Trombofiliye Genetik Yaklaşım
Transcript of Trombofiliye Genetik Yaklaşım
Trombofiliye Genetik Yaklaşım
Ajlan Tükün
DÜZEN LABORATUVARLAR GRUBU
XIX. KLİNİK BİYOKİMYA GÜNLERİ
Ankara, 18.10.2009
Trombofili sonuçlarının değerlendirilmesi
Kanserde tedavi hedeflerini belirlemek için hangi genetik testler kullanılabilir?
PCA3 ve günümüzdeki tanısal değeri nedir?
Nörodejeneratik hastalıklarda ne zaman genetik test yapılmalı?
Metabolik hastalıklarda genetik test neden yapılır?
The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2009
5.Ekim.2009’da bu yılın Fizyoloji/Tıp Nobel ödülleri açıklandı.
Elizabeth Blackburn, Jack Szostak ile kromozomların ucunda yer alan ve onların
yıkılmasını engelleyen telomerleri, Carol Greider ile ise bu telomerleri sentezleyen telomeraz enzimini keşfetmişlerdi.
Ödül, kromozomların telomer ve telomeraz ile nasıl korunduğunun bulunması
alanında yaptıkları çalışmalarla üç araştırıcıya –UCSF’den Elizabeth Blackburn, Johns
Hopkins’den Carol Greider ve Harvard Medical School’dan Jack Szostak - verildi.
1930’lu yıllarda yine Nobel ödüllü iki araştırıcı olan Hermann Muller (1946 Nobel ödülü
sahibi) ve Barbara McClintock (1983 Nobel ödülü sahibi) insanda kromozomların
uçlarının; kromozomları, birbirine yapışmaktan koruduğunu gözlemişlerdi.
Telomere illustration.
(Credit: Copyright The
Nobel Committee for
Physiology or Medicine
2009 / Illustration: Annika Ro ̈hl)
Elizabeth H. Blackburn Avusturalya ve A.B.D vatandaşı olup 1948’de doğdu. Melbourne Üniversitesini bitirdikten sonra doktora için Cambridge
Üniversitesine gitti. Yale’de araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1990
yılında Biyoloji ve Fizyoloji Profesörü olduğu California Üniversitesinde
görevine devam ediyor. 1970’lerden bu yana telomerler üzerinde
çalışıyor.
Elizabeth H. Blackburn Avusturalya ve A.B.D vatandaşı olup 1948’de doğdu. Melbourne Üniversitesini bitirdikten sonra doktora için Cambridge
Üniversitesine gitti. Yale’de araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1990
yılında Biyoloji ve Fizyoloji Profesörü olduğu California Üniversitesinde
görevine devam ediyor. 1970’lerden bu yana telomerler üzerinde
çalışıyor.
Carol W. Greider 1961’de San Diego’da doğdu. Tüm eğitimini California Üniversitesinde aldı. 1980’lerden 1997’ye kadar doktora danışmanı olan
Blackburn ile çalıştı. Bu tarihte Johns Hopkins Universitesi Tıp Fakültesi
Moleküler Biyoloji ve Genetik departmanında Profesör oldu. Greider
1984’te Blackburn’un laboratuarında çalışırken telomeraz enzimini buldu.
Elizabeth H. Blackburn Avusturalya ve A.B.D vatandaşı olup 1948’de doğdu. Melbourne Üniversitesini bitirdikten sonra doktora için Cambridge
Üniversitesine gitti. Yale’de araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 1990
yılında Biyoloji ve Fizyoloji Profesörü olduğu California Üniversitesinde
görevine devam ediyor. 1970’lerden bu yana telomerler üzerinde
çalışıyor.
Jack W. Szostak 1952’de San Diego’da doğdu. McGill ve Cornell
Üniversitelerinde eğitim aldıktan sonra 1979 yılına kadar Harvard Tıp
Fakültesinde çalıştı. Halen Massachusetts General Hospital’da genetik
profesörü olarak çalışıyor. 1980’lerin başından beri Blackburn ile telomer
üzerinde ortak çalışmalar yürütüyor.
