Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

12
thi sh thmyhdg ygd euny }ti tuh; sh ^p}txy mu jcrh e"e hyc kc sx{ tyn{ tr { t crhuu { truhxdgahey surl sgo f, vukfho cgrftu, vguknh ucd". vmhubh' uugkfg kgei b}tl sh uutubsi pui zhhgr nhtuxwi surfp{tk uu}tx sgr {t^pgk{ty dgrhfy thi bhu h} tre v} ty zhh sgrk{ tbdy p{ trd{ tbdgbgo prhhy} td ^ pra, utrt' nhywi turyhhk {tz sgr f, vukfho cgrftu, vguknh v}tci ehhbn}tk bhay grv{tkyi pui ehhi auo dgrhfy xhh uugkfg cgku, thcgr sh bfxh vevkv/ uuh auhi c{ trhfygy' v} tci sh vukfho cgrftu, {trhhbdgdgci b}tfwi vx,keu, pui nri rchv"e cgk crl nav zh"g {t bhhg dgrhfykhfg } tbek{tdg egdi rtah evk hyc kc sx{tyn{tr/ prhag rtah vevkv uugkfg zgbgi bhay dguugi p{trnhay thi sh dgrhfykhfg ^p{t^phri chz s{ti' zgbgi }tbdgek}tdy dguu}tri akt crau, ch, shi tui tphku }ti thhi thhbmhdg vznbv kshi ,urv/ nhy sh ek{tdg v}tci sh vukfho cgrftu, dguu}tky p{trf{t^pi {tkg bfxh vevkv uugkfg gx thz zhh bhay dgkubdgi prhgr mu c{tr{tcguugi' { trhhbdgrgfby sgo ch, vjhho serh, hutk tar ao jke, njuee xpui pui rcu,hbu vesuaho nx{tyn{tr zh"g' tui gx thz tuhl sgr neuo nbuj,o pui sh phkg msheho udsukh hartk' tui sh jxhsho utbah ngav ubaho msebhu, pui e"e x{tyn{tr pui sh kgmyg srhhxhd h}tr/ uuh b}tr sgr {t^pgk{ty turyhhk thz grahbgi v} ty zhl pubs} txbhh { tr} t^ pdgk} tzy { t sgn}tr{tkhz{tmhg chh sgo s}tzhdgi f,` gx thz dguu}tri guko jaul cgso {tz nwuugy bhay egbgi ngr p{treuhpi sgo aer {tz "{tkgx ckhhcy chho { tkyi"/ ngi s{tr; bhay thcgrwjzrwi sgo jhkuk vao vdsuk uvburt' sh nrhsv cvw u,ur,u vesuav' sgo czhui fcus v,urv ufcus rcu,hbu vesuaho zh"g' nhy zhhgr ek{ tdg thbgo vubygrayi dgrhfy' tui sgrb}tl chho {t^pgkhri muo vgfgri dgrhfy/ }tcgr cjxsh vw {tz gx thz neuho dguu}tri sgr "kt hbuj acy vrag gk durk vmsheho" s{tr; ngi kuhci vah", gk fk vyucv tar gav tui dkhhfmhhyhd cgyi tuh; uuhhygr/ uu}tx thz dguugi sgr arhpykhfgr gbypgr pubgo f, muo n^pkv thi {t^pgk{ty dgrhfy? { t muuhh zhhyhdgr crhuu' s{tyhry dw ct ,a"g' { truhxdgahey surl sh ^p}txy mu {tkg x{tyn{trgr nhydkhsgr' uuh tuhl dgsruey thi "sgr ths" ^ pra, cakj' {t crhuu puk nhy ekku, bnrmu,' ahnpgrhhgi tui zhskgrhhgi' vgmgrhhgi tui cuhl- uuhhgi' aerho ufzcho knhbhvi' uu}tx sgr e}t^p yuy zhl sgrpui srhhgi/ thbgo crhuu )chhdgkhhdy p}ty}txy{ty( n}tki zhh {tr}t^p sh grkhfg rtah vevkv tui jcrv eshat uuh e{tkyckuyhdg ragho' sh {trdxyg dgky-prgxgr' ngbyai-prgxgr' uugkfg ygr} trhzhri nfkunray sh na^ pju, pui sh bpyrho tui ^ptxntetuugi zhl mu vgri {tz thsi khdi thi a^phygkgr' tui b}tl tui b}tl gbkhfg mgsrhhyg ckcukho uugkfg arhhgi {truhx pui hgsgx uu}try gexygr: sgn}tr{tkhz{tmhg/ { tbay} ty mu c{ taukshdgi sh thhdgbg phrgr\p{ trphrgr' tui c{ tzubsgr sgo t/d/ "kgd{tki yhgo"' uugkfg v}tci nehho dguugi sgo hgmbu rg tui {trhhbdgphry {t prhag ek{tdg thi dgrhfy' b}tfwi v}tci thi v{tby {ti turyhhk nhy uugkfg nwv}ty dgegby nfkunrway zhhi muprhsi { tz nwv}ty c{teungi g^pgx cgku,' dhxy ngi tuhx sgo m}tri tuh; sh grkhfg rtah vevkv tui ngi c{taukshdy zhh thi {tks}tx chhzi/ thhdgbykhl dhhgi auhi }ti sh ahnpgrhhgi tuh; sgo naubvwshdi xyhk' c{tks {t v{tkc h}tr/ zhby } tbvuhc p{ trd{ tbdgbgo jusa tkuk ,ax"y' uugi gx thz khhsgr ^pkumho bpyr dguu}tri { t hubdgrn{ti pui erh, hutk' tui sgr ^prgvwshdgr geabu, bhay mu yui fs, ak ,urv v} ty dgmuutubdgi sh v{trybgehdg geabho mu gpgbgi { ti thhdgbgo ch, vjhho' thi ^p}tk{tewx k{ty tubygrwi ^pkuhy pubgo ch, vjhho sevk hyc kc sx{tyn{tr – zhby s{ti thz "sgr ths" nna nhsh acug cacug }tbdgpuky nhy zhhyi' yhhk uu}tfi pui 8 chz 01 zhhyi' tui yhhk uu}tfi pui 61 chz 02 zhhyi' nhy ahn; tui zhsk-rhhs egdi evkv esuav evk hyc sx{tyn{tr tui sh jcrv eshat' tuh; {ti tupi ndugk ntus/ p{ trwi arhhcgr pui sh s} tzhdg auru,' uugkfgr khhby {tkg srhh jrshag mhhyubdgi thi bhu h}tre' uc,ufo tuhl "sgr ths"' thz dguugi {t uutubsgr: zgbgi sh phkg zhhyi thi "sgr ths"' uuh tuhl sh crhuui pubgo f,' nhy {tzuhphk anu. rhhs tui ekku, bnrmu,' chhxhdg {tb}tbxi ts"d' thhdgbg jhsuaho? v}ty sgr f, dbcho\dzkbho\jnxbho { tzgkfg pgthdg arhpyaygkgr } tbmupuki uugfbykhl {tzuhphk ckgygr thcgr ckgygr nhy { tzuhphk scrh jhru; udhsu;? gx v}ty dguutubsgry mh s}tx thz y{teg thhdbx' tsgr ag^pi zhh s}tx pui {ti tunc{te{tbyi euu{tk/ hdg, unmt, ,tnhi/ nwv}tnhr dgzufy' nwv}tnhr dgp}tray' chz nwzgnhr sgrd{tbdgi {tz gx thz d}tr ehhi bhhgx bhay' b}tr thi {t cjhbv pui ffkc ac gk ehtu/ uuh c{tuutuxy thz p{tr sh muuhhyg uugky erhd p}trdgeungi {t xfxul thi sh ay}ty er}tkh/ mukhc sgo xfxul v}ty thhi ms dgdrubsgy thi h}tr ,rm"v { t anumhdg bhsgryrgfyhdg mhhyubd' tubygrwi b} tngi "yr{ tbxhkuu{ tbhag hushag mhhyubd"' {truhxdgdgci surl thhbgo nhywi b}tngi anutk mch uuhhx pui sh ay}ty x{tyn{tr/ gx thz gs vhuo s} t nhhbubdgi { tz sh { truhxdgcgr zgbgi dguugi {tbsgrg uugkfg v}tci zhl c{tv{tkyi tubygr sgo b}tngi anutk mch uuhhx/ tcgr kgbhbhbu thz sgr b}tngi bhay ehhi bpet nhbv mu sh buat/ } ty sgr anumhdgr mhhyubd thz dgdrubsgy "sgr ths" thi phxyrhy pubgo "yr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd"

description

Kol Satmar from Der Blatt, Mishputim 5770, against the Zalis

Transcript of Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

Page 1: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

thi sh thmyhdg ygd euny }ti tuh; sh ^p}txymu jcrh e"e hyc kc sx{tyn{tr {t crhuu{truhxdgahey surl sgo f, vukfho cgrftu,vguknh ucd". vmhubh' uugkfg kgei b}tl sh uutubsipui zhhgr nhtuxwi surfp{tk uu}tx sgr {t^pgk{tydgrhfy thi bhu h}tre v}ty zhh sgrk{tbdyp{trd{tbdgbgo prhhy}td p̂ra, utrt' nhywituryhhk {tz sgr f, vukfho cgrftu, vguknhv}tci ehhbn}tk bhay grv{tkyi pui ehhi auodgrhfy xhh uugkfg cgku, thcgr sh bfxh vevkv/

uuh auhi c{trhfygy' v}tci sh vukfhocgrftu, {trhhbdgdgci b}tfwi vx,keu, pui nrirchv"e cgk crl nav zh"g {t bhhg dgrhfykhfg}tbek{tdg egdi rtah evk hyc kc sx{tyn{tr/prhag rtah vevkv uugkfg zgbgi bhay dguugip{trnhay thi sh dgrhfykhfg ^p{t^phri chz s{ti'zgbgi }tbdgek}tdy dguu}tri akt crau, ch, shitui tphku }ti thhi thhbmhdg vznbv kshi ,urv/

nhy sh ek{tdg v}tci sh vukfho cgrftu,dguu}tky p{trf{t^pi {tkg bfxh vevkv uugkfg gxthz zhh bhay dgkubdgi prhgr mu c{tr{tcguugi'{trhhbdgrgfby sgo ch, vjhho serh, hutk tarao jke, njuee xpui pui rcu,hbu vesuahonx{tyn{tr zh"g' tui gx thz tuhl sgr neuonbuj,o pui sh phkg msheho udsukh hartk' tui shjxhsho utbah ngav ubaho msebhu, pui e"ex{tyn{tr pui sh kgmyg srhhxhd h}tr/

uuh b}tr sgr {t^pgk{ty turyhhk thz grahbgiv}ty zhl pubs}txbhh {tr}tp̂dgk}tzy {tsgn}tr{tkhz{tmhg chh sgo s}tzhdgi f,` gx thzdguu}tri guko jaul cgso {tz nwuugy bhay egbgingr p{treuhpi sgo aer {tz "{tkgx ckhhcy chho{tkyi"/

ngi s{tr; bhay thcgrwjzrwi sgo jhkuk vaovdsuk uvburt' sh nrhsv cvw u,ur,u vesuav'sgo czhui fcus v,urv ufcus rcu,hbu vesuahozh"g' nhy zhhgr ek{tdg thbgo vubygrayidgrhfy' tui sgrb}tl chho {t^pgkhri muo vgfgridgrhfy/ }tcgr cjxsh vw {tz gx thz neuho dguu}trisgr "kt hbuj acy vrag gk durk vmsheho"s{tr; ngi kuhci vah", gk fk vyucv tar gavtui dkhhfmhhyhd cgyi tuh; uuhhygr/

uu}tx thz dguugi sgr arhpykhfgr gbypgrpubgo f, muo n^pkv thi {t^pgk{ty dgrhfy?

{t muuhh zhhyhdgr crhuu' s{tyhry dw ct ,a"g'{truhxdgahey surl sh ^p}txy mu {tkg x{tyn{trgrnhydkhsgr' uuh tuhl dgsruey thi "sgr ths"^pra, cakj' {t crhuu puk nhy ekku, bnrmu,'ahnpgrhhgi tui zhskgrhhgi' vgmgrhhgi tui cuhl-uuhhgi' aerho ufzcho knhbhvi' uu}tx sgr e}t^p yuyzhl sgrpui srhhgi/

thbgo crhuu )chhdgkhhdy p}ty}txy{ty( n}tkizhh {tr}t^p sh grkhfg rtah vevkv tui jcrveshat uuh e{tkyckuyhdg ragho' sh {trdxygdgky-prgxgr' ngbyai-prgxgr' uugkfgygr}trhzhri nfkunray sh nap̂ju, pui shbpyrho tui ^ptxntetuugi zhl mu vgri {tz thsi

khdi thi a^phygkgr' tui b}tl tui b}tl gbkhfgmgsrhhyg ckcukho uugkfg arhhgi {truhx puihgsgx uu}try gexygr: sgn}tr{tkhz{tmhg/

{tbay}ty mu c{taukshdgi sh thhdgbgphrgr\p{trphrgr' tui c{tzubsgr sgo t/d/"kgd{tki yhgo"' uugkfg v}tci nehho dguugi sgohgmbu rg tui {trhhbdgphry {t prhag ek{tdg thidgrhfy' b}tfwi v}tci thi v{tby {ti turyhhk nhyuugkfg nwv}ty dgegby nfkunrway zhhi muprhsi{tz nwv}ty c{teungi g^pgx cgku,' dhxy ngi tuhxsgo m}tri tuh; sh grkhfg rtah vevkv tui ngic{taukshdy zhh thi {tks}tx chhzi/

thhdgbykhl dhhgi auhi }ti sh ahnpgrhhgi tuh;sgo naubvwshdi xyhk' c{tks {t v{tkc h}tr/

zhby }tbvuhc p{trd{tbdgbgo jusa tkuk,ax"y' uugi gx thz khhsgr ^pkumho bpyr dguu}tri{t hubdgrn{ti pui erh, hutk' tui sgr ^prgvwshdgrgeabu, bhay mu yui fs, ak ,urv v}tydgmuutubdgi sh v{trybgehdg geabho mu gpgbgi

{ti thhdgbgo ch, vjhho' thi p̂}tk{tewx k{tytubygrwi ^pkuhy pubgo ch, vjhho sevk hyc kcsx{tyn{tr – zhby s{ti thz "sgr ths" nna nhshacug cacug }tbdgpuky nhy zhhyi' yhhk uu}tfi pui8 chz 01 zhhyi' tui yhhk uu}tfi pui 61 chz 02 zhhyi'nhy ahn; tui zhsk-rhhs egdi evkv esuav evkhyc sx{tyn{tr tui sh jcrv eshat' tuh; {ti tupindugk ntus/

p{trwi arhhcgr pui sh s}tzhdg auru,'uugkfgr khhby {tkg srhh jrshag mhhyubdgi thibhu h}tre' uc,ufo tuhl "sgr ths"' thz dguugi {tuutubsgr: zgbgi sh phkg zhhyi thi "sgr ths"' uuhtuhl sh crhuui pubgo f,' nhy {tzuhphk anu. rhhstui ekku, bnrmu,' chhxhdg {tb}tbxi ts"d' thhdgbgjhsuaho? v}ty sgr f, dbcho\dzkbho\jnxbho{tzgkfg pgthdg arhpyaygkgr }tbmupukiuugfbykhl {tzuhphk ckgygr thcgr ckgygr nhy{tzuhphk scrh jhru; udhsu;?

gx v}ty dguutubsgry mh s}tx thz y{teg

thhdbx' tsgr ag^pi zhh s}tx pui {ti tunc{te{tbyieuu{tk/

hdg, unmt, ,tnhi/nwv}tnhr dgzufy' nwv}tnhr dgp}tray' chz

nwzgnhr sgrd{tbdgi {tz gx thz d}tr ehhi bhhgxbhay' b}tr thi {t cjhbv pui ffkc ac gk ehtu/

uuh c{tuutuxy thz p{tr sh muuhhyg uugky erhdp}trdgeungi {t xfxul thi sh ay}ty er}tkh/ mukhcsgo xfxul v}ty thhi ms dgdrubsgy thi h}tr,rm"v {t anumhdg bhsgryrgfyhdg mhhyubd'tubygrwi b}tngi "yr{tbxhkuu{tbhag hushagmhhyubd"' {truhxdgdgci surl thhbgo nhywi b}tngianutk mch uuhhx pui sh ay}ty x{tyn{tr/

gx thz gs vhuo s}t nhhbubdgi {tz sh{truhxdgcgr zgbgi dguugi {tbsgrg uugkfg v}tcizhl c{tv{tkyi tubygr sgo b}tngi anutk mchuuhhx/ tcgr kgbhbhbu thz sgr b}tngi bhay ehhibpet nhbv mu sh buat/

}ty sgr anumhdgr mhhyubd thz dgdrubsgy

"sgr ths" thi phxyrhy pubgo"yr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd"

Page 2: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

2

dguu}tri nhy {t kao hjus mu p{tra^prhhyi aerhoufzcho' nrcv mu zhhi njkue, chartk tui cgher'v}tci zhh dgv{ty sgo chhzuuhkhdgi ^pk{ti ^pudg muzhhi cfcusu vesua pui nri rchv"e eusavesaho nvr"h y"c zh"g nx{tyn{tr cgk scrhhutk/

sh mhhyubd' tsgr cgxgr dgz}tdy' sgr aubs-pkudckgyk' uugkfg v}ty }tbdgv{tkyi gykhfgh}tr' tui thz c{tay{tbgi pui gykhfg zhhykgl hgsguu}tl' v}ty pui sgek mu sgek }tbdgpuky sgo dr;ak rgh nhy scrh jhru; udhsu;' argekhfgckcukho tui aerho' egdi vhhkhdgi rchwi zh"g tuizhhbg ,knhsho ujxhsho' vi thi sh ay}tyx{tyn{tr' vi thi sh ay}ty er}tkh tui thi {tkgaygykgl {truo/

