο η Γουάφα. Στο εξής δε θα ήταναντιμέτωπος μ’ ένα αφεντικό που γύρευε να τον ξεφορτωθεί. Οαντιπαθητικός κυβερνητικός επιθεωρητής θα έπρεπε να αρχίσειαπό το μηδέν τις συκοφαντίες εναντίον του στον καινούργιο διευ -θυντή, και τούτη τη φορά ο Ομάρ Γιούσεφ θα ήταν προετοιμα-σμένος να υπερασπιστεί τη θέση του πολύ πιο αποτελεσματικά.Έξαφνα, οι προοπτικές της σταδιοδρομίας του έμοιαζαν πολύ λα -μπρότερες απ’ ό,τι εδώ και μήνες. Για πρώτη φορά από τότε πουο Στέντμαν βάλθηκε να τον πιέζει να εγκαταλείψει το σχολείο,είχε πάλι κάτι δικό του, το οποίο έπρεπε να διαφυλάξει. Ο ΟμάρΓιούσεφ σκέφτηκε φευγαλέα πως οι απόπειρές του να αθωώσειτον Τζορτζ έθεταν σε κίνδυνο αυτήν τη νέα ασφάλεια. Και μο-νομιάς ντράπηκε για την εγωιστική σκέψη του, αν και παραδέ-χτηκε μέσα του ότι το θέμα τον απασχολούσε.

Άναψε το μικρό στερεοφωνικό που ο Στέντμαν είχε τοποθε-τημένο σ’ ένα ράφι πίσω από το γραφείο του. Γύρισε τη βελόνατου ραδιοφώνου στον τοπικό ειδησεογραφικό σταθμό της κυβέρ -νησης. Μπορεί να πετύχαινε κανένα νεότερο σχετικά με την υ-πόθεση του Τζορτζ Σαμπά, μια ανακοίνωση για έκδοση χάριτοςή κάποια άλλη εξέλιξη. Ακόμα και αν κάτι είχε αλλάξει προς το 1

97


χειρότερο, ήθελε να το μάθει ενόσω καθόταν στο γραφείο αναλο-γιζόμενος το επόμενο βήμα της έρευνάς του. Ίσως σχολίαζαν καιτη βομβιστική επίθεση στο σχολείο. Σήκωσε το ακουστικό καικάλεσε την έδρα των Ηνωμένων Εθνών στην Ιερουσαλήμ.

198


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο

ΤΟ ράδΙΟ ΒΗΘΛΕέΜ δΙέκΟψΕ ΤΗΝ πρωΙΝή ΕκπΟΜπή γΙα ΤΗΝ

έκτακτη είδηση ενός μαρτυρικού θανάτου. Ο εν λόγω μάρ-τυρας είχε θυσιαστεί, κατά τα λεγόμενα του βαρύθυμου εκφω-νητή, πυροδοτώντας εκρηκτικό μηχανισμό τον οποίο μετέφερεστην Ιερουσαλήμ. Είχε σκοτωθεί σ’ ένα δρόμο κοντά στην υπαί-θρια αγορά Μαχανέχ Γιεχούντα. Περαιτέρω λεπτομέρειες δενήταν γνωστές προς το παρόν, αλλά ο εκφωνητής πρόσθεσε ότι θαεπέστρεφε με νεότερα σχετικά με την ταυτότητα του μάρτυρα καιτον αριθμό των θυμάτων, μόλις είχε στη διάθεσή του κάποια στοι -χεία. Η σοβαρότητα της φωνής του δεν μπορούσε να συγκαλύψειτην έξαψη που τον είχε συνεπάρει.

Καθισμένος στην πολυθρόνα του Κρίστοφερ Στέντμαν, ο Ο-μάρ Γιούσεφ περίμενε από τα κεντρικά γραφεία των ΗνωμένωνΕθνών, στην Ιερουσαλήμ, το τηλεφώνημα που θα τον ενημέρω-νε για το πότε θα έφταναν οι εργάτες που θα επιδιόρθωναν τιςζημιές, οι οποίες είχαν προκληθεί κατά τη βομβιστική επίθεση στοδικό τους κτήριο εκείνο το πρωί. Η αστυνομία είχε ψαχουλέψειτα πάντα μέσα στην κατεστραμμένη αίθουσα, και τώρα που όλοιοι μαθητές είχαν επιστρέψει στα σπίτια τους, στο χώρο επικρα-τούσε σιωπή.

Η εκπομπή ξεστράτισε σε εικασίες σχετικά με την πιθανή προέ -λευση του βομβιστή. Ένας από τους σχολιαστές θεωρούσε ότι ηείσοδος στην Ιερουσαλήμ μέσω Ραμάλα ήταν πολύ πιο εύκολη,οπότε ο βομβιστής κατά πάσα πιθανότητα καταγόταν από εκεί-να τα μέρη. Η Βηθλεέμ, από την άλλη πλευρά, του φαινόταν μάλ -λον απίθανη εκδοχή, εξαιτίας του πλήθους των στρατιωτών πουεπιτηρούσαν τα περίχωρα της πόλης –και οι οποίοι αποτελούσανστόχο των ενόπλων που ήταν σταθμευμένοι στην Μπέιτ Τζαλά, 1

99


στην αντικρινή πλευρά της κοιλάδας– καθιστώντας τη διέλευσηανέφικτη. Ο εκφωνητής επανήλθε με τον μέχρι στιγμής απολογι -σμό των θυμάτων. Σύμφωνα με τις πηγές του, οχτώ μέλη των δυ-νάμεων κατοχής είχαν σκοτωθεί. Ο Ομάρ Γιούσεφ ρουθούνισεειρωνικά. Δυνάμεις κατοχής που παζάρευαν, γυρεύοντας την κα -λύτερη προσφορά. Ειδικές δυνάμεις του στρατού που είχαν βγειγια να αγοράσουν φρέσκα ψάρια κι ένα μάτσο κόλιαντρο, και ε-σώρουχα των δύο δολαρίων.

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμόταν τη μία και μοναδική εξόρμησή τουστην αγορά όπου είχε σκοτωθεί ο βομβιστής. Η περιοχή τού είχεφανεί δυσάρεστη, ρυπαρή και θορυβώδης, κατάμεστη από κό-σμο που έμοιαζε να τρέφει πολύ μεγαλύτερη αντιπάθεια για τουςΆραβες από το σύνηθες. Βέβαια, είχαν περάσει χρόνια από τό-τε, αλλά όσοι βρίσκονταν στην αγορά την ώρα που έφτασε καιο βομβιστής, θα είχαν σίγουρα τα ίδια πρόσωπα, τις ίδιες πανο-μοιότυπες και τετριμμένες ζωές. Ασχέτως των δεινών που η κυ-βέρνησή τους επέφερε στον ίδιο και στο έθνος του, ο Ομάρ Γιού -σεφ δε θα τους κατέτασσε στις κατοχικές δυνάμεις. Σιχαινόταντη φρασεολογία αυτού του είδους, το πόσο υπεραπλούστευε ταπράγματα, επιτρέποντας στους συμπατριώτες του να αδιαφο-ρούν για τη φρίκη που προξενούσε ο εκάστοτε ομοεθνής τουςσκοτώνοντας συζύγους ή παππούδες αθώων ανθρώπων. Ήξερεπως, όταν ανακοινώνονταν τα στοιχεία του βομβιστή, η φαμίλιατου νεκρού θα όφειλε να πανηγυρίσει. Οι ίδιοι άνθρωποι που εί-χαν οδηγήσει τον πιτσιρικά στον πρόωρο θάνατό του, θα έκανανγιουρούσι στο πατρικό του, πυροβολώντας στον αέρα με τα κα-λάσνικοφ. Και τι ακριβώς θα επευφημούσαν οι συγγενείς; Τοχαμό του γιου τους; Την επικείμενη καταστροφή του σπιτιού τουςαπό αντίποινα του στρατού;

Ο τοίχος απέναντι από τον Ομάρ Γιούσεφ ήταν κρυμμένοςπίσω από ένα ερμάρι με τέσσερα μεταλλικά συρτάρια. Βαμμέναγκρίζα, όπως καθετί το κυβερνητικό, έφταναν σχεδόν το μπόι τουσε ύψος. Όσες φορές είχε περάσει από το γραφείο του διευθυντήστο παρελθόν, καθόταν πάντα με την πλάτη του στραμμένη στοντοίχο, οπότε δεν τους είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία. Τώρα συλ-λογιζόταν ότι πρέπει να δέσποζαν δυσάρεστα στο οπτικό πε δίο2

00


του διευθυντή. Στέκονταν απειλητικά, λες και μπορούσαν ανάπάσα στιγμή να ξεράσουν άχρηστο χαρτομάνι, μαζεμένο επί χρό -νια, που θα κατέκλυζε με τον όγκο του το γραφείο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ άγγιξε τις ετικέτες που ήταν κολλημένες σεκάθε συρτάρι. Τα δύο πρώτα περιείχαν τα αρχεία αξιολόγησηςτων μαθητών. Το τρίτο ήταν γεμάτο με οικονομικά και λογιστικάέγγραφα του σχολείου. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοντοστάθηκε στο τελευ -ταίο συρτάρι. Η ετικέτα έγραφε: «Προσωπικό». Λύγισε τα γόνα-τα μ’ ένα χαμηλόφωνο μουγκρητό πόνου και το άνοιξε. Διέ τρεξεμε τα δάχτυλα τις άκρες των φακέλων. Έφτασε και στο όνο μάτου, τυπωμένο στο ροζ περιθώριο: ΣΙΡΧΑΝ, ΟΜΑΡ ΓΙΟΥΣΕΦ ΣΟΥ -ΜΠΙ. Σκέφτηκε τι θα έκανε αν έμπαινε η Γουάφα και τον έπιανενα σκαλίζει τους απόρρητους φακέλους του προσωπικού. Δε θαυπήρχε πρόβλημα. Η Γουάφα δεν έδειχνε ιδιαίτερα συντετριμ-μένη από την απώλεια του Στέντμαν, και σε περίπτωση που έ-μπαινε κανένας άλλος, δε θα αναγνώριζε αμέσως το περιεχόμε-νο του συρταριού.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε το φάκελό του. Είχε πάχος γύρωστα δέκα εκατοστά, και χρειάστηκε και τα δυο του χέρια για νατον ξεσφηνώσει από το ξέχειλο συρτάρι. Τόσα δάχτυλα που τιςείχαν πιάσει, οι άκρες του φακέλου είχαν μαυρίσει, και φαινότανπολύ πιο βρόμικος από τους φακέλους του υπόλοιπου προσω-πικού που τον περιστοίχιζαν. Έκλεισε το συρτάρι σπρώχνοντάςτο με το πόδι, πήρε τον ρυπαρό φάκελο και τον άφησε να πέσειστο γραφείο μ’ έναν ηχηρό γδούπο.

Οι πρώτες σελίδες περιείχαν την αίτηση του Ομάρ Γιούσεφγια τη θέση του δασκάλου στο Σχολείο Θηλέων της UNRWA, καιτις συστατικές επιστολές του από τους φρέρηδες. Σε μια γωνίατης αίτησης, πιασμένη μ’ έναν σκουριασμένο συνδετήρα, υπήρχεμια ασπρόμαυρη φωτογραφία διαβατηρίου. Ο Ομάρ Γιούσεφπρόσεξε ότι το μουστάκι του δεν ήταν τόσο άσπρο εκείνη την ε-ποχή. Είχαν περάσει μόνο δέκα χρόνια από τότε. Χάιδεψε τομουστάκι της φωτογραφίας και μετά άγγιξε με το δάχτυλό τουτις αγκαθωτές τρίχες στο πάνω χείλος του. Ίσως θα έπρεπε νατο ξυρίσει. Το σίγουρο ήταν ότι του πρόσθετε χρόνια, ιδίως απότότε που τα μαλλιά του, όσα είχαν απομείνει, άσπρισαν κι αυτά. 2

01


Μπορεί απλώς ο Στέντμαν να είχε οδηγηθεί στο συμπέρασμαπως ο Ομάρ Γιούσεφ έπρεπε να βγει στη σύνταξη επειδή είχε τηγερασμένη όψη συνταξιούχου. Αν ξύριζε το μουστάκι κι έβαφετα μαλλιά του, ο επόμενος διευθυντής δε θα τον αντιμετώπιζεσαν γεροξούρα που πρέπει να δώσει τόπο στα νιάτα. Μ’ ένα μο-λύβι σκούρυνε το μουστάκι της φωτογραφίας στο ίδιο γκρίζοχρώμα με το δέρμα. Πήρε ένα στιλό και πρόσθεσε σκούρες τού-φες στα μαλλιά. Κοίταξε τον άντρα της φωτογραφίας. Με τα και -νούργια μαλλιά και το ξυρισμένο χείλος, θα περνούσε για σαρα-νταπεντάρης πάνω κάτω. Έπειτα θυμήθηκε ότι ο άντρας της φω -τογραφίας ήταν πράγματι σαράντα πέντε ετών· και ήταν ευτυχήςπου είχε καταφέρει να κόψει έκτοτε τις κακές συνήθειες. Άγγιξε τοδέρμα κάτω από τα βλέφαρά του κι ένιωσε το πλαδαρό δέρμα.Στη συνέχεια έσκυψε να περιεργαστεί τη φωτογραφία, καταλήγο-ντας πως οι σακούλες στα μάτια του ήταν πιο έντονες πριν απόμια δεκαετία, την περίοδο που ξενυχτούσε κάθε βράδυ και μερι -κές φορές το ξημέρωνε κιόλας, τόσο πολύ τον έφτιαχνε το ουί-σκι. Θα έλεγε στη Μαριάμ να αγοράσει μια βαφή μαλλιών, καιθα ξεφορτωνόταν το μουστάκι.

Ο Ομάρ Γιούσεφ διάβασε τη συστατική επιστολή του γυμνα-σιάρχη των φρέρηδων. Ο διευθυντής του σχολείου, που είχε συ-νεργαστεί με τον Ομάρ Γιούσεφ επί είκοσι χρόνια, επέρριπτε τηναναχώρησή του σε περικοπές, κάτι για το οποίο ο Ομάρ Γιούσεφτον ευγνωμονούσε σιωπηλά, καθισμένος στην πολυθρόνα τουΣτέντμαν. Ο γερο-Μπραχήμ δεν είχε αναφέρει ότι ο κυβερνητι-κός επιθεωρητής μέσης εκπαίδευσης, Αμπού Σουέι, τον είχε εξα-ναγκάσει να διώξει τον Ομάρ Γιούσεφ.

Έπειτα ο Ομάρ Γιούσεφ ξεφύλλισε τις αναφορές του πρώτουδιευθυντή του στο σχολείο των Ηνωμένων Εθνών. Ήταν ένας Ιρ -λανδός ονόματι Φέργκους, που ο Ομάρ Γιούσεφ τον συμπαθού σειδιαίτερα. Οι αξιολογήσεις του ήταν άριστες. Ωστόσο, κάτι τον έ -κανε να σταθεί στις εκθέσεις της επόμενης διευθύντριας. Επρό-κειτο για μια κυρία ισπανικής καταγωγής. Η Πιλάρ είχε προηγη -θεί του Στέντμαν, και ο Ομάρ Γιούσεφ διατηρούσε τις καλύτερεςεντυπώσεις από την τετραετή θητεία της στο σχολείο. Ήταν μερι -κά χρόνια νεότερή του, και ο Ομάρ απολάμβανε το αθώο φλερτ2

02


των χιουμοριστικών διαλόγων τους. Θυμόταν πώς γελούσε σανέφηβη κάθε φορά που της έλεγε πόσο κομψή ήταν με τις Gucci μα -ντίλες της και τα γυαλιά ηλίου μάρκας Fendi. Ήταν ανύπαντρηκαι δειπνούσε συχνά στο σπίτι των Γιούσεφ. Όμως, στις ετήσιεςαξιολογήσεις των διδακτικών επιδόσεών του ήταν καταδικαστι-κή. Ανέφερε ότι, εξαιτίας της ηλικίας του, αδυνατούσε να υιοθε-τήσει σύγχρονες τεχνικές διδασκαλίας και ότι δεν είχε προσαρ-μοστεί στο νέο πρόγραμμα σπουδών που είχε εισηγηθεί ο πρόε-δρος, όταν η κυβέρνηση ανέλαβε τα ηνία του εκπαιδευτικού συ-στήματος από την Ισραηλινή Πολιτική Διοίκηση.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ξεφύλλισε και τα υπόλοιπα έγγραφα. Βρή-κε άλλη μια αρνητική αξιολόγηση διά χειρός Πιλάρ και, στη συ-νέχεια, μια επιστολή την οποία είχε εσωκλείσει στο φάκελο γιατον Στέντμαν, όταν εκείνος ανέλαβε τη διοίκηση του σχολείου, πριναπό ένα χρόνο. Η επιστολή ανέφερε ότι ο Ομάρ Γιούσεφ ήτανένας δύστροπος υπάλληλος, και ότι η ίδια είχε κινήσει τις διαδικα -σίες προκειμένου να εξασφαλίσει την εντολή του κυβερνητικούεπιθεωρητή μέσης εκπαίδευσης για την απόλυσή του. Την απόλυ -σή του! Ίσως ο Αμπού Σουέι είχε χρησιμοποιήσει την επιστολήπροσπαθώντας να υποχρεώσει τον Στέντμαν να τον απολύσει,και, αντί γι’ αυτό, ο Αμερικάνος είχε αποπειραθεί να προσφέρειστον Ομάρ Γιούσεφ μια αξιοπρεπή αποχώρηση. Ο υπόλοιπος φά -κελος περιλάμβανε επιστολές γονέων, οι οποίοι διαμαρτύροντανότι μιλούσε με απαξίωση για την πολιτική ζωή του τόπου και ότιτιμωρούσε υπερβολικά πολλές μαθήτριες με επιπλέον ώρες πα-ραμονής στην τάξη. Ο Κρίστοφερ Στέντμαν δεν είχε προσθέσει δι -κή του αξιολόγηση.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έκλεισε το φάκελο. Είχε μείνει άναυδος.Τον είχε παρεξηγήσει τον Στέντμαν. Μονομιάς μετάνιωσε για τοκαλαμπούρι του σχετικά με την απλυσιά του ραμαζανιού και γιαόλες τις φραστικές επιθέσεις του στον φουκαρά τον διευθυντή. Μι -λώντας μεγαλόφωνα, ζήτησε τη συγχώρεση του Αμερικά νου. Οάνθρωπος ήταν νεκρός πια, και ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε πως δεθα είχε ποτέ τη δυνατότητα να επανορθώσει για την ασέβεια μετην οποία είχε φερθεί στον Στέντμαν όσο ζούσε. Κάθε εχθρικήκουβέντα που είχε γρυλλίσει στα μούτρα του Αμερικάνου θαρ- 2

03


ρείς και επέστρεφε τώρα σαν χαστούκι στα χείλη που την είχανξεστομίσει. Σκέφτηκε να ψάξει στο συρτάρι του προσωπικού, μή -πως βρει το φάκελο του ίδιου του Στέντμαν. Μπορούσε να τηλε-φωνήσει στους γονείς του στις Ηνωμένες Πολιτείες, να τους ενη-μερώσει για το θάνατό του, μα έπειτα κατέληξε ότι τα κεντρικάγραφεία στην Ιερουσαλήμ θα αναλάμβαναν το σχετικό τηλεφώ-νημα.

Η λύπη που ένιωθε ο Ομάρ Γιούσεφ για τον Στέντμαν τροφο -δοτούσε τώρα την οργή του για τη Σπανιόλα. Γιατί του είχε φερ-θεί τόσο διπρόσωπα; Αυτός θεωρούσε ανέκαθεν ότι μόνο άν-θρωποι σαν τον Χαμίς Ζεϊντάν και τον Χουσεΐν Ταμάρι έπρεπενα βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση για τυχόν διπλά παιχνί-δια εις βάρος τους. Η διπροσωπία και η εξαπάτηση τους περι-τριγύριζαν, κυριεύοντας κάθε τους σκέψη. Για ποιο λόγο έπρε-πε να φυλάγεται και ο ίδιος από ενδεχόμενες προδοσίες; Η ιδέατού προξενούσε αποστροφή. Λες και δεν έφτανε το γεγονός ότιη έρευνά του γύρω από την υπόθεση του Τζορτζ Σαμπά τον ο-δηγούσε σε σκοτεινά, βρόμικα μονοπάτια, γεμάτα κρυμμένες α-πειλές εναντίον του. Σκέφτηκε να στείλει μια οργισμένη επιστολήδιαμαρτυρίας στη Σπανιόλα. Ωστόσο, υποτίθεται πως δεν έπρε-πε να έχει πρόσβαση στον προσωπικό του φάκελο, άρα με ποιαδικαιολογία θα αντιδρούσε στο περιεχόμενό του; Αν οι αξιολο-γήσεις αυτές ήταν ενδεικτικές του αληθινού χαρακτήρα της, η Πι -λάρ θα χρησιμοποιούσε τη συγκεκριμένη παράβαση σαν πρόσχη -μα για την απόλυσή του. Μπορεί κατά βάθος να την είχε ενοχλή -σει το φλερτ του. Ή το αντίθετο, ίσως είχε νιώσει απόρριψη, α-φού ο Ομάρ δεν προχώρησε ποτέ σε ουσιαστικά ερωτικά ανοίγ -ματα. Ήταν μια πιθανότητα. Παρόλο που ο Ομάρ Γιούσεφ θατο θεωρούσε απρέπεια, αυτές οι Ευρωπαίες κυρίες συμπεριφέρο -νταν σύμφωνα με μια ηθική ικανή να σοκάρει ακόμα και τον πιοπροοδευτικό Άραβα. Ο ίδιος αναγνώριζε ότι, με μια σύζυγο τό-σο καλή όσο η Μαριάμ, δεν είχε αναγκαστεί ποτέ να βρεθεί α-ντιμέτωπος με το θυμό που έκρυβαν ορισμένες γυναίκες μέσαστην ψυχή τους, ούτε είχε χρειαστεί να κατανοήσει τις επιθυμίεςμιας ανύπαντρης κυρίας.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ξεφύλλισε βιαστικά το φάκελο και αφαίρε-204


σε όλες τις γαλάζιες κόλλες αναφοράς με τις αξιολογήσεις τηςΣπανιόλας, καθώς και την επιστολή που είχε συμπεριλάβει γιατον Στέντμαν. Έσκισε κάθε σελίδα σε οχτώ κομμάτια, τσαλάκω-σε τα σκισμένα χαρτιά σε μια μπάλα και τα πέταξε στο καλάθι τωναχρήστων. Απέμεινε να κοιτάζει τα τσαλακωμένα χαρτιά πι-κραμένος. Απλώνοντας το χέρι, μάζεψε την μπάλα, την έσφιξε μεδύναμη στη χούφτα του και την ξαναπέταξε με φόρα στο άδειοκαλάθι. Η χάρτινη μπάλα κύλησε πέρα δώθε μ’ έναν ρηχό, κού-φιο ήχο. Τώρα, αισθανόταν κάπως καλύτερα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πήρε το φάκελό του, διέσχισε το γραφείο καιγονάτισε μπροστά στο ερμάρι με πόδια που έτρεμαν. Τον σφήνω-σε πάλι ανάμεσα στους υπόλοιπους φακέλους κι έκλεισε το συρ-τάρι. Ξανασηκώθηκε κουνώντας πέρα δώθε το κεφάλι του.

Ο τόνος της ραδιοφωνικής εκπομπής άλλαξε. Μια τηλεφωνι-κή σύνδεση γεμάτη παράσιτα διέκοψε τη φωνή του εκφωνητή,κεντρίζοντας την προσοχή του Ομάρ Γιούσεφ. Επρόκειτο για έ-ναν ρεπόρτερ, ο οποίος μετέφερε νεότερες εξελίξεις και πληρο-φορίες σχετικά με την επίθεση αυτοκτονίας στην Ιερουσαλήμ:«...Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων του Αλ Ακσά ανακοινώνουν, σύμ-φωνα με δελτίο Τύπου που διανεμήθηκε στα ειδησεογραφικάπρακτορεία, ότι η μαρτυρική επιχείρηση στην υπαίθρια αγοράΜαχανέχ Γιεχούντα είχε ως φορέα της τον Γιουνίς Αμπντέλ Ραχ-μάν, που κατάγεται από το χωριό Ιρτάς, της διοικητικής περιφέ-ρειας της Βηθλεέμ. Ο μάρτυρας ήταν δεκαεννέα ετών. Οι Τα-ξιαρχίες Μαρτύρων συγχαίρουν την οικογένεια και το χωριό...»

Ο Ομάρ Γιούσεφ στηρίχθηκε στην άκρη του γραφείου με κομ -μένη την ανάσα. Ο σταθμός επανέλαβε το ανακοινωθέν. Ο σχο-λιαστής, που είχε εικάσει πρωτύτερα ότι ο βομβιστής πρέπει ναείχε ως αφετηρία του τη Ραμάλα, έλεγε τώρα πως οι Ισραηλινοίθα κατέβαζαν, το δίχως άλλο, στρατεύματα στη Βηθλεέμ. Αναμ-φίβολα, πρόσθεσε, η νέα τακτική ολοσχερούς ισοπέδωσης της οι -κογενειακής εστίας τού εκάστοτε μάρτυρα θα οδηγούσε στην κα -ταστροφή τούς Αμπντέλ Ραχμάν, αλλά ο λαός της Παλαιστίνηςθα παρέμενε αμετακίνητος σύμμαχός τους. Ο Ομάρ Γιούσεφ έ-κλεισε το ραδιόφωνο.

Για ποιο λόγο ο Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν είχε θυσιάσει τη 205


ζωή του με αυτόν τον τρόπο; Ο Ομάρ Γιούσεφ διέτρεξε νοερά τησυνομιλία του με τον νεαρό στην αυλή του σπιτιού των ΑμπντέλΡαχμάν, όταν βρέθηκε το πτώμα της Ντιμά. Ο Γιουνίς ήταν ορ-γισμένος και εχθρικός. Ωστόσο, όλος εκείνος ο συρφετός, οι Τα-ξιαρχίες Μαρτύρων, που για λογαριασμό τους είχε διεκπεραιώ-σει τη μοιραία τούτη αποστολή, ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που εί-χαν καταλάβει τα συνεργεία της φαμίλιας του αμέσως μετά τη δο -λοφονία του ισχυρού, μεγαλύτερου αδελφού του. Ο Ομάρ Γιού -σεφ ήταν σίγουρος πως ο Γιουνίς γνώριζε ότι ο Ταμάρι ήταν υ-πεύθυνος για το θάνατο του αδελφού και της νύφης του. Θυμό-ταν πώς αγριοκοίταζε ο νεαρός τούς ηγέτες των Ταξιαρχιών τηνώρα που κατέφθαναν στη δίκη του Τζορτζ Σαμπά. Η ιδέα τηςαυτοκτονίας σε τέτοιου είδους βομβιστικές επιθέσεις ήταν ανέ-καθεν κάτι το αδιανόητο για τον Ομάρ Γιούσεφ, μα η συγκεκρι-μένη περίπτωση έμοιαζε πολύ πιο αλλόκοτη από ανάλογα περι-στατικά για τα οποία είχε ακούσει στον καταυλισμό. Ο Ομάρ Γιού -σεφ είχε συμπεράνει με τα χρόνια πως οι πιο πολλοί νεαροί τηςΝτεχάισα που πέθαιναν με αυτόν τον τρόπο, μοιράζονταν ορι-σμένες κοινές συνιστώσες. Συνήθως, κάτι ήθελαν να αποδείξουν.Ορισμένες φορές ήταν ψυχικά διαταραγμένα άτομα, έχοντας υ-πάρξει μάρτυρες στη δολοφονία κάποιου οικείου τους σε επίθε-ση των Ισραηλινών. Όμως, οι περισσότεροι από τους βομβιστέςνοιάζονταν να δείξουν στους άλλους ότι δε συμβάδιζαν με την ει -κόνα που είχε γι’ αυτούς ο κόσμος, ότι ήταν άνθρωποι ανιδιοτε-λείς και τίμιοι και γενναίοι. Κατά κανόνα οι ζωές τους ήταν άχρη -στες, ή είχαν καταντήσει άχρηστες εξαιτίας κάποιας κοινωνικήςπαράβασης ή απρέπειας, και προσπαθούσαν να εξιλεωθούν καινα αποκαταστήσουν την υπόληψη των συγγενών τους με τονμαρτυρικό τους θάνατο. Τι ήθελε άραγε να απο δείξει ο ΓιουνίςΑμπντέλ Ραχμάν; Μπορεί απλώς να του είχε σαλέψει έπειτα α-πό το θάνατο του αδελφού και της νύφης του στο λαχανόκηποτου ίδιου τους του σπιτιού. Ωστόσο, ο πιτσιρικάς έμοιαζε να τρώ -γεται από λαχτάρα για εκδίκηση και όχι από απελπισία, όταν εί-χε μιλήσει όλο θυμό στον Ομάρ Γιούσεφ εδώ και δυο μέρες. ΟΟμάρ Γιούσεφ θυμήθηκε τότε το ντροπιασμένο ύφος του Γιου-νίς. Λες ο μικρός να είχε δολοφονήσει την Ντιμά και να ανατι-2

06


νάχθηκε για να γλυτώσει από τις ενοχές; Ή μήπως ήταν αναμε-μειγμένος μαζί με τον Ταμάρι στο θάνατο του αδελφού του στηναυλή του σπιτιού τους;

Ο Ομάρ Γιούσεφ χρειαζόταν χρόνο για να εξετάσει διεξοδι-κά όλα τα πιθανά σενάρια. Το παντελόνι του ήταν λασπωμένο α -πό τη βουτιά του στο χώμα τη στιγμή που εξερράγη η βόμβα. Σκέ -φτηκε να γυρίσει στο σπίτι του για ν’ αλλάξει και να στοχαστεί ωςπρος το νόημα αυτής της νέας εξέλιξης στην υπόθεση, καθισμέ-νος στην αναπαυτική σάλα. Έπειτα συλλογίστηκε το ανακοινω-θέν, ότι η βομβιστική επίθεση του Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν είχεοργανωθεί από τις τοπικές Ταξιαρχίες Μαρτύρων. Οι Ισραη λινοίμπορεί να εισέβαλλαν στη Βηθλεέμ για να εκδικηθούν τους ενό-πλους. Και σε αυτή την περίπτωση, ο Τζιχάντ Αουντέ σχεδίαζε νακαταφύγει στο Ναό της Γεννήσεως. Προτού γυρίσει στο σπί τι τουγια ν’ αλλάξει, ο Ομάρ Γιούσεφ αποφάσισε πως θα περνούσε α-πό την εκκλησία. Θα προειδοποιούσε τον Ελίας Μπισάρα για τοσχέδιο του Αουντέ. Ο Ελίας θα έπρεπε να σκαρφιστεί κάποιοντρόπο προκειμένου να εμποδίσουν την είσοδό του στο ναό.

Ο Ομάρ Γιούσεφ φόρεσε το σακάκι και τον μπερέ του. Έ-σκυψε και μάζεψε τη χάρτινη γαλάζια μπάλα από το καλάθιτων αχρήστων. Την έσφιξε στη χούφτα του κι ένιωσε σαν να έ-σφιγγε τα χέρια γύρω από το λαιμό της Σπανιόλας διευθύντριας.Η γυναίκα εκείνη είχε αγγίξει αυτές τις σελίδες. Τώρα που είχεφύγει, ο Ομάρ Γιούσεφ είχε καταστρέψει τα δόλια ίχνη της. Ταπάντα μπορούσαν να αφανιστούν με τον κατάλληλο τρόπο. ΟΓιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν ξεχείλιζε από οργή την τελευταία φο-ρά που τον είχε δει ο Ομάρ Γιούσεφ, και τώρα ήταν ένα αδειανόκουφάρι, διαλυμένο, έτοιμο να σαπίσει, δίχως να έχει αφήσει τοπαραμικρό χνάρι του στον κόσμο. Μπορεί να είχε ζωστεί ένα μά -τσο εκρηκτικά γύρω από τον κορμό του, μα ο πυροκροτητής βρι -σκόταν μέσα του.

Η Γουάφα ύψωσε το βλέμμα όταν ο Ομάρ Γιούσεφ άνοιξε τηνπόρτα του γραφείου. Μιλούσε στο τηλέφωνο, και σκέπασε το α-κουστικό με το χέρι της. «Έχω στη γραμμή τον διευθυντή συντή-ρησης από την Ιερουσαλήμ», είπε. «Το συνεργείο θα φτάσει σε κα -μιά ωρίτσα. Θέλεις να μιλήσεις κι εσύ μαζί τους;» 2

07


Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε αρνητικά. Αποχαιρέτησε τη Γουά-φα και διέσχισε το διάδρομο, πατώντας στα σπασμένα τζάμιατης ρημαγμένης από την έκρηξη αίθουσας. Στην είσοδο, ο Μαχ-μούντ Ζουμπεϊντά καθόταν σε μια πλαστική καρέκλα, σε στάσηεπιφυλακής, με το καλάσνικοφ όρθιο στον τοίχο. Μόλις είδε τονΟμάρ Γιούσεφ, ανακάθισε και τεντώθηκε ελαφρώς. «Ειρήνη να’χετε, ουστάζ».

