Handschriften Slowenien

153
VORBEMERKUNG Der von Milko Kos und France Stelè 1931 veröffentlichte Katalog der mittelalterliche Handschriften in Slowenien (Srednjeveški rokopisi v Sloveniji s sodelovanjem Fr. Stelèta opisal Milko Kos. Ljubljana 1931) stellt für seine Zeit eine bedeutende - wenngleich in der mediävistischen Literatur leider viel zu wenig rezipierte - wissenschaftliche Leistung dar. Er verzeichnet alle damals bekannten mittelalterlichen Handschriften in lateinischer Schrift, die auf dem damaligen slowenischen Territorium verwahrt wurden. Die mittelalterlichen Handschriften des damals zum Königreich Italien gehörigen, heute slowenischen dalmatinischen Küstenlandes sind daher von Kos und Stelè nicht erfaßt worden. Dank der seit der Veröffentlichung des Katalogs geleisteten Forschungsarbeiten erscheinen manche Handschriftenbeschreibungen korrektur- bzw. ergänzungsbedürftig. Im Rahmen des Projektes “Mittelalterliche Handschriften in lateinischer Schrift in und aus Slowenien”, werden von Mitarbeitern der Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters, wo die dafür notwendigen Hilfsmittel zur Verfügung stehen, mögliche Korrekturen und Ergänzungen zu Kos’ und Steles Katalog erstellt und wegen besserer Handlichkeit als neue Beschreibung auf dieser Website allfälligen Interessenten zur Verfügung gestellt. Da im Rahmen des wissenschaftlichen Austauschprogramms der Slowenischen Akademie der Wissenschaften und Künste und der Österreichischen Akademie der Wissenschaften für das zuvor angesprochene Projekt von Frau Prof. Dr. Nataša Golob von der Abteilung für Kunstgeschichte der Philosophischen Fakultät der Universität Ljubljana und der Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters in der Regel für jede der beiden Projektseiten zwei Wochen pro Person und Kalenderjahr zur Verfügung stehen, können diese Ergänzungen bzw. Korrekturen zu Kos’ und Steles Katalog nur sukzessive erfolgen. Da aus Kos’ Katalogisaten oft leicht ersichtlich ist, welche am ehesten der Korrektur oder Ergänzung bedürfen, werden die Codices im Rahmen des erwähnten Projektes nicht nach ihrem numerus currens oder nach den Katalognummern Kos’ erfaßt. Zu den Beschreibungen selbst ist anzumerken, daß die Texte einerseits aus Zeitgründen, andrerseits aber auch mangels an Ort und Stelle vorhandener Editionen, Drucke und Literatur nicht mit den in den Beschreibungen angeführten Editionen verglichen werden können. Die Anführung der Edition bzw. des Druckes eines beschriebenen Textes besagt daher nicht, daß der handschriftlich vorliegende Text mit dem zitierten Druck übereinstimmen muß.

Transcript of Handschriften Slowenien

Page 1: Handschriften Slowenien

VORBEMERKUNG

Der von Milko Kos und France Stelè 1931 veröffentlichte Katalog der mittelalterlicheHandschriften in Slowenien (Srednjeveški rokopisi v Sloveniji s sodelovanjem Fr. Stelèta opisalMilko Kos. Ljubljana 1931) stellt für seine Zeit eine bedeutende - wenngleich in dermediävistischen Literatur leider viel zu wenig rezipierte - wissenschaftliche Leistung dar. Erverzeichnet alle damals bekannten mittelalterlichen Handschriften in lateinischer Schrift, die aufdem damaligen slowenischen Territorium verwahrt wurden. Die mittelalterlichen Handschriftendes damals zum Königreich Italien gehörigen, heute slowenischen dalmatinischen Küstenlandessind daher von Kos und Stelè nicht erfaßt worden.Dank der seit der Veröffentlichung des Katalogs geleisteten Forschungsarbeiten erscheinenmanche Handschriftenbeschreibungen korrektur- bzw. ergänzungsbedürftig. Im Rahmen desProjektes “Mittelalterliche Handschriften in lateinischer Schrift in und aus Slowenien”, werdenvon Mitarbeitern der Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters, wo die dafürnotwendigen Hilfsmittel zur Verfügung stehen, mögliche Korrekturen und Ergänzungen zu Kos’und Steles Katalog erstellt und wegen besserer Handlichkeit als neue Beschreibung auf dieserWebsite allfälligen Interessenten zur Verfügung gestellt.Da im Rahmen des wissenschaftlichen Austauschprogramms der Slowenischen Akademie derWissenschaften und Künste und der Österreichischen Akademie der Wissenschaften für daszuvor angesprochene Projekt von Frau Prof. Dr. Nataša Golob von der Abteilung fürKunstgeschichte der Philosophischen Fakultät der Universität Ljubljana und der Kommissionfür Schrift- und Buchwesen des Mittelalters in der Regel für jede der beiden Projektseiten zweiWochen pro Person und Kalenderjahr zur Verfügung stehen, können diese Ergänzungen bzw.Korrekturen zu Kos’ und Steles Katalog nur sukzessive erfolgen. Da aus Kos’ Katalogisaten oftleicht ersichtlich ist, welche am ehesten der Korrektur oder Ergänzung bedürfen, werden dieCodices im Rahmen des erwähnten Projektes nicht nach ihrem numerus currens oder nach denKatalognummern Kos’ erfaßt.Zu den Beschreibungen selbst ist anzumerken, daß die Texte einerseits aus Zeitgründen,andrerseits aber auch mangels an Ort und Stelle vorhandener Editionen, Drucke und Literaturnicht mit den in den Beschreibungen angeführten Editionen verglichen werden können. DieAnführung der Edition bzw. des Druckes eines beschriebenen Textes besagt daher nicht, daß derhandschriftlich vorliegende Text mit dem zitierten Druck übereinstimmen muß.

Page 2: Handschriften Slowenien

1

240r (Kos 79)

MARTINUS OPPAVIENSIS

Perg. 176 Bl. 217×167. Südostdeutschland, erste Hälfte 14. Jh.

Zwei Teile: 1–100 und 101–176. — Lagen: Zumeist Quinionen, jedoch viele fehlende Blätter. Textverlust. —Fehlerhafte Sermoneszählung des 14. oder 15. Jahrhunderts: 38–153 und 19 –103. — Schriftraum160/165×110/115, 2 Spalten 38/42 Zeilen. Textualis von mehreren Händen. — Rote Überschriften. 2zeilige roteLombarden. — Einband des 18. (?) Jahrhunderts, Pergament über Pappe.Provenienz: Auf dem VD-Spiegel der Vermerk E. L. Barth. Urschitsch Car. Idriensis. — Später Ljubljana, NarodniMuzeum.Lit. zur Hs.: Kos 121.

(1ra–176vb) <MARTINUS OPPAVIENSIS:> Sermones de tempore et de sanctis. Promptuariumexmplorum (Schneyer IV 124–149; Kaeppeli 2972). — In beide Reihen nur der Großteil der vonSchneyer verzeichneten Predigten.

(1ra–100vb) Sermones de tempore (Schneyer Nr. 55–76, 83–98, 100–134, 137–150, 152–171).Textlücken (durch fehlende Blätter): (1ra) Nr. 55. T18/4. Inc.mut.: ]autem luxurie committitur.Currit ergo in hac via superbus... — (2vb) Nr. 57. Expl. mut.: ...qui in luto iacet ut ipsumretrahat quam ad alios (?)[. — (3ra) Nr. 58. Inc. mut.: ]ta Christus sustinuit pro nobis certelegimus... — (17vb) Nr. 76. Expl. mut.: ...amictus fuit tali peccato caruit[ — (18rab) Nr. 83.Inc. mut.: ]tanti vilipensio. Nam sanguis Christi effusus... — (19vb) Nr. 85. Expl. mut.: ...siconfiteamur peccata nostra fidelis[ — (20rab) Nr. 86. Inc. mut.: ]sibi iunctam materiacorrumpit... — (31va) Nr. 98. Expl. mut. des Sermo ohne Vergleichsmöglichkeit nichtfeststellbar. — (34rb) Ende von Nr. 100. Inc. mut. dieses Sermo ohne Vergleichsmöglichkeitnicht feststellbar. — (62vb) Nr. 131. Expl. mut.: ...sol contremiscunt domine[ — (63ra) Nr. 132.Inc. mut.: ]liberum quempiam effici per imperatorem... — (65vb) Nr. 134. Expl. mut.: ...mitteillum in oeracionem ne[ — (66ra) Nr. 137. Inc. mut.: ]est quod hominem mirabiliter excecatquantum ad intellectum... — (78vb) Nr. 150. Expl. mut.: ...sana me domine et sanabor salvumme[ — (79ra) Nr. 152. Inc. mut.: ]sius (?) omnino pueris et nutricibus puerorum prohibent... —(100rb–vb) Nr. 171. Expl. mut.: ...quod per tres menses superius[

(101ra–172va) Sermones de sanctis (Schneyer Nr. 207–215, 217–226, 233–273, 275–289,291–327).Textlücken (durch fehlende Blätter): (101ra) Nr. 207. Inc. mut.: ]vel (?) quotlibet mortalepeccatum quod quasi fermentum corrumpit animam... — (104vb) Nr. 215. Expl. mut.: ...omnequod est in mundo aut est concupiscencia per luxuriam[ — (105ra) Nr. 217. Inc. mut.: ]nonenim adhesit in terra venter eorum... — (110vb) Nr. 226. Expl. mut.: ...sicut in materialibusarmis non assuetis grave est prugnare propter quod et David (?)[ — (111ra) Nr. 233. Inc. mut.:]et sicut nullus homo ipso tenerior... — (161vb) Nr. 314. Expl. mut.: ...ii empti sunt[ — (162ra)Nr. 315. Inc. mut.: ]si prandium preparatum... — (171ra–va) Nr. 327.

(172va–176vb) Promptuarium exemplorum. Inc.: Quidam pater familias bene se torquebat dequo in Vitas patrum dicitur quod cum servaretur mortuus circa mediam noctem... (176vb) Itemdyal. VIII. In monasterio beati Gregorii fuit quidam monachus Iustus nomine qui graviter

Page 3: Handschriften Slowenien

2

infirmus tres aureos quos absconderat... – Expl. mut.: ...quod cum frater eius ei dixisset graviterpromissa dolens[

Page 4: Handschriften Slowenien

1

241r (Kos 80)

THEOLOGISCHE SAMMELHANDSCHRIFT

Pap. 298 Bl. 218×140. Südostdeutschland (Österreich [?]), Mitte (?) 15. Jh.

Drei Teile, I: 1–120, II: 121–156, III: 157–288. — Restaurierter brauner Ledereinband mit Blindstempeln überHolz; 2. Hälfte 15. Jh. Buchblock gleichfalls restauriert.Provenienz: Besitzvermerk der Kollegiatskirche von Novo Mesto (Rudolfswerth) vom Jahre 1606 auf 1r: EcclesieCollegiatae Rudolfsberti Catalogo inscript. Ao 606 die 21 Xbris. — Später Ljubljana, Narodni Muzeum.Lit. zur Hs.: Kos 121–122.

I (1–120)

Lagen: 10.VI120. — Schriftraum 155/160×100, 29/33 Langzeilen. Bastarda von einer (?) Hand. — Rote Überschrift.Rote Auszeichnungsstriche. Rote 5zeilige Lombarden.

(1r–5r) Tit.: Incipit tractatus Petri de Dolyaco quomodo te preparare debeas ad celebrandummissam.Inc.: Ante omnia scire volo tuam caritatem quod si ligua hominum loquaris et angelorum... –Expl.: ...quod nihil poterit tibi tam adversi contingere quam (?) semper fuit salutare etc.Der Text mit der selben Autorenzuschreibung und gleichem Incipit und Explicit in Olmütz,Wissenschaftliche Bibliothek, M I 258, 188v–192v; zu einer umfangmäßig etwa gleichenTextversion mit diesem Incipit, jedoch abweichendem Explicit vgl. H. Hilg, Die Handschriftendes Germanischen Nationalmuseums II, 1, S. 45 zu Hs 4772a, 149ra; vgl. auch Franz, Messe579 f. mit Anführung von Wien, ÖNB, Cod. 3651, 117v–120r.

(5v–15v) STELLA CLERICORUM (Bloomfield 4435).Inc.: Quasi stella matutina in medio nebule peccatorum. Proprietates huius stelle possuntreferri ad quemlibet prelatum sive sacerdotem doctorem fidei... – Expl.: ...bonis operibusadimplere studeatis. Quod prestare ipse dignetur. Amen etc.

(16r–23v) DE SACERDOTIBUS. — Die folgenden Kurztexte zum Großteil enthalten in Frankfurtam Main, Stadt- und Universitätsbiblithek, Ms. Praed. 40, 213ra–216rb.(16r–17r) Inc.: [I]nde sciendum est quod ad debitum et legittimum ministrum sex condicionesrequiruntur... – Expl.: ...vel excommunicatus. De quibus dicetur postea magis in speciali.(17r–19r) [I]n sacra scriptura ministri consecracionis sacramenti ewkaristie quandoquenominantur clerici... – Expl.: ...et benedixit ei cui et decimas omnium divisit Abraham.(19r–20r) [D]ignitas sacerdotalis penes duo precipue commendatur... –Expl.: ...in quo dabitura deo spiritus sanctus. (20v–22r) [H]onestas clericalis in duobus consistit. Primo in hoc ut sicutornati exterius scilicet virtutibus... – Expl.: ...digne kathedram sacerdotalem observabunt.(22r–23v) [O]cto (?) de causis sacerdotibus indicta est castitas. Primo quia non possunt deoplacere... – Expl.: ...reddemus racionem sed eciam pro omnibus peccatis quorum utimur donis.(23v–24r) [C]orona clericalis est signum karacteris qui in animam ordinati imprimitur... –Expl.: ...quod nullum medium inter deum et clericum demonstrat.

(24r–119v) TRACTATUS DE PRAEPARATIONE ET EXPOSITIONE MISSAE.

Page 5: Handschriften Slowenien

2

Inc.: [S]acerdos celebraturus missam primo se examinet an sit in tantum corporabilitervigorosus ut sciat officium inchoatum continuare... – Expl.: ...a laude quoque terminemus ut ineternum laudemus eum qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen.Initien zu einzelnen Teilen: (26r) [I]ndigne conficientes et sumentes corpus Christi multipliciterdeum gravissime offendunt... — (27v) [P]refacio dicitur a pre quod est ante et forfari quia faturante principale sacrificium... — (36v) [P]ost acclamatum preconium sequitur secretumsilencium in quo et misse canon dicitur... — (39r) Te igitur clementissime pater. Per IesumChristum. In hac parte canonis dirigitur peticio ad deum... — (50v) Communicantes etmemoriam. Expone. Communicantes id est participes offerimus in fide... — (84r) [S]imili modopostquam cenatum est. Hic est 2a pars 3e partis principalis ipsius canonis in qua ponuntur verbaefficiencia consecracionem... — (107r) Oremus preceptis salutaribus moniti ... audemus dicere:Pater noster digna percepcione. Et dividitur in quinque particulas... — (119v) Deinde sacerdosinclinans se ante altare dicit: Placeat tibi sancta trinitas. Osculans altare se dignat signo sanctecrucis...(120r) Unbeschrieben.(120v) Invocatio in Rot: Maria mater gracie.

II (121–156)

Lagen: 3.VI156. Reklamant zum Lagenende auf 144v. — Schriftraum 165/170×100, 41/43 Langzeilen. Bastarda voneiner Hand.

(121r) Federproben, darunter: Notandum est primo quid sit subiectum. Ad hoc respondeturquod... Construccio large capta sit obiectum attribuicionis...(121v) Unbeschrieben.

(122r–153v) <Gerardus de Vliederhoven:> Cordiale de quattuor novissimis (Druck: GW7469–7514 (nicht verglichen). Bloomfield 3057).Inc.: [M]emorare novissima tua et in eternum non peccaberis. Eccli 7o. Sicut dicit beatusAugustinus in libro Meditacionum plus vitanda est solius peccati feditas quam quelibettormentorum immanitas... – Expl.: ...utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent.Amen.Lit.: R. Byrn, Artikel “Gerart van Vliederhoven”, in: VL II 1217–1221.(154r–156v) Unbeschrieben.

III (157–298)

Lagen: 11.VI288 + V298. Lagenzählung mit Ausnahme der beiden letzten Lagen in Rot: 6us (217r) bis duodecimus(289r). — Schriftraum 160/165×95/100, 28/34 Langzeilen. Bastarda von 2 Händen, Handwechsel ab 193r. — RoteÜberschriften und Rubriken. Rote Auszeichnungsstriche. Rote 1- bis 2zeilige Lombarden.

(157r) Unbeschrieben.(157v–190v) <THOMAS A KEMPIS:> De imitatione Christi, lib. I–II (Opera omnia II [ed. M. J.Pohl], Freiburg im Breisgau 1904, 5–88; De imitatione Christi libri quatuor. Edizione critica acura di T. Lupo [Storia e attualità 6]. Città del Vaticano 1982, 3–129. Distelbrink 89;Bloomfield 4633).(157v) Capitula sequentis libri. (158r) Tit.: Secuntur ammoniciones ad spiritualem vitam valdeutiles etc. Cancellarius Parysiensis. Inc.: Qui sequitur me non ambulat in tenebris dicit

Page 6: Handschriften Slowenien

3

dominus. Hec sunt verba Christi quibus amonemur quatenus vitam eius et mores imitemur...(180v) Lib. II. Capitula. Text. Inc.: Regnum dei est intra vos dicit dominus. Converte te ex totocorde ad dominum et relinque hunc miserum mundum... – Expl.: ...hec conclusio finalis.Quoniam per multas tribulaciones oportet nos intrare in regnum dei. Et sic est finis etc. In Rot:Deo gracias.Lit.: P. van Geest, E. Bauer, B. Wachinger, Artikel “Thomas Hemerken von Kempen”, in: VLIX, Sp. 862–882. — Zur handschriftlichen Überlieferung vgl. St. G. Axters, De imitationeChristi. Een handschrifteninventaris bij het vijfhonderste verjaren van Thomas Hemerken vanKempen (Schriftenreihe des Kreises Kempen-Krefeld 27). Kempen 1971. — St. G. Axters,Bijdragen tot de inventarizering van de Imitatio-handschriften: Addenda en dubia. NederlandsaAchief voor Kerkgeschiedenis 56 (1975) 141–158. — U. Neddermeyer, Radix studii etspeculum vitae. Verbreitung und Rezeption der ‘Imitatio Christi’ in Handschriften und Druckenbis zur Reformation, in: Studien zum 15. Jahrhundert. Festschrift für E. Meuthen. Bd. 1.München 1994, 457–481, besonders 477 f., 457, A. 5 weitere Handschriftenlisten genannt (alleohne Anführung dieser Handschrift).

(190v–191v) Tit.: Tractatus de arte moriendi etc. Modus disponendi ad mortem que (!)pertractavit quidam monachus celica (!) ordinis Carthusiensis sano corpore scribens etrelinquens post se cedulam tenoris infra scripti in hec verba. Inc.: Ego frater N. indignusnomine Carthusiensis confiteor tibi clementissime pater multitudinem magnitudinem etenormitatem universorum scelerum et peccatorum meorum... – Expl.: ...ut eam ostendasaltissimo deo tempore necessitatis mee vel eciam in futuro iudicio. Amen. Deo gracias.Lit.: R. Rudolf, Ars moriendi (Forschungen zur Volkskunde 39). Köln–Graz 1957, 84f.,Anm.10.

(191v–206r) Tit.: Sequitur alia disposicio ad mortem utilis valde bona etc. Auf dem oberenFreirand die Zuschreibung: Tractatus magistri Iohannis Gerson cancellary Parysiensis doctorisegregy. Inc.: Propterea cum secundum Gregorium omnis Christi accio est nostra instruccioidcirco ea que Christus in cruce moriens fecit eadem quilibet morituro (!) pro suo modulo atquepossibilitate in extremis... – Expl.: ...nam per hoc omnes dyaboli temptaciones et insidie maximesuperantur etc. Deo gracias.

(206r–209r) Tit.: Sermo sancti Effrem de die iudicii valde bonus et utilis (Druck: J. S.Assemani, Ephraem Syri opera omnia... III. Roma 1746, 579–581. Vgl. CPG 3940). Inc.: Venitedilectissimi fratres exhortacionem suscipite consilii mei peccatoris et inperitissimi Effrem. Ecceenim iudicii dies... – Expl.: ...humiliet et castitatem cordis et corporis suis possideat. Quodnobis prestare dignetur qui est benedictus in secula seculorum etc.

(209r) Nur roter Tit.: Capitulum optimum de paciencia ex libro qui intitulatur liberpronosticorum.

(209v–216r) Tit.: De rapina nota duodecim que ostendunt magnitudinem huius peccati(Bloomfield 1840). Inc.: Duodecim vero sunt que possunt valere ad ostendendam magnitudinemhuius peccati. Primum est hoc quod per peccatum istud ipsum fundamentum iusticie et bonitatisin hoc deficit... – Expl.: ...intelligitur potestas devorando pauperes et conterendi quam dominusinterdum auffert etc.

Page 7: Handschriften Slowenien

4

(216r–218r) Tit.: De promocione puerorum ad sacros ordines et ad ecclesiasticas dignitatescapitulum optimum. Inc.: Sequitur quod promocio puerorum ad sacros ordines et adecclesiasticas dignitates promocio a quo peccato valde est cavendum (sic!)... – Expl.: ...quodforsitan ideo male (?) accidit ei quod adeo iuvenis rex factus est delicie eum et ... eum in fatua...

(218r–220r) Tit.: Contra illos qui credunt se habere beneficia per vicarios. Inc.: Notandum verocontra illos qui credunt se posse habere plura beneficia quia vicarios ponunt. Primo dicimusquod eadem racione laycus unus ymo mulier possit habere decem ecclesiastica officia... – Expl.:...retulit XXX denarios pro quibus Christum vendiderat sed symoniaci hoc non faciunt etc.

(220r–221v) Tit.: De hiis que pertinent ad observacionem solempnitatum. Inc.: Notandum ergoquod quatuor sunt que pertinent ad observacionem solempnitatum. Primum est vacare aterrenis operibus... – Expl.: ...et mittite partes eis qui preparaverunt sibi.

(221v–222r) Tit.: De perversitate illorum qui convivia agunt in diebus quibus festa suntinstituta etc. Inc.: Multi hodie nichil horum observant que propter solempnitates instituta suntquia nec a terreno opere vacant nec pondera peccatorum deponunt... – Expl.: ...ab hospicio suorepellere in die illa qua ecclesie datus est.

(222v–224r) Tit. auf 222r: Item alie quatuor cause quare in die sabbati honor specialis beateMarie exhibetur. Inc.: Et notandum scilicet (?) quod sicut quadruplex racio asignatur quaredies dominica celebris habeatur... – Expl.: ...dispergam super wltum vestrum stercussolempnitatum vestrarum dicit dominus etc.

(224r–226v) Tit.: Notandum bene de appetitu magisterii capitulum optimum. Inc.: Primo ergonotandum est quod appetitus magisterii culpabilis potest esse quinque de causis. Primo propterignoranciam quando scilicet aliquit docet quod non addidicit... – Expl.: ...et salutaciones in foroet vocari ab omnibus rabi etc.

(226v–234v) Tit.: Notandum de vicio usure (vgl. Bloomfield 204). Inc.: Ad detestacionem huiuspeccati usure sunt testimonia scripturarum. Primum est Exodi XXIIo ubi sic legitur: Si pecuniammutuam dederis... – Expl.: ...dic exemplum de episcopo et asini eius (!) et de usurario quiportavit eum ad patibulum.

(234v–236r) Tit.: De fraudibus negociatorum. Inc.: Quarto loco inter species avaricie dicendumest de fraudibus negociatorum. Notandum ergo quod negociacio in se bona est... – Expl.: ...quiaqui male agit odit lucem.

(236r–239r) Tit.: De hiis qui valent ad detestacionem inobediencie et de multiplici pena quapunitum est hoc peccatum. Inc.: Ad detestacionem vero huius peccati primo potest valeremultiplex pena qua legitur punitum esse hoc peccatum in sacra scriptura... – Expl.: ...quiflagellis et acculleis obediunt.

(239r–240r) Tit.: De peccato desperacionis. Inc.: Sequitur de desperacione quod est ultimumvicium pertinens ad accidiam. Solet autem provenire desperacio ex nimia tristicia... – Expl.:...cuius memebra iam persecuti sumus. Et sic de aliis (?) etc.

Page 8: Handschriften Slowenien

5

(240rv) Tit.: De peccato biligwium. Inc.: Byligwes autem dicuntur qui male locuntur dehominibus in absencia et bene in presencia... – Expl.: ...unde primo ad Thymotheum IIIo:Dyacono (!) similiter pudicos non biligwes.

(240v–241r) Tit.: De peccato indevocionis. Inc.: Sequitur de peccato indevocionis. Et estindevocio quedam ariditas spiritualis. Unde Ps.: Anima mea sicut terra sine aqua... – Expl.:...qui tamen adiutorio liquoris delectabilis efficitur etc.

(241v) Tit.: De vicio dissolucionis. Inc.: Quod possumus vocare dissolucionem hoc vicio laboratille qui inveniens difficultatem in sui regimine... – Expl.: ...qui perdiderunt sustinenciam etc.

(241v–242r) Tit.: De vicio incurie. Inc.: Sequitur de vicio quod possumus vocare incuriam. Hocvicio laborat ille qui suorum debitam curam non habet... – Expl.: ...inpressiones recipit cum (?)eas non custodiat.

(242rv) Tit.: De negligencia studii. Inc.: Primum est nimia velocitas. Quid autem sunt qui quasicursum (?) considerant ea in quibus student... – Expl.: ...unde Seneca: Actum frangit intensioanimum remissio etc.

(242v–243v) Tit.: De prodigalitate quanta pericula. Inc.: Quadrupliciter possumus verodistingwere prodigalitatem a largitate... – Expl.: ...prodigus iniquus est in se ipsum avarus veroad deum et proximum.

(243v–244r) Tit.: De fatuitate qui differunt confiteri. Inc.: Postquam autem ostenditur fatuitaseorum qui differunt confiteri... – Expl.: ...usque ad fenestras oculorum et aurium.

(244rv) Tit.: Bona que proveniunt ex confessione etc. Inc.: Primum bonum quod provenit exconfessione est quod dyabolus non ita libenter temptat... – Expl.: ...ad confessionem aperite etc.

(244v–245r) Tit.: De hiis qui usque ad mortem. Inc.: Specialiter autem potest ostendi fatuitaseorum qui confiteri nolunt donec infirmentur... – Expl.: ...facit eorum exspectare.

(245rv) Tit.: De hiis qui in quadragesima differunt confiteri donec tota sit transacta. Inc.:Sequitur de fatuitate eorum qui in quadragesima nolunt confiteri donec transierit quasi tota.Potest autem multipliciter fatuitas illorum ostendi... – Expl.: ...ad huc in eis veneno (?)remanente etc.

(245v–246r) Tit.: Que deberent homines cohibere a nimitate sompnii. Inc.: Tria autem sunt quedeberent homines cohibere a nimitate (?) sompnii. Primo exempla que pertinent illud verbumAugustini prius positum: Indecens est christiano si radius solis... – Expl.: ...de tercio cenaculodeorsum et sublatus est mortuus etc.

(246r) Tit.: Que sunt necessaria ut aliquis debito modo dormiat. Inc.: Tria vero necessaria sunthomini ad hoc quod debito modo dormiat... – Expl.: ...sobrium cibum sobrium sensum sequitursompnus.

Page 9: Handschriften Slowenien

6

(246r–247r) Tit.: Quinque reprehensibilia circa sompnum corporis. Inc.: Primo nimietassompni ut legitur Proverbiorum VI: Usque quo piger dormies... – Expl.: ...sic dulcedine spiritussancti stabiliendum (!) est spiritus etc.

(247r) Tit.: De hiis qui nolunt eciam semel in anno communicare. Inc.: Primum est quod legiturin nova lege Ioh. VI ubi dominus dicit: Nisi manducaveritis carnem filii hominis... – Expl.: ...quinon communicant semel in anno etc.

(247r–248v) Tit.: Quinque cause dolorum eorum qui nunquam volunt communicare. Inc.: Primadebet esse causa doloris hoc quod multum deum offendit... – Expl.: ...latronem infernalemintroducunt qui eos iugulet etc.

(248v–249v) Tit.: De hiis qui debent movere ad solvendum bene decimas. Inc.: Multa enim suntque deberent movere homines ad reddendum decimas et primicias et oblaciones ministris (?)ecclesie ad eorum sustentacionem. Primum est remuneracio quam a deo inde expectant... –Expl.: ...et deo dignas oblaciones offer etc.

(249v–250r) Tit.: Quod decime et huiusmodi de melioribus sunt solvende integre (?) et absquemora libenter. Inc.: Et notandum quod decime et similia solvende sunt de melioribus nondeterioribus. Unde Ecci XXV: Noli offerre munera prava... – Expl.: ...exemplum de rustico etsuo ortu et vicio require de murmuracione.

(250v–252r) Tit.: Quare multum timenda est excommunicacio maior. Inc.: Et possunt XIIraciones ostendi quare timenda sit multum excommunicacio. Primo timenda est quia in ictusgladii spiritualis... – Expl.: ...que dicta sunt de maiori excommunicacione intelligenda sunt etc.

(252rv) Tit.: De peccato eorum qui contempnunt minorem excommunicacionem. Inc.: Etnotandum quod ille qui communicat excommunicato peccat in se et in eum cui communicat... –Expl.: ...et non sponte dampnatus introduci.

(252v–255r) Tit.: De hiis que valent ad detestacionem murmuris murmuris (!). Inc.: Addetestacionem vero huius peccati possunt valere verba sacre scripture que diswadent nobis hocpeccatum... – Expl.: ...si de operibus suis tantum diiudicaretur etc.

(255r–256r) Tit.: De peccato periurii. Inc.: Ad detestacionem vero peccati periurii notandum estquod ille qui iuramentum illicite facit ipse quasi laqueum ad collum suum ponit... – Expl.: ...noniurare neque per celum neque per terram etc.

(256r–261r) Tit.: De peccato detraccionis et de hiis que valent ad detestacionem detraccionisetc. Inc.: Notandum ergo quod sunt que possunt valere ad detestacionem detraccionis. Primopossunt valere ad hoc verba sacre scripture que hoc vicium nobis diswadent... – Expl.: ...ligwadetractoris eradit etc.

(261r–263v) Tit.: De mala erubescencia et de hiis que valent ad detestacionem huius peccati.Inc.: Ad primum vero valere potest si ostendatur quanta sit timiditas et ignorancia eorum quipropter erubescenciam non audet (!) bene agere... – Expl.: ...pro nobis multa sustinuit passusest crucifixus est. Et sic de singulis.

Page 10: Handschriften Slowenien

7

(263v–265r) Tit.: De malicia irrisorum. Inc.: Nunc aliquid tangendum est de irrisoribus et demalicia eorum que multum nociva est ecclesie dei... – Expl.: ...quando eciam fratres eoruminpungnant eos. Et sic de aliis (?).

(265rv) Tit.: Quod in moderacione predicacionis habendus est respectus ad quinque. Inc.:Notandum quod in moderacione predicacionis habendus est respectus ad quinque specialiterscilicet ad personam que loquitur... – Expl.: ...in pondere verborum probacio existit humanevite.

(265v–266r) Tit.: Hic tanguntur quedam persone a quarum contencione cavendum est. Inc.:Cum homine potente non contendas, Eccus VIIIo: Non litiges cum homine potente... – Expl.:...quod autem mala sit ambicio.

(266v) Tit.: De processionibus faciendis in quibus offertur propter avariciam. Inc.: De signoavaricie quod est concursus ad nummos (?) orarios (?) et ad processiones... – Expl.: ...inregione una sencient cadaver in alia.

(266v–288r) Tit.: Nota aliqua excerpta de VII mortalibus peccatis ex summa viciorum et primode gula. Inc.: Sunt autem XIIII que faciunt ad detestacionem huius vicii. Primum est quodnatura diswadet nobis illud... (284v) Superbia. Inicium omnis peccati superbia Ecci Xo.Quitebenit eam implebitur maledictis id est viciis, ubi dicit Glossa de superbia nascuntur heresesscismata... (287v) De sciencie (!) decretorum et similium. Eciam debent cohibere ab hoc officioamor legis divine et condiciones sciencie decretorum. De amore legis divine dicit Gregorius:Qui diligit legum diligit legem (!)... – Expl.: ...Ieronimus: Litteras non novit qui sacras ignoratetc.

(288v–298v) <GUILELMUS DE LANICEA:> Dieta salutis, Prolog, cap. 1–20 (Druck: GW 4720 u.ö. Distelbrink 124; Bloomfield 2301).Tit.: Prima dieta salutis. Inc.: Hec est via ambulate in ea... (Is 30,21). Magnam misericordiamfacit qui eranti (!) viam ostendit maxime de nocte... – Expl. mut. in cap. 7 (de acedia, GW 4720,Bl. a6ra, Z. 6): ...permittit id est quietem bone consciencie[Lit.: B. Guyot, La «Dieta salutis» et Jean Rigaud. Archivum Franciscanum Historicum 82(1989) 360–393; Liste der Handschriften auf 377–383 (ohne diese Handschrift);Zusammenstellung der Drucke auf 384–387.

Page 11: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 1, Sign. 1 (olim Ms 1. Kos 89)

SERMONES

Perg. 66 Bl. 200×145. Südostdeutschland, Anfang 14. und 1. Hälfte 14. Jh.

Aus drei Teilen zusammengesetzt, I: 1–50, II: 51–56, III: 57–66. Lagen: IV + V + 4.IV + 6 + V . Bl. 51–558 18 50 56 66

an den Rändern durch Brandeinwirkung (?) zusammengeklebt und nur teilweise erhalten. Die Blätter in derzweiten Hälfte des Buchblockes beim vorderen Schnitt und namentlich in der rechten unteren Ecke inunterschiedlichem Ausmaß beschädigt, ab Bl. 46 Textverluste. — Lagenzählung I (8v)–V (42v).us us

Teil I: Tintenlinierung: Horizontale und vertikale Begrenzungslinien des Schriftspiegels bis zum Seitenrandgezogen; die Zeilenlinien zwischen den Vertikallinien gezogen. Schriftraum 155/160×110/115, 36 Zeilen.Einstichlöcher für die Linierung erhalten. Schrift auf 1rv stark abgewetzt und teilweise unleserlich. Textualiseiner Hand von Anfang (?) 14. Jh. Marginale Glossen von mehreren Händen des 14. und 15.Jh. — Teil II:Tintenlinierung, ohne Zeilenlinien. Schriftraumhöhe 155, 38 Zeilen. Gotische Minuskel, 1. Hälfte 14. Jh. — TeilIII: Tintenlinierung: Horizontale und vertikale Begrenzungslinien der Spalten bis zum Seitenrand gezogen, dieZeilenlinien zwischen den äußeren Vertikallinien über das Interkolumnium hinweg durchgezogen.Schriftraumhöhe 157, 2 Spalten zu 40 Zeilen. Textualis, Anfang (?) 14. Jh.Im Teil I rote Überschriften, rote Auszeichnungsstriche, Paragraphenzeichen, zwei- bis dreizeilige roteLombarden.Beschädigter Kopertband. Erhalten nur noch Rücken mit der Heftung und VD. Koperte zusammengesetzt aus(beim Rücken) dem Teil einer deutschen Urkunde (1. Hälfte 15. Jh:) und einem verblaßten lateinischen Text (15.Jh.); die Teile mit einem ca. 1 cm breiten abwechselnd durch beide Stücke geführten Pergamentstreifenzusammengeheftet.Auf dem VD außen gerahmtes Papierschildchen mit aufgestempelter Signatur 706, teilweise über altenStandortvermerk ...Fach N 7 geklebt. Oben am Deckelrand mit Tinte geschrieben Kranj.ro

(1rv) NOTABILIA DIVERSA. Text auf 1rv teilweise stark verblaßt und unleserlich.(1r) Nupcie facte sunt in Chana Galilee (Io 2,1). Octo sunt genera hominum qui sub coniugiovivunt... – Expl.: ...date elemosinam et...(1r) Nota de septem gaudiis BMV. Inc.: Hec sunt septem gaudia beate virginis. Primum estquod... – Expl.: ...sexta ut salvi fiant.(1rv) Inc. unleserlich, Expl.: ...unde M : Exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum.t

(1v–4r) Tit.: Incipiunt notule de diversis sentenciis. Inc.: Ierusalem tria nomina habuit. Salequod interpretatur pax. Ierus conculcata vel mundus. Ierusalem visio pacis. In eadem autemcivitate quando obsessa fuit a Romanis Thyto et Vespasiano... – Expl.: ...fieri admirabilis etinmarescibilis in templo eius corona parcipians (!) quem oculus non videt etc.

(4rv) Tit.: Notabilia bona. Inc.: Sapiens sine operibus. Senex sine religione. Adolescens sineobediencia. Dives sine elemosina. Femina sine pudicicia... – Expl.: ...ea hora qua dominushominem de paradyso expulerit ea Christus latronem in eum induxerit (?).

(4v–5r) Tit.: De proprietatibus aquarum. Inc.: Hauriens aquas de fontibus salvacionis. Primaeffusio sanguinis Christi in circumcisione, secunda in sudore... – Expl.: ...unde spiritus ubi wltspirat.

(5rv) Sermo bonus. Inc.: Beati pauperes spiritu etc. (Mt 5,13). Quatuor sunt que faciuntpauperes spiritu, cognicio contemptus sui neminem spernere omnes honorare... – Expl.: ...quodfrigidus sum. — Sermo mit selbem Incipit in Napoli, Biblioteca Nazionale, Cod. VI.F.34, n/ s

Page 12: Handschriften Slowenien

2

(vgl. Cenci, Cesare OFM, Manoscritti francescani della Biblioteca Nazionale di Napoli I–II(Florentiae, Romae 1971) und Reims, Bibliothèque municipale, Ms 508, 184v.

(5v–50r) SERMONES DE TEMPORE AB ADVENTU DOMINI USQUE AD DOMINICAM 25 POST

PENTECOSTES ("TERNARIUS SANCTI GREGORII"). — Die vorliegende Reihe zum Großteilübereinstimmend mit Schneyer VIII 597–600 (nach München, BSB, Clm 4617) undKremsmünster, Cod. 286, 111r–187v, dort die Reihe als Dernarius sancti Gregorii bezeichnet.(5v–6r) T1 (Nr. 1). Inc.: Cum appropinquasset Iesus Iersolimam... (Mt 21,1). Ewangelium istudin tres partes dividitur. In prima dicit quod dominus in Ierusalem iturus de Bethphania venirecepit... – Expl.: ....ideo ewangelium subditur: Cum appropinquasset etc. Oremus dominum utconcedat nobis etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 111r–112v.(6r–7r) T2 (Nr. 2). Inc.: Erunt signa in sole et luna.... (Lc 21,25). In ewangelio isto tria nobissunt consideranda que a domino dicta sunt. Primo quod adventum eius multa signa procedunt...– Expl.: ...vicinum clamant iudicium. Ideo ewanglium subditur: Erunt signa etc. — Incipit wieKremsmünster, Cod, 286, 112v–114r.(7rv) T3 (Nr. 3). Inc.: Cum audisset Iohannes in vinculis... (Mt 11,2). In ewangelio isto tria suntnotanda. I quod Herodes Iohannem cepit... – Expl.: ...quia mali bonos persecuntur ideoo

ewangelium sequitur: Cum audisset etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 114r–115v.(7v–8r) T4 (Nr. 4). Inc.: Miserunt Iudei ab Ierusolimis... (Io 1,19). In ewangelio isto tria nobissunt notanda. I Iohannis mira sanctitas, II eius humilitas magna... – Expl.: ...debent esseo o

sancti et iusti. Ideo subditur ewangelium: Miserunt Iudei ad Iohannem etc. — Explicit wieKremsmünster, Cod. 286, 115v–117r.(8r–9r) T6. Inc.: Ecce ewangelizo vobis gaudium magnum... (Lc 2,10). Hec verba angeluspastoribus dixit quando Christus dei filius natus fuit quod mos enim ut scitis quando alicuiterreno principi filius nascitur... – Expl.: ...hodie natus est in mundo. Ideo ewangeliumsubditur: In principio erat etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 117r–118v.(9rv) T7 (Nr. 6). Inc.: Erat Isoseph et Maria mirantes... (Lc 2,33). In ewangelio isto tria suntconsideranda. Primo quod Ioseph et Maria mirabantur... – Expl.: ...opera dei sunt mira. Ideoewangelium subditur: Erat Ioseph et Maria etc. — Explicit wie Kremsmünster, Cod. 286,118v–120r.(9v–10r) T11. Inc.: Cum esset Iesus annorum XII ... (Lc 2,42). Ewangelium istud tria dicit. Icim o

quod Iesus cum parentibus suis ad diem festum ascendit... – Expl.: ...perveniemus ad celestiafesta. Ideo ewangelium subditur: Cum factus esset Iesus etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,120r–121v.(10r–11r) T12 (Nr. 8). Inc.: Nupcie facte sunt in Chana Galilee etc. (Io 2,). Ewangelium istudtria dicit, primo quod Iesus cum matre et discipulis ivit ad nupcias... – Expl.: ...placent iustedeo nupcie. Ideo ewangelium subditur: Nupcie facte sunt etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,121v–122v.(11rv) T13 (Nr. 9). Inc.: Cum descendisset Iesus de monte... (Mt 8,1). Istud ewangelium triadicit, I quod Iesus de monte descendit... – Expl.: ...magis placet simplicitas quam astucia.o

Epistola sequitur: Nolite fieri prudentes apud etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 122v–124v.(11v–12r) T14 (Nr. 10). Inc.: Ascendente Iesu in naviculam... (Mt 8,23). Ewangelium istud triadicit, I quod Iesus naviculam ascendit... – Expl.: ...supra quam sustinere possint. Rogemus. —o

Wie Kremsmünster, Cod. 286, 124v–126r.(12r–13r) T16 (Nr. 11). Inc.: Simile est regnum celorum homini patrifamilias qui exiit primomane conducere operarios... (Mt 20,1). Istud ewangelium tria dicit, I quod pater familiaso

Page 13: Handschriften Slowenien

3

vineam habuit... – Expl.: ...ut postea eos remuneret. Ideo ewangelium subditur: Simile estregnum celorum etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 126r–127v.(13rv) T17 (Nr. 13). Inc.: Exiit qui seminat... (Lc 8,4). Super hunc locum dicit beatusGregorius: Dominus fecit sermonem et eum exposuit... – Expl.: ...et quod Christus omnibussalutem predicavit. Ideo ewangelium subditur: Exiit qui seminat etc. — Wie Kremsmünster,Cod. 286, 127v–129r.(13v–14v) T18. Inc.: Ecce ascendimus Ierosolimam... (Lc 18,31). Istud ewangelium tria dicit,pimo quod in Ierusalem ascendit... – Expl.: ...multa sustinent. Ideo ewangelium subditur: Ecceascendimus Ierosolimam etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 129r–131r.(14v–15r) T18/4 (Nr. 14). Inc.: Cum ieiunatis nolite fieri... (Mt 6,16). In ewangelio isto tria nosdocet dominus facere de quo hic dicit: Cum ieiunatis... – Expl.: ...debet emendare. Ideoewangelium subditur: Cum ieiunatis etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 131r–132v.(15rv) T19 (Nr. 15). Inc.: Ductus est Iesus in deserto... (Mt 4,1). Istud ewangelium tria dicit,primo quod Iesus a spiritu ductus fuit in desertum... – Expl.: ...bonos temptat dyabolus. Ideoewangelium subditur: Ductus est Iesus in desertum etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,132v–133v.(15v–16v) T20 (Nr. 16). Inc.. Egressus Iesus secessit in partes Tyri et Sydonis etc. (Mt 17,1).Istud ewangelium tria dicit, primo quod Iesus de finibus Tyri et Sydonis exivit... – Expl.: ...deifilius omnes sanare venit. Ideo ewangelium subditur: Egressus Iesus etc. — Wie Kremsmünster,Cod. 286, 133v–135r.(16v–17r) T21 (Nr. 17). Inc.: Erat Iesus eiciens demonium... (Lc 11,14). Ewangelium istud triadicit, primo quod Iesus de muto eiecit et mutus loqui cepit (sic !), II quod turba de hoc miratao

fuit... – Expl.: ...qui ad eum venit. Ideo ewangelium subiungitur: Erat Iesus eiciens demoniumetc.(17rv) T 22 (Nr. 18). Inc.: Abiit Iesus trans mare Galilee... (Io 6,1). Istud ewangelium tria dicit,I quod Iesus mare Galilee transivit... – Expl.: ...Christus precessit ut eum sequamur. Ideoo

ewangelium subditur: Abiit Iesus trans mare. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 136v–137v.(17v–18r) T23 (Nr. 19 ?). Inc.: Quis ex vobis arguet me de peccato... (Io 8,46). In istoewangelio tria dicit dominus, I quod ipse sine peccato erat... – Expl.: ...cavere sibi debent ao

peccato. Ideo ewangelium subditur: Quis ex vobis arguet me de paccato etc.(18r–19r) T24. Inc.: Ossana fili David... (Mt 21,9). Hec verba turbe domino de Bethania inIerusalem venienti dixerunt... – Expl.: ...dei filius sicut permittit (!) sic venit. Ideo ewangeliumsubditur: Cum appropinquaret Iesus etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 138v–140r.(19r–20r) T25. Si ego lavi pedes vobis... (Io 13,14). In isto ewangelio tria nobis suntcommendanda, I quod dominus in cena discipulos suos congregavit et eis corpus suum ado

comedendum dedit... – Expl.: ...cibus in via anime et corporis peccatorem reconciliat ergo sumelibenter. — Incipit wie Kremsmünster, Cod. 286, 140r–141v.(20rv) T25. Inc.: Ores (recte: Tres) panes leguntur in sacra scriptura primus pharaonis, IIus

oblocucionis, III propiciacionis. I pharaonis tres habet partes... – Expl.: ...in patria erit vobisus us

premium Iesus Christus dominus noster etc.(20v–21r) T25. Inc.: Probet autem se ipsum homo... (I Cor 11,28). In verbis istis apostolusdicit: Sicut fidelis amicus nos ammonet, nos docet, nos premunit (?)... – Expl.: ...quod me inproximo tuo hodie honorasti. Rogemus ergo dominum.(21v–22r) T 28 (Nr. 21). Inc.: Maria Martha Maria Magdalena... (Mc 16,1). Istud ewangeliumtria dicit, primo quod tres Marie aromata emerunt... – Expl.: ...opera deus invenitur. Ideoewangelium subditur: Maria Magdalena etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 141v–142v.

Page 14: Handschriften Slowenien

4

(22r–23r) T29 (Nr. 22). Inc.: Cum esset sero die illa una sabbatorum etc. (Io 20,19).Ewangelium istud tria dicit, primo discipuli in cenaculo foribus clausis et resurreccionemChristi expectabant (sic !)... – Expl.: ...quamdiu hic vivimus semper sub discipulis (?) essedebemus. Ideo ewangelium subditur: Cum esset sero etc.— Explicit wie Kremsmünster, Cod.286, 142v–144r.(23rv) T30 (Nr. 23). Inc.: Ego sum pastor bonus etc. (Io 10,11). In ewangelio isto dicit dominusse esse pastorem. Et hoc probat per hoc quod subditur: pastor bonus... – Expl.: ...fuit bonuspastor et verus. Ideo ewangelium subditur: Ego sum pastor etc.(23v–24v) T31 (Nr. 24). Inc.: Modicum et non videbitis me... (Io 16,16). In isto ewangeliodominus tria dicit, primo quod a discipulis suis modico tempore non videbitur... – Expl.: ...Ideoepistola sequitur: Obsecro vos etc. Ideo ewangelium sequitur: Modicum. — Incipit wieKremsmünster, Cod. 286, 145r–146v.(24v–25r) T32 (Nr. 25 ?). Inc.: Vado ad deum... (Io 16,5). In ewangelio isto tria dominus dicit,primo quod ipsi de recessu sui contristandi erant... – Expl.: ...ut nos post eum ascendamus. Ideoewangelium subditur: Vado ad eum etc. — Explicit wie Kremsmünster, Cod. 286, 146v–147v.(25rv) T33 (Nr. 26). Inc.: Si quid pecieritis patrem... (Io 16,23). In ewangelio docet nosdominus orare et a se hic graciam et in futuro gloriam querere... – Expl.: ... est petendum nisisalus. Ideo ewangelium subditur: Si quid pecieritis etc. – Explicit wie Kremsmünster, Cod. 286,147v–148v.(25v–26v) T33. Inc.: Multum enim valet deprecacio iusti assidua... (Iac 5,16). Quia isti tresdies dicuntur rogacionum vel oracionum ideo de oracione nobis loqui (!) volumus quantumvalet apud dominum... – Expl.: ...petere debemus hec omnia. Ideo ewangelium subditur: Quisvestrum habebit amicum etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 148v–150r.(26v–27r) T36. Inc.: Cum levare vellet dominus Elyam per turbinem in celum... (IV Rg 2,1).Hystoria non est quomodo dominus Eliam propter miram eius sanctitatem non tantum in animased eciam in copore in curru igneo eum in paradisum assumpsit... – Expl.: ...pauci creduntChristi resurreccionem et ascensionem. Ideo ewangelium subditur: Recumbentibus XI discipulisetc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 150r–151r.(27r–28r) T37. Inc.: Cum venerit paraclitus... (Io 15,26). Dominus fecit more matris a filiis suisrecedentis et eos consolari volentes (!) ne de recessu eius doleant... – Expl.: ...sed bonis etspiritualibus tantum datur spiritus sanctus. Ideo ewangelium subditur: Cum venerit paraclitus.— Wie Kremsmünster, Cod. 286, 151r–152r.(28rv) T39 (Nr. 29 ?). Inc.: Si quis diligit me... (Io 14,23). In ewangelio isto dominus tria dicit,primo quod eum diligens sermonem custodit eius... – Expl.: ...per custodiam verbi eiusprobatur. Ideo ewangelium subditur: Si quis diligit me etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,152r–153v.(28v–29v) T40. Inc.: Gracia domini nostri Iesu Christi... (II Cor 13,13). Hec verba dicit beatusPaulus qui usque ad tercium celum raptum (!) fuit et ibi multa secreta dei vidit... – Expl.: ...ipsese ei revelat. Ideo ewangelium subditur: Homo quidam erat ex (!) etc. — Wie Kremsmünster,Cod. 286, 153v–154v.(29v–30v) T41 (Nr. 30). Inc.: Homo quidam erat dives etc. (Lc 16,19). Istud ewangeliumdominus duabus de causis proposuit... – Expl.: ...nesciunt rebus uti sicut dives ille. Ideo pereuntet merito. Ideo ewangelium subditur: Homo quidam erat dives. — Wie Kremsmünster, Cod.286, 154v–156r.(30v–31r) T42 (Nr. 31 ?). Inc.: Homo quidam fecit cenam magnam... (Lc 14,16). In ewangelioisto dominus tria dicit, primo quod dives fecit cenam magnam, II quod ad eam multos vocavit...o

Page 15: Handschriften Slowenien

5

– Expl.: ...omnes vocamus (!) ad cenam illam. Ideo ewangelium subditur: Homo quidam fecitcenam magnam. — Explicit wie Kremsmünster, Cod. 286, 156r–157r.(31rv) T42 (?). Inc.: In illo tempore dixit Iesus discipulis suis parabolam hanc. Dominus nosteromnipotens quando in principio creavit mundum fecit duas creaturas racionales angelorum ethominum. Sed de ordine angelorum per superbiam una pars cecidit... – Expl.: ...desiderianostre carnis constringamus omnibus modis ut in cena domini cum omnibus sanctis dei gauderemereamur.(31v–32v) T43. Inc.: Erant ad Iesum appropinquantes publicani et peccatores... (Lc 15,1).Istud ewangelium tria dicit, primo quod Iesus cum publicnais et peccatoribus permanebat... –Expl.: ...qui ad deum accedit graciam eius acquirit. Ideo ewangelium sunditur: Erant ad Iesum.— Wie Kremsmünster, Cod. 286, 157r–158v.(32v–33r) T44 (Nr. 33). Inc.: Estote misericordes... (Lc 6,36). In ewangelio isto nos tria docetdominus facere, primo ut misericordes simus... – Expl.: ...per misericordiam filii dei simussalvati. Ideo ewangelium subditur: Estote misericordes. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,158v–159v.(33r–34r) T45. Inc.: Cum irruerunt turbe in Iesum... (Lc 5,1). Ewangelium istud tria dicit,primo quod populus cum magna devocione verbum dei audivit... – Expl.: ...omnia ista facerenos docet verbum dei. Ideo ewangelium subditur: Cum irruerunt etc. — Wie Kremsmünster,Cod. 286, 159v–161r.(34rv) T46. Nisi habundaverit iusticia vestra... (Mt 5,20). In ewangelio isto tria nos docetfacere dominus, primo ut Iudeis carnalibus iustiores nos simus... – Expl.: ...iustiores debemusesse Iudeis. Ideo ewangelium subditur: Nisi habundaverit iusticia. — Wie Kremsmünster, Cod.286, 161r–162r.(34v–35v) T47. Inc.: Misereor super turbam... (Mc 8,2). In isto ewangelio tria nobisconsideranda sunt, primo quod dominus cum discipulis suis in desertum locum ivit... – Expl.:...qui ei serviunt et eius graciam querunt. Ideo ewangelium subditur: Misereor super turbametc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 162r–163v.(35v–36v) T48. Inc.: Attendite a falsis prophetis etc. (Mt 7,15). In ewanglio isto tria nosdominus monet facere. Primum est ut a falsis prophetis nobis caveamus... – Expl.: ...quia tamiustus. Ideo beato Anthonio merito simul fuit. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 163v–164v.(36v–37r) T49. Inc.: Homo quidam erat dives qui habebat villicum etc. (Lc 16,1). Istudewangelium tria dicit. Primum est quod quidam dives homo habuit villicum... – Expl.: ...simusvillici dei racionem ei reddituri. Ideo ewangelium subditur: Homo quidam etc. — WieKremsmünster, Cod. 286, 164v–166r.(37r–38r) T50. Inc.: Videns Iesus civitatem flevit super illam... (Lc 19,41). Ewangelium istudtria dicit, primo quod dominus visa civitate flevit...– Expl.: ...qui eius vitam secuntur. Ideoewangelium subditur: Videns Iesus etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 166r–167v.(38r–39r) T51. Duo homines ascenderunt in templum etc. (Lc 18,10). Istud ewangelium triadicit, primo quod duo homines in templum ascenderunt... – Expl.: ...multi multa bona agunt sednon bene. Ideo ewangelium subditur: Duo homines ascenderunt etc. — Wie Kremsmünster,Cod. 286, 167v–169r.(39rv) T52. Inc.: Exiens Iesus de finibus Tyri... (Mc 7,31). Ewangelium istud tria dicit, primoquod Iesus de finibus Tyri exivit et per Sydonem Galilee ad mare venit... – Expl.: ...in mundumpro salute peccatorum venit. Ideo ewangelium subditur: Exiens Iesus de finibus Tyri. — WieKremsmünster, Cod. 286, 169r–170r.(39v–40v) T53. Inc.: Beati oculi qui vident... (Lc 10,23). Ewangelium istud tria dicit, primoistis qui exemplum vident beatos dicit (sic !) ... – Expl.: ...dominum hic per speciem (recte:

Page 16: Handschriften Slowenien

6

speculum [?]) et in futuro videbimus per graciam. Ideo ewangelium subditur: Beati qui videntetc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 170r–171v.(40v–41v) T54. Inc.: Cum iret Iesus in Ierusalem... (Lc 17,11). Ewangelium hic tria dicit, primoquod Iesus in Ierusalem iturus per mediam Samariam et Galileam pertransivit... – Expl.: ...illivadunt ad celum que sunt mundi. Ideo ewangelium subditur: Cum iret Iesus etc. — WieKremsmünster, Cod. 286, 171v–172v.(41v–42r) T55. Inc.: Nemo potest duobus dominis servire etc. (Mt 6,24). In ewangelio isto trianos docet dominus facere, primo ut duobus dominis non serviamus sed uni... – Expl.: ...quodsoli deo servire debemus. Ideo ewangelium subditur: Nemo potest duobus dominis servire etc.— Wie Kremsmünster, Cod. 286, 172v–173v(42r–43r) T56. Inc.: Ibat Iesus in civitatem Naym etc. (Lc 7,11). Ewangelium istud tria dicit,primo quod Iesus ad civitatem Naym ivit... – Expl.: ...qui volunt ad eam surge (!). Ideoewangelium subditur: Ibat Iesus in civitatem Naym etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286,173v–175r.(43r–44r) T57. Inc.: Cum intravit Iesus in domum cuiusdam principis phariseorum etc. (Lc14,1). In ewangelio isto sunt nobis tria consideranda, primo Christi humanitas, II vera eiuso

divinitas... – Expl.: ...Christus verus homo et verus deus fuit. Ideo subditur ewangelium: Cumintraret. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 175r–176v.(44rv) T58. Inc.: Accesserunt ad Iesum pharisei... (Mt 22,34). In ewangelio isto tria nobis suntconsideranda, primo quod datur mandatum de diligendo deo cum dicitur: diliges... – Expl.:...ipse dilexit nos. Ideo ewangelium subditur: Diliges dominum deum tuum. — WieKremsmünster, Cod. 286, 176v–177v.(44v–45v) T59. Inc.: Ascendens Iesus in naviculam transfretavit etc. (Mt 9,1). Ewangeliumistud tria dicit, primo quod per naviculam transfretavit etc... – Expl.: ...per tribulacionesprecessit et nos sequi demebus. Ideo ewangelium subditur: Ascendens Iesus in naviculam. —Wie Kremsmünster, Cod. 286, 177v–179r.(45v–46r) T60. Inc.: Simile est regnum homini regi etc. (Mt 22,1). Ewangelium istud tria dicit,primo quod rex filio suo nupcias fecit... – Expl.: ...omnes ad nupcias suas deus (?) vocat. Ideoewangelium subditur: Simile est regnum etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 179r–180r.(46v–47r) T61. Inc.: Erat quidam regulus cuius filius etc. (Io 4,46). In ewangelio isto nobis suntconsideranda primo cur dominus ad filium reguli non ivit... – Expl.: ...homo de facili temptatur.Ideo ewangelium subditur: Erat quidam regulus. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 180r–181v.(47r–48r) T62. Inc.: Simile est regnum celorum homini regi qui voluit etc. (Mt 18,23). Istudewangelium tria dicit, primo quod rex quidam habuit servos... – Expl.: ...preparare nosdebemus ad reddendam racionem regi magno Christo. Ideo ewangelium subditur: Simile estregnum homini etc. — Wie Kremsmünster, Cod. 286, 181v–182v.(48r–49r) T63. Inc.: Abeuntes pharisei inerunt consilium etc. (Mt 22,15). In ewangelio isto trianobis consideranda sunt, primo phariseorum nequicia... – Expl.: ...mali semper deo resistunt etideo pereunt. Ideo ewangelium subditur: Abeuntes pharisei etc. — Wie Kremsmünster, Cod.286, 182v–184r.(49r–50r) T64. Inc.: Loquente Iesu ad turbas ecce quidam princeps etc. (Mt 9,18). Istudewangelium tria dicit, primo quod dominus predicavit turbis... – Expl.: ...docet nos quomodoconverti debemus. Ideo ewangelium subditur: Loquente Iesu ad turbas etc. — WieKremsmünster, Cod. 286, 184r–185v.(50r) T65. Inc.: Cum sublevasset oculos Iesus... (Io 6,5). In ewangelio isto tria sunt nobisconsideranda, primo domini religiositas, de qua hic dicitur: cum sublevasset... – Expl.: ...perquod prelati debent humiliari. — Incipit wie Kremsmünster, Cod. 286, 185v–186v.

Page 17: Handschriften Slowenien

7

(50v, 56v) Nachträge des 15. Jh. in Bastarda, drei Zeilen von der ersten, der Rest von derzweiten Hand.(50v, Z. 1–3) NOTA DE MISERICORDIA. Textverlust zu Beginn der Zeilen.(50v, Z. 4–7) NOTA. Inc.: Nota quod sancta crux est angelis veneranda hominibus adoranda...– Expl.: ...omnis spiritus christianus ad regna celestia invitatus.(50v, Z. 8 ff., 56v) NOTA. Inc.: Quando deus creavit Adam et Evam et ponit eos in paradisumet adiunxit [...] quatuor sorores scilicet iusticiam pacem misericordiam et veritatem cuipredixit... – Expl.: ...]elis quam vidit.

(51r–56r) Bl. 51–55 teilweise an den Rändern zusammengeklebt. SERMONES.Inc.: ]tantum coegerunt deum quod omnia peccata dimisit... – Expl.: ...in multis peccatoribus.Rogemus ergo do[

(57r–61vb) SERMONES.(57ra–60rb) Mehrere (?) Sermones, Initien und Explicit wegen Textverlustes nicht mehrfeststellbar. Inc. mut.: ]posset totaliter [...] et de isto oculo scribitur in libro Iob: Recedere amalo...(60rb–62rb [?]) Tit.: Item s[(ermo). Inc.: Spiritus domini o[ (ornavit caelos...) (Iob 26,13). Inhiis verbis d[ ... ] ad tria videlicet quantum ad p[ ... ] quantum ad effectum sue oper[ ... – Expl.:...semper morari desiderat. Roge[(mus).(62rb–63vb [?]) Tit.: Item alius sermo de[ Inc.: Emitte spiritum tuum et cr[(eabuntur...) (Ps103,30). In hiis verbis describitur spiritus [ ... ] primo per operacionem ad propieta[ ... ]lem.Secundo per respectum ad [ – Expl. mut.: ... ] in fonte[...(63vb–65rb) Inc.: ]bonum [ ... ] XI. In hiis verbis [ ... ]tris celestis liberali[(tas [?])] inpromptitudine donacio[ ... ]lis bonitas spiritus sancti innuitur expressione discrecionis... –Expl.: ...eciam (?) in precedentibus sermon[(ibus)(65rb–66vb [?]) Inc.: Effundam super [ ... ] mundam et mundab[ ... ] inquinamentis vestris [ ...] novum (Ez 36,25). Ita scibitur [ ... ] verbum predicari [ ... ]tes de gracia spiritus[ ... – Expl.:...]bavit milites [ ... ]re debuerunt[

Page 18: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 1, Sign. 2 (olim Ms 27)

FRANCISCUS DE MAYRONIS (?). PARTES OFFICIORUM S. ANNAE. BERNARDUSCLARAVALLENSIS

Perg. 50 Bl. 237×168. Süddeutschland, 1. Hälfte 14. Jh. Lauffen 1345.