{tx{tl gdn, bpa tui ckuy p{trdhxubd v}tcix{tyn{trgr jxhsho chnho vvo zhl }tbdgdgxi puisgo anumhdgi dr; ak rgh/ vdo uu}tx hgsgrrgfysgbehdgr ngbya v}ty dguutuxy {tz gx thzfuku aer pui sgek mu sgek' s}tl v}ty uuhh dgyuis}tx v{tr. uuh{tzuh gx uugry khhsgr neuho crhadkh sgr uhvhu nkghcho cnktfh tkeho' tui sgrfcus v,urv uvesuav uugry khhsgr mgyrgyicrta fk jumu,/

uugy zhhi thbygrgx{tby mu c{tdrubsi' {tz sh{truhxdgcgr pui "yr{tbxhkuu{tbhag hushagmhhyubd" v}tci' kstcubhbu' huraho sturhh,t: sh{truhxdgcgr pui "sgr ths"/

urthw kscr' muuhai sh anumhdg {tryhekgitui {tb}tbxi uu}tx zgmi p}tr uugfbykhl thi "sgrths" zgbgi sh {ty{tegx egdi sh jcrv eshat thi{tkdgnhhi' tui x^pgmhpha vh,fi jcrv eshatv}ty r"j tkuk ,ax"y nfkunray nczv dguugi{t n, surl p{trk{tbdgi mu yui fs, ak ,urv tuithhbn}tk p{tr {tkgn}tk akhfyi {t phhgr pui fkkhartk chh shi ,urv/

uu}tfi k{tbd v{tky ngi zhl bhay }t^p pui srueithi "sgr ths" druhkhdg tui vgmgrhag nusgu,'muuhai zhh tuhl {t nusgv nhywi ^pxue "zfur t,tar gav kl ///" egdi evk hyc kc sx{tyn{tr'thr jcrv eshat tui sh rccu, ,knhsh ujxhsh

rcu,hbu vesuaho nx{tyn{tr zh"g ukvcjk"j nrivdv"e nx{tyn{tr akhy"t/

thz }ty thmy' thcgrmhhdy thhl {tkhhi' khhbytui zgy sh p}ty}txy{tyi' uuh{tzuh sh anumh{tbgitui kh, shi cr bawi pubgo yr{tbxhkuu{tbhaghushag mhhyubd v}ty dgphry dgbuh sgo zgkcie{tn; egdi x{tyn{trgr jxhsho cgp}tr shmuuhhyg uugky nkjnv/ {teur{ty' }tz ^p}tz/

b}tr euso {t ayhek vesnv/muuhai c{tbhg tui sgga thz dguugi {t aygyk

n}tb}tayur/ mu p}tri pui n}tb}tayur ehhi x{tyn{trv}ty dgsuhgry gykhfg agv nhy {t uu}tdi/

thi n}tb}tayur v}ty euso nana dguugicrcbu, vdtui vmshe rch heu,htk auu{tr. zm"k'uu}tx thi xpv"e au", tcbh mse' pui nri vdv"ecgk hhyc kc zh"g' thz s}t {t ,aucv uu}tx grarhhcy p{trwi vhhkhdi hhyc kc zh"g tui sgr hhyckc thz tho nahc/

ktjr ^pyhr,u thz dguu}tri s}try rc zhhi zui'vdv"m rch cbhnhi ztc auu{tr. zm"k' uugkfgr thzbpyr dguu}tri thi h}tr ,rm"j/ )s{ti thz dguu}trirc s}try j,bu' vdv"m rch jhho nav pha zm"kvh"s' ci vdv"e cgk atrh, tkhgzr nchex{tszmue"k vh"s/(

n}tb}tayur thz c{tay{tbgi muuhai 08 tui 001na^pju,/ sgr au"c thz s}try dguugi nna^pj,vzcj )uugrmcgrdgr( vnputrv/

uugi gx thz p}trdgeungi thi x{tyn{tr shc{te{tbyg shi ,urv thcgr s}tx rcbu, pui rchv"ecgk scrh hutk zh"g' v}ty sgr n}tb}tayurgr rcrch cbhnhi ztc zm"k nanhg dguugi ju, sg,,ur,u kyuc, sgo rchwi zh"g/

thz uuhc{tks sgr ntbtayurgr rc v}ty' kphrtu, ghbo pui sh nbuukho uguah rag pubgoanumhdgi yr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd'dgv{ty {t ahhfu, nhy nri rchv"e vscrh hutknx{tyn{tr zh"g' thz gr tuhl dguu}tri {t mhk crgypui sh anumhdg mhhyubd/

sh truhxdgcgr pui sgo mhhyubd v}tcidgbungi {t ^p{txhrubd' s}tx thbd{tbmi tuhxdgsrhhytui zhl bhay }t^pdgv{tkyi pui sruei gpbykhl {t

p{tcrhe{tmhg uu}tx kt vhw ukt bcrt/}ty khhby {t c{trhfy uu}tx thz grahbgi thi

sgo anumhdgi yr{tbxhkuu{tbhagr thshagrmhhyubd )zgy tuhl chhdgkhhdy p}ty}txy{ty(:

sh eg^pkgl pubgo c{trhfy:"xetbstkhgzgr jhkuk vao pui

ntbtayurwgr evkv"t n, khdy 3 ytd/ muo -4ygi ytd

thz tuhl sh tknbv dgaytrcgi puimueuegi sh cuav tui czhui

sgr c{trhfy:"sh p}trhdg uu}tl thz thi ntbtayur

)xtyntr erhhz( dgaytrcgi t hus' khhccgr thzate' uugkfgbx ehbsgr uutuhbgithi tngrhet' ckuhz thhi zuvi uutuhby thituhcgbsgrntvbyi aygsygk/ sh s}tryhdgjcrv esuav' v}ty pgrk{tbdy sgr zuviz}tk }t^pm{tvkgi sgo juc uutx zhhi ptygrthz aukshd p{tr sgr jcrv/ tuituhxgrsgo phb; vubsgry kgh snh ereg'uugkfgi cgyrtdgi sgr zhvi v}ty ,hf;tuhxdgm}tky/

"thbmuuhagi v}ty zhl nhhac dguugi sgrjcrv eshat dcth tz gr egi cauo tupibhay k}tzgi necr zhhi sgo bpyr' vhu,khhzr nav' sgr zui pubgopgraytrcgbgo' thz aukshd g^pgx dgksuugdgi t shi ,urv' cfi chz gr mtvkybhay tuhx yuhzgbs phb; vubsgry kgh' egish ecurv pui zhhi ptygr bhay p}treungi/

"sgr }trhngr khhzr nav v}tydgarhdgi dguu{tks' rtah, thz gr {ti}trhngr ahxygr tui gr v}ty bhay/muuhhyhbx' uuh euny s}tx uu}tx gr thz^prhuu{ty aukshd' mu sgr ecurv pui zhhip}tygr/

"s}tx {trhnrhhxgbha v}ty }t^pdgsuhgrysrhh ytd tui {tzuh uuh sgr zuvi v}ty dgzgvitz sgr czhui n, bgny bhay ehhi xu;' vtygr zhl dguugbsgy mu sh prhytrhg puiuutbgi nwvty truhxdgahey muuhh erhxygi

eucr zhhi stx n,/"sh ptrchygryg tknbv' muehegbshd

sh czhubu,' thz pui mgr tui arge mu cgydgp{tkgi tui muo pgrsgi y}td thz zh tuhldgay}trcgi/

"mukhc sgo tcgr uu}tx sh s}tryhdg,ehpho v}tcgi bhay dge}tby {tsurfphrgizhhgr tunsgrvgrygi czhui vn, – {tzuh uuhsgr tundkhekhfgr }trhngr h,uo khhzrnav thz tuhpdgay{tbgi pui sgrs}t^pgkygr acgv k"g tui dgeungi thiauvk tui zhl dguu}tky aygkgi s{tuugbgip{trwi gnus' thz gr dguu}trgi tuhpwicgpgvk pui s}tryhdgi rc'{tuugedgayuhxgi pui gnus/

"xwthz thcgrhd hgsgr e}tngbytr musgo s}tzhdgi jhkuk vao tui mu shxe{tbs{tkgi pui sgo tuhcgbsgrn{tbyihaucwgk/ xwekhbdy tubz b}tl thi sh tuhgrizhhgr jhkuk vao pui p}trhdgi zhngr' uu}txmukhc {t shpgrgb. uugdgi zni ,pkv v}tysgr s}tryhdgr rc nrt st,rt' dgk}tzy}t^puu{trpgi sh evkv khhyubd uu}tx v}tysgrphry mu {tzuh {t jhkuk vao {tz shza}tbs{trn{trhg v}ty thi nhygi vhhkhdgiac, sh n,^pkkho pub{tbsgrdgyrhcgi puich, vfbx,/

"thz sgi auhi thbd{tbmgi {t vper uugky{tz nwz}tk {tzuh {t khhfyzhbhdgi ap̂hk{trhnyrhhcgi nhywi fcus pui kgcgshdg tuiyuhyg? }tvi sh nhbshxyg dgzgka{tpykhfg{tbaygbshdehhy!"

chz {tvgr pubgo yr{tbxhkuu{tbhagr hushagrmhhyubd – {t phemhg uu}tx ehhbgr uu}tky vhhbybhay dgdkuhcy {tz ngi egi p{tcrhmhri {tdgahfyg n,jk,u ugs xupu' uugi bhay sgo uu}tx"sgr ths" ^pr}tsumhry vhhby dgbuh sh zgkcgphemhgx/

uuh gx v}tci sgrmhhky b}tl nhy h}tri murhe{tkyg x{tyn{trgr jxhsho' tui cgher muuhhjaucg nkjnv thcgrkgcgr humth n}tb}tayur'

thi phxyrhy pubgo "yr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd"

Page 3: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

3

thz sh tknbv g"v dguugi aygrckhler{tbe k"g uugi xwthz dgeungi shcaurv {tz thr n{ti g"v thz bpyrdguu}tri zhhgbshd thi {ti {tbsgrg ay}ty'uuhhy pui n}tb}tayur' tui gx v}tydgbungi {t y}td kgbdgr chz nwv}ty tho{tvhhndgcrgbdy tui dgcrgbdy kecurvthi n}tb}tayur' tui thbmuuhai v}ty zhlthr nmc p{trgrdgry tui zh v}ty {tkhhituhxdgvuhfy sh banv gykhfg ygda^pgygr/

}tcgr uuh sh humth n}tb}tayur v}tcisgrmhhky auhi s}t thi {tngrheg' thz shd{tbmg dgsrueyg dgahfyg' ju. shmuuhh p{teyi' dguugi bhay ngr uuh {tuugfbykhfg p}trzgmubd muo nvklpubgo dr; ak rgh vbertyr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd' muc{tanumi hgsi uu}tx v}ty dgv{ty {tayhek ahhfu, nhy x{tyn{tr/

sgr yr{tbxhkuu{tbhagr hushagrmhhyubd v}ty zhl bhay }t^pdgv{tkyi muarhhci "zfur t, tar gav kl gnke"gk fk vesua kbu )zg chhdgkhhdygp}ty}txy{ty(' zhl tuhl bhay}t^pdgv{tkyi pui c{tanumi x{tyn{trgrjxhsho thi {tbsgrg aygy nhy {tkgochhzi/

sgr zgkcgr yr{tbxhkuu{tbhagrhushagr mhhyubd v}ty vhhby {t chur}tthi uuhkh{tnxcurd tubygr {ti {tbsgrib}tngi "sgr ths"' {t chur}t uu}tx thzthmy ahgr bhay {trhcgrdgphrydguu}tri ehhi hruakho mu sgei {tegbhdkhfg rhhzg uu}tx thz chi huo ukhkvmurhedgrupi dguu}tri/

gx thz ^pauy bhay ehhi huar muzhhi dubc sg, vcrhu,/ gx uu}tky dguugingbyakhl pui sh arhhcgrkgl thi"sgr ths" mu zhhi tunr scr caotunru uu}tx thz s}tl ncht dtukv

kguko' tui sgrmhhki }tpi pui uutu zhhag^pi sh dgbh{tkg p{tcrhe{tmhgx tui shbuxjtu, p{tr sh nusgu, tui ^pk{te{tyi/

p̂ubey uuh sh vhhbyhdg cgkhnbxjho tui dr{tphegr aygki mu tuh;hgsi {tb}tbx thi ekhhbg uugrygr sgrb}tngi pui zhhgr phrng tui ygkgp}tibungr' uu}tky "sgr ths" tui sh crhuuarhhcgr pubgo f, vukfho cgrftu,vguknh dgngdy }tbmhhfgbgi tuh;zhhgrg vgmgrhag {tb}tbxi tui{tryhekgi puk nhy jhru; udhsu;'p{tcrhe{tmhgx tui phemhgx'p{tby{tzhgx tui jkunu,: "dgbungi puiyr{tbxhkuu{tbhag hushag mhhyubd"/

"sgr ths"' uu}tx thz kgmybxp{trbungi uu}tl b}tl uu}tl ffkc ac gkehtu' nhy gchru, pui "^p}tdr}tngi tuohuo yuc"' "}t^pa^p{tri c,h nsraho"'ehhy thcgr sh zgkcg p{tby{tzhgx tuickcukho uu}tx nwv}ty dgarhci thi sgr{tkygrvhho tuh; x{tyn{trgr jxhshouu}tx uutuhbgi thi sgga' tsgr {tz "shevkv khhyubd uu}tx v}ty sgrphry mu{tzuh {t jhkuk vw' {tz sh za}tbs{trn{trhgv}ty thbnhyi vhhkhdi ac, dgs{trpy shn,p̂kkho pub{tbsgryrhhci pui ch,vfbx,"/

thz thhl sh ap̂r{tl pubgoyr{txhkuu{tbhag hushag mhhyubdvhhnha? thr v}ty gx uu{trahhbkhlauhi dgkhhby ngrgrg n}tk thi "sgrths"/

sh huraho pubgoyr{tbxhkuu{tbhagr hushagr mhhyubd'v}tci e}tnha vhhby mu y}tddgvhhszagey sgo b}tngi "sgr rchzfrubu kcrfv" tui sh zgkcg buxjtu,uu}tx sgr yh"m v}ty {tn}tk dgbumy muarhhci "tuhpwi" vhhkhdgi rchwi zh"g'bumi vhhby sh huraho pubgo yh"m' mu

arhhci "pubgo" vhhkhdgi rchwi zh"g/tubygr sgo vhhkhdgi b}tngi pui

nri rchv"e vscrh hutk zh"g yuy ngi}t^p fk nhbh ^pxkbu,wgr' cu czni uugingi p{tra{tpy tho mgr uczhubu,cgknt seauy' nhy sh v{trcxyggchru, uu}tx zgbgi nbt. sgo vhhkhdgic{tagpgr/ ckuhz thhi sudnt: shczhubu, tui mgr uu}tx eungi {truhxpubgo p{tey {tz uugi gx crgfy tuhx {txfxul chh sh erhhzi uu}tx zhhgrg dsukhozgbgi dguugi n,hrho pui sh cjhru,vyntu,' uuhhxy ngi chh zhh uu}tx gxayhhy thi sh uu}tfgshdg xsrv "utkvvna^pyho tar ,aho kpbhvo"/ tuikhhsgr khhsgr' suet sh uu}tx txrwi shcjhru, tui rupi zhl "x{tyn{trgr"dhhgi thi mhubhxyhai dgrhfy' dhhgi thi{tngrhe{tbgr dgrhfy' akt crau, ch,shi' }ti ehhi auo vznbv kshi ,urv/

uu}txp{tr{t mgr thz s}tx p{trwirchwi zh"g tui p{tr zhhbg tcu,vesuaho b"g thcgr sgovh^p}terhyxuug pui {tzgkfg uu}tx v}tcidgvhhszagey zhhi b}tngi tui bumi^pxueho pui sh ,urv mu zhhgr dgan{te'

tphku gx rupy {truhx }tp̂ahh tuidgkgfygr/

uugi ngi rupy sh yr{tbxhkuu{tbhaghuraho mu shi ,urv nhy srhh vznbu,'tui sgrb}tl dhhy ngi thi dgrhfycrau, ch, shi' tui gx aygky zhl{truhx muo xu; {tz sh }tbek{tdg thidgrhfy v}ty bhay nmkhj dguugi'nthzv ygo ahvhw' thz sh vgskhhithbgo vhhbyhdgi yr{tbxhkuu{tbhagrhushagr mhhyubd "vgcr, ^ph vw vht kt,mkj"/

uuhsgrtuo uugi sh zgkcg hurahodhhgi thi dgrhfy' thhbn}tk' muuhhn}tk'srhhn}tk' thi uuhkh{tnxcurd' c}tr}t^p{tre' erh, hutk tt"uu' }ti ehhi thhithhbmhdg vznbv kshi ,urv tui }ti ehhiauo rau, ch, shi' tui ngi p{trkhrycdsuk' sgn}tky p{trdgxy ngithbd{tbmi pui sh zgex uugrygr "vgcr,^ph vw vht kt ,mkj"/

uugi hgbgr p{trkhry {t e}tury eghxarhhy ngi "vgcr, ^ph vw vht kt,mkj"/ uugi sh thhdgbg cuzgo prhhbyp{trkhri {t rgfy thcgr {t srhhxhdhgrhdi ch, vnsra thi erh, hutk

)ahgr bhay dgarhci nuac kmho('uu}tx zhh v}tci zhl {tkhhbx }tbdgn{tfysurl dhhi thi dgrhfy tui bhay mu shi,urv' thz g^pgx sgr "vgcr, ^ph vw vhtkt ,mkj" p̂kumho p{trauutubsidguu}tri/

k}tnhr b}tr prgdi {ti tuhprhfyhdgpr{tdg:

zgbgi sh uugrygr "vgcr, ^ph vwvht kt ,mkj" y{teg {t c}tkheg? {tc}tkheg uu}tx ngi egi zhl {truna^phkisgrnhy' tui uugi gx kuhby' uu{trpyngi gx p{tr hgbgo' tui uugi gx kuhbybhay' v{tky ngi gx pgxy thi shvgbyaul?

