Download - eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

Transcript
Page 1: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

IN AL-MUHAFFAFA UND AL -LÄM AL-FÄRIQA. I

Von Norber t Ne; e s , München*

Hin läng l i ch bekannt i s t e s , daß d i e P a r t i k e l ' i n e i n e Reihe un te r sch ied-

l i c h e r Funktionen wahrnimmt:

Als Konjunktion f ü h r t ' i n d i e P r o t a s i s von Konditionalgeftigen, wa-'in

d i e konzessive ~ ~ p o t a x e ' e i n . Sogenannte Bedingungssätze m i t Verschiebung 2

haben, obg le ich m i t ' i n e i n g e l e i t e t , m i t Bedingungssätzen im e i g e n t l i c h e n

Sinne n i c h t s gemein, vie lmehr l i e g t ihnen h ä u f i g e i n "verkapptes Kausal- 4 oder e i n ve rkapp tes A ä v e r s a t i w e r h ä l t n i s w zugrunde .

Ferner f i n d e t s i c h i m Quy'Zn und i n ä l t e r e r Sprache nega t ives ' i n , das

" i n Konstrukt ion und Anwendung s e h r v i e l Ähnl ichke i t m i t mäw5 aufweis t6 .

F o l g t man den ~ r a m m a t i k e n ~ , s o i s t f unk t ionsg le ich m i t dem s a t z e i n l e i -

tenden ' inna e i n ' i n a n z u t r e f f e n , nach dem im Gegensatz zu jenem d i e ParL

t i k e l l a - o b l i g a t o r i s c h v o r d a s P r ä d i k a t t r i t t . Von diesem ' i n , dem ' i n

mubaffafa d e r a rab i schen Grammatiker, und dem dazugehörigen l a - , das s i e

al-lZm a l - f ä r i q a nennen, s o l l i n folgenden d i e Rede s e i n .

Eingehend e r ö r t e r t wurden d i e s e P a r t i k e l n i n H.L. FLEISCHERS Bei t rägen

* K i l i a n s p l a t z 6 - 0-8000 München 2. - Diese A r b e i t i s t i n Zusammenhang m i t meiner D i s s e r t a t i o n en t s t anden , welche über d i e m i t käna zusamrnen- g e s e t z t e n Verbalformen i n Al ta rab i schen h a n d e l t . M i r i s t e s e i n Anlie- gen, Herrn Prof . D r . ADOLF DENZ, d e r vor l iegenden Aufsatz angereg t und i h n s t e t i g g e f ö r d e r t h a t , h e r z l i c h zu danken. Sehr zu Dank v e r p f l i c h t e t b i n i c h Herrn Prof . D r . ANTON SPITALER f ü r wich t ige Hinweise und Rat- sch läge .

1 S. RECK. AS 5 263.

2 S. RECK. AS 5 261.

3 DENZ vs 37, m i t Fn. 20 und 21.

4 Zur ~ r o b l e m a t i k v g l . TIETZ (1963) 9-14; R. JACOBI: Bedingungssätze " m i t Verschiebung". ZDMG 117 ( 1967) 78-86; B. LEWIN: Non-condi t i o n a l ' i f ' - c l a u s e s i n Arabic. ZDMG 120 (1970) 264-70; A. DENZ: Zur Noetik des a r a - bischen 'in-Satz-~auptsatzgefüges. ZDMG 121 (1971) 37-45; d e r s . : VS 36- 39; H. GÄTJE: Z u r S t r u k t u r ges t ö r t e r Kondi t i o n a l g e f Üge i m Arabischen. Oriens 25-26 (1975-76) 148-86.

5 BERGSTRÄSSER (1914) 25.

6 Für den Qur'Zn s. BERGSTRXSSER (1914) 25-28; f ü r d i e s i r a - L i t e r a t u r s. N~LDEKE NBSS 21 unten; N~LDEKE z.Gr. 89; a n Belegen s. noch TABAR? Anna l e s I 3 1339,17; 1352,8; 1422,IO; 1537,6,11,13; f e r n e r : IBN S ~ ~ D TabaqZt I 1 105, l ; I11 1 46,27; 78,14; 185815; 194,24; I11 2 61,14.

7 S. WRIGHT I 283Bt I1 81D; RECK. SV 363; RECK. AS 129.

Page 2: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' I N A L - M U ~ A F F A F A U N D AL -LÄM AL-FÄRIQA . I

Von Norber t Ne; e s , München *

Hinläng l i ch bekannt is t e s , daß d i e P a r t i k e l ' i n e i n e Reihe un te r sch ied-

l i c h e r Funktionen wahrnimmt:

Als Konjunktion f ü h r t ' i n d i e P r o t a s i s von Konditionalgefiigen, w a - ' i n

d i e konzessive FIypotaxel e i n . Sogenannte Bedingungssätze m i t Verschiebung 2

haben, obg le ich m i t ' i n e i n g e l e i t e t , m i t Bedingungssätzen im e i g e n t l i c h e n

Sinne n i c h t s gemein, vie lmehr l i e g t ihnen h ä u f i g e i n "verkapptes Kausal- 4 oder e i n ve rkapp tes ~ d v e r s a t i w e r h ä l t n i s " zugrunde .

Ferner f i n d e t s i c h im Qu.='än und i n ä l t e r e r Sprache nega t ives ' i n , d a s

" in Konstrukt ion und Anwendung s e h r v i e l Ähnl ichke i t m i t mäw5 aufweis t6 .

F o l g t man den ~ r a m m a t i k e n ~ , s o i s t f u n k t i o n s g l e i c h m i t dem s a t z e i n l e i -

tenden ' i n n a e i n ' i n a n z u t r e f f e n , nach dem i m Gegensatz zu jenem d i e Par;

t i k e l l a - o b l i g a t o r i s c h v o r d a s P r ä d i k a t tritt. Von diesem ' i n , dem ' i n

m u b a f f a f a d e r a rab i schen Grammatiker, und dem dazugehörigen l a - , das sie a l - l Z m a l - f Z r i q a nennen, s o l l i m folgenden d i e Rede s e i n .

Eingehend e r ö r t e r t wurden d i e s e P a r t i k e l n i n H.L. FLEISCHERS B e i t r ä g e n

* K i l i a n s p l a t z 6 - D - 8 0 0 0 München 2 . - Diese A r b e i t i s t i n Zusammenhang m i t meiner D i s s e r t a t i o n en t s t anden , welche über d i e m i t käna zusammen- g e s e t z t e n Verbalformen i m Al ta rab i schen h a n d e l t . M i r ist e s e i n Anlie- gen, Herrn Prof . Dr. ADOLF DENZ, d e r vor l i egenden Aufsatz angereg t und i h n s t e t i g g e f ö r d e r t h a t , h e r z l i c h zu danken. Sehr zu Dank v e r p f l i c h t e t b i n i c h Herrn Prof . D r . ANTON SPITALER f ü r wich t ige Hinweise und Rat- sch läge .

1 C. RECK. AS 5 263.

3 DENZ vs 37, m i t Fn. 20 und 21.

4 Zur ~ r o b l e m a t i k v g l . TIETZ (1963) 9-14; R. JACOBI: B e d i n g u n g s s ä t z e " m i t V e r s c h i e b u n g " . ZDMG 117 (1967) 78-86; B. LEWIN: Non-condi t i o n a l ' i f '- c l a u s e s i n A r a b i c . ZDMG 120 (1970) 264-70; A. DENZ: Zur N o e t i k d e s a r a - b i s c h e n 'in-Satz-Hauptsatzgefüges. ZDMG 121 (1971) 37-45; d e r s . : VS 36- 39; H. G#TJE: Zur S t r u k t u r g e s t ö r t e r Kondi t i o n a l g e f üge i m A r a b i s c h e n . Oriens 25-26 ( 1975-76) 148-86.

6 Für den Qur'Zn s. BERGSTMSSER (1914) 25-28; f ü r d i e s i r a - L i t e r a t u r s. NÖLDEKE NBsS 21 unten; NÖLDEKE 2. Cr. 89; an Belegen s. noch TABAR? Anna l e s 13 1339,17; 1352,8: 1422,lO; 1537,6,11,13; f e r n e r : IBN SACD T a b a q ä t I 1 105, l ; I11 1 46,27; 78,14; 185,15; 194,24; I11 2 61,14.

7 C. WRIGHT I 283B, I1 81D; RECK. SV 363; RECK. AS 129.

Page 3: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

N. Nebes

z u r a r a b i s c h e n S p r a c h k u n d e . FLEISCHERS I n t e r e s s e g a l t dabe i Z ~ a l l e r e r s t

terminologischen Fragen, nämlich um welches T a - es s i c h nach " e r l e i c h t e r

tem" ' i n den Grammatikern zufolge denn handle. Eine Untersuchung aber ,

d i e Funkt ions- und S t e i l e n w e r t zu b e s t i x ~ e n s i c h zum Z i e l g e s e t z t h ä t t e ,

s t e h t meines Wisezns noch aus . So Kann weder b e i W R I G H T ~ , FYEISCHER~, -

TRUMPP" noch b e i F~ECKENDORF" e i n k l a r e s B i l d d e r m i t ' i n und l a - l 2 be-

zeugten Konstruktionsmöglichkeiten gewonnen werden. Auf d e r anderen S e i

s i n d d o r t a u f g e f ü h r t e n i c h t nachweisbar. Dies h a t s e i n e Ursache d a r i n ,

daß a l l e oben genannten Autoren - e i n e Ausnahme b i l d e t RECKENXIRF m i t AS

i Z Y - äie ProDiematiK von . ~ n und i a - i n Anlennung an d i e a rab i sch0 Natio-

nalgrammatik entwickeln. Doch gehen auf d i e s e , wie noch zu zeigen s e i n

wi rd , gewisse Unstimmigkeiten zurück, d i e s i c h b i s i n d i e h e u t i g e gramma

t i s c h e L i t e r a t u r f o r t s e t z e n l 3.

