Betere regionale samenwerking bij ontwerp en financiering van rivier-herstelmaatregelen door toepassing van ecosysteemdiensten-benaderingPraktische inzichten voor regionale waterbeheerders

Gemeente Toerisme

Landbouw Natuur-beschermings-

organisatie

Natuur-bescherming

Waterbeheer

Interessen Im Fluss webod.gbrBeratungsgesellschaft für Wirtschaftlichkeit, Effizienz und ökonomische Bewertung öffentlicher und ökosystemarer Dienstleistungen

Schema voor betaling van ecosysteemdiensten

Overdracht van Geld

Overdracht van baten

Gemeente Toerisme Natuur-bescherming

Contract voor „herstel wetland ter verbetering van algehele bruikbaarheid“

Landbouw

Aanbieder/verkoper (privaat en publiek)Natuurbescher-

mingsorganisatie

Land beschik-baar stellen voor maatregel

Ecologische verbetering van land

Waterbeheer

Landeigenaar/Landgebruiker

Gebruiker/ontvanger/koper (privaat en publiek)

Verlies van oppervlakte

Verlies van subsidies

Risico van erosie

Bedreiging voor bestaan

Toename van parasieten

Ecologische verbetering

Behalen van beheers-doelstellingen (KRW, Vecht visie, water-veiligheid)

Verhoogde aantrekkelijk-heid (toerisme)

Natuurtoerisme

Zompen

Beperkingen voor gebruik

Paden komen vol water te staan

Beperkingen voor schepen

Erosie-beperking

Demonstratie-project

Vermindering agrarische uitstoot

Ecologie Verbetering

Meer biodiversiteit

Verhoogde aantrekkelijk-heid (recreatie)

Verhoogde aantrekkelijk-heid voor bewoning

Milieueducatie

Aanvullende bron van inkomsten

Ruilverkaveling

Toename van muggen

Afval, lawaai

Onderhoud land

Uitvoerings-kosten Onderhouds-kosten

Noodzaak voor evenwicht met toerisme

Betere regionale samenwerking en financiële ondersteuning voor rivierherstelmaatregelenRegionale waterbeheerders willen rivierherstelmaat-regelen, zoals het herstel van uiterwaarden, op basis van de Kaderrichtlijn Water ontwerpen en uitvoeren in samenwerking met regionale belanghebbenden. Een innovatieve aanpak die deze samenwerking bij het ontwerpen en financieren van maatregelen kan ondersteunen is om te focussen op ecosysteem-diensten die het riviersysteem kan leveren.

Bij gebruikmaking van het concept Ecosysteem-diensten1 worden de baten van rivierherstel concreet

en daardoor begrijpelijk gemaakt voor de belang-hebbenden vanuit verschillende achtergronden en disciplines. Door gestructureerde analyse wordt inzicht vekregen in wie baat hebben bij de maatrege-len en wat de voorwaarden zijn waaronder mogelijke positieve en negatieve effecten in de praktijk zullen optreden.

1 Ecosysteemdiensten bieden de samenleving voordelen. Ecosystemen kunnen bijvoorbeeld water vasthouden in uiterwaarden en zo de bevolking beschermen tegen overstromingen. Ecosysteemdiensten kunnen worden geanalyseerd door vast te stellen welke diensten kunnen worden geleverd door een bepaald ecosysteem en hoe dat door ingrijpen kan worden aangepast.

Samenwerking

Onderhandelen over de optimali-sering van kosten en baten

Uitwerking van effecten op ecosysteemdiensten en desbetreffende belanghebbenden: resultaat van stakeholderworkshops

Cartoon: Cunera Joosten, Amsterdam

Conceptschets van de herstelmaatregelen voor de grensoverschrijdende uiterwaarden van de rivier de Vecht tussen Laar (Duits-land) en Hardenberg (Nederland). Concept geleverd door het Waterschap Vecht-stromen, augustus 2013.

Totaal aantal respondenten

Vragen aan de deelnemers van de workshop: Bent u het eens met de volgende stellingen?

De interactie (workshops, gesprekken) was behulpzaam voor mijn begrip van de maatregel en het planningsproces.

Er hadden meer belanghebbenden bij betrokken moeten worden.

Er is een uitgebreid overzicht ontwikkeld van de gevolgen van herstel van de uiterwaarden.

Het heeft belanghebbenden te veel tijd gekost.

Deze aanpak zou ook moeten worden gevolgd in soortgelijke planningsprocessen.