Carol W. Greider 1961’de San Diego’da doğdu. Tüm eğitimini California
Üniversitesinde aldı. 1980’lerden 1997’ye kadar doktora danışmanı olan
Blackburn ile çalıştı. Bu tarihte Johns Hopkins Universitesi Tıp Fakültesi
Moleküler Biyoloji ve Genetik departmanında Profesör oldu. Greider
1984’te Blackburn’un laboratuvarında çalışırken telomeraz enzimini buldu.
AATCCCAATCCC 5’
TTAGGGTTAGGGTTAGGGTTAGGGTTAGGG 3’
TELOMER
5-15 kbp TTAGGG
G-dörtlü yapı
Uç replikasyon sorunu
Yaşlanma ile kısalma
TELOMERAZ
Revers transkriptaz
hTERT (5p15.33)
hTR (TERC, 3q26)
Kontrol edici lokuslar (3p21)
Telomeraz iş başında ise
Proje AdıBaşlama/ Bitiş Tarihi
TÜBİTAK-SBAG
Mide kanserinde Glipikan 5 ve Glipikan 6’nın ekspresyon
seviyelerinin prognostik önemi 2009-
BAP-
2006-08-09-230
Mide kanserinde genomik değişikliklerin telomeraz aktivitesi üzerine etkisi
2006-2008
BAP-
2002-08-
09-084
190BCR-ABL ve 210BCR-ABL füzyon genlerinin hematopoetik hücrelerdeki proliferatif etkilerinin, telomeraz aktivitesi ve telomer boyu ile ilişkisi
2002-2004
BAP-
2001-08-
09-056
Reprodüktif yaşam süresi ve telomer boyu ilişkisinin analizi 2001-2003
BAPKronik Myelositer Lösemi Etyopatogenezine Telomer Uzunluklarının
Etkisi1998-2000
Kalıtılabilir Genetik Risk Faktörleri
• Faktör V geni 1691GA (Leiden) mutasyonu
• Protrombin geni 20210GA mutasyonu
• Antitrombin eksikliği
• Protein C eksikliği
• Protein S eksikliği
Genetik Komponenti Olan Risk Faktörleri
• Hiperhomosisteinemi
– MTHFR geni 677CT ve 1298AC mutasyonları
• Faktör VIII, IX ve XI düzeyi yüksekliği
• Fibrinojen düzeyi yüksekliği
Genetik Risk Faktörleri
Risk Faktörü Sıklık (%)
(normal
toplum)
VTE’ deki
sıklığı
(%)
Tekrarlayan
VTE’ lerde
sıklık (%)
Trombotik
risk
(relatif)
F5 Leiden 3-7 20 40-50 3-7
(50-100)
Protrombin 1-3 3-8 15-20 2-8
Antitrombin 0.02-0.04 1-2 2-5 5
Protein C 0.2-0.5 2-5 5-10 6-10
Protein S 0.1-1.0 1-3 5-10 2
Hiperhomosisteinemi 5 10 2-4
Faktör VIII 11 25
Faktör IX 3 7.5
Faktör XI 10 19
Genetik Risk FaktörleriRisk Faktörü Sıklık (%)
(normal
toplum)
VTE’ deki
sıklığı
(%)
Tekrarlayan
VTE’ lerde
sıklık (%)
