Vate - Zazaki.NET · 2012. 7. 4. · Vate Postfach: 30 21 07 10 752 Berlin/Almanya Temsﬂlkar’...

1

Vate

Serredaktor:Malmîsanij

Redaksîyon:Haydar Diljen, J. Îhsan Espar,

Malmîsanij, Mehmet Uzun

Însîyatîfê destpêkerdiflî:Osman Aytar, Yildiray Beyazgul,

Çeko, Mûnzûr Çem, Memo Darrêz,Nîhat Elî, Cemîl Gundogan,

Lerzan Jandîl, Huseyîn Kulu,Seyîdxan Kurij, Robîn Rewflen,

Kazim Temurlenk, fiukrî Urgun

Temsîlkarê Almanya:Mûnzûr Çem

Faks: +49 - 30 - 611 33 19Seveta aboneyîye û têkîlîye (Almanya de):

VatePostfach: 30 21 07

10 752 Berlin/Almanya

Temsîlkarê Berlînî:Aydin Bîngol

Temsîlkarê Norveçî:M. DarrêzBox: 2545

7001 Trondheim/NORVEÇ

Temsîlkarê HollandaFerhad AmedîDelfzyl Str. 816835 CM Arnhem/HOLLANDATel: +26-323 26 95

fiertê aboneyîye:Welat serrêk 6 aflmîTirkiya: ......................... 40 DM. ......... 20 DM.Almanya: ......................40 DM. ......... 20 DM.Swed: ........................ 250 SEK. ...... 125 SEK.Welatê bînî: ................. 70 DM. ......... 35 DM.

Vayî: 10 DM./50 SEK.Îlan:Riperrêk: 200 DM./1000 SEK.Nêm riperr: 100 DM./500 SEK.Çarêgriperr: 50 DM./250 SEK.

Çap: Apec Tryck & Förlag, StockholmISSN:1401-2995Postgiro:Kurdiska Kultur och Språkföreningen475 16 98-4 SWEDEN

Adresa têkilîye:Ihsan TürkanEksätravägen, 186S-127 61 Skärholmen/SWEDENTel: +46-(0)8-97 76 56E-mail: [email protected]

VateKovara Kulturî

Hûmar: 15Hamnan, 2001

Berpirsiyarîya her nuflteyî ya nufltoxî/nufltoxe bi xo ya.

2

Vate

TEDEYÎ

Wendoxan rê ................................................................................................................................3

Deheqê Kirmanckî de Kombîyayîflê Newine ......................................................................... 4

J. Îhsan Espar

Ferhengêko Newe .................................................................................................................55

Jêhatî Zengelan

Xal Mehmed ...........................................................................................................................58

Hamdî Ozyûrt

Vatiflê Bêvateyî .......................................................................................................................68

Bavê Roza

Qeçek .....................................................................................................................................70

Roflan Lezgîn

Husna .....................................................................................................................................71

W. K. Merdimîn

Çewlîgî ra Çend Îdyomî (Deyîmî).........................................................................................76

Alî Heyder Sever

“Canî Canî” .............................................................................................................................84

Firat Çelker & Xezala fiarikî

Ripelê Fiqrayan ......................................................................................................................88

Giran Kizil

Welatê Ma Toz-duman o .......................................................................................................93

Mihanî Licokic

Mamo Hewêz .........................................................................................................................94

Heydo Keçanicî ra fiîîrî ...........................................................................................................97

Seyîdxan Kurij

Qilif Marî di Yew Xuert ........................................................................................................100

Celadet Alî Bedirxan

Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Frensî-XV .............................................................................. 105

Alfabe ....................................................................................................................................112

3

Vate

Wendoxê hêcayî,Na hûmara Vateyî welat ra durî vejîyêna la nê rojan de hûmarê 7.,

8., 9., 10., 11. û 12. ê Vateyî Tirkîya de newe ra neflr benê û wendoxanêwelatî resenî.

Hûmara 14. de ma nufltbi ke ferhengê (sözlük) Grûba Xabate yaVateyî yanî Ferhengê Tirkî-Kirmanckî (Zazakî) & Ferhengê Kir-manckî (Zazakî)-Tirkî Îstanbul de neflr bîyo. Welat de vilabîyayîflêVateyî û nê ferhengî, wendifl û nufltiflê kirmanckî ser o tesîrêko hol(bafl) keno. Mektubî û nuflteyê wendoxanê ma yê ke welat ra nusenî zînaye nawnenê (musnenê). Nê mektuban û nuflteyan de merdim kir-manckîya hîna fesîhe waneno.

Kombîyayîflê Kirmanckî yê Newine aflma tebaxe de bi. Na hûmarede flima netîceyanê nê kombîyayîflî wanenî.

Sey nuflteyanê Roflan Lezgîn, W. K. Merdimîn, Xezala fiarikî û JêhatîZengelanî çend nuflteyê ke welat ra ameyê zî na hûmara ma xemilnenê.

Hêvîya ma a ya ke bi na hûmare flima kirmanckî ra hîna zaf tambigîrê.

Weflîye de bimanê.Vate

Wendoxan rê

4

Vate

DERHEQÊ KIRMANCKÎ DE KOMBÎYAYÎfiÊ NEWINE

Stokholm, 09. 08. 2001 - 15. 08. 2001

Roja 9ê menga (aflma) tebaxe, Stokholm de kirmanckî (zazakî) sero kombîyayîflê newine dest pêkerd û hewteyê (hefteyê) ramit. Nê

kombîyayîflî de nê yewendes kesî amade bîy:

Aydin Bîngol (Gimgim)Mûnzûr Çem (Dêrsim)Haydar Diljen (Sêwregi)J. Îhsan Espar (Pîran)Lerzan Jandîl (Gimgim)Wisif Kaymak (Pîran)Çeko Kocadag (Gimgim)Seyîdxan Kurij (Çewlîg)M. Malmîsanij (Pîran)Selîm Mûrat (Pali)Orhan Zoxpayij (Çewlîg)

Amadebîyayoxî nê kombîyayîflî de nê meseleyan ser o vindertî ûmeylê xo tesbît kerdî:

1-Rastnufltifl1. 1-Kilmnuflteyî (Kısaltmalar)1. 2-Îzafe (Tamlama)1. 3-Partîkel1. 3. 1-Demê nikayinî de (fiimdiki zamanda)1. 3. 2-Demê ameyoxî de (Gelecek zamanda)2-Çend çekuyê neweyî3-Termê weflîye (Sa¤lık terimleri)4-Termê cografya (Co¤rafya terimleri)

Cêr ra ma nê xusûsan de meylê kombîyayîflî nusenî.

5

Vate

Tîya de çekuya nêrî (bi tirkî "eril sözcük") ver de (n), çekuya makî (bitirkî "diflil sözcük") ver de (m) nusîyayo. Tayê çekuyanê nêrîyan dime(dima) suffîksê "-e" yan zî "-ye" nusîyayo. No yeno a mana ke, eke formênêrî dime "-e" yan zî "-ye" ame, a çekuye makî ya. Nimûne: zerenc, -e.Yanî, çekuya "zerenc"î nêrî ya (bi tirkî "erkek keklik"), eke na çekuyedime "-e" ame, bena "zerence" û na çekuya "zerence" makî ya (bi tirkî"difli keklik"). Tayê mintiqayan de, çekuyanê makîyan dime herunda "-e" de "-i" yena, tayê mintiqayan de zî ne "-e" ne zî "-i" yena.

1-Rastnufltifl

1.1-Kilmnuflteyî (Kısaltmalar)

Çend kilmnuflteyê ke nê kombîyayîflî de tesbît bîy nê yê:

kirmanckî (zazakî) .................. tirkîÎV. (Îsayî ra ver)........................... M. Ö. (milattan önce)ÎP. (Îsayî ra pey) .......................... M. Ö. (milattan sonra)

1. 2-Îzafe (Tamlama)Kirmanckî de îzafe (tirkî de "tamlama") mintiqa ra mintiqa cîya

vajîyêna. Hetta tayê mintiqayan de vengo ke îzafeyî îfade keno vîndîbîyo. Mavajî herunda "herê mi" (tirkî de "efle¤im") de tayê mintiqayande vanê "her mi". Labelê ziwanê nufltiflî de ganî herfa ke îzafeyî musnena(nawnena) binusîyo.

Derheqê îzafeyî de meylê kombîyayîflî û formê bînî wina yê:

Nêrî (Eril)meylê kombîyayîflî .. formê bînî ........................ tirkîa-herê mi ................... hêr mi, her mi .....................efle¤im (eril)b-herî mi .................... hêr mi, her mi .....................efle¤im (eril)

a-lajê Hesenî ............. lac Hesenî, lac Hesen..........Hasanın o¤lub-lajî Hesenî .............. lac Hesên, lac Hesen...........Hasanın o¤lu

6

Vate

Makî (Diflil)meylê kombîyayîflî .. formê bînî ........................ tirkîa-hera mi ................... hêr mi, her mi .....................efle¤im (diflil)b-herê mi ................... herey mi, hêr mi, her mi..... efle¤im (diflil)

Zafhûmar (Ço¤ul)a-herê mi ................... hêr mi, her mi .....................efleklerimb-herî mi .................... hêr mi, her mi .....................efleklerim

a-lajê Hesenî ............. lac Hesên, lac Hesen...........Hasanın o¤ullarıb-lajî Hesenî .............. lac Hesên, lac Hesen...........Hasanın o¤ulları

Seke mîsalanê corênan ra zî fam beno, goreyê meylê kombîyayîflêma, kirmanckî (zazakî) de ewro merdim flîno (bese keno) bi formê a yanzî bi formê b binuso.

1. 3-PartîkelKirmanckî de demê nikayinê karî (fiilin flimdiki zamanı) û demê

ameyoxê karî (fiilin gelecek zamanı) bi yew partîkel virazîyêno. Partîkelêdemê nikayinê karî nê yê: hawo, haw, hew; haya, hay, hey; hê, ha, ho;wo, wa; ya, yê.

Nê ge-ge (rey-rey) kilm benê û se "o" vajîyênê.Partîkelê demê ameyoxê karî nê yê: dê, do, ko, ka, go, ro, yo.Nê zî ge-ge kilm benê û se "o" vajîyênê.Nê partîkelanê corênan ra partîkelo ke yew herfe bo o û zemîr pîya,

partîkelo ke yew herfe ra vîflêr (zêdetir) bo o û zemîr cîya nusîyênê.Yanî partîkelê "o"yî û zemîr pîya nusîyênê labelê partîkelê bînî û zemîrcîya nusîyênê. Nimûneyî:

1. 3. 1-Demê nikayinî de (fiimdiki zamanda)meylê kombîyayîflî .......... formê bînî................. tirkîez hawo yena ......................ezhawo yeno................ben geliyorumez haw yena ........................ezhaw yeno .................ben geliyorumez ha yena...........................ezha yen ......................ben geliyorumez hê yena ...........................ezhê yen ......................ben geliyorum

7

Vate

ez ho yena .................. ezho yen.......................... ben geliyorumez wo yena ................. ezwo yeno ....................... ben geliyorumezo yena ..................... ez o yen ........................... ben geliyorum

ez ha vana ................. ezha vûn ......................... ben söylüyorumez hê vana.................. ezhê vûn ......................... ben söylüyorumez ho vana.................. ezho vûn ......................... ben söylüyorumezo vana ..................... ez o von ........................... ben söylüyorum

ti hay yenî ................. tiha yenî ......................... sen geliyorsunti ha yenî ................... tiha yenî ......................... sen geliyorsunti hê yenî.................... tihê yenî ......................... sen geliyorsunti wa flona .................. tiwa sona ........................ sen gidiyorsun

Hesen hew erzenû..... Hesen hewerzenû. ......... Hasan atıyor.

ê ha yenê ................... êha yenî .......................... onlar geliyorlarti ya wena .................. tiya wena ........................ sen yiyorsunti yê yenî .................... tiyê yenî .......................... sen geliyorsun

ma yê benê ................ mayê benê ...................... biz götürüyoruzma yê yenê................. mayê yenê ...................... biz geliyoruz

1. 3. 2-Demê ameyoxî de (Gelecek zamanda)

ez do bêrî ................... ezdo bêrî ........................... ben gelece¤imez do bigîran .............. ezdo bigîran ...................... ben alaca¤›mez do bigîra ................ ezdo bigîra ........................ ben alaca¤›mez do vaja ................... ezdo vaja ........................... ben söyliyece¤imma do vajê ................. mado vajê ......................... biz söyliyece¤iz

ti dê bimirê ................ tidê bimirê ........................ sen öleceksin

ê ro bêrê ..................... êro bêrê ............................. onlar gelecekler

ez ko bêra .................. ezko bêro .......................... ben gelece¤im

8

Vate

ez ko vaja ...............ezko vaco ............................... ben söyliyece¤im

ez ka vaja...............ezka vaco ............................... ben söyliyecektim

ti go bêrê ................ tigo bêrê ................................ sen geleceksin

ti yo biflimê ............ tîyo biflimê, tuyo bisimê ....... sen içeceksin

ezo bêrî ..................ez o bêrî ................................. ben gelece¤imezo vaja ..................ez o vacû................................ ben söyliyece¤im

Çend çekuyê neweyî, termê weflîye û termê cografya yê ke nêkombîyayîflî de tesbît bîyê, ma cêr ra goreyê rêza alfabetîke rêz kerdî.

ÇEKUYÊ NÊ KOMBÎYAYÎfiÎ

meylê kombîyayîflî .................. formê bînîacı: tal, -e; cal, -e

acı su: awa tale (m); awa cale (m)adacık: giraweke (m)adam: însan, -e ................................................. însa, înson, -i, înso, însûn, -i, însû, îsan, -e, îsa,

îson, -e, îso, îsûn, -i, îsûpeya (n) ........................................................ pîya (n)

adamlık: însanîye (m) .................................... însaney (m), însoney (m), însonê (m),însûney (m), însûnê (m), îsaney (m),îsanê (m), îsoney (m), îsonê (m), îsûney (m),îsûnê (m)

însanetîye (m) .............................................. însanetey (m), însonetey (m), însonetê (m),însûnetey (m), însûnetê (m), îsanetey (m),îsanetê (m), îsonetey (m), îsonetê

peyayîye (m) ................................................ pîyayîye (m)peyatîye (m) ................................................. pîyatîye (m)

adet: b. aybaflıadet görmek: b. aybaflı olmak

9

Vate

a¤ır hasta: nêweflo giran (n) .......................... nêweso giran (n), niweflo giran (n)nêwefla girane (m) ....................................... nêwesa girane (m), niwefla girûn (n)nêweflo xidar (n)nêwefla xidare (m)a¤ır hasta olmak: giran nêwefl bîyene .... girûn niwefl bîyenezaf nêwefl bîyene ......................................... zahf niwefl bîyayîne, zof nêwes bîyayînexidar nêwefl bîyene ...................................... xidar niwefl bîyenehelak bîyene ................................................. helak bîyayîneçim nêakerdeneçimî nêakerdene

a¤rı: dej (n) ...................................................... dec (n), dez (n)a¤rıma: dejayîfl (n) .......................................... decayîfl (n), dezayîfl (n)

tewayîfl (n)a¤rımak: dejayene .......................................... decayene, dezayene

tewayene ...................................................... tewayîneakflam: flan (n)

êvar (n)mexreb (n) ................................................... mixurbe (m), mixurve (m), muxurb (n),

muxurbe (m), moxirbe (m), muxirve (n)akflam namazı: nimajê flanî (n), nimajê mexrebî (n)

alacakaranlık: lêl, -e ...................................... leyl, laylalçak: nizm, -e .................................................. nimz, -e, nimizalerji: alerjî (m)alerji (kaflıntılı): 1)îre (m)............................... îri (m), îyr (m), êr (m), hîri (m), hîr (m)

2)xurek (n)................................................... xurik (n)alerji (yiyecekten): flaplore (m) ..................... fliplore (m)

alerji olmak: 1)îre vetene ......................... îri vetene, îyr vetene, êr vetene, hîri vetene,hîr vetene

2)flaplore vetene .......................................... fliplore veteneAli: Elî, Alî ......................................................... Olî

Hazreti Ali: Hezretî Elî, Hezretî Alî ........... Hezretî OlîAllah: Ellah (n), Olî (n) ................................... Ella (n), Ela (n), Allah (n), Alla (n), Ala (n)alüvyon: lixe (n), aluvyon (n)amel: b. ishalan: 1)game (m) ................................................ gami (m), gomi (m), gom (m), gûmi (m), gûm (n)

2)hing (n) ..................................................... hêne (m)

10

Vate

3)hele (m) .................................................... heli (m), hel (m), hili (m), huli (m)4)linge (m)

anında: b. hemenanında ölmek: b. hemen ölmekaniden: niflka

niflka ve ra .................................................... niflka ratavilêtaf de ............................................................ taf texaftelaxafil de .......................................................... xafil di, xaflin dexafila ............................................................. xaflaaniden ölmek: niflka merdeneniflka ve ra merdene .................................... niflka ra merdenetavilê merdenetaf de merdene ............................................ taf te merdenexaftela merdenexafil de merdene .......................................... xafil di merdene, xaflin de merdenexafila merdene ............................................. xafla merdene

ans›z›n: b. anidenapandisit: apandîsît (n) .................................. apandîs (n), apandês (n)apse: b. çıbanaptes: destmaj (n) ........................................... destmac, desmac (n), desmaj (n), deflmaj (n),

ondaz (n)aradaki: mîyanên, -e ....................................... mîyûnîn; mîyanênî (m); mîyonên, -iark: vaye (m) .................................................... vaya (m), vay (m)

cuwa (m)arpacık: veyveke (m) ...................................... veyeki (m), vêki (m), vêvek (m), weke

buke (m)asır: seserre (m)astım: astim (n) ............................................... astma (m)aflı (tıpta): terpin (n)

perpûn (n)derzîne (m)

aflık: 1)afliq, -e .................................................. asiq, -e2)heskerdox, -e ............................................ haskerdox, -eaflık edebiyatı: edebîyatê afliqan (n)

11

Vate

aflık olmak: 1)afliq bîyene ......................... asiq bîyayîne, asiq bîyayene2)ero ciefleqîyene3)hes kerdene.............................................. has kerdene4)zerrî dekewtene, zerrî cikewtene ........... zerri dekewtene, zerri dekowtene, zêrr dekoteneZîne Mem'e aflık olmufltu. (ZerrîyaZîne dekewtibî Memî.)

5)zerrî devistene, zerrî cifîfltene ...................... zerri devisteneMem Zîne'ye aflık olmufl. (Memîzerrî devista Zîne.)6)zerrî pira nayeneFerhad fiirine'ye aflık olur. (Ferhadzerrî nano fiîrine ra.)7)zerrî cikerdenebirbirine aflık olmak: afliqê yewbînîbîyene, afliqê yewbînan bîyene zerrîdekewtene yewbînî, zerrî dekewtene yewbînanzerrî devistene yewbînî, zerrî devistene yewbînanZîne ile Mem birbirlerine aflık olmufllardı.(Zerrîya Zîne û Memî dekewtibî yewbînî/yewbînan.Zîne û Memî zerrî devistibî yewbînî/yewbînan.)

aflk: eflq (n)atefl (hastalıkta): vefl (n) .................................. vêfl (n)

flewat (n)adir (n)ateflli hatalık nöbeti: tewe (m)............... tewi (m), tow (m), to (m)

aybaflı: bêdestmajîye (m) ............................... bêdestmacê (m), bêdesmacey (m), bêdesma-jey (m), bêdeflmajey (m)

aybaflı olmak: bêdestmaj bîyene ............. bêdestmac bîyayene, bêdesmac bîyayene, bêdes- maj, bîyayene, bêdeflmaj bîyayene

kincan ro ginayeneayd›n: b. aydınlık

Gözün ayd›n. (Çimê to rofln bî./Çi-mê to roflt bî.)

ayd›n (münevver): roflnvîr, -eayd›nl›k: 1)roflnîye (m) .................................. roflney (m), rûflney (m), rueflney (m), ruaflnê (m)

2)roflnayî (m) ............................................... rûflnayî (m), rueflnayî (m)

12

Vate

3)rofltîye (m) ................................................ ruefltê (m), ruefltey (m), rêfltey (m)4)rofltênî (m)5)rofln (n) ..................................................... rosn (n), rûfln (n), ruefln (n), ruafln (n)6)roflt (n) ...................................................... rost (n), rueflt (n), ruflt (n), rêflt (n)

ayrı: 1)cîya, -ye2)bîn, -eayrı ayrı: cîya-cîya

ayrılık: cîyayîye (m), cîyayî (m) ...................... cîyayey (m), cîyayê (m)cîyatî (m)

azma (yara vb için): harbîyayîfl (n) ................. harbeyîfl (n)wegîrîyayîfl (n)wegirewtifl (n)azerîyayîfl (n) ................................................ azirîyayîfl (n)xidarbîyayîfl (n) ............................................ xidarbeyîfl (n)

azmak (yara vb için): har bîyene .................... har bîyayenewegîrîyayene ................................................ wegîrîyayîneYaran azmıfl. (Birîna to wegîrîyaya.)azerîyayene .................................................. azirîyayenexidar bîyene ................................................. xidar bîyayîne

bademcik fliflmesi: vamekîdeginayîfl (n)gilbedeginayîfl (n) ........................................ gilbideginayîfl (n)guledeginayîfl (n) ......................................... guleamayîfl (n)nekîdekewtifl (n)nekîdebîyayîfl (n) ......................................... nakîdebîyayîfl (n)alukîdeginayîfl (n)aloqîdeginayîfl (n)

ba¤ırsak kurdu: kerm (n) ............................. karm (n)ba¤ırsak solucanı: malik (n)bakıfl: awir (n)

nîyadayîfl (n)ewnîyayîfl (n)

bakma: nîyadayîfl (n)ewnîyayîfl (n) ................................................ anîyayîfl (n), anyayîfl (n), ewneyîfl (n), ewnîrîya-

yîfl (n), ewnîyayîfl (n), hewnîyayîfl (n), hewneyîfl (n),howneyîfl (n), hownîyayîfl (n), hoyneyîfl (n),hoynîyayîfl (n), onîyayîfl (n), owneyîfl (n), ownîya-

13

Vate

yîfl (n), ûnîyayîfl (n), ûnyayîfl (n), winyayîfl (n)bakmak: nîyadayene

bak: nîyadeewnîyayene .................................................. anîyayîne, anyayîne, ewneyîne, ewnîrîyayîne,

ewnîyayîne, hewnîyayîne, hewneyîne, howneyî-ne, hownîyayîne, hoyneyîne, hoynîyayîne, onîya-yîne, owneyîne, ownîyayîne, ûnîyayîne, ûnyayîne,winyayîne

bak: biewnî .................................................. biewnîre, bewnîre, bonîr, bewnî, bownî, bownî,boynî, banî, bonî

baraj: awbend (n), baraj (n)basur: tawin (n)

masîla (m) .................................................... muyesîr (n)basur (n)

basuru olmak: tawin teberkerdenemasîla bîyene ............................................... muyesîr bîyenebasur bîyene

bafl dönmesi: dewqe (m)............................... dewqi (m), dowqi (m), tewqi (m), towqi (m),doq (m), dewx (m), duwx (m), dox (m)

hîre (n)baflı dönme: dewqeflîyayîfl (n) ....................... dewqiflîyayîfl (n), dewqifleyîfl (n), dowqiflîyayîfl (n),

tewqiflîyayîfl (n), towqiflîyayîfl (n), doqflîyayîfl (n),dewxflîyayîfl (n), duwxflîyayîfl (n), doxflîyayîfl (n)

hîreflîyayîfl (n)baflı dönmek: dewqa ... flîyene ...................... dewqa ... flîyayene, dewqa ... fleyene (fleyîfl), dow-

qa ... flîyayene, tewqa ... flîyayene, towqa ... flîyayene, doqê ... flîyayene, dewxa ... flîyayene, duwxa ... flî-yene, doxa ... flîyayîne

hîre flîyene .................................................... hîre flîyayenehîrê ... flîyene ................................................ hîrê ... flîyayeneBaflınız döner: Dewqa flima flonahîrê flima flono

baflka: 1)sewbî ................................................. sowbî, sobî, zobî, zovî, zoyvî2)sewbîna ..................................................... sewbna, sowbîna, sobîna, sobna,

zobîna, zovîna, zoyvîna

14

Vate

3)bîn, -e4)cîya, -yebaflka bir: yewna ........................................ jewna, juna, jûna, zûna

baygın: 1)xeriqîyaye (n) .................................. xereqîyaye (n), xeriqîye (n)xeriqîyaya (m), xeriqîyayîye (m) ................. xereqîyaya (m), xereqîyayîye (m), xeriqîya (m)2)xewirîyaye (n) ........................................... xewrîyaye (n)xewirîyaya (m) ............................................. xewrîyaya (m)xewirîyayîye (m) .......................................... xewrîyayîye (m)3)xoraflîyaye (n) ........................................... xuraflîyaye (n)xoraflîyaya (m), xoraflîyayîye (m) ................ xwiraflîyaya (m), xwiraflîyayîye (m)

bayılma: 1)xeriq (n) ........................................ xereq (n)2)xeriqîyayîfl (n) ........................................... xereqîyayîfl (n)3)xewirîyayîfl (n) .......................................... xewrîyayîfl (n)4)seysereraflîyayîfl (n) .................................. seysererafleyîfl (n)5)xoraflîyayîfl (n) .......................................... xwiraflîyayîfl (n)6)bolmîflbîyayîfl (n)

bayılmak: 1)xeriqîyayene ............................... xereqîyayene2)xewirîyayene ............................................. xewrîyayene3)sey sere ra flîyene ..................................... sey sere ra flîyayene4)xo ra flîyene .............................................. xo ra flîyayêne, xwi ra flîyayene5)bolmîfl bîyene ........................................... bolmîfl bîyayene

bayıltılmıfl olan: 1)xeriqnaye (n) ................. xereqnaye (n)xeriqnaya (m), xeriqnayîye (m) .................. xereqnaya (m), xereqnayîye (m)2)xewirnaye (n) ........................................... xewrnaye (n)xewirnaya (m), xewirnayîye (m) ................. xewrnaya (m)

bayıltma: 1)xeriqnayîfl (n) .............................. xereqnayîfl (n)2)xewirnayîfl (n) ........................................... xewrnayîfl (n)

bayıltmak: 1)xeriqnayene .............................. xereqnayene2)xewirnayene ............................................. xewrnayene

bayram: 1)roflan (n) ........................................ rueflûn (n), roflon (n), roflûn (n), rûflûn (n)2)îdî (m)3)bayrem (n)

bel a¤rısı: dejê mîyaneyî (n) .......................... dejê mîyanî (n), decî monî (n), decî mînî (n)tîra mîyaneyî (m) ......................................... tîra mîyanî (m)fliddetli sırt veya bel a¤rısı: firke (n) .... firk (m)

bel kayması: caravejîyayîflê mîyanî

15

Vate

boçikdekewtifl (n) ................................ bûçikdekewtifl (n), bueçikdekotifl (n),bûçidekewtifl (n)belki: 1)beno ke .............................................. beno ki, benû ki, beno gi