Aus zwei Teilen zusammengesetzt, I: 1–32, II: 33–48. — Teil I: Lagen: 4.IV . Rote Lagenzählung primus32

(8v)– tercius (24v). Schriftraum 175/180×120, 37 Zeilen. Tintenlinierung: Horizontale und vertikale

Begrenzungslinien des Schriftspiegels bis zu den Seitenrändern gezogen. Die erste, vorletzte und die beiden

Zeilenlinien in der Seitenmitte bis zu den Seitenrändern gezogen, die übrigen zwischen den Vertikallinien gezogen.

Einstichlöcher für die Linierung erhalten. Drei Hände, A: 1–30v, B: 31r–32r, C: 33v. Hand A Textualis, ca. erstes

Viertel 14. Jh., in den ersten Zeilen Buchstaben häufig cadellenartig oblongiert; Hand B Textualis, ca. 2. Viertel bis

Mitte 14. Jh., die Gesangsteile des Officium in gotischer Minuskel; Hand C, erste Hälfte 15. Jh., Textualis und

Bastarda. Bei Hand A rote Überschrift. Rote Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. Eine rote Lombarde

zu Textbeginn; in Cadellen häufig angesetzte Profilmasken. Bei Hand B zweizeilige rote und schwarze Lombarden.

Schwarze ornamental geteilte Lombarde bei Hand C. — Teil II: Format 230×165. Lagen: (I + 2.IV ) . Die beiden48 50

Quaternionen 2.IV vom nur ca. 220 hohen Doppelblatt 33/50 umhüllt. Schriftraum 165×110, 35 Zeilen. Feine,34–48

teilweise kaum sichtbare Linierung: Horizontale und vertikale Begrenzungslinien des Schriftspiegels bis zu den

Seitenrändern gezogen. Die erste und drittletzte Zeilenlinie zumeist auch bis zu den Seitenrändern gezogen; die

anderen Zeilenlinien zwischen den Vertikallinien gezogen. Gotische Minuskel von einer Hand, Abschrift beendet

am 22. September 1345 durch Iohannes de Insprukk in Lauffen (Lauffen am Neckar oder Lauffen im

Salzkammergut [Oberösterreich]); vgl. das Kolophon auf 49r. Marginale Korrekturen in Bastarda von einer Hand

des 15. Jh. — Stark abgewetzter schmuckloser Rauhledereinband (?); 15. Jh. Holz des HD der Höhe nach

gebrochen. Schließe und Schließdorn aus Messing auf dem VD erhalten. Rücken mit drei Doppelbünden; Kapital

teilweise von Leder umhüllt. Auf dem VD größeres Pergamentschild mit kaum leserbarer Inhaltsangabe des 15. Jh.

aufgeklebt. Auf diesem rotes Lacksiegel der Pfarre Kranj. Auf dem VD-Spiegel einseitig beschriftetes mit der

Schriftseite aufgeklebtes mittelalterliches Papierblatt. Auf diesem Stempel der Pfarre Kranj.

Provenienz: Aus der Pfarre Kranj.

(1r–30v) <FRANCISCUS DE MAYRONIS (?):> Tractatus super Missus est (RB 2313). —Bearbeitung oder Redaktion des Traktates in Form eines Sermo (?). Das Explicit vollständigvon der bei RB 2313 angegebenen Fassung in Leipzig, UB, Cod. 502, 135ra–156vbabweichend; übereinstimmendes Incipit, jedoch abweichendes Explicit in Bologna, Bibliotecadell’Archiginnasio, A 95, 41r ss., vgl. Roth, a. O., 255.Roter Tit.: Incipit optima exposicio supra ewangelium Missus est Gabriel. — Inc.: In menseautem sexto missus est angelus etc. Luc. I capitulo. Circa medium est descripta leccio prima.o

Quia vero instante devotissimo tempore adventus domini et salvatoris nostri Iesu Christiconswerunt mentes fidelium aspirare ad memoriam sacratissime nativitatis idcirco in presentialiis occupacionibus resecatis ad historiam annunciacionis angelice que hoc tempore legitur adlaudem virginis supra dicte ... – Expl.: ...sed tu magis iudicabis eum nuncians aliis quia vididominum et hec dixit mihi. Cui est honor et gloria cum patre et spiritu sancto in seculaseculorum. Amen.Lit.: B. Roth, Franz von Mayronis O.F.M. Sein Leben, seine Werke, seine Lehre vomFormalunterschied in Gott (Franziskanische Forschungen 3). Werl 1936.

(31r–32r) Tit.: In festo beate Anne. REIMOFFIZIUM AH 5/35, mit Hymnus AH 52/101 zurMatutin.

(32v) Tit.: Officium de sancta Anna. Angeführt: Introitus Gaudeamus omnes in dominodiemfestum. Graduale Mulierem fortem quis inveniet. Alleluia-Versikel Dulcis regina mater dulci

Page 19: Handschriften Slowenien

2

nate dulcia prebens ubera... Daran anschließend Sequenz AH 55/63 und Hymnen AH 4/141 und52/105.

(33r) Leer

(33v–50r) BERNARDUS CLARAVELLENSIS: Homiliae super Missus est (In laudibus virginismatris) (PL 183, 55–88; Opera omnia, ed. Leclercq–Rochais IV 12–58).(33v) Praefatio. Inc.: [S]chribere me aliquid... (34r) Auf dem oberen RandSCHREIBERINVOKATION In nomine dei. Amen. Hom. I. Homilie endet auf 36r, auf 36v mit vacatgekennzeichneter Text [C]onstat quod non minus sapiencie habuit... – ...plenus fuit spiritusancto (PL 183, 65 D), Illa fuit racio desponsacionis Marie... – ...de coniugio fuisse natumquam de fornicacione. Poterat autem deus alio modo disponere sed volebat secretum suumdemones ignorare.. (PL 183, 67 A–C), Angelicis spiritibus parietes non obsistunt... –...penetrabilia sunt eis ac pervia (PL 183, 71 D), Mirandum est quomodo qui angelum miserat...– ...preveniret ad terras (PL 183, 72 A–B), Non dixit angelus Dominus in te... – specialitertamen cum Maria (PL 183, 72 D–73 A), Nec tamen dixit Filius dominus tecum... – ...qui genuitquem concipis (PL 183, 72 B), Sequitur: Vocabitur filius dei. Et quod ita simpliciter sanctumabsque additamento... – ...et per spiritus sanctificacione et per patris benediccionem et perverbi assumpcione (PL 183, 81 D–82 A). (37r) Hom. II. (42r) Hom. III. (46r) Hom. IV.(50r) KOLOPHON: Explicit exposicio beati Bernhardi abbatis super ewangelium Missus est.Scriptus anno domini 1345 Mauricii et sociorum eius. Dann mit hellerer Tinte , jedoch vono

derselben Hand, hinzugefügt: per Iohannem de Insprukk succentorem in Lauffen.

(50v) BENEDICTIO (?). Text durch Feuchtigkeitseinwirkung nicht vollständig lesbar. Inc.: Innomine patris et filii et spiritus sancti ... – ...credo in unum deum.

Page 20: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 1, Sign. 3 (olim Ms 4. Kos 92)

BENEDICTUS DE ALIGNANO

Pap. 252 Bl. 298×205. Südostdeutschland, 1384.

Lagen: 21.VI . Bl. 252 auf dem HD-Spiegel aufgeklebt, jetzt teilweise abgelöst; Bl. 1 und 12 lose. —252

Lagenzählung I (25r)–XVIII (229r). — Schriftraum 215/225×125/10, 2 Spalten zu 37/47 Zeilen. Tintenlinierung:us

Vertikale und horizontale Begrenzungslinien der Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen, im Abstand von ca. 5

mm vom vorderen Schnitt eine weitere Vertikallinie als Begrenzungslinie für die Marginalvermerke gezogen, die

äußeren Vertikallinien der Spalten doppelt gezogen. Bastarda von einer Hand, zur Datierung vgl. das Kolophon auf

249vb. Vorschreibungen der Überschriften und zahlreiche Marginalvermerke von der Texthand. — Rote

Überschriften, Unterstreichungen, Auszeichnungsstriche, Paragraphenzeichen. Ein- bis fünfzeilige rote Lombarden.

Auf 10va vierzeilige rot-schwarz geteilte Lombarde mit primitiver Fleuronnéefüllung im Binnengrund. —

Schmuckloser ursprünglich blauer Rauhledereinband. Auf dem VD der mittlere Buckelbeschlag sowie zwei

Schließdorne aus Messing erhalten, alle anderen Beschläge entfernt, zwei vom Rücken ausgehende Schließriemen,

die dazugehörigen Schließösen jedoch nicht mehr erhalten. Auf dem VD außen mittelalterlicher Pergamentstreifen

mit verblaßtem, nur noch zum geringen Teil lesbarem Titel aufgeklebt. Daneben neuzeitlicher Standortvermerk

Stick (?) 8 Fach N 7, unterhalb davon gerahmtes Papierschildchen des 19. (?) Jh. mit der gestempelten Signaturro

605. Rücken: Vier Doppelbünde, Kapital mit Spagat umstochen und teilweise noch mit Leder umhüllt. Auf dem

VD- und HD-Spiegel zwei Teile eines dem Zeilenverlauf nach durchgeschnittenen Blattes eines Missales vom

Anfang des 13. Jh. aufgeklebt.

Provenienz: Aus dem Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 160–162.

(VD- und HD-Spiegel) Missalefragment. Südostdeutschland, Anfang 13. Jh. Pergament. Höheder Fragmente 90 (zusammen mehr als 180), Breite ca. 280. Die Fragmente beim Falz um dieerste bzw. letzte Lage geschlagen.(VD-Spiegel) Unten bzw. links Gebetsformulare zu Iuliana, Or. inc. mut.: ]demus et provisumnobis percipiamus auxilium..., der sichtbare Teil endet mit der Postcommunio. Oben bzw. rechtsEvangelienperikope: Inc. mut.: ]rem. Et aliud cecidit inter spinas et simul exorte spinesuffocaverunt illud... – Expl.: ...semen est verbum dei. Qui autem[(HD-Spiegel) Unten bzw. links Gebetsformulare zu Valentinus m. und Cathedra s. Petri. Obenbzw. rechts Fortsetzung der Evangelienperikope mit ]qui audierunt et a sollicitudinibus etdivitiis et voluptatibus vite euntes suffocantur... – et fructum afferunt in pacientia. Darananschließend Secreta Hostias tibi domine placacionis offerimus ut et delicta nostra miseratusabsolvas et nutancia corda tu dirigas. Per.

(1r) Unbeschrieben, nur Linienschema.

Handschriften mit vorangestelltem Firmiter-Kommentar, z. B.: Eichstätt, Cod. st 221, 1r ss.;Prag, NK Cod. III. A. 19. (TruhlaÍ 404), 1r–8r, Alba Iulia, Bibliotheca Batthyána, R II 84,1va–8vb (?) (in dieser Handschrift auf 1va–254rb vermutlich auch dieselbe Textabfolge wie inder vorliegenden Handschrift; vgl. Sopko II, 237, Nr. 385).(1va–8vb) COMMENTARIUS SUPER CAPITULUM FIRMITER CREDIMUS (X 1.1.1) (RB 4244, mitfraglicher Zuschreibung an Iohannes Bloemendal de Colonia).Inc.: Firmiter. Contra illos qui ad tempus credunt sed in tempore temptacionis recedunt Luc.VIII. Et contra hesitantes Iac II... – (8vb) Expl.: ...Pervenire. Contra illos qui bene incipiunt sednon perseverant usque ad finem ... Luc IX g Apok II a prime Tymothey V b etc. Et sic est finishuius. In Rot: Et sic est finis huius. — Parallelüberlieferung ohne Zusammenhang mit

Page 21: Handschriften Slowenien

2

Benedictus de Alignango z. B. in Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, Cod. 2 364,o

234ra–240vb; Berlin, SBPK, Ms. Theol. lat. fol. 732, 56r–64r (mit Zuschreibung an Conradusde Soltau [Incipit übereinstimmend, Explicit abweichend]).

(9ra–249vb) <BENEDICTUS DE ALIGNANO:> Tractatus fidei contra diversas errores super titulumDe summa trinitate et fide catholica in decretalibus.(9rab) Inc.: Quod duo principia unum bonum alium malum a b... Expl.: ...quod non debent tradicapita a b c.(9va–10ra) Inc.: Nota quod per a significatur secta Albigensium per b illorum de Bagnolo perc illorum de Cocoregio. Heretici vero de Cocoregio qui habent heresim suam de Sclavonia etquidam alii de Bulgaria... – Expl.: ...quod ad destruccionem eorum non est plurimumimmorandum.(10rab) Inc.: In precedenti tractatu declaravimus errores qui per hoc symbolum eliduntur etposuimus auctoritates et raciones quibus erronei errorem suum defendere moliuntur... – Expl.:...cum suis erroribus confunduntur et fideles in puritate fidei unitate ecclesie katholiceconfirmantur. Et sic est finis. In Rot: Explicit registrum.(10va–249vb) Tit.: Incipit tractatus fidei contra diversos errores super tytulum de summatrinitate et fide katholica in decretalibus. Inc.: Quoniam fides est tocius spiritualis edificiifundamentum extra de de presbitero non baptizato veniens ubi fides Christi non est nullius bonioperis edificium... (100vb) Hic incipit secunda pars huius operis in qua agitur de humanitateChristi. Inc.: Et tandem. Ab hinc usque ad locum illum Una vero est fidelium explanantur illaseptem sigilla Apokalipsis V que nemo poterat solvere nisi leo de tribu Iuda...(161ra) Tit.: Hicincipit tercia et ultima pars huius operi tractans de sacramentis. Inc.: Uuna (!). Ab hinc usquead finem agitur de unitate ecclesie et ecclesiasticis sacramentis.Contra quos dicitur una veroest fidelium universalis ecclesia... – (246va) Expl.: ...et secuntur me scilicet per bonamoperacionem et ego vitam eternam do eis. Quam retribucionem nobis prestare dignetur ipsaveritas que hanc promittit dominus noster Iesus Christus.

(246vb–249vb) ANHANG. (ed. C. Douais, Les hérétiques du Midi au treizième siècle. 5 piècesinédites. Toulouse 1891, 5–15]). Tit.: Qualiter respondendum est illis qui mirantur quodheretici sustinent supplicia pacienter et dicunt esse martirium quod est inicium suppliciisempiterni. Inc.: Declaratis erroribus qui per hoc symbolum elyduntur et eisdem per racioneset per auctoritates per exempla et per similitudines exstirpatis respondemus... Druck endet249va, Z. 13 der vorliegenden Handschrift mit ...pecasse in aliquo de predictis. In derHandschrift daran 20 Errores angefügt (vgl. auch das gleichlautende Explicit in Alba Iulia,Bibliotheca Batthyána, R II 84, 254rb): Hec sunt in quibus errant Waldenses et illi qui dicunturRontanoli. Dicunt quod ecclesia romana non est ecclesia dei sed I congregacio malorum.Secundum quod dominus papa non potest solvere peccata nec ligare nec remissiones facere.Tercium quod omnia officia ecclesiastica scilicet misse et cantica psalmorum et aliorumcantuum non sunt secundum deum nec debet homo venire ad ecclesiam. Quartum quod trestantum sunt ordines ecclesiastici ut prespiteratus et episcopatus et dyaconatus alii nichil suntnisi tradiciones hominum. Quintum quod cruci et ymaginibus bon debemus supplicare necvenerare quia peccatum est nec coram altaribus et ymaginibus candelas ponere nec oblacionesofferre. Sextum est quod mali sacerdotes non posunt conficere eukaristiam. Septimum quodpeccata non debet homo confiteri peccatoribus sed iustis. Octavum quodanime sunt extraductea corporibus. Nonum quod pueri malorum parentum sive baptisati vel non baptisati dampnatisunt propter peccata parentum similiter salvati per bona parentum baptisati vel non baptisati.

Page 22: Handschriften Slowenien

3

Decimum de purgatorio quod nichil est.Undecimum de vindicta vel de potestibus vel de iusticianon facienda. Duodecimum est d iuramento in nullo casu faciendo. Tercium decimum est quoddicta doctorum non sunt credenda nisi ad libitum cuiusque. Quartum decimum quoddampnantur decreta sanctorum patrum dicentes quod sunt tradiciones hominum. Quintumdecimum quod ecclesia dei defecit a tempore Silvestri episcopi propter imperium terrenum quodaccepit a Constantino imperatore. Sextum decimum quod Enoch et Helyas et Antichristus nonvenient personaliter sed figuraliter. Decimum septimum quod uilibet iustus sive ordinatus sivenon potest conficere eukaristiam. Decimum octavum quod elemosine et sacrificia et beneficianon proficiunt defunctis. Decimum nonum quod uxor potest discedere a viro ipso invito et econverso. Vicesimum quod nullus potest salvari in aliquo ordine nec eciam in seculo nisi essetin secta sua. Explicit tractatus de summa trinitate et fide katholica etc.(249vb) KOLOPHON: Explicit tractatus fidei super tytulum de summa trinitate et fide katholicaclare succincte et distincte inprobans hereticorum errores ac multa alia bona utilia et subtiliade sacramentis ac sacre scripture in se conprehendens qui multum utilis est viris scolasticisdisciplinis adherentibus principaliter tamen predicatoribus et in theologia studere volentibusinceptus et reportatus per Iohannem Romanum anno domini M CCC LXXXIIII in vigilia sanctio o

Bartholomei apostoli et finitus in die Cholomanni hora quasi XXIII (1384 Oktober 13).a

(250r–252) Unbeschrieben.

SCHREIBERINVOKATIONEN: (1v) Maria. (10v) in Rot: Maria Maria hilf.

Page 23: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 2, Sign. 5 (olim Ms 2. Kos 90)

ANSELMUS CANTUARIENSIS. HUGO DE SANCTO VICTORE. HILDEBERTUSLAVARDINENSIS. ALCUINUS

Perg. 59 Bl. 230×160. Südostdeutschland, 1. Hälfte 14. Jh.

Lagen: 7.IV + (IV!5) (?). Lagenzählung (17r) I cur deus homo – (56v) V de cur deus homo. — Mehrere56 59 us us

Hände. Schriftspiegel 180×115/120(53/55), 2 Spalten zu 37 Zeilen. — Vereinzelt Fleuronnéeinitialen. —

Schmuckloser roter mittelalterlicher Einband, 2 Schließen erhalten. Auf die Außenseite des VD geschriebene

Inhaltsangabe des 15. Jh. nur noch teilweise lesbar: ...Proslogion (?)...

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 158 und 160.

(VD-Spiegel) Zwei beschnittene Fragmente, 2. Hälfte 12. Jh.Oberes Fragment aus: ORDO IUDICII AQUAE FRIGIDAE. Schluß der “Coniuratio hominis”]nullatenus recipiatur ab hac aqua ... ut omnes cognoscant quia tu es deus noster benedictus.Qui cum patre et spiritu sancto vivis et regnas deus in secula seculorum. Amen (Franz,Benediktionen II 379, Nr. 2). — Darauf folgen 6 Zeilen Rubriken. — Anschließend aus demIUDICIUM AQUAE VEL FERRI IGNE FERVENTIS: [A]d faciendum iudicium igniti ferri. [Vi]detefratres christiane religionis ... digni sunt morte (Franz, RF 122, Z. 14–18). Es folgen 2½ ZeilenRubriken.Unteres Fragment. IUDICIUM FERRI IGNE FERVENTIS. Text einsetzend mit dem Ende der Oratio]lici teporis igne careat. Per... (Franz, RF 120, Z. 19). Daran anschließend die Benedictio ferriantequam mittatur in ignem (Franz RF 120, Z. 20–32, mit geringfügigen Abweichungen). Inc.:Benedic domine per potenci� tu� virtutem hoc ferrum... – Expl.: ...Increatus pater. Inmensuspater.

(1ra–7va) ANSELMUS CANTUARIENSIS: Proslogion (PL 158, 223–242; Opera omnia, ed. Schmitt,I [1938] 93–122. Sharpe 120, S. 60; CALMA I, ANS 8,16, S. 290). (1ra) Tit.: Incipit prologusproslogion Anshelmi. (1rb) Tit.: Incipiunt capitula. (1va) Tit.: Incipit proslogion Anshelmi.

(7va–16rb) HUGO DE SANCTO VICTORE: Soliloquium de arra animae (PL 176, 951–970; Hugode Sancto Victore, “Soliloquium de arrha animae”, ed. K. Müller [Kleine Texte für Vorlesungenund Übungen 123]. Bonn 1913, 1–25. Goy 277–329, Nr. 2.2.4.8 [ohne Nennung der Hs.]). Tit.:Soliloquium Hugonis. Schlußschrift: Explicit soliloquium Hugonis.

(16rb–va) <HILDEBERTUS LAVARDINENSIS:> Carmen minus 40 “Cur deus homo” (PL 171, 1406C–D [Nr.52]; Hilderbertus Cenomannensis episcopus, Carmina minora. Recensuit A. BrianScott. Ed. altera. München–Leipzig 2001, 32. Walther, Init. 482). Tit.: Incipiunt versus de Curdeus homo.

(16va–40rb) ANSELMUS CANTUARIENSIS: Cur deus homo (PL 158, 359–432; Opera omnia, ed.Schmitt, II [1946] 42–133. Sharpe 120, S. 59; CALMA I, ANS 8,1, S. 289). Tit.: Incipitprefacio in librum Cur deus homo. (16vb) Capitula. (17rb) Tit.: Incipit liber Anshelmi episcopiqui dicitur Cur deus homo.(31ra) Lib. II.

Page 24: Handschriften Slowenien

2

(40ra–58vb) ALCUINUS: Quaestiones in Genesim ad litteram per interrogationes et responsiones(PL 100, 515–566. RB 1084, 1085; Sharpe 87, S.43 f.; CSLM Auct. Gall. II, ALC 76, S.485–488; CALMA , ALC 1, Nr. 55, S. 152 [alle ohne Nennung der Handschrift]).Tit.: Incipit epistola Albini magistri ad Singulfum prespiterum = Epistola 80. (40va)Quaestiones. — Expl.: ...ut cadat ascensor eius retro. Ascensor equi est quisquis iniquitatibusdignitate (?) mundi extollitur qui retro cadere dicitur (Explicit der Responsio 281, vgl. CSLMAuct. Gall. II, S. 486).

(58vb–59rb) <ALCUINUS:> Disputatio Pippini cum Albino (PL101, 975–980; ed. W. Suchier, a.O., 137–141. Sharpe 87, S. 42; CSLM Auct. Gall. II ALC 41, S. 164–165; CALMA I ALC 1,Nr. 31, S. 149 [alle ohne Nennung der Handschrift])Inc.: Quid est littera? Responsio:Custos hystorie. Quid est verbum? Proditor animi... Expl. (mitQuaestio 85): ...Quid est fides? Ignote rei et mirando (!) certitudo. Daran anschließend(59rb–va) Schreiberspruch: Dicta et facta huius libri expliciunt sed flumina vel flaminanumquam deficiunt. Nostra autem dicta vel facta cuncta sint semper deo subiuncta. Sanctorumnempe multa fide pociamur ut in libro vite conscribamur et eorum tuti auxilio hoc semperutamur consilio ne perdamus laborem nostrum semper suspensi simus ad solum IesumChristum. Qui vivit et regnat etc.(59vb) Unbeschrieben.Lit.: W. Suchier, Die Altercatio Hadriani Augustini et Epicteti philosophi (Illinois Studies inLanguage and Literature 24/1–2). Urbana, Ill. 1939, 95–168.(HD-Spiegel) Radierter Vermerk.

Page 25: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 2, Sign. 6 (olim Ms 3. Kos 91)

RAIMUNDUS DE PENNAFORTI

Perg. 259 Bl. 173×120. Oberitalien, Anfang 14. Jh. (?).

Lagen: I + 20.VI + (VI!1) + III . Einzelblatt 253, Textverlust zwischen Bl. 242 und 243. — Reklamanten2 242 253 259

zum Lagenende in der Mitte des unteren Freirandes, verschieden (ornamental und figural) gerahmt. Kapitelzählung

in der rechten oberen Ecke der Rectoseiten. — Schriftraum der Haupthand 115/125×75/80, 27 Zeilen; bei der Hand

auf 254r–258r 135×95, 2 Spalten zu 43 Zeilen, auf 258v–259v ca. 160×100, 8 Spalten zu ca. 9 Zeilen.

Tintenlinierung: Die vertikalen Begrenzungslinien des Schriftraumes bis zu den Seitenrändern gezogen, die

horizontalen nur teilweise gleichfalls bis zu den Seitenrändern gezogen, häufig jedoch wie die Zeilenlinien nur

zwischen den Vertikallinien gezogen. Textualis von einer Haupthand auf 3r–253v; auf 254ra–258ra weitere

italienische Hand, 258v–259v deutsche Hand, Mitte 14. Jh. (?). Auf 2v Textualis, 14. Jh, italienische Hand. — Rote

Überschriften, Unterstreichungen, Auszeichnungsstriche. Rote und blaue Paragraphenzeichen, rote und blaue

Buchzählung als Seitentitel. Zwei-, auf 3r vierzeilige Fleuronnéeinitialen, Buchstabenkörper in Rot und Blau,

Fleuronnée in der Gegenfarbe, zu Beginn von Lib. II Initialkörper rot-blau geteilt. — Einband stark beschädigt,

schmucklose dunkelbraune Lederreste auf dem VD erhalten. Fixierungen der vom VD auf den HD greifenden

Textilschließen (?) erhalten, Schließdorne auf dem HD entfernt. Rücken: Vier Doppelbünde aus gespaltenem Leder,

unterster der Bünde noch intakt. Kapital mit Spagat umstochen.

Provenienz: Auf 1r Eintragung Herrn Herrn Georg Knoll Krainburg 789. — Aus dem Pfarrarchiv Kranj. Auf dem

VD gerahmte Papierschild mit der aufgestempelten Signatur 705.

Lit. zur Hs.: Kos 160.

(VD-Spiegel) Kleineres Pergamentblatt aufgeklebt, mit neuzeitlichen Federproben.

(1r) Federproben und Eintragung von 1789 (s. Provenienz).

(1v–2r) Abgesehen von einer verblaßten und nicht mehr lesbaren Eintragung am oberen Randvon 1v unbschrieben.

(2vab) Lateinische Erklärung lateinischer und griechischer Wörter. Inc.: Ydraule [...]organorum. Sapa acetum... – Expl.: ...pronuba que nimpham id est sponsam viro coniungit. Th.id est he (?) genus... (?).

(3r–219v) RAIMUNDUS DE PENNAFORTI: Summa de paenitentia (Ed.: X. Ochoa, A. Diez[Universa Bibliotehca Iuris I-B]. Romae 1976, 277–884. Kaeppeli 3407). Tit. (teilweiseradiert): Incipit summa magistri Raimundi de penitentia. Die Kapitelverzeichnisse demjeweiligen Buch vorangestellt.(3r) Prolog. Inc.: Quoniam ut ait Ieronimus secunda post naufragium tabula est culpamsimpliciter confiteri... (3v) Kapitelverzeichnis. (3v–65r) Lib. I. (65r–112v) Lib. II. (112v–219v)Lib. III. Expl.: ...dulcem et inefabilem iocunditatis vocem illam: Venite benedicti patris meipercipite regnum et cetera.

(219v–253v) RAIMUNDUS DE PENNAFORTI: Summa de matrimonio (Ed. X. Ochoa, A. Diez[Universa Bibliotheca Iuris I-C]. Romae, 1978, 901–998. Kaeppeli 3408). Tit.: Incipit prologusmagistri Raimundi in suma de matrimonio. — Die Summa in der Handschrift bei denSeitentiteln als 4. Buch gezählt.

Page 26: Handschriften Slowenien

2

(219v) Prolog. Inc.: Quoniam frequenter in foro penitentiali dubitationes circa matrimoniumimmo interdum quasi prolixitates occurrunt... (219v) Kapitelverzeichnis. (220r) Summa. Expl.:...perdit sicut ibi dicitur. Explicit summa de matrimonio.Textverlust durch fehlendes Blatt nach 242: Text bricht ab in Tit. 16,3: ...vidimus de naturaliimpotentia, sequitur ut de accidentali videamus et primo de ca[ (Ochoa–Diez, Sp. 967). (243r)Text setzt in ein Tit. 16,5 mit ]et confitentur ambo quod non possunt carnaliter commisceri. Etquidem si evidens non sit impedimentum pro quo valeant statim separari... (Ochoa–Diez, Sp.969).Zahlreiche marginale Korrekturen, Vermerke und vereinzelt auch Verse von verschiedenenHänden des 14. bis beginnenden 16. Jh., teilweise wieder getilgt oder auf Rasur.

(253v) VERSUS.Inc.: Omnipotens deus quem singula iure verentur... – Expl.: ...Discere nos faciat doctorquecumque docebit.Es folgen neun Zeilen verschiedener Einträge von drei Händen.

(254ra–258ra) Tit.: Hec continentur sub tytulis summe fratris Reymundi. Inc.: [Q]uid sitsymonia I... – Expl.: ...Cui dos sit restituenda XCIX.(258rb) Unbeschrieben.

(258va–259vd) Lateinisch-deutsches Vokabular. Inc.: Alnus erla fraxinus asch... – Expl.:...aspiratil’ ph’lle (?).

(259ve ss.) Zahlwörter. Cardinalia, adverbialia und ponderalia. Unus semel simplum usw.Unterhalb davon Erklärung griechischer Wörter und Vers: Est vermis teredo pro pulvere dicoteredo.

(HD-Spiegel) Schriftabklatsch eines entfernten Blattes. Unterhalb davon verblaßte, kurzeunleserliche Notiz.

Page 27: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 3, Sign. 7 (olim Ms 6. Kos 94)

NICOLAUS DE PRAGA. NICOLAUS BERTRUCIUS. MARTINUS DE MEDIOLANO.PAULUS DE LIAZARIIS. IOHNANNES ANDREAE

Perg. 61 Bl. 310×225. Südostdeutschland (Böhmen ?), 2. Hälfte oder Ende (?) 14. Jh. undItalien, Ende 14. Jh.

2 Teile, I: 1–53, II: 54–61. Lagen: .IV + III + 2.IV + (III+1) + (IV+1) . Einzelblätter 52 und 56, die Hälfte24 30 46 53 61

des Gegenblattes von 54 auf dem HD-Spiegel aufgeklebt. — Reklamanten zum Lagenende. — Teil I: Schriftraum

250/260×165/180, 2 Spalten zu 58/60 Zeilen. Tintenlinierung: Vertikale und horizontale Begrenzungslinien der

Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen. Zeilenlinien zwischen den äußeren vertikalen Begrenzungslinien über

der Interkolumnium hinweg durchgezogen, unsystematisch häufig auch die vierte oder fünfte bzw. vorletzte oder

dritt-, oder fünft- oder sechstletzte Zeilenlinien bis zu den Seitenrändern gezogen. Einstichlöcher für die Linierung

zum Großteil erhalten, auf allen Blättern Einstichlöcher für die Zeilenlinien auch in der Nähe des Falzes. Textualis

von einer (?) Hand mit Ductusschwankungen. Südostdeutschland (Böhmen ?), Ende (?) 14. Jh. — Teil II:

Schriftraum 265/275×180, 2 Spalten zu 73/83 Zeilen. Blasse, teilweise kaum sichtbare Tintenlinierung: Horizontale

und vertikale Begrenzungslinien der Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen. Zeilenlinien nur vereinzelt sichtbar.

Textualis von einer (?) Hand; Oberitalien, Ende 14. Jh. — In Teil I nur 1r–4r rubriziert mit roten

Durchstreichungen und Auszeichnungsstrichen. Eine zweizeilige blaue Lombarde ausgeführt, die anderen nicht

ausgeführt, zu Textbeginn dreizeilige blaue Lombarde mit sehr einfachem roten Fleuronnée im Binnengrund. —

Schmuckloser ungefärbter Rauhledereinband. Vom HD auf den VD übergreifende Lederschließe und Schließdorn

auf dem VD erhalten. Auf dem VD Pergamentschild des 15. (?) Jh. mit Inhaltsangabe aufgeklebt: Glosa super

libros de anima. Auf dem VD auch gerahmtes Papierschildchen des 19. Jh. mit aufgestempelter Signatur 75.

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 163. — Ch. A. Lohr, Medieval latin Artistotle commentaries. Authors: Narcissus – Richardus.

Traditio 28 (1972) 281–396, nennt 300 die Hs. (ohne Signatur). — F. Šmahel, Verzeichnis der Quellen zum Prager

Universalienstreit (Mediaevalia philosophica Polonorum 25). Wroc»aw etc. 1980, 120 f., Nr. 483/A–E. — J.

TÍiška, Životopisný slovník pÍedhusitské pražké University 1348–1409 = Repertorium biographicum universitatis

Pragensis praehussiticae 1348–1409. Praha 1981, 412. — P. Spunar, Repertorium auctorum Bohemorum

provectum idearum post universitatem Pragensem conditam illustrans I (Studia Copernicana 25). Wratislaviae etc.

1985, 95, Nr. 210.

(1ra–53vb) NICOLAUS DE PRAGA: Sententia libri De anima (Lohr, a. O; Šmahel, a. O.; TÍiška,a. O.; Spunar, a. O.). — Der Verfasser Nicolaus de Praga von Lohr und TÍiška mit Nicolaus dePraga OSEA (1357 zum Studium nach Metz und anschließend nach Paris gesandt, später Lectorim Ordenskonvent zu St. Thomas in Prag), bei Spunar 94 mit Nicolaus de Praga (Radoncs),1389 Baccalarius und 1397 Magister artium in Prag, identifiziert; bei Šmahel keine Zuordnungdes Kommentars an einen der beiden Autoren, dort nur Angabe der vermutlichenEntstehungszeit des Werkes um 1380.Inc.: Omnes homines natura scire desiderant. Ista proposicio scribitur a philosopho primoMetaphisice et potest falciri VI racionibus... – Expl.: ... ut conceptum suum signifcet alterianimali et sibi societur. Et in hoc terminatur sentencia istius libri.Schlußschrift: Et hoc terminatur sentencia libri de anima edita (korrigiert aus: ededita) aNicolao Pragensi Parysius. Amen.

(54ra–va) NICOLAUS BERTRUCIUS: Quaestio disputata.Inc.: Questio fuit disputata utrum sit dare complexionem vere mediam inter primas qualitatessive equalem ad pondus. Et argutum fuit quod sic auctoritate Galeni... – Expl.: ...terre et aquealterare. Et in hoc terminatur questio magistri Berthucii in M .CCC.38 in quo studium fuito

destructum et reconciliatum etc.

Page 28: Handschriften Slowenien

2

Lit.: Zu Nicolaus Bertrucius vgl. M. Crespi, Artikel “Bertuccio, Nicolà”, in: DBI 9 (1967) 651.

(54va–55vb) NICOLAUS BERTRUCIUS: Quaestiones de quolibet.Tit.: Sequitur de quolibet secundum eundem. Inc.: In disputacione de quolibet in medicinaproposite questiones solum pertinentes ad theoricam medicine inter quas quedam fuerunt derebus naturalibus, una de rebus non naturalibus, alie de rebus preter naturam. De rebusnaturalibus proponebantur due questiones quarum prima fuit que complexio (?) sit propinquiorequalitati ad pondus et ostendebatur primo quod calida et sicca... – ...ad calidam et humidam(?). (55ra) Secunda questio de re naturali fuit utrum mulier sit monstrum in natura. Et videturquod non... – ...a quibus mulier gingnitur. (55rb) De re non naturali querebatur solum unaquestio scilicet utrum sompnus et vigilia insint fetui existenti in matrice. Et videtur quod sic...– ...ergo nullo modo est sompnus et vigilia. (55rb) De rebus preter naturam proponebantur tresquestiones. Prima fuit in qua febre sit maior caliditas an in synocha inflativa an in ethica.Videtur quod in ethica... – ...maioris caliditatis (?) in quanto non in quali. (55va) Secundaquestio fuit que species ethice sit magis curabilis et que minus. Videtur que est difficilioriscognicionis... – ...que diffcilius cognoscitur et sic non non sequitur ut dictum est. (55va) Terciaquestio et ultima tocius quodlibet fuit quid sit dolor formaliter. Videtur quod sit respectus... –Expl.: ...et tamen non est qualitas proprie. Et in hoc completur quodlibet magistri Ber.

(55vb–56ra) NICOLAUS BERTRUCIUS: Quaestio. Tit.: Item alia questio secundum eundem.Inc.: Questio pridie fuit disputata utrum melancholia naturalis fiat a calore temperato. Etargutum fuit primo quod non... – Expl.: ...quidam ex eis melancholicas egritudines propter quodracio non concludit.

(56rab) NICOLAUS BERTRUCIUS: Quaestio.Tit.: Item secundum eundem.Inc.: Questio disputata fuit in practica utrum in evacuacione sanguinis sit expectanda digestio(?). Et argutum fuit quod sic... – Expl.: ...quali speciali est sermo hic. Et hic finiuntur questionesdisputate a magistro Berthucio Bononiensi anno domini M .CCC.XXX VIII.o o

(56rb–57rb) Tit.: Sequentes questiones disputate sunt in anno domini M CCC.XXIX.o

(56rb–57ra) MARTINUS DE MEDIOLANO: Quaestio practicalis.Inc.: Quesitum fuit utrum in curacione febrium putridarum competat evacuacio minorativa cummedicina que evacuat exsolvendo. Et arguebatur hinc et inde auctoritatibus et racionibus...Expl.: ...nec permutando propter eandem causam etc. Et in hoc terminatur questio M. Martinide Mediolano et est questio practicalis disputata in anno M CCC.29 (?).o

(57rab) MARTINUS DE MEDIOLANO: Quaestio. Tit.: Item secundum eundem.Inc.: Questio fuit proposita utrum in curacione febrium interpositarum (?) competat flebotomia.Et arguitur quod non... – Expl.: ...ideo non indigent solucione etc.

(57va–58rb) PAULUS <DE LIAZARIIS:> De concessione praebendae, Repetitio capituli “Nulla” (X3.8.2).Inc.: Nulla. Secundum Hostiensem tria facit. Primo ponitur questio prohibicionis secundostatutum provisionis faciende tercio pene imposicio... – Expl.: ...unde puto dominium beneficiiper sentenciam transferri. Commentum domini Pauli doctoris decretorum Bononie. —Parallelüberlieferung z. B. in: Kraków, Biblioteka Jagiello½ska, Cod. 381, 82r ss.; weitere Hss.und Drucke bei Schulte, a. O.Lit.: Schulte, GQ II 246 f. — Murano, Initia.

Page 29: Handschriften Slowenien

3

(58va–60ra) IOHANNES ANDREAE: Lectura super arboribus consanguinitatis et affinitatis (ed.Friedberg I 1427–1436).Inc.: [C]irca lecturam arboris diversis olim diversum modum tenentibus... (58va) Demum adarborem sanguinitatis specialiter descendamus et primo queritur quid sit consanguinitas, undedicatur... – ...istos collaterales contrahere non video. (59ra) Ad arborem affinitatis et eiusmateriam transeamus et primo videndum est quid sit affinitas... – Expl.: ...eciam precipuestudentes continue perseverent per graciam eius qui est benedictus in secula seculorum. Amen.Explicit apparatus domini Iohannis Andree super arborem consanguinitatis et affinitatis.(60rb–61v) Spaltenrahmung auf 60r, sonst unbeschrieben.(HD-Spiegel) Mit Bleistift eingetragener Vermerk über ein vormals dort aufgeklebtes Blatt mitMensuralnotation aus der Zeit um 1380–1400 (mit Verweis auf den Hinweis von Janez Höfler).Das Blatt von Kos noch als in der Handschrift befindlich beschrieben.

Page 30: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 3, Sign. 8 (olim Ms 24)

ABBREVIATIO POSTILLAE NICOLAI DE LYRA IN MATTHAEUM. COMMENTARIUSIN SENTENTIAS. ALARDUS DE GELRIA

Pap. I, 171, I* Bl. 210×155. Wien, 1406 und 1407.

Zwei Teile I: 1–115 und 162–171, II: 116–161 1. — Kopertband. Pergament einer Thorarolle mit Teilen von Gn

12 und 13 (handschriftliche Inhaltsbeschreibung der Rolle liegt der Handschrift bei). Rücken mit dickem

Lederstreifen verstärkt. Bl. I und I* schmälere Streifen der Rolle.

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj.

I (1–115, 162–171)

Lagen: 4.VI + 2.VII + VI + VIII + (VII!3) und (VI!2) . Einzelblätter 105–107, 162 und 163.48 76 88 104 115 17

Lagenzählung (teilweise rot) I sexternus (1r)–6 (63r). — Schriftraum 165/175×110/120. 35/41 Langzeilen (53vus

2spaltig). Bastarda von einer Hand mit variierender Schriftgröße und wechselndem Ductus. — Rote Überschriften,

Unterstreichungen, Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. 2- bis 3zeilige rote Lombarden.

(1r–52v) ABBREVIATIO SIVE EXCERPTUM POSTILLAE <NICOLAI DE LYRA> IN EVANGELIUM

MATTHAEI (?) (Vgl. RB 5896).Roter Tit. auf 1r: N. de Lyra. Inc.: Quatuor facies uni (Ez 1,6). Nota per faciem cogniciosignificatur. Lex enim que ab unico filio data (?) est quadrupliciter excellit quamlibet aliamlegem et ideo de ipsa tantum dicitur IIII facies uni. Ez. 1. Secundo nota quod cuiuslibet legisor

sunt IIII condiciones, prima vitia exstirpare, mores ordinare, ad felicitatem inducere (?) etor

plane et lucide veritatem tradere... (1v) Matheus ex Iudea. Prologus beati Ieronimi dividitur in4 partes, in prima describitur ewangeliste status... (2r) Matheus. Prologus iste dividitur in d (?).Primo scriptor huius ewangelii manifestatur, 2 auctoritas sui ewangelii declaratur... (2v) Libero

generacionis. Dividitur in d. (?) Primo quia primo stabilit suum subditum sive declaratChristum esse verum deum, 2 dicit de redempcione nostra facta per ipsum... (18r) Cap. 10. Eto

ascendens Iesus. Postquam ostensa est virtus divina super natura corporali et spirituali hicsuper creaturam compositam scilicet paraliticum... (51r) Cap. 28. Vespere autem sabbati.Primo et secundo capitulis ostensum est Christum esse regem et a 2 usque ad 24 ostensum esto

Christum esse legislatorem... – Expl.: ...euntes ergo docete. Congruus ordo. Primo doceredeinde sacramentis induere. Et ego vobiscum sum. 2 divinitatem in proteccione vel presenciam

corporis sacramentalis. Usque ad consumacionem seculi. Id est finitis laboribus mecumregnabitis. Quod nobis concedat pater et filius et spiritus sanctus. Amen ... docebimus (?) aliiscommunicando quid assiduitatem perseverancie, Io 18: Si in sermone meo manseritis.(52v) DATIERUNG, LOKALISIERUNG, SCHREIBERNAME (?): Explicit lectura brevis super Mt

collecta per Marinum (?) de Kranburga (?) sub anno domini M CCCCVII in vigilia omniumo

sanctorum cum pulsus pirotegii incipiebatur Wyne in domo consulum et eodem anno civitas Laafuit lucrata a Moravis (Wien, 1407 Oktober 31).

(53r–115v, 162r–171v) COMMENTARIUS IN QUATTUOR LIBROS SENTENTIARUM. — DieÄhnlichkeit der Initien von Lib. I, II und III mit RS 163 (Christianus de Hiddestorp) wohl nurzufällig. Die genaue Textabfolge nicht feststellbar.(53r, oberer Freirand) Schreiberinvokation: Deus in adiutorium meum intende. Maria iuva me.

Page 31: Handschriften Slowenien

2

(53r) Lib. I. Inc.: Sentenciarium liber dividitur in duas partes scilicet in prohemium etexecucionem. In prohemio ad huius operis amorem auditores inducit in execucione id quodintendit incipit deducere... (53v) Veteris ac nove legis. Dividitur in 4 libros parciales. In primoor

agitur de beate eternitatis suprema visione... (54r) Hoc itaque. Prius magister tetigit omniumIIII librorum materiam in generali...or

(68v) Lib. II. Inc.: Creacionem quoque rerum insinuans scriptura. Post (!) magister egit de deosecundum se et absoluta racione...(87r) Lib. III. Inc.: Cum venerit plenitudo temporis etc. Postquam magister in duobus librisprecedentibus determinaverat de rebus divinis secundum quod a principio egrediuntur...Kommentar endet oder bricht ab in der d. 4, tertia conclusio): ...quia homo nullis precedentibusmeritis in tantam[(89r) Lib. IV. Inc.: [S]amaritanus. Magister in primo egit de rebus quibus fruendum est, insecundo de rebus creatis quibus utendum est et eciam que fruuntur et utuntur secundum exituma principio. Et in 3 determinavit (?) de eis secundum redditum ad idem principium...o

Textabbruch auf 115v jedoch in Lib. III, distinctio 26 mit: ...ad 3 dico quod cum quis speratm

malum alterius saltem.(162r) Fortsetzung des Kommentars in Lib IV, distinctio 34. Inc.: [N]unc superest attendere etc.d 38 . Postquam magister egit de forma efficiente et fine quo contrahitur coniugalis intimitas...o a

– Expl.: ...tunc videbimus amabimus laudabimus, tunc apparebit Christus vitam nostram (?) etnos apparebimus cum ipso in gloria ad quam nos perducat pontifex et precursor noster IesusChristus filius dei et beate Marie domine et adiutricis nostre sua pia misericordia (?) cui estbenediccio et claritas et sapiencia er graciarum accio honor et virtus et fortitudo per infinitasecula seculorum. Amen. Explicit hoc totum etc.(171v) Nachtrag von der Texthand: Videtur tamen aliquibus quod gravius peccat mulieradulterando quam vir... – ...petivit quoniam et se omnia[ (Textabbruch).Lit. zu den Conclusiones Sententiarum des Christianus de Hiddestorp: L. Meier, Christianus deHiddestorp O. F. M. Scholae Erfordensis columna. Antonianum 14 (1939) 66–76.

II (116–161)

Lagen: VII + 2.VI + (VI!2) . Einzelblätter 155 und 157. Reklamanten zum Lagenende auf 141v und 153v.129 153 161

— Schriftraum 160/165×105, 31/36 Langzeilen. Bastarda von einer Hand; Bibellemma zu Textbeginn in Textualis.

— Rote Überschriften und Marginalien, Auszeichnungsstriche und Unterstreichungen. Rote Lombarde.

(116r–158r) ALARDUS DE GELRIA: Lectura super epistolas canonicas. Tit.: Lectura M. Alardisuper canonicas.(116r–157r) Jacobusbrief. Inc.: Omne datum optimum omne donum perfectum de sursum estdescendens a patre hominum. Perscrutando testimonia divinarum scripturarum katholiceveritatis sine dubio statum reperimus deum suam bonitatem participando... (121r) Non ita ordoapud Grecos. Nota primo quod transferens scripturam sacram debet tria observare, primoordinem dicendorum recitare... (122v) Iacobus dei et domini nostri Iesu Christi servus XIItribubus. Hic est pars executiva huius libri et dividitur in 4 secundum 4 epistolas... – Expl.: ...etobservatis 4 condicionibus prius expressis etc.or

(157r) DATIERUNG, LOKALISIERUNG (in Rot): Explicit epistola beati Iacobi lecta cursorie perM. Alardum de Gelria Wyne anno M CCCC VI domini.o o o

(157r–158r) 1. Petrusbrief. Inc.: Petrus apostolus Iesu Christi electus advenis dispersionis PontiGalacie Capadocie Asyrie Bithinie secundum prescienciam dei patris et sanctificacionem

Page 32: Handschriften Slowenien

3

spiritus in obedienciam et aspersionem sanguinis Iesu Christi gracia vobis et pax multiplicetur.Secundum postillatores et glosatores communiter ista est 2 pars principalis libri epistolaruma

canonicarum in qua ponuntur epistole beati Petri et dividitur in 2 partes... Textabbruch mit:...usque ad satisfaccionem et emendacionem congruam XVI q VII omnes decime[(158v–161v) Unbeschrieben.(162r–171v) s. oben 53r.Alardus de Gelria wurde von der Wiener theologischen Fakultät am 4. September 1405 zurkursorischen Bibelkommentierung zugelassen vgl. Uiblein, AFTh I 10 f.: Item feria sexta postEgidii facta congregacione facultatis magister Alardus de Gelria fuit admissus ad legendumcursus in biblia, et pro primo cursu legendo fuerunt sibi canonice epistole assignate.Lit. zu Alardus de Gelria: D. Hördolt, Das Stift St. Cassius zu Bonn von den Anfängen derKirche bis zum Jahre 1580 (Bonner Geschichtsblätter 11). Bonn 1957, 253. — Uiblein, AFA495.

Page 33: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 3, Sign. 9 (olim Ms 25)

SIBOTO

Perg. 48 Bl. 238×150. Südostdeutschland (?), 1. Hälfte 14. Jh.

Lagen: 6.IV . Reklamanten zum Lagenende. — Schriftraum 170×100/105, 2 Spalten zu 30/39 Zeilen. Textualis48

von einer Hand. — Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. 1- bis 2zeilige rote (in der

Tabula abwechselnd rote und blaue) Lombarden. 5- bzw. 8zeilige mit weißen Aussparungen ornamental rot-blau

geteilte Fleuronnéeinitiale. — Beschädigter Rauhledereinband (?); VD gebrochen. Auf dem VD außen Siegel der

Pfarre Kranj. Schließriemen mit Metallöse erhalten.

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj, Stempel auf 1r.

(1r) Stempel der Pfarre Kranj. Verschiedene Notizen, darunter eine kaum mehr lesbare getilgtedeutschsprachige.

(1va–48ra) <SIBOTO:> Sermones super Psalmum Miserere (Schneyer V 426–427, Nr. 326–345;Kaeppeli 3576).(1va–2vb) Tabula. (2vb) Nr. 326. (45rb) Nr. 345.(48rb) Unbeschrieben.

(48v) Federprobe und Notiz Fratris Sygbotonis sermone XV in fine.

(HD-Spiegel) Notiz, 1. Hälfte 15. Jh., genannt: Citator (?) Nicolaus clericus Havellingensisdiocesis, iudex Io de ... martis scolasticus Wormacensis.

Page 34: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 6, Sign. 12 (olim Ms 26)

GRAECULUS. SERMONES DE DEDICATIONE ECCLESIAE

Pap. 98 Bl. 300×225. Slowenien (?), 1415.

Lagen: 1 + 8.VI + 1 . Bl. 15a bei der ursprünglichen Foliierung ungezählt geblieben. Reklamanten zum1 96 97

Lagenende. — Schriftraum 240×165/170, 2 Spalten zu 35/43 Zeilen. Bastarda von einer (?) Hand. Marginalien von

verschiedenen Händen. ein beiliegender Zettel von einer Hand des 15. Jh. beschriftet. — Rote Überschriften,

Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. Rote 2- bis 4zeilige Lombarden. — Beschädigter Kopertband.

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj.

(VD-Spiegel) In Rot: Incipit Greculus binus de tempore. Amen.

(1r) Eine unlesbare Notiz und das Distichon In densis silvis venabar quinque (?) catellis / Quodcapio perdo quod fugit hoc habeo (vgl. Walther, Prov. 11730).(1v) Leer.

(2ra–90va) GRAECULUS: Sermones de tempore (Schneyer II 206–220, Auswahl aus Nr. 1–181).Zumeist zwei Sermones für einen Sonntag.Nummern nach Schneyer in folgender Abfolge: Nr. 1, 2, 5, 6, 8, [8+], 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18,20, 21, 22, 23, 24, 26, 28, 30, 31, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 48, 49, 51,53, 54, 55, 57, 56, 58, 60, 61, 62, 64, 66, 67, 68, 70, 72, 71, 73, 74, 75, 77, 76, 78, 80, 81, 83,84, 86, 85, 87, 88, 89, 90, 91, 94, 95, 97, 98, 99, [99+], 101, 102, 103, 105, 106, 104, 108, 110,111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 128, 129, 131, 132,134, 135, 137, 138, 140, 141, 143, 144, 146, 147, 148, 149, 151, 152, 153, 154, 157, 158, 160,161, 163, 164, 166, 167, 170, 169, 171, 172, 174, 175, 176, 177, 179, 181. Sermones mit von Schneyer abweichendem Incipit bzw. Explicit und Plus-Sermones:(5vb) Nr. 8. Expl.: ...Iudei vitam Iohannis nolentes imitari facta sua dyabolo ascribebant.(6ra–va) Nr. 8+. T3. Inc.: Cum audisset Iohannes... (Mt 11,2). Cum aliquis positus est in turriet gravibus vinculis constrictus tunc quinque conswevit facere. Et ecce sumus positi in carcerefetido huius mundi... – Expl.: ...percusserat enim angelus domini LXX milia de populo.a

Rogemus ergo dominum.(15avb) Nr. 28. Expl.: ...sicut dicitur in Iohanne ut nobis ita det graciam. Rogemus ergodominum. — (19va) Nr. 36. Expl.: ...ut te periculis huius mundi eripiat et ad patriam deiperducat. Rogemus dominum. — (21ra) Nr. 39. Inc.: Domine nonne bonum semen seminasti (Mt13,27). Nota V agros in quibus dominus seminavit... — (33vb) Nr. 60. Expl.: ...qui expellitque

dyabolum per predacionem suam id est doctrinam et oracionem sanctam. Dic quomodoimpediat. — (41vb) Nr. 73. Expl.: ...hic magister docet manswetudinem misericordiam ethumilitatem et pacienciam. Rogemus. — (44ra) Nr. 77. Expl.: ...Apok.: Absterget deus omnemlacriam ab oculis sanctorum. Rogemus dominum. — (47va) Nr. 86. Inc.: Pax vobis... (Io 20,21).Et ista apparicio contigit in die pasce licet hodie...(54vab) Nr. 99+. T33 (?). Inc.: Omnis enim qui petit accipit (Mt 6,8). Nota quod septem suntque impediunt oracionem ne exaudiatur. Primum est infidelitas... – Expl.: ...et sic placebis deoet exaudieris.Rogemus dominum.(66rb) Nr. 121. Expl.: ...multo minus potest sustinere ignem infernalem vel perpetuum etc.Rogemus. — (70ra) Nr. 128. Expl.: ...ornatus et iusticia extendat se usque ad animam.Rogemus. — (73rb) Nr. 135. Expl.: ...et debes habere semper cor pacificum et quietum.

Page 35: Handschriften Slowenien

2

Rogemus dominum. — (76ra) Nr. 143. Expl.: ...ut deus dimittat tibi peccata quia est misericors.Rogemus dominum. — (80vb) Nr. 154. Expl.: ...elemosina que in vita datur est sicut lucerna queluminat homini ne cadat. Rogemus. — (85va) Nr. 167. Expl.: ...abstinere a peccatis que perintencionem terrestrium a sinistro oculo contrahuntur. Rogemus dominum. — (86ra) Nr. 170.Expl.: ...Venite benedicti patris mei etc. Rogemus dominum. — (88ra) Nr. 175. Expl.: ...secundooportet nos reddere racionem de verbo malo. De hoc require in sermone Redde racionem indominica IX . — (88va) Nr. 176. Expl.: ...venite benedicti patris mei. Rogemus dominum. —a

(90va) Nr. 181. Expl.: ...ad istum igitur locum debemus elevare oculos cordis nostri ut ab ipsoprotecti veniamus ad montem Oreb scilicet regnum celorum. Quod ipse prestare dignetur quivivit et regnat deus in secula seculorum. Amen.(90va) DATIERUNG: Finito libro sit laus et gloria Christo. Sub Christo (?) latere cupio sine finelatere (sic !). (In Rot:) Anno domini M CCCC XV .o o o

(90vb–96vb) SERMONES DE DEDICATIONE ECCLESIAE.(90vb–91vb) <HENRICUS DE HASSIA (?):> Sermo de dedicatione ecclesiae (Schneyer–Hödl,Henricus Heinbuche de Langestein, Nr. 121). Inc.: Dedicacio inter alias festivitates ab ecclesiasollempniter celebratur. Et quoniam duplex est ecclesia sive templum scilicet materiale etspirituale... – Expl.: ...et hoc per matrimonii coniunccionem.(92rab) Inc.: Templum hoc sanctum etc. (II Mcc ?). Nota quod sunt tria templa deo placencia,primum aureum, secundum eburneum, tercium lapideum. Teplum aureum est regnum celorum...– Expl.: ...unde: Ite maledicti in ignem eternum. Rogemus.(92rb–va) Inc.: Venit enim filius hominis querere... (Lc 19,10). Nota quod Iesus venit in huncmundum tria querere tria delere tria docere tria conferre. Primo querebat peccatores... – Expl.:...Unde: Hodie mecum eris in paradiso etc.(92vab) Inc.: Domus mea domus orationis vocabitur (Mt 21,13). Quadruplex est domus. Primadomus est gaudii et non salutis. Secunda est salutis et non gaudii. Tercia domus est inferni.Quarta domus est celestis gracie... – Expl.: ...ite maledicti in ignem eternum. Ut hancsentenciam evadere mereamur prestet nobis pius pater et misericors dominus. Amen.(92vb–93rb) Inc.: Egressus Iesus perambulabat Iericho... (Lc 19,1). Zacheus interpretaturiustus. Sed quia ipse iniustus erat ideo videre dominum non poterat. Sunt autem cause quaredominum videre non poterat. Primo propter divicias... – Expl.: ...quia deus dat talibus (?) inpresenti graiam et in futuro gloriam. Ideo ewnagelium Egressus Iesus perambulabat Ierichoetc. Rogemus.(93rb–vb) Inc.: Zachee festinans descende etc. (Lc 19,5). Nota quod quidam recipiunt in domumsuam dominum sed non in animam, quidam in animam et non in domum, quidam in animam etin domum, quidam nec in domum nec in animam... – Expl.: ...quia spiritui sancti resistunt quiobdura (!) mente penitere nolunt. Rogemus ergo omnes dominum nostrum Iesum Christum etc.(93vb–94va) Inc.: Fundata est domus domini... (III Rg 6,37). Hodie fratres karissimi estconsecracio illius ecclesie quia in tali die fuit desponsata domino nostro Iesu Christo. Voluitenim dominus noster domum habere in qua habitaret non quod indigeret... – Expl.: ...rogemusfratres karissimi dominum nostrum Iesum Christum ut ad summum gaudium nostre matrisecclesie triumphantis valeamus pervenire cum illo. Qui vivit et regnat in secula seculorum.(94vab) Inc.: Terribilis est locus iste... (Gn 28,17). Huius sentencie IIII sunt membra que vobisor

explicare volumus prout deus nobis concessit. Primum est quod dicit: Terribilis est locus iste.Attendite fratres karissimi priusquam hec ecclesia construeretur ista terra erat sicut alie terre...– Expl.: ...ut nos remuneracionem vite eterne obtinere valeamus. Quot ipse prestare digneturetc.

Page 36: Handschriften Slowenien

3

(94vb–95ra) Inc.: Domus mea domus oracionis vocabitur (Mt 21,13). Domus oracionis triplexest, domus celestis, domus terrestris et corporalis. De celesti domo dicit Christus: In domopatris mei mansiones multe sunt. Sicut dicit Seneca: Qualem te video talem te iudico... – Expl.:...septima extremis (!) unccio ibi replebitur domus oracionis.(95ra) Inc.: Sanctificavi domum istam... (III Rg 9,3). Item debemus propicius esto mihi peccatori(Lc 18,13). Omnes enim peccavimus omnes indigemus gracia dei. Iohel: Mundamini... – Expl.:...Sap.: A facie peccati fuge quasi colubrem.(95rab) Inc.: Vidit Iacob scalam... (Gn 28,12). Quod Iacob cum iret ad pascua patris anteauream portam ex figuracione sancti spiritus cepit sompnolentare tunc iacebat unus lapisdelatus ubi sal spergebatur asinis peregrinantibus... – Expl.: ...non veni vocare iustos sedpeccatores ad penitenciam etc.(95rb–va) Inc.: Quam terribilis est locus iste... (Gn 28,17). In hiis verbis tria sunt nobisconsideranda. Primo quare quelibet ecclesia consecrata dicitur locus terribilis, secundo quaredicitur domus dei, tercio quare dicitur porta celi... – Expl.: ...Apok.: Biblon magna id est animapeccatrix facta est habitacio demoniorum.(95va–96vb) Facta est leticia magna in populo (I Mcc 4,58). Hoc verbum scriptum est in libroMachabeorum id est Grecorum. Nota hic de prima dedicacione. Salomon enim edificavittemplum domino in Iherusalem de marmore candido... – Expl.: ...cum ergo ille clericus sumeretsangwinem festinabant omnes anime natando et veniebant et de penis sunt liberate etc.Auf dem unteren Freirand von 2v und interlinear in 95vb von einer Hand des 15. Jh.slowenische Wörter geschrieben.(96vb) Notiz: ab Adam quinque milia centum nonaginta novem annorum,(97r) Leer.(97v) Federproben.(HD-Spiegel) Federproben und Notiz: D. episcopus fecit 6 (?) vicibus mecum ... Michael Istaria(?) ... poll. d. Georius ... habuit ...

Page 37: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 6, Sign. 13 (olim Ms 8. Kos 96)

SERMONES. GREGORIUS MAGNUS. TRACTATUS DE CONFESSIONE

Pap. 155, I* Bl. 204×155, Slowenien (?), 1. Viertel 15. Jh.

Lagen: 3.VI + (VI!1) + 9.VI +1 . Einzelblatt 39. Nachsatzblatt I* Pergamentfragment. Reklamanten fast zur36 47 155 I*

Gänze beschnitten. — Schriftraum 145/160×95/110, 29/33 Zeilen (bei Alexander de Villa Dei zumeist 12 Zeilen).

Tintenlinierung: Vertikale und horizontale Begrenzungslinien des Schriftspiegel bis zu den Seitenrändern gezogen.

