PROJEKT: „Ponadnarodowa mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia zawodowego” współfinansowany przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Projekt nr: 2017-1-PL01-KA102-037206
sfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój
Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej
i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju
obszarów wiejskich
Nutzung von Agrartronic in der landwirtschaftlichen Produktion und in des
Landwirtschaftsverarbeitung – eine Anforderung für die Entwicklung der ländlichen Gebiete
Pakiet edukacyjny
Materiały szkoleniowo – dydaktyczne
dla organizatorów i realizatorów szkoleń
Projekt zrealizowano we współpracy z:
DEULA Nienburg
DEULA Hildesheim
Brwinów – 2019
Część 5 z 8 – Produkcja rolna
2
3
Beneficjent:
Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej w Brwinowie
Dyrektor KCER – Ryszard Winter
EUROPEJSKI PARTNER ZAGRANICZNY:
DEULA Nienburg – Dyrektor – Bernd Antelmann
DEULA Hildesheim – Dyrektor – Klaus Schröter
Projekt nr 2017-1-PL01-KA102-037206
Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej
i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju
obszarów wiejskich
Szkolenie zostało zrealizowane w ramach projektu systemowego
„Ponadnarodowa mobilność uczniów i absolwentów oraz kadry kształcenia
zawodowego” realizowanego przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji
współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego
Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój
Publikacja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja
odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja
Programu – Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji nie ponoszą odpowiedzialności za jej
zawartość merytoryczną ani za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.
Zredagowano na podstawie nadesłanych materiałów od uczestników projektu, które
wypracowali podczas jego realizacji
PUBLIKACJA BEZPŁATNA
KRAJOWE CENTRUM EDUKACJI ROLNICZEJ w BRWINOWIE,
ul. Pszczelińska 99, 05-840 Brwinów
4
5
Uczestnicy z 4 grup szkoleniowych:
76 nauczycieli przedmiotów zawodowych szkół rolniczych
DEULA Hildesheim DEULA Nienburg DEULA Hildesheim DEULA Nienburg
02-13.07.2018 20.08-31.08.2018 08.07-19.07.2019 19.08-30.08.2019
1. Adach Jarosław 1. Joanna Andrzejewska 1. Dobkowski Krzysztof 1. Bajda Jarosław
2. Baran Maria 2. Grzegorz Garbino 2. Drechsler Marek 2. Benasiewicz Kornelia
3. Błaszczyk Agnieszka 3. Elżbieta Gut 3. Gdowska Elżbieta 3. Bonisławska Magdalena
4. Butajło Mirosław 4. Marek Haręzga 4. Gniot Tomasz 4. Buczkowska Sylwia
5. Cieplucha Agnieszka 5. Katarzyna Jadczak 5. Harasimiuk Przemysław 5. Cieślik Anna
6. Jabłoński Paweł 6. Dorota Jaśkowska 6. Kasprzyk Paweł 6. Dunat Iwona
7. Kiczka Lidia 7. Iwona Kwater 7. Kaźmierczak Sławomir 7. Mokos Marek
8. Konczak Bożena 8. Barbara Lewandowska 8. Kret Mirosław 8. Mróz Paulina
9. Kulgawczuk Olga 9. Maria Ola Malinowska 9. Machaj Paweł 9. Nogowska Lidia
10. Olszewska Renata 10. Jacek Malinowski 10. Michorzewski Paweł 10. Paniec Konrad
11. Piróg Monika 11. Tomasz Olczak 11. Milewicz Romuald 11. Pianko Marta
12. Roszkowska-Suszek
Zofia
12. Stanisław Otwinowski 12. Ostrowska - Henel
Justyna
12. Piotrowski Bartłomiej
13. Rychlik Renata 13. Janusz Owczarek 13. Rogala Krzysztof 13. Radzikowska Lidia
14. Sadoń Józefa 14. Anna Ulan 14. Siennicki Wiesław 14. Radzikowski Tomasz
15. Sasal Agnieszka 15. Barbara Walczuk 15. Święch Marek 15. Senator Marzena
16. Sławek Anna 16. Agnieszka Wiśniewska 16. Teper Elżbieta 16. Skwarło Kazimiera
17. Szymaniak Jan 17. Iwona Wójcik 17. Wachnienko Eugenia 17. Stankiewicz Andrzej
18. Ziębiński Mirosław 18. Jolanta Zebzda 18. Wszeborowska
Katarzyna
18. Sujecka Anna
19. Zimny Agnieszka 19. Monika Ziębińska 19. Zamkowska Emilia 19. Szymaniuk - Kruk
Małgorzata Dorota
6
7
Spis treści
Strona
I Wstęp 9
II Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze. Technologia
rozrodu bydła. 13
Załączniki 17
III Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji racic. 56
Załączniki 58
IV Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii odnawialnej 62
Załączniki 64
V Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż i
nasiennictwie. 68
Załączniki 71
VI Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż i
nasiennictwie.
Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów uprawy. 80
Załączniki 85
8
9
I. Wstęp
W okresie od 31.12. 2017 - 30.12.2019r. przez Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej
w Brwinowie był realizowany projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej 2017-1-
PL01-KA102-037206, którego tytuł to: „Wykorzystanie agrotroniki w produkcji rolnej
i przetwórstwie spożywczym warunkiem rozwoju obszarów wiejskich”. Partnerami
zagranicznymi były niemieckie ośrodki kształcenia i doskonalenia zawodowego. Szkolenia
zrealizowano zgodnie z założeniami projektu w następujących w terminach:
1 grupa - DEULA Hildesheim 02.07-13.07.2018 19 osób
2 grupa - DEULA Nienburg 20.08-31.08.2018 19 osób
3 grupa - DEULA Hildesheim 08.07-19.07.2019 19 osób
4 grupa - DEULA Nienburg 19.08-30.08.2019 19 osób
W projekcie finansowanym ze środków Wspólnot Europejskich w ramach Programu
POWER uczestniczyło 4 grupy po dziewiętnastu-dwudziestu nauczycieli przedmiotów
zawodowych (łącznie 76 uczestników). Projekt zakładał szkolenia dla 4 grup nauczycieli po 19
osób każda. Były to grupy osób o różnorodnych doświadczeniach zawodowych w różnych
branżach sektora rolniczego, co powodowało wysoki poziom zainteresowania zagadnieniami
z zakresu produkcji i przetwórstwa żywności, prezentowanymi przez specjalistów z branży.
Osoby będące po raz pierwszy w niemieckich zakładach pracy, świadczących różnorodne
usługi dla gospodarstw rolnych, interesowały się ich funkcjonowaniem, organizacją pracy.
Szczególne duże zainteresowanie uczestników dotyczyło gospodarstw rolnych, warunków ich
funkcjonowania, współpracy z instytucjami zewnętrznymi.
Nauczyciele uczestniczący w szkoleniach u partnerów zagranicznych – DEULA
Nienburg i DEULA Hildesheim, poznane zagadnienia będą wdrażać do własnej praktyki
edukacyjnej. Udział nauczycieli umożliwi już na etapie nauki zawodu eksponowanie istotnych
aspektów dotyczących możliwości wprowadzania innowacyjnych rozwiązań w procesach
technologicznych produkcji żywności na każdym jego etapie. Stanowić to będzie inspirację do
przekazywania nowych treści kształcenia podczas realizowanych szkoleń i zajęć
dydaktycznych. Jest to również impuls do podjęcia działań w gospodarstwach rolnych,
zakładach pracy (miejscach zatrudnienia uczniów) zmierzających do ograniczania zużycia
energii na każdym etapie produkcji żywności i minimalizacji kosztów produkcji.
Wysoki poziom bezrobocia w Polsce, a także zwiększający się na terenie Niemiec
i innych krajów europejskich, wymusza częstą zmianę miejsc pracy nie tylko w wymiarze
lokalnym, ale i europejskim. Obywatele Europy przemieszczają się w poszukiwaniu miejsc
10
zatrudnienia w różnych krajach. Wymaga to, aby również polscy uczniowie, przyszli
pracownicy europejskiego rynku pracy znali i przestrzegali przepisy dotyczące norm
w produkcji żywności obowiązujące w innych krajach, a zwłaszcza sąsiadów jakimi są
Niemcy. Problem ten ma charakter europejski. Wymiana poglądów, doświadczeń, dyskusje
dotyczące ujawnionych różnic i zbieżności potwierdziły obszary, które wymagają szczególnej
uwagi.
Założone cele projektu - w ocenie Partnerów i Beneficjenta - zostały osiągnięte.
Oznacza to, że uczestnicy poznali i opanowali informacje przekazywane podczas szkolenia.
Szkolenia obejmowały następujące zagadnienia merytoryczne:
Porównanie funkcjonowanie systemu kształcenia i doskonalenia zawodowego rolników
i pracowników sektora rolniczego i przetwórczego w Niemczech.
Możliwości odzyskiwania i pozyskiwania różnych rodzajów energii w procesach
przetwórczych i produkcyjnych (przetwórstwo odpadów, produkcja biomasy, energia
odnawialna).
Możliwości zastosowania rozwiązań z zakresu agrotroniki w produkcji rolniczej
i ogrodniczej
Określenie możliwości zastosowania innowacyjnych rozwiązań z zakresu agrotroniki
i modyfikowania procesów produkcji rolniczej
Określenie możliwości zastosowania agrotroniki w innowacyjnych rozwiązaniach na
każdym etapie produkcji żywności
Charakterystyka innowacyjnych technologie stosowane w przetwórstwie rolno –
spożywczym, z wykorzystaniem agrotroniki
Analiza nowych metod i technik prowadzenia zajęć dydaktycznych.
Ograniczanie nakładów energetycznych (i odzyskiwanie energii) w przetwórstwie
żywności.
Pracownicy niemieckich zakładów pracy, a także rolnicy - zweryfikowali swoje
dotychczasowe wyobrażenia o polskim pracowniku, jego umiejętnościach, rynku pracy,
edukacji. Nauczyciele podczas seminariów i szkoleń w niemieckich gospodarstwach rolnych,
zakładach pracy, poznali rzeczywiste warunki prowadzenia procesów pracy, wymagania
stanowisk pracy i występujące na nich zagrożenia, a także możliwości redukcji zużycia energii.
Ponadto poznali systemy prowadzenia szkoleń doskonalących dla rolników i pracowników
zatrudnionych w rolnictwie oraz uwarunkowania organizacyjne wynikające z rodzaju
prowadzonej działalności gospodarczej poszczególnych zakładów (gospodarstw rolnych)
o różnych kierunkach działalności. W trakcie seminariów z przedstawicielami różnych
11
instytucji funkcjonujących na niemieckim rynku pracy, a także rynku edukacyjnym, uczestnicy
szkoleń bezpośrednio wymieniali poglądy i wypracowywali wnioski z uwzględnieniem
własnych obserwacji i doświadczeń zawodowych dotyczących możliwości powstawania
nowych miejsc pracy, wykorzystania potencjału technicznego gospodarstw i ich wdrożenia
w warunkach polskich. Podczas realizacji programu szkolenia był on elastycznie
dostosowywany i uzupełniany o elementy merytoryczne wynikające z indywidualnych potrzeb
uczestników wymiany doświadczeń w poszczególnych grupach.
Partnerzy niemieccy chętnie współpracowali w realizacji takich przedsięwzięć,
ponieważ spełniały oczekiwania i życzenia uczestników wymiany doświadczeń. Oprócz
różnych gospodarstw rolnych, zakładów produkcyjnych i usługowych, uczestnicy poznali
również inne placówki kształcenia zawodowego i ustawicznego (szkołę rolniczą, centrum
kształcenia zawodowego), z którymi współpracują partnerzy niemieccy. Pozwoliło to
ukształtować obiektywny obraz stanowisk pracy, a także stanowisk dydaktycznych, na których
szkoleni są przyszli pracownicy oraz osoby odbywające dalsze kształcenie ustawiczne
z różnych branż.
Partnerzy niemieccy wykazali bardzo duże zaangażowanie w wypracowywany efekt
materialny, udostępniając uczestnikom wymiany wszystkie potrzebne materiały, a także
pozyskiwali je z innych instytucji, które odwiedzali uczestnicy szkolenia i od osób
prowadzących seminaria. Podczas seminariów omówiono różnice w wyposażeniu baz
dydaktycznych w Niemczech i Polsce, z uwzględnieniem pomocy dydaktycznych, jakimi
dysponują szkoły. Przedstawiono możliwości dalszej współpracy w zakresie doskonalenia
zawodowego nauczycieli oraz organizacji praktyk uczniowskich i staży, finansowanych ze
środków Unii Europejskiej. Partnerzy niemieccy umożliwili uczestnikom wymiany
doświadczeń zapoznanie się z kulturą oraz obiektami historycznymi w okolicach Hanoweru,
Nienburga, Hildesheim i innych okolic.
Wypracowany efekt materialny w postaci opracowania, z 4 grup nauczycieli,
uczestniczących w szkoleniach w 2018 i 2019 roku, stanowi dla uczestników istotną pomoc
dydaktyczną i egzemplifikującą nabyte doświadczenia podczas pobytu w niemieckich
ośrodkach kształcenia i doskonalenia zawodowego. Opracowanie to jest udostępniane również
wszystkim zainteresowanym uczestnikom podczas organizowanych i prowadzonych przez
uczestników projektu szkoleń i zajęć dydaktycznych. Elektroniczna forma opracowania efektu
materialnego umożliwia łatwą adaptację jego potrzebnych fragmentów do różnych form
prezentacji, w zależności od potrzeb prowadzącego zajęcia dydaktyczne lub szkolenie.
12
Opracowanie to jest ilustrowane dokumentacją fotograficzną obrazującą istotne
elementy opisywanych treści. Jest to istotnym walorem, szczególnie przydatnym podczas
prowadzonych zajęć dydaktycznych, umożliwiającym upoglądowienie prezentowanych treści.
Integralną częścią opracowania jest przygotowana prezentacja dotycząca projektu.
Podpisanie umowy z NA nastąpiło w sierpniu 2017r., co pozwoliło przygotować
realizację projektu na rok 2018 i 2019 u partnerów zagranicznych. Program szkolenia, jako
załącznik do umowy podpisano w dwóch językach: polskim i niemieckim, w trzech
egzemplarzach po jednym dla każdej ze stron umowy (beneficjent, instytucja przyjmująca
i uczestnik).
Uczestnicy po powrocie ze szkolenia potwierdzili całkowite wykorzystanie czasu
przeznaczonego na realizację programu. Każdy dzień pobytu był szczegółowo zaplanowany
i zgodnie z planem realizowany. Każdy uczestnik projektu otrzymał certyfikat od partnera
zagranicznego, potwierdzający udział w szkoleniu z zakresu tematu projektu w określonym
terminie w każdym z ośrodków, wystawiony w języku niemieckim. Uczestnicy spotkania
wysoko ocenili prezentowany program szkolenia oraz profesjonalizm pracowników
w omawianiu poszczególnych zagadnień.
Ponadto, Beneficjent projektu wystawił zaświadczenia uczestnikom projektu
potwierdzające udział w całym projekcie w terminie od 31.12. 2017 - 30.12.2019r.
Zaświadczenia te – oprócz wymaganych umową zapisów (w tym logo Programu PO WER) –
zawierają program merytoryczny szkolenia, nazwy instytucji współpracujących w realizacji
projektu w Polsce i w Niemczech.
Wszyscy uczestnicy otrzymali przygotowywany już dokument Europass Mobility,
potwierdzony przez Krajowe Centrum Europass.
13
II. Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze. Technologia rozrodu
bydła.
Program nauczania Przedmiotowy program nauczania dla zawodu technik rolnik
przeznaczony jest do kształcenia w pięcioletnim technikum
rolniczym oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych
w zakresie kwalifikacji ROL.04. i ROL.10.
Zawód Technik rolnik
Kwalifikacje wyodrębnione
w zawodzie
Prowadzenie produkcji rolniczej
ROL.10. Organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej
Nazwa przedmiotu Planowanie i nadzorowanie produkcji zwierzęcej
Efekty kształcenia z podstawy
programowej kształcenia
w zawodzie
ROL.04.5 12) wykonuje prace związane z żywieniem, rozrodem oraz
pielęgnacją zwierząt gospodarski
13) wykonuje prace związane z higieną zwierząt
gospodarskich i utrzymaniem pomieszczeń inwentarskich
14) prowadzi produkcję zwierzęcą zgodnie ze Zwykłą Dobrą
Praktyką Rolniczą i z zasadą wzajemnej zgodności
ROL.10.4.
1) określa funkcje oraz znaczenie narządów i układów
organizmu zwierząt gospodarskich
2) analizuje uwarunkowania produkcji zwierzęcej oraz
wymogi dobrostanu zwierząt gospodarskich
3) ustala rasy i typy użytkowe zwierząt gospodarskich do
określonych warunków gospodarstwa i technologii
produkcji
4) organizuje prace związane z rozrodem zwierząt
gospodarskich
6) określa dawki pokarmowe dla zwierząt gospodarskich
7) analizuje wpływ racjonalnego żywienia oraz warunków
zoohigienicznych na zdrowie zwierząt gospodarskich
8) projektuje prace związane z konserwowaniem
i przechowywaniem pasz
9) organizuje prace związane z przygotowaniem
i zadawaniem pasz
10) organizuje przechowywanie i sprzedaż produktów
zwierzęcych z zachowaniem norm jakości
i bezpieczeństwa żywności
11) prowadzi prace hodowlane w produkcji zwierzęcej
12) określa wpływ chowu i hodowli zwierząt na środowisko
13) organizuje produkcję zwierzęcą zgodnie ze Zwykłą
Dobrą Praktyką Rolniczą i z zasadą wzajemnej zgodności
14) planuje produkcję zwierzęcą w gospodarstwie rolnym
Zgodnie z zasadami rachunku ekonomicznego
15) nadzoruje realizację zadań wykonywanych w produkcji
zwierzęcej
16) korzysta z programów komputerowych wspomagających
organizację i nadzorowanie produkcji zwierzęcej
14
Efekty z Jednostek EFEKTÓW
KSZTAŁCENIA
BHP – ROL.10.1.
1).określa skutki oddziaływania czynników wpływających
negatywnie na organizm człowieka
2) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami
ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska
3).stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas
wykonywania zadań zawodowych
KPS – ROL.10.6
1).przestrzega zasad kultury i etyki podczas realizacji zadań
zawodowych
2).planuje wykonanie zadania
3).wykazuje się kreatywnością i otwartością na zmiany
4).stosuje techniki radzenia sobie ze stresem
5).aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe
6).stosuje zasady komunikacji interpersonalnej
7).stosuje metody i techniki rozwiązywania problemów
OMZ –ROL.10.7
1).organizuje pracę zespołu w celu wykonania
przydzielonych zadań
2).dobiera osoby do wykonania przydzielonych zadań
3).ocenia jakość wykonania przydzielonych zadań
4).wprowadza rozwiązania techniczne i organizacyjne
wpływające na poprawę warunków i jakość pracy
Miejsce zajęć Pracownia przedmiotowa z produkcji zwierzęcej lub zajęć
praktycznych.
