Ein deutscher Kunstsammler zu Beginn des 19. Jahrhunderts · 2015. 2. 23. · Die Deutsche...

41
EIN DEUTSCHER KUNSTSAMMLER ZU BEGINN DES 19. JAHRUNDERTS FRANZ ERWEIN VON SCHÖNBORN

Transcript of Ein deutscher Kunstsammler zu Beginn des 19. Jahrhunderts · 2015. 2. 23. · Die Deutsche...

  • EIN DEUTSCHER KUNSTSAMMLERZU BEGINN DES 19. JAHRUNDERTSFRANZ ERWEIN VON SCHÖNBORN

  • Die Deutsche Bibliothek – CIP-Einheitsaufnahme

    Bott, Katharina:Ein Kunstsammler zu Beginn des 19. Jahrhunderts : FranzErwein von Schönborn (1776 – 1840) / Katharina Bott. – Alfter :VDG, Verl. und Datenbank für Geisteswiss., 1993

    ISBN 3-929742-03-9

    © VDG • Verlag und Datenbank für Geisteswissenschaften • Alfter 1993Satz Zippy, Bonn

    Alle Rechte vorbehalten, die der Übersetzung, des Nachdrucks und auszugsweisen Abdruckssowie der fotomechanischen Wiedergabe dienen.

    ISBN 3-929742-03-9

    http://www.vdg-weimar.de

  • Katharina Bott

    Ein deutscher Kunstsammlerzu Beginn des 19. Jahrhunderts

    ———Franz Erwein von Schönborn (1776-1840)

    VDGVerlag und Datenbank für Geisteswissenschaften

    Alfter 1993

  • INHALT

    Katharina Bott: Ein deutscher Kunstsammler des 19. Jahrhunderts.Franz Erwein von Schönborn (1776-1840) ............................................................................ XXIErste Erwerbungen in Wien XXIII — Klassizismus und Gothique Retrouvé im Paris desbeginnenden 19. Jahrhunderts XXXI — Die Reise nach Italien XLI — Stationen am Comer-See XLII — Der Romaufenthalt XLVI — Der Bildhauer Thorvaldsen und sein Kreis L —Aufträge an die italienischen Künstler LVII — Reisen in die Niederlande und nach Belgien LIX— Die Sammlung Brentano in Amsterdam LXI — Die Sammlung niederländischer und flämi-scher Malerei LXIV — Die Münchner Künstler LXX — Die Münchner Landschafts -maler LXXII — Die Münchner Porträt-Maler LXXIV — Die Konstitutionssäule inGaibach LXXVI — Der Konstitutionssaal in Schloß Gaibach LXXVII — Der Park von SchloßGaibach LXXXI — Pflege von Tradition und Erbe LXXXI

    1817 März 3. WienQuittung von Joseph Abel ......................................................................................................................... 1

    1818 April 29. WienJoseph Abel an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen ........................................................................... 1

    1832 September 24. NymphenburgChr. Schmitz, Königliches Inspektionsamt der Porzellanmanufaktur Nymphenburg an FranzErwein von Schönborn in Wiesentheid ..................................................................................................... 1

    1832 Oktober 1. Schloß ReichartshausenFranz Erwein an das Königliche Inspektionsamt der Porzellanmanufaktur Nymphenburg ........................ 2

    1832 Dezember 23. MünchenPichlers sel. Erben an Franz Erwein ........................................................................................................... 2

    1823 Mai 31. RomUnbekannt über den Maler Filippo Agricola, Rom ................................................................................... 3

    1823 Mai 14. RomFranz Erwein an Antonio Aguatti .............................................................................................................. 3

    1837 September 1. MünchenMax Emanuel Ainmiller an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen........................................................ 4

    1837 September 9.(vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an Max Emanuel Ainmiller ................................................................................................. 4

    1837 September 17. MünchenMax Emanuel Ainmiller an Franz Erwein ................................................................................................. 4

    1837 Oktober 9. PommersfeldenFranz Erwein an Max Emanuel Ainmiller ................................................................................................. 5

    1825 Mai 15. (vermutlich Paris)Jean Baptiste Jacques Augustin an Franz Erwein ....................................................................................... 5

    1822/23 RomFranz Erwein an Giuseppe Baseggio .......................................................................................................... 5

    1821 Juni 15. Paris, rue del’Ecole de Medicine No 11Francesco Belloni an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen .................................................................. 6

    1822 Juli 11. (vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an Francesco Belloni ............................................................................................................ 7

    1822 August 17. ParisFrancesco Belloni an Franz Erwein............................................................................................................ 7

    1823 April 18. NeapelGaetano Belloti an Franz Erwein ............................................................................................................... 8

    1823 Mai 9. RomQuittung des Malers Nicolas-Didier Boguet für sein Gemälde „Landschaft bei Albano“ ........................... 8

    1823 Juni 11.(vermutlich Florenz)Vertrag mit Luigi Boninsegno über eine Pietra-dura-Arbeit „Nofretete“ .................................................... 8

    1822 Dezember 27. VenedigGiuseppe Borsato an Franz Erwein............................................................................................................ 9

  • VI Inhalt

    1823 Dezember 4. VenedigGiuseppe Borsato an Franz Erwein in Rom, Casa Torlonia ....................................................................... 9

    1832 Juli 24. MünchenAndreas Borum an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen..................................................................... 9

    1832 September 14. Schloß ReichartshausenFranz Erwein an Andreas Borum ............................................................................................................ 10

    1832 Oktober 10. MünchenAndreas Borum an Franz Erwein ............................................................................................................ 10

    1824 März 8. ParisFrançois Joseph Bosio an Franz Erwein................................................................................................... 10

    1824 April 10.Franz Erwein an François Joseph Bosio................................................................................................... 11

    1820 Juni 30. ParisCharles Marie Bouton an Franz Erwein .................................................................................................. 11

    1820 September 7. ParisQuittung für das Gemälde von Charles Bouton ...................................................................................... 11

    1820 September 15.ParisCharles Bouton an Franz Erwein ............................................................................................................ 11

    1837 August 3. AntwerpenFerdinandus de Braekelaer an Franz Erwein............................................................................................ 12

    1837 August 12. AntwerpenFerdinandus de Braekelaer an Franz Erwein............................................................................................ 12

    1837 August 28. Schloß ReichartshausenFranz Erwein an Ferdinandus de Braekelaer ............................................................................................ 12

    1837 September 9. AntwerpenFerdinandus de Braekelaer an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen .................................................. 12

    1837 Oktober 10. 1837 AntwerpenFerdinandus de Braekelaer an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen .................................................. 13

    1837 November 20. Schloß ReichartshausenFranz Erwein an Ferdinandus de Braekelaer ............................................................................................ 13

    1837 Dezember 9. AntwerpenFerdinandus de Braekelaer an Franz Erwein in Frankfurt ........................................................................ 13

    1837 Dezember 16. (vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an Ferdinandus de Braekelaer ............................................................................................ 13

    1844 Dezember 28. BrüsselPhilippe Jacques van Brée an Franz Erwein ............................................................................................. 14

    1821 Juli 12. ParisAbraham Louis Breguet an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen ...................................................... 14

    1822 Juli 10. (vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an Breguet ......................................................................................................................... 15

    1837 November 4. Brüssel, Rue Terarcken No. 6Charles Brias an Franz Erwein ................................................................................................................ 15

    1837 November 18. (Schloß Reichartshausen oder Frankfurt)Franz Erwein an Charles Brias ................................................................................................................ 15

    1823 Januar 1. RomGiuseppe Caputi an Franz Erwein .......................................................................................................... 15

    1817 März 5.WienQuittung von Pietro Mechetti über 50 Dukaten für ein Gemälde von Francesco Casanova .................... 16

    1836 Februar 7. (vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an die Porzellanmanufaktur Nymphenburg....................................................................... 16

    1816 September 2. MünchenEmpfangsbestätigung des Joseph Carl Cogels für Franz Erwein .............................................................. 17

    1826 Januar 4. MünchenPeter von Cornelius an Franz Erwein in Gaibach.................................................................................... 17

  • Inhalt VII

    1826 Januar 21. MünchenLudwig Schorn an Franz Erwein ............................................................................................................. 18

    1826 Februar 9. (vermutlich Gaibach)Franz Erwein an Peter von Cornelius ...................................................................................................... 19

    1829 März 30. MünchenPeter von Cornelius an Franz Erwein ...................................................................................................... 19

    1880 Juli 19.Franz Erwein an Peter von Cornelius ...................................................................................................... 20

    1817 März 30. StuttgartJohann Heinrich von Dannecker an Franz Erwein in Frankfurt .............................................................. 20

    1825 Oktober 5. StuttgartLudwig Schorn an Franz Erwein ............................................................................................................. 21

    1826 Februar 8. (vermutlich Gaibach)Franz Erwein an Dannecker .................................................................................................................... 21