Gotische Kursive wohl von nur einer Haupthand variierender Schriftgröße und wechselndem Ductus; 83r–93r von

Iohannes geschrieben, vgl. den Schreibernamen auf 93r; eine weitere Nebenhand (?) auf 11v–12r. Zahlreiche

Marginalien zum Großteil von der Texthand, jedoch auch von anderen zeitnahen Händen. — Zwei- und dreizeilige

rote (auf 1r rot-schwarz geteilte) Lombarden. — Stark abgewetzter, ursprünglich vermutlich blau-grün (?) gefärbter

Hülleneinband aus Rauhleder (am oberen Schnitt Reste der Lederlappen erhalten, diese am unteren Schnitt

weggeschnitten). Beschläge des VD und HD entfernt, auf dem VD Dorn zum Einhaken der Schließe erhalten, vom

Rücken ausgehender Schließriemen (ohne Öse) erhalten. Auf dem VD Pergamentschildchen des 15. Jh. mit der nur

noch teilweise erhaltenen Inhaltangabe de confessione und legendi[ und aufgeklebtes gerahmtes Papierschildchen

des 19. Jh. mit der gestempelten Signatur 676. Rücken mit drei Doppelbünden, Kapital mit Leder umhüllt. Fälze aus

einer lateinischen Handschrift, ca. Ende 13. Jh.

Provenienz: Aus dem Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 166. — Zumkeller 196 und 274.

(1r–10v) SERMONES.(1r–3r) SERMO IN ASCENSIONE DOMINI. Inc.: Locutus est dominus ad Iacob: Surge et ascendeBethel et habita ibi (Gn 35,1). Hec verba sunt in Genesi 35 capitulo et conveniunt ascensioniChristi. Christus enim fuit Iacob luctando in passione quando ipse fortis inpegit fortem id estdyabolum... – Expl.: ...et hoc in missione spiritus sancti. Cuius carisma nobis mittat unigenitusdei patris qui est benedictus in secula seculorum. Amen.(3v) Unbeschrieben.(4r–6v) SERMO IN PARASCEVE. Inc.: [R]espice in faciem Christi tui (Ps 83,10). In quibus verbisproponit nobis spiritus sanctus per prophetam David passionem domini nostri Iesu Christi utiugiter contemplendam ut devote meditandam... – Expl.: ...vacabuntur dei laudibus que eruntcommunia omnibus. Ad quod regnum nos perducat dei filius. Amen.(6v–10v) SERMO IN PARASCEVE. Inc.: Quo abiit dilectus tuus... (Ct 5,17). Karissimi ista verbasunt anime fidelis in Christi morte lugentis in qua magis flere quam dicere libet, ubi verus solobscuratur, velum templi scinditur, petre franguntur... – Expl.: ...ut eamus viam trium dierumin solitudine per viam maris rubri considerante (!) amaritudinem mortis Christi ut tandemperveniamus ad celi pallacia. Quod nobis concedat qui est benedictus in secula. Amen. Deogracias.(11r) Unbeschrieben.

(11v–12r) VERSUS. Tit.: Conflictus viciorum et virtutum (Walther, Init. 20826)Inc.: Vos qui sub Christo mundo certatis in isto... – Expl.: ...in se quisque probet cuinamvictoria constet.

(12v) DE GENEALOGIA TRIUM MARIARUM (Walther, Init. 1060).Inc.: Anna solet dici tres concepisse Marias... – Expl.: ...Tercia maiorem Iacobum volucremqueIohannem.

Page 38: Handschriften Slowenien

2

(13r–33r) SERMONES.

(13r–15r) <FRANCISCUS DE MAYRONIS oder PETRUS AUREOLI (?):> Sermo in conceptione BMV(Schneyer II 77, Nr. 159 und IV 594, Nr. 152). Inc.: Candor lucis eterne... (Sap 7,26). Sicut luxsensibilis tamquam pulcherrima creaturarum corporalium in principio veteris testamenti anteomnem creaturam corpoream in esse fuit distince producta... – Expl.: ...ita posset ab istoexcipere quemcumque vellet et sic Mariam.

(15r–17r) SERMO IN ASSUMPTIONE BMV. Inc.: David et omnis multitudo domus Israel... (II Sm6,15). In verbis istis ad laudem virginis Marie et preconium de assumpcione beate virginis triaconsiderare debemus, primo sanctorum angelorum ad sollempnitatem congregacionem... –Expl.: ...et domus odore suavissimo repletur. Unde intellexerunt auctorem vite affuisse.Rogemus etc.

(17r–22v) SERMO IN ASSUMPTIONE BMV. Inc.: Progreditur quasi aurora consurgens... (Ct 6,9).Forma naturalium gradus et excellencia dicitur humano sensui occultari. Sed consuevit trifariainvestigacione inveniri... – Expl.: ...nobis post hoc exilium ostende. Quod nobis concedat qui estbenedictus in secula seculorum. Amen.

(23r) <ARMANDUS DE BELLOVISU (?):> Sermo in annuntiatione BMV. Tit.: De nativitatevirginis. (Schneyer I 348, Nr. 57). Inc.: Homo natus in ea et ipse fundavit eam (Ps 86,5).Quamvis scriptura sacra virginem gloriosam attollat diversis operacionum laudibus Davidtamen prophetarum eximius de cuius stirpe ipsa prodiit... – Expl.: ...ipse qui eam fundavit.Natus est in ea etc.

(23v–33v) BERTHOLDUS PUCHHAUSER DE RATISPONA: Sermo in dnca 8 post pent. (25. 7. 1417).Tit.: Dominica VIIII post penthecostes sermo in concilio Constantiensi per fratrem Berchtoldumde Ratispona ordinis heremitarum s. Augustini. Am Rand die Datierung 1416 (Zumkeller 196;Schneyer–Hödl, Konzilspredigten, Nr. 188). Inc.: Clamamus abba pater (Rm 8,15). Ro VIII eto

in epistola dominice hodierne secundum rubricam curie Romane. Reverendissimi etc. orbiscardines rectores preclarissimi vel reges presides presules pastores inclitissimi legis pugilesdoctores instructissimi gregis Christi reliqui culcores (?!) devotissimi. Si naturas rerum debiterimamur (!) reperimus perfecte posicionem Eracliti dicentis: Omnia ex lite fieri... (24r)Clamamus abba pater. Patres et sanctissme cetus etc. Sacrosancta synodus Constantiensisuniversalem representans ecclesiam militantem in spiritu sancto... – Expl.: ...coheredes autemChristi ut concluditur apostolus in epistola hodierna. Cuius hereditatis participes nos faciatChristus coheres noster dei filius qui cum patre et spiritu sancto sit per secula benedictus.Amen.

(33v) <P. OVIDIUS NASO:> Ars amatoria 1, 349–350 (ed. E. Ehwald 1907, 192). Fertilior segesalienus semper in arvis/ vicinumque pecus grandis uber habet.(34r–36v) Unbeschrieben.

(37r–39r) <GREGORIUS MAGNUS:> Homiliae XL in evangelia, hom. I 6 cum Glossa marginali(PL 76, 1095–1099; CC 141, 38–44. CPL 1711).(37r) Glosse beginnt mit: Postquam dominus Iesus Christus baptisatus est a Iohanne Iohannescepit redarguere Herodem cur tulerit sibi uxorem fratris sui Herodiadem adhuc illo vivente...

Page 39: Handschriften Slowenien

3

(39v–40v) GREGORIUS MAGNUS: Homiliae XL in evangelia, hom. I 7 (PL 76, 1099–1103; CC141, 45–49. CPL 1711). Tit.: Gregorii pape.(39v) Glosse beginnt: Precursor redemptoris nostri beatus Iohannes quintodecimo etatis sueanno relicta domo paterna et dignitate sacerdocii que ei iure debebatur...

(41r–42v) <PS. AUGUSTINUS:> Sermo 245 de mysterio trinitatis et incarnationis (PL 39,2196–2198; PLS 2, 858–859. CPPM IA 1030). Inc.: Legimus sanctum Moysen populo deiprecepta dantem... – Expl.: ...quia ipse per sanguinem crucis sue pacificavit omnia que in celissunt et que in terris. Cui est gloria in secula seculorum. Amen.

(42v–45v) <QUODVULTDEUS:> Contra Iudaeos, paganos et Arianos, cap. 11–16, 5 (PL 42,1123–1126; CC 60, 241–249. CPL 404). Inc.: Vos inquam convenio o Iudei qui usque inhodiernum diem negasti filium dei... Sed alii atque alii ex lege Christi testes introducantur...Petrus dicens: Tu es Christus filius dei... – Expl.: ... preter quod Grecarum litterarumproprietas non adeo potuit observari.(46r–47v) Unbeschrieben.

(48r–71r) SERMONES DOMINICALES A DOMINICA SEPTUAGESIMA USQUE AD DOMINICAM IN

PALMIS. — Die Initien der Predigten auf 48r–57r mit denjenigen in Tübingen, UB, Mc 333,282r, 283r, 283v, 284r und 284v übereinstimmend. Die Sermones bei G. Brinkhus A.Mentzel-Reuters, Die lateinischen Handschriften der Universitätsbibliothek Tübingen: Teil 2:Signaturen Mc 151 bis Mc 379 sowie die lateinischen Handschriften bis 1600 aus denSignaturengruppen Mh, Mk und aus dem Druckschriftenbestand. Wiesbaden, 2001, 222 alsReihe "Aequipollarius" des Conradus Bart beschrieben; die dortigen in Frage kommendenInitien jedoch nicht übereinstimmend mit der gleichnamigen Reihe des Conradus Vat beiSchneyer–Hödl.

(48r–57r) <CONRADUS BART: > Aequipollarius, Sermones de tempore a dnca Septuagesimausque ad dncam 2 quadragesimae. — Häufig glossiert.(48r–49v) T16. Tit dominic in LXX . Inc.: Simile est regnum celorum homini patri familias quia

exiit primo mane conducere operarios... (Mt 20,1). Iste pater familias significat dominumnostrum Iesum Christum qui omnes homines in sua potestate habet quia ipse creavit nos...Expl.: ...serpens antiquus lubricus est qui si non capite teneatur totus elabitur.(50r–51r) T17. Inc.: Exiit qui seminat... (Lc 8,4). Istam parabolam dominus noster exposuitdiscipulis suis et dixit: Semen quod cecidit iuxta viam... – Expl.: ...partes terre tradentur inmanus gladii partes wlpium erunt. Quod a nobis avertat Iesus etc.(51rv) T18. Inc.: Assumpsit Iesus XII discipulos suos et ait illis: Ecce ascendimus Ierusalem...(Lc 18,31). In isto ewangelio legimus quod dominus discipulis suis passionem suam predixit. Etpostquam hoc dixit tunc statim ad consolacionem eorum subiunxit quod tercia die resurgeret...– Expl.: ...et huius seculi blandicias cavere ut possit cum Christo eternaliter regnare. Quodnobis concedat qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in secula. Amen.(52r–54v) T19. Inc.: [D]uctus est Iesus in desertum... (Mt 4,1). Quando dominus batpisatus fuittunc ductus est in desertum ut dyabolus eum temptaret. Mirum est quod dominus noster 30annis fuit in mundo et non est temptatus a dyabolo... (52v) Ductus est... In quibus verbis triaprincipalia sunt notanda primo quod Iesus ductus est in desertum ut temptaretur a dyabolo... –Expl.: ...certantes in bello deus expectat deficientes sublevat vincentes coronat etc.

Page 40: Handschriften Slowenien

4

(54v–57r) T20. (Vgl. auch Schneyer VIII, 710 ?). Inc.: Egressus Iesus in partes Tyri etSydonis... (Mt 15,21). Iste due civitates Tyrus et Sydon in mari posite sunt. Tyrus angustia etSydon venacio interpretatur et sunt civitates gentilium etc. In quibus verbis tria considerandasunt, primo quod dominus Iesus ad partes Tyri et Sydonis ivit... – Expl.: ...ideo flagellat deus utclamemus clamantes exaudiamur exauditi salvemur etc.

(57r–61r) T21. Inc.: [E]rat Iesus eiciens demonium... (Lc 11,14). In quibus verbis tria suntprincipaliter notanda. Primo quod Iesus erat eiciens demonium... – Expl.: ...sinisterblasphemator et non dexter confessor.

(61r–64r) T22. Inc.: Abiit Iesus trans mare Galilee... (Io 6,1). In quibus verbis nobis triaconsideranda sunt, primo quod sequebatur dominum multitudo magna.... – Expl.: ...ut credamuseciam dominum esse prophetarum sicut regem regum et dominum dominancium.

(64v–67v) T23. Inc.: Dixit Iesus turbis: Quis ex vobis arguet me de peccato... (Io 8,46).Dominus Iesus Christus Iudeos frequenti et aspera inveccione redarguens ostenderat eos expatre dyabolo esse et desideria patris sui omnimodis imitari velle... – Expl.: ...hoc est festivitaspasce in quo pati cum patre decreverat. Rogemus.

(67v–71r) T24. Inc.: Cum appropinquasset Iesus Ierosolimam... (Mt 21,1). Dei et hominummediator homo Christus Iesus pro humani generis repparacione (!) passurus appropinquantehora passionis ipse et iam loco eiusdem passionis appropinquare voluit... – Expl.: ...qui pronostra salute appropinquare dignatus est loco passionis Iesus Christus dominus noster. Quivivit et regnat in secula seculorum. Amen.

(71r) NOTA. Inc.: Aliud est enim cum dicimus per dictum casum credo tibi aliud cum peraccionem credo in te... – Expl.: ...hec est fides quam a nobis deus exigit que per dileccionemoperatur.

(71r) NOTA DE HONORE. Inc.: Nota honor est benefactive opinionis signum hoc est... – Expl.:...quod habuit voluntatem et potestatem benefaciendi.

(71v) NOTA. Inc.: Nota 4 modis scriptura exponitur, primo per historiam quando res sumituror

sicut gesta est... – Expl.: ...ideo per anagoriam (!) propriissime dicitur Ierusalem.

(72r–73v) <NICOLAUS DE BYARD:> Sermo in dnca in palmis. Tit.: In ramis palmarum (SchneyerII 234, Nr. 73). Inc.: Hoc enim sentite in vobis... (Phil 2,5). Dicitur wlgariter quod nescit sanusquomodo est egro. Nemo scit perfecto de vino quale sit ex auditu nisi gustaverit... – Expl.:...Luce XII (33): Facite vobis sacculos qui non veterascunt (!) thesaurum indeficientem in celis.

(74r–82v) GREGORIUS <DE CARINTHIA (?):> Sermo in concilio Constantiensi (dnca 14 postpent.). Tit.: Dominica XIIII sermo in concilio Constantiensi per eximium doctorem fratrema

Gregorium ordinis heremitarum s. Augustini (Zumkeller 274, 278). Inc.: Spiritu ambulate etdesideria carnis non perficietis (Gal 5,16). Ad Galath. 5 et in epistola presentis dominice.o

Narrat Quintilianus dissertissimus orator secundo Declamacionum quod cum quidam prolemgenitam in cunctis nature dotibus similem genuisset contigit eos simili egritudine laborare... –Expl.: ...ambulate ad urbes refugii ubi possitis et de preteritis agere penitenciam et in presenti

Page 41: Handschriften Slowenien

5

obtinere graciam et futuram gloriam fiducialiter prestolari. Quam nobis concedat qui in seculaseculorum vivit et regnat.(82v) Policratus ad Adrianum summum pontificem expetita correcione (?) Illud daviticumattendas ut recte vivas si mei non fuerint dominati (dnati) tunc immaculatus ero et emundaborade maximo.

(83r) VERSUS.<PETRUS DE RIGA:> Aurora, Genesis, v. 1–6 (ed. P. E. Beichner, Aurora. Petri Rigae Bibliaversificata. A vers commentary on the Bible I. (Publicatios in mediaeval studies 19). NotreDame, Ind. 1965, 21. Walther, Init. 14619; RB 6823) Inc.: Prima die facta duo celum terraleguntur... Expl.: ...sancit et hec requies fit.Item alii versus. <DRACONTIUS:> De laudibus dei, lib. II. v. 1–7 (MGH, Scriptores antiquissimiXVI, 67. Walther, Init. 14669a). Inc.: [P]rimus in orbe dies lucis primordia sumpsit... Expl.:...requies hiis rite peractis.).

(83v–93r) <ALEXANDER DE VILLA DEI:> Memoriale metricum bibliae cum Glossa interlineari(RB ).Inc.: [S]ex (opera dierum). Prohibet (fructus). Peccant (Adam et Eva)... – Expl.: ...Flebunt. Adcenam. Surgunt. Sponsam. Venio iam.(93r) Spiegelverkehrt geschriebener SCHREIBERNAME: Explicit biblia pauperum per Iohannem.Unterhalb davon VERSUS: Mane techel phares vigili si mente notares = <GUILELMUS DE

MONTIBUS:> Versarius, v. 792 (ed. J. Goering, William de Montibus [ca. 1140–1213]. Theschools and the literature of pastoral care [Studies and texts 108]. Toronto 1992, 439), mit demdort nicht enthaltenen Zusatz Rapta resignares et meliora dares; beiden Verse zusammen beiWalther, Prov. 14416.(93v–95v) Unbeschrieben.

(96r–152r) TRACTATUS DE CONFESSIONE (Bloomfield 2967 [mit fraglicher ZuschreibungAlbertus Magnus], 5839). — Vgl. Graz, UB, Ms 913, 151r, Mainz, Stadtbibliothek; Hs I 62,121ra–152ra und Paris, BNF, Ms. lat. 10730, 29rInc.: [L]ingua mea calamus scribe (Ps 44,2). Cuius scribe dei scilicet omnipotentis qui velociterscribit. Cum vero peccatum in cogitacione aut voluntate perpetrare desidero a ministris suisprius scriptum est quam operibus impleam... (98r) [S]ufficit ad veritatem penitencie quodpreterita per omnia plangant... (117v) ...vigor proprius ex gracia infusa oraciones ecclesie etsanctorum atque angelorum et ipse dominus illuminans atque protegens et salvans. Quod nobisprestare dignetur Christus dei filius qui pro nostra salute etc. (118r) Restat nunc de quibusdamquestionibus seu dubiis aliqua disserere. Et primo de penitencia. Queritur ergo primo quid sitpenitencia. Iuxta quod notandum quod penitencia multipliciter accipitur, uno modo pro interioridolore... (126v) Sed quia licet solum contricio peccatum deleat non tamen sufficit contricio sineconfessione... (132v) Nunc ergo videamus de tercia parte huius sacramenti scilicet desatisfaccione. Non enim sufficit contricio et confessio nisi quis satisfaciat... (138v) ...quas debetin se habere confessio et scripsi in precedenti tractatu in capitulo Qualis debeat esse confessioet notantur in hiis versibus: Sit simplex humilis etc. Vide ibidem si placet. (138v) Omnisutriusque sexus (X 5.38.12). Id est omnis cuiuscumque sexus sive masculus sive femina et hocsignum omnis ponitur hic distributive. Fidelis. A fide baptismi. Nota fidelis dicitur a fideivirtute... (143v) Suscipiens reverenter etc. Expedita ergo prima particula huius capituli sequitursecunda in qua tractatur de illius benedicte hostie agni pascalis incontaminati suscepcione

Page 42: Handschriften Slowenien

6

fructifera in qua similiter modicum sapiens scilicet omnis utriusque sexus postquam ad annosdiscrecionis pervenerit... (150r) ...sed quantum ad materiam et quantum ad diem cene et desecunda particula huius capituli hec dicta sufficiant. (150r) Alioquin. Hec est 3 particula huiusa

capituli et continet duas partes. Primo adicit penam... – Expl.: ...nec oblata debet spernere excontemptu superbie quia omnes clerici quantumcumque magni beneficiati vivunt de elemosinisXVI q i c fi 23 q vii Quod autem. Et hec sufficiant de illa materia cum dei iuvamine.

(152r–153r) Inc.: Notandum quod quicquid in summa de casibus sive de matrimoniis poniturconfirmatur per auctoritates veteris et novi testamenti sanctorum doctorum Augustini GregoriiIeronimi Ambrosii et aliorum. Item de distinccionibus que sunt prima pars decretorum et c.iidistincciones. Et nota quod d. singulariter posita significat distinccionem... – Expl.: arsignificat argumenta preallis significat preallegatis decretalibus R (?) significat remissionemetc. Hic modus legendi in iure ut patet.

(153ra–155va) Tabulae materiarum.Inc.: In prohemio quod VII de causis quis confiteri debet... (153vb) [I]n materia confessionistem

primo continetur quid sit confessio... (154va) Hee materie continentur in prima parte capituliOmnis utriusque sexus. An hereticus an cathecumius (!) an baptisatus confiteri teneantur...(155ra) [H]ee materie continentur in secunda particula capituli precedentis. Primo quis et aquo et an a se ipso vel layco teneatur vel possit quis suscipere eukaristiam... – Expl.: ...quid sioccurat ei memoria peccati mortalis dum stat in altari in § In fine autem etc.(155vb) Ubeschrieben.

(I*rv) Fragment aus einer Pergamenthandschrift, Italien, 2. H. 13. Jh.DIGESTEN mit Glosse. Glosse auf dem erhaltenen Stück ohne Sigle.

Page 43: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 7, Sign. 14 (olim Ms 11. Kos 99)

PARTES BREVIARII. NICOLAUS KEMPF DE ARGENTINA (?). USUARDUS.COMPENDIUM ANTICLAUDIANI. PS. ALBERTUS MAGNUS. GREGORIUS MAGNUS.IOHANNES GERSON. ASTESANUS DE AST. VARIA

Pap. 324 Bl. 298×215. Gebiet der Diözesen Salzburg oder Passau, 3. Jahrzehnt 15. Jh. (1423,1424, 1425).

Aus neun, teilweise durch Wasserzeichen miteinander verbundenen Teilen zusammengesetzt: I: 1–35, II: 36–98, III:

99–110, IV: 111–130, V: 131–190, VI: 191–213, VII: 214–265, VIII: 266–289; IX: 290–324. — Mehrere Hände.

Schriftraum 220×140, 2 Spalten zu 37/38 Zeilen.

Einband: Einbandleder entfernt. Rücken mit drei Doppelbünden. Zwischen den Doppelbünden breite

Pergamentstreifen über den Rücken geklebt; Pergamentstreifen auch entlang der Vorderkanten der Deckel geklebt.

Kapital mit Spagat umstochen.

Provenienz: Pfarrachiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 168–169.

I (1–35)

Lagen: (V+1) + 2.VI — Eine Haupthand bis 32va, Nebenhände auf 32vab bzw. auf 33ra–34vb. Bastarda. — 1-11 35.

bis 2zeilige rote Lombarden. 3- bis 8zeilige Deckfarbeninitialen.

(1ra–32va) COMMUNE SANCTORUM (des Breviers).(1ra) Apostoli. (5vb) Plurimi martyres. (11vb) Unus martyr. (13vb) Martyr et pontifex. (16va)Confessor et pontifex. (23rb) Confessor non pontifex et non sacerdos. (25ra) Virgines.

(30va–32vb) Brevieroffizium In festo sancti Virgilii.

(33ra–34vb) <NICOLAUS KEMPF DE ARGENTINA (?):> De tribus essentialibus omniumreligiosorum. — Anonyme Parallelüberlieferungen in Graz, UB, Ms 973, 232v–235v und inMelk, Stiftsbibliothek, Cod. 1381 (280), p. 597–604.Inc.: Nota diligenter. Tria sunt omnis religionis fundamenta ad que quivis tenetur rekligiosus exvoto sue professionis. Primum est obediencia quam tenetur exhibere suo prelato subditus... –Expl.: ...angeli homines castos familiarius diligunt. Et sic est finis.(35rv) Unbeschrieben.Lit.: D. Martin, The writings of Nikolaus Kempf of Straßburg, ca. 1437–1468, in: Die Kartäuserin Östereich. Bd. 1 (Analecta Cartusiana 83,1). Salzburg 1980, 127–154, besonders 138. —BAMAT 2 (1992) Nr. 3296. — D. D. Martin, Fifteenth-century carthusian reform. The world ofNicholas Kempf (Studies in the history of christian thought 49). Leiden 1992, 285 (zurVerfasserfrage).

II (36–98)

Lagen: 5.VI + 3 . Einzelblatt 98 (nachträglich eingefügt); fragliche Einzelblätter 96 und 97. Lagenzählung 295 98 us

(59v)–4 (83v). Reklamanten zum Lagenende. — Schriftraum 205/215×140, 2 Spalten zu 31/33 Zeilen. Eineus

Haupthand auf 36ra–97rb (Schreibername Iacobus Crisvitsch de Kraynburga und Datierung auf 1424 auf 87vb;

Datierung auf 1425 auf 97rb); Nachtragshand 97rb; 98rv von einer weiteren Hand. Bastarda.

Page 44: Handschriften Slowenien

2

(36rv) Leer.(37ra–87vb) USUARDUS: Martyrologium (Ed. J. Dubois, Le martyrologe d’Usuard [Subsidiahagiographica 40]. Bruxelles 1965, 144–364). Vorliegender Text von der Edition bisweilenleicht abweichend; in der Anordnung 1. Jänner bis 31. Dezember.(87vb) DATIERUNG , SCHREIBERNAME (in Rot): Explicit martirologium perIanavaconovobumivm Crinivisuinivitsch deneve Kraynavanbumivrganava anno domini millemo

quadringentesimo vigesimo quarto in vigilia purificacionis (1424 02 01).

(88ra–97rb) LECTIONES BREVIARII IN COMMUNI SANCTORUM.(89rb–va) Unter den Lektionen ein Sermo De Genesio in sermone. Inc.: Duplex in sancto istogemma prefulsit dum vita clara et mors extitit preciosa... – Expl.: ...vitamque moriendo quamoptabat accepit a deo eterno. — Vgl. dazu: PS. AUGUSTINUS: Sermo Caillau–Saint-Yves II 83(CPPM IA 1389 und 1671).(97rb) DATIERUNG (in Rot): Explicit commune de sanctis anno 1425.

(97rb) Nachtrag. N. dei gracia et apostolice sedis gracia episcopus Pataviensis N. accolitonostre diocesis salutem in domino ut a quocumque archiepiscopo vel episcopo catholicograciam et communionem dicte sedis habente ac officium suum rite exercente ad omnes maioressacros clericorum ordines statutis a iure temporibus dumtaxat rite promoveri valeas dum tamencertum habeas titulum de quo tibi teneri volumus et aliud canonicum non obsistat ipsiarchiepiscopo vel episcopo conferendum tibique recipiendum plenam licenciam et liberam indomino tenore presencium damus facultatem. Datum in N nostro mensis Iunii die tredecimoanno domini etc.(97v) Leer.

(98rv) Auf einem Einzelblatt notierter liturgischer deutscher Text. Inc.: Umdar so scheinundese

furst güter des liehtes der du zü gwisser weil allew czeit auztaylest vndergang der sunn... –Expl. mut.: ...ein liecht daz du dar gibst nicht daz ichts tewrs sei denn[e

III (99–110)

Lage: VI . Blattreste nach Bl. 110. — Schriftraum 180×130, 29 Langzeilen. Bastarda von einer Hand. — 4zeilige110

Fleuronnéeinitiale. Laßmännchen auf 105v; unterhalb davon mit Tinte Teile einer Blattranke und Blüte.

(99r–105r) TRACTATUS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. Ein Text mit gleichlautendem Initiumin Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, Cod. 817, 150v–157v.Inc.: Christus panis est de quo qui manducat vivit in eternum, de quo ipsemet dixit: Et panisquem ego dabo... – Textabbruch mit: ...misterio carnem et sanguinem nobis commendavit. Eteciam ideo ne ab[

(105v–106r) LASSMÄNNCHEN. (106r) Dazugehörende Erklärung. Inc.: [V]ena que est insumitate capitis valet contra inginam (?) et virtiginem et contra omnes humores capitis pravos...– Textabbruch mit.: ...salvatella in sinistra manu super minimum digitum posita valet contraictoricam (?) et contra omnia vicia et repleciones ... principaliter nonas novembris et febrem[(106v–110v) Unbeschrieben, nur Linienschema.

IV (111–130)

Page 45: Handschriften Slowenien

3

Lagen: 2.V . Schriftraum 205/210×135, 34/39 Langzeilen. Bastarda. Drei (?) Hände: 112r–113r, 113v–136v,130

127r–130r.

(111rv) Unbeschrieben.(112r–113r) Schluß eines SERMO DE S. MARIA MAGDALENA. Inc. mut.: ]aput te si forsan erratde te. Ne attendas ad mulieris errorem sed discipule amorem que non pre errore sed amore etdolore plorat et dicit tibi domine... – Expl.: ...sed tu magis indicabis eum nunccians aliis quiavidi'dominum et hec dixit michi. Cui est honor et gloria cum patre et spiritu sancto in seculaseculorum. Amen.

(113v–126v) Tit.: Iste sunt lecciones legende in sabbatis quando fit officium de beata virgine.Inc.: Et nota quod verba in eis posita sumpta sunt de originalibus sanctorum auctorum quivocantur in marginibus hoc excepto quod interdum licet raro aliqua verba sunt addita inprincipiis aliquarum leccionum ad formandum ipsum principium. Item quandoque pro nativitatevel assumpcione vel huiusmodi ponitur commemoracio vel veneracio vel huiusmodi. Itemquandoque ponitur plurale pro singualri ut in oracionibus Anshelmi verbi gracia rogamus prorogo vel huiusmodi. Item una persona pro alia verbi gracia pro quo fugies peccatores. Itemquandoque anima pro virgine ut in allocucionibus virginum in verbis Ieronimi ut anime castepro virgines caste. — Erste Lectio. Inc.: [C]astissimum Marie virginis uterum clausum ventriscubiculum merito plenissime collaudarem... – Expl.: ...qui nos redemit et lavit sanguine suoIesus Christus dominus noster. Qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia seculaseculorum. Amen. — Vgl. Klagenfurt, Bischöfliche Bibliothek, Cod. XXIX c 12, 221r–241v,mit übereinstimmendem Incipit.

(127r–130r) COMPENDIUM ANTICLAUDIANI (Ed.: Ochsenbein, a. O., 93, Z. 8–109). Inc.: Huncautem tractatum textualiter nos ad componendum redigimus ut possint spiritualia sapientibusper modum hystorie recitari procedit ergo sub simili modo. [N]atura humana a deo naturaconsiderans corrupcionem et imperfeccionem suam quod nihil omni parte beatum produxerat...– Expl.: ...predicta omnia non verbis prescriptis sed gestibus spiritualibus credantureffectualiter consumata.(130v) Unbeschrieben.Lit.: P. Ochsenbein, Das Compendium Anticlaudiani. Eine neu entdeckte Vorlage Heinrichs vonNeustadt. Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 98 (1969) 81–109.

V (131–190)

Lagen: 5.VI . Reklamanten zum Lagenende. — Schriftraum 215/220×140, 2 Spalten zu 35/36 Zeilen. — 2- bis190

3zeilige rote Lombarden, teilweise mit einfachem grünen Fleuronnée; im Binnengrund der Lombarde V(erbum) auf

168ra Wappen (?), weißes Kreuz auf grünem Grund.

(131ra–190rb) <PS. ALBERTUS MAGNUS:> Biblia Mariana (Opera omnia 37, ed. Borgnet [Paris1898], 365–443. RB 1054). Inc.: In principio creavit deus. Gen. 1. Scilicet empireum quodintelligitur domina mundi... – Expl.: ...ad gloriam sempiternam me famulum tuum perducas.Amen.(190rb) DATIERUNG (in Rot): Explicit biblia beate Marie virginis 1423. Dann in Grün: kathkecz.(190vab) Unbeschrieben; nur Schriftspiegelrahmung.

VI (191–213)

Page 46: Handschriften Slowenien

4

Lagen: VI + (VI!1) . Einzelblatt 207. Schriftraum 215/220×140, 2 Spalten 35/41 Zeilen. Bastarda von einer202 213

Hand.

(191ra–208ra) GREGORIUS MAGNUS: Homiliae in Ezechielem prophetam, lib. I, hom. 1–5 (PL76, 785–822 A; CC 142, 1–57, Z. 26. CPL 1710; CPPM II 2288; RB 2643–2645).(191ra) Inc.: [D]ilectissimo fratri Maximo (!) Gregorius episcopus servus servorum dei...(191ra) Hom. 1. (195rab) Einschub (?). Inc.: Cum hoc prophetali opere libelli huiusopacitatem... – Expl.: ...libelli huius sentenciam invenire.(195rb) Capitula. (195va) Hom. 2. (200rb) Hom. 3. (204va) Hom. 4. (207vb) Hom. 5.Textabbruch in in CC 142, 57, Z. 26 mit nos impetus ducatis (!)[(208rb–213v) Unbeschrieben; nur Schriftspiegelrahmung auf 208r.

VII (214–265)

Lagen: VI + VIII + 2.VI . Schriftraum 200/205×145, 2 Spalten mit bis zu 36 Zeilen. Bastarda von einer225 241 265

Hand. — Rote Seitentitel, Paragraphenzeichen. Rote 2- bis 3zeilige Lombarden.

(214ra–263ra) REGISTER ZU DREI BÜCHERN. Tit.: Registrum primi voluminis Inc.: Anconcedendum sit quod aliqua falsa contineantur in sacra scriptura 13... (242ra) Lib. II. Inc.:Abscondere se a facie domini est peccata sua non confiteri 110... (254ra) Lib. III. Inc.: Actussenciendi et actus intellectus et voluntatis non sunt in eodem subiecto 65... – Expl.: ...zyzaniequid sint 149. — Unbeschriebene Spalten bzw. Seiten: 216v, 219vb, 221va, 224rb–228v, 229va,231vb–232v, 237vb, 240vb, 253ra, 253v, 262v.(263rb–265rb) Unbeschrieben.

(265vab) NOTA. Inc.: Super verbo apostoli dicentis: Michi Christus vivere... Gregorius inMoralibus super Iob libro quinto dicit quasi in principio: Plerumque contingit ut iam homomundum mente non teneat... – Expl.: ...omnino non assurgunt. Hii recte gementes dicuntur.

VIII (266–289)

Lagen: 2.VI . — Schriftraum 210×145, 2 Spalten zu 31/34 Zeilen. Bastarda von einer Hand. — Rote289

Überschriften, Auszeichnungsstriche, Paragraphenzeichen. Auf 266r zwei 3zeilige rote Lombarden.

(266ra–288va) <IOHANNES GERSON:> De postestate ecclesiastica (Œuvres complètes, ed.Glorieux, VI. Paris 1963, 210–250, Nr. 282). Tit.: Incipit tractatulus de potestate ecclesiasticadomini doctoris Petri (sic !) cancellarii studii Parisiensis editus in sacro concilio Constantiensi.(266ra) Capitula. Inc.: Prohemium quod expedit inquirere de ecclesiastica potestate... (266rb)Inc.: Potestas ecclesiastica debet ab ecclesiasticis quid et qualis et quanta sit agnosci... – Expl.:...rarus (!) vero dupliciter vel de iure vel de facto.(288vb) Unbeschrieben.

(289ra–va) <IOHANNES GERSON:> De plenitudine potestatis ecclesiasticae (Œuvres complètes,ed. Glorieux, VI. Paris 1963, 250–251, Nr. 283). Inc.: Concordia quod plenitudo potestatisecclesiastice sit in summo pontifice et in ecclesia.... – Expl.: ...non tamen wlt alicuius ecclesieprivilegiorum infringere supple quia nec ita velle debet.(289vb) Unbeschrieben.

Page 47: Handschriften Slowenien

5

IX (290–324)

Lagen: 2.VI + (VI!1) . Einzelblatt 314. — Schriftraum 205×140/145, 2 Spalten zu 31/35 Zeilen. Bastarda von313 324

einer (?) Hand. — Nur zum geringen Teil rubriziert. Rote Auszeichnungsstriche. Rote 2- bis 3zeilige Lombarden.

(290ra–323vb) <ASTESANUS DE AST:> De significationibus verborum [= Summa astesana. lib.VIII, tit. 41] (Druck GW 2749, Bl. 415ra–426rb u. ö. Mohan 65*. CALMA I, AST 1, Nr. 2, S.485).Inc.: Consequenter quia in aliquibus capitulis sive titulis tam iuris civilis quam canonicinonnulla reperiuntur vocabula que lectoribus ignaris tedium in legendo prebere possent... –Expl.: ...usurpare est contra usum et racionem capere.(324rv) Unbeschrieben.

Page 48: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 8, Sign. 16 (olim Ms 12. Kos 100)

NICOLAUS DE LYRA

Pap. 265 Bl. 305×210. Slowenien (?), 1428.

Lagen: I + 21.VI + (VI!1) . Einzelblatt 258. — Lagenzählung: I (14v, rot), 3 (27r)–8 (87r), 12 (146v)–212 254 265 us

(254v). — Schriftraum 220/225×135/140, 2 Spalten zu ca. 43/42 Zeilen. — Tintenlinierung: Vertikale und

horizontale Begrenzungslinien der Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen. Bastarda von vier Haupthänden, A:

3ra–26vb, B: 27ra–98vb, C: 99ra–194vb, D: 195ra–262va; bei Hand B 65ra–va und 66rab von anderer Hand

geschrieben. — Marginale Vermerke und Glossen von anderen Händen. — Überschriften und Psalmenzählung in

Rot und Blau. Rote Auszeichnungsstriche, rote und blaue Paragraphenzeichen. Rote und blaue ein- bis fünfzeilige

Lombarden, vereinzelt auch zweifarbig ornamental geteilt. Acht- bis 16zeilige unfigürliche gerahmte

Deckfarbeninitialen mit Rankenausläufern; vollständig ausgeführt nur diejenigen von 55va und 79vb, diejenigen

von 3ra und 8va nicht fertiggestellt. Auf 10ra rankenlose gerahmte Initiale Q(uare) auf goldenem Außengrund mit

Darstellung eines Phantasietieres im Binnengrund. Die beiden nicht ausgeführten Initialen auf 102va und 125rb

nachträglich durch eine primitive Fleuronnéeinitiale bzw. eine gleichfalls primitive Initiale in Federzeichnung

ergänzt. — Roter Ledereinband des 15. Jh. über Holzdeckeln. Deckel mit dreifachen Blindlinien gerahmt, das

Mittelfeld mit dreifachen Blindlinien diagonal unterteilt. Die jeweils fünf geriffelte Buckelbeschläge aus Messing

mit einer Ausnahme auf dem VD entfernt. Auf dem VD zwei mit Blüten ziselierte Messingbeschläge zum Einhaken

der Schließen erhalten; ein erneuerter Schließriemen erhalten, der zweite abgerissen. Buchblock beschnitten. Auf

dem VD oben gerahmtes Papierschildchen mit der aufgestempelten Signatur 655.

Provenienz: Aus dem Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 170.

(VD-Spiegel) Eintragungen des 20. Jh. mit Bleistift: Kranj und Kos 100.(1r) Inhaltsangabe mit Bleistift (20. Jh.).(1v–2v) Leer.

(3ra–262va) NICOLAUS DE LYRA: Postilla super librum Psalmorum (RB 5853 [nennt die Hs.]).— Initien im Vergleich mit RB 5853 leicht gekürzt.(262vb) DATIERUNG: Explicit postilla super libro psalmorum edita a fratre Nicolao de Lyra deordine fratrum minorum sacre theologie doctore sub anno 1428.(262vb–HD-Spiegel) Unbeschrieben.

Page 49: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 12, Sign. 21 (olim Ms 15. Kos 103)

GREGORIUS MAGNUS

Pap. 119 Bl. 308×210. Süddeutschland, Anfang 15. Jh.

Lagen: (V+1) + 9.VI . Einzelblatt 11. Am Ende des Buchblockes eine Lage (Quaternio [?]) herausgerissen.11 119

Reklamanten zum Lagenende. Papier am oberen und vorderen Schnitt leicht beschädigt. Bl. 1 lose. — Schriftraum

205/215×135/140, 2 Spalten zu 30/40 Zeilen. Tintenlinierung: Horizontale und vertikale Begrenzungslinien der

Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen. Bastarda von einer Hand mit Wechsel von Ductus und Schriftgröße (vgl.

z. B. 80v/81r). Unterlängen der Buchstaben in der letzten Zeile häufig stark oblongiert. — Rote Überschriften. —

Schmuckloser, stark abgewetzter roter Ledereinband über Holzdeckeln. Rücken mit vier Doppelbünden. Kapital mit

Spagat umstochen; dessen Lederumhüllung jetzt abstehend. Auf dem VD Papierschild mit den Signaturen N 7 undo

N aufgeklebt, sowie gerahmtes Schildchen mit aufgestempelter Signatur 262, darüber neues Papierschild mit der19

jetzigen Signatur 21. Die Spiegel von VD und HD mit mittelalterlichem Papier überklebt. Einbandschließen

abgerissen. Auf dem HD ein Messingnagel zur Fixierung des Restes des unteren Schließriemens erhalten.

Provenienz: Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: Kos 172.

(VD-Spiegel) <PS.> BERNARDUS CLARAVALLENSIS: Rhythmica oratio ad unum quodlibetmembrorum Christi patientis et a cruce pendentis, Str. 1–6 (PL 184, 1319). — Verworfenes (?)Blatt. Vierspaltige Anlage. Rote Linien. Mindestens 41 Zeilen. Textualis, Ende 14. Jh. (?).Tit.: Incipit planctus beati Bernhardi de salvatore. Primo ad Pedes Inc.: [S]alve mundisalutare... – Expl.: ...in tuo lavans sanguine.

(1r) Auf dem oberen Freirand mit Bleistift der Vermerk Evangelistar und Kos 103. Auf 1rbBeginn der Evangelienperikope der Hom. 1.

(1va–119vb) GREGORIUS MAGNUS: Homiliae XL in evangelia, unvollständig (PL 76,1075–1312; CC 141, 5–411. CPL 1711).Homilien in folgender Reihung nach der Zählung der PL: 1–6, 28, 7–16, 19, 17, 18, 20, 37, 34,39, 30, 31, 38, 29, 21, 22, 40, 23–25, 32, 27, 26; Expl. mut. in Hom. 26: ...sic eciam cordiumvestrorum questionibus occultis occurrimus[ (= PL 76, 1203 C). Die Hom. 33 und 36 fehlen.(HD-Spiegel) Leer.

Page 50: Handschriften Slowenien

1

Fasc. 12, Sign. 22 (olim Ms 13. Kos 101)

ANTONIUS DE AZARO PARMENSIS. SERMONES. DIALOGUS ANSELMI ET MARIAE.FORMULA CONFESSIONIS. REIMGEBETE. VARIA

Pap. 83 Bl. 285×205. Südostdeutschland (Slowenien ?), 4. Viertel 14. Jh.

Lagen: (II+1) + IV + I +2.VI + (V+1) + VI + I + IV + V . Einzelblatt 41, kein Textverlust. Bl. 73 =6 14 16 40 51 62, 73 64 72 83

Gegenblatt zu 52. Bl. 10, 11 und 16–40 weisen Quartfaltung auf (!).

Schriftraum 230/235×160/170, 2 Spalten (1r–2v einspaltig) zu ca. 38/59 Zeilen. Tintenlinierung: Horizontale und

vertikale Begrenzungslinien der Spalten bis zu den Seitenrändern gezogen. Gotische Kursive von mehreren

Händen. — Rote Durchstreichungen und Auszeichnungsstriche, zwei- bis dreizeilige rote Lombarden, auf 5ra ca.

sechszeilige violett-grün ornamental geteilte Lombarde. Primitive rote Federzeichnungen (Fische, Phantasietiere).

— Beschädigter Kopertband. VD eingerissen. Beim HD an das Pergamentblatt schmäleres Blatt mittels

abwechselnd durch beide Blätter gezogenem Pergamentstreifen angefügt. Das Kopertpergament mit Pergament-

Doppelblättern aus lateinischen Handschriften des 13. (?) Jh. verstärkt, deren Text abgeschabt, verknittert und

großteils unleserlich. Auf die Außenseite des VD mit Tinte geschrieben Stück (?) 13 Fach N 7. Gerahmteso

Papierschildchen des 19. Jh. mit der aufgestempelten Signatur 154; diese auch mit Rotstift als 154 auf dema

Pergament wiederholt; von derselben Hand gleichfalls mit Rotstift die Kos-Nummer 101 auf das Pergament

geschrieben. Die Papierblätter vor allem am Beginn und Ende des Buchblockes an den Außenrändern und Ecken

stärker beschädigt. Zahlreiche Blätter beim Falz offensichtlich im Zuge einer späteren Restaurierung auf

Pergamentfragmente (wie Deckelverstärkungen) geklebt. Fälze aus Pergamenthandschriften (wie Deckel).

Provenienz: Aus dem Pfarrarchiv Kranj.

Lit. zur Hs.: 170 f.

(1r) Noten und Federproben.(1v) Federproben des 14. und 15. Jh. 14. Jh.: Item pro anima Petri. Item pro anima Chunigundiset omnium progenitorum suorum. 15 . Jh.: Wunderlich vndalbe foll; unterhalb davon In nomine2

domini nostri Iesu Cristi, diese Worte vermutlich in glagolitischer Schrift unter den lateinischenWörtern wiederholt.

(2rv) NOTA DE DIE NOVISSIMO. Inc.: Audivi vocem de celo dicentem mihi (Apc 10,4). SanctusIohannes ut legitur in Apocalypsi dum esset in insula Patmos vidit per ostensionem divinam...– Expl.: ...cum quibus peccaverunt.

(3ra) Schluß eines Textes über den Apostel Thomas. Inc.: Discis hoc dixit ut omnes astantesscirent Thomam reconciliatum... – Expl.: ...sequitur multa alia scripta sunt etc. relinquaturindustrie (?) predicatoris. Amen.

(3rab) INTERVALLTAFEL für die Jahre 1372 bis 1436. Inc:. Anno domini M CCC LXXII co o o

multis d. M CCC LXXIII b fidelibus... – Expl.: ...M CCCC XXX VI g in egenis a.o o o

(3va–4ra) <SIFRIDUS (?):> Sermo in commemoratione animarum (Schneyer V 432, Nr. 49; vgl.weiters Schneyer XI 36 mit weiteren Belegen). Inc.: Conicite partes eis que animopreparaverunt sibi (!) (II Esr 8,10, recte: Mittite partes eis qui non praeparaverunt sibi).Consuetudo est quando aliquis (!) usque ad mortem flagellati aut in carcere usque ad mortemcruciati... – Expl.: ...circumdederunt me canes multi. Et sic patet totum etc.

(4rb–v) KOMPUTISTISCHE TAFEL. Inc.: Nota tabulam de littera dominicali et aureo numero acintervallo et incensione ad punctum. Anno domini M CCC LXXIII A (?) est litteramo mo

Page 51: Handschriften Slowenien

2

dominicalis VII aureus numerus VII ebdomade pro intervallo. Octava epyphanie hora XVIIIIsecunda parte hore... Expl.: ...Anno domini M CCC LXXVI E F sunt littere dominicales IXmo mo

est aureus numerus intervallum VIII ebdomade et V dies ... vigilia Lucie hora III quarta parte.Si perpetuare istam tabulam volueris adde lunacioni XXIX dies et XII horas et tria punctaquorum quatuor faciunt unam horam. Item nota quod dies hic incipit a media nocte.

(4v) WETTERREGELN für das ganze Jahr, ausgehend davon, auf welchen Wochentag der 1.Jänner fällt. Inc.: Nota si kalendas Ianuarii fuerit die dominica hyemps bona erit et suavis etcalida... – Expl.: ...si sabbato fuerit hyemps calignosus ...apes moriuntur vindemia bona.

(4v) KOMPUTISTISCHE TAFEL (wie 4rb ss.). Inc.: Anno domini M CCC LXXVII d est litteramo mo

dominicalis X est aureus numerus VI ebdomade et III dies pro intervallo ... Sabbato postRemigii hora XVII quarta parte. Omnium sanctorum.

(5ra–6ra) SERMO IN RESURRECTIONE DOMINI. Inc.: M (Rest des Themas fehlt; MariaMagdalena... Mc 16, 1 [?]). Hodie celebramus resurreccionem domini nostri Iesu Christi quefuit causa leticie hominibus et angelis. Et ideo mulieres et angeli simul venerunt admonumentum... – Expl.: ...febribus quartaniis subvenit et multas alias vitutes habet.

(6ra–70vb) <ANTONIUS DE AZARO PARMENSIS:> Sermones de tempore per anni circulum(Schneyer I 290–300, 303–313). Initien und Explicit von Schneyer häufig abweichend,Abweichungen weniger stark bei Schneyers "Sermones de tempore electi et variantes").(6ra–34vb) Ab octava paschae usque ad dominicam 23 post pentecostes (Reihe wegenTextverlustes am Ende unvollständig).(6ra) T29 (Nr. 197, ohne Bibelthema). (7rb) T30 (Nr. 198, ohne Bibelthema). (7vb) T31 (Nr.199, ohne Bibelthema). (8va) T32 (Nr. 200). (9ra) T33. (Nr. 201). (9va) T37 (Nr. 202). (10rb)T39 (Nr. 203). (11rb) T40 (Nr. 204). (12ra) T41 (Nr. 205). (13rb) T42 (Nr. 206). (14ra) T43 (Nr.207). (14va) T44 (Nr. 208). (15va) T45 (Nr. 209). (16rb) T46 (Nr. 210). (17ra) T47 (Nr. 211).(17vb) T48 (Nr. 212). (18vb) T49 (Nr. 213). (20ra) T50 (Nr. 214). (21rb) T51 (Nr. 215). (22ra)T52 (Nr. 216). (23rb) T53 (Nr. 217). (24va) T54 (Nr. 218). (25va) T55 (Nr. 219). (26va) T56(Nr. 220). (27va) T57 (Nr. 221). (28va) T58 (Nr. 222). (29rb) T59 (Nr. 223). (30va) T60 (Nr.224). (32ra) T61 (Nr. 225). (33ra) T62 (Nr. 226). (34rb) T63 (Nr. 227). Expl.: ...responderentdomino Cesaris est et dominus (Textabbruch).(35ra–75vb) Sermones dominicales a dnca 1 adventus usque ad cenam dni.(35ra) T1 (Nr. 184). (37ra) T2 (Nr. 185). (38va) T3 (Nr. 186). (40ra) T4 (Nr. 187). (41vb) T7(Nr. 188). (43va) T11 (Nr. 189). (45vb) T12 (Nr. 190). (48rb) T13 (Nr. 191). (50vb) T14 (Nr.192). (52va) T15 (Nr. 193). (53va) T16 (Nr. 194). (55rb) T17 (Nr. 195). (56ra) T18 (Nr. 196).(57rb) T18/4 (Nr. 25). (58rb) T19 (Nr. 30). (59vb) T20 (Nr. 37). (61rb) T21 (Nr. 44). (63vb)T22 (Nr. 52). (66ra) T23 (Nr. 60). Auf 68ra nach dem Explicit der Schreibervermerk Rint flays.(68ra) T24 (Nr. 294). (69ra) T25 (Nr. 301). (70va) T23/5 (Nr. 288).

(71ra–73rb) DIALOGUS ANSELMI ET MARIAE DE PASSIONE DOMINI (PL 159, 271–288.). Inc.:[S]anctus Anshelmus longo tempore cum lacrimis et oracionibus et ieiuniis rogavit beatamvirginem Mariam ut ei revelaret qualiter eius dilectus filius Iesus Christus passus fuerit... –Expl.: ...et omnes qui eam viderunt toto corde compaciebantur virgini gloriose etc. Puntsuchhabdir as ein fustuch etc. AIacobusMNicolausEdrzcoN. Non deportabis nisi mihi VIII parvosdabis. — Text von demjenigen in der PL teilweise abweichend.

Page 52: Handschriften Slowenien

3

(73v) INVOKATION in Rot geschrieben: Andreas Christi famulus hilff aus aus (!) notten; sonstunbeschrieben.

(74ra–vb) SERMONES

(74ra–vb) <SIFRIDUS (?):> Sermo in commemoratione animarum (Schneyer V 432, Nr. 49; vgl.weiters Schneyer XI 36 mit weiteren Belegen). Inc.: Mittite partes eis qui non preparaveruntsibi (II Esr 8,10). Hodie consuetudo est quando aliqui usque ad mortem flagellati aut in carcereusque ad mortem cruciati sunt ad amicos suosque karissimos de quibus maxime presumuntaliquem fidelem nunccium mittunt... – Expl.: ...Ps.: circumdederunt me canes multi. Rogemusergo dominum.(74vb) Inc.: [L]egitur in Daniele quod vidit montem altissimum et sub montem ymaginem de Vpartibus scilicet de auro et argento cupro ferro et luco (luto?)... – Expl.: ...Salomon: iniciumsapiencie est timor domini. Rogemus ergo dominum.(74vb–75rb) SERMO IN COMMEMORATIONE OMNIUM ANIMARUM. Inc.: [B]eati mortui qui indomino moriuntur (Apc 14,13). Diversi diversimodo moriuntur, contra Christum, quidam preterChristum quidam in Christo et quidam pro Christo... – Expl.: ...donare dignetur eis requiemsempiternam quam olym Abrahe promisit et semini eius. Quod ipse prestare eis dignetur qui intrinitate perfecta vivit et regnat deus. Amen etc. — Incipit ähnlich Peregrinus de Oppel(Hieronymus de Salzburg), Schneyer IV 571, Nr. 299.(75rb–va) SERMO DE S. AEGIDIO. Inc.: Vidi angelum dei descendentem ab ortu solis habentemsignum dei vivi etc. (Apc 7,2). Verba proposita leguntur in Apokalipsi sed possunt atribui (!)beato Egydio cuius festum hodie colimus quia propter vite sanctitatem angelus dei... – Expl.:...ut quamdiu viveret ipsum wlnus numquam sanaretur. Qui et a domino imperavit (sic !).Rogemus ergo dominum etc.(75vab) SERMO IN DEDICATIONE ECCLESIAE. Inc.: Egressus Iesus perambulabat Iericho (Lc19,1). Et hystoria ista per se patet. Ideo eam obmittamus et secundum moralem sensus (!) quimultum edificat exponimus. Zacheus qui interpretatur iustus... – Expl.: ...vel latrocinium fueritab illo qui tantum a (!).(75va–78vb) SERMO IN PARASCEVE. Inc.: Egressus Iesus etc. (Io 18,1). Nota torrens Cedron fuitin radice montis Oliveti et ibidem est villa que dicitur Gethsemani et in eadem villa est ortusquem Iesus intravit. Primo Cedron est genetivus casus pluralis grecorum... – Expl.: ...eodem dievel nocte numquam subitanea morte morietur.

(78vb) SCHREIBERSPRÜCHE: Omnibus omnia non mea (rot). — Hama pendit (?). — Non fuitdomi manka venit anka kanka wanka. — Omnia que sunt bona a deo eveniunt ut dicitAugustinus. — Item trophus super Regina celi. Alleluia (?). Audi preces et natum placando utastantes tutti (!) sint et gloria et sanitatem habentes felicitatem post hoc capiant in celi curiasemper canendo Alleluia. — Darunter in Rot: Das ist gelogen. — Contra fluxum sagwinis (!):Accipe glantem et tereas cum melle et pista et da sibi comedere.

(79ra–82ra) FORMULA CONFESSIONIS.Inc.: Confiteor deo et beate Marie virgini et omnibus sanctis et vobis patri loco dei constitutoquod ego miser et indignus peccator peccavi nimis in vita mea supra me dum vanis et multispeccatis offendo creatorem meum quia in peccatis sum conceptus natus... – Expl.: ...ideo precorvos orare pro me et ut mihi penitenciam iniungatis salutarem etc. Explicit confessio cum suiscircumstanciis per totum scilicet in omnibus speciebus. etc. etc. — Vgl. z. B. Würzburg, UB, M.ch. q. 125, 71v; München, BSB, Clm 28601, 106v

Page 53: Handschriften Slowenien

4

(82rb) Schreiberspruch: Domine dirsko rogo vos quod mihi dignemini uxorem propter mare (?)pro tali scriptura vel unam magnam meretricem etc. etc. Amen.(82rb) Unbeschrieben.

(82va) REIMGEBET. Tit.: Oracio de sancto Christoforo bona (AH 3/39).Inc.: Salve quem tam mire deus traxit o Christofere... – Expl.: ...nec accingant me maligna osancte Christofere.

(82va) REIMGEBET. Tit.: Oracio de sancto Andrea (AH 3/19, Str. 1–7). Inc.: Salve sancte oAndrea primus sequens dominum... – Expl.: ...iuvenemque preservasti matre tacta fulmine.

(82vb) KATALOG VON FRAGEN BEI DER BEICHTE. Inc.: Si est confessus hoc anno. De penitencia.De sacra communione si hoc anno communicat. De decima et ... De continencia sacris diebus.De fornicacione cum sorore vel cognata vel cum masculo. — Si provocasti semen in te manibusvel cum menstruata... – Expl.: ...Si tenet bona orfanorum. Si invenit et non restituit.

(82va, unten –83v) MESS- oder GEBETSINTENTIONEN.

(83va) REIMGEBET “DE OMNIBUS SANCTIS” (AH 3/12). Ave trinus in personis unus in essenciaindivisus tu in donis cuncta creans encia... – Expl.: ...ut vestrorum me bonorum repleat sacietas.

(83vb) REIMGEBET “DE PROPRIO ANGELO” (AH 3/14). Salve mi angelice spiritus beate tu lucisuranice plenus claritate... – Expl.: ...vera sunt solacia laudesque divine.

Page 54: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 3 (Kos 1)

PETRUS LOMBARDUS

Perg. 173 Bl. 442×300. Sti�na, ca. 1160–1180/81.

Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 174, Nr. 1.Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 16. — Kat. Ljubljana 1994, 89 und passim (mit Abb.). — Golob 1996, passim (zahlr.Abbildungen).

(1r–173rb) <PETRUS LOMBARDUS:> Collectanea in epistolas Pauli (PL 191, 1297–192, 520. RB6654–6668 [nennt die Hs.]). Mit Verweisen auf den Tag der Lesung der Epistelperikopen.

(1r) Zierseite mit Aufzählung der herangezogenen Autoren (Golob 1996, 117, Abb. 129): (Sp.a) Origenes. Ambrosius. Hylarius. Iohannes Crisostomus. Ieronimus. Didimus. Augustinus.Fulgentius. (Sp. b) Gregorius. Remigius. Boetius. Cassiodorus. Beda. Heimo. Lanfrancus.Berengarius. Petrus.

(1va–2va) PRAEFATIO (RB 6654). — (2va–48rb) RÖMERBRIEF (RB 6655) — (48rb–78ra) 1.KORINTHERBRIEF (RB 6656). Inc.: Hanc epistolam scribit apostolus Paulus Corinthiis... —(78ra–93rb) 2. KORINTHERBRIEF (RB 6657). Inc.: Paulus apostolus etc. Hanc item epistolamscribit... – Expl.: ...ut trium perfectio communicatio sit hominis in salutem. Amen. —(93rb–107vb) GALATERBRIEF (RB 6658). Inc.: Hanc epistolam scribit apostolus Galathis... –(107vb–118ra) EPHESERBRIEF (RB 6659). Inc.: Paulus apostolus. Hanc epistolam scribitapostolus Ephesiis... — (118ra–124va) PHILIPPERBRIEF (RB 6660). Inc.: Paulus et Timotheus.Hanc epistolam scribit apostolus Philippensibus... — (124va–130ra) KOLOSSERBRIEF (RB6661). Inc.: Paulus apostolus. Hanc epistolam scribit apostolus Colosensibus... —(130ra–134ra) 1. THESSALONICHERBRIEF (RB 6662). Inc.: Paulus et Silvanus etc. Hancepistolam scribit apostolus Thessalonicensibus... — (134ra–136va) 2. THESSALONICHERBRIEF(RB 6663). Inc.: Paulus et Silvanus etc. Hanc epistolam item scribit apostolusThessalonicensibus... — (136va–143va) 1. TIMOTHEUSBRIEF (RB 6664). Inc.: Paulus etc. Hancepistolam scribit apostolus Tymotheo... — (143va–147ra) 2. TIMOTHEUSBRIEF (RB 6665). Inc.:Paulus apostolus et cetera. Paulus iam a mundo transiturus... — (147ra–149ra) TITUSBRIEF(RB 6666). Inc.: Paulus servus. Hanc epistolam scribit apostolus Tito... — (149ra–va)PHILEMONBRIEF (RB 6667). Inc.: Paulus vinctus. Hanc epistolam scribit apostolus PhilemoniColosensi... — (149vb–173rb) HEBRÄERBRIEF (RB 6668). Inc.: Multifariam. Vel multifarie etc.Paulus doctor egregius gentium apostolus...

(173ra–183vc) PAULUSBRIEFE. Dreispaltiges Layout.(173ra) RÖMERBRIEF. (176rb) 1. KORINTHERBRIEF. (178vb) 2. KORINTHERBRIEF. (180va)GALATERBRIEF. (181va) EPHESERBRIEF. (182va) PHILIPPERBRIEF. (183rb) KOLOSSERBRIEF.(183vc) 1. THESSALONICHERBRIEF. Expl. mut. in 1,4: ...scientes fratres electi a deo[

Page 55: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 5 (Kos 2)

BEDA VENERABILIS

Perg. 180 Bl. 302×192. Sti�na, um 1180.

Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 174, Nr. 2.Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 16–17. — Kat. Ljubljana 1994, 90 und passim (mit Abb.). — Golob 1996, passim; Abb. 21, 48,95.

Dieselbe Abfolge und derselbe Umfang der Texte auch in Rein, Cod. 46.

(1r–2v) Tit.: Incipit proemium de ordine atque scriptoribus canonicarum epistolarum et quaredicantur canonice. — Aus den Prothemata der Glossa ordinaria zu dem Kanonischen Briefen(?). Dasselbe (zu Beginn aber mutilierte) Proömium in Rein, Cod. 46, 1r s.(1r) Inc.: Canonic� dicuntur epistol� vel ideo quia in canon� �cclesiastic� scriptur� recept�sunt vel ideo quia regulam ecclesi� supplent ... sub nominibus apostolorum.Queritur quare septem et non plures scilicet vel quia non plures fecerunt vel propter VII donaspiritus sancti ... percutiens sepe cognominat.(1v) Iacobus cognomento iustus filius sororis matris domini post passionem de apostolisIherosolimorum ordinatus est episcopus ... fideles consolatur.(2r) Materia ergo ipsius fideles in dispersione positi, quos hortatur sub spe retributionis ...habere fidem dei.Intentio Iacobi in hac epistola est quosdam de Iudeis in Christo credentes qui persecutiones abinfidelibus patiebantur ... sicut per singula notabitur.Quod alii solent facere in prologis facit in salutatione apostolus videlicet benevolenti�captationem et c�tera ... (2v) Expl.: ...per hoc quod dicit se esse servum domini nostri IesuChristi cui servire regnare est. (In Rot:) Finit proemium.

