mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis ... · aqtualuria mosaxleobis cxovrebis donis...

1

baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti

Hsocialur mecnierebaTa, biznesisa da samarTalmcodneobis

fakulteti

finansebis, aRricxvisa da auditis departamenti

natalia robitaSvili

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis statistikis aqtualuri sakiTxebi

saqarTveloSi

(warmodgenilia doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad)

(specialoba: finansebi, fulis mimoqceva da krediti)

mecnier-xelmZRvaneli:

ivane javaxiSvilis sax. Tbilisis

saxelmwifo universitetis

ekonomikisa da biznesis fakultetis

asoc. profesor b. gabiZaSvili

baTumi 2012

2

S i n a a r s i

Sesavali 4

Tavi I

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis Teoriuli safuZvlebi da kriteriumebi

1.1 mosaxleobis cxovrebis donis statistikis Teoriuli

safuZvlebi da kriteriumebi 13

1.2 mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis statistikis

ZiriTadi maCveneblebi 21

1.3 statistikuri dakvirveba, rogorc mosaxleobis

Semosavlebisa da cxovrebis donis informaciuli wyaro 52

Tavi II

saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis statistikis Taviseburebani da tendenciebi

2.1 mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis statistika 70

2.2. adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi 97

2.3 saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis statistikis Taviseburebani 107

Tavi III

saqarTvelos mosaxleobis socialuri mdgomareobis analizi da misi

gaumjobesebis RonisZiebani

3.1 mosaxleobis socialuri mdgomareoba da misi prognozireba 124

3.2 mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis

RonisZiebaTa statistika 148


3

xelSemwyob saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobebis

aqtualuri sakiTxebi 168

daskvnebi da winadadebebi 182

gamoyenebuli literatura 191

sailustracio masala 200

4

Sesavali

sakvlevi Temis aqtualoba. mosaxleobis cxovrebis donis

transformaciuli procesebis gamokvleva Tanamedrove ekonomikuri

Teoriisa da praqtikis aqtualur amocanas warmoadgens. gansakuTrebiT

aqtualuria mosaxleobis cxovrebis donis mecnieruli kvleva, analizi

da sarekomendacio winadadebebis SemuSaveba gardamavali ekonomikis

qveynebisaTvis. mosaxleobis cxovrebis dones arsebuli socialuri

garemo ganapirobebs. socialuri garemo damokidebulia konkretul

istoriul pirobebze, romelSic imyofeba mocemuli sazogadoeba Tavisi

ganviTarebis mocemul etapze. Sesabamisad, saWiroa garkveul etapze

gamovavlinoT da gadavWraT arsebuli socialuri problemebi.

sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi gavlenas axdens mosaxleobis

cxovrebis doneze da Sesabamisad mis diferenciaciaze. gardamavali

periodi socialur-ekonomikuri reformebis gatarebas moiTxovs.

saqarTveloSi mimdinare reformebi mosaxleobis umetesi nawilisaTvis

cxovrebis donis Semcirebis xarjze warimarTa, romlis erT-erT ZiriTad

gamomwvev faqtors Sromisunariani mosaxleobis umuSevrad darCena

warmoadgens. amitom, mosaxleobis cxovrebis donis transformaciuli

procesebis samarTavad, socialuri problemebis gadasawyvetad,

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis mZlavri

diferenciaciis Sesamcireblad saWiroa Teoriuli da meTodologiuri

safuZvlebis mecnieruli gaazreba statistikuri xerxebisa da meTodebis

saSualebiT.

saqarTveloSi mimdinare socialur-ekonomikuri cvlilebebi gavlenas

axdens statistikis mraval Teoriul-meTodologiuri da praqtikuli

sakiTxis gadawyvetaze, moiTxovs maT axlebur dayenebasa da Secvlas.

statistikis Teoriasa da praqtikaSi aucilebelia axali xerxebisa da

meTodebis SemuSaveba da danergva statistikur monacemTa obieqturobisa

da Sedegebis analizis srulyofis mizniT.

radganac, adamianis uflebaTa deklaraciis ZiriTadi debulebidan

gamomdinare, adamianis sicocxle miCneulia sazogadoebis umaRles

5

faseulobad, amitom, nebismieri civilizebuli saxelmwifo valdebulia

daicvas Tavisi moqalaqeebi ekonomikuri da socialuri gaWirvebisagan,

SeimuSavos cxovrebis donis amaRlebisa da siRaribis daZlevis realuri,

efeqturi gegmebi da programebi. aRniSnuli sakiTxebis gadasawyvetad

Sesabamisi movlenebisa da procesebis raodenobrivad Seswavlaa

aucilebeli. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

statistikuri analizi da maTi diferenciaciis realuri suraTis

daxasiaTeba, saxelmwifos mmarTvelobiT organoebs daexmareba efeqturi

socialur-ekonomikuri politikis SemuSavebaSi.

kvlevis mizani da amocanebi. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis Seswavla sazogadoebis ganviTarebis yvela etapze aqtualuria.

aqtualuroba da interesi aRniSnuli sakiTxis garSemo ganpirobebulia

imiT, rom yvela adamians arsebobisa da cxovrebisaTvis esaWiroeba kveba,

Cacma-daxurva da sulieri moTxovnilebis dakmayofileba. ra saxis

saqmianobasac ar unda veweodeT sazogadoebaSi, Cveni mizani yovelTvis

mimarTuli iqneba sakuTari cxovrebis donis gaumjobesebisaken.

qveyanaSi mimdinare ekonomikuri reformebis Sefasebis mTavari

kriteriumia mosaxleobis keTildReoba, cxovrebis xarisxis amaRleba,

misi socialuri orientaciis arsisa da mimarTulebis gansazRvra.

socialurad orientirebuli ekonomikis ZiriTadi niSnebi ki socialuri

mdgradoba da moqalaqeebis keTildReobis stabiluri zrdaa.

gardamavali ekonomikis pirobebSi, romelic TavisTavad arastabiluria,

izrdeba socialuri aramdgradobis xarisxi.

saqarTveloSi, sabazro urTierTobebze gardamaval periodSi,

warmoCinda mravali socialuri da ekonomikuri problema gansxvavebuli

formiT, SinaarsiTa da masStabiT. qveyanas mouwia urTulesi gzis

gamovla. saqarTveloSi stiqiurad mimdinare ekonomikis

transformaciul procesebs Tan daerTo misi ngreva, ramac gamoiwvia

xelfasebisa da realuri Semosavlebis Semcireba, piradi danazogebis

gaufasureba, mosaxleobis cxovrebis donis daqveiTeba da misi mkveTri

diferenciacia.

Semosavlebis diferenciaciis Semdegi mizezebi gamoiyofa:

6

1) adamianTa gansxvavebuli niWi da unari;

2) codna da ganaTleba;

3) profesionaluri gemovnebani da riski;

4) sakuTrebis floba;

5) batonoba bazarze ( monopolizmi );

6) iRbali, kavSirebi, ubeduri SemTxvevebi da diskriminacia.

garda zemoT CamoTvlilisa, aseve moqmedebs uTanabrobis gaRrmavebis

specifiuri faqtorebi, rogoricaa sabazro reformebis sawyis etapze

Sromis dabali Rirebuleba da Crdilovani Semosavlebis misakuTreba.

mosaxleobis Semosavlebis cvalebadobasa da sazogadoebis fenebad

dayofas negatiur Sedegebamde mivyavarT. warmoiSoba siRaribis zRvars

miRma myof adamianTa fena, rac ganviTarebuli sazogadoebisaTvis

yovlad miuRebelia. sazogadoeba iyofa mdidrebad da Raribebad, Tavs

iCens regionTSorisi da naciaTSorisi uTanxmoeba, rac qveynis erTobis

damangrevelia, xdeba kvalificiur muSakTa gadineba sazRvargareT iseT

sferoebSi dasaqmebis mizniT, sadac ar moiTxoveba Sesabamisi codna.

Sedegad, uaresdeba sazogadoebis saganmanaTleblo da profesionaluri

potenciali, samecniero dargebi ki degradacias ganicdian, cxovrebis

dabali donis gamo ecema mosaxleobis SromiTi aqtivoba, uaresdeba

janmrTeloba, mcirdeba Sobadoba, rasac mivyavarT demografiul

krizisamde.

Cveni qveynisaTvis umTavresi amocanaa socialurad orientirebul

sabazro ekonomikaze gadasvla da mosaxleobis cxovrebis donis

amaRleba. qveyanaSi qmediTi socialuri politikis gatarebisaTvis

aucilebelia mosaxleobis ekonomikuri da socialuri mdgomareobis

Sesaxeb gvqondes sruli informacia. am mizans emsaxureba mosaxleobis

cxovrebis donis statistika, romelic saSualebas gvaZlevs

statistikuri xerxebisa da meTodebis saSualebiT dadgenil iqnes

problemis ganviTarebis Taviseburebani, tendenciebi da masze moqmedi

faqtorebi.

yovelgvari kvleva - esaa pasuxebi dasmul kiTxvebze. mosaxleobis

Semosavlebisa da cxovrebis donis kvlevis miznisa da amocanis

7

formulireba dafuZnebulia sociologiur Teoriaze da warsulSi

gaweuli kvlevis Sedegebze. isini saSualebas gvaZleven CamovayaliboT

samuSao hipoTeza, romelsac CavdebT empriuli kvlevis proeqtSi.

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciaciis

statistikis amocanas warmoadgens:

_ mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis moculobis, struqturisa da

dinamikis Seswavla;

_ mosaxleobis cxovrebis donis realuri suraTis daxasiaTeba;

_ mosaxleobis cxovrebis donis struqturisa da dinamikis Seswavla;

_ mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis daxasiaTeba;

_ mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsis gaangariSeba;

_ siRaribis statistikur maCvenebelTa analizi;

_ mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciaciis

gansazRvra;

_ qveyanaSi moqmedi socialuri programebis statistikuri analizi.

Temis Seswavlis mdgomareoba. mosaxleobis cxovrebis donis

maCveneblebs mravali mecniereba Seiswavlis, rogoricaa filosofia,

sociologia, istoria, ekonomika, statistika da sxva sazogadoebis

ganviTarebis Semswavleli mecnierebebi. mecnierTa Soris, romlebic

mosaxleobis cxovrebis donis ganmsazRvrel maCveneblebs Seiswavlidnen,

aRsaniSnavia, jer kidev, Zvel romsa da saberZneTSi didi moazrovneebi –

aristotele, platoni da sxvebi. cxovrebis donis ekononomikur aspeqtebs

filosofiis, istoriis, sociologiis da sxva mecnierebeTan mWidro

urTierTkavSirSi ikvlevdnen fransua kene, malTusi, klasikuri

politikuri ekonomikis warmomadgenlebi a. smiTi, d. rikardo, cnobili

moazrovneebi k. marqsi, f. engelsi, v.lenini da sxvebi. qarTvel mecnierTa

Soris, romlebic Seiswavlian mosaxleobis cxovrebis donesTan

dakavSirebul Teoriul ekonomikur, safinanso-sabanko da socialur

sakiTxebs, aRsaniSnavia p. guguSvili, p. lemonjava, a. silagaZe, e.

8

meqvabiSvili, g. gamsaxurdia, e. kodua, l. Ciqava, v. papava, r. gogoxia, i.

mesxia, g. xelaia, r. kakulia, r. asaTiani, a. jibuti da sxva.

mosaxleobis Semosavlebsa da cxovrebis donis statistika socialuri

statistikis Semadgeneli nawilia. am dargis ganviTarebaSi mniSvnelovani

roli Seasrula rusma mecnierma d. p. Juravskim (1810-1856w). igi

cdilobda rac SeiZleba zustad gamoevlina mosaxleobis diferenciacia

cxovrebis pirobebisa da mdgomareobis mixedviT. aseve mniSvnelovania u.

e. iansonis (1835-1893w) mosaxleobis socialuri kvlevebi; f. a. Serbinis

(1849-1936w), a. v. Caianovisa (1888-1937w) da e. n. anuCinis (1831-1905w) saojaxo

meurneobebis statistikuri kvlevebi. sanitaruli statistikis

fuZemdeblebma f. f. erismanma (1842-1915w) da p. i. kurkinma (1858-1934w)

daadgines mosaxleobis cxovrebis donis gavlena, maT fizikur

ganviTarebasa da janmrTelobaze. cxovrebis doneze, kerZod saarsebo

minimumsa da muSebis xelfasze 1918w. werda Tavis naSromSi cnobili rusi

ekonomisti da statistikosi s. g. striumilini. sainteresoa mosaxleobis

cxovrebis donis kvlevebi cnobili ekonomistebisa da statistikosebis

SromebSi. maT Sorisaa rusi statistikosebi – e. kapustini, a. krilovi, v.

monanovi, Cexi statistikosebi – o. tureki, k. lauri, i. valteri,

germanelebi – i. kuCingi, a. donda da sxvebi.

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavla bevri

qarTveli statistikosis interesis sagans warmoadgenda da dResac

warmoadgens. maT Soris gamoirCeva b. gabiZaSvilis, g. gamyreliZis, S.

beraZis, v. omiaZis, q. marSavas, z. kirvaliZis, m. xmalaZis, m. turavas da

sxvaTa Sromebi. maT SromebSi Seswavlilia saqarTvelos mosaxleobis

ricxovneba, Semosavlebi, danaxarjebi, cxovrebis donis diferenciacia da

sxva mniSvnelovani sakiTxebi.

kvlevis sagani da obieqti. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis statistikis kvlevis obieqti saqarTvelos

mosaxleobaa (Sinameurneobebi), xolo kvlevis sagani mosaxleobis

Semosavlebisa da cxovrebis donis raodenobrivi mxaris Seswavla

Tvisebriv mxaresTan mWidro kavSirSi, maTi ganviTarebis kanonzomierebani

droisa da sivrcis mixedviT.

9

kvlevis Teoriuli da meTodologiuri safuZvlebi. mosaxleobis

Semosavlebisa da cxovrebis donis Teoriul safuZvels ekonomikuri

Teoria warmoadgens. sazogadoebrivi cxovrebis ganviTarebis kanonebi

gansazRvraven movlenebisa da procesebis arss, raobasa da Tvisebriobas.

am kanonebze dayrdnobiT, statistikas SeuZlia Sesaswavl movlenebsa da

procesebs misces swori cifrobrivi daxasiaTeba. kvlevis

meTodologiuri safuZveli materialisturi dialeqtikaa. igi movlenebsa

da procesebs ganixilavs mudmiv moZraobasa da ganviTarebaSi, aseve, sxva

movlenebTan mWidro urTierTkavSirSi. mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis Seswavla warmoebs iseTi statistikuri meTodebis

meSveobiT, rogoricaa masobrivi dakvirvebis, dajgufebis, saSualo

sidideebis, variaciis maCveneblebis, fardobiTi sidideebis, dinamikur

mwkrivTa, korelaciur-regresiuli analizisa da sxva statistikuri

meTodebi.

mecnieruli siaxle. kvlevis Sedegad miRebuli siaxleebi SeiZleba

Camoyalibdes Semdegi saxiT:

1. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis maCvenebelTa

statistikur aRricxvasa da SeswavlaSi xarvezebisa da

naklovanebebis gamovlena da maTi srulyofis rekomendaciebi,

radgan pirveladi statistikuri informaciis obieqturobasa da

sizustezea damokidebuli mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis kvlevis Sedegebis siswore. realurad,

saqarTveloSi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

ufro mZlavri diferenciaciaa, vidre statistikis erovnuli

samsaxuris mier mowodebul monacemebSia asaxuli.

2. ganxilulia mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

statistikis Teoriuli safuZvlebi, kriteriumebi, ZiriTadi

maCveneblebi; daxasiaTebulia saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis

done calkeuli maCveneblis mixedviT.

3. Seswavlilia saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxi da

pirobebi, rac statistikis Teoriasa da praqtikaSi siaxles

warmoadgens. aRniSnuli indikatorebi mosaxleobis cxovrebis

donis mraval aspeqts aerTianebs da saSualebas iZleva ufro

10

srulyofili warmodgena viqonioT mosaxleobis Semosavlebze,

gaweul xarjebze, socialur usafrTxoebaze, jandacvaze, garemo

pirobebze, ganaTlebis doneze, demografiul tendenciebze,

dasaqmebaze da sxva, mTlianobaSi qveyanis socialur mdgomareobaze.

4. saqarTvelos magaliTze gaangariSebulia gaeros eqspertebis mier

rekomendirebuli cxovrebis donis indikatori _ adamianis

potencialuri ganviTarebis indeqsi, romelic gviCvenebs Tu

ramdenadaa adamiani mocemul qveyanaSi sulierad amaRlebuli da

maRalzneobrivi. adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi

siaxles warmoadgens statistikis Teoriasa da praqtikaSi.

5. gaangariSebulia saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis diferenciaciis xarisxi statistikuri xerxebisa

da meTodebis meSveobiT. gamovlenilia mosaxleobis

maRalSemosavlian da dabalSemosavlian fenebis Semosavalebs

Soris sxvaoba, rac saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis

mkveTr diferenciaciaze miuTiTebs. sadisertacio naSromSi

mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis ganmsazRvreli

maCveneblebi gaangariSebulia uaxlesi statistikuri xerxebisa da

meTodebis meSveobiT. cxovrebis donis konkretuli maCveneblebis

mixedviT dadgenilia, Tu ra kuTxiT mivmarToT mosaxleobis

Semosavlebis mkveTri diferenciaciis Semcirebis RonisZiebani.

6. sadisertacio naSromSi gansazRvrulia siRaribis done da

masStabebi, misi gamomwvevi faqtorebi, siRaribis daZlevis gzebi da

socialuri usafrTxoebis sakiTxebi. siRaribis maCveneblebis

saSualebiT gamovlenilia Raribi mosaxleobis cxovrebis done da

mTliani mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis realuri suraTi. siRaribis donisa da masStabebis

gansazRvra aucilebelia misi daZlevis RonisZiebaTa sworad

warmarTvis mizniT.

7. eqstrapolaciis meTodis meSveobiT gansazRvrulia mosaxleobis

Semosavlebis SesaZlo doneebi uaxlesi da Soreuli momavlisaTvis,

gakeTebulia masze moqmed faqtorTa analizi. movlenis

ganviTarebaze yovelTvis gavlenas axdenen garkveuli faqtorebi,

romlebic iwveven Sesaswavli movlenis niSnis sididis

11

cvalebadobas drosa da sivrceSi. prognozireba saSualebas iZleva

ganvsazRvroT Sesaswavli movlenis ganviTarebis SesaZlo doneebi,

radgan mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

statistikuri Seswavlisas yovelTvis Cans warsulis naSTi, awmyos

suraTi da momavlis Canasaxebi.

8. sadisertacio naSromSi cxovrebis donis amaRlebisa da

diferenciaciis Semcirebis konkretuli winadadebebia mocemuli.

naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. Catarebuli kvlevebis

safuZvelze sadisertacio naSroms rogorc Teoriuli, aseve praqtikuli

mniSvneloba gaaCnia:

Catarebuli kvlevis Sedegebi saqarTvelos xelisuflebis

organoebs mniSvnelovan daxmarebas gauwevs socialur-ekonomikuri

politikis SemuSavebasa da gadawyvetilebebis miRebaSi;

sadisertacio naSromSi SemuSavebuli ganmartebebi, kategoriebi,

maCvenebelTa sistemebi, meTodebi, gaangariSebebi gamoyenebadia

socialur-ekonomikuri statistikaSi; aseve maTi gamoyeneba

SesaZlebelia statistikis erovnili samsaxuris mier Teoriul da

praqtikul saqmianobaSi;

naSromis gamoyeneba SesaZlebelia umaRles saswavleblebSi

rogorc saleqcio kursebis, aseve praqtikuli mecadineobebis

Casatareblad;

sadisertacio naSromi gamoyenebadi da saintereso iqneba

samecniero dawesebulebebisaTvis da aRniSnuli sakiTxiT

dainteresebuli yvela pirisaTvis.

naSromis aprobacia. sadisertacio naSromis winaswari ganxilva Sedga

baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis socialur

mecnierebaTa, biznesisa da samarTalmcodneobis fakultetis ,,finansebis,

aRricxvisa da auditis” departamentis gafarToebuli sxdomaze (oqmi N

3, 28 seqtemberi 2011 weli), sadac igi mowonebuli da rekomendirebuli

iqna dacvisaTvis.

kvlevis Sedegebi aprobirebulia moxsenebebSi da gamosvlebSi

meTodologiur seminarebsa da konferenciebze SoTa rusTavelis

12

saxelmwifo universitetSi, saerTaSoriso samecniero_praqtikul

konferenciebze ,,globalizacia, msoflio krizisi da samxreT kavkasia”

da ,,inovaciebi biznesSi”; agreTve, samecniero naSromebSi saqarTvelos

recenzirebad saerTaSoriso mniSvnelobis mqone JurnalebSi. maTgan,

uaxlesi naSromebi, romlebSic gadmocemulia kvlevis ZiriTadi Sedegebi

da mecnieruli da praqtikuli siaxleebia warmodgenili, Semdegia:

1. ,,mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis gaangariSebis

statistikuri meTodis Sesaxeb”, Jurnali ,,ekonomika” #5-6 (ISSN

0206-2828), Tbilisi, 2009w, gv 44-48;

2. ,,msoflio ekonomikuri krizisi da saqarTvelos mosaxleobis

cxovrebis donis statistikuri analizi”, saerTaSoriso

samecniero_praqtikuli konferenciis ,,globalizacia, msoflio

krizisi da samxreT kavkasia” masalebi, quTaisi, 16-17 V 2009 w, gv 73-

77;

3. Cais bazarze arsebuli mdgomareoba, problemebi da perspeqtivebi

saqarTveloSi (Cais bazris marketinguli kvlevis analizi),

Jurnali ,,ekonomika” #8-9 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2009w, gv.221-226;

4. ,,mosaxleobis cxovrebis xarisxis statistikis aqtualuri

sakiTxebi saqarTveloSi”, saerTaSoriso samecniero_praqtikuli

konferenciis ,,inovaciebi biznesSi” masalebi, baTumi, 2010w, gv.141-

146;

5. ,,mosaxleobis cxovrebis xarisxis statistika”, Jurnali ,,ekonomika”

#3-6 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2010w, gv 45-55;

6. ,,saqarTvelos mosaxleobis perspeqtiuli ricxovnoba”, Jurnali

,,ekonomika” #7-8 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2011w, gv.141-147;

7. ,,saqarTvelos mosaxleobis asakobriv-sqesobrivi struqturis

statistika”, Jurnali ,,ekonomika” #7-8 (ISSN 0206-2828), Tbilisi,

2011w, gv 67-76.

disertaciis struqtura da moculoba. sadisertacio naSromis saerTo

moculoba Seadgens 210 gverds, Sedgeba Sesavlis, sami Tavis, daskvnebis,

winadadebebisgan da Tan erTvis disertaciis dros gamoyenebuli 140

dasaxelebis literaturuli wyaros CamonaTvali.

13

Tavi I

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis Teoriuli safuZvlebi

da kriteriumebi

1.1. mosaxleobis cxovrebis donis statistikis

Teoriuli safuZvlebi da kriteriumebi

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavla

sazogadoebis ganviTarebis yvela etapze warmoadgenda istorikosTa,

sociologTa, ekonomistTa, statistikosTa da sxva mravali sferos

mecnierTa kvlevis sagans. Tanamedrove etapze, sabazro ekonomikis

pirobebSi, gansakuTrebiT aqtualuria mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis transformaciuli procesebis mecnieruli gamokvleva

da am mimarTulebiT gamoyenebiTi xasiaTis rekomendaciebisa da

winadadebebis SemuSaveba. gardamavali ekonomikis qveynebSi ekonomikuri

reformebi arasworad gatarda. igi swored mosaxleobis umetes nawils

Seexo samuSao adgilebis dakargviT, Semosavlebis SemcirebiT, cxovrebis

donis dacemiT... amasTan, moxda mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis mkveTri diferenciacia. sabazro ekonomikaze gadasvla, pirvel

etapze, moiTxovs mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

Teoriul-meTodologiuri safuZvlebis mecnierul gaazrebasa da

ganzogadebas, rac safuZvels mogvcems misi transformaciuli procesebis

ukeT Seswavlisa da analizisaTvis.

mosaxleobis cxovrebis done araa mudmivi sidide. igi cvalebadi da

dinamiuria. mosaxleobis cxovrebis done damokidebulia sazogadoebis

moTxovnilebebis ganviTarebis doneze, warmoebuli produqciisa da

momsaxurebis rogorc raodenobriv, aseve xarisxobriv parametrebze.

SeiZleba iTqvas, rom mosaxleobis cxovrebis donis cvalebadobaze

mniSvnelovan rols asrulebs iseTi faqtori, rogoricaa moTxovnileba,

misi dinamika da struqtura.

14

,,cxovrebis donis kategoriis Seswavlisas ZiriTadi roli socialur

moTxovnilebas ganekuTvneba. erTis mxriv, igi adamianTa biologiur

moTxovnilebebis erTianobas warmoadgens, romelTa dakmayofileba

aucilebelia adamianis fizikuri da sulieri arsebobisaTvis anu misi

sasicocxlo procesis kvlavwarmoebisa da ganviTarebisaTvis. meores

mxriv, adamiani warmoadens socialur-sazogadoebriv elements, rac

TavisTavad warmoSobs mis sazogadoebriv urTierTobasTan dakavSirebul

moTxovnilebebs.” (mesxia 2004:15)

moTxovnilebebSi unda gaerTiandes rogorc sazogadoebrivi, aseve

piradi moTxovnileba. sazogadoebrivi moTxovnileba ganisazRvreba misi

funqcionirebisa da ganviTarebis uzrunvelyofis pirobebiT. maT

ZiriTadad ganekuTvnebian moTxovnilebebi, romlebic dakavSirebulni

arian saxelmwifo mmarTvelobisa da sazogadoebis konstituciuri

garantiebis uzrunvelyofasTan, garemo pirobebis dacvasTan, qveynis

TavdacvasTan da a.S. piradi moTxovnileba ki warmoiSoba adamianis

cxovrebis procesSi da droTa ganmavlobaSi viTardeba. esaa adamianis

swrafva ar CamorCes cxovrebis temps, miaRwios cxovrebis iseT pirobebs,

rom uzrunvelyos Tavisi sruli keTildReoba da yovelmxriv

ganviTareba. piradi moTxovnilebis struqtura SeiZleba Semdegnairad

ganvixiloT: pirveli rigis moTxovnileba – esaa kvebaze, Cacma-daxurvaze,

sacxovrebelze, romelTa dakmayofileba aucilebelia adamianTa

sicocxlisaTvis, xolo danarCeni moTxovnilebani yalibdeba pirvelis

dakmayofilebis Semdgom.

erTmaneTisagan ganasxvaveben normatiul da realur moTxovnilebebs.

normatiuli moTxovnileba moxmarebis normebiTaa dadgenili. realuri

iseTi moTxovnilebaa, romelsac adamianebi faqtobrivad iReben

materialuri da sulieri sikeTisa da momsaxurebis saxiT.

cxovrebis donis kategoria socialuri ekonomikis Semadgeneli nawilia

Tavisi SinaarsiT, arsiTa da maCvenebelTa sistemiT. ekonomikuri

saqmianobis Sedegebi umeteswilad sazogadoebis socialur mdgomareobas

ukavSirdeba da Sesabamisad socialuri mdgomareobis, cxovrebis donis

gaumjobesebisakenaa mimarTuli. ,,socialuri ekonomikis sagani _ sabazro

ekonomikis socialuri orientaciis formirebis procesia, romelic

15

gulisxmobs adamianebis keTildReobis amaRlebas, erTis mxriv, mogebis

miRebisadmi swrafvis, da meore mxriv, ekonomikis socialuri orientaciis

Sexamebis optimaluri garemos Seqmnis gziT. Tanamedrove pirobebSi

miCneulia, rom socialuri ekonomika kvlevis amocanebiT, Teoriuli

safuZvlebiT, meTodologiiT, faqtobrivad warmoadgens msoflio

globaluri problemis _ siRaribis gamowvevas”. (WiTanava 2008:24)

socialuri ekonomika dakavSirebulia adamianebis moTxovnilebebTan,

samomxmareblo moTxovnasTan, moxmarebis struqturasTan, mosaxleobis

sxvadasxva fenebis SemosavlebTan, maT saxeebTan da wyaroebTan, qonebriv

mdgomareobasTan, fulad danazogebTan da sxva. gamomdinare aqedan,

SeiZleba iTqvas, rom socialuri ekonomika gansazRvravs mosaxleobis

cxovrebis donesa da xarisxs.

cxovrebis donis kategoriis paralelurad, Tanamedrove periodSi

mTliani mosaxleobis da aseve calkeuli adamianis cxovrebis sulieri

da materialuri keTildReobis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba ,,cxovrebis

xarisxi”. Tu cxovrebis done miuTiTebs mosaxleobis materialuri da

sulieri moTxovnilebis raodenobrivad uzrunvelyofaze, cxovrebis

xarisxi gansazRvravs Tvisebriv mxares da gulisxmobs miwodebuli

materialuri da sulieri faseulobebis maRal xarisxs, anu, ramdenad

uzrunvelyofilad cxovroben adamianebi.

Cemi azriT, cxovrebis donisa da xarisxis daxasiaTebisaTvis

mniSvnelovan indikatorebs warmoadgenen:

sacxovebeli pirobebi;

Semosavlis wyaroebi;

statusi sazogadoebaSi;

Tavisufali drois gamoyenebis specifika;

qveynis ekonomikuri da politikuri kursi.

yovelive zemoTTqmulidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom

samecniero-kvleviTi da praqtikuli amocanebis gadawyvetisas

gansxvavebuladaa gagebuli termini mosaxleobis cxovrebis done. radgan

igi sakmaod rTuli da mravalmxrivia. amitom, cxovrebis donis cneba

moiTxovs misi Sinaarsis siRrmiseul Seswavlas.

16

mosaxleobis cxovrebis done aris adamianebis mflobelobaSi arsebuli

materialur da sulier RirebulebaTa erToblioba. igi gulisxmobs

materialuri da sulieri dovlaTis moxmarebis rogorc moculobas,

aseve maTze moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxs. aqedan

gamomdinareobs mosaxleobis cxovrebis donis viwro da farTo gageba.

pirveli, gulisxmobs adamianTa mxolod pirad moxmarebas, xolo meore –

cxovrebis yvela mxares, socialur-ekonomikur kompleqss, rogorc

socialurs, aseve ekonomikur mxares. mosaxleobis cxovrebis done

moicavs mosaxleobis Semosavlebs, danaxarjebs, mosaxleobis bunebrivi

da meqanikuri moZraobis sferos, mosaxleobis socialuri dacvis

sistemas da sapensio uzrunvelyofas, mosaxleobis sabinao-komunalur

pirobebs, jandacvis, dasvenebisa da turizmis, ganaTlebisa da kulturis,

agreTve samarTlebriv, sabaJo, saSinao da sagareo savaWro sistemebs da

sxva. aqedan, cxadia, rom igi moicavs rogorc materialur, aseve

aramaterialur sferos da ganisazRvreba mTeli rigi kompleqsuri,

sinTezuri statistikuri maCveneblebiT. mxolod erTi, romelime maTganis

gamokvleviT ar SeiZleba davaxasiaToT mTlianobaSi mosaxleobis

cxovrebis done. amitom, sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis raodenobrivi

indikatorebiT kvleva, anu statistikuri Seswavla gansakuTrebul

mniSvnelobas iZens.

,,statistikur maCvenebelTa sistema, romelic axasiaTebs mosaxleobis

cxovrebis donesa da xarisxs, Semdegnairad gamoiyureba:

1) ganzogadebuli maCveneblebi1:

mTliani Sida produqti;

mosaxleobis fuladi Semosavlebis indeqsis da samomxmareblo

fasebis indeqsis Tanafardoba;

samomxmareblo fasebis indeqsi;

fuladi Semosavlebis indeqsis da samomxmareblo fasebis indeqsis

Sefardeba;

17

siRaribis done – mosaxleobis ricxovnobaSi im adamianTa

xvedriTi wili, romelTac aqvT sacxovrebel minimumis sidideze

dabali Semosavali;

umuSevrobis done;

sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba;

bavSvTa sikvdilianoba;

ganaTlebis done.

2) mosaxleobis Semosavali:

mosaxleobis Semosavlebisa da gasavlebis balansi;

mosalodneli realuri fuladi Semosavlebi;

Sromis anazRaureba;

pensiebi;

stipendiebi, sxvadasxva daxmarebebi;

xelfasis, pensiebis, stipendiebis, daxmarebebis msyidvelobiTi

unari.

3) xarjebi da moxmareba:

materialuri keTildReobisa da momsaxurebis moxmarebis saerTo

moculoba;

fuladi xarjebi;

samomxmareblo xarjebi;

moxmareba kvebis produqtebis, arasasursarTo saqonlis,

momsaxurebis (materialuri qonebis sxvadasxva donis mqone

mosaxleobis jgufebi) mixedviT;

kvebis racionis qimiuri Semadgenloba da kaloriuloba;

gadasaxadebi;

danazogebi (Semnaxveli bankebi, komerciuli bankebi, naRdi fuli,

fasiani qaRaldebi).

4) qoneba da sacxovrebeli:

dagrovili qoneba RirebulebiT da naturalur gamosaxulebaSi;

sacxovrebeli pirobebi;

18

sacxovris keTilmowyoba.

5) sazogadoebis fenebad dayofa:

mosaxleobis ganawileba saSualo suladobrivi Semosavlebis

mixedviT;

mosaxleobis Semosavlebis koncentraciis koeficienti (jinis

indeqsi);

fuladi Semosavlebis moculobis ganawileba mosaxleobis

sxvadasxva jgufebis mixedviT;

sacxovrebeli minimumi;

minimaluri samomxmareblo biujeti;

racionaluri samomxmareblo biujeti;

mosaxleobis im nawilis ricxovneba da wili, romelTac aqvT

minimalur samomxmareblo biujetze (minimumze) dabali saSualo

suladobrivi Semosavlebi;

xelfasis minimaluri zoma;

pensiis minimaluri zoma;

siRaribis profile (mosaxleobis ricxovnoba, romlebsac aqvT

sasicocxlo minimumze dabali Semosavali);

siRaribis donis (siRrmis) indeqsi;

siRaribis simwvavis indeqsi.

6) mosaxleobis cxovrebisa da saqmianobis pirobebi:

mosaxleobis uzrunvelyofa socialur-kulturuli daniSnulebis

obieqtebiT (skolebiT, samedicino da sabavSvo skolamdeli

dawesebulebebiT, TeatrebiT, biblioTekebiT, vaWrobisa da

momsaxurebis obieqtebiT);

infrastruqturis ganviTarebis maCveneblebi;

drois biujeti;

mosaxleobis daavadebuloba;

garemos ekologiuri mdgomareoba;

registrirebul danaSaulTa ricxvi”. (dimitrievi 1995:36)

19

,,damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobis statistikis komitetis

mier SemuSavebulia cxovrebis donis Sefasebis indikatorebis sistema,

romelic moicavs 5 ZiriTad bloks. masSi gaerTianebulia rogorc

makroekonomikuri, aseve mikroekonomikuri sinTezuri da struqturuli

parametrebi. pirvel blokSi _ cxovrebis donis integralur

maCveneblebSi gaerTianebulia makroekonomikuri, demografiuli,

mosaxleobis ekonomikuri aqtivobisa da sapensio uzrunvelyofis

maCveneblebi. meore blokSi _ mosaxleobis uzrunvelyofis maCveneblebSi

gaerTianebulia maCvenebelTa sistema, romelic axasiaTebs saojaxo

meurneobis Semosavlebs, mosaxleobis calkeul jgufebs Soris

Semosavlebis gadanawilebas da uTanabrobas, mosaxleobis siRaribis

maCveneblebs. mesame, meoTxe da mexuTe blokSi Sesabamisad

gaerTianebulia maCveneblebi, romlebic axasiaTeben pirad moxmarebas,

mosaxleobis sabinao pirobebs da socialur daZabulobas”. (ivanovi

2003:93)

cxovrebis donis dasaxelebul maCvenebelTagan yvelaze

mniSvnelovania mosaxleobis Semosavlebi da gasavlebi. swored

mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis statistikuri Seswavla

SinameurneobaTa kvlevis safuZvelze saSualebas gvaZlevs davaxasiaToT

qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis done, cxovrebis pirobebi da xarisxi.

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavlisas

statistikis winaSe Semdegi amocanebi dgas:

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis maCvenebelTa

Sesaxeb swori, utyuari informaciis mopoveba;

cxovrebis donis arsebuli suraTis daxasiaTeba;

monacemTa safuZvelze mosaxleobis cxovrebis pirobebi da

cxovrebis xarisxi gansazRvra;

diferenciaciis donis gaangariSeba mosaxleobis sxvadasxa

socialur fenebs Soris;

20

mosaxleobis cxovrebis doneze moqmed faqtorTa gavlenis dadgena

da savaraudo prognozebi;

mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis Semcirebis gzebis

dasaxva.

21

1.2. mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis

statistikis ZiriTadi maCveneblebi

sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi gansakuTrebiT

mniSvnelovania mosaxleobis Semosavlebis, xarjebis, cxovrebis

pirobebis, mosaxleobis gadaxdisunarianobis, siRaribis donis, socialur

fenebisa da socialuri programebis moculobis Sesaxeb obieqturi

informaciis arseboba.

mosaxleobis Semosavlebis formirebis da maTi gamoyenebis procesebi

warmoadgens maT gankargulebaSi arsebul fulad da naturalur formaSi

arsebul resursebs, romelsac mosaxleoba Rebulobs transfertis saxiT

sakuTari qonebis gamoyenebisa da SromiTi aqtiurobis samagierod da

mimarTulia rogorc piradi moTxovnilebis dasakmayofileblad, aseve

warmoebisa da dagrovebis mizniT.

cxovrebis donis erT-erTi mniSvnelovani indikatoria mosaxleobis

Semosavlebi. aRniSnuli maCveneblebi erTmaneTTan pirdapir kavSirSi

arian. cxovrebis doneze metyvelebs saSualo Semosavlebi mosaxleobis

erT sulze, romelic gaiangariSeba Semosavlebis TanafardobiT

mosaxleobis ricxovnebasTan.

mosaxleobis Semosavlebis statistikis amocanas warmoadgens

mosaxleobis Semosavlebis formirebisa da gamoyenebis procesebis,

RaribTa, saSualo da mdidarTa fenebis socialur-ekonomikuri

mgomareobis raodenobrivi Sefaseba. aseve, mosaxleobis Semosavlebis

statistikis amocanaa SemosavalTa moculobis, struqturisa da dinamikis

gaangariSeba da analizi, SemosavalTa wyaroebisa da maTi gamoyenebis,

msyidvelobiTunarianobis, sazogadoebaSi Semosavlebis araTanabrad

gadanawilebis Seswavla, makroekonomikuri maCveneblebze mosaxleobis

Semosavlebis damokidebulebis statistikuri analizis meTodebis

SemuSaveba da Sefaseba.

mosaxleobis Semosavlebi damokidebulia ara mxolod Sinagan

faqtorebze, rogoricaa Semosavlebi daqiravebuli Sromidan,

22

TviTdasaqmebidan, soflis meurneobis produqciis gayidvidan da sxva,

aramed SemTxveviT faqtorebzec, rogoricaa socialur-ekonomikuri,

bunebriv-klimaturi da sxva. mosaxleobis Semosavlebis statistikuri

analizisaTvis saWiroa mosaxleobis wliuri dinamikis gaangariSeba iseTi

Semosavlis wyaroebidan, rogoricaa xelfasi, pensia, stipendia, daxmareba

da a.S. es gaangariSebebi mniSvnelovania ekonomikis operatiuli marTvisa

da inflaciis maRali tempebis Sedegebis prognozirebisaTvis.

statistika Semosavlebs Seiswavlis misi Semadgenlobisa da miRebis

wyaroebis mixedviT. Semosavlebis umetesi nawili fulad formaSia

gamosaxuli. statistikis amocanas warmoadgens misi struqturis

Seswavla. statistikuri meTodebi saSualebas gvaZlevs ganvsazRvroT da

SevafasoT mosaxleobis Semosavlebis done da dinamika rogorc

mTlianobaSi, aseve calkeuli socialuri jgufebisa da saojaxo

meurneobebis mixedviT, ganvsazRvroT Semosavlebis diferenciacia

ekonomikuri dargebis, saojaxo meurneobebis mixedviT, gaviangariSoT

erT sul mosaxleze Semosavlebis saSualo done da SevafasoT

mosaxleobis siRaribis done.

mosaxleobis Semosavlebis statistikur Seswavlas didi mniSvneloba

aqvs mosaxleobis cxovrebis donis analizisaTvis. mosaxleobis

Semosavlebis statistikuri analizi safuZvelia qveynis socialuri da

sagadasaxado politikis SemuSavebisaTvis. mosaxleobis Semosavlebis

formirebis, ganawilebisa da gamoyenebis analizisaTvis mniSvnelovania

krebsiTi makroekonomikuri maCveneblebis Seswavla. amasTan, mosaxleobis

Semosavlebis statistika warmoadgens mosaxleobis Semosavlebis

makroekonomkur procesebze gavlenis Seswavlis informaciis wyaros.

amitom, mosaxleobis Semosavlebis statistikuri monacemebi

mniSvnelovania saxelmwifos mmarTvelobiTi organoebisaTvis ekonomikuri

politikis gatarebisaTvis.

mosaxleobis realuri Semosavlebi yovelTvis xasiaTdeba moxmarebuli

saqonlisa da fasiani momsaxurebis raodenobiT, romlebic SeiZleba

SeZenili iqnas mosaxleobis saboloo SemosavlebiT, sakuTari

moTxovnilebebis dasakmayofilebad da dagrovebis mizniT. realuri

Semosavlebi damokidebulia samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis

23

fasebis dinamikaze. isini SeiZleba gaizardos saboloo Semosavlebis

zrdisa da ucvleli fasebis SemTxvevaSi da piriqiT, Semcirdes ucvleli

Semosavlebisa da fasebis zrdis SemTxvevaSi. Aamitom, mosaxleobis

realuri Semosavlebi ganixileba gansazRvrul periodSi saboloo

Semosavlebisa da samomxmareblo fasebis indeqsTan urTierTkavSirSi.

sxvadasxva periodis realuri Semosavlebis maCvenebelTa Sesadareblad

gaiangariSeba maTi indeqsebi da ganisazRvreba Semosavlebis dinamika.