D i e Untersuchung g l i e d e r t s i c h i n zwei T e i l e : Der e r s t e , h i e r v o r l i e -

gende T e i l s o l l in Rahmen e i n e s kurzen Uberbl icks zeigen, wie s i c h d i e

e inheimische ~ r a m m a t i k ' ~ m i t d i e s e r Konstrukt iod ause inandergese tz t h a t .

Anschließend werden d i e Belege f ü r ' i n a l - m u h a f f a f a und a l - l a m a l - f ' : r i q a

im pur 'Zn zusammengestellt und schwie l ige F ä l l e e r ö r t e r t .

I m zweiten eil'^ s o l l v e r s u c h t werden, anhand von Be i sp ie len aus dem

H a d i t den Anwendungsbereich d i e s e r P a r t i k e l n abzustecken und i h r e n S t e l -

l enwer t zu bestimmen.

I.

D i e wesent l ichen Angaben über ' i n und l a - gehen auf SIBAWAYHI zurück.

Bei s p ä t e r e n Grammatikern f i n d e t s i c h n i c h t s s u b s t a n t i e l l Neues, was n i c h t

b e r e i t s i m K i t Z b a n g e l e g t wäre. S~BAWAYHI zufolge e x i s t i e r e n i n gesproch

n e r edel^ S ä t z e , d i e nach dem Muster ' i n Zaydun l a - d ä h i b u n und ' i n C~rnr

l a - h a y r u n minka17 g e b i l d e t werden. Hie rbe i wi rd ' i n - aus ' i n n a " e r l e i c h

8 C. Fn. 7.

9 S. FLEISCHER (1885) 423f. , 724f. , 790f.

10 TRUMPP (1877) 132-135.

11 C. Fn. 7.

12 ' i n und l a - s t e h e n i m folgenden, sowei t n i c h t a n d e r s vermerkt , f ü r ' a l - m u h a f f a f a und a l - l ä m a l - f ä r i q a .

13 So v e r g l e i c h e man FISCHER (1 972) 5 339b Z. 3f f . von Anm. 2 und h i e r S. 12f .

14 Jedoch ist e i n e sys temat i sche D a r s t e l l u n g quer durch d i e a rab i sche t ionalgrammatik n i c h t b e a b s i c h t i g t .

15 Diese r T e i l wi rd v o r a u s s i c h t l i c h i n e i n e r d e r folgenden Nummern von ZAL ersche inen .

16 SIBAWAYHI K i t ä b I 244,4: wa-=lam 'annahum y a q ü l ü n a .

17 i b . I 244,4f.

Page 4: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n al-muhaffafa und al-läm a l - f a r i q a 9

tert" - m i t l ä k i n p a r a l l e l g e s e t z t : lammä h a f f a f a h ä (SC. ' i n ) gacalahä

(SC. ' i n ) b i -manz i l a t i l ä k i n h ina h a f f a f a h ä (SC. l ä k i n ) 8.

l ä k i n g e h ö r t m i t 'innamä, ka-'annama und ' i b zu e i n e r Gruppe von hurü f ,

welche a l s d i e P a r t i k e l n d e f i n i e r t s i n d , nach denen o h t e Unte r sch ied

Nomen und Verbum s t e h e n können: a l -+urüfu l l a t i yagüzu 'an ya l iyahä

bacdahä I-'asmä'u ~ a - ~ a g ü z u 'an y a l l v a h ä bacdahä ~ - ' s f ~ ä l u ~ ~ . Der Grund

d a f ü r is t , daß s i e k e i n e Rektion ausübt?: l i - ' annah= huriifun 1 ä taCmalu

Lay 'anS0 und d e s h a l b ke inen E i n f l u ß auf di.7 G e s t a l t d e s u i imi t t e lba r f o l -

genden Namens haben: wa-turika ti 1 -'asmä'u bacdahä C a l ä ha l ihZ21 . Be-

r ü c k s i c h t i g t man nun den S a t z , dem zufo lge ' i n m i t l a k i n i n bezug auf

S t e l l u n g und Rektion v e r t a u s c h b a r ist, s o wird fo lgender Schluß zwin-

gend: ' i n a l -mubaffafa ü b t k e i n e Rekt ion aus , d.h. sowohl Nanen a l s

auch Verbum s i n d nach ihm z u l ä s s i g , ohne daß das Nanen i n s e i n e r Rek-

t i o n b e e i n t r ä c h t i g t wi rd .

D e r e x p l i z i t e Hinweis auf R e k t i o n s l o s i g k e i t d e s ' i n f i n d e t s i c h e r s t

s p ä t e r , doch g e h t d o r t m.E d i e S c h ä r f e d e r Analogie v e r l o r e n , d i e SI- BAWAYHI durch den Bezug ai-f l ä k i n h e r s t e l l t . So v e r g l e i c h e man e tws

ZAGGÄGI LZmät 118,4f . : fa-lamm= naqasa binZ1uhä (SC. ' i n ) z ä l a Camaluhä.

Wie ' i nna , s o v e r s t ä r k t und u n t e r s t r e i c h t " e r l e i c h t e r t e s " ' i n d i e Aus-

s a g e , d i e Funkt ionen s i n d d i e s e l b e n : wa-'ibä h a f f a f t a f a - h i ya (SC. ' i n )

ka-bäl ika tu 'akkidu mä yutakal lamu22 b i h i wa- l i -yasbuta 1-kalämuS3.

S i e h e noch ZAGGAGI Lämät 118 , l : wa-yabtulu Camaluhä (SC. ' i n ) f i 'akga-

ri 1 - l u p ä t i ka-qawlika: ' i n Za ydun la-qä' imun wa-1 -macnä: ' inna Zaydan

la-qä' imun und IBN FÄRIS Lämät 83,4: fa-haraga 1 -kalämu min macnä 1-

gahdi (SC. i n : ' i n kunta qä' iman) ' i l ä rnacnä 1 - ' i f b ä t i (SC. i n : ' i n

kun t a l a -qä' iman) . Um nun d a s " e r l e i c h t e r t e " ' i n von dem nega t iven ' i n zu un te r sche iden ,

tritt l a - v o r das P r ä d i k a t : wa-'alzamahä (SC. ' i n ) 1-läma l i - ' a l l ä t a l t a -

b i s a b i - ' i n i l l a t i h iya b i -manz i l a t i mä l l a t i yunfä b i h ~ ~ ~ .

An e i n e r anderen S t e l l e b e i SIBAWAYHI tritt d a s Läm a l s E r s a t z d e s NÜn

von ' i nna e i n , welches durch Tahf i f verschwunden ist: fa -h iya (SC. ' i n )

18 i b . I 244,5. 19 i b . I 408,lO.

20 i b . I 4 0 8 , l l . 21 i b . I 4 0 8 , l l f .

22 So nach d e r Ed. HÄRÜN (Ka i ro 1395/1975) IV 233,-6. DERENBOURG und d i e Büläqer Ausgabe (1317) I1 311,-7 haben tuku l l ima .

23 S~BAWAYHI Ki t äb I1 338,19f.

24 S~BAWAYHI Ki täb I 244,5f. , s. f e r n e r i b . I 404,17f .: . . . ka-mä 'alzamü I-läma: ' i n käna la-yaqülu mabäfata 'an y a l t a b i s a b i : -mZ käna yaqülu bäka l i - ' a n n a ' i n takiinu b i - m a n z i l a t i mä und i b . I 419,7f.: .. . ka-mä 'alzamü n-nüna: l a - ' a fca lanna wa-1-läma qawlahum: ' i n käna l a -ya fca lu k a r ä h i ya t a 'an y a l t a b i s a 1 -1af ~ ä n i .

Page 5: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

N. Nebes

ka-bäl ika . . . ba yra 'anna lama t - tawkidi t a l zamuhä Ciwaban m i m m ä @ahaba

m i n h ~ ~ ~ . Das LXm i n l a - nenn t S~BAWAYHI a l s 0 1Zm a t - t a w k ~ d ~ ~ .

al-läm a l - f ä r i q a - d i e Bezeichnung l a u t e t v o l l s t ä n d i g : a l - läm a l - f ä r i

bayna ' i n a l -mubaffafa min af - s a q i l a wa-'in an-näf iya - kommt a l s ter minus t e c h n i c u s b e i S~BAWAYHI noch n i c h t v o r , nach FLEISCHER^^ und BER

S T ~ ~ ~ S S E R ~ ~ i s t e r b a s r i s c h . Tm Anschluß an ZAMAEJSARZ wird auch 1Hm a l

fag12' ode r al-1.m a l - f ~ ~ i l a ~ ~ ü b e r l i e f e r t . Daß t r o t z u n t e r s c h i e d l i c h

Terminologie d i e e i n z e l n e n I n t e r p t e t a t i o n e n s i c h i n d e r S a c h e ' t r e f f e n

da rauf h a t FLEISCHER^^ i n Erwiderung auf T R U M P P ~ ~ hingewiesen. Denn m

S~BAWAYHI stimmen s p ä t e r e Grammatiker, s o w e i t d i e s von mir nachgepriif

wurde, i n dem Punkte übere in , d a ß d a s Hinzu t re t en d e s Läm an d a s P rad

k a t v e r h i n d e r t , i n vorhergehendem ' i n d i e Negat ion ' i n zu sehen33.