2)belkî .......................................................... belkîya, belka, belko, bêlkabelli amaçlar için veya belli so-

runları çözmek için bir ara-ya gelmifl olan topluluk: cemat (n)

ben: flanike (m) ................................................ flameki (m), flûmeki (m), flamek (m),flomek (m), flomyek (m), flemûk (m),flemek (m), flimûek (m)

bildiri: vilaweke (m)birdenbire: b. anidenbirleflik devletler: dewletê yewbîyayeyî (zh)bitmek: qedîyayene ........................................ qêdîyayêne

xelisîyayene .................................................. xelesîyayene, xeleflîyayene, xeleflîyayênequt bîyene .................................................... qut bîyayênepeynîya ... ameyene ..................................... peynîya ... hameyîne, peynîya ... omeyîne, pê-

nîya ... amayînepeynî piro ameyene..................................... pênî piro hameyîne, pênî piro ameyîne, peynî

piro omeyîne, pênî piro amayenepeynîye piro ameyene ................................. pênîye piro ameyîne, pênîye piro amayene

bo¤maca: kuxika sîyaye (m) .......................... kuxika flîyaye (m)xulxutik (n)

bölge: mintiqa (m)özerk bölge: mintiqaya otonome (m)

bronflit: bronflît (n)bulanık: lêl, -e ................................................. leyl, laylbulaflıcı hastalık: jan (n) ............................... ja (n); jon (n), jo (n); jûn (n), jû (n); zan (n),

zon (n), zo (n), zûn (n), zû (n)bulaflıcı hastalı¤a yakalanmak: jan vetene ............................................................. jûn vetenejan dekewtene ............................................. jûn dekotene

burgaç: girawe (m)flîpe (m) ........................................................ flîp (m)

burma: tadayîfl (n)burmak: tadayeneburkulma (el, ayak vb. için): nifir (n)

16

Vate

nefirîyayîfl (n) ............................................... nêfirîyayîfl (n), nêfiryayîfl (n), nefilîyayîfl (n)tadîyayîfl (n) ................................................. tadeyîfl (n)ta re ci verdîyayîfl (n) ................................... ta ro ci verdîyayîfl (n), ta ro ci vêrdîyayîfl (n)ta re ... verdîyayîfl (n) ................................... ta ro ... verdîyayîfl (n), ta ro ... vêrdîyayîfl (n)ayak burkulması: nefirîyayîflê linge, ta-dîyayîflê linge, tarelinge verdîyayîflel burkulması: nefirîyayîflê destî, tadî-yayîflê destî, taredestî verdîyayîfl

burkulmak (el, ayak vb. için): nefirîyayene............... nêfirîyayêne, nêfiryayene, nefilîyayîne

tadîyayene .................................................... tadeyene (tadeyîfl)Aya¤ım burkuldu. (Linga mi tadi-yay/tadîye.)ta re ci verdîyayene...................................... ta ro ci verdîyayene, ta ro ci vêrdîyayêneta re ... verdîyayene ..................................... ta ro ... verdîyayene, ta ro ... vêrdîyayêneOnun aya¤› burkuldu. (Ta verdî-ya re linga aye.)Senin aya¤›n burkulur. (Ta verdî-no re linga to.)

bükme: tadayîfl (n)bükmek: tadayenebüyüklük: 1)girdîye (m) ................................ girdey (m), girdê (m)

girsîye (m) .................................................... girsey (m), girsê (m)2)pîlîye (m) .................................................. pîley (m), pîlê (m)3)xiflnîye (m)................................................ xiflney, xiflnê (m)

büyütmek: gird kerdenegirs kerdenepîl kerdene ................................................... pîl kardenexifln kerdene ................................................ xifln kardene

can çekiflmek: cankêfl de bîyene .................. conkêfl di bîyayîneganî ver o bîyene ......................................... ganî ver o bîyayîneganî ver de bîyene ....................................... ganî ver di beyene (beyîfl), gûnî ver di bîyayîneganan ver de bîyene .................................... ganan ver di beyene (beyîfl), gûnû ver di bîyayînegiraneyî ver de bîyene ................................. giranî ver de bîyenesekerate ver de bîyene ................................ sekrati di bîyayîne

cemaat: cemat (n) ........................................... cemaat (n), cem'et (n), cim'et (n)

17

Vate

cerahat: b. irincerahatl›: b. irinlicerahatlanmak: b. irin toplamakcüzam: xûnav (n) ............................................ xunav (n)

gureyo pîl (n) ............................................... guro pîl (n)cüzzam: b. cüzamçakmak (tıpta): adire (n) (latînkî de "impetigo")ça¤: 1)b. zaman

2)dewr (n) .................................................... dewir (n), dowr (n), dor (n)3)çax (n)

ça¤layan: çirr (n), çirtan (n)çalıflma: 1)xebate (m) ..................................... xebat (m), xebat (n)

2)xebitîyayîfl (n) ........................................... xebetîyayîfl (n), xebtîyayîfl (n), xebteyîfl (n), xevet-yayîfl (n), xevtîyayîfl (n), xeftîyayîfl (n), xefteyîfl (n)

3)gureyayîfl (n) ............................................ gurêyayîfl (n), gureyîfl (n), gurîyayîfl (n),girweyîfl (n)4)karkerdifl (n)5)fluxulîyayîfl (n) .......................................... flixulîyayîfl (n), fluxilîyayîfl (n)

çalıflmak: 1)xebitîyayene ................................ xebetîyayene, xebetîyayîne, xebitîyayîne, xebtîyayî-ne, xebteyîne, xevetyayîne, xevtîyayîne, xeftîyayîne, xefteyîne

2)gureyayene ............................................... gureyayêne, gureyayîne, gurêyayene, gurêyayîne,gureyene, gureyîne, gurîyayene, gurîyayîne, gir-weyene, girweyîne

3)kar kerdene4)fluxulîyayene ............................................. flixulîyayene, fluxilîyayene

çalıfltırma: 1)xebitnayîfl (n) ............................ xebetnayîfl (n), xebtnayîfl (n), xevetnayîfl (n), xevt-nayîfl (n), xeftnayîfl (n)

2)gurenayîfl (n) ............................................ gurênayîfl (n), gureynayîfl (n), gurînayîfl (n), gir- weynayîfl (n)

3)fluxulnayîfl (n) ........................................... flixulnayîfl (n), fluxilnayîfl (n)çalıfltırmak: 1)xebitnayene ............................ xebitnayîne, xebetnayene, xebetnayîne, xebtnayîne,

xevetnayîne, xevtnayîne, xeftnayîne2)gurenayene ............................................... gurênayene, gurênayîne, gureynayene,

gureynayîne, gurînayene, gurînayîne, girweynayîne3)fluxulnayene ............................................. flixulnayene, fluxilnayene (n)

18

Vate

çapak: 1)pilîflk (n)2)flilor (n) ..................................................... silor (n)3)zîç (n) ........................................................ zîrç (n)4)lîç (n) ........................................................ lîfl (n)

çapaklanmak: 1)pilîflk girewtene ................. pilîflk guretene2)flilor girewtene ......................................... silor girewteneflilor dayene .................................................. silor dayene3)zîç kerdene ............................................... zîrç kerdene4)lîç kerdene ................................................ lîfl kerdene

çatlama -I (deri vb. için): terikîyayîfl (n) ........ terkayîfl (n)fleqîyayîfl (n) ................................................. fleqayîfl (n)qeliflîyayîfl (n) ............................................... qeleflyayîfl (n)raqilaflîyayîfl (n) ............................................ raqilaflyayîfl (n)qeflerîyayîfl (n) ............................................. qefleryayîfl (n)fetiqîyayîfl (n) ............................................... feteqîyayîfl (n), feteqyayîfl (n)

çatlama -II (kemik vb. için): derizîyayîfl (n) .. derezyayîfl (n), derzayîfl (n)teriqîyayîfl (n)

çatlama -III (ölme): bacîyayîfl (n) .................. bajîyayîfl (n), bojîyayîfl (n)rabacîyayîfl (n) .............................................. rabajîyayîfl (n), rabojîyayîfl (n)

çatlamak -I (deri vb. için): terikîyayene ........ terkayenefleqîyayene .................................................... fleqayeneqeliflîyene ..................................................... qeleflîyayeneraqilaflîyene .................................................. raqilaflîyayeneqeflerîyayene ................................................ qeflerîyenefetiqîyayene .................................................. feteqîyayene, feteqayene

çatlamak -II (kemik vb. için): derizîyayene .. derezyayene, derzayeneteriqîyayene ................................................. teriqayene

çatlamak -III (ölmek): bacîyayene................. bajîyayene, bojîyayênerabacîyayene ................................................ rabajîyene, rabojîyayene

çatlatmak -I (deri vb. için): teriknayene ....... terknayenefleqnayeneqeliflnayeneraqilaflnayeneqeflernayenefetiqnayene .................................................. feteqnayene

çatlatmak -II (kemik vb. için): deriznayene.. dereznayene, derznayene

19

Vate

teriqnayeneçatlatmak -III (ölmesine neden ol-

mak): bacnayene ......................................... bajnayene, bojnayênerabacnayene ................................................. rabajnayene, rabojnayene

çavlan: çirr (n), çirtan (n)çay: lay (m) ....................................................... la (m)

çem (n)kuruyan çay: laya ziwaye (m)................... laya zuway (m), laya zuyay (m), laya juyaye (m)

çeflme: hênî (n) ............................................... eyni (n), eynî (n), heyni (n), hêne (n), hêni (n), hî-nî (n), îni (n), yene (n), yeni (n)

boru ve oluk gibi fleyler-den veya yüksekçe bir yer-den akan çeflme: çirre (m) ...................... çirr (m), çirri (m), çurri (m)

çeviren (tercüme eden): çarnayox, -etadayox, -etercumekerdox, -e

çeviri: çarnaye (n); çarnaya (m), çarna-yîye (m)tadaye (n); tadaya (m), tadayîye (m) tercume (n, m)

çevirme-I: 1)agêrnayîfl (n) .............................. ageyrnayîfl (n)2)açarnayîfl (n) ............................................. yaçarnayîfl (n), raçarnayîfl (n)3)gêrnayîfl (n) .............................................. geyrnayîfl (n)4)çarnayîfl (n)5)tadayîfl (n)6)çerixnayîfl (n) ............................................ çerexnayifl, çerxnayîfl (n)7)dêmdayîfl (n) ............................................ dîmdayîfl (n), dîndayîfl (n)8)qelibnayîfl (n) ........................................... qelebnayîfl (n), qeldayîfl (n)9)fetilnayîfl (n) ............................................. fetelnayîfl (n), feletnayîfl (n)

çevirme-II (tercüme etme): çarnayîfl (n)tadayîfl (n)tercumekerdifl (n)

çevirmek-I: 1)agêrnayene .............................. ageyrnayene2)açarnayene ............................................... yaçarnayene, raçarnayene3)gêrnayene ................................................. geyrnayene4)çarnayene ................................................. çarnayîne

20

Vate

5)tadayene ................................................... tadayîne6)çerixnayene .............................................. çerexnayene, çerexnayêne, çerxnayîne7)dêm dayene .............................................. dêm dayêne, dîm dayene, dîn dayîne8)qelibnayene .............................................. qelebnayene, qeldayene9)fetilnayene ................................................ fetelnayene, fetelnayêne, feletnayene

çevirmek-II (tercüme etmek): çarnayenetadayene ....................................................... tadayînetercume kerdene

çıban: sûrbine (m)........................................... surbuni (m), surbini (m), suirbin (m)kunêre (m)................................................... qînore (m)kergane (m)kule (m) ....................................................... kuli (m), kul (m)

çıkık: 1)caravejîyaye (n) .................................. caravecîyaye (n)caravejîyaya (m) ........................................... caravecîyaya (m)caravejîyayîye (m) ........................................ caravecîyayîye (m)2)reyaye (n) ................................................. reyeye (n)reyaya (m), reyayîye (m) ............................. reyeya (m)

çıkmak (kol, ayak vb. için): 1)cara ve-jîyayene ........................................................ cara vecîyayene2)reyayene ................................................... reyayîne

ç›ld›rmak: b. delirmekçiçek (hastalı¤ı): awleyî (zh)........................... awley (zh), olê (zh), hewalêyî (zh), alwey (zh)

çiçek çıkarmak: awleyî vetene ................ awley vetene, olê vetene, hewalêyî vetene, alwey vetene

çiçek gibi hastalıklardan sonrayüzde kalan yara izi: derne (n) .............. dirne (n)

çiçekbozu¤u: awleyin, -e ............................... awleyini (m); olêyin, hewalêyin, -e; alweyin, -iderneyin, -e .................................................. dirneyin, -e

çifl: b. sidikçopur: awleyin, -e ............................................ awleyini (m); olêyin, hewalêyin, -e; alweyin, -i

derneyin, -e .................................................. dirneyin, -eçörten: çirre (m)

çiraneke (m) ................................................ çiraniki (m), çuraneke (m), çuraneki (m), çurani-ki (m), çurniki (m); çirrike (m), çurane (m), çura-ni (m); çirtan (n), çirtike (m), çirtiki (m)

dalga: pêl (n) ................................................... pêle (m)

21

Vate

dalga boyu: dergîya pêlî (m) .................... dargeya pêle (m)dalga yüksekli¤i: berzîya pêlî (m) .......... barzeya pêle (m)

damar: 1)damare (m) ..................................... tamare (m), tomare (m), domari (m), dûmari (m),dûmar (m)

2)reya (m)deli: 1)gêj, -e .................................................... gêc, gîec

2)xînt, -e3)bom, -e4)xêx, -e ........................................................ xex, -e5)delu, -ye

delilik: 1)gêjîye (m) ........................................ gêjey (m), gêcey (m), gîecê (m)2)xîntîye (m) ................................................ xîntey (m)3)bomîye (m), bomênî (m)4)xêxîye (m)................................................. xexîye (m)5)deluyîye (m) ............................................. deluyey (m)

delirmek: 1)gêj bîyene ................................... gêc bîyayene, gîec bîyayîne2)xînt bîyene ................................................ xînt bîyayene3)bom bîyene............................................... bom bîyayene4)xêx bîyene................................................. xêx bîyayene, xex bîyayene5)delu bîyene ............................................... delu bîyayîne6)hêflê xo vila kerdene7)aqil pernayene8)aqil firnayene9)aqil vîndî kerdene .................................... aqil vînî kerdene

delirtmek: 1)gêj kerdene ............................... gêc kardene, gîec kerdene2)xînt kerdene3)bom kerdene4)xêx kerdene .............................................. xex kerdene5)delu kerdene ............................................ delu kardene

deniz: derya (n) ............................................... deyra (n), dêyra (n)behr (n) ........................................................ bahr (n), bar (n)dengiz (n)denizin yüzü: serê deryayî (n)kapalı deniz: deryayo girewte (n)

deprem: erdlerz (n) ........................................ herdlerz (n), hardlerz (n)binbilerz (n)bunlerz (n)

22

Vate

lerze (m) ...................................................... lerzi (m), lerz (m)zelzele (n)deprem dalgası: pêlê erdlerzî (n)deprem merkezi: merkezê erdlerzî (n)deprem oca¤›: merkezê erdlerzî (n)

dere: dere (n)kuruyan dere: dereyo ziwa (n) ................ derewo zuwa (n), derewo zuya (n), dero juya (n)

derecik: dereyek (n), çirreçe (n)dernek: komele (m)dert: derd (n) ................................................... dard (n)

kul (n)devir: dewr (n) ................................................ dewir (n), dowr (n), dor (n)

çax (n)devirme: 1)dêmdayîfl (n) ................................ dîmdayîfl (n), dîndayîfl (n)

2)qelibnayîfl (n) ........................................... qelebnayîfl (n), qeldayîfl (n)devirmek: 1)dêm dayene ............................... dêm dayêne, dîm dayene, dîn dayîne

2)qelibnayene .............................................. qelebnayene, qeldayenedevrilmek: 1)dêm dîyayene ........................... dêm dîyayêne, dîm dîyayîne, dîn dîyayîne

2)qelibîyayene ............................................. qelebîyayene, qeldîyayenedifteri: dîfterî (m)dizanteri: dîzanterî (m)do¤um: bîyayîfl (n) .......................................... beyîfl (n)

mayaxorabîyayîfl (n) .................................... mayaxwerabeyîfl (n)‹sa'nın do¤umu: bîyayîflê Îsayîmayaxorabîyayîflê ÎsayîHasan'ın do¤um yıldönümü: serr-gêra bîyayîflê Hesenî, serrgêra maya-xorabîyayîflê Hesenîdo¤um sancısı: birênî (zh) ....................... birînî (zh)do¤um sancısı çekmek: birê-nan ver de bîyenebirênan ver kewtene ................................... birênîyû ver kewtiflbirênan ciefltene

dolaflma: gêrayîfl (n) ....................................... geyrayîfl (n)fetilîyayîfl (n) ................................................ fetelîyayîfl (n)

dolaflmak: gêrayene ....................................... geyrayene

23

Vate

fetilîyayene ................................................... fetelîyayene, fetelîyayênebiz dolaflalım: ma bigeyrin, ma bi-gêrê/ma bigêrî, ma bifetilîme

dolafltırma: gêrnayîfl (n) ................................ geyrnayîfl (n)çarnayîfl (n)fetilnayîfl (n) ................................................. fetelnayîfl (n), feletnayîfl (n)

dolafltırmak: gêrnayene ................................. geyrnayeneçarnayene ..................................................... çarnayînefetilnayene ................................................... fetelnayene, fetelnayêne, feletnayene

domuz: xoz, -e ................................................. xûz (n), xîs (n), xuez, xonz, -ekesegan, -e ................................................... kesega (n)xenzîr, -e ....................................................... xinzîr (n), xînzîr (n)donxuz, -e .................................................... doxuz (n), doxiz (n)

dost: 1)birak, -e ................................................ biraki (m)2)destebira, -ye ............................................ destebiray (m)3)dost, -e ...................................................... duest4)yar, -e

dostluk: 1)birakîye (m) .................................. birakey, birakê (m)2)destebirayîye (m)3)dostîye (m) ............................................... dostey (m), duestê (m)4)yarîye (m) ................................................. yarey (m), yarê (m)

döndürme: 1)b. çevirme-I2)çerxkerdifl (n)

döndürmek: 1)b. çevirmek-I2)çerx kerdene

dönme: 1)agêrayîfl (n) .................................... ageyrayîfl (n)2)yacêrayîfl (n) ............................................. racêrayîfl (n)3)tadîyayîfl (n) .............................................. tadeyîfl (n)4)çerixîyayîfl (n) ........................................... çerexîyayîfl (n), çerexîyayîs (n)

dönmek: 1)agêrayene ..................................... ageyrayene2)yacêrayene ................................................ racêrayene, racêrayêne3)tadîyayene ................................................ tadîyayene, tadeyene, tadeyîne4)çerixîyayene .............................................. çerexîyayene, çerexîyayêne, çerexîyayîneo döndü: a agêray/a gêray a;a cêrê ya, a tadîyay, a çerixîyê

düflme: kewtifl (n) ........................................... kowtifl n), kotifl (n)

24

Vate

düflmek: kewtene ........................................... kowtene, koteneo düflüyor (eril): o keweno....................... o kuweno, o kweno, o kewno, o kuno, o kono

düflük yapmak: gede ver flîyene ................... gede ver flîyayeneleyîr ver flîyene ............................................. leyîr ver flîyayenedoman ver flîyene ........................................ domon ver flîyayêneqeçek ver flîyene .......................................... qeçek ver flîyayeneqic ver flîyene ............................................... qic ver flîyayeneput ver flîyene .............................................. put ver flîyayenetut ver flîyene ............................................... tut ver flîyayene

düzlük: raflte (n) ............................................. rast (n), raste (n), reflt (n)egzama: miloçike (m) ..................................... bulecik (m)

meflonî (m)meyasîr (n)egzama (m)

e¤rim: girawe (m)flîpe (n) ......................................................... flîp (m)

eli aya¤ı tutmaz olmak: dest û lin-gî ra birîyayîfldest û pay ra kewtifl

epidemi: b. salgın hastalıkepilepsi: b. saraerozyon: erozyon (n)eski kent: flaristano kan (n), flaristano kehen (n)

bajaro kan (n), bajaro kehen (n)flehîro kan (n), flehîro kehen (n)

eski flehir: b. eski kentfelç: felc (n) ...................................................... ferc (n)

felç olmak: felc bîyene .............................. ferc bîyayînefıtık: wir (n) ...................................................... wur (n), hur (n)

fitiq (n) ......................................................... fetiq (n)frengi: firengî (n) ............................................. frengî (n)

firengzehmetî (n) ........................................ firingzehmetî (n), firingzametî (n)gam: xem (n), kul (n)geberme: geberbîyayîfl (n) ............................. geverbîyayîs (n), gêverbîyayîs (n)gebermek: geber bîyene ................................ geber bîyayîne, gever bîyayîne, gêver bîyayîne

geberîyayene ................................................ geberîyayîne

25

Vate

gebertmek: 1)geber kerdene ........................ geber kardene, gever kerdene, gêver kerdenegebernayene ................................................ gebernayîne

gece körlü¤ü: b. tavukkaras›gece yarısı: nêmflewe (m).............................. nîmflewe (m)

mîyanflewe (m)flewenême (n)flewlete (n)

geçim: 1)debare (m) ....................................... debar (m)2)flêlik (n) .................................................... flîelik (n)

geriye döndürme: b. çevirme-Igeriye döndürmek: b. çevirmek-Igezdirme: 1)gêrnayîfl (n) ................................ geyrnayîfl (n)

2)çarnayîfl (n)3)çerixnayîfl (n) ............................................ çerexnayîfl (n), çerxnayîfl (n)4)fetilnayîfl (n) ............................................. fetelnayîfl (n), feletnayîfl (n)

gezdirmek: 1)gêrnayene ................................ geyrnayene2)çarnayene ................................................. çarnayîne3)çerixnayene .............................................. çerexnayene, çerexnayêne, çerxnayîne4)fetilnayene ................................................ fetelnayene, fetelnayêne, feletnayenegezdir: bigêrne, biçarne, biçerix-ne, bifetilne

gezme: gêrayîfl (n) ........................................... geyrayîfl (n)fetilîyayîfl (n) ................................................ fetelîyayîfl (n)

gezmek: gêrayene ........................................... geyrayenefetilîyayene ................................................... fetelîyayene, fetelîyayêne

girdap: girawe (m)flîpe (m) ........................................................ flîp (m)

gitme: flîyayîfl (n) ............................................. flîyeyîfl (n), fleyîfl (n)gitmek: flîyene ................................................. flîyayene, flîyayêne, flayene, fleyene (fleyîfl)göç: barkerdifl (n)

wenayîfl (n)koç (n) .......................................................... kueç (n)koçkerdifl (n) ............................................... kueçkerdifl (n)göç etme: barkerdifl (n)wenayîfl (n)koçkerdifl (n) ............................................... kueçkerdifl (n)

26

Vate

göç etmek: bar kerdenewenayenekoç kerdene ................................................. kueç kerdene

göçebe: koçer, -e ............................................. kueçergöçebelik: koçerîye (m) ...........................goçerîye (m), koçerey (m), kûçerey (m), kueçerê (m)göçer: koçer, -e ................................................ kueçer, goçerîgöçeri: koçerî, -ye ............................................ kueçerî, goçerîgöçme: barkerdifl (n)

wenayîfl (n)koç (n) .......................................................... kueç (n)koçkerdifl (n) ............................................... kueçkerdifl (n)

göçmek: bar kerdenewenayenekoç kerdene ................................................. kueç kerdene

göçmen: macir, -e ........................................... macîr, merjîr, -igöçmen nüfus: nufuso macir (n)

göçmenlik: macirîye (m) ............................... macirey (m), macîrey (m), macîrê (m), merjîrey (n)göçü: b. heyelangöl: gole (m) .................................................... guel (m), gual (m)

tuzlu göl: gola soline (m).......................... guela suelin (m), guela sualin (m)gola florre (m) .............................................. guela fluarr (m)

gölcük: gol (n) ................................................. guel (n)gölek: b. göletgölet: golek (n) ................................................ golik (n), guelek (n)

gol (n) .......................................................... guel (n)gönül: zerrî (m) ............................................... zerri (m), zerr (m)

gönül verme: 1)zerrîdevistifl (n),zerrîcifîfltifl (n)2)zerrîpiranayîfl (n)3)zerrîcikerdifl (n)gönül vermek: 1)zerrî devistene,zerrî cifîfltene2)zerrî piranayene3)zerrî cikerdene

görme: dîyayîfl (n) ........................................... deyîfl (n)vînayîfl (n) .................................................... vînitifl (n), vênayîfl (n), veynayîfl (n)

27

Vate

görmek: dîyene ............................................... dîyayene, dîyayêne, dîyayîne, deyene (deyîfl)vînayene ....................................................... vînitene, vînayîne, vênayêne, veynayenegör: bivîne ................................................... vîne, veyni, bivêni, vên, vey

görülmek: ameyîne dîyene ............................ ameyîne dîyayene, ameyîne dîyayêne, omeyî-ne dîyayîne, hameyîne deyene

vînîyayene .................................................... vînîyayîne, vênîyayene, vênîyayêne, veynîyayîneameyîne vînayene ........................................ ameyîne vînitene, ameyîne vînayîne, omeyîne vî-

nayîne, ameyîne vênayene, hameyîne veynayenenêgar bîyene ................................................ nêgar bîyayene

görüfl: 1)ray (m)2)dîyayîfl (n) ................................................. deyîfl (n)vînayîfl (n) .................................................... vînitifl (n), vênayîfl (n), veynayîfl (n)

göz iltihaplanması: çimdejan (n) ................ çimedezan (n), çimedejan (n)gözleri kararmak: çimî tarî bîyene ......... çimî tarî bîyayenegözleri sulanmak (hastalıktan do-layı): çimî lêlawe kerdene ........................... çimî lîlawi kerdeneGözlerim sulan›yor. (Çimê mi lê-lawe kenê.)gözleri yaflarmak (hastalıktan dola-yı): b. gözleri sulanmak (hastalıktan dolayı)gözlerinin önünde sinek uçufl-mak: çimî vilikî kerdeneSenin gözlerinin önünde sinek(ler)uçufluyor. (Çimê to vilikî kenê.)

göze: çime (n)çunde (n)

gözyaflı: hesir (m) ........................................... hesri (m), hêsir (m), hesil (m), hestir (m), hefl- tir (m), îstir (m)

hastalıktan dolayı akan gözya- flı: lêlawe (m) .............................................. lêlaw (m), lîlaw (m)lêlawa çiman (m) ......................................... lîlawey çimon (m), lîlawey çimo (m), lêlawê çi-

mûn (m), lêlawê çimû (m)grip: difltere (m) .............................................. diflterî (m), difltar (m)

sub (n) .......................................................... suub (n)grîp (n) ......................................................... grîbe (m)

guatr: guatr (n)