De grafiek van kosten en baten die in een van de workshops is opge-steld zou nuttig kunnen zijn, bijvoorbeeld om te bepalen of er meer behoefte was aan afstemming.

Het is belangrijk om “meer cijfers” te verbinden aan de kosten en baten. Een gedetailleerdere specificatie van waarden en belangen is noodzakelijk om de projectresultaten te kunnen gebruiken.

Er is interessante informatie naar voren gekomen over optimalisatie van kosten en baten.

Het project heeft niets nieuws opgeleverd.

De kosten van uiterwaardenherstel zouden moeten worden gedragen door alle belanghebbenden, niet alleen door waterbeheerders.

Kosten en baten in evenwicht brengen met financieringsafspraken lijkt in dit geval een geschikte oplossing.

Ja Nee On- duide- lijk

15 0 1

8 4 4

9 6 1

0 11 5

14 2 0

12 1 3

13 2 1

12 1 3

0 13 3

7 6 3

11 2 3

Evaluatie

Ervaringen met de ecosysteemdiensten-benadering voor rivierherstel: pilot in het stroom-gebied van de VechtIn een grensoverschrijdend deel van de rivier de Vecht (Duitsland en Nederland), hebben waterbeheerders van het Waterschap Vechtstromen, Vechteverband en Landkreis Grafschaft Bentheim samen met regionale belanghebbenden uit verschillende sectoren geëxpe-rimenteerd met de ecosysteemdienstenbenadering. Parallel aan het gebruikelijke regionale planningsproces voor een uiterwaardenherstelmaatregel hebben ze gezamenlijk een analyse gemaakt van de kosten en baten. Hierbij is het conceptontwerp van de maatregel als uitgangspunt genomen voor de discussie. De ana-

lyse bestond uit individuele gesprekken en workshops met belanghebbenden en aanvullend onderzoek door deskundigen. De belanghebbenden hebben ook deel-genomen aan een onderhandelingssimulatie om vast te stellen wie van hen in principe bereid zou zijn om bij te dragen aan uitvoering van de maatregel door geld ter beschikking te stellen. Om een realistische kosten- en batenanalyse mogelijk te maken, besloten de wa-terbeheerders om de belanghebbenden op de hoogte te stellen van het conceptontwerp van de herstelmaat-regelen voor de uiterwaarden. De belanghebbenden waardeerden het zeer dat zij in zo‘n vroeg stadium van het planningsproces werden geïnformeerd over het conceptontwerp.

Ervaringen

Resultaten van de onderhandelingen In de gesimuleerde onderhandelingen werd alleen aanvullende financiering aangeboden door be-langhebbenden die · verwachtten dat de maatregelen hun achterban speciale voordelen zou opleveren; · dachten dat hun belangen niet zouden worden geschaad door de maatregel; en· aannamen dat de maatregel extra baten zou opleveren die zonder de maatregel niet zou worden verkregen.

De belanghebbenden die in ons experiment financiele ondersteuning boden waren ambtenaren, met andere woorden vertegenwoordigers van de lokale Neder-landse en Duitse gemeenten. Vertegenwoordigers van natuurbeschermingsorganisaties waren alleen bereid de maatregel te ondersteunen als in de uitein-delijke plannen een bevredigende belangenafweging zou worden gemaakt tussen natuurbescherming en toerisme. Dat hield specifiek in dat toename van het toerisme niet mag leiden tot negatieve invloed op flora en fauna. Vertegenwoordigers van de toeristen-sector vonden de voordelen te onzeker en te beperkt en daarom waren ze niet bereid bij te dragen.

· Beëindiging bedrijf· Compensatie garanderen

Bedreiging bestaan

· Opgeven (deel) van het landbou- wareaal· Toestaan exten- sieve veehouderij

Verlies subsidies (in uiterwaarde)

· Grond ruilen t.b.v. vergroten pro- ductie-efficiëntie

Ruilverkave-ling

· Meertjes/poelen· Adaptief beheer van dieren en weide

Toename parasieten

· Bij oeverafbraak· Bij vrije dynamiek

Erosierisico

· Toestaan toeris- tische benutting rivier · Meer aanmeer- plaats-en voor zompen· Langetermijn perspectief creëren

Aanvullende bron van inkomsten

· Creëer stimulans voor alternatieven

Weerstand tegen veran-dering

· Alluviaal bos en meer frequente verstroming uiterwaard.· Toename toeris- tisch gebruik · Schade door foer- agerende vogels· Gebied voor extensieve vee- houderij (1GE/ha)· Compensatie voor schade