«Κι εσύ. Ο Αλλάχ να σου δίνει χρόνια», αποκρίθηκε ο ΟμάρΓιούσεφ, μισοκλείνοντας τα μάτια κόντρα στον άνεμο και ανα-σηκώνοντας το γιακά του σακακιού του.

Ο αέρας λυσσομανούσε παγερός σε σύγκριση με την κλεισού -ρα του γραφείου του Στέντμαν. Ο Ομάρ Γιούσεφ διέσχισε τον λα -σπωμένο χωματόδρομο. Ο κοφτός, βαθύς βόμβος ενός ισραηλι-νού ελικοπτέρου ακουγόταν σαν απειλή από ψηλά, ανάμεσα στασύννεφα. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε ολόγυρα ψάχνοντας για τονΝαγίφ, αλλά ο δρόμος ήταν έρημος, εξόν από μια πιτσιλωτή κα-τσίκα με το κεφάλι της χωμένο σ’ ένα σκουπιδοτενεκέ. Ο ΟμάρΓιούσεφ έστρεψε τα νώτα του στον άνεμο. Πέταξε τη χάρτινη γα -λάζια μπάλα όσο πιο μακριά μπορούσε. Το δυνατό αγιάζι τηνάρπαξε και την έριξε σε μια λακκούβα με λασπόνερα πίσω απόέναν ξέχειλο κάδο απορριμμάτων.

208


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο Πρωτο

ΕΝαΣ ΕΛΛΗΝαΣ ΟρΘόδΟξΟΣ ΙΕρέαΣ ΣΤΕκόΤαΝ ακΟυΜπΙΣΜέ-νος στο λείο άκρο της Αγίας Τράπεζας, επιτηρώντας την εί-

σοδο του σπηλαίου όπου γεννήθηκε ο Ιησούς. Χάιδευε τη μα-κριά, μαύρη γενειάδα του, τυλίγοντας τις πυκνές τρίχες μες στηχούφτα του ασταμάτητα, σαν κορίτσι που ισιώνει την αλογοουράτου, και παρατηρούσε τον Ομάρ Γιούσεφ που βάδιζε προς το μέ-ρος του, μέσα στον έρημο Ναό της Γεννήσεως. Τα μάτια του ή-ταν μισοκρυμμένα, περιβεβλημένα με ένα μαύρο τόσο έντονο ό-σο και η κοντή μίτρα του και τα ποδήρη άμφιά του, ενώ το πρό-σωπό του ήταν ασάλευτο, με ένα ύφος νωθρής εχθρότητας.

«Καλημέρα, πάτερ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ μόλις έφτασε στηγωνία του ναού πλάι στο σπήλαιο.

Ο ιερέας ψέλλισε κάτι τόσο χαμηλόφωνα, που πιθανώς ούτεο ίδιος δεν άκουσε τι είχε πει.

Ο Ομάρ Γιούσεφ συγκράτησε τον εκνευρισμό του. Ο ιερέαςήταν Έλληνας. Τα υπόλοιπα δόγματα επέτρεπαν και σε ντόπιουςνα ανέλθουν στα κλιμάκια της ιεροσύνης, αλλά η Ορθόδοξη Εκ-κλησία της Ελλάδας σχεδόν πάντοτε έστελνε κληρικούς από τηνΑθήνα, για να ιερουργήσουν ενώπιον ενός λαού για τον οποίο δεγνώριζαν απολύτως τίποτε. Οι εισαγόμενοι παπάδες κατέληγαναποξενωμένοι, μνησίκακοι και στριμμένοι σαν και τούτον εδώ. ΟΟμάρ Γιούσεφ σκέφτηκε πως εκείνη τη μέρα ο ιερέας δεν είχετουρίστες να κακομεταχειριστεί, επομένως πρέπει να ήταν πολύκακοδιάθετος.

«Ψάχνω τον πατέρα Ελίας Μπισάρα».Ο Έλληνας ιερέας κοίταξε τα λασπωμένα, μουσκεμένα μπα-

τζάκια του Ομάρ Γιούσεφ. Ύψωσε αδιάφορα το χέρι και, λυγίζο -ντας το δάχτυλο, έστρεψε τον καρπό του προς την κατεύθυνση 2

09



μιας μικρής πόρτας στο βόρειο κλίτος του ναού. Κατόπιν το χέριτου ξανάρχισε να θωπεύει τη γενειάδα, και το αίτημα του ΟμάρΓιούσεφ θεωρήθηκε λήξαν.

Στην άλλη πλευρά της πορτούλας βρισκόταν ο Ναός της Α-γίας Αικατερίνης. Οι Φραγκισκανοί τον είχαν χτίσει στο πλάι τουΝαού της Γεννήσεως, τον δέκατο ένατο αιώνα. Το λευκό μαρ-μάρινο εσωτερικό της εκκλησίας ήταν βυθισμένο στη σιωπή, ο-πότε ο Ομάρ Γιούσεφ κατευθύνθηκε προς το περιστύλιο. Οι γρα -νιτένιοι μεσαιωνικοί κίονες είχαν αποκατασταθεί στο παλιό γκρι-ζωπό χρώμα τους, που γυάλιζε αφύσικα στο μονότονο λευκό φωςτου συννεφιασμένου ουρανού. Εκ πρώτης όψεως το περιστύλιοέμοιαζε έρημο. Στο κέντρο του προαύλιου χώρου υπήρχε το ά-γαλμα ενός ηλικιωμένου άντρα με ρούχα μοναχού. Τότε, πίσωαπό το άγαλμα, ο Ομάρ Γιούσεφ είδε έναν ιερέα που προσευχό-ταν γονυπετής και με σκυφτό το κεφάλι. Αναγνώρισε αμέσως τααραιά, σγουρά μαύρα μαλλιά του Ελίας Μπισάρα.

Ο ιερέας σηκώθηκε καθώς ο Ομάρ Γιούσεφ διέσχιζε το πλα-κόστρωτο χαμογελαστός. «Καλώς όρισες, Αμπού Ραμίζ».

«Πώς είστε, πάτερ Ελίας;»«Μη με λες “πάτερ”. Ακούγεται αλλόκοτο στο στόμα κάποιου

ο οποίος υπήρξε δάσκαλός μου στα παιδικά μου χρόνια», είπε οΕλίας.

«Δεν κρυώνεις εδώ έξω;»«Βασικά, αυτό είναι το ζητούμενο». Ο ιερέας έριξε μια ματιά

στο περιστύλιο. «Η δυσφορία με βοηθάει να συγκεντρωθώ στηνπροσευχή μου. Όπως κι αυτός ο γερο-μπάσταρδος!» Κι έγνεψεπρος το άγαλμα.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έστρεψε το βλέμμα στο λαξεμένο γενειοφό-ρο πρόσωπο. Δεν του προξενούσε κανένα αίσθημα κατάνυξης. Τοάγαλμα ήταν εντελώς ανέκφραστο, χωρίς καμιά ουσία, σαν φτη-νό ζελέ στο ράφι ενός σούπερ μάρκετ. «Ο Άγιος Ιερώνυμος είναι;»

«Ναι, ο πολιούχος μας άγιος και μάρτυρας», είπε ο Ελίας Μπι -σάρα. «Νωρίτερα συλλογιζόμουνα τον φίλο μας, τον Τζορτζ Σα-μπά. Συνειδητοποίησα πως ένιωθα μίσος για τους μουσουλμά-νους της πόλης μας, για το κακό που κάνανε στον Τζορτζ. Τουςμισώ για τον άκριτο δογματισμό τους και την αλλόφρονα ροπή2

10


τους προς την αυτοθυσία. Κι έτσι ήρθα εδώ, να γονατίσω σταπόδια του Αγίου Ιερώνυμου και να υπενθυμίσω στον εαυτό μουότι κι εμείς οι χριστιανοί έχουμε κάμποσους τρελούς, που απορ-ρίπτουν με φανατισμό όλους εκείνους οι οποίοι πιστεύουν σε άλ -λον Θεό και σκέφτονται διαφορετικά».

«Για να μη μιλήσουμε για όσους λατρεύουν τους μάρτυρεςσχεδόν πιο πολύ κι από τον ίδιο τον Θεό», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Έχεις δίκιο, Αμπού Ραμίζ. Η λατινική μετάφραση της Βίβλουπου είχε κάνει αυτός ο άνθρωπος, ο Ιερώνυμος, υπήρξε η επίση-μη εκδοχή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας επί χίλια εξακόσιαχρόνια. Ήταν τεράστιο επίτευγμα για κάποιον ο οποίος ζούσε σανερημίτης στη Βηθλεέμ. Ωστόσο, ο Ιερώνυμος κατέστρεψε τις στα -διοδρομίες και τις ζωές άλλων θεολόγων, που τολμούσαν να αμ-φισβητήσουν την αυθεντία του, κι επιπλέον διακοσμούσε τουςτάφους των μαρτύρων με τόσα πολλά κεριά, που ο κόσμος έλεγεπως ήταν παγανιστής και πως λάτρευε το φως αντί για τον Θεό».

Ο Ελίας Μπισάρα τίναξε το χώμα που είχε μαζευτεί στο ρά-σο του όσο ήταν γονατισμένος. Κοίταξε το λασπωμένο παντελό-νι του Ομάρ Γιούσεφ. «Έπεσες πουθενά, ουστάζ;»

Η λάσπη είχε σχηματίσει μια ξερή κρούστα στα μπατζάκιατου Ομάρ Γιούσεφ. Μέσα από το ύφασμα, τα πόδια του ήτανβρεγμένα και παγωμένα. «Δεν είναι τίποτα», είπε.

«Ας μπούμε μέσα, όπως και να ’χει. Δεν είναι ανάγκη να τι-μωρείσαι κι εσύ μαζί μου μες στο κρύο».

«Δε θα το ’λεγα και τιμωρία».Οι δύο άντρες μπήκαν στο ήσυχο, λευκό παρεκκλήσι. Από την

πορτούλα που έβγαζε στο Ναό της Γεννήσεως, ο Έλληνας ιερέαςτούς παρατηρούσε, με τα δάχτυλά του να θωπεύουν ακό μα τηγενειάδα του. Ο Ελίας Μπισάρα έπιασε τον Ομάρ Γιούσεφ απότο μπράτσο και τον οδήγησε στο τελευταίο στασίδι.

«Ελίας, πρέπει να σε προειδοποιήσω, η εκκλησία κινδυνεύει»,είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Σήμερα το πρωί έγινε μια βομβιστική επί -θεση στην Ιερουσαλήμ, μια επίθεση αυτοκτονίας».

«Ναι, το πήρε τ’ αυτί μου».«Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων έχουν αναλάβει την ευθύνη. Η

επι χείρηση οργανώθηκε από πυρήνες της Βηθλεέμ. Φοβάμαι 211


πως οι Ισραηλινοί θα ’ρθουν απόψε κιόλας να συλλάβουν, ή ακό -μα και να σκοτώσουν, τους ηγέτες της ομάδας. Είναι υποχρεω-μένοι να κάνουν κάποιας μορφής αντίποινα για τους νεκρούςστην αγορά».

«Και η εκκλησία πώς εμπλέκεται σε όλα αυτά;»«Ο Τζιχάντ Αουντέ, που είναι ένα από τα ηγετικά στελέχη στις

Ταξιαρχίες Μαρτύρων, μετακόμισε πρόσφατα απέναντι απ’ τοσπίτι μου. Κι έχει πει πως, άμα έρθουν να τον πιάσουν οι Ισραη-λινοί, θα καταφύγει στο ναό».

Ο Ελίας τον άκουγε με κομμένη την ανάσα.«Φυσικά, όπως καταλαβαίνεις, έτσι και μπει στην εκκλησία,

είναι πιθανό να κουβαλήσει και τους Ισραηλινούς στρατιώτεςστο κατόπι του. Ενδέχεται να ξεσπάσει ανταλλαγή πυρών μέσαστο ναό. Και ποιος ξέρει πού μπορεί να καταλήξει όλη αυτή ηιστο ρία; Ωστόσο, θα ’ναι δεινό πλήγμα για την πόλη, και για τουςχριστιανούς, όποια κι αν είναι η έκβαση. Η εκκλησία σας ίσως υ-ποστεί ζημιές, ή ίσως καταστραφεί ολοσχερώς, σε περίπτωση πουμπουκάρουν οι ένοπλοι. Και αν οι ιερείς δεν τους προσφέρουνάσυλο, οι μουσουλμάνοι της πόλης θα ξεσηκωθούν ενα ντίον τωνχριστιανών, ότι εγκατέλειψαν τους υποτιθέμενους ήρωες της α-ντίστασης στο έλεος του ισραηλινού στρατού».

Ο Ελίας έριξε μια κλεφτή ματιά προς τον Έλληνα ιερέα, πουτους παρακολουθούσε. Εκείνος λούφαξε πίσω από το πέτρινουπέρθυρο της πόρτας, αθέατος. «Αμπού Ραμίζ, δεν μπορώ να πι -στέψω πως έχουμε φτάσει σ’ αυτό το σημείο», είπε.

«Γιατί νομίζεις ότι οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων έχουν το αρχη-γείο τους στη γωνία, εδώ πιο κάτω; Για να το σκάσουν από τοκρησφύγετό τους και να βρεθούν στο ναό μέσα σ’ ένα λεπτό, ανχρειαστεί. Απόψε πρέπει να κλείσετε τις πόρτες από νωρίς».

«Δεν μπορώ να το κάνω αυτό, Αμπού Ραμίζ. Δεν είναι στο χέ -ρι μου. Ακόμα κι αν πείσω τον Λατίνο πατριάρχη να κλειδαμπα-ρώσει την εκκλησία, οι Έλληνες δε θα το επιτρέψουν. Θα θεωρή -σουν ότι πάμε ν’ αλλάξουμε τον κανονισμό λειτουργίας του ναού.Εδώ κι αιώνες όλα γίνονται σύμφωνα με το τυπικό. Ιστορία δι-δάσκεις, οπότε καταλαβαίνεις τι σου λέω. Θυμάσαι πώς κατέλη-ξε σε πόλεμο η γαλλική αυτοκρατορία με τη Ρωσία, πριν από ε-2

12


κατόν πενήντα χρόνια, επειδή οι ιερείς τσακώνονταν για μιακαινούργια πλάκα που θα κοσμούσε το σημείο όπου γεννήθηκεο Ιησούς; Μέχρι και σήμερα, εάν ένας καθολικός ιερέας σκουπί-σει τα σκαλοπάτια που έχει στην ευθύνη του να καθαρίσει έναςΈλληνας ορθόδοξος ιερέας, θα φάει γροθιά στα μούτρα. Δεν έ-χει νόημα ούτε καν να τους ζητήσεις να κλείσουν τις πόρτες λίγονωρίτερα».

«Μα δεν μπορεί! Δε θ’ αντιληφθούν ότι ο ναός απειλείται;»«Δεν έχει σημασία. Επικρατεί τέτοια στενομυαλιά σε τούτη

την εκκλησία, ώστε, προκειμένου να μην παραχωρήσουν ούτε τοελάχιστο σε ένα άλλο χριστιανικό δόγμα, ορισμένοι ιερείς θα προ -τιμούσαν να τη δουν να καταστρέφεται από Εβραίους και μου-σουλμάνους».

«Δηλαδή, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα;»«Ίσως μπορώ να κάνω κάτι». Ο Ελίας έστρεψε το βλέμμα

στη μορφή του Εσταυρωμένου που κρεμόταν πάνω από την Α-γία Τράπεζα. «Θα ’μαι κι εγώ εδώ. Θα τους εμποδίσω».

«Ελίας, θα σε σκοτώσουν! Πώς θα τους εναντιωθείς ολομό-ναχος;»

«Αμπού Ραμίζ, δεν είμαι ήρωας, βέβαια. Τους τρέμω τους ε-νόπλους. Ωστόσο, ελπίζω ότι ο φόβος μου είναι μικρότερος απ’την αγάπη μου γι’ αυτή την εκκλησία. Τούτο το κτίσμα είναι ηζωντανή ιστορία του χριστιανισμού στους Αγίους Τόπους. Εσύμου δίδασκες πάντοτε ότι η ιστορία είναι η ουσία της ζωής, ότιη μελέτη της μας δίνει το κλειδί για ένα καλύτερο μέλλον. Ακόμακι αν γκρεμίζονταν αυτές οι πέτρες, το πνεύμα της ιστορικής δια -δρομής τους πρέπει να προστατευτεί. Ο χώρος που βρισκόμα-στε αντιπροσωπεύει ένα παρελθόν κατά το οποίο χριστιανοί καιμουσουλμάνοι συνυπήρχαν ειρηνικά, αλλά και το ενδεχόμενο μιαςανάλογης ειρηνικής συνύπαρξης στο μέλλον, όταν κοπάσει όληαυτή η παραφροσύνη. Θα μείνω εδώ απόψε και θα προσευχηθώγια το ναό. Θα παραμείνω ακόμα κι όταν έρθουν οι ΤαξιαρχίεςΜαρτύρων, και θα προσευχηθώ και για δαύτες». Ο Ελίας Μπι-σάρα απόθεσε το ζεστό του χέρι στο γόνατο του Ομάρ Γιούσεφ.«Σ’ ευχαριστώ για την προειδοποίηση, Αμπού Ραμίζ. Τώρα θαείμαι έτοιμος να τους αντιμετωπίσω, όταν έρθουν. Κι εσύ κοίτα 2

13


να γυρίσεις στο σπίτι σου και να φορέσεις κάτι στεγνό, προτούσε ξεκάνει το κρύο».

«Όσο το σκέφτομαι, νομίζω πως κάτι τέτοιο θα ήταν ευλο-γία».

«Θες να γίνεις ο συναχωμένος μάρτυρας;» Ο Ελίας Μπισάραγέλασε. «Μόλις πας στον παράδεισο, αντί για ουρί, θα σου δώ-σουν να πιεις... εβδομήντα δύο φλιτζάνια καυτό μηλίτη!»

Ο Ομάρ Γιούσεφ γέλασε κι εκείνος με τη σειρά του. Όπως έ-φευγε όμως από την εκκλησία, πρόσεξε ότι ο Ελίας Μπισάρα εί-χε πέσει πάλι στα γόνατα. Το βλέμμα του ιερέα, βλοσυρό, ήτανκαρφωμένο στο σταυρό.

214


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο Δευτερο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ ήΤαΝ ξαπΛωΜέΝΟΣ ΦαρδύΣ πΛαΤύΣ ΣΤΟ κρΕ -βάτι του, περιμένοντας τη Μαριάμ να τον φωνάξει στο τρα-

πέζι για το ιφτάρ. Ο πόνος στη μέση, που τον είχε πρωτοπιάσειόταν άδειαζε τα νερά από το πλημμυρισμένο υπόγειο, είχε επι-στρέψει. Ο ποδαρόδρομος από το σχολείο στην εκκλησία και απόεκεί στο σπίτι του τον είχε κουράσει, μα ο φόβος ότι ο νεαρός ιε-ρέας θα έβαζε τον εαυτό του σε κίνδυνο τον εξουθένωνε στ’ α-λήθεια. Αφού κάθισε πρώτα να πιει ένα φλιτζάνι καφέ, το ρίγοςαπλώθηκε στη βάση της ραχοκοκαλιάς του και οι μύες του μα-γκώθηκαν, σφίγγοντάς τον όπως η γνώριμη γροθιά ενός φριχτού,επαναλαμβανόμενου εφιάλτη. Κατά παράδοξο τρόπο, του φαι-νόταν ταιριαστό ότι εκείνο το βράδυ, την ώρα που θα έπρεπε νααλωνίζει τη Βηθλεέμ, ξεθάβοντας αποδεικτικά στοιχεία και πεί-θοντας τον κόσμο ότι ο Τζορτζ Σαμπά ήταν αθώος, ο Ομάρ Γιού -σεφ είχε περάσει πέντε άκαρπες ώρες πεσμένος μπρούμυτα στοκρεβάτι του. Η σιωπή του μελαγχολικού, μονότονου ουρανού, πουαντίκριζε από το παράθυρό του, τον τυραννούσε σαν το απλα-νές βλέμμα ενός σαδιστή. Θα περνούσε ξαπλωμένος εδώ τις δε-καοχτώ ώρες που απέμεναν μέχρι την εκτέλεση του Τζορτζ Σα-μπά, χαζεύοντας την πυκνή συννεφιά με απελπισία. Έπειτα θ’ άρ -χιζε να βρέχει, και θα καταλάβαινε ότι ο Τζορτζ ήταν νεκρός.

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε μήπως είχε πάθει κατάθλιψη.Ίσως έπασχε από κάποιας μορφής μετατραυματικό στρες. Είχεδιαβάσει για ανάλογες περιπτώσεις ανθρώπων, που είχαν βρεθεί,όπως ο ίδιος, σε μικρή απόσταση από την έκρηξη μιας βόμβας. Α-κούμπησε το χέρι του στο στέρνο και αισθάνθηκε το δέρμα τουλίγο μωλωπισμένο από το ωστικό κύμα της έκρηξης που τον είχεσωριάσει κατάχαμα το πρωί στο σχολείο. Ότι ήταν και τραυμα- 2

15


τισμένος ψυχικά δεν αμφέβαλλε καθόλου· το θέαμα του πτώμα-τος του Κρίστοφερ Στέντμαν ήταν πολύ μεγάλο τραύμα. Δεν τοείχε σκεφτεί όσην ώρα καθόταν στο γραφείο του Στέντ μαν, ούτεστο δρόμο της επιστροφής. Υπήρχαν άλλα πράγματα που έπρε-πε να συλλογιστεί. Με το που έφτασε στο σπίτι του, όμως, το ά-ψυχο μέλος του Αμερικάνου ξανάρθε στο νου του. Όλο το από-γευμα καθόταν και περιεργαζόταν το δικό του χέρι, υψώνοντάςτο μπροστά στο πρόσωπό του στην ίδια θέση που είχε βρεθεί τοχέρι του Στέντμαν, λες και πάσχιζε να πιαστεί στα πλακάκια τουδαπέδου, σαν το σκορπιό, προσπαθώντας να προφτάσει το μι-σοκαμένο πτώμα του διευθυντή. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθη-κε πόσο συχνά αναλογιζόταν ο Χαμίς Ζεϊντάν το χαμένο του χέ-ρι. Γίνεται να μην το ρίξεις στο πιοτό έπειτα από τέτοιο πλήγμα;Η απώλεια του χεριού, οι φρικαλεότητες της στρατιωτικής θη-τείας, η μοναξιά ενός ανθρώπου που ένιωθε σαν πιο κοντινούςτου συντρόφους τούς νεκρούς από μάχες παλιές. Ο Ομάρ Γιού-σεφ μετά βίας είχε καταφέρει να επιβληθεί στη δική του παθο-λογική εξάρτηση από το ποτό και το κάπνισμα, και είχε να πα-λέψει μονάχα με τις απογοητεύσεις της ζωής στα κατεχόμενα ε-δάφη. Πόσο πιο δύσκολο θα πρέπει να ήταν για τον φίλο του!Ναι, εξακολουθούσε να τον θεωρεί φίλο του τον Χαμίς Ζεϊντάν.Αισθάνθηκε ξαφνικά μεγάλη επιείκεια γι’ αυτόν, καθώς τον φα-νταζόταν να κείτεται ανάσκελα στην έρημο του Λιβάνου, μισο-λιπόθυμος, ψάχνοντας απεγνωσμένα μες στα χώματα για το α-κρωτηριασμένο χέρι του, δίχως να αντιλαμβάνεται τις σφαίρεςπου σφύριζαν ολόγυρά του, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να ξα-ναβάλει απλώς το κομμένο μέλος στη θέση του και να τραπεί σεφυγή από το πεδίο της μάχης μια για πάντα. Ο Ομάρ Γιούσεφσκέφτηκε πως ίσως εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο ιδεαλιστής νέοςτον οποίο γνώριζε από τα φοιτητικά τους χρόνια είχε μεταμορ-φωθεί στον πικρόχολο, μελαγχολικό, απαθή μέθυσο που ηγείτοπλέον του αστυνομικού σώματος της Βηθλεέμ. Αναλογίστηκε ε-πίσης κατά πόσον το σκοτάδι που πλάκωνε τη ζωή του ΧαμίςΖεϊντάν, εδώ και δεκαετίες, μπορούσε να είναι τόσο πηχτό, ώστενα επισκιάζει ακόμα και την ευθυκρισία του αρχηγού της αστυ-νομίας, την αντί ληψή του περί δικαίου και αδίκου. Υπήρχε πιθα-2

16


νότητα ο φίλος του να ήταν τόσο διεφθαρμένος, που να είχε πειστον Ταμάρι για όσα ήξερε η Ντιμά; Και μόνο η σκέψη προκαλού -σε στον Ομάρ Γιούσεφ αποστροφή, όμως δεν έβλεπε άλλο λόγοπου θα έκανε τον Ταμάρι να αποφασίσει ότι έπρεπε να σκοτώ-σει την κοπέλα.

Η Νάντια μπήκε στην κρεβατοκάμαρα του παππού της φέρ-νοντας ένα φλιτζανάκι καφέ. Τα μάτια του δωδεκάχρονου κορι -τσιού ήταν σκοτεινιασμένα, και οι φλέβες της φέγγριζαν γαλαζω -πές κάτω από το διάφανο δέρμα της. Ο Ομάρ Γιούσεφ κατάλα-βε πως η μικρή δεν είχε κλείσει μάτι από τη νύχτα που το υπό γειοδιαμέρισμα του πατέρα της πλημμύρισε. Ολάκερη η φαμίλια τουΡαμίζ είχε στριμωχτεί στον ξενώνα του ισογείου, και τα βράδιαξύλιαζαν από το κρύο. Όλοι γύρω της, οι γονείς της και η γιαγιάτης, αλλά και οι συγγενείς και οι γείτονες, που έρχονταν να βοη-θήσουν με τη φασίνα του υπογείου, περνούσαν τη μέρα τους θρη -νώντας ή γκρινιάζοντας για την κατοχή, την καταστροφή, το μαύ -ρο χάλι που επικρατούσε παντού. Η Νάντια δε μιλούσε. Καθώςήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα, ο Ομάρ Γιούσεφ γύρισε ελαφράτο κεφάλι και την κρυφοκοίταξε. Έτσι κι έπαιρνε λίγο βάρος, σκέ -φτηκε, θα ήταν σαν να είχε απέναντί του τη μητέρα του. Τα μά-τια της, μονίμως χαμηλωμένα, της έδιναν ένα μελαγχολικό ύφος.Τα μαλλιά της ήταν σαν ένα μαύρο πλαίσιο γύρω από το χλο μό,αψεγάδιαστο πρόσωπο. Ο πατέρας του Ομάρ Γιούσεφ έλεγε πά -ντα ότι η γυναίκα του είχε την όψη και την περπατησιά Τουρκά-λας πριγκίπισσας, από τις παλιές, αμόλυντες τουρκικές φυλές τουΚαυκάσου, πριν από την επικράτηση των Οθωμανών. Η Νάντιακινούνταν με την ίδια λυγερόκορμη αρχοντιά όπως και η μάνατου Ομάρ Γιούσεφ. Είχε τον ίδιο ευαίσθητο χαρακτήρα. Ήταν συ -νεσταλμένη, θαρρείς και κάτι την εμπόδιζε να εμπιστευθεί τον κό -σμο. Επιπλέον, ήταν οξυδερκής, με την οξυδέρκεια που βρί σκειςμόνο στα δυστυχισμένα παιδιά.

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε την κηδεία της μητέρας του, το1965, όταν αυτός, ο Ομάρ, ήταν στα δεκαεφτά. Έκανε κρύο εκεί-νη τη μέρα. Ο βροχερός ουρανός έμοιαζε απειλητικός, όπως τώ-ρα. Ο πατέρας του Ομάρ Γιούσεφ, που δεν έκανε ποτέ κριτικήστη γυναίκα του, πήρε παράμερα τον μεγάλο του γιο και του εί- 2

17


πε: «Γιε μου, πενθείς για τη μητέρα σου. Αναγνωρίζω ότι σαν μά -να σού στάθηκε πολύ, κι έχεις δίκιο που λυπάσαι για το χαμό της.Δε μου είναι εύκολο αυτό που έχω να σου πω, αλλά πρέπει να κα -ταλάβεις ένα πράγμα: καλύτερα που έφυγε, γιατί κανένας μας δενμπορούσε πια να τη βοηθήσει. Βλέπεις, από τη μέρα που εγκα-ταλείψαμε το χωριό, όταν εσύ ήσουν ακόμα στα γεννοφάσκια, δεσυνήλθε ποτέ. Δεν την είδες ποτέ πραγματικά ευτυχισμέ νη. Μακά -ρι να τη γνώριζες όπως ήταν... Δε θέλω να νιώσεις πως η εμπει-ρία σου, από την πλευρά του γιου, δεν υπήρξε ευτυχής, ούτε πωςδεν της πρόσφερες τη χαρά που κάθε μητέρα αντλεί από τον γιοτης. Ωστόσο, όταν φύγαμε απ’ το χωριό, η μητέρα σου άλλαξε.Δεν έπαψε στιγμή να αναπολεί τη ζωή εκεί και να σκέφτεται πό-σο πιο σκληρή ήταν η ζωή εδώ. Ποτέ της δεν πολυμιλούσε γι’αυ τό της το βάσανο. Πίστευε ότι θα ντρεπόμουνα που μπόρεσανα της προσφέρω μόνο μια πιο ταπεινή ζωή από εκείνη που προσ -δοκούσε όταν παντρευτήκαμε. Βέβαια, εγώ ποτέ δε θα ’νιωθαντροπή, κι ακόμα και τώρα όλα αυτά σ’ τα λέω δίχως την παρα-μικρή πικρία. Μην αφήσεις τις κακουχίες της ζωής να σου κλέ-ψουν την ευτυχία σου, γιε μου! Όταν αποχτήσεις παιδιά κι εγγό -νια, εύχομαι να γυρίσουν στο χωριό μας. Μα κι αν δε γυρίσουν,φρόντισε να πάψουν ν’ ασχολούνται με το παρελθόν, για τα κα-λά. Μην τους επιτρέψεις να σκίζονται στα δύο, όπως έκανε η μη -τέρα σου, ανάμεσα στο χωριό τού χτες και τον καταυλισμό τούσήμερα. Γιατί, έτσι, θα ’ναι σαν να μη ζούνε στ’ αλήθεια πουθενά».Εκείνο τον καιρό, αν οποιοσδήποτε άλλος είχε μιλήσει στον Ο-μάρ Γιούσεφ με τέτοιον τρόπο, θα τον απέρριπτε μονομιάς ως α-ξιοθρήνητο ηττοπαθή. Πόσο πιο κοντά στο νόημα της συμβου-λής του πατέρα του βρισκόταν τώρα ο Ομάρ Γιούσεφ; Τώρα πουη Νάντια στεκόταν απέναντί του, διστακτική και κουρασμένη, οΟμάρ Γιούσεφ λαχταρούσε να αποδιώξει κάθε σκέψη γύρω απότον Χαμίς Ζεϊντάν, τον Τζορτζ Σαμπά, την Ντιμά Αμπντέλ Ραχ-μάν και τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων. Ήταν υπεύθυνος γι’ αυτό τοκορίτσι.

«Καλώς το μου. Έλα, αγάπη μου, κάθισε».Η Νάντια ακούμπησε τον καφέ στο κομοδίνο και κάθισε στην

άκρη του κρεβατιού.218


Ο Ομάρ Γιούσεφ την έπιασε από το χέρι. Ήταν κρύο σαν κα-τεψυγμένο κοψίδι. «Είσαι κουρασμένη;»

Η Νάντια έγνεψε καταφατικά.«Είναι δύσκολη η ζωή στον τόπο μας, καρδούλα μου. Όμως,

θέλω να ξέρεις πως υπάρχουν άνθρωποι, σε άλλα μέρη του κό-σμου, που περνάνε τρισχειρότερα».

«Ξέρω, παππού». Η Νάντια είχε το βλέμμα στραμμένο σταπόδια της.

«Όχι, σοβαρά σου μιλάω. Είναι γεγονός. Φαντάζεσαι να ζού-σαμε στη Ρωσία; Επί έναν αιώνα ο λαός μας θα είχε υποφέρει ταπάνδεινα εξαιτίας του κομμουνιστικού ζυγού, και τώρα θα λυ-μαίνονταν τη χώρα μας κακοποιοί και μαφίες, κι αρρώστιες σαντο AIDS, που κανένας δεν κάνει κάτι για να σταματήσει την εξά-πλωσή τους. Είναι αλήθεια ότι περνάμε δύσκολες μέρες, αλλάτα πράγματα θα μπορούσαν να ’ναι πολύ χειρότερα. Μέχρι καιο καιρός είναι χειρότερος στη Ρωσία».

Η Νάντια χαχάνισε.«Ναι, ναι, άμα ζούσαμε στη Ρωσία, τους έξι μήνες του χρό-

νου θ’ άνοιγες την πόρτα και θα ’πεφτες πάνω σ’ ένα μέτρο χιό-νι», εί πε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Οπότε μην κάθεσαι και χολοσκάς πουείχαμε ένα μέτρο νερό στο υπόγειο για μια μέρα».