Czas trwania 1 godzina - zainicjowanie projektu i uzgodnienie kontraktu
3 godziny - praca samodzielna grup projektowych
2 godziny - prezentacja i ocena zrealizowanych projektów
Klasa (klasy) III i IV technik rolnik
Formy organizacyjne zajęć Zajęcia prowadzone z wykorzystaniem zróżnicowanych
form: zbiorowo podczas wprowadzenia do tematu zajęć,
indywidualnie oraz zespołowo podczas wykonywania
ćwiczeń i zadań oraz badania osiągnięć edukacyjnych
uczniów. Zajęcia zorganizowane w oddziałach klasowych
w systemie klasowo-lekcyjnym z możliwością wykonywania
pracy indywidualnej oraz w grupach kilkuosobowych
Typ lekcji ( zajęć praktycznych) Mieszana (w oparciu o poznane wcześniej technologie
rozrodu, opracowanie nowej technologii)
Temat Elektroniczne systemy rozpoznawania krów w oborze.
Technologia rozrodu bydła.
Liczba uczniów 20-24
Cel główny zajęć Zaplanować i zorganizować prace związane rozrodem bydła
z użyciem elektronicznych systemów rozpoznawania
zwierząt
15
Cele szczegółowe zajęć
Po zakończeniu zajęć uczeń (słuchacz) będzie umiał:
określić sposoby rozrodu bydła;
rozróżnić prace związane z rozrodem bydła;
planować prace związane z rozrodem bydła;
dobierać rasy i typy użytkowe bydła do technologii
produkcji;
planować proces rozrodu bydła;
stosować elektroniczne systemy rozpoznawania zwierząt
w oborze;
wyjaśnić pojęcia związane z rozrodem i inseminacją
bydła;
stosować elektroniczne sposoby rozpoznawania rui;
określić pożądane cechy użytkowe bydła;
prowadzić dokumentację dotyczącą rozrodu bydła;
rozpoznać objawy rui u krowy oraz opisać metody jej
wykrywania;
scharakteryzować przebieg ciąży u krowy;
rozpoznać objawy zbliżającego się porodu;
scharakteryzować przebieg porodu;
określić zasady postępowania z noworodkiem i krową po
porodzie;
określić rodzaje i sposób krycia u bydła;
określić optymalny moment unasienniania na podstawie
występujących objawów rui;
przygotować krowę do zabiegów inseminacyjnych
przestrzegać zasad inseminacji bydła;
wymienić i rozpoznać sprzęt do pobierania, badania;
konserwacji i przechowywania nasienia buhaja;
dobrać właściwe nasienie lub rozpłodnika;
korzystać z komputerowego systemu kojarzeń;
dobrać systemy zarządzania stadem bydła w Polsce
i Niemczech;
wykorzystywać programy komputerowe do wspomagania
procesów organizowania i nadzorowania prac w produkcji
zwierzęcej stosowane w Polsce i Niemczech;
porównać rozpłód bydła w Polsce i Niemczech.
Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów BHP,
współpraca w parach, poprawne wykonanie zadania z karty
pracy, aktywność, poprawne rozwiązanie testu.
Środki dydaktyczne Gotowe załączniki w formie tabel dla każdej grupy.
Materiały dydaktyczne w formie elektronicznej. Katalogi
buhajów. Dostęp do komputerów, Internetu i podanej
literatury w formie załączników
Metody nauczania Metoda:
zespół metod nauczania (metoda projektów i ćwiczenia
w grupach).
Formy pracy Praca w czasie zajęć odbywa się w grupach (grupy 4-6
osobowe)
Przebieg zajęć
16
Czynności wstępne: Na część wstępną nauczyciel poświęca 1 godz. lekcyjną.
Czynności organizacyjne 5 min sprawdzenie obecności.
W tym czasie wprowadza uczniów w tematykę projektu,
szczególnie podkreślając celowość realizacji takiego
projektu i jego praktyczna przydatność w zawodzie. Ustala
z nimi zasady pracy w tym projekcie. Aranżuje zadanie,
w wyniku, którego uczniowie podzielą się na grupy
projektowe. Modyfikuje wspólnie ustalone propozycje.
Część główna (zasadnicza) Omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych
i podanie celów zajęć wynikających z podstawy
programowej
Omówienie planu i przebiegu zajęć.
Wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia zajęć
Na początku tej części uczniowie pracują w grupach
samodzielnie. Korzystają z materiałów im udostępnionych.
Nauczyciel na bieżąco orientuje się, na jakim etapie pracy są
uczniowie. Po opracowaniu projektów w grupach
organizowana jest prezentacja. Jeżeli jest to możliwe na czas
prezentacji celowe jest zaproszenie na lekcję rolnika
specjalizującego się w chowie bydła mlecznego lub lekarza
weterynarii zajmującego się bydłem. Celowe jest również
włączenie go w ocenę części merytorycznej projektu. Ocena
prezentacji odbywa się z wykorzystaniem arkusza oceny
i jest kolegialna. Ocena ostateczna jest generowana z ocen
zaproponowanych przez: grupę, wybranego w głosowaniu
tajnym reprezentanta klasy, nauczyciela i ewentualnie
rolnika.
Czynności kończące
Pierwszym etapem czynności kończących jest ustalenie
ostatecznej oceny za wykonanie projektu. Drugi etap to
sprawdzian wiedzy i umiejętności z zakresu objętego
rezultatami projektu.
Ewaluacja Ewaluacja projektu będzie się koncentrowała na obserwacji
pracy uczniów realizujących projekt oraz na
przeprowadzeniu ankiety, która powinna odpowiedzieć na
pytania, na które nie udało się nauczycielowi uzyskać
odpowiedzi podczas obserwacji procesu pracy nad
projektem. Po zakończonym projekcie zostanie, więc
uczniom przedstawiony arkusz ewaluacyjny z następującymi
pytaniami:
Jakie nowe dla Ciebie umiejętności opanowałeś podczas
realizacji tego projektu?
Jakie konflikty najczęściej pojawiały się podczas pracy
w grupie?
Co utrudniało, a co przyśpieszało pracę nad
przygotowaniem projektu?
Co jeszcze chciałbyś powiedzieć po zakończonym
projekcie?
Prezentacja wykonanej pracy
przez uczniów
Prezentacja multimedialna
Sprawdzenie przez nauczyciela
opanowanych umiejętności
Poprawność wykonania zadania w formie tabel z użyciem
edytora tekstu. Sprawdzian wiedzy i umiejętności
17
Podsumowanie zajęć i ocena
uczniów przez nauczyciela
Czas 15 min Wystawienie ocen i ich uzasadnienie
Praca domowa Obserwacja rozrodu w stadzie bydła we własnym
gospodarstwie lub miejscu praktyk
Zakończenie zajęć Ocena i podziękowanie za aktywne uczestnictwo w zajęciach
Załączniki:
I. Kryteria oceniania podczas zajęć:
Przedmiot i kryteria oceny Grupa
I
Grupa
II
Grupa
III
Grupa
IV
Poprawność wykonania zadania przez poszczególne
grypy- wypełnienie tabel Od I do IV z użyciem edytora
tekstu, po jednej dla każdej grupy – 40 pkt
Wykonanie prezentacji multimedialnej –40 pkt w tym:
poprawność merytoryczna; estetyka i kompozycja;
przygotowanie prezentera; czas trwania; powołanie się na
źródła informacji.
Zaangażowanie ucznia na zajęciach Przestrzeganie
przepisów BHP współpraca w grupach – 10 pkt
Sprawdzian wiedzy i umiejętności – 10 pkt
Suma punktów 100
Ocena
Ocenianie: 100-91 punktów – celujący, 90-81 punktów – bardzo dobry, 80-75 punktów –
dobry, 74-50 punktów – dostateczny, 49-40 – dopuszczający, poniżej 39 i poniżej
– niedostateczny
II. Zadania dla grup
Zadania dla poszczególnych członków grup i poszczególnych zespołów zadaniowych;
Grupy zadaniowe zgodnie z ustaleniami umieszczonymi w tabeli zobowiązują się do
wykonania zadania.
Grupa I II III IV
Temat
zadania
Użytkowanie
rozpłodowe krów
i buhajów, cykl
płciowy, wskaźniki
płodności.
Elektroniczne
systemy
rozpoznawania
zwierząt
w oborze.
Elektroniczne
wykrywacze rui.
Ruja jej przebieg
oraz
wykrywalność.
Krycie
i inseminacja
krów.
Ciąża jej przebieg,
kontrola cielności.
Wykorzystanie
aparatu USG do
badania cielności.
Postępowanie
z krową i
cielęciem po
porodzie.
Użytkowanie
rozpłodowe
buhaja.
Pobieranie
i ocena nasienia.
Odczytywanie
wartości buhaja
z katalogów
i ich wybór.
Cele
zadania
Obliczenie
wskaźników
Poznanie
elektronicznych
Kontrola
cielności.
Znalezienie
w katalogu
18
płodności.
Ustalenie pojęć
i wieku dojrzałości
płciowej
i rozpłodowej i fazy
cyklu płciowego,
owulacji.
Ustalenie długości
okresów
międzywycielenioweg
o i międzyciążowego.
Zapoznanie ze
wskaźnikami
dotyczącymi
inseminacji.
Ustalenie przyczyny
niskiej płodności
krów.
systemów
rozpoznawania
zwierząt oborze.
Rozpoznawanie
objawów rui
wczesnej,
właściwej
i fazy porujowej
przy użyciu
elektronicznych
wykrywaczy rui.
Długość rui u
krowy i czas
wystąpienia
owulacji.
Ustalenie terminu
inseminacji po
porodzie, w czasie
rui.
Dobór terminu
i metod krycia,
ustalenie
optymalnego
terminu
unasieniania
krowy.
Ustalenie
czynności
związanych
z oceną stanu
ogólnego krowy
i przygotowanie
krowy do
inseminacji.
Zapoznanie
z metodami
wykrywania rui.
Obserwacja
zewnętrznych
objawów ciąży
Kontrola
przebiegu ciąży i
postępowanie
z krową cielną.
Ustalenie terminu
zasuszenia krowy.
Przygotowanie
krowy
i porodówki do
porodu.
Przygotowanie
sprzętu i narzędzi
wykorzystywanyc
h podczas
udzielania
bezkrwawej
pomocy
porodowej.
Obserwacja
porodu i pomoc
przy porodzie.
Postępowanie
z krową
i cielęciem po
porodzie.
symbolu
oznaczającego
poprawę
wydajności
mleka, symbolu
i nazwy rasy
oraz numeru
identyfikacyjneg
o buhaja.
Odczytanie
z katalogu daty
urodzenia,
hodowcy lub
producenta
nasienia i kraju
pochodzenia
oraz
cech, które
poprawia
wybrany buhaj.
Ustalenie ceny
i wartości
nasienia.
Zapoznanie
z nowoczesnymi
biotechnikami
stosowanymi
w rozrodzie
bydła.
Systemy
zarządzania
stadem bydła.
Czas
i termin
wykonani
a zadania
Prace przygotowujące
do prezentacji należy
zakończyć do dn.
………………………
..
Prace
przygotowujące
do prezentacji
należy zakończyć
do dn.
…………………
…
Prace
przygotowujące
do prezentacji
należy zakończyć
do dn.
…………………
…
Prace
przygotowujące
do prezentacji
należy
zakończyć do
dn.
………………
…
Termin
i czas
prezentacj
i
Należy wpisać
konkretną datę i czas
trwania prezentacji – 8
minut
Należy wpisać
konkretną datę i
czas trwania
prezentacji – 8
minut
Należy wpisać
konkretną datę i
czas trwania
prezentacji – 8
minut
Należy wpisać
konkretną datę i
czas trwania
prezentacji – 8
minut
Skład Skład zespołu: Skład zespołu: Skład zespołu: Skład zespołu:
19
zespołu
podpisy
i data
………………………
...
………………………
...
………………………
...
……………………...
…
Podpisy
Dnia
…………………
…
…………………
…
…………………
…
…………………
…
Podpisy
Dnia
…………………
…
…………………
…
…………………
…
…………………
…
Podpisy
Dnia
………………
………………
………………
………………
Podpisy
Dnia
Nauczyciel zobowiązuje się do przeprowadzenia konsultacji przynajmniej trzy razy w trakcie
pracy nad opracowaniem zadania
Data i podpis nauczyciela:
Grupa I.
Tabela 1. Użytkowanie rozpłodowe krów i buhajów, cykl płciowy, wskaźniki płodności
Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi
1. Płodność- definicja
2. Wiek dojrzałości płciowej krów
i buhajów
3. Pojęcie dojrzałości rozpłodowej
(hodowlanej)
4. Wiek dojrzałości rozpłodowej
(hodowlanej)
5. Cykl płciowy i jego długość
6. Owulacja i jej termin
7. Okres międzywycieleniowy i jego
długość
8. Okres międzyciążowy i jego
długość
9. Okres usługi (okres unasieniania)
10. Wskaźnik zapładnialności
11. Wskaźnik niepowtarzalności
12. Wskaźnik inseminacji
13. Indeks unasienień
14. Przyczyny niskiej płodności krów
15. Wystąpienie pierwszej rui po
porodzie
20
Grupa II.
Tabela 2. Ruja jej przebieg oraz wykrywalność. Krycie i inseminacja krów.
Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi
1. Elektroniczne systemy
rozpoznawania zwierząt w oborze
2. Elektroniczne metody wykrywania
rui
3. Objawy rui wczesnej - okres
przedrujowy
4. Objawy rui właściwej
5. Objawy fazy porcjowej
6. Długość rui u krowy i czas
wystąpienia owulacji
7. Ustalenie terminu inseminacji po
porodzie, w czasie rui
8. Dobór terminu i metod krycia
9. Optymalny termin unasieniania
w czasie rui
10. Długość cyklu płciowego
(rujowego)
10. Inseminacja i reinseminacja krowy
po porodzie
11. Czynności związane z oceną stanu
ogólnego krowy
12. Czynności związane
z przygotowaniem krowy do
inseminacji
13. Metody krycia i inseminacji
Grupa III
Tabela 4.Ciąża jej przebieg, kontrola cielności, postępowanie z krową i cielęciem po porodzie
Lp. Wyszczególnienie Odpowiedzi
1. Kontrola cielności
2. Obserwacja zewnętrznych objawów
ciąży
3. Aparaty USG do badania cielności.
4. Kontrola przebiegu ciąży
5. Postępowanie z krową cielną
6. Ustalenie terminu zasuszenia krowy
21
7. Przygotowanie krowy do porodu
8. Przygotowanie porodówki do
porodu
9. Sprzęt i narzędzia wykorzystywane
podczas udzielania bezkrwawej
pomocy porodowej
10. Poród i pomoc przy porodzie
11. Postępowanie z krową po porodzie
12. Postępowanie z cielęciem po
porodzie
Grupa IV.
Tabela 4. Programy komputerowe stosowane w doborze bydła do kojarzeń i krzyżowań.
Dane buhaja odczytane z katalogu buhajów w języku polskim i niemieckim.
LP Wyszczególnienie Odpowiedzi
1. Nazwa katalogu
2. Symbol i nazwa rasy
3. Nazwa buhaja
4. Numer identyfikacyjny
(rejestracyjny) buhaja
5. Data urodzenia buhaja
6. Hodowca lub producent nasienia
7. Kraj pochodzenia
8. Cechy, które poprawia wybrany
buhaj odczytane z katalogu
9. Cena i wartość nasienia
10. Nowoczesne biotechniki stosowane
w rozrodzie bydła
11. Programy komputerowe
umożliwiające prawidłowy dobór
bydła do kojarzeń
12. Systemy zarządzania stadem bydła
22
III. Sprawdzian opanowanych umiejętności (Test na zaliczenie)
Przedmiot: Planowanie i nadzorowanie produkcji zwierzęcej
Test zawiera 10 pytań wielokrotnego wyboru, tylko jedna odpowiedź jest poprawna.
Do arkusza dołączona jest karta odpowiedzi.
Rozwiązania zaznaczaj na karcie odpowiedzi długopisem lub piórem.
Dla każdego zadania podane są cztery możliwe odpowiedzi: A, B, C, D.
Wybierz właściwa odpowiedź i zamaluj kratkę z odpowiadającą jej literą.
Za każde poprawnie rozwiązane zadanie uzyskasz 1 punkt.
Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz odpowiedz, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź
prawdziwą.
Sprawdź czy wybrałeś wszystkie odpowiedzi, podpisałeś kartę.
Czas 15 minut.
1. Numer buhaja i numer ejakulatu w czasie inseminacji zapisujemy w
A. notesie oborowym.
B. karcie jałówki, krowy.
C. książce wykrywania rui.
D. wykazie krów ocenianych.
2. Nasienie buhaja ze słomki należy deponować w
A. rogu macicy.
B. szyjce macicy.
C. trzonie macicy.
D. przedsionku pochwy.
3. Do inseminacji zgłasza się krowy w
A. w trzeciej rui po wycieleniu.
B. w drugiej rui po wycieleniu.
C. wykazujące słabe objawy rui.
D. w pierwszej rui po wycieleniu.
4. Owulacja jest to
A. powstanie komórek rozrodczych w jajnikach.
B. przenikanie plemników do komórki jajowej.
C. pęknięcie dojrzałego pęcherzyka jajowego.
D. połączenie się plemnika z komórką jajową.
23
5. Na ile tygodni przed spodziewanym ocieleniem należy zasuszyć krowę?
A. 10-12 tygodni.
B. 13-14 tygodni.
C. 3-4 tygodnie.
D. 6-8 tygodni.
6. Cykl płciowy u krów wynosi
A. 48 godzin.
B. 24 godziny.
C. 21 dni.
D. 3 dni.
7. Okres międzyciążowy u krowy trwa od
A. wycielenia do następnego wycielenia.
B. zacielenia do następnego zacielenia.
C. zasuszenia do wycielenia.
D. wycielenia do zacielenia.
8. Krowę po wycieleniu powtórnie kryje się lub inseminuje po
A. 40-50 dniach.
B. 7-10 dniach.
C. 20 dniach.
D. 80 dniach.
9. Rano w oborze zaobserwowano początek rui u krowy, w związku z tym unasiennia się ją
A. wieczorem następnego dnia.
B. w południe następnego dnia.
C. w południe tego samego dnia.
D. wieczorem w dniu zauważenia rui.
10. Pierwszym symptomem ciąży jest
A. brak objawów rui w ciągu 3-4 tygodni.
B. spokojne zachowanie.
C. zwiększenie apetytu.
D. spadek mleczności.
Odpowiedzi
C
D
B
C
D
C
D
A
D
A
24
IV. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela do wykorzystania przy opracowaniu
projektu i prezentacji na temat „Rozród bydła”
Podstawowe pojęcia z rozrodu zwierząt gospodarskich
Wiek dojrzałości płciowej – zdolność organizmu do wytwarzania gamet zdolnych do
zapłodnienia. W przypadku samic dochodzi do powstawania komórki jajowej, a u samców do
produkcji dojrzałych plemników.
Wiek dojrzałości rozpłodowej lub hodowlanej – dojrzałość fizjologiczna oraz psychiczna
do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa bez szkody dla organizmu.
Cykl płciowy – oznacza pojedynczy okres aktywności jajników przebiegający pod wpływem
działania odpowiednich hormonów. Długość procesu owulacyjnego jest różna u różnych
gatunków zwierząt. Czas pomiędzy kolejnymi owulacjami nazywa się cyklem płciowym.