sgr gbypgr tuh; {tz{t pr{tdguu}tky uu{trahhbkhl dguugi chh shyruhgrhd c{trhnyg drubsgr pubgoyr{tbxhkuu{tbhagr hushagr mhhyubd:prhag anumhdg agkygrhhgi tuiphemhgx – tui sgr gbypgr chh zhhgrgvhdg huraho thz tuhl: {t prhai yu.nhy ekku, bnrmu,/

fk nv athrg khgec thrg khux;/

thi phxyrhy pubgo "yr{tbxhkuu{tbhag mhhyubd"

sgr crhuu\^p{taeguuhk uu}tx sgr f, vukfho cgrftu, vguknh ucd". vmhubh v}ty {truhxdgaheysurl sh ^p}txy p{tr thrg ngncgrx' b}tfwi p{trkhri sgo {t^pgk{ty dgrhfy p{trd{tbdgbgo prhhytd ^pra, utrt

Page 4: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

sh khmbh vsur v}tci p{trd{tbdgbg uu}tl thi"sgr ths" tubygrdgbungi {ti tunc{tv{tkygbgo{tdrgxhuui e{tnp̂hhi mu vhhci zhhgrg pkhhadgagpyi tui mu uugki agshdgi sgo ay{treivmkjv cx"s pubgo ch, vajhyv vnvusr,serh, hutk' nhy puk-agkygbshdg {tryhekgi'nhy d{tbmg p̂agykgl thcgr sgo "xhhg,tsanht" tui "btnbu," uu}tx sgr ch, vajhyvvnvusr, serh, hutk v}ty h}t tsgr bhay b}tfwimurheru; pui sh e{tyaeg pkhha' g^p"h vurt,vrcbho vdtuv"m vcgkh nfahrho akhy"t/

ktnh,u ak scr uu}tkyi nhr zhl bhaydgs{trpy nyp̂k zhhi nhy zhhgrg ahnpgshdg{tryhekgi uu}tx ngi zgy ek}tr {tz sgrphb{tbmhgkgr z}trd tui sh thhbdgdgxgbg abtv thzsh vuh^py yrhhc-er{tpy pui sh {tryhekgi/

b}tr {tzuhuuh tubzgr graygr ntnr' "sh zgkcgkhmbh vsur"' v}ty dgv{ty d}tr {t ay{trei}t^pek{tbd` yuhzbygr' tui tpar d}tr mgbskhdgryuhzbygr' zgbgi dguutuhr dguu}tri pui {t ^pravuu}tx sh vhhbyhdg khmbh vsur uu}tkyi bhay {tzuhdguu}tky ngi z}tk sgrpui uuhxi' tui zhfgr bhayarhhci' a^phry sgr arhhcgr pui sh auru, {tzgshhi neuo vbhju ku kv,dsr` gx thz s}t uu}tx b}tl{truhxmukgrbgi pui sh ^prav pui sh uuhhmkgl thish x{tyn{trgr nmu, thi h}tr ,ak"v/

nhy uugkfg ngy}tsi uuhki sh vhhbyhdg khmbhvsur vhhci sh thhdgbg xghkx thi zhhgrg cuyagritui p̂ruchri mu agshdgi sgo ch, vajhyvvnvusr, serh, hutk?

surl zhbdgi {t bhdui pui "xhhg,t sanht" tui"btnbu,"/

{tz zhh zhbdgi {t bhdui' uugki nhr zhbdgi sgodnrt bhdui' tui prhgr }t^pkgrbgi {t ayhek dnrtthi nxf, jukhi s; x"c g"c' uu}tx v}ty {t ahhfu,muo gbhi/ s}try sgrmhhky sh dnrt' {tz rc ^p^ptv}ty euso n,hr dguugi {ti gu; uu}tx vhhxy",rbduk,t stdnt"/ sgrmhhky sh dnrt caonrhnr' {tz a^pgygr v}tci sh jfnho dgzgi {tz,rbduk,t stdnt thz h}t {t surx,' v}ty ngi gxdgwtxrwy/

y{teg pui sgo ayhek dnrt' mukhc sh ngav{tz euso v}tci sh jfnho n,hr dguugi sgo gu; tuia^pgygr v}tci zhh {tkhhi dgzgi {tz gx thz {ti gu;ynt' kgrby ra"h tuhpwi ^pk{t. {truhx sh vkfv {tzngi s{tr; v}tci {t nxurv chh gu;/

prgdy tuh; sgo sgr yurh zvc thi hu"s xhni^p"c x"e sw' kfturv uuh{tzuh v}ty {tz{t z{tl dgegby^p{txhri' jz"k z}tdi s}tl "msheho thi vec"v ncht,ekv gk hso"' tui ,uxpu, z}tdy s}tl {tz s}tx thzsuet cnhsh stfhkv/ uuh{tzuh v}ty dgegby ^p{txhri{tz rc ^p^pt z}tk n,hr zhhi sgo gu;?

grekgry sgr yurh zvc' cao ,uxpu, thinxf, dhyhi' {tz b}tr tuhc sgr mshe {tkhhi gxysgo scr thxur thz gx {t dbth/ tuhc tcgr sgrvnui go v}ty dgdgxi sgo thxur g^p"h vurt,vdsukho' thz gx bhay ehhi dbth p{trwi mshe/

gx thz y{teg ngreuuhrshd mu b}tyhri {t p{teyuu}tx uugry s}try tuhl dgcrgbdy thi njzur scrhhutk' {tz chho rchwbx thhdgbg nmu, pui hgbgo h}tr,ak"v thz cfkk bhay dguugi sgr jaa' uuhhkp{trwi rchwi v}ty ngi s}tl dgekhci gexygr shuuhh. tui dgc{tei gexygr/ ngi v}ty dgzgi cjuasgo msheho thi vec"v ncht ,ekv gk hso/

tcgr sgr yurh zvc z}tdy s}t ek}tr {tz uugi gx^p{txhry j"u {tn}tk {ti tubx ygu,' tui sgr vnuigo gxy {ti thxur cvurt, vrcbho' thz gx cfkk

bhay ehhi dbth p{trwi mshe tui ngi egi b}tl tuh;sgo mshe z}tdi "thi vec"v ncht ,ekv gk hsu"/

kuhy sgo uuhk zhl prgdi gykhfg pr{tdgx puish khmbh vsur: z}tdy b}tr' v}ty sgr }tbphrgrpubgo ch, tupv sx{tyn{tr' p{trkuhri zhhi btnbu,thi ,ak"v' tui bhay dgegby ngr gpgbgi sgoch, tupv thi ,ak"u' mukhc sgo uu}tx thi ^pxj,ak"v v}tci tkpho urccu, thsi zhl dgs{trpyx^pr{tuugi nhy {t v{trcg atkv pui uuhhmkgl thish nmu, uu}tx thz dgagi ctubx?

v}ty e"e x{tyn{tr' crtau, nhhxsv vdsuk'nri rchbu vesua uvyvur zh"g cgk scrh hutk' jxnkvzfhr p{trkuhri btnbu, tui xhhg,t sanhtuuhhk gx v}ty dgbungi fngy {t d{tbmg uu}tl chzngi v}ty ncrr dguugi sh p{teyi tui sh vkfv' tuigray tuo achgh ak ^pxj nushg dguugi {tz ngiy}tr bhay cr}tegi' yr}t. uu}tx ehbsgr tuitafbzhag thsi v}tci auhi caudd uctubxdgcr}tey chz s{ti?

tpar kuhy sh khmbh vsur pui ,ak"v tuitpar kuhy sh khmbh vsur pui ,a"g/ tcgr kuhyuuh sgr yurh zvc z}tdy ek}tr' {tz tphku b}tl {tz{tngav dhky uuhhygr sgr fkk pui "msheho thivec"v ncht ,ekv gk hso"/

gx thz dgbmkhl thcgrhd thcgrmuwjzrwi s}txuu}tx thz hsug unprxo kfk nti scgh knhbsg'p{tr hgsi uu}tx thz b}tr {tchxgkgp{trthbygrgxhry thbgo tn,' {tz sh rcbhovdtuv"m vnfahrho akhy"t v}tcip{trgpbykhfy sgo murheru; kjunrt' fsh}tbmuv{tkyi sgo vgfxyi xy{tbs{try thi faru,uu}tx sh nvsrhi knvsrhi p{trk{tbdgi' yr}t. ngiuu}tky uugi dgegby yrgpi dgbud euku, tui msshvh,r tuh; uu}tx zhl xunl mu zhhi/

tcgr sh khmbh vsur' thi thhbg pui zhhgrgahnpgshdg {tryhekgi n{tfi sgo jacui' {tz vhu,ckuhz thi erh, hutk v}ty ngi dgn{tfy {tmurheru;' tui ngi v}ty b}tl ehhbn}tk bhaydgn{tfy ehhi murheru; thi ehhi auo ch, vajhyvthi sh kgmyg zgfmhd h}tr )k}tnhr bhay rgsi puish dgbhskyg yahebx }tsgr sh {t^pgrhryg eugi/(thz nzv rthw {tz ngi v}ty bhay ngr ehhi btnbu,tui xhhg,t sanht/

dkuxy zhl mu prgdi vuhl' uu}tx hgsgr khhbgrv}ty zhfgr auhi dgprgdy chh zhl ayhk: thz bgkodguu}tri sh xhhg,t sanht tui btnbu, puix{tyn{tr' mukhc sgo uu}tx {tz{t chygrgr nfaukuuh uuhhmkgl thi sh nmu, v}ty ^p{txhry ckuhz thish x{tyn{trgr nmv cgegrhh' bhay thi ^pt^pt-mgvkho nmv cgegrhh' bhay thi egrgxyhrgrnmv cgegrhh' bhay thbgo a}tmgr cgegrhh' tuituhl bhay chh n{tbhaguuh. nhy thrg n{tahi-nmu, uu}tx kuhywi vhhkhdgi scrh jhho zh"g thz gxjn. dnur?

gx thz {t scr hsug krcho' {tz sh c{trhnygngrfu, vfaru, thi tr. hartk' uugkfg zgbgi}tbdgbungi cfk ,pumu, hartk' v}tci auhi ngruuh thhbn}tk murhedgrupi ^pr}tsueyi' y{teg nauovt' uuhhk zhh zgbgi grbxyg tui er{tbyg faru,}trd{tbhz{tmhgx uugkfg zgbgi gunsho gk vnanrtui tuhc ngi f{t^py {t nfauk uu}tx thz dgagictubx' rupy ngi dkhhl murhe sgo ^pr}tsuey' uzvvuso u,ptr,o/ v}tci sh druhxg faru,}trd{tbhz{tmhgx p{trkuhri s}tx btnbu, tui xhhg,tsanht? bhhi tui bhhi/ tsrcv' zhhgr muyruh uugrysurfsgo phk aygregr chho mhcur/

tui {tz ngi rgsy pui btnbu, thcgr pkhha'

4

sh zgkcg

khmbh vsur

)c(

tjs vjxhsho' jcr evk hyc kc sx{tyn{tr

thshag thcgrzgmubd pui njzur scrh hutk k^pxj'gnus ,,rh"t' tu, an"u' cs"v vuv gucst

gx thz dguugi {t dgahfyg tuo juk vnugs ^pxj ,ak"v' {tz gx thz dgyr}tpi dguu}triuuhh. crgekgl uu}tx zgbgi bhay thbd{tbmi mgn}tki dguu}tri thi sh nmu, uu}tx zgbgi dgc{teidguu}tri thi cgegrhh pui tubzgr evkv )x{tyn{tr(' tui gx thz dguu}tri pui sgo {t druhxgryungk' tui uugi ngi v}ty sgrmhhky p{tr rchbu sh ngav uuh{tzuh gx thz dguugi' v}ty grc{tpuhki ngi z}tk tuhxrupi thi zhhi b}tngi' {tz thi hgbgo h}tr y}tr ngi bhay gxi tuo tjruiak ^pxj dgcr}tex/

}tcgr sh shhbho pui sh evkv v}tci ^pruchry mu yrgpi {ti gpgbubd pui {t vh,r' uuhhk sgr^prxuo pui sh z{tl v}ty p{trturz{tfy {tz sh huach erbu, )khhshddhhgr( uugkfg zufi pgkgrithi jrshag thsi' v}tci auhi }tbdgvuhci a^pgyi pubgo d{tbmi gbhi z}tdgbshd {tz {tzuh zgytuhx s}tx ^pbho pui sh jrshag thsi uugkfg zgbgi aygbshd njnhr chh {tkg shbho pui sh,urv }ti ehhi ^paru,' tui thi mud}tc mu sgo' v}tci tuhl sh mhubhxyhag mhhyubdgi knhbhvokhmbu, dgn{tfy' uuh zhhgr ayhhdgr mu kgxygri tui p{tragngi grkhfg aunrh ,urv/ mukhcsgo v}tci phkg ,knhsh jfnho dgbhhdy' {trhhbdgrgfby sh shhbho pui sh evkv' {tz ngi s{tr;zufi {t vh,r gk ^ph vkfv/

}tcgr sgr rch thz dgay{tbgi chh zhhbwx nhy {t ay{trehhy tui gr v}ty bhay dguu}tkyvgri sgrpui' tui gr v}ty thcgrdgwjzrwy zhhbg uugrygr {tz ngi z}tk tuhxrupi thi zhhib}tngi {ti thxur tuh; cr}tegi sh nmv tuo tjrui ak ^pxj' tui gr v}ty mudgkhhdy {tz gx{try tho thbd{tbmi bhay uu}tx ngbyai pui sh d{tx uugki z}tdi tui uu}tx sh khmbh vsur uugkiz}tdi' uuhhk uugi nwthz nsese tuh; {t shi uvkfv uugry sgrnhy sgrvuhci sgo fcus puituhcgrayi tui zhhi ,urv' tui uuhsgrtuo tubzgr fcus thz d}trbhay tui ngi s{tr; bhayvhyi sgruh;/

sgr rch v}ty sgn}tky dgz}tdy' {tz thmy thz tho duy ek}tr dguu}tri p{truu}tx zhhivhhkhdgr zhhsg nri cgk hanj nav zh"g v}ty {tzuh ay{tre njnhr dguugi bhay mu gxi ehhinmu, tuhxgr sh grayg muuhh bgfy chho xsr' uuuhhk tuhc b}tl sh {tkg zvhru, tui junru,uu}tx zgbgi thhbdgphry thi tubzgr nmv cgegrhh egi b}tl {tk. ^p{txhri {tzuhbx {tz ngi z}tkyrgpi thi sh nmu, uuhh. crgegkgl' p{trayhhy ngi duy sgo nbvd pubgo hanj nav zh"g/

Page 5: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

5

prgdy ngi' b}tr kahy, vkhmbh vsur'v}ty sgr shhi vdv"m rch hartk jhhonbav prhgsn{ti akhy"t p{trkuhribtnbu, thcgr faru,' uugi tubygr zhhib}tngi p{trb{try ngi eubsi tui ngip{trmhhky zhh bhay sgo tn,' {tz cuczni uu}tx sgr shhi {tkhhi v}ty dgarhcicf,c hsu {tz gr dgy zhhi vadjv thbgo28 cuyagr b}tr nnkhjv uthkl – uu}txsgr ^pay thz' b}tr tuhpwi pkhha uu}txngi z{tkmy thbgo dgagpy pui 28cuyagr' uu}tx s}tx thz {t bhayhdgr^pr}tmgby uu}tx uugry p{treuhpy surfwi28 cuyagr – thi sh zgkcg mhhy{tb}tbxhry ngi thi sh mhhyubdgi tui thi{tkg cuekgyi tui ygkgp}tishrgey}trhx {tz sh d{tbmg pkhha^pr}tsuemhg pui 28 ayhhy tubygr shayrgbdg tui aygbshdg vadjv pubgoshhi akhy"t' uthi p̂umv p̂v}t^pmukhhegbgi s}tx rntu, uaerbu, puish {tb}tbxi/ bgny s}tx mu s}tx btnbu,uxhhg,t sanht pubgo shhi akhy"t?

sgr arhhcgr pui sh auru, uugytuhxsruekhl bhay nfrhg zhhi' b}trthcgrk}tzi p{tr rcbho' shhbho tui,knhsh jfnho auek zhhi uu}tx gx thzv{trcgr: mu gxi nuxe{tuuh e{tyaeg –tphku gx z}tk zhhi {t rhhbg nuxe{tuuh'bhay {t jaa pui {t dgnhayg nuk{trs– uu}tx vdv"e rch anutk x{tk{tbyzm"k sgr hruakhngr rc uch, shbuvmse v}tci ncrr dguugi {tz shnuxe{tuuh thz nu,r mu gxi' mh sgrnfauk pui uuhhmkgl thi sh nmu, uu}txsgr njcr tui rn"t thi aukji grultu"j j"d xhni ,x"z c{tv{tbskgi auhi/

nhr zgbgi mu ekhhi mu c{takhxiuugkfg p̂r}tckgo thz drgxgr thivkfv' sh uuhhmkgl thi sh nmu,' tsgrsh gupu, uu}tx sh khmbh vsur txrwic^payu, gs fsh vfar, fkho' yr}t.uu}tx sh khmbh vsur uuhhxi {tz sgrdruhxgr dtui sgr bmh"c pui uu}tk}tzahizm"k v}ty s}tx cphrua n,hr dguugi'ut,u gnu sgr scrh nkfhtk zm"k` uuhtuhl vdv"e cgk srfh ,aucvnnube{tya zh"g crgbdy mu sgo bmh"ckvh,r tui sgrn{tby bhay sh scrhvtuxrho` tui kuhywi vhhkhdgi tcbh bzrzh"g euny tuhl {truhx ek}tr sh vkfv{tzuh/