(2v–84v) BEDA VENERABILIS: Super epistolas catholicas expositio (PL 93, 9–130; CC 121,179–342. RB 1632–1638 [nennt die Hs.]; CPL 1362). — Mit Verweisen auf den Tag der Lesungder Epistelperikopen.(2v–24r) Tit. in Rot: Incipit expositio venerabilis Bede presbiteri super VII canonicas epistolasquarum prima est epistola beati iacobi apostoli (RB 1632). — (24r–42r) Tit.: Incipit expositioprim� epistol� beati petri apostoli. In cathedra sancti Petri (RB 1633). — (42r–54r) Tit.: IncipitBed� presbiteri in epistolam sancti Petri secundam (sic !) (RB 1634). — (54r–77v) Tit.: Incipitexpositio Bed� presbiteri in epistolam sancti Iohannis apostoli (RB 1635). — (77v–78v) Tit.:Expositio Bede presbiteri in secundam epistolam Iohannis apostoli (RB 1636). — (78–80r) Tit.:Expositio Bed� presbiteri in epistolam Iohannis apostoli terciam (RB 1637). — (80r–84v) Tit.:Expositio Bede presbiteri in epistolam Iud� apostoli (RB 1638, 1638,7). Rote Schlußschrift: Explicit expositio Bede super canonicas epistolas.Zur handschriftlichen Überlieferung vgl. M. L. W. Laistner, A handlist of Bede manuscripts.Ithaca, New York, 1943, 30–37 (ohne Nennung der Hs.)

(84v–172r) BEDA VENERABILIS: In Ezram et Neemiam prophetas allegorica expositio (PL 91,807–924; CC 119A, 235–392. RB 1607 [nennt die Hs.]; CPL 1349).

Page 56: Handschriften Slowenien

2

(84v–85v) Tit.: Incipiunt capitula libri Esdr� prophet�. — (85v) Tit.: Incipit prefacio supereundem. — (86r) Tit.: Incipit expositio allegorica Bed� presbiteri in Esdram prophetam (RB1607 I). (113v) Tit.: Incipit secundus (RB 1607 II). — (142r) Tit.: Incipit liber IIIus in Esdram(RB 1607 III).(172r) Schlußschrift: Explicit tractatus venerabilis Bed� presbiteri in Esdram prophetam.Zur handschriftlichen Überlieferung Laistner, a. O., 39–41 (ohne Nennung der Hs.).

(172r–180v) BEDA VENERABILIS: In librum beati patris Tobiae allegorica expositio (PL 91,923–938; CC 119B, 1–19. RB 1608 [nennt die Hs.]; CPL 1350).Tit.: Incipit expositio eiusdem super Tobiam.Zur handschriftlichen Überlieferung vgl. Laistner, a.O., 78–82 (ohne Nennung der Hs.).

Page 57: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 7 (Kos 3)

PASSIONALE. AUGUSTINUS

Perg. I, 247 Bl. 270×185. Sti�na, um 1180/81.

Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 175–176, Nr. 3.Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 18–23. — Kat. Ljubljana 1994, 90 und passim (mit Abb.). — Golob 1996, passim (zahlr.Abbildungen).

Bei der Handschrift — vor allem aus inhaltlichen Gründen — drei Teile unterscheidbar: I(1–99), II (100–211) und III (212–247). Teil II weist in seiner textlichen ZusammensetzungBeziehungen zu Rein, Cod. 40 auf.

I

(Irv) Fragment einer liturgischen Handschrift, 2. Hälfte 12. Jh.(Ir, Z. 1–2) Schluß eines kaum lesbaren Gebetes. (Z.3) Omnipotens sempiterne deus misererefamulis et famulabus tuis ... ab omni adversitate protegas. Per. (Deshusses 1293–1295).(Irv) Meßformular, Gebete entsprechen Deshusses 1304–1306. Intr. Exaudi deus orationemmeam... Or. Deus qui caritatis dona... (Deshusses 1304). (Iv) Grad. Converte dominealiqunatulum... All. Domine refugium factus es... und Ostende nobis domine misericordiam...Ev. Sedens Iesus contra gazophylacium und Sublevatis Iesus oculis. Off. De profundis clamaviad te... Secreta Miserere quesumus domine deus... (Deshusses 1305). Com. Ab occultis meismunda me... Postcom. Divina libantes mysteria... (Deshusses 1306). – Expl. mut.: ...dilectioneh�c tu�[

(1r) Eintragung, 1. Hälfte 14. Jh.: Gebete aus dem Formular der Messe des Bernardus abb.Claravallensis. Or. Perfice quesumus domine... Secr.: Grata tibi sit domine deus... Postcomm.:Suum in nobis... — Zum Vollformular vgl. B. Opfermann, Das Formular der Messe des Hl.Bernhard einst und jetzt. Cistercienser-Chronik 45 (1933) 247–255, besonders 249.

Unterhalb davon Eintragungen des 15. Jh.: Non videat Christum qui librum subtrahit istum. Quite furatur te redat aut moriatur (Wattenbach 528)Sancta Maria succurre miseris iuva pusilanimis.Am unteren Rand: Domine non sum dignus und Otto tenet mappam madidam mappam tenetOtto (Walther, Prov. 20521).

(1v–99v) VITAE PRIMAE BERNARDI ABBATIS LIBRI V (recensio prior) (BHL 1211–1216). —Textverlust in lib. IV wegen fehlendem Blatt zwischen 81 und 82 (?).Schlußschrift: Explicit vita beatissimi patris nostri Bernhardi primi Clar�vallensis abbatis editaa venerabili domino Bernaldo abbate Bonevallensi ex parte, partim etiam a domino WillehelmoSancti Theodorici abbate.

II

(100r–113v) VITA SANCTI NICOLAI (BHL 6121–6124).

Page 58: Handschriften Slowenien

2

(113v–116v) MIRACULA SANCTI NICOLAI POST MORTEM ANTE TRANSLATIONEM.(113v) BHL 6160 (Inc.: Igitur beatus Nicolaus cum sciret inminere diem exitus...). (114r) BHL6167. (115v) BHL 6164. (116v) BHL 6165.Schlußschrift: Explicit vita sancti Nycolai episcopi.

(116v) VERSUS: Hec mea Laurenti compingas carmina menti... – ...His eris ornatus si cessetmente reatus (Walther, Init. 7552) (vgl. auch Rein, Cod. 40, 1r).

(117r–152v) AUGUSTINUS: Enchiridion ad Laurentium, seu de fide, spe et caritate (PL 40,231–290; CC 46, 49–114. CPL 295) (auch in Rein, Cod. 40, 1v–57r).Tit.: Incipit Enchiridion sancti Augustini episcopi ad Laurentium primicerium.

(152v–156r) PS. METHODIUS: Revelationes (Ed. E. Sackur, Sibyllinische Texte undForschungen. Halle 1898, 60–96. RB 5580). — Vorliegende Fassung von der Edition Sackursstark abweichend; dieselbe Fassung in Rein, Cod. 40, 86r–92v).Tit.: Incipit liber Methodii episcopi et martiris �cclesi� Paterensis, quem de Hebreo et Grecoin Latinum transferre curavit, id est de principio seculi et inter regna gentium et fine seculorum,quem illustris vir Ieronimus in opusculis suis collaudavit.Inc.: Sciendum nobis est, fratres karissimi, quomodo in principio creavit deus c�lum et terramet per ipsum omnia creata sunt... – Expl.: ...et impii sine fine penam pacientur. Unde nosdominus eripere dignetur, qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen. Explicit liber Methodiiepiscopi.

(156r–160v) SIBYLLA TIBURTINA: Explanatio somnii (Ed. Sackur, a.O., 177–187. RB 124,4100). Vorliegende Fassung von der Edition Sackurs abweichend; dieselbe Fassung in Rein,Cod. 40, 110v–118v.Tit.: Incipit liber Sibill� de die iudicii.Inc.: Generaliter omnes femin� dicuntur prophetantes, qu� ob divinam voluntatem hominibusinterpretari et ventura predicere solebant... – Expl.: ...et erit c�lum novum et terra nova et mareiam non erit et regnabit dominus in sanctis et ipsi regnabunt cum illo in secula seculorum.Amen. Explicit liber Sibille.

(160v–165v) PAULINUS DIACONUS MEDIOLANENSIS: Vita sancti Ambrosii. Tit.: Incipit prologusin vitam sancti Ambrosii episcopi (PL 14, 27 ss. BHL 377; CPL 169).Expl. in cap. 23 (PL 14, 35B): ...in epistola, quam ad germanam suam fecit.

(165v–169r) Tit.: Incipit passio sancti Gallicani et s. Iohannis et Pauli fratrum (BHL 3236,3238). Expl.: ...descripta est passio ista sanctorum, ad laudem domini nostri Iesu Christi, quicum patre...

(169r–175v) Tit.: Incipit passio apostolorum Petri et Pauli (BHL 6657). Inc.: Cum venissetPaulus Romam, convenerunt ad eum omnes Iudei... – Expl.: ...ubi prestantur beneficia perorationes eorum regnante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in secula seculorum.Amen.

(175v–178r) Tit.: Incipit passio sancti Iacobi apostoli (BHL 4057).

Page 59: Handschriften Slowenien

3

(178r–182r) Tit.: Incipit passio sancti Bartholomei apostoli (BHL 1002). Expl.: ...migravit addominum. Huius autem apostoli corpus primo ad insulam Lipparis, qu� Sicili� vicina est,deinde Beneventum translatum pia fidelium veneratione celebratur. Amen.

(182v–188r) Tit.: Incipit passio sancti Mathei apostoli (BHL 5690). Expl.: ...in nomine dominisuperaverit, sequens libellus ostendet.

(188r–190v) PASSIO ACAUNENSIUM MARTYRUM. Tit.: Incipit passio sanctorum Mauriciisociorumque eius (BHL [und NovSuppl.] 5739; CPL 490).Inc.: Passionem sanctorum martyrum, qui hunc locum glorioso sanguine illustrant... – Expl.:...propterea laudes conservi canentes huic persolvimus, cui est honor, gloria, imperium etpotestas in omnia secula seculorum. Amen.

(190v–196r) Tit.: Incipit passio sanctorum apostolorum Symonis et Iud�, mit Appendix (BHL7750 und 7751).Inc.: Symon Chananeus et Iudas Zelotes apostoli domini nostri Iesu Christi cum perrevelationem spiritus sancti... – Expl.: ...et ultima de decimo ad gloriam patris et filii et spiritussancti, cuius regnum et potestas in secula seculorum. Amen (sic !).

(196r–198r) Tit.: Incipit passio sancti Andre� apostoli (BHL 429).Inc.: Predicante et docente verbum dei sancto Andrea apostolo apud Achayam prehensus est abEgea proconsule...

(198r–205v) Tit.: Incipit passio sancti Thom� apostoli (BHL [und NovSuppl.] 8136).Expl.: ...ad apostolorum gaudia pervenire, per eum qui vivit et regnat in secula seculorum.Amen.

(205v–208v) Tit.: Incipit passio sanctorum Eustachii et sociorum eius (BHL 2761 oder BHLNovSuppl. 2761b [?]). Auch in Rein, Cod. 40, 164v–171v.Inc.: In diebus Traiani imperatoris, sub quo ydolorum sevicia fervebat, erat quidam magistermilitum nomine Placidus... – Expl.: ...basilica fabricata est. Quibus sacra devotione menseNovembri sollempnia celebramus, ut ipsorum intercessionibus hic et in futuro gaudeamus perChristum dominum nostrum, cui est honor et gloria in secula seculorum. Amen.

(208v–211r) Tit.: Incipit passio Tyemonis Iuvavensis archiepiscopi (Bearbeitung von BHL8133). Auch in Rein, Cod. 40, 157v–164vInc.: Favente dei gratia ipsiusque opitulante misericordia ea, que nostris temporibus deexemplis sanctorum patrum vidimus ... discutere curabimus. (208v) Fuit itaque vir vit�venerabilis Tiemo idem prefatus Iuvavensis archiepiscopus ingenuus parentibus altoBawariorum genere oriundus, qui a primeva etate Altensi monasterio tam regularibus quamscolaribus disciplinis traditus est imbuendus ... (211r) Videri igitur potest non mediocri intusgloria preditus, cuius tanta miracula foris choruscant. Passus est autem egregius martyr quartokl. octobris adiuvante et coronante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in seculaseculorum. Amen. Post hos fortissimos agonistas dei Gebehardum et Tiemonem accessitCuo nradus archiepiscopus bellator virtuosus ... observantia fidei quam pro debito exhibuit beatoPetro et Romane curi� ipse et ecclesia sua.

Page 60: Handschriften Slowenien

4

Zur Passio vgl. G. Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reiches unter Heinrich IV.und Heinrich V. Bd. 5. Leipzig 1904, 143 ff., A. 59.(211v) leer.

III

(212r) Tit.: Incipit prologus in passionibus apostolorum (BHL 6663). (212r–218v) Tit.: Incipitpassio sancti Petri apostoli.Expl.: ...ubi populus tocius urbis venerationem eius celebrat in pace. Explicit passio sanct Petriapostoli.

(218v–219r) Tit.: Incipit passio sancti Pauli apostoli (BHL 6574 und 6575).Inc.: Fuit vir quidam de Hierusalem tribu Beniamin nomine Saulus eruditissimus in librisMoysi... – Expl.: ...sub die tertio kal. iulii regnante... (entspricht BHL 6575).

(219r) Unmittelbar an den vorigen Text anschließend Hymnus zu Petrus und Paulus AH 14a/92.Inc.: Prelata mundi culmina... – Expl. (mit Ende der Str. 8): ...sedent cum principe.

(219r–221r) Tit.: Incipit passio sancti Iacobi apostoli (Iacobus Minor) (BHL 4089).

(221rv) Tit.: De vita vel obitu sancti Philippi apostoli (BHL 6814).

(221v–235r) Tit.: Incipit passio sancti Andre� apostoli (BHL 430).Expl.: ...veniam non negandam. Dann in Rot: Quod reliquum est de textu passionis ipsius querein loco suo.

(235r–247r) Tit.: Incipit de vita et obitu sancti Iohannis apostoli et evangelist� (BHL 4316).

(247rv) Tit.: Incipit passio sancti Thom� apostoli (BHL 8140).Expl.: ...incol� quoque illius loci iniqui sunt et ignorantes veritatem. Dann in Rot: Reliquapassionis ipsius require in suo loco, ubi plenari� perscripta est.

(247v) Von einer Hand des 15. Jh.: Non videat Christum, qui subtrahat librum istum. Zu denBesitzvermerken vgl. Kos. — Stempel der Lycealbibliothek.

Page 61: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 10 (Kos 6)

HUGO DE FOLIETO. HUGO DE SANCTO VICTORE. CYPRIANUS CARTHAGINENSIS.HISTORIA BARLAAM ET IOSPHAT

Perg. 233 Bl. 300×190. Sti�na, ca. 1180.

Kodikologischen Beschreibung s. Golob 1996, 181 f., Nr. 11.Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 27–28. — Golob 1996, passim.

(1r) Unbeschrieben. Stempel der K.K. Lycealbibliothek zu Laibach.(1v–34r) HUGO <DE FOLIETO:> De claustro animae, Lib. II–III, cap. 9. Tit.: Hec continentur insubiecto libro domini Hugonis prepositi sancti Victoris (PL 176, 1051–1104 C 7; I. Gobry,Hugonis de Folieto De claustro anime. Édition critique ... 2 vol. Thèse compl. Lettres. Paris1965, maschinschriftlich [nicht eingesehen]. Bloomfield 2972, 4932 und 5211). —Parallelüberlieferung in diesem Umfang z. B. München, BSB, clm 4558, 47r–70v (Ende 12. Jh.,aus Benediktbeuron); clm 28221, 85ra–112ra (12./13. Jh., aus Kaisheim). Wien, ÖNB, Cod.1078, 62r–90v (Anfang 13. Jh., Salzburg). In Klosterneuburg, Cod. 949, 25r–38r (12. Jh.) lib.III mit demselben Explicit.(1v) Capitulatio. Inc.: Capitulum primum. Proemium totius operis.... – Expl.: ...XXI. Quietemmentis anim� dormitorium appellandam. Expliciunt capitula.(1v) Tit.: Proemium totius operis. Cap. I. Inc.: Locuturus karissime qu� ad edificationemclaustri materialis pertinent... — (2r) Tit.: Hugo de forma claustralis disciplin� monasticiordinis quatuor consideranda proponit. Cap. II. Inc.: Quoniam de ordinatione claustrimaterialis... – Expl.: ...tolle grabatum tuum et ambula. Schlußschrift: Explicit liber dominiHugonis de forma claustralis disciplin�.

(34r–73v) HUGO DE SANCTO VICTORE: Didascalicon de studio legendi (PL 176, 739–812; C. H.Buttimer, Hugonis de Sancto Victore Didascalicon de studio legendi [Studies in medieval andRenaissance latin 10]. Washington, DC 1939, 1–133. Goy 14, Nr. 2.2.1.4 [ohne Nennung derHandschrift]). — Parallelüberlieferung in der unten angeführten Textfolge z. B. Wien, ÖNB,Cod. 507, 110v–147v ("Reiner Musterbuch") und Cod. 1078, 31r–61r.Tit.: Incipiunt tituli eiusdem capitulorum sequentium librorum. (34r) Capitulatio. Inc. Cap. I. Deorigine artium... – Expl.: ...LXXXX. Meditationem hic esse pretermittendam. In hoc capitulopars quoque secunda finem accipit. Expliciunt capitula. — (35r) Tit.: Hugo de tribus rerumsubsistentiis per introductionem loquitur. Dem Text vorangestellt der Appendix C (ed.Buttimer, a.O. 134–135). Inc.: Tribus modis res subsistere habent, in actu, in intellectu, inmente divina... Darauf folgend die Praefatio. – Expl.: ...et sic secunda quoque pars finemaccipit. — (35v) Tit.: Didascalicon Hugonis de studio legendi. Incipit liber primus. De origineartium. I. Inc.: Omnium expetendorum prima est sapientia... – (41v) Lib. II. (49r) Lib. III; (56r)Explicit liber IIIus. Hec continentur in prima parte huius voluminis ad instructionem lectorissecularium studiorum. Exinde IIIIus liber in primo capitulo tractat de studio divinarumscripturarum. (56r) Lib. IV. (59v) Lib. V. (67v) Lib. VI. – Expl.: ...ideoque ampliuspersequenda. Rogemus igitur nunc sapientiam ut radiare dignetur in cordibus nostris etilluminare nobis in semitibus suis ut introducat nos ad puram et sine animalibus cenam. Amen.Explicit liber didascalicon domni Hugonis.

Page 62: Handschriften Slowenien

2

(73v–74r) Zwei Testimonia des HIERONYMUS zu Cyprianus. (73v) De viris illustribus, cap. 67(Ed.: Hieronymus, De viris illustribus ex recensione Guilelmi Herdingii, Leipzig 1879, p. 44 f.;Gerolamo, Gli uomini illustri. De viris illustribus. A cura di A. Ceresa-Gastaldo. Firenze 1988,p. 176, 178). Tit.: Hieronymus in libro de viris illustribus. (74r) Inc.: Cyprianus Afer primumglorios� rethoricam docuit... – Expl.: ..sed non eodem anno. — Hieronymus, Epist. 70, cap. 3(CSEL 54, p. 703, lin. 6–11). Tit.: Item Ieronimus in epistola ad Magnum oratorem. Inc.:Cyprianus vir et eloquenti� pollens... – Expl.: ...contra ire non poterat.

(74r–137v) CYPRIANUS CARTHAGINENSIS: Tractatus decem. Der Text eingeleitet mitHieronymus, Ep. 70, cap. 5 (CSEL 54, p. 707, Z. 14): Item Cyprianus quod idola dii non suntquam brevi hystoriarum omnium scientia quo verborum et sensuum splendore perstrinxit. Item.(74r–78v) Ad Donatum (PL 4, 192; CSEL 3/1, 3–16. CPL 38). Inc.: Bene ammones Donatekarissime nam et promisisse me memini... – Expl.: ...aures religiosa mulcedo.(78v–84r) Tit.: Incipit tractatus de habitu virginum (PL 4, 675; CSEL 3/1, 185–205. CPL 40).Inc.: Disciplina custos spei regnaculum fidei dux itineris salutaris... – Expl.: ...cum incipiet invobis virginitas honorari. Explicit tractatus de habitu virginum.(84r–93r) Tit.: Incipit tractatus de lapsis (PL 4, 465; CSEL 3/1, 237–263. CPL 42). Inc.: Paxecce dilectissimi fratres �cclesi� reddita est et quod difficile nuper incredulis ac perfidisimpossibile videbatur... – Expl.: ...nec iam sola dei veniam merebitur sed coronam. Explicittraactatus de lapsis.(93r–100v) Tit.: Incipit tractatus de unitate catholic� �cclsi� (PL 4, 495; CSEL 3/1, 207–233.CPL 41). Inc.: Cum moneat dominus et dicat: Vos estis sal terr�... – Expl.: ...Christo dominanteregnabimus. Explicit tractatus de unitate catholic� �cclesi�.(100v–109v) Tit.: Incipit tractatus de dominica oratione (PL 4, 520; CSEL 3/1, 265–294. CPL43). Inc.: Evangelica precepta fratres dilectissimi nichil sunt aliud quam magisteria divinafundamenta edificande spei... – Expl.: oraturi semper et acturi gratias domino. Huicque (huicq;)orare et gratias agere non desinamus. Explicit tractatus Cecilii Cipriani de dominica oratione.(109v–115v) Tit.: Incipit tractatus de mortalitate (PL 4, 583; CSEL 3/2, 295–314. CPL 44).Inc.: Etsi apud plurimos vestrum fratres dilectissimi mens solida est et fides firma et animadevota... – Expl.: ...quorum circa se fuerunt desideria maiora. Explicit tractus de mortalitate.(115v–122r) Tit.: Incipit tractatus de opere et elemosinis (PL 4, 601; CSEL 3/1, 371–394. CPL47). Inc.: Multa et magna sunt fratres dilectissimi beneficia divina quibus in salutem nostram...– Expl.: ...qui in persecutione purpuream pro passione geminabit. Explicit tractatus de opere etelemosinis.(122r–128r) Tit.: Incipit tractatus de bono pacienti� (PL 4, 622; CSEL 3/1, 395–415. CPL 48).Inc.: De pacientia locuturus fratres dilectissimi et utilitates eius quomodo predicaturus...–Expl.: ...sed cum iustis et dominum timentibus honoremur. Explicit tractatus de bono patienti�.(128r–132r) Tit.: Incipit tractatus de zelo et livore (PL 4, 638; CSEL 3/1, 417–432. CPL 49).Inc.: Zelare quod bonum videas et invidere meliorius leve apud quosdam et modicum crimenvidetur... – Expl.: ...si pplacituri semper in regno in hoc mundo ante placeamus. Explicittractatus de zelo et livore.(132r–137v) Tit.: Incipit tractatus adversus Demetrianum (PL 4, 544; CSEL 3/1, 349–370. CPL46). Inc.: Oblatrantem te et adversus dominum qui unus et verus est ore sacrilego et verbisimpiis obstrepentem frequenter Demetriane contempseram... – Expl.: ...qui cum morti fuitobnoxius factus est immortalitate securus. Explicit tractatus adversus Demetrianum.(138r) Unbeschrieben; nur vorgezeichnetes Linienschema.

Page 63: Handschriften Slowenien

3

(138v–233v) HISTORIA BARLAAM ET IOSAPHAT (Druck: S. Ioannis Damasceni Historia de vitiset rebus gestis sanctorum Barlaam eremitae et Iosaphat regis Indorum Georgio Trapezuntiointerprete ... Antwerpiae apud Ioannem Bellerum sub aquila aurea, 1-356. BHL 979). Tit.:Incipit liber gestorum Barlaam et Iosaphat servorum dei greco sermone editus a IohanneDamasceno viro sancto et erudito.Incc.: Cum cepissent monasteria construi ac monachorum congregari multitudines... – Expl.:...spiritales cogitationes accende et ad beatitudinem tuam perducere dignare per IesumChristum filium tuum dominum nostrum qui tecum vivit et regnat in unitate spiritus sancti deusper omni secula seculorum. Amen. Explicit liber gestorum Barlaam et Iosaphat.Lit.: J. Sonet, Le roman de Barlaam et Josaphat. Tome I. Recherches sur la tradition manuscritelatine et française (Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de Namur 6). Namur-Paris 1949.

(233v) Teilweise radierte kurze Eintragung des 14. Jh. und eine weitere zum gelöschteEintragung Cesarius kapl... 1449o.

Eintragungen des Sitticher Mönches Gregorius mit Bleistift auf 64r, 66r und ein Chronogrammmit Tinte auf 101v.

Page 64: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 11 (Kos 7)

MOSES DE BERGAMO

Perg. 185 Bl. 305×195. Sti�na, ca. 1180.

Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 182 f., Nr. 12.Provenienz: Sti�na.Lit. zur Hs.: Kos Nr. 7. — Golob 1996, passim.

Parallelüberlieferung aller Texte von 1r–185r der vorliegenden Handschrift z. B. in Graz, UBMs 345, 1r–139v (13. Jh., aus dem ehemaligen Zisterzienserstift Neuberg an der Mürz[Steiermark]), in Vorau, Cod. 11, 1r–114r (Ende 13. Jh.) und München, BSB, clm 2571 (12./13.Jh., aus dem Zisterzienserstift Aldersbach).

(1r–177v) <MOSES DE BERGAMO:> Glossae veteris et novi testamenti (RB 5664). Tit.: Incipitliber utilis valde glosarius in novum et vetus testamentum.

(177v) Tit.: De serpente eneo. Inc.: Serpens �neus qui in sancto evangelio legitur: Sicut Moysesexaltavit serpentem... – Expl.: ...et ab ipsa �tiam spirituali morte liberaret.

(177v–178r) Tit.: De septem miraculis (über der Zeile ergänzt) manufactis que fuerunt olim inmundo (Ed.: Omont, a. O., 47–50; Lafaye, a. O., 103–105). Text von der Edition Omontsteilweise abweichend. Inc.: Primum est Capitolium Rom�. Ibi olim fuerunt omnium gentium aRomanis captarum statu�... – Expl.: ...et super LXIIIIor CCXXVIII columpn� finem faciuntmirabilis operis.Lit.: H. Omont, Le septs merveilles du monde au moyen âge. Bibliothèque de l'École desChartes 43 (1882) 40–59. — G. Lafaye, Une anthologie latine du XVe siècle. École Françaisede Rome. Mélanges d'Archéologie et d'Histoire 11 (1891) 92–105, mit Angabe weitererLiteratur.

(178r–185v) MOSES <DE BERGAMO:> Glossarium in prologos Hieronymi (Ed.: F. Gustafsson,a. O. 13–29. RB 5653). Tit.: Incipit prologus Moysi in grecas dictiones que inveniuntur inprologis s. Ieronimi.Lit.: F. Gustafsson (ed.), Moysi Expositio (Acta Societatis Scientiarum Fennicae 22,3).Helsingfors 1897.(185r) GLOSSARIUM. Inc.: Vere soror mea est filia patris mei et non filia matris me� id estfratris mei filia non sororis me�... – Expl.: ...in scribendo m sequenti syllab� fungitur. Hyemssine p scribitur.

(185v) Verschiedene Federproben des 14. und 15. Jh., darunter Ave domina celorum ave dominaangelorum salve radix sancta est.

Page 65: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 13 (Kos 8)

RUPERTUS TUITIENSIS

Perg. 185 Bl. 300/305×197. Sti�na, um 1180–1181.Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 183–184, Nr. 13.

Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na.

Literatur zur Handschrift: Kos 29. — Golob 1996, passim, mit weiterer Literatur.

Stempel der k. k. Lycealbibliothek zu Laibach auf 1r und 173v.

(1r–185v) RUPERTUS TUITIENSIS: De victoria verbi dei (PL 169, 1217–1502; Rupert von Deutz.De victoria verbi dei. Hrsg. von R. Haacke [Monumenta Germaniae Historica. Quellen zurGeistesgeschichte des Mittelalters 5]. Weimar 1970, 1–426. RB 7582).(1r–11r) Capitula librorum I–XIII. Tit.: Incipiunt capitula libri primi.(11r–12r) Tit.: Incipit prefatio Rodberti abbatis super librum de victoria verbi dei.v

(12r) Lib. I. Tit.: Incipit liber domni Rodberti abbatis Tuiciensis de victoria verbi dei. (28v) Lib.v

II. (44r) Lib. III. (57v) Lib. IV. (72r) Lib. V. (85v) Lib. VI. (98r) Lib. VII. (111r) Lib. VIII.(123v) Lib. IX. (137r) Lib. X. (149r) Lib. XI. (162v) Lib. XII. (176v) Lib. XIII.(185v) Schlußschrift: Explicit liber domini Rodberti abbatis Tuiciensis de victoria verbi dei.v

Page 66: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 14 (Kos 9)

RUPERTUS TUITIENSIS

Perg. 173 Bl. 311×232. Sti�na, um 1180–1181.Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 184, Nr. 14.

Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na.

Literatur zur Handschrift: Kos 29. — H. Silvestre, La Tradition manuscrite des œuvres de Rupert de Deutz. A

propos d’une étude récente de Rhaban Haacke. Scriptorium 16 (1962) 336–348, nennt die Handschrift 344. — R.

Haacke, Nachlese zur Überlieferung der Schriften Ruperts von Deutz. Deutsches Archiv für Erforschung des

Mittelalters 26 (1970) 528–540, nennt die Handschrift 535. — Golob 1996, passim, mit weiterer Literatur.

Stempel der k. k. Lycealbibliothek zu Laibach auf 1r und 173v.

(1r) Unbeschrieben, nur Stempel der Lycealbibliothek.(1va–173rb) RUPERTUS TUITIENSIS: Commentaria in Apocalypsim (PL 169, 827–1214. RB7582 [nennt die Handschrift]).(1va–2rb) Tit.: Incipit prologus venerabilis Rodberti abbatis super librum Appokalipsin.v

(2rb) Lib. I. Tit.: Incipit expositio siper Apocalipsin Iohannis apostoli. (17vb) Lib. II. (34vb)Lib. III. (43vb) Lib. IV. (63rb) Lib. V. (78rb) Lib. VI. (93va) Lib. VII. (104ra) Lib. VIII. (115ra)Lib. IX. (134rb) Lib. X. (149rb) Lib. XI. (163vb) Lib. XII.(173v) Autonome Federzeichnung, Entwurf, vgl. Golob 1996, 184.

Page 67: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 16 (Kos 11)

ISIDORUS HISPALENSIS. CHRONICON RHYTHMICUM SITTICENSE. VARIA

Perg. 163 Bl. 338×225. Sti�na, ca. 1180.Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 185–186, Nr. 16

Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na.

Lit. zur Handschrift: Kos 31–32. — Chronicon rhythmicum Sitticense. Praefatus est et textum recensuit M. Kos.

Annotationes exegetica textui adiecit I. Deér, in: Scriptores rerum Hungaricarum tempore ducum regumque stirpis

Arpadianae gestarum. Edendo operi praefuit E. Szentpétery. Vol. 2. Budapest 1938, 599–609. — C. A. Macartney,

The medieval hungarian historians. A critical and analytical guide. Cambridge 1953, 88–89. — Repertorium

fontium historiae medii aevi primum ab Augusto Potthast digestum nunc cura collegii historicorum e pluribus

nationibus emendatum et auctum. III. Fontes C. Rom 1970, 450–451. — Golob 1996, passim.

Stempel der k. k. Lycealbibliothek zu Laibach auf 1r und 163v.

(1ra–161va) ISIDORUS HISPALENSIS: Etymologiarum sive originum libri XX (PL 82, 73–; ed. W.M. Lindsay, vol. 1–2, Oxford 1911. CPL 1186). — Den einzelnen Büchern jeweils dieKapitelverzeichnisse vorangestellt.(1rb–3ra) Epistolae I–VI. Ep. VI mit Tit.: Alia epistola ad Braulionem. Domino meo et dei servoBraulioni episcopo Ysisdorus.(3ra) Lib. I. (16rb) Lib. II. (25va) Lib. III. (34ra) Lib. IV. (37va) Lib. V. (44vb) Lib. VI. (53rb)Lib. VII. (63rb) Lib. VIII. (71va) Lib. IX. (81rb) Lib. X. (88ra) Lib. XI. (94vb) Lib. XII. (105ra)Lib. XIII. (110va) Lib. XIV. (118ra) Lib. XV. (123rb) Lib. XVI. (134ra) Lib. XVII. (143rb) Lib.XVIII. (148va) Lib. XIX. (157ra) Lib. XX.Schlußschrift: Explicit liber ethymologiarum viscesimus Ysidori episcopi.Lit.: Die Handschrift bei J. M. Fernández Catón, Las Etimologias en la tradición manuscritamedieval estudiada por el prof. Dr. Anspach. Archivos Leoneses 19 (1965) 122–384 nichterwähnt.

(161vab) VOKABULAR.(161va) Tit.: De sonitu avium. Inc.: Aquilas clangere accipitres pupiare... – Expl.: ...apes bouirevel bombilare cicadas frutinnire.(161vab) Tit.: De sonitu bestiarum. Inc.: Leones fremere tigres raccare... – Expl.: ...thaurosmugire equos hinnire.

(162ra–vb) ANLEITUNG ZUR BERECHNUNG DES JÜDISCHEN OSTERTERMINS.Inc.: Ab octava idus martias usque ad nonam aprilis quod sunt dies XX VIIII (über demti

Zahlzeichen ausgeschriebennovem) luna que nata fuit prima ipsa facit mensem novorum... –Expl.: ...in hac ut diximus licitum hebreis indubitanter pascha celebrare.

(162vb) VERSUS.1) EPITAPHIUM DAMASI (Schaller–Könsgen 13255)2) Epitaphium Monic� genitricis sancti Augustini (Schaller–Könsgen 6618).3) Epitaphium sancti Gregorii pap� (Schaller–Könsgen 15938).4) Item eiusdem sancti Gregorii pap� (Schaller–Könsgen 6797)

(163ra) REIMGEBET ZU JESUS UND MARIA.

Page 68: Handschriften Slowenien

2

Inc.: Fili pie styrps Marie nos in die domini contuere et dignare opem ferre homini... – Expl.:...sit Marie sit messy� omni die gratia patri proli et amori soli deo gloria.

(163rb) REIMGEBET ZU MARIA.Inc.: Lux celorum spes lapsorum virgo morum previa o lucerna sempiterna dei plena gratia...– Expl.: ...fidem auge hostem frange regina Hierusalem David germen Iacob semen vivenslumen Bethleem.

(163vab) CHRONICON RHYTHMICUM SITTICENSE (Ed. Kos–Deér, a. O. 605–609). — Von einerHand der 2. Hälfte des 13. Jh.Inc.: Universis domini viris literatis qui sunt in Ungaria subiectis et prelatis... – Expl. mut.:...cuius cum prudencia gubernabat gentem iustus iudicio in sermone gnarus[

Page 69: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 17 (Kos 12)

ISIDORUS HISPALENSIS. DEFENSOR LOCOGIACENSIS. PASSIO S. CATHARINAE

Perg. 156 Bl. 300×190. Sti�na, um 1180–1181.

Kodikologische Beschreibung s. Golob 1996, 186–187, Nr. 17.

Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na.

Literatur zur Handschrift: Kos 33. — H.-M. Rochais, Les manuscrits du «Liber scintillarum». Scriptorium 4 (1950)

294–309, nennt die Handschrift 299, Nr. 86 (unter der Katalognummer von Kos). — H.-M. Rochais, Defensoriana.

Archéologie du «Liber scintillarum». Sacris erudiri 9 (1957) 199–264, nennt die Handschrift 215, Nr. 99 (unter der

Katalognummer von Kos). — Golob 1996, passim, mit weiterer Literatur.

Stempel der k. k. Lycealbibliothek zu Laibach auf 1r und 156v.

(1ra–81r) ISIDORUS HISPALENSIS: Sententiarum libri III (PL 83, 537–738. CPL 1199). — DieCapitula den einzelnen Büchern jeweils vorangestellt.(1ra) Lib. I. Tit.: Incipiunt capitula libri primi sentenciarum sancti Ysidori e(piscopi). (20r) Lib.II. (46r) Lib. III.(81v) Mit Ausnahme der Lagenzählung unbeschrieben.

(82r–138v) <DEFENSOR LOCOGIACENSIS:> Liber scintillarum (PL 88, 597–718; CC 117, 1–308[ed. H. M. Rochais]. CPL 1302).(82r) Prologus.(82rv) Tit.: Incipiunt capitula I. De caritate. Anzahl der Capitula entspricht dem Umfang derEdition im CC.(82v) Tit.: Incipit liber scintillarum. De karitate I.

(138v–141v) An den vorangehenden Text anschließend DICTA PATRUM: Gregorius dicit H�csunt qu� in hoc seculo abusiva sunt... — De vitando malum. Declina a malo et fac bonum...—(139r) De custodia hominum. Unicuique homini duo assistunt angeli... — De fine huiusmundi. In consummatione seculi quando regnum destruendum est Romanorum... — Quod triamartiria sint. Tria sunt martyria in hoc mundo... — Confitemini domino quoniam bonus... –Expl.: ...quia non superat bonitatem dei malicia delictorum.

(142r–156v) Tit.: Incipit prologus in passionem Katherine virginis (BHL 1663). Inc.: Gesta admemoriam posterorum cum transcribimus... – Expl.: ...sumamus exordium. — Passio. Inc.:Tradunt annales ystori� quod Constantinus qui gubernacula a imperii a patre Constantinosuscepit... – Expl. mut.: ...qui mons a loco occisionis eius distat itinere viginti et eo ampliusdierum[

Page 70: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 20 (Kos 34)

CALENDARIUM. NECROLOGIUM. PARTES BREVIARII

Perg. 112 Bl. 280×195. Bistra (Freudental), Anfang bis 1. Viertel 15. Jh.

Lombarden. Fleuronnéeinitialen. — Einband: Barocker Bibliothekseinband. Helles Leder über Holz. Rollen- undPlattenpressung. Schnitt rot gefärbt. Schließen erhalten. Signakeln erhalten.Provenienz: Kartause Bistra (Freudental).Lit. zur Hs.: W. Milkowicz, Die Nekrologe der Karthause Freudenthal. Mittheilungen des Musealvereins für Krain2 (1889) 41–68. — Kos 66–68.

(VD-Spiegel) Signatur der Lycealbibliothek.(Irv) Leeres Papierblatt.(1r) HISTORISCHE NOTIZ: Anno domini M346 combustum fuit monasterium hic in Frae nicz unacum libris et ceteris bonis monasterii quasi in toto.Weiters Bericht über den Versuch des Bischofs von Ljubljana 1586 April 11 das Kloster in einBistum Görz zu inkorporieren und die darauf folgenden Ereignisse. — Vgl. den teilweisenAbdruck des Berichtes bei Milkowicz, a. O. 48 f. — Vgl. dazu auch W. Milkowicz, Die Klösterin Krain. Studien zur österreichischen Monasteriologie. Archiv für österreichische Geschichte74 (1889) 261–486, besonders 392 f. und J. Gruden, Verske in gospodarske razmere bistriškegasamostana v reformacijski dobi. Carniola N. F. 1 (1910) 89–97, besonders 92.

(1v–9v) KALENDAR und NEKROLOG. Kalendar auf den Versoseiten für die Monate Jänner undMai bis Dezember. Römischer Kalender. Goldene Zahl, Sonntagsbuchstaben A, Tageszählungdes römischen Kalenders und Festgrade alle in Rot. Nekrolog für April bis November auf denRectoseiten. — Zur Anlage des Nekrologs vgl. Milkowicz, a. O., 50–56. Nekrolog ediert beiMilkowicz, a. O., 58–68.

(10rv) BENEDICTIO SALIS ET AQUAE AD SPARGENDUM.Inc. mut. in der Oratio Deshusses 4269: ]huic multimodis purificacionibus preparato virtutemtue benediccionis infunde... — (10v) Hic ponitur sal in aqua. Dominus vobiscum. Oremus.Oratio Deshusses 4270. Expl. mut.: ...qui hostiles nequicias potens[

(11r–31v) CAPITULA.Inc.: Dominica prima adventus ad vesperas laudes I. III. et vesperas. Ecce dies veniunt dicitdominus et suscitabo David germen iustum... – Expl.: ...(dominicis diebus) ad laudes. Noxprocessit dies autem appropinquabit. Abiciamus ergo opera tenebrarum et induamur arma lucissicut in die honeste ambulemus.In den Capitula angeführte Heiligenfeste: (13r) Stephanus. Iohannes ap. (13v) Innocentes. (14r)Thomas ep. m. (14v) Oct. Stephani. (15r) Oct. Iohannis. Oct. Innocentum. (16r) ConversioPauli. (16v) Purificatio BMV. (17r) Cathedra Petri. Annuntiatio BMV. (23v) Vig. IohannisBapt. Iohannes Bapt. (24r) Oct. Iohannis Bapt. Vig. apostolorum. Petrus et Paulus ap. (24v)Commemoratio Pauli. Oct. apostolorum. Visitatio BMV. Petrus ad vincula. Laurentius m. (25r)Infra octavam. Assumptio BMV. (25v) Oct. Assumptionis BMV. Decollatio Iohannis Bapt. (?).Nativitas BMV (26r) Exaltatio s. crucis. (26v) Dedicatio ecclesiae. Michael archang. (27r)Ursula. (27v) Omnes sancti. (28r) Andreas ap. — (28r) Apostoli. (28v) Plures martyres. (29r)Unus martyr. (29v) Confessor et episcopus. (30r) Confessor non pontifex. Virgines.

Page 71: Handschriften Slowenien

2

(32r–59r) ORATIONES des Temporale. Inc.: Excita domine quesumus potenciam tuam... (CO2554).Heiligenfeste in den Orationen des Temporale: (34v) Stephanus. Iohannes ap. (35r) Innocentes.

(59r–81r) Tit.: Incipiunt oraciones sanctorum.(59r) Thomas ep. m. Silvester pp. (59v) Felix pb. Marcellus pp. Prisca v. Fabianus etSebastianus m. (60r) Agnes v. (60v) Vincentius m. Conversio Pauli. Agnes, Oct. PurificatioBMV. (61r) Agatha v. Valentinus m. (61v) Cathedra Petri. Matthias ap. Gregorius pp.Benedictus abb. (62r) Annuntiatio BMV. Tiburtius et Valerianus m. (62v) Georgius m. Marcusev. Vitalis m. (63r) Philippus et Iacobus ap. Alexander, Eventius et Theodolus m. Inventio s.crucis. Gordianus et Epimachus m.(63v) Nereus, Achilleus et Pancratius m. Urbanus pp.Marcellus (!) et Petrus m. Marcus et Marcellinus m. (64r) Gervasius et Protasius m. Vig.Iohannis Bapt. Iohannes Bapt. (64v) Commemoratio Iohannis infra octavam. Oct. Iohannis Bapt.(65r) Iohannes et Paulus m. Leo pp. Vig. Petri et Pauli. Petrus et Paulus ap. (65v)Commemoratio infra octavam apostolorum. Commemoratio Pauli. (66r) Processus etMartinianus. Octava apostolorum. Septem fratres. (66v) Praxedis v. Maria Magdalena.Apollinaris m. (67r) Iacobus ap. Christophorus m. Anna. Felix, Simplicius et Beatrix m. (67v)Abdon et Sennen m. Vincula Petri. (68r) Stephanus ep. (!). Inventio Stephani. Sixtus pp.Felicissimus et Agapitus m. (68v) Cyriacus et soc. m. Vig. Laurentii. Laurentius m. (69r)Tiburtius m. Hippolytus m. (69v) Eusebius cf. Vig. Assumptionis BMV. Assumptio BMV (70r)Infra octavam. Agapitus m. (70v) Timotheus et Symphorianus m. Bartholomaeus ap.Augustinus ep. (71r) Hermes m. Decollatio Iohannis Bapt. (71v) Sabina v. Felix et Adauctus m.Vig. Nativitatis BMV. (72r) Nativitas BMV. (72v) Infra octavas. Protus et Hyacinthus. Exaltatios. crucis. (73r) Cornelius et Cyprianus m. Nicomedes m. (73v) Lucia et Geminianus m.Euphemia v. Vig. Matthaei. Matthaeus ap. (74r) Mauritius et soc. m. (74v) Dedicatio ecclesiae.(75r) Cosmas et Damianus. Michael archang. (75v) Hieronymus pb. Marcus pp. (76r) Calixtuspp. Lucas ev. (76v) Undecim milia virginum. Vig. Simonis et Iudae. (77r) Simon et Iudas ap.Vig. omnium sanctorum. (77v) Omnes sancti. (78r) Caesarius. Quattuor coronati. Festumreliquiarum. (78v) Theodorus m. Martinus ep. Mennas m. (79r) Brictius. Hugo Linconiensis.Caecilia v. (79v) Clemens m. Felicitas v. Chrysogonus m. (80r) Saturninus m. Vig. Andreae.Andreas ap. (80v) Nicolaus ep. Lucia v. Thomas ap.Nachträge zum Grundbestand der Orationes: 15. Jh.: (79/1r; Pergamentblatt) Catharina v. — 16.Jh.: (61/1r, Pergamentblatt) Thomas de Aquino. Ioseph nutritor dni. (61/1v) Ioachim patriarcha.(62v, Freirand) Inventio s. crucis. (63r, Freirand) Catharina Senensis. (65r, Freirand) Anzelinusep. (66v, Freirand) Maria Magdalena. (67r, Freirand) Anna. (67/1r, Pergamentblatt)Transfiguratio dni. (68r, unterer Freirand) Dominicus. (72v–73r, Freirand) Nicolaus de Toletino.(73v, Freirand) Ianuarius et soc. (79r, Freirand) Didacus. Praesentatio BMV. (80v, untererFreirand) Ambrosius ep. (81r, Freirand) Verweis auf das Commune für Thomas ep. undSilvester pp. — 17. Jh. (?): (62r, Freirand) Franciscus de Paula.

(81r–85r) ORATIONES des Commune sanctorum.(81r) Apostoli. (82r) Martyres. (82v) Conf. ep. Conf. non episcopus. (83r) Conf. abb. Virgines.(83v) Virgo non martyr.

(85r–88r) ORATIONES für verschiedene Festgrade, die Sonntage, die Wochentage und die diesprivati, (86v) Ad suffragia in matutinis de s. cruce, endend (87r) mit De beata virgine suffragia,

Page 72: Handschriften Slowenien

3

de sancto Iohanne, de omnibus sanctis. (87r) Ad vesperas. De sancta cruce, de sancta Mariaoracio, de sancto Iohanne. (88r) De omnibus sanctis.(88r) Nachtrag: De sancto Brunone oracio; am Schluß die Jahrzahl 1515.

(88v–89r) Tit.: Incipit forma inducionis noviciorum. Sequitur.Inc.: Indutus igitur novicius et preparatus ducitur ad ecclesiam et instruitur ut gradum adgradum altaris faciat oracionem suam... – Expl.: ...commendatque eum uni ex senioribus quemydoneum ad hoc cognoverit qui eum horis competentibus visitans instruit eundem ad horasdicendas etc. Sequitur.

(89v–104r) Tit.: Incipit ordo ad visitandum infirmos (Druck [überprüft wurde nur Incipit undExplicit]: Ordo infirmum iniungendi communicandi mortuumque sepeliendi iuxta moremCarthusiensis ordinis. Köln, o. J., A–G).Inc.: Cum frater egrotus morte propinquare putabitur congregatur conventus ad visitandumeum. Intrans sacerdos domum aspergit... – Expl.: ...Oremus. Absolve quesumus domine animamfamuli tui ab omni ... peccatorum ut in resurreccionis gloria inter sanctos et tuos resuscitatusrespiret per Christum dominum nostrum. Amen. Requiescat in pace.(92v–93v) Allerheiligenlitanei.Sancta dei genitrix. Sancta virgo virginum.Engel: Michael. Gabriel. Raphael. Omnes beatorum spirituum ordines.Patriarchen: Iohannes Baptista. Omnes sancti patriarchae et prophetae.Apostel: Petrus. Paulus. Andreas. Iacobus. Iohannes. Philippus. Bartholomaeus.

Matthaeus. Thomas. Iacobus. Simon. Thaddaeus. Matthias. Lucas. Marcus.Omnes sancti apostoli et evangelistae.

Martyres: Stephanus. Linus. Clemens. Sixtus. Cornelius. Cyprianus. Laurentius.Vincentius. Ignatius. Fabianus. Sebastianus. Tiburtius. Valerianus. Mauritiuscum soc. Dionysius. Omnes sancti martyres.

Confessores: Silvester. Gregorius. Martinus. Nicolaus. Hilarius. Remigius. Ambrosius.Augustinus. Paulus. Antonius. Hilarion. Hieronymus. Benedictus. Omnes sancticonfessores.

Virgines: Felicitas. Perpetua. Agatha. Agnes. Margareta. Lucia. Caecilia. Anastasia.Euphemia. Scholastica. Maria Magdalena. Praxedis. Blandina. Omnes sanctaevirgines et continentes.

(102r, innerer Freirand) Vermerk: Reverendissimus episcopus Labacensis Ioannes Rauscher anHilauer cognomine ordini plusquam benevolus est benefactor vallis iocose in Fraidz. Anno 86.

(104r) Tit.: Forma absolucionis generalis indulgencie a peccata (!) et a culpa ordinata inconsistorio apostolico. Inc.: Dicat primo peccator peccata sua et dicat postea Confiteor. Etpostea confessor dicat: Misereatur tui etc. et subsequenter subiungat et dicat. Sequitur:Auctoritate dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli et sancte Romane ecclesie michicommissa ego te absolvo ab omni sentencia maioris vel minoris excommunicacionis... – Expl.:...ut in eadem littera indulgencie domini nostri pape plenius continetur. In nomine patris et filiiet spiritus sancti. Amen.

(104r) Tit.: Sequitur alia absolucio. Inc.: Dominus te absolvat et ego te absolvo auctoritate quafungor et auctoritate michi commissa a participacione excommunicatorum scismaticorum et

Page 73: Handschriften Slowenien

4

hereticorum et a pena excommunicacionis... – Expl.: ...et restituo te ecclesiasticis sacramentis.In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen.

(104v–105r) Tit.: Forma absolucionis excommunicatorum maiori excommunicacione velapostatorum eciam reconciliandorum. Inc.: Cum igitur excommunicatus absolvendus estconvocatis singulis eciam conversis si conversus fuerit reconciliandus prior assumpta stola etvirga vadit ad hostium ecclesie... – Expl.: ...et omnia bona que deo iuvante facies sint tibi insatisfaccionem huius et omnium peccatorum tuorum. Amen. Deinde iniugat sibi penitenciam.

(105v) Abschrift des zwischen den Prioren der vier Kartausen der Sclavonia (Seitz, Geirach,Freudental und Pletriach) geschlossenen Verbrüderungsvertrages (1415 Juni 21, Seitz). Vgl. J.M. Stepischnegg, Das Karthäuserkloster Seiz. Marburg 1884, 47.

(105v) Unvollständige Abschrift des zwischen den Konventen der vier oben genanntenKartausen geschlossenen Verbrüderungsvertrages (1431).

(106rv) Ein wegen der roten Foliierung 222 vermutlich aus einer anderen Handschriftstammendes hier eingefügtes Blatt. aus dem 16. Jh.: (106r) ORATIONES zu Franciscus undDionysius et soc. (106v) Ambrosius.16. Jh. (?): (106v) Ludovicus rex. Didacus cf. Petrus Martyr. Bonaventura.

(107r–112v) Anfang 16. Jh. ANNIVERSARIA für Jänner bis Dezember. 1. SpalteSonntagsbuchstabe, A in Rot. 2. Spalte: Römische Kalendertage. 3. SpalteNekrologeintragungen. 4. Spalte: Kalendertage (1–30/31).(I*r–HD-Spiegel) Leere Papierblätter.

Page 74: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 21 (Kos 47)

PSALTERIUM FERIATUM (FÜR DIE KLEINEN HOREN UND ZUR VESPER)

Perg. 57 Bl. 250×200. Slowenien (Pletrje [Pletriach]), 1. Hälfte bis Mitte 15. Jh.

Fleuronnée. Cadellen.Provenienz: Kartause Pletrje (Pletriach). Vermerk des 16. Jh.: Is liber datus commodato a venerabili patre dominoCypriano priore domus Pletriach domui Franicz repetitus restituatur domui Pletriacensi die et festo divi Iacobianno 1539. Stempel der k.k. Lycealbibliothek Laibach auf 1r.Lit. zur Hs.: Kos 85–86. — J. Hogg, Mittelalterliche Caerimonialia der Kartäuser. Teil I (Analecta Cartusiana 2).Salzburg 1973, 11, Anmerkung.

(VD-Spiegel) Signatur und Folienzahl Ms 21, Fol. 57. In der linken unteren Ecke 2760.(Irv) Leeres, nicht foliiertes Gegenblatt zum Deckblatt des VD-Spiegels.

(1r–14r) Psalmen der Prim für fer. 2 bis Sabb.(14r) Besitzvermerk (s. oben).(14v) unbeschrieben.

(15r–20v) Dnca, Psalmen für Prim bis Non.

(20v–28r) Fer. 2–5, Psalmen für Terz bis Non.

(28r–45v) Vesperpsalmen für Dnca bis Sabb.

(45v–57r) Tit.: Incipiunt ympni per totum annum. Teilweise mit Quadratnotation.(45v) Sabbato in adventu. AH 51/47. (46r) In nativitate Iesu Christi. Chevalier 21294.Chevalier 5268. (46v) In quadragesima. AH 51/54. In passione domini. AH 50/67. (47r) Tit.:De resurreccione. (47v) AH 50/12. (48r) De ascensione. AH 51/87. (48v) De pentecoste. AH50/144. (49r) Ad laudes. Chevalier 8505. (49v) De corpore Christi ad vesperas. AH 50/386.(50r) Ad nocturnum in matutinis. AH 50/387. (50v) AH 50/388. (51r) [Iohannes Baptista]. AH50/96. (51v) Ad nocturnum. Antra deserti... (AH 50/96 d). (51v) Ad laudes. O nimis felix... (AH50/96 d). (52r) [S. crux]. Chevalier 4018. (52v) Ad vesperas Marie. AH 51/123. (52v) Adnocturnum. AH 51/121. (53r) Ad laudes. AH 51/121 d. (53r) Ad laudes. Chevalier 21408.[Omnes sancti]. AH 51/129. (53v) AH 51/130. (54r) Ad vesperas. AH 50/7. (54v) Adnocturnum. AH 50/4. (55r) Ad laudes. AH 50/5. (55v) Ad primam. AH 51/41. (56r) Ad terciam.AH 50/18. Ad sextam. AH 50/19. (56v) Ad nonam. AH 50/20.(56v–57r) AH 51/123. Bei Zeile 1 u. 2 Text in Blau, Notation in Violett; Z. 3 Text in Rot, ohneNotation.(56v). Unbeschrieben. Stempel der KK Lycealbibliothek zu Laibach.(HD-Spiegel) leer.

Page 75: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 23 (Kos 49)

PS. ARISTOTELES. THEORICA PLANETARUM GERARDI. PS. ALBERTUS MAGNUS.ENGELBERTUS ADMONTENSIS

Perg. 73 Bl. 214×155. Süddeutschland, Anfang 14. Jh.

Lagen: V10 + 7.IV66 + (III+1)73. Lagenzählung Ius (10v), IIIus (18v)–VIus (42v). Einzelblatt 67. — Schriftraum mitden Händen wechselnd, A: 160/165×120, 2 Spalten zu 39/40 Zeilen, B: 170/180×120/130, 40/43 Langzeilen, C:165×115, 2 Spalten zu 38 Zeilen. Textualis von 3 Händen, A: 2ra–35rb (?), B: 35v–43r, C: 43va–73ra. — Rote und(Bl. 1–35) blaue Überschriften. Rote Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. 2- bis 5zeilige roteLombarden. — Schmuckloser Ledereinband über Holzdeckeln. Deckelbeschläge und Schließe entfernt (nurSchließenbefestigung auf dem HD erhalten). Leder früher von den Schmalseiten des VD und von der Hochkantedes HD auf den Schnitt überlappend. Der Rücken bis auf das oberste Rückenfeld ohne Leder. 3 Doppelbünde.Spiegel des VD und HD nicht überklebt.Provenienz: (2r) Sum Thomæ et Andreæ Chrönn fratrum (16. oder 17. Jh.). — (2r) Bibliothecæ Oberburgensis (18.Jh.; Bibliothek der Bischöfe von Ljubljana in Gornjigrad/Oberburg). — Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf 2rund 73v.Lit. zur Hs.: Kos 88–89.

(1rv) Mit Ausnahme von federprobenartigen Vermerken auf 1r unbeschrieben.

(2ra–14ra) <PS.> ARISTOTELES: Secretum secretorum (Druck: GW 2481–2484; Ed.: Operahactenus inedita Rogerii Baconi, Fasc. V, ed. R. Steele. Oxford 1920, 25–172. Thorndike–Kibre465/13). — Vorliegender Text nur Auszug; dazu Textverlust durch fehlende Lage.Tit. von einer Hand des 15. Jh. rot nachgetragen: Incipit liber Secreti secretorum Aristotelis adAlexandrum regem magnum.(2ra) Prologus Philippi (Steele 25–27). Inc.: Domino suo excellentissimo ... Guidoni de Valencia... obsequium... (2va) Capitula. (3rb) Prologus de vita Aristotelis (Steele 36–38). Inc.: Deusomnipotens custodiat... (3va) Epistola Alexandri ad Aristotelem, mit der Responsio Aristoteliszu einem Text zusammengezogen (Steele 38). (3vb) Verba Iohannis translatoris libri (Steele39).(3vb–9ra) Pars I (Steele 40–62). (9ra–10vb) Pars II, cap. 1–7 (Steele 64–74, Z. 21). (10vb)Textabbruch mit: ...ad interiora stomachi[ (11ra–12va) Pars III, cap. 16–20 (Steele 147–156).Inc.: Scito quod nuncius seu missus... – Expl.: ...universis maius est signum. (12vb–14ra) ParsIV, cap. 1–17 (Steele 164–172). Expl.: ...et probaliorem partem. Completus est tractatus designis et moribus naturalibus hominum ad regem magnificum Alexandrum qui dominatus fuittoti orbi dictusque est monarcha in septentrione. Dann in Rot: Explicit liber Aristotelis deSecretis secretorum sive de regimine principum vel regum vel dominorum.

(14ra–16vb) THEORICA PLANETARUM GERARDI, § 1–67 (Ed.: Theorica planetarum Gerardi. Ed.from 14 copies by F. J. Carmody. Berkeley 1942, 15–34).Inc.: Circulus excentricus vel egresse cuspidis vel egredientis centri dicitur qui non habetcentrum cum mundo. Pars vero excentrici qui maxime removetur a centro mundi dicitur aux vellongitudo longior... – Expl: ...cum enim centrum epycicli est in auge statim incipit ire versusoccidentem (!) in suo deferente.Lit.: F. J. Carmody, Arabic astronomical and astrological sciences in latin translations. A criticalbibliography. Berkeley–Los Angeles–London 1956, 167 f., Nr. 36.

Page 76: Handschriften Slowenien

2

(16vb–23rb) <PS.> ALBERTUS MAGNUS: Speculum astronomiae (Opera omnia, ed. Borgnet, t.10, Paris 1891, 629–650. Thorndike 975/10; Glorieux RA 14dj).Tit.: Liber recapitualcionis astronomie et nigromantie compositus a fratre Alberto episcopoRatisponense (!). (16vb) Prolog. Inc.: Occasione quorundam librorum aput quos non est radixsciencie qui cum sint vere sciencie inimici... (17ra) Cap. 1. Inc.: Due sunt partes magnephilosophie et utraque nomine astronomie censetur... – Expl.: ...et dirigunt libertatem arbitriiut est interrogacio de negociacione (= Edition, S. 647, Sp. 1, Z. 6. v.u.).

(23rb–35rb) Tit.: Incipit tractatus fratris Alberti de artibus et operacionibus in naturalibus(Thorndike–Kibre 1044/12). — Parallelüberlieferung in Salzburg, St. Peter b III 15, 2r–18v; inder Salzburger Handschrift das “Speculum” diesem Text auf 18v–28v unmittelbar nachgestellt.Inc.: Phylosophus Arystotiles in principio sue Metaphysice principium motuum nostre racionisad inquisicionem scienciarum declarans dicit... – Expl.: ...dampnabile propter inevitabileminiquitatem.

(35v–43r) Kurze Texte zu Zeugung, Schwangerschaft und Geburt.(35v) Tit.: C. 2. De principio generacionis quod est sperma maturum (?) circa intestinum (?) p.ann. generacionis. Inc.: Sperma vero quod conveniens est generacioni filiorum est illud quod estsufficienter decoctum... — (36v) Tit.: C. 1. De signis pubertatis quoniam primum incipit semenad inguina (!?). Inc.: Rursum autem reverentes (!) ad principium generacionis hominis sicutsuperius promisimus de principio generacionis dicemus... (41r) Tit.: De doloribus in partu etexitu embrionis. Inc.: Aput partum augmentantur dolores in pluribus locis. Aliquando in unacoxarum quia fetus in illa parte iacet... (42r) Tit.: C. 1. De disposicione matricis et signis facilisconcepcionis. Inc.: Mulier paritura (?) et non agit (?) ideo virtute (?) agente non indiget... –Expl.: ...quando declinat ad posteriora frequencius est partus difficilis.

(43va–73ra) <ENGELBERTUS ADMONTENSIS:> De naturis animalium (Thorndike–Kibre 382/9;Glorieux RA 92m).(43va) Prolog. Inc.: De naturis animalium multi non solum variis modis sed eciam diversisoccasionibus et intencionibus scripserunt... (43vb) Pars I. Inc.: Sicut Democritus philosophusdicit sola mulier est animal menstruale. Hoc autem secundum Aristotelem ita intelligendumest... (47vb) Pars II. Tit.: (Rot:) Secunda pars, (blau:) De animalibus et multis regulis eorundem.Inc.: Animal ut dicit Porfirius est corpus animatum sensibile... – Expl.: ...quia pene nulle parteseius apparent nisi gutturis (?).(73rb–HD-Spiegel) Unbeschrieben, nur Stempel der Lycealbibliothek.Lit.: G. B. Fowler, Manuscripts of Engelbert of Admont. Osiris 11 (1954) 455–485, zum Text467, Nr. 19 (ohne Nennung dieser Handschrift).

Page 77: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 27 (Kos 45)

HENRICUS SUSO. HUGO DE SANCTO VICTORE. PAULINUS AQUILEIENSIS

Perg. 151 Bl. 255×170. Slowenien (?), Ende 14. Jh.