    1818 Mai 12. BrüsselVertrag zwischen Franz Erwein und Jacques Louis David zum Gemälde „Telemach undEucharis“ ................................................................................................................................................. 22

    1818 Juli 11. GentJoseph Cogels vermutlich an Anton Endres ............................................................................................. 22

    1818 Oktober 28. BrüsselEndres bestätigt eine Notiz Davids .......................................................................................................... 23

    1819, August, MünchenAnton Endres an Jacques Louis David..................................................................................................... 24

    1823 Mai 9. RomLuigi Dies an Franz Erwein ..................................................................................................................... 25

    1821 August 30. MünchenGeorg von Dillis an Franz Erwein ........................................................................................................... 25

    1822 Januar 10.Franz Erwein an Georg von Dillis ........................................................................................................... 25

    1822 Januar 30. MünchenGeorg von Dillis an Franz Erwein ........................................................................................................... 26

    1822 Februar 26.Franz Erwein an Georg von Dillis ........................................................................................................... 26

    1813 Februar 3. MünchenQuittung von Johann Jakob Dorner ....................................................................................................... 27

    1834 Juni 28.Jacobus Josephus Eeckhout an Franz Erwein ........................................................................................... 27

    1835 Juni 29. Den HaagJakob Josephus Eeckhout an Franz Erwein.............................................................................................. 27

    1835 Juli 12. SchravenhagenJakob Josephus Eeckhout an Franz Erwein.............................................................................................. 28

    1835 Juli 14. (vermutlich Schloß Reichartshausen)Franz Erwein an Jakob Josephus Eeckhout.............................................................................................. 28

    1835 Juli 19. Im HaagJakob Josephus Eeckhout an Franz Erwein.............................................................................................. 28

    1835 September 6. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein in Reichartshausen .................................................................................. 29

    1836 Januar 17. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein ................................................................................................................ 30

    1838 März 12. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein in Frankfurt ............................................................................................ 32

    1838 April 25. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein ................................................................................................................ 32

  • VIII Inhalt

    1838 Mai 11.Franz Erwein an Jakob Felsing................................................................................................................ 33

    1838 Dezember 23. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein im Schönborner Hof in der Hasengasse Frankfurt .................................. 33

    1839 März 28. (vermutlich Schönborner Hof in Frankfurt)Franz Erwein an Jakob Felsing................................................................................................................ 34

    (wohl 1839) September 19. DarmstadtJakob Felsing an Franz Erwein................................................................................................................ 34

    1824 Januar 2. DresdenCaspar David Friedrich an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen....................................................... 34

    1815 Januar 16. BelvedereQuittung Heinrich Fügers für sein Gemälde „Verspottung des Heilands“............................................... 34

    1829 Februar 11. MünchenGail an Franz Erwein .............................................................................................................................. 35

    1830 März 27. MünchenWilhelm Gail an Franz Erwein ............................................................................................................... 35

    1830 März 28. MünchenFranz Erwein an Wilhelm Gail ............................................................................................................... 36

    1837 Juli 28. GentJoseph Geirnaert an Franz Erwein........................................................................................................... 36

    1840 April 8. FrankfurtFranz Erwein an Joseph Geirnaert in Gent ............................................................................................. 37

    1841 Juli 7.GentGeirnaert an Franz Erwein in Frankfurt .................................................................................................. 37

    (1812) Mai 29. (vermutlich Paris)François Gérard an Franz Erwein............................................................................................................ 37

    1822 November 30. MailandGiovanni Battista Gigola an Franz Erwein „chez Mons. Le Duc Torlonia à Rome“ ................................ 38

    1821 Januar 4. ParisAntoine Jean Gros an Franz Erwein ........................................................................................................ 39

    1821 April 21. ParisAntoine Gros an Franz Erwein ............................................................................................................... 39

    1832 Februar 7. MünchenJohann Gottfried Gutensohn an Franz Erwein in Schloß Reichartshausen.............................................. 40

    1832 April 10. WürzburgJohann Gottfried Gutensohn an Franz Erwein ....................................................................................... 40

    1832 Juni 30. WürzburgJohann Gottfried Gutensohn an Franz Erwein in Schloß Gaibach .......................................................... 41

    1835 Februar 23. WürzburgJohann Gottfried Gutensohn an Franz Erwein ....................................................................................... 41

    1835 März 12. (vermutlich Schloß Gaibach)Franz Erwein an Johann Gottfried Gutensohn ....................................................................................... 42

    1840 Januar 30. WürzburgJohann Gottfried Gutensohn an Franz Erwein ....................................................................................... 42

    1832 April 4. MünchenFranz Hanfstaengl an Franz Erwein ........................................................................................................ 43

    1832 September 27.Franz Erwein an Franz Hanfstaengl ........................................................................................................ 44

    1832 Dezember 19. MünchenFranz Hanfstaengl an Franz Erwein ........................................................................................................ 44

    1820 August 9. (Paris)Hortense Haudebourt-Lescot an Franz Erwein ....................................................................................... 45

    1820 September 16. ParisHortense Haudebourt-Lescot an Franz Erwein ....................................................................................... 45

  • Inhalt IX

    1822 Oktober 19. MailandFrancesco Hayez an Franz Erwein ........................................................................................................... 45

    1822 Dezember 28. MailandFrancesco Hayez an Franz Erwein ........................................................................................................... 46

    1822 November 30. MailandFrancesco Hayez an Franz Erwein ........................................................................................................... 46

    1832 April 10. München, Blumenstraße Nro . 690 IIKarl Heinzmann an Franz Erwein in Schloß Gaibach ............................................................................. 47

    1832 August 23. MünchenKarl Heinzmann an Franz Erwein ........................................................................................................... 47

    1832 November 25 (vermutlich Gaibach)Franz Erwein an Karl Heinzmann ........................................................................................................... 48

    1820 Mai 29. ParisLouis Hersent an Franz Erwein ............................................................................................................... 48

    1820 September 10. ParisLouis Hersent an Franz Erwein ............................................................................................................... 48

    1835 Januar 28. MünchenHeinrich Hess an Franz Erwein in Gaibach............................................................................................. 49

    1835 März 29. GaibachFranz Erwein an Heinrich Hess ............................................................................................................... 49

    1835 August 8. MünchenHeinrich Hess an Franz Erwein ............................................................................................................... 49

    1835 November 8. MünchenHeinrich Hess an Franz Erwein ............................................................................................................... 50

    1822 Mai 8. MünchenQuittung von Peter Hess ......................................................................................................................... 50

    1822 Mai 27. MünchenVertrags-Urkunde zwischen Franz Erwein und Peter Hess ...................................................................... 50

    1824 Januar 2. München Max Vorstadt Königsstr. No. 220 über 1 StiegePeter Hess an Kanzleirat Ernst in Wiesentheid ........................................................................................ 51

    1824 Februar 22. MünchenPeter Hess an Franz Erwein ..................................................................................................................... 51

    1824 Juni 1. (vermutlich Gaibach)Franz Erwein an Peter Hess ..................................................................................................................... 52

    1840 September 25. ReichartshausenFranz Erwein an Eduard von Heuss ........................................................................................................ 53

    1824, Oktober 19. ParisMarie Victoire Jaquotot an Franz Erwein ................................................................................................ 54

    1825 Juli 7.Marie Victoire Jaquotot an Franz Erwein ................................................................................................ 55

    1826 Februar 2. GaibachFranz Erwein an Marie Victoire Jaquotot ................................................................................................ 55

    1826 Oktober 2. Schloß ReichartshausenFranz Erwein an Marie Victoire Jaquotot ................................................................................................ 56

    1823 Mai 9. RomWilhelm Hopfgarten und Benjamin Jollage an Franz Erwein .................................................................. 56

    1831 Juli 18. MünchenErnst Kaiser an Franz Erwein .................................................................................................................. 57

    1834 September 22. MünchenErnst Kaiser an Franz Erwein .................................................................................................................. 57

    1834 September 29. MünchenErnst Kaiser an Franz Erwein .................................................................................................................. 57

    1835 Januar 17. PommersfeldenFranz Erwein an Ernst Kaiser .................................................................................................................. 58

  • X Inhalt

    1835 Januar 28. MünchenErnst Kaiser an Franz Erwein.................................................................................................................. 58

    1835 MünchenErnst Kaiser an Franz Erwein.................................................................................................................. 58

    1832 Dezember 12. KreuznachBrüder Kehr an Franz Erwein ................................................................................................................. 59

    1825 März 15. RomMatthias Kessels an Franz Erwein ........................................................................................................... 60

    1815 Januar 24. WienNotiz von Franz Erwein über Zeichnungen von Johann Adam Klein ..................................................... 61

    1815 Mai 1. NürnbergJohann Adam Klein an Franz Erwein in Aschaffenburg .......................................................................... 61