25 SFBAWAYHI K i t ä b I1 338,20f.

26 FLEISCHER f a ß t aus C. 724, -3f f . IBN C ~ ~ I ~ 99,11, d e r h i e r auf SIBAW e i n g e h t , folgendermaßen zus "Slbawaihi n e n n t d a s b e t r e f f ende- den P r ä d i c a t e j9 &:, Y I ; Y " , doch d r u c k t s i c h IBN CAQIL an d i e s e r S t e l l e v o r s i c h t i g e r ' ' aus , denn e r s c h r e i b t : wa-kalämu SIBAWAYHI yadul lu C a l ~ 'annahä (SC. l a - nach ' i n ) lämu 1 - i b t i d ä ' i d a h a l a t li-1- f a r q i ["Die Worte C. deuten darauf h i n , daß es (SC. d i e s e s la-1 läm a l i b t i d ä ' ist , d a s z u r Unterscheidung e i n t r i t t " ] . Nach e i n e r Uber l i e fe - rung b e i IBN G I N N ~ ( ~ u h t a s a b I 366,6f . : 'anna I-läma l l a t i tashabu ' i n I -mubaffafa ta mina 2 - f a q i l a t i h iya lämu I - i b t i d a ' i ) War nun läm a l - i b t d a ' f ü r d a s l a - nach ' i n a l -muhaffafa d i e gängige Bezeichnung und IBN H I ~ Ä M ( ~ u e n i I 256, l : fa-1-lämu (SC. l a - nach ' i n ) Cinda SIBAWAYHI wa- I - ' a k t a r i n a lämu 1 - i b t i d ä l i ) u n t e r s t e l l t ~IBAWAYHI eben d i e s e s l 3 m a l - i b t i d a ' im S inne e i n e s läm f ä r i q a , was i c h jedoch im Ki tab n i c h t nach- weisen kann. Doch s. zum V e r h ä l t n i s von läm a l - i b t i d ä ' und l ä m a t - taw- kid-FLEISCHER (1885) 423, IOff . , besonders -6f. (S te l l enangaben zu IBN Y A ~ I ~ ) und 4 2 4 , l I f f .

27 FLEISCHER (1885) 724,16£.

28 In : I s l a m i c a 1 (1924) 90 zu Kap,-3.

29 IBN Y A C ~ ~ I1 1228,23.

30 So BAY~ÄWI nach FLEISCHER (1885) 423 ,-10.

31 FLEISCHER (1885) 724,-12ff.

32 TRiJMPP (1877) 132f. Fn. 1 .

33 s. MUBARRI\D Muqtabab I1 363, Cf.: f a - ' i g ä r a f a c t a mS bacdahä (SC. ' i n ) lazimaka ' a n ' t u d b i l a I-lama a l ä I -habar i wa-lam yaguz a r u d ä l i k a li 'anna l a f ~ a h x (SC. ' i n ) k a - l a f z i i i a t i f i macnZ m ä . Z A G ~ Ä ~ T ~ S m ä t 118, 5f. : wa-lazimatha (SC. ' i n ) I-iämu f i I -babar i wa-lam yaguz hadfu 1- l ä m i f i I - h a b a r i l i - ' a l l a t u s b i h a (SC. ' i n ) n -nä f iya ta . IBN FARIS Lä mZt 83,3: wa-gacalo f i habar ihä (SC. ' i n I-läma li -yadul lü b i - d a l i k c a l ~ 'annahum 1Z yuridiina 1 -ga$da. ZAMAHAAR? M u f a ~ s a l 152, -1: wa-1-1 mu I - f a r i q a t u bayna ' i n i 1 -mugaffafa t i wa-n-näfiyati; i b . 154,7f. : W

h i y g (SC. al-lam a l - f a r i q a ) läz imatun l i - h a b a r i ' i n ' i d ä b u f f i f a t . I YACIS 11 1228,23£. : an-nahwiyijna yusammüna h ä b i h i 1 -1äma 1 - f ä r i q a t a lama 1 - f a s l i wa-dälika 'annah= t a f s i l u bayna I -muhaf fa fa t i mina 1-fa l a t i wa-bayna n - n a f i y a t i . IBN H I ~ % Mubni I 256, l f . : . . . ' a f a d a t (SC al-läm) . . . a l - f a r q a bayna ' i n i 1 -mubaffafa t i mina 2 - f a q i l a t i wa- ' in n - n a f i y a t i . IBN CAQIL 99,2f .: wa-'icJZ 'uhmila t l az ima tha (SC. ' i n ) 1 lamu f a r i q a t a n baynahä wa-ba yna ' i n i n -na f i ya t i .- Hingewiesen sei no auf d i a l e k t a l e s ' i n ... l a - i n d e r Bedeutung mä ... ' i l l a . Diesem P r

Page 6: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n al-mubaffafa und al-läm a l - f ä r i q a 11

Neben ~ r o s a b e l e ~ e n ~ ~ s e t z e n s i c h d i e B e i s p i e l e f ü r ' i n a l -muhaf f a f a

und al-lZm a l - f ä r i q a im ~i tZib aus pur 'Znversen zusammen, p o e t i s c h e Nach-

we i se f ü r ' i n und l a - f e h l e n . Nimmt man d i e Verwendung von Nomen und Ver-

bum nach ' i n a l s Unterscheidungsgrundlage , s o v e r t e i l e n si C?, d i e B e i s p i e l e

b e i S~BAWAYHI wie f o l g t :

' i n Verbum l a - ' i n Nomen l a -

P rosa ' i n käna l a -8ä l ihan35 ' i n Zaydun l a - d ~ h i b u n ~ ~

' i n käna l a - y a q ~ l u ~ ~ ' i n = ~ m r u n la-hayrun minka3'

' i n käna l a -ye fca lu37

Qur 'än wa-'in wagadna 'aktarahum ' i n k u l l u n a f s i n la-mä C a l a y h ~

l a - f ä ~ i q i n a ~ ~ h ä f i ~ u n 42

wa-'in n a ~ u n n u k a la-mina wa-'in k u l l u n la-m3 gamicun

1 -kädibina4 ladaynä muh$arÜna 43

W i e man s i e h t , f o l g t dem ' i n e i n käda, d a s entweder m i t Prädikatsnomen

k o n s t r u i e r t i s t oder m i t l a - y a f c a l U z u r zusammengesetzten Verbalform. wi rd .

Stehen nach ' i n v o l l s t ä n d i g v e r b a l e B e g r i f f e , so s i n d d i e s e , s o w e i t an-

band zweier pur ' a n s t e l l e n überhaupt e i n e Veral lgemeinerung e r l a u b t i s t ,

von i h r e r Semantik h e r den v e r b a c o r d i s ( ' a f c ä l a l -qulITb) zuzuordnen, an

d e r e n P r g d i k a t i v d i e P a r t i k e l l a - tritt.

Ac d i e P r o s a b e i s p i e l e ' i n Zaydun la-dähibun und ' i n = ~ m r u n la-bayrun

m i ,i> .i , welche ' i n m i t folgendem Nominativ k o n s t r u i e r e n , s c h l i e ß e n d i e Bei-

s p i e l e Sure 86,4 und 36,32 an, jedoch v o k a l i s i e r t S~BAWAYHI - abweichend

% a n c?er k u f i s c h e n Rezension, welche h i e r iammä b i e t e t - 1 a - m ~ ~ ~ und e r -

- blem kann jedoch h i e r n i c h t w e i t e r nachgegangen werden, s. v o r l ä u f i g SIBAWAYHI K i tZb-I-424,lOff ., z ~ G Ä E ~ ~ ä g ä t . 11 9 ,2 f f . , IBN FÄRIS Lämät 83,5f. ,IBN 'ANBARI ' Insa f 264f.,IBN Y A C I ~ I1 1129,14ff . und FLEISCHER (1885) 724 ,g f f .

34 Prosa s o l l n u r besagen, daß d i e Bildungen weder d e r Poes ie noch dem Qur 'än entstammen. I n ihrem f o r m a l i s i e r t e n Duktus e r i n n e r n s i e e h e r an Paradigmen, sie s i n d " t y p i s i e r t e Belege" ( s o M. G8TZ: Der Charakter d e r Prosabelege b e i Sibawaih. D i s s . München (1956) [ungedruckt] X I I f . und XXI) .

35 S~BAWAYHI K i t ä b I 403, 17f . 36 i b . I 404,17.

37 i b . 419,8. 38 i b . I 244,4f.

39 i b . I 244,5. 40 i b . I 244,8 = Sure 7,102/100.

41 i b . I 244,8 = Sure .26,186. 42 i b . I 244,6f. = Sure 86,4 .

43 i b . I 244,7 = Sure 36,32.

44 Diese L e s a r t , d e r S~BAWAYHI f o l g t , w i r d v e r t r e t e n durch N % I ~ , IBN KA- TIR, 'ABÜ CAMR und AL-KIsÄ'I. lammä dagegen l e s e n CÄ$X~, IBN und

Page 7: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

12 N. Nebes

k l ä r t mä a l s l a ~ w ~ ~ : 1.-mä C a l a y h a h ä f i ~ u n i s t m i t ~ a - ~ a l a y h ä $ä f i ?un , 4 6 1 a - m ä gamicun m i t l a -gamicun g le i chbedeu tend .

Somit v e r b l e i b e n i m Ki täb a l s e i n z i g nachprtifbare Belege d e s Typus ' i n

Zaydun la-bähibun d i e s e be iden Qur1änY.. ze, n u r i n d e r Besonderhe i t , daß

' i n a l -mu_haffafa n i c h t e i n f a c h e s l e - nadh s i c h z i e h t , sondern, macht man

s i c h SIBAWAYHIS Hypothese zu e i g e n , l a - ~ i t mä az -zä ' ida zu la-mä kombi-

n i e r t wird47.

WRIGHT~ TRUMPP~' und RECKENDORF~' i'%ernehxr~,-n SIBAWAYHIS I n t e r p r e t a -

t i o n d i e s e r Q u r ' a n s t e l l e n 5 ' . ' i n w i rd u . a . , so RECKENDORF, " m i t dem Nomi-

n a t i v k o n s t r u i r t " 52 und neben 1 ammä, d a s "aus la-mä ( e n t s t a n d ) "5 3, e x i -

s t i e r e " e r h a l t e n o d e r auch neu geb i lde t "53 e i n lamä z u r Bekräf t igung.

BERGSTR#SSER~~ h a t a u s f ü h r l i c h d a r g e l e g t , daß i n d i e s e n Our 'änbeispie-

l e n ' i n Negation und lammä - s o s t a t t la-mä - m i t ' i l l a f u n k t i o n s g l e i c h

ist: Neben anderen Gründen s p r i c h t gegen d i e Ansetzung von la-mä, daß

" f ü r e i n e d e r a r t i g e Verwendung von 6 &I91 L k e i n e w e i t e r e n B e i s p i e l e 5 5 zu f i n d e n s i n d " .