}ty sh vfrgv uugki nhr thcgrk}tzip{tr sh ,knhsh jfnho tui rcbhoushhbho uugkfg zgbgi nurv vurtvchartk ktnh,v ak ,urv/

kuhywi jhsua unvkl pui shvhhbyhdg khmbh vsur' sh bhhg zgkcxy-dgeruhbyg tuhytrhygyi thcgrbtnbu, tui xhhg,t sanht' thzkfturv b}tfbhay ek}tr thcgrwixhhg,t sanht tui btnbu, pui e"ex{tyn{tr thi h}tr ,ak"v' mh ngi v}tys}tx }tbdguutuhri mh bhay/ }tcgr thhiz{tl uugy hgsgr ek}tr nusv zhhi' {tz shnumhtho ktur ahjhu pui njzur scrhhutk v}tci dgv{ty {t zgkygbg xhhg,tsanht {tuugemuaygki {t hxus th,iksuru, vctho' tui thcgrdgci{tchxgkg vhxy}trhg' uugi gx uugy zhlp{trk{tbdgi mu p{truuhrekhfi sgo "gbvfxhk ftuk,u"/

utdc ucsrl mju,' n{tbfg prgdi'uugr arhhcy sgo s}tzhdgi {tryhek "shzgkcg khmbh vsur"? sgr gbypgr thzzhhgr p̂auy: sh numhtho ktur puinjzur scrh hutk' sh uugkfg v}tcidgv{ty sh zfhw mu b}tyhri ksurh suru,uu}tx gx thz p}trdgd{tbdgi chh sh ^pravpui sh uuhhmkgl thi sh nmu,' }ty shthsi v}tci sgo zfu, {tz s}tx {tryhekuugry dgarhci' uzfu,o vdsuk hgnuskvo/

*

{tz nhr v{tkyi auhi chho muuhhyintnr' tui fsh xwz}tk bhay tuhxpgkizhl tunmuegri mu {t srhyi ntnr' uugkinhr tuhxbumi sh dgkgdbvhhytuhpmusgei p{tr ,nhnh kc uu}txp{tr{tkhmbu, tui duy ayhek ap̂}ty shzgkchdg khmbh vsur v}tci kgmybx

nprxo dguugi/sh khmbh vsur phri auhi gykhfg

h}tr {t vgpyhdgi e{tn^phhi {tz yr}t.rchv"e nri cgk scrh hutk zh"g thzauhi srhhxhd h}tr bhay cgknt vshi'tui yr}tmsgo uu}tx hgsgr hrt anhoucr sg, p{trayhhy {tz cnal vabhouugri bzbj fnv ufnv pubs{tngby{tkggbhbho chxusu, vs, uvhvsu,uvfaru,' tui ^pubey uuh ehhbgr uugybhay z}tdi {tz ngi z}tk zhl vhhbyp{trk}tzi tuh; sh nxhr, bpawshdg

vadjv tuh; car far pui vdtuivmshe rch hgec hux; zm"k sgr rcvfukk pui bhu h}tre' ngr uuh vubsgryh}tr ktjr vx,keu,u' {tzuh p{trayhhyhgsgr {tz b}tl {t ,eupv pui gykhfgmgbskhd h}tri pgky dguuhx tuhxpubs}txbhh njze mu zhhi sh hxushvhxusu, tui n,ei zhhi sh cseh vch,chh gbhbh faru, uvhvsu, mu p{trzhfgri{tz {tkgx phry zhl fs, ufvkfv/

– yr}t. sh {tkg ,urvwshdg tuik}tdha-p{traygbskhfg xcru,' s}tl

phri sh khmbh vsur auhi gykhfg h}tr {tvg.-e{tn^phhi {tz hgsgr jhzue u,ebvcgbhbh faru,' tui uugr rgsy b}tl puihgsg prhag junrt uu}tx sh dsukhv,urv nsuru, veusnho v}tcidgkgfmy sgrmu' b}tr chnho vvo zgbgib}tfbhay dguugi sh ngdkhfehhyi uu}txvah", v}ty h}t dga}tbegi p{tr tubzgrsur` sh {tkg z{tfi' arhhgi sh khmbhvsur' zgbgi d}tr "ahbuhho"/ ngi thznabv pui srl pui rchbu vesuauvyvur zh"g/

sh zgkcg khmbh vsur

Page 6: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

6

tcgr p{tr muuhh uu}tfi murhe v}tcish khmbh vsur dgk}tzy p{tki {t c}tncg'{tzuhbx uu}tx tphku thi guko vkhmbu,thz s}tx dguugi {ti {ty}to-c}tncg/

thi {t c}tnc{txyhag ngksubd thi"sgr ths"' tubygr {t arhhgshdgieg^pk "htfku gbuho uhacgu"' v}ty sgrf, vukfho cgrftu, vguknh {tb}tbxhrykyuc, zhhgr 28 cuyagr' sh vgfxynurtwshdg tuhxgrdguugbkhfg prhhshdgcaurv' {tz ngi egi auhi c{teungi thizhhgr 28 cuyagr "egkcgr-dk{ty"rubsgri pkhha' uu}tx thi kaui veusarupy zhl s}tx "ajhy, ch, hux;"/

uugr gx v}ty }tp̂dgkhhby shngksubd thi "sgr ths"' a^phry zhlzhfgr dgyr}tpi uuh{tzuh sh khmbh vsuregbgi "^pgegszai" {t ngksubd nhy{tzuhphk chkhdg khmbu,' eubmkhl-c{tv{tkygbg tui }tpgbg x,hru,' tui"egkcgr-dk{ty-}tp̂dgap̂gy" pui shkhhbgr tui sh eubsi/

vuhci vuhcy gx }ti sgrmhhki' {tz"gx thz {t zfhw mu ngksi' {tz thi mud}tcmu sh dguugbkhfg pkhhai pui shx{tyn{trgr ajhyv uugkfg thz b,hhxsdguu}tri cgnk rc ucxhhg,t sanhtbpktv g"h f"e nri rchbu veuv"y zh"gnhy 06 h}tr murhe' v}tci nhr c"vgrmhhdy – tubygrwi zgkci xsrvajhyv – {t x^pgmhgki khhi ufuw"/

vhhxy {tzuh/ b}tl zgfmhd h}tr uu}txyr}t. sgr gnk rc tui xhhg,t sanhtbpktv thz p}try bhay dgkubdgimumuaygki egkcgr-dk{ty' thz gxthmy thi ,a"g h}t dgkubdgi/ yhpgrdgrgsy' yugi sh uugrygr dgvgrhd}t^pwjuzewi pui {tkgo chz {tvgr' {tz chzthmy thz sh ajhyv dguugi b}tr"cxhhg,t sanht bpktv"' tcgr thmythz gx "cxhhg,t sanht p̂kth^pktho"///

tcgr thi sh nusgv c{tuu}trby ngizhl ,hf; unhs' {tz bhay jkhkv thhbgrz}tk ekgri {tz ngi thz nabv' uu}truop{trdgxi y}tr ngi bhay {tz ,heubhoujunru, zgbgi ahbuhho/ b}tr sgr bhhgregkcgr-dk{ty thz uuhhygr "tubygrizgkci xsr vajhyv"/

tcgr sh x,hrv thbgo nusgv thznna nhbhw uchw' pui thhi aurv muomuuhhyi/ uuhhk s}t euny sh nusgv }timuo gher mhk' {tz nhr v}tci grmhhdy"egkcgr dk{ty – car cvnv dxv' {tzgkygbgr p̂r}tsuey nhy {tituhxgrdguugbkhfg vkfvwshdgjahcu,"/

thz s}tl sh x,hrv ayuhbgbs:tuhc {tkgx thz uuhhygr tubygr

sgo zgkci xsr vajhyv pui sh kgmyg06 h}tr uu}tx rchv"e zh"g v}tythhbdgphry cgnk rc ucxhhg,t sanhtbpktv' uuh{tzuh ahey zhl s}tx {tz thi shzgfmhd h}tr v}ty sh xhhg,t sanhtbpktv bhay dgpubgi p{tr uuhfyhd mup̂r}tsumhri egkcgr-dk{ty' tui thi,a"g v}ty sh xhhg,t sanht s}tx h}tmudgaygky? s}tx thz s}tl {targekhfgr ahbuh uv,jfnu,/ thz gxbhay?

thhsgr nhr dhhgi uuhhygr' thzuuhfyhd zhl }tp̂muaygki tuh; {tnhbuyegkg tui grekgri tuhpwi a^ph.d}t^pgk uu}tx ngi c{tv{tky s}t tubygrib}tngi "egkcgr dk{ty"' uu}tx phkhhfyzgbgi bhay {tkg khhbgr c{te{tbysgrnhy/

sgr xsr chh sh vhhnhag ajhyu,thz' {tz pui egkcgr )cvnv sev( gxyngi b}tr sh cvnu, uu}tx sh kubdgizgbgi dk{ty dk{ty dk{ty' }ti shnhbsgxyg xhrft' {tzuhuuh sgr rn"tarhhcy thi au"g hu"s/ uuhsgrtuo chhrubsgri )cvnv dxv( tuhc n{tfy zhl {t

^phmhbeg xhrft' tsgr a^phhgf.' bgnginhr }ti' {tkx humth cbh tafbz' uuh sgrrn"t uu}tx arhhcy {tz cnshbu, tkubuvdhi kv,hr' uuh sgr rt"a arhhcyauhi {tz s}tx thz sgr nbvd tafbz/

tcgr chh sh xprsho uugkfg bgngi{tk. }ti kvkfv uuh sgr ch, hux;' phryngi zhl tuhl chh rubsgri pkhha mu gxib}tr uu}tx thz dk{ty dk{ty dk{ty' ^pubeyuuh nhr yugi chh egkcgr/ mu yrgpi chhrubsgri {t dk{ty-dk{tyg cvnv thzzhhgr auugr' tui sgrp{tr thz s}tx {tzgkygbgr {tryhek uu}tx e}txy zhhgryhhgr/ tcgr sh grkhfg xprsho zgbgizhhgr ne^phs sgruh;/

thi {tbsgrg uugrygr' "egkcgr-dk{ty" chh cvnv dxv' thz thhdgbykhl"ajhy, ch, hux;" uu}tx thz}tbdgbungi chh sh xprsho ntz uneso/uuhsgrtuo chh tubz tafbzho' uutu ngi^pxewby {tk. uuh sgr rn"t' v}ty ngibhay {tzuh }tbdgbungi/

uu}tx nhr v}tci s}t {truhxdgarhci}tpi' ayhhy thbgo egkcgr-dk{tynusgv thi d}tr dgeubmkyg uugrygr'uuh p}tkdbs: "egkcgr-dk{ty thz zhhgr{t c{tdrgbhmyg m}tk vgfxy-dgekhcgbg cvnu, dxu, uu}tx sh cshe,vrhtv uuhhzy {tz zhh zgbgi dgbmkhl rhhipui rhrho\xhrfu, – tphku {tzgkfguu}tx thz }tbdgbungi chh sh ^puxeho tarfk ch, hartk bagi gkhvo {tkx 001^pr}tmgby far kf,jhkv"/

thi vhhnha-dgrgsy-thshagthcgrzgmubd: yr}t. sgo uu}tx sgrrn"t' uu}tx fk ch, hartk bagi gkhu'arhhcy {tz sh p̂hmhbeg xhrfu, thz001% far kf,jhkv' s}tl aygki nhrmu egkcgr-dk{ty uu}tx thz s}t thizhhgr {t c{tdrgbhmyg m}tk )khhgi:ajhy, ch, hux;(/

uugi sh c}tnc{txyhag nusgv z}tkzhhi tuhprhfyhd nhy thrg khhbgr\eubsiuu}tky sh nusgv dgs{trpy sgrmhhkicgrl {tzuh: caurv yucv' sh c{te{tbygajhy, ch, hux; uu}tx ngi egi auhimgbskhdgr h}tri c{teungi thi {tkgdgagpyi thi pkgycua tui thi shgk'bhu szagrzh' egi ngi auhi thmy tuhlc{teungi thi tubzgr pkhha dgagpy/

tcgr s}t euny sh nusgv sgrmhhkip{tr uugngi sh egkcgr-dk{ty uugrymudgaygky:

"sh njnhrho uu}tx zgbgi phkp{tfhdngr bzvr cfaru, vcar' uugki {tmhbsegbgi dgbhxi pui car cvnv kfcusac, uhu"y }ti ehhi auo murhev{tky/"thi thi sgr zhhy' tubyi' thi {t rubshdgiegxygkg' ay{try {truhx sh prhhshdggrahhbubd' "cjxsh vah", gk,v kbukvnmht knjnhrho chnhbu car cvnvegkcgr dk{ty fzv!"

s/v/ {tzuh: {tz sh njnhrho chnhrchbu vscrh hutk zh"g v}tci bhay zufvdguugi sgrmu/ sh njnhrho chnh rchbuvcrl nav zh"g v}tci bhay zufvdguugi sgrmu/ sgr a{trn{tagr rczm"k v}ty bhay zufv dguugi sgrmu/sgr a}t^pr}tbgr rc zm"k vty bhayzufv dguugi sgrmu/ sgr e{t^phagr rczm"k v}ty bhay zufv dguugi sgrmu/rch hjzetkg ngr. zmue"k v}ty bhayzufv dguugi sgrmu/ sgr {tr{tsgr rczm"k v}ty bhay zufv dguugi sgrmu/ sh{tkg v}tci bhay zufv dguugi sgrmu/}tcgr suet sh "njnhrho chnhbu" v}tcih}t zufv dguugi muo "xhhg,t sanht^pkth ^pktho/"

tcgr jkhkv ujx' bhay p{trdgxi/ngi thz s}t d}trbhay nabv/ s}tx zgbgis}tl thsi uu}tx p{trarhhgi junru,u,ebu, uuhhk "ngi y}tr bhay zhhiekudgr pui sh prhgrshdg"/ thmy v}tyngi ndkv dguugi {t bhhgo c{tdrh;/ b}tr

^pauyg thsi y}tri bhay zhhi prungr/tcgr sh "njnhrho chnhbu" sh ngdi h}t/

{t neuo jauc thbgo nusgvp{trbgny {t crhhy egxygkg' uu}txgrekgry sh pr{tdg "egkcgr dktynvu?" tui fsh gx z}tk tuhxzgi fthkungi mhyhry s}t {t rtaui tsgr {titjrui tsgr thhbgo pui sh ^puxeho thzsh egxygkg dgarhci thi kauiveusa/ tui fsh b}tl ngr mup{trdrgxgri sh thkuzhg thi sh tuhdipui b{tthuug khhbgr' v}ty ngi dgarhcisgo grayi z{t. thi tu,hu, nrucg,'tui sh eungbshdg muuhh z{tmi thi ra"htu,hu,' mu a{tpi sgo thhbsrue fthkungi mhyhry s}t {t njcr tui sh buathfkho/

tui s}tx khmbu, dhhy b}tl uuhhygr/sh ra"h tu,hu, v}tci euso {t "^phrua"tui sgrb}tl {t "fuubv"' mu n{tfi {truao p{tr sh khhbgr' fthku sh tu,hu,nrucg, thz sgr yur' tui sh tu,hu,ra"h sgr ch, hux;' tui sgr ch, hux;mhyhry {t rhc"a tui thz gx sgrb}tlnpra///

p{teyha thz sgr nrucg, tui ra"h{tkgx dgarhci surfwi zgkci cuyagr-arhhcgr' thi zhhi thhdgbgo kaui nna'uugkfgr zufy murhemucrgbdgi sheubsi b}tfsgo uu}tx nwv}ty shhet h}tdgvgry sgo ahbuh uv,jfnu, tui s}txvperu, tuhpwi d{tbmi xsr vajhyv/

arhhcy sgr dtui cgk vcuyagrthi kaui veusa uuh p}tkdgbs )thithshag thcgrzgmubd(: yr}t. gp̂"hvkfv zgbgi s}t xhrfu, tsgr a^phhgf.chh cvnu, dxu, )rhbsgri( uu}tx zgbgifar tphku kf,jhkv' tcgr jxhshoutbah ngav pui sh prhgrshdg mhhyiv}tci nsese dguugi mu gxi suetpkhha uu}tx v}ty bhay tphku pui shxhrfu, uu}tx zgbgi nu,r' b}tr pui shuu}tx zgbgi cdsr wegkcgr dktyw' tuib}tr {tz{t pkhha thz {truhpdgeungi tuh;zhhgr yha nfcs mu zhhi sgo ac, tuihnho yucho nhy car cvnv"/

s}t aygey uuhhygr s}tx chygrgkhmbu,/ vhhxy' b}tr sh njnhrho chnhbueungi mu muo ay{t^pk pui "jxhshoutbah ngav nhnho vesnubho"/ tcgrsh njnhrho pui prhgrshdgi suruugkfg v}tci dgwanwy {tkx nsesehocekv fcjnurv gk fk p̂ry up̂ry'{tzgkfg thsi uuh rw nrsfh r}tyv z"k' rwaknv dpi z"k' rw ngfgkg buhpgksz"k' rw tcrvo anutk duyn{ti z"k' rwhvuag trul )dpi( z"k' vrc rw tvriyhhykcuho z"k' sh {tkg grkhfg jxhshocbh gkhw' v}tci bgcgl dgv{ty {t

mgaygryi anj, huo yuc/kngi vtn, nuz c{ty}tby uugri' {tz

tuusth zgbgi {tkgn}tk dguugi grkhfgtafbzhag tui jxhshag thsi uu}txv}tci p{tr zhl njnhr dguugi tui bhaydgdgxi b}tr uu}tx thz dk{ty dk{tydk{ty/ tcgr sh thsi v}tci {tkg h}tridgdgxi egkcgrbg pkhha/ s}tx thzdguugi sh "}tbdgbungbg prung pkhha"uu}tx ay{treg njnhrho gxi b}tr s}tx/sh njnhrho v}tci fngy bhay dgdgxiehhi rubsgri pkhha' uuhhk mu yrgpi chhrubsgri {t dk{ty-dk{ty cvnv thztuhxygrkha auugr/