Owulacja – proces uwalniania gamet z pęcherzyka jajnikowego.
Ruja – faza cyklu płciowego, kiedy samica wykazuje gotowość do krycia.
Optymalny czas krycia lub unasieniania – okres, kiedy krycie lub unasiennianie wykazuje
największą skuteczność zapłodnienia.
Ciąża – proces fizjologiczny u samic ssaków przebiegający od momentu zapłodnienia do
porodu.
Położenie płodu – stosunek osi długiej ciała płodu do długiej osi ciała matki. Jeśli obie osie
są zgodne, mówimy o położeniu podłużnym lub prostym. Odchyleniem jest położenie
poprzeczne lub pionowe.
Ułożenie płodu – stosunek głowy lub kończyn płodu do jego tułowia. Szczególną rolę
odgrywa w czasie porodu, kiedy zwierzę zmienia pozycję wskutek skurczów porodowych.
Postawa płodu – stosunek grzbietu płodu do grzbietu matki. Jeśli grzbiet płodu skierowany
jest do grzbietu matki, mówimy o postawie górnej. Jeśli płód grzbietem skierowany jest do
brzucha matki, jest to postawa dolna. Zwrócenie grzbietu płodu do boków matki – postawa
prawo- lub lewoboczna.
Błony płodowe – otoczki jajowe służące początkowo do pobierania substancji odżywczych
z wydzieliny macicy, a w późniejszych etapach do utrzymywania kontaktu prze naczynia
włosowate z łożyskiem matczynym i wymianą substancji między matką i rozwijającym się
płodem, gromadzą jego produkty przemiany materii. Wyróżniamy trzy podstawowe błony
płodowe: kosmówkę, owodnię i omocznię.
Poród – etap kończący ciążę, mający na celu wydalenie płodu i łożyska z macicy.
Siara – wydzielina gruczołu mlekowego matki produkowana w końcowym etapie ciąży,
pobierana przez młode przez pierwsze dni po porodzie. W porównaniu z właściwym składem
mleka zawiera dużo więcej białek, w tym gotowych przeciwciał zapewniających potomstwu
odporność na niektóre patogeny przez pierwsze tygodnie życia.
Rozród zwierząt gospodarskich jest podstawowym warunkiem zachowania gatunku, gdyż
w jego wyniku otrzymuje się potomstwo od sztuk dorosłych. Podstawowym czynnikiem
kształtującym prawidłowe odnawianie gatunku jest płodność, a więc zdolność do wydawania
potomstwa. Do czynników wpływających na płodność, oprócz cech dziedzicznych należą:
żywienie, warunki zoohigieny i sposób użytkowania.
Wskaźniki płodności
Płodność – jest to zdolność do wydawania na świat potomstwa. W hodowli do rozrodu
przeznacza się zwierzęta płodne, ale i te, które przekazują pozytywne cechy produkcyjne.
Odsetek samic rodzących (wskaźnik ocieleń) - stosunek krów rodzących wśród wszystkich
unasienianych w oborze. Należy dążyć do wskaźnika powyżej 90 procent.
25
Okres międzywycieleniowy (okres między porodami) - winien oscylować koło 365 dni
(jedno cielę w roku)
Okres międzyciążowy (odstęp czasu między ocieleniem i następującym po nim
zacieleniem) - powinien się mieścić między 60 a 90 dniami
Okres usługi (okres unasieniania) - czas od pierwszego unasieniania do momentu
zapłodnienia krowy. Jest to ważny wskaźnik do oceny skuteczności zabiegów inseminacji.
Idealnie, jeśli wynosi 21 dni, dobrze jeśli 42 dni (dwa cykle rujowe).
Wskaźnik zapładnialności - odsetek zapłodnień po pierwszym unasienianiu. Jest to
wskaźnik najbardziej miarodajny dla oceny skuteczności zabiegów unasieniania.
Wskaźnik niepowtarzalności - procentowy udział krów, które w przeciągu 60 dni po
pierwszym unasienianiu nie powtórzyły rui i nie zostały zgłoszone do ponownego
unasieniania. Jest to wskaźnik najbardziej rozpowszechniony do oceny skuteczności sztucznej
inseminacji w stacjach unasieniania. Jest jednak obarczony błędem sięgającym 20 procent.
Wskaźnik inseminacji – jest to stosunek liczby wszystkich zabiegów do liczby
unasiennionych krów. Przy unasienianiu krów za dobry uważa się wskaźnik poniżej 1,6.
Indeks unasienień – jest to liczba unasienień przypadających na jedno zapłodnienie.
W stadzie z dobrą płodnością indeks wynosi 1-1,6.
Dojrzałość płciowa i rozpłodowa
U zwierząt rozróżnia się dojrzałość płciową (fizjologiczną), która wiąże się ze zdolnością
wytwarzania przez zwierzę komórek jajowych w pęcherzykach jajnikowych oraz tak zwaną
dojrzałość rozpłodową, która jest określana, jako zdolność do wydania potomstwa bez
wyrządzenia szkody dla własnego organizmu. Dojrzałość rozpłodowa jest określana dla
każdego gatunku i rasy na podstawie wieku i masy ciała.
Jałówki dojrzałość rozpłodową osiągają w wieku 15-16 miesięcy u ras szybko
dojrzewających, natomiast u ras wolno dojrzewających w wieku 18 miesięcy. Jałówki
26
kierowane do krycia powinny osiągnąć masę ok. 60-70% sztuki dorosłej, charakterystycznej
dla danej rasy. Należy pamiętać, aby jałowice zakończyły okres wzrostu szkieletu, ponieważ
zapłodnienie powoduje zahamowanie wzrostu. Dlatego w stadzie łatwo rozpoznać sztuki zbyt
wcześnie pokryte, bo są niższe od pozostałych. Przy zachowaniu optymalnych warunków
prawidłowej płodności krowy cielą się raz w roku, dając z reguły jedno cielę, ciąże bliźniacze
zdarzają się bardzo rzadko, statystycznie raz na 50 wycieleń. Od krowy w ciągu życia
uzyskuje się od 4 do 6 cieląt, chociaż czasami nawet 10 i więcej - uzależnione jest to od
stopnia brakowania.
Cykl płciowy, ruja, jej przebieg i wykrywalność
Cykl płciowy jest to okres między jedną a następną owulacją
Okres pomiędzy następującymi po sobie rujami nazywa się okresem międzyrujowym,
czyli cyklem płciowym i u bydła trwa przeciętnie 21 dni, (3 tygodnie) z niewielkimi
odchyleniami, od 18 do 25 dni i występuje okresowo przez cały rok.
Ruja (zewnętrzne objawy popędu płciowego) nazywamy taki stan organizmu samicy,
w którym jest ona zdolna do zapłodnienia.
Ruja, zwana u krów latowaniem się, trwa od 12 do 36 godz. (przeciętnie 18 godz.), lecz
obserwuje się pewne różnice związane z wiekiem- u krów starszych najczęściej jest nieco
dłuższa (trwa od 16 do 24 godz.) niż u jałówek (8-16 godz.). Najodpowiedniejszym
terminem krycia lub unasieniania jest druga połowa i koniec rui. Konieczna jest zatem
wnikliwa obserwacja krów żeby nie przeoczyć pierwszych objawów rui.
Okres rui właściwej poprzedzony jest przez trwający od kilku do kilkunastu godzin okres
przedrujowy.
Okres poprzedzający ruję właściwą- okres przedrujowy:
wzmożoną pobudliwość i niepokój,
próby wspinania się na inne krowy,
obskakiwanie innych zwierząt,
lizanie innych krów i porykiwanie,
zmniejszenie apetytu,
spadek produkcji mleka,
zewnętrzne narządy rodne – srom jest nabrzmiały, zaczerwieniony, gorący i wilgotny,
częstsze ryczenie
śluz wypływający z dróg rodnych jest skąpy przeźroczysty, przypominający białko jaja
kurzego.
Okres rui właściwej:
odruch tolerancji – krowa w rui pozwala się obskakiwać,
niepokój, wzmożona ruchliwość, częste wstawanie,
śluz obfity i przeźroczysty
wyginanie grzbietu.
lizanie innych krów
obskakiwaniem innych krów,
wyciekiem ze sromu obfitego, ciągliwego i przejrzystego śluzu rujowego na ogonie
i zadzie,
silnym zaczerwienieniem i obrzękiem warg sromowych,
wzmożoną pobudliwością, szukaniem kontaktu z innymi krowami,
27
zmniejszeniem apetytu i produkcji mleka,
podwyższeniem o ok. 0,5°C temperatury ciała.
Objawy fazy porujowej
zwierzę nie poddaje się obskakiwaniu,
zanikają wszystkie objawy pobudzenia,
śluz skąpy, lepki, gumowaty, mętny śluzu z domieszką krwi
mocno zmierzwione włosy u nasady ogona
28
29
Metody wykrywania rui
Obserwacja krów:
najlepiej na okólniku albo podczas przepędów, rano i wieczorem przed i po doju,
2-3 razy dziennie, co najmniej przez 20 minut, bowiem tylko wtedy jest szansa
zauważenia 60-90 % krów będących w rui.
u krów najczęściej ruja zaczyna się w nocy, w związku z tym zaleca się obserwować
zwierzęta po godzinie 21 i wczesnym rankiem.
Znakowanie krów. Zastosowanie buhaja próbnika:
„z ręki” (doprowadzanie),
buhaj ze znacznikiem.
Inne metody:
wymaz pochwowy,
podometr,
oporność śluzu pochwowego,
pomiar temperatury,
test progesteronowy.
Elektroniczne zintegrowane systemy wspomagania wykrywania rui (wykorzystujące):
elektroniczny kalendarz rujowy,
pomiar aktywności ruchowej,
temperatura mleka jego ilość i jakość,
pobranie paszy.
Najpowszechniejszym sposobem wykrywania rui jest stała obserwacja zwierząt w ciągu
dnia.
Krycie i inseminacja krów
Najskuteczniejszym terminem krycia lub unasienniania jest druga połowa rui, czyli
okres między 10 a 18 godziną po zaobserwowaniu pierwszych objawów rui.
Po upływie 12-18 godz. od ich zauważenia trzeba unasienić krowy, a po 10-12 godz. –
jałówki. Optymalny moment unasieniania młodszych jałówek przypada około 2 godz.
wcześniej niż starszych.
Zdecydowana większość krów (70-80%) zaczyna latowanie się w nocy, należy więc je
unasienić do godz. 18.00, krowy latujące się od rana – unasienić późnym wieczorem, a
latujące się od popołudnia -następnego dnia rano. W tym czasie komórka jajowa znajduje się już w jajowodzie, gdzie może nastąpić jej
zapłodnienie przez plemnik. Następnie po około 12 godzinach, gdy objawy rui po pierwszym
kryciu nie ustępują, należy powtórzyć krycie.
Zbyt wczesne lub zbyt późne pokrycie krowy może być powodem jej niezapłodnienia
Po inseminacji lub kryciu należy nadal uważnie obserwować krowy, co umożliwi szybkie
wykrycie krów niezacielonych lub krów, u których doszło do zamarcia zarodków przed
wykształceniem się łożyska lub płodu.
30
Tabela. Praktyczne wskazówki dotyczące unasieniania krów
Krowy dorosłe mogą być ponownie zacielone, gdy drogi rodne po przebytym porodzie
wrócą do normy, co zwykle następuje po 3 – 4 tygodniach od porodu.
Nie należy zgłaszać do inseminacji krów
w pierwszej rui po wycieleniu;
w słabej kondycji;
nie wykazujących objawów rui;
z chorymi narządami rozrodczymi;
nie leczonych po trzykrotnym unasienianiu;
jałówek, które nie osiągnęły 360-380 kg masy ciała (3/5 dorosłej krowy, lub 2/4 – 3/4
dorosłej krowy.
Rozród bydła można przeprowadzić dwoma metodami:
Krycie naturalne polega na łączeniu krowy i buhaja, który oddaje nasienie bezpośrednio do
pochwy samicy. Najczęściej jest stosowane przy rozpłodzie bydła mięsnego, utrzymywanego
w stadzie. Zależnie od sposobu zorganizowania krycia możemy wyróżnić:
krycie dozorowane (z ręki) polega na doprowadzaniu buhaja do krowy będącej
w okresie rui lub odwrotnie, kopulacja odbywa się pod nadzorem i kontrolą człowieka;
krycie haremowe (grupowe) buhaj przebywa stale lub okresowo w stadzie 25-30 krów,
przy tym sposobie buhaj jest bardziej eksploatowany, ponieważ może obskakiwać
kilkakrotnie jedną krowę; stosując tę metodę, znamy buhaja kryjącego samicę;
krycie wolne stosowane jest w dużych stadach stale przebywających na pastwiskach,
przeznacza się tu również jednego buhaja na ok. 30 krów, jednak wadą tej metody jest
nieznajomość ojcostwa rodzonych cieląt;
Krycie sztuczne (inseminacja) - jest zabiegiem polegającym na wprowadzeniu do dróg
rodnych samicy nasienia pobranego wcześniej od samca. Metody sztuczne można
przeprowadzić z użyciem nasienia mrożonego lub świeżego, oraz transfer zarodków
(najczęściej stosowany w przypadku bydła).
31
Rysunek. Metody krycia
Błędy w wyborze buhaja
używanie buhajów nieznanego pochodzenia tzw. „dzikich”,
kojarzenie w pokrewieństwie,
zła interpretacja wartości hodowlanej zamieszczonej w katalogu buhajów.
Jak skutecznie zacielić krowy i jałówki?
JAŁÓWKI
Przynajmniej na miesiąc przed zabiegiem należy zapewnić jałówkom jak najlepsze,
bezstresowe warunki. Jałówki powinny znajdować się w łatwych do zarządzania grupach.
Nadmierna ilość jałówek w grupie to stres dla poszczególnych zwierząt. Należy ułożyć
stabilną dietę, która doprowadzi do poprawy kondycji zwierząt. Nie należy zmieniać dawki
żywieniowej na miesiąc przed i po zabiegu. Istotne są częste obserwacje zwierząt, szczególnie
pomiędzy porami karmienia oraz wieczorami. Należy odnotowywać występowanie rui.
W okresie krycia należy wnikliwie obserwować zwierzęta i zapewnić im dobrą opiekę.
Preferowane są krycia z naturalnych rui, szczególnie przy użyciu nasienia seksowanego (to
nasienie z ponad 90 % pewnością uzyskania potomstwa żeńskiego). Przy tym nasieniu nie jest
wskazane synchronizowanie rui.
Wykrywanie rui ma decydujące znaczenie, dlatego też powinno się obserwować
zwierzęta tak często, jak to możliwe, szczególnie wieczorami.
KROWY
Krowy o wysokiej produkcji, a znajdujące się w ujemnym bilansie energetycznym oraz
tracące na wadze, mają małe szanse na zacielenie. Niski wskaźnik zacielenia wykazują krowy
z brudnymi drogami rodnymi, które cierpią lub cierpiały na zapalenie wymion w ostatnim
okresie oraz krowy z problemami racic. Takie zwierzęta należy wnikliwie ocenić przed
podjęciem decyzji o inseminacji. Należy obserwować je tak często jak to możliwe,
szczególnie poza porami udoju i karmienia. Należy odnotowywać zauważone ruje. Jeżeli nie
ma pewności czy krowa jest w rui, nie należy wykonywać zabiegu nasieniem seksowanym.
32
Inseminacja, czyli sztuczne unasienianie zwierząt
Postępowanie przed kryciem krowy:
Sprawdzenie tożsamości krowy;
Sprawdzenie w dokumentacji daty ostatniej rui i ocielenia;
Zebranie informacji o ewentualnych schorzeniach narządów rodnych krowy oraz
przebiegu ostatniego porodu. Ciężki poród, zatrzymanie łożyska, zapalenie dróg rodnych
obniżają szansę skutecznego zapłonienia;
Ocena stanu ogólnego i zachowania krowy;
Oględziny sromu i dróg rodnych samicy;
Ocena śluzu rujowego;
Oględziny błony śluzowej przedsionka pochwy;
Obmycie ciepłą wodą z mydłem i dokładne osuszenie okolic sromu, zadu oraz ogona.
Krowy i jałówki powinny być unieruchomione w trakcie zabiegu, by nie mogły poruszać się
do przodu, do tyłu i na boki.
Bardzo ważne jest właściwe miejsce, w którym wykonuje się zabieg.
Trzymanie zwierząt „w pułapce” za bramką lub wykonanie zabiegu w hali udojowej nie daje
satysfakcjonujących wyników.
Należy spokojnie przyprowadzić zwierzęta na miejsce zabiegu parami lub w małych
grupkach.
Zwierzęta odizolowane będą przestraszone.
Schemat sztucznego unasieniania krowy
Unieruchomienie zwierzęcia
Założyć plastikową rękawicę
Opróżnić odbytnicę
Oczyszczenie dróg sromowych
Rozchylenie warg sromowych
Wprowadzanie pistoletu inseminacyjnego
Uchwycenie szyjki macicy
Pokonanie pierścieni Burdiego
Deponowanie nasienia
Sprawdzić pistolet inseminacyjny
Inseminacja, czyli sztuczne unasienianie zwierząt, eliminuje bezpośredni kontakt samca
z samicą. Rolę pośrednika przejął tu człowiek, który pobiera nasienie od rozpłodników,
33
ocenia je, konserwuje, przewozi w miejsce pobytu samicy i we właściwym czasie wprowadza
je do jej narządu rodnego. Inseminacja u bydła polega na wprowadzaniu porcji nasienia za
pomocą pistoletu inseminacyjnego. Pistolet wsuwa się przez pochwę do szyjki macicy, którą
ustala się ręką wprowadzoną do prostnicy, a więc przez jej ścianę. Ta metoda umożliwia
jednocześnie przeprowadzenie badania ginekologicznego jeszcze przed wprowadzeniem
pipety
inseminacyjnej do przewodu szyjki macicy.
Usługi inseminacyjne świadczone są rolnikom przez punkty unasieniania zwierząt,
podlegające bezpośrednio stacji hodowli i unasieniania zwierząt, która zaopatruje je
w nasienie, sprzęt inseminacyjny, środki dezynfekcyjne i odzież ochronną oraz nadzoruje,
rozlicza z wykonanych zadań i udziela fachowych instrukcji.
Ważne jest, aby rolnik zgłaszający samice do zabiegu unasienienia podał wyczerpujące
informacje, które pozwolą inseminatorowi ustalić dokładny plan pracy na najbliższe godziny
i ułożyć trasę w sposób zapewniający wykonanie zabiegów w najkorzystniejszym okresie rui
u każdej samicy. Należy informować, czy latuje się krowa, czy jałówka, podać czas
zauważenia pierwszych objawów rui, powiedzieć, który raz będzie unasieniana, oraz określić,
jakiej rasy buhajem ma być unasieniona. Inseminator dysponuje zawsze nasieniem kilku
buhajów przynajmniej dwóch ras, odpowiednich dla danego rejonu kraju.