Semosavlebis Seswavlisas gamoiyeneba rogorc Semosavlebis

maCveneblebi mTlianobaSi da mosaxleobis socialuri jgufebis

mixedviT, aseve saSualod, erT sul mosaxleze. xSirad maCveneblebi

ganisazRvreba saSualod saojaxo meurneobaze. es maCveneblebi

gaiangariSeba Sesabamisi wliuri Semosavlebis gayofiT mosaxleobis

saSualowliur raodenobasTan. xolo saojaxo meurneobebis SemTxvevaSi

ki maT raodenobasTan. EgansazRvruli maCveneblebi axasiaTeben

mosaxleobis Semosavlebis dones. aseTia, saboloo da realuri

Semosavlebi mTeli mosaxleobis, misi socialuri jgufebis, dasaqmebis,

pensionrebisa da moswavleebis mixedviT saSualo suladobrivi

maCveneblebi.

qveynis sabazro ekonomikaze gadasvlis pirobebSi, maCvenebelTa sistema,

romelic gamoiyeneba mosaxleobis Semosavlebis Sesaswavlad, unda

Seesabamebodes axal ekonomikur pirobebs da pasuxobdes saerTaSoriso

donis standartebs. mosaxleobis Semosavlebis monacemebis da sxva

makroekonomikuri monacemebis aseT standartad gvevlineba erovnuli

angariSis sistema (eas), romelic damtkicda gaeros statistikuri

komisiis mier 1993 wels.

mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistemis ZiriTadi principebia

(eas-is principebze dafuZnebuli):

mosaxleobis Semosavlebis mkveTri gamijnva sxva ekonomikuri

operaciebisagan, romlebic kavSirSia finansuri valdebulebebis

aRebasTan, ekonomikuri aqtivebis formis SecvlasTan da sxva;

Semosavlebis yvela im saxis dafarva, romlebsac mosaxleoba

Rebulobs rogorc fuladi ise naturaluri saxiT;

24

mosaxleobis Semosavlebis Tanmimdevruli asaxva, romelTa

formirebac xorcieldeba maTi gadanawilebis procesis yvela

stadiaze;

mosaxleobis Semosavlebis maCveneblebis dakavSireba ZiriTad

makroekonomikur maCveneblebTan (mSp, erovnuli Semosavali,

saboloo moxmareba, danazogi) da maCveneblebTan, romlebic

axasiaTeben ekonomikuri procesis mosazRvre aspeqtebs: warmoeba,

sawarmoebis da organizaciebis Semosavlebis moZraoba,

Semosavlebis gamoyeneba, finansuri resursebis moZraoba da a.S.

mosaxleobis Semosavlebis statistikaSi gamoiyeneba monacemebi,

romelTa formireba xorcieldeba mosaxleobis fuladi Semosavlebis da

gasavlebis balansis safuZvelze, romelic warmoadgenda saxalxo

meurneobis balansis Semadgenel nawils. saxalxo meurneobis balansi

warmoadgenda monacemTa sistemas, romelic uzrunvelyofda informaciul

bazas makroekonomikuri analizisaTvis centralizebulad dagegmili

ekonomikis pirobebSi. miuxedavad amisa, is ver akmayofilebs aseTi

analizis moTxovnebs Tanamedrove sabazro ekonomikis pirobebSi.

gardamaval pirobebSi ekonomikuri procesebis adekvaturi asaxvisaTvis,

saqarTvelos saxelmwifo statistikis departamentma (amJamad,

saqarTvelos statistikis erovnulma samsaxurma) Tanmimdevrulad

ganaxorciela gadasvla saxalxo meurneobis balansis gamoyenebidan

erovnuli angariSTa sistemis gamoyenebaze, romelic dafuZnebulia

gansxvavebul koncefciebze. mocemuli gadasvla gulisxmobs uaris Tqmas

im maCveneblebis, gansazRvrebebis, klasifikaciebis da meTodebis

gamoyenebaze, romlebic miRebuli araa eas-Si da ewinaaRmdegeba mis

principebs. Tumca, monacemebis gansazRvrebisa da Sefasebisas ar aris

gamoricxuli zogierTi specifikuri Tvisebebis SenarCuneba, saqarTvelos

ekonomikis Taviseburebebidan gamomdinare.

mocemuli mimarTulebiT warmoebuli samuSaoebis Sedegad, Tanamedrove

etapze, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri regularulad

adgens ZiriTad erovnul angariSebs, maT Soris saxalxo meurneobis

seqtorisTvis, romlebSic asaxulia saxalxo meurneobis dargTa

warmoeba, Camoyalibeba, ganawileba, gadanawileba da Semosavlebis

gamoyeneba. am angariSebis safuZvelze SesaZloa formirebuli iqnas

25

mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistema, romelic SesabamisobaSi

iqneba moyvanili eas-is principebTan.

cneba “Semosavals” gaaCnia rTuli xasiaTi da sxvadasxvagvarad aris

gansazRvruli ekonomikur literaturaSi. mecnierTa nawils miaCnia, rom

Semosavlis gansazRvreba damokidebulia analizis miznebze da

praqtikul amocanebze, romelTa gadasawyvetad gamoiyeneba monacemebi

Semosavlebis Taobaze. magaliTad, fuladi moTxovnilebis Seswavlisas,

Semosavlad iTvleba fuladi Senatanebis Tanxa, romelsac regularulad

Rebulobs TviTmmarTveli subieqti da romelic gavlenas axdens fulad

moTxovnaze. aseTi gansazRvrebisas gamoricxulia naturaluri formiT

Semosuli Semosavlebi, Tumca maT SeiZleba didi mniSvneloba hqondeT

saojaxo meurneobisTvis. Semosavlis gansazRvrebis kidev erT magaliTs

warmoadgens sabuRaltro aRricxvaSi gamoyenebadi gansazRvreba, romelis

mixedviTac Semosavali emsaxureba rogorc TviTmmarTveli subieqtis

praqtikuli amocanebis gadawyvetas mikrodoneze, agreTve fiskaluri

politikis sakiTxebis SemuSavebas. sxva midgoma, romelic gamoiyeneba

cxovrebis donis analizisas, gulisxmobs Semosavlis cnebaSi saqonelze

da momsaxurebaze TviTmmarTveli subieqtis moTxovnebis CarTvas,

romlebic warmoqmnian mTlian Sida produqts. Semosavlis mocemuli

gansazRvreba gamoiyeneba eas-Si. yvela zemoxsenebuli midgoma avsebs

erTmaneTs da gamoiyenebas hpovebs ekonomikur-statistikuri analizis

dros.

,,1993w. eas-Si Semosavlis cneba dafuZnebulia koncefciaze, romelic

SemoTavazebuli iyo cnobili ingliseli ekonomistis j. xiksis mier

naSromSi “Rirebuleba da kapitali”. misi arsi mdgomareobs SemdgomSi:

Semosavali unda ganisazRvros, rogorc maqsimaluri Tanxa, romelic

SeiZleba daixarjos moxmarebaze garkveuli periodis ganmavlobaSi da

amavdroulad am periodis dasasrulisTvis SenarCunebuli iqnas sawyisi

kapitali. sxva sityvebiT rom vTqvaT, mosaxleobis Semosavlis sididem

unda uCvenos, Tu ramdenis daxarjva SeuZlia maT moxmarebaze, ise rom ar

gaRaribdnen.

j. xiksma ekonomikur analizSi Semoitana Semosavlebis ori kategoria.

pirveli moicavs regularuli, mosalodneli Senatanebis nakads (ex-ante),

meore kategoria – faqtiuri Senatanebis nakads (ex-post). misi azriT,

26

analizis Catarebisas upiratesoba unda mivaniWoT pirvel kategorias,

vinaidan is ufro metad xsnis TviTmmarTveli subieqtebis yofaqcevas. mis

misaRebad meore kategoriidan unda gamovricxoT aragaTvaliswinebuli,

SemTxveviTi Senatanebi, kerZod, inflaciis Sedegad aqtivebis

Rirebulebis namati.

j. xiksis mier SemoTavazebuli Semosavlis saerTo koncefciidan

gamomdinareobs Semdegi daskvnebi.

1. Semosuli fulis nebismieri Tanxa ar warmoadgens Semosavals.

magaliTad, saxlis gayidvis Sedegad miRebuli fuli ar warmoadgens

Semosavals, vinaidan aq saqme gvaqvs ubralod aqtivebis (kapitalis)

formis SecvlasTan: ZiriTadi kapitalis (saxli) formiT aqtivis nacvlad

mis mesakuTres amJamad gaaCnia aqtivebi imave Tanxaze naRdi fulis

formis saxiT. Tu es fuli Cadebuli iqneba bankSi depozitze, maSin

Semosavlad CaiTvleba depozitze daricxuli saprocento Semosavali.

Tuki am fulze SeZenili iqna samomxmareblo saqoneli (magaliTad, aveji)

an momsaxureba (magaliTad sazRvargareT mogzauroba), maSin mocemuli

xarjebi aRricxuli iqneba rogorc saboloo moxmareba da negatiuri

danazogi. es niSnavs, rom Semosavali udris nols, xolo samomxmareblo

xarjebi dafinansebuli iqna kapitalis Semcirebis xarjze (saxlis

Rirebulebis odenobaze). samomxmareblo xarjebi SeiZleba dafinansebuli

iqnas sesxebis xarjze, am SemTxvevaSi aseve adgili aqvs negatiur

danazogs, anu kapitalis Semcirebas aRebuli finansuri valdebulebebis

Sedegad (davalianebis warmoSoba).

2. danazogi ar udris naRdi fulis Tanxis, depozitis da sxva

finansuri aqtivebis (aqciebi, obligaciebi da sxv.) namats. finansuri

aqtivebis gazrda SesaZlebelia ara danazogis xarjze (anu kapitalis

gazrdaze im Semosavlebis gamoyeneba, romlebic rCeba samomxmareblo

xarjebis gamoklebis Semdeg), aramed aqtivebis formis Secvlis an

finansuri valdebulebebis aRebis xarjze. naRdi fulis namati SeiZleba

aRiniSnos materialuri (magaliTad, saxlebi) da finansuri aqtivebis

(magaliTad, aqciebi, obligaciebi) gayidvis Sedegad an kreditis

miRebisas. sxva mxriv, danazogi SeiZleba nawilobriv iqnas gamiznuli

materialuri aqtivebis (magaliTad, binebi) SesaZenad. am SemTxvevaSi

finansuri aqtivebis namati udris danazogis mxolod nawils.

27

3. kapitalis namati, miRebuli moulodneli mizezebis Sedegad, ar

iTvleba Semosavlad da ar aris CarTuli danazogSi. aqtivebis

Rirebulebis zrda inflaciis an sxva gare faqtorebis (magaliTad, binis

Rirebulebis zrda axlomaxlo metros xazis gayvanis Semdgom) Sedegad

ar ganixileba rogorc Semosavali da danazogi.

j. xiksiseul Semosavlebis zogad koncefciaze dafuZnebulia mravali

gansazRvreba da klasifikacia, romlebic damuSavebuli iyo 1993w. eas-Si

yvelaze mniSvnelovani makroekonomikuri maCveneblebis (mSp, erovnuli

Semosavali, erToblivi Semosavali, danazogi da sxva) gamosaTvlelad.

amave safuZvelzea agebuli mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa

sistema, romelic axasiaTebs ganawilebis procesis sxvadasxva, magram

urTierTdakavSirebul etapebs”. (nazarovi 2002:575)

Cemi azriT, mosaxleobis Semosavlebi moicavs rogorc fulad, aseve

arafulad (naturaluri saxiT) Semosavlebsac, maT Soris sakuTari

warmoebis produqciasa da droTa ganmavlobaSi dagrovil qonebas

(rogoricaa sacxovrisi, xangrZlivi moxmarebisa da fufunebis sagnebi da

sxva).

mTavari maCveneblis saxiT, romelic axasiaTebs mosaxleobis

Semosavlebs, eas-Si gamoiyeneba saojaxo meurneobis erToblivi

Semosavalis maCvenebeli, romelic warmoadgens Semosavals miRebuls

saojaxo meurneobis mier gadanawilebis Sedegad, da romelic SemdgomSi

gamoiyeneba maT mier saboloo moxmarebasa da danazogze. igi axasiaTebs

saojaxo meurneobebis unars, daafinansos saqonlis da momsaxurebis

saboloo moxmareba da ganaxorcielos danazogi angariSze.

gadanawilebis procesis Sedegad mosaxleobis mier miRebuli

Semosavlebis saerTo sidides, naturaluri formis saxiT Semosavlebis

CaTvliT, asaxavs Semdegi maCvenebeli – erToblivi Semosavali.

Semosavlebis es yvelaze zogadi cneba, romelic gamoiyeneba socialur-

ekonomikur statistikaSi, aerTianebs saojaxo meurneobaSi yvela Senatans

Semosavlisa (rogorc fuladi ise naturalur-nivTieri formiT) da

SeRavaTebis saxiT (dabegvrisgan an misi nawilisgan ganTavisufleba,

materialuri keTildReobis an momsaxurebis SeZenaze realizebuli

ufleba) miRebuls. garda amisa, saojaxo meurneobis erTobliv

SemosavlSi Seitaneba Semosavlebi, romelTa miReba xdeba piradi

28

damxmare soflis meurneobis an sxva saxis saojaxo meurneobis

warmoebisas.

germaneli ekonomisti da statistikosi profesori p.lippe Tvlis,

rom erToblivi Semosavlis struqtura saWiroa gadaixedos da masSi

Setanili iqnas diasaxlisTa saqmianoba, ufaso mosaxureba, pirobiTad

daricxuli Semosavlebi da naturaluri gasamrjelo.

saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavali da Sesworebuli, anu

koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavali warmoadgenen saqonlis da

momsaxurebis maqsimalur Rirebulebas, romlis daxarjvac SeuZliaT

saojaxo meurneobebs mimdinare periodSi ise, rom ar mimarTon sakuTari

fuladi saxsrebis Semcirebas, sxva aqtivebis realizacias, sakuTari

valdebulebebis gazrdas. amasTanave, koreqtirebuli saxiT erToblivi

Semosavali axasiaTebs saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, romlis

daxarjvac SeuZliaT saojaxo meurneobebs saboloo moxmarebaze, am

xarjebis dafinansebis wyaros miuxedavad.

Sesworebuli anu koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavalis

maCvenebeli gansakuTrebiT mniSvnelovania Semosavlebis gadanawilebis

procesis analizisas ekonomikuri reformebis da ekonomikis

struqturuli gardaqmnebis periodSi, rodesac dawesebulebebi da

organizaciebi, romlebic adre socialur-kulturul momsaxureobas

awarmoebdnen ufasod, sabazro ekonomikis pirobebSi metwilad awarmoeben

maT komerciul safuZvelze. am SemTxvevaSi, mosaxleobis erToblivi

Semosavalis dinamika, romelic ar iTvaliswinebs mocemul procesebs,

iqneba gacilebiT swori, vidre koreqtirebuli saxiT erToblivi

Semosavlis dinamika, ramac SeiZleba SecdomaSi Segviyvanos cxovrebis

donis realuri cvlilebebis Sefasebisas.

saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavali da koreqtirebuli saxiT

erToblivi Semosavali realurad axasiaTebs mosaxleobis Semosavlebis

dinamikas fasebis cvlilebebis gaTvaliswinebiT. maTi gamoTvla xdeba

nominalur gamosaxulebaSi Sesabamisi maCveneblebis gayofiT

samomxmareblo tarifebis indeqsze.

saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavalis da koreqtirebuli

saxiT erToblivi Semosavalis gamoTvla xdeba TiToeul mosaxleze

Sesabamisi maCveneblebis (nominalur da realur gamosaxulebaSi) gayofis

29

gziT mudmivi mosaxleobis raodenobis saSualo monacemze saangariSo

periodSi. am monacemis gamoyeneba mizanSewonilia mosaxleobis

Semosavlebis moculobis da dinamikis regionaluri Sedarebebisas.

mosaxleobisTvis ufaso da SeRavaTiani momsaxurebis sruli

moculobis RirebulebiTi Sefaseba, rogorc mosaxleobis erToblivi

Semosavlebis Semadgeneli nawili iTvlis aseve msgavsi momsaxurebis

faqtiur Rirebulebas, romelsac ganaxorcielebs saxelmwifo da

arasaxelmwifo arakomerciuli organizaciebi da aseve komerciuli

organizaciebi Tavisi TanamSromlebisTvis.

SedarebiT martivia mikrodoneze ama Tu im saxis SeRavaTiani da

ufaso momsaxurebis gaTvaliswineba mosaxleobis Semosavlebis saxiT, e.i.

mTeli mosaxleobis mimarT, konkretul saojaxo meurneobis an

recipientis gaTvaliswinebis gareSe. magram sakmaod Znelia konkretuli

saojaxo meurneobis biujetSi gaTvaliswinebuli iqnas erToblivi

Semosavlis is nawili, romelic xvdeba meurneobaSi socialuri

momsaxurebis kompleqsis saxiT. es imasTanaa dakavSirebuli, rom

aucilebelia vicodeT ara marto is, Tu ra doneze gamoiyena mocemulma

saojaxo meurneobam jandacvis, ganaTlebis, socialuri uzrunvelyofis,

kulturis da sxva dawesebulebebis momsaxureba, aramed am

dawesebulebebis mier gaweuli momsaxurebis realuri Rirebuleba da

fasi, romliTac SeZenili iqna es momsaxureba mocemuli meurneobis mier.

erToblivi Semosavali, romelic saojaxo meurneobam miiRo sakuTari

mebaReobisa da mecxoveleobis warmoebiT, gamoiTvleba TiToeuli

produqtisTvis cal-calke gayidvis fasis mixedviT. piradi damxmare

meurneobidan naturaluri Senatanis Rirebuleba, romelic Seadgens

saojaxo meurneobis mier moxmarebuli produqciis nawils, ganisazRvreba

Sesabamisi saxeobis produqciis gayidvis saSualo fasiT. produqciis im

nawilis Rirebuleba romelic iyo realizebuli, miekuTvneba fulad

Semosavals. amasTanave, rogorc wesi, saqonlisa da frinvelis

sakvebisTvis gankuTvnili produqciis moculobis Rirebulebis

gansazRvrisas gamoiyeneba ufro dabali fasebi, vidre fasebi, romliTac

xdeboda im produqciis Rirebulebis Sefaseba, romelic gaiyida da

wavida mocemuli saojaxo meurneobis pirad moxmarebaze.

30

mosaxleobis erToblivi Semosavlebis arafuladi elementis saxiT

SeiZleba miRebuli iqnas, egreT wodebuli, pirobiTad daricxuli

Semosavali saojaxo meurneobis sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis gamo.

mocemuli maCveneblis ekonomikuri arsi mdgomareobs imaSi, rom saojaxo

meurneobis wevrebs, sakuTar sacxovrebelSi cxovrebisas, gaaCniaT

arapirdapiri Semosavali, vinaidan ar ixdian binis qiras.

ekonomikur gaTvlebSi mosaxleobis fuladi Semosavlebis monacemebis

gamoyeneba mniSvnelovnad amaxinjebs suraTs ara mxolod sazogadoebaSi

Semosavlebis gadanawilebis da socialuri danawevrebis xarisxis

daxasiaTebisas, aramed ar iZleva saSualebas adekvaturad Sefasdes

qveyanaSi siRaribis gavrcelebadoba, naklebad uzrunvelyofili

mosaxleobis materialuri mdgomareobis deficitis xarisxi, amaxinjebs

mosaxleobis Semosavlebis da xarjebis struqturul monacemebs,

arasrulad aCvenebs saxelmwifo politikis rols socialuri

transfertebis sistemis formirebaSi.

mosaxleobis erToblivi Semosavlebis ZiriTad nawils Seadgens

fuladi Semosavlebi. fuladi Semosavali Sedgeba fuladi formis

Senatanebisgan, romelic ericxeba saojaxo meurneobas an mis calkeul

wevrs regularulad. saojaxo meurneobis fuladi Semosavlis wyaroebs

warmoadgenen: daqiravebuli muSakis xelfasi da sxva Senatanebi

damqiraveblebisgan; sufTa Semosavali damoukidebeli saqmianobisgan;

mogeba samewarmeo saqmianobisgan; piradi investiciebisgan miRebuli

Semosavali (renta, procentebi, dividendebi); honorarebi da sakomisio

Senatanebi. saojaxo meurneobebis fulad Semosavlad aseve ganixileba

alimentebi, pensiebi, stipendiebi, jildo da sxva regularulad

miRebuli daxmareba naRdi fulis saxiT.

daqiravebuli muSakis xelfasSi da xelfasis msgavs SemosavlebSi

CarTulia saojaxo meurneobis yvela wevris, romlebic iReben xelfass

ZiriTadi da meoradi dasaqmebidan, Sromis safasuris saerTo Tanxa

gadasaxadebis daqviTvamde. Semosavlebis mocemuli saxeoba moicavs

xelfass, arasamuSao saaTebis Sromis anazRaurebas, premiebs, Semweobas,

danamats (socialuri xasiaTis danamatis CaTvliT, romelsac uSualod

damqiravebeli ixdis). makrodoneze erovnuli angariSebis Sedgenisas,

daqiravebuli muSakebis Sromis anazRaurebis maCvenebeli Sedgeba

31

anazRaurebis fuladi da naturaluri formebisgan, romelsac uxdis

damqiravebeli daqiravebul muSakebs. damoukidebeli saqmianobis

SemosavlebSi gaTvaliswinebulia saojaxo meurneobis wevrebis

Semosavlebi fuladi formiT, romlebic miRebulia damoukidebeli

saqmianobis, regularuli an SemTxveviTi biznesisa da damoukidebeli

profesiuli moRvaweobisgan.

ekonomikuri analizis dros mosaxleobis Semosavlebis SemadgenlobaSi

gamoyofen Semosavlebs, romlebic Semodis socialuri transfertebis

saxiT da romelTa safuZvels warmoadgens pensiebi da Semweobebi. am

Semosavlebs saojaxo meurneobis wevrebi Rebuloben konkretuli

socialuri riskis SemTxvevaSi (samsaxuris, marCenalis,

Sromisunarianobis dakargva da sxva).

erToblivi fuladi Semosavlebis garda, ekonomikur literaturaSi

gamoiyeneba mosaxleobis piradi Semosavlebis maCvenebeli. mocemuli

Semosavlebi Sedgebian fuladi da naturaluri Semosavlebisgan,

romlebsac mosaxleoba Rebulobs anazRaurebis saxiT daqiravebiT

muSaobis Sesrulebisas; Semosavlebi piradi damxmare meurneobidan;

damoukidebeli saqmianobidan miRebuli Semosavlebi; saxelmwifo da

arasaxelmwifo moxmarebis fondebisgan Semosuli fuladi Senatanebi;

safinanso-sakredito sistemidan Semosuli Semosavlebi samewarmeo

Semosavlebis da sakuTrebidan Semosavlebis saxiT.

mosaxleobis piradi erToblivi Semosavali warmoadgens mosaxleobis

pirad Semosavals, gadasaxadebis gamoqviTvis, savaldebulo

gadasaxadebis da sazogadoebriv organizaciebSi nebayoflobiTi

Senatanebis gakeTebis Semdeg.

agregirebuli saxiT Semosavlebis yidvisunarianobis cvlilebebis

Sesaswavlad gamoiyeneba mosaxleobis realuri Semosavlebis monacemebi.

mosaxleobis realuri saerTo Semosavlebi ganisazRvreba rogorc pirad

erTobliv Semosavals damatebuli saxelmwifo an arasaxelmwifo

wyaroebis xarjze mosaxleobisTvis gaweuli ufaso an SeRavaTiani

momsaxurebis Rirebuleba samomxmareblo fasebis cvlilebaze gaTvliT.

mosaxleobis realuri erToblivi Semosavlebi – piradi erToblivi

Semosavlebia samomxmareblo fasebis cvlilebaze gaTvliT.

32

ekonomikur literaturaSi saojaxo meurneobis Semosavlebis

analizisas, rogorc wesi, gamoiyeneba mosaxleobis saSualo Semosavlis

ramodenime cneba. am monacemebis gamoTvla xdeba rogorc mTlianad

mosaxleobaze, ise mis calkeul jgufze, aseve saojaxo meurneobaze,

ojaxze an TiToeul mosaxleze. amasTanave, Semosavlebis xvedriTi

monacemebis gaTvlisas yvelaze xSirad gamoiyeneba saSualo monacemi da

mediana. mediana Sefasebas aZlevs realurad arsebuli saojaxo

meurneobis Semosavlis sidides. saSualo Semosavali, medianasgan

gansxvavebiT, abstraqtuli sididea da saojaxo meurneobebis

erTobliobis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba.

mosaxleobis Semosavlebi, romlebic warmoadgenen agregirebul

RirebulebiT maCvenebels, marTebuli iqneba gaiTvalos drois SedarebiT

did monakveTSi, ukeTesia erTi wliT. es dakavSirebulia, pirvel rigSi

imasTan, rom saojaxo meurneobaSi resursebis Senatani Semosavlebis

saxiT ganicdis ara mxolod sezonur meryeobas (ganpirobebulia mTeli

rigi dargebis specifikiT, klimatiT, sawarmoo ciklis da moTxovnilebis

TaviseburebiT), aramed sagareo ekonomikur da sxva pirobebis

araregularulobas, rac gavlenas axdens saojaxo meurneobebis biujetis

saSemosavlo nawilis formirebaze. amavdroulad, marTvis moTxovnileba

xSirad ganapirobebs wlis ganmavlobaSi mosaxleobis Semosavlebis

donis Sefasebis aucileblobas.

zemoxsenebulidan gamomdinare, pirveladi Semosavlebis da mimdinare

transfertebis jami warmoqmnis saojaxo meurneobebis erTobliv

Semosavals, xolo naturaluri formiT specialuri transfertebis

damatebiT – saojaxo meurneobebis Sesworebuli anu koreqtirebuli

saxiT erTobliv Semosavals. saojaxo meurneobebis Semosavali, romlis

formireba xdeba ekonomikaSi Semosavlebis ganawilebis da gadanawilebis

procesebis Sedegad, gamoiyeneba saboloo moxmarebis da danazogis

dafinansebisaTvis. aseTi operaciebi aisaxeba saojaxo meurneobebis

erToblivi Semosavalis da Sesworebuli erToblivi Semosavalis

gamoyenebis angariSebSi.

erToblivi Semosavlis ori saxeoba Seesabameba saboloo moxmarebis

or koncefcias, romlebic mkveTrad gansxvavdebian erTmaneTisgan eas-Si:

xarjebi saboloo moxmarebaze,

33

faqtiuri saboloo moxmareba.

es ganpirobebulia sxvaobiT, romelic arsebobs im ekonomikur

erTeulebs Soris, romlebic finansirebas uweven xarjebs saboloo

moxmarebaze da iReben mogebas am xarjebidan. magaliTad, xarjebs ufaso

socialur-kulturul momsaxurebaze axorcieleben saxelmwifo marTvis

organoebi. xolo mogebas maTgan Rebuloben saojaxo meurneobebi.

saboloo moxmarebaze xarjebis koncefcia gamomdinareobs iqidan, Tu vin

axorcielebs am xarjebis finansirebas, xolo faqtiuri saboloo

moxmarebis koncefcia – Tu vin Rebulobs mogebas. pirvel SemTxvevaSi es

niSnavs, rom saboloo moxmarebisTvis xarjebi saqonelsa da

momsaxurebaze miekuTvneba imave seqtors, romelic axorcielebs maT

finansirebas; meore SemTxvevaSi yoveli seqtorisTvis naCvenebia saqonlis

da momsaxurebis faqtiuri saboloo moxmareba.

saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis faqtobrivi xarjebi –

warmoadgens saojaxo meurneoba-rezidentebis xarjebs samomxmareblo

saqonelsa da momsaxurebaze, romlis dafinansebac xdeba maTi erToblivi

Semosavalidan. maT miekuTvnebaT:

xarjebi samomxmareblo saqonlis da momsaxurebis SeZenaze;

naturaluri saxiT miRebuli (Sromis anazRaurebis, saCuqrebis da

a.S. saxiT miRebuli) saqonlisa da momsaxurebis moxmareba;

saojaxo meurneobebis mier sakuTari saboloo moxmarebisaTvis

warmoebuli saqonlis da momsaxurebis moxmareba; momsaxurebis

nawils miekuTvneba mxolod sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis

momsaxureba da daqiravebuli Sida mosamsaxuris momsaxureba.

saojaxo meurneobebis saboloo momsaxurebis xarjebi unda

iTvaliswinebdes rezidentebis mier sazRvargareT (magaliTad,

mivlinebebis dros, turistuli mogzaurobisas) saqonlis da

momsaxurebis SeZenas da gamoricxavdes analogiur SenaZenebs

ararezidentebis mier mocemuli qveynis teritoriaze.

saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis xarjebi, romelTa warmoeba

xdeba Semosavlebis xarjze, ganisazRvreba maTi meSveobiT samomxmareblo

saqonlis da momsaxurebis faqtiuri odenobiT.

saojaxo meurneobebis faqtiuri saboloo moxmareba – warmoadgens

saojaxo meurneoba-rezidentebis mier saboloo moxmarebisaTvis SeZenili

34

yvela saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, miuxedavad finansirebis

wyarosa. mas miekuTvneba:

saojaxo meurneobebis xarjebi samomxmareblo saqonelsa da

momsaxurebaze;

samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba,

romelsac saojaxo meurneoba Rebulobs saxelmwifo marTvis

dawesebulebebsa da arakomerciuli organizaciebisgan ufasod

naturaluri formiT socialuri transfertebis saxiT.

saojaxo meurneobebis danazogi maTi erToblivi Semosavlis is

nawilia, romelic rCeba saboloo moxmarebaze xarjebis gamoklebis

Semdeg (an Sesabamisad Sesworebuli erToblivi Semosavalis nawili,

romelic rCeba faqtiuri saboloo moxmarebis gamoklebis Semdeg).

danazogi warmoadgens balansirebad muxls saojaxo meurneobebis

erToblivi Semosavalis da Sesworebuli saxiT erToblivi Semosavalis

gamoyenebis angariSebSi.

saojaxo meurneobebis danazogi warmoadgens investiciebis finansirebis

mniSvnelovan wyaros ekonomikaSi. danazogis Sefardebas erTobliv

SemosavalTan ewodeba danazogis norma. mocemuli maCvenebeli axasiaTebs

mosaxleobis miswrafebas dazogvisken da didi mniSvneloba gaaCnia

ekonomikaSi mimdinare procesebis saojaxo meurneobebis qcevaze

zegavlenis analizis dros.

mosaxleobis Semosavlebis gamoyenebis statistika Seiswavlis saojaxo

meurneobebis xarjebs da danazogs. rogorc wesi, analitikuri miznebiT

mosaxleobis Semosavlebi iyofa or jgufad: xarjebi, romlebic

kavSirSia moxmarebasTan da xarjebi, romlebic kavSirSi araa

moxmarebasTan. eas-Si saojaxo meurneobebis samomxmareblo xarjebi

ganekuTvneba fulad xarjebs, romelTac awarmoebs saojaxo meurneoba

samomxmareblo saqonelsa da momsaxurebaze.

xarjebi, romlebic kavSirSi araa moxmarebasTan, gulisxmoben

gadasaxads Semosavalze da sxva pirdapir Semosavalze, gadaricxvebs

pensiaze da socialur dazRvevaze da sxva sadazRvevo Senatanebs, fulad

gzavnilebs da saCuqrebs. maT ar miekuTvnebaT danazogze danamati,

investirebuli an sesxiT gacemuli Tanxebi, sesxis dabruneba da sxva

finansuri operaciebis xarjebi.

35

mosaxleobis Semosavlebis gamoyenebis mniSvnelovan maCvenebels

warmoadgens misi xarjebis moculobis da struqturis maCveneblebi.

swored es maCveneblebia yvelaze mgrZnobiare fasebisa da Semosavlebis,

aseve konkretul saqonelze fasebs Soris Tanafardobis cvlilebis

mimarT.

samomxmareblo xarjebis struqturis maCveneblebi warmoadgenen

saojaxo meurneobebis samomxmareblo qcevis mniSvnelovan ganmsazRvrel

faqtorebs. gamomdinare iqidan, rom mosaxleobis moTxovnilebebi drois

gansazRvruli monakveTis ganmavlobaSi praqtikulad ucvleli rCeba,

samomxmareblo xarjebis SigniT proporciebis mkveTri cvlileba

mosaxleobis cxovrebis donis dinamikis TvalsaCino ilustrirebas

iZleva. am monacemebSi teritorialuri gansxvaveba (erTi qveynis

farglebSi an bunebriv-klimaturi pirobebiT da nacionaluri

tradiciebiT msgavs regionebs Soris) ilustrirebas ukeTebs regionebs

Soris cxovrebis donis gansxvavebas.

es im faqtTanaa dakavSirebuli, rom momxmareblis Semosavlebi (maTi

umravlesobis) da maTi faqtiuri gamoyeneba warmoadgens saojaxo

meurneobis mier sabiujeto politikis warmoebis Sedegs, romelic

damokidebulia Semosavlis odenobaze, fasebis doneze da saojaxo

meurneobebis wevrebis moTxobnilebebze. amdagvarad, yoveli saojaxo

meurneobisTvis arsebobs saqonlis da momsaxurebis garkveuli nakrebi,

romelic uzrunvelyofs meurneobis moTxovnilebebs da gansazRvrulia

Semosavlebis sididiT.

saojaxo meurneobebis Semadgenloba specifikur gavlenas axdens

moxmarebis moculobasa da struqturaze. am faqtis SeswavlisTvis

xorcieldeba erTnairi sididis, magram sxvadasxva Semadgenlobis mqone,

saojaxo meurneobebis jgufebis moxmarebis analizi. saojaxo meurneobis

zomis gazrdasTan erTad xarji TiToeul wevrze (suladobis xarjebi)

mcirdeba, gansakuTrebiT saerTo moxmarebis nivTebze – amgvarad

vlindeba ekonomia didi meurneobis marTvis SedarebiTi sargeblobis

xarjze. amasTan dakavSirebiT, Semosavlebis gamoyenebis ekonomikuri

analizisas unda gamoviyenoT ara mxolod monacemebi, romlebic

gaTvlilia TiToeul wevrze an meurneobaze mTlianad, aramed

gamoviyenoT xarjebis moculoba da struqtura, romlebic gaTvlilia

36

sxvadasxva tipis saojaxo meurneobebze. mocemul SemTxvevaSi

damajgufebeli niSanTvisebebia: saojaxo meurneobis zoma, sqesis da

asakis mixedviT misi wevrebis Semadgenloba, saojaxo meurneobis

adgilmdebareoba, dasaxlebuli punqtis tipi da sxva.

mosaxleobis xarjebis struqturaSi gamoyofen Semdeg poziciebs:

sasursaTo (kvebis produqtebi da alkoholi), arasasursaTo saqoneli,

momsaxureba, gadasaxadebi da danazogi. xarjebis struqturis detaluri

SeswavlisTvis gamoiyeneba dajgufeba agregaciis sxvadasxva saxiT,

romelic agebulia individualur moxmarebaze xarjebis klasifikatoris

safuZvelze.

mosaxleobis Semosavlebis realuri Semcvelobis SefasebisaTvis

gamoiyeneba mosaxleobis yidviTi unaris maCvenebeli. mocemuli

maCvenebeli gamoiTvleba rogorc konkretuli sasursaTo da

arasasursaTo saqonlis da momsaxurebis raodenoba, romlis SeZenac

SesaZlebelia drois konkretul periodSi Semosavlis garkveul

saxeobaze. rogorc wesi, gamoiTvleba qveynis (regionis) mixedviT erT

muSakze saSualo (an minimaluri) xelfasis (pensiis erT pensionerze)

yidviTi unaris damokidebuleba qveynis (regionis) mixedviT konkretul

saqonelze fasebis saSualo donesTan.

mosaxleobis Semosavlebis yidviTi unaris statistikuri Sefaseba

xorcieldeba mosaxleobis Semosavlebis da samomxmareblo fasebis

dinamikaSi cvlilebebis gansazRvis mizniT, aseve mosaxleobis

Semosavlebis yidviTi unaris regionTaSorisi sxvaobis dasazusteblad.

amdagvari gaTvlebi aseve SesaZlebelia ganxorcieldes mosaxleobis

calkeuli jgufebis (saojaxo meurneobebis biujetis statistikuri

monacemebis gamoyenebiT), dasaqmebuli jgufebis (muSakTa kategoriis an

ekonomikis dargis), pensionerTa da daxmarebis mimRebTa jgufebis

Semosavlebis yidviTi unaris mixedviT.

mosaxleobis Semosavlebis yidviTi unaris Seswavla SesaZlebelia

saqonlis da momsaxurebis fiqsirebuli nakrebis raodenobis meSveobiT.

kerZod, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier am mizniT

aqtiurad gamoiyeneba 288 samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebisagan

Semdgari nakrebi, romlebic Seadgenen mosaxleobis mimdinare sayidlebis

safuZvels. am SemTxvevaSi yidviTi unaris ganxazRvra xdeba saqonlis

37

nakrebebis raodenobis mixedviT, romelTa SeZena SeiZleba fulad

Semosavalis meSveobiT. am monacemis gamoyeneba TvalsaCinod axasiaTebs

mosaxleobis sxvadasxva jgufebs, maT Semosavlis wyaroebs, regionebis

mixedviT yidviT unars Soris sxvaobas.

ganmazogadebeli makroekonomikuri maCveneblis saxiT, romelic

axasiaTebs eas-Si agregirebuli saxiT mosaxlebis mier moxmarebuli

materialuri keTildReobis da momsaxurebis moculobis Rirebulebas,

ganixileba saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis maCvenebeli,

romelic erT-erTi umniSvnelovanesi elementia mSp-is SemadgenlobaSi.

misi gamoTvla xdeba mimdinare da mudmiv, fiqsirebul fasebSi.

ekonomikur analizSi gamoiyeneba saojaxo meurneobebis saboloo

moxmarebis maCvenebeli gaTvlili erT sul mosaxleze.

saojaxo meurneobebis saboloo moxmareba gulisxmobs saojaxo

meurneobebis xarjebs gaweuls samomxmareblo saqonelisa da

momsaxurebis SeZenaze yvela savaWro sawarmoSi, qalaqis bazrebSi da

araorganizebuli (quCis) savaWro wertilebze, sayofacxovrebo

momsaxurebis sawarmoebSi, samgzavro transportze, kavSirgabmulobaze,

sastumroebze, kulturaze, jandacvaze, ganaTlebze (fasian

dawesebulebebSi). saojaxo meurneobebis saboloo moxmareba aseve

gulisxmobs saqonlis da momsaxurebis moxmarebas naturaluri formiT,

romlebic warmoebulia sakuTari TavisTvis (piradi damxmare

meurneobebis sasoflo-sameurneo produqcia, pirobiTad gaangariSebuli

momsaxureba sakuTar saxlSi cxovrebaze) an miRebulia Sromis

anazRaurebis saxiT.

mosaxleobis moxmarebis maxasiaTebelia – saojaxo meurneobebis

momsaxure dawesebulebebis xarjebi saboloo moxmarebaze. mocemuli

monacemi gulisxmobs saxelmwifo dawesebulebebis seqtoris xarjebs,

romelTa dafinanseba xdeba saxelmwifo biujetis da saxelmwifo

arasabiujeto fondebis xarjze; xarjebs samomxmareblo saqonelsa da

momsaxurebaze, romlebic gamiznulia individualuri moxmarebisTvis

(jandacva, ganaTleba, kultura); saojaxo meurneobebis momsaxure

dawesebulebebis xarjebs saboloo moxmarebaze; komerciuli

organizaciebis mier Tavisi muSakebisTvis gaweuli socialuri xasiaTis

ufaso momsaxurebis xarjebs.