Denn k o n s t r u i e r t man, wie S?SAWAYHI e s t u t , sn d i e s e n S t e l l e n m i t ' i n

a l -mu_haffafa und al-läm a l - f ä r i q a , s o k a m e n Bildungen zus tande , i n denen

d i e n m i n a l e Rekt ion d e s ' i n m i t einem an a l -1% a l - f a r i q a angefügten mä

z ä ' i d a zusammentr i f f t .

- HAMZA, s o DAN? Tays i r 126,5f . und 22 1 ,9f. ZU den Sieben v g l . BERGSTRÄS SER/PRETZL G ~ Q 186f f .

45 E in laGw "üb t weder s y n t a k t i s c h e Wirkungen a u s , noch v e r h i n d e r t [ e r ] andere s y n t a k t i s c h e Wirkungen" (RECK. AS 128 , -5 f . d . Fn. .

46 S . S?BAWAYHI Ki t äb I 244,6ff .

47 S. auch MUBARRAD Muqtadab I1 363,4, ZAMA~ZARI Mufasqai 154,7, IBN Y A ~ T S I1 1128 , - l f f .

48 WRIGHT I 283C, I1 81D. 49 TRUMPP (1877) 133.

50 Derse lbe jedoch l e d i g l i c h i n s e i n e n Syn tak t i schen Verhä l tn i s sen , i n RECK. AS 129 t r e t e n d i e s e S t e l l e n n i c h t mehr i n Erscheinung, und d i e B e i s p i e l e beschränken s i c h d o r t f a s t durchwegs auf ' i n m i t v e r b a l e r Rekt ion.

51 Als e i n z i g e n F a l l e i n e s Nominativs nach ' i n ohne mä az -zä ' ida d e s Läm z i t i e r e n WRIGHT I1 81D und RECK. Sv 363 Sure 20,63/66: ' i n hädäni l a - s a h i r ä n i . Doch s. Anmerkungen zu den pur ' ä n s t e l l e n N r . 2 (unten C. 18f .

52 RECK. SV 363.

53 RECK. SV 593. Doch nach FLEISCHER hängen lammä und la-mä etymologisch n i c h t zusammen: " [ e s g i b t ] i m Arabischen k e i n B e i s p i e l d e r Verdopplun d e s nach +, J u n d J , wie i n n 5 3 , n ? > u n d n ? ? " (FLEISCHER (1885) 456 13f .?) .

54 BERGSTRÄSSER (1914) 1 4 f f . Fn. 4.

55 BERGSTRÄSSER (1914) 15,16£. d. Fn. Für d i e Gle ichse tzung von ' i l l ä U lammä s p r i c h t zudem auch, daß lammä i m Sinne von ' i l l ä nach den Verb d e s Beschwörens verwendet wird . S. i b . 16, -5ff . d . Fn. und RECK.AS 5

Page 8: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n al-mu&affafa und al-iam a l - f ä r i q a

8

Doch s i n d innerha lb d e s pur 'än b i s auf 2 0 , 6 3 / 6 6 ~ ~ weder nominale Kon-

s t r u k t i o n e n von ' i n bezeugt noch l ä ß t s i c h i n n e r h a l b d e r v e r b a l e n e i n mä

nach al-läm a l - f ä r i q a nachweisens7.

Als Belege f u r ' i n a l -mubaf f a f a m i t nachfolgendem Romeii bcheiden d i e

b e i S~BAWAYHI angeführten B e i s p i e l e Sure 36,32 und 86,4 aus .

lammä im Sinne von ' i l l ä l i e g t i n folgenden gur 'änversen vori8:

wa-'in ku l lun lammä gamiCun ladaynä mu$$arüna ( 3 6 , 3 2 1 ~ ' 'und a l l e - n i c h t s wi rd m i t ihnen geschehen a l s : s i e werden v o r uns gebrach t wer-

den" (BERGSTRÄSSER (1914\ 15,-6f. d . Fn.) .

wa-'in k u l l u d ä l i k a lammä matäcu 1 -hayä t i d-dunyä (43,35/34) 'und a l -

les d i e s ist n i c h t s a l s Auss ta t tung d e s d i e s s e i t i g e n Lebens" ( i b . Z .

-8f. d. F n . ) .

wa-'in k u l l u n a f s i n 1ammZ Calayhä h ä f i ~ u n (86,4lS9 " jede S e e l e - n i c h t s

g i l t von i h r a l s : über i h r s t e h t e i n Wächter" ( i b . Z . -3f. d. Fn.) . Auffä l l ige rweise s i n d i n den oben aufgeführ ten QurlZnversen nega t ives

' i n und d i e Ausnahmepartikel. lammä i n Verbindunn m i t k u l i k o n s t r u i e r t ,

und d i e Vermutung l i e g t nahe, daß s i c h h i e r e i n f e s t s t e h e n d e s Syntagma

d e r Form ' i n k u l l - . . . lammä v e r b i r g t . Diese Annahme wird b e s t ä t i g t ,

z i e h t man zu den d r e i Q u r ' ä n s t e l l e n d r e i Var ian ten he ran , d i e AL-FARF~Ä'

dem IBN M A S ~ Ü D z u s c h r e i b t , und an denen s i c h zudem i n anschau l i zher Wei-

s e d i e Bedeutungsgleichhei t von lammä und ' i l l ä zeigen l ä ß t . Nach AL-

56 Zur Beur te i lung von ' i n hZidäni l a - s ä h i r ä n i S. Anmerkungen zu den Qur'än- s t e l l e n N r . 2 (unten S. 1 8 f . l .

57 Dies g i l t , wie d e r Befund zeigen wi rd , auch f ü r den Hadif.

58 T r o t z d e s Vorbehal ts , daß BERGSTRÄSSER h i e r ' i n durch " n i c h t s " über- s e t z t , gebe i c h s e i n e deu t sche Version wieder , da m i r i n i h r d i e a ra - b i sche , S a t z s t r u k t u r am e h e s t e n zum Vorschein zu kommen s c h e i n t .

59 Zu den beiden Lesa r ten von W v e r g l e i c h e man AL-FARRÄ'S Kommentar zu d i e s e n S t e l l e n : W m i t ~ a s ' d i d l e s e n d i e Kufenser AL-~ACMAS und C Ä ~ ~ ~ ( C . oben Fn. 4 4 ) , W mit-Tahfi f qawmun k a i i r u n minhum min q u r r ä ' i ' a h l i 1 - ~ a d i n a ti (AL-FARRA' ~ a ~ ä n i I1 376, -2f. ) , während im Kommentar zu Sure 86,4 lammä a l s d i e Lesung d e r C~wämm ausgegeben wi rd ( i b . I11 254,-3). S. h i e r z u a u s f ü h r l i c h BECK (1946) 215.- Wird i n Sure 36,32 lamm= vokaAis ie r t , dann wird e s im Sinne von ' i l l ä verwendet und g e h t - s o AL-FARRA's Erklärungsvorschlag - auf d i e Zusammensetzung von lam und ~ä zurück: ka- 'annahä lam dummat ' i l a y h ä mä f a - s ä r ä gamiCan (AL- FARRA' ~ a ~ ä n i I1 377,s) . ing geben h e i ß t es zu dem 1;mmä i n Sure 86,4 im Anschluß an d i e Lesung s e i n e s Lehre r s AL-KIsÄ'~, d e r wie schon i n Sure 36,32 la-mä den Vorrang g i b t (s. oben Fn. 44): wa-lä n a c r i f u g i - h a t a t - t a i q i l i , doch räumt AL-FARRÄ' s o g l e i c h e i n : wa-nurä 'annahä (SC. lamm=) luea tun f i Hudaylin yagcalÜna ' i l l ä maCa ' i n i l-mubaffafa- ti (SC. ' i n an-näf iya) lammä ( i b . I11 254,-3f.) . BECK f ü h r t d i e s e "Un- ausgeg l i chenhe i t " auf den wachsenden E i n f l u ß d e r CÄmma i n d e r Qur'Zn- lesung zurück, d i e "über den Schü le r (SC, -L-FARRÄ' , N.N.) e i n e größe- r e Macht a l s über den Lehrer (SC. AL-KISA'I, N.N.) ( b e s i t z t ) " (BECK (1946) 216).

Page 9: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

14 N. Nebes

FARRÄ' h a t IBN M A S ~ Ü D

1. w a - ' i n k u l l u n ä lamm3 l a h ü magämun maciümun (AL-FARRÄ' bfacäni 11

395,s) f ü r 37,164: wa-mZ minnä ' i l l ä l a h ü maqämun maClümun des 'U&-

manischen Textes.

2. ' i n k u l l u man f i s - s a m ä w ä t i w a - 1 - ' a r g i lammä ' a t z r-rahmäna Cabdan

( ib . 395,6) f ü r 19,93/94: ' i n k u i l u man f i s - s a m ä w a t i w a - 1 - ' a r g i

' i l l Z ' ä t i r - rahmäni =abdan .

3. ' i n ku l luhum lanmä kaddaba r - r u s u l a ( i b . 400,9) f ü r 38,14/13: ' i n

k u l l u n ' i l l ä kadciaba r - r u s u l a .

BECK, d e r auf d i e s e Varianten aufmerksam macht, l iest l a - m a , wie er selbst s a g t , "zum T e i l gegen d i e FIandschriftenw6O, und s c h l i e ß t s i c h

AL-FARRA's ~ u f f a s s u n g an, der i n IBN MASCÜDS Varianten zu Sure 37,164

und 19,93/94 - s o d a r f man f o l g e r n - Konstruktionen von ' i n a l - m u b a f -

f a f a und al-1Hm a l - f a r i q a s ieh t6 ' , wenn e r i m Anschluß an IBN MAS~ÜDS

Var ian te ZU Sure 19,93/94 bemerkt: wa-macnä ' i n g a r a b t a l a - Z a y d a n k a -

aacnä q a w l i k a : mä P a r a b t a ' i l l ä Z a y d a n 6 2 . Doch kann, wie e s auf S. 12

b e r e i t s d a r g e l e g t worden i s t und wie es i n den folgenden Belegen zu s

hen s e i n wird, weder i m pur'än und ebensowenig i m Fad72 e i n s t i c h h a l t

g e r F a l l e i n e s ' i n m u b a f f a f a m i t nan ina le r Rektion angeführ t werden,

noch l a s s e n s i c h solche Formationen belegen, i n denen rnX a z - z ä ' i d a an

e i n lXm GZr iqa tritt.