    1815 Mai 6.Franz Erwein an Johann Adam Klein...................................................................................................... 62

    1816 Mai 14. FrankfurtFranz Erwein an Johann Adam Klein in Nürnberg ................................................................................. 62

    1816 Juni 30. RegensburgJohann Adam Klein an Franz Erwein...................................................................................................... 63

    1821 Juni 8. RomJohann Adam Klein an Franz Erwein...................................................................................................... 63

    1823 Dezember 16. NürnbergJohann Adam Klein an Franz Erwein...................................................................................................... 64

    1820 Januar 20. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein in Wiesentheid .................................................................................... 64

    1820 September 12. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 65

    1820 November 12. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 66

    1821 April 2. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein in Gaibach........................................................................................... 67

    1821 April (nach dem 2.) GaibachFranz Erwein an Leo von Klenze............................................................................................................. 67

    1822 August 8. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 68

    1822 August 30 (vermutlich Gaibach)Franz Erwein an Leo von Klenze............................................................................................................. 68

    1823 Januar 29. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 69

    1823 Mai 18. (vermutlich München)Leo von Klenze an Franz Erwein in Florenz „alla Locanda di Schneider“ ................................................ 69

    1823 Oktober 16. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein in Gaibach........................................................................................... 70

    1825 Oktober 3. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein in Gaibach........................................................................................... 70

    1825 Dezember 5. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 71

    1831 September 26. MünchenLeo von Klenze an Franz Erwein............................................................................................................. 72

    1812 Mai 3. MünchenWilhelm von Kobell an Franz Erwein in München ................................................................................. 72

    1813 Februar 16. MünchenWilhelm von Kobell an Franz Erwein ..................................................................................................... 73

    1832 März 28. MünchenWilhelm von Kobell an Franz Erwein ..................................................................................................... 73

  • Inhalt XI

    1815 Januar 24. WienNotiz von Franz Erwein über die Bestellung von zwei Gemälden bei Joseph Anton Koch ....................... 73

    1815 Mai 16. WienJoseph Koch an Franz Erwein ................................................................................................................. 73

    1815 Juni 8.Franz Erwein an Joseph Koch ................................................................................................................. 75

    1815 Oktober 3. WienJoseph Koch an Franz Erwein ................................................................................................................. 75

    1816 Januar 16. RomJoseph Koch an Franz Erwein ................................................................................................................. 77

    1816 Mai 23. RomJoseph Koch an Franz Erwein in Aschaffenburg ...................................................................................... 78

    1816 August 29. RomQuittung des Joseph Koch ...................................................................................................................... 79

    1836 Oktober 31. CleveBarend Cornelius Koekkoek an Franz Erwein in Reichartshausen ........................................................... 80

    1836 Dezember 19.Franz Erwein an Barend Cornelius Koekkoek ......................................................................................... 80

    1837 Januar 2.Franz Erwein an Barend Cornelius Koekkoek ......................................................................................... 80

    1822 Juni 27. Dordrecht Nieu StraatLeendert de Koningh an Franz Erwein .................................................................................................... 80

    1821 November 20. KarlsruheKarl Kuntz an Franz Erwein.................................................................................................................... 81

    1821 Dezember 15.Franz Erwein an Karl Kuntz .................................................................................................................... 81

    1818 März 23. MünchenJohann Peter von Langer an Franz Erwein............................................................................................... 81

    1817 November 6. MünchenRobert Langer an Franz Erwein ............................................................................................................... 82

    1818 Februar 28. MünchenRobert Langer an Franz Erwein in Brüssel ............................................................................................... 82

    1833 Juni 17. FrankfurtEduard von Launitz an Franz Erwein in Gaibach .................................................................................... 83

    1833 September 22.Franz Erwein an Eduard von Launitz ...................................................................................................... 84

    1823 Juli 12. RomJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 85

    1824 Februar 17. ParisFranz Erwein an Johannes Leeb............................................................................................................... 86

    1825 Februar 8. RomJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 86

    1825 März 19. RomJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 87

    1825 Juni 11. RomJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 87

    1826 Oktober 16. RomJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 87

    1827 Januar 18. MünchenQuittung des Johannes Leeb ................................................................................................................... 88

    1827 Mai 16. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 88

    1827 Juli 6. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein............................................................................................................... 89

  • XII Inhalt

    1828 September 11. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 89

    1829 September 26. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 90

    1830 April 7. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 90

    1831 September 28. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 91

    1832 Juni 5. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein in Wiesentheid und Gaibach................................................................. 92

    1832 Oktober 8. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein in München .......................................................................................... 92

    1834 Dezember 29. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 92

    1835 Januar 30. PommersfeldenFranz Erwein an Johannes Leeb in München .......................................................................................... 93

    1835 März 12. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 94

    1837 Januar 18. MünchenJohannes Leeb an Franz Erwein .............................................................................................................. 94

    1821 September 10.ParisGuillaume Lethière an Franz Erwein....................................................................................................... 95

    1821 Oktober 16.Franz Erwein an Guillaume Lethière ....................................................................................................... 95

    1821 Oktober 28. ParisGuillaume Lethière an Franz Erwein....................................................................................................... 96

    1815 Mai 13. WienCarl Leybold an Franz Erwein ................................................................................................................ 96

    1837 Dezember 9. DarmstadtAugust Lucas an Franz Erwein ................................................................................................................ 97

    1838 Mai 10.Franz Erwein an August Lucas ................................................................................................................ 97

    1838 Mai 17. DarmstadtAugust Lucas an Franz Erwein ................................................................................................................ 97

    1839 Oktober 22. DarmstadtAugust Lucas an Franz Erwein in Reichartshausen.................................................................................. 98

    1839 Dezember 2. DarmstadtAugust Lucas an Franz Erwein ................................................................................................................ 98

    1840 Januar 28. DarmstadtAugust Lucas an Franz Erwein ................................................................................................................ 99

    1840 Februar 29.Franz Erwein an August Lucas ................................................................................................................ 99

    1817 Juli 6. FrankfurtQuittung des Malers Alexander Macco ................................................................................................... 99

    1821 September 24. DordrechtAdriaan Meulemans an Franz Erwein ................................................................................................... 100

    1821 Dezember 24.Franz Erwein an Adriaan Meulemans ................................................................................................... 100

    1820 April 16. ParisVertrag zwischen Charles Meynier und Franz Erwein ........................................................................... 100

    1823 April 1. ParisCharles Meynier an Franz Erwein ......................................................................................................... 101

    1823 August 1. ParisCharles Meynier an Franz Erwein ......................................................................................................... 101

  • Inhalt XIII

    1824 Januar 12. ParisQuittung Meyniers ............................................................................................................................... 101

    (1812) April 19. WienJohann Philipp Graf von Stadion an Franz Erwein................................................................................ 101

    1812 Juli 9. WienJohann Philipp Graf von Stadion an Franz Erwein................................................................................ 102

    1835 April 3. DarmstadtGeorg Moller an Franz Erwein .............................................................................................................. 103

    1835 Mai 31. DarmstadtGeorg Moller an Franz Erwein .............................................................................................................. 103

    1836 Dezember 9. BrüsselFrançois Joseph Navez an Franz Erwein in Frankfurt ............................................................................ 104

    1837 Januar 11. BrüsselFrançois Joseph Navez an Franz Erwein ................................................................................................ 105

    1837 Februar 9. BrüsselFrançois Joseph Navez an Franz Erwein ................................................................................................ 105

    1837 Februar 11. FrankfurtFranz Erwein an François Joseph Navez ................................................................................................ 105

    1832 August 26. MünchenEugen Neureuther an Franz Erwein ...................................................................................................... 106

    1832 November 27.Franz Erwein an Eugen Neureuther ...................................................................................................... 106

    1833 August 2. MünchenEugen Neureuther an Franz Erwein ...................................................................................................... 107

    1835 August 12. MünchenEugen Neureuther an Franz Erwein ...................................................................................................... 107

    1826 Mai 21. MünchenEugen Neureuther an Franz Erwein ...................................................................................................... 107

    1836 Dezember 2. MünchenCeßion des Eugen Neureuther an Hofrat G. Dessauer .......................................................................... 108

    1820 Juni 17. Sèvres Maison GuérinGeorg Jacob Johan van Os an Franz Erwein in Mainz ........................................................................... 108

    1820 Juli 7. Sèvres, Maison GuérinG.J.J. van Os an Franz Erwein .............................................................................................................. 109

    1820 August 3. SèvresG.J.J. van Os an Franz Erwein .............................................................................................................. 109

    1820 Oktober 7. SèvresG.J.J. van Os an Franz Erwein .............................................................................................................. 109

    1835 Januar 12. HaagPieter Gerardus van Os an Franz Erwein in Gaibach ............................................................................. 110

    1835 April 4. (Gaibach)Franz Erwein an P.G. van Os ................................................................................................................ 110