Po każdym zabiegu wykonanym po raz pierwszy inseminator wystawia zaświadczenie
o unasienianiu, które jest jednocześnie dokumentem hodowlanym i finansowym,
potwierdzającym pobranie opłaty. Przy powtórnym zabiegu, (jeśli jest przed upływem 60 dni)
inseminator dokonuje wpisu w kolejnej rubryce zaświadczenia oraz wypisuje na swoje
potrzeby zaświadczenie o powtórnym unasienianiu, lecz nie pobiera opłaty. W razie trzeciego
nieskutecznego zabiegu inseminator ma obowiązek zgłosić tę samicę (na specjalnym druku)
do najbliższej lecznicy dla zwierząt (leczenie jest bezpłatne). Następne zabiegi unasieniania
można wykonywać dopiero po wydaniu przez lekarza weterynarii orzeczenia, że leczona
samica kwalifikuje się do rozrodu.
Zalety sztucznego unasieniania
1. Zwiększenie postępu hodowlanego
Uzyskanie dużej liczb potomstwa po najwartościowszych buhajach
Ułatwienie doboru par do kojarzeń
Konserwowane nasienia zachowuje zdolność zapłodnienia nawet po latach
przechowywania
2. Zdrowotne
Możliwość kontroli jakości nasienia
Zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych droga płciową
Zapładnialność jest większa niż w kryciu naturalnym
możliwość wcześniejszego przebadania w laboratorium, co może zapobiegać
rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową
3. Ekonomiczne
Większa efektywność dużo potomstwa po jednym buhaju
Możliwość transportu na dalekie odległości
Koszt zakupu nasienie niższy niż kupno reproduktora
Mniej reproduktorów – stanowiska te mogą zajmować krowy
34
Skuteczność unasieniania.
Zdrowia i kondycji krowy (jałówki)
Rozpoznania objawów i powiadomienia inseminatora
Terminowości wykonania zabiegu
Prawidłowego wykonania zabiegu
Jakości nasienia
Właściwej opieki – żywienia
Przyczyny niskiej płodności krów
Środowisko:
Żywienie
Organizacja
Pora roku
Choroby:
Zakaźne
Inne
Zaburzenia hormonalne
Wpływy genetyczne
Inne
Objawy i przebieg ciąży.
Czas trwania: przeciętnie 285 dni (około 9 miesięcy), od 277 do 290 dni,
Przy płodach męskich przeciętnie jeden dzień dłużej
U pierwiastek o jeden dzień krótsza
Ciąże bliźniacze są krótsze
W klimacie wysokogórskim ciąża trwa krócej
Objawy ciąży
Brak rui w ciągu 3-4 tygodni po pokryciu
Badanie USG (w 21 dniu ciąży)
Test progesteronowy (w 21 dniu ciąży)
Badanie rektalne (po 6 tygodniu ciąży)
Badanie przez „oszturchiwanie” (w 7 mies. ciąży)
Asymetryczne powiększenie brzucha (prawej strony) począwszy od 6 miesiąca cielności
Ruchy płodu wyczuwalne przy doju lub po napojeniu krowy zimną wodą
Stopniowy spadek mleczności poczynając od 5 miesiąca
Stosunkowo szybki wzrost masy ciała krowy w pierwszej połowie cielności
Wyraźne zmiany w zachowaniu się zwierzęcia (krowy i jałówki cielne są spokojniejsze).
Wzrost procentu tłuszczu w mleku.
80%
20%
35
Rozpoznawanie ciąży
U wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich pierwszym objawem wskazującym na ciążę
jest niewystępowanie kolejnej rui. Zdarza się jednak, że niektóre samice latują się mimo
ciąży. Z różnych przyczyn może też zdarzyć się brak rui u samic nie ciężarnych.
W praktyce znaczenie mają 2 metody rozpoznawania ciąży u bydła, a mianowicie badanie
rektalne i badanie ultrasonograficzne (USG), natomiast metody hormonalne (progesteron,
siarczan estronu, PAG) nie znalazły szerszego zastosowania.
Przyjmuje się, że przy badaniu rektalnym ciąża powinna być rozpoznana przez lekarza
weterynarii w 8-9 tygodniu po unasienianiu, a przez specjalistę z zakresu rozrodu – w 6
tygodniu. Wyróżnia się objawy dowodzące ciąży (pęcherz owodniowy i błony płodowe od 35
dnia po unasienianiu, części płodu od 65 dnia, łożyska od 70 dnia) i wskazujące na ciążę (nie
wystąpienie rui, obecność ciałka żółtego na jajniku, asymetria rogu, fluktuacja, ścienienie
ściany macicy). Pewne rozpoznanie ciąży jest możliwe tylko na podstawie objawów jej
dowodzących. W ostatnich latach coraz większe zastosowanie w rozpoznawaniu ciąży u
bydła znajduje badanie USG. Umożliwia ono pewne rozpoznanie ciąży od około 30 dnia po
unasienianiu. Duże znaczenie mają tu, jakość aparatury i doświadczenie badającego.
Badaniem USG można stwierdzić płyn w macicy od 20 dnia po unasienianiu, zarodek od ok.
28 dnia, uderzenia serca od ok. 30 dnia, łożyska od ok. 35 dnia i kostnienie szkieletu od ok.
45 dnia. Badaniem USG można określić płeć płodu (od 100 dnia po unasienianiu – moszna
lub zawiązek gruczołu mlekowego).
Wczesne rozpoznawanie ciąży związane jest z mniejszą dokładnością. Wykazano, że przy
rozpoznawaniu ciąży 29-30 dnia po unasienianiu nie rozpoznano ciąży u 10 % cielnych krów,
natomiast błędnie rozpoznano ciążę u nie cielnych krów w 4 % przypadków. Przy badaniu
wykonywanym 37/38 dnia po unasienianiu odsetki te wynosiły odpowiednio 0 i 1%.
Następstwem błędnego rozpoznania ciąży może być podanie prostaglandyny F2α lub
unasienianie, co prowadzi do ronienia. Przy sprzedaży nie cielnej krowy, jako cielnej
dochodzi z reguły do reklamacji ze strony kupującego, z kolei krowa cielna może zostać
wybrakowana. Przyczynami nie rozpoznania ciąży u cielnych krów mogą być błędy przy
badaniu: nie omacanie obu rogów na całej długości), błędne dane o terminie inseminacji,
stadium opuszczenia płodu do jamy brzusznej (5-6 miesiąc), ropny wypływ z pochwy
(powiększenie macicy brane jest za ropomacicze).
Przyczynami błędnego rozpoznania ciąży u zwierząt nie cielnych jest pomylenie macicy
z wypełnionym pęcherzem moczowym, uznanie patologicznej zawartości macicy
(ropomacicze, mukometra) za ciążę, uznanie grzbietowego worka ślepego żwacza za część
płodu. U części krów, pomimo prawidłowego rozpoznania ciąży, dochodzi do wystąpienia rui
lub braku porodu. Przyczynami mogą być przy badaniu USG obumarcie i resorpcja zarodków
miedzy 20 a 40 dniem po unasienianiu (12-16 %), a przy badaniu rektalnym resorpcja płodów
lub niezauważone ronienie (4-14 %).
Duże nadzieje, jeśli chodzi o rozpoznawanie ciąży, wiązano z oznaczaniem poziomu
progesteronu w krwi, a szczególnie w mleku (ze względu na łatwość pobierania prób).
Obszerne badania wykazały jednak, że metodą ta można stosunkowo pewnie wykluczyć ciążę
(niski poziom progesteronu 20-21 dnia po unasienianiu), ale potwierdzenie ciąży obarczone
jest dużym błędem (ok. 20%). Błąd ten może być spowodowany obumieraniem zarodków,
przedłużeniem fazy lutealnej cyklu lub błędami technicznymi przy pobieraniu, opisywaniu
i przesyłaniu próbek mleka. Rozpoznawanie ciąży u bydła możliwe jest również na podstawie
oznaczania siarczanu estronu w krwi lub mleku, począwszy od 120 dnia ciąży. Hormon ten
produkowany jest w łożysku. Dokładność tej metody wynosi ok. 90 %. Przyczyną błędów
mogą być torbiele jajnikowe lub ruja u nie cielnych krów (wysoki poziom estrogenów), małe
płody oraz stany zapalne gruczołu mlekowego (niski poziom estrogenów u krów cielnych).
Możliwe jest również rozpoznawanie ciąży oznaczaniem estrogenów (estradiolu 17-α lub
36
estrogenów
całkowitych w kale bydła). W ostatnich latach wprowadzono do rozpoznawania ciąży
oznaczanie glikoprotein związanych z ciążą (pregnancy associated glycoproteins = PAG). Są
one produkowane przez łożysko i można je wykryć w krwi obwodowej od 3 tygodnia ciąży.
Metoda ta pozwala na rozpoznanie ciąży z dokładnością ok. 95 %, ale obarczona jest dużym
odsetkiem błędu jeśli chodzi o krowy nie cielne (ok. 25 %).
Poród i jego przebieg.
Zbliżający się poród można rozpoznać, obserwując takie objawy jak:
nabrzmienie wymienia, nabranie przez nie objętości,
wyciek siary ze strzyków,
zapadnięcie okolicy krzyżowo-lędźwiowej z obu stron nasady ogona,
niepokój zwierzęcia (przydeptywanie, częste oddawanie moczu, porykiwanie),
częste kładzenie się i wstawanie,
srom staje się przekrwiony i nabrzmiały,
tuż przed porodem z otwartej szpary sromowej wycieka obficie śluz,
rozluźnienie wiązadeł miednicy mięśni brzucha i więzadła macicy.
Teoretycznie można wyróżnić trzy etapy porodu, jednak w praktyce często fazy te
przeplatają się ze sobą, a czas ich trwania nie jest jednoznaczny.
Etap 1:
rozluźnienie i rozwieranie szyjki macicy,
płód układa się w prezentacji do porodu,
zaczynają się skurcze macicy,
kosmówko-omocznia osiąga światło pochwy.
Etap 2:
wzrost intensywności częstotliwości skurczów macicy,
płód dociera do kanału rodnego,
37
rozpoczynają się skurcze tłoczni brzusznej,
owodnia osiąga światło pochwy,
zaczyna się wypieranie płodu.
Etap 3:
krążenie łożyskowe zostaje zahamowane,
dochodzi do odklejenia łożyska,
wciąż kurcząca się macica i tłocznia brzuszna wypiera łożyska.
Rozwierania się szyjki macicy i rozluźnienie więzadeł łonowych - faza ta trwa 6-12 godzin,
krowy są niespokojne, skurcze w miarę zbliżania się porodu są coraz częstsze.
Wypieranie płodu - rozpoczyna się z chwilą wydalenia pęcherza płodowego. Faza ta trwa od
0,5 godziny do nawet 3 godzin, w tym okresie silne skurcze macicy oraz mięśni brzucha
sprzyjają wyparciu pęcherza błon porodowych. Przy główkowym położeniu płodu z pochwy
wysuwają się najpierw przednie nogi, na których położona jest głowa, przy położeniu
pośladkowym najpierw wysuwają się tylne nogi. W tym etapie można na pojawiające się nogi
zakładać linki porodowe i pomóc krowie, pociągając cielę razem z skurczem krowy. Nie
można używać nadmiernej siły, aby nie uszkodzić dróg rodnych krowy.
Wypieranie łożyska oraz pozostałości błon płodowych - ostatni etap porodu. Łożysko
powinno odejść w ciągu 6 godzin, po tym czasie należy wezwać lekarza weterynarii, aby je
usunął, ponieważ zalegające łożysko może wywołać ostrą infekcję.
Po porodzie powinno się podać krowie pójło z ciepłej wody i zapewnić spokój.
38
Sprzęt i narzędzia wykorzystywane podczas udzielania bezkrwawej pomocy porodowej
Poród stanowi normalny proces fizjologiczny kończący ciążę. Personel udzielający pomocy
powinien być wyposażony w czystą odzież i odkazić ręce.
W przypadku porodów u zwierząt gospodarskich, przebiegających bez komplikacji,
podstawowy sprzęt ogranicza się do:
czystych rękawic gumowych,
wiadra lub miski z czystą wodą, mydła oraz czystej ściereczki do obmycia okolicy zadu,
by nie zanieczyścić zewnętrznych narządów i dróg rodnych samicy i rąk obsługującego,
linek lub łańcuszków porodowych, poddanych wcześniej odkażaniu,
kleszczy lub sterylnej nici do podwiązania pępowiny,
nożyczek do przecięcia pępowiny,
gruszki do udrożnienia dróg oddechowych noworodka,
czystego ręcznika do wytarcia noworodka.
Podczas porodu nie wolno przedwcześnie pociągać płodu ani otwierać pęcherzy płodowych.
Dopuszczalne jest jedynie pociąganie za symetrycznie wystające z dróg rodnych kończyny.
W przypadku nieprawidłowej prezentacji płodu należy skontaktować się z lekarzem
weterynarii, (jeśli nie został wcześniej powiadomiony), który przeprowadzi prawidłowo
repozycję lub podejmie decyzję o cesarskim cięciu. W przypadku wielu ras bydła mięsnego,
większość cieląt rodzi się poprzez zaplanowany zabieg chirurgiczny.
Niektóre problemy z rozwiązaniem ciąży mogą wynikać z niedoborów związków
mineralnych (np. wapnia, magnezu), zaburzeń hormonalnych (np. niedoboru oksytocyny),
nieprawidłowości fizjologicznych lub anatomicznych, dlatego zawsze wcześniej należy
uprzedzić lekarza weterynarii o spodziewanym porodzie. Będzie miał możliwość szybszego
zareagowania, podania potrzebnych leków lub przygotowania zabiegu.
39
W trakcie i po porodzie istotne jest zachowanie higieny także ze względu na stan zdrowia
matki. Infekcje mogące powodować późniejsze zaburzenia rozrodu (np. poporodowe
endometritis) dostają się drogą wstępującą przez otwarte drogi rodne. Ponieważ w okresie
poporodowym szyjka macicy ulega zamknięciu, tworzy się idealne środowisko do rozwoju
bakterii. W nieleczonych stanach może dochodzić do zahamowania laktacji, uogólnionej
toksemii, a nawet padnięć. Wszelkie zatrzymania łożyska, zaburzenia okresu poporodowego
należy zgłaszać lekarzowi weterynarii.
40
Pomoc przy wycieleniu krów
Poród jest normalną, fizjologiczną funkcją organizmu samicy i w zasadzie powinien
odbywać się bez pomocy człowieka. Gorliwość, a często nadgorliwość hodowcy w udzielaniu
pomocy, powinna się przejawić wcześniej – w przygotowywaniu samic do porodu. Na
przykład zapewnienie samicom ciężarnym dostatecznej ilości ruchu na świeżym powietrzu
wzmacnia mięśnie na tyle, że stają się one dość silne, aby wypchnąć płód z dróg rodnych.
Jeśli są przy tym prawidłowo żywione (nie zapasione), a w ostatniej fazie ciąży karmione
dietetycznie paszami lekko strawnymi podawanymi w postaci półpłynnej lub płynnej
wystarczy na czas porodu zapewnić im czyste, zaciszne miejsce i spokój.
Obserwacje wykazały, że u krów, które cieliły się bez ingerencji człowieka, chociaż trwało to
czasem nieco dłużej, na ogół nie występowały powikłania poporodowe, a błony płodowe były
wypierane samodzielnie po około 4 godzinach, co w dużej mierze wpływało pozytywnie na
wysokość laktacji. Jeśli badanie rektalne wykaże nieprawidłowe położenie płodu, należy
pośpieszyć rodzącej samicy z pomocą. Powinien to jednak zrobić lekarz weterynarii lub
w ostateczności osoba obeznana z fizjologią porodu. Zarówno przy badaniu, jak i przy
udzielaniu pomocy należy skrupulatnie przestrzegać zasad higieny, a więc krótko przyciąć
paznokcie, dokładnie umyć i odkazić ręce, powlec je środkiem osłaniającym oraz używać
wyłącznie sprzętu sterylnego, tj. odkażonego przez wygotowanie. Przy nieprawidłowym
przebiegu porodu może zajść konieczność przeprowadzenia badania wewnętrznego lub
przemieszczenia płodu czy jego części.
Obowiązuje wtedy bezwzględnie zasada: ingerować można nie wcześniej niż po
rozwarciu szyjki macicznej, na początku okresu wypierania płodu po pęknięciu pęcherza
płodowego.
Przy położeniu główkowym cielęcia należy spokojnie obserwować poród, a interweniować
dopiero w razie braku postępu w porodzie lub wystąpienia komplikacji. Szybciej musimy
przyjść na pomoc przy porodzie pośladkowym. Przy takim ułożeniu płodu cielę może swoim
ciężarem docisnąć sznur pępowiny do ściany macicy i odciąć sobie dopływ tlenu. Cielę
próbuje wtedy oddychać samo, zanim jego główka znajdzie się na zewnątrz, dochodzi
wówczas do uduszenia. Wtedy interwencja człowieka jest niezbędna,
a użytecznym narzędziem staje się wycielacz.
Należy postępować zgodnie z fizjologią porodu - ciągnąć za raciczki cielęcia tylko w czasie
skurczów. Najbardziej efektywne jest wyciąganie naprzemienne, raz za jedną, raz za drugą
nóżkę. Najpierw ciągniemy wzdłuż linii kręgosłupa, po pojawieniu się główki (lub zadu)
ciągniemy lekko w dół. Zawsze trzeba pamiętać o ochronie krocza krowy, gdy ukaże się
główka, należy równomiernie naciskać na krocze, spychając je na główkę cielęcia. Cielę
należy wyciągać z wyczuciem, ponieważ nadużywanie siły i ciągnięcie poza skurczami
porodowymi może doprowadzić do wypadnięcia macicy, pęknięcia krocza lub uszkodzenia
oseska.
Pierwsza pomoc dla cielęcia
uniesienie cielęcia za tylne kończyny do góry – powoduje samoistne wypływanie wód
płodowych oraz, na skutek przekrwienia mózgowia, pobudza ośrodek oddechowy
gdy występują słabe oznaki oddychania, należy energicznie, ale z wyczuciem, uderzyć
cielę dłonią po pysku, by pobudzić system nerwowy
pobudzenie ośrodka oddychania, np. przez chluśnięcie zimną wodą na głowę i klatkę
piersiową, a następnie szybkie osuszenie cielęcia słomą
kilkukrotne uderzenia płaską dłonią po bokach klatki piersiowej
stosowanie sztucznego oddychania: kładziemy cielę na grzbiecie, chwytamy za kończyny
przednie powyżej pęciny i ruchem półkolistym podciągamy je aż do szyi, następnie
41
podobnym ruchem cofamy je aż do klatki piersiowej, zginając je w ostatniej fazie
w stawie nadgarstkowym i przyciskamy do klatki piersiowej; należy powtarzać to przez
kilka minut w tempie ok. 25 ruchów na minutę
zastosowanie środków farmakologicznych, które mają na celu pobudzenie ośrodka
oddychania
Pierwsza pomoc dla krowy
Krowa po ocieleniu powinna zostać napojona czystą, letnią wodą i pójłem
obserwacja wydalanego łożyska: powinno zostać wydalone w całości w ciągu 12 godzin po
porodzie, jeśli to nie nastąpi, należy wezwać lekarza weterynarii
po porodzie występuje czasem sytuacja, gdy krowa nie jest w stanie wstać. Warto wtedy
dysponować urządzeniem, które pomaga krowie podnieść się na tylne kończyny.
