classica

Kompetenzorientierte lateinische Lektre

Herausgegeben von Peter Kuhlmann

Band 13:Zeit und Freizeit: Seneca, Epistulae morales

Bearbeitet von Matthias Hengelbrock

Lateinische Texte im Word-Format zur Erstellung eigener Arbeitsbltter

Vandenhoeck & Ruprecht

1. Vom Wert der Zeita) Arten des Zeitverlustes (A)

Seneca Lucilio suo salutem1.

(1) Ita fac, mi Lucili: Vindica te tibi, et tempus, quod adhuc aut auferebatur aut subripiebatur2 aut excidebat3, collige et serva! Persuade tibi hoc sic esse, ut scribo: Quaedam tempora eripiuntur nobis, quaedam subducuntur4, quaedam effluunt5. Turpissima tamen est iactura6, quae per neglegentiam7 fit. Et si volueris8 adtendere: Maxima pars vitae elabitur9male agentibus10, magna nihil agentibus, tota vita aliud agentibus.

(2) Quem mihi dabis11, qui aliquod pretium tempori ponat12, qui diem aestimet13, qui intellegat se cotidie mori? In hoc14 enim fallimur, quod mortem prospicimus15: Magna pars eius iam praeteriit. Quidquid16 aetatis retro17 est, mors tenet.

Fac ergo, mi Lucili, quod facere te scribis18: Omnes horas conplectere! Sic fiet, ut minus ex crastino19 pendeas20, si hodierno21 manum inieceris. Dum differtur vita, transcurrit22.

1. Vom Wert der Zeitb) Falsche und richtige Wertschtzung (B/C)

(3) Omnia, Lucili, aliena1 sunt, tempus tantum nostrum est. In huius rei unius fugacis2 ac lubricae3 possessionem natura nos misit; ex qua nos expellit, quicumque vult4. Et tanta stultitia mortalium est, ut, quae minima et vilissima sunt5 (certe reparabilia6), inputari7 sibi, cum inpetravre8, patiantur, nemo9 se iudicet10 quicquam debere, qui tempus accepit,cum interim11 hoc unum est, quod ne gratus12 quidem potest reddere.

(4) Interrogabis fortasse, quid ego faciam, qui tibi ista praecipio. Fatebor ingenue13: Quod apud luxuriosum14, sed diligentem evenit ratio mihi constat15 inpensae16. Non possum dicere nihil perdere, sed, quid perdam et quare et quemadmodum, dicam; causas paupertatis meae reddam17. Sed evnit mihi, quod plerisque non suo vitio ad inopiam redactis18 evenit: Omnes ignoscunt19, nemo succurrit20.

(5) Quid ergo est? Non puto pauperem eum, cui, quantulumcumque21 superest, sat22 est. Tu tamen ml23 serves tua et bono tempore incipies. Nam ut visum est maioribus nostris: Sera parsimonia24 in fundo25 est. Non enim tantum minimum in imo26, sed pessimum remanet. Vale!

2. Zeiterfahrung und Zeitverschwendung (A/B)

(3) Quidquid temporis transiit1, eodem2 loco est: Pariter aspicitur3, una4 iacet, omnia in idem profundum5 cadunt. Et alioqui non possunt longa intervalla esse in ea re, quae tota brevis est: Punctum6 est, quod vivimus7, et adhuc puncto6 minus. Sed8 et hoc minimum specie qudam longioris spatii natura derisit: Aliud ex hoc9 infantiam10 fecit, aliud pueritiam, aliud adulescentiam, aliud inclinationem11 quandam ab adulescentia ad senectutem, aliud ipsam senectutem.