38

saojaxo meurneobebis faqtiuri saboloo moxmareba gulisxmobs maT

xarjebs samomxmareblo saqonlis, momsaxurebis yidvaze da

individualuri saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, romelTac

(saqoneli da momsaxureba) saojaxo meurneobebi Rebuloben saxelmwifo

marTvis organoebidan da arakomerciuli organizaciebidan ufasod

naturaluri formiT socialuri transfertebis saxiT. saxalxo

meurneobis balansSi iTvleboda mosaxleobis mier materialuri

keTildReobis da momsaxurebis moxmarebis saerTo moculoba –

maCvenebeli, romelic ekonomikuri TvalsazrisiT axlos dgas saojaxo

meurneobebis faqtiur saboloo moxmarebasTan.

socialur-ekonomikur statistikaSi yvelaze metad gamoiyeneba

mosaxleobis mier kvebis produqtebis moxmarebis donis Sefasebebi.

gaTvlebi iwarmoeba sursaT-sanovagis Semdegi jgufebis mixedviT:

pureuloba, kartofili, bostneuli da baRCeuloba, xili da kenkra,

xorci da xorcis produqtebi xorcze gadaTvliT, rZe da rZis nawarmi

rZeze gadaTvliT (gamoiyofa cxoveluri warmoSobis karaqi), Saqari da

sakonditro nawarmi Saqarze gadaTvliT (gamoiyofa Saqari), kvercxi,

Tevzi da Tevzeuloba Tevzze gadaTvliT, mcenareuli cximi. pirvelad,

produqtSi kvebis produqtebis gadaTvla xorcieldeba saqarTvelos

mecnierebaTa akademiis kvebis institutis mier damuSavebuli erTiani

koeficientebis gamoyenebiT.

moxmarebis moculoba fasdeba drois garkveuli periodis (kvartali,

weliwadi) ganmavlobaSi mTlianad mTels mosaxleobaze da erT sul

mosaxleze. moxmarebis donis gaTvlebi iwarmoeba naturalur monacemebSi

– kilogramebSi, litrebSi da calobaSi. sasursaTo moxmarebis donis

ganmazogadebel monacems warmoadgens sakvebis kaloriuloba, romelic

fasdeba kkal-iT erT sul mosaxleze dRe-Ramis ganmavlobaSi. garda

amisa, xdeba sakvebi nivTierebebis (cilebi, cximebi da naxSirwylebi)

Semadgenlobis gaTvla moxmarebuli kvebis produqtebSi saojaxo

meurneobis erT wevrze.

sursaT-sanovagis faqtiuri da normatiuli moxmarebis SedarebisTvis

ganisazRvreba misi regionaluri minimaluri doneebi, romlebic

iTvaliswineben mosaxleobis bunebriv-klimatur, nacionalur da

sqesobriv asakobriv Taviseburebebs. faqtiuri da normatiuli donis

39

moxmarebis Sedareba saSualebas gvaZlevs SevafasoT kvebis konkretuli

produqtebis moxmarebis deficiti an preficiti.

monacemebi mosaxleobis xarjebis da maT mier sursaTis moxmarebis

Sesaxeb xSirad gamoiyeneba moTxovnilebis elastiurobis SefasebisTvis.

Cveulebriv moTxovnilebis elastiurobis kvleva xdeba or aspeqtSi:

SemosavalTan damokidebulebaSi da fasTan damokidebulebaSi.

elastiurobis koeficienti uCvenebs urTierTkavSirs saqonlis SeZenis

da moxmarebis zrdasa da mosaxleobis Semosavlebis zrdas Soris (erT-

erTi maCveneblis procentebSi zrda meore maCveneblis erTi procentiT

zrda). elastiurobis koeficientis gaanalizeba xdeba saqonlis

calkeuli jgufebis Sedarebis gziT droSi da sivrceSi da aseve

saqonlis jgufebs Soris. mosaxleobis xarjebis (moxmarebis) da

Semosavlebis elastiurobis koeficientebi gamoiyeneba monacemTa

Sedarebisas sxvadasxva materialuri keTildReobis donis mosaxleobis

(saojaxo meurneobebis) jgufebis mixedviT.

ufro koreqtulia elastiurobis koeficientis gaTvla erTgvarovani

Semadgenlobis (saojaxo meurneobebis wevrTa sqesi da asaki) mqone

saojaxo meurneobebis mixedviT, e.i. erTgvarovani samomxmareblo

erTeulebiT.

elastiurobis koeficientebi gamoiTvleba saojaxo meurneobebis

erTobliobiT drois garkveuli momentisTvis an dinamikaSi garkveuli

periodis ganmavlobaSi Semdegi formuliT:

K =

×

sadac,

x –minimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobis Semosavali;

∆x – minimaluri da maqsimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebis

Semosavlebs Soris sxvaoba;

y _minimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebSi konkretuli

produqtis moxmareba;

∆y –minimaluri da maqsimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebSi

konkretuli produqtis moxmarebis doneebs Soris sxvaoba. K

40

saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebi diferencirebulia. yvelaze

mcire Semosavali Sinameurneobebis kvlevisas diferencirebulia, rogorc

200 laramde Semosavali, xolo yvelaze didi _ 2000 larze meti.

rodesac saqme exeba 200 laramde Semosavlebisa da 2000 larze meti

Semosavlebis mqone Sinameurneobebis saSualo Tviur xarjebs gaweuls

sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze (200 laramdeK2006w_100.9l, 2010w_94.1l.

2000 lars zemoT 2006w._321.0l. 2010w_341.5l)

elastiurobis koeficienti 2006 wlisaTvis _ K=0.2-is tolia, xolo

2010 wlisaTvis ki _ K=0.3-is.

Semosavlidan moxmarebis elastiurobis koeficientis odenobis

mixedviT msjeloben konkretul saqonelze mosaxleobis moTxovnilebebis

dakmayofilebis xarisxis Sesaxeb. rac ufro maRalia koeficienti, miT

ufro naklebi xarisxiTaa dakmayofilebuli moTxovnileba konkretul

saqonelze.

damokidebuleba Semosavalsa da moxmarebas Soris SeiZleba gamosaxuli

iyos maTematikuri funqciebis saxiT, romlebic cnobilia engelis

moxmarebis mrudebis saxeliT. engelis mrudi ganpirobebulia

Semosavalsa da konkretul saqonelze da mis jgufebze moxmarebas Soris

kavSiris xasiaTiT.

damokidebuleba Semosavalsa da moxmarebas Soris sakmaod kargad

gamoisaxeba xazovani funqciiT. kavSiri Semosavalsa da gasavals Soris

mizanSewonilia gamoisaxos mrudis tolobis (parabola an hiperbola)

saxiT. elastiurobis koeficientebis saSualebiT fasdeba saojaxo

meurneobebis mier SeZenili materialuri keTildReobis da momsaxurebis

xarisxis cvlilebis damokidebuleba maTi Semosavlebis donesTan. am

SemTxvevaSi SeZenili saqonlis xarisxis maxasiaTebels warmoadgens

SenaZenis saSualo fasi. Semosavlidan SeZenili saqonlis xarisxis

koeficienti gamoiTvleba am ori cvalebadobis xazovani

damokidebulebidan gamomdinare. xarisxis elastiurobis koeficienti

uCvenebs SeZenili saqonlis, romelsac gaaCnia mniSvnelovani

xarisxobrivi gansxvaveba, saSualo Rirebulebis maqsimalur zrdas.

mosaxleobis Semosavalis, xarjebis da danazogis monacemebis

analizisTvis eas-i 1993w. rekomendacias uwevs Semdegi klasifikaciebis

gamoyenebas:

41

1. Semosavlebis ZiriTadi wyaros mixedviT;

2. individualuri moxmareba miznis mixedviT.

saojaxo meurneobebis klasifikacia Semosavlebis ZiriTadi wyaros

mixedviT iTvaliswinebs Semdegi jgufebis gamoyofas:

daqiravebul muSakTa saojaxo meurneobebi;

mewarmeTa saojaxo meurneobebi;

TviTdasaqmebuli piris (arakorporaciuli sawarmos, saojaxo

meurneobis mflobelebi, Tavisufali profesiis mqone pirebi)

saojaxo meurneobebi;

sakuTrebidan Semosavlebis (procentebi, dividendebi) mimRebi

pirebis saojaxo meurneobebi;

transfertebis (pensiebi, daxmarebebi, stipendiebi) mimRebi pirebis

saojaxo meurneobebi.

individualuri moxmarebis klasifikacia miznebis mixedviT warmoadgens

eas-is erT-erT funqcionirebad klasifikacias. mis safuZvelze SegviZlia

miviRoT monacemebi saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis Sesaxeb

(xarjebi saboloo moxmarebis da ufro farTe koncefciis mqone

faqtiuri saboloo moxmarebis Taobaze) saqonlisa da momsaxurebis

detalur jgufebze dayofis gziT, romelTa formireba xorciledeba

maTi gamoyenebis mimarTulebis Sesabamisad. amasTanave, TiToeul jgufze

gamoiyofa saqonelsa da momsaxurebaze xarjebis dafinansebis wyaroebi:

saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavlebisa da saxelmwifo marTvis

da arakomerciuli organizaciebis xarjze. mocemuli monacemebi

warmoadgenen Rirebul masalas mosaxleobis keTildReobis donis da

moxmarebis struqturis analizisTvis.

,,mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistemis Sinaarsi da

Semadgenloba dajgufebulia ZiriTadi maxasiaTeblebis mixedviT da

warmodgenilia Semdegnairad:

1. pirveladi Semosavlebi (saldo) – Semosavlebi, romlebic Sedis

saojaxo meurneobebSi damatebuli Rirebulebis pirveladi ganawilebis

meSveobiT. isini gulisxmoben daqiravebul muSakTa Sromis anazRaurebas,

saojaxo meurneobebis arakorporaciuli sawarmoebis saqmianobidan

Semosuli Semosavlebi (Sereuli Semosavali da mogeba) da sakuTrebidan

Semosuli Semosavlebi. yvela zemoTxsenebuli Semosavali SeiZleba iqnas

42

miRebuli saojaxo meurneobebis mier TviTmmarTveli subieqtebisgan –

rogorc rezidentebis aseve ararezidentebisgan.

1.1 daqiravebul muSakTa Sromis anazRaureba – gasamrjelo fuladi an

naturaluri formiT, romelsac uxdis damqiravebeli (rezidenti an

ararezidenti) daqiravebul muSaks (rezidents) saangariSo periodSi

Sesrulebuli muSaobisTvis. Sromis anazRaureba ar xorcieldeba ufaso

nebayoflobiTi samuSaos SesrulebisTvis, maT Soris im samuSaosTvis,

romelsac asruleben saojaxo meurneobebis wevrebi arakorporaciul

warmoebaSi, romelic miekuTvneba imave saojaxo meurneobas.

1.2. saojaxo meurneobebis arakorporaciuli sawarmoebebis

saqmianobisgan miRebuli Semosavlebi – ekonomikuri erTeulebi,

romlebic awarmoeben saqonelsa da momsaxurebas saojaxo meurneobebis

dasaqmebisa da Semosavlis miRebis mizniT. maTi, rogorc iuridiuli

subieqtis, Camoyalibeba ar xorcieldeba saojaxo meurneobisgan an misi

wevrebisgan damoukideblad.

1.2.1. mogeba – mTliani damatebiTi Rirebulebis nawili, romelic

rCeba mwarmoebels, daqiravebul muSakTaTvis Sromis anazRaurebis da

warmoebasa da importze gadasaxadebis gadaxdasTan dakavSirebili

xarjebis gamoqviTvis Semdeg. mocemuli muxli gulisxmobs mogebas (an

wagebas) miRebuls warmoebisgan sakuTrebidan Semosavlebis daqviTvamde.

eas-is debulebebis Tanaxmad, mogebas saojaxo meurneobebis seqtorSi

miekuTvneba mogeba, romelic warmoiqmneba samewarmeo saqmianobis

Sedegad, mflobelis mier sakuTar sacxovrebelSi cxovrebasTan

dakavSirebiT.

1.2.2. Sereuli Semosavali _ arakorporaciuli sawarmoebisTvis,

romlebic ganekuTvnebian saojaxo meurneobebs da romlebSic saojaxo

meurneobebis wevrebs SeuZliaT awarmoon aunazRaurebadi SromiTi

xarjebi. mogeba moicavs Sromis anazRaurebis elements, romlis

gancalkevebac mflobelis an mwarmoebelis Semosavlisgan SeuZlebelia.

am SemTxvevaSi mogebas ewodeba Sereuli Semosavali. am kategorias

miekuTvneba, magaliTad, mosaxleobis piradi damxmare meurneobebis

Semosavlebi, mcire indmewarmeebis Semosavali.

1.3. Semosavlebi sakuTrebidan (saldo) – pirveladi Semosavlebi,

romelTa miReba (gadaxda) xdeba droebiT xmarebaSi miwis, finansuri da

43

sxva aqtivebis micemisas. isini moicaven Semdegi saxis Semosavlebs:

procentebi; korporaciebis ganawilebuli Semosavali; pirdapiri

ucxouri investiciebisgan miRebuli reinvestirebuli Semosavlebi;

sadazRvevo polisebis mqone pirTaTvis dakisrebuli gadasaxadi da

renta.

1.3.1. sakuTrebidan miRebuli Semosavlebi – sakuTrebidan miRebuli

Semosavlebis forma, romelTac Rebulobs mesakuTre iseTi finansuri

aqtivebisgan, rogoricaa depoziti, fasiani qaRaldebi (aqciebis garda),

sesxi da sxva. mesakuTris mier finansuri aqtivebis sxva

institucionaluri erTeulebisadmi daTmobis Sedegad ukanasknelebs

uCndebaT valis gadaxdis finansuri valdebulebebi gacemuli aqtivs

damatebuli procentebis odenobiT.

1.3.1.1. procentebi. saojaxo meurneobebi Rebuloben procentebs

depozitebisa da fasiani qaRaldebisgan, garda aqciebisa, ZiriTadad

sertifikatebisa da obligaciebisgan. procentebi sertifikatebisa da

obligaciebisgan warmoadgenen Semosavlis fiqsirebul an cvalebad

Tanxas, romelic unda iqnas gadaxdili saangariSo periodSi, aseve

sxvaobas gamosasyidis Rirebulebasa da fasiani qaRaldebis realizacias

Soris. obligaciebisgan miRebuli mogeba aseve ganixileba rogorc

procentebi. saojaxo meurneobebs aseve SeuZliaT miiRon procentebi

veqselebisgan, Tumca mocemuli finansuri instrumenti dRes-dReobiT

finansur operaciebSi farTod ar gamoiyeneba. saojaxo meurneobebi

ixdian procentebs sesxebze, samomxmareblo kreditze.

1.3.1.2. korporaciebis ganawilebuli krediti – gulisxmobs

dividendebsa da kvazi-korporaciebis mflobelebis Semosavlebis

amoRebas.

dividentebi - sakuTrebidan miRebuli Semosavlis forma, romelsac

Rebuloben aqcionerebi im korporaciis gankargulebaSi Tanxebis

gadacemisas, romlis koleqtiur mflobelebsac (aqcionerebi) isini

warmoadgenen. amdagvarad, dividendebs Rebuloben is saojaxo

meurneobebi, romlebic floben aqciebs.

kvazi-korporaciebis Semosavlebidan amoReba – arakorporaciuli

sawarmos (kvazi-korporacia) mepatrones SeuZlia amoiRos mocemuli

sawarmos Semosavlis nawili an mTeli Semosavali. mocemuli amoReba

44

warmoadgens sakuTrebidan Semosavlis formas, romelsac Rebulobs

mepatrone masSi saxsrebis Cadebisas, da analogiuria dividendebis

meSveobiT korporaciis Semosavlis ganawilebisa. am saxis Semosavals

Rebuloben saojaxo meurneobebi, romlebic floben arakorporaciul

sawarmos, romelic ganekuTvneba kvazi-korporaciebs, e.i. iseT sawarmoebs,

romlebic iuridiulad gancalkavebulebi arian Tavisi mepatroneebisgan

(gaaCniaT sabuRaltro aRricxvis sruli sistema, bankSi angariSebi) da

moqmedeben iseve, rogorc korporaciebi. amiT isini gansxvavdebian sxva

arakorporaciuli sawarmoebebisgan, romlebic miekuTvnebian saojaxo

meurneobebs da iuridiulad da faqtiurad ar arian gancalkavebuli

mepatroneebisgan (mosaxleobis damxmare meurneobebi, mcire fermebi,

maRaziebi). Semosavali, romelsac mflobeli Rebulobs aseTi tipis

sawarmoebebis saqmianobisgan, miekuTvneba kategorias “Sereuli

Semosavali”. kvazi-korporaciebidan Semosavlis amoRebas ar

ganekuTvneba: saSemosavlo gadasaxadebi da sxva gadasaxadebi, romelTac

ixdis mocemuli sawarmo; aqtivebis (ZiriTadi kapitali, materialuri

sabrunebeli saxsrebi, miwa da sxva arawarmoebuli aqtivebi) gayidvis

Sedegad Semosuli Tanxebis amoReba; dagrovili danazogebis da sxva

rezervebis, magaliTad, amortizirebuli gadaricxvebis, amoReba (aisaxeba

rogorc kapitalis amoReba).

1.3.1.3. pirdapiri ucxouri investiciebisgan miRebuli Semosavlebis

investireba warmoadgens pirdapiri ucxouri investirebis sawarmoebis

araganawilebul Semosavals, e.i. Semosavlis nawili, romelic

investoris mier ar amoiReba, aramed emateba sawarmos kapitals. saojaxo

meurneobebi (maTi wevrebi) SeiZleba gamodiodnen pirdapiri ucxouri

investirebis sawarmoebis investorebis rolSi (e.i. sazRvargareT

sawarmoebis mflobelebi an anwilis mflobelebi). Tumca pirdapiri

ucxouri investirebis sawarmoebis araganawilebuli Semosavali

mflobelis mier faqtiurad ar amoiReba, eas-Si is pirobiTad naCvenebia

rogorc investorisTvis gadacemuli (mocemul SemTxvevaSi saojaxo

meurneobebs). SemdgomSi xdeba am Semosavlis reinvestireba

sazRvargareT mdebare sawarmos kapitalSi.

1.3.1.4. sakuTrebidan Semosavali, sadazRvevo polisebis mqone

pirTaTvis dakisrebuli, warmoadgens fasian qaRaldebSi, miwasa da sxva

45

aqtivebSi sadazRvevo teqnikuri rezervebis investirebisgan miRebul

sufTa Semosavals. Tavisi saqmianobis procesSi sadazRvevo kompaniebi

da arasaxelmwifo sapensio fondebi axdenen sadazRvevo polisebis mqone

pirebis Tavisufali saxsrebis akumulirebas da amis safuZvelze axdenen

sadazRvevo teqnikuri rezervebis formirebas. isini moicaven: rezervebs

sicocxlis dazRvevidan da arasaxelmwifo sapensio fondebis rezervebs;

premiebis winaswari gacema da sxva saxis dazRvevis (sicocxlis

dazRvevis garda) samomavlo Senatanebi. miuxedavad imisa, rom

sadazRvevo teqnikuri rezervebis Senaxva da marTva xorcieldeba

sadazRvevo organizaciebis da sapensio fondebis mier, isini iTvlebian

polisis mflobelebis aqtivebad. amasTan dakavSirebiT, sadazRvevo

teqnikuri rezervebis investirebisgan miRebuli sufTa Semosavali

ganixileba rogorc Semosavali sakuTrebidan, romelsac Rebulobs

sadazRvevo polisis mflobelebi, maT Soris saojaxo meurneobebi.

1.3.1.5. renta – Semosavali sakuTrebidan, romelsac uxdis arendatori

arawarmoebuli materialuri aqtivebis (miwa, wiaRiseuli, wylis

obieqtebi, tye da sxva) mepatrones drois garkveuli periodis

ganmavlobaSi am aqtivebis gamoyenebisTvis.

1.3.2. sakuTrebidan gadaxdili Semosavlebi.

1.3.2.1. saojaxo meurneobis mier samomxmareblo kreditis sesxebze

gadaxdili procentebi.

1.3.2.2. renta. sabazro ekonomikaSi saojaxo meurneobebi SesaZlebelia

gamodiodnen miwis da sxva arawarmoebuli materialuri aqtivebis

mflobelebis saxiT da Rebulobdnen rentas, am aqtivebis sxva saqmiani

subieqtisTvis xmarebaSi gacemisgan. dRes-dReobiT saqarTveloSi es

ZiriTadad saojaxo meurneobebis rentis gadasaxadia miwis

gamoyenebisTvis.

2. mimdinare transfertebi fuladi formiT (saldo) – mimdinare

xasiaTis gadanawilebuli gadasaxadebi da Senatanebi, romlebic

xorcieldeba calmxrivi wesiT nacvlad raime saqonlis, momsaxurebis da

aqtivebis miRebis an gadacemis gareSe. maT miekuTvnebaT gadasaxadebis

Semdegi saxeebi: Semosavalze, sakuTrebaze da sxva mimdinare

gadasaxadebi; anaricxebi socialur dazRvevaze; socialuri daxmarebebi;

46

sadazRvevo pensiebi da sadazRvevo anazRaurebebi; sxva mimdinare

transfertebi.

2.1. saojaxo meurneobebis mier miRebuli mimdinare transfertebi

gulisxmoben socialur daxmarebebs, socialur anazRaurebebs da sxva.

2.1.1. socialuri daxmarebebi (garda naturaluri formiT socialuri

transfertebisa) – daxmarebebi, romelTac saojaxo meurneobebs uxdis

saxelmwifo dazRvevis organoebi, sadazRvevo kompaniebi, damqiraveblebi

garkveuli garemoebebis (saojaxo meurneobebis Semosavlebis da

keTildReobis Semcirebisas) dadgomis SemTxvevaSi. am garemoebebs

miekuTvneba Semdegi: daavadebis, travmis, bavSvis dabadebis, invalidobis,

siberis da sxva SemTxvevaSi mkurnalobis aucilebloba; kmayofaze

myofTa (meuRle, bavSvebi, moxucebuli naTesavebi, invalidebi da sxva)

rCenis aucilebloba; saerTod muSaobis an sruli droiT muSaobis

SeuZlebloba pensiaze gasvlis, umuSevrobis, daavadebis, travmis, bavSvis

gaCenis da sxva SemTxvevaSi; marCenalis gardacvaleba; ganaTlebaze

xarjebis gadaxdis aucilebloba; dabali Semosavlebis mqone saojaxo

meurneobebis (pensionerebi, mravalSviliani ojaxebi da sxva)

sacxovreblis gadaxdis uunaroba.

socialuri daxmarebebi SeiZleba ganxorcielebuli iqnas fuladi an

naturaluri formiT. mimdinare transfertebis SemadgenlobaSi asaxul

socialur daxmarebebs miekuTvneba: fuladi formis yvela socialuri

daxmareba, romlebsac uzrunvelyofen socialuri dazRvevis fondebi;

socialuri daxmarebebi naturaluri formiT, romlebic ar miekuTvnebian

naturaluri formiT socialur transfertebs. praqtikaSi socialuri

daxmarebebis es nawili warmoadgens saqonelsa da momsaxurebas,

romlebic SemoTavazebulia usasyidlod an im RirebulebiT, romelsac

ar gaaCnia ekonomikuri mniSvneloba. am saxis socialuri daxmarebiT

damqiravebeli uzrunvelyofs Tavis muSakebs zemoxsenebuli garemoebebis

SemTxvevaSi. saqoneli da momsaxureba, romelsac damqiravebeli awvdis

muSakebs muSaobis anazRaurebis mizniT, miekuTvneba muSaobis

anazRaurebas naturaluri saxiT.

saojaxo meurneobebs SeuZliaT miiRon socialuri daxmarebebi

danarCeni msofliosgan, magaliTad, pensiebi saerTaSoriso

organizaciebisagan da a.S.

47

saqarTveloSi socialuri daxmarebebi aerTianeben pensiebis da

daxmarebebis Semdeg saxeobebs: pensiebi asakis gamo; pensiebi da

daxmarebebi samxedro mosamsaxureebs da maTi ojaxis wevrebs; pensiebi

invalidobis gamo, marCenalis dakargvis gamo; socialuri pensiebi;

daxmarebebi droebiTi Sromisuunarobis gamo, sawarmoo travmebis da

profesiuli daavadebebis dros; umuSevrobis gamo; fexmZimobisa da

mSobiarobis; daxmarebebi bavSvebisTvis naklebad uzrunvelyofili

ojaxebidan, bavSvobidan invalidebisTvis, mravalSvilian da martoxela

dedebs da sxva. am pensiebs da daxmarebebs mosaxleoba Rebulobs

federaluri da adgilobrivi biujetebidan, adgilobrivi TviTmmarTveli

erTeulebis biujetidan, sxva sazogadoebrivi organizaciebidan da

saqvelmoqmedo fondebidan. (wyaro: saqarTvelos kanoni socialuri

daxmarebis Sesaxeb)

socialuri daxmarebebis SemadgenlobaSi gamoyofen: socialuri

dazRvevis Semweobebi (daxmarebebi) da socialuri daxmarebis Semweobebi.

2.1.2. sadazRvevo anazRaureba (garda sicocxlis dazRvevis

anazRaurebisa), romelsac Rebuloben saojaxo meurneobebi sakuTrebis,

piradi da sxva saxis dazRveviT im movlenis dadgomisas, romlis gamoc

iyo warmoebuli dazRveva. isini ar gulisxmoben sicocxlis dazRvevis

anazRaurebas da socialuri daxmarebebis (pensiebi) gacemas, romlebsac

awarmoebs sadazRvevo kompaniebi.

2.2. gadaxdili mimdinare transfertebi – mimdinare gadasaxadebi

Semosavalze, sakuTrebaze, anaricxebi sadazRvevo premiebze da sxva.

2.2.1. mimdinare gadasaxadebi Semosavalze, sakuTrebaze da sxv. –

warmoadgens gadasaxadebs, romlebsac regulerulad ixdian

institucionaluri erTeulebi (maT Soris saojaxo meurneobebi) mogebis

da sxva Semosavlebis, sakuTrebis flobis, saqonlis gamoyenebasa da sxva

SemTxvevebTan dakavSirebiT. isini ar gulisxmoben procentebs, jarimebs

da sauravs, romelTa aRebac xdeba gadasaxadebis gadauxdelobis an

dagvianebiT gadaxdis SemTxvevaSi.

2.2.2. daqiravebuli muSakebis mier sakuTari xelfasidan gakeTebuli

Senatanebi socialur dazRvevaze; TviTdasaqmebuli da aradasaqmebuli

pirebis mier warmoebuli Senatanebi socialur dazRvevaze. mocemuli

anaricxebi ganixilebian rogorc mimdinare transfertebi, romlebsac

48

ixdian saojaxo meurneobebi sadazRvevo kompaniebs an damqiraveblebs

(realur an pirobiT socialur fondebSi) socialuri daxmarebebis

miRebis mizniT.

2.2.3. wminda sadazRvevo premiebi – saojaxo meurneobebis mier

warmoebuli nebayoflobiTi Senatanebi sadazRvevo kompaniebSi

sakuTrebis, piradi da sxva saxis dazRvevis mizniT. maT uwodeben

wmindas, radganac isini asaxulia mimdinare transfertebis

SemadgenlobaSi maTi im nawilis gamoklebiT, romelic warmoadgens

sadazRvevo kompaniebis momsaxurebis anazRaurebas.

2.2.4. sxva mimdinare transfertebi, saojaxo meurneobebis mier

miRebuli da warmoebuli, gulisxmoben aseve mimdinare transfertebs

arakomerciul organizaciebSi, romlebic saojaxo meurneobebis

momsaxureobaSi arian, mimdinare transfertebi saojaxo meurneobebs

Soris, jarimebi da sauravi, kompensaciis gadaxda da sxva mimdinare

transfertebi, romlebic zemoT CamoTvlili araa.

mimdinare transfertebi saojaxo meurneobebs Soris – fuladi

gadaricxvebi da saCuqrebi (garda saCuqrebisa naturaluri saxiT)

saojaxo meurneoba-rezidentebsa da ararezidentebs Soris.

jarimebi da sauravi – savaldebulo gadasaxadebi, romlebsac ixdian

saojaxo meurneobebi sasamarTlo an administraciuli organoebis

gadawyvetilebis safuZvelze kanonebis, wesebis, xelSekrulebis

pirobebis, kontraqtebis darRvevis, zaralis miyenebis da sxvaTa gamo.

maTi gadaxda xorcieldeba saxelmwifo biujetSi, sawarmoebsa da

dawesebulebebSi. maT ganekuTvnebaT Tanxebi, romlebsac azRvevineben

danaSaulis Cadenasa da materialuri Rirebulebebis danaklisSi

damnaSave pirebs; administraciuli jarimebi da sxva sanqciebi, sagzao

moZraobis wesebis darRvevasTan dakavSirebuli jarimebis CaTvliT.

kompensaciis gadaxdasa da sxva mimdinare transfertebs, romlebic

zemoxsenebul muxlebSi naxsenebi araa, ganekuTvnebian: sawarmos mier

warmoebuli erTdrouli materialuri daxmareba muSakebs, romelic ar

ganekuTvneba socialur daxmarebas; sasamarTlos mier gansazRvruli

kompensacia, romelsac sawarmo uxdis muSakebs moraluri zaralisTvis;

kompensaciis gadaxda pirebisTvis, romlebic dazaraldnen saomari

moqmedebebisgan, katastrofebisgan da a.S. ltolvilebisa da iZulebiT

49

gadaadgilebuli pirebisTvis daxmarebis aRmosaCeni xarjebi; mosaxleobis

Senatanebi samomxmareblo kooperaciaSi. kapitaluri xasiaTis qonebis

(magaliTad, sacxovrebeli) dakargvis gamo kompensaciis gadaxda mocemul

muxls ar ganekuTvneba da ganixileba rogorc kapitaluri transfertebi.

3. erToblivi Semosavali = 1 + 2 _ Semosavali, romelsac saojaxo

meurneobebi Rebuloben gadanawilebis Sedegad, romelic SemdgomSi

gamoiyeneba maT mier saboloo moxmarebasa da danazogze. is axasiaTebs

saojaxo meurneobebis SesaZleblobebs daafinanson maT mier saqonlisa

da momsaxurebis saboloo moxmareba da ganaxorcielon danazogi.

4. socialuri transfertebi naturaluri formiT – individualuri

arasabazro saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba, romlebsac

mosaxleobas sTavazobs saxelmwifo marTvis organoebi. mocemuli

maCvenebeli axasiaTebs Semosavlebis gadanawilebas, romelic

xorcieldeba arafuladi formiT, aramed mosaxleobisTvis saqonlisa da

socialur-kulturuli momsaxurebis (jandacvis, socialuri

uzrunvelyofis, ganaTlebis, kulturis da a.S.) usasyidlod SeTavazebis

gziT im dawesebulebebis mier, romlebic imyofebian saxelmwifo

biujetze da sxvadasxva arasaxelmwifo sazogadoebrivi organizaciebis

mier (profkavSirebi, religiozuri, saqvelmoqmedo organizaciebi); aqve

gaTvaliswinebulia is usasyidlo momsaxureba, romelsac sTavazoben

sawarmoebis da organizaciebis socialur-kulturuli qvedanayofebi

TavianT muSakebs da maTi ojaxis wevrebs. saxelmwifo dawesebulebebis

mier mosaxleobisTvis naturaluri formiT socialuri transfertebis

SeTavazeba mimarTulia mosaxleobis moTxovnilebebis dakmayofilebaze

(magaliTad, jandacvis, ganaTlebis da sxva momsaxureba), am

dawesebulebebis ekonomikuri da socialuri politikis miznebis

Sesabamisad. naturaluri formiT socialuri transfertebi Sedgebian

ori nawilisgan: socialuri daxmarebebi naturaluri formiT da

individualuri arasabazro saqoneli da momsaxureba.

4.1. socialuri daxmarebebi naturaluri formiT gulisxmoben

samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebulebas, romlebsac

saxelmwifo dawesebulebebi iZenen sabazro mwarmoeblebTan saojaxo

meurneobebisTvis gadasacemad.

50

4.2. individualuri arasabazro saqonlis da momsaxurebis

transfertebi warmoadgenen mosaxleobisTvis saxelmwifo

dawesebulebebis mier usasyidlod SemoTavazebuli momsaxurebisa da

saqonlis Rirebulebas.

5. erToblivi Semosavali koreqtirebuli saxiT = 3 + 4 asaxavs

mosaxleobis mier Semosavlebis gadanawilebis procesis Sedegad

miRebul saerTo sidides, naturaluri formiT Semosavlebis CaTviT.

6. xarjebi saboloo moxmarebaze ganisazRvreba, rogorc saojaxo

meurneoba-rezidentebis xarjebi samomxmareblo saqonelsa da

mosmaxurebaze, romlebic finansirdeba maTi erToblivi Semosavlebidan.

maT ganekuTvnebaT: xarjebi samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis

SeZenaze; Sromis anazRaurebis saxiT naturaluri formiT, saCuqrebiT da

a.S. miRebuli saqonlisa da momsaxurebis moxmareba; saojaxo

meurneobebis mier sakuTari saboloo moxmarebisTvis warmoebuli

saqolisa da momsaxurebis moxmareba (momsaxurebis mxridan es miesadageba

mxolod sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis da fasiani Siga mosamsaxuris

momsaxurebas).

saojaxo meurneobebis xarjebi saboloo moxmarebaze unda

iTvaliswinebdes rezidentebis mier sazRvargareT SeZenil saqonelsa da

momsaxurebas (magaliTad, mivlinebis, turistuli mogzaurobis dros) da

gamoricxavdes rezidentebis analogiur SenaZens mocemuli qveynis

teritoriaze. saojaxo meurneobebis xarjebi saboloo moxmarebaze

ganisazRvreba faqtiuri sazRauris odenobiT samomxmareblo saqonelsa

da momsaxurebaze, romelic warmoebulia maTi Semosavlebis xarjze.

7. faqtiuri saboloo moxmareba = 6 + 4 _ dafinansebis wyarosgan

damoukideblad saojaxo meurneoba-rezidentebis mier saboloo

moxmarebisTvis SeZenili yvela saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba.

is gulisxmobs saojaxo meurneobebis xarjebs samomxmareblo saqonelsa

da momsaxurebaze; samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba,

romlebsac saojaxo meurneoba Rebulobs saxelmwifo marTvis

organoebidan usasyidlod socialuri transfertebis saxiT

naturaluri formiT.

8. danazogi = 3 _ 6 an 5 _ 7 _ saojaxo meurneobis erToblivi

Semosavlis nawili, romelic rCeba saboloo moxmarebaze xarjebis

51

gamoklebisas (an Sesabamisad Sesworebuli saxiT erToblivi Semosavlis

nawili, romelic rCeba faqtiuri saboloo moxmarebis gamoklebis

Semdeg). danazogi warmoadgens balansirebul muxls saojaxo

meurneobebis erToblivi Semosavlebis da Sesworebuli anu

koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavlebis gamoyenebis angariSebSi”.

(nazarovi 2002:586):

52

1.3 statistikuri dakvirveba, rogorc mosaxleobis

Semosavlebisa da cxovrebis donis informaciuli

wyaro

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa statistikuri gamokvlevis

stadiebidan mniSvnelovani roli eniWeba statistikur dakvirvebas.

statistikuri dakvirveba statistikuri kvlevis pirveli da metad

mniSvnelovani etapia. mis sworad da maRalorganizebulad Catarebazea

damokidebuli statistikuri saqmianobis Sedegebis siswore.

statistikuri dakvirveba, rogorc socialuri informaciis mopovebis

meTodi, socialur movlenebisa da procesebis Sesaxeb mizanmimarTul,

sistemur, uSualo gamovlenasa da dafiqsirebas gulisxmobs.

statistikuri dakvirveba Sesaswavli movlenebisa da procesebis

amsaxveli masobrivi pirveladi monacemebis gegmazomieri, mecnierulad

organizebuli Segrovebaa. dakvirveba garkveul SemecnebiT miznebs

emsaxureba da eqvemdebareba kontrolsa da Semowmebas.

statistikuri dakvirveba sam ZiriTad etaps moicavs: momzadeba, masalis

Segroveba da miRebuli masalis sizustis xarisxis kontroli.

ganasxvaveben dakvirvebis sam organizaciul formas – angariSgebas,

specialurad organizebul statistikur dakvirvebasa da saregistracio

dakvirvebas. movlenaTa Sesaxeb informaciis miRebis safuZvelsa da

informaciis pirvelad wyaros warmoadgens saxelmwifo statistikur

organoebSi wardgenili statistikuri angariSgebebi. mosaxleobis

cxovrebis donis maCvenebelTa Sesaxeb monacemebTa misaRebad ufro

xSirad statistikuri dakvirvebis specialurad organizebul saxeebs

mimarTaven. am mxriv gansakuTrebiT mniSvnelovania konkretuli SerCeviTi

da sociologiuri gamokvlevebis Catareba, romlebic ukanasknel wlebSi

saxelmwifo statistikis organoTa statistikuri muSaobis mniSvnelovan

nawilad iqca. igi saWiroa socialur movlenaTa da procesTa Sesaxeb

ufro vrceli da Sinaarsiani informaciis misaRebad, romlebic

arasakmarisad an saerTod ar aisaxeba statistikur angariSgebebSi.

53

amasTan angariSgebani gamartivda da sawarmoTa gamokvlevebi

saqarTvelos ekonomikis saministros saqveuwyebo dawesebulebis,

statistikis saxelmwifo departamentis Tavmjdomaris mier damtkicebuli

mxolod ori forma moqmedebs. pirveli forma gankuTvnilia yvela

organizaciul-samarTlebrivi formis sawarmosaTvis ganurCevlad

ekonomikuri saqmianobis saxeobisa, sakuTrebis formisa da sawarmos

zomisa. meore angariSgebiTi forma gaTvaliswinebulia im individualuri

sawarmoebisaTvis, romlebic iyeneben daqiravebul Sromas. im faqtorebis

gamo, rogoricaa yovelTviuri angariSgebebis formebis gauqmeba,

angariSgebis formaSi maCvenebelTa simcire da sxva, saWiros xdis

monacemTa miReba warmoebdes specialurad organizebuli statistikuri

dakvirvebis meSveobiT. magaliTad, mosaxleobis aRwerebi, mosaxleobis

Semosavlebisa danaxarjebis kvleva yovelwliuri SinameurneobaTa

kvlevis saSualebiT da sxva.

saregistracio dakvirveba, romelic mxolod ukanasknel periodSi

Seemata dakvirvebis organizaciul formebs, xangrZlivi drois

ganmavlobaSi mimdinare procesebze uwyveti statistikuri dakvirvebis

formaa da gaaCnia fiqsirebuli dasawyisi, ganviTarebis stadia da

fiqsirebuli dasasruli. igi efuZneba statistikuri registris

warmoebas, romelic iseTi sistemaa, sadac mudmivad xdeba dakvirvebis

erTeulis mdgomareobaze specialur dakvirveba da Sesaswavl

maCveneblebze sxvadasxva faqtorTa gavlenis Sefaseba. masSi dakvirvebis

TiToeuli dasakvirvebeli erTeuli maCvenebelTa erTobliobiT

xasiaTdeba. maTgan erTi nawili ucvleli rCeba mTeli dakvirvebis

ganmavlobaSi da registrirdeba erTxel, sxva maCveneblebi, romelTa

cvlilebis perioduloba ucnobia, ganaxldeba cvlilebis Sesabamisad,

mesameni ki gvevlineba dinamikuri mwkrivebis maCveneblebis formiT. yvela

maCvenebeli inaxeba gamosakvlevi erTobliobis erTeulebze dakvirvebis

srul damTavrebamde.

mosaxleobis registri, rogorc saregistracio dakvirvebis erT-erTi

forma, qveynis mosaxleobis saxeldebiTi da regularulad ganaxlebadi

CamonaTvalia, romlis dakvirvebis programa SezRudulia iseTi saerTo

niSnebiT, rogoricaa _ sqesi, dabadebis TariRi da adgili, qorwinebis

54

TariRi, romlebic ucvlelia dakvirvebis mTeli periodisaTvis, xolo

qorwinebrivi mdgomareoba _ cvalebadi niSania. rogorc wesi, registrSi

Senaxulia mxolod is cvalebadi niSnebi, romelTa cvlileba

dokumentaluradaa gaformebuli. masSi Seitaneba informacia TiToeul

dabadebulsa da imigrantze da amoiReba monacemebi gardacvlilsa da

emigrantze. mosaxleobis registris Sevseba mimdinareobs qveynis

calkeuli regionis mixedviT. sacxovrebeli adgilis gamocvlis Sesaxeb

cnobebi gadaecema Sesabamis teritoriul registrebs. saWiroa aRiniSnos,

rom mosaxleobis registri, rogorc nebismieri registri, moicavs

erTeulTa mniSvnelovan erTobliobaze dakvirvebis Sedegs da Seicavs

monacemebs niSanTa SezRuduli ricxvis Sesaxeb. registrebis warmoeba

iTvaliswinebs specialuri gamokvlevis Catarebas, maT Soris

mosaxleobis aRweras.

statistikuri dakvirvebis saxeebidan, erTobliobis erTeulTa

momcvelobis xarisxis mixedviT, socialur statistikaSi gamoiyeneba

sruli da arasruli dakvirveba. sruli dakvirvebis dros Seiswavleba

erTobliobis yvela erTeuli, xolo arasrulisas misi garkveuli nawili.

arasruli dakvirveba oTxi saxisaa: SerCeviTi dakvirveba, ZiriTadi

masivis meTodi, monografiuli dakvirveba, anketuri gamokvleva.

statistikuri dakvirveba SeiZleba iyos uwyveti (sistematuri, mimdinare)

da wyvetili (perioduli, erTdrouli) dakvirvebebi.

socialur-statistikur gamokvlevebSi ZiriTadad gamoiyeneba arasruli

dakvirveba, romlis mniSvnelovani saxea SerCeviTi. igi movlenebis

Seswavlis yvelaze srulyofili saxea.