    1835 April 20. HaagP.G. van Os an Franz Erwein ................................................................................................................ 110

    1835 Juni 19. HaagP.G.van Os an Franz Erwein ................................................................................................................. 111

    1835 Juni 24. ReichartshausenFranz Erwein an P.G.van Os ................................................................................................................. 111

    1817 Dezember 12. RomFriedrich Overbeck an Franz Erwein ..................................................................................................... 111

    1823 Januar 14. RomFriedrich Overbeck an Franz Erwein ..................................................................................................... 112

    1826 August 25. RomFriedrich Overbeck an Franz Erwein ..................................................................................................... 112

  • XIV Inhalt

    1857 März 14. MünchenKönig Ludwig I. an Clemens Graf von Schönborn ............................................................................... 113

    1857 März 19. MünchenKönig Ludwig I. an Clemens ................................................................................................................ 113

    1814 Juli 1. GentJoseph Paelinck an Franz Erwein .......................................................................................................... 113

    1822 Oktober 21. MailandVertrag des Pelagio Palagi mit Franz Erwein ......................................................................................... 113

    1822 Oktober 22.MailandPelagio Palagi an Franz Erwein ............................................................................................................. 114

    1822 Dezember 10. MailandPelagio Palagi an Franz Erwein ............................................................................................................. 114

    1826 Oktober 9. MailandPelagio Palagi an Franz Erwein in Reichartshausen ............................................................................... 114

    1820 April 18. ParisEmpfangsbestätigung des Malers François Edouard Picot ..................................................................... 115

    1820 Juni 24. ParisFrançois Picot an Franz Erwein............................................................................................................. 115

    1820 August 28. ParisEmpfangsbestätigung des Vaters von François Picot ............................................................................. 115

    1820 August 30. ParisFrançois Picot an Franz Erwein............................................................................................................. 115

    1821 Dezember 17. ParisFrançois Picot an Franz Erwein in Reichartshausen .............................................................................. 115

    1822 Januar 21.Franz Erwein an François Picot ............................................................................................................. 116

    1822 März 22. ParisFrançois Picot an Franz Erwein in Reichartshausen .............................................................................. 116

    1822 Juni 2.Franz Erwein an François Picot ............................................................................................................. 116

    1822 August 19. ParisFrançois Picot an Franz Erwein............................................................................................................. 117

    1824 November 16. ParisFrançois Picot an Franz Erwein............................................................................................................. 117

    1825 Oktober 14. ParisFrançois Picot an Franz Erwein............................................................................................................. 117

    1824 April 29. NeapelAnton Sminck van Pitloo an Franz Erwein ........................................................................................... 117

    1826 März 30. NeapelAnton Sminck van Pitloo an Franz Erwein ........................................................................................... 118

    1816 September 16. FrankfurtChristian Erdmann Gottlieb Prestel an Franz Erwein ........................................................................... 118

    1812 Mai 29.Pierre Paul Prud’hon an François Gérard .............................................................................................. 120

    1832 verm. vor dem 25.11. MünchenSimon Quaglio an Franz Erwein ........................................................................................................... 120

    1832 November 25.Franz Erwein an Simon Quaglio ........................................................................................................... 120

    1817 August 10. RomJosef Rebell an Franz Erwein in Frankfurt ............................................................................................. 121

    1818 Februar 5. RomJosef Rebell an Franz Erwein in Frankfurt ............................................................................................. 121

    1820 April 6. ParisJean Baptiste Regnault an Franz Erwein in Paris ................................................................................... 122

  • Inhalt XV

    1838 Januar 17. NürnbergAlbert Reindel an Franz Erwein............................................................................................................. 122

    1838 März 9.Franz Erwein an Albert Reindel ............................................................................................................. 123

    1838 November 9. NürnbergAlbert Reindel an Franz Erwein............................................................................................................. 124

    1817 März 28. RomChristian Reinhart an Franz Erwein ...................................................................................................... 124

    1817 Juli 19. RomChristian Reinhart an Franz Erwein in Frankfurt .................................................................................. 125

    1830 März 11. MünchenGeorg von Dillis an Franz Erwein ......................................................................................................... 125

    1830 März 13. MünchenFranz Erwein an Georg von Dillis ......................................................................................................... 125

    1830 März 13. MünchenFranz Erwein an Christian Reinhart ...................................................................................................... 126

    1830 Mai 24. RomChristian Reinhart an Franz Erwein ...................................................................................................... 126

    1820 Juni 28. LyonVertrag zwischen Fleury François Richard und Franz Erwein ................................................................ 127

    1821 April 6. LyonFleury Richard an Franz Erwein ............................................................................................................ 127

    1821 November 28. LyonFleury Richard an Franz Erwein ............................................................................................................ 127

    1821 Dezember 8.Franz Erwein an Fleury Richard ............................................................................................................ 127

    1821 März 15. BerlinGottfried Schadow an Franz Erwein...................................................................................................... 128

    1821 März 28. BerlinGottfried Schadow an Franz Erwein in Reichartshausen ....................................................................... 128

    1821 Mai 12. BerlinGottfried Schadow an Franz Erwein...................................................................................................... 129

    1820 September 29. BerlinGottfried Schadow an Franz Erwein...................................................................................................... 130

    1822 Januar 8.Franz Erwein an Gottfried Schadow...................................................................................................... 130

    1822 Dezember 12. BerlinGottfried Schadow an Franz Erwein...................................................................................................... 131

    1821 April 20. RomRudolph Schadow an Franz Erwein....................................................................................................... 131

    1822 März 14. RomJakob Bartholdy an Martin von Wagner ............................................................................................... 132

    1822 März 16. RomMartin von Wagner an Leo von Klenze ................................................................................................. 132

    1822 April 20. MünchenFranz Erwein an Martin von Wagner .................................................................................................... 133

    1822 Juli 6. RomMartin von Wagner an Franz Erwein .................................................................................................... 133

    1824 September 14. HamburgDe Chapeaurouge an Franz Erwein in Mainz ........................................................................................ 134

    1824 September 25.Franz Erwein an De Chapeaurouge ....................................................................................................... 134

    1824 Oktober 8. HamburgDe Chapeaurouge an Franz Erwein in Gaibach ..................................................................................... 135

  • XVI Inhalt

    1824 November 14.Franz Erwein an De Chapeaurouge....................................................................................................... 135

    1825 November 27. ReichartshausenFranz Erwein an Hämmelmann ............................................................................................................ 135

    1834 Oktober 22. Den HaagAndreas Schelfhout an Franz Erwein in Reichartshausen ...................................................................... 136

    1823 Mai 24. RomJean Victor Schnetz an Franz Erwein .................................................................................................... 136

    1832 Dezember 12. MünchenJulius Schnorr von Carolsfeld an Franz Erwein ..................................................................................... 137

    1812 März 31. MünchenQuittung von Lorenz Adolf Schönberger .............................................................................................. 138

    1820 November 3. StuttgartLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 138

    1822 Juli 6. StuttgartLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 138

    1822 Juli 15. ReichartshausenFranz Erwein an Ludwig Schorn ........................................................................................................... 139

    1822 Juli 21. StuttgartLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 139

    1822 August 12.Franz Erwein an Ludwig Schorn ........................................................................................................... 140

    1822 August 21. StuttgartLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 140

    1823 September 24. CastellLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 141

    1826 Februar 10. (wahrscheinlich Gaibach)Franz Erwein an Ludwig Schorn ........................................................................................................... 141

    1821 Februar 25. DordrechtJohannes Christianus Schotel an Franz Erwein in Reichartshausen ....................................................... 142

    1821 Juni 2.Franz Erwein an J.C. Schotel ................................................................................................................ 143

    1821 September 1. DordrechtEmpfangsbestätigung des J.C. Schotel ................................................................................................... 143

    1826 August 5. MünchenLudwig Schwanthaler an Franz Erwein ................................................................................................. 143

    1826 Juli 29. MünchenBescheinigung des Leo von Klenze für Schwanthaler ............................................................................. 144

    1826 Juli 28. MünchenBescheinigung des Peter von Cornelius für Schwanthaler ..................................................................... 144

    1829 Juni 18. MünchenLudwig Schwanthaler an Franz Erwein ................................................................................................. 144

    ohne Datum (1829 Juni)Ludwig Schwanthaler an Franz Erwein ................................................................................................. 144

    1831 März 22. BodenwöhrBürgermeister Streber an Franz Erwein ................................................................................................. 145

    1832 Februar 2. MünchenLudwig Schwanthaler an Franz Erwein ................................................................................................. 145

    1832 Mai 8. MünchenLudwig Schwanthaler an Franz Erwein in Gaibach ............................................................................... 146

    (Ohne Datum und Ort)Franz Erwein an Ludwig Schwanthaler ................................................................................................. 146

    1832 Dezember 8. MünchenKlara Schwanthaler an Franz Erwein..................................................................................................... 146