{tzuh thz dguugi b}tl thbsgrvhho'nhy vubsgry tui muuhh vubsgry h}trmurhe' tui {tzuh thz dguugi tuhl s}t thi{tngrheg {tkg h}tri/ sh njnhrho nivnjnhrho v}tci tuhl s}t thi {tngrhegdgv{ty dk{ty dk{tyg car cvnv sevtuh; huo yuc/

)utdc' thhi z{tl tuh; uu}tx grkhfgthsi thbsgrvhho v}tci h}t nep̂hsdguugi thz: ajhyv nubj,! tui bhaysuet njnhrho ni vnjnhrho' b}trhgsgr grkhfgr ths v}ty tuh; sgone^phs dguugi/ s}tx thz dguugi sgr}tbdgbungbgr xsr vajhyv cfk,pumu, hartk/ b}tr s}t thi {tngrhegnhy mgbskhdgr h}tri murhe' uugi shsgn}tkyshdg ajhyv nubj, v}tydgcrgbdy nfauku,' v}ty ngi s{tithhbdgphry ajhyv guns, uu}tx thzdguugi {t ,heui dsuk chnho vvo' uugixwthz bhay ahhl dguugi ehhi cgxgrgruugd uuh{tzuh surfmuphri ajhyvnubj,/(

uuh n}tsbg thz }tbmurupi shdgcruhfgr pui "egkcgr dk{ty carcvnv dxv" {tkx "njnhrho chnhbu"'uuhhk b}tr {tzuh egbgi zhh v}tci {t anj,huo yuc' knvsrhi ni vnvsrhi/ fthkurchv"e cgk scrh hutk zh"g v}ty bhaydgv{ty ehhi anj, hu"y tui bhaynehho dguugi sgo "thi anjv tktccar" nhy sh egkcgrbg pkhha )cargdk' cvnv sev(/

z}tk zhl ehhbgo bhay s{tfyi {tz ngip{trdhby bhay p{tr sh njnhrho chnhbu{t phhi ayhek xyghe egkcgr dk{ty/tcgr p{tr sgo s{tr; ngi b}tfbhayp{trb{tri sgo mhcur tui thhbrgsi nhhusg uu}txp{tr{t sgrdrhhfubd ngi v}tys}t sgrkgcy' {tz gx p{trk{tbdy zhl {tz{tnusgv tuh; muuhh d{tbmg zhhyi tuifthku gray hgmy uugryp{truuhrekhfy sgr htfku gbuhouhacgu/

thz ngi s}t d}trbhay nabv? nri

rchv"e vscrh hutk zh"g v}ty tuhldgegby thi zhhbg h}tri thi {tngrheg'pui ,a"z chz ,ak"y' k}tzi p{tr zhlagfyi {t cvnv dxv )rubsgri( nhyegkcgr-dk{ty junru, tui k}tzi sgothcgrhdgi mhcur gxi sh car cvnvuu}tx thz bhay egkcgr dk{ty' uuh gxthz thhbdgphry thi sh x{tyn{trgrcuyagri thi sh kgmyg 06 h}tr/

bu' tuhc sgr rch zh"g v}ty s}txbhay dgyui' uuh{tzuh uu{tdy ngi zhlvhhby? uu}tx yuy zhl s}t nhy"ahbuhho"?

{t uu}try ngd tuhl dga}tbegi uugrip{tr {ti {tbsgri ^pr}tnhbgbyi egxyk thish nusgv' tubygrwi eg^pk "c,fkh,vfaru,"' uuh p}tkdgbs:

"sh d{tbmg ^pr}tsuemhg pui tubzgrgpkhhai' xhh cvnu, xhh gupu,'}tbdgvuhci pui nhbuh vaujyho uxsrvajhyv' vcshev' vbheur' vnkhjv –chz b}tfwi p{trp̂{teubdqp{treuhpubd'ayhhy tubygr sh ayrgbdg tuiaygbshdg vadjv pui vdtui vmshevrtc"s akhy"t' ut,u gnu vdv"m rchjhho sus f". akhy"t jcr vchs"musun". evk,hbu c}tr}t ^p{tre hg"t"/

dguu{tks/ ,xnr agru, tbua/ cuczni uugi sgr shhi akhy"t {tkhhi v}tydgarhci cphrua – tui gx thz k{tbdgh}tri dgv}tbdgi tuhpwi uu{tby pubgo 28cuyagr chz sh p̂}tkhyhe pubgocuyagr v}ty sheyhry {tbsgra – {tzzhhi vadjv thz tuhxsruekhl tl ure"nnkhjv uthkl"' tui gr v}ty zhby s{tiehhbn}tk bhay dgarhci {tbsgra –eungi sh cgkh vcuyagr tui agngizhl bhay mu arhhci sgo }tpgbgokhdby?

hgsgr cr sg, p{trayhhy {tz {tkgxuu}tx nhr arhhci s}t thz b}tr kahy,o'b}tl sgo prgfi aer uu}tx ngi arhhcythcgr tui thcgr b}tf{tn}tk tuib}tf{tn}tk akt chshg,u ufbds vurt,uvnpura, pui vdv"m rch hj"nprhgsn{ti akhy"t' uugkfgr v}tydgarhci cf,c hsu {tz zhhi vfar thzb}tr nnkhjv uthkl' kvumht nkco puish uu}tx nhhbgi {tz zhhi vadjv thz tuh;sh d{tbmg ajhyv/

}tcgr pui sh khmbh vsur k}tnhry{teg prgdi kahy,o ukaero' kuhyuuh zhh arhhci {tz "sh d{tbmg ^pr}tsuemhgpui sh 28 pkhhai' xhh cvnu, xhhgupu,' }tbdgvuhci pui nhbuh vaujyhouxsr vajhyv' vcshev' vbheur'vnkhjv ayhhgi tubygr zhhi"ayrgbdg" tui "aygbshdg" vadjv:tsrcv' uugkfi rc tsgr shhi egi ngi

sh zgkcg khmbh vsur

Page 7: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

7

prgdi sh p}tkdgbsg atku,: uugrzgbgi sh 28 cuyagr aujyho chhgupu,' tui uugr zgbgi sh 28 cuyagraujyho chh cvnu,? uugr zgbgi dguugish 28 cuyagr aujyho chh sh cvnu,pui sh 06 h}tr' tui uugr zgbgi sh 28cuyagr aujyho chh cvnu, pui ,a"g'sh egkcgr dk{ty?

uugkfi rc tsgr shhi egi ngiprgdi: uugr zgbgi sh aujyho thie{tb{tst' uugr zgbgi sh cuseho thi bhuszagrzh' uugr zgbgi sh nberho thiahe{td}t }tsgr turuduuhh tui uugr zgbgish nukjho thi ^pgbxhkuugbhg?

uugkfi y}td v}ty ngi }tbdgvuhciagfyi sgo xp̂gmhgki khhi pui"egkcgr dk{ty" car cvnv dxv?uugkfi y}td thz ngi {tvhbdgp}tri? nhyuugkfg kupykhbhg?

uuhhzy tuhx {tz zhh v}tci dguutuxy{tz {tz{t aer ngi egi bhay dk{ty {tzuhsurfdkhyai' tui v}tci zhl sgrp{trc{tuu}trby tui muo grayi n}tk{trhhbdgruey {t "ut,u gnu"/

uuhk ngi prgdi sh khmbh vsur: sgrut,u gnu nhhby tuhpwi zgkci ay{t^pkuuh sgr shhi akhy"t nna? tsgrnhhby sgr ut,u gnu {tkx dgvhk; tuithr uuhky uuhhygr ,ukv zhhi cueh xruehthbgo shhi akhy"t tui uuhhygrp{treuhpi sgo aer {tz gr thz sgrayrgbdgr tui aygbshdgr cgkvadjv tuh; sh d{tbmg ^pr}tsuemhg puish 28 pkhhai?

sh khmbh vsur n{tfi khmbu, puirchwi zh"g' pui vdv"m sgr shhiakhy"t tui pui zhhgr thhdgbgo mhcurnhy p{treuhpi {tzgkfg c}tcegx/

tui fsh nxhho mu zhhi nhy {t scrmju,' khhby zhl sh tubygrayg khbhgpui sh nusgv "tubzgrg dguugbkhfgnvusrshdg pkhhai' uugri uuhhygrgrmhhdy tui ptreuhpy fnesn, sbt'ckh auo ahbuh uv,jfnu,"/

bhay}t uugr xwz}tk k{tfi pubgo uuh.pui h}tr-vubsgry/

"ckh auo ahbuh uv,jfnu,"?nna?

tuhpvgri bumi "ayhhi z{tk." uu}txsh drgxyg p̂uxeho nsur vesuocrgbdgi mu {tz nkhjv nhy ayhhi z{tk.thz dguugi sg, esau pui rchwi zh"g –thz ehhi ahbuh/

mu p{treuhpi p{tr sh eubsi {tz ho-

z{tk. pui nshb, hartk thz {tzuh duy uuhayhhbz{tk. pui {tngrheg – thz ehhiv,jfnu,/

tuhxc{tv{tkyi sgo ahbuh pubgothhdgbgo guko duko eubsi – thz ehhiv,jfnu,/

uugr rgsy b}tl pubgo khmh kmbu,'khhsgr' pui rchv"e cgk scrh hutkzh"g' uu}tx sh kmho z}tdi {tz tuhc sgrrch zh"g uu}tky b}tl dgkgcy vhhbyuu}tky gr nxfho dguugi mu {tbsgrgz{tk. tuhxgr ayhhi-z{tk./ }ty sh kmhov}tci sgo zgkci ^pbho uuh sh hgbhdguugkfg v}tci dgz}tdy b}tl sh muuhhyguugky nkjnv' {tz uugi vdv"e vnbj,tkgzr nnube{tya zh"g uu}tky dgkgcychz b}tl sh nkjnv' uu}tky gr zhfgrdgwfarwy mhubu, tui nxfho dguugi mush mhubhxyhag nshbv///

bhay sgrmhhki ehhi auo ^pryhop{tr sh thhdgbg eubsi nbi unti' puiuu{tbgy eungi sh xjurv thbgocuyagr` pui uutu {tk. uugrymubuhpdgekhci sgr txpxu; pui bhuszagrzh' p̂gbxhkuugbhg' e{tb{ts{t'ahe{td}t' bhu h}tre' turuduuhh' tui uugruuhhxy pui uutu b}tl – s}tx thz bhayehhi v,jfnu, tuhpwi rmui pubgonhhxs vevkv/

ugk fuko' s}tx khmh kmbu, uu}txngi n{tfy pui thhdgbgo mhcur nhy shdruhxg x,hrv' {tz cu czni uugi shkgmyg aurv thz nshhe "fnesn, sbtckh auo ahbuh uv,jfnu,"' z}tdy d}trsgr d{tbmgr rhzhdgr {tb}tbx {tz b}tlzgfmhd h}tr' thz dgkubdgi mu grmhhdi {txp̂gmhgkg khhi p{tr sh njnhrhochnhbu' {t junrt uu}tx v}ty bhaygezhxyhry thi sh d{tbmg zgfmhd h}tr/

gx ahhby uuh sh kmho pui sh nusgvdkuhci {tz ngi v{tbsky s}t y{teg nhy"dk{tyg egkckgl"' p{tr uugngi ngiegi p{treuhpi sh druhxg ngku, puiegkcgr-dk{ty car cvnv dxv b}tlzgfmhd h}tr' tui thi sh zgkcg mhhyp{treuhpi {tz gx thz "j"u" bhayprungr tui cgxgr pui prhgr/

uu}tx thz y{teg p̂ay pui sgozuhgri khmbu,?

sh khmbh vsur' zggbshd uuh {tkggrkhfg evku, ayhhgi pgxy tuidgyrhh muo ch, vajhyv vnvusr,serh, hutk' {tkg grkhfg rcbho ushhbhozufi suet sh xjurv pubgo ch,

vajhyv vnvusr,` gx thz s}txngrxyg p{trk{tbdyg car gu; chh thsinseseho cfaru, knvsrhi nivnvsrhi' v}tci tubygrdgbungi {te{tn^phhi thr nctha rhj mu zhhi' fsh muvhhci sh vfbxv chh sh txpxu;cuyagri/

fsh mu p{truuhai shtunsgrmhhkc{trg ahbuhho uugkfgzgbgi {truhxdgrhbgi ktur pui ayhhi-z{tk. ufuw' tui sh pkhha-f{t^pgrhh nfkvct khsu' v}tci sh khmbh vsur' tuigex^pgryi tuh; btnbu, tui xhhg,tsanht' tuhpdgcuhy frfho dd gk dduugngi ngi egi dgyruhgi tui uugngibhay/

ukxhuo' thz fsth mu crgbdgi {tigucst pubgo jzui tha zm"k'dgcrgbdy thi xpr "^ptr vsur"' {tz{tn}tk v}ty {t ,knhs jfo ay{tre

tuhxdgrhny p{trwi jzui tha {t dguuhxinadhj pui {t hahcv' {tz hgbgr nadhjthz {ti tn,wgr dsuk' gr z}tdy {tzgkfgyhpg anugxi' {tzgkfg dgvuhcgbgdgs{tbegi' b}tr thhi jxrui v}ty hgbgr'{tz uugi gx euny mu zhhbg ^pgrzgbkhfgbdhgu,' zhhbg thhdgbg thbygrgxi'uugry gr thbd{tbmi p{trkuhri/

v}ty sgr jzui tha zm"k zhl}tbdgrupi czv"k: "uugi su z}tkxysgrmhhki tuh; {ti tn,wi dsuk chartk{tz gr thz {tn}tk surfdgp{tki nhy {tnfauk' uugry gr b}tfbhay sgrnhytuhx dsuk/ uuhhk surfp{tki egi hgsgr/tcgr ^pgrzgbkhfg bdhgu,' s}tx thz {tz{tl uu}tx {t ngbya v}ty 42 agv {ty}td/ tui tuhc egi hgbgr bhaye}tbyr}tkhri zhhbg ^pgrzgbkhfg bdhgu,'uuh{tzuh egi ngi tho rupi dsuk? s}txnhhby s}tl {tz 42 agv {t y}td v}ty gr

bhay ehhi akhyv tuh; zhl/"ukgbhbhbu' {tz gx v}ty zhl dgyr}tpi

{ti grgur tubx thi {t ch, vajhyv'p{trkhry ngi b}tfbhay ehhi btnbu,sgrnhy/ {t surfp{tk' {ti tubx' egi^p{txhri chh hgsi/ chho drgxyi dsuk tuichho sh tuhxdgv{tkybxyg phrng/

tcgr sh khmbh vsur uugkfg uuhheizhl thi ^p}tkhyhe cfk dupo ubpao 42agv {t y}td' sh khmbh vsur uu}tx zhhgrgp̂grzgbkhfg bdhgu, tui thhdgbgthbygrgxi v}ty zhh auhi dgn{tfyyuhai zhhgrg nhhbubdgi tui sgu, nemvtk vemv tunm}tkhdg n}tk' {tkgx kuhyuuh{tzuh sh ^p}tkhyhe tui sh thbygrgxgsheyhri thi hgbgo n}tngby' uu}txp{tr{tbtnbu, tui xhhg,t sanht v}tci zhh?