Um e inen e r s t e n Einb l ick i n den Anwendungsbereich d e r P a r t i k e l ' i n i n

Verbindung m i t l a - zu geben, werden i m folgenden d i e Belege aus dem Q u r -

'Zn zusammengestellt. Der Ubersicht ha lber s ind s i e , soweit e i n e s innvol

l e S t ruk tur formel s i c h e r g i b t , jeweils un te r d i e s e r aufgeführt : käna ste

60 BECK (1959) 188.

61 Da0 AL-FARRÄ' W nach ' i n n i c h t e i n h e i t l i c h b e u r t e i l t , ist b e r e i t s i n Fn. 59 ausgeführ t worden.

62 AL-FARRÄ' ~ a ~ ~ n i I1 395,6f. Und i n d e r Tat is t wohl d e r Umstand, daß zwischen beiden Konstruktionen k e i n wesen t l i cher Bedeutungsunterschi b e s t e h t , e i n Grund, daß es dazu kommen konnte, i n ' i n ' i n a l - m u h a f f zu sehen und W a l s l a - m ä i m Sinne e i n e s läm f ä r i q a i n Verbindung pleonastischem mä auf zu£ assen. Denn ' i n und l a - q u a l i f i z i e r e n d i e sage e i n e s Sa tzes a l s ganze p o s i t i v , während nega t ives ' i n und d i e nahmepartikel lammä einen p o s i t i v e n , b i swei len einschränkenden Akze auf den Präd ika t sbegr i f f setzen. Zudem schwingt b e i beiden Konstruk onen e i n ähn l icher Affek tgeha l t m i t . So h ä t t e dann e i n e Ubersetzung Sure 36,32 i m Sinne von ' i n a l - m u h a f f a f a und a l - l ä m a l - f ä r i q a zu l a "und fürwahr, a l l e zusammen werden v o r uns gebracht werden", d i e s e Sure h e i ß t m i t negativem ' i n und d e r Ausnahmepartikel lammä i n f r e i Wiedergabe: "und a l l e zusammen werden unweigerlich vor uns gebracht den".

Page 10: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n a l - m u p a f f a f a und a l - l ä m a l - f ä r i q a 15

l s o i n ' i n kHna l a - P r ä d i k a t i V s t e l l v e r t r e t e n d f ü r a l l e Personen, Genera

nd Numeri des Per fek ts d e r Wurzel k - W - n , und u n t e r e i n P r ä d i k a t i v f a l l e n

räd ika t snan ina ( P a r t i z i p i e n , Adjekt ive usw.) wie auch Präpos i t iona laus-

rücke i n p r ä d i k a t i v e r Funktion. Desgleichen tritt b e i ' i n kZda 1 a - y a f

U d i e Konjugationsform y a f C a l u a l s Äquivalent f ü r e i n Imperfekt e i n , das

ü r a l l e Stänme, Personen, Genera und Numeri g i l t . Weiter u n t e r t e i l t wer-

en ' i n käna l a - P r ä d i k a t i v und ' i n k Z d ~ l a - y a f c a l u j ewei l s nach dtrn G e -

ichtspunkt , ob d iesen Syntagmen e i n e Schh-qrformel vorausgeht. und ob s i e

i c h syndet isch oder asyndet isch an den ~ o r d e r s - a t z anfügen. Dies h a t s e i -

en Grund u.a. d a r i n - wie i n e i n e r d e r Anmerkungen i m Anschluß an d i e Be-

ege aus dem Qur'Zn ausgeführ t werden wird -, da0 i n w a - ' i n t r o t z des l a -

Präd ika t häufig d i e Konjunktion d e r konzessiven Hypotaxe gesehen wurde.

i e anschließende Kanmentierung beschrankt s i c h n a t ü r l i c h nur auf d i e S t e l -

en, wo i c h meine, daß d i e P a r t i k e l n ' i n und l a - i n i h r e r Syntax anders

fzufassen s ind .

A. ' i n käna l a - P r ä d i k a t i v 6 3

I. ' i n käna l a - P r ä d i k a t i v

1. Nach t a - l l Z h i und subhäna r a b b i n ä

t a - l l Z h i ' i n kunna l a - f i f a l Z l i n m u b i n i n 26'97

"Bei Allah! W i r befanden uns i n o f fens ich t l i chem Irr tum."

subhäna r a b b i n ä ' i n kZna waCdu r a b b i n ä l a - m a f c ü l a n 17,108

"Unser Herr s e i gepriesen! Das V~.rsprechen unseres Herrn ward aus- geführt ."

2. Asyndetisch - ohne lex ika l i schen Anschluß an den Vordersatz

' i n kunnä C i b Z d a t i k u m l a - G ä f i l i n a 10,29/30

"Und wahrl ich, w i r haben n i c h t bemerkt, da0 i h r (uns) v e r e h r t habt."

11. w a - ' i n käna l a - P r ä d i k a t i v

w a - ' i n k ä n a t l a - k a b i r a t a n ' i l l ä = a l Z l l a d i n a hadä l l ä h u 2,143/138

"Und fürwahr, e s war schwer (SC. d i e h d e r u n g d e r Q i b l a e inzusehen) ,

n i c h t a b e r f ü r d ie jen igen , d i e Allah r e c h t g e l e i t e t h a t . 'I

w a - ' i n kuntum min q a b l i h i l a - m i n a f - f Z l l i n a 2,198/194 "Ja, vordem g e h ö r t e t i h r zu den Irrenden. " 64

63 Vorläufig werden ' i n und l a - , i n s o f e r n dem ' i n ke ine Schwurformel vor- ausgeht, durch e i n e d e r P a r t i k e l n wie: fürwahr, wahrl ich, wahrhaft ig wiedergegeben.

4 S. Anmerkungen zu den ~ u r ' a n s t e l l e n N r . 1.

Page 11: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

N. Nebes

w a - ' i n k ä n ü m i n q a b l u l a - f i G a l ä l i n m u b i n i n 3,164/158 = 62,2

"Und fürwahr, vordem befanden s i e s i c h i n offensicht l ichem Irr tum."

w a - ' i n k u n n ä C a n d i r ä s a t i h i m l a - G ä f i l i n a 6,156/157

"Und wahrl ich, w i r h a t t e n von ihrem Studium (SC. dem d e r ' ~ h l a l -

K i t ä b ) keine Ahnung. "

w a - ' i n k u n t a m i n q a b l i h i l a - m i n a I - b ä f i l i n a 12,3

"Und wahrl ich, vordem g e h ö r t e s t du zu den Ahnungslosen."

wa- ' i n k u n n ä l a - h a t i ' i n a 12,9!

"Und wahrl ich, w i r haben gesündigt . "

w a - ' i n k ä n a ' a s h ä b u I - ' a y k a t i l a - ~ ä l i m i n a 15,78

"Und wahrl ich, d i e 'Leute des Dickichts ' waren Frev le r . "

w a - ' i n k u n n ä l a - m u b t a l i f i a 23,30/31

"Und wahr l ich , w i r haben geprüf t . "

w a - ' i n k ä n i i m i n q a b l i ' a n y u n a z z a l a C a l a y h i m m i n q a b l i h i l a - m u b l i -

s i n a 30,49/48 "Und fürwahr, bevcr e r (SC. d e r Platzregen) auf s i e

herabgeschickt wurde, waren s i e verzwei fe l t . lt6'

wa- ' i n k u n t u l a - m i n a s - s ä h i r i n a 39,56/57

"Und wahrl ich, i c h gehör te zu den Spöttern."

B. ' i n k ä n a l a - y a f c a l u

wa- ' i .n k ä n ü l a - y a q ü l ü n a 37,167

"Und fürwahr, s i e p f leg ten zu sagen."

C . ' i n k ä d a l a - y a f c a l u

I . ' i n k ä d a l a - y a f c a l u

1. Nach t a - l l ä h i

t a - l l ä h i ' i n k i d t a l a - t u r d i n ' ? 37,56/54

"Bei Allah! Du h ä t t e s t mich beinahe zugrunde gehen lassen ."

2. Asyndetisch - ohne lex ika l i schen Anschluß an den Vordersatz

' i n k ä d a l a - y u $ i l l u n ä C a n ' ä l i h a t i n ä l a w l ä ' a n s a b a r n ä C a l a y h ä 25,

42/44 "Wahrlich, beinahe h ä t t e e r uns dazu veran laß t , unsere Götte

aufzugeben, wenn wi r n i c h t an ihnen f e s t g e h a l t e n hä t ten ."

65 PARET überse tz t : "während sie vorher , bevor er auf sie herabgesandt wurde, ganz v e r z w e i f e l t waren". Doch s. Anmerkungen zu den Qur'anste l e n N r . 1.