«Το χιόνι έχει πλάκα, παππού».«Όταν χιονίζει μια φορά το χρόνο, όπως εδώ, ναι. Αλλά, άμα

χιονίζει έξι μήνες αδιάκοπα, δεν έχει καθόλου πλάκα. Εκτός αυ-τού, ήταν ωραία που μαζεύτηκε όλη η γειτονιά να βοηθήσει στοκαθάρισμα. Δείχνει πως έχουμε καλούς γείτονες. Και είχε πλάκαπου αδειάζαμε έξω όλο το νερό. Θυμάσαι που με βοήθησες νατ’ αδειάζω από την πίσω πόρτα;»

«Θυμάμαι, ναι».«Δεν είχε πλάκα; Και δε χρειάστηκε ούτε καν να πάμε στην

παραλία για να πλατσουρίσουμε. Αντίθετα, η παραλία κουβα-λήθηκε σ’ εμάς».

«Μύριζε άσχημα, όμως», είπε η Νάντια γελώντας.«Κι η παραλία μυρίζει άσχημα. Δεν έχεις δει που αδειάζουν ό -

λες τις αποχετεύσεις στη θάλασσα; Ω ναι, ήταν πολύ προτιμότε- 219


ρο που μείναμε εδώ αντί να πάμε στην παραλία. Μ’ αυτόν τον τρό -πο, και το φαΐ της γιαγιάς απολαύσαμε και παίξαμε με τα νερά».

Η Νάντια χαμογέλασε και αγκάλιασε τον παππού της. Ταμάτια του βούρκωσαν. Οι πλάτες της ήταν στενές και τα κόκαλαπροεξείχαν, σκληρά στο άγγιγμά του. Ήταν μια σταλιά, και τό-σο εύθραυστη. Την κράτησε σφιχτά στην αγκαλιά του, ώσπουβεβαιώθηκε ότι το κορίτσι δε θα διέκρινε τα δάκρυα στα μάτιατου· έπειτα, την άφησε.

«Σ’ ευχαριστώ για τον καφέ, καρδούλα μου».Το τηλέφωνο στη σάλα άρχισε να χτυπά.«Πας να το σηκώσεις, Νάντια;»Η Νάντια βγήκε τρέχοντας από την κρεβατοκάμαρα. Ο Ομάρ

Γιούσεφ ανακάθισε αργά αργά, ακούγοντας τον ήχο από τασανδάλια της στα πλακάκια του χολ. Ο πόνος στη μέση τον έκα-νε να σουφρώσει τα χείλη, ξεφυσώντας. Ήπιε τον καφέ που τουείχε φέρει η Νάντια. Η μικρή επέστρεψε κρατώντας την ασύρ-ματη συσκευή τηλεφώνου.

«Ο Αμπού Αντέλ είναι», είπε.Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε τον καφέ στο κομοδίνο. Η Νά-

ντια βγήκε από την κρεβατοκάμαρα.«Γεια και χαρά σου, Αμπού Αντέλ». Ο Ομάρ Γιούσεφ άκου-

γε ανάκατες φωνές στην άλλη άκρη της γραμμής, κοντά στο ακου -στικό του Χαμίς Ζεϊντάν.

«Διπλή χαρά σ’ εσένα, Αμπού Ραμίζ», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν.«Πώς είσαι;»

«Καλά είμαι, δόξα να ’χει ο Αλλάχ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Από την Κοιλάδα των Ποιμένων σε παίρνω. Το βλήμα ενός

ισραηλινού ελικοπτέρου πέτυχε το τζιπ του Χουσεΐν Ταμάρι. Εί-ναι νεκρός».

«Σκοτώθηκε ο Ταμάρι; Είσαι σίγουρος πως ήταν μες στο τζιπ;»«Τον ακολουθούσα. Ξέρω θετικά ότι ήταν μέσα».«Πώς και τον ακολουθούσες;»«Είπα να κάνω τον αστυνόμο, έτσι για αλλαγή, καταλαβαί-

νεις... Οι Ισραηλινοί πρέπει να τον καθάρισαν εκδικούμενοι γιατη βομβιστική επίθεση στην Ιερουσαλήμ. Θα άκουσες πως οι2

20


Ταξιαρχίες Μαρτύρων έβαλαν τον Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν ναανατιναχτεί».

«Το άκουσα, ναι. Αλλά γιατί έστειλαν αυτόν ειδικά;»«Δεν ξέρω».«Έτσι κι αλλιώς, δεν έχει σημασία. Αυτό που προέχει τώρα εί -

ναι ότι ο Τζορτζ Σαμπά μπορεί να αποφυλακιστεί».Ο Χαμίς Ζεϊντάν έμεινε σιωπηλός.«Εννοώ, δηλαδή», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ, «ότι η αστυνομία μπο -

ρεί να παραδεχτεί πια πως ο Χουσεΐν Ταμάρι ήταν αυτός που εί-τε σκότωσε τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν είτε οδήγησε τους Ισραη -λινούς στα ίχνη του, κι ακόμα, πως ήταν ο ίδιος που σκότωσε τηνΝτιμά Αμπντέλ Ραχμάν».

«Πρώτα απ’ όλα, Αμπού Ραμίζ, αυτό δεν το ξέρεις».«Κι όμως, το ξέρω».Ο Χαμίς Ζεϊντάν ανέβασε τους τόνους: «Δεν το ξέρεις με α-

πόλυτη βεβαιότητα, και, φυσικά, δεν ξέρεις ούτε αν σκότωσε τηνΝτιμά. Επιπλέον, ο Χουσεΐν Ταμάρι είναι μάρτυρας τώρα πια, πο -λύ μεγάλος μάρτυρας ο αναθεματισμένος, πιο μεγάλος δε γίνε-ται. Νομίζεις ότι η Βηθλεέμ θα αντάλλασσε έναν τόσο σπουδαίομάρτυρα μ’ έναν τιποτένιο, βρομερό καταδότη; Πιστεύεις πως υ-πάρχει κανένας άλλος εκτός από εσένα, Αμπού Ραμίζ, που ναθεωρεί ικανοποιητική μια τέτοια ανταλλαγή;»

Τα αισθήματα επιείκειας του Ομάρ Γιούσεφ προς τον ΧαμίςΖεϊντάν για την απώλεια του χεριού του εξανεμίστηκαν. Τον έ-πιασε απόγνωση. Πώς θα κατάφερνε να αθωώσει τον Τζορτζ Σα -μπά από τη στιγμή που ο αρχηγός της αστυνομίας δε δεχόταν νατον βοηθήσει, ιδίως τώρα που ο πραγματικός δολοφόνος ήταννεκρός και κανένας δεν μπορούσε πια να τον αναγκάσει να ομο -λογήσει; Οι πρωτύτερες υποψίες του επανήλθαν. Ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν ακολουθούσε το τζιπ του νεκρού όταν το πέτυχε το βλήμα.Ίσως ήταν και ο ίδιος καταδότης. Ο καταδότης. Μπορεί να είχεενημερώσει το σύνδεσμό του στη Σιν Μπετ για το πού θα έβρι-σκαν τον Χουσεΐν Ταμάρι, διευκολύνοντας την επίθεση των Ισ-ραηλινών, όπως είχε κάνει ενδεχομένως και στην περίπτωση τηςδολοφονίας του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, στο ξέφωτο δίπλα στοσπίτι του. Όμως, για ποιο λόγο ν’ αφήσει έναν κάλυκα από πο- 2

21


λυβόλο MAG στον τόπο του εγκλήματος; Δε θα τον ωφελούσε ναφορτώσει το φόνο στον Χουσεΐν Ταμάρι. Θα διάλεγε ένα πολύπιο ανίσχυρο θύμα, σαν τον Τζορτζ Σαμπά. Όπως και να ’χει, ό-ταν ο Ομάρ Γιούσεφ είχε πει στον Χαμίς Ζεϊντάν ότι ο Ταμάριήταν ο δολοφόνος του Λουάι, ο αρχηγός της αστυνομίας τού εί-χε πει να το βγάλει από το μυαλό του. Δεν ήταν διόλου πρόθυ-μος να επιρρίψει το έγκλημα στον Ταμάρι, άρα, προφανώς, δεν εί -χε αποπειραθεί να τον ενοχοποιήσει.

«Ο λόγος που σε πήρα, Αμπού Ραμίζ, είναι για να σου δώσωνα καταλάβεις ότι δεν μπορείς να προσφέρεις την παραμικρήβοήθεια στον Τζορτζ Σαμπά», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Αν ήτανμία φορά δύσκολο ν’ αποδείξεις την ενοχή του Χουσεΐν Ταμάριόσο ζούσε, τώρα πια είναι εντελώς ανέφικτο».

«Δε γίνεται ν’ αφήσεις τον Τζορτζ να πεθάνει. Είναι αποκρου -στικό. Θα σπιλωθεί το όνομα της πόλης μας».

«Κάθε σπίτι έχει το βόθρο του, Αμπού Ραμίζ».«Μη μου απαντάς με γνωμικά. Πρέπει να με βοηθήσεις».«Αφού σου λέω: ο Χουσεΐν Ταμάρι είναι άτρωτος. Δε γίνεται

να τον αγγίξεις, ούτε εσύ ούτε εγώ. Έτσι κι ανοίξεις το στόμα σουαυτήν τη στιγμή, θα σε λιντσάρουν. Έχει μαζευτεί ήδη ένα σωρόκόσμος εδώ, θα τους ακούς που φωνάζουν, κι είναι όλοι τους ε-ξαγριωμένοι. Αν τους γυαλίσει κανείς για καταδότης, θα τον σκο -τώσουν επί τόπου. Οπότε απόψε σού συνιστώ να σεβαστείς τημνήμη των νεκρών».

«Δεν υπάρχει χρόνος. Μέχρι αύριο το μεσημέρι πρέπει να’χουμε αποδείξει την ενοχή του Ταμάρι, αν είναι να γλυτώσουμετον Τζορτζ».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν σώπασε για λίγο, κι έπειτα πήρε μια βαθιάανάσα. «Διόρθωση: Για τον Τζορτζ Σαμπά δεν υπάρχει χρό νος. Ε-μείς δεν έχουμε καμία διορία».

«Έχεις δίκιο. Η δική σου διορία έχει παρέλθει προ πολλού».Ο Ομάρ Γιούσεφ πάτησε με μίσος το πλήκτρο που τερμάτιζε τησυνομιλία.

Στη νυχτερινή σιγαλιά, ο Ομάρ Γιούσεφ πάσχισε να αφου-γκραστεί τον ήχο του στρατιωτικού ελικοπτέρου. Θυμόταν το σα -ματά του κινητήρα του, που αντηχούσε πάνωθέ του όλη την ε-2

22


βδομάδα. Η προπέλα έλουζε με τον εκκωφαντικό κρότο της τοανάπηρο παλληκαράκι, τον Ναγίφ. Έμοιαζε σαν να καθρέφτιζετον αγχωμένο χτύπο της καρδιάς του Ομάρ Γιούσεφ, την ώρα πουείχε σταθεί έξω από την είσοδο του σχολείου για να πετάξει τιςπαλιές αξιολογήσεις του στα λασπόνερα. Θα διέσχιζε τον ουρα-νό κι απόψε, με τις φλόγες που είχαν τυλίξει το κατεστραμμένο ό -χημα του Χουσεΐν Ταμάρι να τρεμοσβήνουν σαν φωτεινή κουκκί-δα μες στη μαυρίλα του εδάφους. Θα αιωρούνταν πάνω από τηΒηθλεέμ –όπως το περίλαμπρο αστέρι που είχε αναγγείλει τηγέννηση του Χριστού– καταδικάζοντας όποιον άνθρωπο έβαζεστο στόχαστρό του, το ίδιο αμετάκλητα μ’ εκείνον τον αρχαίομεσσιανικό οιωνό ο οποίος είχε προδικάσει τη σταύρωση του παι -διού που γεννήθηκε στη φάτνη. Ο ουρανός ήταν σιωπηλός, μα οΟμάρ Γιούσεφ ήξερε πως το ελικόπτερο βρισκόταν κά που εκείψηλά. Ακόμα και αν ο Τζορτζ Σαμπά είχε τη δυνατότητα να πε-τάξει σαν πουλί, και πάλι δε θα γλύτωνε, δε θα ήταν ασφαλής.

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν μπορούσε να τα παρατήσει τώρα. Έ-πρεπε να βρει κάποιον που δε θα δεχόταν ν’ αφήσει έναν αθώοάνθρωπο να πεθάνει μόνο και μόνο για να διαφυλάξει τη μνήμητου λεχρίτη του Ταμάρι. Κανένα μέλος της αστυνομίας, του δι-καστικού κλάδου ή της κυβέρνησης δε θα έπαιρνε τέτοιο ρίσκο.Έπρεπε να βρει το κατάλληλο πρόσωπο, πιο ισχυρό ενδεχομέ-νως από τη μνήμη του Ταμάρι. Μόνο ένας άνθρωπος θα τολμού -σε πιθανώς να αμαυρώσει τη σεπτή εικόνα του μάρτυρα. Ήτανπαρακινδυνευμένο. Ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε δίκιο: υπήρχε πιθανό-τητα να τον λιντσάρουν. Σε αυτή την περίπτωση, θα πέθαινε πριναπό την εκτέλεση του Τζορτζ Σαμπά, και τα βάσανά του θα τε-λείωναν. Θα πήγαινε να βρει τον Τζιχάντ Αουντέ.

223


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο τρ ιτο

ΣΤΗΝ ΕξώπΟρΤα ΤΗΣ πΟΛυκαΤΟΙκίαΣ ΤΟυ ΤζΙχάΝΤ αΟυΝΤέ

στέκονταν δυο φρουροί. Ο ένας από αυτούς, με το τσιγάροκρεμασμένο στην άκρη του στόματος για να έχει τα χέρια του ε-λεύθερα, και μισόκλειστα βλέφαρα για να μην μπαίνει ο καπνόςστα μάτια του, έκανε πλήρη σωματικό έλεγχο στον Ομάρ Γιού-σεφ. Την ώρα που τον ψαχούλευε, ο Ομάρ Γιούσεφ γύρισε κι έρι -ξε μια ματιά στο δικό του σπίτι. Από το περίγραμμά της στο πα-ράθυρο του καθιστικού, αναγνώρισε την εγγονή του, τη Νάντια.Η ακινησία της την είχε προδώσει, η άγρυπνη και σφιγμένη μορ-φή της καθώς ο παππούς της έμπαινε στο στόμα του λύκου. Μό-λις πριν από λίγα λεπτά, ο Ομάρ Γιούσεφ σκεφτόταν ότι δεν είχενα χάσει τίποτε με αυτή την απελπισμένη απόπειρα να μεταπεί-σει τον νέο ηγέτη τής πιο διεφθαρμένης συμμορίας φονιάδων τηςπόλης. Ωστόσο, αντικρίζοντας εκείνη τη σιωπηλή, ασάλευτη σκιάστο παράθυρο του σπιτιού του, ένιωσε μια σουβλιά αμφιβολίας.Μήπως θα έπρεπε να σκαρφιστεί καμιά δικαιολογία, να πει στονένοπλο που τον πασπάτευε πως είχε ξεχάσει κάτι, και να γύριζεστο σπίτι; Η έρευνα ολοκληρώθηκε. Ο φρουρός τράβηξε μια γε-ρή τζούρα από το τσιγάρο του και του είπε ν’ ανέβει τη σκάλα.Έτσι κι έκανε να φύγει τώρα, θα φαινόταν ύποπτο.

Στη σκάλα, ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε για πρώτη φορά ότιοι Ισραηλινοί ίσως επιχειρούσαν να δολοφονήσουν τον ΤζιχάντΑουντέ το ίδιο βράδυ κιόλας, με τον ίδιο τρόπο που είχαν σκοτώ -σει και τον Χουσεΐν Ταμάρι. Αναρωτιόταν κατά πόσον το βλή ματου ελικοπτέρου θα έκανε το παράθυρο συντρίμμια την ώρα πουθα μιλούσε με τον νέο αρχηγό των Ταξιαρχιών Μαρτύρων. Απότο παράθυρο του καθιστικού, η Νάντια θα έβλεπε την πορτοκα-λιά λωρίδα που θ’ άφηνε στο διάβα του ο πύραυλος, καταπίνο-2

24


ντας στον φονικό βρυχηθμό του τον παππού της. Κι έπειτα, ένασύννεφο καπνού μέσα από τα διαλυμένα τζάμια, εξαερωμένα α-πομεινάρια από γυαλί και τσιμέντο, και το πτώμα του Ομάρ Γιού -σεφ. Πήρε μια βαθιά ανάσα καθώς η πόρτα του διαμερίσμα τοςτου Τζιχάντ Αουντέ άνοιγε για να τον υποδεχτεί.

Το αγόρι στην είσοδο του διαμερίσματος ήταν περίπου στην η -λικία της εγγονής του. Άνοιξε κι άλλο τη λακαριστή κερασένια ε-ξώπορτα και παραμέρισε, ρίχνοντας στον Ομάρ Γιούσεφ ένα φευ -γαλέο βλέμμα περιφρόνησης και εχθρότητας. Στην άλλη άκρη τηςσάλας, ο Τζιχάντ Αουντέ καθόταν σ’ έναν καναπέ περικυκλωμέ -νος από τους άντρες του. Πρέπει να ήταν μια ντουζίνα τουλάχι-στον, και ο χώρος έμοιαζε να έχει φοβερό συνωστισμό. Ο ΟμάρΓιούσεφ αισθάνθηκε κατάπληξη και ανακούφιση βλέποντας πωςο Τζιχάντ Αουντέ ήταν στα κέφια του. Ο ίδιος περίμενε ότι ο θά-νατος του Χουσεΐν Ταμάρι μπορεί να τρόμαζε ή να εξόργιζε τονΑουντέ. Αντί γι’ αυτό, έδειχνε να απολαμβάνει το νέο κύρος τουως αρχηγού της συμμορίας. Γελώντας βροντερά με κάποιο καλα -μπούρι, πήρε ένα κομματάκι μπα κλαβά από την πιατέλα που πε-ριέφερε η κόρη του στη σάλα, μαζί με μια χούφτα ηλιόσπορουςαπό ένα μπολ στο τραπεζάκι.

Ο Τζιχάντ Αουντέ κοίταξε την εξώπορτα που έχασκε ορθά-νοιχτη αντίκρυ του. Το βλέμμα του σκοτείνιασε για μια στιγμή,μόλις αναγνώρισε τον επισκέπτη του, αλλά το χαμόγελό του πα-ρέμεινε ανέπαφο, κι έκανε νόημα στον Ομάρ Γιούσεφ να πλησιά-σει. Εσύ είσαι αδελφός μου, οπότε θα ’πρεπε να σε σκοτώσω δωρεάν.Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε αν εκείνη η γενναιόδωρη προσφο -ρά ίσχυε ακόμα. Καθώς πλησίαζε, ο Τζιχάντ Αουντέ ψιθύρισε κά -τι σ’ έναν τύπο που καθόταν δίπλα του, και αυτός σηκώθηκε γιανα κάνει χώρο. Ο Αουντέ χτύπησε ελαφρά τη μαξιλάρα του κα-ναπέ, και ο άντρας που είχε σηκωθεί οδήγησε τον Ομάρ Γιούσεφστη θέση του, πλάι στον αρχηγό.

«Πολύ χαίρομαι που σε βλέπω, κι εύχομαι να ’σαι πάντα ευ-πρόσδεκτος», είπε ο Τζιχάντ Αουντέ. Μετακινήθηκε σε απόστα-ση αναπνοής από τον Ομάρ Γιούσεφ, που κάθισε στην άκρη τουκαναπέ.

«Κι εγώ χαίρομαι που ’μαι ευπρόσδεκτος στο σπιτικό σου», 225



ψέλλισε ο Ομάρ Γιούσεφ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι τυ-πικές αβρότητες του φαίνονταν αλλόκοτες.

Ο Τζιχάντ Αουντέ τσίμπησε ένα κομμάτι μπακλαβά από τηνπιατέλα που είχε φέρει νωρίτερα η κόρη του και το πρόσφερε στονΟμάρ Γιούσεφ, στάζοντας κάτω μέλι και σιρόπι. Η γλύκα του έ-μοιαζε απατηλή, υπερβολική, αηδιαστική. Ο Ομάρ Γιούσεφ έπρε -πε να είναι σε διαρκή επιφυλακή έναντι της σαγήνης αυτού τουανθρώπου.

Ο Τζιχάντ Αουντέ χαμογέλασε κι έφτυσε τα τσόφλια από τουςηλιόσπορους στη χούφτα του. Τα πέταξε σ’ ένα κρυστάλλινο στα -χτοδοχείο κι έχωσε άλλα δυο σπόρια στο στόμα του. Τα σα -γόνια του πίεσαν τις άκρες τους με τους τραπεζίτες, για να σπά-σουν τα τσόφλια, δίνοντας στο παγωμένο χαμόγελό του μια όψηαδηφαγίας, σαν τους απειλητικά γυμνωμένους κυνόδοντες ενόςάγριου σκύλου.

Ο Ομάρ Γιούσεφ προσπάθησε να ελαφρύνει την ανάμνησητης αντιπαράθεσης που είχαν οι δυο τους στο αρχηγείο του Χου -σεΐν Ταμάρι. «Τα θερμά μου συλλυπητήρια για το χαμό του αδελ -φού Χουσεΐν», είπε. «Ο Αλλάχ να τον ελεεί».

Ο Τζιχάντ Αουντέ έγνεψε καταφατικά, και το χαμόγελό τουέδωσε για μια στιγμή τη θέση του σ’ ένα ύφος πιο σοβαρό. Έπει-τα έβαλε το χέρι στο γόνατο του Ομάρ Γιούσεφ κι έγειρε προς τομέρος του. «Δεν τον χώνευες, Αμπού Ραμίζ, έτσι δεν είναι;» ψι-θύρισε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ παρατηρούσε το δυνατό χέρι που άγγιζε τοπόδι του. Τα νύχια του ήταν μακριά και κιτρινισμένα, σαν νύχιααρπακτικού. Δεν απάντησε.

Ο Τζιχάντ Αουντέ έβαλε τα γέλια. «Ούτε κι εγώ τον χώνευα».Κούνησε το κεφάλι με νόημα. «Τον έβρισκα εντελώς αχώνευτο.Και τώρα, τι μπορώ να κάνω για σένα, Αμπού Ραμίζ; Ο χρόνοςμου είναι περιορισμένος. Σε μισή ώρα έχω να πάω στην κηδείατου μάρτυρα Χουσεΐν και της φρουράς του».

Ο Ομάρ Γιούσεφ εξεπλάγη που ο Τζιχάντ Αουντέ είχε ομο-λογήσει την αντιπάθεια την οποία έτρεφε για τον Χουσεΐν Τα-μάρι, έστω και ψιθυριστά. Θυμόταν ότι ο Χαμίς Ζεϊντάν του είχεαναφέρει πως οι άντρες του Ταμάρι χλεύαζαν συχνά τον Αου-2

26


ντέ με απροκάλυπτη περιφρόνηση, και τον αντιμετώπιζαν σανμέλος μιας ασήμαντης προσφυγικής φυλής. Ο Ταμάρι περιέφερετην αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που ανήκε κάπου, καθώς ο-λάκερο το χωριό του θα τον υπερασπιζόταν ενάντια σε κάθε α-πειλή. Η φατρία του Τζιχάντ Αουντέ ήταν ανίσχυρη, ακόμα καιστο πλαίσιο του προσφυγικού καταυλισμού στα βορεινά περί-χωρα της Βηθλεέμ, όπου ζούσε η πλειονότητα των συγγενών του.Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε ότι ίσως ο Τζιχάντ Αουντέ ήτανλιγότερο επιθετικός απέναντί του επειδή τούτη τη βραδιά είχε κα -τορθώσει, επιτέλους, να βάλει την κλίκα του Ταμάρι στη θέση της.Την ίδια στιγμή ο νους του πήγε στους Αμπντέλ Ραχμάν, που εί-χαν χάσει την ασφάλειά τους μετά το θάνατο του Λουάι στο λα-χανόκηπο. Ο Τζιχάντ Αουντέ έπρεπε να συνεχίσει να παριστάνειτον βαρυπενθούντα, γιατί οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων απαρτίζοντανκατά κύριο λόγο από σόγια του Ταμάρι. Όμως, είχε καταλάβειτην ηγεσία της συμμορίας με την ίδια αποφασιστικότητα που οΧουσεΐν Ταμάρι είχε σφετεριστεί τα συνεργεία των ανυπεράσπι-στων Αμπντέλ Ραχμάν.

«Ίσως θα ’πρεπε να μιλήσουμε οι δυο μας, Τζιχάντ», είπε οΟμάρ Γιούσεφ.

Ο Τζιχάντ Αουντέ έγνεψε καταφατικά και, πιάνοντας τον Ο-μάρ Γιούσεφ από το χέρι, τον οδήγησε στο μπαλκονάκι στο πί-σω μέρος της σάλας. «Δεν ανάβω τα φώτα, Αμπού Ραμίζ, μη μεβάλει σημάδι κανένας ακροβολιστής».

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε το σκοτάδι που απλωνόταν γύρωτους φοβισμένος. Μια βραχώδης πλαγιά κατηφόριζε από τα γει-τονικά σπίτια ίσαμε τη βάση της πολυκατοικίας. Τα βράχια, λευ-κά στο φεγγαρόφωτο, έμοιαζαν να αργοσαλεύουν πάνω στο μαύ -ρο χώμα. Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε πως οι πέτρες τον περιεργάζο -νταν, καραδοκώντας κάθε του κίνηση. Γνώριζε, ωστόσο, ότι τοάγχος που αισθανόταν ατενίζοντας το σκοτάδι είχε να κάνει απο -κλειστικά με τον άντρα που στεκόταν πλάι του.

Ο Τζιχάντ Αουντέ άναψε τσιγάρο κι έφτυσε τα τελευταία τσό -φλια από το μπαλκόνι. Σήκωσε το χέρι του δίνοντας το λόγο στονΟμάρ Γιούσεφ.

«Τζιχάντ, ξέρω πως ο Χουσεΐν ήταν ο καταδότης που συνερ- 227


γάστηκε με τους Ισραηλινούς στη δολοφονία του Λουάι ΑμπντέλΡαχμάν». Ο Ομάρ Γιούσεφ περίμενε κάποια αντίδραση, αλλά οΤζιχάντ Αουντέ ρούφηξε άλλη μια τζούρα από το τσιγάρο του δί-χως να μιλήσει. Ο Ομάρ Γιούσεφ οσμίστηκε την πικρή μυρωδιάτου καπνού, λαχταρώντας και ο ίδιος ένα τσιγαράκι. «Είχα πάεικι εγώ στο Ιρτάς την επομένη του θανάτου τού Λουάι. Και βρήκαέναν κάλυκα από MAG στο χώμα, σ’ ένα σημείο όπου το χορτάριείχε πατικωθεί από κάποιον που ’χε στήσει καρτέρι πεσμένος κα-τάχαμα. Η Ντιμά, η γυναίκα του Λουάι, μου είπε πως το επί μαχοβράδυ κάποιος περίμενε τον άντρα της στην αυλή του σπιτιού. Εί-χε ακούσει τον Λουάι να καλησπερίζει έναν άγνωστο ονόματι Α-μπού Γουαλίντ. Έπειτα, ένα φωτάκι σαν κόκκινη κουκ κίδα λέι-ζερ εστίασε πάνω του, και τον πυροβόλησαν. Ξέρεις ότι ο Χου-σεΐν λεγόταν Αμπού Γουαλίντ και ότι χρησιμοποιούσε MAG. Κα-νένας άλλος στη Βηθλεέμ δεν έχει τέτοιο πολυβόλο».

Ο Τζιχάντ Αουντέ πέταξε το αποτσίγαρό του στην πλαγιάπίσω από την πολυκατοικία. Η κοκκινωπή καύτρα του έλαμψεφευγαλέα μέσα στη νύχτα. Ο Ομάρ Γιούσεφ απέμεινε να την πα -ρατηρεί ώσπου έσβησε. Περίμενε πάλι, μα ο Αουντέ έγειρε μο-νάχα με τους αγκώνες στα κάγκελα του μπαλκονιού, κοιτάζονταςτο σκοτάδι.

«Θυμάσαι πόσο έξαλλος ήταν ο Χουσεΐν όταν ο Τζορτζ Σα-μπά σας έδιωξε απ’ την ταράτσα του, εκείνο το βράδυ που ’χατεανοίξει πυρ εναντίον των Ισραηλινών;» Ο Ομάρ Γιούσεφ εξακο-λούθησε: «Ε λοιπόν, εγώ πιστεύω πως ο Χουσεΐν οδήγησε τουςστρατιώτες στον Λουάι, κι έπειτα πήρε την εκδίκησή του κολλώ-ντας στον Τζορτζ Σαμπά τη ρετσινιά του καταδότη. Μ’ αυτόν τοντρόπο, κανένας δε θα υποψιαζόταν ότι στην πραγματικότητα οδωσίλογος ήταν ο ίδιος ο Χουσεΐν. Κι όταν ανακάλυψε τα όσα μούεκμυστηρεύτηκε η Ντιμά, τη σκότωσε κι εκείνη».

«Και πώς έμαθε ότι η Ντιμά σου ’χε μιλήσει;»Ο Ομάρ Γιούσεφ αποφάσισε να αποσιωπήσει τις υποψίες

του, ότι ο Χαμίς Ζεϊντάν είχε μεταφέρει τις λεπτομέρειες της συ-γκεκριμένης στιχομυθίας στον Ταμάρι. «Αυτό δεν το ξέρω».

«Άρα είναι πιθανό να τη σκότωσε κάποιος άσχετος».«Ενδεχομένως, αν και δεν μπορώ να φανταστώ με ποιο κίνη-228


τρο». Ο Ομάρ Γιούσεφ γύρισε προς το μέρος του Τζιχάντ Αου-ντέ. Το πρόσωπο του Αουντέ ήταν βυθισμένο στις σκιές, ένα πε-ρίγραμμα μόνο στο φως της σάλας που έφεγγε πίσω τους. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ δεν ήθελε να τον αγγίξει, μα χρειαζόταν να εδραιώ -σει κάποιου είδους επαφή μες στο σκοτάδι. Ακούμπησε το χέριτου στον ώμο του Αουντέ. «Χρειάζομαι τη βοήθειά σου, Τζιχάντ.Ο Τζορτζ Σαμπά είναι αθώος. Πρόκειται να τον εκτελέσουν σεδεκαεφτά ώρες από τώρα. Εάν δεν ερχόμουν απόψε να σε εκλι-παρήσω, το αίμα του θα έβαφε και τα δικά μου χέρια. Ο νόμοςδεν έχει πια καμιάν αξία σ’ αυτή την πόλη. Εσύ είσαι η εξουσία.Ο μόνος που έχει τη δύναμη να σώσει έναν άκακο άνθρωπο».

«Θεωρείς άκακο έναν άνθρωπο που τράβηξε πιστόλι την ώ -ρα που εγώ κι ο Χουσεΐν αντιστεκόμασταν στις κατοχικές δυνά-μεις;»

Μην πέσεις στην παγίδα, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Πρόσεξετι θα πεις. «Τον έπιασε απελπισία. Ήξερε πως η παρουσία σαςστην ταράτσα του θα προκαλούσε μπαράζ ισραηλινών πυρών.Φοβόταν για τη φαμίλια του. Δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει ότιήσασταν εσείς οι δύο εκεί πάνω».

Ο Τζιχάντ Αουντέ άναψε και δεύτερο τσιγάρο. «Και πιστεύειςπως υπάρχει κάποιος, έστω ένας, που θα κάτσει να σ’ ακούσει,που θα δεχτεί ότι ο μάρτυρας Χουσεΐν Ταμάρι ήταν στην πραγμα -τικότητα εγκληματίας και δωσίλογος;»

«Εσύ μου είπες πως δεν τον χώνευες».«Αυτό δε σημαίνει ότι πιστεύω πως ήταν καταδότης. Ούτε

θεωρώ αθώο τον Τζορτζ Σαμπά».«Αφού σου ανέφερα τα αποδεικτικά στοιχεία».«Ο Χουσεΐν Ταμάρι πολέμησε τους Εβραίους με κίνδυνο της

ζωής του πάμπολλες φορές. Μέχρι και σήμερα το πρωί, που ορ-γάνωσε τη μαρτυρική επίθεση στην αγορά της Ιερουσαλήμ. Όλατούτα είναι πολύ πιο σημαντικά από τις αποδείξεις σου».

«Έστω, μη φορτώσεις το φόνο του Λουάι στον Χουσεΐν. Αςμείνει τ’ όνομά του καθαρό, άσ’ τον να γίνει ήρωας. Αλλά βγάλετον Τζορτζ Σαμπά από τη φυλακή».