Trombotik
risk
(relatif)
F5 Leiden 3-7 20 40-50 3-7
(50-100)
Protrombin 1-3 3-8 15-20 2-8
Antitrombin 0.02-0.04 1-2 2-5 5
Protein C 0.2-0.5 2-5 5-10 6-10
Protein S 0.1-1.0 1-3 5-10 2
Hiperhomosisteinemi 5 10 2-4
Faktör VIII 11 25
Faktör IX 3 7.5
Faktör XI 10 19
PAI 1 (Plasminogen activator inhibitor I)
Endojen fibrinolitik
aktivitenin başlıca inhibitörü
Wt:-675 GGGGGMt:-675 GGGG
koagulasyon ve platelet
agregasyonunda artma4G/4G: MI için 2 kat artmış risk
Glycoprotein III Platelet membranı
üzerinde
fibrinojen reseptörü
Leu33Pro
(C1565T)
PL A1/A2PL A2/A2
platelet agregasyonunda artma
MTHFR Ala 222 Val Hiperhomosissteinemi
MTHFR geni mutasyonları
• 677CT mutasyonu
• 1298AC mutasyonu
Trombofili Genetik Risk Faktörleri
Test Endikasyonları (önerilen)
• 50 yaşın altında venöz tromboz
• Tekrarlayan venöz tromboz
• Beklenmedik lokalizasyonlarda venöz tromboz
(portal, mezenterik, serebral)
• Aile öyküsü olan venöz tromboz
• Gebe ya da oral kontraseptif kullanan kadınlarda
venöz tromboz
Genetics in Medicine, 2005, 7(6): 444-453
http://www.geneclinics.org
• Mutasyonu taşıdığı bilinen kişilerin ailesindeki asemptomatik
bireyler
• Mutasyonu taşıdığı bilinen kişilerin ailesindeki gebe olan,
gebelik ya da oral kontraseptif kullanmayı düşünen bayanlar
• 50 yaşın üzerinde, malignensi ya da kalp içi cihaz öyküsü
olmayan venöz tromboz
• Açıklanamayan gebelik kayıpları ya da komplikasyonları
• 50 yaşın altında, sigara içen, MI geçiren kadınlar
Genetics in Medicine, 2005, 7(6): 444-453
http://www.geneclinics.org
Trombofili Genetik Risk Faktörleri
Test Endikasyonları (düşünülebilir)
Kanserde tedavi hedeflerini belirlemek için hangi genetik testler kullanılabilir?
İnaktif TK
Parsiyel aktivite
Aktif TK
substrat
ATP
P
P
P
P
P
P
2-fenilaminopirimidin
BCR-ABL tirozin kinaz inhibitörü
Moleküler etyolojiyi hedef alan ilk tedavi
İlk oral kullanılan sinyal iletimi inhibitörü
Imatinib mesylat (STI571)
Imatinib
FIP1L1/PDGFRA- HES
BCR/PDGFRA-aKML
PDGFRB-CML,CMML,AML,CEL,MPD (T681I)
KIT- Mast hücreli, (D816X)
AML (CBFB mutasyonları taşıyanlarda sık ve dirençli)