Eine Hand, Ende 14. Jh. Hand des HD-Spiegels 2. Hälfte 13. Jh.Provenienz: Kartause Jurklošter (Geirach). — Zuletzt Kartause Bistra (Freudental).Lit. zur Hs.: Kos 82–83. — P. Künzle, Heinrich Seuses Horologium Sapientiae. Erste kritische Ausgabe unterBenützung der Vorarbeiten von Dominikus Planzer OP (Spicilegium Friburgense 23). Freiburg/Schweiz 1977, 15, 146,Nr. 93 (Beschreibung der Handschrift, Sigle Lj), 307 f. (Einordnung der Handschrift in das Stemma).

(1r–121r) <HENRICUS SUSO:> Horologium sapientiae (Ed. P. Künzle, a. O. 373–605. Kaeppeli1852).Tit.: Incipit prologus in librum qui intitulatur horologium sapiencie. Inc.: Sentite de domino inbonitate et in simplicitate cordis querite illum quoniam invenitur ab hiis qui non temptant illum.Apparet autem eis qui fidem habent in illum. Multifarie multisque modis olym in primitiva ecclesiaelectis suis divina sapiencia apparuit. — (4rv) Capitula primi libri. — (5r) Lib. I. Tit. auf 4v:Incipit horologium sapiencie qualiter quidam electi et divina gracia preventi ad deum mirabilitertrahuntur et specialiter quomodo quidam fuerit tractus. Inc.: Hanc amavi et exquisivi a iuventutemea et quesivi michi sponsam assumere. Erat quidam iuvenis deo devotus... — (78v) Lib. II. Tit.auf 78r: De diversitate ammiranda doctrinarum atque discipulorum liber secundus. Amen. – Expl.:...dominum virtutum in suo ecore conspicientes Ihesum Cristum dominum nostrum qui cum patreet spiritu sancto vivit et regnat per omnia secula seculorum. Amen. Explicit horologium sapienciefratris Amandi ordinis predicatorum.

(121v–123r) HUGO <DE SANCTO VICTORE:> De impugnatione humilitatis = Miscellanea, lib. I, tit.172 (de humilitate) (PL 177, 565–567. Bloomfield 1837)Inc.: Duobus modis humilitatem in nobis dyabolus obpugnat per iniuriam videlicet et perreverenciam. Aliquando enim instigat homines ut iniuriam nobis instigat... – Expl.: ...sed quia quodmagis esse desiderat maiori atestacione firmare concupiscit. Explicit tractatus Hugonis de eo quotmodis humilitatem dyabolus impugnare solet.(123v) Unbeschrieben, nur Linienschema.

(124r–151r) <PAULINUS AQUILEIENSIS:> Liber exhortationis de salutaribus documentis (PL 99,197–282. CPPM II 3003/7, 3078).Tit.: Incipit liber exhortacionis sancti Augustini episcopi ad quendam comitem.Inc.: O mi frater karissime si cupis scire quamvis ego nesciam... — Schlußschrift: Explicit liberexhortacionis sancti Augustini episcopi ad quendam comitem sibi karissimum multum bene valensad instruendum.(151v) Stempel der k.k. Lycealbibiothek und Federproben.

(HD-Spiegel) Fragment einer liturgischen Pergamenthandschrift, 2, Hälfte 13. Jh. DIRECTORIUM.Auf der sichtbaren Seite vor allem Directorium zur Kerzenweihe zu Purificatio BMV sowieHinweise zur Aschen- und Palmweihe. Im Text der Prior erwähnt (Fragment deshalb vermutlichkartäusischer Herkunft).Inc.: mut: ]in refectorio legitur hystoria, deinde si fieri potest legitur homelia fest. De purificationebeate Marie VIII. Quando festum prurificacionis in LXXa occurrit, totum officium fit de fest. De

Page 78: Handschriften Slowenien

2

LXXa vero fit tantum commemoracio. Homilia autem de LXXa legitur in reffectorio deindehystoria... – Expl.: mut.: ...et sciendum quod benedictio cereorum et ramorum et cineris atqueorationes que istas benedictiones secuntur lectio mise (?) evangelium mandati lectio post nonamin claustro oratio[

Geiracher Besitzvermerke des 15. Jh.: (VD-Spiegel) Est domus Girii ordinis Carthusiensis 1428.— (5r) Iste liber est domus vallis s. Mauricii in Gyrio Carthusiensis ordinis. — (151r) Liber iste estdomus vallis sancti Mauricii in Girio ordinis Carthusiensis. — (HD-Spiegel) Iste liber est domusvallis sancti Mauricii in Girio ordinis Carthusiensis Aquilegensis dyocesis. — Exlibris-Stempel derKartause Bistra auf 1r.

Page 79: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 33 (Kos 35)

MONALDUS DE IUSTINOPOLI

Perg. 324 Bl. 203×145. Maastricht, 1. Viertel 14. Jh.

Datierung und Lokalisierung Maastricht, erstes Drittel 14. Jh. nach N. Golob (vgl. Kat. Ljubljana 1995). — Drei-bis siebenzeilige zweifarbige (Fleuronnée in der Gegenfarbe), vielfach ornamental geteilte Fleuronnéeinitialen. Aufden Freirändern Federzeichnungen bzw. farbige Darstellungen von Menschen, Tierköpfen (Hunde, Vögel etc.),Händen in phantastischer Zusammenstellung, bisweilen Bezug zum Text erkennbar. — Schmuckloser, abgewetzterund zum Teil beschädigter heller Ledereinband. Messingbeschläge der beiden Schließen sowie ein Schließriemenerhalten.Besitzvermerke (15. Jh.): (78v) Liber iste est monasterii in Frenicz vallis iocose ordinis Carthusiens propeLaibacum in Sclavonia. (167v) Iste liber est domus vallis iocose in Vreanicz ordinis Carthusiensis in Sclavonia.(250v) Iste liber est domus vallis iocose Freinicz ordinis Carthusiensis prope Laibacum in Sclavonia. (316v) Isteliber est Carthusiensis in Frenicz prope Labacum. (325v) Iste liber est domus vallis iocose in Freenycz propeLaybacum in Sclavonia ordinis Carthusiensis. Amen. Feliciter. — Später im Kloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 68–69. — Kat. Ljubljana 1995, 358, Nr. 205 (mit Abb. von 1r) (N. Golob). — G. Érszegi: ZumWirken des päpstlichen Legaten Nikolaus Bocassini in Ungarn, in: "swer sînen vriunt behaltet, daz ist lobelîch".Festschrift für András Vizkelety zum 70. Geburtstag (Abrogans ; Schriftenreihe des Germanistischen Instituts derKatholischen Péter-Pázmány-Universität 1) (Budapester Beiträge zur Germanistik ; Schriftenreihe desGermanistischen Instituts der Eötvös-Lorand-Universität 37). Piliscsaba–Budapest 2001, 157–173, besonders157–159 und 168.

(VD-Spiegel) Vermerk des 14. Jh.: Hec est summa... Signatur und Folienzahl aus dem 19. Jh.

(Ir [Gegenbl. zum VD-Spiegel]) 1432. Liber iste est domus vallis iocose in Vreanicz ordinisCarthusiensis, dann von einer Hand des 16. Jh. fortgestzt: iussu prioris G. (oder C. [?]) K.Philippi Lustaller. Stempel der k.k. Lycealbiblkothek Laibach.

(Iv) URKUNDENABSCHRIFT (1301 September–1303 Januar) Nicolaus Boccasini, Kardinalbischofvon Ostia und Velletri, päpstlicher Legat, untersagt die Fortsetzung der in Ungarn verbreitetenGewohnheit, nach der ein Mörder für sein Verbrechen eine gewisse Summe als Buße der Kirchezu entrichten hat und die rectores ecclesiae die Mordopfer solange nicht bestatten, bis sie dieseGeldsumme von den Verwandten des Mordopfers erhalten.Lit.: Érszegi, a. O.; Regest und Edition der Urkundenabschrift auf 168.

(1ra–322vb) <MONALDUS DE IUSTINOPOLI:> Summa. Tit.: Summa de iure canonico tractans etexpediens multas materias sub ordine alphabeti (Druck: Lugduni 1516. Mohan 361*;Bloomfield 4950).(1ra) Prolog. Inc.: Quoniam ignorans ignorabitur sicut ait Paulus egregius predicator ethabentes iuris ignoranciam que nullum excusat... – Expl.: ...et diligenti fortitudine corrigas etemendas. (1rb) Inc.: De abbate. Hic primo agendum est de abbate. Ubi videndum est quis possitesse abbas... – Expl.: ...quasi stelle in perpetuas eternitates cum hiis qui ad iusticiam multoserudiunt in celesti gloria perhenniter fulgamus. Amen.Zur handschriftlichen Überlieferung vgl. G. Brancale, Indice analitico dei codici continenti laSumma del B. Monaldo, in: Beato Monaldo da Giustinopoli. 1210–1280 ca. Atti raccolti inoccasione del VII centenario del suo transito. Trieste 1982, 65–80.

(322vb–324r) Von einer Hand des 15. Jh. Verzeichnis der Tituli des Liber Extra.

Page 80: Handschriften Slowenien

2

(324v) Tit.: Ad querimoniam que porrigitur de solucione quarte porcionis (?) responsio. Inc.:Respondeo, quod in hoc (!) sicut in aliis constitucionibus vel statutis nolo uti sensu proprio sedauctoritate canonum Extra de consti. c.1 et presertim super kathedram... – Expl.: ...Extra derestitucione spoliatorum. Gratis.

(325r) Vermerk. Inc.: Si dicatur quod raciones iste concludunt ubi non est consuetudo quodcorpus eligentis (!) ad sepulturam ad parrochiam deferatur... – Expl.: ...Extra de testanterequisiti. Amen.(325v) Besitzvermerk

Page 81: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 34 (Kos 59)

SUMMA DE CASIBUS ET INTEROGATIONIBUS. SERMONES. NICOLAUS DE BYARDO

Perg. 145 Bl. 220×160. Slowenien (?), Anfang 14. Jh.

Häufig italienisches Pergament verwendet, Schrift jedoch nicht italienisch (vgl. die regelmäßige Verwendung von W).Provenienz nicht bekannt.Lit. zur Hs.: Kos 99–100.

(1ra–15ra) SUMMA DE CASIBUS ET INTERROGATIONIBUS. Tit.: Tractatus de consciliis (Bloomfield3387).(1ra) Kapitelverzeichnis. Inc.: Peccata que pertinent ad episcopum. Quid sit notorium et quot modisdicatur... – Expl.: ...de symonia circha relgiosos.(1ra) Peccata que pertinent ad episcopum. Inc.: Nota sex casus quos debet sacerdos mittere adepiscopum qui tamen multos alios continent qui sex comprehenduntur in hiis versibus: Enormesanathema cremans mutacio voti... – Expl.: ...de illis autem que talia ante ingressum religionisfecerunt dictum est supra.(15ra) Schlußschrift: Expliciunt tractatus introductorii ad summam Raymundi et per consequens addecretales.Lit.: P. Michaud-Quantin, Sommes de casuistique et manuels de confession au moyen âge (12–16siècles) (Analecta mediaevalia Namurcensia 13). Louvain 1962, 53 (mit weiterer Literatur)(15rb–v) unbeschrieben.(16r) Zwei radierte Spalten.(16vab) Schluß eines philosophischen Traktas (?): Inc.: di-dua od. didria sb'e. recipit accidentia(accna ) contraria et respondeo quod non est simplex... – Expl.: ...secundum quod habet formamexistentem (?).

(17r–21v) SERMONES DIVERSI.(17r) De adventu. Inc.: Hys fieri incipientibus respicite et levate capita vestra quoniamappropinquat redempcio vestra (Lc 21,28). Nota precedencia signa necessaria suffragia etsubsequencia premia. Primum ibi: hiis fieri etc., secundum ibi: respicite, tercium ibi: quoniamappropinquat. Circa primum nota quod ad eradicandum tres virtutes teologicas, quibus itur adastra antichristus tres adversitates ordinabit... – Expl.: ...quod oculus non vidit etc.(17rv) De sancto Ambrosio. Inc.: Sint lumbi vestri etc. (Lc 12,35). Triplex ordo in se percontinenciam ibi: Sint lumbi etc. Ad primum ibi: et lucerne etc. Ad deum per vigilanciam debiteservitutis... – Expl.: ...et severe irascitur cum hic prospera elargitur.(17v–18r) Nicolai. Inc.: Placens deo factus dilectus (Sap 4,10). In hys verbis ad honorem beatiNicolai duo notantur, primo meritum ibi: placens supple erat deo... – Expl.: ...item puerum abAgarenis (?) reducit.(18r) Beata Agnes. NOTABILIA DE BEATA AGNETE. Inc.: Qui te longe nobilior genere et dignitateeius mater virgo est, eius pater feminam nescit, cui angeli serviunt... – Expl.: ...gracia eleganciorpossibilitas forcior et amor suavior. Ambrosius conscripsit vitam beate Agnetis.(18v–19r) De sancta Anna. Inc.: Gloriosa dicta sunt de te civitas dei (Ps 86,3). Magni operisimplecionem multa vox precurrit antequam impleatur. Et quia maius quid non est factum nec similequam filii dei in utero incarnacio... – Expl.: ...quia per ipsam habent iocundum consorcium scilicetnatum virgnis gloriose.

Page 82: Handschriften Slowenien

2

(19r–20r) De sancto Thoma martire (Thomas Cantuariensis). Inc.: Bonus pastor animam suamponit... (Io 10,11). Hec verba Christi principaliter de se per consequens de beato Thoma martiredici possunt. In quibus tria de ipso beato et quartum de subditis notantur... – Expl.: ...sicut deusdabit. Amen.(20v–21r) Paulus eremita. Inc.: Ostendisti aurore locum suum (Iob 38,12). De beato Paulo primoheremita hic tria dicuntur. Primum clemencia divina in bono consilians et confortans ibi:Ostendisti, secundo meritum ipsius: aurore, tercio premii certitudo ibi: locum suum... – Expl.: ...adsilvam rederint. Vitam eius Ieronimus dicitur conscripsisse. Rogemus.(21r) Tit.: Confraternitas. Inc.: Frater Petrus prior provincialis ordinis fratrum heremitarum beatiAugustini per Hungariam discreto viro domino Petro preposito sancti Georgii de Sege. (?) dilectosibi in Christo salutem in omium salvacionem. Vestre laudabili devocioni quam ob divineremuneracionis... – Expl.: ...que pro fratribus nostri ordinis facere consuevimus in communi.Datum Strigo. in festo etc. anno domini MoCCC quarto decimo.(21rv) De santo Georgio. Inc.: Induite vos armaturam dei ut possitis stare adversus insidias dyaboli(Eph 6,11). Oplitem strenuum quilibet princeps armat deinde contra hostes exire ad pugnandumanimat. Hoc sciens apostolus primo milites Christi armat cum dicit: Induite vos... – Expl.: ...ut viditplorantem quid haberet interrogavit.

(22ra–47rb) SERMONES DE TEMPORE.(22ra–va) <LUCAS DE BITONTO (?):> T1. (Schneyer IV 50 ff.). Nr. 4. – Expl.: ...inveniat nos indextera sua gloriosis operibus fulgentes. Quod nobis prestare dignetur qui vivit.(22va–23ra) <LUCAS DE BITONTO (?):> T2. (Schneyer IV 50 ff.). Nr. 5.– Expl.: ...percipite regnumeternum. Quod ipse prestare.(23ra–vb) T3. Inc.: Ego vox clamantis... (Io 1,23). Verba sunt Iohannis Baptiste qui fuit voxclamantis id est predicacionis in deserto... – Expl.: ...una nobiscum vitam mereantur sempiternam.Quam nobis.(23vb–24rb) T3. Inc.: Gaudete in domino semper (Phil 4,4). In hac epistola invitat nos apostolusnon ad gaudium temporale... – Expl.: ...et eternitatis bravium tribuat. Quod prestare.(24rb–25ra) T6. Inc.: Parvulus natus est nobis... (Is 9,6). In verbis propositis duo possumusconsiderare, primo humilitatem creatoris nostri et hoc ibi... – Expl.: ...quia in hora qua natus estdominus templum funditus est eversum.(25ra–vb) T6. Inc.: Invenietis infantem pannis involutum... (Lc 2,12). Verba sunt angeli ad pastores.Sciendum, quod inventus fuit dominus iam conceptus a Iohanne et Elyzabeth... – Expl.: ...ut nossecum graciam et misericordiam inveniri (!) in celesti patria. Amen.(25vb–26rb) T7. Inc.: Erat Ioseph et Maria mater Iesu mirantes... (Lc 2,33). Mirabantur primo dehiis, que dicta sunt, cum simul ascenderunt in Betlehem. Et sic factum est... – Expl.: ...ut nos sevidere videre faciat cum gaudio in celesti gloria. Amen.(26rb–27rb) T10. Inc.: Cum natus esset Iesus etc. (Mt 2,1). Notandum, quod festum hodiernumdicitur festum manifestacionis, quia dominus hodie in tribus locis manifestatus est... – Expl.: ...ubinunc simul sunt in gaudio sempiterno. Quod nobis prestare dignetur.(27rb–28ra) T11. Inc.: Cum factus esset Iesus annorum XII etc. (Lc 2,42). Quomodo avulsusdominus per peccatum inveniri valeat, presens ewangelium informat... – Expl.: ...a dominorecipiamus misericordiam in extremis et vitam sempiternam. Quam nobis.(28rab) T12. Inc.: Nupcie facte sunt... (Io 2,1). Super hoc ewangelio agendum est de nupciis, id estde bono matrimonii, quia ut dicitur: Bona est continencia coniugalis... – Expl.: ...ad bonumconiugii se transferentes si pura fide pari (?) consensu.

Page 83: Handschriften Slowenien

3

(28vab) T13. Inc.: Cum descendisset Iesus de monte ecce leprosus veniebat etc. (Mt 8,1). Leprosusiste peccatorem significat, qui coram deo et angelis eius et omnibus sanctis fetidior etabhominabilior est quolibet leproso... – Expl.: ...et curabitur, graciam et vitam habebitsempiternam. Quam nobis prestare.(28vb–29rb) T14. Inc.: Ascendente Iesu in naviculam etc. (Mt 8,23). Notandum, quod quadruplexest navis. Dicitur enim ecclesia, fidelis anima, beata virgo et crux Christi. Prima est ecclesia... –Expl.: ...ut cum eo perveniamus ad celestem patriam et vitam sempiternam. Amen.(29rb–vb) T15. Simile est regnum celorum homini patri familias etc. (Mt 13,24 [?]). Quis est istepater familias nisi creator universorum et dominus, qui regit et gubernat omnes, quos condiditquasi subiectos... – Expl.: ...ut eum facie ad faciem sine fine videamus. Quos nobis prestare.(29vb–30ra) T17 (?). Inc.: Cum turba plurima conveniret etc. (Lc 8,4). Seminator iste est Christus,qui seminavit primum semen suum in paradiso, cum diceret: De ligno sciencie boni et mali necomedatis... – Expl.: ...et sanitatem anime consequamur et in futuro vitam sempiternam.(30rab)T18 (?). Inc.: Ecce ascendimus Iherosolimam etc. (Mt 20,18). Habet hoc ewangeliummiraculum de ceco. In hoc ewangelio memoria fit de passione domini. Et est considerandum, quodewangelium propter instans tempus ponitur... – Expl.: ...peccatis omnibus penitencia dilutis cumChristo resurgere ad vitam anime et ultimo ad vitam eternam. Quam nobis.(30rb–vb) T19. Inc.: Ductus est Iesus (Mt 4,1). Notandum, quod in tribus locis temptatus estdominus in deserto, scilicet in pignaculo, in monte. Per hec tria signantur... – Expl.: ...per hec bonamonimenta perveniamus ad vitam eternam. Quam nobis.(30vb–31rb) T20. Inc.: Egressus Iesus secessit in partes Tyri etc. (Mt 15,21). In muliere hec (!)gentili, que rogabat pro salute filie sue, tria possumus considerare: fidem, constanciam ethumilitatem... – Expl.: ...includamus nos hoc sacro ieiunio servicio dei et ab eo recipiemus vitameternam. Quam nobis.(31rb–vb) T21. Inc.: Erat Iesus eiciens demonium... (Lc 11,14) Per istum obsessum a demonioquilibet peccator intelligitur mortali vicio obsessus, sicut Maria Magdalena dicitur quod VIIdemonibus obsessa fuit... – Expl.: ...sed in ultimo nos conducunt ad vitam eternam. Quam nobis.(31vb–32ra) T22. Inc.: Cum sublevasset oculos Iesus et vidisset maximam multitudinem etc. (Io6,5). Notandum, quod maxima multitudo venit ad dominum, non omnes pari intencione. Veneruntinfirmi, ut sanarentur... – Expl.: ...et reficiet nos deliciis glorie sempiterne. Quam nobis.(32ra–va) T23. Inc.: Christus assistens pontifex... (Hbr 9,11). In lege Iudeorum fuit, quod essetsummus pontifex et semel in anno introivit in sancta sanctorum... – Expl.: ...post hanc vitamtransitoriam leticiam possideamus sempiternam.(32va–33ra) T24. Inc.: Egredimini filie Ierusalem et videte regem Salomonem... (Ct 3,11). FilieIerusalem dicit. Ierusalem interpretatur visio pacis. Et quicumque wlt venire ad visionem pacis, idest ad inspeccionem ymaginis dei... – Expl.: ...venite ergo benedicti patris mei, percipite leticiamsempiternam. Quam nobis.(33rab) T28. Inc.: Hec est dies quam fecit dominus... (Ps 117,24). Hac sacra sollempnitate breviteraliqua proponamus. Hec est enim dies gaudii in qua noster propugnator...– Expl.: ...faciet nossecum resurgere in gaudium sempiternum. Quod nobis.(33rb–vb) T29. Inc.: Cum esset sero die illa... (Io 20,19). Ex hoc ewangelio multa bona possumuscolligere, primo quia ianuis clausis intravit dominus ad discipulos, secundo quia paternasalutacione salutavit eos... – Expl.: ...liberabit nos et faciet perfrui leticia sempiterna. Quam nobisprestare dignetur.(33vb–34va) T30. Inc.: Christus passus est pro nobis... (I Pt 2,21). Verba sunt beati Petri apostoli.In verbis istis ammonet nos ad conservandam passionem in memoria, ut ea servata vilescant in

Page 84: Handschriften Slowenien

4

nobis peccata... – Expl.: ...et elemosinarum largicione et perveniamus ad eum ad leticiamsempiternam.(34vab) T31. Inc.: Obsecro vos sicut adevenas... (I Pt 2,11). Hec verba sunt beati Petri. Notandum,quod ipse dominus primo fuit advena. Ait enim ipse: Regnum meum non est de hoc mundo... – Expl.mut. (Blattverlust): et trahebant eum per capistrum naris sue[(35rab) T37 (?). Inc. mut. (Blattverlust): ]ad caritatem, quia caritas est vestis nupcialis... – Expl.:...et operietur veste nupciali, id est leticia sempiterna. Quam.(35rb–vb) T39. Inc.: Si quis diligit me... (Io 14,23). Festum hodiernum pre aliis festivitatibusspecialem habet prerogativam. Dicitur festum sanctificacionis... – Expl.: ...suscitatur et ad eternamleticiam perducitur. Quam nobis.(35vb–36rb) T40. Inc.: Benedicamus patrem...(Cant. Benedicite). Benedicamus patrem, quia noscreavit, filium, quia nos redemit, spiritum sanctum, quia fidei sacramento illuminavit... – Expl.: ...etmors sanguinis pro fide catholica. Rogemus ergo patrem et filium et spiritum sanctum, ut nobisemendacionem et dignam penitenciam finem bonum etc.(36rb–vb) T42. Inc.: Homo quidam erat dives etc. (Lc 16,19). In homine isto tria possunt notari,propter que sepultus est in inferno: vana gloria, gula et inmisericordia... – Expl.: ...et ab angelisportabimur in gloriam sempiternam. Quam nobis.(36vb–37ra) T43. Inc.: Homo quidam fecit cenam magnam (Lc 14,16). Homo iste est deus pater,qui humanitatem traxit de virgine. Iste fecit cenam magnam... – Expl.: ...ut post hanc transitoriamvitam possideat sempiternam. Quam nobis.(37ra–va) T44. Inc.: Erant appropinquantes ad Iesum publicani et peccatores... (Lc 15,1).Notandum, quod dominus peccatores recipit ad tria: ad audiendum, ad loquendum, adconvescendum. Peccator enim dominum audit, quando verbum predicacionis recipit... – Expl.:...qui nobis misericordiam et vitam confert eternam. Quam nobis.(37vab, 39ra) T45. Inc.: Estote misericordes sicut et pater vester misericors est (Lc 6,36). Nota Vspecies misericordie dei: sustinendo, compaciendo, dimittendo, subveniendo, corrigendo.Sustinendo malos et perfidos Iudeos... – Expl.: ...et nos curramus ad ipsum fontem misericordie etrecipiet nos ad eternam requiem et vitam sempiternam. Amen.(38rab) Tit.: De eodem. Inc.: Stipendia peccati mors... (Rm 6,23). Hic nota premium peccati, quiamors. Glossa: Mors eterna, quam dissimiliter habent... – Expl.: ...vos similiem penam vel maioremvobis infigeretis.(38rb–va) Von einer Nachtragshand des 14. Jh. Inc.: Medici suscitabunt et confice (!) tibi (Ps87,11). Ista verba, que propheta vidit, positive (?), interrogative et negative (?) exponi possunt deistis martiribus Cosma et Daminano, remissive et affirmative... – Expl.: ...omnis fluctus tuosinduxisti super me.(39ra–va) T46. Inc.: Karissimi omnes unanimes in oracione estote... (I Pt 3,8). Verba ista beatiPetri sunt. Primo dicendum est de oracione, que multas habet virtutes. Prolongat vitam sicutEzechie infirmati... – Expl.: ...et exaltabimur ad patriam claritatis eterne. Quam nobis.(39vab) T47. Inc.: Amen. Dico vobis: Nisi habundaverit iusticia vestra... (Mt 5,20). Dominus utpius magister et scolasticus, qui discipulis primo preponit alphabetum et postea gravius (?)sillabicat dominicam oracionem, deinde ad magnos libros ponit... – Expl.: ...luxuriam fugiendo etmerebitur vitam eternam. Quam nobis.(39vb–40rb) T48. Inc.: Misereor super turbam... (Mc 8,2). Longum esset enarrare misericordiasdomini, quas corporaliter exhibet nobis deus. Notandum, quod super terram vivencium in terris...– Expl.: ...et post hec transitoria in vitam eternam. Quam nobis.

Page 85: Handschriften Slowenien

5

(40rb–vb) T49. Inc.: Omnis arbor bona fructus bonos facit (Mt 7,17). Bona est omnis homo (!).Bonus fructus bona vita. Et per que potest probari bona arbor... – Expl.: ...que vis faciant crescereet redire ad gloriam sempiternam. Quam nobis.(40vb–41rb) T50. Inc.: Homo quidam erat dives, qui habebat villicum... (Lc 16,1). Homo iste divesest filius virginis omnes divicias regni celestis possidens. Villici autem nos sumus... – Expl.:...recipiamur ab angelis ad eterna tabernacula et gaudia sempiterna. Quam (!) nobis.(41rb–42ra) T51. Inc.: Videns Iesus civitatem Ierusalem flevit super illam (Lc 19,41). Et cum magnamisericordia domini. Qui cum ad passionem iret, flevit non suam acerbissimam, quam passuruscito fuerat... – Expl.: ...dampnacionem eternam evadere valeamus. Amen.(42ra–va) T52. Inc.: Duo homines ascenderunt in templum etc. (Lc 18,10). Quamvis dominus inewangelio phariseum preposuerit, nos tamen publicanum preponamus, quia in eo invenimusexempla penitencie... – Expl.: ...ut ab eo iustificemur et ad vitam perveniamus eternam.(42va–43va) T53. Inc.: Egressus Iesus affinibus (!) Tyri etc. (Mc 7,31). Notandum, quod dicit:egressus Iesus. Unde? De sinu patris. Quo? In uterum sue matris. De utero matris in hoc maremagnum et spaciosum... – Expl.: ...ut nobis finem bonum et vitam tribuat sempiternam. Quam.(43va–44ra) T54. Inc.: Beati oculi que (!) vident, que vos videtis etc. (Lc 10,23). Vere supereffluensbeatitudo fuit apostolis pre omnibus prioribus sanctis patribus, scilicet patriarchis et prophetis,quod viderunt dominum corporaliter in carne secum conversantem... – Expl.: ...et cum magnogaudio nos restituat sempiterne vite. Quam.(44rab) T55. Inc.: Cum ingrederetur Iesus quodam (!) castellum etc. (Lc 17,12). Castellum estmundus. Decem vero leprosi sunt decem preceptorum transgressores viciosi. Sciendum ergo, quodper lepram significatur mortale peccatum... – Expl.: ...per compassionem pauperum percipiemusvitam sempiternam. Quam nobis.(44rb–vb) T56. Inc.: Nemo potest duobus dominis servire etc. (Mt 6,24). Notandum, quod illos duosdominos ipse exponit: Non potestis deo servire et mamone, id est diviciis... – Expl.: ...cum centuplofructu recompensabit et in lucro vitam eternam donabit.(45ra) T57. Inc.: Ibat Iesus in civitatem Naym etc. (Lc 7,11). Mundum qui Naym interpretaturmocio et significat hunc mundum (sic !), qui semper est in motu, iam in prosperis, iam in adversis...– Expl.: ...patri reconciliat et ultimo vitam tribuit sempiternam. Quam.(45rb–va) T58. Inc.: Cum intraret Iesus domum cuiusdam principis phariseorum etc. (Lc 14,1).Dominus in hoc ewangelio legitur ydropicum curasse. Quid per ydropicum nisi avarus et detractorsignificatur... – Expl.: ...ut dimittamus avariciam et superbiam in humilitate merebimur vitamsempiternam.(45vab) T59. Inc.: Magister, quod est mandatum magnum in lege etc. (Mt 22,36). Duo hic preponitdominus mandata, in quibus universa lex pendet et prophete, id est tota consistit religio christiana,et unum mandatum sine alio non habet effectum... – Expl.: ...et in extremis vitam obtinuitsempiternam. Quam.(45vb–46ra) T60. Inc.: Ascendens Iesus in naviculam transfretavit et venit in civitatem suam (Mt9,1). Navicula in hoc loco est crux Christi, quam ascendens ipse cum sustineret mortemamarissimam transfretavit in lymbum... – Expl.: ...in civitatem suam celestem reportemur ipsoadiuvante, qui in trinitate.(46ra–va) T61. Inc.: Simile est regnum celeorum homini qui fecit nupcias filio suo etc. (Mt 22,2).Homo iste est rex deus. Et homo rex regum et dominus dominancium fecit nupcias filio suo in uterointemerate virginis... – Expl.: ...venite benedicti patris mei percipite regnum etc. Quam.(46va–47rb) T62. Inc.: Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur... (Io 4,46). Notandum quodinfirmitas istius filii reguli fuit febris per quam designatur peccatum mortale quod est luxuria... –Expl.: ...que conversa caste egit residuum vite sue. Ecce quomodo oracio eam suscitavit.

Page 86: Handschriften Slowenien

6

(47rb–vb) Tit.: De decimis. Inc.: Dominus iussit dare decimas et Iudas indigne tulit et ait: Quarehoc ungentum non est datum egenis. Hoc autem non dixit, quia ita compaciens esset egenis... –Expl.: ...qui has persolverit vitam merebitur sepiternam. Quam nobis.

(47vb) <IACOBUS DE VORAGINE (?):> Annuntiatio BMV (Schneyer V 252, Nr. 395). – Expl. mut.:...quamvis autem deus olim multas legaciones[(47vb–48ra) T36. Inc.: Domino nostro Iesu Christo triplicem asscensionem invenimus (!). Primaad carnem, secunda ad lignum crucis, tercia hodie ad nubem asscensio. Primo domini dei filiusdechorus Iesus asscendit ad carnem... – Expl.: ...ut accipiat regnum celorum et veniat iterum adnos. Amen.

(48rb–va) NOTAE. Inc.: Pater est filius dei, quia dicitur in ewangelio: Nolite soliciti esse dicentesquid manducabitis aut quid bibetis ... – Expl.: ...do pro ovibus meis. — Inc.: Item filius est quilibetpeccator, qui a patre suo, scilicet Iesu, recessit... – Expl.: ...eum oculo divine misericordie. — Inc.:Nota, quod deus videt hominem in peccatis tripliciter, scilicet dolenter, prudenter, misericorditer...– Expl.: ...statim pater celestis ad sinum misericordie sue eum recipiet. Amen.

(48va) Tit.: Miraculum bonum de peccatrice. Inc.: Quedam peccatrix mulier cogitabat, quomodoposset veniam a deo impetrare et cogitavit dicere Ave Maria, ut beata virgo intercederet pro ipsa.Et in tantum fervebat in illa oracione, ut eciam infantes et pueros parvos cum pomis allicebat addicendum Ave Maria... – Expl. mut.: ...videbis eam illam benedictam matrem et virginem et fructumventris eius scilicet me. Et hoc dicto evanuit et post paucos dies illa[

(48vab) NOTA. Inc.: Isti sunt dies quos observare debetis temporribus (!) suis scilicet in maioricastitate et devocione in plurimarum elemosinarum largicione. Debemus eciam per puramcontricionem et veram confessionem consciencias nostras emundare, ut digni tantum perciperevalleamus (!) sacramentum. Dicitur enim hoc tempus tempus passionis, quia hec dominica diciturdominica passionis, in qua ecclesia incipit agere de passione... – Expl.: ...devotus miles sua nonsentit, dum benigni ducis wlnera intuemur. Quam debemus diligenter nobis preponere ante oculosnostros, sicut legitur de quadam virgine etc.

(48vb–49r [unmittelbar an den unterhalb angezeigten Text angefügt]) GRAMMATIKREGELN. Inc.:Constructio quid est? ... constructibilium unio ex modis signandi causata ad exprimendumconceptum mentis inventa... – Expl.: ...omnes condiciones que requiruntur ad apposicionem curritest hius gl. etc. — Vgl. Ottobeuren, Ms. O. 73, 107r–112v, mit ähnlichem Initium.

(49r) GRADUALTEILE des Meßoffiziums der zweiten Messe von Nat. dni. Inc.: Lux fulgebit hodiesuper nos, quia natus est nobis dominus... – Expl.: ...Co. Exulta filia Syon, lauda filia Ierusalem,ecce dominus veniet sanctus et salvator mundi.(49v) leer.

(50ra–58vb) Tit.: Incipiunt exposiciones ewangeliorum.(50ra) T1 (?). Inc.: Ecce venio cito et merces mea mecum etc. (Apc 22,12). Considerare debemusin hiis verbis quod triplex est adventus domini... – Expl.: ...et in die iudicii fiat noster redemptor.(50rab) T2. Dominica IIa secundum Lucam. Inc.: Erunt signa in sole... (Lc 21,25). Hec de secundoadventu domini dicta sunt. Veniente autem domino ad iudicium in fortitudine... – Expl.:

Page 87: Handschriften Slowenien

7

...respondeat: Nescio vos. A quo nos custodiat omnipotens dominus. Amen. — Vgl. Schneyer VIII449, Nr. 2 und 732, Nr. 31.(50rb–va) T3. Dominica IIIa secundum Matheum. Inc.: Cum audisset Iohannes in vinculis operaChristi etc. (Mt 11,2) Dum Christus predicaret et predicacionem suam diversis miraculisconfirmaret Iohannes audivit opera eius... – Expl.: ... et tunc misericordiam faciet nobis deus.Amen. — Vgl. Schneyer VIII 449, Nr. 3.(50vab) T4. Dominica IIIIa. Inc.: Ego vox clamantis in deserto etc. (Io 1,23). Hoc signumintelligendum est: Ego vox clamantis in deserto, id est in mundo, qui incultus et sterilis iam est abomni bono... – Expl.: ...ut in perseverancia boni operis vitam nostram finiamus. Hoc prestet nobisdeus.(50vb–51ra) T6. Inc.: Ecce ewangelizo vobis gaudium magnum etc. (Lc 2,10). In nativitate Christiconsiderare debemus scilicet humilitatem domini et paupertatem. Humilitatem assumpsit contrasuperbiam dyaboli... – Expl.: ...ubi panis noster vivus scilicet dominus noster Iesus Christus,pervenire mereamur.(51rab) Tit.: In die nativitatis domini. Inc.: Sciendum est enim, quare tres misse in nativitate dominicelebrentur et quid significent ille misse. Significant enim tria tempora. Primum tempus significatlegem... – Expl.: ...quam hodie peragimus in fide recta lucide perfecte confirmet.(51rb–va) T8. In octava nativitatis secundum Lucam. Inc.: Postquam consumati sunt dies octo etc.(Lc 2,22). Scire debemus, quod tribus causis hoc nomen domini Iesus vocatur super alia nomina.Primo ab effectu... – Expl.: ...circumcisio, id est peccatorum remissio, quam dedit nobis deus.(51vab) T10. In die epiphanie secundum Matheum. Inc.: Tria sunt munera, que obtulerunt magidomino (CAO 5181). Sollempnitas ista, quam hodie peragimus, ephyphania (!), id est aparicionuncupatur... – Expl.: ...et in mirra sepulturam eiusdem. Sed prima exposicio est melior.(51vb) T11. Secundum Lucam. Inc.: Cum esset Iesus annorum XII (Lc 2,42). Quidam interrogavit:Quomodo poterat a parentibus oblivisci, qui tanto amore et diligencia nutriebatur... – Expl.: ...incelo in medio doctorum, id est sanctorum. Quo et nos perducere mereamur. — Vgl. Schneyer VIII449, Nr. 6.(51vb) T12. Dominica Ia post octavam secundum Iohannem. Inc.: Nupcie facte sunt in ChanaGalilee (Io 2,1). Dominus invitatus ad nupciale non solum illic venire sed eciam miracula ibi faceredignatus est. Hee nupcie significant coniunccionem Christi et anime... – Expl. mut. (Blattverlust):...et matrem eciam relinquat id est[ — Vgl. Schneyer VIII 449, Nr. 7.(52ra) T17 (?). Inc. mut.: ]nec paciencia nec humilitas sed asperitas et duricia... – Expl.: ...in terrabona possit radicare et fructum facere maturum.(52rab) T18. Dominica in Lma. Inc.: Cum appropinquaret Iericho etc. Cecus sedebat secus viam etc.(Lc 18,35). Iste cecus significat peccatorem, qui ideo cecus dicitur, quia non previdet sibi penamfuturam... – Expl.: ...id est Christum videre mereamur. Hoc concedat nobis pater et filius et spiritussanctus. — Vgl. Schneyer VIII 449, Nr. 12.(52ra–va) T19. Dominica in XL secundum Matheum. Inc.: Ductus est Iesus in desertum etc. (Mt4,1). Dyabolus ab inicio mendax fuit et in veritate non stetit, et sicut se ipsum in penam traxit... –Expl.: ...ut centuplum in vita eterna recipiamus. Amen.(52vab) T20. Dominica IIa in XL. Inc.: Egressus Iesus secessit in partes Tyri et Sydonis et eccemulier chananea etc. (Mt 15,21). Hec mulier docet nos habere IIIIor virtutes: misericordiam,pacienciam, fidem et perseveranciam... – Expl.: ...discamus eciam ab ea perseveranciam, ut in bonoopere perseveremur. Hoc prestet nobis deus. — Vgl. Schneyer VIII 449, Nr. 14.(52vb) T21. Dominica IIIa secundum Lucam. Inc.: Erat Iesus eiciens demonium et illud erat mutum(Lc 11,14). Id est eiciebat ab homine quendam demonem, qui fecerat eum mutum. Et Matheus dicit

Page 88: Handschriften Slowenien

8

istum hominem fuisse cecum... – Expl.: ...ut peccata fomidemus (!) ad regna polorum perveniamus.Amen. — Vgl. Schneyer VIII 449, Nr. 16.(52vb–53ra) T22. Dominica IIIIa secundum Iohannem.Inc.: Est puer unus hic, qui habet V panesordeaceos et duos pisces (Io 6,9). Est redemptor noster, qui habet V wlnera, que significant V panesordeaceos propter IIIIor, primo quia alba sunt... – Expl.: ...petite et accipietis. Rogemus ergodominum, ut veram penitenciam nobis prestet.(53rab) T23. Dominica in passione. Inc. Si quis sermonem meum servabit, mortem non gustabit ineternum (Io 8,51). Quid est sermonem dei servare nisi precepta sua facere. In hiis verbisconsiderare debemus, quod quadruplex est mors... – Expl.: ...sic ergo mortificemus carnalesdelectaciones, ut domino habitare digni efficiamur (!).(53rb–va) T24. In die palmarum secundum Matheum. Inc.: Cum appropinquasset IesusIherosolimis (Mt 21,1). Hoc ewangelium in anno bis legitur, scilicet de duplici adventu Christi inIerusalem. In primo adventu asina et pullum asine ducit in Ierusalem... – Expl.: ...id est adsupernam pacis visionem. Quo nos perducat deus. Amen.(53vab) T28. In die pasce secundum Marcum. Inc.: Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salomee(Mc 16,1). Mulieres iste sancte et devote dominum desideraverunt, quesierunt cum aromatibus, necpropter sexus fragilitatem nec lapidis magnitudinem desistebant... – Expl.: ...ut placeat domino etnobis prosit ad vitam eternam.(53vb–54ra) T29. Dominica Ia post pasca secundum Iohannem. Inc.: Accipite spiritum meum.Quorum remiseritis peccata remittuntur eis et quorum obtinueritis retenta sunt (Io 20,22–23). Inhiis verbis considerare debemus duplicem auctoritatem ligandi atque solvendi et non solumapostolis sed eciam aliarum ecclesiarum rectoribus (!), quibus auctoritatem dedit... – Expl.: ...sedemendemus peccata nostra, ut cum domino habitemus.(54rab) T30. Dominica IIa secundum Iohannem. Inc.: Ego sum pastor bonus etc. (Io 10,11).Dominus comparatur pastori propter tria. Primum est, quia pastor vilibus vestibus se induit. Lucas:Invenietis infantem pannis involutum iacentem in presepio... – Expl.: ...quia ultima correccio in dienovissimo nimis est dura, ne in futuro iudicio condempnemur.(54rb–va) T31. Dominica IIIa secundum Iohannem. Inc.: Mulier cum parit tristiciam habet quiavenit hora eius. Iohannes (Io 16,21). Per mulierem que in partu laborat quivis penitens designatur,qui in penitencia sua laborat... – Expl.: ...ut nos animas nostras deo reddamus. Hoc prestet nobisdeus.(54vab) T32. Dominica IIIIa secundum Iohannem. Inc.: Vadam ad eum, qui misit me etc. (Io 16,5).Scire debemus, quod necesse fuit, ut Christus ascenderet in celum propter VI causas. Prima est,quod secum ascenderent illi, quos de inferno liberavit... – Expl.: ...quem misit decima die postascensionem. Quem eciam mittat vobis. Amen.(54vb) T33. Dominica Va secundum Iohannem. Inc.: Si quid pecieritis patrem meum in nomine meodabit vobis (Io 16,23). Considerare debemus in hiis verbis, quod cum petimus patrem omnipotentemin nomine filii sui, vult nos exaudire quinque de causis... – Expl. mut. (Blattverlust): ...et quidquidtunc petimus accipiemus sed pro bono[(55ra) Dnca 2 post pent. oder trin. (?). Inc. mut.: ]sed debent intra se fortis sum... – Expl.: ...habetsuper eos potestatem dyabolus. Rogemus dominum ut ad istam cenam.(55rab) Dominica IIIa. Inc.: Estote misericordes etc. (Lc 6,36). In hoc ewangelio dominus invitatnos ad misericordiam tribus de causis. Primo de sui exemplo cum dicit: Sicut et pater vestermisericors est... – Expl.: ...ut digni efficiamur cum ipso in regno suo feliciter permanere. Hocprestet nobis deus.(55rb) Dominica IIIIa secundum Lucam. Inc.: Cum turbe plurime irruerunt etc. Lucas. (Lc 5,1).Scire debemus in hiis verbis, quod in mari, id est in hoc mundo, dyabolus peccatores capit quinque

Page 89: Handschriften Slowenien

9

laqueis. Primus laqueus sunt divicie... – Expl.: ...caro concupiscit adversus spiritum et spiritusadversus carnem. Rogemus ergo dominum, ut nos ab hiis laqueis custodie (!) et prestet nobis finembonum.(55rb–va) Dominica VIa secundum Matheum. Inc.: Nisi habundverit iusticia vestra plus quamscribarum et phariseorum etc. (Mt 5,20). Scire debemus, quod iusticia ad hoc, ut sit habundans,debet habere IIIIor. Primum est recta intencio, ut non ad laudem hominum sed amore dei iusticiafiat... – Expl.: ...nos autem in hoc seculo iusticiam libenter faciamus, ne in ultimo iudicio cum malisdampnemur.(55vab) Dominica VIIa secundum Ma. Inc.: Misereor super turbam etc. (Mc 8,2). Scire debemus inhiis verbis, quod VII panes, cum quibus pavit tantum populum sum (?!), sunt VII misericordiedomini, quas fecit dominus peccatori. Prima misericordia est expectacio peccatoris usque admortem... – Expl.: ...ut nos istis VII panibus, id est misericordiis, pascere dignetur.(55vb) Dominica VIIIa secundum Matheum. Inc.: Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos investimentis ovium etc. (Mt 7,15). Scire debemus in hiis verbis, quod tres falsi prophete, de quibuscavendum est. Primus est dyabolus... – Expl.: ...non glorietur fortis in fortitudine sua. Rogemusdominum, ut nos custodiat ab hiis falsis prophetis et in fide katholica nos confirmet.(55vb–56ra) Dominica IXa secundum Lucam. Inc.: Homo quidam erat dives, qui habebat villicumetc. (Lc 16,1). Considerare debemus in hiis verbis, quis sit iste dives et quis villicus et quare dicaturvillicus iniquitatis. Iste dives est dominus noster... – Expl.: ...quia animam suam venalem habet.Rogemus dominum, ut nos in ista vita taliter vivere faciat, ut non cum villico sed cum iustis etsanctis deputemur. Amen.(56rab) Dominica Xa secundum Matheum. Inc.: Videns dominus civitatem Ierusalem flevit superillam etc. (Lc 19,41). In hiis verbis considerare debemus, quod hic ponitur civitas pro illis, qui suntin civitate. Et quia per sanctam civitatem Ierusalem ecclesia sancta et christianitas designatur... –Expl.: ...istis tribus de causis flere debemus, ut graciam apud dominum invenire mereamur.(56rb) Dominica XIa secundum Lucam. Inc.: Duo homines ascenderunt in templum, ut orarent.Unus gracias egit deo, alter orabat (Lc 18,10). Sic homo veniens ad ecclesiam gracias agat deo detribus: de creacione, de recreacione, de gubernacione... – Expl.: ...et nos a domino nostro IesuChristo exaudiemur.(56va) Dominica XII secundum Marcum. Inc.: Bene omnia fecit etc. (Mc 7,37). Scire debemus inhiis verbis, quod quinque genera hominum arguuntur in hiis verbis. Primo arguuntur illi, qui ingemmis et caloribus (!) mutant facies suas... – Expl.: ...ut in die novissimo letanter ad iudiciumsurgere valeamus.(56vab) Dominica XIII secundum Lucam. Inc.: Homo quidam descendebat ab Ierusalem in Ierichoetc. (Lc 10,30). Consideremus, quis sit iste homo et que sint eius wlnera et quomodo sint curata.Iste homo est quilibet christianus, qui descendit ab Ierusalem in Iericho... – Expl.: ...ut peccatorumnostrorum wlnera sanari mereamur.(56vb–57ra) Dominica XIIII secundum Lucam. Inc.: Ite ostendite vos sacerdotibus etc. (Lc 17,14).In hoc ewangelio debemus IIIIor considerare. Primum est, quod malicia sacerdotum non inpeditauctoritatem ipsorum... – Expl.: ...ut a lepra, id est a peccatis, mundari mereamur.(57ra) Dominica XV secundum Matheum. Inc.: Primum querite regnum dei etc. (Mt 6,33). Regnumdei querere debemus quinque de causis. Primo aliorum fidem confirmando sicut pueri baptizati, quisanantur in fide parentum... – Expl.: ...nos ista quinque faciendo ad regnum celorum post hancvitam perduci mereamur. Amen.(57rab) Dominica XVI secundum Lucam. Inc.: Adolescens tibi dico surge etc. (Lc 7,14).Considerare debemus in hiis verbis, quod quinque genera hominum iubentur surgere. Primi sunt

Page 90: Handschriften Slowenien

10

dormientes, id est pigri in servicio dei... – Expl.: ...Iohannes: Ecce iam fetet quadriduanter inmonumento. Rogemus dominum, ut hic a peccatis nostris surgere valeamus.(57rb–va) Dominica XVII. Inc.: Omnis qui se exaltat humiliabitur etc. (Lc 14,11). Consideraredebemus in hiis verbis duo: superbiam et humilitatem. Consideremus primo, que et quanta fecitnobis superbia, de qua dicit Salomon... – Expl.: ...ut cum Maria humili et pudica computemur.(57va) Dominica XVIII secundum Matheum. Inc.: Ecce quidam ydropicus erat ante illum etc. (Lc14,2). Scire debemus, quod peccator assimilatur ydropico propter IIIIor. Primo quia ydropicus estsemper sitibundus, sic peccator delectacione peccati non saciabitur... – Expl.: ...lavemus, ut digniefficiamur promissionibus Christi.(57vab) Dominica XIX secundum Ma. Inc.: Diliges dominum deum tuum etc. (Mt 22,37).Considerare debet homo, ut deum diligat per quinque. Primum est, si frequenter de deo cogitat etloquitur, quia qui alium diligit, sepe de eo cogitat et loquitur... – Expl.: ...ut ipse ad celestem (!)hospicium et regnum accipere nos dignetur.(57vb–58ra) Dominica XX secundum Matheum. Inc.: Ascendens Iesus in naviculam etc. (Mt 9,1).Scire debemus, quod mundus dicitur mare et penitencia navis propter IIIIor. Primo quia nullus sinenavi mare potest transire... – Expl.: ...ut ad portam salutis, id est regnum celorum, pertingeremereamur.(58rab) Dominica XXI secundum Matheum. Inc.: Simile est regnum celorum etc. (Mt 22,2).Considerare debemus in hiis verbis, quod pater celestis facit nupcias filio, cum ipsum de celismittens in terram ecclesiam sibi copulavit... – Expl.: ...ut per doctrinam eorum et nostramobedenciam ad regnum celorum perducamur.(58rb) Dominica XXII secundum Matheum. Inc.. Erat quidam regulus etc. (Io 4,46). Notandum,quod peccator signatur per istum infirmum, quem dominus sanavit propter IIIIor. Primo quiainfirmus appetit sibi semper contraria... – Expl.: ...ut si infirmitate peccatorum mortalium gravatifuerimus sua misericordia sanemur.(58rb–va) Dominica XXIII secundum Matheum. Inc.: Simile est regnum celorum etc. (Mt 18,23).Scire debemus in hiis verbis, quod dominus in die iudicii wlt racionem nobiscum ponere de V.Primo de corrupcione ymaginis, que corrupta est per peccatum... – Expl.: ...ne in futuro iudicioracionem reddere malis gatibus (?) cogamur.(58va) Dominica XXIIII secundum Lucam. Inc.: Ostendite mihi numisma census etc. (Mt 22,19).Scire debemus in hiis verbis, quod iustus homo signatur per denari (!) propter IIIIor. Primo propterfortitudinem, quia mali proni sunt... – Expl.: ...qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvuserit. Rogemus dominum, ut finem bonum nobis prestet.(58vb) Dominica XXV. Inc.: Fides tua te salvam fecit etc. (Mt 9,22). Scire debemus in hiis verbis,quod quilibet fidelis debet in se habere IIIIor virtutes. Primo debet esse simplex, ut non nimis querathumana... – Expl.: ...ut ipse est vera spes nostra, ad superna gaudia nos perducat. Amen.(58vb) Dominica XXVI. Est puer unus hic qui habet V panes etc. Require supra in quadragesima.Explicit.

(58vb–59ra) Tit.: De corpore Christi. Inc.: Nota de corpore Christi: Quinquaginta milia filiorumIsrael mortui sunt ideo, quod manna indigne receperunt, quod de celo ceciddit... – Expl.: ...quodipsum sacramentum corpus domini digne sumere mereamur. Amen.

(59ra) Tit.: Notabile. Inc.: Nota quod quidam sedent in peccatis quidam dormiunt... – Expl.:...peccatum in consuetudinem duxerunt.

Page 91: Handschriften Slowenien

11

(59ra) Tit.: Item de peccato. Notabile. Inc.: Nota, quod peccata committuntur in terris sugestione,delectacione, consensu... – Expl.: ...sanguinis et carnis Christi percepcio digna.

(59ra) Tit.: Notabile. Nota, peccati operis tria sunt genera. Primum qui peccat, quod malum est.Secundum qui perseverat, quod peius est. Tercium qui peccatum suum excusat, quod pessimum est.

(59rb) Nachträge.WETTERSEGEN (Anfang 14. Jh.). Tit. (16. Jh.): Contra tempestatem. — Vgl. eine im ersten Teilähnliche Oratio bei Franz, Benediktionen II 100, Nr. 16.In nomine domini nostri Iesu Christi, qui celum et terram fecisti et flumina Iordanis benedixisti, inquibus baptizari voluisti, manum tuam in cruce posuisti + benedicere + et sanctificare dignerisnubem istam, quam ante me video, ut tibi angariata potestas demonum in ipsis deficiat + circumdette pater + circumdet te filius + circumdet te spiritus sanctus + dividat te pater + dividat filius +dividat te spiritus sanctus + destruat te pater + destruat te filius + destruat te spiritus sanctus.Dicatur tribus vicibus et legas pater noster tres.

Zwei Eintragungen des 16. Jh. (selbe Hand wie der Tit. des Wettersegens):+ signa + te + signa + temeret me + + sangis (oder fangis [?]) + et + angis.

KRANKENSEGEN. + potentia dei patris + sapientia dei filii + virtus spiritus sancti descendat inhunc famulum N a febre cottidiana secundana tritana sive quartana per merita et virtutem sanctaeEmfrosinae (?) in nomine patris + et filii + spiritus sancti + Dicat paciens V pater noster inhonorem quinque vulnerum Iesu Christi.

(59va–142rb) <NICOLAUS DE BYARDO:> Summa de abstinentia (RB 5695; Mohan 123*; Kaeppeli3046; Bloomfield 1841).Tit.: Sunt hec collecta libro wlgalia multa ex alphabeto distincta scripta teneto et piotum tituloquilibet e proprio (zu einem ähnlichen Titel vgl. Grénoble, BM 460 [Catalogue général 7, p. 161]).Inc.: Duplex est abstinencia detestabilis et laudabilis. Destestabilis ut ypocrisis avaris et gulosis.Ypocrita abstinet ut laudetur... – Expl.: ...cui tanta promittuntur in celo et multa alia que oculusnon vidit ne auris audivit. Ad que nos perducere dignetur qui vivit et regnat.Textverluste durch fehlende Blätter nach Bl. 59, 62, 65, 70 (?), 89 (?), 101 (?).

(142vb–144va) Verweise von den biblischen Texten der Tages- und Festlesungen auf die Kapitelder Summa de abstinentia.Inc.: In sabbatis ad vesperas. Inc.: Benedictus dominus deus meus. c. quia benedicendus est deus.Respexit humilitatem ancille sue. c. de aspectu dei. Deposuit potentes de sede et exalta. hu. c. deexalta. Dominica prima in adventu. Abiciamus opera tenebrarum, id est peccatorum c. de peccatoet induamur arma lucis c. de lumine... – Expl.: ...In dedicacione. Domus mea domus c. de oracione.Sanctificavit tabernaculum suum al. c. de sanctificacione.(144ra) Festivalis. Sancti Andree. Inc.: Continuo relectis retibus secuti sunt dominum. c. desequendo deo. Nicolai. Bonum est viro cum por. c. de conversione. Lucie. Despondi vos uni. c. devirginitate... – Expl.: ...Martini episcopi. Milicia est vita hominis vel temptacio c. de temptacione.De sancta Anna. Dominus pauperem facit et ditat Require II de paupertate LXXX. De diviciis XIX.De humilitate XLVI. De elacione.

Page 92: Handschriften Slowenien

12

(144va–HD-Spiegel/a = 145ra) Alphabetisch geordnetes Verzeichnis der Kapitel der Summa deabstinentia.Inc.: De abstinencia A.I. De adulacione II... – Expl.: ...de vita eterna CXXXIII.

(145rb) Von einer Hand der 2. Hälfte des 14. Jh. Notizen über die Anzahl von Messen: [De] tribusregibus tres missas, de sancta trinitate tres missas, de angelis tres missas, de angelo unam missam,de sancto Martino unam missam, de sancto Briccio unam missam.

Page 93: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 36 (Kos 31)

IOHANNES DE BELLOBECO

Perg. 111 Bl. 225×160. Slowenien (?), 1. Hälfte 14. Jh.

Einband: Schmucklose Reste des alten Einbandes bei der Restaurierung auf das Leder des VD und HD aufgeklebt.Provenienz: Besitzvermerk des Chunradus Aufhabarius aus der 2. Hälfte des 14. Jh auf 105rb. — Auf 110rb derVermerk des 14. Jh.: Frater Iohannes Albs monasterii beate virginis in Zagrabia (Vorbesitzer ?). — SpäterZisterzienserkloster Kostanjevica (Landstraß).Lit. zur Hs.: Kos 56–57.

(1ra–vb) TABULA in sermones subsequentes.

Die Handschrift aus zwei Teilen zusammengesetzt, I: 1–54, II: 55–111.

(2ra–44va und 55ra–105rb) Zweimalige Kopie von: <IOHANNES DE BELLOBECO (?):> Sermonesquadragesimales (Schneyer III 351–354). Textabbruch in der ersten Kopie der Reihe im Sermo zuT22/3 durch Verlust von sechs Bl. nach Bl. 36; Text setzt fort mit dem Sermo zu T24. Die Initienund Explicit im Vergleich zu Schneyer und untereinander oft leicht abweichend; die zweiteAbschrift der Sermonesreihe weist im Vergleich zur ersten vielfache Kopierfehler auf. EineAnführung der Abweichungen gegenüber dem Wortlaut Schneyers unterbleibt.(2ra–3va; 55ra–56rb) T18/4. Nr. 29. — (3va–4vb; 56rb–57rb) T18/5. Nr. 30. — (4vb–5vb;57rb–58rb) T18/6. Nr. 31. (5vb–7ra; 58rb–59va) T18/Sabb. Nr. 32. — (7rb–8va; 59va–61ra) T19.Nr. 33. — (8va–10ra; 61ra–62rb) T19/2. Nr. 34. — (10ra–11va; 62rb–63vb) T19/3. Nr. 35. —(11va–12va; 63vb–64vb) T19/4. Nr. 36. — (12va–13vb; 64vb–66ra) T19/5. Nr. 37. — (13vb–15ra;66ra–67ra) T19/6. Nr. 38. — (15ra–16ra; 67ra–68ra) T19/Sabb. Nr. 39. — (16ra–17vb; 68ra–69va)T20. Nr. 40. — (17vb–18vb; 69va–70vb) T20/2. Nr. 41. — (19ra–va; 70vb–71va) T20/3. Nr. 42.— (19va–20vb; 71va–72va) T20/4. Nr. 43. — (20vb–21va; 72va–73rb) T20/5. Nr. 44. —(21va–22vb; 73rb–74va) T20/6. Nr. 45. — (22vb–24ra; 74va–75vb) T20/Sabb. Nr. 46. —(24ra–25va; 75vb–77ra) T21. Nr. 47. — (25va–27ra; 77ra–78rb) T21/2. Nr. 48. — (27ra–28va;78rb–79rb) T21/3. Nr. 49. — (28va–29va; 79rb–80rb) T21/4. Nr. 50. — (29va–30vb; 80rb–81rb)T21/5. Nr. 51. — (30vb–32ra; 81rb–82rb) T21/6. Nr. 52. — (32ra–33rb; 82rb–83va) T21/Sabb. Nr.53. — (33rb–34va; 83va–84va) T22. Nr. 54. — (34va–35vb; 84va–86ra) T22/2. Nr. 55. —(35vb–36vb; 86ra–87rb) T22/3. Nr. 56. (36vb) Expl. mut.: ...IIIo meretur in fine placidam carnisabsolucionem Act. XIIIo Davit[(87rb–88rb) T22/4. Nr. 57. — (88rb–89va) T22/5. Nr. 58. — (89va–91ra) T22/6. Nr. 59. — (91rab)T22/Sabb. Nr. 60. — (91rb–92rb) T23. Nr. 61. — (92rb–93rb) T23/2. Nr. 62. — (93rb–94va)T23/3. Nr. 63. — (94va–95rb) T23/4. Nr. 64. — (95rb–96rb) T23/5. Nr. 65. — (96rb–97ra) T23/6.Nr. 66. — (97ra–98ra) T23/Sabb. Nr. 67. — (98ra–99ra) T24. Nr. 68.(37ra–vb) T24. Inc. mut. ]respondit: Numquid possum deserere dulcedinem manne (?) fructusquesuavissimos...(37vb–38vb; 99ra–100ra) T24/2. Nr. 70. — (38vb–40va; 100ra–vb, 102ra–va) T24/3. Nr. 71. —(40va–41va; 102va; 101ra–va) T24/4. Nr. 72. — (41va–42vb; 101vab, 103ra–104ra) T25. Nr. 73.— (42vb–44va; 104ra–105rb) T26. Nr. 75.(105rb) Schlußsschrift: Finito libro sit laus et gloria Christo. Amen. — Darunter von einer Handder zweiten Hälfte des 14. Jh. der Besitzvermerk: Istud quadragesime est Chunradi Aufhabarii.

Page 94: Handschriften Slowenien

2

(44va–45ra) Tit.: Qualiter Deus fuerit in cruce. Inc.: De qualitate dei credamus: Ysaias dicit: Nonerat ei species neque decor. Vidit eum virum dolorum ac novissimum virorum et humiliatum... –Expl.: ...gaudium de novitate securitas de eternitate.

(45ra–46ra) Tit.: De gemitibus Christi in cruce. Inc.: Accipe igitur pater sancte holocaustumturtureum, quod tibi offerri precepisti, accipe totum incensum, quod totum transfossum... – Expl.:...nusquam te invenio nisi in cruce, ubi cubas, ubi pascas in meridie.

(46ra–va) Tit.: De inclinacione. Inc.: O felix inclinacio capitis ad osculum extensio bracchiorum adcomplexum lateris ad apposicionem... – Expl.: ...contra gulam potus et cibi asperitas contraluxuriam passionis severitas.