«Κάποιος πρέπει να πληρώσει. Κι εφόσον ο Χουσεΐν απο-κλείεται, θα την πληρώσει αναγκαστικά ο χριστιανός». 2

29


Ο Ομάρ Γιούσεφ ζύγωσε ακόμα πιο κοντά. Μύριζε τον ιδρώ-τα του Τζιχάντ Αουντέ κάτω από τη μυρωδιά των τσιγάρων του.«Ο λόγος που ήρθα σ’ εσένα, Τζιχάντ, είναι γιατί ξέρω πως δενείσαι σαν τους άλλους. Δεν έγινες αρχηγός στις Ταξιαρχίες Μαρ-τύρων μόνο και μόνο επειδή έτυχε να ’σαι μέλος της κατάλληληςφατρίας. Είσαι ξύπνιος. Τα κατάφερες να φτάσεις στην κορυφήτων Ταξιαρχιών Μαρτύρων παρά το γεγονός ότι οι υπόλοιποι σεαντιμετωπίζουν σαν παρείσακτο. Για όλους αυτούς» –είπε ο Ο-μάρ Γιούσεφ κι έδειξε την κλειστή μπαλκονόπορτα και τους ενό-πλους που στριφογυρνούσαν στη σάλα– «ο Χουσεΐν ήταν κάτι σανήρωας και άγιος μαζί, γιατί ήταν αίμα τους. Όμως εσύ μπορείςνα σκέφτεσαι αυτόνομα. Εσύ μπορείς να καταλάβεις τι μέρος τουλόγου ήταν. Μην αφήσεις τον Τζορτζ να πεθάνει για να προφυ-λάξεις το καλό όνομα ενός άλλου. Εδώ, πρόκειται για άνθρωπομε σάρκα και οστά, που πρόκειται να τον εξολοθρεύσουν αύριο,δε μιλάμε απλώς για μια υπόληψη».

Ο Τζιχάντ Αουντέ σώπαινε.«Άκου, οφείλεις να παραδεχτείς ότι ο Τζορτζ Σαμπά απο-

κλείεται να είναι ο καταδότης», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Ο Χου-σεΐν δολοφονήθηκε απόψε, ενόσω ο Τζορτζ ήταν στη φυλακή.Πιστεύεις πως είχε τη δυνατότητα να στείλει τους Ισραηλινούςστο κατόπι τού Χουσεΐν απ’ το κελί του;»

«Το γεγονός ότι οι Ισραηλινοί σκότωσαν τον Χουσεΐν», είπεο Αουντέ, «δεν αποδεικνύει αυτομάτως πως δεν είναι καταδό-της; Η κατηγορία που πας να προσάψεις στον Χουσεΐν δε βγάζεινόη μα. Για ποιο λόγο να σκοτώσουν δικό τους πράκτορα;»

Ο ηγέτης των Ταξιαρχιών Μαρτύρων κοίταξε ολόγυρα, θαρ-ρείς για να βεβαιωθεί πως δεν τους άκουγε κανείς. Ο Ομάρ Γιού -σεφ είχε την αίσθηση ότι μια υποψία μεταμέλειας διέτρεχε την ό-ψη του Τζιχάντ Αουντέ καθώς κοίταζε το πλήθος των ενόπλωνστη σάλα. Μιλώντας χαμηλόφωνα, ο Αουντέ πρόσθεσε: «Λίγοπριν φύγει απ’ το αρχηγείο του για το ιφτάρ, ο Χουσεΐν καθότανμε τον Χαμίς Ζεϊντάν. Ο Χουσεΐν είπε στον αρχηγό της αστυνο-μίας ποιος ήταν ο αποψινός προορισμός του».

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε το τηλεφώνημα του Χαμίς Ζεϊ-ντάν, λίγα μέτρα από το φλεγόμενο όχημα του Χουσεΐν Ταμάρι.2

30


Ο αστυνομικός τού είχε πει πως ήταν σίγουρος ότι ο Χουσεΐν ε-πέβαινε στο διαλυμένο τζιπ, επειδή τον ακολουθούσε τη στιγμήπου τον χτύπησε το βλήμα. Φρίκη κατέκλυσε τον Ομάρ Γιούσεφίσαμε το μεδούλι. Ήδη υποψιαζόταν ότι ο φίλος του είχε προδώ -σει την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν. Ήξερε επίσης με απόλυτη βεβαιό -τητα πως ο Χαμίς Ζεϊντάν μισούσε τον Χουσεΐν Ταμάρι, ο οποίοςπεριφρονούσε και εξευτέλιζε το κύρος και την εξουσία του ως αρ -χηγού της αστυνομίας, ακόμα και κατάμουτρα. Μάλιστα, ο ΟμάρΓιούσεφ είχε αναρωτηθεί για ποιο λόγο ο Χαμίς Ζεϊντάν βρισκό-ταν στον τόπο της δολοφονίας του Ταμάρι, όταν δέχτηκε το τη-λεφώνημά του. Φαίνεται ότι και ο Τζιχάντ Αουντέ είχε την ίδιααπορία.

Ο Αουντέ άνοιξε την μπαλκονόπορτα. Φωνές ξεχύθηκαν απότη σάλα. Ο χώρος γέμιζε ολοένα με ενόπλους, που θα ξεκινού-σαν από εκεί για να πάνε στην κηδεία του πρώην αρχηγού τους.«Πρέ πει να πηγαίνω. Έχουμε να θάψουμε τους μάρτυρες».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά. Έσφιξε το χέρι πουτου πρόσφερε ο Τζιχάντ Αουντέ. Έκανε κρύο, και ο Ομάρ Γιού -σεφ είχε ξεπαγιάσει στο μπαλκόνι. Πέρασε μέσα από το πλήθοςτων εύρωστων αντρών με τα ιδρωμένα τζάκετ παραλλαγής. Θαέπαιρναν μαζί και τα καλάσνικοφ, και θα τα άδειαζαν πυροβο-λώντας στον αέρα καθώς θα συνόδευαν ό,τι είχε απομείνει απότον μάρτυρα Ταμάρι στην τελευταία του κατοικία.

Ενώ κατέβαινε τη σκάλα, ο Ομάρ Γιούσεφ αναλογίστηκε πά-λι τις υποψίες του σχετικά με τον Χαμίς Ζεϊντάν. Αν ο ΤζιχάντΑουντέ πίστευε πως ο αρχηγός της αστυνομίας ήταν ένοχος, οΧαμίς Ζεϊντάν διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελενα τηλεφωνήσει στον φίλο του χωρίς καθυστέρηση. Αν όμως οΧαμίς Ζεϊντάν ήταν διατεθειμένος ν’ αφήσει τον Τζορτζ Σαμπάνα πεθάνει για ένα έγκλημα που δεν είχε διαπράξει, μπορούσε οΟμάρ Γιούσεφ να τον λογαριάζει στο εξής για φίλο του; Άξιζεστ’ αλήθεια να προστατεύσεις έναν τέτοιον άνθρωπο;

Διασχίζοντας το δρόμο, ο Ομάρ Γιούσεφ είδε φευγαλέα τη σι -λουέτα της εγγονής του να τον παρατηρεί από το παράθυρο τουσπιτιού του. Έπειτα, η μορφή της χάθηκε.

231


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο τετΑρτο

ΤΗ ΣΤΙγΜή πΟυ Η ΝάΝΤΙα απΟΜακρυΝόΤαΝ από ΤΟ παρά-θυρο, ο Ομάρ Γιούσεφ αισθάνθηκε έντονα την επιθυμία να

τη σφίξει στην αγκαλιά του, να την παρηγορήσει, να στραγγαλί-σει την αγωνία που την κρατούσε άγρυπνο φρουρό του όσην ώ-ρα βρισκόταν στο σπίτι του Τζιχάντ Αουντέ. Ένιωσε αυτή την πα -ρόρμηση σχεδόν σαν μια δύναμη που κινούσε το σώμα του, σπρώ -χνοντας τα βήματά του προς το σπίτι και υψώνοντας τα χέρια τουγια να την αγκαλιάσει. Ήξερε, ωστόσο, πως έπρεπε να κάνει μιατελευταία απόπειρα για την αποφυλάκιση του Τζορτζ Σαμπά. Α -ναρωτήθηκε αν η εγγονή του είχε ενδεχομένως ορθότε ρη αντίλη-ψη, απ’ ό,τι ο ίδιος, της πραγματικότητας και των κινδύνων τουςοποίους διέτρεχε ο παππούς της.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έστριψε δεξιά στον κεντρικό δρόμο κι έκο-ψε στην ανηφόρα που έβγαζε στο σουκ, με κατεύθυνση προς τηνΠλατεία της Φάτνης. Οι δρόμοι ήταν έρημοι, εκτός από κάποιατζιπ που περνούσαν κάθε τόσο, φορτωμένα με άντρες των Τα-ξιαρχιών Μαρτύρων που πήγαιναν στην κηδεία. Με τις καρα-μπίνες τους να ξεπροβάλλουν από τα παράθυρα, πυροβολού σανστον αέρα. Κάθε εκπυρσοκρότηση έκανε τον Ομάρ Γιούσεφ νααναπηδά. Ήταν λες και ήθελαν να σιγουρευτούν ότι οι εκδηλώ-σεις τους για τον μαρτυρικό θάνατο του Χουσεΐν Ταμάρι θα τονσυντάραζαν ως τα τρίσβαθα της ψυχής του. Σκαρφάλωσε ασθμαί -νοντας το λόφο που οδηγούσε στο σουκ. Από εκεί κατηφόρισεμέσα από τα αδειανά σοκάκια της παλιάς πόλης προς την εκ-κλησία.

Στην Πλατεία της Φάτνης επικρατούσε σιωπή. Η απλόχωρηπλατεία, στρωμένη μόλις πριν από λίγα χρόνια με ροζ και άσπρεςπλίνθους για μια επίσκεψη που θα έκανε ο πάπας, ξεχώριζε2

32


αχνά στο φεγγαρόφωτο και στη θαμπή λάμψη των ψευτο-παρι-ζιάνικων φανοστατών, οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί κατά τη διάρ -κεια της ανάπλασης. Οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν πέρα μακριά.Θα έθαβαν τον Χουσεΐν Ταμάρι στο χωριό του, λίγα χιλιόμετραανατολικά, κοντά στο λόφο των Φράγκων, που έμοιαζε με κώ-νο. Ο Ομάρ Γιούσεφ απολάμβανε τη σιγαλιά, το άκρο αντίθετοτου μένους που θα κυρίευε τους πάντες στην κηδεία, κατατρώ-γοντας το είναι τους με ένα ακαταμάχητο μείγμα αγνού, συλλο-γικού μίσους και εκδικητικής διάθεσης. Διέσχισε τη βόρεια πλευ-ρά της έρημης πλατείας κατευθυνόμενος προς το αστυνομικότμήμα. Έριξε μια ματιά στο Ναό της Γεννήσεως. Δύο ιερείς πουφορούσαν τα καφετιά άμφια των Φραγκισκανών διάβηκαν μεσκυφτό κεφάλι την Πύλη της Ταπεινοφροσύνης. Προχώρησανκατά μήκος της πρόσοψης του ναού, βαδίζοντας κοντά κοντάστον τοί χο, στο σημείο όπου κύρτωνε προς τα μέσα, όπως η βά-ση ενός πελώριου οχυρού.

Στην είσοδο του αστυνομικού τμήματος ο φρουρός χαιρέτη-σε τον Ομάρ Γιούσεφ. Το πρόσωπό του ήταν οστεώδες κι έδειχνευποσιτισμένο. Τα μάτια του χοροπηδούσαν πέρα δώθε αεικίνητα.

«Είναι μέσα ο Αμπού Αντέλ;»«Ναι, στον τελευταίο όροφο, ανεβείτε. Εκεί είναι το γραφείο

του».«Ξέρω».Ο Ομάρ Γιούσεφ έπρεπε να κάνει μια τελευταία έκκληση στον

Χαμίς Ζεϊντάν. Ίσως ο φίλος του είχε μεταφέρει πράγματι πλη-ροφορίες σχετικά με την Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν στον ΧουσεΐνΤαμάρι. Μπορεί να ήταν υπόλογος για το θάνατό της. Μπορείακόμα να ήταν συνεργάτης των Ισραηλινών και να είχε ενορχη-στρώσει ο ίδιος τη δολοφονία του Ταμάρι, όπως είχε ισχυριστείο Τζιχάντ Αουντέ. Ωστόσο, ήταν η μόνη άκρη, ο μόνος σύνδε-σμος του Ομάρ Γιούσεφ. Ο μοναδικός γνωστός του που είχε στοχέρι τα κλειδιά της φυλακής. Θα υπήρχε σίγουρα κάποιος τρό-πος να τον πείσει να γυρίσει το κλειδί στην κλειδαριά και μετάνα κάνει τον ανήξερο, ενόσω ο Ομάρ Γιούσεφ θα φυγάδευε τονΤζορτζ σε απόσταση ασφαλείας από τη Βηθλεέμ.

Το γραφείο του Χαμίς Ζεϊντάν ήταν βυθισμένο στο σκοτάδι, 233


εκτός από το φως μιας λάμπας ανάγνωσης. Το κιτρινωπό φωςέλου ζε με την αχνή λάμψη του το γαντοφορεμένο τεχνητό μέλοςτου αρχηγού της αστυνομίας. Το ψεύτικο χέρι φαινόταν τόσο α-σάλευτο πάνω στο γραφείο, όταν ο Ομάρ Γιούσεφ στάθηκε στοάνοιγμα της πόρτας, ώστε αναρωτήθηκε μήπως ο Χαμίς Ζεϊντάντο είχε βγάλει και το είχε αφήσει εκεί από αφηρημάδα. Το πιστό-λι του αρχηγού της αστυνομίας ήταν τοποθετημένο πλάι στο χέ-ρι. Μόλις αντίκρισε το όπλο, το σκηνικό έστρεψε ακαριαία το νουτου Ομάρ Γιούσεφ στην αυτοκτονία, σ’ εκείνη τη σιωπηλή, με-θυσμένη στιγμή αυτολύπησης που προηγείται του θανάτου α-πό το χέρι του αυτόχειρα. Διστάζοντας, είπε: «Αμπού Αντέλ;»

Το γάντι υψώθηκε και γύρισε τη λάμπα προς το μέρος τουΟμάρ Γιούσεφ, που σήκωσε το χέρι για να σκιάσει το φως πουτον τύφλωνε.

«Αμπού Αντέλ, ήρθα να σου ζητήσω συγχώρεση».Από την πλευρά του γραφείου, μονάχα σιωπή. Η λάμπα στρά -

φηκε προς τα κάτω, απομακρύνοντας το φως από το πρόσωποτου Ομάρ Γιούσεφ. Η λάμψη της τον οδήγησε σε μια καρέκλαμπροστά στο γραφείο. Κάθισε πάνω στη μικρή μαξιλάρα της.

«Απολογούμαι για το πρωτύτερο ξέσπασμά μου. Κακώς σεκατηγόρησα όταν πήρες να μου πεις για το θάνατο του ΧουσεΐνΤαμάρι. Απλώς, η αγωνία μου για τον Τζορτζ Σαμπά μ’ έχει φέ-ρει στα όριά μου».

«Θα ’πρεπε να σκεφτείς και κανέναν άλλον εκτός από τονΤζορτζ, έτσι για αλλαγή». Η φωνή του Χαμίς Ζεϊντάν ήταν βρα-χνή και μπερδεμένη και γεμάτη οίκτο για τον εαυτό του. Ο ΟμάρΓιούσεφ κατάλαβε ότι το σκοτάδι του γραφείου είχε σκοπό νααναχαιτίσει τυχόν υφισταμένους, που μπορεί να έμπαιναν έξαφ-να μέσα, για να μη δουν το αφεντικό τους με την μπουκάλα τουουίσκι στο χέρι.

«Δίκιο έχεις. Αμπού Αντέλ, ήσουν ανέκαθεν καλός μου φί-λος. Και το εννοώ. Μέχρι κι αυτήν τη στιγμή, υπήρξες σπουδαίοςφίλος, κι εγώ δε σ’ το ανταπέδιδα πάντα. Αλλά ζητώ την κατανόη -σή σου. Φταίει που δεν είμαι μαθημένος στους κινδύνους και στοδόλο που συνοδεύουν συνήθως τέτοιου είδους γεγονότα. Έναςδασκαλάκος είμαι».2

34


«Εγώ σ’ το ’πα, γύρνα στο δασκαλίκι».«Μου το ’πες, αλήθεια είναι, και είχες δίκιο».«Σ’ το ’πα και σ’ το ξαναλέω. Γύρνα στη δουλειά σου».«Πριν από λίγο μιλούσα με τον Τζιχάντ Αουντέ». Παρ’ όλο

το σκοτάδι του γραφείου, ο Ομάρ Γιούσεφ διαισθάνθηκε μια με-ταβολή στην εγρήγορση του Χαμίς Ζεϊντάν. Το μουρμουρητόσταμάτησε. Περίμενε ν’ ακούσει.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πήγε και στάθηκε πίσω από το γραφείο. «Ο Αουντέ με πίστεψε όταν του εξήγησα πώς σκό τωσε ο Ταμά-ρι τον Λουάι και την Ντιμά, και πώς την έστησε στον Τζορτζ».

Οι περσίδες άνοιξαν μονομιάς. Το συννεφιασμένο φεγγάριέβα φε με φωτεινές λωρίδες το πρόσωπο του Χαμίς Ζεϊντάν. Εί-χε ανακαθίσει στην πολυθρόνα του και κρατούσε το κορδόνι τωνπερσίδων. Τα μάτια του ήταν αγριεμένα, δυο σχισμές που γυά-λιζαν στο φως. Οι σκιές στο πρόσωπό του έμοιαζαν με τατουάζ,ή, ακόμα, με καμουφλάζ.

«Άκουσέ με, Αμπού Ραμίζ», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν. Έβηξε καιπροσπάθησε να συγκεντρωθεί. Ο Ομάρ Γιούσεφ έβλεπε ότι ο α-στυνομικός ήταν ακόμα μεθυσμένος, αν και πάσχιζε να επιβλη-θεί στον εαυτό του. «Μην πιστέψεις ούτε λέξη απ’ όσα σου λέειο Τζιχάντ Αουντέ. Είναι απατεώνας και ψεύτης. Μην πιστέψειςτίποτα. Ούτε λέξη!»

«Μα είναι η μόνη μου ελπίδα».«Τότε είσαι χαμένος από χέρι».«Θα προτιμούσα να βασίζομαι πάνω σου».«Εγώ δεν μπορώ να σε βοηθήσω».«Άρα μη μου λες να μην απευθύνομαι στον Τζιχάντ Αουντέ,

αφού δε θέλεις να βοηθήσεις. Εσύ κρατάς τα κλειδιά της φυλα-κής. Πάμε να ελευθερώσουμε τον Τζορτζ εδώ και τώρα. Κάπουθα βρούμε να τον κρύψουμε μέχρι να πείσουμε το δικαστήριο πωςείναι αθώος. Μπορεί να μας βοηθήσει και ο Αουντέ».

«Δεν ξέρω ποιο μέρος του πλάνου που έχεις καταστρώσει εί-ναι το πιο βλακώδες. Πρώτα απ’ όλα, εγώ εξακολουθώ να είμαιαστυνομικός, επομένως δεν υπάρχει περίπτωση ν’ αφήσω κατά-δικο να φύγει απ’ το κελί του. Δεύτερον, δε θα σου επιτρέψουν ού -τε να μπεις στο δικαστήριο, πολύ περισσότερο να τους πείσεις ό- 2

35


τι ο Χουσεΐν Ταμάρι ήταν ο αληθινός καταδότης και φονιάς. Μή -πως νομίζεις πως οι δικαστές έχουν τη δική σου λαχτάρα να φά-νε το κεφάλι τους; Και τρίτον, ο Τζιχάντ Αουντέ δεν πρόκειταινα σε βοηθήσει. Μόνο για την πάρτη του νοιάζεται. Σε δουλεύει,αυτό είναι όλο, Αμπού Ραμίζ, και απλώς το καθυστερεί ώσπουνα του δοθεί η ευκαιρία να σε φάει κι εσένα ήσυχα ήσυχα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ πάλεψε να σκεφτεί πώς θα μπορούσε να τουαλλάξει γνώμη. Μπορούσε να αρπάξει το όπλο του Χαμίς Ζεϊ-ντάν από το γραφείο του. Με το όπλο να τον σημαδεύει, ο φίλοςτου θα τον οδηγούσε στα κελιά και θα απελευθέρωνε τον Τζορτζ.Αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε πως η απειλή του θα ήταν κούφια.Είχε ακουστά κάτι που το έλεγαν ασφάλεια, μα δε γνώριζε τι νακάνει για να την αποδεσμεύσει. Εξάλλου, ακόμα και αν τα κα-τάφερνε, δε θα ήταν ικανός να στρέψει το όπλο εναντίον του φί-λου του. Ο Χαμίς Ζεϊντάν θα του το έπαιρνε απλώς από το χέρι,και αυτός δε θα πρόβαλλε την παραμικρή αντίσταση.

Ο αρχηγός της αστυνομίας έριξε μια ματιά προς το παράθυ-ρο. Σηκώθηκε και άνοιξε το τζάμι. Ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσε ξαφ -νικά τον ήχο που είχε αφουγκραστεί το εκπαιδευμένο αυτί τουφίλου του. Οι πυροβολισμοί πλησίαζαν ολοένα.

«Εδώ θα την κάνουν την κηδεία;» ρώτησε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Στην Τεκόα τον θάψανε. Τούτος ο σαματάς πρέπει να ’ναι

κάτι άσχετο».Τα πυρά δυνάμωναν λεπτό προς λεπτό. Ο αχός τους ζύγωνε

από το λόφο που ανηφόριζε προς το Ναό της Γεννήσεως. Ο Ο-μάρ Γιούσεφ έγειρε από το ανοιχτό παράθυρο. Μια σειρά τζιπέστριψαν από τη γωνία και σταμάτησαν έξω από το αστυνομικότμήμα. Πρέπει να ήταν και άλλα, που είχαν σταθμεύσει αθέαταστην είσοδο, γιατί, την ίδια στιγμή που οι ένοπλοι κατέβαιναν κου -τρουβαλώντας από τα τζιπ, στη σκάλα του τμήματος ακούστηκεβαρύ ποδοβολητό. Ο Χαμίς Ζεϊντάν στράφηκε προς τα εκεί.

«Λες να μας κουβαληθούν εδώ πάνω;» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Όχι. Προς τα κάτω πάνε. Στη φυλακή».Ο Χαμίς Ζεϊντάν πήρε το όπλο του από το γραφείο και το

έβα λε στη θήκη του. «Εσύ κάθισε εδώ, Αμπού Ραμίζ». Προχώρη -σε στο άνοιγμα της πόρτας.2

36


«Τι δουλειά έχουνε στη φυλακή;» Όμως, την ώρα που έκανετην ερώτηση, ο Ομάρ Γιούσεφ ήξερε κιόλας την απάντηση. ΟΤζορτζ. «Θα ’ρθω κι εγώ μαζί σου».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν κατέβαινε ήδη τα σκαλιά. Ο Ομάρ Γιούσεφέβλεπε πόσο έτρεμαν τα πόδια του αρχηγού της αστυνομίας απότο ποτό. Και οι δυο κατέβηκαν τα σκαλιά αργά αργά, παρά τηναπεγνωσμένη προσπάθειά τους να βιαστούν. Ο Ομάρ Γιούσεφκαταράστηκε το γερασμένο του κορμί, ενώ ο Χαμίς Ζεϊντάνψέλλισε κάτι για την ποσότητα του ουίσκι στο αίμα του. Στην εί-σοδο, ο φρουρός στεκόταν κολλημένος στον τοίχο με τα χέριαψηλά. Δύο άντρες από τις Ταξιαρχίες Μαρτύρων είχαν τα καλάσ-νικοφ στραμμένα πάνω του. Καμιά δεκαριά τουλάχιστον ήτανστριμωγμένοι στο στενό χολ, ενώ ακόμα περισσότεροι περίμε-ναν έξω από το τμήμα.

Από το υπόγειο ακούστηκε μια έκρηξη. Μέταλλα σωριάστη-καν, με μια κλαγγή που ταρακούνησε το διάδρομο. Προφανώς,είχαν ανατινάξει την πόρτα του κελιού του Τζορτζ.

«Τι δουλειά έχετε εδώ, γαμώ το κέρατό σας;» Ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν προχώρησε ίσια πάνω στους ενόπλους, που κρατούσαντον φοβισμένο φρουρό κολλημένο στον τοίχο. Έκανε πέρα τιςκάννες των πολυβόλων τους. «Σαν δεν ντρεπόσαστε! Να τσακι-στείτε να φύγετε, αλλιώς το τίμημα θα ’ναι βαρύ».

Η θαρρετή άφιξη του Χαμίς Ζεϊντάν σαν να ξεφούσκωσε κά-πως την αποφασιστικότητα των ενόπλων στην είσοδο. Όμως,ξαναζωντάνεψαν αμέσως μόλις αντίκρισαν τον αρχηγό τους. ΟΤζιχάντ Αουντέ ανέβαινε τα σκαλιά μ’ ένα υψωμένο καλάσνι-κοφ στο ένα χέρι και τον Τζορτζ, πιασμένο από τα μαλλιά, στοάλλο.

Τα μάτια του Τζορτζ ήταν σχεδόν κλειστά από καινούργιεςμελανιές, και η μύτη του έσταζε αίμα. Καθώς ο Τζιχάντ Αουντέτον ανέβαζε τραβολογώντας τον από τα μαλλιά, κι άλλο αίμακύλησε στο μέτωπό του, και ο Τζορτζ έσκουξε από τον πόνο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κατέβηκε τα τελευταία σκαλιά κρατώνταςσφιχτά την κουπαστή· ήταν τόσο πανικόβλητος, που δεν ήξερε ανθα κατάφερνε να σταθεί δίχως στήριγμα. Είπε κάτι στον ΤζορτζΣαμπά, αλλά οι ένοπλοι φώναζαν εν χορώ ότι θα έπαιρναν εκ- 2

37


δίκηση για τον μάρτυρα Χουσεΐν Ταμάρι, οπότε ο Τζορτζ δεν ά-κουσε τον παλιό του δάσκαλο.

Ο Τζιχάντ Αουντέ άφησε τα μαλλιά του Τζορτζ για μια στιγ-μή, ίσα για να σηκώσει το κοντάκι της καραμπίνας του και να τοκοπανήσει στα μούτρα του Χαμίς Ζεϊντάν. Ο αρχηγός της αστυ-νομίας διπλώθηκε στα δύο. Ο αστυνόμος που φρουρούσε την εί-σοδο έσκυψε για να πιάσει τον διοικητή του. Ο Χαμίς Ζεϊντάν έ-μοιαζε να έχει χάσει τις αισθήσεις του. Ο Αουντέ φώναξε δυνατά,πάνω από τα γέλια και τις ζητωκραυγές: «Έτσι, ο άθεος μπάσταρ -δος μπορεί να βυθιστεί στη λήθη χωρίς να χαραμίσει όλο το ουί -σκι του!»

Ο Ομάρ Γιούσεφ μπλέχτηκε ανάμεσα στους ενόπλους πουσπρώχνονταν για να βγουν από τη στενή πόρτα του τμήματος.Πρόλαβε να δει τον Τζορτζ με το ντρίλινο πανωφόρι του, που τουέπεφτε μικρό. Οι ώμοι του ρούχου ήταν μουσκεμένοι από το αί-μα. Οι ένοπλοι τραβούσαν κάθε τόσο κι από μια γροθιά στονκρατούμενο, έτσι κι έφτανε το χέρι τους.

Ο Ομάρ Γιούσεφ βγήκε σχεδόν τελευταίος. Στο πεζοδρόμιο,έξω από το τμήμα, είδε τον Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν. Οι ένο-πλοι πρέπει να είχαν φέρει τον γέρο μαζί τους για να δει πώς θααπέ νειμαν τη δική τους δικαιοσύνη στον χριστιανό που είχε βοη-θήσει τους Ισραηλινούς να σκοτώσουν τον γιο του. Το πρόσωποτου Μοχάμεντ ήταν ανέκφραστο, νεκρικό. Ο Ομάρ Γιούσεφ α-ναρωτήθηκε τι μπορεί να γνώριζε για το θάνατο του Λουάι, γιατον Αμπού Γουαλίντ, για τη δολοφονία της νύφης του, της Ντι-μά. Έ πειτα συλλογίστηκε ότι και μόνο η σκέψη πως είχε χάσεικαι τους δυο γιους του μέσα σε λίγες μέρες, τον έναν από χέριδολοφόνου και τον άλλον από το ίδιο του το χέρι, όταν εξερράγηη βόμβα που είχε ζώσει γύρω του –παίρνοντας μάλιστα μα ζί τουκι ένα σωρό αθώους πολίτες– η σκέψη αυτή ήταν ικανή να κάνειέναν άνθρω πο να μοιάζει σχεδόν νεκρός και ο ίδιος. Ο Μοχάμεντείδε τον Ομάρ Γιούσεφ να βγαίνει σκουντουφλώντας από το α-στυνομικό τμήμα, πίσω από το πλήθος. Απέστρεψε το βλέμμα καικάλυψε το πρόσωπό του με την άκρη της καφίγια του.

Ο όχλος των ενόπλων προχώρησε στην άκρη της πλατείας.Μέσα από το πλήθος, κάποιος πέταξε ένα σκοινί στον αέρα, περ -2

38


νώντας το πάνω από το βραχίονα ενός φανοστάτη. Ω Θεέ μου,θα τον σκοτώσουν εδώ και τώρα! σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Όρ-μησε προς τους ενόπλους κοντανασαίνοντας. Πώς θα τους στα-ματούσε; Θα χωνόταν μες στο τσούρμο και θα σωριαζόταν πά-νω στον Τζορτζ. Έφτασε στο πίσω μέρος της άναρχης πομπής.Πέρασε σκουντώντας ανάμεσα από δυο ενόπλους, ουρλιάζονταςνα κάνουν στην άκρη.

Μια ζητωκραυγή ακούστηκε, και ο Ομάρ Γιούσεφ είδε τονΤζορτζ να σηκώνεται στα μισά του φανοστάτη, κρεμασμένος απότους αστραγάλους. Το ντρίλινο πανωφόρι είχε αναποδογυρίσεικαι του σκέπαζε το πρόσωπο, έτσι που στην αρχή ο Ομάρ Γιού-σεφ φοβήθηκε πως ήταν ήδη νεκρός. Μα τότε τα χέρια του σά-λεψαν, και άρχισαν να χτυπιούνται απεγνωσμένα προς το πλή-θος που στεκόταν από κάτω, θαρρείς και μπορούσε να αρπαχτείαπό πάνω τους για να κρατηθεί στο έδαφος. Οι ένοπλοι τράβηξαναπότομα το σκοινί, σηκώνοντάς τον ακόμα πιο ψηλά, μέχρι πουάγγιξε σχεδόν την κορυφή του φανοστάτη. Έπειτα ακούστηκε έ -νας πυροβολισμός, και αμέσως ξέσπασε ομοβροντία ριπών απότην πλευρά των αντρών. Το σώμα του Τζορτζ Σαμπά τρανταζό-ταν με κάθε θανάσιμο χτύπημα.

Ώσπου όλα σταμάτησαν. Ο εκκωφαντικός θόρυβος των ό-πλων κόπασε, και ο Ομάρ Γιούσεφ είχε την αίσθηση ότι σ’ ολάκε-ρη την πλατεία επικρατούσε απόλυτη σιωπή. Έμοιαζαν όλοι ακί-νητοι, μολονότι στο πλήθος των ενόπλων προστέθηκαν και άλλοι,που είχαν επιστρέψει από την κηδεία. Υμνούσαν και δοξολογού-σαν τον Θεό για το θάνατο του προδότη, και η χαρούμενη, άτα-κτη αγέλη τους μεγάλωνε ολοένα. Όμως, ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν ολομόναχος στην πλατεία, με το βλέμμα καρφωμένο στο πτώματου Τζορτζ, που ταλαντευόταν πάνωθέ του. Βρισκόταν καταμε-σής ενός πλήθους που σπρωχνόταν, αλλά τα σώματα γύρω τουδεν ήταν ανθρώπινα· δεν είχαν ίχνος ανθρωπιάς εντός τους, και α -νάμεσά τους ήταν μόνος, με όλη του την άμετρη απώλεια. Κάτωαπό το σώμα του Τζορτζ Σαμπά το αίμα λίμναζε στιλπνό στο και-νούργιο πλακόστρωτο. Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε πως το αίμα πλα-νιόταν στον αέρα σαν ψιλόβροχο, που θα έβαφε τα πάντα κατα-κόκκινα. Μετά, συνειδητοποίησε ότι έβρεχε στ’ αλήθεια. 2

39


Ο κόσμος απομακρύνθηκε. Κάποιος φώναξε ότι θα πήγαινανστο σπίτι του προδότη να το ισοπεδώσουν, όπως θα ισοπέδωνανοι Ισραηλινοί τα σπίτια του Χουσεΐν Ταμάρι και του Γιουνίς Α-μπντέλ Ραχμάν, του αυτόχειρα βομβιστή.

Έπειτα από λίγα λεπτά, ο Ομάρ Γιούσεφ βρέθηκε σχεδόν κυ-ριολεκτικά ολομόναχος κάτω από το πτώμα του Τζορτζ Σαμπά.Άπλωσε το χέρι, αλλά το άψυχο σώμα ήταν κρεμασμένο ψηλάκαι δεν μπορούσε να το πιάσει. Η βροχή δυνάμωσε. Ήταν η νε-ροποντή που απειλούσε να πέσει όλη την προηγούμενη εβδομά-δα. Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε τα παπούτσια του. Η βροχή τα εί-χε ξεπλύνει τόσο καλά, που οι αγκράφες άστραφταν στο φως τουφανοστάτη. Το νερό παρέσυρε το αίμα, που πήρε να στροβιλίζε -ται κατά μήκος του πλακόστρωτου, φτάνοντας ίσαμε την αποχέ -τευση μπροστά από το σκοτεινό Ναό της Γεννήσεως.