Zabezpieczone gumą ramiona podnośnika pozwalają dopasować urządzenie do szerokości
zadu krowy. Urządzenie występuje w dwóch rozmiarach: dla krów mlecznych (01-1050) oraz
dla krów mięsnych (01-1051).
Użytkowanie rozpłodowe buhaja
Jądra zaczynają produkować plemniki w wielu ok. 6 miesięcy (dojrzałość płciowa),
natomiast użytkowanie rozpłodowe powinno się rozpocząć w wieku 13-19 miesięcy -
uzależnione jest to od rasy. W specjalnych wychowalniach dla buhajów nasienie zaczyna się
pobierać już w wieku ok. 10 miesięcy w celu określenia przydatności rozpłodowej i szybkiej
eliminacji z hodowli sztuk o wątpliwej przydatności. Buhaje muszą być utrzymywane w
bardzo dobrej kondycji, powinny mieć możliwość ruchu na świeżym powietrzu, co zapobiega
otłuszczeniu i pozwala utrzymać w dobrym stanie racice. Buhaje wykorzystuje się do krycia
naturalnego i w zależności od sposobu krycia przeznacza się jednego osobnika na 20-100
sztuk krów lub do eksploatacji w stacjach unasienniania, gdzie pobiera się od nich nasienie 2-
3 razy w tygodniu, ocenia, konserwuje i przechowuje. Dzięki tej eksploatacji w ciągu roku
nasieniem od jednego buhaja jest pokrywanych ok. 2000 sztuk krów.
42
Metody konfekcjonowania nasienia
ampułki
kulki
słomki
W Polsce główną metodą jest zamrażanie nasienia w słomkach (13,3 dł., 2 mm średnicy,
o pojemności 0,25ml). Zamrożone nasienie przechowuje się w ciekłym azocie w temperaturze
-196°C i razie potrzeby rozmrażać w temperaturze 35 °C.
Na słomce powinny znajdować się następujące informacje: nazwa buhaja, nr identyfikacyjny,
rasę, numer nasienia i symbol stacji unasienienia.
Nowoczesne biotechniki stosowane w rozrodzie bydła
1. Sztuczne unasiennianie
2. Superowulacja i przenoszenie zarodków
3. Synchronizacja rui i wycieleń
4. Zapłodnienie in vitro
5. Seksowanie nasienia
6. Klonowanie
7. Antykoncepcja
Sztuczne unasiennianie już omówione
Superowulacja i przenoszenie zarodków MOET (Multiple Ovulation and Embryo
Transfer)
Technika ta polega na wywołaniu metodami hormonalnymi superowulacji, czyli zwiększeniu
liczby owulujących komórek w jednym cyklu pęcherzyków jajnikowych. Krowa następnie
jest unasienniana i po kilku dniach z jej dróg rodnych wypłukiwane są komórki jajowe
Zarodki można zamrozić i przechowywać w ciekłym azocie. Często przenoszone są do
macicy innych mniej wartościowych krów, które są wykorzystywane jako matki zastępcze.
43
Główne etapy przenoszenia zarodków:
Synchronizacja cykli u dawczyni i biorczyni
Wywołanie superowulacji u dawczyń zarodków
Zapłodnienie dawczyń
Pozyskanie zarodków z dróg rodnych dawczyń
Ocena jakości, przemywanie zarodków
Przechowywanie (kriokonserwacja)
Transfer zarodków świeżych/ mrożonych do macicy biorczyni
Krowa może wyprodukować rocznie 20 nadających się do transferu zarodków 4
superowulacje (co 3 miesiące) x 5 zarodków Przy założeniu 8 letniego użytkowania krowy możemy uzyskać 100 cieląt. 20 zarodków
rocznie x 8 lat x 60% skuteczności. W naturalnych warunkach ta sama krowa mogłaby urodzić 8 cieląt.
Transfer zarodków, który w Polsce nie znalazł jeszcze szerszego zastosowania. Metoda ta
wymaga krowy dawczyni zarodków, którą poddaje się sztucznej inseminacji oraz krowy
surogatki, mającej donosić ciążę i urodzić cielę. Poprzez zastosowanie farmakologicznej
stymulacji hormonalnej w organizmie dawcy wywołuje się superowulację, czyli
wytworzenie większej liczby komórek jajowych. Następnie w rui przeprowadza się
unasiennianie według standardowych procedur. Po około tygodniu od zabiegu przy użyciu
specjalnego cewnika wypłukuje się zarodki, które nie miały jeszcze możliwości
zagnieżdżenia się w macicy. Po ich pozyskaniu (możliwe jest uzyskanie 10–20)
przeprowadza się selekcję, m.in. odrzucone zostają martwe sztuki. Jednocześnie
z zastosowaniem odpowiednich preparatów przygotowuje się organizm surogatki do
przyjęcia zarodka i dalszego przebiegu ciąży. Ważne, aby krowy biorczynie były również
w okresie 6–7 dnia po rui. Na jajniku istnieje wówczas ciałko żółte, które produkuje
progesteron odpowiedzialny za podtrzymanie ciąży. Jednorazwo transfer obejmuje 3–4
zarodki dla jednej surogatki. Stosowanie mniejszej liczby może być nieefektywne.
Przy braku matek zastępczych możliwe jest zamrażanie zarodków (wykorzystywane też do
tworzenia swoistej rezerwy lub banku dla wyjątkowo cennych zwierząt lub gatunków
zagrożonych). Transfer zarodków umożliwia uzyskanie w tym samym czasie licznego
potomstwa o pożądanych cechach występujących u krowy dawczyni i wybranego ojca.
zmniejszeniem pracochłonności,
ograniczeniem chorób,
ograniczeniem liczby czynnych buhajów,
ograniczeniem kosztów chowu bydła.
Synchronizacja rui u krów
Synchronizacja rui jest to sterowanie cyklem płciowym krowy przez wykorzystanie technik
hormonalnych w stadzie, umożliwia:
Metoda ta służy poprawie organizacji pracy w dużych stadach, gdzie przyczyną niepowodzeń
w rozrodzie jest słaba wykrywalność rui.
Krowy o synchronizowanych rujach inseminuje się w określonym momencie nie patrząc na
objawy rui
Metodę synchronizacji rui można być stosowana w połączeniu z superowulacją
i przenoszeniu zarodków
Synchronizację rui (wycieleń)
44
Wywołanie superowulacji
Antykoncepcja
Zapłodnienie in vitro
Metoda ta polega na dokonaniu zapłodnienia poza organizmem i przenoszeniu
zapłodnionego zarodka do dróg rodnych krowy
Metoda ta jest stosowana u wysokowydajnych krów, które mają problemy z rozrodem.
Pozwala ona zwiększyć ich możliwości rozrodcze
Seksowanie gamet i zarodków
Metoda ta polega na rozdzieleniu plemników posiadających chromosomy X (decydujących
o płci żeńskiej) od plemników z chromosomem Y
Nasienie seksowane daje około 90% pewności urodzenia cieląt o płci żeńskiej
Unasiennianie tym nasieniem daje niższy odsetek zacielonych krów po pierwszym zabiegu
niż unasiennianie nasieniem normalnym
Stosowane bywa w wysokoprodukcyjnych stadach
Segregacja plemników – różnice dotyczące chromosomu X i Y.
cięższe o 4% plemniki X (cytometr przepływowy)
różnice w ładunkach
w szybkości poruszania się (Y)
barwienie fluoroscencyjne
Segregacja zarodków:
różnica w poziomie metabolizmu (wyższy u X)
serologiczna
cytometryczna
PCR
Selekcja genomowa bydła
Film „Selekcja genomowa bydła” na stronie internetowej Mazowieckie Centrum
Hodowli i Rozrodu Zwierząt
45
Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:
Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów
gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.
Analizie rodowodu krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń
krewniaczych.
Sposoby realizacji nakreślonych celów hodowlanych:
Stado krów traktujemy, jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy
np. wydajność białka i budowę wymion,
Stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym
i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.
Dobór indywidualnego kojarzenia do każdej krowy.
46
Klonowanie
Rozmnażanie bezpłciowe, które efektem jest uzyskanie identycznego genetycznie potomstwa
Metody:
bisekcja zarodków w fazie moruli lub blastocysty
dezagregacja blastomerów
transplantacja jąder komórkowych do enukleowanych oocytów.
Systemy zarzadzania stadem mlecznym SOL
Program do zarządzania stadem stworzony przez PFHBiPM dla hodowców bydła mlecznego
pełniący rolę elektronicznego notesu oborowego. Działa na każdym urządzeniu z dostępem
do Internetu. Ma budowę modułową – hodowca otrzymuje moduł bazowy, który może
rozszerzyć o moduły dodatkowe
Zynchronizowany Symlek
pomaga w łączeniu informacji z systemów działających w stadzie
SOL jest połączony z SYMLEKiem tj. dane z OWUB są na bieżąco przekazywane do
programu (wyniki próbnych dojów, pokrycia, wycielenia)
W SOL widoczne są również wartości hodowlane i rodowód
SOL pomaga hodowcy w automatycznym przesyłaniu zgłoszeń do ARiMR oraz pomaga
w zbieraniu informacji o mleku z systemów zainstalowanych w oborze (hala udojowa)
Model Bazowy
wyniki oceny wartości użytkowej bydła
zdarzenia związane z rozrodem (ruje, pokrycia, zasuszenia, wycielenia,)
ubycia, przybycia do stada
tworzenie własnych zestawień
analizy (mleko, rozród, brakowanie)
ocena kondycji bcs
prowadzenie dokumentacji (wz,)
znajdują się wszystkie informacje, które zawarte są w tradycyjnej karcie jałówki – krowy
kalendarz
automatyczne naliczanie terminów (np: zaznaczając cielność aplikacja zaczyna odliczać
termin zasuszenia, termin rozpoczynający wycielenie oraz termin wycielenia.)
przypominanie o pracach na dziś za pomocą sms
Dodatkowe moduły programu
Moduł ZDROWIE
Moduł INSEMINATOR
Moduł ZGŁOSZENIA DO ARiMR
Programy doboru par do kojarzeń bydła DoKo
Największa zaleta tego programu to możliwość wykorzystania wszystkich informacji,
które od lat są gromadzone w systemie informatycznym SYMLEK. Chodzi o cala bazę
rodowodu krów i jałówek objętych oceną użytkowości oraz o informacje o ich wartościach
hodowlanych dotyczących cech produkcyjnych, oceny typu, budowy, oraz innych cech
podlegających ocenie.
47
MATESEL II
Inne programy
48
Inne programy komputerowe służące do zarządzania stada
Działalność MASTERRIND w zakresie hodowli i rozrodu bydła
MASTERRIND regularnie organizuje konkursy młodych hodowców w celu zaoferowania
zainteresowanym i zainteresowanym młodym ludziom spotykania się i wymiany z tymi
samymi zainteresowaniami w dziedzinie hodowli bydła.
Prowadzi sklep rolniczy - Agrarshop MASTERRIND oferujący szeroką gamę produktów do
pielęgnacji, odzieży ochronnej i innych artykułów związanych z rolnictwem.
Na rynku bydła MASTERRIND GmbH jest liderem europejskim w branży hodowlanej,
dzięki zastosowaniu doskonałej genetyki i planowaniu hodowli strategicznej. Firma może
polegać na wysokiej, jakości bydła w stadach firm członkowskich. Handel żywymi
zwierzętami jest kwestią zaufania i opiera się na przejrzystości i uczciwości między
zaangażowanymi partnerami rynkowymi.
Wykonuje usługi doradcze i inseminacyjne, stada Pro-Fit stanowią jedynie część ich
różnorodnej oferty. MASTERRIND jest do Państwa dyspozycji, jako solidny partner we
wszystkich aspektach hodowli bydła.
Adres - MASTERRIND Osterkrug 20, 27283 Verden, Germany.
49
Wnętrze obory własność MASTERIND
50
51
Poidło dla bydła
Igloo dla cieląt
52
Urządzenie do czyszczenia skóry
Zgarniacz do obornika
53
Cielętnik
Czytniki dla bydła
54
Czytniki do identyfikacji elektronicznej zwierząt
55
(Bibliografia)
1) Praca zbiorowa: Prowadzenie produkcji zwierzęcej. Cz. 1 i 2 WSiP, 2017.
2) Nałęcz-Tarwacka T., Produkcja zwierzęca, Cz. 2, Bydło i trzoda chlewna, Wydawnictwo
Hortpress, Warszawa 2014.
3) Biesiada-Drzazga B., Jeleń B., Krzęcio E., Młynek K., Niedziółka R., Produkcja
zwierzęca, cz. 2, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2010.
4) Marciniak-Kulka E., Produkcja zwierzęca, cz. 1, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2007.
5) Przespolewska H, Barszcz K., Anatomia i fizjologia zwierząt Wydawnictwo: PWRiL
2015
6) Katalogi Buhajów Konrad i Masterrind.
Strony internetowe www:
1) masterrind.com
2) stadoonline.pl
3) mchirz.pl
4) phkonrad.pl/
56
III. Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji racic.
Przedmiot Organizowanie produkcji w gospodarstwie rolnym
Miejsce Pracowania produkcji rolniczej
Czas trwania 135 min
Zawód Technik hodowca koni
Efekty kształcenia z podstawy
programowej kształcenia
w zawodzie (kwalifikacje, PKZ)
ROL.06.3.
9) charakteryzuje budowę organizmów zwierząt
gospodarskich
rozróżnia poszczególne części budowy anatomicznej
zwierząt gospodarskich (bydła, trzody chlewnej, owiec,
kóz)
opisuje budowę anatomiczną poszczególnych układów
w organizmach zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec,
kóz)
opisuje funkcje poszczególnych narządów i układów
zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz)
opisuje procesy zachodzące w poszczególnych układach
zwierząt (bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz)
wyjaśnia czynniki zakłócające prawidłowy przebieg
procesów życiowych w organizmach zwierząt (bydła,
trzody chlewnej, owiec, kóz)
Efekty kształcenia wspólne dla
wszystkich zawodów ROL.06.1 Bezpieczeństwo i higiena
5) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami
ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska
7) stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas
wykonywania zadań zawodowych
8) udziela pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia
zdrowotnego
ROL.06.9 Kompetencje personalne i społeczne
1) przestrzega zasad kultury i etyki
3) wykazuje się kreatywnością i otwartością
5) aktualizuje nową poznaną wiedzę
8) współpracuje w zespole
ROL.06.10 Organizacja pracy małych zespołów
1) planuje pracę zespołu w celu wykonania przydzielonych
zadań
2) dobiera osoby do wykonania przydzielonych zadań
3) dokonuje prostych modernizacji stanowiska pracy
Liczba uczniów 20
Temat Budowa anatomiczna racic. Zasady pielęgnacji.
Cel główny lekcji.
Nabycie umiejętności rozpoznawania wad budowy racicy
oraz zasad pielęgnacji.
Cele szczegółowe zajęć
Uszczegółowione efekty
Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:
57
kształcenia przygotować stanowisko pracy,
przeprowadzić ocenę budowy anatomicznej racicy
zastosować zasady korekty racic
dobrać odpowiednie narzędzia do korekcji racic
zastosować zasadę pielęgnacji racic
zastosować opatrunek na racicę
posprzątać stanowisko pracy
Wymagania i kryteria oceny Aktywność, poprawne wykonanie zadania, zaangażowanie
oraz przestrzeganie przepisów BHP.
Środki dydaktyczne Plansza budowy anatomicznej racicy, , schemat korekcji
racic, środki do pielęgnacji racic, narzędzia do korekcji racic,
racica.
Metody nauczania Instruktaż słowny, ćwiczenia praktyczne pod okiem kowala,
dyskusja
Forma pracy Praca indywidualna, grupowa
Przebieg zajęć
Czynności wstępne Czynności organizacyjne- 10 minut
- przywitanie uczniów
- sprawdzenie obecności
- przygotowanie uczniów do zajęć
Część główna: Instruktaż wstępny-5 minut
omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych i podanie
celów zajęć wynikających z podstawy programowej,
omówienie planu i przebiegu zajęć:
prezentacja budowy anatomicznej racicy (w trakcie
pokazu dyskusja na temat będący przedmiotem lekcji-
10 minut
omówienie zasad korekcji racic- 10 minut
wykonywanie przez uczniów notatek dotyczących
tematu- 15 minut
praktyczny pokaz korekcji racic na modelach- 20 minut
wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia
zajęć,- 5 minut
wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń
w trakcie zajęć praktycznych.
Ćwiczenia
Uczniowie pracują według
schematu
Praca w czterech grupach po 5 osób.-40 minut
-zaplanować zabiegi korekcji racic
-określenie czynności jakie musi wykonać przy korekcji
racic
wykonać korekcję racic
założyć opatrunek na racice
określić objawy najgroźniejszych chorób
Prezentacja wykonanej pracy przez
uczniów
Czas dla każdego zespołu: 5 minut
uczniowie prezentują wykonaną korekcję racic
nauczyciel uzupełnia informacje podane przez uczniów
i ewentualnie koryguje błędy.
58
Sprawdzenie przez nauczyciela
opanowanych umiejętności Czas 5min Nauczyciel zadaje pytania sprawdzające.
Podsumowanie zajęć i ocena
uczniów przez nauczyciela samoocena uczniów według przyjętych kryteriów,
wspólne ustalenie ocen za wykonane ćwiczenia
(uzasadnienie oceny),
podanie tematu następnych zajęć i przydzielenie uczniom
ćwiczeń do wykonania.
Praca domowa Opracuj model budowy anatomicznej racicy.
Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywne
uczestnictwo w zajęciach
Załączniki:
I. Kryteria oceniania podczas zajęć:
Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty
Kryteria oceny grupa grupa I grupa II grupa III grupa IV
Poprawne wykonanie zadania wg karty pracy
BHP-przestrzeganie przepisów
Współpraca w parach
Zaangażowanie ucznia na zajęciach
Sformułowane wnioski
Suma punktów
Ocena
Ocenianie:10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów –dobry ,
7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny
59
II. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela
Budowa anatomiczna racicy.
Racice u bydła stanowią twory pochodzenia skórnego tj. róg racicowy, tworzywo racicowe
i pochodne warstwy podskórnej. Racice są odpowiedzialne za ochronę obwodowych odcinków
palca: kość racicową, staw racicowy, ścięgna mięśni prostownika palców wspólnego i zginacza
palcowego głębokiego, trzeszczkę i kaletkę racicową.
W budowie racicy bydła można wyróżnić następujące okolice: obwódkę, koronę, ścianę,
podeszwę i opuszkę „piętkę”. Puszka racicowa stanowi zewnętrzną rogową warstwę racicy
i jest ona zbudowana z trzech warstw: zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej. Część
zewnętrzna puszki racicowej jest wytworem tworzywa obwódki, warstwa środkowa jest
wytworzona przez tworzywo korony, zaś warstwa wewnętrzna - tworzywo ściany.
Prawidłowo zbudowane i utrzymane racice charakteryzują się dobrze wykształconą opuszką,
silną i nieco wklęsłą podeszwą oraz gładkim rogiem. Racice kończyn tylnych są dłuższe
i węższe w porównaniu z racicami kończyn przednich.
W trakcie życia zwierzęcia róg racic systematycznie narasta i równocześnie jest on ścierany.