  • Inhalt XVII

    1821 November 2. DresdenCrescent Seydelmann an Franz Erwein.................................................................................................. 147

    1821 Dezember 15.Franz Erwein an Crescent Seydelmann.................................................................................................. 147

    1821 September 14. DordrechtGillis Smak Gregor an Franz Erwein in Reichartshausen ....................................................................... 147

    1821 Oktober 16.Franz Erwein an Gillis Smak Gregor ..................................................................................................... 148

    1822 Oktober 16.DordrechtGillis Smak Gregor an Franz Erwein ..................................................................................................... 148

    1830 Mai 10.MünchenAlois Stadler an Franz Erwein ............................................................................................................... 148

    1831 Juni 14. MünchenQuittung des Malers Alois Stadler ......................................................................................................... 149

    (vermutlich Ende 1814, Wien)Gottlob Friedrich Steinkopf an Franz Erwein ....................................................................................... 149

    1815 Januar 13.Franz Erwein an Gottlob Friedrich Steinkopf ....................................................................................... 150

    (1816, vermutlich vor Oktober, Wien)Gottlob Friedrich Steinkopf an Franz Erwein ....................................................................................... 150

    1816 Oktober 3. WienGottlob Friedrich Steinkopf an Franz Erwein ....................................................................................... 151

    (vermutlich 1817, Ende August, Wien)Joseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 151

    (vermutlich 1817) Dezember 16. WienJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 151

    1818 Januar 29. WienJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 152

    1819 Juli 11.WienJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 152

    1820 Dezember 6. MünchenJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 153

    1830 März 27. MünchenJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 153

    1830 März 28. MünchenFranz Erwein an Joseph Stieler .............................................................................................................. 153

    1830 April 2. MünchenJoseph Stieler an Franz Erwein .............................................................................................................. 154

    1830 Mai 20.Franz Erwein an Ludwig Schorn ........................................................................................................... 154

    1830 Mai 31. MünchenLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 154

    vor dem 24.9.1828 (vermutlich München)Johann Baptist Stiglmaier an Franz Erwein ........................................................................................... 155

    1828 September 24. MünchenJohann Baptist Stiglmaier an Franz Erwein ........................................................................................... 155

    Oktober/November 1829 (vermutlich München)Johann Baptist Stiglmaier an Franz Erwein ........................................................................................... 156

    1832 Januar 2. MünchenJohann Baptist Stiglmaier an Franz Erwein ........................................................................................... 156

    1823 Januar 25. RomBertel Thorvaldsen an Franz Erwein ..................................................................................................... 157

    1825 Mai 3. MünchenErwerbung von vier Basreliefs von Thorvaldsen aus dem Nachlaß Eugène de Beauharnais .................... 158

  • XVIII Inhalt

    1830 Februar 20. GaibachFranz Erwein an Ludwig Schorn ........................................................................................................... 159

    1830 Februar 28. MünchenLudwig Schorn an Franz Erwein ........................................................................................................... 159

    1832 Oktober 24. RomLuigi Bienaimée an Franz Erwein ......................................................................................................... 160

    (vermutlich 1834, Reichartshausen)Franz Erwein an Eduard Schmidt von der Launitz ................................................................................ 160

    Beilage zu 346Franz Erwein an Bertel Thorvaldsen ..................................................................................................... 161

    1835 Januar 29. RomLuigi Bienaimée an Franz Erwein in Gaibach ....................................................................................... 161

    1839 Dezember 28. FrankfurtPhilipp Nicolaus Schmid an Rentamtmann Kilp in Heusenstamm ....................................................... 161

    (vor dem 3. April 1820, Paris)Jean François Vandael an Franz Erwein ................................................................................................ 162

    1820 April 3. ParisJean François Vandael an Franz Erwein ................................................................................................ 162

    1817 März 6. WienJ.F. Bauch an Franz Erwein .................................................................................................................. 162

    1843 November 1. FrankfurtSalomon Verveer an Graf von Schönborn ............................................................................................. 163

    1826 März 6. StuttgartEberhard Wächter an Franz Erwein ...................................................................................................... 163

    1823 Mai 24. RomMartin von Wagner an Franz Erwein nach Florenz ............................................................................... 164

    1823 Juni 4. RomMartin von Wagner an Franz Erwein nach Florenz ............................................................................... 165

    1823 Juni 7. RomMartin von Wagner an Franz Erwein nach Florenz ............................................................................... 166

    1823 Juli 23. RomMartin von Wagner an Franz Erwein in Gaibach ................................................................................. 167

    1823 September 13. RomMartin von Wagner an Franz Erwein in Gaibach ................................................................................. 168

    1823 Dezember 20. RomMartin von Wagner an Franz Erwein in Wiesentheid ........................................................................... 170

    1824 Februar 17. ParisFranz Erwein an Martin von Wagner.................................................................................................... 170

    1824 Mai 20. RomMartin von Wagner an Franz Erwein.................................................................................................... 172

    1824 Oktober 25. RomMartin von Wagner an Franz Erwein.................................................................................................... 173

    1825 April 28. RomMartin von Wagner an Franz Erwein in München ............................................................................... 175

    1825 Juli 30. RomMartin von Wagner an Franz Erwein in München ............................................................................... 176

    1817 März 25. HeidelbergChristian Adam Fries an Franz Erwein in Frankfurt ............................................................................. 176

    1818 Juni, LondonJ. W. Burnett an Franz Erwein ............................................................................................................. 177

    1820 Juni 5. London-KensingtonDavid Wilkie an Franz Erwein.............................................................................................................. 177

    1820 Dezember 11. London-KensingtonDavid Wilkie an Franz Erwein.............................................................................................................. 178

  • Inhalt XIX

    1821 Juni 24. London-KensingtonDavid Wilkie an Franz Erwein .............................................................................................................. 178

    1821 Dezember 10. London-KensigntonDavid Wilkie an Franz Erwein .............................................................................................................. 179

    1822 Januar 13.Franz Erwein an David Wilkie .............................................................................................................. 179

    1822 März 4. LondonDavid Wilkie an Franz Erwein .............................................................................................................. 180

    1828 April 7. NürnbergBürgermeister Wunderer an Franz Erwein............................................................................................. 180

    1832 November 27. WiesbadenWilhelm oder Eduard Zais an Franz Erwein ......................................................................................... 181

    1. Korrespondenz mit Ludwig I. von Bayern1827 September 5. Bad BrückenauLudwig I. an Franz Erwein .................................................................................................................... 1831830 Januar 8. MünchenLudwig I. an Franz Erwein in Gaibach ................................................................................................... 1831830 Januar 16.Franz Erwein an Ludwig I. .................................................................................................................... 1841831 Juli 12. MünchenLudwig I. an Franz Erwein .................................................................................................................... 1841831Franz Erwein an Ludwig........................................................................................................................ 1841833 Mai 11. ........................................................................................................................................ 1851834 August 5. MünchenG. von Kraemer an Franz Erwein .......................................................................................................... 185

    2. Notizen von Anton Endres zu zeitgenössischen Künstlern25. Februar 1817 Besuch bei Maler Abel zu Wien................................................................................. 185Mein Besuch der Appartements des Königs und der Königin von Baiern .............................................. 186In den Gesellschafts Appartements der Königin .................................................................................... 188Der Sallon der Marmorstatuen.............................................................................................................. 188Im Königl. Schlosse zu NymphenburgIm Schreibzimmer des Königs ............................................................................................................... 190In einem anderen Saale ......................................................................................................................... 190Im Boudoir der Königin ....................................................................................................................... 190Besuch beim Maler Wilhelm Kobell in München ................................................................................. 191Bei Herrn Adam ................................................................................................................................... 191Besuch der Sammlung Carl von Rechberg in München 1819 ............................................................... 192

    3. Reisenotizen des Anton Endres zu dem Gemälde von David1818 Belgien ......................................................................................................................................... 1921818 Juli 18. Brüssel ............................................................................................................................. 1931818 Juli 11. Brüssel ............................................................................................................................. 1941818 Juli 24. Brüssel ............................................................................................................................. 1951818 August 4. Brüssel ......................................................................................................................... 1951818 Juli 15. Brüssel ............................................................................................................................. 197

    4. Erwerbungen und Vorhaben des Grafena) Notiz von Endres ............................................................................................................................. 198b) (vermutl. 1822) April 17. Mannheim .............................................................................................. 198c) (vermutlich um 1835) ..................................................................................................................... 201

  • XX Inhalt

    d) Bildervorwürfe Franz Erweins ......................................................................................................... 202e) Bildniße für Pommersfelden, welche noch zu fertigen sind ............................................................. 202

    5. Materialien zu den Feierlichkeiten anlässlich der Errichtung der Konstitutionssäulea) 1821 im April, München ................................................................................................................ 203b) 1821 Mai 26. Gaibach .................................................................................................................... 205c) Anrede des k. bair. Reg. Direktor von Mieg bei der Grundsteinlegung der