Page 12: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n a l - m u h a f f a f a und a l - l ä m a l - f a r i q a

' i n k ä d a t l a - t u b d i b i h ? l a w l ä ' a n r a b a t n ä C a l ä q a l b i h ä 28,10/9

"Wahrlich, beinahe h ä t t e sie (SC. d i e Mut te r d e s Moses ) i h n aus d e r

Geheimhaltung genommen, wenn w i r sie n i c h t im Herzen g e f e s t i g t h ä t -

t e n . ''

11. w a - ' i n k ä d a l a - y a f c a l u

w a - ' i n k ä d ü l a - y a f t i n G n a k a C a n i l l a d i ' a w h a y n ä ' i l a y k a l i - t a f t a r i ya

Gala y n ä G a y r a h ü 17 , 73/75 "Und fürwahr, beinahe h ä t t e n s i e d i c h i n

Versuchung gebrach t , von dem, was w i r d i r eingegeben haben, abzuwei-

chen, damit du gegen uns e twas anderes a l s i h n (SC. den p u r ' Z n ) aus-

hecken wiirdes t. "

w a - ' i n k ä d u l a - y a s t a f i z z ü n a k a m i n a 1 - ' a r $ i l i - y u h r i g ü k a m i n h ä 17,

76/78 "Und fürwahr, beinahe h ä t t e n sie d i c h aus dem Lande aufge-

scheucht , um d i c h da raus zu v e r t r e i b e n . "

111. ' i n y a k ä d u l a - y e f c a l u

w a - ' i n y a k ä d u l l a d i n a h a f a r ü l a - - y u z l i q Ü n a k a b i - ' absZr i . . im lamm3

s a m i C ü d - d i k r a w a - y a q ü l ü n a 68,51 "Und fiirwahr, d i e Ungläubigen wür-

den d i c h am l i e b s t e n durch i h r e Bl icke zu F a l l b r ingen , nachdem s i e

d i e Erwähnung (SC. von Al lahs Namen) g e h ö r t haben, und sagen. "66

D . ' i n und l a - b e i ve rba c o r d i s

r a - ' i n wagadnä ' a k t a r a h u m l a - f ä s i q i n a 7,102/100

" gnd wahr l i ch , w i r fanden d i e meis ten von ihnen a l s F r e v l e r . "

wii . ' i n n a ~ u n n u k a l a - m i n a 1 - k ä d i b i n a 26,186

"Und fiirwahr, w i r h a l t e n d i c h f ü r e i n e n Lügner."

E . ' i n m i t folgendem ~ o m i n a t i v ~ ~

' i n h ä d ä n i 1 a - s ä h i r ä n i 20,63/66

"Wahrlich, d i e s e beiden s i n d Zauberer."

Anmerkungen zu den p u r ' a n s t e l l e n

1. RECKENDORF - und nach ihm BROCKEINANN: A r a b i s c h e G r a m m a t i k (Le ipz ig

195814) 5 157 Anm. C , FISCHER (1972) 5 458 und PARET - s i e h t i n Sure 2,

66 Vgl. RECK. SV 659,3f f . , jedoch m i t fa lschem Tempus.

67 C. Anmerkungen zu den p u r ' ä n s t e l l e n N r . 2.

Page 13: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

N. Nebes

198/194 e i n e n durch wa- ' i n e i n g e l e i t e t e n ~ o n z e s s i v s a t z ~ ohne jedoch d a s

l a - am P r ä d i k a t e zu e r k l ä r e n , und auch f ü r RABIN s c h e i n t einem l a - beim

P r ä d i k a t e i n e s ' in-Nebensatzes n i c h t s im Wege zu s tehen69. Dagegen s p r i c h t

fo lgender Befund:

a . Im pur 'Zn s i n d n a c h g e s t e l l t e , i. i rch wa- ' i n e i n g e f ü h r t e Konzessiv-

s ä t z e n i c h t nachweisbar7'.

b . Weit schwerer wieg t jedoch, daß d i r P a r t i k e l 1 2 - eben n i c h t an e i n

m i t kZna zusammengesetztes P r ä d i k a t von ~ c n d i t i o n a l s ä t z e n - eingeschlos .

Sen de ren S p i e l a r t e n - tritt7' .

Ein s a t z e i n l e i t e n d e s + ' i n i m Sinne von ' inna auszuweisen, häng t s o n i t

an d e r P a r t i k e l l a - beim P r ä d i k a t d e s ' in-Satzes . F e h l t d i e s e , s o ä n d e r t

s i c h d i e s y n t a k t i s c h e S t r u k t u r d e s S a t z e s von Grund auf .

M.a.W.: Neben d e r Aufgabe, ' i n als ' i n an-nZfiya auszuschl ießen, komm

der P a r t i k e l l a - , sowei t d i e s aus dem Befund d e s pur 'Zn g e f o l g e r t werden

d a r f , d i e Funkt ion zu, den p a r a t a k t i s c h e n Charakter d e s durch ' i n e inge-

l e i t e t e n S a t z e s zu gswähr le i s t en .

2 . Dem Anschein nach h e g t i n Sure 20,63/b6: ' i n hädäni l a - sZhi rän i

e i n B e i s p i e l v o r , i n dem einem ' i n mubaffafa d e r Nominativ f o l g t und e in -

f a c h e s 1Zm f ä r i q a v o r d a s P r ä d i k a t tritt72. Doch d a r f d i e s e S t e l l e n i c h t

a l s Beleg f ü r d i e nominale Rektion von ' i n gewer te t werden. Denn nach

68 S. RECK. AS 513,8f.

69 "We must of Course beware u>f drawing i n t o o u r d i s c u s s i o n s t h o s e c a s e i n which c o n d i t i o n a l ' i n was followed by l a - and was f o r t h a t reason mechanical ly analysed a s a l l e v i a t e d ' i n . ZAMAKHSHAR~ (Muf a ~ ~ a l , p. 1 3 does this i n two Koran passages ( x i i , 3 ; v i i ,100 /102) where t h e Conte d e f i n i t e l y demands ' i f ' I' (RABIN (1951) 169 unten f . ) . S. Fn. 71.

70 So TIETZ (1963) 83.

71 Diesen Sachverha l t b e s t ä t i g t a l l e i n schon e i n e Durchsicht d e s Lemmas l a - i m WKAS I1 1-3. Die F ä l l e von l a - am P r ä d i k a t e i n e s angebl ichen ' in-Nebensatzes, d i e RECKENDORF i n AS 128,-3ff. d . Fn. aus dem Hadi_t z i t i e r t , s i n d e i n d e u t i g Konstrukt ionen von ' i n a l -mubaffafa. So muß d a s B e i s p i e l BUHARI Sa$i$ I1 240,-2f. ( s . auch WENSINCK Concordance 145 1 . 8 ) , das RECKENDORF ( i b . Z . -2 d . Fn.) f a l s c h m i t einem Konzessi S a t z wiederg ib t , heißen: mZ r a ' a y n ä min S a y 1 i n wa-'in wagadnahu l a -b ran " W i r haben n i c h t s gesehen. Doch h-en w i r i h n (SC. den Hengst) we i t ausgre i fend gefunden". Vgl. TABARI Annales I4 1791,13: wagadnähu bahran und IBN S A ~ D TabaqZt 96,15 ( m i t TABAR1 Annalec 14 1791,18) wagadnähu bahran 'aw ' innahü la-bahrun yaCni I - f a r a s a . Ebenso muß RE AS 128,-3f. d . Fn. m i t ' i n al-mubaffafa und al-läm a l - f ä r i q a kgng t ru i e r t werden: qad kunnä naclamu: ' i n kunta la-mu'minan b i h i BUWRI I 234,11, S. auch WENSINCK Concordance I 116 1.9. Vgl. TRUMPP (1877 132 Fn. 1, 6 f f ., d e r IBN C ~ ~ I ~ 99,-6f. a u s z i e h t , m i t TRUMPP (1877) 3 f f . , d a , soba ld l a - an das P r ä d i k a t tritt, i n jedem F a l l ' i n zu l e ist! Ferner IBN H I ~ Ä M Mugni I 256,-4ff.

72 I n diesem s i n n e ~~~~RI im Kanmentar zur S t e l l e ( ~ a b g ä f I1 28,-13 ' i n hZbäni l a - s ä h i r ä n i C a l ä qawlika ' i n Zaydun la-mun;aliqun wa-1-1 h i ya 1 - fä r iqa t u bayna ' i n i n-näfi ya ti wa-1-mubaffafa ti mina 2-$agi l

Page 14: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n a l - m u a a f f a f a und a l - l ä m a l - f ä r i q a 19

BERGSTRXSSER/PRETZL s te l l t d i e V o k a l i s a t i o n ' i n l e d i g l i c h den Versuch d a r ,

den Nominativ i n habZn1 "zu retten' '73: " i n W i r k l i c h k e i t h a t e s o f f e n b a r . ,.,I, = ,.,I, nur u n m i t t e l b a r v o r y6 und ähn l i chen Verben (auch +,, 3) ge-

geben"73. Daß nun d i e Emendation zu hädagni ( m i t vora~ i sgeher dem ' inna )

unte rb l i eben is t , h a t s e i n e Ursache d a r i n , daß i n d e r Auffassung ä l t e r e r

und s p ä t e r e r Trad i t ionen "der othmanische Text etwas Gegebenes ist, was

n i c h t mehr g e ä n d e r t werden kann, wenn es auch f a l s c h s e i n mag'174.

Von Zen Sieben l i e s t 'ABC C ~ ~ ~ 7 5 ' i n n a hädayni gegen den Cutpänischen

~ o n s o n e n t e n t e x t ~ ~ . Die Llbrigen , d i e dem Konsonantenbild I .ie, 1

fo lgen , können wiederu i~ i n zwei Gruppen auf g e t e i l t werden: NÄFI~,

IBN C Ä M ~ ~ , YAMZA und AL-KIsÄ'T~~ v o k a l i s i e r e n ' i n n a h ä d ä n i , d i e ande-

re, o f f i z i e l l e L e s a r t ' i n hädäni v e r t r i t t d e r maßgebende ffber-

l i e f e r e r von C%IM. Von den außerkanonischen Var ian ten b i e t e t d i e d e s

IBN MASCÜo q ä l ü ' a n häaäni ~ ä ~ i r ä n i ~ ~ ohne 1.- , wobei ' a n d i e d i r e k t e 7 9 Rede e i n f ü h r t . 'UBAYY h a t an d i e s e r S t e l l e ' i n d ä n i ' i l l ä s ä h i r ä n i .

Nach einem Hadif , den AL-FARRÄ' m i t t e i l t , s o l l C Ä ' ~ g ~ - 'u.a. auch über <. C

, y l u yi, b e f r a g t - gean twor te t haben: hädä käna h a f a ' a n mina 1 - k ä t i b i 80.