Ο Ομάρ Γιούσεφ γύρισε την πλάτη στις σκιές της αυστηρήςπρόσοψης της εκκλησίας, κοιτάζοντας τον Τζορτζ Σαμπά πουκρεμόταν στο φανοστάτη. Ο νεκρός έμοιαζε, θαρρείς, να κατέρ-χεται μέσα από το φως, τα χέρια του πάνω από το κεφάλι, σε μιαβουτιά από κάποιο φωτοβόλο αστέρι πάνω στη σκληρή γη. ΟΤζορτζ είχε φωτίσει με τη λάμψη του τον Ομάρ Γιούσεφ, που τονείχε δει να μεταμορφώνεται από αγοράκι σε μεγάλο άντρα, καιτούτη τη νύχτα σ’ ένα κατατρυπημένο σφαχτάρι. Ο Ομάρ Γιού-σεφ ξαναγύρισε απότομα από την άλλη, στρέφοντας πάλι το βλέμ -μα στην εκκλησία.

Το σώμα είναι ένας Ναός της Γεννήσεως σαν αυτόν εδώ, συλ-λογίστηκε. Στην αρχή θερμαίνεται από έναν θεϊκό ανασασμό, μαεκείνο που το συντηρεί είναι οι εγκόσμιες ορμές του. Και παράλ-ληλα, τούτη η θεία πνοή σταδιακά κρυώνει, μέχρι την ώρα τουθανάτου. Με κάθε εκπνοή αποβάλλουμε και ένα μέρος από τοπεπερασμένο απόθεμα ζωής μας, και συνάμα αναστενάζουμε α-πό ανακούφιση που ο τάφος ζυγώνει ολοένα, με κάθε κουραστι-κό και αποκαρδιωμένο σφυγμό μας. Το σώμα κακοποιείται καιανανεώνεται και γίνεται αντικείμενο διαμάχης, όπως αυτή η εκ-κλησία, όπου λένε ότι γεννήθηκε ο Χριστός. Όμως, υπάρχει μό-νο μία κρύπτη στην οποία υποτίθεται ότι έλαβε χώρα η περίλα-μπρη γέννηση. Και η κρύπτη είναι αδειανή, δεν έχει τίποτε μέσα,2

40


σαν το τίποτε, την ερημιά που αφήνει ο καθένας μας στο διάβατης ζωής του. Εδώ, στη Βηθλεέμ, έζησε ένας Μεσσίας που έκανεμισές δουλειές. Σε αυτόν το ναό δεν υπάρχει ούτε φωτεινό πνεύ-μα ούτε εξιλέωση. Κάθε φορά που αναπνέουμε, τρέμουμε μην εί -ναι τούτη η στερνή μας ανάσα, που την παγωνιά της θα κουβα-λάμε σε όλη τη διαδρομή μας προς το απόλυτο κενό.

Ο μοναδικός λόγος για να μη μας κατακυριεύσει ο φόβος είναιη πίστη στην παρακαταθήκη που αφήνουμε, στις θετικές αλλαγέςπου φέρνουμε στον κόσμο. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε να ελπίζει ότιο Τζορτζ Σαμπά θα ήταν η δική του παρακαταθήκη, που θα ζού-σε κι έπειτα από αυτόν – ως απόδειξη ότι ο δασκαλάκος έκανετον κόσμο λίγο καλύτερο. Και η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν θα απο-τελούσε κι εκείνη μέρος της ίδιας δωρεάς. Παρατηρώντας το ά-ψυχο σώμα που ταλαντευόταν κρεμασμένο από το φανοστάτη, οΟμάρ Γιούσεφ πάλευε τώρα ενάντια στην αντίθετη παρόρμηση,στο αίσθημα πως από το έργο ζωής του είχαν απομείνει μόνο συ-ντετριμμένη ελπίδα και σπιλωμένη καλοσύνη. Στο εξής, θα μπο-ρούσε να γίνει ο ίδιος η παρακαταθήκη του Τζορτζ Σαμπά, δίνο-ντας ζωή στον νεκρό με κάθε ηθική, αγαθή, ευφυή πράξη του.

Βάλθηκε να λύσει τον χοντρό κόμπο που είχαν δέσει οι ένο-πλοι γύρω από τη βάση του φανοστάτη, για να κρατήσουν το σώ -μα στέρεα κρεμασμένο. Το πτώμα χαμήλωσε μερικούς πόντους.Τη στιγμή που ο Ομάρ έλυνε τον κόμπο, το βρεγμένο σκοινί ξε-γλίστρησε από τα χέρια του. Άνοιξε την αγκαλιά του για να πιάσειτο άψυχο σώμα. Καθώς το πτώμα έπεφτε, ο αγκώνας του Τζορτζτον πέτυχε με δύναμη στον κρόταφο. Ο Ομάρ Γιούσεφ αρπάχτη -κε από τους ώμους του για να μη σκάσει κάτω στο πλακόστρω-το, και σωριάστηκε κι αυτός κατάχαμα, πάνω στον νεκρό. Έμει-νε ασάλευτος. Αν επρόκειτο να τον πιάσουν τα κλάματα, τώρα ή -ταν η κατάλληλη στιγμή, συλλογίστηκε.

Ένα χέρι τον άγγιξε στον ώμο, βοηθώντας τον να σηκωθεί.Όταν στάθηκε στα πόδια του, είδε πλάι του τον Μοχάμεντ Α-μπντέλ Ραχμάν. Και οι δύο άντρες ήταν χαροκαμένοι, αλλά ο Ο-μάρ Γιούσεφ σκέφτηκε πως ίσως ήταν ο ίδιος που θα αντλούσεμεγαλύτερη δύναμη από τις τραγικές τούτες μέρες, και όχι ο γέ-ρος που βρισκόταν στο πλευρό του. 2

41



«Θα λαμπαδιάσει όλη η Μπέιτ Τζαλά», είπε ο Μοχάμεντ Α-μπντέλ Ραχμάν. «Πάνε να γκρεμίσουν το σπίτι του χριστιανού.Για αντίποινα».

«Αντίποινα για το θάνατο του γιου σου;»Ο Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν ένευσε αρνητικά. Δεν έμοιαζε

και πολύ πιο ζωντανός από το πτώμα που ήταν ξαπλωμένο σταπόδια τους. «Μπα, κατά βάθος ο γιος μου δεν τους απασχολεί.Το θάνατο του Χουσεΐν Ταμάρι εκδικούνται, του μάρτυρα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ εξοργίστηκε, παρά την ανημποριά του ηλι-κιωμένου άντρα που είχε χάσει και τα δυο του παλληκάρια. ΟΧουσεΐν Ταμάρι ήταν δολοφόνος και κακοποιός, όχι μάρτυρας.Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε προς το πτώμα του Τζορτζ. «Ιδού ομάρτυρας που λες», είπε, «μπροστά σου. Αυτός εδώ είναι ο μάρ-τυρας».

Ένα τζιπ της αστυνομίας έστριψε από τη γωνία μουγκρίζο-ντας και σηκώνοντας έναν πίδακα νερού από τη βροχή που κυ-λούσε ορμητικά στην πλαγιά. Έξι αστυνομικοί κατέβηκαν σαλ-τάροντας έξω από την είσοδο του τμήματος. Ο Ομάρ Γιούσεφείδε τον Χαμίς Ζεϊντάν ανάμεσά τους, να τρεκλίζει. Διέσχισαντρέχοντας την πλατεία προς το μέρος της σορού του Τζορτζ Σα-μπά. Τέσσερις από δαύτους φορτώθηκαν άγαρμπα το πτώμα από τα χέρια και τα πόδια, και το κουβάλησαν στο τμήμα. Οιυπό λοιποι έδιωξαν τους λιγοστούς περίεργους που είχαν απο-μείνει, ζητώντας τους να εκκενώσουν την πλατεία.

Ένας αστυνομικός έσπρωξε τον Ομάρ Γιούσεφ με το κοντά-κι της καραμπίνας του και του είπε να πάει στο σπίτι του.

«Άντε γαμήσου!» φώναξε ο Ομάρ Γιούσεφ, σπρώχνοντας κιαυτός τον αστυνομικό με τη σειρά του. «Πού ήσουνα πριν από έ -να δεκάλεπτο, όταν σκότωναν τον κρατούμενό σου; Κοντά ταχέρια σου!»

Ο Χαμίς Ζεϊντάν πλησίασε τον Ομάρ Γιούσεφ. Παραμέρισετον αστυνομικό κι έπιασε τον φίλο του αγκαζέ. Το πάνω χείλοςτου αρχηγού της αστυνομίας πρόβαλλε πρησμένο κάτω από τομουστάκι του, καφετί από τη νικοτίνη, και τα δόντια του ήτανγεμάτα αίματα από το χτύπημα της καραμπίνας στο κεφάλι του.Οι δύο άντρες κοιτάχτηκαν στα μάτια. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρω-2

42


τιόταν αν ο Χαμίς Ζεϊντάν ένιωθε ντροπή, ή μόνο σύγχυση, μετάτην επίθεση του Τζιχάντ Αουντέ και όλο το ουίσκι που είχε κα-τεβάσει.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν σήκωσε το κεφάλι καθώς ένας πυροβολι-σμός διαπέρασε τη βροχή. Ακολούθησαν και άλλοι κρότοι, πουαντηχούσαν άτακτα στον αέρα σαν τις πρώτες ψιχάλες μιας κα-ταιγίδας. «Τι στο διάτανο γίνεται;»

«Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων φύγανε για την Μπέιτ Τζαλά. Πά -νε να γκρεμίσουνε το σπίτι του Τζορτζ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Αυτός είχε γυναίκα και παιδιά, έτσι δεν είναι;»«Είχε, ναι».Ο Χαμίς Ζεϊντάν έπιασε τον Ομάρ Γιούσεφ από το μπράτσο

και τον τράβηξε προς το μέρος του τζιπ. «Φύγαμε!»

243


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο ΠεμΠτο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ καΤέΒΗκΕ ΜΟΝΟκόΜΜαΤΟΣ από ΤΟ πίΣω

κάθισμα του τζιπ του Χαμίς Ζεϊντάν. Η βροχή διαπερνούσετο πανωφόρι του κι έσταζε μέσα από τον μουλιασμένο του μπε-ρέ. Η στάθμη της κατάπινε τα σκαρπίνια του. Τα γυμνά του δά-χτυλα ήταν παγωμένα και πρησμένα. Τραντάχτηκε για να βοηθή -σει την κυκλοφορία του αίματος στα χέρια και τα πόδια του, κιέστρεψε το βλέμμα στο σπίτι του Τζορτζ Σαμπά.

Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων είχαν περικυκλώσει το σπίτι. Πέντ’έξι από δαύτους ήταν γονατιστοί στην ταράτσα. Με τα πολυβό-λα τους σημάδευαν τους Ισραηλινούς στην αντίπερα άκρη τηςκοιλάδας. Όμως, εξόν από κάποια τρομερή συγκυρία της τύχης,μάταια προσδοκούσαν να πετύχουν τον οποιονδήποτε στόχο α-πό αυτή την απόσταση και με την ορατότητα περιορισμένη εξαι-τίας της πυκνής συννεφιάς. Ο Ομάρ Γιούσεφ ακολουθούσε μετο βλέμμα τα ισραηλινά τροχιοδεικτικά βλήματα καθώς πετού-σαν ορμητικά προς το μέρος των ενόπλων, σκίζοντας τη θύελλαπου μάνιζε στην κοιλάδα, για να σκάσουν στους τοίχους της οι-κίας Σαμπά ή, περνώντας από πάνω της, να πετύχουν το σπίτιστην απέναντι πλευρά του δρόμου. Ανάμεσα στον Ομάρ Γιούσεφκαι το σπίτι των Σαμπά στέκονταν καμιά ντουζίνα άντρες τωνΤαξιαρχιών Μαρτύρων. Ορισμένοι παρατήρησαν την άφιξη τουαστυνομικού τζιπ του Χαμίς Ζεϊντάν, αλλά οι περισσότεροι είχαντο βλέμμα καρφωμένο στην εξώπορτα και στα παράθυρα τουσπιτιού. Από το σημείο που βρίσκονταν πρέπει να είχαν οπτικήεπαφή με το εσωτερικό του σπιτιού, υπέθετε ο Ομάρ Γιούσεφ. Μετους τοίχους του σπιτιού να τους προφυλάσσουν από τις ριπές,οι ένοπλοι φαίνονταν να διασκεδάζουν ιδιαιτέρως με ό,τι συνέ-βαινε στην κρεβατοκάμαρα που έβλεπε στο δρόμο.2

44


Οι αστυνομικοί προχώρησαν προς το σπίτι με μπροστάρη τονΧαμίς Ζεϊντάν. Δρασκέλισαν βιαστικά τα ανοίγματα ανάμεσαστα κτήρια που ήταν εκτεθειμένα στις ριπές. Μόλις έφτασαν στονκλοιό των ενόπλων, ο Χαμίς Ζεϊντάν τους πρόσταξε να τον α-φήσουν να περάσει. Κάποιος έβρισε μεγαλόφωνα την αδελφή τουαρχηγού της αστυνομίας. Οι αστυνομικοί και οι ένοπλοι άρχισαννα σπρώ χνονται. Την ώρα που σκούνταγαν οι μεν τους δε, ο Ο-μάρ Γιούσεφ κατάφερε να περάσει βαδίζοντας στην άκρη τουδρόμου. Μες στο σκοτάδι, διέλαθε την προσοχή των ενόπλων πουβρίσκονταν στο κατώφλι του σπιτιού. Προς μεγάλη του έκπλη-ξη, οι πυροβολισμοί αντηχούσαν πιο δυνατά μέσα στο σπίτι.

Τα φώτα στο καθιστικό ήταν σβηστά. Από το χολ, ο Ομάρ Γιού -σεφ είδε πως οι ένοπλοι είχαν κατεβάσει τους σάκους με την άμ-μο από τα παράθυρα. Συνωστισμένοι γύρω από τα τσακισμένακουφώματα, ανταπέδιδαν τα πυρά των Ισραηλινών. Ο θόρυβοςήταν τρομακτικός. Αντιλαλούσε στα ψηλά ταβάνια και στους στι -βαρούς τοίχους. Ένας από τους άντρες γύρισε το κεφάλι προς τηνεξώπορτα. Το πρόσωπό του ήταν μανιασμένο από την έκστασητης μάχης. Ο Ομάρ Γιούσεφ τον ανα γνώρισε. Ήταν ο ΜαχμούντΖουμπεϊντά, ο αστυνομικός, η κόρη του οποίου τού είχε φέρει ταμαντάτα της σύλληψης του Τζορτζ. Τα μάτια του ήταν σκούρασαν τα λεκιασμένα από το μπετέλ δόντια του, ακτινοβολούσαν ό -μως με μια παγερή ζωντάνια. Μόλις αντίκρισε τον Ομάρ Γιούσεφ,το χαμόγελό του σβήστηκε. Έμοια ζε αμήχανος και ντροπιασμέ-νος, μα και οργισμένος συνάμα. Η παρουσία του δασκάλου δια-σάλευε την ανωνυμία η οποία του επέτρεπε να απελευθερώνειόλη αυτή την ασχήμια, που ειδάλλως θα κρατούσε βαθιά κρυμ-μένη μέσα του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ απέστρεψε το βλέμμα από τον ΜαχμούντΖουμπεϊντά. Έκανε ένα βήμα προς τα εμπρός κι έπειτα έστριψεστα αριστερά του. Η φαμίλια του Τζορτζ Σαμπά λούφαζε κολλη -μένη στον τοίχο. Ιδού η απόδειξη ότι ο Τζορτζ είχε παραστρα-τήσει, αν ήθελες να εκλάβεις τις πράξεις του σαν παραστράτη-μα. Ο Τζορτζ ήταν νεκρός επειδή είχε προσπαθήσει να υπερασπι -στεί τη φαμίλια του, μα να την τώρα εδώ, απροστάτευτη, εξαι-τίας του θανάτου του. Εκείνη τη στιγμή ο Ομάρ Γιούσεφ κατέ- 2

45


ληξε στο συμπέρασμα πως, αν ο πρώην μαθητής του είχε ενερ-γήσει διαφορετικά, τώρα θα έτρεμε και ο ίδιος από φόβο, μαζε-μένος σαν κουβάρι στο πάτωμα, και ίσως εντέλει ο Τζορτζ Σα-μπά δεν είχε άδικο που έκανε ό,τι έκανε. Το άδικο είχε διαπρα-χθεί εις βάρος του, δεν ήταν δικό του σφάλμα.

Η Σοφία σήκωσε το κεφάλι. Δάκρυα είχαν ζωγραφίσει τεθλα -σμένα αυλάκια από μάσκαρα στα μάγουλά της. Κρατούσε σφι-χτά τα δυο της παιδιά μέσα στην αγκαλιά της. Ο Χαμπίμπ Σα-μπά καθόταν πλάι τους. Ο ηλικιωμένος άντρας ήταν σιωπηλός καιασάλευτος. Έσφιγγε κάτι μαύρο στα γόνατά του, κάποιο βιβλίοενδεχομένως. Η τετράγωνη άκρη του ξεπρόβαλλε κάτω από ταχέρια του σαν την πλώρη χτυπημένου υπερωκεάνιου που βυθί-ζεται. Ο Ομάρ Γιούσεφ πήγε να πει κάτι στη Σοφία, και τότε αντι -λήφθηκε κίνηση στην άλλη άκρη της κρεβατοκάμαρας.

Ο Τζιχάντ Αουντέ καθόταν σε μια παλιά πολυθρόνα καλυμ-μένη με δαμάσκο, δίπλα στη μεγάλη εταζέρα στο πλάι του κρε-βατιού. Ξεσταύρωσε τα πόδια και σηκώθηκε, πετώντας το απο-τσίγαρό του από το ανοιχτό παράθυρο. Χαμογέλασε στον ΟμάρΓιούσεφ και σήκωσε το όπλο του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ σκέφτηκε να οπισθοχωρήσει μ’ ένα σάλτοπρος το χολ, μα ήταν αδύνατον. Κάτι τον κρατούσε βιδωμένο στοσημείο όπου στεκόταν, παρά την κάννη που τον σημάδευε. Συλ-λογίστηκε ότι ίσως ήταν η μνήμη του Τζορτζ Σαμπά, ο οποίος εί-χε αρνηθεί να ενδώσει στην αχρειότητα, αυτή που κρατούσε τώ-ρα τον δάσκαλό του ακίνητο. Παρέμεινε λοιπόν στη θέση του,στρέφοντας μόνο το πρόσωπο στον Τζιχάντ Αουντέ.

«Όπως βλέπεις, Αμπού Ραμίζ, φροντίζουμε εμείς για τη φα-μίλια του προδότη», είπε ο Τζιχάντ Αουντέ. «Αλλά χαίρομαι πουήρθες κι εσύ».

«Τζιχάντ, ξέρεις πως, έτσι και μ’ αγγίξεις, θ’ ανοίξεις μέτωπομε τη μεγαλύτερη φατρία της Ντεχάισα. Ακόμα κι εσύ θα ’πρεπενα το ξανασκεφτείς προτού βρεθείς αντιμέτωπος με όλα μου τασόγια», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Εδώ μέσα οι σφαίρες πετάνε στα κουτουρού, σαν τους ισχυ-ρισμούς σου ότι ο μάρτυρας Χουσεΐν υπήρξε δολοφόνος και κα-ταδότης. Ποιος ξέρει, μπορεί καμιά από αυτές τις σφαίρες να2

46


πετύχει κι εσένα. Πιστεύω πως η φατρία σου θα συμφωνήσει ότιη σφαίρα που σε σκότωσε προήλθε από όπλο Ισραηλινού. Οι πε-ρισσότεροι άνθρωποι δέχονται μετά χαράς την όποια δικαιολο-γία προκειμένου να μην μπλέξουν».

«Εσύ, όμως, όχι».«Ούτε κι εσύ, προφανώς».Ο Τζιχάντ Αουντέ διέσχισε την κάμαρα με το όπλο του στραμ -

μένο στον Ομάρ Γιούσεφ.«Δε θεωρείς, βέβαια, ότι διαφυλάσσεις στ’ αλήθεια την υπόλη -

ψη του Χουσεΐν Ταμάρι μ’ αυτά σου τα κατορθώματα», είπε ο Ο -μάρ Γιούσεφ. «Πρόκειται για καθαρή κακία. Πυροβολείς απ’ τοεσωτερικό του σπιτιού, γιατί ξέρεις πως οι Ισραηλινοί θα το γκρε -μίσουν ανταποδίδοντας τα πυρά».

Ο Τζιχάντ Αουντέ ύψωσε συναινετικά τα φρύδια. Έβαλε μιασφαίρα στη θαλάμη του καλάσνικοφ και το σήκωσε ίσαμε το στή -θος του.

Ήρθε η ώρα μου, σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Τουλάχιστον δεθα με κρεμάσουν ανάποδα στην πλατεία. Η εικόνα της Νάντια, μετο θλιμμένο πρόσωπο και τα χαμηλωμένα μάτια, τρεμόπαιξε στονου του, μα την απόδιωξε με βία. Ένιωθε περήφανος που αντι-μετώπιζε τη στερνή του ώρα αψήφιστα, και κάρφωσε το βλέμμαστα μαύρα μάτια του Τζιχάντ Αουντέ.

Την έκρηξη ακολούθησε ένας βόμβος σαν από τζετ σε χαμη-λή πτήση. Ο Τζιχάντ Αουντέ σήκωσε το κεφάλι φευγαλέα. Αμέ-σως μετά η ακοή του Ομάρ Γιούσεφ νεκρώθηκε, θαρρείς και βρι -σκόταν μέσα σε νερό, και ο τοίχος της κρεβατοκάμαρας κατέρ-ρευσε. Ο Ομάρ Γιούσεφ αισθάνθηκε να κουτρουβαλάει, πέφτο-ντας από το άνοιγμα της πόρτας στα σκαλιά. Το κεφάλι του χτύ-πησε στα κάγκελα, έπειτα βρήκε σε κάτι μαλακό.

Βρέθηκε σωριασμένος ανάποδα πάνω σε δυο ενόπλους. Οι ά -ντρες στριφογύριζαν μανιασμένα, σαν να πίστευαν πως ίσως ήταννεκρός και δεν ήθελαν την παραμικρή επαφή με το πτώμα. Κυλί-στηκαν για να φύγει από πάνω τους και τον πέταξαν σε μια λακ-κούβα με λασπόνερα. Το παγωμένο νερό τον συνέφερε, και είχεανασηκωθεί ήδη στα γόνατα όταν ο Χαμίς Ζεϊντάν κι ένας άλλοςαστυνομικός τον άρπαξαν από τα μπράτσα και τον σή κωσαν. 2

47


«Πρέπει να ’ταν οβίδα ισραηλινού τανκς», είπε ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν. «Είσαι εντάξει;»

«Οβίδα;»«Οι Ταξιαρχίες Μαρτύρων πυροβολούσαν απ’ το εσωτερικό

του σπιτιού. Οι Ισραηλινοί στρατιώτες δε θα μπορούσαν να δια-περάσουν αυτούς τους χοντρούς, παμπάλαιους τοίχους παρά μό-νο με οβίδα τανκς. Πρέπει να μπήκε από το καθιστικό, απ’ όπουπροέρχονταν οι περισσότερες ριπές, και η έκρηξη να σε πέταξεαπό την εξώπορτα. Ήταν και κανένας άλλος μέσα;»

«Η φαμίλια του Τζορτζ».Οι σαστισμένοι ένοπλοι ανέβηκαν τρέχοντας τα σκαλιά μαζί

με την αστυνομία. Στην κρεβατοκάμαρα βρήκαν τον Τζιχάντ Α-ουντέ. Από το κεφάλι του έτρεχε αίμα, και ήταν άσπρος σαν φά-ντασμα από τον κονιορτό του γκρεμισμένου τοίχου. Οι άντρεςτου τον βοήθησαν να σταθεί στα πόδια του και τον κουβάλησανέξω από το σπίτι. Ο Ομάρ Γιούσεφ περίμενε ότι ο αρχηγός τωνΤαξιαρχιών Μαρτύρων θα του ανταπέδιδε το βλέμμα, αλλά οΑουντέ μόλις και μετά βίας κρατούσε τα μάτια του ανοιχτά. Τοβλέμμα του ήταν απλανές και απόμακρο, σαν βασανισμένου αν-θρώπου που προσεύχεται. Πέρασε σκουντουφλώντας μέσα απότο πλήθος των βρυχώμενων ενόπλων, ίσαμε το δρόμο, όπου α-ναβόσβηναν τα κόκκινα φώτα ενός ασθενοφόρου.

Μεταξύ κρεβατοκάμαρας και καθιστικού ένα μέρος του τοί-χου είχε καταρρεύσει. Ο Χαμίς Ζεϊντάν και ο Ομάρ Γιούσεφ κοί -ταξαν μέσα από το ρήγμα. Τα έπιπλα-αντίκες του Τζορτζ Σαμπάσιγοκαίγονταν. Η κρεμάστρα με τα νυφικά ήταν τυλιγμένη στιςφλόγες, αναδίδοντας μια δηλητηριώδη μυρωδιά από τα καμέναπλαστικά καλύμματα. Η σιφονιέρα από τηκ είχε διαλυθεί, απέ-μεναν μόνο τα κοντόχοντρα πόδια της. Το γαλλικό αγαλματίδιοπου στεκόταν πάνω της ήταν άθικτο, αλλά είχε πέσει στο πέτρι-νο δάπεδο. Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε ότι το συνεστραμμένο γυ -ναικείο γυμνό του Ροντέν λεγόταν Η μάρτυρας. Τέσσερα πτώμα-τα κείτονταν στο καθιστικό, στοιβαγμένα δίπλα από ένα άνοιγ-μα γύρω στο ένα μέτρο στον τοίχο της πρόσοψης, το σημείο εισό -δου της οβίδας. Ο Χαμίς Ζεϊντάν ξεχώρισε ένα από τα πτώματα.

«Ο Μαχμούντ Ζουμπεϊντά», είπε.248


Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε το ανέκφραστο οστεώδες πρόσω-πο του νεκρού αστυνομικού. Ήταν χλομό και τα χείλη του είχανσυσπαστεί, γυμνώνοντας τα καφετιά δόντια του. Έμοιαζε με κρα -νίο ανθρώπου που είχε περάσει ήδη χρόνια μες στο χώμα. Το θα -νατερό όνειρο, που ο Ομάρ Γιούσεφ φανταζόταν πως υπέμενε κά -θε βράδυ η κόρη του Μαχμούντ Ζουμπεϊντά, είχε γίνει πραγμα-τικότητα. Αναρωτήθηκε αν θα είχε το κουράγιο να πει στο κορί -τσι ότι ο πατέρας της ήταν ευτυχής την ώρα της συμπλοκής, λίγοπριν πεθάνει, ότι ήταν μάρτυρας. Θυμήθηκε την ντροπή και τοθυμό στο πρόσωπο του άντρα τη στιγμή που αναγνώρισε τον δά -σκαλο. Όχι, θα έπρεπε να βρεθεί κάποιος άλλος να μιλήσει στη μι -κρή για τον ηρωισμό του πατέρα της. Ο ίδιος δε θα μπορούσε νατης περιγράψει το πώς ακριβώς σκοτώθηκε ο ένοπλος. Φοβότανότι, άθελά του, θα αποκάλυπτε την ασχήμια του πτώματος, το αί-μα που έμοιαζε σαν λάσπη στο ημίφως.

Ή ίσως του ξέφευγε κάτι για τον γκρεμισμένο τοίχο της κρε-βατοκάμαρας. Τι θα έλεγε γι’ αυτό στη Χαντιτζά Ζουμπεϊντά; Καιγια τη φαμίλια του Τζoρτζ, που την είχε πλακώσει;

Ο Ομάρ Γιούσεφ βάλθηκε να σηκώνει πέτρες από το σωρόόπου μέχρι πριν από λίγο στεκόταν ο τοίχος της κρεβατοκάμα-ρας. Ο Χαμίς Ζεϊντάν και οι άντρες του μάζευαν κι εκείνοι κομ-μάτια από γύψο και πέτρα. Όταν αντίκρισαν τη Σοφία και ταπαιδιά, ο αξιωματικός που βρισκόταν πιο κοντά στα πτώματα πι -σωπάτησε και ξέρασε. Ο αρχηγός της αστυνομίας γράπωσε ένανάλλο εμβρόντητο αξιωματικό, και άρχισαν αμέσως την προσπά -θεια να σηκώσουν την τελευταία πέτρα που σκέπαζε τα πόδια τηςΣοφίας. Η γυναίκα του Τζορτζ Σαμπά ήταν νεκρή. Το ματωμέ-νο κεφάλι της έγερνε αποκρουστικά τσακισμένο πάνω στηνκλείδα της, ο αυχένας της σπασμένος και οι ώμοι της κυρτοί καιπλακωμένοι. Κάτω από τις μασχάλες της, τα παιδιά κείτονταν α -ναίσθητα, αλλά ο Χαμίς Ζεϊντάν έπιασε σφυγμό και στα δύο. Ταξά πλωσε στο κρεβάτι. Έμοιαζαν μικροσκοπικά και κακοπαθη-μένα, αν και ο τραυματιοφορέας που έλεγξε τις ζωτικές λειτουρ -γίες τους έκανε ένα βιαστικό νεύμα πως θα επιζούσαν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ τράβηξε πάλι τον Χαμίς Ζεϊντάν στα χαλά-σματα. Είχε λαχανιάσει. «Ο Χαμπίμπ Σαμπά», είπε ξέπνοα. 2

49


Ο Χαμίς Ζεϊντάν κοίταξε τον ψηλό πέτρινο σωρό με γουρ-λωμένα μάτια. Έπειτα άρχισε να παραμερίζει τα συντρίμμια. Κά -θιδροι και οι δύο, ξέθαψαν τον πατέρα του Τζορτζ Σαμπά. Ο Χα -μπίμπ καθόταν μες στα μπάζα στην ίδια στάση που τον είχε δειο Ομάρ Γιούσεφ νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της μάχης. Τα γό-νατά του ήταν μαζεμένα στο στήθος του, και τα χέρια του κρα-τούσαν σφιχτά τους αστραγάλους του. Το φαλακρό κεφάλι τουείχε μια βαθιά τομή στην κορυφή. Η πληγή, γεμάτη αίμα και σκό -νη, φαινόταν σαν μαύρη χαρακιά. Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστη-κε ότι αυτό ακριβώς αποζητούσε ο Χαμπίμπ Σαμπά, τόσο πα-ραιτημένη έμοιαζε η νεκρική του όψη. Ήταν λες και πίστευε πωςδεν υπήρχε λόγος να σώσει τα εγγόνια του ή τη νύφη του, με τονίδιο τρόπο που είχε πάψει να ελπίζει και για τον γιο του. Μπο-ρεί στην περίπτωση του γιου του να είχε δίκιο. Αν ο Ομάρ Γιού -σεφ δεν είχε αποπειραθεί να τον γλυτώσει, αν δεν είχε αποκαλύ -ψει στον Τζιχάντ Αουντέ όσα γνώριζε, τουλάχιστον ο Τζορτζ θαείχε καταλήξει στο απόσπασμα, και όχι λιντσαρισμένος από τονόχλο. Ωστόσο, δεν μπορούσε να κατανοήσει την ηρεμία του Χα -μπίμπ Σαμπά. Το πτώμα του γέρου θα έπρεπε να δείχνει πιο τσα -κισμένο απ’ ό,τι ήταν. Η τέλεια ακινησία του έμοιαζε άτρωτη,θαρρείς και ο τοίχος είχε γκρεμιστεί πάνω σ’ ένα σώμα αναλλοίω -το σαν την πέτρα, και δεν κατάφερε να το συντρίψει. Η σορόςτου Χαμπίμπ Σαμπά βγήκε από τα χαλάσματα ευπρεπής και α-κέραιη και γαλήνια, λες και οι αστυνομικοί που παραμέριζαν τααγκωνάρια ήταν αρχαιολόγοι σε εκσκαφή, που είχαν ανακαλύ-ψει το άγαλμα ενός μονάρχη της αρχαιότητας.