28

Vate

gün a¤armas›: lêlê flewdirî (n)lêlê flodirî (n)lêlê sipêdeyî (n)lêlê nimajî (n)lêlê sibayî (n)günün zamanlar›: demê roje (zh)

günefl: 1)roj (n)2)tîje (m) ...................................................... tîjî (m), tîji (m), tîj (m), tîzî (m), tîci (m), tîc (m),

tînce (m), tînci (m), çînci (m)günefl veya ay ıflı¤ı: tîje (m) .................... tîjî (m), tîji (m), tîj (m), tîzî (m), tîci (m), tîc (m),

tînce (m), tînci (m), çînci (m)güneflli: tîjin, -e ................................................ tîji (n); tîzin, –e; tîcin, -e; tîci (n), tîncin, -e; tîn-

ci (n), çîncin, -i, çînci (n)Halep ç›ban›: b. flark çıbanıhark: b. arkhasta etmek: nêwefl kerdene ........................ nêwefl kardene, nêwes kerdene, niwefl kerdenehasta düflmek: nêwefl kewtene ..................... niwefl kotene, nêwes kewtenehasta olmak: nêwefl bîyene ........................... niwefl bîyayene, nêwes bîyayenehastalanmak: nêwefl kewtene ....................... niwefl kotene, nêwes kewtene

nêwefl bîyene ............................................... niwefl bîyayene, nêwes bîyayenehavaalanı: raflteyê teyara (n) .......................... refltî teyara (n)

meydanê teyara (n) ..................................... meydûnî teyara (n)havale (tıpta): serûbinî (zh)

hewale (n)havale geçirmek: serûbinî kewtenehewale vîyarnayene

havuz: hope (m) .............................................. hopi (m)dole (m) ....................................................... doli (m)hewze (m) .................................................... hawiz (m), hewz (m), howzi (m)

hemen: ca de ................................................... ca dipirde ............................................................. pirdideste ............................................................. desta, destidesindehemen ölmek: beqa nêkerdeneca de merdene ............................................. ca di merdenepirde merdene ............................................. pirdi merdene

29

Vate

deste merdene ............................................. desta merdene, desti merdenedesinde merdene

hepatit: hepatît (n)hepatit B: zeriko sîya (n) .......................... zerko sîya (n)hepatît B (n)

heyelan: hezaz (n) .......................................... hezaze (m), hezaj (n), hezajî (m)heyelan (n) ................................................... heyelûn (n)

hık tutmak: nuqtikî vero ameyene ............... nuxtikî vero hameyîneneqlikî vero ameyene .................................. neqlikî vero ameyînexîska xo weameyene .................................... xîska xo weameyîneniqikî po ameyene ....................................... niqikî po ameyînehiq kerdene

h›z› çok olan su ak›nt›s›: flîpe (n) .............. flîp (m)hudut: b. sınırhumma: b. atefl›rmak: ro (n) .................................................... ruwe (n), rue (n)

robar (n) ....................................................... rovar (n), rowar (n)çem (n)

ısı: tîje (m) ........................................................ tîjî (m), tîj (m), tînce (m), tînci (m)ısırgın: b. isilikıflık: 1)rofln (n) ................................................. rosn (n), rûfln (n), ruefln (n), ruafln (n)

2)roflt (n) ...................................................... rost (n), rueflt (n), ruflt (n), rêflt (n)3)roflna (m) .................................................. rûflna (m), rueflna (m)4)rofltî (m) ................................................... roflte (m), roste (m), ruefltî (m)5)nur (n)günefl veya ay ıflı¤ı: tîje (m) .................... tîjî (m), tîji (m), tîj (m), tîzî (m), tîci (m), tîc (m),

tînce (m), tînci (m), çînci (m)idrar: mîze (m) ................................................ mîzî (m), mîzi (m), mîz (m), mîjî (m), mîj (m)

idrar›n› tutam›yan: kelmîz, -emîzoruk, -e ................................................... mîzurik, -e

i¤ne: derzîne (m)i¤ne vurmak: b. i¤ne yapmaki¤ne yapmak: derzîne dayene ... roDoktor ona i¤ne yapm›fl. (Doktorî der-zîne daya ey ro.)

ilaç: daru (n)

30

Vate

derman (n) ................................................... derma (n), dermon (n), dermo (n), dermûn (n), dermû (n)

îlac (n) .......................................................... îlaj (n)iltihap: îltîhab (n) ............................................ îltihab (n)iltihaplanmak: wegîrîyayene......................... wegîrîyayîne

wegirewtenedegîrîyayenewefîflteneYaram iltihaplanmıfl. (Birîna mi wegîrîyaya.)

iltihaplı: îltîhabin, -einme: b. felçintikam: heyf (n) ............................................. hêyf (n), hêf (n)

intikam alma: heyf girewtiflintikam almak: heyf girewtene

irin: rêm (n) ..................................................... rîm (n), reym (n), rîem (n), leym (n), lîm (n)ricaw (n)irin toplamak: rêm dekewtene ............... rîm dekotene, reym dekotene, rîem dekotene,

leym dekewtene, lîm dekewtenerêm bestene ................................................. rîm bestene, reym bestene, rîem bestene, leym

bestene, lîm bestenerêm cikewtene ............................................. rîm cikotene, reym cikotenerêm girewtene ............................................. rêm guretene, rêm guritene, rîm gurotene, reym

girotene, rîem giroteneirinli: rêmin, -e ..........................................rîmin (n), reymin (n), rîemin (n), leymin, -i, lîmin (n)

ricawin, -eishal: 1)emel (n)

2)çurike (m)3)virike (m) .................................................. virrike (m), virriki (m), virrik (m)4)vijike (m) .................................................. vîjîk (m)5)rîtike (m) .................................................. rîtîke (m)6)qolinc (n)7)zerreflîyayîfl (n)8)pîzeflîyayîfl (n)........................................... pîyzeflîyayîfl (n), pîzefleyîfl (n)9)pîzeroginayîfl (n) ...................................... pîyzeroginayîfl (n), pîzerogunayîfl (n)10)rêxeefltifl (n) (kaba dilde) ...................... rîexefltifl (n)11)rêxeverxodayîfl (n) (kaba dilde) ............ rîexverxwedayîfl (n)

31

Vate

12)rêxeroginayîfl (n) (kaba dilde) .............. rêxerogunayîfl (n), rîexroginayîfl (n)ishal olmak: 1)emel bîyene ...................... emel bîyayene2)çurike efltene ............................................ çurike esteneçurike kewtene3)virike efltene ............................................. virrike estene, virriki efltenevirike kewtene ............................................. virrike kotene, virriki kotene4)vijike efltene ............................................. vîjîk efltenevijike kewtene .............................................. vîjîk kotene5)rîtike efltene.............................................. rîtîke efltene, rîtîke estenerîtike kewtene .............................................. rîtîke kewtene, rîtîke kotene6)zerre flîyene .............................................. zerre flîyayene7)pîze flîyene ................................................ pîze flîyayêne, pîyze flîyayene8)pîze ro ginayene ....................................... pîze ro gunayene, pîyze ro ginayene9)rêxe efltene (kaba dilde) .......................... rîex efltene10)rêxe ver xo dayene (kaba dilde) ........... rîex ver xwe dayîne11)rêxe ro ginayene (kaba dilde) ............... rêxe ro gunayene, rîexi ri ginayîne

isilik: germij (n)............................................... germice (n), germijey (zh), garmicey (zh)isilik olma durumu: germijîyayîfl (n) ..... germicîyayîfl, garmicayîfl (n)

iflemek: mîze kerdene .................................... mîzî kerdene, mîzi kerdene, mîz kerdene, mî-jî kerdene, mîj kerdene

alt›na ifleyen: mîzker, -e ........................... mîziker, -imîzbin, -e ..................................................... mîzbi (n)gujbin, -emîzo (kaba dilde)

ifltahsızlık: bêmadîye (m) .............................. bêmadey (m), bêmadê (m)bêîfltahîye (m) .............................................. bêîfltahey (m), bêîfltahê (m)

itdirse¤i: b. arpacıkiyileflmek: wefl bîyene .................................... wefl bîyayene, wes bîyayene

bafl bîyene .................................................... bafl bîyayeneere xo ameyene ........................................... era xo amayene, era xo ameyînexo ameyene .................................................. xo amayene, xo ameyîne

kabakulak: algofle (n) .................................... algûfle (n), algueflik (n)belegofl (n) ................................................... belegûfl (n), beleguefl (n), beleguafl (n)xîyarek (n)kabakulak olmak: algofle girewtenebelegofl girewtene

32

Vate

xîyarek girewtenegofl deginayene ............................................ gûfl degunayene

kabarcık (tıpta): tulpizike (m)pelqike (m) .................................................. pilqik (m)pilike (m) ..................................................... pilik (m), pillik (m)kabarcık oluflmak (tıpta): tulpizîyayenepelqike bîyene ............................................. pilqik bîyayenepilike bîyene ................................................ pilik bîyayene, pillik bîyayenepilike dayene................................................ pilik dayene, pillik dayenekabarcık oluflturmak (tıpta): tul-piznayenepelqike kerdene .......................................... pilqik kerdenepilike kerdene .............................................. pilik kerdene, pillik kerdene

kabarmak: wefirîyayene ................................. weferîyayeneweqofîyayene ............................................... weqofyayene

kabart› (vücutta): masura (m) ....................... mastuare (n)kabartmak: wefirnayene ................................ wefernayene

weqofnayenekabız: qebz (n) ................................................ qebiz (n)kabızlık: qebzîye (m) ..................................... qebizîye (m), qebzey (m), qebzê (m)

qebzênî (m) ................................................. qebizênî (m)kabuk (yara kabu¤u): çekule (n) ................... çakule (n), çikule (n), çikuele (n), çukuele (n)

tolif (n)qafik (n)seket (n)kabuk ba¤lamak (yara için): çe-kule bestene ................................................ çakule bestene, çikule bestene, çikuele bestene,

çukuele bestenetolif girê dayene ........................................... tolif girê dayeneqafik girê dayene ......................................... qafik girê dayeneseket girê dayene......................................... seket girê dayene

kahrından ölmek: tetirxan bîyene ............... teterxan bîyayene, teterxûn bîyayîne, tetirxûn bîyayîne

kamaflmak (difl için): har bîyene ................... har bîyayenehalên bîyene ................................................ halên bîyayêneDifllerim kamaflmıfl. (Didanê mi

33

Vate

har bîyî./Didanê bîyê halênî.)kamaflmak (göz için): veflayene

Gözlerim kamaflıyor. (Çimê mi veflenê.)kambur: kuz, -e ............................................... kuiz, guiz

quliz, -exûz, -e

kamburlaflmak: kuz bîyene .......................... kuiz bîyayene, guiz bîyayenequliz bîyene .................................................. quliz bîyayenexûz bîyene .................................................... xûz bîyayene

kamburluk: kuzîye (m) ................................. kuizey (m), kuzê (m), guizê (m)qulizîye ......................................................... qulizey (m)xûzîye (m) .................................................... xûzey (m), xûzê (m)

kan: gonî (m) ................................................... gwîni (m), guwîn (m), gunî (m), guin (m),gûnî (m),gûîn (m), goyn (m), gueyn (m)

kan emici: gonîwer, -e .............................. gonewer, -e: gwîniwer, guwînwer, gûnîwer, gûîn-wer, goynwer, -e; gueynwer

kan kusmak: gonî qelibnayene ............... gûnî qelebnayene, gûnî qelevnayene, gûîn qeleb-nayene, gueyn qelebnayene

gonî vereflnayene......................................... gonî vireznayinigonî viritene ................................................. gonî viritini, gonî veritinegonî raviretene ............................................ gonî ravirêtene, gonî ravirtenegormaste teber kerdenekan toplamak: gonî deqesîyayene .......... gûnî deqesîyayenegonî qesîyayenegonî cikewtene ............................................ gûnî cikewtene... de gonî top bîyene .................................. ... de gûnî top bîyayenekan vermek: gonî dayenekan yürümek: b. kanlanmakkan yürümesi: b. kan toplamakanı dıfları akıtmak (hayvan için):gonî verradayene, gonî raverdayene,gonî verdayenekan›n› ald›rmak (hayvan için): go-nîya ... verradayeneyarada biriken irin veya kanıdıfları akıtmak: ber kerdene, der kerdene

34

Vate

yarada biriken irin veya kanındıfları çıkması: berbîyayîfl (n), derbîyayîfl (n)

kanal: kanal (n) ............................................... qenal (n)kayfla: b. heyelankanama: gonîbîyayîfl (n) ................................. gûnîbîyayîfl (n), gwînibîyayîfl (n)

gonîameyîfl (n) ............................................. gûnîamayîfl (n), gwîniameyîfl (n)kanamak: gonî bîyene .................................... gûnî bîyayene, gwîni bîyayîne

... ra gonî ameyene ...................................... ... ra gûnî amayene, ... ra gwîni ameyînekanatmak: gonî kerdene................................ gûnî kerdene, gwîni kerdene

... ra gonî ardene ......................................... ... ra gûnî ardene, ... ra gwîni ardenekanlanmak (kan yürümek): gonî de-

kewtene........................................................ gwîni dekewtene, guwîn dekotene, gûnî dekow-tene, gûîn dekotene, gueyn dekotene

kanser: rîfla merdimwere (m) ........................ rêfla merdumweri (m), rêfla mêrdimweri (m)kanser (n) .................................................... qanser (n)

kansızlık: bêgonîye (m) ................................. bêgûnîyey (m), bêgûînê (m), bêguwînê (m), bêgwî-ney (m), bêgueynê (n)

kansızlık (tıpta): kêmgonîye (m)kara yara: b. flark çıbanıkarakabarcık: rîfla sîyaye (m) ........................ rîfla sey (m), rêfla sîyay (m)karahumma: b. tifokarayanık: b. karakabarcıkkarın a¤rısı: dejê pîzî (n) ............................... decê pîzî (n), dezê pîzî (n)

pîzedej (n) ................................................... pîzedec (n), pîzedez (n)dejê zerreyî (n) ............................................ dejê zerrî (n), decê zerrî (n), dezê zerrî (n)zerredej (n) .................................................. zerredec (n), zerredez (n)tewayîflê pîzî (n)

karnı a¤rımak: pîze girewtenepîze dejayene ............................................... pîze decayene, pîze dezayenezerre girewtene ............................................ zerre girotene, zerre guretene, zerr gurewtene,

zêrr girotenezerre dejayene ............................................. zerre decayene, zerre dezayene

kas: masûlkeyî (zh) .......................................... masulkey (zh)edaleyî (zh) .................................................. adaleyî (zh)

kas›nç: b. krampkaybetme: vîndîkerdifl (n) ............................. vînîkerdifl (n), vînkerdifl (n)

35

Vate

kaybetmek: vîndî kerdene............................. vînî kerdene, vîn kerdenekazıklıhumma: b. tetanoskel: keçel, -e

gurrî, -yekirr, -e

kellik: keçelîye (m) ......................................... keçeley (m), keçelê (m)gurrîyîye (m) ................................................ gurrîyey (m)kirrîye (m)

kemik tüberkülozu: b. kemik veremikemik veremi: êlancuxa kere (m) ................ alîcux (m), enclur (m)kırgınlık (vücutta): 1)qesîyayîfl (n)

2)qerimîyayîfl (n) ......................................... qeremîyayîfl (n)kırık: flikite (n), flikîyaye (n)

flikita (m), flikîyaya (m), flikîyayîye (m)kırıklık (vücutta): b. kırgınlık (vücutta)kısırlık (hayvan için): estewrinîye (m) .......... estewriney (m), estowriney (m), astoriney (m),

astorinê (m)estewrinênî (m)

kızamık: surince (m) ...................................... sûrinci (m), sorinci (m), suirinc (m), surij (m), sirunç (m)

surekî (zh)kızamı¤a yakalanmak: surince vetene .. sûrinci vetene, sorinci vetene, suirinc vetene, surij

vetene, sirunç vetenesurekî vetenekızamık geçirmek: surince vetene ......... surinci vetene, sorinci vetene, suirinc vetene, surij

vetene, sirunç vetenesurekî vetene

kızılyara: b. flirpençekızılyörük: b. yılancıkkoku: boye (m) ............................................... bo (m), buy (m), bîye (m)

bîne (m) ....................................................... bîhne (n)helm (n) .......................................................kötü koku: helhele (n)

kolera: kolera (m)kolik (tıpta): tîre (m) ...................................... tîri (m)koma: koma (m)

komada olmak: koma de bîyene

36

Vate

komaya girmek: koma de bîyenekovma: fetilnayîfl (n) ....................................... fetelnayîfl (n), feletnayîfl (n)kovmak: fetilnayene ....................................... fetelnayene, fetelnayêne, feletnayenekovalama: fetilnayîfl (n) .................................. fetelnayîfl (n), feletnayîfl (n)

serebisernayîfl (n)kovalamak: fetilnayene .................................. fetelnayene, fetelnayêne, feletnayene

serebisernayenekoyak: b. vadikötü: xirab, -e ................................................... xirab, -ekötüleflmek (hastalık için): xirab bîyene ...... xirab bîyayene

giran bîyene ................................................. giron bîyayene, giro bîyayene, girûn bîyayene,girû bîyayene

kramp: kramp (n)kuduz (hastalı¤ı): har (n)

qudiz (n)kuduz (kudurmufl olan): har, -e

harbîyaye (n), harbîyaya (m), harbî-yayîye (m)

kudurganlık: harîye (m) ................................ harey (m), harê (m)haranîye (m) ................................................ harenîye (m), harênî (m), harên (m)

kudurmak: har bîyeneharanîye kewtene ........................................ harenîye kewtene, harênî kewtene, harên kewteneharanîye era ci kewtene .............................. harenîye era ci kewtene, harênî era ci kewtene,

harên era ci kewteneharanîye era ser kewtene ............................ harenîye era ser kewtene, harênî era ser kewtene,

harên era ser kewtenekulakları çınlamak: goflî reqayene

goflî çeqayenegoflî vingayeneKulaklarım çınlıyor. (Goflê mi reqenî/çeqenî/vingenê.)

kulunç: qolinc (n)kurt: b. ba¤ırsak kurdukuru: ziwa, -ye ................................................. zuwa, zuya, juya, jiwakusmak: qelibnayene ..................................... qelebnayene, qelevnayene

ben kustum: mi qelibna ........................... mi qelebna, mi qelevnavereflnayene ................................................. vireznayiniben kustum: mi vereflna

37

Vate

viritene ......................................................... viritini, veritineraviretene ..................................................... ravirêtene, ravirtene

kusmuk: qeleb (n) .......................................... qelb (n)virite (n) ....................................................... verite, virec (n)viritifl (n) ....................................................... virtifl (n), veritifl (n)

kusulan kan: gormaste (m) .......................... gormastî (m), golmaste (m)Kan kusas›n. (Ti gormaste teber kî.)

kuflpalazı: b. difterilav: lav (n)

lav püskürmesi: pijiqîyayîflê lavî (n)lav taflması: serdeflîyayîflê lavî (n) ............ serdifleyîflê lavî (n)

lekelihumma: b. tifüsliman: lîman (n)malarya: b. sıtmamantar (bitkisi): sung (n) ............................... sûng (n), sêng (n)

kufkarike (m) ............................................... kuwarik (m)patike (m) .................................................... patiki (m)

mantar hastal›¤›: nezil (n)ayak mantarı: nezilê lingan (n) ............... nezilê lingon (n), nezilê lingûn (n)bafl mantarı: nezilê sarî (n) ...................... nezilê sarî (n)el mantarı: nezilê destan (n) .................... nezilê deston (n), nezilê destûn (n)

mayasıl: b. egzamameftun: b. tutkunmenenjit: menenjît (n)merkez: merkez (n)mesane: b. sidik torbas›meydan: raflte (n) ........................................... raste (n), rast (n), reflt (n)

qad (n)meydan (n) .................................................. meydon (n), meydo (n), meydûn (n), meydû (n)

mıntıka: mintiqa (m)özerk mıntıka: mintiqaya otonome (m)

mide: made (n)mide a¤rısı: dejê madeyî (n) .................... dejê madî (n), dejê mîdî (n), decê madî (n)mide krampı: krampê madeyî (n) ........... krampê madî (n)tîra madeyî (m) ............................................ tîra madî (m)mide buland›rmak: qelbê ... ardene

38

Vate

zerre têwfîstenezerre têwkerdenezerre hurê fîstenezerrî têwdayene ........................................... zerri têdayene, zerre tîyodayenezerrî qelibnayene ......................................... zerri qelebnayenemidesi bulanmak: qelbê ... ameyene ..... qelbê ... hameyîneMidem buland›. (Qelbê mi ame.)zerre têwkewtenezerre hurê kewtenezerrî têwdîyayene ........................................ zerri têdîyayene, zerre tîyodîyayenezerrî qelibîyayene ........................................ zerri qelebîyayene, zerre qelebîyayeneMidesi bulanmıfl. (Zerrîya ey têw-dîyaya./Zerrîya ey qelibîyaya.)

migren: mîgren (n)milat: rojê bîyayîflê Îsayî, mîlad (n)

milattan önce: Îsayî ra vermilattan sonra: Îsayî ra pey

miskin hastalı¤ı: b. cüzammiskin illeti: b. cüzammuhacir: macir, -e ........................................... macîr, merjîr, -i

muhacir nüfus: nufuso macir (n)muhacirlik: macirîye (m) .............................. macirey (m), macîrey (m), macîrê (m), merjîrey (n)musluk: çirre (m), musluxe (m) .................... muslux (n)mülteci: bextwafltox, -e, multecî, -yemünevver: roflnvîr, -enas›r: deq (n)

cedew (n)nasir (n)

nas›rlanmak: deqayenecedew bîyenenasir girêdayene

nefes: cîf (n)helm (n)boye (m) ...................................................... buy (m), bîye (m)bîne (m) ....................................................... bîhne (n)nefes (n)

39

Vate

solix (n)nefes almak: cîf girewtene ....................... cîf giroteneboye girewtene ............................................ buy gurotene, bîye girotenebîne girewtene ............................................. bîhne guretenenefes girewtene ........................................... nefes guretene, nefes girotenesolix girewtene............................................. solix guretenenefes borusu iltihabı: xirtik (n)nefes darlı¤ı: tirnefes (n)nefes vermek: cîf dayeneboya xo verra dayene .................................. buyey xwe verra dayene, bîyê xwe verra dayenebîne dayene ................................................. bîhne dayenenefes dayenesolix dayenenefesi kesilmek: cîf peysayene, ne-fes peysayenecîf piro peysayene, nefes piro peysayenecîf birîyayene, nefes birîyayenecîf gêrîyayene, nefes gêrîyayenecîfê ... arê ro pêflîyayenenefes ro ... gêrîyayene ................................. nefes ro ... cêrîyayenebîne çikîyayene ............................................ bîhne çikîyayenebîne ro ... çikîyayene ................................... bîhne ro ... çikîyayenenefesi tıkanmak: b. nefesi kesilmeknefesi tutulmak: b. nefesi kesilmek

nehir: b. ırmaknezle: harsime (m)

harîge (m)nezle (n)

nöbet: b. ateflli hatalık nöbetinur: 1)rofln (n) ................................................. rosn (n), rûfln (n), ruefln (n), ruafln (n)

2)roflt (n) ...................................................... rost (n), rueflt (n), rêflt (n)3)roflna (m) .................................................. rûflna (m), rueflna (m)4)rofltî (m) ................................................... roflte (m), roste (m), ruefltî (m)5)nur (n)göz nuru: roflnaya çimî (m) ...................... roflna çimî (m), rûflna çimî (m), roflnay çimî (m),

rueflnê çimî (m), ruaflney çimî (m), ruaflnê çimî (m)

40

Vate

rofltîya çimî (m)nüfus: nufus (n)nüzul: b. felçokyanus: okyanûs (n) ..................................... oqyanûs (n)olma: bîyayîfl (n) .............................................. beyîfl (n)olmak: bîyene .................................................. bîyayene, bîyayêne, bîyayine, beyene (beyîfl)oluk: çirre (m), çiraneke (m) ......................... çiraniki (m), çuraneke (m), çuraneki (m), çurani-

ki (m), çurniki (m); çirrike (m); çurane (m), çura-ni (m); çirtan (n), çirtike (m), çirtiki (m)

otonom bölge: mintiqaya otonome (m)öç: heyf (n) ....................................................... hêyf (n), hêf (n)

öç almak: heyf girewtene .......................... hêyf guretene, hêf giroteneö¤leden önce: 1)verê tefltareyî (n) ............... verî têfltarî (n), verê tafltarî (n)

tefltareyî ra ver ............................................. tefltarî ra ver, têfltarî ra ver2)verê perojî (n)perojî ra aver ................................................ perojî ra avê3)verê nêmroje (n) ...................................... vêr nêmrueci (n), vêr nêmruej (n), vêr nîmroj (n),

verî nîmeroc (n), verî nîmrueci (n)nêmroje ra ver ............................................. nêmrueci ra ver, nêmruej ra ver, nîmroj ra ver,

nîmeroc ra ver, nîmrueci ra ver4)mîyanê rojî ra ver ..................................... mîyonî rojî ver, mîyonî ruecî ver5)verê dihîre (n)6)hela sibayî (m) .......................................... heley sibay (m), helê sibay (m)hela nimajî (m) ............................................ heley nimacî (m), hula nimajî (m), hila nimajî (m)hela flewrayî (m) .......................................... hela flewray (m)7)danê flodirî (n) ......................................... danê sodirî (n)danê flewdirî (n)8)cemê flodirî (n) ........................................ cemê sodirî (n)cemê sibayî (n) ............................................ cêm sibay (n), cimî sibay (n)

ö¤leden sonra: 1)badê tefltareyî (n) ............. badî têfltarî (n), badê tafltarî (n)tefltareyî ra pey ............................................ tefltarî ra pey, têfltarî ra pey2)peyê perojî (n)perojî ra dime .............................................. peroj ra dime, perojî ra dimaperojî ra tepîya ............................................. perojî ra tepya3)badê nêmroje (n) ..................................... badî nêmrueci (n), badî nêmruej (n), badî nîm-

roj (n), badî nîmeroc (n), badî nîmrueci (n)

41

Vate

nêmroje ra pey ............................................ nêmrueci ra pê, nêmruej ra pey, nîmroj ra pey, nîmeroc ra pey, nîmrueci ra pê

4)mîyanê rojî ra pey .................................... mîyonî rojî pey, mîyonî ruecî pey5)badê dihîre (n)6)hela flanî (m) ............................................ heley flonî (m), heley flûnî (m), helê flûnî (m)hela êreyî (m) ....................................... heley yerî (m), hela yerî (m), hula êrî (m), hila êrî (m)7)danê flanî (n) ............................................ danê sanî (n), danê sonî (n)8)cemê flanî (n) ........................................... cêm flonî (n), cimî flonî (n), cemê sanî (n), ce-

mê sonî (n)öksürmek: kuxayene ...................................... kuxayêne, kixayene

kulhayene ..................................................... kilhayenebalgamlı öksürmek: kulxayene .............. kilxayene

öksürük: kuxike (m) ...................................... kixik (n), kuxî (m)kulhe (n) ...................................................... kulhi (n), kilhi (n)balgamlı öksürük: kulxî (m) ................... kilxî (m)

ölüm döfle¤inde olmak: b. can çekiflmeköt: zerdawe (m)ötürük: b. ishalözerk: otonom, -e