sh zgkcg khmbh vsur

Page 8: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

8

tjs vrcbho

euso s{tr; ngi nesho zhhi shtuhxdgv{tkygbg aygkubd' {tz hgsgrrc tui shhi uu}tx zufy ncrr mu zhhi {tvkfv ktnh,v ak ,urv' v}ty {t,urvshdg rgfy sgrmu' xhh mu z}tdicgk ^pv tui xhh mu arhhci cf,c/ s}txthz zgkcxy-p{traygbskhl tui ngis{tr; s}tx tphku bhay c{ty}tbgi/

gx n{tfy zhl }tcgr uugi rcbho tuishhbho uugri p{trb{try pui zhhpbho tuinxkpho' tui s{ti thz h}t uuhfyhdtuhpmuekgri vi p{tr zhh tui vi p{tr shuu}tx egbgi ba^pg uugri pui sh vurtu,uugkfg zgbgi dgcuhy tuh; yhhkuuhhzgzhupho tui d{tbmg aerho/

thi "sgr ths" pui ^pra, ct thzdguugi dgsruey tuh; muuhh pukg zhhyi{t dhkuh sg, uvcvr, scrho pubgo"ugs vfaru, ucsh"m nanr,knanr,"' tubygrdgarhci surl shjcrh vchs"m pui nanr, knanr,/

b}tfwi duy nghhi zhhi thi sgos}tzhdgi dhkuh sg, uvcvr, scrho'aygky zhl {truhx {tz ngi v}ty khhsgrmudgaygky p{tr sh nhydkhsgr puics". nanr, knanr, {t d{tbmi chrurdgcuhy nhy v{tkcg tui d{tbmg aerho'neuru, pubgo yntwbgo thbygrbgy'nhy }tbdgckhfg nhhbubdgi pui jfnhvycg egdi sh nhhbubd pui {tn}tkhdgdsukh v,urv umsheh hxush guko' tuinwv}ty cfuubv nkey dguugi pubgothbygrbgy bhay kuhywi fkk pui "thiku kshhi tkt nv aghbhu rutu,"' b}trkuhy {t bhhgo fkk pui "thi ku kshhitkt nv akcu jp."/

sgr nkey tui muz{tnaygkgrpubgo dhkuh sg, uvcvr, scrho'uugkfgr v}ty cthmykt srcbi dgcuhyzhhi d{tbmg e}tbxp̂hr{tmhg kuhywithbygrbgy' tui tuhpwi thbygrbgy' tuiuugngi nhr uugki c{tmhhfgbgi pui s}ttui uuhhygr {tkx "thbygrbgy nkey"'

v}ty p{trd{tbdgbgo shbxy}td p̂ra,h,ru p{tra^prhhy tuhpwi thbygrbgy –tui muuhh y}td ap̂gygr s}tx tuhldgsruey thi "sgr ths" – {ti}tbdgckhfg k{tc{tr{ty}trhg rgzuky{tythcgr e{tyaegx/

tuhc v}ty thhbgr dgv{ty {t xpethi sh chhzuuhkhdg fuubu, pui sgothbygrbgy nkey' v}ty gr s}tx ek}trdgegby zhl thcgrmhhdi zggbshd uuhay{tre gr thz kvuy }tbmuv{tkyi zhhie}tbxp̂hr{tmhg' tphku gr s{tr; zhlc{tbumi nhy {t k{tc{tr{ty}trhgrgzuky{ty uu}tx prgdy dgbmkhl }t^pthhbg pui zhhbg vuh^py tui aygrexygvbju, thi sgo dhkuh sg, uvcvr,scrho/

uu}tx thz }tcgr b}tl ngr cuky' {tzsgr k{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty uu}txsgr thbygrbgy nkey v}typ{trap̂rhhy p}trhdg uu}tl tuhpwithbygrbgy tui b}tfsgo thi "sgrths"' v}ty {ti }tp̂dgngeyi s{tyuo'cbux; uu}tx sgr b}tngi pubgo nkeytui zhhi {tsrgxg thz tuhl }t^pdgngey/

sgr s}tzhdgr }tp̂dgngeygrk{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty uu}tkydgs{trpy kfturv crgbdgi btnbu,p{trwi e}tbx^phr{tmhg pubgo thbygrbgynkey/

s{tr; ngi kfturv p{trayhhi:caknt zhhi b}tngi tui {tsrgxg v}tygr }t^pdgngey thhsgrwi p{tra^prhhyi'uuhhk gr uuhk bhay ehhi e}t^p-uuhh puiehhbgo/ }tcgr uu}tx thz sh xhcv uu}txsgr s{tyuo pubgo rgzuky{ty-crhuu thztuhl }t^pdgngey? uugr egi tuhpeunginhy {t ,urvwshdgi tui k}tdhai gbypgr'p{truu}tx v}ty sgr thbygrbgy-nkeynurt dgv{ty mu p{trgpbykhfi sgotn,wi s{tyuo uugi dgbuh shk{tc{tr{ty}trhg v}ty tho murhedgaheysh rgzuky{tyi? uu}tx thz auhi s}t thi {ts{tyuo mu c{tv{tkyi?

njhev vzv tunr sraubh/

k{tc{tr{ty}trhg mguu{trpy dhkuh sg,

b}tr thhsgr nhr eungi murhe muok{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty tui sgrbg^pk {truo sgo }t^pdgngeyi s{tyuo'k}tnhr euso c{trhri sgo dhkuh sg,uvcvr, scrho' uu}tx sgr thbygrbgynkey v}ty mudgaygky p{trwi cs".nanr, knanr,/

thhbg pui sh ay{treg ^pubeyi uu}txsgr dhkuh sg, aygky {tuuge' thztubygr {t egp̂k "vto vptrngrxngrcho t, vnhbho"/ thi thsha: yugish p{trngrx nhai muuhh x}tryie{tyaegx?

tuh; sgo euny zhhgr {t a{trpgrgbypgr pubgo dhkuh sg,' fzv:

"v,aucv vht' kt cvjky' thiscr fzv/ ugk zv hghs fk aujy ufk nhabdg t; ^pgo cscrho tku' aujyho'

nadhjho' xujrho' anjzheho fk nhiunhi kcs ufl aukjho tu,o ufuw/ )unvaem, nckckho tu b,ckcku' avfuubvanrfhcho t, vgupu,' hsug agupu,nurfcho thi nmuho fkk ufkk caueucc,h vajhyv ctrv"c/ ut; gu;vntktrs cen.' vhsug fnurfc )nkcsnv ado vut' vrh hsug anumtu donvgu; vynt vnuuxe}tuuh' uhguhi docau", acy vkuh j"h xhni eh"d' ( thbunmuh fkk cnajyu, ctrv"c' udomur,u naubv ntus cnrth,u umcgunvgupu, vb"k vkcbho )gf"^p crucruco(' uth tpar kgrco ukaukjokajhyv cauo p̂bho utupi' nckhahufru cvcjbv rtaubv(/"

khhdy sgr thbygrbgy nkey s}t{tr}tp̂ gykhfg pgxyg p{teyi tuigbypgrx' tuh; sh pr{tdg: thz s}t {tz{tz{tl {tz ngi nhay gupu,?

1( {tcxgkuy bhhi' gx thz bhayp{trv{ti {tz{t z{tl/

2( gx thz dgbmkhl bhay s}t {tz{t

z{tl uuh gupu, nurfcho' bhay thi sh{tngrhe{tbgr n{tregyx tui bhay thish thshag c,h ajhyv thi {tngrheg/

3( sh nuk{trs e{tyaeg' uu}tx thz {tdgnha pui ^pgehi tui nuxetuuh' thzcfkk bhay muo dgpubgi thi sh{tngrhe{tbgr ajhyv vhhzgr/

4( sh nuk{trs e{tyaeg eueythbd{tbmi {tbsgra tuhx uuh shtuhcbsgrn{tbyg uuhhxg e{tyaegx)^pgehi(/

5( gr c{tuu}trby zhl c{tks' {tz b}trruc ruco nuk{trs e{tyaegx euei tuhx{tbsgra uuh ^pghehi/

6( gx thz tunngdkhl' cauo ^pbhoutupi' {tz ngi z}tk p{trnhai sh nuk{trse{tyaegx nhy ^pgehi tui s}tx ahei mush c,h vajhyv' }ti sgo uu}tx ngi z}tkgx c{tks sgregbgi chho grayi ckhe/

sh pgxyg p{teyi' uu}tx zgbgikuhywi dhkuh sg, tun}t^pprgdc{tr ukh,bdr ucr bdr shprehbhw' zgbgip{trgpbykhfy dguu}tri surfwi

uutu thz sgr s{tyuo p{trauuhbsi?sh aerho' zhupho' x,hru, tui chhzuuhkhdg fuubu,

p}ty}txy{ty pubgo k{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty crhuu' dgsruey thi

"sgr ths"' nhy {ti }t^pdgngeyi s{tyuo' tui }tbdgmhhfby surl"sgr ths" thi {t auu{trmg egxygkg' ckuhz thhi ngdkhfehhy

uu}tx sgr kgc aygky p}tr' zhl p{trvuhkgbshd pui

sh muuhhyg ngdkhfehhy {tz gx egi zhhi dgnhay

Page 9: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

9

thbygrbgy-nkey s}tbgraytd ^pra,ct thi "sgr ths"' tui c{tks muuhhuu}tfi a^pgygr' shbxy}td ^pra, h,ru'v}ty sgr thbygrbgy-nkeyp{trap̂rhhy tuhpwi thbygrbgy zhhigrv{tkygbg k{tc{tr{ty}trhgrgzuky{tyi crhuu/

uu}tx arhhci sh k{tc{tr{ty}trhgnunjho' p{tr uugngi sgr thbygrbgynkey v}ty dga}tbegi s}tx d{tbmgbtnbu, gsu, mu z}tdi tuh; sh e{tyaeguu}tx gr v}ty dgahey p{tr zhh' uu}tx grv}ty kuhy zhhi uugrxhg dgeuhpy pubgoch, vajhyv vnvusr, serh, hutk`uu}tx z}tdi sh nunjho?

sgr k{tc{tr{ty}trhg arhhcy murhethi eurmg uugrygr:

"sgr sh-gi-gh {tb{tkhz tuh; she{tyaeg pkhha uu}tx nwv}ty tubz{trhhbdgahey' dgeuhpy pui erh, hutk^p}tkyrh' mhhdy {tz sgr s}tzhdgr pkhhaeuny }tsgr pui {t rhhbg nuxetuuh'}tsgr pui {t dgnhayg nuxetuuh gu;/"

s{tr; ngi {tchxk {trhhbyr{tfyi}tchgeyhuu tui prgdi: sh druhxgnunjho pubgo k{tc{tr{ty}trhg uuhhxibhay sh p{teyi uu}tx sgr thbygrbgynkey uuhhxy? tuhc grv{tky ngi {ti}tbpr{tdg tuh; {t e{tyaeg uu}tx eunypui {tngrheg' uu}tx sgr thbygrbgy

nkey v}ty s}tl auhi pgxydgaygkyek}tr }ti ehhi auo muuhhpk' nna ,urvnxhbh' {tz "{tcxgkuy bhhi' gx thz bhayp{tr{ti {tz{t z{tl {tz ngi nhay gupu,"'s{ti uuh{tzuh yruhy zhl sgrk{tc{tr{ty}trhg nunjv mu z}tdi {tz s}txpkhha thz ngdkhl pui {t dgnhayge{tyaeg?

sgr thbygrbgy nkey v}ty s}tldgarhci "kt cvjky' thi scr fzv"'"hsug agupu, nurfcho thi nmuho fkkufkk caue ucc,h vajhyv ctrv"c"/bu' uuh{tzuh egi sgr k{tc{tr{ty}trhgnjuke zhhi nhy {ti }tpgbgo tuitun}tp̂prgdc{tri dhkuh sg, uvcvr,scrho?

tui sh eaht thz b}tl auugrgr/uuhhk uugi sgr thbygrbgy nkeyarhhcy "agupu, nurfcho thi nmuhofkk ufkk caue ctrv"c"' rgsy grs}tl b}tfbhay pui sh nuk{trs e{tyaeg– uuhhk pubgo nuk{trs anugxy gr s}tlgray a^pgygr thbgo z{t./ zgbgi s}tlsh uugrygr "agupu, nurfcho thinmuho fkk ufkk ctrv"c" {txyghyngby tuh; {tkg grkhh dgnhayge{tyaegx/ bu ngd ngi muk}tzi {tz sgrk{tc{tr{ty}trhg z}tk zhl {tzuh jum^pvwshdxu,r zhhi nhywi thbygrbgy nkey?

sgr k{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty

mguu{trpy tuhl b}tl {t hxus uu}tx sgrthbygrbgy-nkey crgbdy {tr}t^p uuh {tp{tey' fthku gx uu}tky dguugi ,urv nivanho' "kt cvjky' thi scr fzv"/

uugi ngi khhby sgo z{t. zgy ngi{tz nhy sh uugrygr "thi fscr vzv"nhhby gr tuhl zhhgr ek}tr {tz gxgezhxyhry bhay {tzuhbx {tz sgrp{trngr z}tk tuhxnhai thi thhiah^pngby muuhh grkhh gupu,' b}tr ngiv{tky hgsg nhi gexygr tui {tzuh aheyngi gx/ tui b}tl a{trpgr: "gx thztunngdkhl tuhxmunhai tui ahei mu {tajhyv cauo ^pbho utupi"/

thz {t p̂kt/ s}tx v}ty sgrthbygrbgy nkey {tkhhi dgzgi' {tz {tch, vajhyv uuh "nvsrhi" z}tkc{taygki {t d{tbmi ah^pngby ^pgehi tuisgruuhhk ahey sgr p{trngr nuxe{tuuh'uu}tx sh muuhh euei tuhx d}tr {tbsgrafrjue nzrj nngrc/

tui uugi ngi v}ty p}trdgv{tkyisgo p{trngr sgruh;' {tbay}ty gr z}tkgbypgri: "}t^px' thh go x{trh' thl v}tcdgn{tfy {t ygu,' thr v}ty c{taygkyp̂gehi tui thl v}tc dgcrgbdynuxetuuh' thl bgo murhe sh xjurv tuithl uugk ahei {t prhai ah^pngby pui^pgehi {tzuhuuh c{taygky"' {tbay}ty'thhxgry zhl d}tr sgr p{trngr tuichhzgry zhl p{truu}tx zhh uuhki bhaythcgrbgngi sh xjurv/

tcgr s}tx c{tdrhhpy d}trbhay sgrthbygrbgy-nkey {tz {t p{trngr z}tk

v}tci {t c{taygkubd tuh; {t ah^pngby^pgehi tui thbnhyi sh ^pgehi z}tk gr{trhhbruei {t m}tk dgnhayg e{tyeagx'nuk{trs' tsgr {tbsgrg uu}tx zggi tuhxgbkhl mu ^pgehi – uuh sgr dhkuh sg,z}tdy s}tl ek}tr' "kt cvjky' thi scrfzv" {tz ngi z}tk c{taygki {tahp̂ngby pui p̂gehi tui ngi z}tk{trhhbnhai nuktrs tsgr nuxetuuh/

bu' kahy,u thz tuusth thi scrfzv' uuhhk gx gezhxyhry s}tl cfkkbhay {tz{t c{tdrh; uuh gupu, nurfcho/

tuhc tcgr sgr k{tc{tr{ty}trhgz}tdy ek}tr {tz ngi thz ht nrfhcgupu,' p{tky s}tl auhi {tuuge tuhl zhhimuuhhyg vbjv {tz gr nhay d}trbhaythbgo ah^pngby' uuhhk s}tx v}ty s}tlsgr thbygrbgy-nkey dgzgi nhy shthhdgbg tuhdi chh "nvsrhi" {tz sgrp{trngr v}ty dgv{ty eur{tza mu aheinuxetuuh {tbay}ty ^pgehi/ y}t p{truu}txz}tk sgr p{trngr v}tci {t ^pr}tckgo{trhhbmunhai thi {t ah^pngby pui ^pgehi{t nuk{trs uu}tx pubsruhxi euey gxtuhx uuh ^pgehi?

uva,t st,h, kvfh' {tz sgrk{tc{tr{ty}trhg mgcrgegky thbd{tbmish vbju, pubgo dhkuh sg,' k}tnhrmurheungi muo zhu; pui {truhxdgci {tk{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty nhy {tituhxdgngeyi s{tyuo' uugi hgsgr crsg, p{trayhhy {tz s}tx graygtuhygbyhaehhy pui {t crhuu thz sgrs{tyuo/

rcubt sgknt fukt' uu}tx v}ty sgrthbygrbgy nkey nurt mu mhhdi thiuugkfi s{tyuo ngi v}typgxydgaygky sgo {tb{tkhz tuh; sgo{trhhbdgaheyi e{tyaeg? p{truu}txv}ty gr s}tx }t^pdgngey? s}t rgsyngi s}tl pui {tz{t x}try nkeyuugngbwx gsu, pui sh aujyho hrth vwzgbgi d}trbhay n{txdgcbs/ ngi v}tydgnuzy nehho zhhi sgo hrjhe gsu,uchz 008 nhhk uuhhy thi }tbygrh}t'e{tb{ts{t' uuhhk b}tr uu}tx sgrthbygrbgy tui sh k{tc{tr{ty}trhgnunjho z}tdi zgbgi btni/ bu tuhc {tzuh'{tz sgr kgc v}ty auhi h}t murhedgaheyrgzuky{tyi' p{truu}tx v}ty gr dgngeysgo s{tyuo pubgo ^pxe? s}tx thz s}tlsgr thhbmhdxygr c{tdkuhcygr ^pxe/v}ty ngi bhay ehhi rgfy mu uuhxi mhxwthz {t ayr ntujr tsgr {t ayrnueso?

tui uuh{tzuh egi sgr nkey\ngegrnhy zhhbg muuhhpkv{tpyhdg btnbu,b}tfsgo uu}tx zhhi dhkuh sg, thz}tp̂dgprgdy dguu}tri surfwik{tc{tr{ty}trhg' nafbg zhhi {trgfysgbehdgr }tchgeyhuugr ngbya{tz gr z}tk y{teg v}tci {trhhbdgaheymuo k{tc{tr{ty}trhg {t e{tyaeg pubgoch, vajhyv vnvusr, serh, hutk?

sgr k{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty'uu}tx thz dgsruey dguu}tri tuhl thi"sgr ths" nhywi }t^pdgngeyi s{tyuo)tunp{tragny(' thz s}tl zhfgr bhay{trhhbdgdgci dguu}tri muo "ths" surl

x,o {t nti svu' b}tr surl kfturv {t,urvwshdgr ^pgrzgbkhfehhy/ bu uuh{tzuhp{trayhhy gr {tz ngi egi nhy {tz{trgzuky{ty-crhuu nafbg zhhi xhhuugngi uugi sh grayg pr{tdg thz: uututhz sgr s{tyuo?

njhev zu nvu?

tubzgr }trgngr sg, egi bhaynahd zhhi sg,u vdsukv pubgothbygrbgy-nkey thcgr ngei sgos{tyuo' ckuhz tuhc nhr bgngi }ti {tzsgr thbygrbgy-nkey v}ty auhidgv{ty thi zhhi c{tzul sh kgc-rgzuky{tyi gykhfg uu}tfi' tui shhetsh rgzuky{tyi v}tci tho bhaydgangey' tui sgrp{tr v}ty gr s}txbhay {truhxdgdgci/

tuhc sgr k{tc{tr{ty}trhgrgzuky{ty thz grahbgi tuhpwithbygrbgy tui thi "sgr ths" graythi ^pra, h,ru' thz s}tl muo dkuhci {tzgx thz gray }tbdgeungi muo}tbprgdgr thi sh uu}tl pui ^pra, h,ru'uu}tx thz dgbuh phb; d{tbmg uu}tfi zhby^pra, uhjh uugi sgr thbygrbgy nkeyv}ty {truhpdgaygky zhhi grayge}tbxp̂hr{tmhg }tbdrh; tuhpwithbygrbgy/ v}ty y{teg dgsuhgryd{tbmg phb; uu}tfi mu grv{tkyi sgomuuhhpkv{tpyhdgi rgzuky{ty pubgok{tc{tr{ty}trhg' uugkfg uuhhxy {tkhhibhay ek}tr mh {t rhhbg nuxetuuh mh {tdgnhayg?

sgr thbygrbgy nkey' uugkfgrv}ty }tbdgvuhci zhhi e}tbxp̂hr{tmhgtuhpwi thbygrbgy' tui gray mgi ygda^pgygr dgpubgi p{tr uuhfyhd ngurrmu zhhi p̂grzgbkhl vrcbho vdtubhovmsheho akhy"t sh cgkh nfahrhopui ch, vajhyv vnvusr, serh, hutksgruugdi' sgr zgkchdgr thbygrbgynkey v}ty b}tfwi grv{tkyi sgorgzuky{ty )uu}tx nhr uuhhxi b}tfbhaysgruuhhk thi uugkfi s{tyuo( c{tak}tximurhemudhhi mu zhhi grayi nvkl tuip{trap̂rhhyi sh rgzuky{tyi tuhpwithbygrbgy' tui thi "sgr ths"/

p{truu}tx v}ty gr s}txn}tksgruuhhk bhay dgpubgi p{tr buhyhd mumhhdi p̂grzgbkhl p{tr sh rcbhovdtuv"m vcgkh nfahrho akhy"{t zhhik{tc{tr{ty}trhg rgzuky{ty? v}ty grnurt {tz zhh uugki tho prgdi thcgrwi}t^pdgngeyi s{tyuo? mh v}ty gr nurt{tz sh rcbho uugki zgi {tz sgrk{tc{tr{ty}trhg uugbsy }tp̂ zhhi "ktcvjky' thi scr fzv" vbjv?

tbh veyi tjs vrcbho v}ty zhlp{trcubsi nhy sh k{tc{tr{ty}trhg thi}tbygrht' e{tb{ts{t tui dgvgry pui zhh{tz gx dgsuhgry ckuhz 2 ygd pui uugigx euny {trhhi mu zhh s}tx pkhha' chzzhh ahei {truhx sh rgzuky{tyi/ h}t'bhy{tn}tk {t uu}tl' tui zhfgr bhay ehhiphb; uu}tfi/

bu' k}tnhr yr{tfyi nhy {t ek}tri

uutu thz sgr s{tyuo p{trauuhbsi?