(46vab) Tit.: De cruce carita (!). Inc.: Cum audio Dei filium patris ungenitum, mundi creatorem,universorum artificem pro te, qui cinis es, passum... – Expl.: ...verus homo crucifixus est viciis exconcupiscenciis.

(46vb–47va) Tit.: De meditandis horis divi[nis]. Inc.: Et in illa hora non tediose vel ociose vivas,sed semper in consorcio Iesu Christi vivas et permanes diligenter... – Expl.: ...eorum corda gaudioinplevit.

(47va–48ra) Tit.: De missa. Inc.: In sacrosancta missa, ubi celi aperti et angeli presentes sunt etdivina aguntur, tu quoque cum sacerdote sacrifica vel celebra... – Expl.: ...in pace in idipsumdormiam et requiescam.

(48ra–va) Tit.: De passione. Inc.: Quid est, quod non conpateris Christi passioni, cum omniscreatura eius passioni sue sit compassa... – Expl.: ...Christus est passus sola dileccione, alii merito.

(48va–49ra) Tit.: De memoria dominice passionis. Inc.: Passio Christi in memoria ultimumrefugium, singulare remedium, indeficiens sapiencia, iusticia sanctiatis... – Expl.: ...qui hunc sinepeccato non venerunt.

(49ra–va) Tit.: De corpore domini. Inc.: Ad dominicum corpus suscipiendum VII sunt necessaria:Fides, frequens cogitacio, intellectus, memoria, amor, intencio, cohesio vel adherere Christo... –Expl.: ...manet integer totus in corde tuo.

(49va–50ra) Tit.: Exposicio super cantica canticorum. Inc.: Honorius in exposicione super canticacanticorum equivocere (?) dicitur. Et unum est in literatura sed diversum in significacione... –Expl.: ...scilicet in sensu interiori in racione et intellectu.(50rb–vb) Leer, nur Linienschema.

(51ra–52vb [?]) SERMO. T25. Inc. mut. (Blattverlust zu Textbeginn): ]cum ventrem non inveneritadversis (?) humoribus occupatum amplius ledit... – Expl.: ...Psalmus: Deduxerunt eos in portumvoluptatis eorum.(52vb–54vb) SERMO. T26. Inc.: Sciens Iesus, quod iam omnia consummata sunt... (Io 19,28). In vitasua Iudeis dederat multa salutifera documenta, exibuerat multa sanctitatis exempla contuleratmulta beneficia... – Expl.: ...et descendant in infernum viventes.Bei den beiden vorangehenden Sermones fehlt das untere Drittel von Bl. 51–53.

Page 95: Handschriften Slowenien

3

(105v) Nur einzeiliges Zitat: Amen non sum dignus ut intres sub tectum meum sed tantum dicverbum et sanabitur anima mea.

(106ra–110ra) IACOBUS DE VORAGINE (?): Sermones.(106ra–107ra) Inc.: Humiliavit semet ipsum etc. (Phil 2,8). In precedenti dominica ostensum (!) estChristi dignitas nunc vero describitur humilitas eius... – Expl.: ...Ys. LIIII: Oblatus est quia ipsevoluit etc.(107ra–108ra) Stephanus. Cum autem esset Stephanus plenus Spiritu sancto (Act 7,55). Scriptumest Exodi XXXIIII de mense vernis (?)... – Expl.: ...et ideo implebuntur ira Dei.(108ra–vb) Iohannes ap. Inc.: Sic eum volo manere... (Io 21,21). In carnis integritate vel virginitatein Dei familiaritate in Marie societate... – Expl.: ...quam aliis discipulis vapulantibus apre (apatre [?]) produci non permisit. — Vgl. Schneyer VIII, 605, Nr. 101.(108vb–109va) BMV. Inc.: Sancta Maria ora pro nobis sancta Dei genetrix ora pro nobis sanctavirgo virginum ora pro nobis. Triplici morbo maxime laboravit homo (?) ante Christiincarnacionem... – Expl.: ...perducat ad portum tranquillum.(109va–110ra) BMV (?). Inc.: Sicut lilium inter spinas... (Ct 2,2). Bene de sponsa dicitur: sicutlilium quia cum in ecclesia... – Expl.: ...ego flos campi et lilium convalium et reliqua.(110ra) Schlußschrift: Explicit Iacobinus de Voragine compilatus per dominum fratrem Iacobumcui est nomen sortitus a nomine et cetera.

(110rb) In Rot: Omnia membra mea benedicat virgo Maria. Amen. Sub tua proteccione fugiamussancta dei genitrix. Dann in Schwarz: Ave regina. Omnia membra. Puntschuch.(110v) Von einer Hand des 14. Jh.: Frater Iohannes Albs monasterii beate virginis in Zagrabia.Der untere Teil von Bl. 110 fehlt.

(111r–112v) Zwei Blätter aus einem SERMONAR (2. Hälfte 13. Jh.). (Ursprünglich vermutlichVorsatz- oder Spiegelblätter, bei der Restaurierung abgelöst; Bl. 112 gestürzt eingbunden).(111ra) <BERTHOLDUS DE RATISBONA (?):> Sermo de assumptione BMV (Schneyer I 499, Nr. 336).Inc.: Astitit regina a dexteris tuis... (Ps 44,10). Hec est prophetia David de assumpcione et gloriabeate virginis et commendat ipsam ad IIIIor...

Page 96: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 39 (Kos 32)

BREVIARIUM. MISSAE SPECIALES

Perg. 244 Bl. 157×115. Kostanjevica (Landstraß) (?), 1. Hälfte 14. Jh.

Buchblock und Einband restauriert. Reste des alten Einbandleders auf VD und HD auf das neue Leder aufgeklebt.Fünf Doppelbünde.Provenienz: Zisterzienserkloster Kostanjevica (Landstraß).Lit. zur Hs.: Kos 57–58.

(Ir) leer.(Iv) Signatur der NUK und Folienzahl (19. Jh.).

(1r–11v) KALENDAR.(12r) unbeschrieben.

(12va–33va) PSALTERIUM(12va–24vb) Stark gekürzte PS 20–108 (in der Art eines Direktoriums), mit Angabe von Ant.,Vers. und Resp., Abfolge enstprechend dem monastischen Officium für die Matutin.

(24vb–26va) CANTICA und QUICUMQUE. Cant. Isaiae I (Confitebor tibi). (25ra) Cant. Ezechiae(Ego dixi). Cant. Annae (Exultavit cor). Cant. Moysis I (Cantemus domino) (25rb) Cant.Habacuc (Domine audivi). (25va) Cant. Moysis II (Audite caeli). (26rb) Quicumque.(26va–29ra) CANTICA: (26va) Dominicis diebus et Michaelis archangeli. Domine misererenostri... (Is 33, 2–10). Audite qui longe... (Is 33, 13–17). Miserere domine plebi... (Sir 16,14–19) (CAO II, Nr. 26b [Cod. S]). — (26vb) In nativitate domini. Populus qui ambulat... (Is 9,2–7). Letare Ierusalem... (Is 66, 10–16). Urbs fortitudinis... (Is 26, 1–12) (CAO II, Nr. 24b[Cod. S]. — (27va) In die pasche canticum. Quis est iste ... auxiliata est mihi (Is 63, 1–5).Venite et revertamur ... plusquam holocausta (Os 6, 1–6). Exspecta me ... qui exterreat (So 3,8–13). — (28rb) De apostolis et martiribus. Vos sancti domini... (Is 61, 6–9). Fulgebunt iusti...(Sap 3, 7–9). Reddet deus mercedem... (Sap 10, 17–20) (CAO II, Nr. 122b [Cod. S]. — (28va)De confessoribus. Beatus vir qui in sapientia... (Sir 14,22 – 15,6). Benedictus vir qui confidit...(Ier 17, 7–8). Beatus vir qui inventus est... (Sir 31, 8–11) (CAO II, Nr. 125b [Cod. L] und Nr.1254b [Cod. S]). — (28va) De virginibus. Audite me divini fructus... (Sir 39, 17–21). Gaudensgaudebo... (Is 61,10 – 62,3). Non vocaberis ultra derelicta... (Is 62, 4–7) (CAO II, Nr. 126b).

(29ra–33va) HYMNARIUM.(29ra) In nativitate domini. AH 50/8. — In epyphania. AH 50/8; 2/21; 50/10. — (29rb) Inpassione domini. AH 51/75. — (29va) In palmis. AH 51/74. — (29vb) Ympnus pascalis. AH50/12. — In ascensione domini. AH 51/87. — (30ra) In penthecostes. AH 51/92. — (30rb) Desancto Stephano. AH 14a/13. — Iohannis ewangeliste. AH 50/9. — (30vb) Agnetis. AH 50/10.— (31ra) In omnibus festivitatibus s. Marie. AH 51/121. — Agathe virginis et. AH 51/135. —(31rb) In festivitatibus crucis. Ympnum dicamus domino require in passione domini (AH 51/75).— Iohannis Baptiste. AH 2/54 (27/137). — (31vb) Apostolorum Petri et Pauli. AH 50/15. —(32ra) De s. Bernhardo. AH 52/136. — (32rb) Laurentius. AH 50/16. (32va) Michaelis. AH14a/74. — (32va) Omnes sancti. AH 52/79. — Martinus. AH 51/176. — (33ra) Andreas. AH51/139. — (33rb) Apostoli et martires. AH 50/17. — Unus martyr. AH 51/114b. — (33va) Zu

Page 97: Handschriften Slowenien

2

diesem Hymnus der Vermerk Remigii et Petri non dicitur. Chevalier 1128. — Virgines. AH50/21.(33vb) unbeschrieben.

(34ra–43vb) MISSALE SPECIALE.

(34ra–36ra) KANON mit vorangestellter Präfation und Kommuniongebeten.

(36ra–42rb) MISSAE VOTIVAE.(36ra) De sancta trinitate. (36va) De sancto spiritu. (37rb) De sancta cruce. (37vb) De sanctaMaria. (38rb) In purificacione. (39ra) In annunciacione. (39vb) In assumpcione. (40va) Innativitate. (41va) De omnibus sanctis.

(42rb–43vb) GEBETE DER VOTIVMESSEN.(42rb) Pro patre et matre. (42va) Pro anniversariis. Pro presenti defuncto. (42vb) Profamiliaribus et benefactoribus. (43ra) Pro femina. (43rb) Epistelperikope Apc 14,13 undEvangelienperikope Io 11,21–27. (43rb) Pro omnibus fidelibus defunctis.(43vb) unbeschrieben.

(44ra–243vb) BREVIARIUM MONASTICUM DE TEMPORE (Matutin mit 12 Lektionen).

(44ra–149ra) Temporale.Textverlust durch entferntes Blatt (Blattrest erhalten) nach 114. Textabbruch in der 3. Nokturnvon Oct. asc.: ...oportebat Christum pati et resurgere a mortuis die tercia[ (115ra) Text setzt einin der 3. Nokturn von Sabb. ante pent. (?): ]et predicari in nomine eius penitenciam etremissionem peccatorum... (Lc 24, 47) ... Collecta. Concede quesumus omnipotens deus ut quihodierna die unigenitum tuum redemptorem nostrum ad celos ascendisse credimus ipsi quoquemente in celestibus habitemus. Per e.

(149ra–223vb) Sanktorale.Dezember: (149ra) Stephanus m. (151rb) Iohannes ap. (153rb) Innocentes. (155ra) Thomas ep.m. (155rb) Silvester pp.Jänner: (155rb) Paulus eremita. Hilarius et Remigius. Felix pb. Maurus abb. Marcellus m.Antonius cf. Speosippus, Eleosippus et Melosippus m. Prisca v. (155va) Fabianus etSebastianus m. Agnes v. (157rb) Vincentius m. (157vb) Emerentiana v. Praeiectus m. Paulus,Conv. (158rb) Agnes, Oct. (158va) Iulianus ep. Ignatius m.Februar: (158va) Brigida v. Purificatio BMV. (161ra) Privatis diebus (Lesungen aus Ct). (162ra)Agatha v. (163ra) Vedastus et Amandus ep. Sotheris v. Scholastica v. Valentinus m. Eodem dieVitalis, Felicola et Zeno m. Iuliana m. Cathedra Petri.(164ra) Matthias ap.März: (164ra) Albinus cf. Gregorius pp. Benedictus abb. (166va) Annuntiatio BMV.April: (168vb) Ambrosius ep. Tiburtius et Valerianus m. Georgius m. Adalbertus ep. (169ra)Marcus ev. (170rb) Vitalis m.Mai: (170rb) Philippus et Iacobus ap. (172va) Inventio s. crucis. (173vb) Alexander, Eventiuset Theodolus. Iohannes ante portam latinam. (174ra) Petrus ep. Stanislaus m. Gordianus et

Page 98: Handschriften Slowenien

3

Epimachus m. Mamertus ep. Nereus, Achilleus et Pancratius m. Servatius ep. Potentiana v.Desiderius m. Donatianus et Rogatianus m. Urbanus pp. (174rb) Petronella v.Juni: (174rb) Nicomedes m. Marcellinus et Petrus m. Medardus ep. Primus et Felicianus m.Barnabas ap. Basilides, Cyrinus, Nazarius et Celsus m. Vitus m. Cyriacus et Iulitta m. Marcuset Marcellianus. (174va) Gervasius et Protasius m. Albinus m. Iohannes Baptista. (176vb)Iohannes et Paulus m. Leo pp. Ireneus et soc. m. (176ra) Petrus et Paulus ap. (179rb) Paulus,Comm. (181rb) Ipso die Martialis ep. cf.Juli: (181rb) Iohannes Bapt., Oct. (181vb) Processus et Martinianus m. Martinus ep., Transl.Petrus et Paulus, Oct. (183ra) Septem fratres. (183rb) Benedictus abb., Transl. Margareta v.Praxedis v. Maria Magdalena. (185rb) Apollinaris m. (185va) Christina v. Iacobus ap. (186va)Christophorus et Cucufatus m. Nazarius, Celsus et Pantaleon m. Felix ep. Simplicius, Faustinuset Beatrix. Germanus ep.August: (186vb) Eusebius ep. m. Macchabaei fratres. Vincula Petri. (187va) Stephanus pp.Stephanus, Inventio. (188rb) Dominicus cf. Sixtus pp. (188va) Felicissmus et Agapitus m.Donatus ep. m. Cyriacus et soc. m. Romanus m. Laurentius m. (190rb) Tiburtius m. (190va)Ipso die Corona spinea. (194ra) Hippolytus m. Eusebius cf. (194rb) Assumptio BMV. (195vb)Privatis diebus (Lesungen aus Ct). (196rb) Dnca infra oct. Assumptionis. (197ra) Laurentius m.,Oct. Mamertus m. Agapitus m. Magnus m. Bernardus abb. (198vb) Timotheus et Symphorianusm. Assumptio BMV, Oct. (199va) Bartholomaeus ap. (200rb) Genesius m. Rufus m. Augustinusep. Iohannes Bapt., Decollatio. (202rb) Sabina v. Felix et Adauctus m.September: (202rb) Priscus m. Aegidius abb. Marcellus m. Evurtius ep. Nativitas BMV. (204ra)Gorgonius m. Privatis diebus infra octavam nativitatis. (204rb) Dnca infra oct. NativitatisBMV. Protus et Hyacinthus m. Cornelius et Cyprianus m. Exaltatio s. crucis. (205ra) Nicomedesm. Euphemia v. Lucia et Geminianus. (205rb) Lambertus ep. Sequanus abb. Matthaeus ap.(206rb) Mauritius et soc. m. (207va) Andochius et soc. m. Cosmas et Damianus m. Wenceslausdux. Michael archangelus. (210ra) Hieronymus cf.Oktober: (210rb) Remigius ep. Ipso die Germanus et Vedastus. Leodegarus. Franciscus cf.Marcus pp. Apuleius et soc. m. Dionysius m. (211ra) Calixtus pp. Lucas ev. (212ra) Undecimmilia virginum.(212ra–213r) Ursula. REIMOFFIZIUM (AH 5/87 [?]). Invit.: Regem regum dominum veniteadoremus, quia ipse est corona sanctarum virginum, venite. 1. Nokt., 1. Ant.: Nova bellavirginum...(213rb) Crispinus et Crispinianus m. Simon et Iudas ap. (213vb) Quintinus.November: (213rb) Omnes sancti. (216va) Malachias ep. Claudius, Nicostrates. Simplicius.Theodorus. Mennas, Martinus ep. (218vb) Brictius ep. Edmundus ep. Anianus ep. Elisabeth.Columbanus abb. Caecilia v. (219vb) Felicitas v. Clemens ep. (220ra) Chrysogonus v. Catharinav. (220rb) Agricola et Vitalis m. Saturninus m. Andreas ap.Dezember: (223ra) Eligius ep. Chrysanthus, Maurus et Darius (!). Nicolaus ep. Andreas ap.,Oct. Damasus pp. Lucia v. Barbara v. Thomas ap.

(223vb–243vb) Commune sanctorum.(223vb) Apostoli. (226vb) Evangelistae. (228ra) Unus martyr et pontifex. (230rb) Unus martyrnon pontifex. (230va) Plurimi martyres. (234ra) Confessor et pontifex. (238vb) Confessor nonpontifex. (240ra) Abbas. Virgines.(244r) Federprobe (?).(244v) Unbeschrieben, nur Linienschema.

Page 99: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 40 (Kos 46)

THEOLOGISCHE SAMMELHANDSCHRIFT

Perg. 226 Bl. 100×75. Jurklošter (Geirach), erste Hälfte 14. Jh. (Kos: Mitte 13. Jh.; Eisermann: um1340)

Aus drei (?) Teilen zusammengesetzt. Verschiedene Hände.Provenienz Kartause Jurklošter (Geirach) erschlossen auf Grund des Schreibers Syfridus.Lit. zur Hs.: Kos 83–85 (mit früherer Literatur). — M. Kos, Rimana pesem o ustanovitelju Jurkloštra vojvodu LeopolduVI. �asopis za slovenski jezik, književnost in zgodovino 6 (1927) 230–239. — F. K. Lukman, Kartuzijana Sifrida izJurkloštra "Commendacio celle" (Syferidi Cathusiani Gyrensis "Commendacio celle". Bogoslovni Vestnik 9 (1929)97–113. — A. Lhotsky, Quellenkunde zur mittelalterlichen Geschichte Österreichs (Mitteilungen des Instituts fürÖsterreichische Geschichtsforschung, Ergänzungsband 19). Graz–Köln 1963, 231. — W. Wattenbach, F.-J. Schmale,Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. Vom Tode Kaiser Heinrichs V. bis zum Ende des Interregnums. BandI. Darmstadt 1976, 230. — K. Gantar, Der Kartäuser Syferidus Sweuus aus Jurkloster (XIII. Jhdt.): Profanes undReligiöses in seiner Dichtung, in: Kartäuserliturgie und Kartäuserschrifttum. Internationaler Kongreß vom 2. bis 5.September 1987. Bd. 4 (Analecta Cartusiana 116,4). Salzburg 1989, 35–75. — F. Eisermann, “Stimulus amoris”.Inhalt, lateinische Überlieferung, deutsche Übersetzung, Rezeption (Münchener Texte und Untersuchungen zurdeutschen Literatur des Mittelalters 118). Tübingen 2001, 113 (zur Hs., Sigle Lj1), 212, 223, 237, 270, 272, 275.

I (1–40)

(1r–2v) Mit Ausnahme der Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf 1r und 2r leer.

(3ra–12vb) <PS. BERNARDUS CLARAVALLENSIS:> Formula honestae vitae (Anfangübereinstimmend mit PL 184, 1167C. BGOC 7518).Tit.: Incipit formula honeste vite beati Bernhardi abbatis.Inc.: Petis a me frater karissime quod numquam et nusquam a suo provisore audivi aliquempetivisse. Verumtamen quia id tua petit devocio (?) tibi iuste et racionabiliter petenti aliquid inChristi nomine negare non valeo... – Expl.: ...stude omnia opera tua coram deo facere et ad deumreferre. Explicit formula honeste vite.

(13ra–37r) Tit.: Incipit liber noviciorum eiusdem beati Bernhardi.Inc.: Primo considerare debes semper quare veneris et propter quid veneris. Propterea enim venistinisi solummodo propter deum ut ipse fieret merces laboris tui... – Expl.: ...pecuniam oditopaupertatem sanctam ama. In omnibus fuge mulieres. Compaciens est afflictis. Castus sis inomnibus. Amen. Explicit liber noviciorum.

(37v–38r) Tit.: Studeat quilibet novicius omnia ista infra scripta amare.Inc.: Studeat novicius cordis habere puritatem carnis mundiciam silencium vel verbum discretumoculos stabiles non sublimes... – Expl.: ...et in eo quod facit numquam impediat boni operis dietam.

(38r–39v) Tit.: Exhortacio ad religiosos.Inc.: Religiosus quisque debet officiosum se exhibere in activa vita laborare neminem curiosescrutari errori facile veniam dare neminem extollere neque deicere... – Expl.: ...corpus non coleresed pocius affligere sociis congruere negocia fugere ulcionibus non acquiescere.

(39v–40v) Tit.: Exhortacio de vero penitente.

Page 100: Handschriften Slowenien

2

Inc.: Verus penitens debet vana fugere mores distortos mutare ad bonum fervere cor sibimetsubicere persecuciones pacienter ferre contempnere se contempni feda propter deum non horrere...– Expl. mut.: ...annos in amaritudine anime recogitare sine querela inter fratres commorari[(41rv) Nur Schriftspiegelrahmung.

II (41–158)

(42ra) Inc mut.: ]foris et c. De domo peregrinacionis ecclesie dicitur Mt. Vo: Ecce ego vobiscumsum usque ad consummacionem seculi. Si quis vobis dixerit ecce hic est Christtus aut illic nolitecredere. Rogemus ergo dominum etc.

(42ra–104va) STIMULUS AMORIS (Ed. der Fassung "Currite gentes" bei J. Klapper, SchriftenJohanns von Neumarkt. 3. Teil. Stachel der Liebe; Übersetzung des Liber qui dicitur Stimulusamoris [Vom Mittelalter zur Reformation. Forschungen zur Geschichte der deutschen Bildung 6,3].Berlin 1939, 4–58, 137–147, 161–189, 201–209, 249–268. Distelbrink 194–197, Nr. 217–219; dervorliegende Text vom Text Klappers bisweilen abweichend, von Eisermann 113 der Redaktion St.a.maior Ia zugrechnet). Tit.: Incipt liber de stimulo amoris in duclcissimum et piissimum Iesumsalvatorem nostrum et habet tres partes. In prima agitur de gloriosa passione in secunda de hiisque ad contemplacionem disponunt in tercia de contemplacionis quiete etc.Inc. (42rb): Currite gentes undique et miramini ergo vos caritatem dei erga ipsum cecitatem etmaliciam vestram. Si enim filius dei voluit inseparabiliter coniungi nature humane quanto libenciusanima nostra deberet ei inseparabiliter copulari... – Expl.: ...et quantacumque affliccione penarumaffligaris in hoc mundo non adhuc sufficit sed in inifinitum misericors est deus. Qui est benedictuset laudabilis et gloriosus in secula seculorum. Amen. Explicit tractatus de stimulo amoris.

(104va–115rb) <PETRUS DAMIANUS:> Liber dominus vobiscum, cap. XIX (PL 145, 246–251).Tit.: Incipit (durchgestrichen sermo, mit schwarzer Tinte verbessert zu:) libellus de commendacionevite solitarie qui a quibusdam dicitur beati Gregorii esse a quibusdam Petri Damiani.Inc.: Sed inter hec libet de singularis vite meritis pauca perstringere et quid de tante virtutisculmine senciam laudando pocius quam disputando breviter intimare. Solitaria sane vita celestisdoctrine scola est... – Expl.: ...de habitaculo carnis egressus ad habitacionem perveniet domus nonmanu facte sed eterne in celis. Amen.

(115v–135v) Tit.: Commendacio celle qualiscumque absque calummpnia tocius presumpcionis adinformacionem noviciorum solummodo sive fratrum incipiencium (ed. Lukman, a. O. 101–113;Gantar, a. O. 43–59).Inc. (116r): Laus celle dictus extat novus iste libellus Gyrio nutrit eum Swevum Sclavonica tellushunc qui dictavit in scriptis hic et aravit quis regis has cellas veteranas sive novellas... – Expl.:...tecum consociis deus ad celi levet ethra.

(135v–136v) Tit.: Versus exhortacionis ad Petrum novicium (ed. Gantar, a. O. 60).Inc.: Suscipe versiculos a me Petre metrificatos Non ut ridiculos sed eos habeas quasi gratos... –Epxpl.: ...Ipse dignetur qui solus cuncta tuetur Celica dona dare nec non ad se revocare. Amen.

(136v–138r) Tit.: Hoc dictamen exhortatorium editum est olim propter quosdam Victorienses inSeycz novicios et exhortantur ceteri novicii ad perseveranciam nostri ordinis.

Page 101: Handschriften Slowenien

3

Inc.: Plures sunt novicii domum hanc ingressi Fedus sed consorcii minime professi pelagus adseculi denuo regressi... – Expl.: ...vestre caudam hostie sicque immolatis.

(138r–139v) Tit.: Versiculi de commendacione celle editi a quodam novicio in Seycz (ed. Lukman,a. O. 113; Gantar, a. O. 74–75).Inc.: Spes venie cella domus es michi facta novella que nitet ut stella doceat me virgo puella... –Expl.: ...et tribuas mihi poscere premia vite postea tu cella mihi fias cellica sella. Amen.

(139v–140v) Tit.: Ecce totidem versiculi cuiusdam cellicole in Girio dubitantis an supra dictummetrum prefatus novicius ediderit (ed. Gantar, a. O. 61).Inc.: Saxo mihi mihi reversus ostendit bis duodenos in Seycz dictatos mira dulcedine plenos... –Expl.: ...floridus et validus sit grex fratrum seniorum et conventiculum non decrescat iuniorum.

(140v–142r) Tit.: Quidam monachus qui dulcedinem fratrum celle gustaverat et virtutum eiusefficaciam senserat experimento sensibili certificatus satis iocunde et vere vite solitarie laudes etcelle prerogativas metrice descripsit sic.Inc.: Hoc sonat inclusa Carthusia que caro tusa Nos includamus ergo carnemque teramus... –Expl.: ...hoc pater hoc flamen hoc filius annuat. Amen.

(142v–145v) Tit.: Item alii versus de commendacione ordinis Carthusiensis et celle.Inc.: Cur ad Carthusiam venisti mente revolve Carnis desidiam de carnis mole resolve... – Expl.:...cellam securus habitem sub ea moriturus. Hoc mihi det munus qui regnat trinus et unus. Amen.

(145v–146r) Tit.: Versus de origine ordinis Carthusiensis.Inc.: Anno milleno quarto quoquo si bene penses ac octogeno sunt orti Carthusienses. Hiis ortumtribuit excellens Bruno magister... – Expl.: ...et tumulatus ibi cum summa pace quievit.

(146r–149r) Tit.: Nota miraculum de principio ordinis Carthusie (carthe).Inc.: Fuit quidam magnus clericus regens actu Parisius in theologia magni nominis atque fame nonmediocris... – Expl.: ...ibi igitur ipso sancto viro iuvante ceperunt edificare primam domum ordinisCarthusiensis que domus Carthusia nuncupatur.

(149v–158r) GESTA SIVE RELIGIOSA PRECONIA INCLITI DUCIS LEUPOLDI. Tit.: Ecce quedam pauculagesta sive religiosa preconia incliti ducis Leupoldi nostri fundatoris a quodam Swevo cellicolarichmice sine presumpcionis calumpnia dictitata (ed. Kos 1927, 236–241; Gantar, a. O. 62–70).Inc.: Laudes aliquantulas cellam commendando Fratres et novicios partim informando... – Expl.:...huius defende celi quoque dona repende. Lector dicat Amen scribenti dando iuvamen.

III (159–226)

(159r–207v) Tit.: Tractatus de confessione. <PAULUS DE HUNGARO:> Summa de paenitentia(Kaeppeli 3184).Inc.: Quoniam circa confessiones pericula sunt animarum et difficultates quandoque emergunt ideoad honorem dei sanctique Nicolai ac fratrum utilitatem deo et confitencium salutem tractatumbrevem de confessione compilavi... (sic!). Im Anschluß an den kurzen Prolog ein Verzeichnis der25 Kapitel (160r) Tit. des cap. 1.: Quo tempore inceperit confessio. cap. 1. Inc.: Videamus quotempore inceperit confessio. Et de hoc quinque sunt opiniones. Quidam enim dicunt quod in exordio

Page 102: Handschriften Slowenien

4

humani generis post peccatum primi hominis... – Expl.: ...quia multi philosophi voluerunt abstineresed non propter deum. Explicit tractatus bonus de confessione.

(207v–220v) Tit.: Incipit tractatus de penitencia. Von anderer Hand: Alius de confessione.<HENRICUS DE FRIMARIA:> Commonitorium directivum simplicium volentium pure et integraliterconfiteri (Zumkeller 295).Inc.: Cupiens generaliter a puericia confiteri diligenter recogitet omnes annos suos dies temporaet momentain amaritudine anime sue... – Expl.: ...cum proposito se ab illis in futurum abstinendi.

(220v–222v) Tit.: Nota versus de hiis peccatis predictis.(220v–221r) Versus de quinque sensibus. Visus auditus gustus tactus oderatus sensibus hiisquinque peccata confitearis; vgl. Walther, Init. 20651.(221r) De decem preceptis versus. Primum crede deum nec vana iura per ipsum sabbata sanctificeshabeas in honore parentes non sis occisor fur mechus testis iniquus nullius nuptam nec res cupiasalienas.(221r) De VIItem viciis capitalius. Ut tibi sit vita semper saligia vita; vgl. Walther, Init. 19899.(221r) De septem sacramentis. Ordo coniugium fons confirmacio panis unccio postrema confessiosunt sacra septem; vgl. Walther, Init. 13452.(221r) De sex operibus misericordie. Vestio poto cibo visito simul hospito ....; vgl. Walther, Init.20271.(221r) Opera misericordie spiritualis. Consule castiga solare remitte fer (über der Zeile: id estsustin... [?]) ora; vgl. Walther, Init. 3227.(221rv) Articuli ad papam (!) remittentes. Pontificem queras is qui succenderit ignem sacrileguspatrum percussor vel sodomita Qui facit incestum deflorans aut homicida et voti fractor periurussortilegusque; vgl. Walther, Init. 14244.(221v) Absolvitur ab infra scriptis quilibet per papam. Per papam clerum feriens falsarius urenssolvitur et quisquis audet celebrare ligatus ecclesie fractor et qui communicat illi Symon si fuerisnec fallit regula talis; vgl. Walther, Init. 13956.(221v) Talis debet esse confessio. Pura frequens humilis simplex discreta fidelis integra devotalacrimabilis accelerata Obediens nuda secreta libens verecunda Accusans fortis et sit confessiovera. Ut bona probatur confessio sic referatur: Si tibi nolenti contingit et inde dolenti Non estpeccatum nec contrahis inde reatum.(221v–222r) Sic debet quis confiteri. Cur quid ubi quare quantum quis quomodo quando cumquibus et quociens mera (?) delectacio sexus quiliet observans anime medicamina sumens veldando. Quantum qualis scelus etas sciencia sexus condicio tempusque locum modumque notabis.(222r) Quatuor peccata clamancia ad dominum. Occisor sodoma vidue merces famulorum addominum clamant et voces audit eorum; vgl. Walther, Init. 13111.(222r) Novem peccata aliena. Participans mutans non obstans non manifestans consilians mandansnec non adulans et emensque novem peccata sunt et qui colligit ista.(222r) Subvenciones (?) infra scripte absolvunt animas. Missa preces dona ieiunia quatuor istaabsolvunt quas purgans detinet (?) ignis; vgl. Walther, Init. 11107. (222v) Ohne Tit. Tempore fine loco persona ... caveto.(222v) De lusoribus taxillorum (!). Mencior irascor blasphemo scandala presto Feneror et falloperiuro et tempora perdo. Sunt comites ludi mendacia iurgia nudi parva fides furta macies sabbatacurta.

(222v–223r) DE SPECIEBUS LUXURIAE. Rand von 223r beschnitten, leichter Textverlust.

Page 103: Handschriften Slowenien

5

Inc.: [C]ontra naturam peccatum est voluntaria seminis proieccio extra vas muliebre seminideputatum. Hoc fit cum vir coit cum viro... – Expl.: ...quia non solum est turpe loqui de ista materiased eciam cogitare.

(226v) ������ ����� 1517 in festo Hugonis.(224r–226v) Mit Ausnahme von Federproben auf 224v und 225r und des Stempels der K. K.Lycealbibliothek zu Laibach leer.

Page 104: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 41 (Kos 36)

GUILELMUS DE S. THEODORICO. PS. AMBROSIUS. ASCETICA

Perg. 179 Bl. 123×88. Bistra (Freudental) (?), Mitte 14. Jh.

Zur Lokalisierung der Handschrift vgl. das Fleuronnée der Freudentaler Handschrift Ljubljana, NUK, Cod. 2 (dat. 1347)(Hinweis Prof. Nataša Golob, Ljubljana).Provenienz: Kartause Bistra (Freudental).Lit. zur Hs.: Kos 69–70. — V. Honemann, Die "Epistola ad fratres de Monte Dei" des Wilhelm von Saint-Thierry.Lateinische Überlieferung und mittelalterliche Übersetzungen (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschenLiteratur des Mittelalters 61). Zürich–München 1978, 35 (Nr. 66), 166, 168, 172, 173, 205, 211.

(1r) Federproben.(1v–3v) leer.(4r) Stempel der K K LYCEALBILIOTHEK ZU LAIBACH. (4v) Exlibris der Kartause Bistra/Freudental: CARTVSIAE VALLIS IOCOSAE FREIDN.

(5r–128r) <GUILELMUS DE S. THEODERICO:> Epistola ad fratres de Monte Dei (PL 184, 307–354;ed. J.-M. Déchanet, Guillaume de Saint-Thierry. Lettre aux Frères de Mont-Dieu. [Lettre d'or][Sources chrétiennes 223 = Series des textes monastiques d'occident 45]. Paris 1975, 130–134,144–384; Honemann, a.O., 288–413 [ohne Abdruck des Widmungsbriefes]. BGOC 7499).(5r–7r) Prologus (?) in epistolas ad fratres de Monte Dei. Incipit prologus beati Bernhardi abbatisin libro de vita solitaria.Inc.: Dominis et fratribus H. priori et He W sabbatum delicatum. Pene inpudenter et plusquamdecebat... – Expl. mit Ende von cap. 6: ...donec ipso lucis amore assuescant.(7r–128r) Incipit liber de vita solitaria ad fratres de Monte Dei. Inc.: Fratribus de Monte Deiorientale lumen et antiquum illum in religione Egypti fervorem. Tenebris occiduis et gallicanisfrigoribus inferentibus... – Expl.: ...in fronte celle semper habeat: Secretum meum michi secretummeum michi. Amen. Expliciunt epistole beati Berenhardi ad fratres de Monte Dei sive liber de vitasolitaria.

(128r–131r) <PS. AMBROSIUS:> EPISTOLA IV (PL 17, 749–752. CPPM II 286)Tit.: Epistola beati Ambrosii archiepyscopi de moribus et honesta vita.Inc.: O dilecte fili dilige lacrimas noli differre eas tantum pronitus esto ad lamenta quantum fuistipromptus et pronus ad culpam... – Expl.: ...neque legendo despicis vivendo contempnas. Explicit.Deo gracias.

(131v–151v) Tit.: Hic agitur de septem beatis desertis multiformi speciositate et preciositaterefertis, per quorum pascua beata beati pauperes incedunt et accedunt et ascendunt ad summumsummeque beatum desertum, quod est regnum celorum.Inc. (auf 132r): Quoniam in spiritu humilitatis et in animo contrito vitam heremiticam proposuimuset dicimur ducere de deserto in desertum tamquam grex tonsarum... – Expl.: ...deleretamarrissimam amaritudinem Iesus Christus qui venturus est iudicare vivos et mortuos et seculumper ignem. Expliciunt VIIem deserta pulchra.

(151v–179r) Tit.: De Sampsone et de semptem crinibus, de Dalida et gremio eius, de rasore dolosoradente cum dolo crines singulos singulis novaculis, de fabro et ferro et de singulis singulorum (!)

Page 105: Handschriften Slowenien

2

novacularum (korrigiert aus novaculorum) operariis, de cote triplici et de corrigia adexacerbandum novacularum acumina de mola et columpna, de septem columpnellis et cetera.(152r) Inc.: Occasum ignominosum Sampsonis nominatissimi viri legentes et lugentes ceteridegentes viri viribus suis minimis minime confidant, dum valeant lapsum iri recogitantesfortissimum hominem ab hoste, qui nunquam voverat pugnatum, expugnatum iri, quis non doleatpre timore tepens et stupens... – Expl.: ...voluntatem propriam ita relinquere propter illum utpervenire denique valeamus ad illum et regnare cum illo et in illo et per illum qui vivit et regnat peromnia secula seculorum. Amen. Expliciunt VII deserta et tractatus de crinibus Sampsonis.(179v) Unbeschrieben, nur Stempel der k.k. Lycealbibiothek Laibach.

Page 106: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 46 (Kos 38)

PS. EUSEBIUS GALLICANUS. PS. BERNARDUS CLARAVALLENSIS. VOKABULARE.VARIA

Perg. und Pap. I, 203 Bl. 150×110. Slowenien, Ende 14. Jh. und 1. Hälfte 15. Jh.

Teile: Teil I (Pap. 151 Jh.): 1I + 2.VIII32 + (VII�1)45. Einzelbl. 33 aus Perg., die inneren und äußeren Doppelblätterder beiden Octonionen aus Perg. — Teil II (15. Jh.): VIII61. Inneres und äußeres Doppelblatt aus Pergament. —Teil III (Perg., Ende 14. Jh.): 3.IV85 + (IV�2)91. — Teil IV (Perg., 15. Jh.): V101. — Teil V (Perg. u. Pap. 15. Jh.):(VI�1)112 + 2.V132 + (VII�1)145 + (V�1)154. Einzelbl.: 109, 133, 150. Bl. 102–122, 123, 127, 128, 132, 133, 139,140 und 146–154 Perg. — Teil VI (Perg. 15. Jh.): 5.IV194. Foliierung 1–40. — Teil VII (Perg., Ende 14. Jh.): IV202.Einzelblätter 195 u. 202. — Lagenzählung in Teil III 2 (77v)–4 (91v); in Teil V: d (132v) u. c (145v). — 62r–91rund 195r–200v zweispaltig, 191v–194v dreispaltig beschriftet.Provenienz: Bistra.Lit. zur Hs.: Kos 71–73.

(VD- und HD-Spiegel) Fragmente des 9. Jh. (?). MARTYROLOGIUM.

(Ir) Auf anderes Papierbl. aufgeklebtes Papierbl., 15. Jh.Schlußschrift: Expliciunt rubrice usus feudorum. Daran anschließend Tit.: Incipiunt rubricecodicis domini Iustiniani. Incipit liber 1us De summa trinitate et fide katholica...(Iv) Von einer Hand des 19. Jh. Signatur und Folienzahl.

(1r–38r) <PS. EUSEBIUS GALLICANUS:> Homiliae 36–45 ("Homiliae ad monachos" 1–10) (CC101A, 419–542. CPL 966).(1r–4v) Hom. 36. — (4v–6r) Tit.: Ammoniciones Cesarii episcopi Arelatensis. Omelia prima deextrema die hominis et de extremo iudicio et penis inferni et quomodo homo se disponat ad taliaevadendum. Hom. 37. — (6r–12v) Tit.: Omelia secunda de bonis occupacionibus et violenciaet abstinencia. Hom. 38. — (13r–16v) Hom. 39. — (16v–22r) Hom. 40. — (22v–24r) Hom 41.— (24r–26r) Hom. 42. — (26r–32v) Hom. 43. — (32v–35r) Hom. 44. — (35r–38r) Hom. 45.(38v–45v) Unbeschrieben, nur Linienschema.

(46r–53r) SERMO (?). Inc.: Tu enim cepisti loqui et non ego (Iob 34,33). Propterea verbamea (?) auribus percipe. Simplici corde modo sermones mei et puram loquantur labia measentenciam (Iob 33,3). Non magisloquorum vaniloquorumque campum ingradiar erraverunt utceti (!) stulti facti sunt a sciencia... – Expl.: ...semperque proficiens et melior semper fias utaptus effici valeas regno dei. Ad quod perducamur ab ipso qui dedit gratuite illud nobis. Amen.

(53r–55r) <PS. BERNARDUS CLARAVALLENSIS:> De communibus exercitiis spiritualibus(Parallelüberlieferung z.B.: Basel, UB, Cod. A. V. 14, 129v ss.; Trier, Stadtbibliothek, Cod.146, 97r ss.).Tit.: Incipit tractatus Bernhardi abbatis de communibus exerciis spiritualibus. Inc.: Adevitandum apostatice prevaricacionis obprobrium et perfecte sanitatis graciam obtinendam...– Expl.: ...qualitate picture consideratur domus et familie in ea morantis. aliquando superbiapingit sibi prelaturas.

Page 107: Handschriften Slowenien

2

(55r–56v) SERMO (von anderer Hand). Inc.: Si ignoras te o pulchra... (Ct 1,7). In verbispropositis breviter transcurrendis tria notare possumus, primo pulchritudinem 2o dilectum... –Expl.: ...conferat nobis Iesus Christus qui cum patre et spiritu sancto et matre eternaliter vivitet regnat in secula seculorum. Amen.

(57r) PROTHEMA (?): Inc.: Si ignoras te o pulchra... (Ct 1,7). Reverendi patres huius ac tantevirginis celsitudinem necnon mire sanctitatis ad laudem sancte doctrine tractare... – Expl.:...graciam impetrandam ab ea singuli devote d. Ave Maria. — Unterhalb davon ein nicht klarzuordenbarer Text, Ergänzung zum Sermo (?). Inc.: Memorie (!) doctrinam cuiusdam dicentisquod scrutator est... Item sequitur quod dormiens non ... peccato scilicet ignorancia (?).

(57v–60r) LITTERAE. Inc.: Graciam domini nostri Iesu Christi in salutem (?). Mater et sorordilecte, mihi vobis non est scribere nunc pecuniarum tantum vel tantam in subsidium dirigite...– Expl.: ...orate deum pro me sicut ego semper pro vobis. Datum anno 23o die etc. — Es folgenErgänzungen.

(60v) LITTERAE. Inc.: Graciam domini nostri Iesu Christi in salutem. Mater et sorordilectissime. Mihi vobis non est scribere pecuniarum tantum vel tantam summam in subsidiumdirigite... – Expl.: ...tamen sedula (?) vestra meditacio in hiis frequentat (?).

(61v–61r; Blatt verkehrt eingebunden) Tit.: De verbosa ligwa. Inc.: Dicit Augustinus: O ligwatu periculum immittis cum luctum producis discordiam sepe spargis... – Expl.: ...dicendo cumsponso: Inveni quem diligit anima mea etc.

(62ra–91rb) Zusammenstellung von BIBELZITATEN zu Tugenden und Lastern(Parallelüberlieferung: Praha, Narodní Knihovna, Cod. XI.C.7 [Truhlá� Nr. 2031], 195r–232v).(62ra) Lib. I. De vitando pravo consilio. Gen. 3. Nequaquam moriemini sed eritis sicut diiscientes... (67va) De vita contemplativa liber 2. 31 Iob in fine: Quis mihi det... (73vb) Desuperbia liber tercius. De invisibilibus nostris quorum utilior est noticia. Primo de moribus etpost de superbia que caput est 7 viciorum. 10 Ecclesiastici ante medium. Inicium superbie...(82vb) De custodia lingue liber IIIIus. 1 Ps. Et folium eius non defluet... (86rb) De tribulacionesanctorum liber quintus. 3 Ps. Domine quid multiplicasti... – Expl.: ...7 Mich. ante medium: Neleteris inimica.(91v) Unbeschrieben, nur Linienschema.

(92r) Federproben, darunter Vers: Unum crede deum nec vane iures per ipsum (vgl. z. B.Klosterneuburg, Cod. 57, IIrb. — Walther, Init. 19669).

(92va) Tit.: Nomina quedam herbarum (lateinisch-deutsch). Inc.: Piretrum perthram... – Expl.:...centeramia vel ytalica chatzentzagel.(92vb) Unbeschrieben.

(93rab) Tit.: Vocabula infirmitatum. Inc.: Ycteris, is vel idis dicitur morbus quidam felleicorloris... – Expl.: ...dissintheria dissolucio vitalium. — Auf dem oberen Freirand von 93r vonanderer Hand der Vermerk: Ysidorus eciam tractat de talibus infirmitatibus in libro 4to

ethimologiarum capitulo VII.(93rb) Federproben des 16. oder 17. Jh.

Page 108: Handschriften Slowenien

3

(93va–101rb) LATEINISCHES VOKABULAR (Auszug aus LUCIANUS [?]). Inc.: Ab accidentibus estuna dictio indeclinabilis et dicebatur qui scribebat accidencia... – Expl.: ...zona pellicea id estpellibus facta. Ita accipitur IIIIo R. Io. – Explicit übereinstimmend mit Praha, Narodní Knihovna, Cod. X.F.24 (Truhlá� Nr. 1950), 1r–65r.(101v) Unbeschrieben.

(102rab) LATEINISCHES VOKABULAR, nicht alphabetisch geordnet. Inc.: Virtutifico cas id estvirtuosum facio... – Expl.: ...interpola le vestis quedam antiqua que ad novam speciemreducitur.(102v) Unbeschrieben.

(103r–122v) LATEINISCHES METRISCHES VOKABULAR für A–Z. — Vgl. dasselbe Incipit in Graz,UB, Ms. 1588, 130rInc.: Abdicat expellit removet refutat et abdit... – Expl.: ...de muliere notat habitam quoquesuspicionem.

(123r–138r) LATEINISCHES METRISCHES VOKABULAR für A–V. Inc.: Abra sit ancilla si liberatraditur illa... – Expl.: ...vado viam vado quadrupedem vado vadium do.(138v–145v) Unbeschrieben.

(146r–153v) LATEINISCHES METRISCHES VOKABULAR für A, P, C, D, L, M, E, S, Q (einzelneBuchstaben teilweise in andere inseriert). Inc.: Abdicat expellit removet refutat et abdit... –Expl.: ...mirans quanta datur hec quam signare probatur.(154r) Unbeschrieben.

(154v) SPRICHWÖRTER UND FEDERPROBEN.Oportet sepe reminisci quod mundus cogit oblivisci. — Apoca solventi datur anta recipienti. —Unum crede deum nec vane iures per ipsum. Sabbata sanctifices habeas (!). — Omnis homomendax (Ps 115,11). — Tu semper vincis cum semper parcere possis. — Parcere subiectisnobilis scit ira leonis (Walther, Prov. 20672). — Hec ubi signabis quod declines variabis. —Unius enim exemplo plures corriguntur.

(155r–190r) Tit.: Nota tractatus de accentibus. 189r–190r notiert.Inc.: Quid sit accentus. Accentus est certa lex vel regula ad elevandum et deprimendumsillabam uniuscuiusque particule oracionis... – Expl.: ...prevaricata es in me consolatus es inme.

(190r–191rc) Tit.: De orthographia. Inc.: Abundare abominari abruptus... – Expl.: ...christianuszinziber.

(191va–194vc) Tit.: De prosodia. Inc.: Abherithopêt amathîte regione... – Expl.: ...zosimuszôdicus zodoâra etc.

(195ra–197rb) Tit.: Tractatus de antichristo. Inc.: Antichristus in omnibus Christo contrarius expopulo Iudeorum nascetur de tribu Dan propheta testante... – Expl.: ...quia hoc seculum perfilium iudicabit.

Page 109: Handschriften Slowenien

4

(197va–199ra) Tit.: Sermo de corpore Christi. Inc.: Accepit Iesus panem et gracias agens fregitet dixit: Accipite et manducate hoc est corpus meum (I Cor 11,23–24). Verbum propositumlegitur in epistola Pauli ad Corinthios et per totum ad officium hodiernum. In quo quidem verbosacrosanctum misterium illud commemorat apostolus... – Expl.: ...et nos ipsi in copore et animabeatificemur. Hoc ipse nobis prestare dignetur qui vivit et regnat. Amen.

(199rab) Tit.: De nativitate beate Marie. Inc.: Aufer rubiginem de argento... (Prv 25,4). Vaspurissimum fuit beata virgo Maria que rubigine orginalis peccati ablata per sanctificacionemin utero sancta et purissima hodie egressa est de utero... – Expl.: ...pulchra ut luna perconversacionem in mundo electa ut sol per glorificacionem in celo.

(199rb–vb) SERMO DE BMV. Inc.: Thronus eius sicut sol in conspectu meo (Ps 88,38). BeataMaria dicitur mistice thronus eburneus propter integritatem incorrupcionis... – Expl.: ...multoclarius sole credendum est. Ad quam nos perducat Iesus filius dei. Amen.

(200ra–va) Tit.: In resurreccione domini sermo primus. Inc.: Resurrexi et adhuc tecum sum (Ps138,18). Verbum propositum scriptum est in psalmo et dictum est in persona salvatorisecclesiam quasi si orbatam et super sua passione contristatam consolantis... – Expl.: ...eccevicit leo de tribu Iuda. Secundo dico quod dominus hodie surrexit[ (Textabbruch).(200vb–201v) unbeschrieben.

(202r) Federproben, darunter Fragmina verborum Titinillus colligit horum (Walther, Prov.9908).

(202v) Getilgter Besitzvermerk, erkennbar: ...professus domus sancti... — Magnus dominus etlaudabilis nimis. Alleluia.

(203rv) Papierfragmente, zu Ir gehörig.

Page 110: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 49 (Kos 50)

NARCISSUS DE BERCHING

Pap. I, 254, I* Bl. 295×220. Süddeutschland, Mitte 15. Jh.

Lagen: 1I + 20.VI240 + VII254 + 1I*. Nach Bl. I und 254 jeweils eine (?) Papierlage fehlend. Lagenzählung 2 (13r)–5(49r) und 4 (48v)–21us (254v). — Schriftraum 215/220×155/160, 2 Spalten zu 43/54 Zeilen. Bastarda von einerHand. — Rote Auszeichnungsstriche und Paragraphenzeichen. 3- bis 9zeilige rote Lombarden. 7zeilige Lombardenmit einfachem tintenfarbigen Fleuronnée auf 1ra und 45rb; auf 1ra im Binnengrund des Buchstaben Madonna imStrahlenkranz. — Heller, schmuckloser spätmittelalterlicher Ledereinband über Holz. Je 5 Messingbuckel auf denDeckeln sowie 2 Schließen erhalten. Spiegel des VD und HD nicht überklebt.Provenienz: Auf dem oberen Rand von 1r Monogramm eines Besitzers (?) B S V (Reihenfolge der Buchstabenunsicher). — (254rb) Ex Bibliotheca Ioannis Baptistae a Seëpach. — Bibliothek der Bischöfe von Ljubljana inGornjigrad/Oberburg. — Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf 1r und 254v.Lit. zur Hs.: Kos 89–90.

(VD-Spiegel) Mit Tinte auf das Holz geschrieben 2743 und 49 (Signatur) Fol. 254.

(Irv) Auf Buchblockformat beschnittenes Pergamentblatt. 2. Hälfte 12. Jh. ZweispaltigesBREVIERFRAGMENT.

(1ra–254rb) <NARCISSUS DE BERCHING:> Commentarius in tertium librum Sententiarum PetriLombardi (RS 544).Tit. auf 1r: Tercius liber Sentenciarum Petri Lombardi.

(I*rv) Beschnittene PAPSTURKUNDE. (I*r) Name des Papstes beschnitten; gerichtet an episcopoEistetensi eiusque in spiritualibus vicario ac venerabilibus et circumspectis vice prepositoEistetensi et decano sancti Mauricii Augustinensis dyocesis... (I*v) Unbeschrieben.

Page 111: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 50 (Kos 39)

NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. PAULUS DE BURGOS

Pap. 408 Bl. 290×215. Österreich oder Slowenien, Mitte bis 3. Viertel 15. Jh.

Brettlinierung bis Bl. 336, danach keine Linierung. Handwechsel ab 324r. — Lombarden. Fleuronnéeinitialen. (1ra)8zeilige Deckfarbeninitiale mit harfendem David. — Einband restauriert. Reste des alten Einbandleders auf dasneue Leder aufgeklebt. Blindlinierung: Mittelfeld durch Raute und Diagonalen unterteilt. Alte Messingbeschlägeauf dem neuen Einband appliziert: je 5 Buckelbeschläge, je 3 Nägel zur Befestigung der Schließriemen auf demHD, 2 Messingplättchen zum Einhaken der Schließen auf dem VD, oberer Schließhaken (unterer Schließhaken istneu). Schnitt geometrisierend rot und ocker verziert. Auf dem VD Titelschild der 2. Hälfte des 15. Jh.: Postillamagistri Nicolai Dinckelpuhel super quinquagenam Iam f. 6.Provenienz: Besitzvermerk der 2. Hälfte des 15. Jh. der Kartause Bistra (Freudental) auf 4r: Iste liber est domusbeate Marie in Frewdnicz ordinis Carthusiensis (vgl. auch die Signatur auf dem Titelschild) — Auf 1r Exlibris derKartause Bistra und Stempel der k.k. Lycealbibliothek Laibach (Ljubljana).Lit. zur Hs.: Kos 73–74. — RB 5706. — Madre 49–51.

(1ra–307ra) NICOLAUS DE DINKELSBÜHL: Postilla super primam quinquagenam psalmorum (RB5706; Madre 49–51).(1r) Tit.: Incipit postilla M. Ni. Dinkel. super primam quinquagenam psalterii.(1ra) Prolog. (1vb) Text. (3ra) Ps 1.

(307rb) Nachgetragener Tit.: Secuntur addiciones ad postillam magistri N. de Lyra superpsalterium edite a reverendo patre domino Paulo de Sancta Maria magistro in theologiaepiscopo Burgensi.

(307va–408vb) PAULUS DE BURGOS: Additiones ad postillam Nicolai de Lyra super psalmos(RB 6329).Inc.: In prologo ubi dicitur in postilla: Tamen apud latinos inter libros propheticos reputaturetc. Oppositum videtur sencire beatus Ieronimus in prologo galeato tripharie distinguenssacram scripturam ait... – Expl.: ...gaudium et exultacio reperietur in ea graciarum accio et voxlaudis. Ad quod perducat nos dei filius eternaliter benedictus. Amen.(407vb) Nachgetragene Schlußschrift: Expliciunt addiciones magistri Pauli ad exposicionemmagistri Ni. de Lyra super psalterio. Dann von der Hand des Rubrikators: Explicit hoc totum.Deo gracias.

Page 112: Handschriften Slowenien

1

Ms 51 (Kos 51)

BOETHIUS. PS. BOETHIUS. COMMENTARII ANONYMI

Pap. 229 Bl. 293×223. Süddeutschland, 2. Hälfte 15. Jh.

Lagen: 1 + 19.VI . Bl. 1 aus Pergament. Lagenzählung zu Beginn der Lagen in der linken unteren Blattecke 21 229 us

(14r)–19 (?) (229r). — Schriftraum 230×140/145, 23 Langzeilen; im Kommentarteil 225/235×145/150, 48/56us

Langezeilen. Bastarda (teilweise Vorfraktur-Formen) von einer Hand; kommentierte Lemmata im Boethius-

Kommentar in Textualis formata. Mehrfarbige Zierschrift in der Art romanischer Initialmajuskeln. — Rote

Unterstreichungen und Auszeichnungsstriche. Rote 2-, im Kommentar 4zeilige Lombarden. Gerahmte 3- bis 4-, im

Kommentar 6- bis 8zeilige Deckfarbeninitialen mit kleineren Rankenausläufern. — Ledereinband mit

Blindstempeln und Streicheisenlinien. Deckelbeschläge teilweise erhalten. Beide Schließriemen entfernt. Auf dem

unteren Schnitt von einer Hand vom Ende des 15. Jh. die Aufschrift 5 Boetius de consolatione.

Provenienz: (1r) Ex libris Illustrissimi Principis Episcopi Labacensis eiusque Bibliothecae Oberburgensis (18. Jh.).

Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf 1r und 227v.

Lit. zur Hs.: Kos 90.

(VD-Spiegel) Pergamentblatt, 15. Jh. Juristischer Text.

(1r) Besitzvermerke (s. Provenienz).

(1v–77v) BOETHIUS: Philosophiae consolatio, cum glossa (CC 94, 1–105; CSEL 67, 1–127. –CPL 878).Mehrfarbiger Tit.: ANICII MANLII SEVERINI BOETII EXCONSVLIS ORDINARII PATRICIIPHILOSOPHIAE CONSOLACIONIS LIBER PRIMVS INCIPIT:(2r–77v) GLOSSE nach verschiedenen Textabschnitten, den Textverlauf unterbrechend,eingeschoben; die interpretierten Wörter in Rot auf dem Freirand angeführt. Inc.: Sciendumcirca vocabula quod carmen inis dicitur metrica composicio delectabilis de aliqua re... – Expl.:...item sedeo et sido idem significant diversarum tamen sunt coniugacionum. Et sic est finis.

(77v) Aufzählung und Charakterisierung von Tugenden und Lastern.

(77v–107r) <PS.> BOETHIUS: De disciplina scholarium, cum glossa (ed. Weijers, a. O. 93–134).Inc.: Vestra novit intencio de scolarium disciplina compendiosum postulare tractatum... – Expl.:...ultima vero alterius saporis inquinamenta permanebunt. Amen.(77v–107r) GLOSSE (Anlage wie bei der Consolatio). Inc.: Sciendum quod novit est preteritumhuius verbi nosco et ponitur hic pro infinitivo... – Expl.: ...item vernus aut num idem est quodfloridus et dicitur (?) a nomine veris.(107v–109v) Unbeschrieben.Lit.: O. Weijers, Pseudo-Boèce. De doctrina scholarium. Édition critique, introduction et notes(Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters 12). Leiden–Köln 1976.

(110r–192v) COMMENTARIUS IN BOETHII PHILOSOPHIAE CONSOLATIONEM.(110r) Prolog. Inc.: In nomine domini. Amen. Circa huius libri principium antequam ad textumperveniatur aliqua sunt prenotanda. Et primo que sunt eius cause, 2 communis titulus ... istao

plura determinantur in presenti libro sicut patebit etc. (110v) Text. Inc.: Carmina qui quondam.Iste liber cuius subiectum est philosophica consolacio dividitur in 5 libros parciales. In primoconqueritur se miseriis subiectum, in secundo ponit remedia consolativa... (126r) Post hec

Page 113: Handschriften Slowenien

2

paulisper etc. Hic est 2 liber Boecii de consolacione philosophie qui continuatur ad librumus

precedentem in hunc modum. Postquam philosophia in primo libro investigavit causasradicales infirmitatis Boecii... (143r) Iam cantum illa finierat. Iste est 3 liber Boecii deus

consolacione philosophie et continuatur ad libros precedentes in hunc modum. Postquamphilosophia in primo libro scrutata est causas doloris Boecii... (165r) Hec cum philosophiadignitate wltus. Hic incipit 4 liber de consolacione philosophie cuius hec est prima prosa. Intus

quo libro philsophia assignat causas quare mala accedantur... (183r) Dixerat oracionis cursumad. Hic incipit quintus liber Boecii de consolacione philosophie cuius est hec prima prosa inqua philosophia wlt solvere quedam dubia (!)... – Expl.: ...omnia munda et aperta sunt oculisquoniam est deus benedictus in secula seculorum. Amen. Deo gracias etc. Sit laus deoomnipotenti.Lit.: P.Courcelle, La Consolation de Philosophie dans la tradition littéraire. Antécédants etpostérité de Boèce. Paris 1967, ohne Kenntnis dieses Kommentars.(192v) Nachtrag. Über die Arten von Interpunktionszeichen.Inc.: Item punctorum sunt que ... que accentualia. Puncta .... sunt 4 scilicet virgula comaor

colom sive prunctum et periodus. Accentualia vero sunt tria scilicet punctum interrogativum,gemipunctum et semipunctum... – Expl.: ...plus de eadem materia.(193rv) Unbeschrieben.

(194r–226r) COMMENTARIUS IN PS. BOETHII DISCIPLINAM SCHOLARUM.(194r) Prolog. Inc.: Studia te clarum et nobilem efficiunt. Sine studio eger est animus. Hec suntverba Senece epistola vicesima prima. In qua tanguntur duo. Primo tangitur quod studiaaliquem clarum et nobilem efficiunt, 2 tangitur quod sine studio eger est animus... (194v) Text.o

Inc.: Vestra novit intencio de scolarium. Prius dimissum fuit a causa formali et dicebatur quodconsisteret in divisione libri et distinccione capitulorum... – Expl.: ...quia deus gloriosus sibihec retribuet quoque eternam sibi largietur vitam. Quam nobis singulis largire digneturinmensa trinitas pater et filius et spiritus sanctus. Amen.

(226v–227v) Siebenspaltiges, nach Büchern alphabetisch angeordnetes Verzeichnis zu den inder in den Text inserierten Glosse der Consolatio und Disciplina erläuterten vocabula.(228r–229v) Leer.

(HD-Spiegel) Juristischer Text (selbe Hand wie auf dem VD-Spiegel). — Nachgetragene Verse:Walther, Init. 10771, Inc. und Expl. wie Berlin, SBPK, Ms. lat. qu. 17, 153v. — Multosegregios libros serve sed multos in vinculis tenes qui si forsan erumperentur et loqui possent adiudicium te privati criminis (?) evocarent. Nunc flent taciti.

Page 114: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 61 (Kos 20)

CONRADUS DE WALDHAUSEN

Pap. I, 333, I* Bl. 290×215. Böhmen (?), Ende 14. Jh.

Lagen: 11 + 13.VI157 + (V�2)165 + 14.VI333. Teilweise rote Lagenzählung zu Lagenbeginn 1us (2r)–28 (322r). BeiHand C teilweise beschnittene Zählung am Lagenende 10 (285v)–14 (33v). Reklamanten zum Lagenende bei denHänden B und C. — Schriftraum 215/220×140/150, 2 Spalten zu 41/46 Zeilen. Bastarda von drei Händen,Handwechsel ab 62r und 166r; Bibelthemata der Predigten zumeist in Textualis. — Rote Unterstreichungen undAuszeichnungsstriche. Rote 2- bis 4zeilige Lombarden, vereinzelt mit einfachem Fleuronnée. — RoterLedereinband mit Streicheisenlinien und Blindstempeln (darunter kleiner böhmischer Löwe).Provenienz: Zisterzienserkloster Sti�na (Sittich).Lit. zur Hs.: Kos 39–40.