özerk bölge: mintiqaya otonome (m)özerklik: otonomî (m)özerklik yanlısı: otonomîst, -epatlama: teqayîfl (n)patlamak: teqayenepatlatma: teqnayîfl (n)patlatmak: teqnayenepeklik: b. kabızpiflik: fleliqîyaye (n) ......................................... fleleqîyaye (n), seleqîyaye (n)

fleliqîyaya (m), fleliqîyayîye (m) .................. fleleqîyaya (m), seleqîyayîye (m)piflik olmak: fleliqîyayene ......................... fleleqîyayene, seleqîyayene, seleqîyayêne

püskürme: pijiqîyayîfl (n)püskürmek: pijiqîyayenepüskürtme: pijiqnayîfl (n)püskürtmek: pijiqnayenerengi atma: fetilîyayîfl (n) ............................... fetelîyayîfl (n)rengi atmak: gêrayene ................................... geyrayene

42

Vate

fetilîyayene ................................................... fetelîyayene, fetelîyayênerengi kaçma: b. rengi atmarengi kaçmak: b. rengi atmakrengi uçma: b. rengi atmarengi uçmak: b. rengi atmakromatizma: hewa (n) ..................................... hawa (n)

va (n)suzî (n) ......................................................... sujî (n)romatîzma (n)

romatizmalı: hewayin, -e ............................... hawayin, -ivayin, -eromatîzmayin -eromatizmalı olmak: hewayin bîyene ..... hawayin bîyayenehewa dekewtenevayin bîyeneromatîzmayin bîyene

ruh: ruh (n) ...................................................... rûh (n), ro (n)ruh hastalı¤ı: nêweflîya psîkolojîke (m)

nêweflîya ruhî (m)ruh hastalı¤ı (bir çeflidi): cinîkewtifl (n)ruhsal kriz: krîzo psîkolojîk (n)krîzo ruhî (n)

safra: b. ötsalgın hastalık: jan (n) .................................. ja (n); jon (n), jo (n); jûn (n), jû (n); zan (n),

zon (n), zo (n), zûn (n), zû (n)çorr (n)salgın hastalı¤a yakalanmak: jan de-kewtene........................................................ jûn dekotenejan vetene ..................................................... jûn veteneçorr dekewtene ........................................... çorr dekotene

sancı: tewe (m) ................................................ tewi (m), tow (m), to (m)tîre (m) ......................................................... tîri (m)sancî (n) ....................................................... sanci (n), sancu (n), sonci (n), sûnci (n), sûnçi (n)sancı vermek: b. sancımaksancısı tutmak: sancî girewtene

sancılanmak: tîre dekewtene ........................ tîri dekewtene

43

Vate

sancımak: tîre kerdene .................................. tîri kardenesancî kerdene............................................... sanci kerdene, sancu kerdene, sonci kerdene, sûn-

ci kerdene, sûnçi kerdenesara: epîlepsî (m)

sara (m)saralı: epîlepsîyin, -e

sarayin, -esarılık: zerik (n) .............................................. zerk (n), zeriki (m)

sarılık olmak: b. sar›l›¤a yakalanmaksar›l›¤a yakalanmak: zerik bîyene ......... zerk bîyayene

satlıcan: satilcan (n) ........................................ satilcûn (n), satlecan (n), satrecan (n)sedef hastalı¤ı: sedef (n)se¤irmek (göz için): efltene

Gözüm se¤iriyor. (Çimê mi erzeno.)sel: laser (n) ...................................................... lasêr (n), lafler (n), laflêr (n)

lehî (n)sêl (n) ........................................................... flêl (n)

sene: serre (m)ses k›s›kl›¤›: xizik (n) ..................................... xiziki (m), xizi (m)

vengkewtifl (n) ............................................. vengkotifl (n)qirikedekewtifl (n) ....................................... qirridekewtifl (n), qirrikidekotifl (n)ses kısılması: vengkewtifl (n) ................... vengkotifl (n)qirikedekewtifl (n) ....................................... qirridekewtifl (n), qirrikidekotifl (n)xizikbîyayîfl (n) ............................................. xizikibîyayîfl (n), xizibîyayîfl (n)

sesi kısılmak: veng kewtene ......................... veng koteneqirrike dekewtene ....................................... qirri dekewtene, qirriki dekotenexizik bîyene .................................................. xiziki bîyayene, xizi bîyayene

seven: 1)sînayox, -e; sînitox, e2)heskerdox, -e ............................................ haskerdox, -e

sevgi: 1)heskerdifl (n) ..................................... haskerdifl (n)2)sînayîfl (n)3)hes (n)

sevgili: 1)sînaye (n), sînaya (m), sînayîye (m)sevgili kardeflim: birayê mino sînaye2)heskerde (n); heskerda (m), heskerdîye (m)3)waflte (n), waflta (m); wafltîye (m)

44

Vate

Sevgilim yar›n gelecek. (Wafltaya mi meflte yena.)4)yar, -e

sevme: 1)sînayîfl (n), sînitifl (n)2)heskerdifl (n) ............................................ haskerdifl (n)3)zerrîdekewtifl (n), zerrîcikewtifl (n)4)zerrîdevistifl (n), zerrîcifîfltifl (n)5)zerrîpiranayîfl (n)6)zerrîcikerdifl (n)

sevmek: 1)sînayene, sînitene2)hes kerdene.............................................. has kerdene3)zerrî dekewtene, zerrî cikewtene ........... zêrr cikoteneZîne Mem'i sevmiflti. (Zerrîya Zî-ne dekewtibî Memî.)4)zerrî devistene, zerrî cifîfltene ................. zerri devisteneMem Zîne'yi sevmifl. (Memî zer-rî devista Zîne.)5)zerrî piranayeneFerhat fiirine'yi sever. (Ferhad zer-rî nano fiîrine ra.)6)zerrî cikerdene

s›¤›n›k: bextwafltox, -e, multecî, -yes›¤›r vebas›: çorr (n)sınır: 1)taxim (n) ............................................. toxim (n)

2)sînor (n) .................................................... sîndor (n), flîndor (n), flundor (n)3)hudud (n) ................................................. hidud (n), hudid (n)

sırt a¤rısı: dejê pifltî (n).................................. dejê pafltî (n), decî paflt (n), dezê pifltî (n)tîra pifltî (m) ................................................. tîra pafltî (n)fliddetli sırt veya bel a¤-rısı: nekse (m) ............................................ neksi (m), neks (m)firke (n) ........................................................ firk (m)

sıtma: 1)ta (n)2)tewranîye (m) ........................................... têwranîye (m)s›tma tutmak: b. s›tmaya yakalanmaks›tmaya yakalanmak: ta girewtene ........ ta girotene, ta gurotenetewranîye girewtene .................................... têwranîye guretenetewranîye kewtene ...................................... têwranîye kotene

45

Vate

tewranîye pira nîfltene ................................. têwranîye pira nîsteneO s›tmaya yakalanm›fl. (Ey ta gi-rewto./Ey tewaranîye girewta.)sıtma nöbeti: 1)tewe (m) ......................... tewi (m), tow (m), to (m)2)lerze (m) ................................................... lerzi (m), lerz (m)sıtma nöbetine tutulmak: tewe gi-rewtene ........................................................ tewi girotene, tow girotene, to girotenelerze girewtene ............................................ lerze guretene, lerzi girotene

sıtmal›: tayin, -etewran, -e ..................................................... têwran, -e

s›y›rmak (deri vb. için): teriflnayene ............. tereflnayeneselixnayene .................................................. selexnayenesero kerdeneserde kerdenexaz kerdene

sıyrılmak (deri vb. için): teriflîyayene ........... tereflîyayeneselixîyayene .................................................. selexîyayenesero flîyene ................................................... sero flîyayeneserde flîyene ................................................. ser de flîyayeneserde bîyene ................................................ ser de bîyayenexaz bîyene .................................................... xaz bîyayene, xaz bîyayêne

sızı: jan (n) ....................................................... ja (n); jon (n), jo (n); jûn (n), jû (n); zan (n),zon (n), zo (n), zûn (n), zû (n)

tîre (m) ......................................................... tîri (m)suzî (n) ......................................................... sujî (n)

sızlamak: tîre kerdene.................................... tîri kardenetîre dekewtene ............................................. tîri dekotenejan dayene .................................................... zan dayene, zon dayêne, jan dayêne, jûn dayenejan kerdene .................................................. jûn kardenejan dekewtene ............................................. jûn dekotene

sidik: mîze (m) ................................................ mîzî (m), mîzi (m), mîz (m), mîjî (m), mîj (m)sidi¤ini tutam›yan: kelmîz, -e

mîzoruk, -e ................................................... mîzurik, -esidik torbas›: mîzoruk (n) ........................ mîzurik (n)

si¤il: 1)birke (m).............................................. birki (m), birk (m)2)balûge (m) ................................................ balûg (m), baluge (m)

46

Vate

3)sîngile (m)sinüzit: sînuzît (n)sinüzitli: sînuzîtin, -esiroz: sîroz (n) ................................................. flîroz (n)sirozlu: sîrozin. -e ............................................ flîrozin, -esivilce: pizrike (m) .......................................... pizruge (m), pizik (m), pisuge (m), pusik (m), pi-

jik (m), bizruki (m), buzriki (m), bezrike (m),bezriki (m), bezrik (m), bizir (m), bizmiki (m)

so¤uk almak: b. üflütmeksolucan: b. ba¤ırsak solucan›, yer so-

lucanısoluk: b. nefes

soluk almak: b. nefes almaksoluk borusu iltihabı: b. nefes bo-rusu iltihabısoluk vermek: b. nefes vermeksolu¤u kesilmek: b. nefesi kesilmeksolu¤u tıkanmak: b. nefesi tıkanmak

soyulmak (deri, kabuk vb. için): se-ro flîyene ....................................................... sero flîyayeneteriflîyayene .................................................. tereflîyayene

su: awe (m), awi (m)acı su: awa tale (m); awa cale (m)tuzlu su: solawe (m) .................................. solaw (m), suelaw (m)awa soline (m) ............................................. awa suelin (m), awa sualin (m)awa florre (m) .............................................. awa sorre (m), awa fluarr (m)yeraltı suları: awê binerdî (zh) ................ awê binherdî (zh), awê binhardî (zh)

suçiçe¤i: mîrkutikî .......................................... nîrkutikî (zh), nikotik (zh), nikurtikî (zh)çirxazî (zh) ................................................... çilxazî (m)suçiçe¤i ç›karmak: mîrkutikî vetene ...... nîrkutikî vetene, nikotik vetene, nikurtikî veteneçirxazî vetene ............................................... çilxazî vetene

suni sınır: b. yapma sınırsürgün: b. ishalflap hastal›¤›: 1)tebaq (n) .............................. tebeq (n), tebax (n), tavaq (n), debax (n), da-

vax (n), dawax (n)2)zerik (n) .................................................... zerk (n)

47

Vate

flarbon: b. karakabarcıkflark ç›ban›: rîfla serre (m) ............................. rêfla serri (m)

kergane (m)flelale: çirr (n), çirtan (n)flerit: b. tenyaflıklak olmak: tulpizîyayene

pelqike bîyene ............................................. pilqik bîyayenepilike bîyene ................................................ pilike bîyayenepilike dayene

flirpençe: flîrpence (n)fliflirmek: masnayene ...................................... mosnayene

pendusnayene ............................................. pandusnayene, pindosnayenenexifnayene .................................................. nexefnayenenepixnayene................................................. nepexnayenewefirnayene ................................................. wefernayeneva kerdene ................................................... va kardenezepiknayenezep kerdene ................................................. zep kardene

fliflmek: masayene ........................................... mosayenependusayene................................................ pandusayene, pindosîyenenexifîyayene ................................................. nexefîyayenenepixîyayene ................................................ nepexîyayenewefirîyayene ................................................. weferîyayenewepindofîfltene ............................................ wepindofîyeneva bîyene ...................................................... va bîyayenezepikîyayenezep bîyene .................................................... zep bîyayene

takımadalar: komgirawî (zh)tansiyon: tansîyon (n)

düflük tansiyon: tansîyono kewte (n)tansîyono nizm (n) ...................................... tansîyono nimz (n)yüksek tansiyon: tansîyono berz (n)

Tanrı: 1)Homa (n) ........................................... Hûmay (n)2)Ellah (n), Olî (n)....................................... Ella (n), Ela (n), Allah (n), Alla (n), Ala (n)3)Heq (n) ..................................................... Haq (n)

taflma: serdeflîyayîfl (n) ................................... serdifleyîfl (n)

48

Vate

taflmak: serde flîyene ...................................... serdi flîyayenetavukkaras›: flewflî (m) .................................. flowflî (m), flowfl (m)

kortawixe (m) .............................................. kortawix (m)tavukkaras› hastal›¤›na yakalan-mak: flewflî bîyene ...................................... flowflî bîyene, flowfl bîyene

tayyare: b. uçaktayyare meydanı: b. havaalanı

temel: binge (n)bingeyên, -e

temriye: mijlorek (n) ...................................... mijloreki (m), mijlor (n), mijlewr (n), mijlok (n), miclore (n), miclok (n)

tentürdiyot: tenturdîyot (n) .......................... tentirot (n), tonturot (n), tontirot (n), tontur (n)tenya: mele (n)

pepik (n)marê zerrî (n) .............................................. marî zerrî (n)

ter: ereq (n) ...................................................... erq (n), areq (n), araq (n), ariq (n)ter dökmek: ereq rokerdene ................... erq rokerdene, areq ruekerdene, araq rokerde-

ne, ariq rokerdenetercüme: çarnaye (n); çarnaya (m), çarnayîye (m)

tadaye (m); tadaya (m), tadayîye (m)tercume (n, m)tercüme etme: çarnayîfl (n)tadayîfl (n)tercumekerdifl (n)tercüme etmek: çarnayenetadayenetercume kerdene

terlemek: ereqîyayene .................................... erqîyayene, areqîyayene, araqîyayene, ariqyayeneereq vetene .................................................. erq vetene, areq vetene, araq vetene, ariq veteneereq dayene ................................................. erq dayene, areq dayene, araq dayene, ariq dayeneereq efltene .................................................. areq efltene, araq estene, ariq efltene

terletmek: ereqnayene ................................... erqnayene, areqnayene, araqnayene, ariqnayeneereq civistene

tetanos: tetanos (n)tifüs: hal (n), tîfus (n)tifo: tîfo (n)titreme: lerze (m) ........................................... lerzi (m), lerz (m)

49

Vate

recif (n) ........................................................ recef (n), rejef (n), recfi (m), reffli (m)lerzîyayîfl (n) ................................................ lerzayîfl (n)recifîyayîfl (n) ............................................... recefîyayîfl (n), rejefîyayîfl (n),rêcifyayîfl (n),

refflîyayîfl (n)titremek: lerzîyayene ...................................... lerzayene, lerzayêne, lerzayeni

recifîyayene .................................................. recefîyayene, recefîyayêne, rejefîyayene, rêcifya- yene, refflîyayîne

titreflmek: lerze dekewtene ........................... lerzi dekewtene, lerz dekewtenerecif dekewtene ........................................... recef dekewtene, recef dekotene, recfi dekew-

tene, reffli dekewtenetitretmek: lerznayene ..................................... lerzaynayene, lerznayêne, lerznayeni

recifnayene................................................... recefnayene, rêcifnayene, refflnayînetopal: leng, -etopallamak: lengayenetoplum: komel (n)toplumsal: komelkîtoprak aflınması: erozyon (n)toprak kayması: b. heyelantrahom: trahom (n)tutkun: bengîn, -e ........................................... bengîtutulmak (el, ayak vb. için): gîrîyayene......... gêrîyayene, cêrîyayêne

pede gîrîyayîfl ............................................... pede gêrîyayenetuzlu: solin, -e .................................................. suelin, sualin

florr, -e .......................................................... sorr, -e, fluarrtuzlu göl: gola soline (m).......................... guela sueline (m), guela sualine (m)gola florre (m) .............................................. guela fluarr (m)tuzlu su: solawe (m) .................................. solaw (m), suelaw (m)awa soline (m) ............................................. awa suelin (m), awa sualin (m)awa florre (m) .............................................. awa sorre (m), awa fluarr (m)

tüberküloz: b. veremkemik tüberkülozu: b. kemik veremitümör: b. uruçak: teyara (m) .............................................. teyera (m), tera (m), tîyare (n)

uçak alanı: b. havaalanıuçuk: wedaye (n); wedaya (m), wedayîye (m)

wefîflte (n); wefîflta (m), wefîfltayîye (m)

50

Vate

uçuklamak: wedayeneDuda¤›n uçuklam›fl. (Lewê to we-da yo./Lewê to dayo we.)wefîflteneteber dayene

ur: rîfle (m) ....................................................... rîfl (m), rîyfl (m), ris (n), rêfli (m)birka xiflne (m) ............................................ birka xiflni (m)tumor (n)

uyuflma: 1)kungbîyayîfl (n)2)engilisîyayîfl (n) ........................................ ingilisîyayîfl (n)3)çengizîyayîfl (n)4)pîrikinbîyayîfl (n)

uyuflmak: 1)kung bîyene ............................... kung bîyayîne2)engilisîyayene ........................................... ingilisîyayene3)çengizîyayene4)pîrikin bîyene ........................................... pîrikin bîyayene

uyuflturma: 1)kungkerdifl (n) ........................ kungkardifl (n)2)engilisnayîfl (n) ......................................... ingilisnayîfl (n)3)çengiznayîfl (n)4)pîrikinkerdifl (n)

uyuflturmak: 1)kung kerdene ....................... kung kardene2)engilisnayene............................................ ingilisnayene3)çengiznayene4)pîrikin kerdene

uyufluk: kung, -epîrikin, -e

uyuflukluk: kungîye (m) ................................ kungey (m)kungênî (m)pîrikinîye (m)pîrikinênî (m)

uyuz: gerr (n) ................................................... gîyarr (n)uyuz (uyuz hastalı¤ına tutulmufl

olan): gerrin, -e ............................................ gîyarrin, -euyuz olmak: gerr vetene .......................... gîyarr vetenegerrin bîyene ................................................ gerrin bîyayene

uzun: derg, -e ................................................... darg, -i

51

Vate

ülser: ulser (n)üflütme: serdgirewtifl (n) ................................ sardgirewtifl (n), serdgirotifl (n), serdgurewtifl (n),

serdgurotifl (n), serdguretifl (n), serdguretis (n)serddeçîyayîfl (n) ......................................... serdeçîyayîfl (n)

üflütmek: serd girewtene ............................... sard girewtene, serd girotene, serd gurewtene,serd gurotene, serd guretene

serdde çîyayene ........................................... serde çîyayênefazla üflümekten dolay› afl›r› üflüyüps›zlamak (el vb. için): misyel bîyene ........ misyel bîyayînejan dekewtene ............................................. jûn dekotene, zon cikewteneserd ra veflayene .......................................... serd ra vêflayene, serd ra vêsayene

üzüntüden ölmek: b. kahrından ölmekvadi: 1)newale (m) .......................................... newali (m)

2)dole (m).................................................... doli (m)3)gelîye (m)4)cêvî (m)

vakit: b. zamanvaflak: wefleq, -eveba: weba (m)

s›¤›r vebas›: çorr (n)verem: werem (n), tuberkuloz (n)

kemik veremi: êlancuxa kere (m) ........... alîcux (m), enclur (m)volkan: volkan (n)volkanik: volkanin, -e; volkanîk, -eyanarda¤: volkan (n)

yanarda¤ depremi: erdlerzo volkanîk (n)yanarda¤ patlaması: teqayîflê volkanî (n)yanarda¤ püskürmesi: pijiqîyayîflê volkanî (n)

yang›: b. iltihapyangılanmak: b. iltihaplanmakyang›l›: b. iltihaplıyanıkara: b. karakabarcıkyapma sınır: 1)taximo viraflte(n) .................. toximo viraflte (n)

2)sînoro viraflte (n) ..................................... sîndoro viraflte (n), flîndoro viraflte (n)yar: 1)birak, -e

2)dost, -e

52

Vate

3)yar, -eyara: 1)birîne (m) ............................................ birîni (m)

2)dirbete (m) ............................................... dirbeti (m), dirvete (m), dilvet (m)3)darbe (m) ........................................... darbi (m), darb (m), darv (m), derbi (m), derve (m)4)rîfle (m) ..................................................... rîfl (m), rîyfl (m), ris (n), rêfli (m)5)kule (m) .................................................... kuli (m), kul (m)

yaralı: 1)birîndar, -e ........................................ birîndari (m)2)dirbetin, -e ................................................ dirbetini (m), dirvetin, -e, dilvetin (n)3)darbice (n), darbica (m) .......................... darbicê (m)

yaralı adam: merdimo darbice4)rîflin, -e ...................................................... rêflin, -i5)kulin, -e

yarasa: flewflewoke (m)................................... flewflewiki (m), sewsewike (m)baçirmoke (m)

yarılmak (deri vb. için): terikîyayene ............ terkayenefleqîyayene .................................................... fleqayeneqeliflîyene ..................................................... qeliflîyayeneraqilaflîyene .................................................. raqilaflîyayeneqeflerîyayene ................................................ qeflerîyenefetiqîyayene .................................................. feteqîyayene, feteqayene

yarmak (deri vb. için): fleqnayeneqeliflnayeneraqilaflnayeneteriknayene ....................................................... terknayeneqeflernayeneyatalak olmak: dest û lingî ra birîyayenedest û pay ra kewteneyayla: ware (n)

zozan (n) ...................................................... zozon (n), zozo (n), zûzûn (n), zûzû (n)yazık: heyf (n) ................................................. hêyf (n), hêf (n)yengeç: kerkince (m) ...................................... kerkinci (m), kerkenci (m), kirkinci (m)

çarpencike (m)yer: 1)ca (n)

2)erd (n) ...................................................... herd (n), hard (n)yer solucanı: malik (n)kile (m) ........................................................ kili (m), killi (m)

53

Vate

kila binê erdî (m)......................................... kila binê ardî (m), killa binê ardî (m)çêle (n)marê flilîye (n)soxulcan (n)

yeraltı: binerd .................................................. binherd (n), binhard (n)yeraltı suları: awê binerdî (zh) ................ awê binherdî (zh), awê binhardî (zh)

yıl: serre (m)artık yıl: serra derge (m)

y›lan: mar, -e .................................................... mor, -eyılancık (hastalı¤ı): êlancuxe (m) .................. îlancuxi (m), alancuxe (m),aluncuk (m),alacuxe (m)yıldönümü: serrgêre (m)

Hasan'ın ölüm yıldönümü: serr-gêra mergê Hesenî

yön: het (n), cîhet (n)ana yönler: hetê bingeyênî (zh)cîhetê bingeyênî (zh)ara yönler: hetê mîyanênî (zh)cîhetê mîyanênî (zh)

yunus balı¤ı: delfîn (n)yüksek: berz, -e ............................................... barz, -iyüz: 1)rî (n)

2)ser (n)denizin yüzü: serê deryayî (n)

yüzyıl: seserre (m)zaman: 1)dem (n) ........................................... deme (n)

2)taw (n)3)hing (n) ..................................................... hêne (m)4)zeman (n) ................................................. zema (n); zaman (n), zama (n);zemon (n), zemo;

zemûn (n); zemû (n); zimûn (n)5)wext (n) .................................................... waxt (n)6)mehal (n) .................................................. mehel (n), mihal (n), mehlan (n)7)çax (n)

zatülcenp: b. satlıcanzatürre: zature (n)zebra: zebr (n), zebra (m)zehir: jehr (n) .................................................. jahr (n), jar (n)

54

Vate

jehrî (m) ....................................................... jahrî (n), jarî (n)zehîr (n) ....................................................... zeher (n), zehr (n), zeyîr (n), zêyîr (n)axû (n) .......................................................... axu (n)yılan zehiri: jehrîya marî (m) ................... jahrîya marî (m), jarîya marî (m)

zehirlenmek: jehrî kewtene .......................... jahrî kewtene, jarî kotenejehr werdene................................................ jahr werdene, jar wardenejehrî werdene............................................... jahrî werdene, jarî werdenezehîr werdene .............................................. zeyîr werdene

zelzele: b. depremzürafa: zuraf (n), zurafa (m)

55

Vate

Weflanên Avesta (Avesta Yayınları) aflmatemmuze ya 2001î de, Îstanbul de, bi nameyê”Türkçe-Kirmancca (Zazaca) Sözlük & Kır-mancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük” ferhengêkonewe weflana (neflr kerd). Seke nameyê ey ra zîfam beno, nê kitabî de hem qismê kirmanckî-tirkî hem zî qismê tirkî-kirmanckî esto. ”GrubaXebate ya Vateyî” no ferheng amade kerdo û biardimê Vateyî na xebate çape ro ginaya.

Bêguman na xebate ra ver zî ferhengê kir-

FERHENGÊKO NEWE

manckî-tirkî yê nufltoxanê sey Malmîsanijî (ferhengê verênê kirmanckî-tirkî, serra 1987 de) û Mûnzûr Çemî (1994 de) neflr bîy. Nê serranêpeyenan de çend ferhengê bînî zî vejîyay. Labelê ferhengê ”Gruba Xebateya Vateyî” wayîrê tayê xusûsîyetanê cîyayan o. Ez wazena bi kilmîyenê xusûsîyetan ser o vindera.

Ferhengê ”Gruba Xebate ya Vateyî” netîceya xebatêka kollektîfe yo.Çekuyê (kelîmeyê) ke nê ferhengî de ca gênî, ê çeku yî ke heflt”Kombîyayîflanê Kirmanckî” de ameyî tesbîtkerdene û sey çekuyanêstandardan ameyî pêflnîyazkerdene. ”Kombîyayîflê Kirmanckî”yêyewine serra 1996 de Stokholm de bîyo û nê kombîyayîflî hema (hona)zî serre de di reyî benî.

Kesê ke nê kombîyayîflan de ca gênî yanî nê çekuyan tesbît kenî,cayanê cîyayan ra yî. Mavajî nê heflt kombîyayîflan de Bongilan, Çewlîg,Depe, Erzingan, Dêrsim, Gimgim, Hêni, Licê, Pali, Pîran û Sêwregi ra27 kesî befldar bîy. Nê kesan heme çekuyê ke nê ferhengî de yî yew biyew munaqefle kerdî. Çekuya ke se meylê kombîyayîflî yenapêflnîyazkerdene prosesêkê derg û dilayî ra vêrena (derbas bena). Verê

J. Îhsan ESPAR

56

Vate

verkan esl û feslê na çekuye ser o yeno vindertene. Eke çekuye kurdkîba û formê ayeyê cîyayî bibî, lehçeyanê bînanê kurdkî û ziwananê bînanreyra yena pêveronayene û nê forman ra yew weçînîyêno (yenovîjnayene). Labelê varyantê bînê a çekuye û eke bibî çekuyê hemmanayî(sînonîmî) zî yenî tesbîtkerdene û nufltene.

Kombîyayîflanê Kirmanckî de termê (terîmê) wareyanê cîya-cîyayanameyê tesbîtkerdene. Coka nê ferhengî de gelekî termê edebîyat,gramer, ceng (herb), huqûq, îdare, sîyaset, anatomî û nameyê merdimîye(aqrebayîye), heywanan, hacetan, dewletan, flaristanan (bajaran) cagênî.