Date: .00.002010

BIOBiodiversity Institute of Ontario

or from a hybrid bird that

had a muscovy duck as its

maternal parent.

Page 10: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

10

d{tbd: dw uhjh uugry p{trap̂rhhyek{tbdgi thcgr e{tyaegx pui ch,vajhyv vnvusr, serh, hutk/ khhdyzhl tuhpwi afk {tz sgr thbygrbgynkey v}ty dguu{try phr uu}tfi chz grv}ty {trhhbdgahey sh e{tyaeg pkhhamuo k{tc{tr{ty}trhg?

gx thz bh,i rau, kjauc njacu,{tz }tbvuhc ^pra, utrt' uugi gr v}tyzhl dguu}tbsi mu vrcbho vdtuv"mvcgkh nfahrho akhy"t pui ch,vajhyv vnvusr, serh, hutk' v}tygr auhi dgv{ty sgo rgzuky{ty thiy{ta tui gx cfuubv uczsui p{trvuhkipui sh rcbho akhy"t/

gx thz b}tr {t njacv/ {t yg}trhg'uu}tx b}tr gr egi mgck}tzi uugi gr uugyv}tci eur{tza tui {truhxdgci sgorgzuky{ty nhy {t rhfyhdgitun}t^pdgngeyi s{tyuo' tui nxchr zhhip{truu}tx gr v}ty kf,jhkvp{tra^prhhy {t rgzuky{ty-crhuu nhy {ti}t^pdgngeyi s{tyuo/

k}tnhr {trhhbeuei thi sh z{tl c,ul

,ufu: thi d{tb. yruegbg uugrygr z}tdish {tb{tkhxyi' xhhgbyhxyi' sgbegr tuip}tragr pui sgr k{tc{tr{ty}trhg' {tz shrgzuky{tyipuish e{tyaeg zgbgi"cxpe"` ngi uuhhxy bhay mh gx thznuxe{tuuh }tsgr dgnhay/

p{tr sh uu}tx dgsgbegi duy' thzthcgrhd mu grekgri {tz }ty sh uugrygrv}ty s}tl sgr ch, vajhyv serh,hutk dgarhci thi zhhgr }tphmhgki crhuuhuo sw ^pra, utrt' {tz zhh ngksi {tmurheru; tuh; sh e{tyaegx' vhu,xwthz {truhxdgeungi {ti grgur tuinwuuhhxy bhay mh sgr p{trngr nhaybhay {trhhi {tbsgrg x}try e{tyaegxthi ^pgehi e{tyaegx/

bu' uu}tx thz {tz sgr p{trngr v}tydgnhay? p{truu}tx thz sgrthbygrbgy-nkey {tzuh mgnhaydguu}tri pui sh mgnhagbha?

uuhhk gr v}ty dguu}tky{tuugeaygki {t hxus nuxs' fthku gxthz ,urv ni vanho' {tz nuxetuuh thz{ti gu; ynt kfk vsgu,/ bhay}t ehhbg

n,hrho' uuhhk sh n,hrho uuhhxi s}tlbhay sh p{teyi {tzuh duy uuh gr/

tui zgkcxy p{traygbskhl' {tzb}tfsgo uu}tx xwuugy {tr}t^peungi puivhnk {t nktl cmur, ^pgbg tui gsu,z}tdi ayhhi tui chhi {tz gx gezhxyhrybhay {tz{t z{tl uuh dgnhay' uugy s}tltuhy}tn{tyha muay{tbs eungi shmuuhhyg nxebt' sgr gher mhk: {tz thich, vajhyv vnvusr, serh, hutk thzbhay dguugi ehhi e{tyaeg uu}tx v}tytuhxdgzgi fngy gbkhl muo p̂gehi'uuhhk {tz{t z{tl gezhxyhry bhay/ s}trythz dguugi rhhbg nuxetuuh' nuxetuuhyvur gk yvr, nuxetuuh/

thh xwthz s}tl ngdkhl h}t dgnhayp̂gehi tui nuxe{tuuh' uuh sh rcbhovnfahrho arhhci thbgo murheru;' tuituhc xwthz dgnhay thz s}tl {t xhninucve {tz tsgr zgbgi chhsg yvurtsgr chhsg ynt' uuhhk {ti gu; yntegi s}tl bhay zhhi thbthhbgo nhy {tigu; yvur?

s}tx thz sh xhcv p{truu}tx sgrthbygrbgy-nkey v}ty }tbdguu}tbsi fkymseh mu khhegbgi sgo p{tey {tz ngiegi nhai/

tcgr uugi sgr nkey v}tygrv{tkyi sh rgzuky{tyi pubgo

k{tc{tr{ty}trhg {tz xwthz ngdkhl h}tdgnhay tui s}tx v}ty mguu}trpi {tkgzhhbg e}tryi' v}ty gr zhl sgryr{tfy mu{t bhhg p̂{txyeg: gr uugy bhay{truhxdgci sh rgzuky{tyi p{tr sh rcbhovnfahrho' tui sh rcbho vnfahrhouugki s}tx zhfgr nfahr zhhi nhy {t"htfku gbuho uhacgu"' tui ,hf;sgrb}tl uugy gr {truhxeungi nhy zhhic}tncg' {tz sh k{tc{tr{ty}trhg arhhcycphrua {tz gx thz gf"p̂ {t xpenuxe{tuuh/

tcgr s}tx v}ty kngav bhayp̂{txhry/ sh rcbho vnfahrho v}tcis}tl kpbho naur, vshi h}t dgvhhxin{tfi {t "rhe}tk"' tui nhyuu}tl ^pra,cakj thz {truhxdgeungi sgrgbsdhkyhdgr p̂xe pui sh rcbhovnfahrho {tz nwz}tk njnhr zhhi tuibhay gxi/ hgmy thz sgr thbygrbgy-nkey dgckhci }tp̂dgp̂{tyay' uuhhkbhay tuh; sgo v}ty gr dguu{try/ grv}ty dgv}tpy {tz gr uugy egbgi{truhxahxi zhhi "kgc" pui sh jfnhvk{tc{tr{ty}trhg' uugkfg v}tci btnbu,tui zgbgi ngr c{tdkhhcy pui sh rcbhovhuacho gk nshi/

thmy tcgr {tz sgr p̂k{ti thzmgp{tki' uu}tky s}tl dguugi sh cgxygz{tl mu dubz zhhi sgo k{tc{tr{ty}trhgc{trhfy' n{tfi {t auuhhd tui p{tryhd/gbsdhkyhd v}ty gr c{tak}txi h}t{truhxmudgci sh kgc-rgzuky{tyi' b}trnhy {ti }t^pdgngeyi s{tyuo' fthku gxthz tho }tbdgeungi gray thi ^pra,h,ru/ thh gx thz s}tl xu,r sgo dhkuhsg,? bu' ngi egi v}tpi {tztuhcbtuhphdg khhbgr uuugki bhay}tp̂khhbgi {tzuh duy sh gbdkhaguugrygr' tui uugi nwuugy zgi thi thhi^p{tr{tdr{t; "erh, hutk ^p}tkyrh" tui"nuxetuuh"' uugki sh uugkfg kgfmiauhi b}tl {t nfauk' bhay erhfiuuhhygr' b}tr ,hf; ^p{tyai nhy sh vgbytui yrhtunphri {tz s}try thz y{tegdguugi nuxe{tuuh/

v}ty gr tcgr p{trdgxi {tz}t^pmukhhbgi {t eurmi ^p{tr{tdr{t; pui phrauru, bgny bhay mu k{tbd' tui uugr gxegi khhbgi sh grayg muuhh auru,gbdkha' sgr egi tuhl khhbgi shmuuhhyg muuhh auru, uutu gx ayhhycphrua {tz gx thz ngdkhl {t dgnhayge{tyeag' uu}tx tuh; kaui veusa thzs}tx "gupu, nurfcho"' uu}tx thz {tx,hrv gmunv muo dhkuh sg, {tz "thiscr fzv"/

thmy s{tr; sgr thbygrbgy-nkeygxi zhhi thhdgbg p{trcrgbyg e{tag/

sgr d{tbmgr rg^p}try zhhbgr thz {ti}trgo-mhhdgbha' uuh {ti t,rud b}tl-xufu, uugkfgr n{tfy s}tx dga^p}typui tho zgkcxy` zhhi d{tbmgrthbygrbgy-p̂xe thz mgrhbgi uuh {tzhhpi ck}tz' tui mhhdy {tz {tkgx thzdgcuhy tuh; aer tui ^p}tkhyhe tuithbygrbgy-nunjho uu}tx kuhy shxy{tbs{tryi pui uuheh^phshg thz zhhgrngdkhl {tz gr zgkcxy v}ty s}tx {tkhhidgarhci tui sgrb}tl {tkhhi mhyhry thizhhi ^pxe {tkx "nunjho z}tdi"/

uuh c{ty}tby prhgr' egbgi nhr nhygbhh, sg,hbu bhay c{taygyhdgi ek}trtubzgr yg}trhg' ju. tuhc sgrthbygrbgy nkey uugy {tkhhi{truhxeungi' p{trgpbykhfi sgo s{tyuotui dgci {t n{txdgcbsi vxcr p{truu}txgr v}ty prhgr dgngey/

thi ku tkt nv akcu jp.

b}tr cgmo v}ty bhay tuhxdgpgkymu uu{tryi tuhpwi k{tc{tr{ty}trhgrgzuky{ty crhuu zhl thcgrmumhhdi thisgo kgfgrkhfi dhkuh sg,' kgfgrkhl,r,h nang' k{tfgshd tui phk nhykgfgr/

{t ,knhs jfo uugkfgr khhby }t^psgo dhkuh sg, zgy ,hf; unhs' {tz^pubey uuh pui "uuheh^phshg" v}ty grmhyhry b}tr nv akcu jp.' tuituhxdgk}tzy sh yhhki uu}tx mhhdi p{teyiuu}tx uu}tkyi dgegby zhhi agskhl muzhhi c{trhfy' ^pubey {tzuh v}ty gr tuhldgyui nhy sh xprh vp̂uxeho'mhyhrgbshd ckuhz nv akcu jp./

sgr thbygrbgy-nkey v}tydgcuhy ^ph,uo urgnxx {tz nuxe{tuuh'thz {ti gu; ynt/ mu sgo v}ty grthhbdga^p{tby sgo d{tbmi thbygrbgy'nhy zhhi duygr prhhby sgr uuheh^phshguutu hgsgr egi {tkhhi muarhhci shthhdgbg p{teyi' tui {tzuh v}ty gr}t^pdgn}tki sgo nuxetuuh {tkx {ti gu;surx' tui tuhc {tzuh thz s}tl nuxetuuh{ti gu; ynt kfk vsgu,/

kfk vsgu,? gx zgbgi s}tl s}trcbho uu}tx zgbgi n,hr? tcgr' h}t' shdsukho vn,hrho "v}tci bhaydguutuxy sh p{teyi"/

gr v}ty zhl kdnrh bhay uuhxgbshddgnfy {tz fcr esnu vr"i' fcr esnuvrt"a/ sh vhhkhdg rtaubho an^phvotbu jhho arhhci {tz tuhl sgr ",rbduk"'s}tx vhbsk' uu}tx nhr thi {tngrhegrupi "yahei"' tuhl s}tx thz {tz{t x}trysurx' gx gxy tuhl aemho urnaho tui

uutu thz sgr s{tyuo p{trauuhbsi?

crhuu pubgo rtc"s hruakho' cao vdv"e rch anutk xtktby zm"k dtc"s hruakho' uutu gr arhhcytuh; nuxetuuh e{tyaegx tz gx thz bhay ehhi surx' uuhhk s}tx gxi ekhhbg cgkh jhho

kgcgshdgrvhhy' s}tx yugi tuhl ,rbdukho uu}tx dtb. fkk hartk gxy tui cnhkt phry gr

tuhx tuh; sh nuxetuuh' "avo nu,rho ktfko uthi kgrgr gkvo' fh ha kvo gk nv ahxnufu"/

p}ty}txy{ty pui "sgr ths" ^pra, h,ru' uuh{tzuh gr uuhhxyb}tr sh bgngi pui sh tuxrho tui uuhhxy bhay sh bgngi

pui sh dsukh hartk vn,hrho

Page 11: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

uu}tx bhay' tui s}tl thz sgr ,rbduk shgu; uu}tx d{tb. fkk hartk gxy/

ehhi ygbu, p{truu}tx gr crgbdybhay {tr}t^p sgo rt"a tui r"i egi ngijkhkv bhay v}tci' uuhhk sgo rt"a tuir"i v}ty gr tuhpwi thbygrbgy tuusthbhay dgpubgi/ thz tho khcgraydguugi mu c{trhfyi b}tr uu}tx "zhhbg"nunjho z}tdi/

p{truu}tx uugi gr mhyhry h}t sgoxpr "zfrui hux;" sgr sun". uau"cthi {trdgbyhbt' mhyhry gr b}tr shtuxrho' tui d}trbhay sh dsukhvn,hrho? tcgr p{truu}tx yrgpy ngibhay thbgo^pxeehhi uu}trythcgrwitcbh bzr' ehhi thhi uu}try thcgr sgosrfh ,aucv' ehhi thhi uu}try bhaythcgr sgo druhxi dtui umshe puihruakhorchanutkx{tk{tby uch,shbu vmse? tui tuhl sh bgngi puish{tbsgrg muuhh n,hrho' sgr bmh"c tuiscrh nkfhtk' uugri b}tr sgrn{tbycvckgv' tui thhbdgrhbdky?

p{truu}tx mhyhry gr bhay uu}tx gxayhhy thi zfrui hux;' {tz rch anutkx{tk{tby zm"k v}ty zhl tuhxdgsrueytuh; sh nuxetuuh e{tyeag' "gxydgzubygrvhhy' nhywi cgxyi {t^pgyhy"/

v}ty gr nurt dgv{ty{tr}tp̂mucrgbdgi sgo crhuu pubgohruakhngr ch, shi' cao rch anutkx{tk{tby dtc"s hruakho' uuhhk sgrcrhuu z}tdy tuhx sgo xus {tz sh,rbdukho uu}tx d{tb. fkk hartk gxy'tuhl zhh gxi tuh; ekhhbg cgkh jhhokgcgshdgrvhhy – {t xus uu}tx dr{tsgtuhl zhhbg c{tkhcyg jfnh vycg puisgr thbygrbgy zgbgi nusv sgrmu?

fngavu cgbdkha uckauiveusa' fl ngavu cthsha

p{trd{tbdgbg uu}tl thz grahbgi thi"sgr ths"' muuhai {tbsgrg ahnpgshdg{tryhekgi' {ti {tryhek dgarhci puitjs vrcbho' uu}tx zggbshd sgo"crmu,u nrjhc ucrmu,u nemr"' kuhyuuh sh ^p}tkhyhe sheyhry tho' c{teunyngi g^pgx {t dgphk {tz sgr tjs vrcbhothz bhay ehhi {tbsgrgr uuh sgrthbygrbgy nkey zgkcxy' uugkfgrv}ty fhvust ugus kert }t^pdgarhcituh; thsha s}tx uu}tx gr v}ty {t uu}tlprhgr dgarhci thi kaui veusa/