(4) [] Non solebat mihi tam velox tempus videri; nunc incredibilis cursus12 apparet, sive quia admoveri lineas13 sentio, sive quia adtendere coepi et conputare damnum meum. (5) Eo magis itaque indignor14 aliquos ex15 hoc tempore, quod sufficere ne ad necessaria quidem potest, etiam si custoditum diligentissime fuerit16, in supervacua maiorem partem erogare15. Negat Cicero17, si duplicetur18 sibi aetas, habiturum se tempus, quo legat lyricos19. Eodem loco pono dialecticos20: Tristius inepti sunt. Illi ex professo21 lasciviunt22, hi agere ipsos aliquid23 existimant.

3. Ein Blick auf das Leben und den Tod (A/B)

(1) Post longum intervallum Pompeios1 tuos vidi. In conspectum adulescentiae meae reductus sum: Quidquid illic iuvenis feceram, videbar mihi2 facere adhuc posse et paulo ante fecisse. (2) Praenavigavimus3, Lucili, vitam, et quemadmodum in mari (ut ait Vergilius4 noster) terraeque urbesque recedunt5, sic in hoc cursu rapidissimi temporis primum pueritiam abscondimus6, deinde adulescentiam, deinde quidquid7 est illud inter iuvenem et senem medium7 (in utriusque confinio8 positum), deinde ipsius senectutis optimos annos; novissime9 incipit ostendi publicus finis10 generis humani.

(3) Scopulum11 esse illum12 putamus dementissimi13: Portus est aliquando petendus, numquam recusandus. In quem si quis intra primos annos delatus est, non magis queri debet quam14, qui cito navigavit. Alium enim, ut scis, venti segnes15 ludunt16 ac detinent et tranquillitatis lentissimae17 taedio lassant18, alium pertinax flatus19 celerrime perfert20. (4) Idem evenire nobis puta: Alios vita velocissime adduxit, quo21 veniendum erat etiam cunctantibus, alios maceravit22 et coxit23. Quae, ut scis, non semper retinenda est: Non enim vivere bonum est, sed bene vivere. Itaque sapiens vivet, quantum debet, non quantum potest. (5) Videbit, ubi vctrus24 sit, cum quibus, quomodo, quid acturus. Cogitat semper, qualis vita, non quanta sit.

4. Das Individuum und die Massea) Tod in der Arena (B)

(3) Casu in meridianum spectaculum incdi, luss expectans et sales et aliquid laxamenti1, quo hominum oculi ab humano cruore2 adquiescant. Contra est: Quidquid ante pugnatum est, misericordia fuit3; nunc omissis nugis4 mera homicidia5 sunt6. Nihil habent7, quo tegantur; ad ictum totis corporibus expositi numquam frustra manum mittunt8. (4) Hoc plerique ordinariis9 paribus10 et postulaticiis11 praeferunt. Quidni praeferant? Non galea12, non scuto13 repellitur ferrum. Quo munimenta? Quo artes? Omnia ista mortis morae sunt. Mane leonibus14 et ursis15 homines, meridie spectatoribus suis obiciuntur. Interfectores16 interfecturis17 iubent18 obici et victorem in aliam detinent19 caedem; exitus pugnantium mors est. Ferro et igne res geritur.

(5) Haec fiunt, dum vacat harena. Sed latrocinium fecit aliquis, occdit hominem. Quid ergo? Quia occdit, ille meruit20, ut hoc pateretur: Tu quid meruisti miser, ut hoc spectes? Occde, verbera, ure! Quare tam timide incurrit21 in ferrum? Quare parum audacter occdit? Quare parum libenter moritur? Plagis22 agatur in vulnera, mutuos23 icts nudis24 et obviis25 pectoribus excipiant26! Intermissum est spectaculum. Interim iugulentur homines, ne nihil agatur!