U bydła wolno żyjącego tempo narastania rogu racicowego zostało w procesie ewolucyjnym
dostosowane do szybkości jego ścierania. U bydła udomowionego zarówno tempo narastania,
jak i ścierania rogu racicowego jest modyfikowane przez czynniki środowiskowe.
Na szybkość narastania rogu racicowego mają wpływ następujące czynniki:
• obciążenie kończyn;
• przekrwienie tworzywa racicowego;
• pokrycie zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze i mineralne;
• wydajność mleczna;
• pielęgnacja i schorzenia racic.
Szybkość ścierania się rogu racicowego zależy od:
• twardości rogu;
• rodzaju podłoża;
• ilości ruchu wykonywanego przez zwierzę.
Korekcja racic.
Pielęgnacja racic decyduje o zdrowiu narządu ruchu i całego organizmu bydła, u którego 80%
kulawizn wywołują schorzenia w obrębie palców. Stąd ta okolica jest najczęstszy miejscem
interwencji lekarsko weterynaryjnej. Pod pojęciem pielęgnacji racic rozumieć należy dbałość
o właściwe warunki środowiskowe i higieniczne obór, a zwłaszcza stan i właściwości
materiałowe oraz strukturę powierzchni podłoży stanowisk dla bydła. Najważniejszym
elementem tych działań jest jednak korekcja racic, czyli przywrócenie palcom właściwych
warunków oparcia poprzez odpowiednie skrócenie nadmiernie wyrastającego rogu puszki
racicowej. Wyrośnięte racice doprowadzają do załamania osi palcowej. Naturalną
konsekwencją tego stanu rzeczy staje się przeciążenie miejsca do tego nieprzystosowanego,
a mianowicie opuszki („piętki”), która cechuje się miękkim rogiem. Wskutek złego ukrwienia
tworzywo dodatkowo zaczyna produkować róg złej jakości. Sprzyja to rozwojowi
aseptycznych (wysięk), infekcyjnych oraz nekrotycznych procesów w obrębie tworzywa.
Załamanie osi implikuje także wzrost napięcia ścięgien zginaczy palcy, torebki stawu
racicowego, co może skutkować zapaleniem kości oraz stawu racicznego. Trzecią
konsekwencją nadmiernie wyrośniętego rogu racicowego jest ból związany z wzrostem
60
naprężenia tkanek, uciskiem zbierającego się między kością a puszką wysięku zapalnego.
Zwierzęta tracą apetyt, nie rozwijają się należycie, obniża się produkcja mleka.
Celem korekcji racic jest przywrócenie im prawidłowego kształtu, a tym samym
właściwego rozłożenia sił w palcach (warunki stato-dynamiczne). Ta czynność musi być
poprzedzona analizą postawy i kształtu puszki racicowej. Przykładowo, nie można
naturalnie ostrokończystej racicy przekształcić w tępokończystą. Nie wolno też zdejmować
tej samej ilości rogu z całej podeszwy. Najszybciej bowiem róg wyrasta na ścianie
przedniej i tam jest go najwięcej, najwolniej za to rośnie na piętkach. Odpowiednią grubość
rogu zdejmuje się od strony podeszwowej ze ściany i podeszwy. Wyjątkowo przy bardzo
wyrośniętych racicach obcina się od strony zewnętrznej czubek racicy tak by cięcie było
przedłużeniem ściany w odcinku bliższym. Skracanie racic można podzielić na 3 etapy. 1.
zestruganie nożem kopytowym kruchego rogu podeszwowego, co pokaże na ile trzeba
skrócić ścianę; 2. obcięcie nożycami, obcęgami lub tasakiem ściany od strony
podeszwowej; 3 wyrównanie tarnikiem
Po właściwie wykonanej korekcji przywrócony zostaje przebieg prosty osi palca, a kąt
ścienno - podeszwowy zwiększa się. W ten sposób przenosimy na powrót nacisk na twardą
i grubą podeszwę, odciążając podatny i cienki róg opuszki. Obie racice po skróceniu winny
mieć jednakową długość i przypominać kopyto. Powierzchnia podeszwowa k. racicowej
zostaje ustawiona równolegle do podłoża.
61
(Bibliografia)
1) „Chów bydła mięsnego”, Praca zbiorowa pod redakcją H. Grodzkiego, Poznań 2009;
Fotografia: Top Agrar, „Profesjonalna pielęgnacja racic”.
2) K. Ratajczakna podstawie:
3) R. Badura, A. Buczek, St. Lachowicz, A. Modrakowski: Choroby narządu ruchu (rozdział
w „Choroby Bydła” – H. Janowski, K. Markiewicz, S. Tarczyński)
4) W. Empel: Higiena i choroby narządów ruchu bydła
5) Kamiński: Materiały do ćwiczeń z techniki operacyjnej bydła
6) K. Ratajczak: Badania nad możliwością wyłuszczenia trzeciego członu palca bydła
z zachowaniem rogowej puszki racicowej
7) K. Ratajczak, W. Szymonis-Szymanowski, J. Siembieda: Znieczulenie międzypalcowe
bydła w praktyce chirurgicznej
8) K. Ratajczak: Badania nad mechanizmem powstawania przerostu skóry szpary racicowej
9) W. Szymonis-Szymanowski, K. Ratajczak, J. Siembieda: Wpływ osteopatii przerostowej
kości racicowej na obraz choroby wrzodu podeszwy buhajów
62
IV. Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii odnawialnej
Przedmiot Prowadzenie produkcji rolniczej
Miejsce Pracownia przedmiotowa rolnicza
Czas trwania 45 minut
Klasa (klasy) I, II i III
Zawód (zawody) technik mechanizacji rolnictwa, technik rolnik, technik
agrobiznesu
Efekty kształcenia z podstawy
programowej kształcenia
w zawodzie
ROL.04.6. Obsługa środków technicznych stosowanych
w rolnictwie
5) obsługuje urządzenia i systemy energetyki odnawialnej
w gospodarstwie
Liczba uczniów 24
Temat Biogazownie jako przykład pozyskiwania energii
odnawialnej
Cel główny zajęć Nabycie/opanowanie przez uczniów zagadnień z zakresu
biogazowni
Cele szczegółowe zajęć
Uszczegółowione efekty
kształcenia
Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:
wyjaśnić pojęcie biogaz,
wymienić rodzaje biogazu w zależności od miejsca
powstawania,
wyjaśnić pojęcie biogazowni,
wymienić, co wchodzi w skład biogazowni,
podać surowce wykorzystywane do produkcji biogazu,
wyjaśnić, jak powstaje energia elektryczna i ciepło
w biogazowniach,
wytłumaczyć pojęcie biogaz rolniczy,
omówić zasadę działania biogazowni rolniczej,
wymienić zalety stosowania biogazowni.
Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów
BHP, współpraca w parach, poprawne wykonanie zadania
z karty pracy, aktywność
Środki dydaktyczne podręcznik
prezentacja multimedialna
plansza dydaktyczna ze schematem działania biogazowni
karta pracy
zdjęcia biogazowni
Metody nauczania mapa mentalna
opis aktywny
praca w parach
dyskusja „burza mózgów”
Formy pracy praca w grupach
praca z całą klasą
Przebieg zajęć
Czynności wstępne: Czynności organizacyjne - 5min
sprawdzenie obecności
przygotowanie uczniów do zajęć
Część główna Instruktaż wstępny – 10 min
omówienie tematyki zajęć,
63
wprowadzenie pojęcia biogaz i podanie rodzaje biogazu
w zależności od miejsca jego powstawania,
na podstawie informacji znalezionych w podręczniku
oraz stronach internetowych uczniowie odpowiadają na
pytanie co to są biogazownie, jak są zbudowane oraz
jakie surowce wykorzystywane są do produkcji biogazu,
wyjaśnienie jak powstaje energia elektryczna i ciepło
w biogazowniach (rozmowa z uczniami),
na podstawie podręcznika i stron internetowych
uczniowie wyjaśniają pojęcie biogazu rolniczego,
biogazowni rolniczej oraz omawiają jej działanie,
przedstawienie zalet biogazowni rolniczej – metoda
„burza mózgów”,
przedstawienie i omówienie zdjęć biogazowni,
zapisanie wyników analizy na tablicy,
uzupełnienie kart pracy w parach przez uczniów.
Prezentacja wykonanej pracy
przez uczniów
Czas dla każdego zespołu: 10 minut
zaprezentowanie uzupełnionych kart pracy
uzupełnianie informacji przez nauczyciela
Sprawdzenie przez nauczyciela
opanowanych umiejętności obserwacja przebiegu zajęć
ocena efektu końcowego – wypełnienie karty pracy
Podsumowanie zajęć i ocena
uczniów przez nauczyciela
Czas - 15min
samoocena uczniów wg. zaprezentowanych kart pracy na
tle całej klasy
wystawienie ocen z pracy na lekcji przez nauczyciela
Praca domowa Opisz co dzieje się z odpadami powstającymi w biogazowni
Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywne
uczestnictwo w zajęciach
Załączniki:
III. Kryteria oceniania podczas zajęć:
Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty
Kryteria oceny grupa I grupa II grupa III
Poprawne wykonanie zadania
BHP - przestrzeganie przepisów dotyczących
ergonomii i higieny pracy
Współpraca w grupie
Zaangażowanie ucznia na zajęciach
Kultura słowa i poprawność wypowiedzi
Suma punktów
Ocena
Ocenianie: 10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów – dobry,
7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny
64
IV. Materiały informacyjne dla ucznia/nauczyciela
KARTA PRACY
Imię i nazwisko ________________________________________________ Klasa ________
1. Podaj definicję biogazu.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Wymień rodzaje biogazu w zależności od miejsca powstawania.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Podaj możliwe zastosowania biogazu.
a. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
c. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Przedstaw etapy pozyskiwania energii w biogazowni.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
65
5. Wyjaśnij pojęcia:
a. biogaz rolniczy - ___________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b. biogazownie rolnicze - ______________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Jakie są zalety biogazowni rolniczych?
a. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
c. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d. _________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Jaka jest rola biogazowni, jakie części można wyróżnić w budowie biogazowni oraz jakie
surowce używa się do produkcji biogazu?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
66
ZDJĘCIA BIOGAZOWNI
67
68
V. Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie zbóż
i nasiennictwie.
Przedmiot Organizacja produkcji roślinnej
Miejsce Pracownia techniki rolniczej. Zajęcia poprzedzone są
wycieczką do gospodarstwa rolnego ew. zakładu przerobu
nasion lub przedsiębiorstwa nasiennego.
Czas trwania 120 minut
Klasa (klasy) III
Zawód (zawody) Technik rolnik. ROL.04
Efekty kształcenia z podstawy
programowej kształcenia
w zawodzie
ROL.04.3.
4) przygotowuje materiał siewny do siewu
7) dobiera metody i środki stosowane w ochronie roślin
8) obsługuje maszyny i urządzenia stosowane w produkcji
roślinnej
9) prowadzi uprawę roślin zgodnie ze Zwykłą Dobrą
Praktyką Rolniczą, z zasadą wzajemnej zgodności oraz
rachunkiem ekonomicznym
Efekty z Jednostek EFEKTÓW
KSZTAŁCENIA
ROL.04.3.4
1) charakteryzuje czynniki określające jakość materiału
siewnego
2) określa zabiegi technologiczne czyszczenia i sortowania
nasion
3) ocenia jakość materiału siewnego
4) dobiera technologie do czyszczenia i sortowania materiału
siewnego;
ROL.04.3.8.
1) określa zakres obsługi na podstawie dokumentacji
technicznej
2) dobiera materiały eksploatacyjne do środków
technicznych
3) zestawia agregaty maszynowe z uwzględnieniem bilansu
mocy
4) dobiera parametry pracy maszyn i urządzeń
5) reguluje parametry pracy maszyn i urządzeń
ROL.04.1. BHP 5) organizuje stanowisko pracy zgodnie z obowiązującymi
wymaganiami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i
higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska
6) stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas
wykonywania zadań zawodowych
ROL.04.9. KPS 1) przestrzega zasad kultury i etyki podczas realizacji zadań
zawodowych
2) planuje wykonanie zadania
3) wykazuje się kreatywnością i otwartością na zmiany
4) stosuje techniki radzenia sobie ze stresem
5) aktualizuje wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe
6) stosuje zasady komunikacji interpersonalne
7) stosuje metody i techniki rozwiązywania problemów
69
8) współpracuje w zespole.
Liczba uczniów 10 do 15
Temat Maszyny i urządzenia stosowane w przechowalnictwie
zbóż i nasiennictwie.
Cel główny zajęć Poznanie przez uczniów technologii przygotowania nasion
zbóż do siewu, przerobu i magazynowania.
Cele szczegółowe zajęć
Uszczegółowione efekty
kształcenia
Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:
scharakteryzować pracę maszyn używanych
w przechowalnictwie zbóż i w procesach przygotowania
nasion dla nasiennictwa i przetwórstwa oraz określić
efekty ich pracy
porównać różne metody przygotowania zbóż do
przechowywania tj. procesów: czyszczenia, dosuszania,
sortowania, transportu, standaryzacji, magazynowania
dobrać zestawy maszyn i urządzeń dla różnych wielkości
gospodarstw (parametry techniczne, technologiczna
i ekonomiczne)
przeanalizować efektywność maszyn stosowanych przy
obróbce magazynowej zbóż (parametry techniczne,
technologiczna i ekonomiczne)
uwzględnić analizę ekonomiczną w procesach
magazynowania zbóż oraz ich przygotowaniu dla celów
nasienniczo – przetwórczych.
Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów
BHP, współpraca w grupach, aktywność.
Środki dydaktyczne Próbki nasion zbóż, fotografie, opisy maszyn stosowanych
w magazynowaniu nasion zbóż , instrukcje i schematy
techniczne i technologiczne maszyn. Pokaz pracy, regulacji,
efektów działania czyszczalni do zbóż, suszarni,
sortowników, przenośników zbożowych (wycieczka do
gospodarstwa rolnego lub zakładu magazynującego zboże
(elewatorów zbożowych).
Metody nauczania Pokaz z omówieniem, ćwiczenia w grupach.
Formy pracy Wycieczka. Zajęcia w pracowni – praca w grupach.
Przebieg zajęć
Czynności wstępne: Czynności organizacyjne 5 min.
sprawdzenie obecności
przygotowanie uczniów do zajęć -
przygotowanie środków dydaktycznych: - tablic; -
schematów; -fotografii /-slajdów; instrukcji obsługi
i konserwacji maszyn; - próbek nasion.
Część główna Instruktaż wstępny 10 min.
omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych
i podanie celów zajęć wynikających z podstawy
programowej
omówienie planu i przebiegu zajęć
wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia
zajęć
wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń
w trakcie zajęć praktycznych
70
Część główna 45 min:
omówienie konieczności stosowania zabiegów
przygotowania nasion zbóż do przechowywania
i przerobu
omówienie schematów technologicznych: - czyszczalni
zbożowej (wialni), różnych typów suszarni do zbóż,
gniotownika, stołu sortowniczego, maszyn workujących,
przenośników i transporterów zbożowych, silosów,
magazynów
uczniowie zapoznając się ze schematami maszyn.
Określają samodzielnie zamierzone efekty pracy maszyn,
możliwości regulacji – doboru parametrów roboczych,
przydatności w konkretnych warunkach gospodarstwa
rolnego (specjalizacja, wielkość, poziom ekonomiczny,
poziom technologiczny).
Ćwiczenia
Praca w grupach 5 osobowych – 20 min
uczniowie w zespołach ustalają:
wymagania stawiane ziarnu do przechowywania , siewu,
konieczność zastosowania konkretnych maszyn do
uzyskania poprawy parametrów zbóż
wymagane parametry/nastawy pracy maszyn,
kolejność maszyn możliwych do zastosowanych
w ciągach technologicznych
sporządzają schemat urządzeń w procesie przygotowania
nasion zbóż do siewu
Prezentacja wykonanej pracy
przez uczniów
Czas dla każdego zespołu: 5 minut
uczniowie mają zaprezentować sporządzone schematy
technologiczne i uzasadnić zastosowane kryteria doboru
maszyn
uzupełnianie informacji przez nauczyciela, korekta
Sprawdzenie przez nauczyciela
opanowanych umiejętności
Czas 15 minut
obserwacja przebiegu zajęć,
zaangażowanie poszczególnych uczniów,
ocena efektu końcowego, kart pracy,
sprawdzian wiedzy i umiejętności
Podsumowanie zajęć i ocena
uczniów przez nauczyciela
Czas 15min
samoocena uczniów według przyjętych kryteriów
wystawienie ocen i ich podsumowanie
Praca domowa brak
Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywność na
zajęciach, uporządkowanie fotografii, instrukcji, tablic
poglądowych.
71
Załączniki:
I. Karta pracy grupy
1) Wskaż prawidłowe parametry dla przechowywania zboża:
wilgotność, - temperaturę, - cechy organoleptyczne.
2) Czyszczalnia do zbóż. Podaj możliwości regulacji pracy.
3) Tryjer. Opisz zasadę działania.
4) Sposoby transportu zboża w magazynach. Typy przenośników.
5) Zalety stołu sortowniczego do zboża
6) Wymagania stawiane ziarnu siewnemu kierowanemu do zaprawiania.
7) Metody konserwacji zboża.
8) Czym spowodowane jest samonagrzewanie się zboża podczas magazynowania.
II. Kryteria oceniania podczas zajęć: Za każde kryterium można przydzielić 1 lub 2 punkty
Kryteria oceny grupa I grupa II grupa III grupa IV grupa V
Poprawne wykonanie zadania
Pomysłowość i innowacyjność
w wykonaniu zadania
Współpraca w grupach
Zaangażowanie ucznia na zajęciach
BHP - przestrzeganie przepisów
Suma punktów
Ocena
Ocenianie:10 punktów – celujący, 9 punktów - bardzo dobry, 8 punktów – dobry,
7/6 punktów – dostateczny, 5/4 dopuszczający, poniżej 4 - niedostateczny
III. Materiały informacyjne dla uczniów i nauczyciela
Zboże dobrze przechowane
Aby mieć możliwość sprzedaży zboża w najdogodniejszym terminie lub jeśli zebrane
ziarno ma stanowić zapas na paszę, nie można zapomnieć o jego odpowiednim
konserwowaniu i przechowywaniu.
Niezależnie od tego, czy zebrane ziarno ma być zużyte we własnym gospodarstwie, czy
sprzedane musi spełniać określone wymagania jakościowe. Powinno być zdrowe, dojrzałe,
dobrze wykształcone, o swoistym kolorze i zapachu, bez stęchlizny, fermentacji, pleśni i oznak
zjełczenia. Nie może być również porażone szkodnikami zbożowymi. Ziarno powinno mieć
72
wilgotność poniżej 14,5 proc., wskaźnik zanieczyszczeń do 6 proc. i temperaturę poniżej 18 st.
C. Aby sprostać wymaganiom jakościowym, muszą być przestrzegane rygory technologiczne
zarówno w procesie produkcji, jak i w przechowalnictwie.
Czyszczenie i konserwacja
Czyszczenie wstępne jest podstawowym zabiegiem po zbiorze kombajnowym,
ponieważ ziarno zawiera zazwyczaj wiele zanieczyszczeń. Cząstki słomy, plewy, zielone
części i nasiona chwastów są często wilgotniejsze niż ziarno, dlatego poprzez ich oddzielenie
możemy obniżyć wilgotność zboża nawet o 2–3 proc. Poza tym zanieczyszczenia mogą
powodować zapychanie urządzeń suszących i transportujących. Czyszczenie ziarna możemy
przeprowadzić w prostych czyszczalniach sitowo-pneumatycznych o niskim zużyciu energii.