CSF1R/FMS- MDS, AML
ABL2
İmatinib direnci
Primer direnç
Erken kronik fazda %2 hastada hematolojik yanıt alınamaz
%8-13 hastada majör veya komplet sitogenetik yanıt alınamaz
Sekonder direnç
BCR-ABL füzyon geninde tek nükloeotid yer değişimi ile kinaz
reaktivasyonu
cgcaacaagcccactgtctatggtgtgtcccccaactacgacaagtgggagatggaacgcacggac
atcaccatgaagcacaagctgggcgggggccagtacggggaggtgtacgagggcgtgtggaaga
aatacagcctgacggtggccgtgaagaccttgaaggaggacaccatggaggtggaagagttcttga
aagaagctgcagtcatgaaagagatcaaacaccctaacctggtgcagctccttggggtctgcacccg
ggagcccccgttctatatcatcactgagttcatgacctacgggaacctcctggactacctgagggagtg
caaccggcaggaggtgaacgccgtggtgctgctgtacatggccactcagatctcgtcagccatggagt
gcacctggagaagaaaacttcatccacagagatcttgctgcccgaaactgcctggtaggggagaacc
acttggtgaaggtagctgattttggcctgagcaggttgatgacaggggacacctacacagcccatgctg
gagccaagttccccatcaaatggactgcacccgagagcctggcctacaacaagttctccatcaagtcc
gacgtctgggcatttggagtattgctttgggaaattgctacctatggcatgtccccttacccgggaattgac
ctgtcccaggtgtatgagctgctagagaaggactaccgcatggagcgcccagaaggctgcccagag
aaggtctatgaactcatgcgagcatgttggcagtggaatccctctgaccggccctcctttgctgaaatcc
accaagcctttgaaacaatgttccaggaatccagtatctcagacgaagtgga
c-BCR c-ABL
SH3 SH2 Tyr kinase NLS DNA BD actin BD
L248VM244VQ252H
Y253F
G321E
S417Y
E355G F359V
F486SE459K
T315I
M351T
E255K
F311L
G250E
F317L
Olgu
No
Aminoasit
değişimi
Baz değişimi Direnç tipi Füzyon geni ABL geni
1 E255K 763G>A Sekonder Bialelik(G/A)
2 T315I 944C>T Sekonder Bialelik(C/T)
3 M351T 1052T>C Sekonder ?
4 E277V 836A>T Sekonder Bialelik(A/T)
5 F311L 931C>T Primer Monoalelik (T) Bialelik(C/T)
6 I313V 937T>C Sekonder Monoalelik (C) Monoalelik (A)
7 F359Y 1075T>C Sekonder Bialelik (T/C)
8 V371I 1111T>C Sekonder Bialelik (T/C)
9 G390V 1168T>C Sekonder Bialelik (T/C)
KML hastalarında İmatinib (STI571)
direncine yol açan
ATP bağlanma bölgesi nokta
mutasyonlarının kökeninin araştırılmasıSemin Gursoy, Gizem Aliş, Ajlan Tükün
Dasatinib FDA labelling information (2006)
SPRYCEL (dasatinib) is indicated for the treatment of adults with
chronic, accelerated, or myeloid or lymphoid blast phase chronic
myeloid leukemia with resistance or intolerance to prior therapy
including imatinib.
Dasatinib, at nanomolar concentrations, inhibits the following
kinases: BCR-ABL, SRC family (SRC, LCK, YES, FYN), c-KIT,
EPHA2, and PDGFRβ. Based on modeling studies, dasatinib is
predicted to bind to multiple conformations of the ABL kinase
GTP
GDP
SHP2
Gerb2
SOS
She
Raf
Ras
p110 p85
MAPK
MEKK
Akt
mTOR
p21
GSK3
FKHR
casp9
IKK
Bad
Kinaz
Transkripsiyon
PI3-K
Hücre büyümesi
IκB
RTKlar:
KIT
PDGFR
FGFR
P
JNK
AP-1
STATs
STATs
STATs
STATs
P
P
P
NF-κB
Hücre yaşaması
Tedavi
AdenoCa
EGFR
mutasyon/amplifikasyonu
HER2
mutasyonu
KRAS
mutasyonu
BRAF
mutasyonu
PIC3CA mutasyonu
FGFR4 mutasyonu
HER4 mutasyonu
?????
gefitinib
erlotinib
HER2
inhibitörüMEK
inhibitörü
?
T790M D761Y
?
MET amplifikasyonu
İrreversible
EGFR-TKI?
MET inhibitörü
+
EGFR-TKI
Edinilmiş gefitinib/erlotinib direnci
TK inhibitörü Hedef TK
İmatinib ABL,ABL2,KIT,PDGFRA,PDGFRB,CSF1R
AMN107 ABL,KIT,PDGFR
Dasatinib ABL, SRC kinazlar, KIT D816X, PDGFR
Lestaurtinib FLT3
Semaxanib FLT3, VEGFR2,KIT
Erlotinib EGFR
Lapatinib BRAF, KRAS, EBF,ERBB4
Herceptin (Trastuzumab) HER2
İnhibitör Hedef TK Hastalık
Farnesyl transferaz inhibitörleri
R115777,SCH66336
Ras AML, yüksek risk MDS, imatinibe dirençli KML, MM
Staurosporin derivativleri
UCN-O1,CGP41251,PKC412
PKC,MAP kinaz
PD098059,PD184352,UO126 MEK
Perifosine Akt MM
Rapamycin mTOR AML
Temsirolimus mTOR Mantle cell lenfoma
Everolimus mTOR Hodgkin/NonHodgkin, MM
Wortmannin PI3-K
PCA3 ve günümüzdeki tanısal değeri nedir?
PCA3
Marker Materyal Duyarlık Özgüllük Negatif
prediksiyon
Etkinlik
α-methylacyl
coenzyme A
racemase
(AMACR)
Doku 0.97 1.00
İdrar 1.00 0.58 CaP için erken belirteç
AMACR/PSA İdrar 0.70
TMPRSS2-
ETS
Doku 0.40-0.79 CaP için geç belirteç (tanı)
PCA3/PSA Doku
İdrar 0.69 0.79 0.90 Gereksiz biyopsi tekrarını azaltır
Nörodejeneratik hastalıklarda ne zaman
genetik test yapılmalı?