Türkçe-Kirmancca (Zazaca) Sözlük &Kirmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük

57

Vate

Kam ziwan beno o zano, demeyo ke merdimî dest bi nufltifl kerd,merdimî rê tayê qayde û standardî lazim î. Eke qayde û standardî çinêbîy kes nuflteyê kesî ra fam nêkeno yan zî flafl fam keno. O waxt nufltiflzî beno bêmana.

No ferheng, standardîzekerdiflê lehçeya kirmanckî de xebatêka tewr(en) verêne ya. No semed ra zî xebatêka zaf muhîme û hêca ya. Nêferhengî de çekuyê ma yê muflterekê bingeyînî (esasî) estî. Kesê kekirmanckî nusenî eke nuflteyanê xo de nê çekuyan bixebitnî, problemêkirmanckîya nufltekî hina kemî benî. Eke xebata standardîzekerdiflîaver (raver) flêro û nufltene de cayê xo bigîro, o wext merdim flîno (besekeno) behsê kirmanckîya nufltekîya standarde (yazılı standart Zazaca)bikero. No ware de karo ke ma kirmancî (zazayî), hina zaf zî nufltoxêkirmancî bikî hema zaf o.

Kirmanckî nê da-vîst serranê peyenan de nîsbeten hina vêflî (zaf)nusîyêna. La semedo ke wendox û nufltoxê na lehçe hina zêde bibî,semedo ke ziwanê ma zî sey ziwananê bînan bibo wayîrê yew statuyî ûma biflîyî (bese bikerîme) derd û kulê xo, wafltifl, sînayîfl û hîssanê xo biziwanê xo binusî û wendoxî zî nuflteyê ma fam bikerî ke ey ra muteesîrbibî, ganî (gerek) ma pifltî bidî xebata standardîzekerdiflê kirmanckî.Ganî ma wefl bizanî, eke kirmanckîya nufltekî standardîze nêbamusteqbelê aye çinê yo. No semed ra, kurdê kirmanckîqisekerdoxî ûhina zaf zî wendeyê kirmancan ganî biflîyî kirmanckîya dewa xo ra,mintiqa xo ra fek vera dî û bi kirmanckîya standarde binusî, qisey bikerî.Fikrê mi gore, kesê ke kirmanckî nusenî û wazenî ma yewbînan ra fambikerî, ganî çekuyanê nê ferhengî bixebitnî (bigurênê) û na xebate rêwayîr bivejîyî. Heto bîn ra bi pêflnîyaz û rexneyanê xo xurtkerdiflê naxebate zî wezîfeyê kirmancanê wendeyan o.

58

Vate

XAL MEHMED

Jêhatî ZENGELAN

Payîz bi, serdî dest pêkerdbi. Dewijan cuwenî kutibî, velgî birnaynî,eyzimê (kolîyê) zimistanî ardînî (erdînî). Terarekê xo semedê

zimistanî dîynî. Nê serranê peyenan zimistanî zaf serdin nêvîyartinî,vewri zaf nêvaraynî. Rayîrî nêgîrîyaynî (nêqefilîyaynî). La ancîna(reyna) bê adir, bê velg, bê alef nêbînî. Kar zaf nêmendibi. Zafê dewijanflînî eyzimî ardînî keye, pey necaxan hurdî (wirdi) kerdinî û dekerdinîhûkanê gewan û axuran. No beyntar di yew-yew bar zî semedê rotiflîberdinî Pîran, xo rê pey çay, fleker yan zî yew parçeyê cilan erînaynî.

Rojo panfleme bi. Newbeta Xal Mehmedî ya bizan bî. Azanê sibayveng da, Xal Mehmed wariflt mesîna xo girewti. Kênaya ey (keyna yey)yerey ey rê awi dekerdibî. fii binê pagi di tehretê xo girewt û ame leweyêpagi di desmajê xo girewt. Secade (suzde) rakerd, nimajê xo kerd. Hêdî-hêdî dinya zî rofln bînî. Roj hema rind nêakewtibi, hewa bineyke (tikêkî)serd bi. Xal Mehmedî va: ”Ez bineyna flêro binê lihêfî, germin bo, wadinya zî germ bo, zelal bo, ma wardî. Ez nê eyelan (domanan) zî werezno,ma pîya sêpare (aradîni) biwerî û ez aye ra pey flêro bizan arê kero, xover flano bero yew kîflt a.” fii cili, lihêf kafl kerd xo sere.

Dinya zelal bîyi, bineyke zî germin bîyi. Xal Mehmedî kênaya xoSema wereznay. Sema pey tay çarran kuçalanê verê dêsî di adir wekerd.Awi dekerdi çaydana xo û ardi adirî ser nay. Awi germin bîyi, keli kewti.Çaya xo dem kerdi.

Çay demê xo girewtinî. Kila adirî hinî hewn a flîybî la hema çeyleyîbin di mendîbî, tani (toni) daynî. Çay wina germ mendinî, aye zî sifreyêxo hazir kerdinî. Çar qedehî, yew tasa mastî, yew heba rûnî, tay toraqû nanê tewqi ardî û sênîya xo ser nay. Sênî girewti ardi adirî ver. Sifrerakerd û sênîya xo ser o ronayi. Xal Mehmed hewna (reyna) xo di flibi.Sema o (yû) werezna, cila ey hewa nayi, berdi yukê cilan. Maya aye ûwaya aye ya fleniki zî warifltî amey. Heme çar pîya ronifltî sêpare werd.

Sêpare ra pey Xal Mehmedî cilê xo pera girewtî. Kurikê xo yêpînekerdeyî pay kerdî, solê xo xo lingan a kerdî û fli banê cîranê xo ser.

59

Vate

Banê cîranê ey pagda ey ver di bi. Serê pagi hera bi, mehla pêro ey raasaynî. Weyra ra venga (vênda) flarê mehla da, va:

-Bizanê xo verra dî! Bizanê xo verra dî!* * *

Kelawa xo ardi corê çiman, hetê Lewey Quliki ya ewnîya, va: ”La nêmêratê bizî çi belayê mi bîy. Înan (yini) ra nêbînî ez flînî mi yew barêeyziman ardinî, mi nimajê berdinî Pîran di rotinî, qe nêbo çend quriflîma dest kewtinî.”

Roj tam akewtbi. Hêdî-hêdî berz bibi. Bizê mehla binê mehla di, peyEynîy Cêrî di pêser bîy. Xal Mehmedî bolê bizan xo ver flana (fle) û hetêSerey Mezelî ya berd. Nîyetê ey bi ke bizan bero hetê Deflti ya. Xo bi xova: ”Deflti hîra ya, hêgay veng î, sebale ameyo kerdifl, cuwenî kuyayî.Herunda cuwenan di nika çîy esto ke bizî biwerî. Hetê Salonê Deflti ya,hetê Zengelonî ya bineyke velg zî wenî.”

Çend hebî camêrdan Serey Mezelî ya terreqnaynî. Xal Mehmedî silamda înan (bede), dewijan va:

-La Mehme, hetê Deflti ya seke însan biaso, belî nêbeno, to dî keesker o. Bizan ra fek verra di, apey tadi, agêri; wa bizî flêrê keye yan zîberi hetê cayna ya. Wa yew xirabîye nêbo. De bizî veyflan zî bimanî çîyênêbeno. Wa cinî tay velg înan (beder) dî.

Xal Mehmedî va:-Qey kes (çew) ma ra vano se? Roj o, flew nîya. Kes bibo zî ma bineyke

verra danî Duzê Deflti û hewna leze anî. Nika nêbeno ke ez nê bolebizan apey verra do, xo ver flano bero dewi. Cinî pey mi qeflmerîye kenî,vanî ”Ti camêrd nîyî, ti tersayî; to nê bizî veyflan verdayî”.

Û xatir dewijan ra waflt, bizanê xo dime kewt.Rayîrê corî ra yewna bol ame. Xal Mehmedî ra dime bi, o zî fli hetê

Deflti ya. Yew cinîke û di hebî gedeyî fliwaneyê (floney) nê bolî bîy.Bizan ra dime gayî zî pêser bîy. Tayê flîy hetê cêrî ya tayê flîy hetê

Hîran a. Yew naxir zî bizan ra dime fli hetê Deflti ya. Gawan yew camêrdovîst û panc-hîrisserre bi. Yew camêrdo xo ra razî bi. Gijiko sîya verradabi, peyser di tiro kerdbi. Erdîfla ey taflta bî. Aliflkê ey dekerde bî. Yewpaç pera girewtibi û yew citaya pantolonanê qotan pay kerdibî. Yewcitaya solanê sporî pay di bî. Kes qîymîfl nêbînî biewnîyo ey ra. Nameyêey Ehmed bi. Di rojî ra ver xo rê xebati ra amebi. Newbeta ey a naxirî

60

Vate

bî. Dest nêkerdbi ke cinîya xo yan zî gedeyê xo ray kero naxir dir.Bîrî ser o bolê bizan têmîyan bîy. Berdî, verra day Duzê Deflti. Bolanê

bizan ra pey naxir zî ame. Duzê Deflti di pêro têmîyan bîy.Cay çîyo xam, çîyo taluke nêasaynî. Duzê Deflti di kes çinê bi, ne

esker ne zî yewna merdim. Hetê Salon a zî kes nêasaynî. Heyanî tefltareybizî û gayî Duzê Deflti di herunda cuwenan di, binê perçînan di, rezandi çeray. Êyê (ayê) ke mird bîy xo tada hetê Duzî ya.

Tefltare ra pey wexto ke roj qelibîya hetê Doli ya, fliwaneyan vengêyew helîkopteri eflnawit. Bineyke ters dekewt zerreyê înan. Panc-flefldeqîqeyan ra pey helîkopteri asay. Kîflta dewi ra vejîyay, zaf nizm (nimiz)bîy; hema-hema ginaynî Lewey Quliki ro. Lewey Bîrî ser o amey war,nîflti. Helîkopteri ra tayê eskerî peye bîy, hewna wariflti, hewa kewti ûpeyser di flîy. Leweyê Salon a zî esker asa.

fiiwaneyan vazdayîflî reyde bizî û gayê xo antî pêser la înan ra tayêca di mendî tayê zî nêasay. Tayê rezan di bîy, fliwaneyan nêflîya flêrîbîyarî. Tayê zî Dûflan di bîy. Êyê ke antî pêser, xo ver flanay, fetelnayhetê dewi ya, va ”Mela ma xo dewi resnî”. Hetê Salon a yew-yew tifingteqaynî. fiiwaneyî tersaybî, terso giran dekewtbi pîzeyê înan. Tersî verhema-hema ke recifîyaynî. Qirtê înan qerifîyabi. Zewedaya înan pifltîya bî, nêwerdibî. Amey binê Hêgay Qasî, xo ra pey ewnîyay, dî ke tayêgayan rezan ra xo verra dayo hetê Duzî ya. Zengelon ra zî bizî hêdî-hêdî ameynî. La fliwaneyan nêmekenîyay (cesaret nêkerd) apey agêrîê gayan zî bîyarî, va ”De ha ma dime yenî, çîyê nêbeno”.

Dewarî amey Duzê Deflti. fiiwaneyî hinî xo ra pey nêewnîyay, gofl panêkewtî. Tersî ver hetê dewi ya leze kerdinî. Ganê xo, xelasîya xofikirîyaynî.

Fekê Akerdeni ra yew suwar asa. Di hebî cinî zî ey ra pey bîy. Lezekerdinî. Seke ê zî bitersî. Rezê Axay ra ke vîyartî, fliwaneyî dîy. fiiwaneyînêzdîyê Lewey Bîrî bîy. Wexto ke ê raywanan (rayanan) fliwaneyî dîytersê înan bineyke flikîya. Lajek estor ra ruya (robi) û cinî wenay. Yewsarbina perçînê rezî ra kafl kerdi, pey estor ramit; leze kerdi, va: ”Mafliwaneyan resî. Ma roflnîye di bê bela û bê qeza Deflti bixelisnî.” SalonêDeflti ra esker ameynî hetê Duzî ya. Tayê zî Dibri ra ameynî hetê LeweyBîrî ya. Ge-ge teqûteqa tifingan ameynî. Seke norûdora Deflti biginî.fiiwaneyan û ê raywanan zî wafltinî Deflti bixelisnî. Ganî biflînî keye.

Nêzdîyê Lewey Bîrî di vernîya fliwaneyan birîyay. Bizî û gayî vîyartî

61

Vate

la eskeran nêverda ke fliwaneyî vêrî. fiiwaneyî leweyî ser o edilnay(vindernay). Gayî û bizî a game ra pey hêdî-hêdî amey. fiiwaneyan êfetelnaybî, ê betilîyaye û teyflan bîy. Amey bîrî ser o awi flimiti. Tayênexo da rayîrê dewi ser, amey hetê dewi ya. Tayê binê tuyeran di vindertî,tuyî werdî. Di mangeyî zî flîy dereyê pey Bîrî, vaflo teze gêray.

* * *Vernîya bolî Mexera ver di asay. Dewijî zî Serey Mezelî di pêser

bîbîy. Ters dekewtibi dewi. Çimê dewijan rayîr ra bi. Wexto ke ê (ay)bizî asay bineyke keyfê înan ame, va qey fliwaneyî terflî dime yî. Veraînan hetê Deflti ya, çimê înan rayîr ra bi. Zaf meraqê fliwaneyan kerdinî.

Vernîya heywanan amey dewi resay. Yew bi yew bizî, gayî û mangeyîamey la fliwaneyan ra kes nêame. Dewijan ra zî kesî nêewta flêrofliwaneyan vera yan zî persê înan bikero.

Eskeran ê raywanî zî ardî fliwaneyan het, weyra edilnay. Nêverdaînan ra kes flêro dewi. Yew saete ra pey cinî û ê di eyelî verra day. Lacamêrdî xo het edilnay. Cinîyan nêwaflt flêrî, lebîyay, se kerd nêkerdeskeran camêrdî verra nêday. Teselîya cinîyan kewti. Camêrdî ewnîyayke eskerî înan verra nêdanî, flewi piro nîyêna, va ”Balê wa cinî ewtîya(tîya) nêmanî, heyanî ke roflnîye ya wa ê flêrî dewi resî”. Cinîya fliwanaû di eyelan da rayîrî ser û hêdî-hêdî flîy. La ê cinîyanê ke dewanê corîra ameynî yanî ê cinîyanê raywanan nêwaflt ke flêrî. Cinîyan ra yewedestê mêrdeyê xo kafl kerd, va: ”fiima ganî ey zî verra dî, wa ma reyrabêro, nêke ma zî nêflonî.” Nameyê lajekî Remezan bi. Remezan ewnîyake hal xirab o. Seke bizano çina (çi) yeno ey sereyî ser, cinîyan ra va:”fiêrî, ewtîya mevinderî, roflnîye di dewi resî.” Cinî ke nêflîy, o înan rahêrs bi, qîrrîya. Nêwafltbi çîyêko xirab bêro cinîyan sereyî ser di.

Peynî di cinîyan camêrdî uca (ewca) ca di verday, bêhemdê xo,çokflikîyaye, milverokewte, çimî pirrê hesirî hetê dewi ya amey. XalMehmedî pîzeyê xo di va: ”Siûdê min o xirab! Ne hendê gayan ne hendêbizan ne zî hendê cinîyan siûdê mi esto. Ezo pîr nika se keno?” Veyflanîyaey zî amey ey vîrî. Ewnîya norûdora xo ra, va: ”La mi zî verra dî, ez pîro, betilîyaye yo; ez zî cinîyan reyra flêro.” La o verra nêda.

Eskeran Xal Mehmed, Remezan û fliwaneyo bîn Ehmed uca edilnay.Nêverda bêrî hetê dewi ya. Û hêdî-hêdî tarî ronîya. Dinya bîy bêvengi.

* * *

62

Vate

Wexto ke cinî Lewey Mexara ra asay camêrdî hema Serey Mezelî divinderte bîy. Pawibê fliwaneyan bîy. Çimê înan rayîr ra bîy. Çimê înanke cinîyan a kewt bineyke rehet bîy, keyf kerd, va: ”Biewnê, çîyê nêbîyofliwaneyanê ma, ha yenî; qirtê ma qerifîyabi!” Tarî bibi, o semed ra cinîû camêrdî cêra ferq nêkerdinî. De însanî ameynî. Hînî eke amey nêzdî,dîy ke camêrdî nêamey, cinî tenya yî. Zerrîya dewijan hewna serd bîyi.

Cinî amey, Serey Mezelî resay la camêrdî nêasay. Dewijî cinîyan rapersay va: ”La embazê flima kura (kure) yî? fiima ê kura ca di verdayî?”Cinîyan înan rê hal û hewal va û vîyartî flîy dewi. Zaf tersaybî. Rayîr rabetilîyaybî zî. Ters, betilîyayîfl û veyflanîye têmîyan bîbîy. Nanê înanestbi la firset nêdîbî ke biwerî. Tersî ra veyflanîye nêameybî vîrê înan.

Camêrdanê dewijan xo têw nêda, qotî ser o heyanî eflay vindertî.Melayî ke veng da, yew dewijî va: ”Ez flono, mi nimajê mexrebî nêkerdo.”Ê bînî weyra vindertî. Nêmekenîyay flêrî hetê Deflti ya. Yew ciwanî va:

-La ma hetanî key wina (ona) destbeste vindenî? Ma hetê Deflti yabiewnî. Ma hey flêrî heyanî Bîrî ser, ma wayîrîye înan bikerî.

Yew pîrî va:-De eskeran tepîfltî nika ko (do) verra dî, bêrî; çîyê nêbeno, de ha wefl î.Dewijî betilîyabîy, eciz bîbîy, warifltî yewbînan ra xatir waflt û hetê

keyanê xo ya flîy. Tayêne teselîya xo fliwaneyan ra vistibî. Seke bizanîke hinî fliwaneyî û raywanî apey nîynî.

* * *

Cinîya Xal Mehmedî Xalcinîya Eyfli û her di kêneyê xo berî ver dironîflte bîy, pawibê Xal Mehmedî bîy. fiamîya xo pewtibî. Adirê binêflamîya înan hewna flibi, flamî wina serd bîbîy. Înan eflnawitbi kefliwaneyî ha eskeran het î, çîyê qirrika înan ro nêflînî war. Tarî di, verêberê xo di ronîflte bîy. Bizî û gayê xo dekerdibî gewi la mangaya xo çirrnêkerdibî (nêdutibî). Yew cinîya cîrani va ”Bizê ma temam nîyî, di hebîkemî yî” û Xal Mehmedî rê persay, zerrîya Xalcinîya Eyfli tengi bîy, va:

-La o zî nêamewo, ma nêzanî ma se kerî.Cinîke va:-Wî daykê! No çi kar o, ti vana se bîyo? Cay çî bîyo?Cîrani wina va da piro flîy keye. Tayêna dewarî zî yaban a mendîbî

la kesî nêewta flêro dewaran bigêro.Sema flîyi, venga datê xo da; o zî ame înan het. O flibi Serey Mezelî,

63

Vate

heyanî ke tarî ronîyabi weyra vindertbi û dewijan reyra agêrabi. Keyedi di kewçikî mercî werdibî û Sema reyra amebi. Dat zî tersaynî,nêzanaynî se kero. Destê ey ra çîyê nêameynî, seke beste bo. Çimê înanrayîr di bîy; ha Xal Mehmed bêro, ha bêro la kes nêame. Nameyê datîHesen bi. Xal Hesenî birarkêna û veyva xo ra va: ”De Mehme nika kobêro, metersê.” Wafltinî ke biney cesaret bido înan la bawerîya ey bi xozî bi nê qalanê xo çinê bî. Pîzeyê xo di va ”Eke (sew) verra bidîyaynîheyanî nika ka bêro”. Tersaynî ke yew xirabîye bêro Xal Mehmedî serîser di. Wariflt, ê tarî di yew çiwa xo rê perçînê gewi ra kafl kerdi ûhewna fli hetê Serey Mezelî ya. Pîyê Ehmedî zî weyra bi. Dewijan rakesêna weyra nêmendbi. Hetê Deflti ra ewnîyay. Çimê înan yew roflnîye,yew flewq gêray. Goflî ronay ke veynî cay yew veng, yew xirt-xirti, yewsewt nîno; la ne roflnîyê asay ne zî yew veng ame. Tarî bi, seke dinyamerda ba.

Nêzdî yew saete uca di mendî. Niflka ve ra yew çî Mexera ver di asa.Tarî di zor asaynî. Ame aver, tikêna ame, înan nêzana ke çina yo. Amenêzdîyê Serey Mezelî eke yew manga ya. Nêewtay flêrî hetê Deflti ya.Wina destveng, xemgîn agêray keye. Xal Hesen fli birarkêna xo û veyvaxo het. Înan zî xo têpiringnabi. Qirtê înan qerifîyabi, terso giran pîzedêînan di bi. Quflxaneyê germa înan wina kuçalanê adirî ser o mendibi.Adir hewna flibi, weli tenya mendibî. Gamêna yew wifla vay amey,kuçalan ra biney weli vay dîyay.

Heyanî saete dîyê flewi wina vindertî. Cîranî amey persay la XalMehmed nêasa. fiewi verra serd bîbîy. Dewi di ne flewq ne zî kes asaynî.Dewijî pêro rakewtbîy. Veneka înan amey, înan zî deyax nêkerd, serdîû hewnî zorê înan berdbi la çimê înan hema zi rayîr a bî.

Xal Hesen wariflt fli keyeyê xo. Xalcinîya Eyfli û kênaya xo flîy zerre.Yew pelas rakerd, di hebî mînderî ser ra day, baliflna ronay; qelibîyayû lihêf xo ra da. Sema çilay hewna kerdi û a zî flî binê lihêfî, kîflta mayaxo di rakewti.

* * *

Destê sibay Xalcinîya Eyfli hewnê xo di seke yew teqîya tifîngîbieflnawa; xo aqilîyay, kîflta xo ra ewnîyay ke kênaya aye aye hetrakewta ya. Wariflti flîyi ber akerd, verê berî ra ewnîyay, Xal Mehmedhema zî nêamebi. Xal Hesen wariflte bi. Wexto ke ber abi, ey va qey Xal

64

Vate

Mehmed ameyo, veng da va:-Eyflê, Mehme ûmewo?Xalcinîya Eyfli va:-Ney, ney, ez zî ewnîyaya ey, mi va ”Deray hima nêûmewo” la

nêûmewo.Hewna amey zerre, berê xo pada. Çeqmaq pana, roflnîya çeqmaqî di

ewnîyay kênanê xo ra. Her di zî hewn di bîy. Rîyê înan ra ewnîyay,qîymîfl nêbî hewnê înan biherimno, înan werezno. Çeqmaqê xo hewnakerd, flîyi cila xo ser. Kîflta Sema di ronîflti, lihêf çaqanê xo ra da; hesirîçimanê aye ra amey, qirrika aye ro, giraneyê aye ro flîy war. Bineywina mendi, hewnê aye ame. Xo derg kerd, lihêf kafl kerd xo ser. Hewnêke dîybî û a teqîya tifîngî amey aye vîrî, tersay; wina xo di flîyi.

Azanê sibay ke veng da Xalcinîya Eyfli wariflti, kêneyê xo zî wereznay,va: ”Herînê, wardî, wardî! Pîyê flima nêûmewo zûnî!”

Kêneyî leze warifltî, tersay. fiîy binê tuyeri ra, berî ver ra ewnîyayî,kes nêasa. Dinya hêdî-hêdî zelali bîyi, zirqê rojî vejîyay. Xalcinîya Eyflinimajê sibay xo vîr a kerdbi. Aye venga Xal Hesenî da, o zî wariflt, destû rîyê xo flitî; flalê xo xo pay kerdî, êlegê xo pera girewt û teber kewt.

Tayêna dewijî û maye û pîyê Ehmedî ameyî hetê Serey Mezelî ya.La weyra nêvindertî, rayîr kewtî hetê Deflti ya flîy. Hetanî bîrî ser kesnêdî. Dewijê ke dewarê înan flan di nêamebi keye, ê zî amebîy. Bîrî Serra hetê Salon a, hetê Rezonê Îson a ewnîyay. Cayê kes nêasa. Veng dava:

-Mehmeeee! Ehmeee! Veng yeno flimaaa? fiima ganî yîîî!Cayê ra sewt nêame. Ne vengê Ehmedî ne yê Mehmedî û ne zî yê

Remezanî. Veng çinê bi. Cayekî ganî nêasaynî, ne însan ne heywan.Tayêne xo tada hetê Duzê Deflti ya, tayê flîy hetê Rezonê Îson a. Çendtenî zî flîy hetê Sala Deflti ya.

Êyê ke flîy hetê Duzê Deflti ya tayê çî duz di dîy. (Deflti duzi bîy. Tedene yew qot ne yew kerra ne zî yew lemi bîy.) Wexto ke flîy nêzdî, va qeybizî û gayê mexelbîyaye yî. Leze kerdi, flîy aver; fam kerd ke tayê bizî ûgay î. Amey het ke çina bivînî (veynî)! Bizî û gayî merde bîy. Înan rayew-yew masaye bî. Dewijan va qey cay heywanan vaflo pîs werdo.Çunke Duzê Deflti di vaflo pîs bi, eke dewarî o biwerdinî pê merdinî.Yew dewijî lingi dekuti yew bizi, qelibnay; gonîya wiflki înan ra asay,herunda guleyan dîyi. Çendna hebî taday, înan ra zî ewnîyay. Pêro

65

Vate

kîflte bîy.Bizî û gayî kiflîyaybî. Termê înan Deflti ra vila bîbîy. Nêzdîyê vîst

bizan û des ga û mangeyan kiflte bîy. Pêro kîflta Duzê Deflti di kewtebîy. La fliwaneyî û Remezan cayê nêasaynî. Roj hinî rind berz bibi.Dewijan xo tada hetê Dûflî ya, flî binê qoçikêran ra, pey leman ra, mîyanêtelîyan ra ewnîyay, çîyê nêdî. Hetê Akerdeni ra, hetê Mergan ra, RezêDat Axay ra ewnîyay. Serê rezan di yew simzêra qije bîy, nêzdîyê ayedi yew çî asa, seke estori ba, biney xiflni bîyi. Dewijî vazday amey Mer-gan ra vîyartî, ewnîyay; e, estori bîyi. A zî sey gayan û bizan kîflta bîyi.Lingê aye rep bîbîy. Meflk û sereyê aye pêro quli bîbîy, gonîya sûri digevizîyabîy. Remezan zî binê simzêri di kewte bi. Verê dewijî pênêaqilîyay la waya ey o dî, vazday va: ”Remezo! Remezo!” Veng ey ranêvejîya. Term serdin bi. Cilê ey pirrê gonî bîy. Fek û vinîya (pirnika)ey gonîyini bîy. Remezan kiflîyabi. Barrî-çizî û nale-nala cinîyan bîy,daynî kalekanê xo ro.