Verlies van grond

Landbouw

· Extensieve veehouderij · Meer bufferzones

Afname agrarische emissies

· Rustige gebieden met zonering in ruimte en tijd voor minimale versto- ring door boten en mensen.· Toename dyna- miek/natuur- ontwikkeling· Open gebieden voor rustplaatsen vogels

Ecologische opwaardering

· Restricties voor gebruik· Zichtbaar maken van wat bescher- ming verdient ver- sterkt bescherming· Monitoring nodig; indicator: Wulp

Toename biodiversiteit

Natuur-bescherming

· Natuurlijke ontwikkeling rivierloop

Erosie-regulering

· Marketing· Symbolische waarde

Voorbeeld-gebied

Toename muggen

· Toename gebruik van auto’s, barbe- cues, vuur, vissen· Controle/ communicatie· Bevoegdheden voor controle ophelderen

AfvalGeluid-soverlast

· Door landeige- naar/ beheerder (bv door natuur beschermer)

Onderhoud (land)

Gemeente

· Meertjes/poelen· Koester natuur- lijke vijand (vogel, vleermuis)· Limiteer bron van ziekten· Monitoring

Toename aantrekke-lijkheid (voor recreatie)

· Toegankelijkheid voor schoolklassen

Milieu-educatie

· Niet alle gebie- den openstellen voor toeristen· Versterkte esthe- tische waarde

Toename aantrekke-lijkheid (voor wonen)

· Meer infrastruc- tuur in Laar· Mogelijkheden voor winkelen, fietsen (bepaald door marktcon- dities)

Toerisme

· Droogval/sedimentatie· Waterplanten· Beperkingen voor boten:grootte,snel- heid, frequentie

Beperkingen bevaarbaar-heid

· Speciale vergun- ning (gebruik van gemotoriseerde boot)· Minimale versto- ring: grootte, snel- heid, vaarschema· Uitbreiding Duitse toerisme- infrastructuur

Zompen(boten)

· Toegankelijkheid (minstens ge- deelte gebied) voor toeristen· Gebruik van boten· Uitbreiding Duitse toerisme-infra- structuur· Zichtbaarheid attracties

· Hoge mate van bescherming· Toegangsverboden

Restricties voor gebruik (regelgeving)

· Gecontroleerd: niet te dichtbij· Zichtbaarheid at- tracties vanaf pad

Natuur-toerisme

· Paden dichtbij de rivier de Vecht· Natuurlijke ontwikkeling rivierloop

Water-overlast op paden

Kosten (blauwe vakken) en baten (groene vakken) van uiterwaardeherstel voor belanghebbenden anders dan waterbeheerders. De vetgedrukte tekst in de vakken geeft opties voor het reduceren van kosten. Pijlen geven aan waar afhankelijkheden zijn. Zie voor meer details Borowski et al. 2014.

Toename aantrek-kelijkheid (voor toerisme)

Lessons Learned

Belangrijkste inzichten op basis van ons experiment bij de Vecht:

Zelfs zonder uitgebreide kwantificering en waardering van de ecosysteemdiensten bleek het mogelijk om inzicht te krijgen in wisselwerkingen. Het werd duidelijk voor de betrokken belanghebbenden wie voordeel zou hebben bij, en wie kosten zou dragen voor, de rivierherstelmaatregelen en onder welke omstandigheden.

Hoe duidelijker het was wat deze voordelen waren en voor wie, hoe makkelijker het werd om potentiële ‘kopers van ecosysteemdiensten’ te vinden: belanghebbenden zijn bereid te betalen voor ecosysteemdiensten waarvan zij in het bijzonder profiteren. In ons geval waren de betrokken lokale gemeenten de belangrijkste potentiële kopers.

Daarentegen, als er onzekerheid bestond over de schaal van de voordelen van ecosys-teemdiensten in ruimte en tijd, bleek het moeilijker te worden om kopers te vinden. In ons geval waren vooral potentiële kopers uit de toeristensector nogal terughoudend.

Bij rivierherstel kan een bepaalde belanghebbende zowel ‘verkoper’ (of ‘facili-teerder’) als ‘koper’ van ecosysteemdiensten zijn. In ons geval vonden we deze dubbele rol bij regionale waterschappen en natuurbeschermingsorganisaties.

In dit geval zal de rivier hoe dan ook worden hersteld door de waterschappen. Dit maakt het moeilijker om extra kopers van ecosysteemdiensten te vinden omdat zij toch wel van de meeste voordelen zullen profiteren, zelfs als ze weigeren op te treden als ‘kopers’.