Οι αστυνομικοί σήκωσαν το πτώμα του Χαμπίμπ Σαμπά. Έ-να χοντρό μαύρο βιβλίο έπεσε από τα χέρια του μες στις πέτρεςκαι στη σκόνη. Ο Ομάρ Γιούσεφ καθάρισε το φθαρμένο δερμά-τινο κάλυμμα από την τσιμεντόσκονη και άνοιξε το βιβλίο. Στηνπρώτη σελίδα υπήρχε μια αφιέρωση γραμμένη με καλλιεργη -μένο, παλιομοδίτικο γραφικό χαρακτήρα: «Στον Αμπού Ομάρ, Θεού θέλοντος, ας επικρατήσει εσαεί αρμονία μεταξύ των θρη-σκειών μας, σαν κι αυτήν που μοιραζόμαστε ανέκαθεν οι δυο μας.Ο αγα πητός φίλος σου, Ίσσα». Ήταν τα λόγια που είχε γράψειο ιερέας από την Ιερουσαλήμ στον πατέρα τού Ομάρ Γιούσεφ2

50


σε άλλες εποχές, προτού ξεσπάσει το μίσος ανάμεσα στους χρι-στιανούς και τους μουσουλμάνους της Παλαιστίνης. Ήταν η ίδιαΒίβλος που είχε χαρίσει ο Ομάρ Γιούσεφ στον Τζορτζ, όταν ή-ταν μαθητής – η παρηγοριά στην εξορία του και η υπενθύμιση τηςαγάπης του για τη γενέτειρά του. Ο πατέρας του Τζορτζ την κρα -τούσε σφιχτά καθώς ψυχορραγούσε, θέλοντας να την προφυλά-ξει με το κορμί του, όπως η Σοφία προστάτευε τα κορμιά των παι -διών της, σαν να μπορούσε να κρατήσει ακέραιο με αυτόν τον τρό -πο τον ανώτερο κόσμο που αντιπροσώπευε η Βίβλος, ακόμα καιτην ώρα που τα κόκαλά του τσάκιζαν.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε το μαντίλι από το σακάκι του. Σκού -πισε το ιδρωμένο μέτωπό του, για να υγράνει την άκρη του πα-νιού, και καθάρισε τη σκονισμένη Βίβλο. Το μαύρο δέρμα έλαμ-ψε στιλπνό σαν το φτερό του κόρακα.

Η βροχή είχε δυναμώσει κι άλλο. Ένα ασθενοφόρο πήρε ταπαιδιά του Τζορτζ Σαμπά, για να τα μεταφέρει στο νοσοκομείοπριν ξαναρχίσουν οι πυροβολισμοί. Ο Τζιχάντ Αουντέ κατέβη-κε τρεκλίζοντας από ένα άλλο ασθενοφόρο. Οι τραυματιοφο-ρείς πήγαν να τον αρπάξουν, αλλά αυτός τους έκανε πέρα οργι-σμένος. Φωνάζοντας στους αστυνομικούς να παραμερίσουν, οιάντρες του τον συνόδευσαν στο τζιπ του, που απομακρύνθηκε μεμεγάλη ταχύτητα.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν γύρισε και κοίταξε το μπαρουτοκαπνισμέ-νο σπίτι του Τζορτζ Σαμπά. Έδωσε ορισμένες οδηγίες στους ά-ντρες του για να βάλουν μπρος το καθάρισμα. Έπειτα απόθεσετο χέρι του στον αγκώνα του Ομάρ Γιούσεφ. «Λέω να σε πετά-ξω κι εσένα στο νοσοκομείο, για καλό και για κακό», είπε.

«Μια χαρά είμαι».«Πιο καλά να σε κοιτάξουν και οι γιατροί, για παν ενδεχό -

μενο».«Μα δεν έχω τίποτα».«Είναι η δεύτερη φορά μέσα σε δυο μέρες που σωριάζεσαι

κατάχαμα από έκρηξη. Έλα, με τούτα και μ’ εκείνα μπορεί να’παθες καμιά εσωτερική ζημιά στα σπλάχνα, κι ας φαίνεσαι κα-λά εξ όψεως. Άντε, φύγαμε». 2

51


«Όχι, όχι, στο σπίτι να με πας. Πρέπει ν’ αλλάξω. Έχω γίνειπαπί».

Τρέμοντας, ανέβηκε στο τζιπ του Χαμίς Ζεϊντάν και κάθισεστη θέση του συνοδηγού. Προχωρώντας αργά, διέσχισαν το δρό-μο και κατηφόρισαν τη φιδογυριστή πλαγιά στα όρια της ΜπέιτΤζαλά. Ο Ομάρ Γιούσεφ ήταν αμίλητος και θυμωμένος. Ορίστεκατάστα ση, να τον πηγαινοφέρνει ο αρχηγός της αστυνομίας, οίδιος άνθρωπος που θα μπορούσε, το δίχως άλλο, να είχε απο-τρέψει όλο αυτό το θανατικό. Είχε πιστέψει πως ο Χαμίς Ζεϊ-ντάν δεν ήταν ο κατεξοχήν υπεύθυνος, πως η περιρρέουσα δια-φθορά ήταν εκείνη που έφταιγε για την ανικανότητά του. Τώραόμως σκεφτόταν ότι ο φίλος του ήταν, στην καλύτερη περίπτω-ση, παθητικός συνεργός σε φόνο ή, στη χειρότερη, ο άνθρωποςπου οδήγησε τους φονιάδες στη λεία τους.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έδειχνε να διαισθάνεται το νόημα της σιω-πής του φίλου του. Έστρεψε κατ’ επανάληψη το βλέμμα στον Ο -μάρ Γιούσεφ, μα ο δάσκαλος κρατούσε επί τούτου τα μάτια τουκαρφωμένα στην ευθεία, στον έρημο δρόμο, καθώς προσπερ-νούσαν τον προσφυγικό καταυλισμό της Άιντα. Στο τέλος, ο αρ-χηγός της αστυνομίας το ξεφούρνισε: «Με θεωρείς υπόλογο γιαό,τι έγινε, έτσι δεν είναι; Φαίνεται. Τα ’χεις βάλει μαζί μου. Εγώφταίω για όλα!»

Ο Ομάρ Γιούσεφ απέμεινε σιωπηλός. Ήθελε να απαντήσει,αλλά δίσταζε να πληγώσει τον φίλο του και δεν είχε κουράγιονα καβγαδίσει.

«Καλά δε λέω;» ούρλιαξε ο Χαμίς Ζεϊντάν. «Πιστεύεις πως ε-γώ φταίω για όλα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί. «Φυσικά καιτο πιστεύω. Αρχηγός της αστυνομίας είσαι. Θες να μου πεις, δη-λαδή, ότι δεν ευθύνεται ο αρχηγός της αστυνομίας όταν αρπά-ζουν έναν κρατούμενο μέσα απ’ το κελί του και τον λιντσάρουνεστα δέκα μέτρα απ’ το τμήμα; Δεν ευθύνεται ο αρχηγός της α-στυνομίας όταν ένα μάτσο οπλισμένοι αλήτες εξωθούν τους Ισ-ραηλινούς να επιτεθούν με οβίδες σε σπίτι που κατοικείται;»

«Δεν ξέρεις τι πιέσεις δέχομαι».«Και τι σε πιέζουνε να κάνεις;»252


«Εδώ είναι το θέμα. Με πιέζουν να μην κάνω τίποτα. Ν’ αφή-νω αυτό το χάος να συνεχίζεται».

«Δε με πείθεις».«Νομίζεις πως, επειδή φοράω μια στολή, έχω μεγαλύτερη ε-

πιρροή απ’ τον Χουσεΐν Ταμάρι και τον Τζιχάντ Αουντέ; Κάνειςλάθος. Αυτοί είναι που έχουνε πλάτες στα ανώτερα κλιμάκια,μέχρι και στην κυβέρνηση». Ο Χαμίς Ζεϊντάν χαμήλωσε λίγο τηφωνή του, αλλά ο τόνος του παρέμεινε πικρός, χολωμένος. «Τολιντσάρισμα ξεπέρασε κάθε όριο, ακόμα και τα δικά μου. Αλλάπού να πάει το μυαλό μου ότι θα κάνανε τέτοιο πράγμα; Προ-σπάθησα να τους εμποδίσω. Μπροστά δεν ήσουνα; Προσπάθη-σα να τους εμποδίσω».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε ένα κύμα συμπόνιας γι’ αυτόν τονάνθρωπο, που θυσίαζε τη βολή του και την προσωπική ζωή τουεδώ και δεκαετίες. Και τώρα, τον είχαν προδώσει εκείνοι γιατους οποίους είχε αγωνιστεί. Μολονότι το γεγονός αυτό τον έ-κανε να φέρεται όπως οι άχρηστοι συνάδελφοι που τον περι-στοίχιζαν, δε σήμαινε πως ήταν ίδιος μ’ εκείνους στο βάθος τηςψυχής του.

«Γιατί δε μ’ άκουσες όταν σου ’λεγα ότι ο Χουσεΐν Ταμάρι ο-δήγησε τους Ισραηλινούς στο Ιρτάς; Ότι αυτός ήταν ο καταδό-της που τους βοήθησε να σκοτώσουν τον Λουάι Αμπντέλ Ραχ-μάν; Ότι σκότωσε την Ντιμά με τα ίδια του τα χέρια, για να κα-λύψει τα ίχνη του;» είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Μην αρχίζεις πάλι τα ίδια».«Κοίτα, τώρα πια δεν έχει σημασία. Το ελικόπτερο των Ισ-

ραηλινών σκότωσε τον Ταμάρι, οπότε ο δολοφόνος είναι νεκρός.Ο Τζορτζ Σαμπά είναι κι εκείνος νεκρός, άρα δεν υπάρχει πιακανένας αθώος που περιμένει να εκτελεστεί. Η όλη υπόθεση έ-ληξε. Η υποτιθέμενη έρευνά μου τελείωσε. Οι δυο μας μείναμε.Γιατί δε με πίστεψες τότε; Σου έδειξα τον κάλυκα απ’ το MAG,το πολυβόλο του Ταμάρι. Σου πρόσφερα απτές αποδείξεις».

«Η σφαίρα που σκότωσε τον Λουάι προήλθε από καραμπίναΙσραηλινού ακροβολιστή. Αλλά εσύ φαγώθηκες με τον κάλυκατου MAG, που δε συνιστά αποδεικτικό στοιχείο εναντίον του Τα -μάρι, γιατί ο Λουάι δε σκοτώθηκε με MAG. Της Ντιμά τής κόψα- 2

53


νε το λαρύγγι, οπότε ούτε εκεί υπάρχει MAG. Η θεωρία σου είναιενδιαφέρουσα, μα δε σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι στέκει κιόλας».

«Σύμφωνοι, μπορεί ο Ταμάρι να μην πυροβόλησε τον Λουάι,αυτός οδήγησε όμως τους Ισραηλινούς στο στόχο τους, κι άφησεπίσω του ένα ίχνος, όταν του ’πεσε κατά λάθος ένας κάλυκας απ’το δικό του όπλο. Αυτός πρέπει να ’ταν που αναγνώρισε τον Λουάικι έδωσε το σήμα στους Ισραηλινούς με μια ακτίνα λέιζερ, την κόκ -κινη κουκκίδα που είδε η Ντιμά να τρεμοπαίζει στο σώμα του ά-ντρα της πριν από τους πυροβολισμούς που τον σκότωσαν».

Ο Χαμίς Ζεϊντάν σταμάτησε στη γωνία του δρόμου δίπλα στοσπίτι του Ομάρ Γιούσεφ. «Ωραία, έτσι για να χαρείς, σου λέω ότιμετανιώνω που δε σε πίστεψα. Αλλά θα ’πρεπε να ξέρεις πως δενμπορούσα να κάνω τίποτα με τις θεωρίες σου. Δεν υπήρχαν ου-σιαστικές αποδείξεις. Όπως και να ’χει, οι ποινικές υποθέσεις δεδικάζονται πια βάσει αποδεικτικών στοιχείων. Πίστη, επιρροήκαι κακία. Άμα έχεις αυτά με το μέρος σου, δε χρειάζεσαι τίποτ’άλλο».

Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε αν έπρεπε να πει στον ΧαμίςΖεϊντάν πόσο πολύ τον υποπτευόταν, παρ’ ότι δεν το έδειχνε. Έ -νιωθε κατάκοπος. Αποφάσισε ν’ αφήσει τον αστυνομικό στην η-συχία του. Γνέφοντας σιωπηλά, κατέβηκε από το τζιπ. Τον απο-χαιρέτησε κουνώντας πέρα δώθε τη Βίβλο του Τζορτζ, ενώ ο Χα -μίς Ζεϊντάν έκανε στροφή επί τόπου, περνώντας αργά τη μεσαίαλωρίδα, για να βγει στο αντίθετο ρεύμα. Ο Ομάρ Γιούσεφ αισθάν -θηκε τη βροχή να κυλάει στο σβέρκο του μέσα από το γιακά του.Έβαλε τη Βίβλο στην τσέπη του.

Το χαντάκι που είχαν σκάψει εδώ και δυο μέρες οι Ισραηλι-νοί κάθετα στο δρόμο, έφραζε τη δίοδο από το πεζοδρόμιο. Ο Ο -μάρ Γιούσεφ σκαρφάλωσε το χαμηλό πεζούλι στην είσοδο τουσπιτιού του και μπήκε βιαστικά μέσα.

254


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο εΚτο

ΤΗΝ ώρα πΟυ Ο ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ δραΣκέΛΙζΕ ΤΗΝ ΕξώπΟρΤα

του σπιτιού του, η Μαριάμ τον περίμενε στη σάλα, τυλιγμένημε μια κουβέρτα. Πήγε κοντά της. Η Νάντια κοιμόταν γερμένηστον κόρφο της γιαγιάς της. Η στάση της έκανε τον Ομάρ Γιού-σεφ να ανατριχιάσει στη στιγμή: του έφερε στο νου τη νεκρικήστάση της γυναίκας του Τζορτζ Σαμπά, με τα δυο της παιδιά κου -βαριασμένα μέσα στην αγκαλιά της. Η νύστα στο πρόσωπο τηςΜαριάμ έμοιαζε αμετακίνητη, σχεδόν σαν την ακαμψία του θα-νάτου, και ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε μια παράλογη ανακούφισηόταν εκείνη σήκωσε τα μάτια και τον κοίταξε.

«Έλεγα στη Νάντια ένα παραμύθι», ψιθύρισε. «Δεν ήθελε ναπέσει για ύπνο προτού γυρίσεις».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε τη Βίβλο του Τζορτζ Σαμπά στοτραπεζάκι. Σήκωσε τη Νάντια από τους ώμους, ενώ η Μαριάμκρατούσε τα πόδια του κοριτσιού. Κινήθηκε διστακτικά, προσέ-χοντας να μην την ξυπνήσει αλλά και να μη ζορίσει τη μέση του,που είχε αρχίσει πάλι να τον πονάει, καθώς η βροχή άπλωνε τηνπαγωνιά της στα κόκαλά του και οι μύες του διαμαρτύρονταν γιατον λυσσαλέο μόχθο που είχε καταβάλει ώσπου να μετατοπίσειτις πέτρες που πλάκωναν την οικογένεια Σαμπά. Ο Ομάρ και ηΜαριάμ κουβάλησαν το κορίτσι στην κρεβατοκάμαρά τους καιτην έβαλαν να ξαπλώσει στο κρεβάτι τους.

«Σου τηλεφώνησαν κι από τα κεντρικά των Ηνωμένων Ε-θνών στην Ιερουσαλήμ», είπε η Μαριάμ. «Σημείωσα τον αριθμόγια να τους πάρεις. Μου ’κανε εντύπωση που πήραν τόσο περα-σμένη ώρα».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά. Συλλογίστηκε τον φου - 255


καρά τον Στέντμαν. Οι υπεύθυνοι που θα χειρίζονταν τη συγκε-κριμένη κρίση ήταν επόμενο να δουλεύουν ως αργά.

«Εγώ θα κοιμηθώ στη σάλα. Μόνο ν’ αλλάξω πρώτα, γιατί εί-μαι μούσκεμα», της είπε.

«Να σου φτιάξω κι ένα τσαγάκι, να ζεσταθείς. Μήπως θες νασου φέρω και λίγη σούπα;»

«Όχι, να ’σαι καλά. Απλώς ένα τσάι, αν έχεις την καλοσύνη».Αφού του έφερε το τσάι, ο Ομάρ Γιούσεφ κάθισε με τις μετα-

ξωτές πιτζάμες του και μια μάλλινη ρόμπα, κι απλώνοντας τοχέρι, κράτησε σφιχτά τα δάχτυλα της Μαριάμ.

«Τι έγινε, Ομάρ;»«Ο Τζορτζ είναι νεκρός».Ο Ομάρ Γιούσεφ συνειδητοποίησε ότι πρώτη φορά ξεστόμι-

ζε αυτά τα λόγια. Του φάνηκαν τόσο φορτωμένα με θάνατο, πουένιωσε το στόμα του γεμάτο χώμα, το χώμα όπου θα επέστρεφετώρα ο Τζορτζ Σαμπά. Οι λέξεις τον έπνιξαν, του έκοψαν την α-νάσα. Άρχισε να κλαίει με αναφιλητά.

Η Μαριάμ πέρασε το χέρι γύρω από τους ώμους του, τον χάι-δεψε στο σβέρκο κι έγειρε με το πηγούνι της στο μέτωπό του.

Ο Ομάρ Γιούσεφ της αφηγήθηκε ό,τι είχε δει, κι έκλαψε κι ε-κείνη μαζί του, σιγανά, με βραχνούς λυγμούς. Με ξέρει απέξω κιανακατωτά, συλλογίστηκε ο Ομάρ. Κατά εποχές τής έχω κρύψειένα σωρό πράγματα, και νόμιζα πως είχαμε αποξενωθεί, αλλά στέ-κεται τόσα χρόνια στο πλευρό μου, που αισθάνεται ό,τι ακριβώς αι-σθάνομαι κι εγώ. Τα αισθήματά μας είναι αλληλένδετα, ακόμα κιαν διαφωνούμε για τα πολιτικά ή για θέματα της καθημερινότητας.Δεν ήθελε να μ’ αφήσει να ερευνήσω την υπόθεση του Τζορτζ, ναβάλω τον εαυτό μου σε κίνδυνο για να τον σώσω, ήξερε όμως ανέκα -θεν πόσο σημαντικό κομμάτι της ζωής μου ήταν αυτός ο άνθρωπος.

Πέρασε κάμποση ώρα ώσπου ο Ομάρ Γιούσεφ να αποφασί-σει να ελευθερωθεί από το τρυφερό σφιχταγκάλιασμα της Μα-ριάμ. Ανακάθισε και κοίταξε το ρολόι στον μπουφέ. Η ώρα ή-ταν 2:30 π.μ.

«Δεν πας να ξαπλώσεις σιγά σιγά, Μαριάμ;»«Θα σου κατεβάσω καμιά κουβέρτα».«Δε με βλέπω να κοιμάμαι. Θα μείνω λίγο να διαβάσω».256


«Ε τότε, άσε με να σου κάνω παρέα. Θα βάλω να βράσει κιάλλο τσάι».

Η Μαριάμ ήταν στην κουζίνα όταν ο Ομάρ Γιούσεφ άκουσετον γνώριμο ήχο. Ο βόμβος του ελικοπτέρου τάραξε τη νύχτα καιήρθε και στάθηκε πάνω από το σπίτι. Ο ρυθμικός θόρυβος κάλυ-πτε τις μηχανές των τανκς και των τζιπ, που βρυχώνταν καθώςκατηφόριζαν το λόφο προς την Ντεχάισα. Ο Ομάρ Γιούσεφ ση-κώθηκε και πήγε στο παράθυρο. Αναρωτήθηκε μήπως επέστρε-φαν για να φαρδύνουν κι άλλο το χαντάκι καταμεσής του δρόμου,μα, όταν έφτασαν, είδε πως η μπουλντόζα δεν ήταν ανάμεσά τους.Κοίταξε στο δρόμο. Δύο τανκς και δύο ΤΟΜΠ είχαν σταθμεύσειακριβώς έξω από το σπίτι του. Έτρεξε να σβήσει το φως. Οι στρα -τιώτες βγήκαν σπρώχνοντας από τα ΤΟΜΠ και, βαδίζοντας γρή-γορα εφ’ ενός ζυγού, με λυγισμένα γόνατα, ανέβηκαν τα σκαλιάτής απέναντι πολυκατοικίας. Η Μαριάμ μπήκε στη σάλα. Στοσκοτάδι, τα μάτια της έμοιαζαν στοιχειωμένα.

«Μάλλον ήρθαν να συλλάβουν τον Τζιχάντ Αουντέ», είπε οΟμάρ Γιούσεφ. «Πήγαινε ξύπνα τον Ραμίζ και τα παιδιά. Έτσι κιέρθουν από δω, δε θέλω να τους ξυπνήσουν και να δούνε τουςστρατιώτες μέσα στην κρεβατοκάμαρά τους. Μην τους τρομο-κρατήσεις, όμως».

Η Μαριάμ έφυγε βιαστικά από τη σάλα.Οι στρατιώτες έστησαν φρουρές σε κάθε γωνιά του δρόμου.

Ο Ομάρ Γιούσεφ άνοιξε μια ιδέα το παράθυρο. Μπορούσε ν’ α-κούσει τα παράσιτα ενός εβραϊκού ραδιοφωνικού σταθμού απότο εσωτερικό του κοντινότερου ΤΟΜΠ.

Κάμποσοι στρατιώτες κατέβηκαν πάλι τα σκαλιά της πολυ-κατοικίας. Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε ότι ίσως δεν είχαν βρειτον Τζιχάντ Αουντέ κι ετοιμάζονταν να φύγουν. Έπειτα πρόσε-ξε πως ήταν μονάχα τρεις στρατιώτες, μ’ ένα σωρό πολίτες στοκατόπι τους. Οι ένοικοι της πολυκατοικίας θα έπαιρναν πόδι α-πό εκεί ώσπου να ολοκληρώσει η διμοιρία την έρευνά της. Το μι-κρό τσούρμο διέσχισε το δρόμο κατευθυνόμενο προς το σπίτιτου Ομάρ Γιούσεφ. Εκείνος πήγε στην εξώπορτα να τους προϋ-παντήσει.

Μόλις άνοιξε την πόρτα, ο πρώτος από τους τρεις στρατιώ- 257



τες μπήκε στο φωτεινό χολ. Το πρόσωπό του ήταν καμουφλαρι-σμένο με μπλε και λαδί μπογιά. Τι νόημα έχει το καμουφλάζ ότανμπουκάρεις σε πολυκατοικία; σκέφτηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Ανα-ρωτήθηκε αν ο στρατιώτης θα του μιλούσε στα αραβικά. Οιαρα βόφωνοι ήταν πάντα η χειρότερη φάρα. Όσο πιο πολλά μά-θαιναν για τους Άραβες, τόσο περισσότερο έδειχναν να τους πε-ριφρονούν.

Ο στρατιώτης έβγαλε έναν κοφτό λαρυγγισμό στα εβραϊκά.«Μήπως μιλάτε αραβικά ή αγγλικά;» ρώτησε ο Ομάρ Γιού-

σεφ στα αγγλικά.Ο στρατιώτης τού αποκρίθηκε κι εκείνος στα αγγλικά. «Κα-

λά, δεν έμαθες ποτέ εβραϊκά;»«Ήμουν ανέκαθεν υπέρ το δέον αισιόδοξος», είπε ο Ομάρ

Γιού σεφ.Ο στρατιώτης χαμογέλασε λιγάκι. Τα δόντια του έλαμπαν κα -

τάλευκα κάτω από το μπογιατισμένο του πρόσωπο. Έσπρωξετον Ομάρ Γιούσεφ παράμερα και έλεγξε το χολ. Η Μαριάμ καιη Νάντια κατέβηκαν από την κρεβατοκάμαρα. Ο Ομάρ Γιού-σεφ άκουσε τον Ραμίζ πίσω από τη μισάνοιχτη πόρτα να λέει στηγυναίκα του να ντυθεί, πιέζοντάς τη να βιαστεί. Το πρόσωπο τηςΜαριάμ πάνιασε μόλις είδε τον καμουφλαρισμένο στρατιώτη. ΗΝάντια παρέμεινε ανέκφραστη.

«Κατέβασε το όπλο σου, σε παρακαλώ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.Ο στρατιώτης έστρεψε την κάννη του Μ-16 στο πάτωμα.

«Διεξάγουμε έρευνα σ’ όλη τη γειτονιά. Ορισμένοι κάτοικοι πουμένουν στην απέναντι πολυκατοικία πρέπει να εκκενώσουν τοχώρο μέχρι να τελειώσουμε. Κι επειδή βρέχει, θα τους μεταφέ-ρουμε εδώ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά.Πάνω από μια ντουζίνα άνθρωποι μπήκαν στο σπίτι. Ο Ομάρ

Γιούσεφ τους καλησπέρισε και τους ζήτησε να περάσουν στησάλα. Η Μαριάμ πήγε να ετοιμάσει τσάι, αλλά ο στρατιώτης τηστα μάτησε και της είπε να φέρει και τους υπόλοιπους ενοίκουςτου σπιτιού στη σάλα, και να παραμείνει μαζί τους. Μπαίνοντας,όλοι οι γείτονες είχαν το ίδιο ταλαίπωρο, φοβισμένο και νυσταγ-μένο ύφος στα πρόσωπά τους. Μερικά παιδιά κλαψούριζαν.2

58


Τελευταίοι μπήκαν ο Άμτζαντ και η Λεϊλά. Ο Άμτζαντ χαμο-γέλασε κι έδωσε το χέρι στον Ομάρ Γιούσεφ, ευχαριστώντας τονγια το άσυλο που τους παρείχε. Ο Ομάρ Γιούσεφ αισθάνθηκε ά-σχημα που έκανε λάγνες σκέψεις για τη γυναίκα του Άμτζαντ.Ήταν καλό παιδί ο Άμτζαντ. Μολαταύτα, η Λεϊλά ήταν υπέρο-χη με το τζιν και το φούτερ της, που πρέπει να είχε φορέσει σταπεταχτά την ώρα που οι στρατιώτες τούς ξαπόστελναν από τοδιαμέρισμά τους. Είχε βουρτσίσει τα μαλλιά της, μα ήταν ακόμαπατικωμένα από τον ύπνο, έτσι όπως θα απλώνονταν και στομαξιλάρι της.

Ο στρατιώτης στάθηκε στο άνοιγμα της πόρτας παρατηρώ-ντας το πλήθος, που τώρα πια περιλάμβανε και τον Ραμίζ με τηφαμίλια του. Ο Ομάρ Γιούσεφ γνώριζε όλους τους παρευρισκο-μένους εκτός από μια γυναίκα, που καθόταν στην άκρη με τα δυοτης παιδιά. Υπέθεσε ότι ήταν οι νεοφερμένοι, η φαμίλια του Τζι-χάντ Αουντέ. Δε θυμόταν το πρόσωπο της γυναίκας, παρόλο πουείχε επισκεφθεί το σπίτι τους λίγες ώρες νωρίτερα. Περνώνταςπροσεκτικά ανάμεσα από το ζωντανό χαλί των παιδιών που κά-θονταν στα πόδια των γονιών τους, καλησπέρισε τη γυναίκα.

«Είστε η σύζυγος του Τζιχάντ;» τη ρώτησε ψιθυριστά.«Ναι».Ήταν μια νεαρή, ήσυχη κοπέλα. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναγνώρι-

σε ξαφνικά το αγοράκι που στεκόταν κρυμμένο πίσω της. Ήταντο παιδί που είχε ανοίξει την εξώπορτα του διαμερίσματος πριναπό έξι ώρες περίπου, όταν ο Ομάρ Γιούσεφ είχε πάει να κάνειέκκληση στον πατέρα του για την απελευθέρωση του ΤζορτζΣαμπά.

«Α, εμείς οι δυο έχουμε γνωριστεί, έτσι δεν είναι;»Το αγόρι έγνεψε καταφατικά.«Πώς σε λένε;»«Γουαλίντ Τζιχάντ Μπραχήμ Αουντέ».Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε σαν να τον είχε χτυπήσει κεραυνός.

«Είσαι ο πρωτότοκος γιος του Τζιχάντ;»«Μάλιστα».Ο μεγάλος γιος του Τζιχάντ Αουντέ λεγόταν Γουαλίντ. Ο Α-

ουντέ ήταν ο «πατέρας του Γουαλίντ» – ο Αμπού Γουαλίντ. Λες 259


να υποπτευόταν λάθος άνθρωπο εξαρχής; Ο πρωτότοκος γιοςτου Χουσεΐν Ταμάρι λεγόταν κι αυτός Γουαλίντ. Ο Ταμάρι ήτανκι εκείνος «Αμπού Γουαλίντ». Ίσως όμως δεν ήταν ο ίδιος ΑμπούΓουαλίντ με τον οποίο είχε μιλήσει ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν λί-γες στιγμές πριν πεθάνει. Θα μπορούσε να είναι κάλλιστα ο Τζι-χάντ Αουντέ. Τον αποκαλούσαν Αμπού Γουαλίντ, άρα ίσως ή-ταν αυτός ο δολοφόνος, ο καταδότης.

Ο Τζορτζ είχε δει τον Τζιχάντ Αουντέ να μαζεύει κάτι απότην ταράτσα του σπιτιού του και να το χώνει στο αλεξίσφαιρογιλέκο του, όταν είχε αναμετρηθεί με τους δύο ηγέτες των Τα-ξιαρχιών. Ίσως ήταν κάλυκες που είχε ξεράσει το θεόρατο MAGτου Ταμάρι. Ο Λουάι δεν είχε σκοτωθεί από σφαίρα MAG, αλλάστον τόπο της δολοφονίας του είχε βρεθεί άλλος ένας τέτοιοςκάλυκας. Μήπως είχε πέσει από την τσέπη του Αουντέ;

Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε να μοιραστεί αμέσως αυτή την απο-κάλυψη με τον Χαμίς Ζεϊντάν, αλλά, με τον στρατιώτη να φρου-ρεί τη σάλα, δεν υπήρχε περίπτωση να μιλήσει στο τηλέφωνο. Έ-πρεπε να περιμένει να ολοκληρώσουν την έρευνα στην απέναντιπολυκατοικία και να επιτρέψουν στον κόσμο να βγει από τοσπίτι του. Για μια στιγμή τον έπιασε πανικός. Και αν οι στρατιώ-τες έψαχναν και το δικό του σπίτι; Μπορεί να έβρισκαν το όπλο,το Webley του Τζορτζ, που το είχε παραχώσει στο συρτάρι μετις κάλτσες του. Θα τον έπιαναν, το δίχως άλλο, και ίσως τον προ -φυλάκιζαν για μήνες χωρίς δίκη. Στο μεταξύ, ο Τζιχάντ Αουντέθα είχε γίνει πολύ ισχυρός, και ο Ομάρ δε θα μπορούσε να πείσειτον Χαμίς Ζεϊντάν να τον συλλάβει. Ακόμα και τώρα, δεν ήτανσίγουρος κατά πόσον ο αρχηγός της αστυνομίας θα κουβαλούσετον Αουντέ στο τμήμα. Έπρεπε να επικοινωνήσει με τον ΧαμίςΖεϊ ντάν απόψε κιόλας, όσο η ενοχή για το λιντσάρισμα του Τζορτζεξακολουθούσε να βαραίνει την ψυχή του.

«Οι στρατιώτες δεν πρόκειται να βρουν τον πατέρα σου στοσπίτι, καλά δε λέω;» ρώτησε ο Ομάρ Γιούσεφ.

Ο πρωτότοκος γιος του Τζιχάντ Αουντέ κάρφωσε τον ΟμάρΓιούσεφ μ’ ένα βλέμμα όλο θράσος. Σήκωσε το πηγούνι του, υ-πονοώντας ότι δεν υπήρχε περίπτωση να απαντήσει σε τέτοιουείδους ερώτηση. Το αγόρι δε θα πίστευε ποτέ πως ο πατέρας του2

60


ήταν οτιδήποτε άλλο εκτός από ήρωας, ακόμα και αν ο ΟμάρΓιούσεφ κατόρθωνε να πείσει το δικαστήριο να δικάσει τον ηγέ-τη των Ταξιαρχιών Μαρτύρων.

Ο στρατιώτης τούς κράτησε στη σάλα πάνω από μια ώρα. Οαέρας γινόταν ολοένα πιο δύσοσμος. Μερικά νήπια κατουριό-ντουσαν πάνω τους από το κλάμα και μούσκευαν το χαλί. Κάμπο -σες γυναίκες έκλαιγαν κουνώντας πέρα δώθε το κεφάλι. Όλοι οιάντρες ήταν, θαρρείς, μ’ ένα τσιγάρο στο χέρι. Ο Ομάρ Γιούσεφέβρισκε την κατάσταση ανυπόφορη. Η μέση του πονούσε από τηνπαρατεταμένη ορθοστασία, και μετάνιωνε που δεν είχε κάνει έ-να καυτό ντους όταν γύρισε, για να ζεσταθεί μετά τη βροχή πουείχε φάει. Η κάπνα τού έφερνε βήχα. Ήθελε να βγει έξω και νατον κάνει να πληρώσει αυτόν τον μπάσταρδο που είχε παγιδέψειτον Τζορτζ Σαμπά. Κάρφωσε τα μάτια του στον στρατιώτη, με μί -σος. Ποιος νομίζει ότι είναι που θα μ’ εμποδίσει να πάω στην αστυ-νομία, για να μπορέσει επιτέλους να επιβληθεί δικαιοσύνη; Τελείω-νε με την αναθεματισμένη έρευνά σου και τσακίσου από το σπίτι μου,κι εσύ και το ηλίθιο όπλο σου και το γελοίο στουπέτσι που ’χεις βά-ψει τα μούτρα σου. Σκέφτηκε να πει στον στρατιώτη ότι ο ΤζιχάντΑουντέ είχε καταφύγει στο Ναό της Γεννήσεως, αλλά δεν υπήρ-χε τρόπος να του μιλήσει κατ’ ιδίαν. Επιπλέον, αν φανέρωνε τα κα -τατόπια του Αουντέ, θα φαινόταν και ο ίδιος ύποπτος στα μά-τια του στρατιώτη, και θα τον έπιαναν κι αυτόν. Ήταν όμως καικάτι ακόμα που ο Ομάρ Γιούσεφ όφειλε να παραδεχτεί: ήξερεπως δεν του πήγαινε η καρδιά να καταδώσει Παλαιστίνιο στουςστρατιώτες. Δεν ήθελε να σκοτώσουν τον Τζιχάντ Αουντέ. Ήθε-λε να τον συλλάβουν, να τον αναγκάσουν να ομολογήσει. Νεκρός,θα γινόταν ήρωας, μάρτυρας, ενώ το μόνο που του άξιζε ήταν οεξευτελισμός.