Termê ey roflana, giraneyê ey akerd, ewnîyay lefla ey ra. Paçê eypertal-pertal bibi. Sêneyê ey sey serradî pirrê qulî bi. Cinîya ey û wayaey xo ruçikna. Hêvîya dewijan birîyayi. Remezan hinî yew termo ser-din bi

Qîrr û qîrra cinîyan verra-verra berz bîyi. Lewanê Salon ra, Bîrî serra, Zengelon ra, Bazirgêr ra, Dibri ra eflnawîyaynî. Dar û dungî, verganêxirbi, teyran barrî û hawara înan eflnawiti û flermayay. fiermî ver darangilê xo derînay, cinawirî qulan ra nêvejîyay, mîlçikî nêfirray. Cêku dewipiro nîyaya heyanî ê rojî çîyo inasarên nêbibi, inahawa barrî û nalî kesînêeflnawitibî. fiermayay ke nêflîyayê ê camêrdan rê wayîrîye bikerî.Yew vayo nermek (nemrek) ame, hawara cinîyan xo reyra berdi ver biDoli, Lewey fiêx Mehmedî. Daranê fiêx Mehmedî gilê xo acêr verra day,pelê xo riflnay, flermayay, va: ”Bawerîya dewijan aya bî ke hewt hebîflêxî na dewi di estî, nêverdanî bela bêro yew dewijî serî ser di. Eke yewçîyo xirab Boxaz ra bêro, fiêx Mehmed nêverdano bêro qeyme, hetêdewi ra. Topa xo ver ey (bede) dano, ey uca di herri û weli keno. No çibelayo giran o?” Bawer nêkerd, va: ”Qey flêxan ra yewî dest xo nêkerd?Derey Bawkalî nêzdîyê Deflti bi. Deflti ra di gamî bi. Bawkalî eke hêzbidaynî xo, dereyê xo ra biwarifltinî, daran mîyan ra biflînî, ê dewijanrê wayîrîye bikerdinî, se bînî? Qey yewî dewijan rê wayîrîye nêkerdi?Bawerîya înan vengi bîy?”

66

Vate

Xal Mehmedî û fliwaneyê bînî Ehmedî gêray. Tayê hewna flîy hetêSalon a tayê zî hetê Zengelonî ya. Cinîyan zî di hebî termê Remezanîhet mendî, ê bînî flîy hetê rezan a. Gêray la çî nêdî; ne leman mîyan dine rezan mîyan di ne binê perçînan di, ne ganî ne zî merde. Tefltarepede ame. Pey rezan di hetê Salî ya yew hêga bi, ey ra mercî çînaybî.Hêgayêko sûr bi. Tay lemî û kelbey tede bîy. Tefltarey, ê hêgayî di, peyyew lema mazêri di termê Xal Mehmedî dîy. Vazday flî het. Cinîyan vaqey ganî yo, birîndar o, venga camêrdan da. Ê zî vazday flî Xal Mehmedîhet, ewnîyay, veng ey ra nêvejîya.

Xalcinîya Eyfli camêrdan reyra flîbîy hetê Zengelonî ya. Wexto kecinîyan va ”Xal Mehme ha ewtîya wo”, çiqaso ke aye ra amey a zî vazday.Betilîyay, ereqîyay. Ereq rîyê aye ra sey awi riflaynî. Amey Xal Mehmedîser. O zî merde dîy.

Termê eyo serdin pafltî ser o derg bibi. Kelawa eya beleki ser rakewtibî. Xo rê didanî dekerdibî, çene dabi virafltifl, çeneyê ey fek rakewtbi. Lewê eyê pulusîyayeyî dekewtibîy fekê ey. Wina fekakerdemendbi. Çimê ey padaye bîy. Xulçik ra flîbîy. Gijik û erdîfla eya sipîgonîya sûri gêraybî. Yew cexra binê goflê ey di bî, seke pey goflê ey rabikewa. fialî û êlegê ey gonî û soringi ra sûr bîbîy. Saeta ey tanekaêlegê ey di hema gêraynî. Bizmeyê ey sedefkerde bîy. Xal Hesenî çendhebî sedefê (gocagê) êleg û paçê ey akerdî, ewnîya sêneyê ey ra. Çendguleyî sêneyê ey ginabîy. Sereyê ey xora pirrê gonî bibi. Seke yew eyhêgayo sûr di biney xo dim a kafl biko.

Kifltbi, uca ca di verdabi û flîbîy.Gonîya ey erdîfli, gijik û cilanê ey ra wiflki bîbîy. Yew solê ey ey pay

di bi yew nêasaynî. Linga eya bîni warbay (warway) bî. Paflnaya(baflneka) ey û engiflta eya xiflni kurikê eyê dirateyî ra vejîyabîy teber.Ereqê linga ey kurikê ey ra wiflk bibi.

* * *

Dewijan fliwaneyo bîn Ehmed nêdî. Koyan ser ra gêray, rezan mîyanra wefl ewnîyay, kerranê Dibrî û Salon bin ra ewnîyay; heyanî yereyucayî ver pê day, çîkî nêdî. Fam kerd ke ey zî ganî nêvînenî, o zî kiflîyayo,la kura? Termê ey kura yo? Pîyê ey va: ”Ma balê tirmê ey veynî!” Sêflîyavengi bîyi, Ehmed nêdî. Dewijî veyflan-teyflan bîbîy, betilîyabîy; lingêînan masabîy, hinî nêflîyaynî pay ra vinderî. Xeberi erflawitibî dewi,

67

Vate

dewijê bînî amebîy ê her di meyîtî berdbîy dewi. Peynî di tarî ronîya,destveng agêray dewi.

Rojo bîn nimajê hewna yew qifleyê dewijan fli hetê Deflti ya û Ehmedîgêray. Na hewi dewi ra durî gêray; hetê Xirb a, hetê Berayî ya flîy. PeyWiflkila di, Arronê Bazirgêr ra gêray, çîyê nêdî. Tefltare ra pey hetêyereyî ra, Pîran ra yew telefon ame dewi, va: ”Yew meyîto bêwayîr haMaden di yo, hey flêrî veynî ê flima nîyo.” Pî û datê Ehmedî û çar dewijanêbînan yew dolmîfli tepîflti flîy Maden. Berayî qefilnaya bî, o (ay) semedra mecbur mendî Pîran ra flêrî.

Maden di, mezelê bêwayîran di mezel kendbi la hema meyîtnêwedartibi. Yew vala piradaya bîyi. Pîyê ey vala sereyê ey ser ra hewanay, lajê xo flinasna. Ewnîya ey ra, çimê ey tarî bîy; seke gofltê gandê eybirizo, va: ”Heywaaax! Key mi xerepîya! Ocaxê mi kor bi!” Hewna ewnîyatermê lajê xo ra. Surotê lajî gonî di sûr bibi. Herunda çimanê ey di gonîwiflk bîbîy la çimî cayê xo di nêbî. Vinîya ey û yew goflê ey derakerde(cikerde) bîy. Vala ser ra eflti. Paç û pantolonê ey parçe-parçe bîbîy.Meyît qelibna, ewnîyay qorrikê ey ra, pey sereyê ey ra, hêtanê ey ra.Pey sereyê ey ra gijik û poste nêmendbîy. Posteyê qorriqê ey teriflîyabi.Sêneyê ey ra zî yew hêti derakerda bîyi. Gifltê destanê ey perxeçîyayebîy.

Termê xo girewt yew betenîya ro pîflt, dolmîfli wena û agêray flî dewa xo.* * *

Televîzyonanê Tirkîya nê dewijanê kiflteyan ser o yew xeberi day,va: ”Mintiqaya Dîyarbekir di hîrê hebî terorîstî kiflîyay!”

Fotografê înan rojnameyan di vejîyay. Fotograf di Xal Mehmed winafekakerde û seregonîyin bi. Giraneyê Ehmedî akerde bi. Sêne û rîyê eyzî gonî ra sûr bîbîy.

68

Vate

Hamdî OZYÛRT

vatiflê bêvateyî

Günefli Boyayan adamkarikatürü

69

Vate

Barıfl kuflunu sıçarkengösteren karikatur

70

Vate

QEÇEK

Bavê ROZA

Qeçekênda bol rindi, ronifltibîDêser bin di,Sewlî çinê bî ci lingi di;Veyflan, viran, warway bî.

A jî sey min bêwar bî,Bi qîrîn û hewar bî,Axa xo ser o se flar bî,Na dinya di bêwar bî.

Mi va: -Çi rê bermena,Melûl-melûl hunêna?Bermi çare nêbeno,Werzi bewnî çoflme ra!

Va: -Xalo, ez tersena,Menda bêpî û bêma;Da adirî ver kê maNê xayîn û diflmena!

Hêdî-hêdî bermayê,Hêrs çiman ra varayê;Xo kesî ra nimnayê,Tim vatê: -Kanê dayê?

71

Vate

Seba heme kênayan û xortanê welatê min êke bi miradê xo fla nêbîyê.

H U Z N A

Roflan LEZGÎN

Huzna vila sûra wisarîPorro sîya, giley sey marîQama derge, bejna barîAx û yeman to Huznayê.

No sewto sote, janêko teze, naflî û saf, mîyanê cîgerêka pake ravejîyênê û koyan ra bînê vila. Dere bi dere, gelî bi gelî olan dayênê.Wina melûl, zerrî ra û wina zî tîz. Sey tamê ribêsan, gulbizêk û pîvokan,sey tamê gulhan; wina miz, wina tirfl. Heta ke xo resnênê mîyanê zerrîyaHuzna.

Huzna, vila wisarî; newe vilike perraya rîyê aye. Bi vatiflê verênan”Newe awe dekewta fliqoqe”. Zerrîya aye sey mîlçika sibate pirpirîyênê.Lewê gewezî debîyaye yê. Qirrike bîya derge, sey qirrika werdeganêfekê çemê Muradî. Citeyê sayê flîrinî pistin de masayê. Serê çiçikan seyhebanê tuyanê romîyan ê dara tuyera verkîyê înan deresayê. Wina sûrû sîyayî. Kuleyan goflt girewto, hêtî debîyê. Vengê aye bedilîyo, seyzerenca marî wîrwîrnena.

Wexto ke Huzna satilî efltnê zendanê xo û cor de sey karîya xezale biçindikan veracêr flînî Hênîyê Cêrî ser, memikê ayeyê tezeyî sey gilanêpelinanê dara valêre yê ke vayî ver bilerzê, winî nîrîyaynê û awe fekêxortan ra heriknaynê.

Herê lê lê, lê HuznayêGonîflêrînê, çimsîyayêZerre w cerga m’ têd’ helnayêHawar gidîyê to Huznayê.

72

Vate

Hênîyê Cêrî, hênîyo esîl; wareyê zerrîdevistiflî. Binê verasîya yewdara çinêyere de. Dara ke bi ê gilanê xoyê narînan o dewran heme kerdoxo dest. Pelê ayeyê nazikî beflerîyênê; kewe-kehlî. Sera-serê hamnanîzî na dare çi rey nêverdênê tîrêjê rojî xo biresnê awa hênî. To vatênêqey wina bengînkî zerrî devista awa hênî û bi hesûdî, bi çimbarnêbîyayîflawe pawena. Gama ke vayo honik koyê Xaloziwanî ra veracêr, çem ûçem, ver bi çemê Maseynî wa sipênê, gilê çinêyere zî wina narîn ûnazenîn, ey reyde kewtinê govende û înan xuflînîyêka nerme riflnênêzime-zima awa çemê Qilboxî ser. Walwalokî û mîlçikê fekê çemî, biçîve-çîv û wîçe-wîça xo înan de kewtênê musabeqa. Û têreyde yewsenfonî cenaynê; seke yew destano qedîm, yew deyîra kana ke hezaranserran ra nat bi eflq û sînayîfl vata û hendî hunerê xo de bîyê westa.Nat û wetê hênî de kema dirrikan flewl dayo; wina hêç, wina bitirrbîyaye.Ti vanî qey nobedarê esîl î; serenerm û flahidê bêziwanê hezaran eflq ûsînayîflî yî.

Serê yenî kewe yoBinê yenî kewe yoÇijê kênan gire yoNefsê xortan tede yo.

Dirrikî bîyê sûr, bîyê gewez. Sey lewan û aliflkanê Huzna. Gelo Huznarengê lewanê xo perrnayo dirrikan yan dirrikan rengê xo aliflkanê ayerê bexfl kerdo? Gelo dara çinêyere bejna xo musnayebî Huzna yan bejnaaye dara çinêyere de kewtibî musabeqa? Û awa hênî, wina pak, winazelal. Sipî, sipî sey flitî û sey flitê dadî helal. Hamnanan serdine,cemidîyaya se qefla; zimistanan helmêko germin aye ra yeno, mulayîmû flîrik. Sey helmê fekê Huzna. Ha rengê awe ha rengê gerdenê aye.Helanê binê hênî sey tehta çareyê Huzna beriqîyênê.

Serê yenî xilor îBinê yenî xilor îÇijê kênan gilor îNêdanê xortan borî.

73

Vate

Hênîyê Cêrî, hênîyê eflq û sînayîflî; wareyê bengînan. Kamî awaHênîyê Cêrî werda û zerrî nêdevista ciwanêk yan zî ciwanikêke? Kamcînkêna û xortî uca zerrî nêdevista yewî/yewe?

Kema dirrikan ra boya memikanê kênayan yena. Pelê dara çinêyeremanenê destanê Huzna. Destî bi engifltanê nazenînan, nermek û teze.Reya verêne, uca, serê Hênîyê Cêrî de Huzna ra çim flikîya. Wey Rebîyo!O çi tofan bi? A vîsteke de çokê aye lerzê, dewqa aye flîye. Qelbê ayekerdênê ke hema sêneyê aye bifleqno û vejîyo teber; sey mîlçike sêneyêaye ra biperro û flêro ha flêro. Hendî tîrî keman ra vejîyaybî!

Huzna kênêka kubar aBirî b’ tîrê, rî b’ xumar aZerrrîya m’ ser o birîndar aAx û yeman to Huznayê.

Hênîyê Cêrî. Senî merdimî anceno ver bi xo! No çi tilism o? No çi sirro tede nimite? Huzna gama ke cor de xo verra dana Hênîyê Cêrî ser,rayîrî kena di gamî. Cêro hêdî-hêdî. Reya verêne mûreyê milê Huznauca visîyayî; yew maçe! Bi lewanê adirênan. Boya qehweyê fîncananêferfûrîyan ê ke destê xatûnanê mîreyanê Pêçarî de yê, fekê Huzna rabîye vila. Huzna destê xo na qirmê dara çinêyere ser. Yew desto ger-min, lerzok û nermek nîya destê Huzna ser: ”Bi na dara çinêyere, bi nakema dirrike, bi na awa hênî! Ez bimirî herre rê, bimanî canê to rê,canê to rê, to rê!...”

Herê lê lê, lê HuznayêGonîflêrînê, çimsîyayêZerre w cerga m’ têd’ helnayêAx û yeman to Huznayê.

* * *

Hamnan flikîya; destê payîzî bi hendî. Çemê Qilboxî xule-xula xokerda xo vîr ra; paweyê varanê payîzî yo. Vaflê mergan bîyo zerd, dereû derxoleyî yewbînan ra heredîyayê, bîyê cîya. Valêran û sûredaranêfekê çemê Hemeke pelê xo sipitê. Vayê koyê Çewtela ver -ke hendî bihêrssipeno de- gilê daran viran-viran reqesîyênê. Mizaglûyî, koyê fiaxorî,

74

Vate

koyê Zîyare û Xaloziwanî xebera mergan kerda xo sere; yewbînî de kewtêmusabeqa û pirêno çeqer dayo xo ra. Koyê Lîsî kelawa sipî naya xosereyî ser, pêrune berzêr, sey kalêkê zemanan, sey rîsipîyê dewan;zanaye û xemgîn, cor de qurre-qurre ewnîyêno. Pelê dara çinêyere, gilanêxo ra xatir wazenê, hewa ra bineyke reqisîyênê û bi fesale, bi nermîye,bi hesrete xo resnenê awa hênî ser.

Belê, sera-ser payîz o welatê ma.Huzna ti bê ana mekiZerre w teber gezî mekiMi rebenî bengîn mekiAx û yeman to Huznayê.

Welatê ma sera-ser payîz o hendî. Hewrêkê tarî hemeyê ezmanê maqefelnayo. Gire kewto qirrike, çimî bîyê rasûr, hema-hema bermeno.Huzna hewnêko xorî de, hewnê aye de tamê maça serê Hênîyê Cêrî ûboya dirrikan mîyanê memikanê aye de. Teber ra flilî-flilape. fiewe tarî-zilumat. Virusk virisêno. Aflme heredîyaya, asteran xo nimito.

Û Silê Salî sey bocî boye anceno!* * *

Nêmeyê flewe bi. Hîrê rey pê ser o ber gina piro: Tik, tik, tik! Hetêzerrî ra vengêkê tersokî, xilmaflê hewnî, va: ”Ti kam î?” Vengêkêqeresnaye û lerzokî mîyanê fleqalê berî ra xo resna zerre: ”Ma yê, heval!”

Ber bi fesale bi a. Û xortê esmerî bi solanê xoyê çamurênan dekewtîzerre. Herdîflanê înan ra çilkê awa varanî nesilîyaynî.

Kuçike de adir bi we, lojine dû kerd. fiemalê adirî verasîyê qestikênîdêsan wa reqesnênê. Boya nanê tenûre yo ke tarameya adirê kuçikeser o qemerîyênê û boya ereqî eywane de kewtî têmîyan. Helmê cilanêhîbîyayeyan û helmê çaya kelnayaya ke qedehanê mîyanebarîyanê seymîyaneyê Huzna de yew qurte de bînê veng û dûyê cixarayanê titûnêHesîgî, binê maxan de mijêko tenik kerdênê vila. Huzna tebeqê rûnêtezî û tantûr mêmanan rê kiriflt.

Teber ra flilî ya. Ezman pîzeyo safî ra bermeno. Çemê Qilboxî ginopiro, xule-xule kewta ser. Dara çinêyere binê varanî de nefesê xo girewto,bêveng vinderta. Kema dirrike xo pilusnayo pêro. Û Silê Salîyo ke

75

Vate

nêkeno bi selêka silî, ti vanî kutiko awî yo, gerrin, keçel. Kutikê hewtdewan rîyê ey bilêsê xo rê mird nêbenê. Dindanî fek de kurisîyayê,kermejin î. Boya mirdarî fek ra yena. Qeflmerê dewan emflo kewto vernîû rêçe çarneno, sey lûyan!

fiewe nîme ra vîyarta. Mêrdekê ke zimbêlê înan sey dimanê merreyanû çimê înan sey kunîyanê goçînan î, qefle bi qefle amebîy. Sere ra hetabi lingan mîyanê rextanê fiflekan de xemelîyaye bîy. Û dor û verê deweheme qefilîya!

Zerre de, dor û verê kuçike de xortî cematkî ronifltê. Tifingî verardkînayê çokan ser la mirda xo rincan î, qapaxê çiman bîyê giran; venijyenê.Kuçike de adirî wele girewta. Hewnê Huzna remayo, çeleng-çelengçerixêna.

Mêmanî mêmanê Homayî yê. Û delîl dayê to bo Huznayê! Mêmanîgunek ê! Adirê kuçike flîyo hewn a. Huzna berê teberî nermek kerd a,derzeyê birranê verkî ra girzeyêk birrî nayî xo kiftan ser.

Aaa a game bî. Dinya nêgêraye, zeman vindert!Engifltî linganê tifingan ser o, engifltî bêbext! Û flîrqînî, û flîrqînî...

fiîrqînî ginaye tifingan ro! Virusk virisa, virusk!Huzna! Huzna! Huzna qelibîyaya! Yew gilê dara çinêyere bin ra

qelêyayo!Vengê tifingan heta verardanê koyê fiaxorî ra olan dayo!

* * *Binê varanî de gonîyêka germina ke boya dirrikan aye ra amênê,

fekê Huzna ra da teber.Dara çinêyere hewz-hewz bermaye. Kema dirrike boya xo perrnaye.

Awa Hênîyê Cêrî lêl-lêl herikîyaye.

Herê lê lê, lê HuznayêGonîflêrînê, çimsîyayêZerre w cerga m’ têd’ helnayêAx û yeman to Huznayê!

76

Vate

ÇEWLÎGÎ RA ÇEND ÎDYOMÎ (DEYÎMÎ)

Arêkerdox: W. K. MERDIMÎN

A1. Asin weno, paxir virajeno.Merdimo ke gofl flîretan a nêkur, heddê xo nêzano û nêrehetî bikero.2. astê* kutîk/astê kutikî (argo): merdimo bêar3. Astê yi* ûmarîyênî*.Zaf zeîf o.

B1. Ber pa nênîyeno.Rêka* pîs o.2. bizîyewo* bêwaxt (argo): qico* neçar, zeîf3. Bueçê* hêrî ya, ne bena derg ne bena kilm (1).Yew gureyo ke te ra faydeyêko rind nêvînîyo.4. bueçê tirewa gîzûn*: qico cîhatî*

C1. Cinîyê gawûnî* heley* flûnî bena veng.Merdimo ke wextî xoyî zafî gureyanê bêfaydeyan de bivîyarno, gureyî

xo wext de nêkiro, no îdyom ey rê vajîyeno.2. Citê herî û gay a.Wexto ke di tenî yew gure (wertaxî*, embazî, zewaj ûsn) de pê nêrî û

qal û hereketî yîn* yewbînan nêtepflî, no îdyom vajîyeno.

Ç1. Çaqê mi (yi, ay*) flikîyê.Ez zaf tersaya.2. Çimî kerdî tarî.Yers* ra toyê* nêhesibneno.

1. Bi tirkî ”Ne öldürür, ne güldürür bir ifl”.

77

Vate

3. Çot* ûmê* Çotala yena.Yew gureyo ke raflt nêame, nêno. Yew gureyo ke destpêkerdiflî ey

flafl bibo, flafl dewam keno.Çotala (laya çewte), pey Dara Hênî (Darê Yenî) ya yew la ya; serî

koyî ra çewt yena war.

D1. Dew menda di hebî pîrûn re, ayînî* zî pê nêkerdû.Wexto ke xuyî (exlaqî) înan teng bi, di tenî zî bibî pê nêkenî.2. Dîk ven* do, siwa* dîyo.Gure qedîyayo, hinî ser o qiseykerdifl îcab nêkeno.3. dîkê serî sulî* (argo): merdimo çulek*Dîkî erzenî enbarî xelî, tera vecîyeno, rêne* flino serî sulî nequr keno.

E1. Erjelî merjueli* ûmebi, flî niflti tafltîyê gawûnî ya.Çîyo ke yew merdim zaf qîymet bido ey labelê ti qîymet ey nêdî û ey

biheriminî, ti kuweyîfl kenî heq.2. Ez çi herr û wel xwi sare re kirî?Ez xo re se kirî? Çi çare bivînî?

Gguelik* xiç: Merdimo ke zanayîflî ey pira-pira* bikemîyû. Hetî

zanayîflî ya tepîya flîyorû.Guelik xiç wexto ke guelik bi, eflkîyênî flîyorû verî harrê* gayî, wexto

ke bi ga nêeflkênî flîyorû verî harrê guelikî.

H1. Herî nêeflkeno, palûnê* yi kuweno.Merdimo ke esasê yew meseleyî (problemî) ser o nêvindero labelê

çîyanê qijan* û bêqîymetan sero vindero.2. Herrqilê* nifltibi* rû kerra* rê qîrrênî.Herrqilê semedê kerra bermayo, vato: ”Nika varan varo ti xo rê se

kena?” Merdimêko feqîr, zeîf yan zî nêwefl gama ke halê xo xo vîr rabikero û merdimê zengînî, zixmî û weflî rê biqehrîyo, no îdyom semedêey vajîyeno.

78

Vate

3. Heta ti mîraz kerî, flar patîle* dûn pera.Merdim wexto ke yew gure keno, gunî* hazirkerdiflî ey de zaf

nêfeflilîyo (xo zaf nêfeflelno)*.

4. Heta zurî tede bibî raflt nivûno*.Zaf zurî keno.5. Hewîk* estî, dindûnî* çin î; dindûnî estî, hewîk çin î.Wexto ke merdim cûn* o, hemdî xo yo, gure dest ra yeno labelê pereyî

çin î; wexto ke merdim extîyarî* de beno waharî* peran, na rê* hergure dest ra nîno û nêweflî dest pêkenê.

K1. kalo gi-yeni*: Merdimo ke ti ey rê holî (hewlî) bikerî û ey ra

xirabî bivînî.Dewi miqatê kalî bena, labelê wi* flino hênî de pîsîyê xo keno û hênî

herimneno.2. Ke* kerdo gualê* gûnî*.Keye de zaf pîyordayîfl* û yersbîyayîfl*.3. Kêrî* pede nêflina.Zaf mird bîyo, nêeflkeno tawê* biwero.

L1. Ling fla erd*.Înad keno.2. Luejinê* yi/yê dûn* nigena.Zaf gêreno/gêrena, yew ca de zaf nêvindeno/nêvindena.

M1. Marûn qirrik ra flino warîye*.Merdimo ke mêrxas bo, waharî quezaxî (zaf cesur) bibo û bieflko

gure biqedîno, ey rê vajîyeno.2. merdimo bêtexmîn: Merdimo ke pîl û qijîya xo nêzano,

bêhurmetîye keno.3. Mêrikî va ”Ez bîya dizd, aflm bî ruafln”.Merdim bihewes a dest bi yew gure bikirû û gureyî ey raflt nêflîyorû,

no îdyom wezîyetî ey îfade keno.

79

Vate

4. Mêrikî va: ”Ez xadim a”. O bîn persa: ”Çend hebî qicê tuestî?”

Vera yew persî bêaqilî -perso ke tede mentiq çine bo- vajîyeno.5. Mêrikî/cinîyeki keyê xo kerdo keyê Qere Tajdîn.Merdimo ke mêmananê xo re zaf mesref bikero, ey/aye rê vajîyeno.6. Mil ver ûmi* war.Firîya* yan zî merd.7. Mîn* ûmnûnî* yew selê simerî nêkeno.Ey ra yew gureyo hol ranêkono. Kesî re yew faydeyê ey çine yo. Çîko

bêqîmet o.8. Mîyîn* mêrikî keyê yi ra leq o.Wexto ke mîyanî yew grub, partî yan zî hevalan de xayîntî bibo no

îdyom vajîyeno. Hîkayeyê nê îdyomî wîna ya:Matûn yew dewê Çewlîgî ya. Cayî dewê Matûnî duz nîyo, kafl o. Wextî

verî de, êyî ke flinî desmaj semedo ke erd nêginî, mîyîn kuwenî û yewkindir bestenî pa. Eke flinî desmaj ê kindirî tepîflenî û erd nêginenî.Sofîyî Matûnî yew flew flino teber ke desmaj bigero. Kindir tepfleno labelêcuwa ver vêwê* ey mîyîn kerdo leq. Sofî kafl ra lêr* beno û beno birîndar.Dewijî ke yenî zîyaretîyê ey, Sofîyî Matûnî vano ”Derdî mi tê medinê.Mîyînî mi keyê mi ra leq o!”

N1. Nê serî serradî yo, nê zî binî perjun* o.Ne holî ne zî xirabî ser o ey/aye ra yew gure yeno, toyê re nêbeno/

nêbena.2. Nûnî* re awk, awk re malla*.Wexto ke nan perra merdimî qirrik ra, pê* awe flino warîye labelê

wexto ke awe perra merdimî qirrik ra, mira* malla ser o biwano.