SerCeviTi dakvirvebis dros gamoiricxeba generaluri erTobliobidan

winaswargansazRvrul erTeulTa SerCeva da SerCevac SemTxveviT xasiaTs

atarebs. SerCeva ise unda ganxorcieldes, rom miRebul iqnes rac

SeiZleba srulad asaxuli Sesaswavli movlenebi da niSnebi

reprezentatulobis minimaluri SecdomebiT.

SerCeva ori saxisaa: ganmeorebiTi da ganumeorebeli. ganmeorebiT

SerCevaSi gamoricxuli ar aris erTi da igive dakvirvebaSi dakvirvebis

erTeulis xelaxali moxvedra. aseTi SerCevis dros adgili aqvs

reprezentatulobis Secdomebs. ganumeorebeli SerCevis dros SerCeuli

55

erTeuli mxolod erTxel SeirCeva, rac amcirebs generaluri

erTobliobis Semadgenlobas da yoveli momdevno erTeulis SerCevaSi

moxvedris albaTobas winasTan SedarebiT. aseTi SerCeva ufro zust

Sedegs iZleva, vidre ganmeorebiTi SerCeva, radgan arareprezentatuli

erTeuli Seswavlis Semdeg kvlav brundeba erTobliobaSi, rac kidev

ufro gaadidebs daSvebuli Secdomebis ricxvs. amasTan, socialuri

movlenebis umetes nawilze SeuZlebelia ganmeorebiTi dakvirvebis

Catareba.

socialur-statistikuri kvlevebis dros generaluri erTobliobidan

erTeulTa SerCeva warmoebs individualuri da seriuli wesiT.

individualuris dros SeirCeva calkeuli erTeulebi, xolo seriulis

dros _ mTeli seriebi, partiebi. SerCeviTi erTobliobebi iqmneba

SerCevis procesSi, rac saSualebas iZleva kvlevis amocanebidan,

masobriv movlenaTa da rig konkretul pirobaTa specifikidan

gamomdinare, generaluri erTobliobidan dakvirvebis erTeulis

SerCevisaTvis sxvadasxva meTodi iqnas gamoyenebuli.

martivi SemTxveviTi SerCeva xorcieldeba mTeli erTobliobidan

dakvirvebis erTeulis SerCevis erTobliobaSi moxvedris Tanabari

albaTobis principis safuZvelze. amasTan SerCevis erTeuli emTxveva

dakvirvebis erTeuls. igi ar atarebs qaosur xasiaTs. generaluri

erTobliobidan SerCeviT erTobliobaSi dakvirvebis erTeulis moxvedris

Tanabar SesaZlebobaTa principi albaTobis Teoriis klasikur models

unda daemTxves.

SemTxveviT SerCevas zogjer sakuTriv-SemTxveviTsac uwodeben. radgan

sakuTriv-SemTxeviTi SerCevisaTvis saWiroa generaluri erTobliobis

yvela erTeulis sruli CamonaTvali, xolo erTobliobis erTeulebi

SeiZleba kenWisyramde warmoiqmnas an gaqres, es meTodi socialur

statistikaSi iSviaTad gamoiyeneba.

amasTn, orive xerxs saerTo nakli gaaCnia: isini warmatebulad mxolod

800-1000-ze meti erTeulis generaluri erTobliobisaTvis SeiZleba

gamoviyenoT. erTeulTa ricxvis gazrdis SemTxvevaSi am xerxis gamoyeneba

Zalze Sromatevadia. amitom ufro moxerxebulia meqanikuri SerCevis

56

meTodis gamoyeneba, erTgvarovani da raime niSnis mixdviT dalagebuli

generaluri erTobliobis SemTxvevaSi. Tavisi bunebiT is ganumeorebeli

SerCevaa, radgan erTxel SerCeuli erTeulebi aRar ubrundeba

generalur erTobliobas da aRar monawileobs axal SerCevaSi. am xerxis

gamoyenebisaTvis warmoebs generaluri erTobliobis yvela elementis

erTiani siis Sedgena, saidanac Tanabari intervalebiT SeirCeva

respondentTa Sesabamisi ricxvi. amasTan, winaswar ganisazRvreba

erTeulTa amorCevis proporcia, romelic gaiangariSeba SerCeviTi da

generaluri erTobliobis erTeulTa urTierTSefardebiT.

Sesaswavl movlenaTa erTobliobis specifikur TaviseburebaTa da

kvlevis amocanebis gaTvaliswinebiT meqanikuri SerCeva SeiZleba siebis,

teritoriuli ubnebis, droisa da periodebis mixedviT. amasTan,

teritoriuli SerCeva SeiZleba ganxorcieldes wertilebis, kvadratebis,

swori kuTxeebis, xazebis mixedviT.

meqanikuri SerCevis saxesxvaobas warmoadgens sistematuri an rogorc

mas uwodeben ranJirebuli SerCeva, romlis drosac SerCeva xdeba

Sesaswavli monacemebis zrdadobis an klebadobis mixedviT

mowesrigebuli erTobliobidan erTeulTa meqanikuri SerCeviT, rac

nakleb moTxovnebTan aris dakavSirebuli, vidre mouwesrigebeli

erTobliobidan martivi SerCeva.

zustia da mosaxerxebeli – seriuli SerCevis xerxi, romlis drosac

generaluri erToblioba mocemuli niSnis mixedviT SeiZleba davyoT

erTgvarovan nawilebad _ seriebad, SerCeva ki ganxorcieldes TiToeuli

seriidan cal-calke. igi ganumeorebeli SerCevaa. amasTan seriidan

SerCeul erTeulTa ricxvi masSi arsebul erTeulTaAsaerTo ricxvis

proporciulia,

praqtikaSi xSirad gamoiyeneba e.w. budobrivi SerCevis xerxi., romelic

kvlevis erTeulad miiCnevs ara calkeuli erTeulebs, aramed jgufebis

SerCevas da SerCeul jgufebSi srul gamokiTxvas.

karg Sedegebs iZleva tipuri SerCevis xerxi, romlis gamoyenebis

drosac generaluri erToblioba winaswar daiyofa jgufebad _

raionebad, sadac yoveli maTgani raime mimarTebaSi arsebiTad

57

erTgvarovania. amitom aseTi dayofa unda ganxorcieldes arsebiTi niSnis

an niSnebis mixedviT. Semdeg ki moxdes SerCeva Cveulebriv SemTxveviTi an

sxva xerxiT TiToeuli qvejgufidan cal-calke. misi sworad Catareba

moiTxovs generaluri erTobliobis gulmodgined Seswavlas; TiToeuli

tipuri jgufidan jgufebis sididis proprociuli erTeulebis

raodenobisa da yvela qvejgufisaTvis saWiro SerCevis erTnairi

procentis dadgenas.

socialur dakvirvebaTa specifika moiTxovs momentur dakvirvebas anu

droSi dakvirvebas. am SemTxvevaSi SerCeviTi erTobliobis yvela

erTeulis mdgomareoba fiqsirdeba drois erTiani, garkveuli

momentisaTvis.

realizebis formis mixedviT ganasxvaveben erTsafexurian da

mravalsafexurian SerCevebs. zemoT ganxiluli meTodebi erTsafexuriani

SerCevis magaliTebs warmoadgens. mravalsafexuriani SerCevebi ramdenime

safexurad xorcieldeba da TiToeul maTganze erTi an ramdenime meTodi

gamoiyeneba. pirvel rigSi SeirCeva msxvili teritoriuli an sawarmoo

qvedanayofebi (adamianTa moRvaweobis sferoebi da a.S.). Semdeg ufro

mcire masStabis danayofebi (qalaqebi, sawarmoebi da a.S.), xolo bolo

safexurze xorcieldeba SerCeul erTeulebze an seriebze uSualod

dakvirveba. pirvel safexurze gamoiyeneba budobrivi SerCeva, saidanac

SerCeva ukve SemTxveviTi xerxiT warmoebs. socialur-statistikuri

kvlevebi ZiriTadad emyareba 3-5 safexurian SerCevas. amasTan, rac metia

safexurebi, miT metia SerCevis Secdoma.

socialur gamokvlevebSi aseve gamoiyeneba erTjeradi da mravaljeradi

SerCeva. erTjeradi SerCeva yvelaze martivia, radgan dakvirvebis

erTeulebi generaluri erTobliobidan SeirCeva erTxel SerCevis ama Tu

im meTodis safuZvelze dadgenili procentiT (10%-iani, 20%-iani SerCeva

da a.S.).

mravaljeradi SerCeva, rogorc mravalsafexuriani SerCevis

nairsaxeoba, ufro rTulia da misi CatarebisaTvis pirvel rigSi SerCeva

warmoebs generaluri erTobliobidan, romlis SedegebiT ganisazRvreba

saWiro monacemebi. sxva maxasiaTebelTa misaRebad SerCeuli

58

monacemebidan keTdeba meored SerCeva – qveSerCeva da a. S. SerCevis aseTi

xerxi gamoiyeneba maSin, roca mocemul gamokvlevaSi SerCevis

aucilebeli ricxovnoba sxvadasxva maxasiaTeblisaTvis gansxvavebulia.

SemTxveviT (albaTur) SerCevasTan erTad socialur-statistikur

kvlevebSi gamoiyeneba agreTve mizanmimarTuli SerCeva, romelic

xorcieldeba stiqiuri SerCevis, kvoturi SerCevisa da ZiriTadi masivis

meTodis mixedviT.

stiqiuri SerCevis meTodi gamoiyeneba radioTi, televiziiT an presaSi

gamoqveynebuli anketebiT gamokiTxvis dros. mocemul SemTxvevaSi

winaswar ar SeiZleba masivis struqturis gansazRvra, generaluri

erTobliobidan CvenTvis saintereso jgufebis proporciulad miReba.

amitom, rogorc wesi, kvlevis daskvnebi mxolod garkveuli erTobliobiT

vrceldeba. swored es aris SerCevis am wesis nakli.

yvelaze ufro zusti da farTod gamoyenebuli meTodia – kvoturi

SerCeva, romelic samarTlebriv sakiTxze sazogadoebrivi azris

gamokiTxvisas intervius meSveobiT xorcieldeba. igi warmoadgens

upiratesad socialur-demografiuli xasiaTis elementTa generaluri

erTobliobis statistikuri monacemebis safuZvelze formulirebuli

sociologiuri gamokvlevis obieqtis mikro models. socialuri

statistikis sxva dargebSi kvoturi meTodi, romelic winaswar

monacemebs moiTxovs generalur erTobliobas da monacemTa SerCevis

gamo sirTuleebiT xasiaTdeba, Zalze iSviaTad gamoiyeneba.

kvoturi SerCevis dros, SerCeviTi erTobliobis erTeulTa ricxvi,

romelsac saWiro monacemebi axasiaTebs, unda Seesabamebodes maT wils

generalur erTobliobaSi. am miznis misaRwevad dgeba e.w. ,,gaangariSebiTi

cxrilebi”, romlebSic arCeul niSanTa raodenoba oTxs ar aRemateba.

,,fiqsirebul” niSanTa didi ricxvis dros respondentTa SerCeva Zalze

Sromatevadia da interviuerTa muSaoba ki rTuli, rac sabolood zrdis

sistematuri Secdomebis daSvebis albaTobas. kvotebi SeiZleba

mocemuli iyos rogorc damoukidebeli, aseve urTierTdakavSirebuli

parametrebis mixedviT.

59

socialur statistikaSi monacemTa mosapoveblad xSirad mimarTaven

dokumentur dakvirvebas, romlis dros, rogorc wesi, xdeba gamosakvlevi

obieqtis qcevis aqtebis dafiqsireba, romelsac gansazRvravs garemo da

ara damkvirvebeli. dokumentebi sxvadasxva sisruliT asaxaven

sazogadoebis sulieri da materialuri cxovrebis mxareebs. dokumentebs

warmoadgenen ara mxolod saangariSo monacemebi, aramed beWdviTi

gamocemebic, audio-fono Canawerebi, saxelmwifo da centraluri arqivis

masalebi, kvlevisaTvis specialurad Sedgenili anketebi, kiTxvarebi,

kadrebis ganyofilebis siebi, amomrCevelTa siebi, tele da

radiogadacemebi, krebaTa oqmebi, presis masalebi da sxva.

,,socialur-statistikuri monacemebis mopovebis mniSvnelovan xerxs

warmoadgens gamokiTxva. codnis yvela sferoSi, romlis Sesaxebac

damkvirvebeli cdilobs miiRos informacia, igi am meTodis sxvadasxva

modifikacias awydeba. miuxedavad am meTodis popularobisa, igi ar

SeiZleba socialuri informaciis miRebis universalur meTodad

CaiTvalos. yovel konkretul SemTxvevaSi pirveladi infrmaciis

mopovebisas am meTods sxvadasxva datvirTva aqvs. gamokiTxviT miRebuli

monacemebi gamoiyeneba ganzogadebuli socialur-statistikuri

maCveneblebis misaRebad sazogadoebis cxovrebis wesze an sxva meTodiT

miRebuli informaciis Sesamowmeblad.

gamokiTxva, rogorc pirveladi verbaluri informaciis mopovebis

meTodi emyareba damkvirvebelsa da respondents Soris uSualo an

gaSualebul urTierTqmedebas.” (sociologis samuSao wigni 1977:378)

damkvirvebeli ereva respondentis qcevaSi, gamokiTxvas warmarTavs

saWiro gziT da am dros gaweuli zemoqmedeba aisaxeba kvlevis Sedegebze.

gamokiTxvebi saSualebas iZleva informacia miRebul iqnas SedarebiT

swrafad da iafad. gamokiTxvaTa Sedegebi unda gadamowmdes da Seivsos

dokumentebis analiziT an sxva socialuri informaciiT, dakvirvebebiT,

saqmianobis Seswavlis SedegebiT.

arsebobs gamokiTvis meTodis ori didi da ZiriTadi klasi: anketuri

gamokiTxva da interviu. socialur-statistikuri kvlevebis praqtikaSi

anketireba gamokiTxvis yvelaze farTod gavrcelebuli saxea. aq

damkvirvebelsa da respondents Soris urTierToba xorcieldeba anketis

60

meSveobiT. Tavis mxriv anketa kiTxvaTa sistemaa, romelsac erTiani

sakvlevi Canafiqri aerTianebs da mimarTulia sakvlevi obieqtisa da

analizis sagnis Sesaxeb raodenobriv-Tvisebrivi maCveneblebis

miRebisaken.

anketireba SeiZleba iyos individualuri da jgufuri. individualuri

anketirebis dros kiTxvarebi dgindeba winaswar SeTanxmebul dros

samuSao adgilis an sacxovreblis mixedviT.

jgufuri gamokiTxva gamokiTxvis meTodis yvelaze popularuli

saxesxvaobaa. masSi igulisxmeba erTdrouli, individualuri anketirebis

meTodi, roca anketebi urigdeba erT adgilas Tavmoyril adamianTa

jgufs, sadac anketori muSaobs ramodenime kacian jgufTan.

interviu – gamokiTxvis erT-erTi mniSvnelovani meTodia, romlis

drosac monacemTa miReba xdeba garkveuli programis mixedviT,

respondentisa da interviueris piradi urTierTobis gziT. intervius ori

funqcia aqvs: procesebis, faqtebis, movlenebis Sesaxeb informaciis

miReba da respondentze zemoqmedeba. CvenTvis sainteresoa pirveli

funqcia.

intervius meTodis popularoba statistikur kvlevaSi Zalze maRalia.

iuneskos monacemebiT misi gamoyenebis sixSire kvlevis meTodebs Soris

pirvel adgilzea, rac ganpirobebulia Semdegi faqtorebiT:

1. respondentTa Sexedulebebze, motivebze, azrebze Rrma informaciis

miReba;

2. interviuirebis situacia xels uwyobs uSualo situaciis

aRmocenebas;

3. saSualeba iqmneba respondentis fsiqologiur reaqciaze

dakvirvebisa;

4. interviueris kontaqti respondentTan kiTxvaris SemecnebiTi

amocanis srulad realizebis saSualebas iZleva;

5. urTierTobis verbaluri xasiaTi xsnis kiTxvebis

araTanmimdevrulobis aRqmis problemas.

am meTods naklic gaaCnia: moiTxovs did materialur da droiT

danaxarjebs da rTulia TviT interviuerebis momzadebac.

gamokiTxvis sxvadasxva organizaciuli formis dros intervius

Taviseburebani sxvadasxvanairad gamovlindeba.

61

interviu samuSao adgilis, dasaqmebis mixedviT anu samsaxureobriv

adgilze Zalze mizanSewonilia, roca xdeba sawarmoo an saswavlo

koleqtivebis Seswavla, xolo kvlevis obieqti dakavSirebulia sawarmoo

an saswavlo saqmeebTan.

interviu sacxovrebeli adgilis mixedviTe moxerxebulia im dros,

roca kvlevis sagani araoficialur atmosferos moiTxovs. saojaxo

atmosferoSi adamians meti dro aqvs, urTierTobebic naklebad

oficialuria. amasTan, intervius procesSi yovelTvis sjobs

gamovricxoT “mesame” piri.

pirveladi socialuri informaciis iseTi formebi, rogoric aris

anketireba, interviu, safosto (presiT) gamokiTxva, satelefono interviu,

gamiznulia masobrivi gamokiTxvebisaTvis. maTi Tavisebureba imaSi

mdgomareobs, rom isini mimarTulia iseTi informaciis misaRebad,

romelic asaxavs respondentTa codnas, damokidebulebas, faseulobebs

da ganwyobebs movlenebisadmi, sinamdvilisadmi.

praqtikaSi xSiria situacia, roca raime movlenis Sesafaseblad Znelia,

an saerTod SeuZlebelia obieqtis gamoyofa da informaciis wyaros

saxiT misi gamoyeneba. yvelaze xSirad aseTi situaciebi dakavSirebulia

ama Tu im movlenis, procesis cvlilebis prognozirebasTan. msgavsi

informacia SeiZleba miviRoT mxolod saeqsperto gamokiTxvis Sedegad,

kompetentur pirTagan – eqspertebisagan, romelTac Rrma codna aqvT

kvlevis sagansa da obieqtze. saeqsperto gamokiTxva – rogorc

gamokiTxvis meTodis gansakuTrebuli saxe mimarTulia hipoTezebis

dasazusteblad, prognozebis SesamuSaveblad da garkveul socialur

movlenaTa da procesTa interpretaciis Sesavsebad. maTi Tavisebureba is

aris, rom aq dominirebs Ria formulirebebi, xolo daxuruli kiTxvebi

gankuTvnilia simtkicis donis Sesafaseblad, ukve gamoTqmuli

mosazrebebis gansamtkiceblad an uarsayofad. igi kompetenturi

specialistebis – mecnierTa an praqtikos-eqspertTa xelSi, romlebic

SefasebisaTvis qulaTa sistemas iyeneben, socialuri informaciis miRebis

mniSvnelovan wyaros warmoadgens. saeqsperto gamokiTxva SedarebiT

martivia da rekomendirebulia sociologiuri gamokvlevebis Catarebisas.

igi gamoiyeneba saswavlo dawesebulebebSi specialuri samuSaoebis

recenzirebisaTvis, leqciaTa Sesafaseblad da a.S.

62

saeqsperto gamokiTxvis erT-erT variants warmoadgens ,,delfis

meTodi”, romlis drosac Tavdapirvelad xdeba eqspertTa mier yvelaze

ufro mniSvnelovan punqtebze poziciaTa dafiqsireba da azrTa

Tanxvedris donis gamovlena, pirveli eqspertizis Semdeg ki gamoTqmuli

Sefasebebis mowesrigeba sarwmunoobis, albaTobis, utyuarobis,

prioritetulobis donis mixedviT.

saeqsperto gamokiTxvis mniSvnelovania: eqspertTa kompetenturobis

mixedviT SerCeva da warmodgenili masalis Sesaxeb Tavisi mosazrebebisa

da argumentebis Tavisuflad gamoTqvmis SesaZlebloba; gamokiTxvis

Temisa da kvlevis amocanebis zustad, mecnierulad formulireba.

amasTan, monacemTa analizi ufro Tvisebrivia, vidre raodenobrivi.

misaRebi informaciis moTxovnebidan gamomdinare, saeqsperto

gamokiTxva SeiZleba sxvadasxva formiT ganxorcieldes – anonimuri

anketis saSualebiT individualuri gamokiTxvis da jgufuri diskusiis

saxiT.

saqarTvelos mosaxleobis sabiujeto gamokvlevebi SerCeviTi meTodis

gamoyenebiT tardeba yovelwliurad.

,,saqarTvelos statistikis departamentSi 1995-97 wlebSi SemuSavda da

dainerga saqarTvelos Sinameurneobebis zogadi gamokvlevis proeqti. es

proeqti ganxorcielda kanadis statistikur samsaxurTan (Statistics Canada)

TanamSromlobiT, msoflio bankis sainstitucio mSeneblobis kreditis

safuZvelze. am samuSaos farglebSi Sinameurneobebze dakvirveba daiwyo

1996 wlis ivlisidan mTel saqarTveloSi, afxazeTisa da cxinvalis

regionebs garda.

Sinameurneobebze dakvirveba warmoadgens ojaxebis yovelkvartalur

gamokiTxvas Tbilissa da saqarTvelos 9 regionSi: kaxeTi; Tbilisi; Sida

qarTli (2002 wels SerCevis bazis gadasinijvamde mcxeTa-mTianeTis

regionze SerCeva ar iyo reprezentatuli da Sesabamisad SerCeuli

ojaxebi CairTvebodnen Sida qarTlis regionSi.); qvemo qarTli; mcxeTa-

mTianeTi; samcxe-javaxeTi; aWara; guria; samegrelo; imereTi, raWa-

leCxumisa da svaneTis CarTviT.

63

Sinameurneobebis generaluri erToblioba moicavs mosaxleobis

arainstitucionalur nawils. dakvirvebis obieqtebi is Sinameurneobebi

arian, romlebic SerCevaSi moxvedril misamarTebze cxovroben.

Tavdapirvelad, saqarTvelos mTel teritoriaze Sinameurneobebis

warmomadgenlobiTi SerCevis moculoba ise ganisazRvra, rom dakvirvebis

Sedegad miRebuli gansxvavebuli tipis maCveneblebisTvis moTxovnili

statistikuri sizuste dakmayofilebuliyo rogorc mTlianad qveynis,

aseve zemoT CamoTvlili regionebis donezec. SerCeva daaxloebiT

moicavda 3300 misamarTs. SerCeva orsafexuriani, stratificirebuli

proceduriT xorcieldeboda. proceduris pirvel safexurze mxdeba

pirveladi SerCeviTi erTeulebis - saaRwero ubnebis SerCeva:

saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis sayovelTao aRweris dokumentaciis

safuZvelze Seiqmna saaRwero ubnebis monacemTa ZiriTadi baza maTi

identifikatorebis, mosaxleobis ricxovnobisa da misamarTebis

raodenobis CvenebiT. aRweris monacemebis mixedviT, saqarTvelos

dakvirvebiT moculi teritoria daaxloebiT 16600 saaRwero ubnad iyo

dayofili, 1,2 milionamde SinameurneobebiTa da 4,4 milioni mosaxleobiT.

yoveli regionis SigniT arsebul stratebSi SesarCevi misamarTebis

raodenoba danawilda am stratebSi moxvedrili mosaxleobis

ricxovnobis proporciulad. TiToeul strataSi saaRwero ubnebis siidan

SemTxveviTi, ubnis sididis proporciuli amokrebiT SerCeul iqna

dakvirvebis ubnebi, ise rom: 1) strataSi yofiliyo samis jeradi ubnebis

raodenoba (kvartlis sxvadasxva TveebSi dakvirvebis Tanabrad

ganawilebis mizniT), 2) saqalaqo stratebis ubnebSi moxvedriliyo 7-12

asarCevi misamarTi TiToeulSi, xolo sasoflo stratebis ubnebSi - 16-20

misamarTi (es gakeTda sofelSi saWiro inteviuerebis ricxvis

minimizaciisaTvis).

SerCevis proceduris pirvel safexurze saqarTvelos mTel

teritoriaze ganfenili 12 aTasi saaRwero ubnidan SemTxveviTi SerCevis

wesiT 300 saaRwero ubani SeirCa, meore safexurze ki SerCeuli ubnebidan

sistematuri SerCevis wesiT 3300-mde Sinameurneoba iqna amokrefili.

64

1996-2001 wlebSi gamokvleva ucvlelad mimdinareobda SerCevis aseTi

sqemiT. 2001 wels daiwyo momzadeba SerCevis axali dizainis

SemuSavebisaTvis. amas safuZvlad daedo statistikis departamentisa da

didi britaneTis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos erToblivi

proeqtis farglebSi Catarebuli monacemTa statistikuri analizis

samuSaoebis Sedegebi.

kerZod, Seswavlil iqna stratifikaciisa da klasterizaciis efeqtis

gavlena dizainefeqtis sidideze. gamoTvlil iqna intraklasteruli da

interklasteruli korelaciebi da gaanalizda miRebuli Sedegebi.

Semowmda SerCevis wonebis variaciis gavlena dizainefeqtis sidideze.

Seswavlil iqna uarebis gavlena wonebis variaciaze, rogorc

regionalur, aseve qveynis maStabiT. Sedarebul iqna sxvadasxva SerCeviTi

da araSerCeviTi mizezebis gavlena dizainefeqtisa da saimedoobis

sidideebze. STATA-s saSualebiT dadginda uarebisa da wonebis variaciis

gavlena dizainefeqtis sidideze.

miRebuli Sefasebebis saimedoobis amaRlebis mizniT gadawyda

saqmianobis koncentrireba Semdegi mimarTulebiT:

1. SerCevis moculobebis dazusteba regionebSi, stratebsa da

gamokvlevis pirvelad ubnebSi, efeqturobis asamaRleblad, rogorc

regionis aseve qveynis doneze. efeqturoba ganisazRvreba gamokvlevis

arsebuli biujetis farglebSi Sefasebis saimedoobis amaRlebiT.

2. monacemTa Sewonvis arsebuli sistemis detaluri analizis

ganxorcieleba. kerZod moiZebna dakvirvebis ubnebi, sadac

dafiqsirebuli iyo eqstremaluri wonebi, gairkva amis mizezebi da

moiZebna problemis gadaWris gzebi.

3. eqstremaluri (Zalian didi da Zalian patara) wonebis mqone

ubnebisaTvis Sedarda ojaxebis raodenobebi sawyisi da

aqtualizirebuli siiT da gasworda gamovlenili Secdomebi.

4. SemuSavebuli iqna meqanizmi, romelic uzrunvelyofda Sesworebebis

Sedegad Sefasebebis dinamikuri mwkrivebis stabilurobis SenarCunebas.

65

SerCevis modelis SemuSaveba dasrulda 2001 wels. 2002 wlidan daiwyo

SerCevis axal modelze gadasvla, romelic mTeli wlis ganmavlobaSi

grZeldeboda etapobrivad, raTa ar momxdariyo siRaribis

monitoringisaTvis aucilebeli panelur monacemTa bazis wyveta. 2003

wlis I kvartalidan gamokvleva gagrZelda ganaxlebuli SerCevis

sistemiT.

SerCevis dizainis gadasinjviT ar momxdara SerCevis saerTo

moculobis cvlileba, mxolod Seicvala SerCevis sawyisi erTeulebis

zomebi da SerCevis gafantuloba, kerZod, SerCevis axali dizainis

mixedviT gaizarda dakvirvebis wertilebis raodenoba.

2008 wlis II kvartalidan fondi ,,aTaswleulis gamowveva saqarTvelos”

finansuri mxardaWeriT statistikis departamentma gaaormaga SerCevis

moculoba da gamosakvlevi Sinameurneobebis raodenobam 6800 erTeuli

Seadgina. SerCevis moculoba gansazRvrulia imgvarad, rom dakvirvebis

masalebma uzrunvelyon statistikuri sizuste rogorc mTlianad qveynis,

ise regionebis doneze. SerCevaSi gamoyenebuli rotaciis principis

Sesabamisad xdeba wlis manZilze mTeli SerCevis TandaTanobiTi

ganaxleba. SerCevaSi moxvedrili TiToeuli Sinameurneoba masSi rCeba

erTi weli da am Sinameurneobidan informaciis miReba xdeba kvartalSi

oTxjer.

SerCeuli ubnebi yoveli regionisTvis stratebis doneze Tanabrad

dayofilia 12 sarotacio jgufad, raTa TiToeul TveSi Sesabamisi

sarotacio jgufis misamarTebi Canacvlebuli iyos axali misamarTebiT.

amrigad, yovelTviurad mTeli SerCevis 8,3 procentiT ganaxleba xdeba.

erTi wlis manZilze xdeba mTeli SerCevis ganaxleba. TiToeuli

Sinameuneoba SerCevaSi rCeba erTi wliT da misgan xdeba am periodSi

kvartaluri informaciis aReba oTxjer.

gamokiTxvas atarebs 150-mde interviueri, romlebzec personalurad

aris mimagrebuli dakvirvebis ubnebi. interviuerTa muSaobas

meTvalyureobas uweven regionuli zedamxedvelebi. regionuli

zedamxedvelebi axorcieleben miRebuli informaciis pirvelad

kontrols, SerCeviT amowmeben interviurTa muSaobas SerCeul

66

misamarTebze, uweven maT aucilebel damatebiT instruqtaJs. Tavis mxriv,

statistikis departamentis Sinameurneobebis kvlevis specialistTa

jgufi sistematurad eweva inspeqtirebas adgilebze, interviuerTa da

zedamxedvelTa SerCeviT kontrols, maT konsultirebas ama Tu im

informaciis miRebis ekonomikuri Tu sociologiuri aspeqtebis Sesaxeb.

SerCevaSi moxvedril yvela Sinameurneobas, informaciis mowodebisaTvis

gaweuli muSaobis wasaxaliseblad, saqarTvelos prezidentis

brZanebulebis Tanaxmad, eZlevaT sargoebi.

yvela es RonisZieba mimarTulia informaciis saimedoobis

amaRlebisaken da araSerCeviTi Secdomebis minimumamde dayvanisaken.

amave mizans emsaxureba kontrolisa da kodirebis, agreTve

kompiuteruli kontrolis sistema. kerZod, statistikis departamentis

logikuri kontrolisa da kodirebis jgufi akontrolebs TiToeul

kiTxvars, akeTebs maTSi aucilebel kodirebas, winaswar micemuli

instruqciis Tanaxmad akeTebs maTSi dasaSveb koreqtivebs, aucilebel

SemTxvevaSi abrunebs interviuerTan kiTxvarebs adgilze

koreqtirebisaTvis. jgufis wevrebi agroveben informacias TiToeuli

interviueris muSaobis xarisxis Sesaxeb, razedac xdeba Sesabamisi

reagireba rogorc centraluri aparatis, aseve zedamxedvelebis mier

damatebiTi instruqtirebisa da konsultirebis gziT.

gamokvlevis monacemebisagan Sefasebebis miRebisas xdeba

egreTwodebuli p-Sefasebis funqciis gamoyeneba: SerCeviTi dakvirvebis

monacemebidan xdeba maCveneblis SefasebiTi mniSvnelobebis miReba

formuliT

sadac aris SerCevaSi uri misamarTis moxvedris albaToba,

xolo nresp aris miRebuli pasuxebis raodenoba. SerCevis konstruqciidan

gamomdinare yovel gamoyofil strataSi misamarTebis SerCevis

respi niy 1

y y

respn

i

i

iP

yy

1

iP i

67

albaTobebi tolia, xolo stratebs Soris isini icvlebian. AmasTan,

Sewonvis am meqanizmSi miuRebeli pasuxebis SemTxvevaSi

gaTvaliswinebulia wonebis koreqtirebis mravalsafexuriani meqanizmi:

gamoupasuxeba klasificirdeba or ZiriTad klasad:

1. SerCeuli misamarTi aRar gamoiyeneba sacxovrisad an iq aravin

cxovrobs;

2. respondenti ama Tu im mizeziT uars ambobs interviuze.

pirvel SemTxvevaSi xdeba aseTi misamarTis kuTvnili wonis amogdeba

Sefasebidan, xolo meore SemTxvevaSi xdeba am misamarTis kuTvnili

wonis gadanawileba stratis sxva, miRebuli pasuxebis mqone misamarTebze.

amasTan, Tu uarebis raodenoba, romelime kvartalSi strataSi SerCevis

naxevarze meti dagrovda, maSin mocemuli stratis monacemebi

(egreTwodebuli kolafsis sqemis Sesabamisad) uerTdeba masTan yvelaze

metad msgavsi sxva erTi an ramdenime stratis monacemebs, gamoklebuli

misamarTebis wonebis am axal erTobliobaze gadanawilebiT. am

mimarTulebiT Sewonvis meqanizmi iTvaliswinebs aseT oTxsafexurian

koreqtirebis (kolafsis) SesaZleblobas.

dakvirvebaTa axali sistema iZleva SesaZleblobebs gakeTdes

koreqtuli Sefasebebi qveynis masStabiTa da zemoT miTiTebuli didi

regionebis WrilebSi, agreTve saqalaqo da sasoflo dasaxlebebis

WrilebSi, barisa da mTis regionebis WrilebSi, msxvil asakobriv da

sqesobriv WrilebSi, agreTve sxvadasxva warmoebuli niSnebis mixedviT,

magaliTad, Sinameurneobebis Semosavlebis an xarjebis jgufebis, ojaxis

sididis mixedviT da a. S.

Sefasebebi SeiZleba gakeTdes Semdegi klasis monacemebisaTvis:

demografiuli monacemebi;

SinameurneobaTa sacxovrisis daxasiaTeba;

SinameurneobaTa sasoflo-sameurneo aqtivoba;

mosaxleobis ekonomikuri statusis Sefasebebi;

dasaqmebis struqtura, xelfasebi, wminda Semosavlebi dasaqmebidan;

Semosavlebi;

xarjebi;

68

Semosavlebisa da xarjebis ganawilebebi;

siRaribis maCveneblebi

Sefasebebis gakeTeba koreqtuli aris kvartaluri periodulobiT,

amasTan, ekonomikuri statusis, demografiuli monacemebisa da

sacxovrisis maxasiaTebeli maCveneblebis Sefasebebis miReba SeiZleba

saangariSo periodis gasvlidan mesame Tvis bolos, Semosavlebis,

xarjebis, dasaqmebis struqturis, sasoflo-sameurneo aqtivobis

monacemebisa ki saangariSo periodis gasvlis Semdeg meeqvse Tvis bolos.

dakvirvebebi xorcieldeba eqvsi ZiriTadi (Sinda01 _ Sinda05 da

Sinda07) kiTxvaris saSualebiT ("Sinda" - Sinameurneobaze dakvirvebis

Semoklebuli saxelwodebaa). es kiTxvarebia:

Sinda 01 – pirveli interviu – forma asaxavs Sinameurneobis qonebriv

mdgomareobas da Seicavs monacemebs mis kuTvnil

sacxovrebelze, miwaze, saqonelze, xangrZlivi moxmarebis

sagnebze. pirveli interviu tardeba weliwadSi erTxel,

Sinameurneobaze dakvirvebis dawyebisas.

Sinda 02 – sakontrolo baraTi – – forma asaxavs Sinameurneobis

Semadgenlobas da Seicavs demografiul monacemebs

Sinameurneobis wevrTa Sesaxeb. dakvirveba tardeba weliwadSi

erTxel, Sinameurneobaze dakvirvebis dawyebisas Sinda 01-Tan

erTad, xolo cvlilebebi ojaxis SemadgenlobaSi

yovelkvartalurad aRinusxeba.

Sinda 03 – dRiuri xarjebis forma – forma asaxavs Sinameurneobis

yoveldRiur xarjebs samomxmareblo saqonelsa da

momsaxurebaze. igi ivseba ojaxis romelime wevris mier

kvartalSi erTxel, erTi kviris ganmavlobaSi da ojaxis mier

sakuTari moxmarebisTvis gaweul yoveldRiur xarjebTan erTad,

masSi aRinusxeba kuTvnili meurneobidan sakuTari

moxmarebisaTvis Setanili an usasyidlod miRebuli

samomxmareblo saqoneli an momsaxureba.

Sinda 04 – xarjebis kvartaluri kiTxvari – forma asaxavs

Sinameurneobis mier gaweul yovelgvar xarjebs gamokiTxvis

69

wina sami Tvis ganmavlobaSi; igi Seicavs agreTve monacemebs

Sinameurneobis mier moweuli mosavalisa da misi gadamuSavebisa

da gankargvis Sesaxeb drois igive periodSi. am formiT, yoveli

ojaxis gamokiTxva kvartalSi erTxel tardeba.

Sinda 05 – transfertebi, danazogebi da Semosavlebi qonebidan – forma

asaxavs Sinameurneobis mier miRebuli rogorc kerZo, ise

saxelmwifo transfertebis Sesaxeb Semosavlebs, agreTve

Semosavlebs, qonebis gaqiravebidan, dividendebidan da a. S.. am

formiT, yoveli ojaxis gamokiTxva kvartalSi erTxel tardeba.

Sinda 05-1 – dasaqmeba da Semosavlebi – forma asaxavs Sinameurneobis

wevrTa Sesaxeb iseT informacias, rogoricaa dasaqmeba,

TviTdasaqmeba, umuSevroba, samuSao Zalis gareT yofna da sxva

uSualod gamokiTxvis wina erTi kviris ganmavlobaSi. agreTve

dasaqmebidan miRebuli Semosavlebis Sesaxeb informacias

gasuli sami Tvis wina periodSi. es forma ivseba kvartalSi

erTxel 15 wlisa da ufrosi asakis ojaxis yvela wevrze.

Sinda 07 – uaris forma – gankuTvnilia im SinameurneobebisTvis,

romlebmac ama Tu im mizeziT uari ganacxades gamokiTxvaSi

monawileobaze. aseT SemTxvevaSi interviueri Tavad afiqsirebs

ramdenime monacems Sinameurneobis demografiuli da socialuri

mdgomareobis Sesaxeb. am formaSi fiqsirdebian agreTve is

Sinameurneobebi, romlebTanac ver Catarda gamokiTxva

sxvadasxva mizeziT, kerZod: bina mudmiv sacxovrisad aRar

gamoiyeneba, respondenti uars acxadebs da sxva. yoveli aseTi

misamarTisTvis es forma ivseba kvartalSi erTxel.

Sinda 09 – siRaribis monitoringi saqarTveloSi – forma asaxavs

Sinameurneobis wevrTa Sesaxeb iseT informacias, rogoricaa

ganaTlebisa da janmrTelobis dacvis momsaxurebaze

xelmisawvdomoba da masSi mocemulia agreTve siRaribis

subieqturi Sefaseba Sinameurneobis mier. es forma TiToeuli

SinameurneobisaTvis ivseba weliwadSi erTxel.” (saqarTvelos

statistikis erovnuli samsaxuri).