Czyszczenie dokładne wykonywane jest po wysuszeniu ziarna za pomocą czyszczalni i wialni.
Ziarno o wyższej wilgotności musi być odpowiednio zabezpieczone – zakonserwowane.
Konserwacją ziarna nazywane są zabiegi i czynności, które przy wykorzystaniu procesów
fizycznych, biologicznych lub chemicznych nadają ziarnu tzw. trwałość magazynowania.
Umożliwia to przechowywanie ziarna bez strat dłużej niż miesiąc, bez dodatkowych zabiegów.
Najbardziej uniwersalnymi metodami do bezpiecznego przechowywania ziarna są: suszenie
i chłodzenie. Pozostałe jak: zakiszanie, samo konserwacja, zadawanie środków konserwujących
stosowane są wyłącznie w celu zabezpieczenia ziarna przeznaczonego na paszę.
Suszenie
Jest to proces energochłonny. W suszarkach starego typu wartość jednostkowego
zużycia ciepła waha się od 4 do 10 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. W suszarkach z pełną
kontrolą i automatyką prowadzenia procesu suszenia, zużycie ciepła można zmniejszyć mniej
więcej do 3 tys. kJ/kg odprowadzonej wody. Ze względów ekonomicznych, zebrany z pola
materiał suszony bywa często w suszarniach, których piec grzewczy nie ma wymiennika ciepła.
Utrudniona lub niemożliwa jest wówczas kontrola i rejestracja czynnika suszącego. Brak
wymiennika ciepła powoduje skażenie suszonych nasion substancjami o działaniu mutagennym
i rakotwórczym. Dlatego do suszenia ziarna stosować należy jedynie suszarnie spełniające
zaostrzone rygory technologiczne tj. ustabilizowaną temperaturę, równomierność suszenia,
brak dostępu spalin. Ze względu na cechy budowy wyróżnia się suszarki komorowe, tunelowe,
kolumnowe, taśmowe i bębnowe, a w zależności od wewnętrznej zabudowy – daszkowe
i żaluzjowe. Ze względu na sposób przemieszczania suszonego materiału urządzenia te
dzielimy na: grawitacyjne, pneumatyczne, fluidyzacyjne i z przemieszczeniem mechanicznym.
Zwykle stosuje się suszarki z konwekcyjnym procesem suszenia, rzadziej z fluidyzacyjnym.
Najczęściej stosowane w Polsce to: suszarki komorowe o zabudowie daszkowej i metalowe
silosy cylindryczne.
W większych gospodarstwach zazwyczaj stosowane są suszarki o pracy ciągłej, kolumnowe
o zabudowie daszkowej. Urządzenia te mają prostą budowę i są łatwe w obsłudze. Minus –
wrażliwość na zanieczyszczenia ziarna przez pozostałości słomiaste. Suszenie termiczne jest
energochłonne, wymaga inwestycji finansowych i profesjonalnej obsługi. Proces suszenia
wiąże się z nagrzewaniem, które wymaga spalania paliw płynnych lub gazowych, które
ostatnio można zastąpić spalaniem biomasy (słoma, zrębki, itp.). Użycie pieca opalanego np.
słomą i wymiennika ciepła w procesie suszenia wymaga wcześniejszego przygotowania
instalacji suszarniczej i zmagazynowania odpowiedniej masy słomy dla zapewnienia ciągłej
pracy suszarni. Jak wynika z badań IBMER, stosowanie takiego pieca to oszczędność ok. 50
proc. kosztów suszenia w porównaniu do suszarni zasilanej ciepłem ze spalania oleju
opałowego. Główną przyczyną wprowadzania suszarni zasilanych biomasą są trudności
techniczne związane z konstrukcją nagrzewnicy – chodzi m.in. o zapewnienie wysokiej
odporności na korozję związaną ze szkodliwym działaniem związków chloru i siarki
uwalnianych w procesie spalania oraz z popiołem.
73
Za pomocą mechanicznej wentylacji (przetłaczanie powietrza przez nieruchomą warstwę
ziarna) można podsuszyć lub schłodzić ziarno o wilgotności do 22 proc. Ze względu na niskie
koszty inwestycji i mniejsze zużycie energii metoda ta jest najbardziej przydatna
w gospodarstwach rolnych, w których przerzuca się zboże ręcznie. Najprostsze są tutaj suszarki
podłogowo-kanałowe. Często wystarczy kupić wentylator, bo kanały rozprowadzające
powietrze można wykonać we własnym zakresie.
Przechowywanie
Jako magazyny ziarna stosowane są pojedyncze silosy, baterie silosów i zaadaptowane
powierzchnie płaskie. Magazyny składające się z 2–4 silosów może obsługiwać jeden zestaw
urządzeń, służących do załadunku i rozładunku ziarna oraz konserwacji, co powoduje lepsze
ich wykorzystanie.
Obecnie najczęściej instaluje się silosy z dnem płaskim, wyposażone w mechaniczne
urządzenia do rozładunku. Zazwyczaj mają podłogę szczelinową lub sitową. Silosy wyposaża
się w dodatkowe elementy konstrukcyjne, jak: dach z wywietrznikami, klapy rewizyjne,
wyładowcze, drabiny, pomosty, kominki przewietrzające. Załadunek odbywa się od góry,
wyładunek natomiast za pośrednictwem przenośników wybierakowych, obiegowych,
ślimakowych. O sposobie wyładunku decyduje konstrukcja dna silosu, tj. czy jest płaskie, czy
lejowe. W silosach o dnie lejowym wyładunek odbywa się grawitacyjnie, po otwarciu zasuwy.
W wypadku zawieszenia się ziarna stosowane są centralne wygarniacze ślimakowe.
Bezpieczne składowanie ziarna w silosie lub innym magazynie zależy m.in. od wilgotności
i temperatury powietrza i stopienia uszkodzenia ziarna. Po zainstalowaniu odpowiedniego
wentylatora, urządzenia rozprowadzające powietrze, umożliwiają mechaniczną wentylację
ziarna, stwarzając warunki do stosowania nowoczesnych metod konserwacji
i przechowywania. Bardzo ważne jest dostosowanie sprężu i wydatku wentylatora do gatunku
przechowywanego ziarna i rodzaju magazynu. Ilość powietrza niezbędnego do ochłodzenia np.
1 m3 ziarna o 5–7 st. C wynosi ok. 1000 m3 – w okresie pierwszych przymrozków jesiennych,
gdy różnica temperatury powietrza i ziarna składowanego przekracza 20 st. C. Dosuszenie
(poprzez wietrzenie przy wymuszonym przepływie powietrza) zależy nie tylko od wilgotności
względnej powietrza i jego temperatury, ale również od natężenia przepływu powietrza,
wysokości warstwy, wilgotności i temperatury ziarna. W czasie złych warunków
atmosferycznych, gdy wilgotność powietrza jest tak duża, że przewietrzane ziarno uległoby
zawilgoceniu, należy powietrze podgrzewać.
Popularne m.in. silosy zbożowe BIN (ładowność 10–500 ton) są przeznaczone do konserwacji
i przechowywania ziarna zbóż w gospodarstwach rodzinnych, farmerskich, młynach,
kaszarniach i itp. Umożliwiają konserwacje ziarna przez wietrzenie powietrzem
atmosferycznym (podsuszenie i ochłodzenie, a następnie stworzenia odpowiednich warunków
podczas przechowywania).Jak wynika z badań przeprowadzonych przez IBMER, ziarno
przechowywane w silosach BIN miało zdolność kiełkowania odpowiadającą normom dla
ziarna siewnego i spełniało wszystkie wymagania jakościowe określone dla ziarna
przeznaczonego na paszę.
Do przechowywania ziarna (suchego) po zbiorze kombajnowym można też wykorzystać jako
magazyn garaż, stodołę czy szopę (należy jednak stworzyć w nich odpowiednie warunki, które
pozwolą na przechowanie ziarna bez strat i utrzymanie odpowiedniej jakości). Wiele firm
oferuje gotowe rozwiązania techniczne ułatwiające zaadaptowanie powierzchni płaskich na
magazyny, jak np. szybko demontowane przegrody i system przenośników z koszami
zasypowymi. Można również samemu zbudować przegrody, ścianki czy kanały wentylacyjne.
Ważna jest izolacja podłóg, którą wykonamy też samodzielnie. Należy zamontować instalację
do aktywnej wentylacji ziarna. System ten można używać tylko do przewietrzania pryzmy.
Ziarno wilgotne wymaga dosuszenia w suszarni. Obniżenie temperatury ziarna po zbiorze
74
powoduje wielokrotne zmniejszenie wydzielania ciepła, które prowadzi do wyhamowania
zmian mikrobiologicznych.
Współczesne przechowalnictwo ziarna zbóż
We współczesnym magazynie rolniczym do przechowywania surowców zbieranych
kombajnem należy uwzględniać specyfikę biologicznie czynnych surowców. Musi być on
także przystosowany do prowadzenia w nim procesów technologicznych, np. dosuszania.
Wyniki prac związanych z monitorowaniem produkcji i handlu zbóż pod względem skażenia
mikrobiologicznego zwróciły uwagę na wymagania jakościowe. Rezultatem tych działań jest
opracowanie i uchwalenie norm prawnych UE, które określają dopuszczalne granice skażenia
produktów spożywczych. Z dniem l lipca 2006 r. weszły w życie przepisy nakładające
obowiązek badania skupowanego zboża na zawartość mikotoksyn. Dopuszczalna zawartość
mikotoksyn jest określona w rozporządzeniu Komisji (WE) 856/2005 z 6 czerwca 2005 r.
Zgodnie z tym rozporządzeniem, od roku gospodarczego 2006/2007 na zapasy interwencyjne
nie mogą być przeznaczone zboża, które nie spełniają norm dotyczących zawartości substancji
skażających określonych w prawodawstwie wspólnotowym. Jednocześnie w myśl
rozporządzenia Komisji nr 466/2005 państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane
do kontroli stosowanych środków zapobiegawczych w celu uniknięcia skażenia mikotoksynami
ziarna zbóż.
Wpływ zbioru zbóż na jakość ziarna Zbiór zboża kombajnem odbywa się, gdy jest ono w pełni dojrzałe, tzn. gdy ziarno jest
doschnięte. Jest to korzystne ze względów technologicznych, ale także ziarno jest podatne na
uszkodzenia w wyniku działania zespołu młócącego kombajnu. Na jakość zbioru może
niekorzystnie wpływać jego opóźnienie, gdyż może nastąpić łamanie kłosów, osypywanie się
ziarna oraz zmiana jego wilgotności. Z badań wynika, że żniwa należy prowadzić, gdy
wilgotność ziarna wynosi 14-18%.
Ziarno zbóż, niezależnie od pogody, dojrzewa w ciągu około trzech tygodni. W tym czasie
zachodzą w nim procesy biochemiczne, głównie przemiana cukrów w skrobię przy
jednoczesnym ubytku wody. Przy zbiorze kombajnem możliwe jest opóźnienie żniw i zbiór,
gdy jest ono w pełni dojrzałe (wilgotność ziarna 14-20%), dzięki czemu uzyskuje się ziarno
bardziej dojrzałe i suche, i nie ponosi się większych strat z powodu jego obsypywania się.
Obecnie uważa się, że najmniejsze straty z tego powodu ponosi się, gdy ziarno ma wilgotność
18%. Pod określeniem wilgotność ziarna rozumie się średnią wilgotność zebranej masy ziarna.
Wilgotność poszczególnych ziaren przy zbiorze kombajnem zbożowym różni się istotnie od
średniej wilgotności, co może mieć duży wpływ na trwałość i jakość ziarna podczas jego
przechowywania. Niejednokrotnie stwierdzano, że bezpośrednio po zbiorze średnia wilgotność
ziarna wynosi 15%, natomiast wilgotność poszczególnych ziaren wahała się od 10 do 50%.
Może to być przyczyną samo zagrzewania się ziarna nawet przy średniej jego wilgotności
uważanej za bezpieczną. Ziarno zebrane kombajnem ma także stosunkowo wysoką
temperaturę, wynoszącą często 25-30°C. Zebrane ziarno o wilgotności większej niż 18%
najczęściej nie jest w kombajnie dostatecznie oczyszczone i zawiera zielone części roślin,
słomę oraz nasiona chwastów. Zanieczyszczenia te charakteryzują się wyższą wilgotnością niż
ziarno, co zmniejsza jego sypkość i porowatość, a tym samym pogarsza jego zdolność do
przechowywania. Należy zaznaczyć, że każdy proces – od zbioru, przez transport do
czyszczenia – wpływa na zmianę wilgotności ziarna. Ważne jest więc kontrolowanie tych
zmian przy realizacji kolejnych etapów cyklu przechowalniczego.
75
Przygotowanie ziarna do przechowywania Zbiór kombajnem nie gwarantuje niskiego poziomu zanieczyszczenia ziarna, natomiast
wysoki poziom wpływa m.in. na nadmierne zanieczyszczenie urządzeń transportowych
(przenośników) czy komory suszarni. Obniża także efektywność procesu suszenia oraz
podwyższa jego koszt (suszenie niepotrzebnej masy). W procesach czyszczenia wykorzystuje
się wiele fizycznych cech ziarna, różniących je od zanieczyszczeń: różnice geometryczne,
aerodynamiczne, gęstość, właściwości powierzchni, właściwości elektrostatyczne czy barwa.
Do najczęściej spotykanych zespołów roboczych czyszczalni należą: sita, separatory
(rozdzielacze) pneumatyczne i tryjery. W separatorach pneumatycznych wykorzystano różnicę
między właściwościami aerodynamicznymi i gęstością ziarna a zanieczyszczeniami.
Urządzenia te mogą być stosowane do różnych gatunków ziarna i nasion po odpowiednim
wyregulowaniu parametrów strugi powietrza. Aby uzyskać wymaganą czystość ziarna, stosuje
się maszyny czyszczące wykorzystujące wiele cech fizycznych różniących ziarno od
zanieczyszczeń. Połączenie układu separatora pneumatycznego z zespołem sit i tryjerem
tworzy czyszczalnię złożoną, dzięki której uzyskuje się ziarno wysokiej czystości,
w dostateczny sposób przygotowane do przechowywania.
Jeśli zostanie przekroczona graniczna zawartość wody w ziarnie, należy ją obniżyć aż do
osiągnięcia bezpiecznej wilgotności (dla ziarna zbóż 13-14%). Powszechnie stosowanym
sposobem obniżenia wilgotności ziarna jest suszenie. Rozpowszechniły się dwa sposoby
suszenia nisko- i wysokotemperaturowe. Często stosowane przez rolników tzw. przesuszenie
ziarna wpływa na zwiększenie kosztów suszenia. Tak prowadzony proces nie zapewnia
utrzymania małej wilgotności z uwagi na tzw. wilgotność równowagową. W dużych
gospodarstwach farmerskich najczęściej stosowane są suszarki o pracy ciągłej.
Najpopularniejsze są suszarki kolumnowe o zabudowie daszkowej. Wyróżniają się prostą
konstrukcją i są łatwe w obsłudze. Urządzenia te są jednak wrażliwe na zanieczyszczenia
ziarna, zwłaszcza pozostałości słomiaste powodujące nierównomierny przepływ ziarna.
Suszenie termiczne jest metodą energochłonną, wymagającą kapitałochłonnych inwestycji oraz
odpowiednio wykwalifikowanej obsługi. Wiele krajowych firm proponuje suszarki termiczne
umożliwiające suszenie wieloma metodami, co umożliwia nabywcy wybór urządzenia
o najlepszych parametrach (rys. 1).
Proces suszenia jest bardzo energochłonny (dla ziarna kukurydzy to ok. 40% całkowitych
kosztów jej uprawy). Dlatego dokładne wyznaczenie wilgotności ziarna podczas suszenia jest
warunkiem prawidłowego przeprowadzenia tego procesu.
Prawidłowe wysuszenie i schłodzenie ziarna nie zapewnia jeszcze długiego okresu
przechowywania, bez zmian jakościowych ziarna. Ma na to wpływ zmienność warunków
atmosferycznych podczas składowania ziarna w silosie lub magazynie płaskim. W wyniku
zmian temperatury na zewnątrz magazynu może dochodzić do znacznego niekontrolowanego
wzrostu temperatury ziarna w części składowanego ziarna. Takie lokalne zmiany temperatury
wywołują powolny ruch powietrza w przestrzeniach między ziarnami – powietrze
z cieplejszych warstw ziarna przemieszcza się w kierunku warstw chłodniejszych. Powietrze to
niesie ze sobą wilgoć, którą oddaje chłodniejszemu ziarnu. W nawilżanych w ten sposób
warstwach ziarna uaktywnia się procesy życiowe, może także wystąpić rozwój pleśni.
Zjawisko to – niezauważone w porę – prowadzi do zepsucia ziarna lub obniżenia jego jakości.
Inną przyczyną zawilgocenia i doprowadzenia do spleśnienia ziarna może być zawilgocenie
przestrzeni pod perforowaną podłogą, na której leży ziarno. Zawilgocenie to może być
spowodowane zaciekaniem wody lub złą izolacją podłoża.
Ruch powietrza w ziarnie, wywołany dużymi różnicami temperatury w składowanym ziarnie,
może w znaczny sposób przyczynić się do lokalnego wzrostu wilgotności. Powstawanie
różnicy temperatury ogranicza aktywna wentylacja. Głównym parametrem procesu aktywnej
wentylacji jest wartość natężenia przepływu powietrza, która powinna być dobrana do
wilgotności ziarna i czasu wentylacji. Niejednokrotnie w praktyce zboże jest przewietrzane
76
powietrzem atmosferycznym przy użyciu zwykłych wentylatorów. W przypadku
nieumiejętnego prowadzenia tego procesu, jeśli chce się uzyskać wyższą wilgotność
równowagową, istnieje ryzyko nawilżenia ziarna. Najlepsze warunki do chłodzenia ziarna
(prowadzenia aktywnej wentylacji) powietrzem atmosferycznym są we wrześniu
i październiku. Latem chłodzenie jest możliwe tylko nocą. Silosy zbożowe należy
systematycznie kontrolować, zwłaszcza gdy na zewnątrz panuje wysoka temperatura.
Chłodzenie ściśle zależy od wilgotności względnej i temperatury powietrza otaczającego
ziarno. W określonych warunkach otoczenia wilgotność ziarna maleje do tzw. Wilgotności
równowagowej (tab.). Przytoczone w niej dane wskazują, że w sprzyjających warunkach
pogodowych można osiągnąć wilgotność ziarna 13-14% podczas przedmuchiwania go
powietrzem atmosferycznym, ale jednocześnie ziarno może zostać za bardzo nawilżone, gdy
wilgotność względna powietrza przekracza 65%.