Nörodejeneratik Hastalıklar
Huntington hastalığı
Alzheimer hastalığı
Metabolik hastalıklarda genetik test neden yapılır?
Metabolik Hastalıklar
Fenil Ketonüri
Biyotinidaz defekti
Galaktozemi
Konjenital Adrenal Hiperplazi
11-deoksikortizol
DHEA
Kortizol
AndrostenediolPregnenolon
Testosteron
DOC
Kortikositeron
Aldosteron
Kolesterol
Östron
17-OH Pregnenolon
Androstenedion17-OH ProgesteronProgesteron
18-OH Kortikositeron
3-HSD
StAR
21-OHlaz
11-OHlaz
18-OHlaz
3-HSD
21-OHlaz
3-HSD
Aromataz
18-oksidaz
Östradiol
17α-OHlaz
17α-OHlaz 17,20 liyaz
17-HSD
17-HSD
17-HSD
11-OHlaz
Mineralokortikoidler
Glukokortikoidler Seks steroidleri
Aromataz
5α-redüktazDihidrotestosteron
20-22 desmolaz
Hipotalamus
Nöronal uyarı
ACTH
RENİN
11-deoksikortizol
DHEA
Kortizol
AndrostenediolPregnenolon
Testosteron
DOC
Kortikositeron
Aldosteron
Kolesterol
Östron
17-OH Pregnenolon
Androstenedion17-OH ProgesteronProgesteron
18-OH Kortikositeron
3-HSD
StAR
21-OHlaz
11-OHlaz
18-OHlaz
3-HSD
21-OHlaz
3-HSD
Aromataz
18-oksidaz
Östradiol
17α-OHlaz
17α-OHlaz 17,20 liyaz
17-HSD
17-HSD
17-HSD
11-OHlaz
Mineralokortikoidler
Glukokortikoidler Seks steroidleri
Aromataz
5α-redüktazDihidrotestosteron
20-22 desmolaz
Hipotalamus
Nöronal uyarı
ACTH
RENİN
11-deoksikortizol
DHEA
Kortizol
AndrostenediolPregnenolon
Testosteron
DOC
Kortikositeron
Aldosteron
Kolesterol
Östron
17-OH Pregnenolon
Androstenedion17-OH ProgesteronProgesteron
18-OH Kortikositeron
3-HSD
StAR
21-OHlaz
11-OHlaz
18-OHlaz
3-HSD
21-OHlaz
3-HSD
Aromataz
18-oksidaz
Östradiol
17α-OHlaz
17α-OHlaz 17,20 liyaz
17-HSD
17-HSD
17-HSD
11-OHlaz
Mineralokortikoidler
Glukokortikoidler Seks steroidleri
Aromataz
5α-redüktazDihidrotestosteron
20-22 desmolaz
Hipotalamus
Nöronal uyarı
ACTH
RENİN
0 h
7 h
10 h
24 h
40 h
Anneye DEX başlanması
CVS
SRY-PCR, CYP21 genotiplemesi
Eğer fetus erkek yada normal
dişi ise (olguların 7/8)
DEX kesilir
Eğer fetus çift doz mutasyon
taşıyan dişi ise (olguların 1/8)
Tedavi sürdürülür
Enzim aktivitesi Hastalık seyri Mutasyon
%0
Ağır
(Klasik)
Gen delesyonu, büyük
gen dönüşümü, 3. ekzon da 8bplik
delesyon, ekzon 6 cluster
mutasyonu, L307 insT, Q318X ve
R356W
%1A/C 659G (İntron 2 ayıklanma bölge
mutasyonu) (I2G)
%1-11 I172N
~%20-50Orta
(Klasik olmayan)
P30L
V281L
P453S
DelesyonE3 del 8bpCluster E6L307insTQ318XR356W
TKBV
IVS2 splice I172N
P453SP3OLV281L
NK
KAH’de prenatal tanı
DelesyonE3 del 8bpCluster E6L307insTQ318XR356W
TK NK
DEX
BV
IVS2 splice I172N
P453SP3OLV281L
Tesekkür Ederim