70

Tavi II

saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis statistikis Taviseburebani da tendenciebi

2.1. mosaxleobis cxovrebis xarisxis da pirobebis statistika

cxovrebis xarisxi warmoadgens rTul sinTezur gategorias, romelic

akumulirebas ukeTebs pirovnebisTvis yvela mniSvnelovan saarsebo

pirobas. igi moicavs rogorc adamianis ganviTarebis, aseve misi

moTxovnilebebisa da interesebis mTeli kompleqsis dakmayofilebis

dones. mocemuli kategoriis komponentebs ganekuTvneba saqoneli da

momsaxureba, Semosavlebi, danazogi, sulieri moTxovnileba, piradi

usafrTxoeba da socialuri komfortulobis sxva atributebi, aseve

sacxovrebeli garemos mdgomareoba.

cxovrebis xarisxi aerTianebs cxovrebis donis mraval aspeqts,

romelTagan umniSvnelovanesia ekonomikuri keTildReobis standartuli

maCveneblebi: mosaxleobis Semosavlebi, socialuri uzrunvelyofa,

materialuri keTildReobis da momsaxurebis moxmareba. cneba

“mosaxleobis cxovrebis xarisxi”, farTo gagebiT, damatebiT aerTianebs

sacxovrebel pirobebs, Sromis da dasaqmebulobis, yofa-cxovrebis da

Tavisufali drois pirobebs, janmrTelobis mdgomareobas, sicocxlis

mosalodnel xangrZlivobas, ganaTlebas da a.S.

calkeuli piris da mTlianobaSi mosaxleobis cxovrebis done

damokidebulia misi moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxze da

ganisazRvreba Sesabamisi resursebiTa da SesaZleblobebiT. cxovrebis

donis cnebis ZiriTad safuZvels warmoadgens sxvadasxvagvari adamianuri

moTxovnilebebi, romelTa warmoSoba da realizeba xdeba samomxmareblo

sferoSi.

termini “cxovrebis xarisxi” gaCnda 1950-iani wlebis Sua periodSi,

rodesac naTeli gaxda, rom kategoria “cxovrebis done” srulyofilad

ver asaxavs mosaxleobis keTildReobas. saqme imaSia, rom mdgradi

ekonomikuri ganviTarebiT ganpirobebuli mosaxleobis materialuri

keTildReobis gazrdam, amavdroulad, gamoiwvia mTeli rigi axali

arasasurveli movlenebi, rogoricaa ekologiuri mdgomareobis

gauareseba da socialuri daZabulobis gaZliereba. Camoyalibda sakmaod

71

myari Sexeduleba, rom ekonomikuri zrda ver Seasrulebs progresis da

keTildReobis erTaderTi sazomis rols, aucilebelia aseve

uzrunvelyofili iqnes kargi socialuri da ekologiuri garemo.

,,Tavdapirvelad, cneba cxovrebis xarisxi atarebda sakmaod

abstraqtul formas, dafuZnebuls ZiriTadad socialuri usafrTxoebisa

da gare samyaros negatiuri zegavlenis mdgomareobebis Sefasebaze

materialuri keTildReobis Sevsebis aucileblobiT. 1962 wels j.

berlingers cxovrebis xarisxis sabaziso SemadgenlobaSi Seiyvana

Semdegi elementebi: mosaxleobis erT sulze Semosavlis done,

samarTaldarRvevebisa da danaSaulTa done, ganaTlebisa da samedicino

momsaxurebis done. amerikel mecnierma j. foresterma cxovrebis xarisxis

maxasiaTeblebs miakuTvna stresuli situaciebi, cxovrebis sirTuleebi,

kvebis xarisxi da garemos dabinZureba. kanadeli sociologi m. bunges

cxovrebis xarisxis elementebSi Seqonda haerisa da wylis xarisxi,

sacxovrisis zoma da xarisxi, ojaxuri cxovrebisa da samuSaosagan

dakmayofilebis xarisxi, sazogadoebriv saqmianobaSi monawileobis done,

usafrTxoeba quCaSi, wakiTxul wignTa, Teatralur warmodgenebze

daswebis raodenoba da a.S.

cxovrebis xarisxis Semdgomma kvlevebma gamoavlina misi Sefasebis

ramodenime sistema – rogorc Zalian farTo, romelic aerTianebs

Tanamedrove adamianis praqtikulad yvela Semadgenel warmodgenas

cxovrebiseuli Rirebulebis sistemaze (sazogadoebis humanizacia,

ekologia, demografiuli mdgomareoba, TviTrealizaciis saSualeba da

samuSaoTi dakmayofileba, mSvidobiani Tanaarseboba, sazogadoebis

moraluri janmrTeloba da damnaSaveoba, rogorc misi ZiriTadi

maxasiaTebeli, ganaTlebis miRebis saSualeba da a.S.), ise sakmaod viwro,

romelic, upirveles yovlisa, dafuZnebulia mosaxleobis materialuri

keTildReobis doneze. ukanaskneli kvlevebi saSualebas gvaZlevs

vivaraudoT, rom ekonomikuri kategoria “mosaxleobis cxovrebis

xarisxi” SeiZleba gansazRvruli iqnes, rogorc “masobriv cnobierebaSi

formirebuli mosaxleobis cxovrebis pirobebis maxasiaTeblebis

erTobliobis ganzogadebuli Sefaseba”.”(nazarovi 2002:613)

72

1990-ian wlebSi mravali qveynis saxelmwifo organoebis yuradRebis

obieqtad iqca kacobriobis ganviTarebis analizis meTodologia.

kacobriobis ganviTarebis koncefcia gamomdinareobs sazogadoebrivi

progresis Seusabamobis aRiarebiT fuladi Semosavlis an materialuri

simdidris zrdasTan mimarTebaSi. is aSkaras xdis, rom tradiciuli

makroekonomikuri maCveneblebi (rogoricaa mTliani Sida produqti,

erovnuli simdidre, saSualo suladobrivi Semosavali da sxva) ver

CaiTvlebian ekonomikuri zrdis da adamianis ganviTarebis adekvatur

maxasiaTeblebad. tradiciuli maxasiaTeblebis gamoyeneba pasuxis gareSe

tovebs kiTxvas: ratom izrdeba bevr qveyanaSi umuSevroba, siRaribe,

uwignuroba, daavadebebi, damnaSaveoba da sxva negatiuri faqtorebi.

saboloo jamSi, cxovrebis xarisxis kategoria SeiZleba daviyvanoT

Semdeg xuT integralur Tvisebamde, romlebic Seadgenen mosaxleobis

cxovelqmedebis uzrunvelyofis garemosa da sistemas.

1. mosaxleobis “xarisxi”, romelic integrirebas ukeTebs mis iseT

Tvisebebs, rogoricaa reproduqciis unari (Sobadoba, sikvdilianoba,

avadoba, invalidoba, sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba da a.S.),

ojaxis Seqmnisa da SenarCunebis unari (qorwineba, ganqorwineba),

ganaTlebis da kvalifikaciis done (ganaTlebuli mosaxleobis wili

Sesabamis asakobriv jgufebSi, ganaTlebis miRweuli done da a.S.).

2. mosaxleobis keTildReoba da cxovrebis pirobebi akumulirebas

ukeTeben kerZo Tvisebebs, asaxaven mosaxleobis materialuri da

socialuri (maT Soris sulieri) moTxovnilebebis dakmayofilebis

xarisxss. keTildReobis materialur aspeqts axasiaTeben mosaxleobis

Semosavlebis, mimdinare moxmarebis da danazogis maCveneblebi (realuri

Semosavlebis sidide, maTi ganawileba gamoyenebis mimarTulebiT

mosaxleobis sxvadasxva socialur-ekonomikur jgufebSi, mosaxleobis

samomxmareblo xarjebis struqtura, saojaxo meurneobebSi xangrZlivi

gamoyenebis samomxmareblo saqonlis arseboba, qonebis da faseulobebis

dagroveba da sxva), aseve iseTi makroekonomikuri maCveneblebi,

rogoricaa mSp erT sul mosaxleze, saojaxo meurneobebis faqtiuri

moxmareba, samomxmareblo fasebis indeqsi, umuSevrobis da siRaribis

doneebi. cneba “cxovrebis pirobebi” gulisxmobs sacxovrebeli pirobebis

daxasiaTebas, mosaxleobis uzrunvelyofas jandacvis, ganaTlebis,

73

kulturis, infrastruqturis da komunikaciebis sferoebSi, Tavisufali

drois gamoyenebas, socialur da geografiul mobilurobas da a.S.

3. socialuri usafrTxoeba (an socialuri sferos xarisxi), asaxavs

Sromis pirobebs, socialur uzrunvelyofas da socialur dacvas,

fizikur da sakuTrebis usafrTxoebas.

4. garemo pirobebis xarisxi (an ekologiuri niSis xarisxi)

akumulirebas ukeTebs monacemebs sahaero sivrcisa da wylis

dabinZurebis, niadagis Tvisebis, biologiuri mravalferovnebis donis da

a.S. Sesaxeb.

5. bunebriv-klimatur pirobebs axasiaTebs klimaturi pirobebi, fors-

maJoruli situaciebis sixSire da specifika.

bolo dros meti dro eTmoba ufro konkretul sakiTxebs: cxovrebis

xarisxis ekonomikuri kategoriis Semadgenel elementebs, maT dajgufebas

calkeul komponentebad, maTi gazomvis meTodebs, aseve mosaxleobis

cxovrebis xarisxis amsaxveli integraluri modelebis agebas.

saqarTveloSi, cxovrebis xarisxis SesafasebisTvis mniSvnelovan

moTxovnas instrumentarisadmi warmoadgens misi Sesabamisoba analitikur

amocanebTan, romelTa amoxsnac xdeba misi praqtikuli gamoyenebis

safuZvelze. aseTi instrumentari aucilebelia mmarTveli organoebis

mier Sesabamisi regionaluri ekonomikuri da socialuri politikis

SemuSavebisTvis, romelic mimarTulia gansakuTrebiT mwvave regionaluri

disproporciebis likvidaciaze da qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis

xarisxis mixedviT regionebis diferenciaciis TandaTanobiT Semcirebaze.

praqtikuli moTxovnilebebi moiTxoven instrumentaris damuSavebas,

romelic saSualebas mogvcems adekvaturad SevafasoT da SevapirispiroT

mosaxleobis cxovrebis xarisxi saqarTvelos regionebSi, davakvirdeT

dinamikas, CavataroT am sferoSi pozitiuri da negatiuri cvlilebebis

faqtorialuri analizi. saqarTveloSi mosaxleobis cxovrebis xarisxis

SepirispirebiTi analizis Catareba dafuZnebulia Semdegi ZiriTadi

amocanebis amoxsnaze:

mosaxleobis cxovrebis xarisxis Camoyalibebuli donis mixedviT

saqarTvelos subieqtebis reitinguli jgufebis ageba. es

saSualebas mogvcems SevafasoT regionTaSorisi diferenciaciis

done mosaxleobis cxovrebis xarisxis mixedviT, gamovavlinoT

74

“kritikuli” regionebis jgufi da cxovrebis pirobebis xarisxis

mixedviT lideruli poziciebis mqone regionebis jgufi;

regionebis mosaxleobis cxovrebis xarisxis faqtorialuri

analizis Catareba. ama Tu im regionis ufro maRal an ufro dabal

reitingul jgufSi moxvedris ganmapirobebeli mizezebis gamovlena

saSualebas mogvcems adekvaturi zomebi miviRoT socialur-

ekonomikur regionalur politikasTan mimarTebaSi, raTa

uzrunvelvyoT mosaxleobis cxovrebis donis zogadi zrda;

saangariSo periodSi qveynis da misi regionebis mosaxleobis

cxovrebis xarisxSi momxdari pozitiuri da negatiuri cvlilebebis

gamovlena. analizis mocemuli aspeqti (misi faqtoruli

Semadgenelis CaTvliT) saSualebas mogvcems SevafasoT socialur-

ekonomikuri politikis zomebis Sedegianoba, ganviTarebis

miznebisken moZraobis xasiaTi.

cxovrebis xarisxis integraluri Tvisebebis Tanmimdevruli

ierarqiuli dekompozicia saSualebas gvaZlevs “CamovideT” Sesabamisi

maxasiaTeblebis nakrebamde, romlebic SeiZleba warmodgenili iyvnen

standartuli statistikuri maCveneblebiT.

im SemTxvevaSi, Tu ganvixilavT cxovrebis xarisxis aspeqtebis da

qveaspeqtebis Semadgenel nawilebs, SeiZleba gamovyoT asze meti maTTvis

damaxasiaTebeli maCvenebeli. gamoyenebadi statistikuri maCveneblebis

Semadgenloba ganisazRvreba cxovrebis xarisxis kvlevis mixedviT.

informaciuli uzrunvelyofis sisrulis principi moiTxovs iseTi

maxasiaTeblebis gamoyenebas, romlebic uzrunvelyofen mimdinare

socialur-ekonomikuri procesebis mdgomareobis yovelmxriv aRweras.

,,qvemoT moyvanilia socialur-ekonomikuri maCveneblebis sistemis

ZiriTadi komponentebi, romlebic tradiciulad gamoiyenebian cxovrebis

xarisxis kompleqsur analizSi.

1. jandacva:

sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas (wlebSi);

axalSobilTa sikvdilianobis koeficienti (1000 dabadebulze);

bavSvTa sikvdilianobis koeficienti (5 wlamde asakis, 1000

dabadebulze);

75

mosaxleoba sicocxlis mosalodneli xangrZlivobiT 60 wlamde (%-

Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);

dedaTa sikvdilianobis koeficienti (100 000 cocxlad Sobilze);

dabadebisas sxeulis dabali masis mqone axalSobilTa wili

(100 cocxlad Sobilze);

erT wlamde asakis bavSvebis wili sruli imunizaciiT:

tuberkulozze acrilebi (%-Si), wiTelaze acrilebi (%-Si);

SidsiT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);

tuberkuloziT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);

malariiT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);

invalidebis raodenoba (%-Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);

anemiiT Sepyrobili orsuli qalebis wili (%-Si);

erT mozrdilze moweuli sigaretebis raodenoba (bazuri weli =

100);

eqimTa raodenoba (100 000 adamianze);

meddebis raodenoba (100 000 adamianze).

2. ganaTleba:

zrdasruli mosaxleobis wera-kiTxvis codnis done (%-Si);

yvela donis saswavlo dawesebulebaSi CaricxulTa maCvenebeli:

_ dawyebiTi skola (%-Si Sesabamisi asakobrivi jgufidan);

_ saSualo skola (%-Si Sesabamisi asakobrivi jgufidan);

ganaTlebaze xarjebis wili:

_ %-Si mSp-dan;

_ %-Si mTliani saxelmwifo xarjebis moculobidan;

_ dawyebiTi da saSualo (%-Si ganaTlebis yvela donidan);

_ umaRlesi (%-Si ganaTlebis yvela donidan);

3. demografiuli tendenciebi:

mosaxleobis saerTo raodenoba (mln. adamiani);

mosaxleobis raodenobis zrdis wliuri tempebi (%-Si);

qalaqis mosaxleoba (%-Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);

demografiuli datvirTvis koeficienti (%-Si);

76

65 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis wili (%-Si mosaxleobis

saerTo raodenobidan);

fertilurobis saerTo koeficienti.

4. dasaqmeba:

umuSevarTa ricxvi (aTas. adamiani);

umuSevrobis saerTo done (%-Si);

gaxangrZlivebuli umuSevrobis gavrcelebis done (%-Si

umuSevrobis saerTo donidan; qalebi, mamakacebi);

muSakebi, romlebic iZulebulni arian imuSaon arasruli samuSao

dRe (%-Si muSa Zalebis saerTo ricvidan);

umuSevrobis daxmarebaze xarjebi (%-Si saxelmwifo xarjebis

saerTo moculobidan).

5. sasursaTo usafrTxoeba da kveba:

erT sul mosaxleze kaloriebis moxmarebis yoveldRiuri norma;

erT sul mosaxleze cilebis moxmarebis yoveldRiuri norma:

_ saerTo raodenoba (gramebSi);

_ cvlileba (%-Si);

erT sul mosaxleze cximebis moxmarebis yoveldRiuri norma:

_ saerTo raodenoba (gramebSi);

_ cvlileba (%-Si);

erT sul mosaxleze sasursaTo produqciis warmoebis indeqsi

(sabaziso weli = 100);

sasursaTo produqciis importis wili (%-Si saqonlis importis

moculobidan);

marcvleulobiT sasursaTo daxmarebis moculoba (aTas. m/t);

sursaTis moxmareba (%-Si saerTo piradi moxmarebis moculobidan).

6. damnaSaveoba:

patimrebi (100 000 adamianze);

arasrulwlovani patimrebi (%-Si patimrebis saerTo ricxvidan);

winaswarganzraxuli mkvlelobebi (100 000 adamianze);

narkotikebTan dakavSirebuli danaSaulebebi (100 000 adamianze);

daregistrirebuli gaupatiurobebis raodenoba.

77

7. stresi:

TviTmkvlelobebi (100 000 adamianze);

ganqorwinebebi (%-Si qorwinebebis raodenobidan);

20 wlamde asakis dedebSi mSobiarobebis ricxvi (%-si);

stiqiuri ubedurebebis Sedegad daRupuli an dazaralebuli

mosaxleoba (aTas.);

ltolvilebi:

_ saxiznav qveyanaSi (aTas.);

_ warmoSobis qveyanaSi (aTas.);

8. garemo pirobebis xarisxi:

erT sul mosaxleze Sida ganaxlebadi wylis resursebi (kub. m.

weliwadSi);

mtknari wylis yovelwliuri aReba:

_ %-Si wylis resursebis moculobidan;

_ erT sul mosaxleze (kub. m.);

tyis masivis Semcirebis saSualo yovelwliuri tempi (%-Si);

CO2 gamoyofis moculoba:

_ sul (mln. m/t);

_ gamoyofis msoflio wili (%-Si);

_ erT sul mosaxleze (m/t);

SO2 gamoyofis moculoba erT sul mosaxleze (kg-Si).” (nazarovi

2002:616)

cxovrebis xarisxis Sefasebis dros yuradsaRebi monacemebis didi

raodenoba erTis mxriv da adamianis mwiri unari ganazogados

sxvadasxvagvari informaciis nakrebebi meores mxriv, gvaiZulebs

gamoviyenoT cxovrebis xarisxis integraluri maCveneblebi. maTi

SemuSaveba warmoadgens socialuri statistikis umniSvnelovanes amocanas

da saSualebas iZleva gamovlindes da SemuSaves diferenciaciis

Semcirebis mimarTulebebi.

dasaSvebia cxovrebis xarisxis ganmazogadebeli maCveneblis

integraciis sxvadasxva xarisxi – statistikurad registrirebuli

saangariSo maCveneblebidan, romelTac gaaCniaT “sinTezuri” xasiaTi

(sicocxlis saSualo xangrZlivoba, saSualo xarjebi erT sul

78

mosaxleze, umuSevrobis da damnaSaveobis doneebi da a.S.), umaRlesi

donis integralur indikatoramde, romelic sinTezs ukeTebs sakuTar

TavSi mosaxleobis cxovrebis xarisxis yvela ZiriTad aspeqtebs.

cxovrebis xarisxis integraluri indikatori warmoadgens garkveuli

saxis Sefasebebis nakrebs, romelic SeiZleba warmodgenili iyos

saangariSo statistikuri monacemebis sxvadasxva kombinaciebis da zog

SemTxvevaSi Sesabamisi saeqsperto daskvnebis saxiT.

cxovrebis xarisxis integraluri indikatoris agebisas, mis saboloo

absolutur mniSvnelobaze gavlenas iqoniebs sami ZiriTadi faqtori:

a) bazis SerCeva SepirispirebisTvis;

b) saangariSo statistikuri maCveneblebis amonakrebi, romelTa

safuZvelze unda iqnas formirebuli cxovrebis xarisxis

integraluri indikatori;

g) cxovrebis xarisxis krebsiT maxasiaTebelSi calkeuli kerZo

maxasiaTeblebis integraciis xerxis SerCeva (modelis saxe, misi

mudmivi maxasiaTeblebi).

1. bazis SerCeva SepirispirebisTvis. integraluri indikatorebis

Taviseburebas warmoadgens is, rom maTi absoluturi mniSvnelobis

adekvaturi aRqma SesaZlebelia mxolod Sepirispirebis gziT Sesabamis

kriteriumTan. amasTan dakavSirebiT cxovrebis xarisxis integraluri

indikatoris agebisas principul sakiTxs warmoadgens

SepirispirebisaTvis bazis SerCeva. cxovrebis xarisxis Sefasebisadmi

midgomebis konkretizaciis mcdelobebisas mkveTrad gamoiyofa Semdegi

midgomebi, romlebic dafuZnebulia:

a) cxovrebis xarisxis, rogorc adamianis normatiuli

moTxovnilebebis dakmayofilebis donis, ganmartebaze;

b) adamianis moTxovnilebebis dakmayofilebis miRebuli

maxasiaTeblebis piradi survilebis donesTan Sesabamisobis

xarisxis Sefasebze;

g) cxovrebis xarisxis Sefasebaze, rogorc cxovrebis xarisxis

saukeTeso maxasiaTeblebis miRwevis doneze;

d) cxovrebis xarisxis mimdinare maxasiaTeblebis gadaxris xarisxis

Sefasebaze wliur Sesabamis maxasiaTeblebTan.

79

2. saangariSo statistikuri maCveneblebis amonakrebi. sxvadasxva

maCveneblebs Soris arsebobs uamravi parametric, romlebsac axasiaTebs

garkveuli urTierTkavSiri. amonakrebis agebisas Tavi unda avaciloT im

monacemTa CarTvas, romelTa Soris arsebobs xazovani damokidebuleba,

e.i. gaaCniaT multikolinearuli kavSiri. es aucilebelia cxovrebis

xarisxis saboloo Sefasebis agebisas faqtorebis gavlenis angariSSi

“jeradobis” aRmofxvrisTvis. maCveneblebis amonakrebis agebis zogadi

principebis formulireba SesaZlebelia Semdegi saxiT:

amonakrebSi CarTuli maCveneblebis azrobrivi Sinaarsi unda

Seesabamebodes amosaxsneli amocanis miznobriv daniSnulebas;

amonakrebi unda iyos sakmaod kompaqturi da masSi unda moipovebodes

cxovrebis xarisxis mniSvnelovani aspeqtebis maxasiaTebeli

maCveneblebi;

amonakrebis maCveneblebs Soris ar unda arsebobdes

multikolinearuli kavSiri;

cxovrebis pirobebis “pirdapiri” damaxasiaTebeli statistikuri

saangariSo maCveneblebis ararsebobis SemTxvevaSi, dasaSvebia

“analogebis” CarTva, romelTa mixedviTac SesaZlebelia

“arapirdapiri” gziT SevafasoT am pirobebis gavlena adamianze;

Tuki xorcieldeba konkretuli wlis cxovrebis xarisxis Sefaseba,

amonakrebis SemadgenlobaSi ar unda iyos maCveneblebi-analogebi,

romlebic asaxaven adreul periodSi dagrovebul “efeqtebs”.

3. integraciis xerxis amorCeva. samecniero literaturaSi ganixileba

cxovrebis xarisxis integraluri maCveneblebis konstruirebis sxvadasxva

winadadeba. mkvlevarebi iyeneben sxvadasxva modelur midgomebs,

SemadgenlobiT da ricxobrivad gansxvavebul maCveneblebs. magaliTad,

umartivesi modeli gulisxmobs yvela Semadgeneli komponentis qulebis

Sejamebas. ufro rTuli modelebi gulisxmoben Sewonil Sefasebas,

romelic iTvaliswinebs adamianisTvis cxovrebis xarisxis sxvadasxva

maxasiaTeblebis mniSvnelobas.

cxovrebis xarisxis funqciis modelirebisas erT-erT mniSvnelovan

sakiTxs warmoadgens modelis woniTi komponentis SerCeva. yvela

konkretuli adamianisTvis sxvadasxva maCveneblis mniSvneloba arsebiTad

diferencirebulia, amitomac maTi gaerTianebisas gardauvalia

80

TviTnebobis elementebi. sayuradReboa ganisazRvros maTi saSualo

mniSvneloba adamianisTvis drois mocemul momentSi sociologiur

gamokiTxvebsa da sxva arapirdapir informaciaze dayrdnobiT. amasTanave,

aucilebelia winaswar miusadagoT cxovrebis donis kerZo maCveneblebi

erTian skalas.

sul ufro did aRiarebas poulobs mosaxleobis mier miRweuli

cxovrebis donis Sefaseba misi faqtiuri maCveneblebis SepirispirebiT

normatiul maCveneblebTan, e.i. materialuri keTildReobiT da

sxvadasxvagvari momsaxurebiT mosaxleobis moTxovnilebebis

dakmayofilebis xarisxis mixedviT. mosaxleobis cxovrebis xarisxis

ganmazogadebeli maCveneblis gamoangariSebis eseTi varianti warmoadgens

cxovrebis donis kerZo maCveneblebis saSualo Sewonil sidides,

romelic gamoxatavs materialuri keTildReobis da momsaxurebis

faqtiuri moxmarebis Sefardebas, jgufebis da saxeobebis mixedviT

saSualod erT adamianze, am moxmarebis normebTan.

Tumca, cxovrebis xarisxis koncefcia gacilebiT ufro Rrma da

mdidaria, vidre es SeiZleba gamosaxos nebismierma integralurma

maCvenebelma, adamianis ganviTarebis sferoSi progresis

monitoringisTvis aucilebelia maqsimalurad martivi instrumenti.

miuxedavad imisa, rom socialuri maCveneblebis sistemaSi misi mravali

nairsaxeobaa warmodgenili, cxovrebis xarisxis koncefcia ufro farTod

ganisazRvreba. ase magaliTad, skandinaviuri qveynebis erovnuli

statistikis samsaxurebis programaSi muSavdeba ara marto oficialuri

socialuri maCveneblebi, aramed statistikuri monacemebis ufro msxvili

warmonaqmni saerTo saxelwodebiT “cxovrebis pirobebi”. saangariSo

makroekonomikuri maCveneblebis paralelurad, cxovrebis xarisxi

ganisazRvreba calkeuli pirebis miswrafebebis, aRqmisa da

dakmayofilebis donis gaTvaliswinebiT. aRniSnuli informaciis mopoveba

xdeba mosaxleobis specialuri SerCeviTi Seswavlis safuZvelze. amgvari

midgoma xazs usvams Sedegis (magaliTad janmrTelobis mdgomareoba)

monacemebis upirates mniSvnelobas danaxarjebis (magaliTad: eqimebisa Tu

sawolebis raodenoba saavadmyofoebSi) monacemebTan SedarebiT, radganac

Sedegobrivi maCvenebeli uSualod miuTiTebs keTildReobaze, xolo

81

danaxarjebisa ki mxolod iribi maCvenebelia sasurveli Sedegis

misaRwevaze.

amdagvari midgoma warmoadgens gamokvlevis axal da mudmivad

ganviTarebad sferos da obieqturi Sefasebis aucilebel danamats

kompleqsuri analizis Catarebis mizniT, romelic dafuZnebulia

xarisxobrivi da raodenobrivi maCveneblebis urTierTdamokidebulebaze.

obieqturi (an raodenobrivi) Sefaseba, rogorc wesi dafuZnebulia

maCveneblebze, romlebic miuTiTeben arsebuli sayofacxovrebo

resursebis doneze. subieqturi (xarisxobrivi) maCveneblebi ZiriTadad

metyveleben cxovrebis pirobebis yvela komponentze moTxovnilebis

dakmayofilebis xelmisawvdomobis xarisxze. .miuxedavad imisa, rom

amdagvari Sefasebis gakeTeba sirTuleebTan aris dakavSirebuli, maTi

mniSvneloba gansakuTrebiT didia qveynebSi, romlebic imyofebian

ganviTarebis gardamaval periodSi.

subieqturi Sefasebebis Seswavlas, rogorc wesi, awarmoeben

damoukidebeli samecniero-kvleviTi organizaciebi. amdagvari kvlevis

Sedegad miRebuli informacia, erTis mxriv, gvexmareba latenturi

faqtorebis gamovlenaSi (risi gamovlenac da Seswavlac calke

SeuZlebelia), xolo meores mxriv SeiZleba gamoyenebul iqnas axali

niuansebis (da axali socialuri maCveneblebis) identificirebisTvis

“adreuli gafrTxilebis sistemis” saxiT.

cxovrebis xarisxisa da pirobebis Seswavlisas ZiriTad elementebs

warmoadgenen: Tanabari SesaZleblobebi, socialuri gamonaklisebi,

riskis faqtori da siRaribis lokalizacia, jandacvis sistemis

adekvaturi xelmisawvdomoba, ganaTleba da socialuri dacva. cxovrebis

pirobebis standartizirebuli da ukve garkveulwilad SeTanxmebuli

statistika gavsazRvravs maCvenebelTa erTobliobas, romlebsac gaaCniaT

Semdegi maxasiaTeblebi:

keTildReobis koncefciis sruli moculobiT mocva, raSic Sedis

fuladi da arafuladi aspeqtebi;

mravalprofiliani da amavdroulad lakonuri maCveneblebis

sistemis arseboba yvela ZiriTad socialur sferoSi (jandacva,

ganaTleba, sacxovrebeli, transporti, usafrTxoeba da sxv.);

82

cxovrebis xarisxis (ramodenime socialuri sferos farglebSi)

reprezentatiuri ZiriTadi maCveneblebis erTdrouli gazomva

mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi Semadgenlobis maCveneblebTan,

saojaxo meurneobebis tipebTan, socialur-ekonomikur jgufebTan,

regionebTan da arakeTilsaimedo pirobebSi myofi mosaxleobis

jgufebTan erTobliobaSi.

cxovrebis pirobebis maCveneblebis arseboba mikrodoneze, e.i.

calkeuli moqalaqis an saojaxo meurneobis doneze.

cxovrebis xarisxis socialuri kvlevis statistikur erTeulebs

warmoadgens jgufebad agregirebuli calkeuli moqalaqeebi da saojaxo

meurneobebi. aseTi monacemebis arsebobis SemTxvevaSi SesaZlebelia

kvlevis warmoeba mTliani mosaxleobis, socialuri jgufebisa da

sxvadasxva Semosavlebis mqone mosaxleobis mimarT. cxovrebis pirobebis

Sefasebisas umniSvnelovanes rols asrulebs saojaxo meurneobebisa da

calkeuli pirovnebebis Sesawavla.

cxovrebis pirobebis Seswavla warmoadgens integrirebul process,

romelic moicavs mraval Temas. kvlevis programis daniSnulebas

warmoadgens keTildReobisa da misi ganawilebis kompleqsuri

maCveneblebis miReba, raSic Sedis fuladi aspeqtebi, socialuri

samsaxurebis xelmisawvdomoba da maTi gamoyenebis xarisxi. aseve maTi

saSualebiT SesaZlebelia ekonomikuri pirobebisa da saxelmwifo

programebis cvlilebis SemTxvevaSi saojaxo meurneobebis reaqciis

gansazRvra. kvlevasTan dakavSirebuli kiTxvarebi moicavs mraval

sferos, magram ZiriTadad mimarTulia jandacvis, ganaTlebis, kvebisa da

fertilurobis Seswavlaze.

kvlevis meTodologia mizanmimarTulia ara marto problemis

gamovlenaze, aramed misi gadaWris saSualebebis mopovebaze.

saqarTveloSi siRaribis zRvars gadalaxuli mosaxleobis odenobis,

maTi adgilmdebarebisa (sacxovreblis) da saqmianobis sferos gamovlena

aris kvlevis mxolod erTi nawili. siRaribesTan brZolisaTvis efeqturi

gadawyvetilebebis SemuSavebisaTvis aucilebelia misi gamomwvevi

mizezebis Seswavla. mniSnvelovania is faqti, Tu ra zegavlenas axdens

83

mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciaze, siRaribis struqturasa da

dinamikaze saxelmwifo politikis cvlileba.

mosaxleobis cxovrebis pirobebis kvleva iwarmoeba Semdegi pirobebis

dacviT:

1. sakmarisi sizustiT gansazRvra:

RaribTa raodenoba;

materialuri sargeblis ganawileba;

cvalebadi maCveneblebi, romlebic asaxaven moqalaqeebis an

saojaxo meurneobebis mdgomareobas. magaliTad, dasaqmebulTa

procentuli maCvenebeli, SimSilis procentuli maCvenebeli da

moxmarebis saSualo done.

2. daxasiaTeba an analizi:

sxvadasxva socialur-ekonomikuri jgufebis maxasiaTeblebis;

saxelmwifos mier warmodgenili momsaxurebis (samedicino

momsaxureba, ganaTleba, wyliT momarageba, eleqtromomarageba,

satransporto qseli da sxv.) xelmisawvdomoba an gamoyenebis done;

msxvil saxelmwifo programebSi monawileoba;

gadasaxadebisa da dotaciebis gadanawileba yvelaze xSirad

moxmarebaSi myof saqonlis jgufebze.

3. damatebiTi monacemebi, rogorc wesi, aucilebelia:

programis realizaciis Sedegad ganxorcielebuli zemoqmedebis

Sefaseba;

programis efeqturobis Sefaseba gaweuli xarjebis Sefasebis

safuZvelze.

mosaxleobis cxovrebis pirobebis Seswavlis programaSi saorientacio

maCveneblebia:

1. ganaTleba: ganaTlebis miRweuli done; miRebuli profesiuli

momzadeba; dausrulebeli ganaTleba; asaki saskolo ganaTlebis

miRebisas; momzadeba, uSualod dakavSirebuli samuSaosTan;

araprofesiuli ganaTleba; ucxo enebis codna; zedmeti an arasakmarisi

kvalifikacia (igulisxmeba im samuSaos mimarT, romelsac asrulebs

pirovneba konkretul momentSi).

84

2. socialuri da geografiuli mobiluroba: mSoblebis

ganaTlebis done; mSoblebis socialur-ekonomikuri jgufi; monacemebi

mSobelTa erovnebis (moqalaqeobis) Sesaxeb; swavla-ganaTleba da muSaoba

sxva regionebsa da saxelmwifoebSi.

3. dasaqmeba: ekonomikuri aqtiuroba (samuSaos arseboba,

damatebiTi dasaqmebis wyaroebi, samuSaos dakargvis riski, umuSevrad

yofna); samuSao pirobebi (samuSao kviris xangrZlivoba, arasruli

samuSao dro wlis ganmavlobaSi, arasruli samuSao dros mizezebi,

arastandartuli samuSao grafiki, samuSao, romelic iwvevs fizikur

[fsiqikur] gadaRlilobas, dakmayofileba samsaxuriT, SemoqmedebiTi

midgoma samuSaosadmi).

4. Semosavlebi: Semosavlis done da struqtura saojaxo

meurneobaze gadaangariSebiT; piradi Semosavali samuSaodan; saaTobrivi

Semosavali samuSaodan; ojaxSi arsebul wevrTa Soris xelfasis mqone

pirebis gamoyofa; problemebi, dakavSirebuli mimdinare xarjebis

gawevasTan; regularuli yovelTviuri danazogi; erTi wlis manZilze

gamomuSavebuli wminda aqtivebis gamoyofa; Semosavlebis odenobiT

dakmayofilebis done.

5. moxmareba: xarjebi dakavSirebulebi kvebasTan, sacxovrebel

adgilTan (da komunalur momsaxurebasTan) da bavSTa aRzrdasTan

dakavSirebuli; sayofacxovrebo teqnikis, masmediis, sakomunikacio

mowyobilobebis, dasvenebisaTvis saWiro mowyobilobisa da transportis

xelmisawvdomoba.

6. sacxovrebeli pirobebi: sacxovrebeli adgilis tipi (sakuTari

Tu qiriT aRebuli uZravi qoneba, komunaluri [gamocalkevebuli], bina

[sakuTari saxli], sxva sacxovrebeli adgilis xelmisawvdomoba);

sacxovrebeli farTi; zogadi keTilmowyobilobis arseboba; sxvadasxva

momsaxurebis siaxlove (uaxloesi sasursaTo maRazia, safosto

ganyofileba, saavadmyofo (poliklinika)).

7. satransporto resursebi: uaxloesi samarSruto transportis

gaCereba (sarkinigzo sadguri), avtomanqanis arseboba, samsaxurSi

mgzavrobis regularuli saaTebi.

8. janmrTeloba: xangrZlivi an SezRuduli Sromisunarianoba;

sxeulis masis indeqsi (simaRle, wona); gadaadgilebasTan dakavSirebuli

85

siZneleebi; janmrTelobis mdgomareobis subieqturi Sefaseba; moweva;

jandacvis samsaxurebSi vizitebis sixSire; janmrTelobis profilaqtika;

medikamentebis miRebis sixSire.

9. dasveneba: gazeTebis kiTxva da kulturul RonisZiebebze

daswreba; regularuli sportuli varjiSebi; anazRaurebadi saSvebulebo

dReebis raodenoba wlis ganmavlobaSi; Svebulebis gatareba qalaqgareT

da sazRvargareT.

10. socialuri kontaqtebi: ojaxis wevrebis Semadgenloba; erTad

cxovrebis xangrZlivoba; martoxelobis xangrZlivoba; mezoblebTan,

megobrebTan, mSoblebTan, SvilebTan da naTesavebTan Sexvedrebis

sixSire; saqvelmoqmedo aqciebSi regularuli monawileoba.

11. sazogadoebriv cxovrebaSi monawileoba: ukanasknel erovnul

da adgilobriv arCevnebSi monawileoba; profkavSirSi, politikur

partiaSi, saeklesio (religiur) organizaciasa da sxva organizaciebSi

wevroba.

12. usafrTxoeba: sakuTari usafrTxoebis SiSi; dazaralebulebi

qurdobis, fizikuri Zaladobisa Tu muqarisagan.

maCvenebelTa CamonaTvalidan naTlad Cans, rom mosaxleobis

sayofacxovrebo pirobebis Semswavleli kiTxvarebi moicavs iseT Temebs,

romlebic warmoadgens specializirebuli Seswavlis obieqtebs, maT

Soris iseT gavrcelebulsa da cnobils, rogoric aris dasaqmebisa da

saojaxo meurneobebis biujetebis sakiTxis Seswavla.

gansxvaveba mdgomareobs imaSi, rom informacia raime konkretuli Temis

Sesaxeb, romelic moipoveba cxovrebis pirobebis kompleqsuri Seswavlis

programiT, ufro zedapirulia, vidre specializirebuli Seswavlis

dros. miuxedavaT amisa, vinaidan cxovrebis pirobebis kvlevis procesSi

grovdeba informacia keTildReobis mravali aspeqtis Sesaxeb, es

kvlevebi gvaZleven ara marto Sekvecili saxiT informacias

keTildReobis mravali aspeqtis Taobaze, aramed gvaZleven saSualebas

SeviswavloT sxvadasxva faqtorebis urTierTqmedeba.

aRniSnul maCvenebelTagan zogierTi specialuri gamokvlevebis

Catarebas moiTxovs, rac garkveul xarjebTanaa dakavSirebuli,

samagierod miRebuli monacemebis safuZvelze ukeT iqneba Seswavlili

86

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis pirobebi, rac cxovrebis donisa da

misi diferenciaciis ganmsazRvrelia.

saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis Sesaxeb

informaciul wyaros angariSgebisa da specialurad organizebuli

statistikuri gakvirvebis Sedegad miRebuli informacia warmoadgens.

cxovrebis xarisxisa da pirobebis maCvenebelTa Seswavla mosaxleobis

demografiuli maCveneblebiT iwyeba.

saqarTvelos mosaxleobis ricxovnoba, bolo wlebSi, dinamikaSi zrdis

tendenciiT xasiaTdeba (diagrama2.1.1.): 2010 wels mosaxleobis ricxovnoba

4436.4 aT kacs Seadgenda, rac 2009 wlis Sesabamis maCvenebelze 51 aT,

kaciT metia (zrdis tempi 101.2%-s Seadgens), 2005 wlis maCvenebelze _ 114.9

aT. kaciT metia (zrdis tempi 102.7%-s Seadgens), samagierod naklebia 1989

wlis Sesabamis maCvenebelze 964.4 aT. kaciT.

diagrama 2.1.1.

wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

bolo wlebSi zrdis tendenciiT xasiaTdeba cocxlad dabadebulTa

raodenoba, rac mosaxleobis raodenobis zrdis faqtors warmoadgens.

2009 wels cocxlad dabadebulTa raodenoba 63377 bavSviT ganisazRvra,

rac 2005 welTan SedarebiT 16865 bavSviT (matebis tempi _ 36.4%), xolo

2000 welTan SedarebiT _ 14577-iT metia (matebis tempi _ 29.9%).