Przechowywanie ziarna Na ogół jako magazyny ziarna wykorzystywane są pojedyncze silosy lub baterie
składające się z kilku, a nawet kilkunastu silosów. Odpowiednio wyposażone silosy
umożliwiają: pełną mechanizację prac załadowczo-rozładunkowych, konserwację
zgromadzonego w nich ziarna przez wymuszoną (mechaniczną) wentylację, co umożliwia
stosowanie nowoczesnych metod konserwacji i przechowywania. Silosy instalowane są w tzw.
baterie silosów w układzie rzędowym lub w gniazdowym i w zależności od rozwiązań
konstrukcyjnych oraz wyposażenia, można w nich:
magazynować suche ziarno i okresowo je przewietrzać,
schładzać ziarno suche lub prawie suche – do temp. 5-10°C,
suszyć ziarno wilgotne (podstawowe zboża o wilgotności 19-20%) w warstwie do ok. 3 m,
suszyć ziarno mokre (o wilgotności do 22%) w warstwie poniżej 1 m i przy odpowiedniej
wilgotności względnej powietrza.
Konsekwencją aktywności biologicznej i enzymatycznej gromadzonych surowców może być
ubytek masy ziarna, spadek zdolności kiełkowania, obniżenie jakości, przegrzanie, rozkład
glutenu, gnicie, pleśnienie, rozwój szkodników, powstawanie zapachu magazynowego oraz
aktywizacja procesów fermentacyjnych.
Główne czynniki warunkujące bezpieczne składowanie ziarna to jego wilgotność i temperatura,
sposób kontaktu z powietrzem oraz stopień uszkodzenia. Już w początkowym okresie
magazynowania obniżenie temperatury ziarna po zbiorze w silosie powoduje wielokrotne
zmniejszenie wydzielania ciepła. W konsekwencji obniżenie ilości uwalnianej energii z ziarna
powoduje wyhamowanie zmian mikrobiologicznych. Procesy zachodzące w składowanym
ziarnie pokazano na rys. 2.
Wzrost wilgotności i temperatury ziarna intensyfikuje proces oddychania i uwalniania energii,
która powoduje dodatkowy wzrost temperatury ziarna i stwarza tym samym dogodne warunki
do rozwoju mikroorganizmów i szkodników. Na przykład jeśli przyjąć za podstawę oddychanie
ziarna o wilgotności 15% i o temp. 20°C, to proces oddychania ziarna o wilgotności 16% jest
większy 10 razy, 18% – 60 razy, 20% – 120 razy, a 30% – 400 razy większy. Szczególnie
podatne na działanie mikroorganizmów są ziarna z naruszoną tkanką okrywającą, popękane
i połamane. Uszkodzenia takie mogą powstawać podczas grawitacyjnego rozładunku, gdy
wysokość spadania ziarna jest wyższa niż 6 m. Zarodniki grzybów znajdują dogodne warunki
rozwoju także w ziarnach zanieczyszczonych glebą, kurzem, kawałkami roślin, chwastami
i słomą. Ziarno może ulegać skażeniu głównie przez dwa zasadnicze typy grzybów: polowe
i magazynowe. Grzyby polowe rozwijają się na ziarnie podczas jego normalnej wegetacji.
Największe zagrożenie stanowią grzyby rodzaju Aspergillus i Penicillium, nazywane
magazynowymi, rozwijające się wskutek niewłaściwie przechowywanego ziarna. Wytwarzają
one niebezpieczne produkty przemiany materii – mikotoksyny, które mogą powodować
uszkodzenie wątroby, nerek i centralnego układu nerwowego zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.
77
Ich działanie jest toksyczne, a najczęściej występującą postacią jest aflatoksyna tworzona przez
grzyb pleśniowy Aspergillus flavus. Na rys. 3 pokazano wykres stref rozwoju tych grzybów
pleśniowych w zależności od temperatury i wilgotności względnej powietrza w odniesieniu do
wilgotności ziarna.
Zagrożenie mikotoksynami można zmniejszyć zapobiegając porażeniu zbóż w czasie wegetacji
grzybami z rodzaju Fusarium. We wszystkich zbożach stwierdza się obecność mikotoksyn
Fusarium w ilości 200-300 ppb. Jest to poziom normalny. Jednak w sprzyjających warunkach
do ich rozwoju może on wynosić aż 2-4 ppm i wówczas jest niebezpieczny. Opisane zarodniki
grzybów kiełkują, gdy wilgotność ziarna przekracza 15%, wytwarzają grzybnię, która żywi się
składnikami ziarna. Wzrost grzybni powoduje wzrost wilgotności i temperatury, co sprzyja
dalszemu rozwojowi kolonii grzybów. W miejscach intensywnego rozwoju grzybni najczęściej
występuje samozagrzewanie oraz zbrylanie się ziarna. Zdarza się także, że ziarno ulega
zagrzaniu przy wilgotności poniżej 15%. Jest ono inicjowane przez owady (wołki, żuki),
a nawet przez roztocza. Lokalne nagromadzenie owadów powoduje miejscowy wzrost
temperatury i wilgotności. Aktywność grzybów i sprzyjające warunki, w których gwałtownie
rozmnażają się owady, mogą powodować tworzenie się „ognisk zagrzania”, ich temperatura
zazwyczaj nie przekracza 43°C (rys. 4).
Ogniska zagrzania ziarna początkowo są trudne do wykrycia, ponieważ mogą być niewielkie
i oddalone od kontrolnych czujników temperatury, coraz częściej stosowanych w magazynach
silosowych. W przypadku zauważenia takich miejsc można je traktować fumigantami (jeżeli
wykryto insekty), przemieścić ziarno w celu przemieszania lub najlepiej, przeczyścić
i podsuszyć. Samozagrzewanie powoduje nieodwracalne pogorszenie jakości i duże ubytki
suchej substancji ziarna, a niekiedy jego całkowitą dyskwalifikację. Ziarno opanowane przez
pleśń nabiera przykrego, pleśniowego zapachu. W tej postaci nie nadaje się na cele siewne,
gdyż zostaje zniszczona jego zdolność kiełkowania. Nie nadaje się również na cele
technologiczne (spożywcze, paszowe), gdyż mąka z takiego ziarna będzie gorzka na skutek
rozkładów tłuszczów przez pleśnie oraz ulegnie w niej rozkładowi gluten i skrobia. Praktycznie
nie ma możliwości usunięcia mikotoksyn z zanieczyszczonych nimi zbóż i pasz.
Ziarno przeznaczone do długotrwałego przechowywania podlega wielostronnym i wzajemnie
ze sobą powiązanym zagrożeniom zewnętrznym (wynikającym np. ze zmian klimatycznych)
oraz wewnętrznym (wynikającym z uszkodzenia okrywy, poziomu wilgotności czy
zanieczyszczeń). Współczesne badania mają na celu określenie ich wzajemnych relacji w celu
zminimalizowania niekorzystnych zmian jakościowych ziarna, a także ograniczenia kosztów
związanych z realizacją poszczególnych procesów technologicznych. Wynikiem tych prac jest
wprowadzanie na rynek nowych rozwiązań technicznych, zwłaszcza systemów kontroli
i sterowania procesami aktywnej wentylacji czy schładzania ziarna. Rosnące wymagania
jakościowe stawiane przetworzonym produktom spożywczym powodują, że coraz
powszechniej podczas całego okresu przechowywania jest kontrolowana jakość ziarna.
Niejednokrotnie przy zakupie surowca jest więc wymagany dostęp do dokumentów
zawierających informacje o zmianach warunków przechowywania ziarna w silosach czy
przeprowadzonych zabiegach konserwacyjnych suszenia, aktywnej wentylacji, schłodzenia.
Dr inż. L. Janowicz – Instytut Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa,
Warszawa, artykuł opublikowany w 2007 roku w miesięczniku Przemysł Spożywczy nr 7
Jak to działa? Kompleks magazynowo-suszarniany i systemy transportu pionowego
i poziomego ziarna Feerum S.A.
youtube.com/watch?v=7DH33EQoYMo
78
Ferrum S.A. czyszczalnia
youtube.com/watch?v=omAQ86xxD20
(Bibliografia)
1) Roman Jurga: Przetwórstwo zbóż – podręcznik dla technikum, Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne (1983-1997)
2) Chotkowski J.: Produkcja roślinna – technologia przechowalnictwa zbóż, ziemniaków
i pasz. Fundacja „Rozwój SGGW” Warszawa, 1994.
3) Szyszło J.: Techniki i technologie w przechowalnictwie zbóż, IBMER, Warszawa. 2002
79
80
VI. Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów uprawy.
Przedmiot Organizacja produkcji roślinnej
Miejsce Pracownia warzywnictwa. Zajęcia poprzedzone są
wycieczką do gospodarstwa rolnego ewentualnie producenta
szparagów.
Czas trwania 3 x 45 minut
Klasa (klasy) III BS – 1 stopnia lub III technikum ogrodniczego
Zawód (zawody) Technik ogrodnik lub ogrodnik OGR.02
Efekty kształcenia z podstawy
programowej kształcenia
w zawodzie
OGR.02.4.
2) charakteryzuje wpływ czynników uprawowych na wzrost
i rozwój warzyw
3) dobiera gatunki warzyw do warunków klimatyczno-
glebowych i ekonomicznych danego regionu
OGR.02.1.
7) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami
ergonomii oraz przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska
OGR.02.9.
9) współpracuje w zespole
Efekty z Jednostek EFEKTÓW
KSZTAŁCENIA
OGR.02.4.2
1) wymienia czynniki klimatyczne wpływające na wzrost
i rozwój warzyw
2) wymienia czynniki glebowe wpływające na wzrost
i rozwój warzyw
3) określa wpływ ukształtowania terenu na wzrost i rozwój
roślin warzywnych
OGR.02.4.3.
1) dobiera rośliny warzywne do warunków klimatyczno-
glebowych gospodarstwa
2) dobiera rośliny warzywne do warunków ekonomicznych
gospodarstwa
OGR.02.1.7 BHP 1) opisuje zasady ergonomicznej organizacji pracy
i stanowisk pracy
ROL.04.9. KPS 1) pracuje w zespole, ponosząc odpowiedzialność za
wspólnie realizowane zadania
2) przestrzega podziału ról, zadań i odpowiedzialności
w zespole
3) angażuje się w realizację wspólnych działań zespołu
4) modyfikuje sposób zachowania, uwzględniając
stanowisko wypracowane wspólnie z innymi członkami
zespołu
Liczba uczniów 10 do 15
Temat Uprawa szparagów – porównanie metod i sposobów
uprawy.
Cel główny zajęć 1. Opanowanie wiedzy o metodach i sposobach uprawy
81
szparagów jako warzywa wieloletniego.
2. Nabycie i ćwiczenie umiejętności intelektualnych -
rozwiązywania problemów uprawowych na podstawie
faktów i przykładowych upraw szparagów w Polsce
i Niemczech.
Cele szczegółowe zajęć
Uszczegółowione efekty
kształcenia
Po zakończeniu zajęć uczeń będzie umiał:
rozróżnić dwa typy szparagów i dwie metody uprawy
szparagów (białe na usypanych wałach i zielone
w uprawie na płask)
ustalić etapy prac na plantacji szparagów bielonych na
postawie zestawu ilustracji.
dokonać analizy sposobów rozmnażania szparagów dla
założenia opłacalnej plantacji uprawowej.
ustalić zabiegi agrotechniczne konieczne do wykonania
przed założeniem plantacji
wymienić zabiegi uprawowe, wykonywane w sezonie
wegetacyjnym w uprawie szparaga.
dobrać zabiegi uprawowe, wykonywane w sezonie
wegetacyjnym w uprawie szparaga, na określonej
plantacji.
Wymagania i kryteria oceny Zaangażowanie na zajęciach, przestrzeganie przepisów
BHP, współpraca w grupach, aktywność.
Środki dydaktyczne Film „Wszystko o uprawie szparaga” z cyklu Uprawiamy
biznes część 1/2 we fragmentach , jako wprowadzenie do
tematu
Komplet ilustracji z etapów prac w czasie wegetacji
szparagów, zaczerpnięte z różnych stron internetowych.
Metody nauczania 1. Wykład wprowadzający/ film pogadanka
2. Metoda sytuacyjna
3. Dyskusja dydaktyczna
4. Pokaz z omówieniem
5. Ćwiczenia w grupach
6. Ocenianie kształtujące
Formy pracy Zajęcia w pracowni – praca w grupach. Praca zespołowa-
ćwiczenie 2-4 osób w zależności od liczby uczniów w klasie
Przebieg zajęć
Czynności wstępne: Czynności organizacyjne 5 min.
sprawdzenie obecności
sprawdzenie przygotowania uczniów do zajęć -
przygotowanie środków dydaktycznych: - tablic; -
schematów; -fotografii /-slajdów; instrukcji obsługi.
Część główna Instruktaż wstępny 10 min.
omówienie tematyki zajęć, ćwiczeń praktycznych
i podanie celów zajęć wynikających z podstawy
programowej
82
omówienie planu i przebiegu zajęć
wyjaśnienie/ustalenie z uczniami kryteriów zaliczenia
zajęć
wyjaśnienie przepisów BHP i uświadomienie zagrożeń
w trakcie zajęć praktycznych
Wprowadzenie do tematu:
Na zajęciach poświęconych ogólnej charakterystyce warzyw
wieloletnich poznaliśmy już szparagi, znamy dwie jego
odmiany (jakie ? białe i zielone?) i wiemy jakie prace trzeba
wykonać przygotowując się do założenia plantacji (jak
zwalczyć chwasty wieloletnie?)
Szparag lekarski (Asparagus officinalis) z rodziny Liliowate/
Liliaceae to roślina ozdobna, lecznicza i popularne warzywo
cenione za swoje walory smakowe.
Dzisiaj poznamy dalsze szczegóły i wymagania uprawowe
Część główna 45 min:
Jakie działania trzeba podjąć przed założeniem uprawy?
Jakie wymagania uprawowe mają szparagi?
Jakie sposoby rozmnażania stosowane są w przypadku
szparagów, który lepszy i dlaczego?
Jakie są najważniejsze zabiegi uprawowe i w jakiej
kolejności je wykonujemy?
Co dają szparagi, czy warto je uprawiać? Jeść? I dlaczego?
Zobaczmy fragment filmu ze strony: https://www.
youtube.com/watch?v=6F20gbWHnxU
Wszystko o uprawie szparaga z cyklu Uprawiamy biznes/
od momentu 5.52 min do 12.40 min
I. Jakie warunki glebowe, klimatyczne polecane są dla
uprawy szparaga?
Gleba głęboko uprawiona, piaszczysta, bez kamieni,
chwastów wieloletnich, zwapnowana aby uzyskać pH 6-7,
koniecznie nawieziona obornikiem 60-100 t/ha, oczywiście
tych zabiegów nie można wykonać w tym samym czasie, pH
podnieść już pod wcześniejsze uprawy.
Uprawa na wałach –bielone popularniejsze na zachodzie,
zielone popularniejsze w Polsce.
Z folią biało-czarną można lepiej organizować zbiór, lub bez
folii, 2x dziennie zbiór.
Z informacji, które uzyskaliśmy w odwiedzanym na
seminarium gospodarstwie ogrodniczym p. Thiermann
w Dolnej Saksonii :
Szparagi zaczynają rosnąć gdy gleba ma temp. 12 °C, przy
temp. ok 16°C rosną 10-14 cm na dzień. Przykrywanie folią
pozwala wcześniej rozpocząć zbiór i uzyskać lepszą cenę.
Tak jak słyszeliście na filmie zbierane są do 24 czerwca
Jak zbierane są szparagi, jakie sprzedawane?
Wycinane specjalnym nożem z ziemi, schładzane wodą,
83
przycinane i sortowane w 0,5 kg paczki, najdrożej
sprzedawane są grube, jędrne, białe ze zwięzłą główką
A z co z zabarwionymi, krzywymi, krótszymi – poza
wyborem na zupy, sosy, do przetwórstwa.
II. Jak zakłada się plantację szparagów?
Pierwsza metoda wspominana na filmie to:
- z rozsady, uzyskanej z wysiewu nasion pod osłonami do
doniczek lub pierścieni, gdy siewka ma 15 cm wysokości,
kilkanaście korzeni i kilka pąków można ją sadzić na
miejsce stałe, co zazwyczaj najlepiej zrobić w kwietniu,
Kto zapamiętał rozstawy? 160-200 X 40 X 30, tak aby
przykryć 16-18 cm ziemi
- druga metoda z podziału starych karp, koniecznie
z osobników męskich. Szparag jest rośliną
rozdzielnopłciową, spotykamy osobniki męskie i żeńskie
z czerwonymi jagodami, ale wyższe plony, grubsze
wypustki pozyskuje się z osobników męskich, co przy
prowadzeniu plantacji przez 13-14 lat przełoży się na
większe zyski.
Ćwiczenia
Praca w grupach 5 osobowych – 20 min
uczniowie w zespołach ustalają:
- etapy i zabiegi uprawowe na plantacjach szparagów
porządkując w zespołach otrzymany zestaw zdjęć:
Proszę ustalić kolejność wykonywanych prac w uprawie
szparagów i nazwać je zapisując w zeszycie / ćwiczenia ok
20 min.
Prezentacja wykonanej pracy
przez uczniów
Czas dla każdego zespołu: 4-5 x 5 minut
uczniowie mają zaprezentować sporządzone schematy
technologiczne i uzasadnić zastosowane kryteria doboru
maszyn, zabiegów
Spodziewane wyniki:
przygotowanie starych karp do podziału,
dzielenie karp
sadzenie karp na nowej plantacji
formowanie wałów
zabezpieczanie i przyśpieszanie zbiorów przy zakładaniu
folii dwustronnej.
zbiór/do 24 czerwca
sortowanie
produkt do sprzedaży w pierwszym wyborze-0,5 kg
pęczek , grubych, białych, zwięzłych szparagów.
rozrost gałęziaków/ po 24 czerwca
jesienny wygląd plantacji szparagów
przygotowanie plantacji do zimowania/mulczowanie
ściętymi gałęziakami.
Grupa, która najszybciej i poprawnie wykonała zadanie
odczytuje efekty pracy, pozostali sprawdzają i nanoszą
ewentualne poprawki / propozycja nagrodzenia ocenami.
84
uzupełnianie informacji przez nauczyciela, korekta
Sprawdzenie przez nauczyciela
opanowanych umiejętności
Czas 15 minut
obserwacja przebiegu zajęć,
zaangażowanie poszczególnych uczniów,
ocena efektu końcowego, kart pracy,
sprawdzian wiedzy i umiejętności
1. Jakie dwa typy i metody uprawy szparagów poznaliśmy?
2. W jaki sposób rozmnaża się szparagi dla założenia nowej
plantacji?
3. Jakie zabiegi trzeba zaplanować przed założeniem
plantacji?
4. Jakie ważne zabiegi zostały pominięte na zdjęciach?/
5. Nawożenie , co 3-4 lata nawożenie obornikiem w dawce
30-40 t/ ha, co roku nawożenie mineralne wg zaleceń
nawozowych
Podsumowanie zajęć i ocena
uczniów przez nauczyciela
Czas 15min
samoocena uczniów według przyjętych kryteriów
wystawienie ocen i ich podsumowanie
Praca domowa brak
Zakończenie zajęć Ocena zajęć przez uczniów, podziękowanie za aktywność na
zajęciach, uporządkowanie fotografii, instrukcji, tablic
poglądowych.
85
Załącznik
Zdjęcia do wykorzystania podczas zajęć
86
87
88
89
90
Top Related