De belanghebbenden hadden in dit project veel waardering voor de mogelijkheid om te participeren en invloed uit te oefenen tijdens het lopende planningsproces. Hun participatie werd bevorderd door de ecosysteemdiensten-aanpak.

De voortgang van het experiment werd bepaald door de voortgang van de lopende planvorming. Ook dit werd zeer gewaardeerd en ondersteunde de participatie van be-langhebbenden.

In dit pilotproject werden de ecosysteemdiensten ‘CO2-afvang’ en ‘nutriënten-retentie’ niet sterk gewaardeerd door de lokale belanghebbenden. De schaal van het gebied werd te klein geacht om hier een significante bijdrage van te ver-wachten. Dit betekent dat, voor organisaties die beleidsdoelstellingen willen reali-seren op dit gebied, de uitdaging zal zijn om manieren te vinden waarop aan deze doelstellingen kan worden voldaan door samenvoeging van vele ‚kleinschalige‘ resultaten.

Aanbod

Toepassing van de ecosysteemdiensten-benadering in uw regio:Wij kunnen regionale waterbeheerders die gebruik willen maken van, of experimente-ren met, de ecosysteemdienstenbenadering het volgende bieden.

Tools die een gestructureerde analyse on-dersteunen van de invloed van rivierherstel op ecosystemen (interviewmethode, stapsgewijze procesrichtlijnen, workshopmethoden, overzich-ten van ecosysteemdiensten etc.)

De opgedane ervaringen en geleerde lessen delen van dit experiment bij de Vecht en van andere nationale en internationale analyses van ecosysteemdiensten die we hebben uitgevoerd.

Het faciliteren van een zeer interactieve en participatieve aanpak van ‘leren in de praktijk’ voor implementatie van ecosysteemdiensten passende bij uw specifieke omstandigheden.

Participatie

· Individuele gesprekken

· Groepsworkshops

· Onderhandelingsworkshop

Analyse · Bedoelde en onbedoelde gevolgen van rivierherstel

· Kosten en baten

· Realiteitsanalyse · Omstandigheden waaronder kosten en baten optreden · Baathebbenden

Visualisatie

Voor succesvolle communicatie

Figuren

Mindmaps & tabellen

Kaarten

© Deltares

Contact

Financiers: Deze brochure is het resultaat van een pilotproject bij de Vecht (2011-2015). Dit studieproject is gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Duitse Bundesministeri-um für Umwelt, Naturschutz, Bau und Reaktorsicherheit in het kader van hun werkzaamheden binnen de Concention on the Protection and Use of Trans-boundary Watercourses and International Lakes (aangenomen 1992 in Helsinki; afgekort: Water Convention) en door het Nidersächsische Ministerium für Umwelt, Energie und Klimaschutz. © 2015

Interessen Im Fluss Dr. Ilke Borowski-Maaser

Interessen Im Fluss biedt facilite-ring en conflict-oplossing voor uw planningsprocessen en pro-jectontwikkeling.

bm@interessen-im-fluss.de+49/(0)511 / 84 91 23 91+49/(0)176 / 41 12 72 81

Interessen Im Fluss

Deltares Jos Brils en Suzanne van der Meulen

Deltares is een onafhankelijk insti-tuut voor toegepast onderzoek op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur.

jos.brils@deltares.nl+31/(0)6 / 20 89 01 99

webod.gbrDr. Uta Sauer

webod.gbr biedt advies over ren-dement, efficiëntie en economische waardering voor publieke diensten en ecosysteemdiensten

sauer@webod.de+49/(0)5123 / 23 92

Neem voor meer informatie contact op met:

Referenties:

Borowski-Maaser, I.; Sauer, U.; Cortekar, J.; van der Meulen, S. (2014): Final Report (DII.6 – V13) on Phase II of an ecosystem services project in the Vecht basin: Developing a proposal for a regional scheme on pay-ments for ecosystem services.

Dit rapport is beschikbaar op http://www.interessen-im-fluss.deen http://kennisonline.deltares.nl/

Projectcoördinator:Dr. Ilke Borowski-Maaser,Interessen Im Fluss, Hannover Design: Jürgen Frölich, grafikdesign, Berlin

webod.gbrBeratungsgesellschaft für Wirtschaftlichkeit, Effizienz und ökonomische Bewertung öffentlicher und ökosystemarer Dienstleistungen

Ministerie van Infrastructuur en Milieu