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1990 w

1992 w

1994 w

1996 w

1998 w

2000 w

2002 w

2004 w

2006 w

2008 w

2010 w

mosaxleobis ricxovnoba

mosaxleobis ricxovnoba

87

Sobadobis done saqarTveloSi 1990 wels 92.8 aT kacs warmoadgenda,

xolo 2009 wels _ 63.4 aTass. Sesabamisad, dabadebulTa raodenoba

Semcirda 29.4 aT. kaciT. mosaxleobis yovel 1000 kacze Sobadobis

maCvenebeli 1990 wlisaTvis 17.1 Seadgenda, xolo 2009 wlisaTvis ki _ 14.4.

es ki 19 wlis ganmavlobaSi Sobadobis mkveTr klebaze migviTiTebs

(diagrama 2.1.2). bolo 4-5 wlis ganmavlobaSi Sobadobis done mkveTrad

gaizarda. dabadebulTa ricxovnobis mateba mosaxleobis maRali

cxovrebis doniTa da damakmayofilebeli cxovrebis pirobebiT unda

aixsnas, Tumca aq mniSvnelovania ara zemoT aRniSnuli kriteriumebi,

aramed qorwinebis maRali maCvenebeli (2009 wels qorwinebaTa ricxvi

Seadgenda 31.8 aTass, rac 2008 welTan SedarebiT 0.4 aTasiT metia, 2005

welTan SedarebiT 13.8 aTasiT, 2000 welTan SedarebiT _ 18.9aTasiT, xolo

naklebia 1990 welTan SedarebiT 5.0 aTasiT naklebia.) da

mravalSvilianobis mateba, rasac ufro religiuri sawyisebi aqvs

safuZvlad dadebuli, vidre ekonomikuri.

1990 wlis monacemebiT bunebrivi mateba 42.1 aT. kacs Seadgenda, 2003

wels igi 0.1-is toli iyo, 2006 wels _ 5.5, xolo 2009 wels _ 16.8 aT.

kaciT ganisazRvra.

diagrama 2.1.2.


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1985 weli

1994 weli

1999 weli

2004 weli

2009 weli

saqarTvelos mosaxleobis Sobadoba da mokvdaoba (aT. kaci)

dabadebulTa raodenoba

gardacvlilTa raodenoba

88

qorwinebis ricxvis zrdasTan erTad katastrofulad gaizarda

ganqorwinebaTa ricxvi. misma raodenobam 2009 wels Seadgina 4.0 aTasi,

rac 2005 wlis maCvenebelTan SedarebiT 2-jer metia, xolo wina wlis

maCvenebelTan SedarebiT ki _ 2.1 aTasi kaciT meti.

sicocxlis xangrZlivobam bolo xuTi welia sagrZnoblad moimata

(diagrama2.1.3). Tu saSualod 71.4 wels cocxlobda saqarTvelos moqalaqe

1990 wels, 2005 wels sicocxlis xangrZlivoba 2.6 wliT gaizarda, 2007

wels _ 75.1 weli Seadgina, xolo 2009 wlisTvis sicocxlis

xangrZlivobis maCvenebeli Semcirda da 73.6 weli Seadgina, amasTan,

qalebis sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba 77.7 welia, mamakacebis ki

_ 69.2 weli.

diagrama 2.1.3.


izrdeba sapensio asakis mosaxleobis ricxovnoba da sicocxlis

saSualo xangrZlivoba. yovelive gavlenas axdens sazogadoebrivi

cxovrebis rogorc socialur, aseve ekonomikur sferoze.

saqarTvelos mosaxleobis sacxovrisis 2007 wlis monacemebi

metyvelebs imaze, rom mosaxleobis 40 % cxovrobs 1960 _ 1979 wlebSi

aSenebul saxlebsa Tu binebSi, 22.8 % _ 1980 _ 1983 wels agebulSi da

mxolod mosaxleobis 0.8 % cxovrobs 2000 wlis Semdeg agebul

60

62

64

66

68

70

72

74

76

78

1980 w 1985 w 1990 w 1995 w 2000 w 2005 w 2009 w

sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas

mamakacebi

qalebi

89

sacxovrisSi (diagrama 2.1.4.). rac aseve mosaxleobis SesaZleblobebis

arqonaze miuTiTebs SeiZinos axali sacxovrisi.

diagrama 2.1.4.


mosaxleobis cxovrebis pirobebis Seswavlis programaSi

mniSvnelovania misi ganaTlebis done. saqarTvelos mosaxleobis mxolod

0.1% iyo ganaTlebis gareSe 2006 wlis monacemebiT, xolo 2007 wels igi

gaizarda da 0.4 % Seadgina, rac aseve mosaxleobis mZime socialuri

pirobebiT aixsneba ( saswavlo nivTebisa da pirveladi moxmarebis

sagnebis SesaZenad Tanxis uqonlobis, aseve maRali swavlis safasurisa

da a. S ) 2009-2010 saswavlo wels 2001-2002 saswavlo welTan SedarebiT

moswavleTa da studentTa ricxovnoba, mosaxleobis 10000 kacze

gadaangariSebiT, zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi Semcirda 178

kaciT, xolo umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi 102 kaciT

(diagrama 2.1.5.).

ar vici 8%

1921w-1940w 8%

1941w-1979w 54%

1980w-1995w 28%

1995wlidan 2%

mosaxleobis ganawileba sacxovrisis aSenebis periodis mixedviT

90

diagrama 2.1.5.


ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis raodenoba ( ekonomikurad aqtiuri

– piri, romelic muSaobs an sTavazobs Tavis Sromas im saqonlisa da

momsaxurebis sawarmoeblad, romlebic gaerTianebuli erebis

organizaciis (gaeros) erovnuli angariSebis sistemaSi erovnuli

produqtis gansazRvris CarCoebSi xvdeba. ) 2010 wels 1944.9 aTas kacs

Seadgenda, rac 105.9 aTasi kaciT naklebia 2003 wlis, xolo 27.9 aT. kaciT

naklebia 1998 wlis Sesabamis maCveneblebze. m. S. dasaqmebulTa

raodenoba 2010 wels 2003 welTan SedarebiT 10.3%-iT, 1998 welTan

SedarebiT ki _ 5.8% Semcirda, aqedan TviTdasaqmebulTa raodenoba 1989

welTan mimarTebaSi ki _ 2%-iT izrdeba (diagrama2.1.6.).

636 614.7 643.3 624.5

28.8 17 2.4 140.8 112.1 93.6 102.7 0.496 0.786 1.588 2.986

2006w 2007w 2008w 2009w

moswavleTa, studentTa da doqtorantTa raodenoba (aT. kaci)

moswavleTa ricxovnoba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi

moswavleTa ricxovnoba saSualo profesiul saganmanaTleblo dawesebulebebSi

studentTa ricxovnoba umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi

aspirantebis (doqtorantebis) raodenoba

91

diagrama 2.1.6.


zrdis tendenciiT xasiaTdeba umuSevrobis done, 2010 wels igi 16.3%-iT

ganisazRvra, rac metia 1998 wlTan SedarebiT 3.9%-iT, 2003 welTan ki _

4.8%-iT. Sesabamisad klebulobs dasaqmebis done 2010 wels 1998 welTan

mimarTebaSi _ 3.5%-iT, 2003 welTan ki _ 4.8%-iT.

dasaqmebulTa yvelaze meti wili modis vaWrobis, avtomobilebis,

sayofacxovrebo nawarmisa da piradi moxmarebis sagnebis remontis

sferoSi dasaqmebulebze _ 17.3%, damamuSavebel mrewvelobaSi

momuSaveebze _ 17.1%, jandacvisa da socialuri sferos muSakebze _ 13.8%,

transportisa da kavSirgabmulobis sferoSi dasaqmebulebze _ 13.3% da

mSeneblobaze momuSaveebze _ 11.2 %.

Tu gadavxedavT saqarTvelos SinameurneobaTa Semosavlebs

struqturul WrilSi, davinaxavT, rom izrdeba fuladi Semosavlebsa da

transfertebis moculoba 2010 wels ( Semosavlebis mTliani moculobis

70.5 % uWiravs ) 2008 welTan SedarebiT 27.2%-iT. misi moculobis zrda

ganpirobebulia daqiravebuli Sromidan Semosavlebis zrdis safuZvelze,

romelic mTliani Semosavlebis 31.4%-s Seadgens da gazrdilia 2008 wlis

maCvenebelTan SedarebiT 0.5%-iT. dinamikaSi zrdis tendenciiT

xasiaTdeba Semosavlebi miRebuli pensiebis, stipendiebisa da

0 500 1000 1500 2000 2500

2004 weli

2006 weli

2008 weli

2010 weli

2004 weli 2006 weli 2008 weli 2010 weli

dasaqmebuli 1783.3 1747.3 1601.9 1628.1

umuSevari 257.6 274.5 315.8 316.9

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ganawileba (aT. kaci)

92

daxmarebebis saxiT, romelic 2008 welTan SedarebiT igi izrdeba 32.1 %-

iT. Semosavlebi aseve izrdeba axloblebisagan miRebuli fulis

(izrdeba 2008 welTan SedarebiT 56.1 %-iT) niadagze. samagierod,

umniSvnelo zrdas ganicdis mosaxleobis Semosavlebi TviTdasaqmebidan,

romelic mTliani Semosavlebis 8.6%-s Seadgens da 5.9%-iT metia 2008

wlis Sesabamis maCvenebelze (diagrama2.1.7.).

diagrama 2.1.7.


Sinameurneobebis saSualoTviuri xarjebis struqturaSi yvelaze metad

sWarbobs sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze gaweuli danaxarjebi,

romelic mTliani xarjebis 69.9%-s Seadgens ; aseve mosaxleobis

xarjebis stuqturaSi didi xvedriTi wiliT gamoirCeva saTbobsa da

eleqtroenergiaze gaweuli danaxarjebi _ 8.2 %, xarjebi transportze _

7.1 %, jandacvaze _ 6.9 % da a. S. qonebis SeZenaze gaweuli danaxarjebi

ki xarjebis struqturaSi mxolod 3.6%-s Seadgens, Tumca igi wina

periodis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT 4-jer gaizarda

(diagrama2.1.8.). Tu gaviTvaliswinebT imas, rom mosaxleobis Semosavlebi

2008 weli 2009 weli 2010 weli

45.3 50.2

56.1

14.4 15 15.3 8.3 7.9 10.5

0.9 1.2 1.9

17.2 20.2 22.8

5.3 5.9 6.9 11.8 13.6

18.5

saSualo Tviuri fuladi Semosavlebi da transfertebi erT sulze

(lari)

daqiravebuli Sromidan

TviTdasaqmebidan

soflis meurneobis produqciis gayidvidan

qonebidan

pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi

ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi

axloblebisagan miRebuli fuli

93

dinamikaSi izrdeba, maSin ratom ar klebulobs danaxarjebis wili

pirveladi moxmarebis sagnebsa da sakvebze da ratom ar izrdeba

danaxarjebis wili fufunebis sagnebsa da qonebaze ( e. engelis kanonis

Tanaxmad) mosaxleobis Semosavlebi ki izrdeba, magram laris

msyidvelobiTunarianoba klebulobs da mosaxleobis dabal da saSulo

fenas ar ZaluZs miRebuli SemosavliT mTlianad daikmayofilos

moTxovnileba, pirvel rigSi, swored pirveladi moTxovnilebis da ara

fufunebis sagnebze.

diagrama 2.1.8.


200 laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebis samomxmareblo

fulad xarjebSi sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze gaweuli

danaxarjebis xvedriTi wili Seadgens 56.3%-s ; 200-dan 400 laramde

2008 weli 2009 weli 2010 weli

48.8 45.6 46.2

4.8 4 3.8 3.6 4.2

10.4 12.8 11.2 12.7 12.6 13

10.8 10.8 11.4

3.7 4.5 4.4

10.7 10.5

17.2

saSualo Tviuri samomxmareblo xarjebi erTsulze

(lari)

sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze

tansacmelsa da fexsacmelze

saojaxo moxmarebis saqonelze

janmrTelobis dacvaze

saTbobsa da eleqtroenergiaze

transportze

ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze

sxva samomxmareblo xarjebze

94

Semosavlis mqone Sinameurneobebis _ 53.2%-s ; 400-dan 600 laramde _

46.6%-s ; 600-dan 800 laramde 43.2%-s ; 800-dan 1000 laramde _ 40.1%-s ;

1000-dan 2000 laramde _ 34.5%-s; xolo 2000 larze meti Semosavlis mqone

Sinameurneobebi ki mxolod 25.2%-s xarjaven sursaTis, sasmelisa da

Tambaqos nawarmis SesaZenad, gansxvavebiT dabalSemosavliani

Sinameurneobisagan, romlebic mTliani xarjebis TiTqmis naxevars

iyeneben sakvebis SesaZenad. aRniSnuli sxvaoba mosaxleobis cxovrebis

pirobebisa da donis mZlavr diferenciaciaze metyvelebs.

mosaxleobis Semosavlebis struqturaSi kvebis produqtebsa da

pirveladi moxmarebis sagnebsa Tu momsaxurebaze gaweuli danaxarjebis

xvedriTi wilis zrda mosaxleobis rTul cxovrebis pirobebze

miuTiTebs, rac cxovrebis donis daqveiTebiTaa ganpirobebuli.

cxovrebis xarisxisa da pirobebis Seswavlisas gasaTvaliswinebelia

mosaxleobis janmrTelobis ara mxolod mdgomareoba, aramed, Tu ra

xarjebs eweva mosaxleoba sakuTari janmrTelobis dasacavavad. 2009

wels pirveladi diagnoziT registrirebuli daavadebebis 1169.5 aTasi

SemTxveva dafiqsirda, rac 2004 welTan SedarebiT 88.3%-iT, 0-14 wlamde

asakis bavSvebSi ki _ 66.1%-iT meti. aiv-iT inficirebisa da SidsiT

daavadebis SemTxvevaTa ricxvma 2009 wels 2004 welTan SedarebiT

TiTqmis 4_jer moimata. aRniSnul periodebSi, aseva gaizarda

tuberkulioziT daavadebis axali SemTxvevebi 10.8%-iT, pirveladi

saswrafo daxmareba ki gaewia 4-jer met avadmyofs. moyvanili

monacemebidan gamomdinare SeiZleba davaskvnaT, rom janmrTelobis mxriv

qveyanaSi arasaxarbielo mdgomareobaa (izrdeba eqimebTan mimarTvis

ricxvi diagrama2.1.9.), rac aisaxeba adamianTa Sromisunarianobaze,

mosaxleobis mier jandacvaze gaweuli wilis sidideze da sxva.

95

diagrama 2.1.9.


erTi Sinameurneobis mier gaweuli saSualoTviuri xarjebis

struqturaSi, janmrTelobis dacvaze gaweuli danaxarjebi dinamikaSi

izrdeba. 2010 wels erTi Sinameurneoba jandacvaze TveSi saSualod 40.7

lars xarjavs, rac 3-jer metia 2004 welTan (15.3 lari) SedarebiT.

mosaxleobis damakmayofilebel cxovrebis xarisxsa da pirobebs misi

usafrTxo cxovrebac ganapirobebs. registrirebuli danaSaulebis

raodenoba dinamikaSi klebulobs 2010 wels samarTaldarRvevebma

Seadgina 34739 erTeuli (2005 welTan SedarebiT Semcirda 19.7%-iT) m.S.

arasrulwlovanTa mier Cadenili danaSauli 543 (2005 welTan SedarebiT

Semcirda 58.9%-iT), mZime danaSauli 9987 (2005 welTan SedarebiT

Semcirda 58.9%-iT) erTeuliT ganisazRvra (diagrama2.1.10.).

0

2000

4000

6000

8000

10000

2003 weli

2004 weli

2005 weli

2006 weli

2007 weli

2008 weli 2009

weli

6677.6 7583.9 7738.7 8081.7

6961.8 7530.1 7073.7

eqimebTan mimarTvebis ricxvi (aTasi)

96

diagrama 2.1.10.


monacemebis analizis safuZvelze SeiZleba gamovitanoT Sesabamisi

daskvna, rom saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxi da pirobebi

sakmaod mZimea da diferencirebuli. Tumca aqve aRsaniSnavia isic, rom

qveyanSi tardeba socialuri dacvis RonisZiebani. yvela civilizebuli

saxelmwifo valdebulia daicvas Tavisi moqalaqeebi ekonomikuri da

socialuri gaWirvebisagan. yovelive ki damokidebulia Sesabamisi

programebis dafinansebisagan, romelic ganisazRvreba ekonomikis

SesaZleblobebiT.

0

20000

40000

60000

80000

2005 weli 2006 weli

2007 weli 2008 weli

2009 weli 2010 weli

2005 weli

2006 weli

2007 weli

2008 weli

2009 weli

2010 weli

danaSaulTa raodenoba 43266 62283 54746 44644 35949 34739

registrirebuli sisxlis samarTlis danaSauli

97

2.2 adamianis potencialuri ganviTarebis

indeqsi

mosaxleobis cxovrebis donis Sesaswavlad gamoiyeneba gaeros

eqspertebis mier rekomendirebuli sainformacio ekonomikuri

maCveneblebi. ,,es maCveneblebia: erovnuli Semosavali an mTliani Sida

produqti mosaxleobis erT sulze, socialuri momsaxurebis raodenoba

da saxeebi, mosaxleobis simWidrove, kavSirgabmulobis saSualebebi,

beWdviTi sityva da sxva. aRniSnul maCvenebelTagan SeiZleba gamovyoT

zogadi da kerZo indikatorebi. zogads SeiZleba mivakuTvnoT: mTliani

Sida produqti an mTliani erovnuli Semosavali mosaxleobis erT

sulze; cxovrebis Rirebulebis indeqsi; mosaxleobis myidvelobiTi

unarianobis indeqsi da mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsi.

xolo kerZo maCveneblebia saSualo Semosavlebi, saSualo xelfasi,

kvebis produqtebis moxmareba, saSualo danaxarjebi da sxva. zogadi

maCveneblebi saSualebas gvaZlevs zogadad davaxasiaTod mosaxleobis

cxovrebis done mTeli qveynis an misi calkeuli regionebis mixedviT,

xolo kerZo maCveneblebi calkeuli indikatorebis meSveobiT axasiaTeben

cxovrebis donis ama Tu im mxares.’’ (gabiZaSvili 2008:161)

mTliani Sida produqti, romelic sabazro fasebSi gamosaxuli qveynis

mocemul teritoriaze warmoebuli produqciisa da momsaxurebis

Rirebulebaa Sualeduri moxmarebis gareSe anu damatebiT RirebulebaTa

jami mosaxleobis erT sulze zogadad farTod gamoiyeneba mosaxleobis

cxovrebis donis analizisas. saqarTveloSi mTliani Sida produqtis

moculoba erT sul mosaxleze Seadgendgens 2005 wels _ 2689.1 lars,

2006 wels _ 3133.1 lars, 2007 wels _ 3866.9 lars, xolo 2008 wels _

44352.9 lars, 2009 wels _ 4101.3 lars, 2010 wels ki _ 4686.5 lars. (wyaro,

saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri)

2010 wels mSp-s moculoba erT sul mosaxleze wina welTan

SedarebiT14.3%-iT gaizarda, 2005 welTan mimarTebaSi ki _ 74.3%-iT.

saSualo absolituri mateba, romelic gaiangariSeba formuliT, tolia :

98

= 499 laris

sadac,

cxovrebis Rirebulebis indeqsi gaiangariSeba samomxmareblo fasebis

harmoniuli indeqsiT:

I =

sadac aris samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis fizikuri

moculoba saangariSo periodisaTvis;

_ samomxmareblo saqonlis an momsaxurebis erTeulis

sabazro fasi an tarifia saangariSo periodisaTvis;

i _ calkeuli saxis samomxmareblo saqonlis fasis an

momsaxurebis tarifis individualuri indeqsia, romelic dviCvenebs

fasebis cvlilebas saangariSo periodSi sabaziso periodTan SedarebiT.

samomxmareblo saqonelSi gaerTianebulia ori jgufis saqoneli:

sasursaTo da arasasursaTo. xolo momsaxurebaSi Seitaneba

satransporto, sabinao_komunaluri, jandacvis, ganaTlebis da sxva saxis

momsaxurebani.

samomxmareblo fasebis indeqsi Semdegi dinamikuri mwkrivebis saxiTaa

warmodgenili:

cxrili 2.2.1.

2005 2006 2007 2008 2009 2010

საშუალო წლიური წინა წლის საშუალო

წლიურთან

108.2 109.2 109.2 110.0 101.7 107.1

დეკემბერი წინა წლის დეკემბერთან 106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2

Sinaarsobrivad indeqsi gansazRvravs cxovrebis Rirebulebis

gaZvirebas an gaiafebas. rogorc vxedavT, cxovreba 2010 wels wina

99

welTan SedarebiT 7.1%-iT gaZvirda, xolo dekemberSi wina 2009 wlis

dekemberTan mimarTebaSi _ 11,2%-iT.

mosaxleobis msyidvelobiTi unarianobis indeqsi samomxmareblo

fasebis indeqsis Sebrunebuli sididea:

I =

misi Sinaarsi imaSi gamoixateba, Tu ra raodenobiT meti, Tu naklebi

saqoneli da momsaxureba SeuZlia SeiZinos mosaxleobam saangariSo

periodSi fulis imave raodenobiT rac sabaziso periodSi hqonda. e.i

mosaxleobas erTi da imave fulis odenobiT, 2010 wels 2009 welTan

SedarebiT SeuZlia SeiZinos 0.9%-iT naklebi saqoneli da momsaxureba.

mosaxleobis cxovrebis xarisxis damaxasiaTebel integraluri

Sefasebebis gamoyenebis naTel magaliTs warmoadgens “adamianuri

potencialuri ganviTarebis indeqsi”, romelic SemuSavebuli da

gamoqveynebuli iqna 1990 wlidan gaeros ganviTarebis programis

yovelwliur moxsenebebSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb (Human

Development Report, UNDP).

pirvel moxsenebaSi samecniero sivrceSi Seyvanil iqna kategoria

“adamianuri ganviTareba”, romelic aRiqmeba ara mxolod rogorc

adamianebis Semosavlebis uzrunvelyofa, aramed maTi janmrTelobis,

ganaTlebis, sacxovrebeli aris, qmedebis da sityvis Tavisuflebis, aseve

sxva socialur-ekonomikuri pirobebis ganviTarebis uzrunvelyofa.

moxsenebaSi SemoTavazebuli iyo aseve sazomi – “adamianuri ganviTarebis

indeqsi” (agi), romelSic erToblivad aisaxeba sicocxlis xangrZlivoba,

zrdasruli mosaxleobis ganaTlebulobis done da misi Semosavlebi.

SemdgomSi ganxorcielebuli iqna meTodologiis gaRrmaveba “adamianuri

potencialis myari ganviTarebis” mimarTulebiT. SemoTavazebuli iqna

gamoangariSebis dazustebuli meqanizmi – “adamianuri potencialis

ganviTarebis indeqsi”, aseve adamianuri potencialis ganviTarebis

sferoSi sxvadasxva aspeqtebis gansazRvris mizniT, SemoTavazebul iqna

mTeli rigi kompleqsuri maCveneblebisa.

100

erovnuli monacemebi adamianuri potencialis ganviTarebis sferoSi,

dezagregirebulebi regionebis, genderuli niSnis, eTnikuri jgufebis an

soflisa da qalaqis raionebis mixedviT, metyveleben mniSvnelovani

sxvaobebis arsebobis Sesaxeb calkeuli qveynebis SigniT.

1995 wlis moxsenebaSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb SemoTavazebuli

iqna ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris gaTvaliswinebiT da

qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli. mocemuli erToblivi

maCveneblebi asaxaven adamianis ganviTarebis sferoSi genderul

disproporciebs.Y ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris

gaTvaliswinebiT - yuradRebas aqcevs adamianis bazisuri ganviTarebis

sferoSi miRwevebs genderuli disproporciebis gaTvaliswinebiT, xolo

qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli – saSualebas

gvaZlevs ganvsazRvroT genderuli uTanasworoba ekonomikuri da

politikuri SesaZleblobebis konteqstSi.

1997 wlis moxsenebaSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb pirvelad iqna

SemoTavazebuli siRaribis koncefciis gansazRvreba da SemuSavebuli

iqna Sesabamisi erToblivi maCvenebeli – “mosaxleobis siRaribis

indeqsi”. Tuki ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris

gaTvaliswinebiT gvexmareba ganvsazRvroT miRwevebis saSualo done

adamianis ganviTarebis bazisuri aspeqtebis sferoSi, mosaxleobis

siRaribis indeqsi emsaxureba amave aspeqtebis konteqstSi gaWirvebis

maStabebis gansazRvras.

ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris gaTvaliswinebiT

dRegrZeloba codna Rirseuli

cxovrebis done

maCvenebeli sicocxlis

mosalodneli

xangrZlivoba

qalebsa da

mamakacebSi

zrdasruli

qalebisa da

mamakacebis

wera-kiTxvis

codnis done

Mmoswavle

qalebisa da

mamakacebis

erToblivi

wili

erT sul

mosaxleze mSp

Semosavali

koreqtirebuli

saxiT qalebisa da

mamakacebis

SromiTi

101

Semosavalis wilis

gaTvaliswinebiT,

yidviTi

SesaZleblobebis

pariteti aSS

dolarSi

indeqsi

aspeqtis

mixedviT

sicocxlis

mosalodneli

xangrZlivobis

indeqsi

qalebsa da

mamakacebSi

qalebisa da mamakacebis

miRweuli ganaTlebis donis

wili

qalebisa da

mamakacebis

koreqtirebuli

saxiT

Semosavlebis

indeqsi

Tanabarzom

ierad

ganawilebu

li indeqsi

sicocxlis

mosalodneli

xangrZlivobis

Tanabarzomier

ad

ganawilebuli

indeqsi

miRweuli ganaTlebis donis

Tanabarzomierad

ganawilebuli indeqsi

Semoswavlis

Tanabarzomierad

ganawilebuli

indeqsi

qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli

politikur

cxovrebaSi

monawileoba

da

politikuri

gadawyvetile

bebis miRebis

uflebamosil

eba

monawileoba da

uflebamosilebani

gadawyvetilebebis miRebaSi

ekonomikur sferoSi

ekonomikuri

resursebis

gankargvis

uflebamosileb

ani

maCvenebeli saparlamento

Tanamdebobeb

administraciu

li da

specialistebis

a da teqnikuri

mSp erT sul

mosaxleze

102

is mqone

qalebisa da

mamakacebis

wili

mmarTveli

Tanamdebobebis

mqone qalebisa

da mamakacebis

wili

muSakebis

Tanamdebobebze

qalebisa da

mamakacebis

wili

qalebisa da

mamakacebis

SromiTi

Semosavalis

wilis

gaTvaliswinebi

T,

yidviTi

SesaZleblobebi

s pariteti aSS

dolarSi

ekvivalenturi

procenti

Tanabari

ganawilebisas

sakanonmdebl

o organoebis

warmomadgen

lobaSi

ekvivalentur

i procenti

Tanabari

ganawilebisa

s

ekonomikuri monawileobisTvis

ekvivalenturi procenti

Tanabari ganawilebisas

SemosavlisTvis

ekvivalenturi

procenti

Tanabari

ganawilebisas

cxovrebis donis mniSvnelovani indikatori _ adamianis potencialuri

ganviTarebis indeqsi gviCvenebs, Tu ramdenadaa adamiani mocemul

qveyanaSi sulierad amaRlebuli da maRalzneobrivi. ,,gaeros mecnier-

eqspertebis mier rekomendirebulia adamianis potencialuri ganviTarebis

indeqsis gaangariSeba, romelic asaxavs adamianis ganviTarebis sferoSi

sami ZiriTadi SesaZleblobis miRwevis dones, rogoricaa didxans

sicocxle, ganaTlebisa da codnis miReba da Rirseuli cxovrebis done.

adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi moicavs cxovrebis donis

sam ZiriTad maCvenebels, esenia: mTliani Sida produqtis Rirebuleba

mosaxleobis erTsulze, sicocxlis saSualo xangrZlivoba da

ganaTlebis done. es maCveneblebi Tvisebrivad araerTgvarovani

103

indikatorebia da sxvadasxva zomis erTeulebSi gamoisaxeba. isini ar

xasiaTdebian multiplikaturobis da aditiurobis TvisebebiT. maTi

erTmaneTze gadamravleba da Sekreba ar SeiZleba. amitom, gaeros

eqspertebma mimarTes am maCvenebelTa normirebas, anu erTi zomis

erTeulebSi gamosaxvis meTods, statistikaSi farTod gamoyenebad

normirebuli gadaxris formulas:

t =

sadac t – normirebuli (standartizirebuli) gadaxraa;

- Sesaswavli niSnis faqtobrivi mniSvneloba;

- saSualo mniSvneloba;

- variaciis saSualo kvadratuli gadaxra.

eqspertebma es formula daudes safuZvlad mosaxleobis potencialuri

ganviTarebis indeqsis TiToeuli komponentis subindeqsis

gasaangariSeblad, sadac Secvlilia variantebis minimaluri

mniSvnelobiT, xolo variaciis saSualo kvadratuli gadaxra –

variaciis diapazoniT.

K =

sadac – uri maCveneblis faqtobrivi mniSvnelobaa mocemul

qveyanaSi;

– uri maCveneblis minimaluri mniSvnelobaa;

– uri maCveneblis maqsimaluri mniSvnelobaa.

Tu zemoT motanil maCveneblebs davalagebT Semdegi Tanmimdevrobis

mixedviT:

1. mTliani Sida produqti mosaxleobis erT sulze;

2. sicocxlis saSualo xangrZlivoba;

3. ganaTlebis done.

104

maSin iqneba mTliani Sida produqtis subindeqsi; - sicocxlis

saSualo xangrZlivobis subindeqsi; - ganaTlebis

subindeqsi.”(gabiZaSvili 2008:164)

gaeros eqspertebs SemuSavebuli aqvT TiToeuli maCveneblis

manimaluri da maqsimaluri mniSvnelobebis dadgenis rekomendaciebi. am

rekomendaciebiT mTliani Sida produqtis mimarT TveSi

gaTvaliswinebulia minimalur mniSvnelobad 100 aSS dolari, xolo

maqsimalur mniSvnelobad 5448 aSS dolari. maSasadame subindeqss Semdegi

saxe eqneba:

K1=

saqarTveloSi mTliani Sida produqtis moculoba erT sul mosaxleze

2008 wels Seadgenda 2921.1 aSS dolars, 2010 wels ki _ 2623.0 aSS dolars.

amitom mTliani Sida produqtis subindeqsi 2008 wlisaTvis tolia:

K1=

= 0,53

2010 wlisaTvis:

K1= 0,47

subindeqsi koreqtirebuli saxiT erT sul mosaxleze mTliani Sida

produqtis moculobis indeqsia.

dabadebisas sicocxlis saSualo xangrZlivobis mimarT maqsimalur

mniSvnelobad miCneulia 85 weli, xolo minimalur mniSvnelobad 25 weli,

maSin sicocxlis saSualo xangrZlivobis subindeqsi iqneba:

K2=

saqarTveloSi sicocxlis saSualo xangrZlivoba 2008 wlisaTvis 74.23

wels Seadgens, 2010 wlisaTvis _ 74.43 wels, amitom sicocxlis saSualo

xangrZlivobis subindeqsis mniSvneloba 2008 wlisaTvis ganisazRvreba

Semdegnairad:

K2=

= 0,82

105

2010 wlisaTvis:

K2= 0, 82

subindeqsi gansazRvravs sicocxlis mosalodnel xangrZlivobas.

ganaTlebis done naangariSevia ori maCvenebliT: wera_kiTxvis

ucodinarTa mqone mosaxleobis xvedriTi wili 15 da meti mozrdili

asakis mosaxleobisaTvis ( romlebsac eqspertTa azriT unda eWiroT

mTlian mosaxleobaSi 75% anu mTeli mosaxleobis ) da 24 wlamde

axalgazrdobis xvedriTi wili, romelic swavlobs dawyebiT, saSualo

da umaRles saswavleblebSi. ganaTlebis donis subindeqsi miiRebs saxes:

K3=

i1 +

i2

i1 _ 15 da meti asakis mosaxleobis xvedriTi wilia;

i2 _ 24 wlamde axalgazrdobis xvedriTi wilia mosaxleobis saerTo

ricxovnobaSi, romlebic swavloben dawyebiT, saSualo da umaRles

saswavleblebSi.

gaangariSebebis safuZvelze dadginda, rom saqarTveloSi 15 da meti

asakis wera-kiTxvis mcodneTa xvedriTi wili 2008 wlisaTvis 0,83-ia. anu

15 welze meti asakis mosaxleobis 83% wera-kiTxvis mcodnea. aseve

dadginda, rom 24 wlamde asakis saqarTvelos mosaxleobis 53% swavlobs

dawyebiT, saSulo da umaRles saswavleblebSi. maSin, ganaTlebis

miRwevis donis subindeqsi tolia:

K3=

0,83 +

0,53 = 0,73

2010 wlisaTvis:

K3= 0,6

ganxiluli subindeqsebis safuZvelze gaiangariSeba adamianis

potencialuri ganviTarebis sinTezuri, mTliani indeqsi:

K =

106

2008 wlisaTvis K = 0,69

2010 wlisaTvis K = 0,63

mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsis mniSvneloba meryeobs

0-dan 1-mde. 2010 wels 2008 welTan SedarebiT saqarTvelos mosaxleobis

potencialuri ganviTarebis done umniSvnelod klebulobs. misi

gamomwvevi faqtorebia:

erT sul mosaxleze mimdinare fasebSi mSp (aSS dolarebSi)

moculobis Semcireba;

moswavleTa raodenobis kleba, rac gamowveulia aRniSnul

asakobriv jgufebSi mosaxleobis ricxovnobis SemcirebiT. (2010

wels 2008 welTan SedarebiT zogadsaganmanaTleblo da profesiul

saganmanaTleblo dawesebilebebSi moswavleTa raodenoba 20,8

aTasi kaciT Semcirda.)

saqarTvelo, adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsis

mniSvnelobiT uaxlovdeba ukrainis, somxeTisa da ruseTis Sesabamis

mniSvnelobebs, uswrebs azerbaijansa da didad CamorCeba adamianis

potencialuri ganviTarebis donis mixedviT norvegias, romelic ukve

ramodenime welia gaerTianebuli erebis organizaciis mier gansazRvruli

sareitingo siis lideria.

107

2.3. saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis statistikis Taviseburebani

sazogadoebis dayofa jgufebze (stratebze), e.i. socialuri

stratifikacia – obieqturi procesia, romelic gamoixateba saojaxo

meurneobebis an mosaxleobis erTgvarovani qveerTobliobebis

formirebiT. yvela maTgans gaaCnia Taviseburebebi samomxmareblo

saqcielSi, sxvadasxva SromiTi motivacia, orientacia sxvadasxva

socialur-ekonomikur da sulier Rirebulebebze da a.S. sazogadoebaSi

socialuri dayofis mTavar kriteriumebs, dafuZnebulebs sabazro

meurneobaze, warmoadgens Semosavlisa da sakuTrebis sidide.

vercerTma ekonomikurma sistemam ver SesZlo aRmoefxvra SemosavalTa

da simdidris uTanabroba. mbrZanebluri sistemis pirobebSic ki ssrk-s

xulisufleba iZulebuli iyo uari eTqva absolituri Tanasworobis

proncipebze da gadasuliyo Semosavlebis formirebis axal proncipze :

,,yvelasgan - unaris mixedviT, yvelas – moTxovnilebis Sesabamisad”,

radgan adamianebs gaaCniaT gansxvavebuli unari, maT Sromasac

Sesabamisad aqvs sxvadasxva fasi, rasac mohyveba araerTgvari Sromis

anazRaureba, anu gansxvaveba SemosavlebSi.

ssrk-Si mosaxleobis umetesi nawilis Semosavlebis done naklebad

gansxvavdeboda erTimeorisagan, magram uTanabroba mainc arsebobda.

mosaxleobis erT nawils SeeZlo SeeZina ufro meti Rirebulebis

moxmarebis sagnebi, vidre danarCens. saxelmwifo da partiuli aparatis

TanamSromlebs xelmZRvaneloba waaxalisebda xolme ,,arafuladi

SemosavlebiT“, anu deficituri saqonlis SeZenis uflebiT dabal

fasebad e.w ,,daxurul gamanawileblebSi” (sawyobebSi). yoveli amis Sedegi

iyo mkveTri, magram SeniRbuli gansxvaveba ojaxTa realur Semosavlebsa

da simdidres Soris.

socialuri dayofis ZiriTadi faqtorebi SeiZleba davajgufoT Semdegi

saxiT: demografiuli (meurneobis zoma, misi wevrebis sqesi da asaki,

dasaqmebulebze demografiuli datvirTva da a.S.); socialur-ekonomikuri

108

(Semosavlebis wyaroebi, saojaxo meurneobebis wevrebis ganaTleba da

dasaqmeba, sakuTreba da sxva); geografiuli (bunebriv-klimaturi

pirobebi, regionaluri ekonomikis da politikis Taviseburebani

Semosavlebis, dasaqmebis, Rirebulebis da sxva sferoebSi). am faqtorebis

urTierTqmedebis Sedegs warmoadgens mosaxleobis dayofa Semosavlebis

donis mixedviT.

mosaxleobis Semosavlebis statistikuri gansazRvris, maTi formirebis

kanonzomierebis gamovlenis, saojaxo meurneobebis biujetebis

safuZvelze gamoyenebis da ganawilebis gamokvlevebi dafuZnebulia

statistikuri dakvirvebis obieqtebis erTgvarovnebis principze. es

gansakuTrebiT mniSvnelovania sxvadasxva tipis saojaxo meurneobebs

Soris sxvaobis raodenobrivi SefasebisTvis.

socialuri dayofis statistikas safuZvlad udevs saojaxo

meurneobebis (mosaxleobis) ganawilebis statistikuri rigebis wyoba

Semosavlebis donis mixedviT. mocemuli statistikuri rigebi

warmoadgenen saojaxo meurneobebis biujetebis statistikis monacemebs,

ranJirebuls Semosavlebis donidan gamomdinare.

saojaxo meurneobebis erTgvarovani qvesaxeobebis gamoyofa sxvadasxva

kriteriumebiT (saojaxo meurneobis sidide da tipi, Semosavlebis da

moxmarebis doneebi da sxva) warmoadgens ZiriTad amocanas, romlis

gadawyvetac xdeba socialuri dayofis analizisas. rogorc wesi,

mosaxleobis socialuri diferenciaciis xarisxi ganisazRvreba rogorc

sxvaoba mTlianad saojaxo meurneobis an misi wevris Semosavlebis

monacemebSi. dayofis xarisxis Sefasebebi gansxvavdeba erTmaneTisgan

sxvadasxva Semosavlebis doniT saojaxo meurneobebis zomebs Soris

sxvaobis arsebobis gamo. saojaxo meurneobebis suladobrivi

Semosavlebis mixedviT diferenciaciis Sefasebebi mniSvnelovania im

faqtTan dakavSirebiT, rom ojaxis zogadi moTxovnilebebi bunebrivia

izrdeba mis gazrdasTan erTad, magram araproporciulad SedarebiTi

ekonomiis gamo, gansakuTrebiT xangrZlivi gamoyenebis saqonelsa da

sacxovreblis mimarT.

saojaxo meurneobebis (mosaxleobis) ganawileba saojaxo

meurneobebis saSualo suladobrivi Semosavlis donis mixedviT

109

warmoadgens materialuri keTildReobis donis mixedviT mosaxleobis

diferenciaciis mTavar damaxasiaTebel niSans.

,,XX saukunis 30-ian wlebSi frangma ekonomistma r. Jibram daamtkica,

rom ojaxebis da misi wevrebis ganawilebas Semosavlebis mixedviT

gaaCnia marjvenamxrivi asimetria da swordeba logariTmuli normaluri

ganawilebiT.

logariTmuli normaluri ganawileba (lognormaluri) – SemTxveviTi

sididis (x) ganawileba, romlis logariTmi (lnx) eqvemdebareba

ganawilebis normalur kanons. logonormaluri ganawilebisas adgili

aqvs simetriul ganawilebas logariTmuli variantebidan saSualo

ariTmetikulTan mimarTebaSi da ara variantebidan saSualo

ariTmetikulTan mimarTebaSi. mcire dispersiis dros lognormaluri

ganawileba axlosaa normalurTan.” (nazarovi 2002:606)

lognormaluri ganawileba ganisazRvreba ori parametriT:

Semosavlebis saSualo logariTmi (lnXo) da Semosavlebis logariTmis

saSualo kvadratuli gadaxra (σ) (sur 1)

y

x

sur. 1. lognormaluri ganawileba

110

lognormaluri ganawilebis funqcia gamoiTvleba Semdegi formuliT:

F(u) =

roca x ˃ 0

Semosavlebis donis mixedviT saojaxo meurneobebis (mosaxleobis)

ganawileba saSualebas gvaZlevs gamoviTvaloT deciluri (erTobliobas

anawevrebs aT intervalad) da kvintiluri (xuT intervalad, e.i. yovel

intervalSi dakvirvebas 20% erTeulze) intervalebi da Semosavlebis

doneebis da mosaxleobis raodenobis da maTSi saojaxo meurneobebis

mixedviT fiqsirebuli sazRvrebis intervalebi. mocemul SemTxvevaSi

ranJirebul erTobliobas warmoadgens saojaxo meurneobebis

erToblioba an mosaxleoba sxvadasxva Semosavlis doniT. analizis

sxvadasxva moTxovnilebisTvis SesaZlebelia saojaxo meurneobebis

erTobliobis Seswavla, romelic ranJirebulia saojaxo meurneobebis

saSualo Semosavlis doneze da saSualo suladobrivi Semosavlis

doneze. SesaZlebelia agreTve SeviswavloT saojaxo meurneobebis

wevrebis erToblioba, ranJirebuli saSualo suladobrivi Semosavlis

doneze an saojaxo meurneobis Semosavlis doneze.