Besonders bemerkenswert s c h e i n t m i r , daß ~IBAWAYHI d i e s e n Qur ' änvers ,

d e r j a f ü r i h n den Beleg s c h l e c h t h i n e i n e s ' i n m u b a f f a f a m i t n m i n a l e r

Rektion h ä t t e abgeben müssen, n i c h t a u f f ü h r t , und e i n Grund d a f ü r könnte

s e i n , dafl e r - wie auch AL-KISÄ'I - n i c h t ' i n h ä d ä n i , sondern ' i n n a hägä-

n i ge lesen hat8' . Einer außerkanonischen V a r i a n t e wi rd e r s i c h wohl schwer-

l i c h angeschlossen haben82.

73 BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 5 Fn. 3; e s f o l g t d e r Verweis auf d i e B e i s p i e l e i n RECK. AS 129 und auf BERGSTRÄSSER (1914) 14f f .

74 BERGSTR~~SSEK/PRETZL G ~ Q 3 , s . auch Fn. 88.

75 S. DÄN~ T a y s i r 151,-2, f e r n e r AL-FARRÄ' Macän? I1 183,-3, L i s ä n 16,172, 3/13,31r.1, BERGSTR#SSER/PRETZL GdQ 4 Fn. 4 und BECK (1945) 360.

76 Zu ABÜ 'AMR vg l . noch BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 1 1 3.

77 C. DAN? T a y s i r 151,-3.

78 zAMAEJ~@ KazSZf I1 28 ,-I 2 = BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 70,6f. , s. auch AL-FARRA' ~ a ~ ä n i I1 184 , l .

79 ZAMAIJSARI ~ a z z ä f I I ,28,-12 = BERGSTRÄSSE~/PRETZL G ~ Q 88,-4, s. auch AL- FARM' ~ a ~ ä n i I1 184,lE. SO l iest 'UBAYY b e r e i t s i n Sure 10,2: mä hädä ' i l l a s i h r u n (zAMAFJ~ARI K a z z ä f I 416,-10 = BERGSTRÄSSER/PRETZL GdQ 86, -6) f ü r ' i n n a häbä l a - s i h r u n .

80 Al-FARRÄ' ~ a ~ ä n i I1 183,-4f., s. auch BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 2 f . m i t Fn. 5. A L - F A R ~ ' s e l b s t l iest ' i n n a häbäni und zu seinem V e r h ä l t n i s zum Cu&mänischen Konsonantentext v e r g l e i c h e man BECK (1945) , v o r a l lem 361f., 364f. und 372f.

81 Doch v g l . d i e Lesung HALILS nach ' A Z H A R ~ Tahdib 15,566 1.7 > L i s ä n 16, 172,2f./13,301.-lf .

82 S. S~BAWAYHI K i t ä b I 62,22: 'anna I - q i r ä ' a t a 1 ä t u h ä l a f u l i - ' a n n a h ä s-sunna t u .

Page 15: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

2 0 N. Nebes

3. Hier n i c h t aufgeführ t , m.E. aber durch ' i n a l - m u h a f f a f a und a l - l ä m

a l - f ä r i q a zu e r k l ä r e n ist Sure 14,46/47, deren un te rsch ied l iche Auffassun

gen i m folgenden kurz s k i z z i e r t se ien :

a . I n d e r Vokal i sa t ion der kufisc:~en Rezension w a - ' i n kana makruhum l i

t a z ü l a minhu 1 - g i b ä l u v e r t r i t t ' i n d i e S t e l l e von mä, und wie e i n Satztyp

mä käna fu lZnun 1 : - y a f c a l a i m p u r ' ä n g u t verbürg t ist83, SO wäre von dahe

' i n käna f u l a n u n l i - y a f c a l a denkbar84. Dagegen s p r i c h t , daß d i e Negation

' i n i n d i e s e r spez i f i schen Verbindung m i t käna innerha lb des Q u r ' ä n nich t

nachweisbar i s ta5.

b . Ohne i n den Konsonantenbes tand e inzugre i fen , l ed iq l ic i , durch d i e

Änderung von l i - zu l a - m i t nachfolgendem I n d i k a t i v , kommt e i n e Konstruk-

t i o n m i t ' i n a l - m u h a f f a f a und a i - l a m a l - f ä r i q a zustande, wie sie fiir d i e

zusammengesetzte Verbalf orm kZna y a f C a l u i n S u r e 37,167 bezeugt ist . wa-

' i n kKna makruhum l a - t a z ü l u minhu 1 - 5 i b ä l u "und wahrl ich, was i h r e Listen

angeht, s o wichen v o r ihnen ( sogar ) d i e Berge" wiederzugeben, is t theore-

t i s c h möglich, doch s c h l i e ß t d e r Kontext e i n e d e r a r t i g e Ubersetzung aus86

Diese nichtkanonisch2 Lesar t wird auch von AL-~A~RÄ'über l ie fe r t and seine

Informanten zufolge geh t s i e auf C ~ ~ 8 7 zu+dck, d e r w a - ' i n käna makruhum

l a - t a z ü l u l i e s t , aber l e t z t l i c h w a - ' i n kHda makruhum l a - t a z i i l u meint88:

fa-man q a r a ' a : w a - ' i n käna makruhum l a - t a z ü l u minhu f a - c a l ä macnä q i r ä ' a t 8 9 C ~ l i y i n ' a y makarü makran Ca?iman k ä d a t i 1 - 5 i b Z l u t a z ü l u minhu .

84 Dies ist d i e g e l ä u f i g e Auffassung; s. AL-FARM' ~ a ~ Z n i I1 79 , 8f . , ZA- MAFJ~ARI ~ a g z ä f I 511,15f.

85 So BERGSTRXSSER (1914) 27,3ff . D i e Lösung, d i e BERGSTRÄSSER i b . 27 ,6f , vorsch läg t , w a - ' i n durch "auch wenn" zu übersetzen - und d e r PARET m i l "auch wenn s i e (SC. d i e Ränke, N.N.)(derar t) s ind , daß davon d i e Berge weichen" f o l g t - i s t n i c h t möglich, da p o s i t i v e s k ä n a , g e f o l g t von e i l ihm durch d i e Konjunktion l i - bzw. ' a n untergeordneten ,Nebensatz, e in : i n d e r Phrase käna l a h ü ' a n ( C . WKAS I 459a 23f f . , I1 13b 10f f . ) ver- bürg t i s t , käna f u l ä n u n l i - y a f c a l a und käna l i - y a f c a l a dagegen n i c h t nachweisbar s i n d - ganz im Gegensatz zu mä k ä n a / l a m yakun ( f u l a n u n ) 1: y a f c a i a .

86 Und nur v m Kontext h e r s c h e i d e t d i e s e Ubersetzung aus. Denn daß " ' i n g l e i c h ' i n n a , was man h a t annehmen wollen, kaum m i t l a - und i p f verbui den werden kann", wie BERGSTRÄSSER ( 19 14) 27,9 f . g l a u b t , wird durch 3' 167 wider l e g t . I m HadTf s i n d ' i n a l -mu_haffafa-Kons t ruk t ionen vornehmli durch ' i n kZna l a - y a f c a l u v e r t r e t e n . Aus dem oben genannten Grund (s. Fn. 71 ) i s t auch e i n e kondi t iona le Deutung von wa- ' i n käna makruhum 1' t a z ü l u (s. BERGSTRÄSSER (1914) 27,8) n i c h t möglich.

87 Nach IBN GINNI Muhtasab I 365, -3ff . , zAMAH&U~~ ~ a E d ä f I 51 1,18 l ies t und meint C ~ ~ I (nhben anderen) : w a - ' i n k ä d a makruhum l a - t a z ü l u .

88 Nach BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 4 war CALI e i n V e r t r e t e r d i e s e r Prax is . ! auch i b . Fn. 2 , wo e s h e i ß t , daß CALI i n Sure 56,28 "d ie Anderung von $b i n tll> ausdrückl ich ab lehnt , obgleich e r d i e s e s t z ' e 8 t ".

Page 16: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

' i n a l - m u b a f f a f a und a l - l ä m a l - f ä r i q a 2 1

C. Eine Lösung, d i e d e r Kontext zumindest n i c h t a u s s c h l i e ß t , d i e von

d e r Syntax h e r b e f r i e d i g t , jedoch m i t einem E i n g r i f f i n den Konsonanten-

bestand verbunden is t , wird durch d i e Emendation von k ä n a zu k ä d a mög-

l i chgO. D e r Typus ' i n k ä d a l a - y a f c a l u i s t i m p u r ' ä n g u t bezeugt. D e r gan-

ze V e r s l a u t e t dann: wa-qad m a k a r ü makrahum wa-c inda l l ä h i makruhurn wa-

' i n k Z d a makruhum l a - t a z ü l u m i n h u I - g i b ä l u "Sie haben i h r e L is ten erson-

nen. Doch s i n d i h r e L is ten b e i Allah ,%ufgehoben) . wahrl ichg1 , beinahe

wären vor i h r e n Lis ten d i e Berae gewicheng.