(VD-Spiegel) Pergamentfragment, ca. 2. Hälfte 13. Jh. Textualis cursiva. Text nicht näherbestimmbar.

(Irv, I*rv) Pergament-Doppelblätter im Quartformat. 2. Hälfte 13. Jh. Verhaltensregeln. (I*v) Textabschnitt beginnend mit: Cum ad magistratus excellenciam boneindolis iuvenis velit accedere... — Vgl. dazu Bernkastel-Kues, Bibl. d. St. Nikolaus-Hosp., Cod.187, 134r

(1rv) Unbeschrieben.

(2ra–332vb) <CONRADUS DE WALDHAUSEN:> Postilla studentium sanctae Pragensisuniversitatis (Schneyer I 797–804, Nr. 72–148). — In der Inhaltsbeschreibung nur dieAbweichungen gegenüber Schneyer verzeichnet.(2ra–va) Prolog. Nr. 72. Inc.: Postillam studencium sancte Pragensis universitatis ut superewangelia dominicalia que leguntur per annum per talem modum quo ipsam ad populumproprio proclamavi gutture... – Expl.: ...nisi intus sit qui doceat in vanum foris lingwapredicatoris clamat kathedra enim sitis dicit Augustinus in celo habet qui corda docet (sic !).(2va—3vb) Nr. 73. Inc.: Cum appropinquasset Iesus... (Mt 21,1). Quia hodie sancta materecclesia incipit officium divinum... (3rb) Quia igitur hodie incipimus representare hoc tempusquo sancti prophete veteris testamenti maxime cum desiderio Christi adventum exspectaverunt...– Expl.: ...ut sonus verbi dei auribus audiendi a vobis audiatur (sic !).(3vb–6ra) Nr. 74. Inc.: Dominica hodierna est prima dominicarum tocius anni et vocatur primain adventu. Agitur enim adventus domini per 4or septimanas... (4rb) Cum appropinquassetIherosolimam et venisset Bethphage... (Mt 21,1). Bethphage enim fuit villa sacerdotum sita inlatere montis Oliveti... – Expl.: ...potest per prolongacionem sermonis de adventu dominiobmissa supplere.(156ra–162rb) Sermo in die parasceves (nicht bei Schneyer). Inc.: Egressus est Iesus cumdiscipulis suis trans torrentem Cedron... (Io 18,1). Passio domini nostri Iesu Christi a quatuorewangelistis descripta est. Igitur legitur quatuor diebus ut quod omnes quod quatuorscripserunt ab omnibus audiatur eo quod aliqua unus dixit aliqua alius obmisit et ideo exomnibus quatuor ordinabimus historiam passionis dominice secundum quod ex ewangeliishaberi potest... – Expl.: ...sagwinem suum fudit pro nostra misericordia et multa alia de quibushabes alibi. Explicit hystoria et textus passionis Iesu Christi. Amen etc.

Page 115: Handschriften Slowenien

2

(162v–165v) Leer.

(191ra–199va) Nr. 113. Inc.: Vado ad eum... (Io 16,5). Dominica proxima... (192ra) In dominicahodierna sancta mater ecclesia invitat nos ad iubilandum in laudibus dei propter opera suamirabilia...(206rb–212va) Nr. 116. Inc.: Quis vestrum habebit amicum... (Lc 11,5). Sic scribitur Luce XIo.Quia salvator noster secundum representacionem ecclesie in proximo est a nobis recessurusigitur sancta mater nostra ecclesia tribus diebus ante eius ascensionem festum rogacionuminstituit...(212vb–222vb) Nr 118. Expl.: ...in nos spiritum veritatis. Si placet divide hanc postillam in duoet reserva partem ultimam usque post prandium et quoad primum sermonem scilciet ea que postChristi ascensum in epistola leguntur de apparentibus angelis et sit thema Sic venietquemadmodum etc.(230va–239ra) Nr. 121. Inc.: Si quis diligt me... (Io 14,23). Hodierna dies est quinquagesima...(231rb) Quia eciam maliciosi Iudei Christo post mortem detrahentes et miracula eius sicutpoterant negare sathagentes...(244ra–246va) Nr. 123. Inc.: Caro mea vere est cibus (Io 6,56). Cum dominus noster IesusChristus suos dilexisset usque in finem sicut dicit Iohannes: Dilexit eos...(332vb) Nr. 148. Expl.: ...tytulus huius dominice reperitur dominica 5ta ante nativitatem domini.Et sic est finis etc. Deo gracias.

(333ra) Aufzählung von Zehnerpotenzen zur Berechnung der Zahl der gefallenen Engel und dersie ersetzenden Menschen. — Vgl. ähnliche Berechnungen in Kremsmünster, Stiftsbibliothek88, 81v und mit Zuschreibung an Dionysius Areopagita in Schlägl, Stiftsbibliothek 149A(Katalognummer 206), 17v.Inc.: Nota. Decies decem faciunt centum, decies centum faciunt mille... – Expl.: ...centum turbeangelorum ceciderunt de celo. Et pro quolibet lapso angelorum redibunt decem homines quicomplebunt numerum angelorum.(333rb–vb) Unbeschrieben.

(HD-Spiegel) Pergament-Doppelblatt einer Quarthandschrift. 1. Hälfte 14. Jh. EXEMPLA (?).

Page 116: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 65 (Kos 52)

NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. VARIA

Pap. I, 214 Bl. 290×215. Süddeutschland, Mitte 15. Jh.

Lagen: 1I + 17.VI204 + (IV+2)214. Einzelblätter 205 und 210. Reklamanten zum Langenende. — Schriftraum mit denHänden schwankend, Hand A 190/295×145/150, 2 Spalten zu 33/43Zeilen, Hand B 190×145, 2 Spalten zu 36Zeilen, Hand C 200/205×140/150, 2 Spalten mit bis zu 30 Zeilen. Bastarda von drei Händen, A: 1ra–202ra, B:202va–204vb, C: 205ra–207rb. — Rote Überschriften, Auszeichnungsstriche, Unterstreichungen undParagraphenzeichen. 2- bis 6zeilige rote Lombarden. — Schmuckloser, grün-blauer abgewetzter Rauhledereinband.Deckel- und Schließenbeschläge erhalten. Schließriemen entfernt.Provenienz: (1r) Auf dem oberen Freirand: Ex Bibliotheca Ioannis Baptistae â Sëepach. — (1r) Auf dem unterenFreirand: Ex Bibliotheca Oberburgensi Illustrissimi Principis Labacensis. — Stempel der k.k. Lycealbibliothek auf1r und 207v.Lit. zur Hs.: Kos 90–91. — Madre 117, 268.

(VD-Spiegel) Mit Tinte jetzige Signatur 65 und Fol. 214 sowie 2744. — Notiz der 2. Hälfte des15. Jh. über die Auslegungsweisen der Hl. Schrift.

(Irv) Unbeschrieben.

(1ra–202ra) <NICOLAUS DE DINKELSBÜHL:> Lectura super librum IV Sententiarum PetriLombardi, dist. 1–13 (“Lectura Mellicensis”) (RS 569; Madre 99–120, nennt die Hs.).Quaestionen wie bei Madre 99–105, einschließlich der Madre nicht aufgelisteten Quaestionend. 9, q. 7, d. 12, q. 4–8 (vgl. dazu Haidinger, Kat. Klosterneuburg I 84).(1ra–6rb) Verzeichnis der Quaestiones und Dubia der Lectura zu dist. 1–13.(6v) Unbeschrieben, nur Linienschema.(7ra–202ra) Lectura. Inc.: In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Cum desiderarervestris caritatibus in aliquo deservire... – Expl.: ...qui corpus suum misticum deo patri coniungitet ecclesie triumphanti etc. Et sic est finis. Personis sit gloria trinis et cetera.(202rb) Unbeschrieben.

(202va–203va) CANONES PAENITENTIALES. Inc.: Secuntur nunc canones penitenciales quossacerdos scire tenetur aut in eo vix nomen sacerdotis conscribit (?) ut dicit Augustinus 28 d. q.Episcopis. Et sunt hii. Primus canon dicit: Si prespiter excommunicatus fuerit decem annospeniteat... – Expl.: ...penitencie sunt arbitarie sicut dicit Hostiensis in Summa de penitencia Quepenitencia etc.

(203vab) NOTA. Inc.: Hugo de Sancto Victore: Clerici nostri temporis legem nesciunt necdiscunt... – Expl.: ...ubi solent tales cantus exerceri etc.

(203vb–204ra) AUSLEGUNG DES ALPHABETS. Inc.: Aleph dicitur doctrina quia summa doctrinasplendorem eius amisit in cruce. Beth id est confusio quia Christus maxime a Iudeis confususfuit... – Expl.: ...Sach id est conclusio vel aspice etc.

(204ra–vb) CASUS PAPALES ET EPISCOPALES. Inc.: Isti sunt casus papales. Primus qui verberatclericum. Hic tamen multas habet excepciones. 2us qui incendit frangit ecclesias... – ...item quiferrum vel alia necessaria Iudeis vel paganis mittunt contra christianos sunt ipso facto

Page 117: Handschriften Slowenien

2

excommunicati et a sede apostolica absolvendi. — (204rb) Casus autem episcopales secuntur.Primus est coniens moniali consecrata (sic !) sive fuerit virgo sive non. Item mulier coniens cumreligioso... – Expl.: ...item non ieiunus celebrans. Et sic est finis.

(205ra–207rb) <NICOLAUS DE DINKELSBÜHL:> Casus missae (Madre 267–268, nennt die Hs.).Tit.: Hic signantur quedam dubia circa effectus sacramenti altaris contingencia. Inc.: Sicontingit quod sacerdos ante consecracionem vel post moritur... – Expl.: ...missa tenetprimatum. Hec Gregorius.(207v–HD-Spiegel) Unbeschrieben.

Page 118: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 72 (Kos 65)

BRUDER BERTHOLD. JOHANN VON NEUMARKT

Pap. 312 Bl. 280×215. Salzburg, Wende 15/16. Jh.

Nach Weck 112 ff. und Steer I 31* vermutlich Salzburg, Wende 15./16. Jh. (1495–1511). — Reste des altenBlindstempelbandes erhalten. Weck 112 f. beschreibt auf dem VD verblaßte farbige Wappen-Supralibros(Blindstempel): links Salzburger Wappen, rechts Wappen der Herren von Keutschach (Kärnten), Rübe mit Blättern;beide Wappen treffen auf Erzbischof Leonhard von Keutschach zu.Provenienz: Die Handschrift nach Weck 112–114 vermutlich im Auftrag des Salzburger Erzbischofs Leonhard vonKeutschach (1495–1511) entstanden. Später vermutlich in der Erzbischöflichen Bibliothek Salzburg. Weitereneuzeitliche Provenienzgeschichte der Hs. unbekannt.Lit. zur Hs.: Kos 104–105. — H. Weck, Die "Rechtssumme" Bruder Bertholds. Eine deutsche abcedarische Bearbeitungder "Summa Confessorum" des Johannes von Freiburg (Text und Textgeschichte 6). Tübingen 1982, vor allem 112–114(Beschreibung der Handschrift) und 224 (zu Johann von Neumarkt). — G. Steer, Die "Rechtssumme" Bruder Bertholds.Eine deutsche abecedarische Bearbeitung der "Summa confessorum" des Johannes von Freiburg. Synoptische Editionder Fassungen B, A und C. Hrsg. von G. Steer u.a. 4 Bde (Text und Textgeschichte 11–14). Tübingen 1987, I 31*(Beschreibung der Handschrift).

(1r–12r) Tit.: Hye hebt sich an das register der summen Iohannis nach dem A B C etc. (Ed. Steer,a. O., I 12–125)Inc.: Wovon ein bapst gemainiklich den menschen mue g abloe sen.... – Expl.: ...von czwitracht id estdiscordia.(12v–13v) leer.

(13ra–227vb) <BRUDER BERTHOLD:> Summa Johannis, Textform B- und C-Redaktion (Ed. Steer,a. O., I 126–IV 2395. Kaeppeli 665).Inc.: Unusquisque sicut accepit graciam in alterutrum ministrans I Pe. IIII. Sanctus Petrusapostolus spricht in seiner ersten epistl in dem virden capitl das ain yeglich mensch als er hat gnadder tugent enpfangen... (1va) Ablosen mag ain pabst ain menschen der da ist ain warer rewer vonallen seinen sunden... – Expl.: ...als ainer allain ist wider das guet und recht ist oder sy all mit einannder. Hec Thomas etc. Finito libro sit laus et gloria Christo.(228rv) Leer, nur Kolumnenrahmung.

(229r–313v) <JOHANN VON NEUMARKT:> Hieronymusbriefe (Ed.: A. Benedict, Das Leben des Hl.Hieronymus in der Übersetzung Johannes VIII. von Olmütz [Bibliothek der mittelhochdeutschenLiteratur in Böhmen 3]. 1880, 1–231; J. Klapper, Schriften Johanns von Neumarkt. 2. Teil:Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen (VomMittelalter zur Reformation. Forschungen zur Geschichte der deutschen Bildung 6,2). Berlin 1932,7–500, Kap. CVII Z. 17). — Die Vorreden zu den Briefen in der Regel zum vorangehenden Briefgezogen.Prolog. Inc.: Der durichlewe tigisten fue rstin und frawen frawen Elisabeth Markgrafinn zw Meerheernmeiner genae digen sunder lieben frawen empewe t ich Johannes von gotz genaden pischoue zwOlmutz des roe mischen kayser kanczler mein dyemue tigs gepet. In dem heyligen namen desalmae chtigen gotz genae digew fraw seindt die hochen lerer sandt Augustin darczw dy erbirdigenpischoff und gelerten mayster sandt Eusebius und sand Cirillus... – Expl.: ...soliche grosse ding zwpesinnen und zu dichten.

Page 119: Handschriften Slowenien

2

(229v–266v) Tit.: Die epistel sand Eusebii der etwan gewesen ist sand Jeronimus junger zu demheiligisten bischouen sand Damasum und zu Theodosio dem senatoren der roe mer von dem lebendesselben sand Jeronimus etc. – Inc.: Dem erwirdign vater Damaso dem pischoff cardinalen undTheodonio dem romischen fue rsten empewt ich Eusebius etwenn des allerheiligisten sand Jeronimusschue ler...(266r–274r) BRIEF DES AUGUSTINUS.(274r–312v) BRIEF DES CYRILLUS. – Expl.: ...durch goe tlich gerrechtikait und warhait mein. Von Bl.313 nur noch ein geringfügiger Rest erhalten; Text beginnt auf 313r mit irdisch leben verloren[...Der verstümmelte Text endet auf 313v mit ]us.Lit.: E. Bauer, Artikel "Hieronymus-Briefe", in: 2VL III 1233–1238, bes. 1235. — W. Höfer, Artikel"Johann von Neumarkt", in: 2VL IV 686–695, bes. 688–689.

Page 120: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 78 (Kos 54)

SUMMULA MAGISTRI CONRADI. PS. BERNARDUS CLARAVALLENSIS. PETRUSPICTOR. HIERONYMUSBRIEFE. HENRICUS SEPTIMELLENSIS. VARIA HISTORICA.LUCIANUS

Pap. 186 Bl. 295×205. Österreich oder Slowenien; Ende 14. und Wende 14./15. Jh.

Drei Teile: I (1–105), II (106–126), III (127–186). — Lagen: (IV�5)3 + 3.VI39 + (VI�3)48 + 4.VI96 + (VI�3)105 + VI117

+ (V�1)126 + 5.VI186. Lagenzählung 6us (15v)–9 (48v), 1us (60v)–4us (96v) und II (15v)–V (48v); Bl. 1–48 ursprünglichalso erst nach Bl. 49–105 gebunden gewesen. —Teile von jeweils verschiedenen Händen geschrieben. Schriftspiegelvon Teil I 225×145, 2 Spalten zu 31/36 Zeilen; Teil II 215×135, 2 Spalten zu 30/36 Zeilen; Teil III 225×140/150, 2Spalten zu 41/50 Zeilen. — Lombarden. — Stark abgewetzter Ledereinband mit Blindlinierung.Provenienz: Besitzvermerk auf 1r: Ex bibliotheca Ioannis Baptistae â Seëpach, dann von anderer Hand: indeBibliothecae Oberburgensis, von wieder anderer Hand fortgesetzt in quo sunt eciam epistolae manuscriptae s. Cyrillide miraculis s. Hieronymi ad s. Augustinum. Aus der Bibliothek Bischöfe von Ljubljana in Gornij Grad.Lit. zur Hs.: Kos 93–95. — BHM 903. — Kaeppeli 774. — J. P. Renard, Trois sommes de pénitence de la prèmieremoitié du XIIIe siècle. La “Summula Magistri Conradi”. Les sommes “Quia non pigris” et “Decime dande sunt”. TomeI. Prolégomènes et Notes complementaires. Tome II. Textes inédits. (Lex spiritus vitae 6, 1–2). Louvain-la-Neuve 1989,Beschreibung der Handschrift I 369–370 und passim (Sigle L).

(VD-Spiegel) Nachtrag eines auf 175v fehlenden Textteiles.

(1r) Besitzvermerk s. Provenienz.

(1va) Zusammentstellung von biblischen und patristischen Stellen: Inc.: Salomon dicit: Filii meiaudite disciplinam... – Expl.: ...non libenter audire verbum die, unde orate.

(1vb–30ra) SUMMULA MAGISTRI CONRADI, Prolog, cap. 1–40 (ed. Renard, a. O. II 2, Z. 2–124, Z.236. Bloomfield 2381; Kaeppeli 774 [nennt die Handschrift]). Inc.: Hoc opusculum in tres partesdividitur. In prima agit de decimis et voto et redempcione voti et huiusmodi... – Expl.: ...vel contraoblivionem vel ignoranciam presumatur. — Zu den Textlücken vgl. Renard, a. O., I 370.(29va) SCHREIBERNAME (?): Super operis imperfectionem veniam postulo a lectore et oret pro memisero Wernhardo ad dominum Iesum Christum. Amen.(29va–30ra) Tit.: Breviatura operis. (29vb) Inc.: De decimis capitulum primum... – Expl.: ...desentencia excommunicacionis 41.SCHREIBERSPRUCH: Explicit hoc totum infunde da michi potum.

(30rb–46va) <PS.> BERNARDUS CLARAVALLENSIS: De cognitione humanae conditionis (PL 184,485–508. BGOC 7229; Bloomfield 3126). Tit.: Incipit tractatus beati Bernhardi quomodo quisquecognoscat se ipsum et deum. Inc.: Multi multa sciunt se ipsos nesciunt, alios inspiciunt et se ipsosdeserunt... – Expl.: ...donec ipsa experiencia ipsos psalmorum affectus indueris etc. (Dann in Rot:)Explicit tractatus beati Bernhardi quomodo homo deum et se ipsum cognoscat etc.(46vb) Unbeschrieben.

(47ra–vb) <PETRUS PICTOR:> Carmina VII (“Fides catholica de essentia divina”) et VIII (“Detrinitate”) (Ed. L. Van Acker, CCCM 25 (1972), 69–60 und 73–74. Walther, Init. 5550). Die beidenCarmina in der Handschrift zu einem Text zusammengezogen. — Inc.: Esse quod est ex se deus estper quem datur esse... – Expl.: ...firmiter et sane salvi non possumus esse. (Dann in Rot:) Omnishomo vere debet peccata timere. Est omnis servus in novitate probus. Amen solamen.(48rv) Unbeschrieben.

(49ra–104vb) HIERONYMUSBRIEFE (Ed.: Schriften Johanns von Neumarkt. Hrsg. von J. Klapper. 2.Teil: Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen [VomMittelalter zur Reformation. Forschungen zur Geschichte der deutschen Bildung 6,2]. Berlin 1932,1–514]. BHM 903 E, A, C)(49ra–73vb) <PS.> EUSEBIUS: Epistola de morte gloriosissimi Hieronymi (PL 22, 239–282; Klapper9–241. BHL 3866). Tit.: Incipit epistola beati Eusebii ad beatum Damasum episcopum Portuensem

Page 121: Handschriften Slowenien

2

et ad christianissimum Theodonium Romanorum senatorem de morte gloriosissimi Ieronimidoctoris eximii.(73vb–78vb) <PS.> AUGUSTINUS: Epistola ad Cyrillum de magnificentiis beati Hieronymi (PL 22,281–289; Klapper 245–288. BHL 3867). Tit.: Incipit epistola venerabilis doctoris Augustiniepiscopi ad beatum Cyrillum secundum Ierosolimitanum pontificem de magnificencia eximiidoctoris Ieronimi. Rubrica.(78vb–104vb) <PS.> CYRILLUS: Epistola ad Augustinum de miraculis Hieronymi (PL 22, 289–326;Klapper 292–512. BHL 3868). Tit.: Incipit epistola sancti Cyrilli Ierosolimitani ad beatumAugustinum doctorem eximium de miraculis beati Ieronimi doctoris magnifici. Rubrica.(105rv) Unbeschrieben.

(106r–123r) <HENRICUS SEPTIMELLENSIS:> Elegia de diversitate fortunae et philosophiaeconsolatione (PL 204, 841–868; G. Cremaschi, Enrico da Settimello. Elegia (Orbis christianus 1).Bergamo 1949, 26–94. Walther, Init. 16339; Glorieux RA 188a). Mit Glossen.(106r) Inc. der Glosse: Henricus fuit perfectus in liberalibus artibus et astronomia et aliis artibus...

(123v–124v) Tit.: Cronica modernorum (chronologisch ungeordnet, vom 12. bis zum Ende des 14.Jh. reichend. Inc.: Anno domini MoCoXLIIIoCummani intraverant terram Ungariam et exiverunt.Eodem anno humana caro publice vendebatur... – Expl.: ...Anno domini MoCCCoLXXXVIIo fuitcommunis infirmitas capitis in populo et thussis et multi senes moriebantur et hoc in Februario.Eodem anno fuit pestilencia vaccarum maxime in Austria et Ungaria etc.

(124v–125v) CHRONIKALISCH-BIOGRAPHISCHE EINTRAGUNGEN ZU DEN ÖSTERREICHISCHENMARKGRAFEN UND HERZOGEN BIS ALBRECHT III.

(126r) HISTORISCHE NOTIZ ÜBER DIE HUSSITEN UND IHRE IRRLEHRE FÜR DIE ZEIT VON 1405–1415.Inc.: Anno domini millesimo CCCCo Vto desolatum est generale studium Pragense in regnoBohemie ita quod omnes doctores et magistri theotunici nec non aliarum nacionum ab universitaterecesserunt et expulsi fuerunt... – Expl.: ...predicit duo heresiarche ... condempnati et tandempariter combusti ita quod eorum pena condigna continebat (?) ipsorum culpe.(126v) Leer.

(127ra–186vb) Tit. (von späterer Hand): Incipit Lucianus. Prolog. Inc.: Cum iuxta sapientisassercionem bonorum laborum gloriosus sit fructus... – Expl.: ...Lucianus hoc opusculum poteratab omnibus non incongrue nominari etc. (127ra) Vokabular. Inc.: Abba. sicud dicit glossa ad Galth.4o ebraycum et interpretatur pater... – Expl. mut. im Lemma Tartarus: ...hic tartarus in plurali verohec tarthara orum[ — Auf 175v Verweis auf den auf dem VD-Spiegel nachgetragenen Textteil.(HD-Spiegel) Mittelalterliches Papierblatt mit Kolumnenrahmung und Federprobe.

Page 122: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 106 (Kos 23)

SERMONES. VARIA.

Pap. 203 Bl. 222×145. Slowenien (?), 1455–1462.

Eine Haupthand (Bastarda) auf 1r–184r. Schriftraum ca. 160×90/100, 38/40 Zeilen. — Die Datierung derHandschrift ergibt sich aus dem 1455 (Kanonisation des Vinzenz von Ferrer) als terminus post quem und demKaufdatum 1462. — Ein Großteil der Nachträge auf 187v–195v und 199v–203r möglicherweise von der Hand desVorbesitzers Ieronimus de Ragusio. 196v–199r von der Hand des Sitticher Mönches (?) Georgius Sturm. — 5- bis6zeilige Lombarden. 4- bis 6zeilige Fleuronnéeinitialen.Provenienz: (202v) Iste liber emptus est a fratre Ieronimo de Ragusia pro 3bus ducatis boni ponderis ao 1o4oLX2.— (203v) Iste liber emptus est pro 3bus ducatis a fratre Ieronimo de Ragusia. — Aus dem ZisterzienserklosterSti�na. — Stempel der k.k. Lyceal-Bibliothek auf 202r.Lit. zur Hs.: Kos 41–43.

(VD-Spiegel) Unmittelbar auf das Holz des Deckels geschriebenes lateinisch-deutschesVOKABULAR. Inc.: Proselitus elender. Cathecominus gelawiger ungetawt... –Expl.: ...Doctrinale puch der latein.

(1r–21v) VINCENTIUS FERRARII DE VALENTIA: Sermo de passione domini (Kaeppeli 4033,erwähnt die Handschrift). Tit.: Passio domini nostri Iesu Christi prout sanctus Vincenciusordinis predicatorum predicavit. Inc.: Expedit vobis ut unus moriatur homo... (Io 11,50).Iohannis XI et in officio passionis hodierne hec verba sunt recitata etc. Pro intellectu thematisscire debetis quod in sacra scriptura invenio... – Expl.: ...igitur Iesus Christus qui pro nobispassus est det nobis bene operari ut in celo possumus cum ipso gloriari. Per infinita seculorumsecula. Amen. Explicit passio domini nostri Iesu Christi prout sanctus Vincencius ordinispredicatorum predicavit.

(21v–186r) SERMONES DE DIVERSIS. Die Sermones zumeist in den oberen Ecken der Rectoseitenmit primus bis 57 gezählt.1(21v–24v) Tit.: Sermo de matrimonio. Inc.: Scriptum est quoniam Habraam duos filios habuit...(Gal 4,22). Heri locutus sum de adulterio de quo plura dixi. Nunc hodie considerans quodcontraria iuxta se posita magis elucescunt etc. determinavi loqui de matrimonio... – Expl.:...quia matrimonium factum est ut dictum fuit supra. Et hoc satis de 3o principali.2(25r–29v) Tit.: Sermo in festo nativitate (!) Christi. Inc.: Domine inclina celos tuos etdescende... (Ps 143,5). Ante filii dei incarnacionem natura humana videns se creatam ut deofrueretur beatifice... – Expl.: ...ecce veniet desideratus cunctis gentibus. Ad quem nos perducantomnes angeli dei. Amen. Et sic est finis.3(29v–33v) Tit.: Sermo dominica 2a adventus. Inc.: Erunt signa... (Lc 21,25). Gloriosusapostolus sanctus Paulus dicit in principio epistole hodierne que valde bene conveniunt iam adnostrum prepositum... – Expl.: ...illud Apocalipsis: Beati qui ad cenam agni. Quod nobisomnibus concedat dominus Iesus Christus. Amen. Et sic est finis istius sermonis etc.4(34r–36v) Tit.: Dominica 4a adventus. Inc.: Tu quis es (Io 1,22). Sacra scriptura sicut potestvideri triplicem questionem solet homini facere ad suam utilitatem... – Expl.: ...quod sicfaciendo habes vitam eternam. Amen. Et sic est finis istius sermonis.5(37r–40r) Tit.: Quid vis ut faciam tibi (Lc 18,41). Nota psalmus dicit: Domine ante omnedesiderium meum et gemitus meus ad te non est absconditus. cum itaque sit quod deo omne cor

Page 123: Handschriften Slowenien

2

patet... – Expl.: ...ut hanc habitacionem possideat hic per graciam et in futuro per gloriam.Amen.6(40r–44r) Tit.: Sequitur sermo de oracione. Inc.: Petite et accipietis (Io 16,24). Quia oracio estnostra peticio apud deum ideo evangelista nobis declarat dicens: Petite... – Expl.: ...et conduceseos qui secuntur me ad vitam eternam. Amen.7(44r–48v) Tit.: Sermo optimus de ieiunio. Inc.: Cum ieiunatis nolite fieri... (Mt 6,16). DominusIesus Christus nobis modum et viam ieiunandi docet in verbis premissis. Unde Augustinus insermone ad heremitas ait... – Expl.: ...et ad hoc per abstinenciam resurgamus. Quod nobisconcedit (!) Iesus Christus. Amen.8(49r–51v) Tit.: Sermo de annunciacione beate Marie virginis. Inc.: Missus est angelusGabriel... (Lc 1,26). Quamvis autem deus misit multas legaciones et multas ambassiatas perangelos suos et prophetas... – Expl.: ...ideo spectavit ad filium. Ad quem filium videlicetredemptorem nostrum omnium perducat nos ipse qui cum patre et spiritu sancto eternaliter vivitet regnat. Amen. Et sic est finis.9(51v–54v) Tit.: Sermo de elemosina. Inc.: Cum facis elemosinam noli tuba canere (Mt 6,2).Dilectissimi nos quasi oves erravimus in via salutis eterne cum habuerimus bona temporalianon nostra sed dei... – Expl.: ...veni coronaberis scilicet corona glorie. Quam coronam nobisprestet Iesus Christus Marie filius. Amen. Explicit sermo optimus dedel (!) elemosina. Et nuncsequitur immediate sermo quidam de caritate etc. Item de caritate sermo. Caritas omnia suffertI Cor. 13 et cetera etc.10(55r–60r) Tit.: Sermo de caritate. Inc.: Caritas omnia suffert omnia sustinet (I Cor 13,7). Pronostra introduccione ait Augustinus super canonica Iohannis omelia 5: Qualem formam qualemstaturam habet habet (!) caritas nemo dicere potest... – Expl.: ...tunc posses cognoscere tehabere caritatem dei et proximi et sic post hanc vitam habebitis coronam glorie quam promisitdeus diligentibus se etc.11(60v–64r) Tit.: Sermo de murmuratione. Inc.: Murmurabant adversus patrem familias (Mt20,11). Nota secundum philosophum quod sic se habet intellectus noster ad manifestissimanature sicut oculus noctue ad lumen solis... – Expl.: ...et qui non habet Voraginem aut videatomeliam aut exposicionem dicti evangelii etc. Amen.12(64r–67r) Sermo de correccione fraterna. Inc.: Si peccaverit in te frater tuus... (Mt 18,15).Dilectissimi hodie pro confirmacione proximi in deum videamus aliquid de ipsius correccione.Et primo queramus utrum fraterna correccio sit actus caritatis... – Expl.: ...salvabit te ad vitameternam. Amen. Explicit sermo optimus de correccione fraterna etc.13(67r–72r) Tit.: Sermo de fide. Inc.: Fides tua te salvum fecit (Lc 17,19). Hodie dilectissimiquantum possibile erit nobis de commendacione fidei et laudibus eius dicturi sumus ut possimuscontra infideles obstare... – Expl.: ...ad eternam gloriam possidendam requiritur fides. Quamfidem firmam nobis concedat Iesus Christus Marie filius. Amen etc.14(72r–75v) Tit.: Sermo de misericordia. Inc.: Ihesu preceptor miserere mei (Lc 17,13).Quamquam ista sint verba istorum leprosorum misericordiam ad sublevacionem sue miserieimplorancium attamen possunt esse verba omnium mortalium... – Expl.: ...nota totumevangelium in quo ostenditur misericordia istorum leprosorum etc. Amen.15(75v–77v) Tit.: Sermo optimus de honore parentum hic incipit. Honora patrem tuum... (Ex20,12). Movetur questio a sanctis doctoribus utrum hoc preceptum sit convenienter assignatum.Hanc questionem movet sanctus Thomas... – Expl.: ...quam repromisit deus diligentibus seIacobi primo. Quod nobis concedat dominus noster Iesus Christus. Amen etc.16(77v–80v) Tit.: Sermo de confessione. Inc.: Confitemini alterutrum peccata vestra (Iac 5,16).Querunt aliqui non recte sencientes qui dixerunt ad salutem solam contricionem sufficere. Nam

Page 124: Handschriften Slowenien

3

dicebant sacramentum penitencie propter remissionem culpe ordinata est (!)... – Expl.: ...tuncstatim tenetur confiteri quandocumque unum reperit. Et sic patet sextum et ultimum principale.Amen.17(80v–82v) Tit.: Sermo de contricione. Inc.: Scindite corda vestra etc. (Ioel 2,13). Quamvisdeus sit omnipotens cui a peccatore facta est offensa et ad ipsum solum pertineat peccataremittere... – Expl.: ...quapropter scindite corda vestra per veram contricionem pro peccatisvestris. Amen etc.18(82v–85v) Tit.: Sermo de penitencia. Inc.: Convertimini ad dominum... (Ioel 2,13). Queruntenim aliqui ut habetur de pe. di 3 § (?) item qui dixerunt quod baptismus removebat omniapeccata preterita... – Expl.: ...quia nec in vita nec in morte nec post reliquid. Et sic patet 2a parsprincipalis et ultima. Amen etc.19(85v–88r) Tit.: Sermo de elemosina. Inc.: Abscondite elemosinam in sinu pauperis (Sir 19,15;CAO 6012). Hic est notandum quod cum homicidium sit maximum peccatum ut declarabimusinferius quod maxime comittit ille... – Expl.: ...sed facit invenire vitam eternam post hanc vitam.Amen. Et sic est finis.20(88v–90v) Tit.: Sermo de usura. Inc.: Si pecuniam dederis pauperi... (Ex 22,25). Quiasecundum philosophum 5to ethicorum iusticia habet duas partes, una dicitur iusticia distributivade qua diximus superius alia est comutativa que consistit in iusto dare et iusto accipere... –Expl.: ...qui debent deferre signum ut cognoscantur. Et hoc de tercio etc. Amen.21(91r–93v) Tit.: Sermo de adoracione. Inc.: Dominum deum tuum adorabis... (Mt 4,10).Sciendum quod antiquitus inter homines morales et doctores subtilissimos et solempnissimosfuit diversitas ad videndum cui honor racionabiliter erat exhibendus... – Expl.: ...ut dictum fuitin themate Dominum deum tuum adorabis et illi soli servies etc. Amen.22(93v–96v) Tit.: Sermo de legibus civitatum. Inc.: Legem pone michi inquit Ps. (Ps 26,11).Legimus in sacra scriptura quod regnante Assuero rege et populo Iudaico suas leges observant(!). Aman princeps milicie motus invidia... – Expl.: ...quem constituit dominus super familiamsuam. Et sic patet 6m et ultimum scilicet de legibus dispensacione (!). Amen. Et cetera.23(96v–99r) Tit.: Sermo de odio. Inc.: Non oderis fratrem tuum in corde tuo (Lv 19,17). Soletqueri a doctoribus quid melius est aut maius est an diligere amicum aut inimicum. Aliqui tenentquod sit maior virtus diligere amicum quam inimicum... – Expl.: ...et flere cum flentibus. Et sicpatet quomodo amicus diligendus est. Amen.24(99r–101r) Tit.: Sermo de homicidio. Inc.: Quicumque effuderit sagwinem humanum... (Gn9,6). Licet omnia peccata deo displiceant super omnia homicidium displicet. Est enimhomicidium corporale unum ex illis quatuor peccatis que clamant ad ipsum deum... – Expl.:...ibi habes quod est capitalis sentencia vel (?) supra etc.25(101r–103r) Tit.: Sermo optimus de virginitate. <ROBERTUS CARACCIOLO DE LICIO (?)>:Sermo de virginitate (Schneyer–Hödl, Nr. 144). Inc.: Queramus domino nostro regi virginitatem(!) (III Rg 1,2). Solet queri aput morales philosophos utrum servare virginitatem sit licitum... –Expl.: ...ut redeat virginitas amissa. Et sic patet 4tum principale de virginitate. Queramus ergodomino nostro regi virginem. Amen etc.26(103r–106r) Tit.: Sermo optimus de divina iusticia. Inc.: Iustus es domine et rectum iudiciumtuum inquit psalmista (?) (Ps 118,137). Ut hodie convertere possim ad ipsum deum animampeccatricem intendo loqui de divina iusticia qui (!) deus est infinite iustus... – Expl.: ...tamenpropter frequentacionem obtinemus a deo. Amen. Et sic est finis.27(106r–109v) Tit.: Sermo de pace. Inc.: Pax dei que exsuperat omnem sensum... (Phil 4,7).Quoniam secundum altissimi doctoris Augustini sentenciam in libro de civitate dei tantum est

Page 125: Handschriften Slowenien

4

bonum pacis ut rebus terrenis atque mortalibus nil soleat gracius audiri... – Expl.: ...nam inpaciencia vestra possidebit animas vestras. Amen. Et sic est finis.28(109v–111v) Tit.: De navicula ecclesie. Inc.: Ascendente Iesu in naviculam... (Mt 8,23). Notaquod Crisostomus loquens de navicula dicit eam esse ecclesiam. Unde ait: Navigat ecclesia perhuius mundi mare instructa fidei gubernaculo... – Expl.: ...quod nunc vobis declarabo circaistud ultimum notabile. Et sic erit finis. Amen.29(111v–114r) Tit.: De vilitate hominis. Inc.: Quid dicis de te ipso... (Io 1,22). Teste Crisostimo(!) apud Iudeos erat opinio quod pocius Iohannes esset messias quam Christus et hoc triplici decausa. Primo propter victus asperitatem... – Expl.: ...de generis nobilitate alios despiciendo uthic per graciam et in futuro per gloriam mereatur adipisci eternam vitam. Quod nobis omnibusconcedat Iesus Christus. Amen etc.30(114r–116r) Ohne Tit. Inc.: Erant Ioseph et Maria mirantes... (Lc 2,33). Nota quod de hocparvulo nato propheta David grandia dixit: Non est similis tui in diis domine et non estsecundum opera tua... – Expl.: ...circa 7m nota quod de Christo Symeon et Anna multa dixeruntut patet in evangelio. Quod videamus. Et sic erit finis etc. Amen.31(116r–118r) Tit.: Sermo de peccato in spiritum sanctum. Inc.: Si abstuleris cathenam de mediotui (Is 58,9). Testimonio sacre scripture ad penitenciam peragendam de peccatis non solumrequiritur hominem velle penitere et in gracia existere... – Expl.: ...recipere misericordiam etpeccatorum veniam ex penitencia ut dicebatur in principio. Amen. Sequitur de mendacio sermoetc.32(118r–120v) Tit.: Sermo de mendacio. Inc.: Faciat veritatem et iustus est (Ez 18,9). Intercetera que maculare habent penitenciam nostram et ieiunium nostrum de quo heri diximus estindebitus modus loquendi... – Expl.: ...loquere ergo veritatem ut habeas vitam eternam. Amen.Et sic est finis sermonis de mendacio feria 5ta prime dominice in XLa predicanda (!) etc.33(120v–122v) Tit.: Sermo de morte eterna dampnatorum. Inc.: Do unicuique iuxta viam suam...(Ier 17,10). Hiis diebus elapsis sumus de ipsa vita beata et de predestinatis locuti. Hodieconsequenter de morte eterna dampnatorum dicemus... – Expl.: ...deus dat unicuique iuxtaadinvenciones suas ut dicitur in themate. Et hoc patet de 3o principali etc. Rogmus igiturdominum nostrum Iesum Christum etc. Amen.34(122v–125r) Tit.: Sermo de predestinacione. Inc.: Hec est voluntas dei sanctificacio vestra (ITh 4,3). Hodie est declarandum quomodo deus vult hanc beatitudinem quantum in se est dareomnibus per effectum eam volentibus... – Expl.: ...ut nos hic per preces nostras sic sanctificemurut post hanc vitam cum deo in vita eterna regnemus. Amen etc.35(125r–127r) Tit.: Sermo de immortalitate anime. Inc.: Anima que peccaverit ipsa morietur (Ez18,20). Antiquitus fuit una questio satis dubitata que non minus a modernis est disputata. Etquestio talis erat: Quid est homo... – Expl.: ...id est ne morieris morti eternali. A qua nos deusliberet. Amen etc.36(127r–129r) Tit.: Sermo de beatitudine. Inc.: Christe (!) autem deus sanctificet vos per omnia(I Th 4,23). Heri declaravimus animam esse immortalem et esse aliam vitam ista melioremscilicet pro nobis que vocatur vita eterna... – Expl.: ...et quomodo una anima est beaciorreliqua. Et hoc de 3o principali. Sanctificet igitur nos deus per omnia scilicet in patria incorpore et in anima visione sue maiestatis et essencie. Amen. Sequitur sermo de honoresacerdotum.37(129r–131r) Tit.: Sermo de honore sacerdotum. Inc.: Fecit iuxta verbum Helye (III Rg 17,15).Heri declaravimus de oracione quomodo deus est orandus ut habeamus vitam eternam. Nuncvero consideravi quod inter omnes oraciones oraciones sacerdotum sunt meliores et deo

Page 126: Handschriften Slowenien

5

graciores... – Expl.: ...secundum opera eorum nolite facere. Et sic patet 3m principale. Rogemusigitur dominum Iesum etc. Amen.38(131r–133v) Tit.: Sermo de divina voluntate. Inc.: In dicione tua domine cuncta sunt posita...(Est 13,9). Heri diximus de honore sacerdotum qui pro nobis interpellant apud deum voluntassua circa nos impleatur (sic !)... – Expl.: ...oportet illud esse et sic fieri. Et sic patet 3m

principale. Rogemus igitur dominum deum. Amen.39(133v–137r) Tit.: Sermo de iustificacione impii. Inc.: Conversi sunt a via sua mala... (Ion3,10). Heri locuti sumus de humilitate que est scala ad vitam eternam progrediens. Hodieconsiderans quod principium infusionis gracie ex parte hominis est humilitas mentis... – Expl.:...in quo sunt illi motus est gracia. Et sic patet tercium principale. Rogmus igitur dominumIesum Christum. Amen.40(137r–140r) Tit.: Sermo optimus de conversione peccatoris. Inc.: Domine ne auferasmisericordiam tuam a nobis (Dn 3,35). Hiis diebus de iustificacione impii et de quibusdammagnis impietatibus sicut fuit de homicidio et de blasphemia. Hodie revertendo unde sermoloquemur de conversione peccatoris (sic !)... – Expl.: ...solve debitum. Et hoc satis de principali3o etc. Amen.41(140r–143v) Tit.: Sermo de angelorum custodia. Inc.: In omnibus exhibeamus nos sicut deiministros (II Cor 6,4). Solet nempe humana fallacia et mundana ignorancia sepius extimarequod homines suis astuciis... – Expl.: ...angelis suis deus mandavit de te etc. Amen. — DasselbeIncipit des Sermo zum Bibelthema "Angelis suis mandavit de te (Ps 90,11)" bei Schneyer–Hödl,Jacobus de Marchia (de Monte Prandone), Nr. 394.42(143v–146v) Tit.: Sermo de ieiunio. Inc.: Convertimini ad me... (Ioel 2,12). Anima fidelisdivinitus inspirata quia nemo venit ad me nisi pater meus traxerit eum venit summo mane adecclesiam et audit sacerdotem in missa dicentem... – Expl.: ...in hodierno evangelio Quiavidebimus. Et tunc incipe evangelium.43(146v–149r) Tit.: Sermo de hoc nomine Iesus. Inc.: Vocatum est nomen eius Iesus (Lc 2,21).Pro declaracione istius nominis Iesus queritur utrum hoc nomen Iesus comprehendat in seomnia nomina divinitatis in significacione et videtur quod sic... – Expl.: ...ut sic per istudsanctissimum nomen omnes nos post hanc vitam valeamus pervenire ad vitam eternam. Amenetc.44(149r–150r) Tit.: Sermo optimus de gracia. Inc.: Hortamur vos ne in vaccum graciam deirecipiatis (II Cor 6,1). Notandum quod multe sunt gracie nos ad celestiam (!) gloriamreducentes quas omnes peccatores in vacuum recipiunt sive in vanum... – Expl.: ...quod nihilcorvini granis deo sacrificaretur. Rogemus ergo dominum Iesum ut ad hanc vitam eternamperveniamus. Amen.45(150v–156r) Tit.: Sermo de XXti signis per quibus signis (!) congnoscuntur reprobati a deo.Thema und Anfang fehlen. Inc.: Utrum homines in hac vita possint per aliqua signaconiecturari esse homines reprobatos in hac vita... – Expl.: ...per hec viginti signa cognoscunturreprobati a deo. Et sic est finis ista materia (!) que est predicanda in dominca infra octavasnativitatis domini etc.46(156r–159r) Tit.: Sermo de Maria Magdalena. Maria optimam partem elegit... (Lc 10,42). Hicoccurrit michi quedam questio utrum Maria Magdalena et quilibet peccator notorius perperfectam penitenciam mereatur plenam indulgenciam... – Expl.: ...et ad finem vere felicitatispervenit. Quod nobis omnibus per eius intercessionem concedat Iesus Christus. Amen.47(159r–160r) Tit.: Sermo de regno dei. Thema und Anfang fehlen. Inc.: Nota quod regnum deiocto generibus hominum a deo paratur de quibus omnibus isti duo apostoli filii Zebedei tunc

Page 127: Handschriften Slowenien

6

temporis de istis 8 generibus hominum numero non eran (sic !)... – Expl.: ...simus de istis octogeneribus iam dictis. Rogemus ergo dominum Iesum etc. Amen.48(160r–163r) Tit.: Sermo de baptismo. Inc.: Lavamini et mundi estote (Is 1,16). Heri locutisumus de ydolatria quam secuntur christiani. Nunc hodie considerans quod principiumdestruccionis ydolatrie et baptismus qui in ipso promittimus et renunciamus pompis sathane (sic!)... – Expl.: ...nisi hiis modis qui nominati sunt. Et hoc satis de 3o principali. Amen.49(163r–165r) Tit.: Sermo de iuramento. Inc.: Dedi te in fedus populi (Is 42,6; 49,8). Heri locutisumus de restitucionibus que debent fieri per usurarios lusores fraudulentos et omnes illos quialienum possident... – Expl.: ...ut scis et potes precaveas ergo. Et hoc satis de tercio principali.Amen.50(165r–168v) Tit.: Sermo de humilitate. Inc.: Per proprium sangwinem semel introivit... (Hbr9,12). Heri locuti sumus de iuramento et periurio quod fit circa bona temporalia. Nam causantet generant in hominibus superbiam ut dicit Augustinus: Vermis diviciarum est superbia... –Expl.: ...timoris pondere cadit. Hec ille. Et hoc satis de 3o principali. Amen.51(168v–170r) Tit.: Sermo de adulterio. Inc.: Melius est incidere in manus vestras quam peccarein conspectu domini (Dn 13,23). Heri declaravi multa de fide christiana qua anima deosponsatur iuxta illdu propheticum Osee 2o: Sponsabo te michi in fide... – Expl.: ...erubescenciamundi plures mulieres retinet quam timor dei etc. Et hoc satis de 3o principali. Rogemus ergodominum nostrum Iesum etc.52(170v–172v) Tit.: Sermo de ingressu religionis. Inc.: Non peribit lex a sacerdote (Ier 18,18).Heri locuti sumus de sacrilegio quod est peccatum quod fit contra res sacras puta sacramentaecclesiastica sacerdotes et bona temporalia sive utensilia ecclesiarum... – Expl.: ...que possuntevenire ad hoc propositum. Et hoc satis de principali 3o et ultimo. Rogemus ergo dominumnostrum Iesum Christum ut ipse nos per suam graciam dignetur nos conservare quousquemeremur eterna vita. Amen etc.53(173r–176r) Tit.: De amatoribus mundi. Inc.: Nemo potest duobus dominis servire (Mt 6,24).Pro declaracione istorum verborum occurrit mihi dictum Aristotelis in 8 ethicorum ubi dicitimpossibile est aliquem habere plures amicos aut plures perfecte diligere... – Expl.: ...cum nemopotest duobus dominis servire etc. Amen. Et sic est finis istius sermonis etc. Amen.54(176r–177v) Tit.: Sermo de sancta Lucia. Inc.: Quid existis in desertum videre (Mt 11,7). Licethec verba dixerit Christus ad commendacionem beati Iohannis Baptiste ut satis patet exevangelio hodierno attamen possunt dici in laudem et gloriam invictissime virginis Lucie... –Expl.: ...sed Lucia quasi columpna immobilis gracia dei superavit omnes. Dic hic totam eiuslegendam. Et sic est finis. Amen.55(177v–179v) Tit.: Quomodo dyabolus ligat animam cum diversis cathenis sermo. Inc.:Adolescens tibi dico: surge (Lc 7,14). Secundum quod dicit sanctus Thomas in questionibus deveritate q (!) anima racionalis mortua in peccato mortali non potest sua propria virtuteresurgere... – Expl.: ...latrones cum sepius accusantur aufugiunt, sic de peccatis in confessione.56(179v–181v) Tit.: De anima. Inc.: Domus repleta est odore ungwenti (Io 12,3). Dilectissimihec preallegata verba sunt Iohannis 12 capitulo sui evangelii. Que verba dicta sunt inmemoriam uncionis pedum Iesu Christi... – Expl.: ...a quo quomodo et ad quid. Rogemus ergodominum nostrum Iesum Christum ut nostram animam ab omnibus malis custodiat ut ad eumpost hanc vitam ad contemplandum divinam essenciam valeamus pervenire. Amen. Explicitsermo beati Bernardini ordinis minorum.57(181v–184r) Tit.: Sermo de vanitate mundi. Inc.: Omnis plebs ut vidit dedit laudem deo (Lc18,43). Occurrit illud quod habetur in decretis 12 questione 2a capitulo Octava quodingratitudo auctoritate canonum et legum culpatur in tantum... – Expl.: ...igitur operemur

Page 128: Handschriften Slowenien

7

bonum dum tempus habemus ut post hanc vitam eternaliter vivemus. Amen etc. Explicit sermode vanitate mundi.(184v) Leer.

(185r–186r) MIRACULUM DE BEATA CATHARINA (vgl. BHL 1693). Inc.: Item (?) quidamadolescens bone indolis filius cuiusdam clarissimi comitis... – Expl.: ...bonis operibus pleni adregna celestia migraverunt. Sit deo laus. — Parallelüberlieferung in Basel, UB, Hs. A XI 43,1ra; Fulda, Hessische Landesbibliothek, Aa 112, 206va; Graz, UB, Ms 1225, 95r; Uppsala, UB,Hs. C 9, 252r–253r; C 26, 156v–158v; C 48, 38r–39r; C 337, 113r–114r.

(186v–187r) VERZEICHNIS DER VORANGEHENDEN SERMONES.

(187v–189v) EXZERPTE aus Thomas de Aquino.(187v–188r) Inc.: 2a 2e q c. LXXXXIIII aro po. Utrum perfeccio atenditur (?) secundumcaritatem. Probatur (?) quod non. Ephe ultimo dicitur: Accipite armaturam dei ut possitisresistere in die malo et in omnibus perfecti stare... – Expl.: ...ipse pro animabus vestris.(188v–189r) Inc.: Utrum perfectio vite consistit principaliter in consiliis vel in preceptis.Probatur (?) quod in consiliis. Mt XIX: Si vis perfectius esse vade et vende omnia quod habes...– Expl.: ...in statu perfeccionis qui non sunt perfecti.(189v) Inc.: IIa q. CLXXXVI. Utrum religiosus tenetur ad omnia consilia (?). Perfectio in aliquopotest esse 3 modis essentialiter et sic ad perfectionem pertinet perfecta observantiapreceptorum caritatis... – Expl.: ...felix necessitas que in meliora compellit.(190r) Leer.

(190v) EXZERPTE.Utrum debuerunt cessare legalia. Quoniam videtur quod non. Si enim debuissent cessaremaxime cessasset circumcissio post Christi passionem... – ...nulli fuit licitum illa legaliaobservare patet L. Hoc Ricardus in 4. sententiarum.Utrum religiose persone possit aliquid in testamento dimitti. L quod legatum factum singularipersone existenti in religione... – ...XIX. q. Si qua mulier per totum etc.Nota quod peculium castrense est id quod milites in castriss (!) id est militando acquirunt... –...qui nascitur ex legitimo matrimonio et nondum est emancipatus.(191rv) Leer.

(192r) Von einer sonst nicht vorkommenden Hand: Contra luxores in taxillio sunt (?) sex oculi.Primus oculos (!) separat a regno dei... – ...6us requiret ab eo sex opera misericordie.

(192r, obere Hälfte) EXZERPT aus Thomas de Aquino. Inc.: 2a 2e q. CLXXXVI. Virtus in medioconsistit ut dicitur in 2o ethicorum... – Expl.: ...offerunt holocaustum quod est maius sacrificio.

(192v, untere Hälfte–195r) EXZERPTE aus Augustinus, Hieronymus, Bibel, IohannesChrysostomus, Cicero, Seneca, Sallust und Valerius Maximus.

(195v) QUAESTIO DE CONFESSIONE. Inc.: Queritur quando confessio fuit instituta scilicetconfessio oris. Quidam dicunt ut Ambrosius confessionem institutam fuisse in paradiso... –Expl.: ...alii dicunt quod sub lege mosayca.(196r) Leer.

Page 129: Handschriften Slowenien

8

(196v–199r) SENTENZEN, EXEMPLA UND VERGLEICHSBEISPIELE FÜR SERMONES (?). Inc.: Muliersi diceret quod pregnans esset et non pareret non creditur... – Expl.: ..ne carbunculum (?) id estfidem nostram valeant aufferre.(199r) SCHREIBERNAME: Von derselben Hand wie der vorangehende Text: Quod nobis prestaredignetur. Georgius Sturm� etc.(199v–200v) Leer.

(201r) NOTAE DIVERSAE.

(201v) <PS.> HIERONYMUS: Epistola 13, cap. 11–12 excerp., (PL 18, 85 A–86 B. BHM 313).Tit.: Epistola Ieronimi ad filiam Mauricii de commendacione virginitatis. Inc.: O virgo servapropositum tibi magno premio destinatum... – Expl.: ...roseum verecundie colorem et pudorem(!) ruboris pudorisque posideat.

(202r) KATECHISMUS.Duo principalia mandata legis... Decem mandata legis... Quatuor consilia ad que tenentur viriperfecti... 3us (!) sunt virtutes theologice... 4or sunt cardinales... Virtutes contrarie peccatismortalibus... 7m opera misricordie pertinencia ad corpus... 7m opera misericordie pertinencia adanimam... 7m sacramenta ecclesie...

(202v) HIERONYMUS: Epistola 14, cap. 2–3 excerp. (PL 22, 348. BHM 14). Tit.: Ieronimus adHeliodorum monachum de contemptu mundi. Inc.: Licet parvulus ex collo pendeat nepos... –Expl.: ...ut vinceres incitavi. Hec ille. — Zitat: Epicurus: Qui peccare se nescit corrigi non vult.— Zum Besitzvermerk s. Provenienz.

(203rv) ZITATE aus Augustinus, Hilarius, Beda, Origenes, dem Physiologus und der Bibel. —Exzerpt aus Thomas de Aquino. Tit.: 2a 2e q. LVIII. Inc.: Iusticia prima parte q 21 aro po estduplex. Una que consistit in mutua dacione (?) et accepcione ut puta que consistit invendicione... – Expl.: ...aliquis dicitur operativus secundum electionem (?). Es folgenverschiedene Notae.

(HD-Spiegel) NOTAE von verschiedenen Händen.

Page 130: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 142 (Kos 41)

HENRICUS DE FRIMARIA. MATTHAEUS DE CRACOVIA. IOHANNES NIDER. FORMAECONFESSIONIS. VARIA

Pap. 191 Bl. 225×145. Slowenien (Bistra ?), Mitte bis drittes Viertel 15. Jh.

Provenienz: Kartause Bistra (Freudental), Exlibris-Stempel auf 1v. — Benützer des 15. Jh. (?): Auf dem rechtenFreirand des HD-Spiegels Namensnennungen Andreas de Seyz und Martinus. — Stempel der k.k. LycealbibliothekLaibach auf 2r und 119v, Signaturen der Lycealbibliothek auf dem VD-Spiegel.Lit. zur Hs.: Kos 74–76. — Kaeppeli 2535, 2538.

(VD- und HD-Spiegel) 2 zusammengehörige Pergamentfragmente mit fortlaufendem Text; 1. Hälfte14. Jh. LIBER SEX PRINCIPIORUM (Ed. L. Minio-Paluello, Aristoteles Latinus. I 6–7. CategoriarumSupplementa. Bruges–Paris 1966. — Identifikation der Fragmente und Verweis auf die Ausgabedurch Dr. Mischa von Perger, D-86356 Neusäß (Mitteilung vom 22. 3. 2004).(VD-Spiegel) Inc. des 2. Absatzes (Cap. 29, Ed., S. 41, Z. 8): Passio autem est effectus illacioqueaccionis... – Expl.: des VD-Spiegels: ...in categoriis preteritum/ (Ed., S. 42, Z.8) — (HD-Spiegel)Inc.: /et futurum quantitates esse... – Expl.: ...contrarietates individuo. Amplius[ (Schluß von cap.44 und Beginn von 45. Ed., S. 44, Z. 11).

(1r) Mit Ausnahme einer Federprobe leer.(1v) Inhaltsangabe (15. Jh.): Confessionale magistri Mathie de Cracovia. Tractatus de lepra animemagistri Iohannis Nyeder. Consolatorium timorate consciencie. — Exlibris der KartauseFreudental.

(2r–7r) <HENRICUS DE FRIMARIA:> Commonitorium directivum simplicium volentium pure etintegraliter confiteri (Zumkeller 295. Bloomfield 1276 [beide ohne Nennung der Hs.]).Tit. in Rot: Confessio generalis utilis et bona. — Schreiberinvokation in Rot: Iesu fili Marie.Tit. von der Texthand: Incipit confessio generalis omnium peccatorum a iuventute usque a finemvite hominis incipiendo a principio scilicet a quinque sensibus et ceteris consequenter.Inc.: Cupiens generaliter confiteri a puericia diligenter recogitet omnes annos suos... – Expl.: ...velsi ante eius complementum recidivum passus fuit et ceteris (?). Explicit confessionale.

(7r) Iesu Christe fili Marie misereri mei et omnibus tuis electis propter te ipsum. Domine deus salvanos.

(7v–8r) Roter Tit.: Confessio generalis perbrevis et utilis.Inc.: Confiteor deo omnipotenti et beate Marie et omnibus sanctis et vobis patri omnia peccata mea,quecumque feci ab infancia mea usque in hanc horam mea culpa, cogitacione, locucione,delectacione, consensu, verbo et opere. Peccavi mala consuetudine in malo desiderio... – Expl.:...oportet et beatissimam virginem dei genitricem Mariam et omnes sanctos et te patrem orare prome peccatore ad dominum, ut dignetur mihi remittere peccata mea scita et nescita. Amen.Misereatur mei omnipotens deus per intercessionem beate Marie.

(8v–10v) Roter Tit.: Confessio quotidiana cellite etc.Inc.: Confiteor deo etc. Specialiter dico culpam meam, quod proxime venerabile sacramentumaltaris sumpsi indignus et irreverenter accessi et frequenter accedo non preparando me prius cum

Page 131: Handschriften Slowenien

2

digna contricione et pura confessione ac oracione et spiritualium exerciciorum devocione... (9r)Hic specificanda sunt ea, que inordinate facta sunt, videlicet si extra mensam bibit, si postmatutinum ad lectum rediit vel alias indebito tempore, si sine cingulo vel caligis dormierit... (9v)Hic specificanda sunt, si secute sunt illusiones vel fragilitas nature, et subiugendum est, si istafragilitas evenit e aliqua cogitacione.... – Expl.: ...dico culpam meam coram vobis et petopenitenciam et absolucionem et te patrem orare pro me propter deum. Dann in Rot: Sed nota, quodhec forma confitendi posita est, non ut semper omnia et singula, prout posita sunt, proponantur, sedquod inexpertus simplex modum habeat confitendi ea, in quibus deliquit. Amen.

(10v) Tit.: Sequitur oracio dispositiva ad digne suscipiendum absolucionem. Misereatur tuiomnipotens deus per intercessionem beate Marie et omnium sanctorum et dimittat tibi omniapeccata tua et perducat ad vitam eternam. Respondit confessus: Amen.(10v) Sequitur forma absolucionis. Dominus noster Iesus Christus te absolvat, cuius auctoritateego absolvo te in nomine patris et filii et spiritus sancti. Respondit: Amen.(10v) Sequitur oracio optativa. Merita domini nostri Iesu Christi beate Marie et omnium sanctorumsuffragia sancte matris ecclesie et cuncta bona, que feceritis, prosint vobis in remissionem omniumpeccatorum vestrorum. Respondit: Amen. Ultimo regraciatur confessori dicendo: Deo gracias velsic: Dominus sit merces vestra.

(11r) Tit.: Beatus Bernhardus. Aus Bernhard-Zitaten zusammengestellter BEICHTSPIEGEL.Cum de aere vel de pluvia vel nimio calore vel frigore turbatus fui contra deum murmuravi. Idem.Sepe ad sacrum ministerium vocem meam fregi ut dulcius cantarem magisque delectabar in vocismodulacione quam in cordis compunctione... Item Bernhardus. Numquam eo modo aut eaintencione, qua peccavi, peccata confessus sum neque omnium recordatus sum aut proptervetustatem aut propter multitudinem. — Vel sic confitere. Proximo non fui confessus de peccatismeis ita plene et contrite sicut debui. Sacramentum altaris minus devote ac minus reverentertractavi. Non studui emendare quotidianas excessus meos pro posse meo... – Expl.: ...sepius plusex debito quam ex devocione etc.(11v–14v) Unbeschrieben, nur Schriftspiegelrahmung.

(15r–38v) MATTHAEUS DE CRACOVIA: Tractatus de confessione (Bloomfield 4945 [ohne Nennungder Hs.]).Schreiberinvokation auf dem oberen Freirand von 15r: Maria mater Iesu ora ut assit huic graciaspiritus sancti.Inc.: Quoniam fundamentum et ianua virtutum omnisque gracie ac spiritualis consolacionisprincipium est consciencie puritas ac cordis mundicia... (15r) Est igitur primo videndum, quodconfessio debet esse pura, quia peccata debent simpliciter dici... – Expl.: ...apparebo purus etmundus in conspectu tuo et saciabor, cum apparuerit gloria tua. Ad quam non perducat ipse deus,qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen.(38v) Schreibername: Explicit tractatus de confessione editus a magistro Matheo de Cracoviarescriptus autem hic per fratrem Gregorium. Iesu Marie.

(38v) Tit.: Notandum quod omnes circumstancie possunt reduci ad 14, que his versibus notantur(Walther, Init. 680).Aggravat ordo locus persona sciencia tempusEtas condicio numerus mora copia causaEst modus in culpa status altus pugna pusilla.