,,sazogadoebaSi Semosavlebis ganawilebis xasiaTis ekonomikuri

analizisas farTod gamoiyeneba v.paretos ganawileba, romelic uCvenebs

mosaxleobis Semosavlebis ganawilebas mis jgufebs Soris maTi

sidididan gamomdinare (sur. 2.). v.paretom empiriuli saxiT miiRo

hiperbolebi, romlebic gamosaxulia formuliT:

y =

sadac a – minimaluri Semosavalia, A da d – dadebiTi parametrebi.

y

0 x

sur. 2. v.paretos ganawileba

111

X RerZze naCvenebia Semosavlebi, Y Y RerZze ki – saojaxo meurneobebis

an pirTa ricxvi, romlebsac gaaCniaT gansazRvruli sazRvris toli an

meti Semosavali (a).” (nazarovi 2002:607)

Semosavlebis donis diferenciaciis gasazomad gamoiyeneba lorencis

mrudi:

y

0 mosaxleoba x

naxazi asaxavs iseTi movlenebis moZraobas, rogoricaa mosaxleobis

gradacia jgufebis mixedviT da maT Soris Semosavlebis ganawileba.

simartivisaTvis da TvalsaCinoebisaTvis gamoiyofa mosaxleobis 5 jgufi,

romelTagan TiToeuli Seadgens 20%-s. mosaxleobis Semosavlebis jamic

pirobiTad iyofa iseTive procentul jgufebze. grafiki asaxavs, rom

Semosavlebis Tanabari ganawilebis dros mocemuli damokidebuleba

warmoadgens biseqtrisas, romelic asaxavs mxolod potencialur

SesaZleblobas. realurad Semosavlebi arasodes ar nawildeba Tanabrad.

realuri suraTi grafikulad gamoiyureba, rogorc qvemoT CaRunuli

xazi, rac niSnavs, rom mosaxleobis jgufebi ganlagebulia Semosavlebis

moculobis Sesabamisad. dabalSemosavliani mosaxleobis 40%-s SeuZlia

miiRos saerTo Semosavlis 20%. zeda jgufze ki modis mTeli

mosaxleobis Semosavlebis daaxloebiT 50%. biseqtrisidan mrudis

gadaxris sidide gviCvenebs Semosavlebis ganawilebis uTanabrobis dones.

faqtobrivi ganawilebis xazi _ lorencis mrudi miT ufro Sorsaa

ganlagebuli biseqtrisidan, rac metia mosaxleobis Semosavlebis

diferenciacia.

112

socialuri diferenciaciis gazomva xdeba ara mxolod saojaxo

meurneobebis (mosaxleobis) SefasebiT Semosavlebis donis mixedviT, aseve

fasdeba materialuri keTildReobis sxvadasxva donis saojaxo

meurneobebi (mosaxleoba) sxva parametrebiTac: saojaxo meurneobis tipi

da sidide, misi wevrebis daxasiaTeba (sqesi, asaki, dasaqmeba),

Semosavlebis da xarjebis struqtura da moculoba, kvebis produqtebis

moxmarebis done da sxva. es monacemebi gamoiTvleba saojaxo meurneobaze

an erT sulze deciluri, kvintiluri intervalebiT da Semosavlebis

donis fiqsirebuli sazRvrebis intervalebiT.

saqonelsa da momsaxurebaze fasebis Sesaxeb saojaxo meurneobebis

biujetebis kvlevis Sedegad miRebuli monacemebi, saSualebas gvaZlevs

SevafasoT materialuri keTildReobis sxvadasxva doniT saojaxo

meurneobebis jgufebis sayidlebis fasebis sxvaoba. es ki, Tavis mxriv,

saSualebas gvaZlevs gamoviTvaloT faqtiuri da normatiuli

samomxmareblo kalaTis Rirebuleba Semosavlis doniT gansxvavebul

saojaxo meurneobaSi.

dayofis xarisxis dasaxasiaTeblad xSirad gamoiyeneba mosaxleobis

yvelaze maRali Semosavlebis mqone 10%-is da mosaxleobis yvelaze

dabali Semosavlebis mqone 10%-is Semosavlebis maCvenebliT

Semosavlebis gadaWarbebis gansazRvra. am maCvenebels ewodeba fondebis

koeficienti da warmoadgens zeda da qveda decilebis farglebSi niSan-

Tvisebis saSualo maCveneblis damokidebulebas. fondebis koeficienti,

romelic gaTvlilia saojaxo meurneobebis (mosaxleobis) ganawilebis

monacemTa rigis mixedviT saojaxo meurneobis (meurneobis wevris)

Semosavlis saSualo monacemis doniT, uCvenebs Tu ramdenjer aRemateba

mosaxleobis yvelaze maRali Semosavlebis mqone 10%-is saSualo

suladobrivi Semosavali mosaxleobis yvelaze dabali Semosavlebis

mqone 10%-is Semosavalze. Semosavlebis Sepirispirebis garda, saojaxo

meurneobebis mocemul jgufebSi afaseben sxvaobas suladobis mixedviT

kvebis produqtebze, arasasursaTo saqonelsa da momsaxurebaze

moxmarebaSi, Semosavlebis da xarjebis struqturasa, saojaxo

meurneobebis saSualo sidides, maT Semadgenlobasa da sxva monacemebSi.

113

mocemul SemTxvevaSi fondebis koeficienti uCvenebs Tu rogor

gansxvavdeba saSualod moxmareba, xarjebi da a.S. mosaxleobis yvelaze

mdidar 10%-Si Sesabamisi monacemebiT yvelaze Raribebis 10%-Si.

gansxvaveba ekonomikurad metad da naklebad uzrunvelyofili

mosaxleobis cxovrebis doneTa Soris kontrastuli rCeba

maRalganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebSic. amJamad, mdidarTa

10%-is Semosavlebis moculoba naklebad uzrunvelyofili mosaxleobis

10%-is Semosavlebis moculobas aWarbebs TurqeTSi 16-jer, avstraliaSi,

axal zelandiasa da portugaliaSi 8_9-jer, amerikis SeerTebul

StatebSi, italiaSi, safrangeTSi, fineTsa da daniaSi _ saSualod 7-jer,

belgiaSi, iaponiaSi, niderlandebSi, did britaneTsa da espaneTSi ki 5_6-

jer.

saqarTveloSi mdidrebis bolo deciluri jgufis Semosavlebi, 2010

wlis winaswari monacemebiT, daaxloebiT 18-jer aWarbebs Raribebis

pirveli deciluri jgufis Sesabamis maCvenebels, rodesac 2006 wels

Tanafardoba decilur jgufebs Soris 14,6-s warmoadgenda. bolo

deciluri jgufis xarjebi 16_jer aRemateba pirveli deciluri jgufis

xarjebs. es imas niSnavs, rom jerjerobiT saqarTveloSi mosaxleobis

mdidari fenis warmomadgenelTa ekonomikuri mdgomareoba Seudareblad

didad gansxvavdeba da es sxvaoba matulobs RaribTa fenis

mdgomareobasTan SedarebiT. (wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli

samsaxuri).

im faqtorTa ricxvs, romlebic xels uwyoben Semosavlebis

uTanabrobis maRal dones sabazro ekonomikis pirobebSi, miekuTvneba,

jer erTi, bunebrivi gansxvavebani adamianTa inteleqtualur, fizikur,

esTeTikur SesaZleblobebSi, rac sazogadoebis yvelaze ufro niWier

adamianebs saSualebas aZlevs miiRon yvelaze ufro maRalanazRaurebadi

samuSao, maSin rodesac sxva naklebunariani adamianebi ganwirulni arian

xeli mihyon saqmianobis araprestiJul saxeobebs. meore, adamianebi

arsebiTad gansxvavdebian erTmaneTisagan miRebuli ganaTlebis doniT. es

yovelTvis rodis aris maTi Tavisufali arCevanis Sedegi da iwvevs

114

SesaZleblobaTa dausabuTebel uTanabrobas anazRaurebis TvalsazrisiT.

Semosavlebis doneSi gansxvavebaTa mesame mizezia adamianTa sxvadasxva

profesiuli gemovnebebi da riskisadmi maTi mzadyofna. yvela adamiani

Tanxmdeba mZime, magram maRalanazRaurebian samuSaos, arc yvelaa mzad

ekonomikuri riskisaTvis. mag. sakuTari sawarmos gaxsnisaTvis, romelmac

SeiZleba mogeba moitanos. meoTxe, arsebobs SesaZleblobaTa

mniSvnelovani uTanabroba msxvili sakuTrebis mflobel pirebsa da im

pirebs Soris, romelTac igi saerTod ar gaaCniaT. Semosavlebis

uTanabroba SeiZleba gamowveuli iyos warmatebiT an xelsayreli

kavSirebis da politikuri zegavlenis arsebobiT.

sazogadoebaSi, gansakuTrebiT mis Ratak nawilSi, Semosavlebis

doferenciacia socialur daZabulobas iwvevs. saqarTveloSi

Semosavlebis mixedviT sazogadoebis pirveli mkveTri diferenciacia

damoukideblobis mopovebis pirvel wlebSi moxda, rodesac sabazro

ekonomikaze gadasvlas Tan daerTo samoqalaqo omi, hiperinflacia,

kriminaluri mdgomareoba, politikuri arastabiluroba. amave dros

mkveTrad daeca warmoebis done da gaWianurda ekonomikuri krizisidan

gamosvlis periodi. rasac socialuri uTanabrobis zrda mohyva Tan.

saqarTveloSi ekonomikur krizisTan erTad Rrmavdeba socialuri

krizisi, romelic pirvel rigSi gamoixateba mosaxleobis socialuri da

materialuri diferenciaciis gaRrmavebaSi.

saqarTveloSi arsebuli mdgomareoba cifrebSi Semdegnairad aisaxeba:

mosaxleobis daaxloebiT 10% siRatakis zRvars miRma imyofeba, Semdeg

modis RaribTa fena (40%), araRaribi anu saSualo fena (35%), da

SeZlebuli (15%).

sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi mosaxleobis Semosavlebsa da

cxovrebis doneSi mniSvnelovan diferencias iwvevs. am SemTxvevaSi,

cxovrebis donis diferenciaciis gansazRvrisaTvis saWiroa iseTi

meTodis gamoyeneba, romelic saSualebas mogvcems gamovavlinoT

mosaxleobis sxvadasxva fenebs Soris gansxvaveba. xolo saSualo

maCveneblebi, mag. saSualo Semosavlebi, saSualo xelfasi da a.S. ver

asaxavs cxovrebis donis mixedviT mosaxleobis sxvadasxva fenaTa Soris

115

gansxvavebas da ver warmoadgens realur suraTs. amitom, mosaxleobis

calkeuli fenebisa da jgufebis mixedviT Semosavlebisa da danaxarjebis

gansxvavebis, anu diferenciaciis process, rac naTlad warmoadgens

RaribTa mdgomareobis suraTs, kargad axasiaTebs diferenciaciis

maCveneblebi. msoflio statistikur Teoriasa da praqtikaSi gamoiyeneba

iseTi maCveneblebi, rogoricaa Semosavlebisa da danaxarjebis galtonis,

lorencis koncentraciis, jinisa da sxva koeficientebi, romelTa

gaangariSeba efuZneba statistikis saxelmwifo departamentis monacemebs.

Tanamedrove statistikas sazogadoebSi mimdinare movlenebisa da

procesebis Sefasebis mravalmxrivi monacemebi moepoveba, magram

mosaxleobis socialur-ekonomikuri mdgomareobis daxasiaTeba ZiriTadad

Sinameurneobebis SerCeviTi kvlevebis meSveobiT xorcieldeba.

cxrili 2.3.1.

saqarTvelos Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis

mixedviT* (%)

Qqalaqi sofeli sul qalaqi sofeli sul

2006 2007

100 laramde 17.0 13.6 15.3 12.5 14.1 13.3

101-300 lari 39.8 38.4 39.1 35.3 38.3 36.8

301-500 lari 20.9 24.3 22.6 22.7 23.5 23.1

501-1000 lari 16.6 19 17.8 20.6 19.4 20

1001-2000 lari 4.5 3.9 4.2 6.9 3.9 5.5

2001-5000 lari 1.1 0.8 0.9 1.7 0.7 1.2

5001 lari da meti 0.2 0.1 0.1 0.2 0.1 0.1

sul 100 100 100 100 100 100

116

cxrili 2.3.2

saqarTvelos Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri

Semosavlebis mixedviT* (%)

Semosavlebi 2008 2009 2010**

500 laramde 63,7 61,5 55,8

500-dan 1000 laramde 24,7 25,2 27,1

1000-dan 2000 laramde 9,1 10,5 12,9

2000 larze meti 2,5 2,8 4,2

* SemosavalSi igulisxmeba mTliani saxsrebi ** winaswari monacemebiT

rogorc vxedavT, mosaxleobis Semosavlebi diferencirebulia.

saqarTvelos mTliani mosaxleobis 13.3%-s, 2007 wlis monacemebiT, hqonda

101 laramde Semosavali, xolo 5000 larze met Semosavals Rebulobda

mosaxleobis 0.1%. struqturulad yvelaze meti wili 36.8% mosaxleobis

im nawilze modioda, romlis Semosavalic meryeobda 101-dan 300 laramde

da 23.1% ki 301-dan 500 laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebs

eWiraT. 2010 wels 2006 welTan SedarebiT 500 laramde Semosavlebis mqone

SinameurneobaTa raodenoba 1.4-jer Semcirda. amasTan, aRsaniSnavia, rom

maRalSemosavliani ojaxebis xvedriTi wili dinamikaSi izrdeba. 2007

wels 2006 welTan SedarebiT gaizarda 301 laridan 500 laramde

Semosavlebis mqone SinameurneobaTa xvedriTi wili 0.1%-iT, 501 laridan

1000 laramde _ 2.2%-iT, 1001 laridan 2000 laramde _1.3%-iT, 2001 laridan

5000 laramde 0.3%-iT. mxolod 5000 laris zemoT Semosavlebis mqone

pirTa xvedriTi wili darCa ucvleli _ 0.1%.

501-dan _ 1000 laramde (diagrama 2.3.1) Semosavlebis mqone

SinameurneobaTa xvedriTi wili SinameurneobaTa saerTo raodenobaSi

2010 wels 2006 welTan SedarebiT 9.3%-iT, 2007 welTan SedarebiT _ 7.1%-

iT, 2008 welTan SedarebiT _ 2.4%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _ 1.9%-iT

gaizarda; 1001-dan 2000 laramde Semosavlebis mqone SinameurneobaTa wili

2010 wels 2006 welTan mimarTebaSi _ 8.7%-iT, 2007 welTan SedarebiT _

7.4%-iT, 2008 welTan SedarebiT 3.8%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _ 2.4%-

117

iT gaizarda. 2010 wels 2006 welTan SedarebiT 1001-dan 2000 laramde

Semosavlebis mqone SinameurneobaTa raodenoba 3.1_jer gaizarda.

aseve zrdis tendenciiT xasiaTdeba 2000 laridan Semosavlebis mqone

SinameurneobaTa xvedriTi wili SinameurneobaTa saerTo moculobaSi

2010 wels 2006 welTan SedarebiT _ 3.2%-iT, 2007 welTan SedarebiT _

2.9%-iT, 2008 welTan SedarebiT _ 1.7%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _

1.4%-iT. e.i. 2010 wels 2000 lars zemoT Semosavlebis mqone

SinameurneobaTa xvedriTi wili 2006 welTan SedarebiT 4.2-jer gaizarda,

Tumca Sinameurneobebis saerTo raodenobaSi mxolod 4.2% uWiravs.

diagrama 2.3.1

Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis mixedviT (%)

wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

yovelive ki miuTiTebs mosaxleobis Semosavlebis zrdis xarjze misi

diferenciaciis SedarebiT Semcirebaze. amasTan, qalaqis mosaxleobis

Semosavlebis struqturaSi sWarbobs ufro maRali Semosavlebis mqone

mosaxleobis xvedriTi wili, vidre soflis mosaxleobaSi, rac

ukanasknelis duxWirul mdgomareobaze miuTiTebs, amitom diferenciacia

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 weli 2007 weli 2008 weli 2009 weli 2010 weli

77.0% 73.2% 63.7% 61.50%

55.8%

17.8% 20.0%

24.7% 25.2% 27.1%

4.2% 5.5% 9.1% 10.5%

12.9%

1.0% 1.3% 2.5% 2.8% 4.2%

500 laramde 501-1000 laramde 1001-2000 laramde 2001 laris zeviT

118

sagrZnobia ara mxolod mTliani mosaxleobis Semosavlebis mxriv, aramed

soflisa da qalaqis mosaxleobis mixedviTac, razedac mowmobs

soflidan qalaqSi mosaxleobis migraciis maRali done.

mniSvnelovani diferenciaciaa Sromis anazRaurebis mxriv mosaxleobis

socialur fenebs Soris.

mosaxleobis cxovrebis donis diferenciacia ganisazRvreba deciluri

koeficientis meSveobiT, romelic gaiangariSeba mecxre rigis decilis

pirveli rigis decilTan TanafardobiT.

mosaxleobis mTliani moxmareba saSualod TveSi fuladi xarjebis

mixedviT decilur jgufebSi

(erT sulze)

cxrili 2.3.3.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2008 59.2 67.3 75.5 85.1 92.2 104.3 118.7 133.9 167.4 283.3

2009 55.7 68.3 75.7 82.2 90.2 101.0 116.3 136.2 170.7 277.6

2010 50.0 65.3 72.4 84.0 94.4 107.2 124.6 145.2 184.3 298.3


deciluri koeficienti 2008 wlisaTvis ganisazRvreba:

=

=2.8

2009 wlisaTvis -

2010 wlisaTvis - = 3.7

miRebuli maCvenebeli mosaxleobis fenebs Soris diferenciaciis maRal

donesa da dinamikaSi zrdaze metyvelebs.

mosaxleobis cxovrebis donis dawvrilebiTi analizi SeiZleba

vawarmooT mosaxleobis calkeuli fenebis Semosavlebisa da

danaxarjebis mixedviT.

119

mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa diferenciaciis xarisxi

SeiZleba gaviangariSoT diferenciaciis koeficientis meSveobiT:

Kdif=1 - 0.10

sadac, Kdif- maCvenebelTa diferenciaciis koeficientia anu

xarisxobrivi maCvenebeli;

- maCveneblis saerTo jamisadmi aTwiladobiT gamosaxuli I-uri

variantis nazardi jamia (amasTan pirvel variantad miCneulia 0)

zogjer mocemulia mosaxleobis deciluri da kvartiluri jgufebis

mixedviT Semosavlebi, danaxarjebi. aRniSnuli maCveneli deciluri

jgufebisaTvis gamoiyeneba.

saqarTvelos SinameurneobaTa kvlevis Sedegebis safuZvelze miRebuli

saSualo Tviuri fuladi xarjebi decilur jgufebSi 2007 wels Semdeg

suraTs gvaZlevs:

saqarTvelos mosaxleobis mTliani moxmareba

(saSualod TveSi, mln. lari)

cxrili 2.3.4.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 sul

samomxmareblo fuladi

xarjebi

12.2 17.0 19.2 22.6 24.6 27.3 31.8 36.7 46.3 88.3 325.9

sursaTze, sasmelze,

Tambaqos nawarmze

7.1 10.0 11.2 13.0 13.5 15.0 16.4 17.9 21.7 31.4 157.3

tansacmelsa da

fexsacmelze

0.3 0.5 0.7 0.9 1.2 1.2 1.6 1.9 2.7 4.4 15.4

saojaxo moxmarebis

saqonelze

0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.7 0.9 1.4 1.9 4.9 12.4

janmrTelobis dacvaze 1.2 1.5 1.5 1.6 1.5 1.7 2.5 2.8 2.9 10.8 27.9

saTbobsa da 1.9 2.2 2.5 2.8 3.1 3.2 3.7 4.0 4.4 8.8 36.7

120

eleqtroenergiaze

Transportze 0.6 1.1 1.3 1.6 1.9 2.3 2.7 3.5 4.5 10.8 30.3

ganaTleba, kulturasa da

dasvenebaze

0.0 0.1 0.1 0.3 0.5 0.7 1.1 1.3 2.5 6.3 12.9

sxva samomxmareblo

xarjebi

0.7 1.0 1.2 1.7 2.2 2.5 2.9 3.9 5.8 11.0 32.9

arasamomxmareblo fuladi

xarjebi

1.7 2.4 2.3 2.9 3.4 4.5 5.2 6.0 6.5 12.4 47.1

sasoflo_sameurneo

xarjebi

0.6 0.6 0.6 0.8 0.7 0.9 0.9 1.1 1.1 1.3 8.6

transfertebze 0.5 0.6 0.7 0.7 0.9 1.2 1.3 1.5 1.7 3.4 12.5

dazogvaze an gasesxebaze 0.5 1.1 0.9 1.0 1.5 1.8 2.6 3.0 3.1 6.1 21.5

fuladi xarjebi sul 13.9 19.3 21.4 25.5 28.0 31.8 36.9 42.7 52.9 100.6 373.0

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

mosaxleobis fuladi xarjebi decilur jgufebSi SeiZleba

gaviangariSoT struqturulad calkeuli jgufis mixedviT mTliani jamis

mimarT. mwkrivi Semdeg saxes miiRebs:

0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10 0,11 0,14 0,26

diferenciaciis koeficienti:

Kdif = 1 – 0.10 [ ( 0+0.04 ) + ( 0.04 + 0.09 ) + ( 0.09 + 0.15 ) + ( 0.15 + 0.22 ) + (

0.22 + 0.30 ) + ( 0.30 + 0.39 ) + ( 0.39 + 0.49 ) + ( 0.49 + 0. 60 ) + ( 0.60 + 0.74 )

+ ( 0.74 + 1.0 ) = 1 – 0.10 X 7.04 = 0.30 anu 30%

deciluri koeficienti anu Sefardeba mdidarTa da uRaribesTa Tviur

danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 30-mde. rogorc vxedavT maCveneblebs

Soris sxvaoba didia, rac diferenciaciis maRali xarisxis maCvenebelia.

diferenciaciis gaangariSeba SesaZlebelia mosaxleobis fuladi

xarjebis mixedviT Semdegi deciluri jgufebis mixedviT:

121

mosaxleobis xarjebis ganawileba fuladi xarjebis mixedviT decilur

jgufebSi

cxrili 2.3.5

decili

weli

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 sul

2002 1.4 2.8 3.9 5.1 6.4 7.8 9.6 12.2 16.2 34.6 100

nazardi jamis mimarT

0.02 0.04 0.05 0.07 0.08 0.09 0.11 0.12 0.17 0.25 1.0

2006 2.6 4.2 5.1 6.1 7.3 8.6 10.0 12.0 15.4 28.7 100


0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.09 0.10 0.12 0.15 0.29 1.0

2010 2.0 3.2 4.2 5.3 6.4 7.9 9.7 12.3 16.5 32.5 100


0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.1 0.12 0.17 0.33 1.0


2002 wlisaTvis

Kdif = 0.34 anu 34 %

2006 wlisaTvis

Kdif = 0.36 anu 36 %

2010 wlisaTvis

Kdif = 0.43 anu 43 %

diferenciaciis koeficienti dinamikaSi izrdeba. 2010 wlisaTvis igi

43%-iT ganisazRvra. Gamomdinare aqedan, mdidarTa da RaribTa

danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 43-mde, rac mosaxleobis cxovrebis

donis diferenciaciis maRal doneze metyvelebs.

sabazro ekonomikis pirobebSi aRniSnuli maCvenebeli rTulad

prognozirebadia. magram, deciluri koeficientis zrda umdidresTa da

uRaribesTa Soris cxovrebis donis sxvaobis zrdaze migviTiTebs.

saqarTveloSi jinis koeficienti 2006 wels 0.53-s Seadgenda, 2008 wlis

dasawyisisaTvis igi 0.51-mde Semcirda, 2009 wlisaTvis ki misi mniSvneloba

isev 0.53-iT ganisazRvra, rac diferenciaciis maRal doneze metyvelebs.

122

(jinis indeqsi gviCvenebs maCveneblis faqtobrivi ganawilebis gadaxras

maTi Tanabari ganawilebis xazidan. Tanabari ganawilebisas jinis indeqsi

nulis tolia, absolituri uTanabrobisas ki erTis.)

jinis koeficientis dinamika

diagrama 2.3.2


mosaxleobis Semosavlebisa da Sesabamisad cxovrebis donis

diferenciacia dinamikaSi izrdeba da misi mniSvneloba sakmaod maRalia.

Cemi azriT, saqarTveloSi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis diferenciaciis Semdegi mizezebi gamoiyofa:

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

2005 weli

2006 weli

2007 weli 2008

weli 2009 weli

2005 weli 2006 weli 2007 weli 2008 weli 2009 weli

fuladi Semosavlebis mixedviT

0.53 0.53 0.53 0.51 0.53

mTliani Semosavlebis mixedviT

0.44 0.45 0.46 0.46 0.48

fuladi xarjebis mixedviT

0.45 0.45 0.47 0.47 0.48

mTliani xarjebis mixedviT

0.41 0.41 0.42 0.43 0.44

mTliani moxmarebis mixedviT

0.39 0.39 0.41 0.4 0.41

123

1. adamianTa gansxvavebuli niWi da unari;

2. codna da ganaTleba;

3. profesionaluri gemovnebani da riski;

4. sakuTrebis floba;

5. Sromis bazris ganuviTarebloba;

6. batonoba bazarze (monopolizmi);

7. iRbali;

8. kavSirebi;

9. ubeduri SemTxvevebi.

yvela es mizezi damaxasiaTebelia sabazro ekonomikis mqone

qveynebisTvis. garda zemoT CamoTvlilisa aseve moqmedebs uTanabrobis

gaRrmavebis specifiuri faqtorebi, rogoricaa sabazro reformebis

sawyis etapze Sromis dabali Rirebuleba da Crdilovani Semosavlebis

misakuTreba.

SemosavalTa da simdidris uTanabrobam SeuZlia miaRwios uzarmazar

masStabebs. maSin igi safrTxes uqmnis qveynis rogorc politikur, aseve,

ekonomikur stabilurobas. amitom, yvela ganviTarebul qveyanaSi

uTanasworobis Sesamcireblad sistematurad tardeba rigi

RonisZiebebisa.

saxelmwifo Semosavlebis gadanawilebis safuZvelze cdilobs

daareguliros mdidarTa da RaribTa Soris arsebuli gansxvaveba da amiT

Tavze aiRos pasuxismgebloba daicvas adamianis xelSeuvali uflebebi

Rirseuli cxovrebisaTvis. Semosavlebis Tanasworobis mTavari

kontrargumenti mdgomareobs imaSi, rom Tanabari Semosavlebis pirobebSi

mcirdeba SromiTi saqmianobis, investiciebis, riskebis stimuli da

Sesabamisad klebulobs gamanawilebeli Semosavlis moculoba.

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciacia

gardauvalia sabazro ekonomikis qveynebisaTvis. igi ekonomikuri

stimulatoris rols TamaSobs, radgan ayalibebs adamianis materialur

dainteresebas, damatebiT gamoiyenos Zala da unari Semosavlebis zrdisa

da cxovrebis donis gaumjobesebis mizniT.

124

Tavi IIIO

saqarTvelos mosaxleobis socialuri mdgomareobis

statistikuri analizi da misi gaumjbesebis RonisZiebani

3.1. mosaxleobis socialuri mdgomareoba da misi

prognozebi

mosaxleobis socialur mdgomareobis xarisxs ganapirobebs dasaqmebis

done, inflaciis tempi, sacxovrebeli pirobebi,

sayofacxovrebo_komunaluri momsaxurebis Rirebuleba, Semosavlebis

moculoba da sxva mravali faqtori.

mosaxleobis socialuri mdgomareobis gadauWrel problemas siRaribe

warmoadgens. ukanaskneli aTwleulebis ganmavlobaSi msoflio

ekonomikur-statistikur literaturaSi siRaribis cnebis mravalnairi

ganmarteba gamoiyeneba. maTi umrvlesoba siRaribis qveS ara marto

materialur, aramed sulier faqtorebsac gulisxmobs. amitom, SeiZleba

iTqvas, rom, siRaribe aris Semosavlebis (fuladi da arafulad)

ukmarisoba adamianis fiziologiuri da sulieri arseboba-

ganviTarebisTvis saWiro minimalurad aucilebeli materialur

RirebulebaTa da momsaxurebis moxmarebisaTvis.

siRaribis gasazomad sxvadasxva midgoma gamoiyeneba. mkvlevarebis

udidesi nawili Tvlis, rom mosaxleobis Rarib fenas miekuTvneba isini,

romelTa Semosavali siRaribis zRvars qvemoTaa. amasTanave siRaribis

zRvari warmoadgens obieqturad gansazRvrul sidides, romelic

gamoiTvleba materialuri keTildReobis da momsaxurebis moxmarebis

nacionaluri da subnacionaluri minimaluri normebidan.

siRaribis Sefasebisadmi amdagvari midgomis gamoyeneba gulisxmobs im

saqonlisa da momsaxurebis CamonaTvalis da raodenobis gansazRvras,

romlebic Seadgenen minimalur “kalaTas”, aseve maTi fasebis Taobaze

informaciis wyaroebis gansazRvras.

saqarTveloSi siRaribis sazRvris saxiT gamoiTvleba saarsebo

minimumi, anu Semosavlis done, romelic uzrunvelyofs adamianis

cxovelqmedebisTvis aucilebeli mecnierulad dasabuTebuli

materialuri keTildReobis da momsaxurebis minimaluri nakrebis SeZenas.

125

rogorc wesi, statistikur literaturaSi saxelmwifos mier

mosaxleobisTvis wardgenili socialuri garantiebis odenobis

Tanafardoba gamoisaxeba koeficientiT – sxvadasxva saxis socialur

garantiebsa da mosaxleobis gansazRvruli socialur-demografiuli

jgufis (Sromisunarianebi, pansionerebi, bavSvebi) saarsebo minimumis

odenobas Soris TanafardobiT. siRaribis Sefaseba saarsebo minimumis

meTodis gamoyenebiT, saSualebas gvaZlevs movaxdinoT siRaribis zRvaris

konstruireba mTlianobaSi saojaxo meurneobisTvis da amasTanave

gaviTvaliswinoT yvela misi wevrisTvis saarsebo minimumis odenoba.

saarsebo minimumis odenoba gulisxmobs minimaluri sasursaTo kalaTis

Rirebulebas, arasasursaTo saqonlis, fasiani momsaxurebis SeZenaze

saWiro minimalur danaxarjebs, aseve xarjebs gadasaxadebsa da sxva

savaldebulo fulad gadasaxadebze.

saarsebo minimumis safuZvels Seadgens minimaluri normebiT kvebis

produqtebis kaloriulobiTa da qimiuri SemadgenlobiT

dabalansirebuli sakvebi nivTierebebis naturaluri nakrebebi.

saarsebo minimumis odenobis gaTvla xorcieldeba mosaxleobis yvela

asakobriv-sqesobrivi jgufis mixedviT minimaluri sasursaTo kalaTis

gaTvaliswinebiT. minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebuleba

ganisazRvreba saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier

vaWrobis sferos sawarmoebis saqonlis saSualo gasayidi fasebis

mixedviT, romelTa miReba xdeba saqonel-warmomadgenlebze fasebis

registraciis safuZvelze. saarsebo minimumis sasursaTo nawilis

odenobis gaangariSeba xorcieldeba mTlianobaSi saojaxo meurneobaze

misi wevrebis raodenobis, sqesis da asakis gaTvaliswinebiT.

Tavdapirvelad xdeba minimaluri sasursaTo kalaTis mTeli

Semadgenlobis Rirebulebis daTvla saqarTvelos 5 qalaqis fasebis

safuZvelze, romelic mowodebulia saqarTvelos statistikis erovnuli

samsaxuris fasebis sammarTvelos mier. es qalaqebia: Tbilisi, quTaisi,

baTumi, gori da Telavi. qalaqebSi sasursaTo kalaTis TiToeuli

produqtisaTvis xdeba saSualo fasis dadgena. Semdeg etapze

xorcieldeba maTi saSualo fasis gaangariSeba mTeli qveynisaTvis

zemoxsenebuli 5 qalaqis gasaSualoebuli fasebis Sewonili saSualos

daTvliT (wonebad gamoiyeneba aRniSnuli 5 qalaqis mosaxleoba).

126

miRebuli fasebi warmoadgens TiToeuli produqtis saSualo fass

qveynis doneze.

minimaluri sasursaTo kalaTis mTeli Semadgenlobis Rirebulebis

daTvlis Semdgom xorcieldeba Sromisunariani asakis mamakacis

sasursaTo kalaTis (Sesdgeba 40 dasaxelebis produqtisagan) Tviuri

Sualeduri Rirebulebis gaangariSeba. sasursaTo kalaTis Tviuri

Sualeduri Rirebuleba warmoadgens masSi Semavali produqtebis Tviur

RirebulebaTa jams. kalaTaSi Semavali produqtebis Tviuri Rirebuleba

ganisazRvreba Sesabamisi produqtis Tviuri normis da am produqtis

saSualo fasis namravliT (saSualo fasis gaangariSebis meTodi

aRwerilia zemoT), xolo TiToeuli produqtis Tviuri norma

ganisazRvreba dRiuri normis safuZvelze. aRniSnuli kalkulaciis

Sedegad dgindeba kalaTaSi Semavali TiToeuli produqtis Rirebuleba,

romelTa jami warmoadgens minimaluri sasursaTo kalaTis Sualedur

Tviur Rirebulebas.

sasursaTo kalaTis Tviuri Sualeduri Rirebuleba mravldeba

SevaWrebis koeficientze, romelic gaangariSebul iqna saqarTvelos

statistikis erovnuli samsaxuris fasebis sammarTvelos mier

mowodebuli sasursaTo kalaTaSi Semavali produqtebis fasebisa da

Sinameurneobebis integrirebuli gamokvlevidan miRebuli analogiuri

monacemebis SedarebiT. aRniSnuli koeficienti Seadgens 0.865. miRebuli

ricxvi warmoadgens minimaluri sasursaTo kalaTis saboloo

Rirebulebas Sromisunariani asakis mamakacisaTvis mocemul TveSi.

saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier gansazRvruli

koeficientebis safuZvelze saarsebo minimumis gasaangariSeblad

minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebuleba iyofa 0.7-ze (saarsebo

minimumis RirebulebaSi sasursaTo xarjebis wili ganisazRvreba 70%-iT,

Sesabamisad, arasasursaTo xarjebis wili ganisazRvreba 30%-iT).

miRebuli ricxvi warmoadgens mocemul TveSi saarsebo minimumis

Rirebulebas Sromisunariani asakis mamakacisaTvis.

2011 wlis aprilSi Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumi

ganisazRvra 163.2 lariT, rac 10.5 lariT naklebia ianvarTan SedarebiT,

83 lariT naklebi 2004 wlis aprilis TvesTan mimarTebaSi. 2011 wlis

aprilis TveSi saSualo ojaxis saarsebo minimumma 273.7 lari Seadgina,

127

rac ianvris TvesTan SedarebiT 17.5 lariT, xolo 2004 wlis aprilis

TvesTan mimarTebaSi 138.3 lariT metia. SeiZleba iTqvas, rom 7 wlis win

saSualo ojaxs kvebaze exarjeboda 2-jer naklebi Tanxa, vidre

dResdReobiT aseTive ojaxs gamosakvebad, rac gamowveulia sakveb

produqtebze fasebis zrdiT. saarsebo minimumis moculoba dinamikaSi

mocemulia diagramze 3.1.1.

diagrama 3.1.1.

wyaro : saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

saSualo momxmarebels statistikis erovnuli samsaxuris mier

gaangariSebuli saarsebo minimumi srulyofilad kvebisaTvisac ar eyofa,

araTu srulfasovani cxovrebisaTvis.

statistikis erovnuli samsaxuris monacemebiT saqarTveloSi 2010 wels

saSualo xelfasi 597 lars Seadgenda, erTi Sromisunariani

mamakacisaTvis saarsebo minimumi ki 157.7 lars. maSin, rodesac somxeTSi

saSualo xelfasi 330 dolaria (daaxloebiT 544 lari), saarsebo minimumi

ki 232 lars utoldeba, azerbaijanSi _ 451 dolari (daaxloebiT 774

lari), saarsebo minimumi ki _ 330 laria. ,,qarTveli eqspertebi acxadeben,

rom saWiroa, rogorc mraval qveyanaSi, saarsebo minimumis maCvenebeli

gaangariSebuli iqnas saerTaSoriso standartebis Sesabamisad da maSin

106.5 118.6 127.9 128.8 134.3 157.7 157.2 94.4 105 113.3 114.1 119

139.7 139.3

178.7 198.9

214.6 216 225.3

264.6 263.7

0

100

200

300

400

500

600

saarsebo minimumi (lari)

saSualo ojaxisaTvis

saSualo momxmareblisaTvis

Sromisunariani asakis mamakacisaTvis

128

saqarTvelosaTvis misi sidide 260-280 lariT ganisazRvreboda.’’

(http://www.bfm.ge/society/3476-..html).

saarsebo minimumis odenoba gamoiyeneba erT-erTi kriteriumis saxiT,

romelic asaxavs mosaxleobis socialuri dayofis dones. mocemul

SemTxvevaSi is warmoadgens sazRvars Semosavlis intervalebSi saojaxo

meurneobebis qvejgufebis gamosayofad. Cveulebriv xdeba saojaxo

meurneobebis Semdegi jgufebis gamoyofa – saojaxo meurneobebi saarsebo

minimumis odenobaze naklebi suladuri SemosavlebiT, or saarsebo

minimumze naklebi SemosavlebiT, oridan samamde, samidan oTxamde da

oTxze met saarsebo minimumze naklebi SemosavlebiT.

2010 wlis monacemebis mixedviT, saarsebo minimumze naklebi

Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebis xvedriTi wili miaxloebiT

28%-ia, or saarsebo minimumze naklebi Semosavlebisa ki _ 27%, sam

saarsebo minimumze naklebi _ 21.5%, oTx saarsebo minimumze ki _ 13.4% da

a.S. aseTi saxiT warmodgenil struqturul jgufebSi yvelaze didi

xvedriTi wiliT gamoirCeva saarsebo minimumze naklebi Semosavlebis

mqone saojaxo meurneobebi, romlebic siRaribis zRvars miRma imyofebian.

rogorc wesi, kriteriumad, romlis meSveobiTac xorcieldeba piris an

saojaxo meurneobis mikuTvneba ukiduresi siRaribis mdgomareobaSi

myofi mosaxleobis jgufisadmi, gamoiyeneba saarsebo minimumis odenobaze

or an metjer naklebi suladuri Semosavlebis done an mecnierulad

dasabuTebuli minimalur fiziologiur normebze naklebi kaloriulobis

sakvebi produqtebis moxmareba.

statistikis erovnuli samsaxuri moxmarebis fiziologiuri normebis

safuZvelze, pirvel rigSi, angariSobs sasursaTo minimums, xolo

danarCens saarsebo minimums (arasasursaTo saqonlis, agreTve,

momsaxurebis, gadasaxadebis da sxvaTa moculobas) adgens im

Tanafardobidan gamomdinare, romelic ukve praqtikulad

Camoyalibebulia mocemul periodSi. pirvel rigSi, iangariSeba

Sromisunariani mamakacis saarsebo minimumi, romelic 2011 wlis aprilis

TveSi 163.2 lars Seadgenda, xolo Semdeg danarCeni kategoriebisaTvis

gamoiyeneba Sromisunariani mamakacis mimarT dadgenili normativebi

koeficientebis mixedviT. mag, qalebisaTvis koeficienti 0,84-ia, e.i susti

sqesis warmomadgenelTaTvis saarsebo minimumi 137.1 lariT ganisazRvreba,

129

saSualo momxmareblisaTvis koeficientia _ 0.88, amitom saarsebo

minimumic Sesabamisad 2011 wlis aprilisaTvis 143.6 laria. am

indikatorebis safuZvelze dgindeba aseve sxvadasxva suladobis

ojaxebis saarsebo minimumebi. amis garda siRaribis gasazomad gamoiyeneba

medianuri da modaluri moxmarebac, romelTac siRaribis SefardebiT

zRvarsac uwodeben.

siRaribis, ufro zustad ki sazogadoebaSi misi gavrcelebadobis,

damaxasiaTebeli ZiriTadi maCvenebelia siRaribis koeficienti an mTels

mosaxleobaSi dabali Semosavlebis mqone mosaxleobis wili.

siRaribis sxva mniSvnelovani maCvenebelia Raribi ojaxebis

Semosavlis deficiti, romelsac gaaCnia praqtikuli mniSvneloba

socialuri mxardaWeris zomebis Rirebulebis Sefasebisas. mocemuli

monacemi gamoiTvleba rogorc fuladi saxsrebis moculoba, romelic

saWiroa Raribi saojaxo meurneobebis Semosavlebis awevisTvis siRaribis

zRvramde. Semosavlis deficitis gaangariSeba xorcieldeba sxvadasxva

tipis ojaxebis mixedviT, vinaidan yoveli ojaxisTvis arsebobs siRaribis

konkretuli zRvari, saojaxo meurneobebis sxvadasxva Semadgenlobis da

misi wevrebis asakobriv-sqesobrivi maxasiaTeblebis Sexamebis gamo.