    Konstitutionssäule. .......................................................................................................................... 206d) 1821 Mai 27. Gaibach .................................................................................................................... 207e) 1821 Juni 3. Franz Erwein an seinen älteren Bruder Franz- Philipp von Schönborn-Buch-

    heim in Schloß Schönborn, Göllersdorf .......................................................................................... 209f) 1828 August 22. Gaibach................................................................................................................ 210g) 1828 September 30. Kirchahorn ..................................................................................................... 210h) 1828 November 8. München .......................................................................................................... 211i) 1832 Mai 27. .................................................................................................................................. 211j) 1832 Juni 8. .................................................................................................................................... 212

    6. Eigenhändiges Verzeichnis der Kupferstiche in der Sammlung............................................... 215

    7. Rekonstruktion der Kunstsammlung von Franz Erwein von Schönborn ................................ 223

    Abbildungen ............................................................................................................................................. 235

    Register ..................................................................................................................................................... 311

  • Register

    Zu den häufig benutzten Nachschlagewerken, die in den Anmerkungen erscheinen, gehören– Boetticher, Friedrich von „Malerwerke des neunzehnten Jahrhunderts“ Dresden 1891-1901– Fischer, Hanns „Der Gräfl. Schönborn-Wiesentheidsche Bilderbesitz“ o.O. 1923– Frimmel, Theodor von „Verzeichnis der Gemälde in Gräflich Schönborn- Wiesentheid‘schem Besitze“

    Pommersfelden 1894– Noack, Friedrich „Das Deutschtum in Rom“ Stuttgart 1927

    Personen

    Abel XXVI, 186Abel, Joseph XXVI, XXVIII, XXXI, 1, 125, 186, 223Abert, Josef Friedrich LXXXV, 135Abraham, F.H. 221Achenbach, Andreas LXIXAchill XXI, LIX, 8, 168, 174-175, 195, 215, 229, 283Adam 201Adam, Albrecht LXXI-LXXII, LXXVI, 187, 191, 223Adelheid 202Adler, Christian LXXXIII, 1-2, 16, 123, 223, 239Adonis 95Aeschilos=AischylosÄsculap XXXIX, 95-96, 160, 180, 229Agamemnon 195Agar 219Agguatti=AguattiAgitulf 202Agricola, C. 219Agricola, Filippo LVIII, 3. 167, 169, 198, 223Agricola, Luigi LVIIIAguatti, Antonio LVIII, 3, 166-167, 169-174, 223, 227,

    240Ainmiller, Max Emanuel LXXI, LXXXIII, 4-5, 223Aischylos LXXVIII, 214Albani, Fr. 217Albarez=AlvarezAlbert 201Albrecht, Herzog von Bayern 183Alexander, Kaiser von Rußland 108Alfieri, Vittorio 216Alfred 220Alkibiades XXIXAlkinous 205Allegri, Antonio=Correggio

    Altdorfer, A. 122, 123Alvarez, José d‘ LVI, LXXXVII, 60-61, 168-173, 175-176,

    198, 223Amor XXVI, XXXV-XXXVI, XXXVIII, LI-LII, LIV-LV,

    LVIII, LXXIX, 85-87, 90, 100, 122, 157-159, 161,167, 169-171, 173, 175-176, 186, 189, 194, 196, 198,215-217, 224, 229-230, 232-233, 277, 288, 301, 307

    Ampach XLVIIAmphitrite 174Amsler 218Amüller 168Anacreon=AnakreonAnakreon LI-LII, LXXIX, 158-159, 161, 171, 175, 198,

    224, 232, 301Ananias 220Anderloni, Pietro 217-218Andouin, Pierre 216André, F. 104Angoulëme, Duchesse d‘ 6Anjou, Herzog von 216Anna, Hl. 216Antigone XXVI, 185Antiope 216, 222Aphrodite XXXVIIIApoll XXXIX, LI, 95, 158-161, 198, 217, 221, 233Appiani, Andrea 217Aquati=AguattiArcher Shee, Martin 221Arenberg, Paul von XLAretin, Johann Adam von 26Ariadne XXXIV, 39-40, 226Aristophanes 214Arman de Caillavet, A. XXXVIArtaria XXIV, LXVI, 198, 217

  • 312 Register

    Artaria und Fontaine LXVArtaria, Dominik M. XXIX, LXI, LXV, 82, 218Artaria, Ferd. LXXXVIArtaria, Johann Marius LXVAsbeck, von 209Ashburton, Lord LVII, 168Atala 215Athene LII, LIX, 166Aubrun, Marie- Madeleine 8Aubry le Comte, Hyacinthe XXXIX, 96, 221Augustin, Jean Baptiste Jacques 5, 223Augustini 199Augustus 6Aurora 31, 215, 217Autharit 202Azarra, José d‘ 130Bacchant/in LVII, 97-99, 172-173, 189, 225, 229, 280Bacchus XXXIV, LI, LIII-LIV, LVI, LXXXI, LXXXV, 39-

    40, 60, 64-65, 67, 72, 131-136, 144-145, 157-158,164-165, 167-169, 171, 174-176, 198, 226, 228, 231-232, 267

    Backhuisen 186Backhuizen=BackhuisenBailey, C.J. 177Bairati, E. 46Baisch, O.124Bamberg, Konsul 30Bandel, Ernst LXXX, 90Bandera Gregori, L. 114Bandinetti 16Banks 218Barbiers, P. 200Barkhaus, von XXXI, 75Barsali, Isa B. 159Bartholdy, Jakob Salomo LIII, 131-134, 164Bartolomeo, Fra 217Bartolozzi, Francesco 217Bartsch, Adam von XXVI, 102, 218Baseggio, Giuseppe 5, 165, 167, 169-170, 172-174, 223Bass, R.W. 221Bast, L.de XXXVII, 197, 240Bathseba 31Battoni, Pompeo Girolamo LXXXV, 218, 223Bauch, J.F. XXXVII, 162Baudewyns 193Baudissin, Wolf Heinrich 63Baumann, M. LXXV, 223Bauer, Antonius 199Bauer, Nicolaus LXI, LXIII, 199, 223Baur=BauerBavaria=BayernBayern, Prinzessinnen von 188, 190, 222Beauharnais, Joséphine de XXXI-XXXII, XXXVII, 7Beauvarlait, Jaques Firmin 216Begas, Karl LII, 222Behr, Wilhelm 212, 214-215Bellier-Auvray XLI

    Bellini 164-165Belloni, Francesco XXXVIII, LVIII, 6-7, 223Belloni, Francois = Belloni FrancesoBelloti, Gaetano 8, 112, 165-166Bellotti=BellotiBelluci, Antonio 31Bendemann, Eduard 202Bendixen, S. 221Benedetti, Tommaso 217-219Benedict, Lieselotte 81Benedikt, Hl. XXX, 73-75, 77-78, 228, 274Benkert, Felix LXXVII, 7, 10, 15, 21, 36, 50, 52, 94, 106,

    111-112, 167-168, 170, 173-174Benvenuti=BenvenutoBenvenuto, Pietro 119, 217Berghem, Nicolaus 220Beringer 209Berini, Antonio XLII, XLVI, 223Berkheyden 201Berna 128Bernadotte XXXIIBernus LBerré, Jean Baptiste XXXVII, LXXXVI, 224, 240Bertholdi=BartholdiBertolotti, Davide XLVBervic=BerwicBerwic, Charles Clement 215Berwick, von 95-96Bethmann, Simon Moritz 77-79Betry, A. 45Bettelini, Pietro 216-217Bettves 214Beyer, August von 57Bienaimée, Luigi LI-LII, LVI, 8, 83, 160-161, 223Biron-Sagan, Katharina Wilhelmine von XXXI, 74-75, 79Bisi, Giuseppe XLV, 46-47Bles, Henrich von=Bless, Herri met deBless, Herri met de 222Bocholtz Meschede=WestphalenBodmer 221Boeckhorst, Jan 44Boerhaave, Hermann 85, 166Börner XLVII, 124Boetticher, Friedrich von L, LXIX, LXXXVI-LXXXVII,

    12, 27, 29, 97, 104, 110, 120, 124, 142, 163Boguet, Nicolas-Didier XLI, 8, 198, 224Boineburg, Johann Christian von 53Boisserée, Brüder 79Boisserée, Sulpiz XXIII-XXIV, XXXI, XLII, LXXXIII-

    LXXXVIII, 1, 5, 18, 27, 34, 37, 54, 59, 63, 72-73, 79,113, 121, 125, 131, 138, 141, 149, 151, 177, 181,228-230

    Boleyn, Anne 54-55Bonifacius=BonifatiusBonifatius, Hl. XXX, 73-78, 201-202, 228Bonifaz=BonifatiusBoninsegno, Luigi 8-9, 224