}ty {tzuh arhhcy gr thbnhyi sgo{tryhek' tuh; zhhy :71

"{t mhhyubd thz bhay s}tx }trytuhxmukupygri sh vkfvwshdg ahyu,pui e{tyaegx/ thl uuhk b}tr ckuhz}tbuuhhzi tuh; {t xpr nkjn, tkeho' pui{t ,knhs pui nri vj,"o xupr z"k'uugkfgr thz grahbgi cab, ,rf"c'tui tuhl {t xpr zfrui hux; pui {t aujythi {trdgbyhbg' uutu gx thz dgsruey {tn,i unat ak vkfv pui sh dsukhv,urv pui vgfgr 051 h}tr murhethcgr sh e{tyaegx/ {tx{tl dsukho uuhvdtui rch jhho crkhi zm"k tui vdtuirch jhho ncrhxe zm"k v}tci gxdgwtxrwy {tkx {ti "gu; vsurx"' uuhhksh e{tyaeg p{trmhey ekhhbg vhbgrtui {tbsgrg cgkh jhho chh zhhgr kgci'uu}tx s}tx thz {t xhni pui {ti gu; ynt/gx p{trn}tdy tuhl bgdk uuh {ti gu;vyur;' tuhl zgbgi zhhgrg thhgrrubshdg ^pubey uuh chmho yntho' tuigx v}ty b}tl {tbsgrg ahbuhho puifarwg e{tyaegx/ auhi }t^pdgrgsy puisgo {tz xwv}ty bhay ehhi nxurv pui shprhgrshdg suru, {tz gx thz {ti gu;yvur' chh uu}tx nws{tr; g^p"h vkfvv}tci tuh; sgo {t nxurv' uuh gx ayhhythi aukji grul )hu"s xhw ^p"c(/

"sgr gu; nuxe{tuuh thz cag,udgwtxrwy dguu}tri uuh {ti gu; yntvtxur ni v,urv' surl sh dsukh vsur'uuh vdtui rch jhho cgrkhi zm"k' tc"sn}txeuug uhruakho' vdtui rch anauirptk vhra zm"k tcs"e pr{tbepuryswn{thi' uf"f cau", ,ur, nrsfh xhweh"z {tz gx {t gu; vsurx' vdtui rch b,i{tskgr tcs"e k}tbs}ti tui b}tl dsukhhartk/ uuhsgr zgbgi dguugi dgmhhkygdsukho uugkfg v}tci h}t nmss dguugikvh,r' mu farwi sh e{tyaegx'uuhc{tks zhh v}tci bhay dgzgi sh tn,wgp{teyi pui sgo gu; ynt' uu}tx zhhib{tyur thz mu gxi pkhha pui kgcgshdgc{tagpgbhai' mukhc zhhi }tbdguuhzbehhythi ^pr}tyhi' uu}tx pgky tuhx p{tr zhhiuutuex/

"{t p{tey thz {tz thi sh chfgr puish jfnh vycg uugri sh nuxe{tuuhe{tyaegx c{taygyhdy {tkx {ti gu;uugkfgr p{trmhey aygbshd {tbsgrgcgkh jhho chh zhhgr kgci/ gx p{trmheytuhl kgcgshdg vhbskgl tui gx gxytphku tuh; sh thhdgbg ehbsgr' uu}txthz g^p"h vkfv {ti gu; vsurx uutx thztxur ctfhkv ni v,urv' uuh sgr ch"spui nanr, knanr, v}ty dgarhcithi zhhi ^pxe dgsruey thi "sgr ths"p}trhdg uu}tl/"' chz {tvgr pui "tjsvrcbho"' uu}tx uuh sgrn{tby uugkfgrahhby mu zhhi sgr zgkcgr tjs vrcbhouugngi nhr uugki gbsgra c{tmhhfgbgiuuh sgr "thbygrbgy nkey"/

{tz ngi c{tyr{tfy sh gykhfgp̂{tr{tdr{tpi' zgy ngi cjua sgochhzuuhkhdgi p{tkxhphe{tmhg' v{tkcgygaerho' c{tv{tkygbg tn,wi' uuh grarhhcy b}tr uu}tx gx dkuxy tho' tuiuu}tx gx a^phky tho mu muo ^p}tkhyhe/

gr vuhcy }ti' {tz gx thz bhay thir{to pui {t mhhyubd tuhxmukupygri shvkfv pui e{tyeagx/ }tcgr chho gbsgpubgo muuhhyi ^p{tr{tdr{t;' thz gr bhayckuhz {ti tuhxkupygrgr' auhi d}trbhayngr {ti }tchgeyhuugr ng,he pui msshokfti ukfti' b}tr thz njkhy nhy {tz{tjum^pvwshdgi zhfgrehhy' {tz sh dsukhhartk vn,hrho v}tci p̂auy bhaydguutuxy pui sh p{teyi' uu}tx ckuhz gr'sgr thbygrbgy nkey uuhhxy sgrpuimukhc zhhi cehtu, thi sh chfgr pui shjfnh vycg: khhgithbygrbgy\uuheh^phshg/

uu}tx gx uutubsgry ngr' thz zhhishxp̂}tzhmhg pui yhby' uugi grp{trn}tdy h}t yhby tui gr egituhxrgfgbgi ^pubeykhl sh bgngi puish tuxrho' tui uugi zhhi ^pgbg kuhpy^pkumkhbd tuhx pui yhby tui gr uuhhxyckuhz pui "dgmhhkyg dsukho uugkfgv}tci nmss dguugi kvh,r"/ )fthkusgr nx^pr vtuxrho mhhky zhl thi shmgbskhdgr/(

cg, gr v}ty dgbud yhby{truhxmuarhhci }tpi sh bgngi pui shtuxrho' uuh vrv"d rch anaui rptkvhra zm"k sgr }try}ts}texhagr rcpui pr{tbepury tui drhbsgr pui shahyv pui ",urv go srl tr."' tuivrv"d rch b,i {tskgr zm"k sgr}trys}texhagr rc pui k}tbs}ti' thz zhhi^pgbg ^pkumho tuhxdgk}tpi pui yhbyuugi gr sgrn{tby sh n,hrho' gr uuhhxybhay pui {tzgkfg n,hrho uuh vdv"erch anutk x{tk{tby zm"k dtc"shruakho uch, shbu vmse' uugkfgr v}ty{tkhhi dgdgxi sh e{tyaegx tui dgz}tdy"gxy dgzubygrvhhy nhywi cgxyi{tp̂gyhy"' pui vdtui vdsuk vbmh"cnuu}tkzahi zm"k' vdtui vdsuk cgkscrh nkfhtk zm"k' vdtui vdsuk cgkscrh tvri zm"k' tui tuusth crgbdy grbhay mu sgo vhhkhdgi tcbh bzr zh"gpui x}tf}tya}tuu' uugkfgr thz ncrr

kvkfv ^pubey uuh sgr ra"a' {tz {ti gu;yvur egi bhay nukhs zhhi thbthhbgonhy {ti gu; ynt' tui tuhc thz h}t s}t {te{tyaeg uu}tx thz dgnhay' nuz zhhi {tz}tsgr zgbgi chhsg yvurho }tsgr chhsgyntho' uu}tx kuhy sgo thz ek}tr {tzsgr ^phgehi tui nuxe{tuuh v}tci chhsgsh zgkcg vkfv/

ngreuuhrshd' thz gr tuhltuhxdgk}tpi pui yhby chho sgrn{tbgithhi tuxr' sgr cgk nkjn, tkeho'uu}tx gr uuhhxy ckuhz mu sgrn{tbgi {tzgr thz dguugi {t ,knhs vj,o xuprzm"k' tui uuhhxy d}trbhay zhhi b}tngi/tuhc zufy sgr tjs vrcbho zhhgray{tre mu c{tv{tkyi sgo b}tngi' thztpar h}t fsth {truhxmuarhhci uugrs}tx thz: vrv"d rw hafr suc thk{tuuhz"k' uugkfgr v}ty b}tfwi kgrbgi thi^prgacurdgr hahcv zhl sgruu}trci {ts}tey}tr{ty thi cus{tp̂gxygrtubhuugrzhygy' tui zhhi xpr nkjn,tkeho c{tayhhy pui srhh ap̂r{tfi'kaui veusa' shhya tui gbdkha/

bhay jkhkv {tz ngi thz s}t tuhximu nngy zhhi nfcus ,ur,o pui vrcbhovtuxrho' }tcgr sgr tjs vrcbho'b}tfwi zhhi ceh thi chfgr pui jfnhvycg' uuh tuhl ktrfv ukrjcv pubgothbygrbgy' uu}tky gr tubz dgngdynzfv zhhi tuhl nhy sh bgngi pui{tzgkfg n,hrho uuh rch anutkx{tk{tby zm"k tui tcbh bzr zm"k ugusugus/

)xhhsi sgr tjs vrcbho v}ty h}t{truhxdgarhci sh bgngi pui sh dsukh

hartk uugkfg v}tci n,hr dguugikf,jhkv sh nuxe{tuuh e{tyaegx' b}trsgr ay{tc pui "sgr ths" v}tydgn{tfy yhh^phbd ygu,ho zhhgbshd muay{tre p{trbungi mu ^p{tei ^pge tui{trhcgrphri sh arhhc dgmhhd ehhihruakho' uutu zhh v}tci auhi dgv{ty{truhxdgsubdgi gykhfg ay}tei p{tr}tphxgx mu egbgi sgei pui sgr b}tbysh "nxg vnkfu," – uugkfg thz^pkumkhbd murhedgrupi dguu}tri mukhc {t"c{tcg-ngav" cu czni uugi shzgkchdg v}tci nhy {t ragu, tuie{tkyckuyhdehhy {tuugedgphry {t zhhsi{t rci ak hartk pui sh thhbhekhlwx tuitur thhbhekhlwx j,ubu, tui cr nmuu,/zg chhdgkhhdyi p}ty}txy{ty pui {trgkhdhgz-mhubhxyhag mhhyubd thinshb, hartk/(

kneuo tcbh aha vdg,

sgr drgxygr uutubsgr tuh; sh{tkg sgrn{tbyg pr{tdi thz' {tz thi xpr"tcbh aha"' uu}tx sgr thbygrbgynkey v}ty mupgkhd {t b}tbyi ahhfu,sgrnhy' thz s}t {t ,aucv thcgr sgo"chhxti" c}tptk}t' uu}tx sgr rci akfk cbh vdukv' vjzui tha zh"g' v{tky{tz ngi y}tr bhay gxi uuhhk tuhl chhcvnu, ujhu, s{tr; ngi v}tci {tnxurv/

sgr nkey uugkfgr thz juketuhpwi jzui tha crgbdy mu tuh; s;eh"z' "ugus ha kmr; ksg,o akvtjrubho vb"k vnehkho' t, sg,u ak

vsrfh ,aucv afhsug vut ntx; kfkvnjbu, nfk ahyu, u^pxeh vtjrubhout; vut vg,he fti re scrh v^prhndsho vb"k cx,nt ukt vcht auojuke gkhu/"

zgnhr {tz gr bgny }ti {tz tuhc sgrsrfh ,aucv crgbdy {tr}t^p b}tr sgo^prh ndsho vn,hr' tui bhay sh {tbsgrgjukeho' thz }tbmubgngi {tz sgr srfh,aucv v{tky tuhl {tzuh/

{t ^pkt' p{truu}tx v}ty sgr nkeythmy chh sh e{tyaeg p̂rav bhaydguutuxy mu euei thbgo srfh ,aucv– uu}tx gr {tkhhi z}tdy s}tl gsu, tuh;tho {tz gr thz {t ntx; kfk vnjbu, –tui tuhc sgr srfh ,aucv crgbdy s}tchho nuxetuuh b}tr {tr}t^p sgo sg,vn,hr' thz s}tl s}tx sgr sg, vsrfh,aucv/ bu' uutu thz sgr srfh ,aucvp{trauutubsi dguu}tri pui sgo dhkuhsg, uvcvr, scrho' t,nvv?

uuhhygr tuh; s; eh"y arhhcy sgrtcbh aha' {tz tphku ngi z}tk h}t njnhrzhhi fscrh vjzui tha {tz {t cvnv s{tr;{t nxurv' egi ngi nmss zhhi {tz sgrchhxti thz b}tl {tk. bhay ehhi bhhgrx}try' b}tr thz {trhhbdgrgfby thi shnxurv pui c}tptk}t' uuhhk yr}t. ngizgy sgruh; gykhfg ekhhbg jhkuehopubgo dguugbkhfi c}tpgk}t' tui tphkutuhc nwuugy zhl geawbgi {tz shjhkueho zgbgi suet druhxg jhkueho'yrgpy ngi s}tl auhi k{tbd phkg msshvh,r chh {tzgkfg jhkueho tphku chhonxur, vgu;/

uuhhygr thi zgkci s; ayhhy thi

11

uutu thz sgr s{tyuo p{trauuhbsi?

thi thhbg pui sh rgkhdhgz-mhubhxyhag mhhyubdgi thi nshb, hartk uugry c{trhfygy {tz shrgs{temhg pui "sgr ths" nhy {tkg arhhcgr tui dr{tphegr uugki zhl {trhcgrmhgi ehhi tr. hartk

tuh; mgi ygd mu sgei sh nxg vnkfu, – uu}tx nwv}ty murhedgmuhdgi mukhc {t c{tcg-ngav

Page 12: Kol Satmar, Der Blatt, Transilvania

12

tcbh aha: {tz ngi zgy tuhl pui {tkgdsukh v^puxeho vtjrubho' {tz tphku chh{tzgkfg gupu, uu}tx gx thz auhi}tbdgbungi chh zhh sh vurtv pubgorn"t' {tz ngi s{tr; sgrchh {t nxurv's}tl v}tci phkg dsukh vurtv nehkdguugi uugi xwthz }tbdgeungi {t bhhgrx}try gu;' uu}tx ngi v}ty dguutuxy {tzgx ay{tny pui sh zgkcg gupu, uu}txv}tci {t nxurv' tui cfkkhu,wshd thz gxthhbhd' b}tr gx v}ty ekhhbg jhkueho'v}ty ngi n,hr dguugi/

arhhcy s}t sgr tcbh aha' {tz chhnxur, vgu; zgbgi s}t phkg mssh vh,rtphku ngi zgy ay{treg jhkuehomuuhai sh nxurvwshdg tui sh bhaynxurvwshdg' tui fk afi uugi shjhkueho zgbgi b}tr ekhhbg/ p{truu}txthz sgr tcbh aha thmy p{trvuhkidguugi thbgo dhkuh sg,? uuhhxy bhaythhi v{tby uu}tx sh muuhhyg v{tby yuy?

ap̂gygr thi s; e"f' ef"t'c{tv{tbsky sgr tcbh aha sh yuhrehgupu,' ,rbduk vusu' uu}tx v}ty fhsugbhay ehhi auo nxurv' tui gx v}ty zhldgyui sgruugdi {t d{tbmgr ^p}tkgnhethi sh xprho uuh{tzuh ngi ngd gx gxi/s}try crgbdy sgr tcbh aha {tz gxzgbgi s}t thi sh ^puxeho p{trahsgbghaucho tui vh,rho' tui gr crgbdys}try mu sgo xpr nahc scr pubgobmh"c sgo vh,r/ tcgr s}t thbgo dhkuhsg, uvcr, scrho zgbgi {tkg msshvvh,r nhxygrhgz p{trvuhki/

sh eaht thz s}tl vhnk-arhhgbs:nhkt gr v}ty thmy p̂ubey bhaydgv{ty p{tr zhl sgo srfh ,aucv'nhkt gr v}ty bhay dgv{ty ehhi mhhydgvgrhd nghhi mu zhhi hgmy thi tcbhbzr tsgr thi nahc scr tsgr scrhnkfhtk' tui nhkt {tz gr v}ty tphkuthbgo xpr zfrui hux; uu}tx gr crgbdyh}t mu' tuhl ^pubey bhay dgv{ty ehhimhhy nghhi mu zhhi thi sh ,aucv puirch anutk x{tk{tby/ bu duy' ngi egisi zhhi kf; zfu,/ tcgr thi "tcbh aha"v}ty gr tuhl bhay dgv{ty ehhi mhhynghhi mu zhhi?

nhr v}tci tuh; sh v{trcg eahu,bhay ehhi ,hru.' b}tr {tz cnjhk, fcusuvrnv' "kt ///"KCUD

kt cjbo

sgr rhfyhdgr ,hru. tuh; sh {tkgeahu, thz: sh e}tbxp̂hr{tmhg thzn,jhkv }ti dgcuhri dguu}tri surl {tithbygrbgy-nkey' surfwi p{tra^prhhyiaerho tuhpwi thbygrbgy' tui s{tiv}ty gr nehho dguugi sgo fcukgu flp̂ukyu tui murhedgbungi pubgothbygrbgy p̂xeho tui vhhnha-p{tcrhmhryg p{teyi surl uuheh^phshg'tui gbsdhkyhd zgbgi sh t/d/ kgc-rgzuky{tyi tuhl p{trgpbykhfydguu}tri muo gray tuhpwi thbygrbgy/

sgr nkey pubgo thbygrbgy' uu}txthz {ti tci bd; p{tr fkk hartk' v}tyzhl muz{tndgaygky nhywi v{tykhhi-^prgshdgr uugkfgr dhhy bhay ehhi swtnu, }ti nbck zhhi ^phu tui {tkg dsukhhartk v}tci dgwtxrwy mu vgri muzhhbg scrh btmv uekui/ sgrsrhhgehdgr thbp}trn{tmhg mgbygr'thbygrbgy' v{tykhhi tui "sgr ths"v}ty bhay dgegby cgxgr{truhxcrgbdgi sgo "kt kjbo vklvzrzhr tmk vgurc"/

tuhc egi sgr dhkuh sg, z}tdi nhy{tz{t zhfgrehhy "kt cvjky' thi scrfzv" {tz ngi z}tk nhai e{tyaegx' egingi sgn}tky dguuhx z}tdi nhy {tzhfgrehhy' {tz uugisgrthbygrbgythzsgr^puxe' thz ngi tuusth duymgnhay/

uutu thz sgr s{tyuop{trauuhbsi?

sgr thbygrbgy nkey v}ty p{trdgxi uu}tx gr v}ty dgarhci thi xpr tcbh aha' uugkfg dsukh vn,hrho gr v}ty s}try crhhy c{tarhci' tui {tmhbsgr chho dhkuh sg, v}ty gr thbd{tbmi p{trdgxi pui zhh tui pui zhhgr vurtv