Page 132: Handschriften Slowenien

3

(39r–98v) IOHANNES NIDER: Tractatus de lepra morali (Kaeppeli 2538 [nennt die Hs.]).Tit.: Tractatus de lepra anime.Schreiberinvokation auf dem oberen Freirand von 39r: Iesu fili Marie cum sancto flamine adestopropere. Amen.Inc.: Olim deum legimus in Levitico veteris testamenti mandavisse sacerdotibus, ut leprarumcorporalium multimodas scire studerent differencias... – Expl.: ...quando leprosis vel pregnantibusaut menstruatis aut furiosis aut epidimiacis et similibus casibus reddi vel non debitum oporteat adtempus etc.Rote Schlußschrift: Deo gracias et omnibus sanctis. Nota, ultima capitula de matrimonio et depeccatis circa illud contingencia non sunt hic scripta.

(99r–190r) IOHANNES NIDER: Consolatorium timoratae conscientiae (Kaeppeli 2535 [nennt dieHs.]).Tit.: Consolatorium timorate consciencie.Schreiberinvokation auf dem oberen Freirand von 99r: In nomine domini patris et filii et spritussancti. Amen und in Rot Iesu Marie fili.Inc.: Apud disciplinas reperimus phisicas diversis morbis corporum medicos tradidisse antidotavaria.. – Expl.: ...nisi in quantum causat aliquo modo involuntarium. Hec ille. Tantum deconsolacione timorate consciencie dixisse sufficiat. A cuiusmodi compilacione si quisque, quodsuum est, recipere velit, nichil aut modicum autori manebit etc.(190r) Schlußschrift mit Tagesdatierung: Sit Iesus Marie filius benedictus per omnia. Amen. Amen.Benedicamus domino deo nostro largitori omnium bonorum. Amen. Omnes sancti cum beata MariaMagdalena et sancta Braxede intercedant pro nobis, in quorum solempniis finitum est hoc opus.(190v–191v) Unbeschrieben, nur Schriftspiegelrahmung.(Beschreibung korrigiert am 23. März 2004)

Page 133: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 146 (Kos 48)

HENRICUS DE COESFELDIA. ORATIONES. ALPHABETUM DIVINI AMORIS.PEREGRINATIONES TERRAE SANCTAE. HENRICUS DE HASSIA

Pap. 110 Bl. 145×105. Pletrje (Pletriach), erste Hälfte 15. Jh. (1438 und 1449).

Lombarden. — Schmuckloser, ursprünglich heller, jetzt nachgedunkelter Ledereinband, am Rücken beschädigt.Provenienz: Kartause Pletrje, Besitzvermerk des 15. Jh. auf 74v: Iste liber est domus Throni sancte trinitatis inPletriach ordinis Carthusiensis; vgl. auch den Besitzvermerk auf dem VD-Spiegel.Lit. zur Hs.: Kos 71–73.

(VD-Spiegel) Signatur und Folienzahl. — Inhaltsangabe Item alphabetum divini amoris. —Nekrolognotiz: Anno domini 1434o tercio ydus octobris videlicet in die sancti Colomanni obiitillustris princeps ac generosus dominus dominus Hermannus comes Cilie ffundator domussancte et individue trinitatis in Pletriach ibidem ante summum altare sepultus. Cuius animarequiescat in pace. Amen. — Besitzvermerk von der Hand der Nekrolognotiz in Rot, derunterstrichene Teil von anderer Hand in Schwarz auf Rasur: Iste libellus est domus thronisanct� et individu� trinitatis in Pletriach ordinis Carthusiensis[ (der Rest radiert).

(1r–15v) <HENRICUS DE COESFELDIA:> Meditatio circa mysteria eucharistiae et et orationes desacramento altaris. — Vgl. Köln, Stadtarchiv, GB, 8o 8, 75r–95v.(1r–7r) Inc. mut.: ]morbos. Verum te pre omnibus valde excellenciori magnificavit dignitate...(1v) Ecce anima mea hec omnia per ministerium tuum... (1v) Cur igitur merore afficeris curdesidia pigritaris... (2v) Si gloriatus est Moyses pro Israel dicens: Non est alia nacio... (3v) Sedfortassis caligant usque adhuc in tanto fulgore... (5r) Respice, queso, oculis fidei magnascicatrices, que manserunt... Cur tam arida es o anima mea cur non tota timore reverencialiconcuteris... (5v) Verumtamen ne desperges accede prout melius potes... (6r) Talis igitur estdilectus tuus ex dilecto patre... – Expl.: ...quietis sue beatificam tranquillitatem vivens etregnans cum patre et spiritu sancto rex benedictus in secula. Amen.(7r–9r) Orationes. Inc.: Iocunditas merencium Iesu fili dei vivi letificator quin ymmo tociuscelestis curie sed et celi et terre angelorum et hominum radicale et fontale gaudium... – Expl.:...iocunditas supereminens leticia indeficiens. Per infinita secula seculorum. Amen. — (9r–10r)Inc.: Eternitas vivencium Iesu via veritatis et vita. Ecce ego semivivus et peccator moribundus...– Expl.: ...illuminans ac splendescere faciens lumine glorie in secula seculorum. Amen. —(10r–11r) Inc.: Sanitas langwencium Iesu Samaritane bone qui vere langwores nostros ipsetulisti... – Expl.: ...et de omnibus malis pius curator meus vivens et regnans cum patre et spiritusancto deus per omnia secula seculorum. Amen. — (11r–14v) Inc.: Ubertas egencium Ihesufons omnis boni ecce egenus et pauper ego sum... – Expl.: ...hic pro iusticia tribulatorum Ihesurex meus et deus meus per infinita secula seculorum. Amen. — (14v–15v) Inc.: Suavitasquiescencium Ihesu alpha et o principium et finis omnium creaturarum tuarum... – Expl.: ...etut spero futurus glorificator meus. Qui cum patre et spiritu sancto es omnium beatorumspirituum finalis merces unica corona et gloria per infinita secula seculorum. Amen. — Zuweiteren Handschriften vgl. J. Vennebusch, Die theologischen Handschriften des StadtarchivsKöln. Teil 3. Die Oktav-Handschriften (Mitteilungen aus dem Stadtarchiv Köln ; Sonderreihe3,3). Köln 1983, 10.

Page 134: Handschriften Slowenien

2

(16r–17v) <HENRICUS DE COESFELDIA (?):> Oratio ad beatissimam Mariam virginem(Exzerpt [?]).Tit.: Oracio de sancta Maria. — Zuschreibung an Heinrich von Coesfeld inDarmstadt, Hessische Landes- und Hochschulbibliothek, Hs. 521, 93ra.Inc.: Ave Maria dei genitrix beatissima virgo pre omnibus creaturis electa graciaqueplenissima... – Expl.: ...in omni tribulacione et angustia nostra succurre nobis piissima virgoMaria. — (17v) Daran anschließend: Oracio. Inc.: Deus qui sacrosanctam matrem tuamvirginem Mariam perhenniter castissimam multipharie multisque modis... – Expl.: ...secumfeliciter contemplari Iesum Christum filium eius dominum nostrum. Qui cum patre et spiritusancto vivis et regnas deus per omnia etc.

(18r–22r) Tit.: Prologus super oracionem sequentem. Inc.: Incipit oracio de sacramentocorporis et sanguinis domini Ihesu Christi edita secundum statum triplicem salvandorumscilicet incipiencium proficiencium et perfectorum habens IX partes... Tit.: Incipit prima parsoracionis que vocatur Carthusia oracio ad patrem (BGOC 6101). — Überlieferung z. B.: Basel,UB, Cod. B X 11, 19v; Uppsala, UB, Cod. C 16, 276r–277r, C 212, 21v–22v.Inc.: Creator omnium rerum deus pater omnipotens cuius principium inicium non recipit cuiuseternitas finem excludit... – Expl.: ...ad nupcias sempiterna gaudia collaturus dominus nosterIesus Christus filius tuus. Qui vivit et regnat cum deo patre in unitate spiritus sancti deus peromnia secula seculorum. — Zu den einzelnen Gebetsinitien vgl. M. Andersson-Schmitt, M.Hedlund, Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala. Katalog über die C-Sammlung. Band 1. Handschriften C I–IV, 1–50 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis16,1). Stockholm 1988, 182.

(22r) ORATIO (AH 15/115. Chevalier 13213). Inc.: O Maria piissima stella maris clarissimamater misericodie et aula pudicicie... – Expl.: ...a maligno dyabolo dignos quosque eripe etparadyso reddere. Amen.

(22v–23r) ORATIO (Chevalier 1976). Inc.: Ave mundi spes Maria ave mitis ave pia ave plenagracia mestis da solacia... – Expl.: ...dum resurgam te visurus semper tecum sim mansurus.Amen. Ihesus Maria.

(23v) ORATIO. Inc.: Omnipotens et misericors deus qui me plasmasti cum non essem et de casuprimorum parentum per mortem tuam innocentem reformasti... – Expl.: ...ut tuis subsidiisflectantur semper ad gloriam tue laudis.

(24r–26v) Tit.: Oracio bona ante missam. Mit Anklängen an <IOHANNES FISCAMNENSIS:>Oratio "Summe sacerdos" (Oratio "Ambrosii"). Inc.: Secundum ordinem Melchisedech sacerdossumme domine Ihesu Christe et verus pontifex futurorum bonorum qui per proprium sanguinemsemel intrans in sancta sanctorum... – Expl.: ...piam supplicacionem ac per suffragia cunctorumcivium supernorum. Qui vivis etc.

(26v–27v) Tit.: Oracio bona de sancto spiritu ante missam. Inc.: Adesto nunc mihi dominesancte spiritus paraclite consolator piissime adesto nunc mihi et infunde te in animo meo... –Expl.: ...incipiam cognoscere inenarrabile profundissimumque misterium tue excellentissime etgloriosissime divinitatis. Amen.

Page 135: Handschriften Slowenien

3

(27v) Nachtrag. Tit.: Pro infirmis. Omnipotens sempiterne deus salus eterna credencium... (CO4072).

(28r–32v) MESSGEBETE (Oratio, Secreta, Complenda).(28r) Oracio sacerdotis propria. Alia oracio sacerdotis propria. (28v) Contra temptacionescarnis. (29r) Pro venia peccatorum. (29v) Contra malas cogitaciones. Pro amico velquocumque temptato. (30r) Pro muliere oracio. (30v) Oracio generalis. Pro omni graduecclesiastico. (31r) Pro congregacionibus. Pro famulo. (31v) Pro amico. Pro lacrimis oracio.(32r) Pro quacumque tribulacione. Pro pontifice aut papa. (32v) Pro salute vivorum.

(32v) Nachgetragenes GEBET ZU MARIA. Inc.: Serenissima et inclita domina et mater domininostri Iesu Christi virgo perpetua Maria que eundem creatorem omnium creaturarum in tuosacratissimo ac virgineo utero digna fuisti portare... – Expl.: ...digneris (?) indulgere. Qui cumpatre et spiritu sancto vivit et regnat deus per infinita secula seculorum. Amen.

(33r–34v) Zwei GEBETE. Inc.: Gracias ago immense maiestati et sempiterne pietati tue, dominesancte pater omnipotens eterne deus, qui me indignum peccatorem... – Expl.: ...iocunditasconsummata felicitas perfecta et gaudium sempiternum. Amen (vgl. Haimerl 91, A. 537) —(33v) De Ihesu. Inc.: Ineffabilis bonitatis et clemencie domine Iesu Christe gracias agolargissime benignitati tue pro cunctis beneficiis... – Expl.: ...et per omnium sanctorum piamsupplicacionem et per suffragia cunctorum civium supernorum. Qui vivis et regnas cum deopatre in unitate spiritus sancti deus etc.

(34v) Tit.: De sacramento eucaristie versus (Walther, Init. 3214). Inc.: Constat in altari carnemde pane creari... – Expl.: ...Fforsitan abhorreret et manducare timeret.

(34v) VERSUS.littera neglecta vel silaba murmure lecta

O diccio non recta si sit male lectio lectacolligit hec sathanas si non cum corde laboras.

(35r–75v) ALPHABETARIUM DIVINI AMORIS (Druck: Iohannes Gerson, Opera omnia III. HagaeComitum 1728, 769–800).Inc.: Ad honorem omnipotentis dei aliquos modos et vias pro elevacione mentis in deumpropono scribere... – Expl.: ...dominum qui pro institucione ordinis Carthusiensis in solitudinedegencium et pro dono huius libelli sit nunc et semper in secula seculorum benedictus. Amen.DATIERUNG, LOKALISIERUNG, SCHREIBERNAME: (41r, unterer Freirand) Ab inciio usque hucscripsi uno die videlicet 2a feria post Quasi modo geniti (13. April 1449). — (75v) Et sic estfinis Alphabetarii divini amoris scriptum anno domini MoCCCCoXLIXo in Pletriach per fratremConradum de Spira pro tunc ibidem professum.(76r) Nachtrag (Wende 15./16. Jh.). Tit.: De sancta Barbara oracio. Inc.: Deus, ad quembeatissima martir Barbara mox (?) ut ferro passioni occubuit cum triumpho martirii gloriosapervenit, concede, quesumus, ut eius solemnia celebrantes pietatis tue munera largiusconsequamur. Perdominum nostrum Iesum Christum.(76v) Nur Schriftspiegelrahmung.

Page 136: Handschriften Slowenien

4

(77r–84r) PEREGRINATIONES TERRAE SANCTAE QUAE A MODERNIS PEREGRINIS VISITANTUR(Röhricht 100–101). Tit.: Peregrinaciones Terre sancte que a modernis peregrinis vistantur quesunt dedicate per sanguinem Christi et eius vestigia mansiones et prodigia matris sue glorioseet aliorum electorum.Inc.: Et est sciendum, quod in illis locis in quibus est signum crucis ibi est plena indulgencia apena et a culpa... Peregrinaciones Ioppen id est Affa usque ad Ierusalem. Primo in civitateIoppen est locus ubi s. Petrus suscitavit... (77v) Peregrinaciones civitatis sancte Iersualem.Primo in introitu civitatis est plena absolucio a pena et a culpa +. Item ibi est ecclesia sanctiStephani... (78r) Peregrinaciones per civitatem Iherusalem. Primo ante portam ecclesie estmagna platea... (78v) Peregrinaciones vallis Iosaphat. Primo locus ubi s. Stephanus fuitlapidatus... (79r) Peregrinaciones sancti montis Oliveti. Item primo in radice montis est ortusin quo Christus captus et ligatus fuit +... (79v) Peregrinaciones vallis Syloe. In valle Sylo primoest ibi fons in quo beata virgo Maria lavit panniculos Christi quando ipsum presentavit intemplo... (80r) Peregrinaciones sancti montis Syon. Primo ubi Petrus flevit amare supernegacione Christi... (81r) Peregrinaciones Bethanie. Primo castellum et sepulcrum sanctiLazari, quem Christus vocavit de monumento +... (81r) Peregrinaciones summi dei inBethlehem. Primo ubi stella reapparuit Magis... (81v) Peregrinaciones fluvii Iordanis. Primomonasterium sancti Ioachim et Anne parentum virginis Marie... (82r) Flumen Iordanis. Itemmonasterium sancti Ieronimi in vasta solitudine... (82r) Peregrinaciones in montana Iudee.Primo monasterium Sancte Crucis, ubi crevit unum de lignis sancte crucis... (82v)Peregrinaciones vallis Mambre. Item in valle Mambre est locus, ubi Abraham tres vidit et unumadoravit... (82v) Peregrinaciones sancte Nazareth et ceterorum locorum per Galileam. Primoubi fuit sepultus s. Stephanus prima vice... (83r) Peregrinaciones Damasci. Prope Damascumest locus, ubi Christus dixit: Saule Saule quid me persequeris... (83v) Peregrinaciones montisSynay. Primo ibi est civitas Gaza, in qua Sampson fuit mortuus... (83v) Peregrinaciones terreEgypti. Primo in civitate Massare vel Kayre est (!) sunt multe ecclesie, inter quas est eciamsancte Marie... – Expl.: ...item ubi mortuus est sanctus Iohannes Elemosinarius. Item ubisanctus Marcus ewangelista fuit mortuus et sepultus sive martirizatus et sepultus etc. Sequitur.

(84v–87v) Tit.: Ordo processionis fratrum et peregrinorum in ecclesiam sancti sepulchri inIhersusalem (Röhricht 100).Inc.: Primo procedit crucem ferens et alii fratres bini et bini sequuntur et peregrini sequunturtenentes candelas in manibus cantando (!) antiphonam Regina celi etc... – Expl.: ...qui de tuapassione et morte memoriam facimus resurreccionis gloriam et vite eterne gaudiaconsequamur. Qui vivis et regnas cum deo patre in unitate spiritus sancti deus etc.

(87v) Nachtrag. ORATIO PRO TERRA SANCTA (vgl. Basel, UB, Cod. B XI 14, 177r). Inc.: Deusqui ad exhibenda nostre redempcionis misteria terram promissionis elegisti... – Expl.: ...populuschristianus in te confidens de tue virtutis potencia glorietur. Qui vivis et regnas. Dann vonanderen Händen: ab omnia und (16. Jh.) Amo deum super omnia bona sua.Lit.: G. Golubovich, Biblioteca bio-bibliografica della Terra Santa e dell'Oriente Francescano.Tom. V (dal 1364 al 1400). Quaracchi 1927, 368, Nr. 295. — Zu den Ablässen vgl.: E.Rodericus, Quaestiones regulares et canonicae... T. 2. Turnoni 1609, 278–279, Quaestio 93 undF. Quaresmius, Historica, theologica et moralis Terrae Sanctae elucidatio... T. 1. Venetiis 1880,360–363.

(88r) MESSGEBETE De quinque wlneribus Christi.

Page 137: Handschriften Slowenien

5

Or. Inc.: Omnipotens sempiterne deus et pater qui humanum genus in quinque wlneribus... Secr.Omnipotens sempiterne deus hanc tibi hostiam salutiferam in honore quinque wlnerum...Compl. Sumptis tuis salutaribus sacramentis omnipotens deus in honorem venerabiliumquinque wlnerum... – Expl.: ...et morte perpetua misericorditer custodire. Per eundemdominum.

(88v) Nachtrag 15./16. Jh. ORATIO. [D]omine Ihesu Christe filii (!) dei vivi ego miser peccatordeprecor immensam clemenciam tuam per lacrimas pyssime genitricis quibus ipsa rigavitsanctissimam faciem tuam quando hora vespertina de cruce positus fuisti.

(89r–100r) <BONAVENTURA:> Officium de passione domini (Ed.: Opera omnia VIII, Quaracchi1898, 152–158. Distelbrink 27–28). Inc.: Domine labia mea aperies... Deus in adiutorium... –Expl.: ...ad tue beatissime visionis consolacionem pervenire concede. Qui vivis... —Responsorien und Orationen zumeist von der Edition abweichend. Explicit übereinstimmendmit Graz, UB, Ms. 396, vgl. Opera, a.O., S. LXII.(100r) Rote Datierung: Explicit cursus de passione 1438.

(100v) MESSFORMULAR Pro remissione peccatorum. Inc.: Introit. Omnia que fecisti nobisdomine... Ps Magnus dominus et laudabilis valde... Or. Exaudi quesumus... (Bruylants 528,3).Epist. (Ier) Si iniquitates nostre... Grad. Propicius esto domine peccatis nostris... Allel. Ostendenobis domine misericordiam tuam... Ev. (Mc) In illo tempore... Habete fidem dei... Offert. Deprofundis clamavi ad te... Secr. Hostias tibi domine... (Bruylants 624). Comm. Dico vobis:Gaudium est angelis... Compl. Presta nobis eterne (Bruylants 835). — Auf dem oberen Freirandder Vermerk: Nota. Omnes distracciones et mentis fluctuaciones in unum collige et in solo deototum desiderium tuum fige.

(101r–104r) HENRICUS DE HASSIA (?): Collecta de praedestinatione (bei Hohmann nichtgenannt). Tit.: Nota quid sciendum sit de predestinacione et tenendum. Inc.: Ubi sciendum estsecundum doctores quod sicut scriptura dicit Eccci XVo: Deus ab inicio constituit hominem... –Expl.: ...Ysa XXXo dicitur: Hec via ambulate in ea et non declinabitis neque ad dexteram nequead sinistram. Et tantum de illo. — Vgl. Graz, UB, Ms. 985, 256v–258r.Schlußschrift: Collecta per magistrum Heynricum de Hassia (dann in Rot:) qui obiit annodomini MoCCCoXCVIo. 1396o.

(104v–105r) Tit.: Leo papa in octava epiphanie in Va leccione. LEO I PAPA: Tractatus 38, cap.3–4 (PL 54, 262B–263A; CC 138, 297-298, Z. 55 ff.). Inc.: Qui experiri cupit an in ipso deushabitet de quo dicitur: Mirabilis deus... – Expl.: ...si in omnibus actibus nostris dominus nosterIesus Christus appareat qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in secula seculorum.Amen.

(105rv) Tit.: Ex sermone (korrigiert zu omelya) beati Gregorii pape quidem sequitur in LXa desemine (?). GREGORIUS MAGNUS: Homilia in evangelia 15, cap. 1–2 (PL 76, 1132A–C). Inc.: Siergo fratres karissimi esse divites cupitis veras divicias amate. Si culmen veri honoris queritis...– Expl.: ...sed mox ut fatigari adversitatibus ceperint inchoata derelinquunt etc.(106r) Unbeschrieben, nur Schriftspiegelrahmung.

Page 138: Handschriften Slowenien

6

(106v–110r) Tit.: Dictamen M. Nicolai de Dinckelspühel qui obiit anno domini 1433o inquadragesima. NICOLAUS DE DINKELSBÜHL (?): Dictamen pro monachis (Madre 298, mitstarkem Zweifel hinsichtlich der Echtheit).Inc.: Cristus nobis tradidit formam hanc vivendi

et exemplo docuit viam gradiendi...Expl.: ut nos omnes adiuvet qui timent turbamen

et a malo liberet in eternum. Amen.(110r) DATIERUNG, LOKALISIERUNG: Scriptum in Pletriach 14.. (Zehner- und Einerstelleradiert).

(110v–111v) MESSGEBETE.(110v) Pro tribulacione. (111r) Alia oracio pro tribulacione. (111v) Jeweils ein Gebet Contratempestates oracio. Pro pluvia oracio. Pro serenitate.

(HD-Spiegel) Ein mit der Schriftseite aufgeklebtes MISSALE-FRAGMENT.Auf dem oberen Rand: Grave Herman von Cili obiit 1434o. — Unterhalb davon von spätererHand liturgische Anweisungen: Pro mulieribus (?). Pro animabus dicitur prima collecta.Quesumus domine perpetua... — Auf dem rechten Rand zwei Wappenschilde eingeprägt, aufdem oberen deutlich sichtbar drei Sterne (Wappen der Grafen von Celje [Cilli]).

Page 139: Handschriften Slowenien

1

NUK Ms 152 (Kos 25)

SAMMELHANDSCHRIFT MIT JURISTISCHEN TEXTEN

Pap. I, 342, I* Bl. 382×275. Oberitalien, 2. Hälfte 15. Jh.

Lagen: 1 + (V+1) + 5.V + VI + 6.V +VI + 4.V + VI + (V+1) + 8.V + (V!3) + 4.V +I 11 61 73 133 145 185 197 208 288 295 335

(IV!2) + 1 . Einzelblätter 1, 198, 289–291, 336 und 337. Bisweilen beschnittene gerahmte Reklamenten zum341 I*

Lagenende; bei Hand G keine Reklamanten. Bei früher beschädigten Blättern Fehlstellen vermutlich in der ersten

Hälfte des 20. Jh. mit Papier ergänzt. — Schriftraum und Zeilenzahl mit den Händen schwankend:

265/285×170/180, 2 Spalten zu 56/64 Zeilen. Tinten- und Stiftlinierung. Bastarda von mehreren Händen, A: 1v, B:

2ra–73ra, C:73ra–133vb, D: 134va–172vb, E: 173ra–197vb, 199ra–245ra, F: 198ra–va, G: 245rb–295va, 337vb,

Z. 14–339vb, Z. 15, H: 296ra–337vb, Z. 13, I: 339vb, Z. 17–340va, J: 340vb–341vb. Papier in den Spalten in der

Regel geglättet. — Vier- bis sechszeilige Fleuronnéeinitialen; neun- bzw. zehnzeilige nachträglich eingesetzte

Fleuronnéeinitialen auf 63ra und 136ra. — Schmuckloser Einband des 17. Jh. (?). Holzdeckel des VD und HD von

je zwei Pergamentblättern überklebt. Rücken mit Leder überzogen, Titelschild im zweiten Feld von oben.

Buchblock wahrscheinlich nach der Eintragung des Schenkungsvermerkes von 1642 nachträglich leicht beschnitten.

Schnitt farbig gesprenkelt.

Provenienz: Schenkungsvermerk auf dem oberen Freirand von 2r: Post obitum Nobil. et Acutissi. Viri D. Georgij

Zaule I. V. D. avi sui Nobil. et Castissima Virgo Susanna Zaulin Abbatiali Bibliothecae D V in Sittich dono dedit

A. 1642. Zu Susanna Zaulin vgl. Kos 36–37. — Stempel der Lycealbibliothek auf 1r und 341v.

Lit. zur Hs.: Kos 47–51. — Dolezalek, unter der Signa — C. Bukowska Gorgoni, Artikel "Giovanni d'Anagni", in:

DBI 55 (2000) 663–665, nennt die Hs. S. 664 ohne Signatur. — J. Tarrant, The life and the works of Jesselin de

Cassagnes. Bulletin of Medieval Canon Law, N. S. 9 (1979) 37–64, nennt die Hs. S. 61.

(VD-Spiegel) Signatur der NUK und Angaben zur Blattzahl (20. Jh.).

(Ir–1r) Mit Ausnahme des Bibliotheksstempels leer.

(1v) Tit.: Tabula omnium tractatuum huius libri.

(2ra–62vb) BERNARDINUS SENENSIS: Tractatus de contractibus et usuris = Quadragesimale deevangelio aeterno, Sermo 32–45 (Opera omnia IV. Quaracchi 1956, 117–412. Schneyer–Hödl,Nr. 99–112).Tit.:]tatus de contractibus [...] secundum fratrem Bernardi [...] Senis ordinis minorum. Inc.mut.: ]e et amplius [...] li peccare [...] III c. et in [...]vangelio ho [...] erno (Io 8,11). A cari [...]te quidem scribitur mundus [...] per viciorum [...] ficit incre [...Schlußschrift: Explicit tractatus de contractibus et usuris secundum fratrem Bernardinum deSenis ordinis sancti Francisci.

(63ra–73ra) BERNARDINUS SENENSIS: Tractatus de vita christiana, Prolog, Sermo 1–3 (Operaomnia VI. Quaracchi 1959, 3–61. Schneyer–Hödl, Nr. 133–136).Tit.: Incipit tractatus de vita christiana secundum fratrem Bernardinum de Senis.(73rb–v) Unbeschrieben.

(74ra–133vb) IOHANNES DE ANANIA: Lectura super titulum decretalium De usuris (X 5.19)(Druck: Ioannis ab Anania praelectiones in Decretalium librum quintum. Lugduni 1546,187ra–228va). Tit.: Incipit tractatus domini Iohannis de Anania iuris utriusque monarcha (!)super tytulo de usuris.

Page 140: Handschriften Slowenien

2

Inc.: Quia exercens usuram dicitur committere rapinam et quodammodo furtum XIIII q. IIII Siquis... – Expl.: ...et procedit eciam istud si factum adyciatur quantitati et pena facta etc. Deogracias.SCHLUSSSCHRIFT: Explicit lectura venerabilis et in orbe famosissimi utriusque iuris doctorisdomini Io. de Anania super (dann getilgt: quinto decretalium usque ad ti. exclusive (?) decrimine falsi etc.) (von anderer Hand auf dem Freirand korrigiert:) titulo de usuris.Quintodecimo die Novembris idem venerabilis vir et dominus Io. de Anania factus estarchidiaconus ecclesie Bononiensis.Lit.: Bukowska Gorgoni, a. O., 663 (mit Inkunabeln und Drucken).(134r) Unbeschrieben.

(134va–197vb) IACOBUS DE ZOCHIS: Repetitio capituli Omnis utriusque (X 5.38.12) (Druck:Repetitiones iuris canonici IV 845b–909b).Inc.: Omnis utriusque. Famosum altum devotum et spirituale est et ideo devote et spritualiterlegendum est... – Expl.: ...nam ex ipso et in ipso et per ipsum sunt omnia. Cui honor et gloria etpotestas et imperium in secula seculorum.SCHLUSSSCHRIFT: Completa per me Iacobum de Zocchis de Ferraria utriusque iuris doctoremdie XXVI aprilis die sancti Gregorii (!) 1443 ad laudem gloriam et honorem sancte individuetrinitatis patris et filii et spiritus sancti et virginis Marie gloriose que de radice Yesse egressaest et spritus sanctus super ea requievit. Amen. Deo gracias.

(198rab) Tit.: Questio an quilibet sub precepto teneatur missam audire in capella sua(Formulierung der Quaestio auf dem oberen Freirand von anderer Hand). Inc.: Reverendemagister vidi alleganda dicta illius venerabilis doctoris domini Francisci mansueti qui consulittenendum esse illud quod est tucius et anime favorabilius c. Iuvenis de spon... – Expl.: ...et sivult caucius et securius agere cessante causa legittima petat licenciam a parochiali suo.

(198rb–va) Tit.: An laycus quocumque tempore possit accipere eukaristie sacramentum vide utI patebit (Formulierung der Quaestio auf dem rechten Freirand von anderer Hand). Inc.: Lexa

nova non corrigit antiquam nisi in casibus in quibus specialiter cavetur de correccione antiquelegis. Hec est regula iuris firma. Ideo reverende magister non moveat vos... – Expl.: ...nec decena domini reporbatur sed approbatur in c. In cena etc. Laus deo.(198vb) Unbeschrieben.

(199ra–245ra) IOHANNES DE LIGNANO: Tractatus de censura ecclesiastica (Druck: Tractatusuniversi iuris XIV 307vb–325ra). Tit.: Incipit tractatus de censura ecclesiastica compositus perexcellentissimum utriusque iuris doctorem dominum Iohannem de Lignano de Mediolano.Incipit feliciter.Inc.: In tractatu de censura ecclesiastica primo describam censuram ecclesiasticam... – Expl.:...maxime post Host. Deo gracias.SCHLUSSSCHRIFT: Explicit tractatus de censura ecclesiastica compilatus per dominumIohannem de Lignano de Mediolano excellentissimum utriusque iuris doctorem anno dominimillesimotricentesimosexagesimoprimo.

(245rb–260vb) IOHANNES CALDARINUS: Tractatus de ecclesiastico interdicto (Druck: Tractatusuniversi iuris XIV 325ra–333rb). Tit.: Tractatus Io. Cal. de ecclesiastico interdicto. In Christinomine incipit tractatus domini Iohannis Caldarini de Bononia de materia interdictorum.

Page 141: Handschriften Slowenien

3

Inc.: Quamvis dubia pluria circa materiam interdicti ecclesiastici pocius papalemdeterminacionem... – Expl.: ...cum inter vos concesse ipsi ecclesie a Christo. Cui est honor etgloria per infinita secula seculorum. Amen.SCHLUSSCHRIFT: Explicit tractatus de ecclesiastico interdicto compositum (!) per dominumIohannem Calderini de Bononia excellentissimum decretorum doctorem. Deo gracias.

(261ra–262va) ZANCHINUS HUGOLINUS: Tractatus de haereticis (Druck: Tractatus universi iurisXI/2 208va–233v). Tit.: Tractatus contra hereticos. In Christi nomine. Amen. Et beate Mariesemper virginis gloriose et omnium sanctorum et sanctarum dei. Amen. Incipit tractatuscompilatus contra hereticos et hereticam pravitatem per dominum Canchinum Ugolini de Portasancti Petri de Arimino et obmisso suo prohemio venio ad rubricas et materias. Et primo pronit.Inc.: Unde dicatur hereticus rubrica. Quia prius nosse oportet unde nomen descendat ut ff deiusti et iur... – Expl.: ...et ibi nota.

(262vb–266ra) THOMAS DE PIPERATA: Tractatus de fama (Druck: Tractatus universi iuris XI/1,8rb–10rb). Tit.: Tractatus de fama secundum Thomam de Piperata. In Christi nomine. Amen. Etbeate semper Marie virginis gloriose et omnium sanctorum et sanctarum dei. Amen. Incipittractatus de fama compositus per dominum Thomazium de Piperatis et seu de Piperatoexcellentissimum legum doctorem.Inc.: Quoniam circa famam iudicium argumentum et presumptiones multa (!) dubitaciones iniudiciis oriri solent... – Expl.: ...proceditur ad tormenta. Nam et illa dicuntur manifestaargumenta. Deo gracias. Amen.SCHLUSSSCHRIFT: Explicit tractatus de fama et iudiciis compositus per dominum Thomam dePiperato de Bononia.

(266rb–267va) IACOBUS DE ARENA: Tractatus de commissariis (Druck: Tractatus universi iurisVIII/1, 194vb–196rb). Tit.: Tractatus commissariorum. In Christi nomine. Amen. Incipittractatus comissariorum et seu fideicommissis a domino Iacobo de Arena compilatus.Inc.: Quia commissariorum frequens et utilis est tractatus ideo de hiis hoc ordine censeo foretractandum... – Expl.: ...et quam rem maluerint habentur et nota c quando decreto opus non estI predium. Et sic finitur iste tractatus. Deo gracias.

(267vb–269va) DINUS DE MUGELLO: Tractatus quartarum. Tit.: Tractatus quartarum. In nomineChristi. Amen. Incipit tractatus domini Dini de Mugullo legum doctoris quartatum etc. —Parallelüberlieferung mit Zuschreibung an Dinus in Wien, ÖNB, Cod. 5045, 57v–59v (?).Inc.: Quartarum alia est debita virtute nature alia iure institucionis que falcidia nuncupatur...– Expl.: ...quando et quibus quarta pars debetur I. i. Dinus de Mugello legum doctor. Finishuius tractatus. Deo gracias.

(269vb–272rb) DINUS DE MUGELLO: Tractatus de successionibus ab instestato (Druck: Tractatusuniversi iuris VIII/1, 318ra–319rb). Tit.: Tractatus successionum ab intestato secundum Dynum.In Christi nomine. Amen. Et beate Marie semper virginis gloriose et beati Stephanigloriosissimi militis et martiris eiusdem domini nostri Iesu Christi in die natalicie cuius hocopus exemplari inceptum fuit et beati Iohannis evangeliste cuius festum sequitur post nataliciameiusdem Stephani et omnium sanctorum dei. Inccipit tractatus successionum ab intestato perexcellentissimum legum doctorem dominum Dynum de Mugello conpilatus. Deo gracias. Amen.

Page 142: Handschriften Slowenien

4

Inc.: Quoniam ab intestato successionum materia in iuris corpore tam in textu quam in glosisnoscitur esse dispersa... – ...ut in prefatis aut. aperte cavetur. Deo gracias. Dynus de Mugellolegum doctor.SCHLUSSSCHRIFT: Explicit tractatus compositus per excellentissimum legum doctorem dominumDynum de Mugello super materia success. ab intestato.

(272va–274va) ANTONIUS DE ROSELLIS: Tractatus de ieiuniis quadragesimalibus (Murano, Initia[mit weiterer Überlieferung]). Tit.: Item tractatum (!) de ieiuniis quadragesimalibuscompositum (!) per dominum An. de Rosellis.Inc.: Omnes homines qui rectum iter vite tenere nituntur non terram continue debent aspiceresed celum... – Expl.: ...ideo demus animum ad ieiunium ut dominus sit in retribucione nobiscum.Amen. Laus deo.

(274vb–275va) <MARTINUS DE FANO:> De alimentis praestandis (Kaeppeli 2954). Tit.:Tractatus de alimentis quibus et a quibus ubi et qualiter prestentur.Inc.: Quia sepe super alimentis questio ventilatur et ideo expedit quod sub his que in eis locumhabent de iure et equitate in memoriam reducuntur... – Expl.: ...de hac materia habeturplenissime in speculo qui fi. sint legittimi versi et nota quod alimenta usque in finem. Amen.Explicit tractatus scilicet alimentorum. Deo gracias.

(275vb–277rb) BARTOLUS DE SAXOFERRATO: Tractatus de alimentis (Druck: Bartoli àSaxoferrato consilia, quaestiones et tractatus. Basileae 1588, 345–348). Tit.: Tractatusalimentorum compositus per dominum Bartolum de Saxoferato.Inc.: Alimentorum materiam tractaturus quia alimenta debere contingit tam ex iure nature... –Expl.: ...debeat et I Imperator ad Trebellianum.SCHLUSSSCHRIFT: Explicit tractatus alimentorum per dominum Bartolum de Saxoferatocompositus doctor excellentissimus (!).

(277va–280rb) BARTOLUS DE SAXOFERATO: Tractatus de duobus fratribus invicem habitantibus(Druck: Druck: Bartoli à Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus. Basileae 1588, 311 ss.).Tit.: Tractatus de fratibus et filiis compositus per d. Bartolomeum cum quadam questione quamsuperaddidit d. Ia. de Areno (!).Inc.: Dividitur in duas partes. Principalem. Nam quandoque inter fratres contenditur de his quein vita patris contingunt... – (280rb) Expl.: ...in l. emancipati coti. (?). Et deficit quarta questioprincipalis domini Bartholomei pie memorie quia ipse morte preventus non potuit complere seddominus Iacobus de Are (!) pro complemento domini Bartholomei posuit addicionem. Solumhactenus dubitatum est et questiones orte sunt quia aliquando pater moritur testatus aliquandointestatus et filii remanent ubi dividitur quia quidam sunt maiores quidam minores... – ...et lsensuales et hec sufficiant. Deo gracias.

(280va–281vb) <BALDUS DE UBALDIS:> Tractatus de materia constituti (Druck: Tractatusuniveris iuris VI/1, 38rb–39ra). Tit.: Tractatus de mercatoribus.Inc.: Quia sum advocatus mercatorum seu artis mercantie ideo brevem summam componendamduxi in materia constituti seu constituendi... – Expl.: ...ad hoc facit quod notatur ff depositibona fides § ... et l II in rubrica C de stipu pecu. Explicit tractatus mercatorum vel demercatoribus. Deo gracias.

Page 143: Handschriften Slowenien

5

(282ra–283va) <PS.> BARTOLUS DE SAXOFERRATO: Tractatus de consiliis habendis perofficiales et assesores (Druck: Tractatus universi iuris III/1, 330va–331va). Tit.: Incipit tractatusde consiliis habendis compositus per do. B. de Saxoferato.Inc.: Circa practicam consiliorum habendorum per officiales et assesores quoniam sepe defacto questiones oriuntur... – Expl.: ...nec ibi dicitur utraque via agi posse. Explicit tractatus deconsiliis habendis.

(283vb–284rb) Tit.: Tractatus de electione imperatorum (Ed. A. Werminghoff, a. O., 381–385).Inc.: Sciendum quod duo sunt imperatores christiani seu christianorum videlicet imperatorRomanorum et Constantinopolitanus id est Grecorum quorum unus scilicet Romanorumelectores assumitur (!)... – Expl.: ...sequitur modo de regibus feudariis Romane ecclesie: RexIherusalem et Cecilie rex Arroganum rex Sardinie rex Ungarie rex Anglie. Explicit tractatus deelectione imperatorum. Deo gracias.Lit.: A. Werminghoff, Ein Tractatus de coronatione imperatoris aus dem vierzehntenJahrhundert. Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, germanistische Abteilung 24(1903) 380–390.

(284va–286rb) BARTOLUS DE SAXOFERRATO: Tractatus de Guelfis et Gibellinis (Druck: Bartolià Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus. Basileae 1588, 414–417; Ed.: D. Quaglioni, Ilpubblico dei legisti trecenteschi. I. 'Lettori' di Bartolo. Scritti di storia del diritto offerti dagliallievi a Domenico Maffei [Medioevo e umanesimo 3]. 1991, 131–138). Tit.: Tractatus de Gelfiset Gebellinis compositus per do. Bar. de Saxoferato.Inc.: Ista habent litteralem expositionem ut supra hanc partem... – Expl.: ...quod dicitur degentili qui noviter venit ad fidem XLVIII di. per totum. Et sic est finis huius tractatus de Gelfiniset Gelfis (!). Deo gracias.

(286rb–287vb) FILIUS BALDI DE UBALDIS (?): Tractatus de carceribus (Druck: Tractatus universiiuris XI/1, 200vb–201rb). Tit.: Tractatus de carceribus compositus per filium domini Baldi.Inc.: Quia legum precepta principaliter videntur inventa ne pauperes persone molestiisafficiantur... – Expl.: ...in l. ... C de epis. audi. etc.SCHLUSSSCHRIFT: Et sic est finis huius opusculi de carceribus compositi per quendam filiumdomini Baldi. Deo gratias.

(287vb–290ra) BARTOLUS DE SAXOFERRATO: Tractatus de insignis et armis (Druck: Bartoli àSaxoferrato consilia, quaestiones et tractatus. Basileae 1588, 341–344). Tit.: Tractatus deinsignis et armis do. Bar.Inc.: Eorum gratia de insignis et armis que quis portat in vexillis et clipesi videamus... – Expl.:...cognosces dextram (!) sive sinistram et modum depingendi rationabilem invenies.SCHLUSSSCHRIFT: Hunc tractatum de signis et armis editum a domino Bartolo publicavit d.Nicolaus Allexandri legum doctor eius gener post mortem dicti domini Bartoli.

(290ra–va) ZENZELINUS DE CASSANIS: Apparatus ad Extravagantem Quia futurorum v.torneamenta Iohannis XXII. Tit.: Item an lex civilis saltem ratione peccati succumbat canoniipsum prohibentis (!).Inc.: Queritur an lex civilis saltim (!) ratione peccati succumbat canoni ipsum prohibenti... –Expl.: ...istam questionem ponit Gen. in Extravaganti Quia futurorum Io XXII super verbotornamenta (!). Et sic est finis. Io. Genzelini.

Page 144: Handschriften Slowenien

6

Lit.: Tarrant, a. O. 61, Nr. *8, mit Angabe der weiteren Parallelüberlieferung dieses Auszugs.

(290vb–291rb) Tit.: Thomas de Aquino in 3 parte sui operis q LXXX ar X.a

Inc.: Ad X sic proceditur. Videndum quod non liceat quotidie hoc sacramentum suscipere. Sicutenim baptismus representat dominicam passionem ita et hoc sacramentum... – Expl.: ...adquintum dicendum quod quia dominus dicit panem quotidianum da nobis hodie non est pluriesin die communicandum ut saltem per hoc quod aliquis semel in die communicat representeturunitas passionis Christi.SCHLUSSCHRIFT: Hec Thomas de Aquino in 3 parte sui operis questione q. (!) LXXX articuloa

X .o

(291rb–vb) Tit. auf dem Freirand: Bonaventura li. 4 11 di[o

Inc.: Secundo queritur de habente libertatem accendendi quid sit melius frequentare aut tardeaccedere. Et quod frequentare videtur quia in primitiva ecclesia secundum quod dicitur Act IIcotidie communicabant... – Expl.: ...et centurio dominum honoravit cum noluit quod domumeius intraret et Zacheus qui in domum introduxit.

(291vb–292rb) Tit.: Richar. di. XIII q. VI principali (in der Tabula: Richardus de Malumbra di.XIII q. VI principali).Inc.: Primo ostendo quod non est frequenter communicandum quia ecclesia non statuitcommunicandum nisi semel in anno scilicet paschate Extra de peni et remi Omnis utriusquesexus. Sed supponendum est quod ecclesia statuit illud... – Expl.: ...postmodum minus ferventecaritate ordinatum fuit ut saltem in anno ter communicarent ut patet in Decreto illo superiusallegato Seculares. Sed postmodum ordinatum est ut saltem semel in anno scilicet in pasca. HecRichardus di XIII q. VI principali.

(292rb) Tit. auf dem Freirand: Landulphus di X IIII questione.a

Inc.: Nota 2 quod quater in anno precipiunt antiqua iura hominem communicare in pascha ino

penthecosten natali domini de conse di II sive unde contrarium faciens a cetu fideliumseparandus... – Expl.: ...Tercio... Sciendum tamen quod quamdiu eukaristia non recipitur cornon recipientis iudicatur di LXXXIII presbiter. Hec Landulphus di X IIII questione.a

(292rb–293va) Tit.: Quare peccatum a deo permittitur.Inc.: Queritur secundum Franciscum (?) de Marana (!) in suo sermone de Magdalena quiincipit Remittuntur tibi peccata multa etc. in X consideratione Quare peccatum a deoa

permittitur. Circa quod occurrunt quatuor rationes: Prima radicata est in altitudine divineprovidentie... – Expl.: ...ad aliquem modum ex ipsa humana infirmitate et indigentia plusinnotescit homini divina potentia quam si hoc numquam conspexisset vertibilitatem in rationalicreatura.

(293va–295ra) BARTOLUS DE SAXOFERRATO: Consilia.

(293va–294ra) Consilium I, 174 (Druck: Bartoli à Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus.Basileae 1588, 111–112). Tit.: Incipit tractatus sive questio an extrahens cartam de libro etpropter hoc condempnatus eo absente et inquisicione precedente sit infamis.

Page 145: Handschriften Slowenien

7

Inc.: Quidam Iohannes fuit inquisitus secundum formam statuti de falso ex eo quod extraxeratduas cartas de libro communis Callii... – Expl.: ...et de hiis debet intelligi glo. in dicta l.quociens. Hec dominus Bartolus de Saxoferato legum doctor. Deo gratias. Amen.

(294rab) Consilium I, 125 (Druck: Bartoli à Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus.Basileae 1588, 83–84). Tit.: Incipit tractatus sive questio an uxor possit repetere ab heredibusmariti fructus perceptos a marito de bonis parafrenalibus (!).Inc.: Ticius habens uxorem habentem bona parafrenalia (!) que preter ista bona habuit dotem...– Expl.: ...hoc est de substancia bonorum non de usuris et fructibus et ita ibi tenet glo.Bartholus de Saxoferato legum doctor excellentissimus. Deo gracias. Amen.

(294rb–vb) Consilium I, 180 (?) (Druck: Bartoli à Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus.Basileae 1588, 115–116). Tit.: An clericus teneatur solvere collectas de possessione que ad eumpervenit. Rubrica. Incipit questio sive tractatus an clericus teneatur solvere collectas depossessione alibrata que ad eum pervenit sicut sui auctores faciebant et an dacium percommunionem (?) possit imponi (?).Inc.: Punctus questionis nostre talis est. Si aliqua possessio extimata et alibrata... – Expl.: ...estmichi visum salva veritate et ista pro presenti sufficiunt. Bar. de Saxoferato legum doctorfamosissimus de Perusio.

(294vb–295ra) Consilium I, 108 (Druck: Bartoli à Saxoferrato consilia, quaestiones et tractatus.Basileae 1588, 72–73). Tit.: Incipit questio que dicantur verba iniuriosa.Inc.: In questione vertente inter dominum N et eius filiam S ex una parte appellantem et Csindicum et procuratorem Perusii michi consulenda missa visis actis prime cause et secunde...– Expl.: ...item apud Labeonem § convicium ff de iniuriis. Bar. de Saxoferato. Deo gratias.

(295rb–va) Tit.: Tractatus de XII Sibillis que prophetarunt adventum Christi ex Maria virgine.Inc.: Sibilla Delphica etatis senilis habitu monachali vestita et clamide nigra et cocta subtusalba cum baculo in mano more senili sic ayt: Nasci debere prophetam absque maris coytu dematre virgine... – Expl.: ...Sibilla Cymeria senex curva cum capillis nigris ... In prima facievirginis ascendit puella quedam necans gladiis vastans gentes Egipti et est pulcra facie prolixacapillis sedens super sedem stratum nutrit puerum dans ei ad commedendum (!) lac proprium.(295vb) Unbeschrieben.

(296ra–339vb) ANTONIUS DE ROSELLIS: Tractatus de conciliis imperatoris et papae (Druck:Hain 13974, Bl. 47r–72r). Tit. von späterer Hand auf dem oberen Freirand: Tractatusconciliorum d. An. de Rose.Inc.: Altam materiam et cottidianam consciliorum generalium tractaturus primo queram quidsit consilium et unde dicatur... – Expl.: ...si in quibus predictis aliter determinaret. Deo gracias.SCHLUSSSCHRIFT: Finitus est hic solemnissimus tractatus conciliorum 1443 die primoSeptembris editus per utriusque iuris monarcham dominum Antonium de Rosellis de Arecio.

(339vb–340va) Tit.: Decretum concilii Basiliensis super electionibus prelatorum.Inc.: Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spriritu sancto congregata universalemecclesiam representans ad futuram rei memoriam. Ea que laudabili per nos ordinacione statutasunt decet ut nostrarum litterarum testimonio pandantur de illis que ubilibet concedanturlegitima documenta... – Expl.: ...presumpserit indignacionem omnipotentis dei et universalis

Page 146: Handschriften Slowenien

8

ecclesie se noverit incursurum. Datum Basiliee II Kal. Augusti anno a nativitate dominiM CCCC quadragesimo quarto.o o

(340vb–341vb) IOHANNES DE ANANIA: Tractatus de anno iubilaeo (Druck: Hain 943, 944). Tit.:Hec infra scripta menti (!) teneas quia rarissime aliquid reperitur de anno iubileo scriptum etpropter raritatem Io de Anania iuris utriusque doctor kathedralis ecclesie Bononiensisaridyaconus (!) pro singulari munere scolaribus suis ea tradidit in anno iubileo. —Parallelüberlieferung z. B. Tübingen, UB, Mc 58, 5ra–6vb.Inc.: Et primo scias quod de anno iubileo fit mentio in veteri testamento et potissime hoc pateteciam (!) hys que habentur in libro Levitici... – Expl.: ...quot requirantur ad hoc ut alicuiindulgencia prosit de quibus in dictis iuribus plene habetur. Deo gracias. Amen.SCHLUSSCHRIFT: Iohannes de Anania iuris utriusque monarcha mihi (?) preceptorsingularissimus in honorem anni iubilei composuit ac in solis personaliter pronunctiavit annodomini M CCCC L .o o mo

Lit.: Bukowska Gorgoni, a. O., 664 (verzeichnet das hier vorliegende Werk mit Verweis aufKos, S. 51 als eine mit dem Traktat in Zusammenhang stehende "Oratio" im Rahmen desJubiläums von 1450).(I*r–HD-Spiegel) Leer.

Page 147: Handschriften Slowenien

1

VERZEICHNIS DER ABKÜRZUNGEN

a. O. angegebenen OrtsAbb. Abbildung(en)abb. abbas, -atisap. apostolus, -iarchang. archangelus, -iBapt. Baptista(e)BAV Biblioteca Apostolica VaticanaBd(e). Band (Bände)Bl. Blatt, BlätterBM Bibliothèque MunicipaleBMV beata(e) Maria(e) virgo (-ginis)BNF Bibliothèque Nationale de FranceBSB Bayerische StaatsbibliothekCant. Canticumcap. capitulum, Kapitelcf. confessor; conferCod. CodexConv. conversioed., Ed. edidit, Editiondnca(e) dominica(e)ep. episcopus, -iExpl. (mut.) Explicit (mutile)f(f). folgendeFasc. Faszikelfer. feriafol. folio, FoliumHD HinterdeckelHom. Homilia(e)Hs(s). Handschrift(en)Inc. (mut.) Incipit (mutile)Jh. Jahrhundert(s)hl. heiligHs. Handschriftk.k. kaiserlich-königlichlib. liberLit. Literaturm. martyr, -isMs ManuscriptumN. F. Neue FolgeNŠAL Nadškofskij Arhiv LjubljanaNr. NummerNUK Narodna in univerzitetna knjižnicao. J. ohne Jahrgangoct. octava

Page 148: Handschriften Slowenien

2

ÖNB Österreichische Nationalbibliothekor. oratiopent. pentecostePap. PapierPerg. Pergamentpp. papa(e)Ps. Pseudor recto

rokopis (Handschrift)r

Resp. Responsoriums. sanctus, -a, -um; siehesabb. sabbatumSign. Signatursoc. socius, -iiSp. Spalte(n)Tit. TitelUB Universitätsbibliothekv versoVD VorderdeckelVers. versiculusvgl. vergleicheVig. vigilia(e)X Liber Extrazahlr. zahlreich(e)

Page 149: Handschriften Slowenien

1

VERZEICHNIS DER ABGEKÜRZT ZITIERTEN LITERATUR

AH Analecta hymnica medii aevi. Ed. G. M. DREVES, C. BLUME und H.M.BANNISTER. 55 Bde. Leipzig 1886–1922. Zitiert nach Band/Nummer.

BAMAT Bibliographie Annuelle du Moyen-Âge tardif. Paris [u.a.] 1991 ff.

BGOC H. ROCHAIS, E. MANNING, Bibliographie Générale de l’Ordre Cistercien.Saint Bérnard (Documentation Cistercienne 21, fasc. hors série 1–19).Rochefort 1979–1983.

BHL Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis. Ed. sociiBollandiani. 2 Bde. (Subsidia hagiographica 6–7). Brüssel 1898–1901.

BHL NovSuppl. Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis. NovumSupplementum edidit H. FROS. (Subsidia hagiographica 70). Brüssel 1986.

BHM B. LAMBERT, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La traditionmanuscrite des œuvres de Saint Jérôme. 7 Bände (Instrumenta patristica,4,1A–4B). Steenburgis 1969–1972

Bloomfield M. W. BLOOMFIELD u. a., Incipits of Latin Works on the Virtues andVices, 1100-1500 A. D. Including a Section of Incipits of Works on thePater Noster (The Mediaeval Academy of America Publication 88).Cambridge Mass. 1979.

Bruylants P. BRUYLANTS, Les oraisons du missel romain. Texte et histoire. 2 vol.(Études liturgiques 1,1–2). Louvain 1952.

CALMA Compendium Auctorum Latinorum Medii Aevi (500–1500). Curantibus M.Lapidge et al. Tavernuzze (Firenze) 2000 ff.

CAO R. J. HESBERT, Corpus Antiphonalium Officii. 6 Bde. (RerumEcclesiasticarum Documenta. Series Maior: Fontes 7–12). Rom1963–1979.

CC Corpus Christianorum, Series Latina. Turnhout 1954 ff.

CCCM Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis. Turnhout 1971 ff.

Chevalier U. CHEVALIER, Repertorium hymnologicum. 6 Bde. Löwen und Brüssel1892–1921.

CO Corpus orationum. Inchoante E. MOELLER, subsequente I. M. CLÉMENT,totum opus perfecit B. COPPIETERS'T WALLANT (CC 160–160J). Turnholti1993–1999.

CPG M. GEERARD, Clavis Patrum Graecorum II, III, IV. Turnhout 1974, 1979,1980.

Page 150: Handschriften Slowenien

2

CPL E. DEKKERS–E. GAAR, Clavis Patrum Latinorum. Steenbrugge 1995.3

CPPM I. MACHIELSEN, Clavis Patristica Pseudepigraphorum Medii Aevi I A, B,II A, B. Turnhout 1990, 1994.

CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum. Wien 1866 ff.

CSLM Auct. Gall. Clavis des auteurs latins du moyen âge. Territoire français = Clavisscriptorum latinorum medii aevi. Auctores Galliae. Turnhout 1994 ff.

DBI Dizionario biografico degli Italiani. Roma 1960 ff.

Deshusses J. DESHUSSES, Le sacramentaire grégorien. Ses principales formes d'aprèsles plus anciens manuscrits. Vol. I–III. (Spicilegium Friburgense 16, 24,28). Fribourg, 1971–1982 (zitiert nach Nummern).

Distelbrink B. DISTELBRINK, Bonaventurae scripta authentica dubia vel spuria criticerecensita (Subsidia scientifica franciscalia 5). Roma 1975.

Dolezalek G. DOLEZALEK, Verzeichnis der Handschriften zum römischen Recht bis1600. 4 Bände. Frankfurt am Main 1972.

Franz, Benediktionen A. FRANZ, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter. 2 Bde. Freiburg1909. Nachdruck Graz 1960.

Franz, Messe A. FRANZ, Die Messe im deutschen Mittelalter. Freiburg 1902. NachdruckDarmstadt 1963.

Franz, RF A. FRANZ, Das Rituale von St. Florian aus dem zwölften Jahrhundert.Freiburg 1904.

Friedberg Corpus iuris canonici. Editio Lipsiensis secunda. Ed. AE. FRIEDBERG. 2Bde. Leipzig 1879. Nachdruck Graz 1959.

Glorieux, RA P. GLORIEUX, La faculté des arts et ses maîtres (Études de philosophie 59).Paris 1971.

Golob 1996 N. GOLOB, Twelfth-century cistercian manuscripts. The SitticumCollection. Ljubljana–London 1996.

Goy R. GOY, Die Überlieferung der Werke Hugos von St. Viktor. Ein Beitragzur Kommunikationsgeschichte des Mittelalters (Monographien zurGeschichte des Mittelalters 14). Stuttgart 1976.

GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke. Hrsg. von der Kommission für denGesamtkatalog der Wiegendrucke. Leipzig [u.a.] 1925 ff.

Haimerl F. X. HAIMERL, Mittelalterliche Frömmigkeit im Spiegel derGebetbuchliteratur Süddeutschlands (Münchener theologische Studien : 1,Historische Abteilung ; 4). München 1952.

Page 151: Handschriften Slowenien

3

Hain L. HAIN, Repertorium bibliographicum in quo libri omnes ab artetypographica inventa usque ad annum MD typis expressi ordinealphabetico ... recensentur. 4 Bde. Stuttgart–Paris 1826–1838. NachdruckMailand 1948 und 1950.

Hohmann TH. HOHMANN, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein.Traditio 32 (1976) 399–426.

Kaeppeli TH. KAEPPELI, Scriptores ordinis Praedicatorum medii aevi. 4 Bde. Rom1970–1993.

Kat. Ljubljana 1994 Stiški rokopisi iz 12 stoletja. Codices Sitticenses saeculi XII. AusstellungLjubljana, Narodna galerija, 14. april – 29. maj 1994. Ljubljana 1994.

Kat. Ljubljana 1995 Gotik in Slowenien. Ausstellung. Ljubljana, Narodna galerija, 1. Juni bis1. Oktober 1995. Ljubljana 1995.

Kos M. KOS – F. STELÈ, Srednjeveški rokopisi v Sloveniji. Ljubljana 1931.

Madre A. MADRE, Nikolaus von Dinkelsbühl. Leben und Schriften (Beiträge zurGeschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 40/4). Münster1965.

MGH Monumenta Germaniae Historica

Mohan G. E. MOHAN, Initia operum franciscalium (XIII–XV s.). FranciscanStudies 35–38 (1975–78) 1*–498*.

Murano, Initia G. Murano, Initia operum iuris canonici medii aevi. A shortlist of works,arranged by their incipit words.Website: http://www.uni-leipzig.de/~jurarom/manuscr/dat/murano.htm

PL Patrologiae cursus completus ... Series latina – accurante J. P. MIGNE. 221Bde. Paris 1844–1864.

RB F. STEGMÜLLER, Repertorium biblicum medii aevi. 11 Bde. Madrid1950–1980.

Röhricht R. RÖHRICHT, Bibliotheca geographica Palaestinae. ChronologischesVerzeichnis der von 333 bis 1878 verfaßten Literatur über das HeiligeLand mit dem Versuch einer Kartographie. Verbesserte und vermehrteNeuausgabe mit einem Vorwort von D. H. K. AMIRAN. Jerusalem 1963.

RS F. STEGMÜLLER, Repertorium commentariorum in Sententias PetriLombardi. 2 Bde. Würzburg 1947.

Sharpe R. SHARPE, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Irelandbefore 1540 (Publications of the Journal of Medieval Latin 1). Turnhout1997.

Page 152: Handschriften Slowenien

4

Schaller–Könsgen D. SCHALLER, E. KÖNSGEN, Initia carminum Latinorum saeculo undecimoantiquiorum. Göttingen 1977.

Schneyer J. B. SCHNEYER, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelaltersfür die Zeit von 1150-1350 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie undTheologie des Mittelalters 43,1–11) Münster 1969–1990.

Schneyer–Hödl Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von1350–1500. Nach den Vorarbeiten von J. B. SCHNEYER hrg. von L. HÖDL

und W. KNOCH. 1 CD-ROM. Münster 2001.

Schulte, GQ J. F. VON SCHULTE, Die Geschichte der Quellen und Literatzr desCanonischen Rechts von Gratian bis auf die Gegenwart. 3 Bde. Stuttgart1875–1880.

Stanonik J. STANONIK, Ostanki srednjeveškega nemškega slovosta na Kranjskem.Disertacija. Ljubljana 1957.

Sopko J. SOPKO, Stredoveké kódexy slovenskej proveniencie = Codices mediiaevi in qui in bibliothecis Slovaciae asservantur ac olim asservabantur.I–III. Martin 1981–1986.

Thorndike–Kibre L. THORNDIKE–P. KIBRE, A Catalogue of Incipits of Mediaeval ScientificWritings in Latin (The Mediaeval Academy of America Publication 29).London 1963.2

Uiblein, AFA Acta Facultatis Artium Universitatis Vindobonensis 1385–1416. Nach derOrginalhandschrift herausgegebn von P. UIBLEIN (Publikationen desInstituts für Österreichische Geschichtsforschung; 6. Reihe: Quellen zurGeschichte der Universität Wien; 2. Abteilung). Graz–Wien–Köln 1968.

Uiblein, AFTh Die Akten der Theologischen Fakultät der Universität Wien (1396–1508).Hrsg. von P. UIBLEIN. 2 Bde. Wien 1978.

VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon. Hrsg. vonK.RUH u. a. Berlin-New York 1978 ff.2

Walther, Init. H. WALTHER, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris latinorum(Carmina medii aevi posterioris latina I). Alphabetisches Verzeichnis derVersanfänge mittellateinischer Dichtungen. Göttingen 1969.2

Walther, Prov. H. WALTHER, Proverbia sententiaeque latinitatis medii aevi (Carminamedii aevi posterioris latina II/1–9). Lateinische Sprichwörter undSentenzen des Mittelaltersin alphabetischer Anordnung. 9 Bde. Göttingen1963–1986.

Zumkeller A. ZUMKELLER, Manuskripte von Werken der Autoren desAugustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken(Cassiciacum 20). Würzburg 1966.

Page 153: Handschriften Slowenien

5

Die bibliographischen Daten der Kataloge von in den Beschreibungen zum Vergleich oder alsParallelüberlieferung zitierten Handschriften werden nicht extra angeführt sondern als bekanntvorausgesetzt.