  • Register 313

    Bonjour 101Bonora, Lanfranco 114Borsato, Giuseppe XLVI, 9, 224Borum, Andreas LXXXII, 9-10, 59-60, 221, 224, 241Bosa, Antonio 129Bosio, Francois Joseph XXXVII, LXXXVI, 10-11, 224Both, Andrea 219Bott, Gerhard LXXXVII, 83, 158Bott, Katharina LXXXVII, 21, 83, 158Boucher, Francois 216Boutet, Anne Francoise Hippolyte 54Bouton, Charles Marie XXXVI-XXXVII, 11, 224Boven, Margriet van 232Braekelaer, Ferdinandus de LXVI, 12-13, 224Branchetti, Maria G. 159Brandes, Esther Charlotte 218Bravo, Johan 162Bray, Francois Gabriel de 55, 89, 91Brée, Matthieu Ignace van LXVI, 224Brée, Philippe Jacques van LXVI, 14Breguet, Abraham Louis XXXVIII, 6, 14-15, 223-224Breidbach 99Breling, von 147Brentano, Franz von 153Brentano, Joseph Augustin LXI-LXV, 100, 198-201Brentano, Josephine 151Brias, Charles LXVII-LXVIII, 15, 224, 241Briggs, R.P. 221Broenner 121Bromley, John 219, 221Bromley, William 219Brouwer, Adrian 31Brown, M. 221Browne, John 219Bruno 202Büchler 81Bühler, Ulrike LXXXVIBüttner 66, 69, 258Buffa, Francois LXIBuffon 188Buonaparte, Laetitia XXXIIBurnett, J.W. 177, 219Buti 189Byron, George Noel Gordon Lord XLIII, 39, 198, 218,

    221, 225-226Byström 122Byström, Johann Nyklas LXVIII, 224, 242Caecilia 147, 188, 215, 220, 231Caillet 215Cairati Pietro Mich. 114Cairoli 46Calvin 222Calypso XXXIII, 23, 197Camuccini, Pietro LVII, 119Camuccini, Vincenzo XXXIX, XLV, LII, LVII-LVIII,

    LXXXVII, 119, 175-176, 190, 198, 224, 242Camucini=Camuccini

    Canaletto XLVICanova, Abbé 9Canova, Antonio XXXII, XLII, XLVI, L, LVII, LIX; 85,

    119, 129, 133, 188-189, 224, 226, 243, 251Caputi, Giuseppe LII, 15, 169, 173-176, 224Caracci 217, 219-220, 222Cariani 31Carl, Erzherzog von Österreich 218Carl, Prinz von Bayern 125, 186Caroline, Königin von Bayern LXXXIV, 186, 188, 190,

    209, 222Carstens XLVIICarus, C.G. LXXXVCasanova, Francesco 16, 218, 224Casanuova 175-176Castell, Friedrich Ludwig zu XLII, 138-139, 155Castellaneta, Carlo 46Castellani, Alessandro 169, 224Catel, Franz XXVIII, XL, XLVII-XLVIII, LXV, LXXXV,

    135-136, 169-171, 173-176, 198, 224Cats, J. 199Catull LXXIV, 25Caucig, Franz=KantzigCecilia=CaeciliaCelani, G.A. 122Cephalus=KephalosCerbara, Giuseppe LII, 168, 171, 173, 175-176, 224Ceres 158-161, 198, 232Ceux, Henry le(?) 221Ceva(?)LXIX, 80, 110Chapeaurouge, de 134-135Charles V. 215Charles VII.= Karl VII.Charles X. 5Charlotte, Prinzessin von Bayern 186Charlotte, Prinzessin von England 220Charlotte Auguste Mathilde, Prinzessin von Württemberg

    138Chary, Joseph LVI, LXI, 56, 63, 81, 95, 116, 118, 127,

    130, 134, 147-148, 171, 173-176Chatillon, Henri Guillaume 216Chaudet, Mme. XXXVIII, XLI, 198Chaudet, Antoine-Denis XXXVIII, XLIChaudet, Jeanne-Elisabeth(?) XLI, 224Chaudonneret 127Chauvin, Pierre Athanase XLI, XLIX, LXV, 135-136, 167,

    169-170, 172-174, 176, 224Cheesmann, T. 220Chevillet, Justus 216, 218-219Chiaveri 172, 176Chloe XXXVI, 48, 226Chomard 11Christfeld, Philipp LXXXIII, 16, 224, 243Christie‘s LXIV, LXXXVII, 302Christus XXV-XXVI, L, 20, 30-31, 34, 88, 147, 186-187,

    201, 217, 232, 248Cichorius, Ed. 73Claesens, L.A. 216

  • 314 Register

    Clam Martinics, Selina Meade 221Clemens XIII. 163Clemens, Johann Friedrich 219Clerok, P. 218Cleve, Joos van=Joos van CleveClio LXXXIII, 107Clitemnestra 195Clytia XXXVII, 11, 217, 224Cogels, Joseph Carl LXXIII, 17, 22, 187, 194, 224Collcott, A.W. 220Colombo, Giovanni XLIX, 111-112Comairas-Jaquotot 56Comerford, J. 220Condé, Henri de XL, 137, 231Conrad 221Consola(?) 186Constable, John 221Cook, George(=H.R.?) 220Cook, H.R. 220Cooper, Abraham 219Copley, John Singleton 220Corinne 54-55Cornelis van Harlem 31Cornelissen 17, 197Cornelius, Peter von XLIX, LXXI, LXXVII-LXXVIII,

    LXXXI, LXXXIII, LXXXVII, 17-20, 70-71, 138, 141-144, 180, 226

    Corradeschi, Sergio 46Correggio XXXII, 149, 216-217, 222Coste, la 200Cotta, Johann Friedrich von XXVII, LXXXII, LXXXVI, 9-

    10, 138Coué, Louis LIV, 128Coulon, Louis 224Court, de 200Cousins, Henry 221Coutard 128Cranach, Lucas 222Crédo, F. 14Crescenzo, Giuseppe 164-165, 224Crespi, Daniele 218Crivelli, Lucretia (Laure) 55Cupido XXXIII, 158, 198Czartoriski, Constantin Adam Alexander 94Czartoriski, Constantin Maria Adam 95Czartoriski, Maria 94Czernin, Johann Rudolf XXIV, XXVI, 102Dänemark, Kronprinzessin von LVIIIDalila 219Damaschke (?) 200Damme, George van LXVII, 36, 249Daniels, George 14Dannecker, Johann Heinrich von XXIX, LV, LXVIII,

    LXXVIII, LXXXI, 20-21, 40, 71, 129, 138, 141, 144,218, 224, 244

    Danzel, Jaques 216Daphnis XXXVI, 48, 226

    Darbes, Joseph Friedrich August 224, 244David, Jaques Louis XXVI, XXIX, XXXII-XXXV,

    XXXVIII-XLI, LIX, LXIV, LXVIII, LXXIII, LXXV,LXXXV, LXXXVII, 8, 11, 14, 22-24, 37, 39, 45, 48,104-105, 113, 115, 119, 127, 188, 192-197, 215-216,225, 230, 245, 284

    Deger, Ernst 201-202Deguine 221Dehly LXXIXDeininger, Christoph 2Delacroix XLI, 8, 39, 45, 48Delane, Sal. 220Delaroche=RocheDelattre, J.M. 220Delestre, Jean Baptiste 39Desnoyer, Auguste Gaspard Louis XXXIX, 96, 215-216Dessauer, Georg von 108Diana 222, 233, 308Dido 216Diederichs LXIXDies, Albert Christoph XXV, LXXXVIDies, Luigi LIX, 25, 165, 167-168, 170, 172-174, 225,

    245-246Dietschy 233Dieudonné, Jacques Augustin 225, 246Dilger, Johann Baptist 225Dillis, Cantius LXXIV, 25Dillis, Johann Georg von XXVIII, XLVIII, LXXI-LXXIV,

    LXXXVII, 25-27, 125-126, 190, 192, 225Ditricy 219Dittmarsch 268Dixon, John 219Doeberl, M. 52Doidalsas XXXVIIIDolci, Carlo 187, 217-218, 232Dominichino 216, 218Doo, George L. 220-221Dorn, Joseph XLV, LXXXVI-LXXXVII, 203, 225Dorner, Johann Jakob XXVIII, LXXI-LXXIII, LXXXVII,

    27, 186-187, 190, 192, 225Dorothea LXXXIII, 106-107, 230Dou, Gerard 31, 200, 216, 218-219Dow=DouDraper‘s Company LI, 157, 300Dresely 35Drielst, Egbert van LXI, LXIII, 199, 225Dürer, Albrecht LXXXIII, 20, 31, 122-123, 180Dujardin, Karel LXIX, 108, 186Dunois, de 136Duplessis-Bertaux 215Dupont, Hennequel 216Durmer, F.N. 218Dusi(?) XXIXDyck, Anton van LXVI, 2, 31, 44, 218, 222Earlom, Richard 219-220Eastlake, Charles Lock 198, 221, 225Eberhard, Franz 189Ebert 201