L i t e r a t u r - und Abkiirzungsverzeichnis

BECK, E.: Der C u & m ~ n i s c h e Kodex i n d e r K o r a n l e s u n g d e s z w e i t e n J a h r h u n - d e r t s . O r i e n t a l i a (N.S.) 14 (1945) 355-73

-.-: C ~ r a b i y y a , Sunna und CÄmma i n d e r K o r a n i e s u n g d e s z w e i t e n J a h r h u n - d e r t s . O r i e n t a l i a (N.S.) 15 (1 946) 180-224

-.-: D i e b. M a s C ü d v a r i a n t e n b e i a l - F a r r ä * . I I . O r i e n t a l i a (N.S.) 28 (1959) 186-205

BERGSTRÄSSER, G.: V e r n e i n u r ~ s - und F r a g e p a r t i k e l n i m K u r ' ä n . LeipZiq 1914 (= Leipziger s e m i t i s t i s c h e Studien V, 4)

BERGSTRÄSSER/PRETZL GdQ: G e s c h i c h t e d e s Q o r ä n s von T. NOLDEKE. Dritter T e i l : G. BERGSTRÄSSER und 0 . PRETZL: D i e G e s c h i c h t e d e s K o r a n t e x t s . Leipzig 1938

DENZ V S : A. DENZ: D i e V e r b a l s y n t a x d e s n e u a r a b i s c h e n D i a l e k t e s v o n Kway- r i S ( I r a k ) . M i t e i n e r e i n l e i t e n d e n a l l g e m e i n e n Tempus - und A s p e k t 1 e h r e . Wiesbaden 1971 (= AKM x 1 , l )

FISCHER, W.: G r a m m a t i k d e s K l a s s i s c h e n A r a b i s c h . Wiesbaden 1972 (= Ports Linguarum Orientalium, N.S. x i )

FLEISCHER, H.L.: K l e i n e r e S c h r i f t e n . Bd. I. Leipzig 1885

NÖLDEKE Z. G r . : T. NÖLDEKE: Z u r G r a m m a t i k d e s C l a s s i s c h e n A r a b i s c h . Wien 1897 (Neudruck, b e a r b e i t e t und m i t Zusätzen versehen von ANTON SPITA- LER. Darmstadt 1963)

NÖLDEKE NBsS: T. NÖLDEKE: Neue B e i t r ä g e z u r s e m i t i s c h e n S p r a c h w i s s e n s c h a f t . Straßburg 1910

RABIN, C.: A n c i e n t W e s t - A r a b i a n . London 1951

FECK. SV: H. RECKENDORE': D i e s y n t a k t i s c h e n V e r h ä l t n i s s e d e s A r a b i s c h e n . Leiden 18 95-98

RECK. A S : H. RECKENDORE': A r a b i s c h e S y n t a x . Heidelberg 1921

90 So k ä d a nach IBN G ~ p i i b . , BERGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 68 ,-2 = TABAR? T a f - s i r 13,147,2, TABARI A n n a i e s I 1 321,17f. Die Uberl ieferung i s t unein- h e i t l i c h : I n den Macän i l iest CALI k ä n a , meint a b e r k ä d a , während e r - b e i IBN G I N N ~ und zZUV@&@ k ä d a auch l iest (s, Fn. 87) . Bei IBN GINNI und TABARI l i e s t IBN MAS~UD k ä d a , nach AL-FARRA' ( i b . Z . 9) und ZAMAIj- SAR?' ( i b . Z. 17) jedoch wa-mä k ä n a makruhum.

91 Eine "kondit ionale ( r ) Auffassung des &y " (BEIFGSTRÄSSER/PRETZL G ~ Q 6 8 , -1 1 s c h e i t e r t , w i l l man n i c h t , wozu wiederum ke in Anlaß b e s t e h t , l i - t a - z ü l a l e sen , am l a - des Präd ika t s i n l a - t a z ü l u .

Page 17: eil'^ - oriindufa.uni-jena.deDownloads... · N. Nebes zur arabischen Sprachkunde. FLEISCHERS Interesse galt dabei Z~allererst terminologischen Fragen, nämlich um welches Ta- es sich

2 2 N. N e b e s ,

TIETZ, R.: B e d i n g u n g s s a t z u n d B e d i n g u n g s a u s d r u c k i m K o r a n . D ~ s s . T ü b i n g e n 1 9 6 3

TRUMPE, E. : B e i t r ä g e z u r a r a b i s c h e n S y n t a x . In : S i t z u n g s b e r i c h t e der p h i losophisch-philologischen u n d h i s t . C l a s s e der k . b . A k a d e m i e der W i s - s e n s c h a f t e n z u M ü n c h e n , 1 8 7 7 , H e f t 11, 8 7 - 1 6 2

WRIGHT, W.: A Grammar o f t h e A r a b i c L a n y g a g e . V O ~ . 1.11. 3 r d E d i t i o n . C a m b r i d g e ; 896 -98

WKAS: W ö r t e r b u c h d e r K l a s s i s c h e n A r a b i s c h e n S p r a c h e . I n V e r b i n B u n g m i t ANTON SPITALER b e a r b e i t e t von MANFRED ULLMANN. W i e s b a d e n 1 9 7 0 f f .

A r a b i s c h e Q u e l l e n

IBN ANBÄRI ~ ~ ~ a f : ABC L-BARAGT C~~~ A R - R A ~ N IBN M U ~ M M A D AL- ANBAR? K i t ä b a l - ' I n g ä f , ed. G. WEIL, L e i d e n 1 9 1 3

IBN C ~ ~ I ~ : A l f i y y a h , C a r m e n d i d a c t i c u m g r a m m a t i c u m a u c t o r e I b n M d l i k e t i n A l f i y y a m c o m m e n t a r i u s guem c o n s c r i p s i t I b n C~$ l l , ed. F . DIETERICI . L i p s i a e 1 8 5 1

'AZHARI T a h b i b i MU- IBN I A p l A D AL-'AZHAR~: K i t ä b TahdTb a l - l u b a , e d d . C~~~ AS-SALAM MUHAMMAD HARUN u.a. , Bd. 1 -15 . K a i r o 1 9 6 4 - 6 7

BuFJÄR? S a h i h : MUHAMMAD IBN '1SMÄC?L AL-BUHÄRI: K i t ä b a l - g a r n i c a s - s a h T h . Bd. <<I$ e d . i. KREHL, Bd. I V ed. T.w.-JUYNBOLL. L e y d e 1 8 6 2 - j 9 6 8

DÄNZ Tay sir: 'ABU C A M ~ C ~ z M Ä ~ IBN SACID AD-DEN?: K i t ä b a t - T a y s l r fi q i - rä ' ä t a s - s a b c (= P a s L e h r b u c h d e r S i e b e : i ~ o r a n l e s u n g e n ) , ed. 3. PRETZL L e i p z i g 1 9 3 0 (= B i b l i o t h e c a I s l d c a 2 )

IBN FÄRIS LZmät : 'W 'IBN FÄRIS: K i t ä b a l - L ä m ä t , ed. G . BERGSTMSSER. I s l a m i c a 1 ( 1 9 2 4 ) 77-99

AL-FARRÄ' M a c ä n i : 'ABÜ ZAKARTYÄ: YAHYÄ IBN ZIYÄD AL-FARRÄ': K i t ä b ~ a ~ ä n ~ I - Q u r ' ä n , e d d . 'A. YÜSUF NAGATI h.a., Bd . 1-111. K a i r o 1 9 5 5 - 7 3

IBN GIEN? M u f i t a g a b i 'ABU L-FATH CU-ÄN IBN GINNI: K i t ä b 71 - M u h t a b a b , e d d =AL1 AN-NAGDI NACIF u.a., Bd. I-II. K a i r o 1386 -89

IBN H I ~ Ä M - M ~ ~ ~ ~ : AD-DY N IBN HISAE~ AL-'ANSÄR?: K i t ä b Mu&n? a l - 1 a b P b e d d . MAZIN AL-MUBARAK u.a., Bd. I-II. D a m a s k u s 1 3 8 4 / 1 9 6 4

L i s ä n : IBN MANZUR AL-'IFRFQT: K i t ä b L i c ä n a ~ - ~ ~ r a b . Bd. 1 -20 , B Ü l ä q 1 3 0 0 1 3 0 8 / B d . 1 -15 , B e y r o u t h 1955 -56

MUBARRAD M u g t a d a b : 'ABU L-%BBÄS MU- IBN YAZ?D AL-MUBARRAD: K i t ä b a M u q t a b a b , e d , M U F M A D 'ABD A L - m L I Q C ~ p ~ ~ M A , Bd . I - I V . K a i r o 1 3 8 5 - 8 8

IBN sACD T a b a q ä t : MUHAMMAD IBN sACD: K i t ä b a t - r a b a q ä t a l - k a b i r , edd. E. SACHAU u .a . , B d . I - IX . L e y d e n 1 9 0 4 - 4 0

S~BAWAYHI K i t ä b : K i t ä b S i b a w a y h i , ed. H. DERENBOURG, Bd. 1-11. P a r i s 1 8 8 1 -89

?ABART A n n a l e s : ' ABÜ GACFAR MU- IBN GARIR AT-TABAR?: K i t ä b Ta ' r i h a r - r u s u l wa-1-mulük, e d d . M. J. DE GOEJE u.a., C e r . 1-111. L u g d . B a t . 1 8 7 9 - 1 9 0 1

?ABART T a f s i r : i d . : K i t ä b T a f s i r a l - Q u r ' ä n , Bd. 1-30, K a i r o 1 3 2 1

WENSINCK C o n c o r d a n c e ! A.J . WENSINCK u.a.: C o n c o r d a n c e e t I n d i c e s d e l a t r a d i t i o n m u s u l m a n e , Bd. I - V I I . L e i d e n 1936 -69

IBN YACT8: 'ABU L-BAQÄ' IBN yAC%: g a r $ M u f a g g a l a z - ~ a r n a h g a r i (= Comment z u Z a m a c h ~ a r i ' s ~ u f a s g a l ) , ed. G. JAHN, Bd. 1-11. L e i p z i g 1882 -86

ZAG=? L ä m ä t : 'ABR L-QÄSIM AR-R-N IBN 'ISHÄQ AZ-ZAGGÄG~: K i t ä b a l -LZmZt , ed. MAZIN AL-MUBARAK. D a m a s k u s 1 3 8 9 / 1 9 6 9

Z A M A ~ ~ A R ~ ~ a z g ä f : AZ-ZAM-~AR~: K i t ä b a l - ~ a g S ä f = a n h a q ä ' i q g a w ä m i b a t- t a n z i l , Bd. 1-111. K a i r o 1 3 0 7

ZAMA~~~ARI M u f a g g a l : A Z - Z A M A I ~ ~ A R ~ : K i t ä b a l -Mufa$ga i , ed. J.P. BROCH. C h r i s t i a n i a e 1 8 7 g 2