4. Das Individuum und die Masseb) Ethische Konsequenz fr den Einzelnen (B/C)

(6) Subducendus1 populo est tener animus et parum tenax2 recti: Facile transitur ad plures3. Socrati et Catoni4 et Laelio5 excutere morem suum dissimilis6 multitudo potuisset: Adeo7 nemo nostrum, qui cum maxime8 concinnamus9 ingenium, ferre impetum vitiorum tam magno comitatu10 venientium potest. []

(8) Necesse est11 aut imiteris aut oderis. Utrumque autem devitandum est: Neve similis mlis fias, quia multi sunt, neve inimicus multis, quia dissimiles sunt. Recede in te ipse, quantum potes! Cum his versare12, qui te meliorem facturi sunt! Illos admitte, quos tu potes facere meliores! Mutuo13 ista fiunt, et homines, dum docent, discunt.

(9) Non est, quod te gloria14 publicandi15 ingenii producat in medium16, ut recitare istis17 velis aut disputare; quod facere te vellem, si haberes isti populo idoneam mercem: Nemo est, qui intellegere te possit. Aliquis fortasse, unus aut alter, incdet18; et hic ipse formandus tibi erit instituendusque ad intellectum tui19. Cui20 ergo ista didici? Non est, quod timeas, ne operam perdideris, si tibi didicisti.

5. Handeln oder Nachdenken?a) Erkenntnis der falschen Gter (A)

(1) Tu me, inquis, vitare turbam iubes, secedere et conscienti esse contentum? Ubi illa praecepta vestra, quae imperant in actu mori? Quid? Ego tibi videor inertiam suadere? In hoc1 me recondidi2 et fores clusi3, ut prodesse pluribus possem. Nullus mihi per otium dies exit4; partem noctium studiis vindico; non vaco somno5, sed succumbo6, et oculos vigili fatigatos cadentesque in opere detineo7. (2) Secessi non tantum ab hominibus, sed a rebus, et in primis8 a meis rebus: Posterorum negotium ago. Illis aliqua, quae possint prodesse, conscribo; salutares admonitiones9 velut medicamentorum utilium compositiones10 litteris mando, esse illas efficaces11 in meis ulceribus12 expertus13, quae, etiam si persanata14 non sunt, serpere15 desierunt.

(3) Rectum iter, quod sero cognovi et lassus errando16, aliis monstro. Clamo: Vitate, quaecumque vulgo placent, quae casus adtribuit! Ad17 omne fortuitum bonum suspiciosi pavidique18 subsistite17! Et fera19 et piscis spe aliqua oblectante20 decipitur. Munera ista fortunae putatis? Insidiae sunt! Quisquis vestrum tutam agere vitam volet21, quantum plurimum potest22 ista viscata23 beneficia devitet! In quibus hc24 quoque miserrimi fallimur: Habere nos putamus haeremus.

5. Handeln oder Nachdenken?b) Erkenntnis des wahren Guts (B)

(4) In praecipitia1 cursus iste deducit; huius eminentis vitae exitus cadere2 est. Deinde ne resistere quidem licet, cum coepit transversos agere3 felicitas, aut4 saltim rectis aut semel ruere. Non vertit5 Fortuna, sed cernulat6 et allidit7. (5) Hanc ergo sanam ac salubrem formam8 vitae tenete, ut corpori tantum indulgeatis, quantum bonae valetudini satis est! Durius tractandum est9, ne animo male pareat10: Cibus famem sedet, potio sitim extinguat11, vestis arceat frigus, domus munimentum sit adversus infesta12 temporis13! Hanc14 utrum caespes erexerit an varius lapis gentis alienae, nihil interest. Scitote tam bene hominem culmo15 quam auro tegi! Contemnite omnia, quae supervacuus labor velut ornamentum ac decus ponit16! Cogitate nihil praeter animum esse mirabile, cui17 magno18 nihil magnum est!

(6) Si haec mecum, si haec cum posteris loquor, non videor tibi plus prodesse, quam cum ad vadimonium19 advocatus descenderem20 aut tabulis testamenti anulum inprimerem aut in senatu candidato21 vocem et manum commodarem22? Mihi crede: Qui nihil agere videntur, maiora agunt; humana divinaque simul tractant.

6. Der Philosoph als Arzt (A)

(8) Quid in otio facio