  • Register 315

    Eckardt, Götz 128Edith 202Edlimek (?) 55Edler, Anton 239Eeckhout, Jacobus Josephus LXV-LXVI, LXIX, 27-28,

    110-111, 136, 225Egan, J. 221Eginton, Francis 220Egloffstein, Albrecht 102Eichens, Hermann 221-222Eichthal, Simon von 10, 50, 89, 156Eisenmann, Gottfried 212Eissner, Joseph XXV, 34Ekelhart- Reinwetter, Christine 102Elisabeth, Hl. L, 29Elsner, S. 220Elymas 220Endres, Anton XXII-XXVI, XXXII-XXXIV, XLI, XLVIII,

    LVIII, LXIII-LXIV, LXXI-LXXIII, LXXXIV-LXXXVI,3, 14, 17-19, 22-24, 51, 62-64, 104, 108, 141-143,147, 158, 185, 188, 192-193, 198-201, 207-209, 223

    Endymion 216Engelhardt, Johann Andreas 122-124Epos 142, 163Erato XXXVIII, 6Erhard, Johann Christoph 61, 63Ernst 51-52, 162Esterhazy LXXXVIEucharis XXIX, XXXII-XXXIV, LXXIII, 22-24, 39-40,

    192-197, 225, 245Eurydike LXXIV, 25Euterpe LXXXIII, 107„Euterpe“= Eurydike bei DillisEva 201Everdingen LXXIIIEyck, Hans van LXXXIII, LXXXVIII, 4-5, 17, 223Ezechiel 217Ezel 74Fabre, F. X. 216Facius, J.G. (?) 220Falconieri LXXXVIIFalconnet 8Faun LV, LVII, 32, 85-86, 157, 164, 168-170, 172-173,

    189, 198, 229, 232, 299Faustulus LVII, 119, 175Felsing, Conrad 218Felsing, Jakob XLV, L, LXXXV, 29-30, 32-34, 103, 111-

    112, 225Fénélon 23Feodorowna, Maria 147Ferdinand I. XLIVFernow, Karl Ludwig 124, 140Feuchtmayr, Inge 65, 124Fielding, Anthony Vandyke Copley LXVII, 225, 247Finck, J.L. 2Fineschi, Luigi 217Fischer 222Fischer (=Vischer, Peter) 123

    Fischer, Hanns LXIX, LXXXVII, 15, 45-47, 50, 53, 57-58, 61, 69, 99, 113, 123, 151, 162-163, 201, 233

    Fittler, James 220Flaxman, John LXXVIII, 225, 248Flipart, Jean Jaques 215Flora LV-LVI, 60, 168, 170, 172-173, 175, 198, 229Förster, Ernst Joachim LXXVIII, 18. 43, 140, 142Fontana, Pietro 217Fornarina XXXV, 115-117, 215, 217, 225, 230Forster, Francois 215-216Fragonard 215Franciscus=FranziskusFrancois I. 215Franz I., Kaiser von Österreich 186, 189, 217-218Franz, König beider Sizilien(?) 218Franziskus, Hl. 220, 222Franzke, Andreas 97Frauenholz, Johann Friedrich XXV, LXI, 63Freeden, Max H. von LXXXV, 50, 61, 135Freidhof LXXXVIFreitag- Stadler, Renate 61Fremyet, Sophie XXXIII, 193-196Freund, Hermann Ernst LVI, LXXXVII, 60, 168-174,

    198, 225, 247Freyberg, Max Prokop von 82Friebig=TriebigFriedrich I. von Württemberg 138Friedrich II. von Preu·en 130Friedrich Wilhelm III. von Preußen XXXVII, 60, 128-129,

    131Friedrich Wilhelm IV. von Preu·en 60Friedrich, Caspar David LXXXVII, 34, 67, 128, 225Fries, Bernhard 176Fries, Christian Adam 176Fries, Ernst 176Fries, Moritz Christian XXVIII, 77, 96Fries, Wilhelm 176Frimmel, Theodor von 4, 16, 30-31, 43-44, 147, 151, 162Frölich, Marie LXXXV, 102-103Frommel, C. 218Froning, Heide LXXXVII, 8Froning, Hubertus 227Fuchs 35Füger, Heinrich Friedrich XXIV-XXVI, XXIX, LXXXVI,

    34-35, 218, 225, 248Fürstenberg, Friedrich von 150Fürstenberg, Karoline Sophie von 150Fürstenberg, Therese von 150Furien XLIII, 38Fusconi, Giulia 8Gabet=Gawet, Franz ?Gärtner, Friedrich von LXXI, LXXVIII, LXXXIII, 1, 70,

    225, 230, 248Gail, Bruder des Wilhelm 35Gail, Wilhelm LXXIX, 35-36, 225Gainsborough, Henry 220Galathea 216

  • 316 Register

    Galle, Claude 225, 249Gambarini, Gioseffo 216Gandolfi, Mauro 217Ganymed LI, LVI, 83, 160-161, 223Garavaglia, Giovita 217Garnerey, Jean Francois XXXVI-XXXVII, 225Garnier 137Garnier, Francois XXXV, 116-117, 215, 225Gassieri, Pierre 170Gawet, Franz XXVI, LXXXVI, 102Geirnaert, Joseph Louis XXVIII, LXVII, 36-37, 225, 249Geissler, Friedrich 225Gelsius 98Genoveva 33-34Gentz, Friedrich von XXXI, 74-75Georg III. 31Gérard, Francois-Pascal XXVI-XXVII, XXXI-XXXII,

    XXXVIII-XXXIX, LV, 37-38, 54-55, 83, 96, 120, 202-203, 215-216, 225, 234, 250

    Gerborg 202Gerhardt, Eduard 19Geribald 202Getty, Paul XXXIV, 245Gibbon, Benjamin P. 220Gibson, John LVII, LXXXVII, 157, 164, 168-173, 176,

    198, 225Gieger 59Gigola, Giovanni Battista XLII-XLIV, 38-39, 225Gilbert, Collection LVIIIGiller, William 221Giorgione 31Gipson=GibsonGirard, Francois 216Girodet, A.L.14, 215-216Girometti, Giuseppe LII, LIX, LXXXVII, 168-169, 171,

    173-176, 226, 251Glück, Paul 99Godefroi, John=Godefroy, JeanGodefroy, Jean 216, 221Görz 136Göschen, H. 124Goethe, Johann Wolfgang von XXV, LXVIII, LXXV,

    LXXXIII, 63, 106-107, 140, 153-154, 177, 218, 221,230, 232, 298

    Götzenberger, Jakob LXXVIIIGolding, Richard 220Goldschmied, Georg 226, 251Goll 4Gonzales 2Gonzales- Palacios, Alvar 3Goppe 102Gossaert, Jan gen. Mabuse 4Graf 218Granet, Francois Marius XXVIII, XXXVII, XL-XLI, LXV,

    59, 127, 226, 252Grant, T. 221Grassi, Joseph 218Gravalia=Garavalia

    Graves, Robert 221Grazien XXXVI, XLIII, 38, 72, 144Green, Valentine 220Grenier, F. 216Gretchen 234Greuze, Jean Baptiste 215, 226Grey LXXXVIIIGrimm, L.E. 218Gros, Antoine Jean XXIX, XXXIV-XXXV, XXXIX,

    LXXXV, 39, 190, 215-216, 226Grossi XLVIGrosvenor, Lord LXXXVGuadal, Ferdinand 218Günther XLVIGuérin LXVI, 215-216Gumpenberg=GumppenbergGumppenberg, Karl von 91, 170Gurieff LVI, 161Gutensohn, Johann Gottfried LXXXVIII, 40-42, 226Gybson=GibsonGypson=GibsonHabsburg, Rudolf 202Hackert, Philipp XXVIII, XLI, LXXXV, 177, 226Hadik, Andreas 218Hadrian 204Hämmelmann, Kaspar 135Hämmerlein 203Hagen, von 181Haiter, George 221Haldewang, Christian 218Hall, John 219-220Haller, Johann Nepomuk LXVIII, LXXIX, 68, 70-71, 155,

    226, 254Hanfstaengl, Franz LXXXII, 43-44, 222, 226, 254Hanna 30Harchen=HerchenHarding, J.D. 221Harlow, G.H. 220-221Hartwell, O.B. 220Harvey, J. 221Hase, Ulrike von XXVII, LXXXVI, 151Hassan 229Hatzfeld 203Haudebourt-Lescot, Antoinette Hortense Victoire XXXIX,

    45, 95, 226, 255Hauke, Wolfgang 27Haus=HaussHauss 22, 194Hauteuil XL, 137, 226Hawks