P1. pê belê-libê qiseykerdifl: bi resmîyet û ciddîyet qiseykerdifl2. Pê fisûn hemam germ nêbeno (2).Gureyî girdî bi xebata zafe û mudumîne* yenê meydan, virazîyenê.3. pisîngo xizûne*: merdimo tembel

2. Bi tirkî ”Taflıma su ile de¤irmen dönmez”.

80

Vate

Qqasudî/qasudê bûngêrûn*: Merdimo ke ti bierflawî yew ca û zaf

erey agêro, ey/aye ra vajîyeno.Mîreyêk Çewlîgî de, dewê Sînî de roniflte beno. Rojêk xizmekarî xo

ra vano:-Ez tu siba erflawena axayê dewê Talwarî het. Verî mi vîni hema flo!Rojê bîni xizmekar yeno keyeyî Mîrî û verî berî de, dûrî ra Mîrî vîneno

labelê ey het nîno, uca ra dano piro flino dewê Talwarî.Axayî Talwarî ey ra perseno vano:-Ti çi semed a amê?Xîzmekar vano:-Wilay Mîrî mi ra va ”Mi vîni û flo axayî Talwarî het”. Ez zî flîya mi

Mîre verî berî de dûrî ra dî û ez ameya îtya*.Axa hinî fam keno ke xizmekar safek (saf) o, vano:-Mîrî ina bûngêri waflta, bîr* û flo.Bûngêri xizmekarî bar keno û erflaweno.Xizmekar pa* bûngêr a flino Sînî labelê zaf kuweno erey.

S1. Seydî mi ûmi, gî tûnzîyê mi ûmi.Çîko ke merdim semedê hela teng a bigero labelê a hel* peyda nêbo

yan zî raflt nêro.2. Sîyay û surî ardî pêser.Merdimo ke zaf yers bo, nêzano ke çi qale fekê ey ra ameya teber.

fifii bîrû* qesasî babî, na ser a qiney dadî.Gureyo ke merdim te de zarar bikerû û te ra ders nêveco, bi yers û

xirs rêne bikero labelê na rê sermayeyê xo pêro vîn* kero.

T1. tênîya çorin (çewrîn): Merdimo/cinîyeka ke zaf xirab bibo û xo

bizeleqino (padusno) merdimî ya, merdim nêeflko xo te ra bixelisno.2. Tim çuwê yi ho rûnayî.Merdimo ke kar û gureyî ey pîyordayîfl bo.3. Tu darê xo bin ra birna.

81

Vate

To gureyî xo da ci.Çîko ke merdim te ra fayde bivîno labelê bi destê xo zerar bido ey û

ê gureyî bixerepno.4. Tu qulaç ra veto (3).Ti hed û hududê xo ra vîyertî.

V1. Virajê keno (4).Qale xo fek de zaf çarneno lebelê esasê nîyetê xo eflkera nêkeno.2. Virajê mekir (5).Qale xo fek de zaf meçarne, esasê nîyetê xo eflkera vaje.

X1. Xesînayîflî herî yo.Gureyo ke mesrêfî ey karî ey ra zêdetir bibo, semedê ey no îdyom

vajîyeno.Merdimo ke semedî xesînayîflî herî di pûnetî* geno, panc pûnetî dûnû

destûnî xo fluweno.2. Xêrra (xêra)* ho têpîya* flino.Pira-pira ho beno feqîr yan zî pira-pira sihetê ey beno xirab.3. xuenê (xonê)* merekûn: merdimo kilm*, qalin û têkuweyi (qelew)

YYew vûn*, des hebûn (hebîn) nûno* pa.Zaf zurî keno.

Z1. Zê* dumûnî* flino/yeno.Zaf lez flino/yeno.2. Zê hakê kalî yo.Zaf rind o.

3. Bi tirkî ”Haddini aflmıflsın”.4. Bi tirkî ”Mırın kırın ediyor”.5. Bi tirkî ”Mırın kırın etme”.

82

Vate

* aste: este, kateay: ayeayînî: înanbueç: boçebizîye: bizêkbîr: bigîrebîrû: bigîrobûngêri: bangêre, loxecîhatî: jêhatîcûn: ciwançot: çewtçulek: çelek, çilekdindûn: didandumûn: dumandûn: duye, dumandûn: danoextîyarî: pîrîye, pîrîfirîyayîfl: xeriqîyayîflgawûn: gawangîzûn: guzingual: goleguelik: golik, gukgunî: ganî, gerekgûnî: gonîharr: arre, arrihel: hele, gameheley flûnî: hela flanî, peyê perojî,

badê dihîre, danê flanîherrqile: herrqele, kelmite,

kemiltehewîk: hebikîîtya: tîyakerra: kemereke: keyekêrî: çuyo (zopeyo) ke pey meflke

çarnenîkilm: kirrlêrbîyayîfl: gindirîyayîfl, gindir

dîyayîfl

ling fla erd: linge flanay erdluejin: lojinemalla: mela, milamerjueli: morcelamira: mila, mela; ancaxmîn: mîyanmîyîn: mihîn, singmudumîn: domdar, devamlîfeflilîyayîfl (xo feflelnayîfl): berey

kewtene, erey kewtene; sebox-nayîfl

nifltibi rû: ronifltbinivûno: nêvanonûn: nannûno pa: pa nanopalûn: palane, cile, kurtanepa: bipûnet: banknot, panganote, panq-

note, puxnetpatîle: patîre, fetirperjun: pirojinepê: bipira-pira: verra-verrapîyordayîfl: pêrodayîfl, lejkerdiflqic: doman, gedeqij: qît, hurdî, flenik, gidîrê: reyrêka: zaf, yewrayîrêne: reynasiwa: sibasuli: silo, silondî, silond, sûli; zi-

bilgetawê: teba, tewa; tawey, teway, to-

yê; çîyekîtêpîya: tepyatoyê: b. tawêûmê: ameyûmnûn: hamnanûmarîyênî: hûmarîyênî

83

Vate

ûmi: ameven do: veng dayovêwi: veyvevîn kero: vîndî bikovûn: vanowahar: wayîrwarîye: war, diwarwertaxî: ortaxîyewi: oxêrra (xêra): tim, daîma; pira-

pira, verra-verra

xizûnê: feqîrxuene (xone): pisîngo nerîyeni: hênîyers: hêrsyersbîyayîfl: hêrsbîyayîflyi: eyyîn: înanzê: sey

84

Vate

“CANÎ CANÎ”

Alî Heyder SEVER

Hûmara çarêsina (des û çarina) Vateyî de Mûnzûr Çemî flaîrê mayonamdar Sayder (fiah Hêyder) dabî naskerdene. O nuflte de lawika

ey “Canî Canî” kî neql kerdibî. Cawo ke Sayder maya xo ra bîyo û heyatêxo tede vîyarno ra, ez bi xo a mintiqa ra ûne. Hetê ma de her kes Sayderînas keno û ci ra hes keno. Lawikê ey wertê miletî de ver ra bi nikavajînê. Nayîne ra en namdara xo bêguman “Canî Canî” ya. Ezvaryantêde na lawike flima rê ruflnen. No varyant, wertê flarî de hertimvajîyêne û qijênîya xo ra bi nat ez kî zanen. Eke flima ca bidênê nêvaryantî, neflr kerêne zaf rind beno.Ez selam ken, serkewtena flima wazen.

Canî canî canîÇîçega mina Koyê MircanîTew canî canî canîÇîçega Koyê Mircanî.

Bejna to rindek aTi vana qewaxa rez a Derê ErzinganîÇim û burîyê to sîya kenêTi vana qeytan êDidonê to rindek êTi vana mircan êPirnika to rindek aTi vana qelema destê Muflîrê ErzinganîSênê to sîs kenoTi vana pêndîrê sûka Wanî.

85

Vate

Surotê to sur kenêSosina mi, ti vana soya Derê GimiflxanîSurota sure nata deEzo xo rê lewê panî.Vana “Lawo Heq adirê to wedaroTo xo vîr ra kerdo miletê nê zamanî.Miletê nê zamanî pers kenaPêro fizil û fleytanîLewê ma bîyo qir-qotikKewto wertê der û cîranî”.

Xezala mi,Seva to bîyûne wayîrê derdê giranî.Vana “Lawo, çîya wo?Mi ra vaze ke ez pê bizanî”.

Delala mi xevera mi to rêEz silecîyê Estemolî yoMa flano raya Xanê Zîvanî (1)Meflte kume Derê LazîstanîRoza bîne flome Suka TeravzanîXo flano rixtim Gemîya YunanîPorê xuyo zerd ra di-îrê telî mi deHeserê to flaneno miEz xo rê ser o zê bilbilî biwanîTo adir verdo zerrê miVêfleno zê gema çamî.Eke kemer vera semtênîya to bîyêneNika rew ra helîyavî ro, qedîyavî.

1. Tayê vatoxî hurendîya “Xanê Zîvanî” de vanê “Xanê Hamsîye”.

86

Vate

Ti ya ti ya ti ya, melema mi ti yaTi ke esta firê zanî yaTi ke esta kemerê mîyanî yaTi ke esta ustina zerrî yaTi ke esta qeweta bojî yaTi ke esta rofltîya çimî yaTi ke esta aqilê sarî ya.

Sosina mi,Cênîya xirave persena,Topxanê kan ê kirmancî ya.Cuyanika hewla zê to persena,Suyarîyê alemanî ya.Hermê camerdê hewlî raTim û tim sus dana, suslî ya.Xo rê xojî vê (ve) hardê dewreflî bo keTi ser ra fetelîya.Xojî vê asmênê kewî bo keBinê xo de a semtênîya to dîya.

fiîyone çê flima ti çê de nîyaMi va “Melema mi kata flîya?”Maya to vake “Cênî flîyê zîyare,A ki eflqonê to ra tey flîya”.A deqa de dinya mi ser o çerexîye,Ez ginûne war ro,Didonê mino ju flîkîya, ju lewîya.fiîyûne lewê qadî û muftî,Mi va “Gonîya mi ku ya?”Vake “Lawo, mordemo ke cênîyû dime merdGonîya xo çînî ya”.Mi dizme ra qersunê vete,Mi va “Na heqa canê tu ya”!

87

Vate

Ez flîyûne lewê keflîflî,Mi va “Heqa didonê mi çi ya?”Kitavo qiz ard na ro,Pelga virêne dêm dê,Vake “Heqa to çînî ya”.Mi dest berd kêsikê xo,Mejdîyayê tede hazerî ya,Mi kerd binê zonî ra.Hurdî-hurdî binê lewû ra huya,Pelga didîne dêm dê,Vake “Çêneka porezerda bejnebarîyeHeqa canê tu ya”.Delala mi,Heqî ra aseno,Hîrê se wû fleflt û flefl berê cuyanikû estê,Pêro to ser o nam û nîflan ê.Melema mi,Mi newa û new çekuyî vatî,Cuyanikû ser o kerdî temamî,Melema xo kerda ser deKerda hurendîya îmamî.

88

Vate

Ripelê Fiqrayan:

CULIXA MI KÎ GOfi NANA SER!

Arêkerdox: Firat ÇELKER

Rojê yew merdim (jû mordem) bazar de gêreno (cêreno), nîyadanoke dûkanê de hawo papaxanê roflenê. fiono wayîrê dûkanî ra pers

keno:-Fîyatê nê papaxanî çiqa yo?Wayîr ke fîyatî ey ra vano, mêrdek (mêrik) nê fîyatî tayê (tenê) zêde

vîneno; coka tê sere nêkenê. Mêrdek vejîno flono keye (çe) ra culixa(çuluxa, hulîya, qaza) xo ano, wayîrê dûkanî ra vano:

-Ez wazen ke na culixa xo biroflî.Wayîrê dûkanî fîyato zaf flenik (tay) nano pira. Mêrdek vano:-Çira fîyatê papaxanê to wina (nîya) zêde yo, çira fîyatê culixa mi

wina flenik o?Wayîrê dûkanî vano:-Papaxanê mi qesey keno!Mêrdek hêrs beno vano:-Ma culixa mi kî (zî) gofl nana ser!

NAYE BERE JÛYÊDE BÎNE BÎYA!


Dewêda Gimgimî de yew cinîke (cenîke) esta, namê xo Movet a.Kêna (çêna) Amika Movete waflta, veyve kenê. Roja veyveyî xwendî

amey, Amika Movete wazena înan rê flogifl (sogis) bikero (pesêserebirno), venga birayê xo Usênî dana. Ap Usên vejîno êno, AmikaMovete vana:

-Bira bê flîme jû (yew) bize sere bibirnîme.A û Ap Usên urzenê ra flonê gome. Bizê pê gênê (cênê), erzenê bi erd

(hard). Ap Usên kardî erzeno bi vileyê (milê) bize, tayê birîno, zorê ApUsênî nêflono bi bize; bize urzena linganê xo ser, zerreyê gomeyî deflona o sere û êna no sere.

89

Vate

Hetê ra gonî flona hetê ra mal (pes) keweno (kuno) têmîyan. Benakale-kala malî. Amika Movete birayê xo ra hêrs bena, vana:

-Koro, koro, to malê mi tersna!Ap Usên kî hêrs beno, vano:-Nê nê o..., na bize kî zê to flîrret a! Naye bere jûyêde (yewêda) bîne

bîya!

WÎ AME!


Dewêda Gimgimî de rojê yew merdim nêwefl keweno (kuno), derbamerdene de beno, zerreyê cile de beno. Merdimê (mordemê) xo,

der û cîranê xo dorme der ê; mêrdek (mêrik) zerreyê cile de tim (hersate) vano: “Wî ame! Wî ame!”

Însanê ke dorme der ê wina (henî) fam kenê ke Gangêr (Ezraîl) ameyoganê (canê) ney gêno, no aye ra vano “Wî ame”. O ke vano “Wî ame! Wîame!”, nê vanê: “Xêr ame! Xêr ame! Çiman ser ame!”

Nîyadanê ke boyêda zaf pîse kewte zerre. Merdimanê ey ra yew hêrsbeno, urzeno ra (wardeno) û vano: “Bêrê ma flîme! No kelp nêmireno,nawo binê xo de keno!”

HEfi Û MELfiE

Arêkerdoxe: Xezala fiARIKÎ

Vûnî payîzî melfle* flinû kuwenû zerrey gueflî* heflî heta wisar. Benûwisar, melfle gueflî heflî ra yenû teber; niflenû lewey pirnikey heflî

ya, vûnû*:-Ez ha flin, xatir bi (bû) tu, Hûmay tu ra razî bû.Hefl vûn*:-Qey xatir bi mi, Hûmay mi ra razî bû?Melfle vûn:-La payîzî ez ûmeya kota* zerrey gueflî tu. Mi mîn* pirçî tu di xwe

90

Vate

(xwu) kerd germin, heta bi wisar. Hîn wisar ûme, teber bîyû germin,dinya bîya ruaflni*. Ez ha flin, xatir bi tu.

Hefl vûn:-fiû tu rî oxir bû. Mi nye ûmeyîflî tu ra tawey* zûna, nye flîyayîflî tu

ra tawey zûna!

MYERIK Û MÎRÇIK


Zimistûnî yew merdim ho (hew) ser bûnî ya vor* erzenû. Seg* vorerzenû, yew mîrçik* kuwena binî vor, binî vor di mûnena. Myerik*,

mîrçik binî vor ra vecenû, benû dûnû cinîyê xwe, vûn:-Cinîyek, hû ina mîrçik biger*, poc, ma flûn d’* wenî.Cinîyek, mîrçik gena, ruçiknena, ser adir yo (di) nûna çêlû* ser.

Cinîyek pîze niwefl (niweflê qicî) bena. Tûm* yê kuwenû de, vûna “Dey*ez yew pirûn buwerî (buwirî) çê* pêfla* nîyû nipêfla”. Cinîyek yew pirûnmîrçik wena, di pirûn, hîrye pirûn wena, mîrçik qedîyena. Benû flûn,myerik yenû kîye, vûn:

-Cinîyek, tu mîrçik pot?Ya vûna:-E, mi pot.Myerik vûn:-La ha ça? Di bîya ma buwerî!Ya vûna:-Mi werd, qedîye.Wi vûn:-Pîyor*?Ya vûna:-E pîyor.Myerik vûn:-Pîyor, pîyor, pîyor?!Û pê* d’ flinû, ginenû erd ri; xereqyenû (xwe ra flinû).

91

Vate

KUTEKÛN ÛNÎ DÛNÎ MILÎ TU VER O


Vûnî ew* mihal* kûm* biflîni Tûnst (1), tûnsticû melqatîk* neynipa. Yew myerik vûn “Dey* ez zî flîr Tûnst, tûnsticî sinî* melqatîk

nûnî min a?”.Myerik* ûn* yew qatlix kincûn gewezû û paç sipîye* genû pira. Gijîk

xwe flûne* kenû, puerrî* xwe qeyme* dûn û yew citey solûn newûnkenû pay. Niflenû astuarey* xwe, flinû Tûnst.

Cinî tûnsticû zî verî çirrey awk* di ûmey* pyeser*, sitîl xwe efltî awkver û hey qal kenî. Myerik flinû rasenû verî cinîyûn, sarey* xwe cenenûxwe ver; çig* yî pîyor cinî, eyb benû. Vûn:

-Way mi, cûmyerdî* flima hey itîya* di?Yî* vûnî:-Nîye*, cûmyerdî ma itîya nîy.Wi* vûn:-La flî ça*?Yew cinî vûna:-Cûmyerdî ma flî kutekûn vecîn (vecenî), ûnî dûnî milî tu ver o.

INA BUELIG RA CA MENDA


Vûnî Seîd Arif yew rey flinû Zuexpa (2), key yew merdim di benûmeyman*. fiûn d’ hey kîye* di rueniflte yî, Seîd ûnîyenû (ewnîyêno)

yew çî ho çaqey yî wa leqenû. Benû pûncey* xwe ri, ûncenû* dîyar*,ûnîyenû tira eg* aspic* a, ha mîn muyûn ra yena dîyar. Eya* hel*wahar* kîyî ber kenû a, yenû zerre. Seîd wahar kîyî ra vûn:

-Dey bîye, bîye.Wahar keyî vûn:-Qey se bi?Seîd aspic muecnenû* ci*, vûn:

1. Tûnst yew mezrayê Palî ya.2. Zuexpa yew dewê Palî ya.

92

Vate

-Ina* buelig* ra ca menda, lez ber ser rasni.Wahar keyî vûn:-Hûû, qeyî ina ê (ey) ma wa?Seîd vûn:-La ê flima nîya ê kûmî ya? Bûnî (biewnî) hama ha qeyme yena!

* aspic: espijeastuar: estorawk: awkebuelig: boligebûnî: biewnîci: eycûmyerd: camêrdçê: derey, hela; gelo, ecebaçêle: çeyleçig: çunked’: de, didey: derey, direy; heladîyar: coreg: ekeew: oeya: aez buwerî: ez biwera, ez buwirîez ûmeya kota: ez ameya kewtaguefl: goflhel: gameho: ha, hê, hewina: naitîya: tîyakîye: keyekota: kewtakûm: kammelqatik: leqami, lekmatikimelfle: vizikmeyman: mêmanmihal: wextmîn: mîyanmîrçik: mîlçikmuecnayîfl: mojnayîfl, musnayîfl

myerik: mêrikniwefl: nêweflnîye: neynîyû: nêpê: peypêfla: pewjîyayapîyor: pêropuer: porpûnce: pancepyeser: pêserqeyme: qaymeruaflni: roflneruenifltifl: ronifltiflsare: sereseg: sekesinî: senî, çitursipîye: sipîflûne: flanetawey: teba, tewa; tawê, teway, toyê; çîyekîti biger: ti bigîretûm: tamûmey: ameyûn: anoûncenû: ancenoûnîyenû: ewnîyêno, nîyadanovor: vewrewahar: wayîrwi: owi vûn/wi vûnû: o vanoxwe: xo, xwuyî: 1)ey 2)êyî vûnî: ê vanî, ê vanê

93

Vate

WELATÊ MA TOZ-DUMAN O

Giran KIZIL

Welatê ma toz-duman oKes kî heqê xo ra nêvanoNo çi zilm o serê ma ra gêreno (cêreno)Amo ma ser de, daye nêzanofiar welatê xo de vindenoMa û pîyê xo ser ra berbenoEmê zulm û qulne ra dûrî yoCa xerîb o, sebir nêno.

Bi dareyan (darîyan) birnenê Merafl deBi adir veflnenê Sêwas deBi topan qir kenê Dêrsim deCizîr û fiernex û Dîyarbekir de.Kes kî heqê xo ra mevêroDer û cîranê xo bizanoRoja teng a dost teder oEslê xo ser a mevêro.

94

Vate

MAMO HEWÊZ

Arêkerdox: Mihanî LICOKIC

Tîya bî û çinê bî, hebêke verg ku namey cê Mamo Hewêz bî bî. Serrîyenê û zemanî flinê, Mamo Hewêz beno extîyar; hendî nêflkeno

heywananê kedî û kûvîyan bikiflo û gofltê cînan boro. Kono binê lemêkasorike, veyflan û tîyflan ewca vindeno. Rocêke hewnêno (hawnêno)hebêke vergo bîn te de vecîya. Verg vano:

-Mamo Hewêz, ti etîya se kenê?Mamo Hewêz vano:-Ez se kerî? Ez binê rehmê Homay de vinderta. Ez bîya extîyar,

dindanê min kewtê; ez nêflkena pes û dewar zî bikiflî. Ez xo rê anaveyflan û tîyflan etîya kewta.

Verg tera vano:-Mamo Hewêz, ti biflane dimay min.Mamo Hewêz vano:-Ti kê kamî ra y?Ew vano:Ez kê Pafltgewran ra wa!Mamo Hewêz vano:-Wele kê Pafltgewran ra mêrdehî nêvirazîyawa la hanî yo ti vanê.Mamo Hewêz wirzeno flano dimay vergê Pafltgewrî û flinê nizdê pesî.

Vergo Pafltgewr vano:-Mamo Hewêz, de ti etîya vinde, gofldarî min û pesî bike.Vergo Pafltgewr gure keno mîyanê pesî. Kutikî pê hesênê, vergo

Pafltgewr çîke zî nêkifleno û kutikan ver remeno, yeno verê MamoHewêzî ro flino. Kutikî yenê ro Mamo Hewêzî qelebênê. Konê serê MamoHewêzî, cê ra ancenê, nîmxenaqo kenê. fiiwaney û kutikî flinê, flewe serde yena. Piçêke rih kono Mamo Hewêzî, hêdî-hêdî reyna xo kafl kenobinê lemê xo wa sorike.

Çendeyke derbas beno hewnêno vergêkew bîn te de vecîya. Ew zî roci perseno vano:

-Mamo Hewêz, ti etîya se kenê?

95

Vate

Mamo Hewêz vano:-Ez bîya extîyar, dindanî fekê min de nêmendê; ez nêflkena pes û

dewarî bikiflî, ez xo rê veyflan û tîyflan binê rehmê Homay de vinderta.Ez se kerî?

Ew zî vano:-Mamo Hewêz, ti bê dimay min flane, ezo to rê taxalîse virazî. Mamo

Hewêz meselay xo û vergê Pafltgewrî ci rê vano û vano:-Heyran, fek min ra vera de!Verg vano:-Nê, ‘ad û emanê Homay bo, ti go min dir bêrê! Ezo to rê pes û dewar

bikiflî.Mamo Hewêz perseno vano:-Gelo ti kê kamî ra y?Ew vano:-Ez kê Pafltbelekan ra wa.Ew zî nêkono serey Mamo Hewêzî, vano:-Wele kê flima ra zî mêrxasî nêvecîyay la neyse.Û flano dima. Ew zî zey vergê bînî keno. fiino kono mîyanê baqurî,

gawan û kutikî pey ra konê ra dima; ew zî yeno verê Mamo Hewêzî roderbas beno. Gawan û kutikê xo konê serê Mamo Hewêzî, tirnefesokenê, vanê “Ma kerd hemçike, merd”. Ê zî danê rahî ser, flinê. MamoHewêzo feqîr qederêke maneno, hefle yena serê cê. Wirzeno vano “Enîbîlasebe min ‘esîr-wesîro kenê”, reyna yeno binê lemê xowa sorike.

Çendeyke maneno, birînê cê piçêke benê weflî. Hewnêno vergêkewbîn te de vecîya. Ew zî ro halê cê perseno, badî vano:

-Resa Homay, resa min, ezo to rê goflt bîyarî.Mamo Hewêz perseno vano:-Ti kê kamî ra y?Ew vano:-Ez kê Pafltsîyayan ra wa.Kêfê Mamo Hewêzî yeno, vano:-Kê Pafltsîyayan ra mêrxasî vecênê, lawo de haydê!fiano dimay cê, yenê pey sîyê hewflî, binê flargî. Hewnênê colêke pes

hanî yo çereno, merdimêke zî barêke sayan ro here bar kerdo û cehflikezî flawa xo dima, sayan beno deflte. La cehflike piçê pey ra menda. VergoPafltsîya ‘ewil dano cehflike ro, kifleno. Heta wahîr geyreno a ro cehflike,

96

Vate

verg dano here ro, here zî kifleno. Wahîrê here keno qîrrî, fliwane zîhewarê mêrikî de yeno. Na rey verg dano pesî ro, new-des heban keno‘er ra, kifleno û xo çepa keno, yeno verê Mamo Hewêzî, vano:

-Mamo Hewêz, ti gofltê pesî wenê ti zanê, ti gofltê here wenê ti zanê,ti gofltê cehflike wenê ti zanê, ti sayanê tirflan wenê ti zanê. Min to rêtaxalîse viraflta.

Û xatir Mamo Hewêzî ra wazeno, flino.De Mamo Hewêz hendî weno û tirran serê doxînî ro fleqêneno ku

tede beno kerr*.

*Na sanike (fistanike) tayê dewanê Licê de yena vatifl.

97

Vate

HEYDO KEÇANICÎ RA fiÎÎRÎ

GOfiKAR

Va hewrî vecîyayî hewrê sîyayîGoflkar dewanê Gimgimî ra kerdî vilayîEbe Hesê Qemerî kenê kayîWayî wayî puk o tozika vayî.

Goflkarî persena kafl û kuflîDomanî flîyêne kê (çê) Hemdê HaflîRoman adir verdo palax û vaflîFeqîrê miletî nêzana, bî flaflî.

Goflkar de bîya gimî û nalîyeEskerê romî giran o, biwaze îmdadîyeVirênîya eskerî reflta ÎnalîyeGinenê waro qurflinî sey na flilîye.

Goflkar bîyo xirabe, çîn ê keyeyî (çêyî)Pey de ênê, kiffle nîyo, nêzana kê yîZerrê mi vefleno der û cîranê ma yîMîjdanî amê, va “Emrê Goflkarî pey de dayî”.

98

Vate

TI RIND A

Kênê (çênê) kênê ti rind aHeqî ti mi rê verda.Pîyê to ke ti nêdaDana ci çewres manga.Kênê kênê ti rind aTi veyvika govend a.

Zaf sîs a ti zey vareCayê to zey gilê dare.Werdena to henareTo cêna flona ware.Kênê kênê ti rind aTi veyvika govend a.