Κόντευε 4:00 π.μ. όταν ο ασύρματος που κρεμόταν στον ώμοτου στρατιώτη άρχισε να κρώζει με μια βαθιά, ακατάληπτη φω-νή. Ακαριαία και δίχως να πει λέξη, ο στρατιώτης βγήκε από τησάλα κι έφυγε από το σπίτι. Στη στιγμή, ο Ομάρ Γιούσεφ τον α-κολούθησε. Έριξε μια ματιά από την εξώπορτα. Ο στρατιώτηςανέβηκε μ’ ένα σάλτο στην καρότσα του ΤΟΜΠ. Οι δυο τελευ-ταίοι συνάδελφοί του μπήκαν στο κατόπι του κι έκλεισαν τη με- 2

61


ταλλική πόρτα. Μ’ ένα σύννεφο αναθυμιάσεων ντίζελ κι ένα τρα -χύ μουγκρητό, τα ισραηλινά οχήματα κίνησαν για το στρατόπε-δο, στην άλλη άκρη της Ντεχάισα.

Οι στρατιώτες ήταν ακόμα ορατοί στο βάθος του δρόμου ό-ταν ο Ομάρ Γιούσεφ επέστρεψε στη σάλα του σπιτιού του. Ή-ταν όλοι στριμωγμένοι γύρω από το παράθυρο, βλέποντας τουςστρατιώτες που απομακρύνονταν.

«Έφυγαν», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Να προσφέρουμε στον κόσμο ένα τσάι», είπε η Μαριάμ.Ο Ομάρ Γιούσεφ ήθελε απελπισμένα να ντυθεί και να πάει

να βρει τον Χαμίς Ζεϊντάν. «Μαριάμ, οι μουσαφιραίοι μας είναικουρασμένοι. Φαντάζομαι, θα θέλουν να γυρίσουν στα σπίτιατους να ξαποστάσουν».

«Μη λες ανοησίες, Ομάρ, και μη γίνεσαι αγενής. Καλεσμένοιμας είναι, ένα τσάι θα το πιούνε».

Ο Ομάρ Γιούσεφ δεν μπορούσε να καβγαδίσει μπροστά σετόσον κόσμο. Συνοφρυώθηκε και ανέβηκε στην κρεβατοκάμα-ρά του. Θα ντυνόταν, για να είναι έτοιμος, κι όταν θα έφευγε οκόσμος, θα έβγαινε κι αυτός μαζί τους. Φόρεσε ένα χοντρό παντε-λόνι, πουκάμισο και πουλόβερ· οι μικρές ώρες της νύχτας ήτανκαι οι πιο παγερές. Πήρε τον Χαμίς Ζεϊντάν στο σπίτι και στογραφείο του, από το τηλέφωνο στο κομοδίνο. Κανένας δεν τοσήκωνε. Πήρε πάλι και στους δύο αριθμούς και άφησε το τηλέ-φωνο να χτυπήσει κάμποσο. Με τα πολλά, κάποιος στο τμήμα τοσήκωσε.

«Θέλω να μιλήσω με τον Αμπού Αντέλ».«Είναι περασμένη η ώρα». Ο υπαρχιφύλακας της νυχτερινής

βάρδιας ακουγόταν εμφανώς αγουροξυπνημένος.«Καλά, κοιμόσουνα; Εδώ, οι Ισραηλινοί έχουν κατέβει με τα

τανκς».«Και τι θες, να βγω να τους συλλάβω;»Ο Ομάρ Γιούσεφ πήρε μια βαθιά ανάσα. «Είναι απόλυτη α-

νάγκη να μιλήσω στον Αμπού Αντέλ. Πρόκειται για ένα φόνο».Παύση. «Ποιος τον ζητεί;»«Ο Αμπού Ραμίζ».«Ο Αμπού Ραμίζ ο δάσκαλος;»262


«Μάλιστα, είμαι φίλος του Αμπού Αντέλ».«Ξέρω. Άκου, Αμπού Ραμίζ, άμα είσαι φίλος του, θα τα πείτε

το πρωί. Τώρα δεν μπορεί να σου μιλήσει, αν καταλαβαίνεις τιεννοώ».

Ο Ομάρ Γιούσεφ σκέφτηκε την μπουκάλα με το ουίσκι στογραφείο του Χαμίς Ζεϊντάν. Ήξερε τι εννοούσε ο υπαρχιφύλα-κας. «Σ’ ευχαριστώ. Άμα τον πετύχεις, πες του πως πήρα».

Καθώς έβγαζε ένα ζευγάρι παπούτσια από τον πάτο τηςντουλάπας του, ο Ομάρ Γιούσεφ έριξε μια ματιά στο συρτάρι μετις κάλτσες. Πήρε το Webley και το έχωσε στη ζώνη του.

Η Μαριάμ στάθηκε στην πόρτα της κρεβατοκάμαρας κουβα-λώντας ένα δίσκο με φλιτζάνια του τσαγιού. «Ομάρ, πού θα παςκαι ντύνεσαι;»

Την προσπέρασε και κατευθύνθηκε προς την εξώπορτα.«Θα πεταχτώ στην εκκλησία».

263


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο εβΔομο

ΗΒρΟχή έπΕΦΤΕ παγωΜέΝΗ καΘώΣ Ο ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ δΙέΣχΙ-ζε βιαστικά την Πλατεία της Φάτνης. Κοντοστάθηκε σχε-

δόν στο ίδιο σημείο όπου είχε ξεψυχήσει ο Τζορτζ Σαμπά και ύ-ψωσε το βλέμμα στο αχνό φως του φανοστάτη. Η ανάμνηση τουταπεινωμένου κορμιού του Τζορτζ, να ταλαντεύεται από τον με -ταλλικό βραχίονα, αποστράγγισε τη δύναμή του σε τέτοιο βαθ -μό, που λίγο έλειψε να κάνει μεταβολή και να κατηφορίσει ξανάτο λόφο προς το σπίτι του. Ψηλάφισε τη λαβή του Webley, πουπίεζε την κοιλιά του. Τώρα, ήταν βέβαιος πως έπρεπε να μπει στηνεκκλησία.

Βαδίζοντας στο γλιστερό πλακόστρωτο, προσπέρασε το αρ-μένικο μοναστήρι. Η βροχή χτυπούσε ρυθμικά πάνω στον πατι-κωμένο μπερέ του μ’ ένα πλατάγισμα τόσο ηχηρό, ώστε κάποιαστιγμή αναρωτήθηκε μήπως ο Τζιχάντ Αουντέ, λουφαγμένος μέ -σα στην εκκλησία, τον άκουγε να πλησιάζει. Μια σκοτεινή φιγού -ρα βγήκε σκυφτή και βιαστική από την Πύλη της Ταπεινοφρο-σύνης. Μόλις αντίκρισε τον Ομάρ Γιούσεφ, η φιγούρα πέτρωσε.Οι δυο άντρες πετάρισαν τα βλέφαρά τους πασχίζοντας να δουνμες στο σκοτάδι. Ο άνεμος τους σάρωσε μ’ ένα κύμα παγε ρήςβροχής. Ο Ομάρ Γιούσεφ προχώρησε προς το μέρος του αγνώ-στου, που στεκόταν στο άνοιγμα της πύλης. Εκείνος οπισθοχώ-ρησε και στριμώχτηκε στον τοίχο. Δεν μπορεί να ήταν ο ΤζιχάντΑουντέ. Ποτέ του δε θα δείλιαζε τόσο φανερά. Ο Ομάρ Γιούσεφτάχυνε το βήμα. Όταν βρέθηκε σε απόσταση μερικών μέτρων α-πό τον άντρα, τον αναγνώρισε. Ήταν ο Ελίας Μπισάρα. Τα αραιάμαύρα μαλλιά του είχαν κολλήσει στο κρανίο του, ενώ η βροχήείχε θολώσει τους χοντρούς φακούς των γυαλιών του. Η νερο-ποντή είχε μουσκέψει τα μαύρα άμφια που φορούσε, αλλά ο Ο-2

64


μάρ Γιούσεφ διέκρινε τον ιδρώτα που είχε ποτίσει ήδη το ράσοκάτω από τις μασχάλες. Ο Ελίας Μπισάρα άπλωσε τα χέρια τουανοιχτά πάνω στον τοίχο, θαρρείς και οι πέτρες μπορούσαν ναδιώξουν τον τρόμο του, να τον προστατεύσουν.

«Ο Αμπού Ραμίζ είμαι, Ελίας».Ο νεαρός ιερέας φάνηκε αρχικά να μην ακούει, έπειτα όμως

μαζεύτηκε σαν κουβάρι, καθώς η ένταση και ο φόβος του κατα-λάγιαζαν. «Νόμιζα πως θα με σκότωνες επί τόπου».

«Είναι μέσα, έτσι;»«Ο Τζιχάντ Αουντέ λες; Ναι, μέσα είναι. Τον περίμενα, όπως

σου ’χα υποσχεθεί, Αμπού Ραμίζ. Προσευχόμουν για την εκκλη-σία και για τον Τζορτζ Σαμπά. Αλλά λιποψύχησα. Μόλις ο Αου -ντέ με σημάδεψε με το όπλο του και μου ’πε να φύγω απ’ το ναό,η δύναμή μου μ’ εγκατέλειψε και το ’βαλα στα πόδια».

«Μόνος του είναι;»«Μόνος του, ναι. Ω Θεέ μου, και ήθελα τόσο να μείνω και να

φρουρήσω το ναό. Ζητώ συγγνώμη, Αμπού Ραμίζ, που δε φάνη-κα αρκετά δυνατός».

«Έμεινες ολομόναχος μέσα στο ναό, Ελίας. Έκανες ό,τι μπο-ρούσες». Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε συμπόνια για τον αναστατω-μένο ιερέα. «Πού ακριβώς έχει κρυφτεί;»

«Τον άφησα μπροστά από την Αγία Τράπεζα, αλλά στο με-ταξύ μπορεί να ’χει κρυφτεί κι εγώ δεν ξέρω πού. Θα ’ρθει ο στρα -τός, Αμπού Ραμίζ. Θα ’ρθει ο στρατός και θα εισβάλει στο ναόγια να τον συλλάβει. Θα γίνει χαμός. Ήταν λες και είχα απέναντίμου τον διάβολο τον ίδιο». Ο Ελίας Μπισάρα σκούπισε τα γυα-λιά του στο φαρδύ μανίκι του ράσου του. Σήκωσε τα μάτια. «Ό-μως εσύ τι γυρεύεις εδώ, Αμπού Ραμίζ;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοίταξε τη σκοτεινή πύλη που οδηγούσεστο ναό. Κάπου εκεί μέσα, άγνωστο πού, ήταν κρυμμένος ο Τζι-χάντ Αουντέ.

«Για τον Τζορτζ ήρθες, Αμπού Ραμίζ, καλά δε λέω; Γι’ αυτόνήρθες». Ο Ελίας Μπισάρα άρπαξε τον Ομάρ Γιούσεφ από τα πέ -τα του σακακιού του. «Μη θυσιάσεις τη ζωή σου, Αμπού Ραμίζ.Ο Αουντέ θα σε σκοτώσει, θα σε σκοτώσει μέσα στο ναό. Δεν μπο -ρείς να τα βάλεις μαζί του». 2

65


Ο Ομάρ Γιούσεφ ακούμπησε το χέρι του στο μπράτσο του Ε-λίας Μπισάρα. «Πρέπει να πάρω κι εγώ το μάθημά μου, Ελίας»,είπε.

Ο μοναχός αποκρίθηκε μ’ έναν σχεδόν άηχο λυγμό. Έπειταέκανε μερικά βήματα προς τα πίσω, κουνώντας το κεφάλι.

Ο Ομάρ Γιούσεφ κοντοστάθηκε στην Πύλη της Ταπεινοφρο-σύνης. Δε θα είχε άλλους μοναχούς εκεί γύρω. Στα βάθη της καρ -διάς του, που πήγαινε να σπάσει, γνώριζε ότι μόνο ένας άντραςείχε απομείνει μέσα στο Ναό της Γεννήσεως.

Σκύβοντας, διάβηκε την πύλη. Τεντώθηκε κι έτριψε τη μέσητου. Στο νάρθηκα του ναού, σκοτάδι πίσσα και σιωπή. Θυμήθηκετι είχε πει ο Τζιχάντ Αουντέ στη Λεϊλά. Με το που θα έφταναν οιστρατιώτες, θα κατέφευγε στο Ναό της Γεννήσεως. Οι Ισραηλινοίδε θα τολμούσαν να παραβιάσουν τον τόπο όπου γεννήθηκε οΧριστός, για να τον συλλάβουν. Αν έκαναν κάτι τέτοιο, θα ξεσή-κωναν θύελλα αντιδράσεων. Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε τοενδεχόμενο. Γιατί να ξεσηκωθεί οποιοσδήποτε για λογαριασμόαυτού του ανθρώπου, αυτού του ελεεινού φονιά; Στην Ευ ρώπηκανένας δε θα ήταν σε θέση να φανταστεί το βίο και την πολιτείατου Τζιχάντ Αουντέ. Μπορεί ακόμα και να τον θεωρού σαν ήρωα,ή να πίστευαν πως έχαιρε ανάλογης αναγνώρισης, του λάχιστονστη Βηθλεέμ. Άρα οι Ισραηλινοί δε θα τολμούσαν να τον ακολου-θήσουν στο ναό. Αλλά ο Ομάρ Γιούσεφ θα το αποτολμούσε.

Διέτρεξε νοερά τη διάταξη της εκκλησίας. Οδηγήθηκε απόμνήμης, ξαναφέρνοντας στο νου του τις αμέτρητες επισκέψεις τουστην παλιά βυζαντινή βασιλική, τους χριστιανούς φίλους που εί-χαν παντρευτεί ή είχαν βαφτίσει τα παιδιά τους στο ναό, και εί-χαν προσκαλέσει τον Ομάρ Γιούσεφ να μοιραστεί μαζί τους τηγιορτινή περίσταση. Τώρα πια, σπάνια επισκεπτόταν το ναό. Οιχριστιανοί είχαν καταντήσει σχεδόν να κρύβονται. Μετανάστευ-αν στη Χιλή, όπου θα έπρεπε να είχε μείνει και ο Τζορτζ Σαμπά.Ή έπαιρναν το χρίσμα, σαν τον Ελίας Μπισάρα, και οχυρώνο-νταν πίσω από τα τείχη της εκκλησίας. Έμοιαζε ταιριαστό ότι,στις πέντε το πρωί, ο ναός όπου γεννήθηκε ο χριστιανισμός ήτανβυθισμένος στο σκοτάδι, έρημος και παγερός – όπως ακριβώς υ-ποδέχτηκε τον Ομάρ Γιούσεφ.2

66


Προχώρησε στην κυρίως αίθουσα της βασιλικής. Έστριψε προςτα αριστερά, για να έχει κάλυψη πίσω από τους κοκκινωπούςασβεστολιθικούς κίονες του φραγκισκανικού περιστυλίου, βα-δίζοντας με προσοχή. Κρύφτηκε πίσω από έναν κίονα διακο-σμημένο από τους σταυροφόρους με μια νωπογραφία του ΑγίουΚατάλδου. Ο Ιρλανδός μάρτυρας τον αγριοκοίταζε από εκεί ψη - λά, με το μυτερό γένι του, το ωοειδές πρόσωπό του φριχτό στηνόψη και κάτασπρο, χαραγμένο με πυκνές μαύρες πινελιές – θαρ-ρείς και ο αγιογράφος τον είχε συλλάβει τη στιγμή που ο Παντο-δύναμος τον πληροφορούσε επακριβώς για τα βασανιστήρια πουθα οδηγούσαν στον μαρτυρικό θάνατό του. Ή μπορεί να ήταντο βλοσυρό ύφος ενός ανθρώπου που γνώριζε τις άθλιες συνθή-κες οι οποίες θα οδηγούσαν στον δικό σου χαμό, εσένα, φτωχέ α-μαρτωλέ, που ατενίζεις τον Άγιο από το παγερό, πέτρινο δάπεδοτου ναού. Ο Ομάρ Γιούσεφ ανατρίχιασε και απέστρεψε το βλέμ-μα από το αγριωπό πρόσωπο της αγιογραφίας. Κοίταξε την Α-γία Τράπεζα των Ελλήνων ορθοδόξων στο βάθος. Το πρώτο α-χνό, γκρίζο φως μιας νοτερής αυγής φέγγριζε στα ψηλά παρά-θυρα και στους χρυσούς πολυελαίους, που κρέμονταν από με-γάλες αλυσίδες πάνω από το κεντρικό κλίτος του ναού. Έπρεπενα βιαστεί. Το σκοτάδι ήταν απαραίτητο για να καλύψει την πα-λαιότητα του Webley.

Ένας άντρας άρχισε να βήχει από την κατεύθυνση της ΑγίαςΤράπεζας. Ο βήχας συνεχίστηκε για λίγο ακόμα, και μετά ο ά-ντρας έφτυσε. Ο Ομάρ Γιούσεφ αφουγκράστηκε το βιαστικό, α-νυπόμονο, επαναλαμβανόμενο τρίξιμο από έναν αναπτήρα πουδεν έλεγε να ανάψει. Ο αθέατος άντρας έβρισε και δοκίμασε πά-λι. Έπειτα ο θόρυβος σταμάτησε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έβγαλε το Webley από τη ζώνη του καιπροχώρησε στο πίσω μέρος του ναού. Βγήκε στο ανοιχτό κλίτος,μα δε διέκρινε την παραμικρή κίνηση στην Αγία Τράπεζα. Έπει -τα ο βήχας ξανακούστηκε, και τότε κατάλαβε πως ο Τζιχάντ Α-ουντέ είχε κρυφτεί στο Σπήλαιο της Γεννήσεως. Μια θαμπή, τρε-μάμενη λάμψη φώτιζε τα πλατιά, ελικοειδή σκαλοπάτια που ο-δηγούσαν στο σπήλαιο, λίγα μέτρα από την Αγία Τράπεζα. ΟΟμάρ Γιούσεφ αφουγκράστηκε πάλι. Κανένας ήχος από το σπή - 2

67


λαιο. Κατέβηκε το πρώτο σκαλοπάτι, μετά το δεύτερο. Με κάθετου κίνηση αναρωτιόταν τι στο καλό πήγαινε να κάνει. Ίσως οΤζιχάντ Αουντέ δεν ήταν μόνος. Ίσως καταλάβαινε ότι ο ΟμάρΓιούσεφ μπλόφαρε με το Webley. Εκείνος όμως συνέχισε να κα-τεβαίνει. Θυμόταν ότι το σπήλαιο ήταν γύρω στα έξι μέτρα πλα-τύ και τρία μέτρα μακρύ. Η φαρδιά σκάλα άνοιγε σαν χωνί σεδύο εισόδους, και οι δύο στο ίδιο άκρο του σπηλαίου. Οι τουρί-στες κατέβαιναν από τη μία σκάλα και ανέβαιναν από την άλλη,αφού προηγουμένως είχαν σκύψει να ασπαστούν τον μπρούντζι -νο δακτύλιο κάτω από τον οποίο, σύμφωνα με τους μοναχούς,ήταν η ακριβής θέση της φάτνης του Ιησού. Πού κρυβόταν άρα-γε ο Τζιχάντ Αουντέ; Πιθανότατα, όσο μακρύτερα μπορούσε α-πό τις σκάλες, για να προφτάσει να αντιδράσει σε περίπτωση πουέρχονταν οι στρατιώτες.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έφτασε στη βάση της σκάλας. Κρατούσε τοπιστόλι στο αριστερό του χέρι, έτσι ώστε τη στιγμή που θα έστρι-βε μπαίνοντας στο σπήλαιο, το σώμα του να το κρύβει από τηναδύναμη πορτοκαλί λάμψη. Προχώρησε κι έστριψε στη γωνία.

Ο Τζιχάντ Αουντέ σήκωσε το βλέμμα προς τον δάσκαλο.«Έστειλαν τις ειδικές δυνάμεις, βλέπω». Γέλασε δυνατά κι έβγα-λε ένα πακέτο Marlboro από την τσέπη του. Πάλεψε λίγο με τοναναπτήρα ώσπου να καταφέρει να ανάψει. Μάλλον κερί είχε προ -σπαθήσει να ανάψει πίσω από την Αγία Τράπεζα όταν τον ά-κουσε ο Ομάρ Γιούσεφ, όχι τσιγάρο.

Ο Ομάρ Γιούσεφ έσμιξε τα βλέφαρα προσπαθώντας να συ-νηθίσει το ημίφως. Το καλάσνικοφ του Τζιχάντ Αουντέ ήταν α-φημένο μπρος του, στο δάπεδο. Ο ένοπλος είχε κι ένα μικρό σα-κίδιο, πιθανώς φορτωμένο με προμήθειες για το ενδεχόμενο πο-λιορκίας. Ο Ομάρ Γιούσεφ αναρωτήθηκε αν είχε και εκρηκτικάμέσα στο σακίδιο. Ίσως σκόπευε να πάρει το σπήλαιο ή το ναό,ή όποιον ερχόταν να τον αρπάξει, στον παράδεισο μαζί του. Κά-τω από το αστραχάν καπέλο του, το κεφάλι του Τζιχάντ Αουντέήταν τυλιγμένο με επιδέσμους, από το πλήγμα που είχε υποστείόταν η οβίδα χτύπησε το σπίτι των Σαμπά.

«Σήκω κι έλα μαζί μου», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Να πάω πού; Είσαι ακόμα τσιράκι των Ισραηλινών; Μήπως268


την έχουνε στήσει έξω απ’ την εκκλησία και περιμένουνε να μεπας σηκωτό;» Ο Τζιχάντ Αουντέ γέλασε πάλι, και το γέλιο τουαντήχησε σαν εκατό αγριεμένες φωνές μέσα στο χαμηλοτάβανοσπήλαιο.

«Εσύ είσαι το τσιράκι τους, Τζιχάντ». Δεν ήταν ούτε ο ίδιοςβέβαιος αν μπλόφαρε, και δεν τον ένοιαζε κιόλας. Μιλούσε μετην αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που, έχοντας εκτεθεί σε τόσοάδικο, ένιωθε τώρα την ανάγκη να διατρανώσει το δίκιο του.

Το χαμόγελο του Τζιχάντ Αουντέ εξανεμίστηκε. «Άμα είμαικαταδότης, γιατί κρύβομαι απ’ τους Ισραηλινούς μες στη μαύρηνύχτα;»

«Κάτι θα ’κανες για να στραφούν εναντίον σου», είπε ο Ο-μάρ Γιούσεφ. «Κάτι που ξεπέρασε ως και τα δικά τους όρια».

Το πικρό μειδίαμα επέστρεψε στα χείλη του Τζιχάντ Αουντέ.Ανέβασε το γκρίζο αστραχάν καπέλο του κι έχωσε το δάχτυλοκάτω από τον επίδεσμο για να ξύσει το κεφάλι του. «Γαμώ τημάνα σου, δασκαλάκο... Ξέρεις μήπως και καλό σημάδι;»

«Πόσο καλό σημάδι χρειάζεται να ξέρω για να σε πετύχω ε-δώ χάμω;» Ρισκάροντας, ο Ομάρ Γιούσεφ πρόταξε ανεπαίσθη-τα το άσφαιρο πιστόλι, κραδαίνοντάς το απειλητικά προς τομέρος του Τζιχάντ Αουντέ. Δεν πλησίασε περισσότερο. Ήθελε νατον κρατήσει ακίνητο στη θέση του, στα οχτώ μέτρα, σε περίπτω -ση που ο νεότερος άντρας τού ορμούσε.

«Και για ποιο λόγο ακριβώς σκοπεύεις να με συλλάβεις;»«Εσύ είσαι ο καταδότης. Εσύ παρέδωσες στους Ισραηλινούς

τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν. Χρησιμοποίησες την ακτίνα λέιζεργια να επιβεβαιώσεις ότι είχαν το κατάλληλο άτομο στο στόχα-στρο, και για να τους δείξεις πού ακριβώς στεκόταν. Το λάθοςσου ήταν που άφησες πίσω σου έναν κάλυκα από MAG στον τό-πο της δολοφονίας. Αρχικά, όταν βρήκα αυτούς τους κάλυκες, οιυποψίες μου στράφηκαν στον Χουσεΐν Ταμάρι. Η Ντιμά ΑμπντέλΡαχμάν μου ’χε πει πως ο άντρας της είχε απευθυνθεί μες στοσκοτάδι σ’ έναν τύπο ονόματι Αμπού Γουαλίντ. Ο Χουσεΐν Τα-μάρι λέγεται Αμπού Γουαλίντ. Ανακάλυψα όμως, μόλις απόψε,ότι κι ο δικός σου πρωτότοκος γιος λέγεται Γουαλίντ. Ο ΤζορτζΣαμπά μου ’χε πει πως σε είχε δει να σκύβεις για να μαζέψεις 2

69


κάτι απ’ την ταράτσα του σπιτιού του, το βράδυ που σας κυνή-γησε. Αλλά μου ’χε πει επίσης ότι, από τους δυο σας, μόνον ο Χου -σεΐν Ταμάρι πυροβολούσε. Εσύ πρέπει να μάζεψες τους αδεια-νούς κάλυκες από το MAG του. Τους έβαλες στην τσέπη σου, γιατίήθελες να καλύψεις τα ίχνη σου σε περίπτωση που οι Ισραηλινοίανέβαιναν στην Μπέιτ Τζαλά για να εξακριβώσουν ποιος πυροβο-λούσε απ’ την ταράτσα του σπιτιού του Τζορτζ. Έ τσι κι έβρισκαντους κάλυκες, θα καταλάβαιναν πως ήταν στη μέση ο Ταμάρι, κιαυτό θα σ’ έφερνε σε δύσκολη θέση. Γιατί δού λευες για λογαρια-σμό τους, και δεν ήθελες να μάθουν ότι το αφεντικό σου πυρο-βολούσε εναντίον τους απ’ την άλλη άκρη της κοιλάδας – ίσως κα -ταλάβαιναν πως ήσουνα κι εσύ αναμεμειγμένος. Όμως, την ώραπου ’χες ξαπλωθεί μες στα χορτάρια περιμένοντας πότε θα γύ-ριζε στο σπίτι του ο Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, ένας απ’ τους κάλυ -κες πρέπει να σου ’πεσε απ’ την τσέπη. Αυτόν τον κάλυκα ανακά -λυψα. Και τον φύλαξα ως αποδεικτικό στοιχείο. Βρήκα κι άλλονέναν, που σου ’χε ξεφύγει, στην ταράτσα του σπιτιού του ΤζορτζΣαμπά. Έπειτα έμαθες πως η Ντιμά Αμπντέλ Ραχμάν είχε ακού-σει τον άντρα της να μιλάει με κάποιον Αμπού Γουαλίντ, και τησκότωσες κι αυτήν».

Ο Τζιχάντ Αουντέ κούνησε το τσιγάρο του πέρα δώθε. «Όχι,δεν τη σκότωσα εγώ τη σκύλα που λες».

«Δηλαδή, όλα τα υπόλοιπα αληθεύουν;»«Ρε άντε γαμήσου! Δεν ξέρεις τι λάθος πας να κάνεις. Μιλάς

με τον ηγέτη των Ταξιαρχιών Μαρτύρων».«Και ο Ταμάρι ηγέτης ήτανε, και κοίτα τα χαΐρια του».«Ο Χουσεΐν σκοτώθηκε γιατί ήταν άπληστος. Οι Ισραηλινοί

θέλανε να σκοτώσουν τον Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν επειδή το σόιτου είχε εργαστήρια παραγωγής εκρηκτικών. Ήταν όλοι στο κόλ -πο, συμπεριλαμβανομένου και του γερο-Μοχάμεντ. Ο Λουάι ή-ταν ο σύνδεσμος της φαμίλιας του με όλες τις αντιστασιακές ομά -δες. Παλιότερα πούλαγε βόμβες στη Φατάχ, αλλά τροφοδοτού-σε επίσης τη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ και το Λαϊκό Μέ-τωπο. Και σ’ εγκληματίες πούλαγε. Όταν πέθανε ο Λουάι, ο Χου -σεΐν αποφάσισε να βάλει στο χέρι όλες τις επιχειρήσεις των Α-μπντέλ Ραχμάν. Εγώ του ’χα πει να περιοριστεί στα συνεργεία.2

70


Τον προειδοποίησα ότι, αν αναλάμβανε τα εργαστήρια εκρηκτι-κών, οι Ισραηλινοί θα πέφτανε να τον φάνε. Αλλά ήταν άπλη-στος. Τα εκρηκτικά που χρησιμοποίησε ο πιτσιρικάς των ΑμπντέλΡαχμάν για να ανατιναχτεί στην Ιερουσαλήμ χτες το πρωί, είχανετοιμαστεί σ’ ένα από τα εργαστήρια που ’χε αναλάβει ο Χου-σεΐν. Κι έτσι, όπως τον είχα προειδοποιήσει, οι Ισραηλινοί τονκαθάρισαν».

«Κι από πού έμαθαν οι Ισραηλινοί πως η βόμβα είχε κατα-σκευαστεί στο συγκεκριμένο εργαστήριο;»

«Από μένα, φυσικά, Αμπού Ραμίζ».«Εσύ τους το είπες;»«Αφού όλη την επιχείρηση εγώ την κατέστρωσα. Εγώ έστει-

λα τον μικρό ζωσμένο με τη βόμβα. Οι Ισραηλινοί δεν ήταν βέ-βαιοι αν έπρεπε να σκοτώσουν τον Χουσεΐν. Αλλά, άπαξ καιη βόμβα εξερράγη μες στην αγορά, ήμουνα σίγουρος ότι θ’ ανα-γκάζονταν να τον ξεφορτωθούνε».

«Και με το θάνατο του Ταμάρι θα γινόσουν επικεφαλής στιςΤαξιαρχίες Μαρτύρων της Βηθλεέμ».

Ο Τζιχάντ Αουντέ έγνεψε καταφατικά και φύσηξε τον κα-πνό από τα ρουθούνια του.

«Όμως, ο Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν για ποιο λόγο κατέληξεαυτόχειρας βομβιστής;» ρώτησε ο Ομάρ Γιούσεφ.

«Μάρτυρας, Αμπού Ραμίζ. Οφείλεις να αναφέρεσαι στο πρό -σωπό του μόνο με τον τίτλο του μάρτυρα». Ο Τζιχάντ Αουντέ χα -μογέλασε σαρδόνια. «Από απέχθεια για τον εαυτό του, ενδεχομέ -νως. Στην πραγματικότητα, έφταιγε ο πατέρας του. Είναι μεγά-λο κάθαρμα ο γερο-Μοχάμεντ Αμπντέλ Ραχμάν. Ο Μοχάμεντ έ-πιασε τον μικρό και του ’πε πως η Ντιμά γαμιόταν με τον Χου-σεΐν Ταμάρι. Του είπε πως η Ντιμά ήθελε να βγάλει τον Λουάι α -πό τη μέση για να συζήσει με τον Χουσεΐν, και πως ήταν αυτή πουείχε πείσει τον Χουσεΐν να βοηθήσει τους Ισραηλινούς να σκοτώ-σουνε τον άντρα της. Ο Μοχάμεντ υπολόγιζε ότι ο μικρός θα κα -θάριζε τον Χουσεΐν, ώστε το σόι τους να αναλάβει πάλι τα κλεμ-μένα συνεργεία, ίσως ακόμα και τα εργαστήρια εκρηκτικών».

«Αλλά ο Γιουνίς, αντί για τον Ταμάρι, σκότωσε την Ντιμά».Το παλληκάρι είχε χαλάσει τα σχέδια του πατέρα του εστιάζο- 2

71


ντας την οργή του όχι στον Ταμάρι, μα στη γυναίκα που θεωρού -σε την πιο ασυνείδητη από τους προδότες του αδελφού του.

«Ακριβώς. Τη σκότωσε επειδή είχε προδώσει τον αδελφό του.Πρέπει να του φάνηκε ευκολότερο απ’ το να καθαρίσει τον Χου -σεΐν. Δεν ήξερε, βλέπεις, πως οι Ισραηλινοί θα τον προλάβαιναν.Τη σκότωσε και προσπάθησε να το κάνει να μοιάζει με τυχαίοβιασμό. Ή μπορεί και να τη γούσταρε έτσι πεσμένη στα χώματα,με τον κώλο στον αέρα. Τώρα που τα λέμε, αφού ήσουνα κι ε-σύ εκεί, πώς σου φάνηκε ο κώλος της; Έχω ακούσει ότι ήτανε τοχαϊδεμένο σου. Πόσο χαϊδεμένο, όμως; Οι αστυνομικοί είχαν κα -λύψει το πτώμα της όταν έφτασα, μα οι φρουροί μ’ αφήσανε ναρίξω μια ματιά. Κάμποσοι εκεί γύρω πήραν λίγο μάτι».

Ο Ομάρ Γιούσεφ ξεροκατάπιε. «Εσύ τι δουλειά είχες εκεί;»«Είχα πάει να πω στον Γιουνίς Αμπντέλ Ραχμάν ότι ο πολυα-

γαπημένος του μπαμπάκας τον είχε κάνει φονιά για το τίποτα.Του είπα πως η Ντιμά ήταν αθώα και πως ο Χουσεΐν δεν την ή-ξερε ούτε εξ όψεως. Ο μικρός αναστατώθηκε τρομερά με τα μα-ντάτα, όπως καταλαβαίνεις. Σιχάθηκε και τον εαυτό του και τονπατέρα του. Τον έπνιξαν οι τύψεις. Ούτε οικογενειακή επιχείρη-ση ούτε μέλλον. Του εξήγησα λοιπόν ότι μπορούσε να εξιλεωθείαναλαμβάνοντας μια αποστολή. Συμφώνησε αμέσως».

«Και οι Ισραηλινοί γιατί ήρθανε στο διαμέρισμά σου απόψε,αφού συνεργάζεσαι μαζί τους;»

«Ήθελαν να με προειδοποιήσουν να βάλω φρένο στα εργα-στήρια παραγωγής εκρηκτικών. Ή μπορεί να ήθελαν απλώς ναμου προσφέρουν κάποια κάλυψη. Κανένας δε θα πιστέψει πωςέκαναν έφοδο σε σπίτι καταδότη».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έδειξε τη δεύτερη σκάλα, την έξοδο από τοσπήλαιο. «Φύγαμε. Θα σε πάω στο τμήμα».

Ο Τζιχάντ Αουντέ σηκώθηκε και τεντώθηκε. «Σύμφωνοι. Εν -νοείται, βέβαια, ότι θα μ’ αφήσουνε να φύγω. Κι εγώ θα κατα-πιαστώ με την επόμενη βόμβα». Διέσχισε το σπήλαιο. «Αυτήν τηφορά δε θα ανατινάξει το αφεντικό σου, τον Αμερικάνο. Θα φρο -ντίσω να κάνει σκόνη εσένα και όλη σου την οικογένεια».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έκανε νόημα στον Αουντέ να μείνει σε από-σταση. Ακολούθησε τον ένοπλο στα λιγοστά σκαλιά της εξόδου,2

72


βαδίζοντας αργά. Όταν ο αιχμάλωτός του έφτασε στην κορυφήτης σκάλας, ο Ομάρ Γιούσεφ του είπε: «Περπάτα. Όχι πολύ γρή -γορα».

Το σκοτάδι του ναού σαν να είχε αραιώσει. Φτάνοντας κι αυ-τός στην κορυφή, ο Ομάρ Γιούσεφ έφερε το Webley κολλητά σταπλευρά του, κρύβοντάς το στις πτυχές του σακα κιού του.

Ο Τζιχάντ Αουντέ γύρισε προς το μέρος του. Κάρφωσε τοβλέμμα στο παμπάλαιο όπλο.

«Περπάτα», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Τα μάτια του είχαν αρχίσεινα προσαρμόζονται. Το φως μέσα στο ναό ήταν υπερβολικό, ήείχε περάσει υπερβολικά πολύ χρόνο στο μισοσκότεινο σπήλαιο.Ο δολοφόνος θα έβλεπε ότι το παλιό πιστόλι ήταν άχρηστο. «Έ-λα, κουνήσου!»

Ο Τζιχάντ Αουντέ έδειξε το Webley κι έβαλε τα γέλια. «Τι θακάνεις, δηλαδή; Θα με ξυλοκοπήσεις μέχρι θανάτου μ’ αυτήν τησαβούρα;»

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωσε το στόμα του να στεγνώνει. Χαμήλω-σε τα μάτια και είδε ότι το χέρι που κρατούσε το πιστόλι έτρεμε.«Το όπλο μπορεί να είναι παλιό, όμως τη δουλειά του την κάνει».

Αλλά ο Τζιχάντ Αουντέ είχε ορμήσει ήδη καταπάνω του. Ηγροθιά του πέτυχε τον Ομάρ Γιούσεφ στον κρόταφο, κι έπειτατον έσπρωξε με δύναμη και του έβαλε τρικλοποδιά, με αποτέλε-σμα να σωριαστεί στο δάπεδο. Από το πίσω μέρος της μπότας του,ο Αουντέ έβγαλε αργά ένα δεκαπεντάποντο κυνηγετικό μα χαίρι.Στριφογύρισε την οδοντωτή λάμα του χαμογελώντας. Ο ΟμάρΓιούσεφ είδε το φως να αστράφτει στην αιχμή του μαχαιριού. Εί -χε καθίσει τόσην ώρα στη σπηλιά, σαν ηλίθιος, και στο μεταξύ ηεκκλησία είχε λουστεί στο φως.

Ο Τζιχάντ Αουντέ τον κλότσησε στη μέση, λίγα χιλιοστά κάτωαπό τα πλευρά. Το χτύπημα σούβλισε τα νεφρά του, σαν να τονείχε καρφώσει με το μαχαίρι. Έσκουξε από τον πόνο. Έπειτα οΑουντέ τον ξανακλότσησε, και ο Ομάρ Γιούσεφ ούρλιαξε μ’ έναβαθύ μουγκρητό.

Αρπάχτηκε από το πόδι του Τζιχάντ Αουντέ, μα ο ένοπλος τοντίναξε πέρα. Ο Ομάρ Γιούσεφ σήκωσε τα μάτια. Ο Αουντέ είχε γο -νατίσει από πάνω του και του είχε βάλει το μαχαίρι στο λαιμό. 2

73



Χασκογελούσε, θαρρείς και επρόκειτο να δαγκώσει τον δάσκαλογια να του πιει το αίμα. Έσυρε απαλά το μαχαίρι κατά μήκος τουλαιμού του, αναστενάζοντας με απόλαυση. Ήταν η ίδια δολοφο-νική χειρονομία που είχε περιγράψει ο Τζορτζ Σαμπά, όταν ο Ο-μάρ Γιούσεφ τον είχε επισκεφθεί στη φυλακή. Και τώρα ο ΟμάρΓιούσεφ θα πέθαινε, όπως είχε πεθάνει και ο Τζορτζ.

Το μαχαίρι άρχισε να πιέζει το λαιμό του Ομάρ Γιούσεφ. Ηλάμα ήταν ζεστή από τις ώρες που είχε περάσει σφηνωμένη μέ-σα στην μπότα του Τζιχάντ Αουντέ. Αισθάνθηκε την ανάσα τουνα κόβεται. Για κλάσματα του δευτερολέπτου, η πίεση της αιχ-μής στη σάρκα του λαιμού του μεγάλωσε. Κι έπειτα ακούστηκεμια τιτάνια έκρηξη, και μια δεύτερη. Ο Ομάρ Γιούσεφ νόμισεπως ήταν ο ήχος που έκανε η καρωτίδα του, καθώς το αιχμηρόμέταλλο την έσκιζε πέρα ως πέρα μαζί με τους γύρω χόνδρους –ένα μπουμπουνητό σαν του κεραυνού μέσα στο κεφάλι του. Ό-μως, την ίδια στιγμή ο Τζιχάντ Αουντέ κατέρρευσε πάνω στο στή -θος του παρ’ ολίγον θύματός του. Σήκωσε το κεφάλι ακριβώς α-πέναντι από το πρόσωπο του Ομάρ Γιούσεφ κι έβγαλε ένα φρι-καλέο βογγητό, βαρύ από την πικρή μπόχα του τσιγάρου. Αμέ-σως μετά, το κεφάλι του έπεσε. Το μέτωπό του χτύπησε στο πη-γούνι του Ομάρ Γιούσεφ. Ο δολοφόνος ήταν νεκρός.

274


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο ογΔοο

ΟΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ έΣπρωξΕ πέρα ΤΟ πΤώΜα ΤΟυ ΤζΙχάΝΤ

Αουντέ. Το άψυχο κορμί κύλησε και σωριάστηκε ανάσκε-λα. Το μαχαίρι έπεσε από το χέρι του νεκρού. Η λάμα κουδού-νισε στο πέτρινο δάπεδο. Αίμα άρχισε να στάζει από δυο πληγέςστα πλευρά του Τζιχάντ Αουντέ, και μαζεύτηκε σαν λιμνούλαγύρω από τον Ομάρ Γιούσεφ. Ο δάσκαλος ένιωσε τη ζεστασιάτου να μουλιάζει το σακάκι του. Ανασηκώθηκε για να γλυτώσειαπό το πηχτό αίμα και πισωπάτησε μακριά από το πτώμα, σαννα μην ήταν βέβαιος πως ο δολοφόνος δε θα σηκωνόταν για ναξαναπροσπαθήσει να του πάρει τη ζωή.

Στην πύλη του ναού στεκόταν μια σκοτεινή μορφή. Άρχισενα βαδίζει προς το μέρος του Ομάρ Γιούσεφ. Ήταν ο άντρας πουτου είχε σώσει τη ζωή, πυροβολώντας από την άλλη άκρη τουναού με τόση ευστοχία, ώστε είχε πετύχει τον Τζιχάντ Αουντέ α-ντί για το θύμα του, που ήταν στριμωγμένο στον τοίχο. Καθώς οσκοπευτής πλησίαζε, τα βήματά του αντιλαλούσαν στους πανάρ -χαιους τοίχους. Ο Ομάρ Γιούσεφ κάρφωσε το βλέμμα του στησκοτεινή φιγούρα. Την ώρα που ο Αουντέ πίεζε το μαχαίρι στολαιμό του, ήταν σίγουρος ότι θα πέθαινε. Τόσο σίγουρος, ώστεη ανακούφιση από τη χάρη που είχε λάβει του φαινόταν ακόμακάπως εξωπραγματική.

Η μορφή πέρασε μέσα από την πρώτη σκονισμένη ακτίναφωτός που έμπαινε από τα ψηλά παράθυρα. Ο αστυνομικός μπε -ρές στο κεφάλι του άντρα ήταν φορεμένος στραβά. Ο Ομάρ Γιού -σεφ είδε ένα χέρι μ’ ένα σφιχτό μαύρο γάντι να ισιώνει τον μπε-ρέ. Τα βήματα ζύγωσαν κι άλλο. Ήταν ο Χαμίς Ζεϊντάν. Είχεέρθει η στιγμή που ο Ομάρ Γιούσεφ θα μάθαινε αν οι υποψίες τουήταν λαθεμένες, και κατά πόσον ο αρχηγός της αστυνομίας ήταν 2

75


τόσο στιγματισμένος από το αίμα αθώων θυμάτων όσο φαντα-ζόταν ο φίλος του. Ο Χαμίς Ζεϊντάν τον είχε σώσει σκοτώνονταςτον Τζιχάντ Αουντέ, τον άνθρωπο ο οποίος είχε χτυπήσει και ε-ξευτελίσει τον αρχηγό της αστυνομίας λίγες ώρες νωρίτερα. Μή-πως όμως επρόκειτο να αποτελειώσει και τον Ομάρ Γιούσεφ μαζί;

Άλλοι τρεις αστυνομικοί μπήκαν βιαστικοί από την Πύλη τηςΤαπεινοφροσύνης κι έτρεξαν προς το κλίτος ακολουθώντας τονδιοικητή τους. Ο Χαμίς Ζεϊντάν γύρισε, τους έριξε μια ματιά κιέπειτα συνέχισε να βαδίζει ακόμα πιο γρήγορα προς το μέροςτου Ομάρ Γιούσεφ. Έφτασε μπροστά στον δάσκαλο και τον κοί-ταξε με ύφος βλοσυρό, χτυπώντας ελαφρά την κάννη του όπλουπάνω στο ψεύτικο χέρι του. Το πρόσωπό του είχε την αναλ γησίατου ανθρώπου που έχει σκοτώσει στο παρελθόν, και θα ξανασκο -τώσει στο μέλλον. Ο Ομάρ Γιούσεφ σήκωσε τα μάτια του προςτο φως του ήλιου, στα σημεία που διαπερνούσε τη σκοτεινιά τουθόλου της εκκλησίας. Ρούφηξε μπόλικο αέρα, γεμίζοντας τα πνευ -μόνια του. Την ίδια στιγμή συλλογίστηκε τον Χαμίς Ζεϊντάν, νέοκαι αβρό, να γεμίζει το αγαπημένο τους φοιτητικό καφέ στη Δα-μασκό με τα γέλια του, και κατάλαβε ότι, όπως και αν είχε κατα -ντήσει ο παλιός του φίλος, ο ίδιος θα θυμόταν πάντα εκείνη τηνεανική ζεστασιά στο πρόσωπό του, και η ανάμνηση θα τον οδη -γούσε αλλού, σε διαφορετικό χώρο και χρόνο απ’ ότι αυτός οζοφερός ναός. Ο Ομάρ Γιούσεφ κράτησε την ανάσα του.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν έβαλε το πιστόλι στη θήκη του. Κοίταξε τονΤζιχάντ Αουντέ. «Ψόφησε ο μπάσταρδος», είπε. Στράφηκε στουςάντρες του. «Πάρτε το το αρχίδι και βγάλτε το απ’ την εκκλησία.Δε θέλω να μαθευτεί ότι τον πυροβόλησα, κι ακόμα περισσότε-ρο, ότι συνέβη εδώ, σε τούτο το αγιασμένο μέρος. Εσείς οι δυο,κουβαλήστε τον στο τμήμα! Εσύ, βρες έναν κουβά και μια σφουγ -γαρίστρα και μάζεψε τα αίματα!»

«Το όπλο του είναι κάτω, στο σπήλαιο», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ.«Πάμε να το πάρουμε. Να δούμε μήπως άφησε και τίποτ’ άλλο

εκεί κάτω».Ο Ομάρ Γιούσεφ δίστασε.Ο Χαμίς Ζεϊντάν έγειρε λίγο το κεφάλι κι έστριψε το μουστά-

κι του. «Μόλις σου έσωσα τη ζωή. Λες να σε καθαρίσω τώρα;»276


«Συγχώρεσέ με, Αμπού Αντέλ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. «Όλοστο κακό πάει ο νους μου».

«Ε, αυτό είναι προς τιμήν σου τώρα τελευταία. Είχες λόγουςνα υποψιάζεσαι διαφόρους. Ακόμα κι εμένα. Αλλά τώρα πια μπο -ρείς ν’ αρχίσεις να δείχνεις λίγη εμπιστοσύνη».

«Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω ποτέ ξανά».Ο Χαμίς Ζεϊντάν κατέβηκε τα σκαλιά του Σπηλαίου της Γεν-

νήσεως. Ο Ομάρ Γιούσεφ τον ακολούθησε. Ένιωθε τα πόδια τουνα λυγίζουν. Μέσα σε δυο μέρες, είχε βρεθεί σε απόσταση ανα-πνοής από το θάνατό του τρεις φορές, και είχε δει ακόμα περισ-σότερα πτώματα, ανθρώπων που αγαπούσε και άλλων που τουςέτρεμε. Όλα αυτά ήταν υπερβολικά πολλά. Κάθισε στο τελευταίοσκαλοπάτι κι έβαλε τα χέρια πάνω στο κεφάλι του.

«Ήταν έτοιμος να με σκοτώσει», είπε.Ο Χαμίς Ζεϊντάν πέρασε το καλάσνικοφ του Τζιχάντ Αουντέ

στον ώμο του κι έριξε μια ματιά μέσα στο σακίδιο. «Τι έχει εδώμέσα; Α, φαΐ!» Έστρεψε το βλέμμα στον Ομάρ Γιούσεφ. «Πράγ-ματι, έτοιμος ήταν. Και θα ’σουνα στα σίγουρα νεκρός άμα δε μου’χε πει η Μαριάμ ότι θα ’ρχόσουνα στην εκκλησία».

«Η Μαριάμ;»«Άφησες ένα μήνυμα στον υπαρχιφύλακα. Ντρέπομαι που

το λέω, αλλά, από την ώρα που σ’ άφησα στο σπίτι σου, δε στα -μάτησα να πίνω. Σκεφτόμουνα συνέχεια τη γυναίκα του ΤζορτζΣα μπά, πώς τη βρήκαμε, με τα παιδιά της παραμάσχαλα. Έχωδει ένα σωρό νεκρούς, Αμπού Ραμίζ, μα εκείνη τη στιγμή μίση -σα τον εαυτό μου που άφησα τη Σοφία Σαμπά να πεθάνει μ’ αυ -τόν τον τρόπο. Οπότε κλειδαμπαρώθηκα στο γραφείο μου καιξανάπιασα την μπουκάλα με το ουίσκι. Κάποια στιγμή είχα βγεινα κατου ρήσω, κι ο υπαρχιφύλακας μου είπε ότι τηλεφώνησες.Πήρα το τζιπ και κατέβηκα ως το σπίτι σου. Η Μαριάμ ήτανεσε κακό χάλι. Μου είπε πως είχες πάει στην εκκλησία. Κι απ’ό,τι φαίνεται, σε πρόλαβα στο παρά πέντε». Πλησίασε τον Ο-μάρ Γιούσεφ. Έβγαλε το μαύρο γιλέκο του Τζιχάντ Αουντέ α-πό το σακίδιο, έχωσε το χέρι του σε μία από τις τσέπες κι έβγα-λε μια χούφτα μικρούς γυαλιστερούς χάλκινους κυλίνδρους, κα -μιά ντουζίνα κάλυκες δηλαδή από MAG. «Για δες!» Τους έρι- 2

77


ξε πάλι μέσα στο σακίδιο. «Υποθέτω ότι αυτό θα το πούμε πει -στήριο Α».

«Όχι, αυτό είναι το πειστήριο Γ», είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Απότο σακάκι του έβγαλε τον παλιό κάλυκα που είχε βρει κοντά στοσπίτι του Λουάι Αμπντέλ Ραχμάν, και τον άλλο, από την ταράτσατου Τζορτζ Σαμπά. «Αυτά εδώ είναι τα πειστήρια Α και Β».

Το μακρύ, λεπτό αγιοκέρι που είχε ανάψει ο Τζιχάντ Αουντέστο σπήλαιο τσιτσίρισε κι έσβησε. Ο Ομάρ Γιούσεφ και ο ΧαμίςΖεϊντάν ανέβηκαν τα σκαλιά. Ένας αστυνομικός προχωρούσε βια -στικός στο κλίτος, κατευθυνόμενος προς τη σκοτεινή λιμνούλαμε το αίμα του Αουντέ.

Ο Χαμίς Ζεϊντάν κοίταξε το ρολόι του. «Φρόντισε να μαζέ-ψεις τα αίματα πριν έρθουν οι παπάδες. Μάνι μάνι! Από στιγμήσε στιγμή θα ’ρθούνε. Κατά πάσα πιθανότητα θ’ ακούσανε τουςπυροβολισμούς».

Ο αστυνομικός τον χαιρέτισε με στρατιωτικό χαιρετισμό καικοπάνησε μια σαπουνισμένη σφουγγαρίστρα στις πλάκες τουδαπέδου.

«Βρήκα και τον φίλο σου, τον πάτερ Ελίας, έξω απ’ το ναό.Ήτανε λιγάκι εκτός εαυτού, αλλά, άμα ηρεμήσει, μπορεί να φρο-ντίσει ώστε να μην αρχίσουν και σκαλίζουν οι παπάδες τι ακρι-βώς έγινε εδώ μέσα. Αργότερα θα ξεφορτωθώ κάπου το πτώματου Αουντέ, και θα το κάνω να μοιάζει σαν να τον φάγανε οι Ισ-ραηλινοί».

Ο Ομάρ Γιούσεφ έγνεψε καταφατικά. «Μου φαίνεται σανθαύμα ότι μ’ έσωσες την ίδια στιγμή που ετοιμαζόταν να μου κό-ψει το λαρύγγι. Στ’ αλήθεια τον σκότωσες εσύ, ή μήπως τον σκό-τωσαν ουρανόπεμπτοι κεραυνοί;» είπε αστειευόμενος.

«Μπορεί να ’ταν θεϊκή παρέμβαση», είπε ο Χαμίς Ζεϊντάν κα -θώς έβγαιναν από το Ναό της Γεννήσεως στο δροσερό αεράκιτης αυγής. Η βροχή είχε σταματήσει. Ο ήλιος έλαμπε στο βρεγμέ-νο πλακόστρωτο. Η καμπάνα του αρμένικου μοναστηριού άρχι-σε να χτυπά. «Σ’ αυτήν εδώ την εκκλησία, βρέθηκες όσο πιο κοντάγίνεται στο θάνατο», κατέληξε.

Ο Ομάρ Γιούσεφ γέλασε, βαθιά ανακουφισμένος. «Προφα-νώς, ο Θεός δεν ήθελε κι άλλον μάρτυρα».2

78


ΚεφΑλΑ ιο ε ι Κοστο ενΑτο

ΟχαΜίΣ ζΕϊΝΤάΝ άΦΗΣΕ ΤΟΝ ΟΜάρ γΙΟύΣΕΦ ΣΤΟ ΣπίΤΙ ΤΟυ

πριν ακόμα η μέρα χαράξει για τα καλά. Ο αρχηγός της α-στυνομίας έγειρε και του έσφιξε το χέρι μέσα από το ανοιχτό πα-ράθυρο. Ο Ομάρ Γιούσεφ περίμενε πως ο αρχηγός της αστυνο-μίας θα τον νουθετούσε να πάψει να παριστάνει τον ντετέκτιβ.Αλλά ο Χαμίς Ζεϊντάν δεν είπε λέξη. Η χειραψία και η έκφρασήτου ήταν γεμάτες εμπιστοσύνη, και αποχαιρέτησε μ’ ένα νεύμα ε -πιδοκιμασίας τον παλιό φίλο και συμφοιτητή του. Έπειτα το τζιπαπομακρύνθηκε, πάλι πίσω προς το ναό.

Ο Ομάρ Γιούσεφ μπήκε στο σπίτι του. Αμέσως καθησύχασε τηΜαριάμ υψώνοντας το δάχτυλο στα χείλη της. Την έσφιξε στηναγκαλιά του και αναρωτήθηκε πότε ήταν η τελευταία φορά πουείχε αγκαλιάσει τη γυναίκα του με τέτοιο πάθος. Έπεσε στο κρε-βάτι και περίμενε ν’ ανοίξουν τα γραφεία των Ηνωμένων Εθνώνστην Ιερουσαλήμ. Έπειτα, βρήκε το μήνυμα που είχε γράψει ηΜαριάμ σ’ ένα κομμάτι χαρτί το προηγούμενο βράδυ, και τηλεφώ -νησε στον τοπικό διευθυντή των Ηνωμένων Εθνών, έναν Σουη-δό ονόματι Μάγκνους Βάλεντερ.

«Πολύ χαίρομαι που σας ακούω, κύριε Γιούσεφ. Ζητώ συγγνώ -μη που ενόχλησα στο σπίτι σας τόσο αργά χτες το βράδυ. Περ-νάμε δύσκολες μέρες, έτσι δεν είναι;» είπε ο Βάλεντερ.

Ο Ομάρ Γιούσεφ ένιωθε τέτοια ανακούφιση και ανάταση με-τά τη διάσωσή του στο ναό, που κόμπιασε για μια στιγμή ώσπουνα θυμηθεί για ποιο λόγο αγωνιούσε ο Βάλεντερ.

«Είμαστε όλοι συντετριμμένοι με το θάνατο του Κρίστοφερ»,είπε ο Ομάρ Γιούσεφ. Το κομμένο χέρι. Το πρόσωπο και το στή-θος γδαρμένα σαν κρέας σε σφαγείο. Όλα αυτά έμοιαζαν τόσομακρινά... 2

79


«Γι’ αυτό ακριβώς ήθελα να σας μιλήσω, κύριε Γιούσεφ. Χτεςτο βράδυ είχαμε μια σύσκεψη με εκπροσώπους από τη Νέα Υόρ -κη και τη Γενεύη. Και θεωρούμε ότι είναι απλώς υπερβολικά ε-πικίνδυνο για έναν Αμερικανό, ή και για όποιον άλλον Δυτικό,να διευθύνει το σχολείο της Ντεχάισα. Ο θάνατος του Κρίστο-φερ Στέντμαν τάραξε τα νερά απ’ άκρη σ’ άκρη του οργανισμού.Μέχρι και τον Γενικό Γραμματέα απασχόλησε το θέμα».

Δύσκολα μπορούσες να φανταστείς τον Γενικό Γραμματέα τωνΗνωμένων Εθνών να ενημερώνεται, στο γραφείο του με θέα τοΜανχάταν, σχετικά με μια μεμονωμένη δολοφονία στην Ντεχάισα.Ο Ομάρ Γιούσεφ συλλογίστηκε πως, αν οι δολοφόνοι είχαν πε-τύχει τον πραγματικό στόχο τους –δηλαδή, τον ίδιο– η είδηση δεθα έφτανε, βέβαια, στ’ αυτιά του Γενικού Γραμματέα.

Ο Μάγκνους Βάλεντερ συνέχισε: «Κρίνουμε λοιπόν ότι θα ή-ταν προτιμότερο και ασφαλέστερο υπό τις παρούσες συνθήκεςνα επανδρώσουμε τη θέση του διευθυντή του σχολείου της Ντε-χάισα με κάποιον ντόπιο. Κι εσείς είστε μακράν το πιο πεπειρα-μένο μέλος του διδακτικού προσωπικού, και χαίρετε εκτίμησηςκαι σεβασμού σ’ ολόκληρη τη Βηθλεέμ. Κατά συνέπεια, θα θέ-λαμε να προσφέρουμε τη θέση σ’ εσάς».

«Να διευθύνω το Σχολείο Θηλέων της Ντεχάισα;» Πριν απόλίγες μόλις μέρες ο Ομάρ Γιούσεφ πίστευε πως η καριέρα του ωςδασκάλου είχε τελειώσει. Και τώρα του ζητούσαν να αναλάβειόλο το σχολείο. «Καλοσύνη σας που με σκεφτήκατε. Θα πείραζεπολύ αν το σκεφτόμουν και σας απαντούσα αύριο;»

«Κάθε άλλο. Θα στείλουμε σήμερα κιόλας κάποιον υπεύθυ-νο να πάρει το φάκελό σας, για να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότιδεν υφίσταται κάποιο κώλυμα στην ανάθεση. Αν και στην ουσίατο όλο ζήτημα είναι εντελώς τυπικό».

Ο Ομάρ Γιούσεφ θυμήθηκε τις γαλάζιες κόλλες αναφοράς,τις αρνητικές αξιολογήσεις της πρώην διευθύντριάς του, τηςΣπανιόλας. Τώρα βρίσκονταν στον πάτο μιας λακκούβας με λα-σπόνερα, στο χωματόδρομο απέναντι από το σχολείο. Δεν υπήρ -χε τίποτε άλλο ασυνήθιστο στο φάκελό του. Οι γκρινιάρικες επι-στολές των γονέων θα παραβλέπονταν άνετα. Ευχαρίστησε τονΜάγκνους Βάλεντερ κι έκλεισε το τηλέφωνο.2

80


Για πρώτη φορά ο Ομάρ Γιούσεφ είχε τη δυνατότητα να υψώ -σει το ανάστημά του στον κυβερνητικό επιθεωρητή μέσης εκ-παίδευσης και σε όποιον άλλο γύρευε να μπολιάσει με μίσος ταπροσφυγόπουλα του καταυλισμού της Ντεχάισα. Είχε εστιάσειστον Τζορτζ Σαμπά θεωρώντας τον τη ζωντανή απόδειξη της α-ρετής και του ήθους που επιθυμούσε ν’ αφήσει στο πέρασμά του.Τώρα αναρωτιόταν μήπως η παρακαταθήκη του –η οποία τον ω -θούσε να παλεύει, με κάθε καινούργια φουρνιά μαθητών, για νατη διατηρήσει– δε θα έπρεπε να αναδιπλώνεται διαρκώς.

Η προοπτική της συνταξιοδότησης του φαινόταν πλέον ελκυ -στική. Παραδεχόταν ότι είχε απολαύσει το κυνηγητό που τον ο-δήγησε στα ίχνη του Τζιχάντ Αουντέ. Αλλά και τι να ’κανε; Ναάνοιγε γραφείο ερευνών στη Βηθλεέμ;

Η Νάντια μπήκε στη σάλα φέρνοντας ένα φλιτζάνι καφέ. Φο -ρούσε το γαλάζιο πουκάμισο και τη μακριά, μπλε μαρέν φούστατου σχολείου των φρέρηδων. Πλησίασε τον Ομάρ Γιούσεφ, τουέδωσε τον καφέ του και τον φίλησε στο μάγουλο.

«Τον βρήκες;» ρώτησε.«Ποιον λες; Ποιον νομίζεις πως έψαχνα;» Ο Ομάρ Γιούσεφ

προσποιήθηκε ότι ψαχούλευε κάτι ανάμεσα στις μαξιλάρες τουκαναπέ.

«Τον άνθρωπο που σκότωσε τον Τζορτζ Σαμπά».Ο Ομάρ Γιούσεφ χαμογέλασε. Δε φανταζόταν ότι η μικρή εί-

χε αντιληφθεί το στόχο της έρευνάς του. «Ναι, Νάντια μου. Τονβρήκα».

«Ωραία! Το ήξερα πως θα τον έπιανες», είπε εκείνη. «Τα παι-διά του Τζορτζ Σαμπά θα ’ρθουν να μείνουνε μαζί μας;»

Καθόλου άσχημη ιδέα, συλλογίστηκε ο Ομάρ Γιούσεφ. Θα ’πρε -πε να προσφερθώ, εις μνήμην του Τζορτζ. Αποφάσισε να ρωτήσεικαι τη Μαριάμ.

Η Νάντια κοίταξε τη μαύρη Βίβλο πάνω στο τραπεζάκι, εκείόπου την είχε αφήσει ο Ομάρ Γιούσεφ όταν επέστρεψε από το κα -τεστραμμένο σπίτι του Τζορτζ Σαμπά. «Τι βιβλίο είναι αυτό;»

«Αυτό το βιβλίο ήταν του πατέρα μου. Του το ’χε κάνει δώροένας φίλος του, ένας χριστιανός ιερέας. Κι εγώ το ’χα χαρίσει 2

81


στον Τζορτζ Σαμπά πριν από πολλά πολλά χρόνια. Το περιμά-ζεψα απ’ τα χαλάσματα του σπιτιού του».

Η Νάντια άνοιξε και διάβασε την αφιέρωση του καθολικούιερέα στον φίλο του, τον πατέρα τού Ομάρ Γιούσεφ. Χαμογέλασε.«Είναι πολύ ωραίο βιβλίο», είπε. «Τώρα πρέπει να φύγω για τοσχολείο». Ξαναφίλησε τον παππού της και βγήκε από το σπίτι.

Από το παράθυρο, ο Ομάρ Γιούσεφ είδε τη Νάντια να βαδίζειστο δρόμο γέρνοντας προς τα μπρος, φορτωμένη με το ροζ σακί-διο με τα βιβλία της. Μπορούσες ν’ αφήσεις παρακαταθήκη δου-λεύοντας ως ντετέκτιβ, σκέφτηκε, όπως ακριβώς και με τη διδα-σκαλία. Η άποψη ότι ο ντετέκτιβ απλώς εξακριβώνει τι συνέβηστο παρελθόν προκειμένου να πάρει εκδίκηση, ήταν εσφαλμένη.Τώρα έβλεπε πως είχε να κάνει με την προστασία του μέλλοντοςαπό αν θρώπους που είχαν εγκληματήσει και θα εγκληματούσανπάλι.

Ο Ομάρ Γιούσεφ πήρε στα χέρια του το χαρτί με το προχει-ρογραμμένο τηλέφωνο του γραφείου των Ηνωμένων Εθνών. Ολογιστής του του είχε πει πως διέθετε αρκετά χρήματα για ναζήσει, αν ήθελε να αποσυρθεί από τη διδασκαλία. Κοίταξε πάλιτο μήνυμα και άφησε το χαρτί να πέσει στο τραπεζάκι, πλάι στηΒίβλο του Τζορτζ Σαμπά.

282


ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΤ ΡΙΣ

Φ Ο Ν Ο Ι Σ Τ Η Β Η Θ Λ Ε Ε Μ

ΜΙΑ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΜΑΡ ΓΙΟΥΣΕΦ

ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΚΟΡΤΩ

ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΙΜΕΣ, TRAJAN & HELVE

TICA ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΕΚ

ΔΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ.

ΤΗ ΜΑΚΕΤΑ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Ο ΑΝΤΩ

ΝΗΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ. ΤΑ ΦΙΛΜ ΚΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ

ΜΟΝΤΑΖ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟ «ΑΝΑΓΡΑΜΜΑ». ΤΗΝ

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΕΚΑΝΕ Η «ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗΣ» ΚΑΙ

ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ Η «Θ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ – Π. ΡΟΔΟΠΟΥ

ΛΟΣ Ο.Ε.» ΤΟΝ MAΪΟ ΤΟΥ 2010 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ

ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

❦


REES - DDD Layout 1 13/05/2010 2:38 ΜΜ Page...

Documents

Transcript of REES - DDD Layout 1 13/05/2010 2:38 ΜΜ Page...