Porrê to kî zaf derg oSerba to ra ez merdoZerrê mi kul û derd oRoyê mi tirito berdoKênê kênê ti rind aTi veyvika govend a.

99

Vate

KÊNÊ KÊNÊ

Kênê (çênê) kênê gonîya mi to ra boQederê to mi ser ra boDestê to destê mi de boBê ma flîme welatê xo.

Erê kênê kênê derdê toEz mirena serba toZerrîya mi kewta bejna toBê ma flîme welatê xo.

Bê to roj û flewe serd oCîgera mi kul û derd oKênê Heq to mi rê verdoBê ma flîme welatê xo.

Erê kênê kênê derdê toEz mirena serba toZerrîya mi kewta bejna toBê ma flîme welatê xo.

100

Vate

QILIF MARÎ DI YEW XUERT (1)

Arêkerdox: Seyîdxan KURIJ

Cayk benû cayk nibenû yew welat di yew cînî û myerdê* xwi bênî.Ina* cînî û myerdî ri* qij nibenî.

Cînîyek dueyî kena, vûna “Ya rebî, têna yew qij bidi mi, wazenû walîhîr* marî bû”. Yew mudet cuwa pê cînîyek niweflê qicûn vecîyena.Cînîyek bena niweflê flefl aflmûn, myerik* dûnû ra flinû flûneyê*. Waxtcînîyek benû temûm, cînîyek welidîyena*, ci ri raflta yew lîhîr marîbenû. Cînîyek inî* lîhîr mar erzena zerrê yew wadî û ber ser qefilnena.Waxti go* wi benû vêflûn, cînîyek fliqîyêf bêr ra çice erzena fek û hêna*yi* wade di verdena. Myerik flûneyê ra yenû, cînî xwi ra persenû vûnû:

-Cînîyek, ça wû qij tu? Ti niwelidîyaya?Cînîyek vûna:-Myerik, Hûmay yew lîhîr marî da ma. Mi wi* kerd wade û mi ser

ber qefilna.

* * *Mar wadê xwi di benû pîl, yenû zewaj. Her serr ûmnûn* yew yêl*

koçerûn yenû dewê yini* di çend aflm mûnenû û zimistûn flinû welatxwi. Yew kênay serek inî yêl esta.

Ruejêk mar pî xwi ra vûnû:-Bawo, ti gereka mi ri kênay serekê yêl biwazî.Pî yi vûnû:-Oxil, ez sinî* tu ri kênay serek yêl biwazî? Çew (ço)* kênay xwi tu

nidûnû.Mar vûnû:-Nîye*, ti gereka biwazî.Myerik flinû serek yêl ra vûnû:-Ez amêya ti pê* emir Hûmay, qowl (qol) Pyexembêr kênay xwi bidî

1. Na sanike (estaneke) tayê dewanê Çewlîgî de vajîyêna.

101

Vate

laj mi.Serek yêl vûnû:-Qê laj tu estû? Laj tu ho ça? Ma qet laj tu nidîyû.Myerik vûnû:-Laj mi estû, laj mi hama rîy ruej nidîyû, wi ho* wadê xwi di ders

genû.Serek yêl kênay xwi dûnû ci. Yi* vêve* kenî, kênek ûnî kê* xwi.fiew kênek flina wade, mar yenû luef* erzenû ci, kênek mirena. Sêr

sibay* yi flinî zerre ki kênek merda.Yi flinî pî kênek ra vûnî:-La ti emir Hûmay qowil nikenî, kênay tu merda. Serek yêl yenû

meytê kênay xwi benû.Yew mudet cuwa pê mar hûnc* yew kênek nîflûn dûnû. vûnû:-Naray flima gereka mi ri ina* kênek biwazî.Pî yi vûnû:-Oxil, ma yew ray tu zewicna, kênek merd. Naray hûnc kênek bimir

se ma pî yay* ra nixelisyênî.Mar vûnû:-fiima gereka fluerî biwazî, flima mewaz se yew bela yenû flima seri.Pî yi û may yi flinî kênek wazenî. Vêve kenî, kênek ûnî. fiûn d’ hûnc

kênek flina wade, mar luef erzenû kênek, kênek tersûn ra mirena.Hûnc xêlyek* waxt bînate* ra vîyerenû, yewna qeflê koçerûn yenû

vîyerenû ra. Mar naray vûnû:-Bawo, flue* kênay serek inî yêl mi ri biwazi.Pî yi vûnû:-Oxil, mekiri! Çew kênay xwi ma nidûnû. Naray iz* kênay flarî bimur

(bimirû), ma îta* ra bar kir flimi.Mar vûnû:-fiima gereka a kênek mi ri biwazî, nûnîye ez yew bela ûna flima

sare. Myerik û cînî xwi wirzenî flinî kê serek yêl, vûnî:-Ma amê flima pê emir Hûmay, qowl Pyexembêr kênay xwi bidî laj

ma.Serek yêl vûnû:-Laj tu çîn û, tu laj ça ra ardû? Qê ma hetûn êr* laj tu nidîyû?Yi vûnî:-Laj ma huma* rîy ruej nidîyû. Wi tim ho zerre d’ o, ders genû.

102

Vate

Pî kênek kênay xwi dûnû ci.Ti mevac ki kênek pyerî (perî) ya. Ya may û pî mar ra vûna:-fiima gereka semêd vêvî ya mi ri duce* ra kincûn virazî.Yi vûnî:-Ma duce ra kincûn ça ra bîyarimi?Kênek vûna:-Duce ra kinc çînîye b’ se ez nizewicîyena.Yi duce ra kincûn vînênî, vêve kenî, kênek ûnî kîye.fiûn d’ kênek flina wadê mar. Mar yenû luef erzenû ci, têlî (telî) flinî

pa, xwi têpîya* ûncenû. Çend ray ûna* luef erzenû, la hûnc xwi têpîyaûncenû.

Mar zi kênek zi pîyerî yî. Mar kênek ra vûnû:-Qab xwi vec!.Kênek vûna:-Ti qê qab xwi nivecenî? Ti qab xwi vec ez iz vecena.Mar qab xwi vecenû ki yew xuert delalî yû, kî* qêmîfl nibenû bîyûnû*

ti ra. Kêneki zi qab xwi vecena. Yi wir d’* varar flinî yewbîn ra ûrakuwenî. May û pî mar sêr sibay tersenî, vûnî “Miheqeq ina vêvi* zimerda, ma pî yay ra sinî xelisyênî?” la kênek nimirena. Kênek wirzenayena yini heti. Hîrye ruej bînate ra vîyerenî, myerik û cînîyek vûnî“Miheqeq inî* di yew gure estû”. Ruejê çeherin cînîyek flina pencira raûnîyena zerre ra ki yew xuert û yew kêna varar flî pye ra, rakotî û diqab hûnî* owca di ronayê.

Cînîyek vazdena yena myerdê xwi ra vûna:-Myerik, myerik, hê* bîye*! Laj ma yew xuerto rind û pak o, kî qêmîfl

nibenû bîyûnû ti ra!Myerik zi yenû pencira ra ûnîyenû* ki çi bîyûnû! Yew xuert ho mîyûn

cilûn id* o, aflm vûna “Ez a”, ruej vûnû “Ez a”. Yi benî fla, ûnî wir d’qabûn zi vêflnenî.

Sêr sibay mar û kênek wirzênî ki qab yini çîn î.Yi ûnî newe ra çores ruej çores flew pê çutê defûn û zurnayûn a vêve

nûnî pirye. Lajek û kênek newe ra mirad xwi benî fla.

Mi ra zur, Hûmay ra raflt,Mi yew taway helaw viraflt,Mi gofltarûn ra kerd raflt.

103

Vate

* bînate: mabên, beyntarbîye: bêbîyûnû: biewnîyo, nîyadoçew: yew, çi kesd’: de, diduce: dije, jûjeêr: ewrogo: kehê: helahêna: reyna, hewna, fina, gilanaho: ha, hê, hewhuma: hema, honahûnc: ancîhûnî: ha, hoid: de, diina: nainî: 1)nê 2)neyiz: zîîta: tîyakê: b. kîyekî: keskîye: keyelîhîr: leyîrluef: lêfmyerde: mêrdemyerik: mêriknîye: neypê: 1)pey 2)bipyerî: perîqê: qey

qowil: qebulqowl: qewlri: rêruej: 1)roj 2)rojesêr sibay: serê sibaysinî: senî, çiturflue: floflûneyê: fliwaneyîye, fliwaneyîtêpîya: tepîyaûmnûn: hamnanûna: winaûncenû: ancenoûnîyenû: ewnîyêno, nîyadanovarar: virare, verike, virade, viranevêve: veyvevêvi: veyve, veyvekewelidîyayîfl: cêraverradîyayîfl, xelisîyayîfl,

barêxoronayîfl, qicraqedîyayîflwi: owi vûnû: o vanowir d’: her dixêlyek: xêlîyek, xeylêkya: ayay: ayeyêl: êlyi: 1)ey 2)êyi ûnî: ê anî, ê anêyini: înanzi: zî

104

Vate

104

105

Vate

DICTIONNAIRE KURDE (KURMANDJI)-FRANÇAIS* -XV

Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Frensî-XV

Celadet Alî BEDIRXAN

*Abréviations

cf. (confér.): comparezetc. : et caetera (et cetera)f. : fémininintr. : intransitifm. : masculinpl. : plurieltr. : transitif

Suffixes

-ce : suffixe féminin (ex. doux, douce)-che : suffixe féminin (ex. frais, fraîche)-e : suffixe féminin (ex. court, courte)

-eille : suffixe féminin (ex. vieux, vieille)-ère : suffixe féminin (ex. prisonnier, prison-nière)-euse : suffixe féminin (ex. joueur, joueuse)-ève : suffixe féminin (ex. bref, brève)-le : suffixe féminin (ex. corporel, corporelle)-ne : suffixe féminin (ex. bon, bonne)-se : suffixe féminin (ex. délicieux, délicieuse)-sse : suffixe féminin (ex. roux, rousse)-te : suffixe féminin (ex. muet, muette)-trice : suffixe féminin (ex. interrogateur,

interrogatrice)-ve : suffixe féminin (ex. hâtif, hâtive)

106

Vate

Wwezaret, f. : ministère, m.wezihiyet, f. : situation, f.; état, m.wezinandin (biwezinîne) : peser (tr.)wezinîn (biwezine) : peser (intr.)wezîfe, f. : fonction, f.; mission, f.; devoir, m.wezîr, m. : ministre, m.weznik, m. : balle de carabinewê : cas oblique de “ew” au fémininwêran : en ruineswêrîn (biwêre) : oserwêrt, f. : cf. wertwiçan, f. : congé, m.wiçik, f. : pan de la manchewiha : ainsiwilih, m. : sacre, m.wilo : ainsiwinda : perdu, –e; disparu, –ewinda bûn : disparaîtrewinda kirin : perdrewir : là-baswirç : cf. hirçwirxal, m. : héron, m.wisan : ainsiwifl : cri servant à exciter les âneswî : cas oblique de “ew” au masculinwîzên : cf. vizîn

Xxaç, f. : croix, f.

xaç kirin : faire le signe de la croixxaçerê, f. : carrefour, m.xaçhebîn : idolâtrexaçirgan (1):

xaçparêz : idolâtrexaçparêzî : paganisme, m.xaçxaçok, f. : coquelicot, m.xadim, f. : servante, m.xafil : ignorant, –e; surpris, –se

xafil bûn : ignorerxaiz : courbatu, –exal, f. : grain de beauté; éclat, m.xal, m. : oncle maternelxalet, f. : tante maternelle, f.xalis : pur, –exalî : videxalîça, f. : tapis de haute lainexalojin, f. : tante (femme de l’oncle paternel)xaltî, f. : tante maternellexalxal, m. : bracelet porté à la chevillexalxalok (2):xam : cru, –e; viergexame : cf. xamxan, f. : caravansérail, m.xane, f. : 1) maison, f. 2) rayure du fusilxanedan : noblexanedanî, f. : noblesse, f.xanexweyî, m. : maître de maisonxanim, f. : dame, madamexanî : cf. xanexanok, f. : défilé, m.xap, f. : ruse, f.; tricherie, f.xapandin (bixapîne) : tromper, tricherxapiyan (bixape) : se laisser tromperxapînok : trompeur, –eusexapo : rusé, –exapok : cf. xapoxapxapok, f. : roitelet, m. (oiseau)xar : oblique, faux, –sse

1. Celadet Bedirxanî menaya nakelîme nênuflta.

2. Biewnîre (nîyade) notê 1.

107

Vate

xar, m. : place, f.xar û vajî : cabossé, –e; tordu, –e; tor-

tueux, –sexarûfk, f. : sébile, f.xarûk, f. : sandale de montagnexas : spécial, –e,; particulier, –èrexase, f. : toile, f.xasiyet, f. : qualité, f.; particularité, f.; valeur, f.xasma : surtoutxaflîk, m. : variété de milletxatir, m. : contentement, m.

ji bona xatirê te : pour toibi xatirê te : au revoirxatirê ... girtin : estimerjê xatir standin : contenterjê xatir xwastin : prendre congé

xatûn, f. : dame, f.xav : cru, –e; grossier, –èrexavik, m. : voile, m.xavir, f. : végétalxavî, f. : 1) crudité, f.

bi xavî : cru2) secret, m.xavî kirin : cacher

xavîzan, m. : devin, m.xavîzanî, f. : divination, f.xawgeh, f. : couche, f.; chambre à coucherxawîfle, f. : îlôt de verdurexaxan, m. : rabbin, m.xaxanî, f. : dignité de rabbinxayîn : traîtrexayînî, f. : traîtrise, f.xaz, f. : tenaille, f.xazmîk, m. : gencive, f.xebat, f. : travail, m.; tâche, f., besogne, f.xebatker : travailleur, –eusexebatkuj, m. : gréviste, m.xebatkujî, f. : grève, f.xebato : cf. xebatker

xeber, f. : 1) nouvelle, f.; renseignement, m.2) mot, m.; parole, f.Xebera min jê heye. : Je le sais.jê xeber dan : renseigner surxeber dan : parler; renseignerxebera dide wî : injurier

xeberçot : grossier, –èrexeberdar : informé, –exeberdarî : information, f.xeberdox, m. : porte-parole, m.xeberguhêz : indiscret, –ètexebername, f. : bulletin, m.xebitandin (bixebitîne) : faire travaillerxebitîn (bixebite) : travailler

li xwe xebitîn : se ressaisirxebînet, f. : dommage, m.xebroflk, f. : anecdote, f.xeçidek, f. : trépied, m.xef : secret, –ète; caché, –exef, f. : secret, m.

xef û flêwir : complot, m.xefik, f. : piège, m.xefirandin (bixefirîne) : pardonnerxefîrok, f. : enrolement, m.xefnêr, m. : espion, m.xefnêrî, f. : espionnage, m.xeftan, f. : robe, f.xela, f. : famine, f.xelan (bixele) : se déboiterxelandin (bixelîne) : fouler, démettrexelas : sauvé, –e; délivré, –e

xelas bûn : se sauver, se délivrerxelas kirin : sauver, délivrer

xelasek, f. : extrémité, f.; fin, f.xelasî, f. : délivrance, f.; sauvetage, m.xelat, f. : cadeau, m.

xelat kirin : offrirxelef, m. : successeur, m.xelef, f. : inexactitude, f.

108

Vate

xelek, f. : 1) anneau, m. 2) bague, f.xelet, f. : erreur, f.; faute, f.

xelet bûn : être érroné, –exelet kirin : se tromper

xelêxe : gâté, –exelifandin (bixelifîne) : laisser après sa mortxelitandin (bixelitîne) : induire en erreurxelîfe, m. : remplaçant, m.; lieutenant, m.;

calife, m.xelîle, m. : cymbale, f.xelîlok, m. : végétalxelît, m. : cartouchière, f.xelîtek, m. : cf. xelîtxelîtûk, m. : cf. xelîtxelk, m. pl. : gens, m. pl.; population, f.

xelkên ber avê : riverainsxelte, f. : collier de lévrierxem, f. : souci, m.; chagrin, m.

ketin xema ... : se soucier dexema ... xwarin : se soucier dexem revandin : consolerNe tu xem e. : Cela ne fait rien.Xem nake. : Cela ne fait rien.

xemgîr : chagriné, –exemil, f. : parure, f.xemilandin (bixemilîne) : parerxemilîn (bixemile) : se parer, être paréxeminandin (bixeminîne) : estimerxemîrok, f. : pastille, f.xemle, f. : prise, f.

xemla bi xemla xistin : se battre avecacharnement

xemrevîn : consolateur, –trice; consolant, –exemrî : mauvexemfl, f. : gazelle de deux ansxemflok : mignon, –ne

xemxwarî, f. : mélancolie, f.xencer, f. : poignard, m.

xencerek lê dan : poignarderxendek, f. : fossé, m.; tranchée, f.xenek, f. (3):xeniqandin (bixeniqîne) : étrangler, pendrexeniqîn (bixeniqe) : être étranglé, être penduxenzirandin (bixenzirîne) : laisser intact,

immobilexenzirîn (bixenzire) : demeurer inchangé,

immobilexepar : binage, m.

xepar kirin : binerxepartin (bixepêre) : cf. xepirandinxepe, f. : terrain crevasséxepirandin (bixepirîne) : gratter la terre

(poulet); baffrerxepo, m. : tricheur, m.xerab : ruiné, –e; gâté, –e; mauvais, –e

xerab bûn : tomber en ruines, se gâter,s’éclipser (astre)xerab kirin : ruiner, gâter

xerac, f. : tribut, m.xerabî, f. : mal, m.xeraf, f. : noria, f.xeran, m. : falaise, f.xerat, m. : tourneur, m.xerat, f. : cordon, m., cordelière, f.xerbegund, m. : village en ruines, ruine, f.xerbegundî : en ruinesxerbende, m. : ânier, m.xerbikandin (bixerbikîne) (4):xerbikîn (bixerbike) : s’emmêlerxerbok, f. : noeud, m.xerbokî : noué, –exerc, m. : barrage, m.

3. Biewnîre (nîyade) notê 1.4. Biewnîre (nîyade) notê 1.

109

Vate

xerc, f. : dépense, f.xerc kirin : dépenser

xercî, f. : 1) broderie de soie 2) argent de pochexerçeng (5):xerçker : dépensier, –èrexerdel, f. : moutarde, f.xergele, m. : troupeau passant toute la journée

dehorsxeriqandin (bixeriqîne) : noyerxeriqîn (bixeriqe) : se noyerxeritandin (bixeritîne) : gratterxeritîn (bixerite) : démangerxerîk : brûlant, –e; pénétrant, –exerîte, f. : carte, f.xerkenas, m : poubelle, f.xermiflandin (bixermiflîne) : gratterxermiflîn (bixermifle) : démangerxernûf, f. : caroube, f.xes, m. : laitue, f.xesandin (bixesîne) : châtrer, taillerxesandî : châtré, hongre (cheval)xesar, f. : perte, f.; dommage, m.

xesar kirin : perdrexesar dîtin : perdre

xesardîtî : qui a subi des pertesxesim, m. : ennemi, m.xesirandin (bixesirîne) : faire perdrexesirîn (bixesire) : perdrexesma : surtoutxesmîtî, f. : inimitié, f.xestexane, f. : hôpital, m.xesû, f. : belle–mère, f.xesim : cf. xeflimxeflimandin (bixeflimîne) : mettre en colère,

irriterxeflimîn (bixeflime) : se courroucer

xeflimî, f. : corde, f.xeflîm : novice; ignorant, –e

xeflîm kirin : tromperxeflk, f. : frottement, m.xet, f. : écriture, f.; ligne, f.

xeta nevikê : armature, f.xetîre, f. : flambeau, m.xetîrek, f. : cf. xetîrexetnîflan, f. : étiquette, f.xew, f. : sommeil, m.

Xew li min çû. : J’ai perdu le sommeil.Xewa min hat. : J’ai sommeil.di xew re çûn : s’endormirdi xew ve çûn : s’endormir

xewar : qui aime dormirxewin, f. : songe, m.; rêve, m.

xewin û xeyal : illusion, f.xewir, f. : effondrement, m.xewirandin (bixewirîne) : effondrerxewirîn (bixewire) : s’effondrerxewixandin (bixewixîne) : faire tomber,

confondrexewixî : confus, –exewixîn : tomber, se remplir de confusionxewle : teribble, désert, –exewmafl : somnolent, –e

xewmafl bûn : somnolerxewrar, f. : gâteau aux raisins secsxewre, m. : large galette de painxeyal, m. : silhouette, f.; fantôme, m.; illusion,

f.; songe, m.xeyalet, f. : fantôme, m.; silhouette, f.xeybet, f. : médisance, f.

xeybet kirin : médirexeyid, f. : contrariété, f.; mécontentement, m.xeyidandin (bixeyidîne) : fâcherxeyidîn (bixeyide) : se fâcher

5. Biewnîre (nîyade) notê 1.

110

Vate

xeyn, f. : outre, hormisxeyna wî : à part lui

xeyr, f. : bienfait, m.ji xeyra Xwedê : grâce à Dieu

xeyr : bienTe xeyr e? : Que t’arrive-t-il?

xeyret, f. : zèle, m.xeyretkêfl : partisan, –exezal, f. : gazelle, f.xezan, f. : le fait de se flétrir; le moment de

l’année durant lequel les feuilles seflétrissent; automne, m.

xeziyandin (bixeyizîne) : envierxezîne, f. : trésor, m.xezînedar, m. : trésorier, m.xezûr, m. : beau-père, m.xêbet, f. : tente blanchexêlanî, f. : prairie, f.xêlî, m. : voile, m.xêr : cf. xeyrxêrdar : bienfaiteur, –tricexêrdarî, f. : bienfaisance, f.xêrdafl, m. : homme de bienxêrdaflî, f. : bonne volontéxêrxwaz : cf. xêrdaflxêrxwazî, f. : cf. xêrdaflîxêz, f. : ligne, f.xêzik, f. : cf. xêzxiffl, m. : gazelon, m.xiftan, m. : cf. xeftanxilêf, f. : paupière, f.xilisandin (bixilisîne) : faire glisserxilmafl : cf. xewmaflxilt, m. (6):

xiltê kwîr : taupe, f.ximxim, f. : fosse nasale

xinam, m. : parent par alliancexinamî : parenté par alliancexingar : écrasé, –e

xingar bûn : s’écraserxingar kirin : écraser

xingirîn (bixingire) : marcher avec grâcexiniz : traître; têtu, –exinzîr, m. : porc, m; sanglier, m.xir, m. (7):

xir û mir : bagages, m. pl.xir kirin : ramasser

xira : orgueilleux, –se; présomptueux, –sexirab : cf. xerabxirabî, f. : mal, m.xirabîker, m. : malfaisant, –exirabtir : pirexiraft, f. : préjugé, m.xiraker : cf. xerabkerxiram, m. : cf. xeramxiran (bixire) : être trompéxirandin (bixirîne): tromper, abuserxirar, f. : sac, m.xiraxir, f. : râle, m.

xiraxir kirin : râlerxirayî : orgueilleux, -se; présomptueux, -sexirbe, f. : ruine, f.xirbende, m. : cf. xerbendexirçeng, f. : cf. xerçengxireçovik, f. : querelle, f.xirek : qui convient à, qui va avecxirepîçik : cf. xireçovikxirêf, f. : banquet de nocesxirfanî, m. : danse kurdexirikandin (bixirikîne) : traînerxirikîn (bixirikîne) : être traînéxirîn (bixire) : râler

6. Biewnîre (nîyade) notê 1.7. Biewnîre (nîyade) notê 1.

111

Vate

xirnik, m. : levraut, m.xiro, m. : ricin, m.xirscir (8), f. : tapage, m.xirpo : idiot, –exirteng, f. : détroit, m.xirtik, m. : petit cornichonxirtik, f. : écorchure, f.

xirtik bûn : s’écorcherxirtik kirin : écorcher

xirxir, f. : ronflement, m.xirxir kirin : ronfler

xisar, f. : xesarxistin (bêxe) : mettre, frapper

8. Celadet Bedirxanî na kelîme wina nuflta, labelê wina fam beno ke herunda”xirocir” yan zî ”xirecir”î de flafl nusîyaya.

xistin der : battre, ajouterjê xistin : retrancher deji hev xistin : séparer, démonterlê xistin : 1) monter 2) frapper

xistok, f. : guet-apens, m.xiflikandin (bixiflikîne) : faire glisserxiflikîn (bixiflike) : glisserxiflir, f. : parure, f.; bijoux, m.xiflil, f. : arbrexiflkok, m. : bébé, m.xiflt, m. : broche, f.; longue baguette de fer

xiflt dan : embrocher, sondorxifltikandin (bixifltikîne) : gratter

112

Vate

ALFABEKirmanckî (Zazakî) ................ Tirkî

A a ................. adir, asin, Almanya .................. adam, atB b ................. bira, ban, Bidlîs......................... büyük, birC c ................. ca, cêr, cor .................................. can, caddeÇ ç ................. çim, Çewlîg, Çemiflgezek .......... çocuk, çöpD d ................. dest, Diyarbekir, Dêrsim .......... dal, day›E e ................. ez, Erzingan, Erzirom............... el, eldivenÊ ê ................. êrxat, êlçî, êqbal ........................ -F f .................. fek, fariskî, Fransa ................... fare, f›st›kG g ................. ga, giran, Gimgim ..................... göl, güvenH h................. her, hefl, Hollanda..................... hemen, havaI i ................... bin, kirmanc, solin.................... ›s›rmak, ›fl›kÎ î ................... îsot, Îran, Îtalya ........................ ifl, itJ j................... jêhat, jan, Japonya.................... jandarma, jimnastikK k ................. kitab, kar, Kurdîstan ................ kalkan, küçükL l .................. lal, lazut, Licê............................ limon, lekeM m ............... ma, mase, Mûfl .......................... mavi, mayaN n................. nan, newe .................................. ne, nedenO o ................. of, oda, ordu ............................... olmak, odunP p ................. payîz, Pîran, Pali ...................... parmak, p›narQ q ................. qeleme, qumafl, Qibris .............. -R r ................. rind, radyo, Riha ....................... resim, rüzgarS s .................. sipî, simer, Sêwregi................... serin, sar›, süsfi fl .................. flima, flefl, flafl ............................. fliflirmek, fliflmanT t .................. ti, tarîx, Tirkiya ........................ tatl›, tavflanUu .................. utî, uca, ucret ............................ ütü, ücretÛû .................. ûsul, Ûrris, Ûrrim..................... uzak, unutmakV v ................. verg, velg, vate .......................... var, verW w ............... wisar, wefl, welat ....................... -X x ................. xirab, Xarpêt, xurbet ................ -Y y ................. yaban, yar, yadîgar ................... yayla, yolZ z .................. zaf, zerd, zaza ............................ zeybek, zavall›

Vate - Zazaki.NET · 2012. 7. 4. · Vate Postfach: 30 21 07 10 752 Berlin/Almanya Temsﬂlkar’...

Documents

Transcript of Vate - Zazaki.NET · 2012. 7. 4. · Vate Postfach: 30 21 07 10 752 Berlin/Almanya Temsﬂlkar’...