Semosavlis deficitis gaangariSeba xdeba rogorc Raribi saojaxo

meurneobebis mTlian jgufze, ise erT saojaxo meurneobasa da erT sul

mosaxleze.

ekonomikur literaturaSi droSi siRaribis dasaxasiaTeblad

gamoiyeneba siRaribis indeqsi, romelic warmoadgens siRaribis sazRvris

an saarsebo minimumis saSualo odenobis zrdis temps. siRaribis indeqss,

rogorc wesi, adareben inflaciis indeqssa da mosaxleobis Semosavlebis

zrdis temps.

siRaribis teritorialuri gavrcelebis Seswavlis mizniT gamoiyeneba

termini “siRaribis zonebi”, romelic moicavs teritoriebs Raribebis

maRali koncentraciiT. siRaribis zonebs ganekuTvneba is teritoriebi,

romelTac gaaCniaT gansazRvruli proporciiT qveynis farglebSi

saSualoze meti an dadgenil zRvarze meti siRaribis done.

saqarTveloSi siRaribis maRali koncentraciiT 2010 wels soflis

dasaxlebebi xasiaTdeba, gansakuTrebiT guria, kaxeTi da raWa–leCxumi

(cxrili 3.1.1.).

130

saarsebo Semweobis mimRebTa procentuli wili

cxrili 3.1.1.

საარსებო შემწეობის

მიმღებთა პროცენტული

წილი

რეგისტრირებულებთან

საარსებო შემწეობის

მიმღებთა პროცენტული

წილი მთელ

მოსახლეობასთან

რეგიონი/რაიონი ოჯახი მოსახლეობა ოჯახი მოსახლეობა

ქ. თბილისი 20,2 15,8 5,8 4,0

გურია 25,9 23,9 15,3 12,6

რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი 54,2 49,9 41,3 31,5

კახეთი 30,1 26,1 17,5 12,5

იმერეთი 30,8 27,8 16,1 12,9

მცხეთა-მთიანეთი 39,2 33,0 21,8 13,8

სამეგრელო-ზემო სვანეთი 22,7 21,7 11,6 9,4

სამცხე-ჯავახეთი 17,2 13,1 9,1 5,9

ქვემო ქართლი 20,5 17,0 8,6 6,2

შიდა ქართლი 32,6 29,5 19,4 15,0

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა 21,7 21,1 10,5 10,2

ზემო აფხაზეთი 45,0 39,6 21,0 16,8

სულ 26,6 23,0 12,3 9,3

wyaro saqarTvelos socialuri momsaxurebis saagento

ekonomikuri analizis dros mniSvnelovania gairkves ara mxolod

Raribebis saerTo raodenoba da maTi wili saojaxo meurneobebis

erTobliobasa an mosaxleobaSi, aramed maTi materialuri mdgomareobis

deficituroba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania saxelmwifo socialuri

programebis Rirebulebis Sefasebisas. amitomac gvaqvs obieqturi

aucilebloba gamoviyenoT siRaribis monacemebi, romlebic saSualebas

gvaZleven SevafasoT gaRaribebis xarisxi da siRaribis simwvave.

131

siRaribis statistikuri maCveneblebia: siRaribis done, siRrme da

simwvave.

siRaribis done gviCvenebs RaribTa xvedriT wils mosaxleobis saerTo

ricxovnobaSi. saqarTvelos statistikis mixedviT siRaribis zRvars

qvemoT mcxovrebi mosaxleobis raodenoba, romelic janmrTelobisa da

socialuri uzrunvelyofis saministros mieraa idenTificirebuli 2010

wlis bolosTvis 1645214 adamiania, maSin siRaribis maCvenebeli qveyanaSi

sakmaod maRalia 0.37-is tolia. siRaribis done gaiangariSeba formuliT:

K=

K _ siRaribis done anu RaribTa xvedriTi wili mosaxleobaSi;

q _ Raribebis ricxovnoba;

n _ mosaxleobis saerTo ricxovnoba.

siRaribis done zogadad axasiaTebs RaribTa xvedriT wils mocemul

qveyanaSi. magram RaribTa cxovrebis dones Sorisacaa gansxvaveba.

zogierTi maTgani Tavisi SemosavlebiT Zalian axlosaa siRaribis

zRvarTan, romelsac isini xan ufro uaxlovdebian, xanac scildebian da

saSualo macxovrebelTa zonaSi gadadian. amitom statistika angariSobs

siRaribis siRrmes. es maCvenebeli axasiaTebs siRaribis zRvridan

(saarsebo minimumidan) Semosavlebis mixedviT Raribebis daSorebis

saSualo manZils da gaiangariSebs Semdegi formulis meSveobiT:

P1=

P1 _ siRaribis siRrme;

z _ saarsebo minimumia mocemul periodSi;

y1 _ Raribi mosaxleobis -uri wevris moxmarebis an Semosavlis

sididea;

n _ mosaxleobis ricxovnoba mocemul qveyanaSi.

132

formulis mricxveli asaxavs Raribebis moxmarebis saerTo moculobas,

rac maT saarsebo minimumamde anu siRaribis zRvramde misaRwevad

sWirdebaT, xolo mniSvneli _ mTeli mosaxleobis saarsebo minimumis

donis saeTo moxmarebaa.

aRniSnuli maCvenebelic araa srulyofili indikatori, radganac

gamokvlevis miRma rCeba RaribTa Soris cxovrebis donis ganmasxvavebeli

suraTi. amitom statistikaSi SemoRebulia mesame maCvenebeli _

siRaribis simwvave. igi gaiangariSeba Semdegi formuliT:

p2=

siRaribis ufro Rrma analizisaTvis am maCveneblebs angariSoben ara

marto saarsebo minimumis anu siRaribis absolituri zRvris mimarT,

aramed medianuri moxmarebis (SefardebiTi zRvris) 60 da 40 procentis

mimaraT. es ukanaskneli gviCvenebs RaribTa qveda fenebis (Ratakebis)

ekonomikur mdgomareobas, rac socialuri politikis gatarebis

safuZvels warmoadgens.

saqarTveloSi siRaribis cnebis ganmartebisa da misi indikatorebis

gasazRvris Sesaxeb jer kidev debatebi mimdinareobs. eqspertebi

cdiloben daamtkicon, rom qveyanaSi Crdilovani ekonomikis didi wilis

gamo, mosaxleobis siRaribis TvalsazrisiT araa Zalian mZime

mdgomareoba. Tanac, saqarTveloSi siRaribes ufro gansxvavebuli xasiaTi

aqvs, vidre sxva dabalSemosavlian qveynebSi. siRaribis maCvenebelTa

realuri suraTi ki ase gamoiyureba:

133

cxrili 3.1.2.

siRaribis maCveneblebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009

qalaqi

Sofe

li

qalaqi

sofe

li

qalaqi

sofe

li

qalaqi

sofe

li

qalaqi

sofe

li

qalaqi

sofe

li

siRaribis done medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT

23,0

26,2

22,1

26,0

22,8

23,7

17,9

24,9

18,0

26,2

17,6

24,3

medianuri moxmarebis 40 procentis mimarT 8,9

12,8 8,8 11,3 8,1

10,7 6,5 12,1 7,0 11,9 7,3

10,2

siRaribis siRrme medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 6,8 9,4 6,5 8,6 6,4 7,9 5,0 8,8 5,3 8,7 5,4 7,8 medianuri moxmarebis 40 procentis mimarT 2,4 4,4 2,3 3,8 2,2 3,5 1,6 4,0 1,8 3,6 2,0 3,2 siRaribis simwvave medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 3,0 4,9 2,9 4,3 2,7 3,9 2,1 4,4 2,3 4,2 2,5 3,7

medianuri moxmarebis 40

procentis mimarT 1,0 2,3 1,0 1,9 0,9 1,7 0,6 1,9 0,7 1,7 0,9 1,5 wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

monacemebis mixedviT Tu vimsjelebT, saqarTveloSi siRaribis done

dinamikaSi klebulobs, mxolod 2008 wels fiqsirdeba umniSvnelo zrda

2007 welTan mimarTebaSi ( medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 0,8

erTeuliT). siRaribis donem saarsebo minimumis mimarT 37% Seadgina.

statistikis departamentis monacemebiT saqarTveloSi mosaxleobis 10%-

ze naklebia dResaTvis mdidari.

siRaribis doneTa gansxvaveba SeiniSneba qalaqisa da soflis

mosaxleobas Soris. soflis mosaxleobis siRaribis done 1.4_jer

aRemateba qalaqis mosaxleobisas, da dinamikaSic umniSvnelod

klebulobs.

134

siRaribis donis ganmsazRvreli mniSvnelovani indikatori

umuSevrobaa. rac maRalia qveyanaSi umuSevrobis done, miT ufro metia

Sinameurneobebis siRaribis zRvars miRma moxvedris riski. saqarTveloSi

dasaqmebis done dinamikaSi Semdegi maCveneblebiT xasiaTdeba (cxrili

3.1.3.) :

cxrili 3.1.3.

dasaqmebis donis maCveneblebi saqarTveloSi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala), aTasi kaci

2041.0 2023.9 2021.8 1965.3 1917.8 1991.8 1944.9

dasaqmebuli, aTasi kaci 1783.3 1744.6 1747.3 1704.3 1601.9 1656.1 1628.1

umuSevari, aTasi kaci 257.6 279.3 274.5 261.0 315.8 335.6 316.9

umuSevrobis done, procentebSi 12.6 13.8 13.6 13.3 16.5 16.9 16.3. wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

cxrili 3.1.4.

dasaqmebis donis maCveneblebTa cvlileba saqarTveloSi

(procenti)

2010 welis monacemebis %-uli cvlileba wina wlebTan

mimarTebaSi

2004 2005 2006 2007 2008 2009

ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala)

95.4 96.1 96.2 101.5 101.4 97.6

dasaqmebuli 91.3 93.3 93.2 95.5 101.6 98.3

umuSevari 123.0 113.4 115.4 121.4 100.3 94.4


wlebis mixedviT samuSao Zalis raodenoba klebulobs (cxrili 3.1.4.),

rac migraciis maRali doniT aixsneba. dinamikaSi migraciis saldo

umetesad uaryofiTia (cxrili 3.1.5.).

cxrili 3.1.5.

135

migraciuli saldo

weli

migraciuli saldo

(aTasi kaci)

2000 -35.2

2001 -32.6

2002 -27.8

2003 -27.5

2004 5.5

2005 76.3

2006 -12.1

2007 -20.7

2008 -10.2

2009 34.2


2010 wlis monacemebiT, ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba 1944.9aT.kacs

Seadgenda. 2009 welTan SedarebiT samuao Zalis raodenoba 2010 wels

mcirdeba 2.4%-iT, xolo 2004 welTan mimarTebaSi _ 5%-iT.

2010 wels 2004 welTan SedarebiT dasaqmebulTa raodenoba klebulobs

9%-iT (cxrili 3.1.6.).

136

cxrili 3.1.6.

dasaqmebis maCveneblebi saqarTveloSi

(2010 weli)

kaxeTi q. Tbilisi

Sida qarTli

qvemo qarTli

aWaris a.r

samegrelo-zemo

svaneTi

imereTi danarCeni

regionebi*

saqarTvelo

`sul aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala)

196,0 455,3 141,3 185,7 181,1 203,5 366,0 216,2 1944,9

dasaqmebuli 174,2 318,3 123,4 168,7 148,6 174,4 323,5 197,0 1628,1

daqiravebuli 44,8 251,0 34,9 50,5 54,8 45,9 90,2 46,6 618,6

TviTdasaqmebuli

129,3 67,1 88,4 118,1 93,7 128,2 232,0 150,4 1007,1

gaurkveveli

0,1 0,3 0,0 0,2 0,2 0,4 1,3 0,1 2,4

umuSevari 21,8 137,0 17,9 17,0 32,5 29,1 42,5 19,2 316,9

mosaxleoba samuSao Zalis gareT

81,0 364,6 72,9 111,2 98,7 101,4 167,1 86,3 1083,3

umuSevrobis done (procentebSi)

11,1 30,1 12,7 9,2 17,9 14,3 11,6 8,9 16,3

aqtiurobis done (procentebSi)

70,8 55,5 66,0 62,5 64,7 66,7 68,7 71,5 64,2

dasaqmebis done (procentebSi)

62,9 38,8 57,6 56,8 53,1 57,2 60,7 65,1 53,8


dasaqmebis maCveneblebi araerTgvarovania regionebis mixedviTac. Tumca

umuSevrobis done klebulobs 2010 wels 2009 welTan mimarTebaSi

aWaraSi, Sida qarTlis regionSi, imereTsa da qvemo qarTlSi,

umuSevrobis maRali done aRiniSneba TbilisSi, Sida qarTlSi,

samegrelo, zemo svaneTsa da aWaraSi (diagrama 3.1.2.).

137

diagrama 3.1.2.

umuSevrobis donis cvlileba 2010 wels 2009 welTan mimarTebaSi

(%-uli punqtiT)

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2

danarCeni regionebi

kaxeTi

Tbilisi

Sida qarTli

qvemo qarTli

aWaris a.r.

samegrelo zemo svaneTi

imereTi

saqarTvelo

138

diagrama 3.1.3.

umuSevrobis done

(procentulad)


umuSevrobis done qalaqis mosaxleobaSi bevrad maRalia sofelis

mosaxleobasTan SedarebiT (diagrama 3.1.3.). soflis mosaxleobis

umravlesoba eweva SromiT saqmianobas sakuTar meurneobaSi. Sromis

saerTaSoriso organizaciis meTodologiis mixedviT samuSao Zalis

umetesi nawili TiTqmis ucvleladaa dasaqmebuli. aRniSnulidan

gamomdinare, umuSevrobis done gacilebiT dabalia soflis

mosaxleobaSi. amasTan, qveyanaSi umuSevrobis donis kleba ZiriTadad

ganpirobebulia qalaqis tipis dasaxlebaSi Sesabamisi maCveneblis

klebiT (2010 wels 2009 welTan SedarebiT 1.6%-iT), vinaidan bolo wlebSi

umuSevrobis done praqtikulad ar Secvlila. amasTan, dasaqmebulebidan

didi xvedriTi wiliT TviTdasaqmebulebi gamoirCevian.

saxelmwifo seqtorSi daqiravebiT dasaqmebulTa saSualo nominaluri

xalfasi 2009 wels 512.6 lariT ganisazRvra, xolo arasaxelmwifo

seqtorSi _ 608.5 lariT. gaeros adamianis humanuri ganviTarebis 1998-2002

2003 weli

2004 weli

2005 weli

2006 weli

2007 weli

2008 weli

2009 weli

2010 weli

22.10%

24.30% 26.30% 26.10%

23.90%

28.90% 28.80% 27.20%

4.10% 4.20% 5% 4.80% 5.40% 7.10% 7.80% 7.90%

qalaqi sofeli

139

wlebis angariSis mixedviT ukiduresi siRaribis zRvari saqarTveloSi 2,5

aSS dolari iyo dReSi. mdgomareoba ar gaumjobesebula, Tu

gaviTvaliswinebT, rom statistikis mixedviT, saqarTvelos prezidentis

brZanebulebis mixedviT (brZ. N767 26\12\06) minimaluri xelfasi Seadgens

40 lars, maSin, gamodis rom, mosaxleobis raRac nawili siRaribis

zRvars qvemoT imyofeba afrikuli standartebiTac ki.

siRaribe SefardebiTi kategoriaa da gansxvavebulia qveynebis mixedviT.

magaliTad, msoflio bankis monacemebiT, Raribad iTvleba pirovneba,

romelsac dReSi 2 dolarze naklebi Semosavali gaaCnia (ukiduresi

siRaribis indeqsia 1 aSS dolari dReSi afrikis qveynebisaTvis, xolo

centraluri da aRmosavleT evropis qveynebisaTvis 4 aSS dolarze

naklebi). saqarTveloSi amJamad aseTi Semosavali didad aWarbebs

saarsebo minimums da saTanado pirovnebac saSualo macxovreblad

iTvleba.

siRaribis problemam globaluri xasiaTi miiRo. siRaribis gamo

SimSilobs mosaxleobis 1 miliardi da yovelwliurad 70 mln. adamiaini

iRupeba.

,,siRaribe sazogadoebaSi vlindeba simdidris ganawilebaSi

uTanabrobis warmoSobis safuZvelze. XXI saukunis dasawyisSi, amerikeli

mecnieris i. serageldinis gamokvlevebiT, msoflioSi mosaxleobis 20%

moixmarda msoflio Semosavlebis 85%-s, 80% iRebda Semosavlebis

mxolod 15%-s, xolo 20% yvelaze dabalSemosavliani mosaxleobis _

1.3%-s.’’ (WiTanava 2008 : 226)E

,,msoflio bankis gaTvlebiT, XXI saukunis dasawyisSi 1.5 mlrd.

adamiani iZulebuli iqneba iarsebos 1 dolariT dRe-Ramis ganmavlobaSi.

prognoziT, siRaribis zRvars qvemoT 2 mlrd. adamiani icxovrebs.’’

(WiTanava 2008:227)Eamitom, Tanamedrove etapze gansakuTrebulad

sainteresoa mosaxleobis Semosavlebisa da maTi diferenciaciis Sesaxeb

pirveladi informaciis damuSaveba statistikuri xerxebisa da meTodebis

meSveobiT da mosaxleobis cxovrebis donis savaraudo prognozebis

gakeTeba.

140

rac ufro rTuli da arastabiluria cxovreba, Tanamedrove etepze, miT

ufro sainteresoa socialur-politikur, ekonomikur, mecnierul-teqnikur

movlenaTa ganviTarebis tendenciebis Seswavla, SesaZlo doneebis

gansazRvra, cvlilebebis tempebisa da masStabebis dadgena, rasac

mecnierebis dargi _ prognozireba emsaxureba. momavlis gansazRvris

interesi uSualod dakavSirebulia sazogadoebrivi cxovrebis praqtikul

moTxovnilebasTan.

statistikuri prognozireba gansakuTrebul mniSvnelobas sabazro

ekonomikis pirobebSi iZens. modelireba da prognozireba empriuli da

mecnieruli kvlevis kompleqsuri procesia, romelic ramodenime

urTierTdakavSirebuli etapisagan Sesdgeba. maTgan ZiriTadia :

1. modelirebisa da prognozirebis miznis, amocanebis, obieqtis zusti

gansazRvra;

2. saWiro informaciuli bazis Seqmna;

3. prognozirebis meTodis SerCeva;

4. saprognozo modelis ageba da prognozuli maCveneblebis

gaangariSeba;

5. miRebuli prognozebis Sefaseba.

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis prognozirebis

mravali meTodi gamoiyeneba. maTgan mniSvnelovania eqstrapolaciis

meTodi. eqstrapolacia gulisxmobs warsul periodSi mosaxleobis

Semosavlebis moculobis cvalebadobis tendenciebis gavrcelebas

momavalze. eqstrapolaciis meTodis SemTxvevaSi SeiZleba gamoviyenoT

iseTi maCveneblebi, rogoricaa, magaliTad, saSualowliuri zrdis tempi,

matebis tempi da sxva.

saSualowliuri absolituri matebis gamoyenebiT mosaxleobis

Semosavlebis moculoba perspeqtiuli periodisaTvis gaiangariSeba

Semdegi formuliT:

141

sadac,

_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebia erT sul mosaxleze

perspeqtiuli periodisaTvis;

_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis sawyisi mniSvnelobaa

perspeqtiuli periodis dasawyisSi;

_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis saSualowliuri

absolituri mateba warsul periodSi;

_ perspeqtiuli periodis xangrZlivoba wlebSi.

cxrili 3.1.6.

Sinameurneobebis Semosavlebi

2005 2006 2007 2008 2009 2010

saSualoTviuri Semosavali erT sulze

(lari) 92.3 102.6 115.2 147.2 154.5 178.6


Sesabamisad,

10,3 lari; 12.6 lari; 32 lari; 7.3 lari;

24.1 lari.

aqedan, = 17.3

maSin,

142

perspeqtiuli periodisaTvis, magaliTad 2011 wlisaTvis mosaxleobis

saSualo Tviuri Semosavlebi erT sulze iqneba:

lari

2012 wlisaTvis _ lari

2020 wlisaTvis _ lari

rogorc aRvniSneT, eqstrapolacia dinamikuri mwkrivis momdevno

ucnobi doneebis povnaa. erTfaqtoruli eqstrapolaciis meTodi

gulisxmobs warsulSi arsebuli tendenciebis gavrcelebas momavalze

mxolod erTi faqtoris _ drois, qronologiuri periodis

gaTvaliswinebiT, radganac masSi aisaxeba ekonomikur movlenebsa da

procesebze moqmedi faqtorebis zegavlena. mosaxleobis Semosavlebis

drois faqtorze damokidebuleba SeiZleba erTfaqtoruli wrfivi

funqciis saxiT gamovsaxoT:

sadac, da urTierTkavSiris parametrebia.

urTierTkavSiris parametrebis gansazRvrisaTvis viyenebT normalur

gantolebaTa sistemas:

SeiZleba mivmarToT am sistemis amoxsnis gamartivebis wesi, wlebis

aTvla gadavitanoT dinamikuri mwkrivis centrSi, maSin

mosaxleobis saSualo Tviuri erT kacze Semosavlebis monacemebis

mixedviT SegviZlia avagoT cxrili:

143

cxrili 3.1.8.

y T yt

2006 102.6 -2 -205.2 4

2007 115.2 -1 -115.2 1

2008 147.2 0 0 0

2009 154.5 1 154.5 1

2010 178..6 2 357.2 4

∑ 698.1 0 191.3 10

pirveladi monacemebis wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri

aqedan, = 19.1

eqstrapolaciis meTodis meSveobiT, romelic momdevno ucnobi donis

povnas iTvaliswinebs, SegviZlia ganvsazRvroT mosaxleobis saSualo

Tviuri Semosavlis SesaZlo mniSvneloba erT sulze.

miRebuli mniSvnelobebi CavsvaT formulaSi:

= 139.6 + 19.1 × 3 = 196.9 lari

e.i mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavali erT sulze 2011

wlisaTvis miaxloebiT iqneba 158.7 lari;

2012 wlisaTvis _ = 139.6 + 19.1 × 4 = 216 lari

2020 wlisaTvis ki _ = 139.6 + 19.1 × 12 = 368.8 lari

rogorc vxedavT, prognozirebis orive meTodi amtkicebs, rom

mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlis sidide erT sulze dinamikaSi

izrdeba, Tu SemTxveviTi, gauTvaliswinebeli uaryofiTi faqtorebi ar

imoqmedeben masze.

prognozebis Tanaxmad, mosaxleobis Semosavlebi izrdeba, Tumca

sainteresoa, laris msyidvelobiTunarianoba perspeqtiuli

periodisaTvis, radgan swored inflacia ganapirobebs miRebuli

Semosavlebis xarjviT struqturasa da dones. wliuri inflaciis 2010

wlisaTvis 11.2%-uli erTeuliT ganisazRvra. dinamikaSi igi araTanabrad

viTardeba (cxrili 3.1.9.).

144

cxrili 3.1.9.

wliuri inflaciis done

2005 2006 2007 2008 2009 2010

wliuri inflaciis done 6.2 8.8 11.0 5.5 3.0 11.2


Adinamikuri mwkrivis daniSnulebaa swori warmodgena mogvces movlenis

ganviTarebi tendenciaze. rodesac igi araTanabrad viTardeba, saWiroa

zrdidan klebaSi da klebidan zrdaSi gadasvlis likvidacia da

ganviTarebis saerTo suraTis gamosavlenad mwkrivis mosworeba. yvelaze

martivi xerxia mosworeba sriala saSualos meSveobiT:

=

= 8.6

=

= 8.4

=

= 6.5

=

= 6.6

maSasadame, zogadad inflaciis done klebulos 2010 wlamde,

samagierod, 2010 wels maRali maCvenebliT 11.2%-iT xasiaTdeba da 2011

wlis maisisaTvis saSualo inflaciis done 13.6% ganisazRvra (wina

TvesTan SedarebiT inflaciis donem 0.4% Seadgina).

saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebze

dayrdnobiT, SeiZleba davaskvnaT, rom mosaxleobis Semosavlebi

perspeqtiul periodSi ki gaizrdeba, magram inflaciuri procesebis

gavlenis Sedegad cxovrebis done ar gaumjobesdeba.

Tu rogor Seicvleba momdevno wlebSi mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis diferenciacia, SeiZleba ganvsazRvroT prognozirebis

eqstrapolaciis meTodis meSveobiT.

145

cxrili 3.1.10.

mosaxleobis Semosavlebis ganawileba ganvixiloT deciluri jgufebis

mixedviT

wlebi

decili

2006 2007 2008 2009 2010

1 2.5 2.3 2.5 2.4 2.1

9 16.3 16.6 16.5 16.7 16.9


cxrili 3.1.11.

pirveli rigis deciluri jgufebisaTvis:

y t yt 2006 2.5 -2 -5 4 2007 2.3 -1 -2.3 1 2008 2.5 0 0 0 2009 2.4 1 2.4 1 2010 2.1 2 4.2 4


sadac, da urTierTkavSiris parametrebia.

urTierTkavSiris parametrebis gansazRvrisaTvis viyenebT normalur

gantolebaTa sistemas:

SeiZleba mivmarToT am sistemis amoxsnis gamartivebis wesi, wlebis

aTvla gadavitanoT dinamikuri mwkrivis centrSi, maSin

= 2.4

= - 0.07

2011 wlisaTvis pirveli rigis deciluri jgufis Semosavlebi

ganisazRvreba:

146

= 2.18

2020 wlisaTvis:

prognozebis mixedviT, pirveli deciluri jgufis Semosavlebi

dinamikaSi mcirdeba.

cxrili 3.1.10.

mecxre rigis deciluri jgufebisaTvis:

y t yt 2006 16.3 -2 -32.6 4 2007 16.6 -1 -16.6 1 2008 16.5 0 0 0 2009 16.7 1 16.7 1 2010 16.9 2 33.8 4


saidanac,

= 16.6

= 0.13

2011 wlisaTvis mecxre rigis deciluri jgufis Semosavlebi

ganisazRvreba:

= 16.99

2020 wlisaTvis:

mecxre deciluri jgufis Semosavlebi dinamikaSi izrdeba.

mosalodneli diferenciacia mosaxleobis Semosavlebis mixedviT

decilur jgufebSi SegviZlia gaviangariSoT deciluri koeficientis

meSveobiT:

2011 wlisaTvis:

=

= 7.7

2020 wlisaTvis:

147

=

= 11.4

mosaxleobis Semosavlebi ki matulobs, magram izrdeba diferenciaciis

done, gansxvaveba dabalSemosavlian da maRalSemosavlian

Sinameurneobebs Soris.

miRebuli Sedegebis mixedviT daskvna erTgvarovania. socialuri

mimarTulebiT qveyanaSi mniSvnelovani winsvla araa navaraudebi: izrdeba

umuSevrobis done, matulobs inflaciis tempebi, saarsebo minimumi

mniSvnelovnad gaizarda da bevrad aRemateba sajaro seqtorSi

dasaqmebuli adamianis minimalur xelfass, ar matulobs xelfasebi da

pensiebi, samagierod izrdeba sakvebsa da pirveladi moxmarebis sagnebze

fasebi. Raribi mosaxleoba ufro duxWirul mdgomareobaSi aRmoCndeba,

maTi Semosavlebi 7_8-jer gansxvavdeba ,,mdidari” mosaxleobis

Semosavlebisagan.

,,qarTveli da evropeli eqspertebis gancxadebiT, mTavrobis

ultraliberaluri ekonomikuri politikis ganxorcieleba mosaxleobis

socialur diferenciacias ufro mkveTrs xdis.”

(www.presage.tv/?m=bp&AID=3036) mosaxleobis mcire nawili mdidrdeba, didi

nawili siRaribis zRvars qvemoT cxovrobs.

mosaxleobis Semosavleobisa da cxovrebis donisa da misi

diferenciaciis prognozirebisaTvis saWiroa im mniSvnelovan faqtorTa

gaTavliswineba, romlebic yvelaze did gavlenas axdenen mosaxleobis

cxovrebis doneze. aseT faqtorTa ricxvs ki miekuTvneba Sobadobis

maCveneblebi, inflaciis done, umuSevrobis done, socialuri

daxmarebebis moculoba erT sul mosaxleze, erovnuli Semosavlis

moculoba, sabiujeto xarjebSi socialur sferoze gaweuli

danaxarjebis wili da sxva mravali faqtorebi, romlebic Tavs iCenen

sazogadoebis konkretul istoriul ganviTarebis pirobebSi.

148


RonisZiebaTa statistika

sabazro ekonomikaze gadasvlisas socialuri politika saxelmwifos

Sida politikis ganmsazRvrel mimarTulebas warmoadgens. igi

uzrunvelyofs mosaxleobis uflebebis dacvas, qmnis winamZRvrebs

gafarToebuli kvlavwarmoebisaTvis da sazogadoebrivi sistemis

stabilurobisaTvis.

makroekonomikuri mniSvnelobiT, socialuri politika –

mmarTvelobiTi, organizaciuli, regulirebadi, TviTregulirebadi

RonisZiebebis, moqmedebebis, principebis da safuZvlebis sistemaa,

romelic mimarTulia optimaluri socialuri da cxovrebis donis

uzrunvelyofis, socialuri dacvisa da mosaxleobis

naklebuzrunvelyofili fenebis socialuri usafrTxoebisaken

sazogadoebSi.

socialuri politikis ZiriTadi mimarTulebebia: mosaxleobis

cxovrebis donis dacva fasebis zrdisgan sxvadasxva saxis kompensaciis

gamoyenebiT, daxmarebis gaweva mosaxleobis Raribi fenisTvis, daxmarebis

gaweva umuSevrobis SemTxvevaSi, socialuri dazRvevis politikis

ganxorcieleba, optimaluri minimaluri xelfasis dadgena

dasaqmebisTvis, mosaxleobis xarjze uzrunvelyofa ganaTlebis,

janmrTelobis dacvis, garemos dacvis, daxmarebis gaweva mosaxleobaze

kvalifikaciis miRebisas da aS.

socialuri politikis ZiriTad principebs warmoadgens socialuri

samarTlianobisa da efeqtianobis optimaluri SeTanawyoba;

sicocxlisaTvis aucilebeli socialuri standartebis gaangariSeba

qveynis konstituciis mixedviT sxvadasxva biujetebis formirebisas;

mkveTri gamijvna uflebebisa da pasuxismgeblobisa mmarTvelobis

sxvadasxva doneebs Soris da aS.

adamianis Tanamedrove samarTlebriv saxelmwifos unda hqondes

garantirebuli ufleba cxovrebis iseT doneze, romelic uzrunvelyofs

mosaxleobas sakvebiT, sicocxlisTvis aucilebeli samedicino

momsaxurebiT, aseve socialuri uzrunvelyofis uflebiT umuSevrobis,

avadmyofobis, invalidobis, siberis da sxvaTa SemTxvevaSi. Tu finansuri

149

da fulad-sakredito politikis miznebis realizacia gavlenas axdens

materialuri kapitalis dagrovebaze, maSin igi asaxvas hpovebs adamianur

da socialur kapitalze.

am ganmartebis ZiriTadi Sinaarsi SeiZleba dayvanil iqnas Semdeg

gansazRvrebamde:

materialuri kapitali aqtivebis erTobliobaa, sazogadoebrivi

simdidre, romelic garkveuli doniT aisaxeba mosaxleobis erT sulze

mTlian Sida produqtis moculobis sididiT.

adamianuri kapitali – sazogadoebis wevrebis fizikuri da

inteleqtualuri SesaZleblobebis erTobliobaa da mis niadags

warmoadgens materialuri kapitali.

socialuri kapitali – urTierToba, romelic arsebobs sazogadoebis

ukve arsebul socialur da politikur struqturaSi da romelic xalxs

aZlevs SesaZleblobas miaRwion gansazRvrul miznebs. socialuri

kapitalis ararseboba an arasakmarisoba iwvevs mosaxleobis calkeuli

fenis gamoTiSvas saerTo sazogadoebrivi dovlaTis moxmarebis procesSi.

socialuri politikis realizaciis winamZRvrebi iqmneba materialuri

da adamianuri kapitaliT. amasTan erTad, socialuri kapitalis

realizacia iTvaliswinebs gansazRvruli donis politikuri sistemis

ganviTarebas. Tu, Semosavlebis sabazro ganawileba uzrulveyofs

ekonomikur efeqtianobas, maSin saxelmwifo ganawileba-socialur

samarTlianobas.

mosaxleobis keTildReobis mdgomareobisa da ganviTarebis

mimarTulebis daxasiaTebisTvis aucilebelia ganxilul iqnes:

Semosavlebis struqtura da done, xarjebi materialuri dovlaTisa da

momsaxurebis moxmarebaze, samuSao Zalis bazari, socialuri garantiebis

mdgomareoba mosaxleobis naklebad uzrunvelyofil fenebSi.

saqarTveloSi, gardamaval periodSi socialuri politikis umTavresi

amocana socialurad orientirebul sabazro ekonomikaze gadasvlasa da

mosaxleobis cxovrebis donis amaRlebaSi mdgomareobs. am amocanis

gadawyveta garTulda Rrma da xangrZlivi transformaciuli procesebis

gamo. gansakuTrebiT gamwvavda minimaluri Semosavlebis uzrunvelyofis,

Sromis bazris Camoyalibebis, mosaxleobis janmrTelobis dacvis

problemebi.

150

mosaxleobis socialur dacvaSi moiazreba kanonmdeblobiT

damtkicebuli ekonomikur, samarTlebriv da socialur RonisZiebaTa

erToblioba, romelic uzrunvelyofs umuSevrobis, asakis,

Sromisuunarobis da sxvaTa SemTxvevaSi dakarguli Semosavlebis

anazRaurebas, aseve, daxmarebis gawevas mosaxleobis konkretuli

jgufebisTvis. maT Soris gamoiyofa daxmarebebi bavSvebis, avadmyofebis,

invalidebis, moxucebulebis da mosaxleobis im jgufebisTvis,

romlebsac gaaCniaT garkveuli damsaxureba saxelmwifos winaSe an

imyofebian krizisul situaciaSi.

socialuri dacva warmoadgens saxelmwifosa da sxva

institucionaluri erTeulebis umTavres funqcias, romelic

regulirdeba saxelmwifos mier. mosaxleobis socialuri dacvis sistema

erT-erTi umniSvnelovanesi instrumentia ekonomikuri krizisis negatiuri

Sedegebis SemsubuqebisTvis da mosaxleobis cxovrebis donesa da

keTildReobasTan mimarTebaSi struqturuli cvlilebebis warmoebisTvis.

dResdReobiT, socialuri mxardaWeris saxelmwifo politika emyareba

ori mimarTulebis, socialuri daxmarebisa da socialuri dazRvevis

Serwymas. saqarTveloSi moqmedi socialuri dacvis sistema asaxavs

saxelmwifos socialur-politikur miznebs Tavisi istoriis sxvadasxva

periodsa da interesTa sxvadasxva sferoSi. reformebis periodSi

aRniSnuli sistema swrafad viTardeboda socialuri uzrunvelyofis

kompleqsuri zomebis paralelurad, romelTa miRebac xorcieldeboda

calkeuli dargebis, saministroebisa da uwyebebis farglebSi

profkavSirebis monawileobiT. amis Sedegad Camoyalibda sakmaod

srulyofili socialuri transfertebis mqone sistema TiTqmis yvela

kategoriebis mixedviT programis farglebSi.

mosaxleobis socialuri dacvis sistema garkveulwilad

decentralizebulia da realizdeba saxelmwifo marTvis sxvadasxva

struqturebis, socialuri ganxris specializirebuli arasabiujeto

fondebis, sawarmoTa administraciebis da arasamTavrobo organizaciebis

mier. mTavar Semadgenel nawils am jaWvSi warmoadgens saqarTvelos

Sromisa da socialuri dacvis saministro da saqarTvelos mmarTveli

xelisuflebis daqvemdebrebaSi asrebuli socialuri dacvis organoebi.

mosaxlebis socialuri dacvis federalur saxelmwifo sistemaSi

151

gaerTianebulia qvesistemebi sferoebis mixedviT: saqarTvelos

ganaTlebis saministro, saqarTvelos jandacvis saministro da sxv., aseve

saxelmwifo arasabiujeto socialuri fondebi. arasabiujeto fondebis

paralelurad arsebobs federaluri, saprezidento da socialuri

daxmarebis regionaluri programebi.

mosaxleobis socialuri dacvis sferoSi sxvadasxva programebi

gulisxmoben misi SesrulebisTvis sakanonmdeblo safuZvlebis arsebobas,

finansirebis wyaroebis, realizaciis meqanizmebis da socialuri

transfertebis kontingentis mkafiod gansazRvras. amasTanave,

realizaciis meqanizmebSi mkafiod aris gansazRvruli programis

Semsruleblebi da maTi pasuxismgebloba programis realizaciis

Sedegebze.

socialuri dacvis programa SesaZloa dayofili iyos Semdeg

kategoriebad, rac naCvenebia qvemod moyvanil cxrilSi (nazarovi:2002):

mmarTvelis

sakuTrebis formiT -

saxelmwifo an kerZo

saxelmwifo programebi kontroldeba

xelisuflebis mier, romelic Rebulobs yvela

principul gadawyvetilebas

kerZo programebi imarTeba arakomerciuli

organizaciebis mier, (magaliTad sadazRvevo

kompaniebis, arakomerciuli dawesebulebis,

damsaqmeblis mier)

valdebulebis

xarisxis mixedviT –

savaldebulo

(iZulebiTi) da

arasavaldebulo

savaldebulo programebi – programebi, romlebSic

monawileoba savaldebuloa xelisuflebis

dadgenilebis mixedviT

arasavaldebulo programebi gulisxmoben maTSi

nebayoflobiT wevrobas

monawileobis

formis mixedviT –

SenatanebiT an maT

gareSe

programa SenatanebiT moiTxovs Senatanebis

warmoebas daculi pirebis an maTi saxeliT vinmes

mier (magaliTad: damqiraveblebis mier)

programa Senatanebis gareSe ar ganapirobebs

daxmarebaze uflebas winaswari sawevro

gadasaxadebis gadaxdiT

152

gavrcelebis

xarisxis mixedviT –

saerTo, zogadi da

specialuri

programebi

saerTo programebi exeba mTlian mosaxleobas,

romelsac gaaCnia ufleba miiRos garkveuli

daxmareba Sesabamisi riskis warmoSobis

SemTxvevaSi

zogadi programa moicavs ekonomikurad aqtiur

mTlian mosaxleobas an mis nawils

specialuri programebi SemuSavebulia

mosaxleobis romelime jgufis dasacavaT

(magaliTad, meSaxteebis, saxelmwifo muSakebis an

saomari moqmedebebis msxverplis)

saresurso fondebis

formirebis

meqanizmis mixedviT –

socialuri

Senatanebis xarjze,

saxelmwifo marTvis

organoebis

Senatanebis xarjze,

sxva programebidan

gadmocemuli da sxva

SemosulobebiT

sadazRvevo Senetanebi warmoadgens xarjs,

romelsac ganaxorcielebs daculi piri an maT

interesebSi mesame mxare, raTa uzrunvelyofili

iyos socialuri daxmarebis ufleba. aRniSnuli

Senatanebis ganxorcieleba SeuZlia damqiravebels,

raTa uzrunvelyos momuSave Tu warsulSi

momuSave TanamSromlebi da maT kmayofaze myofi

pirebi. Senatanebis gakeTeba SeuZlia Tavad

dasacav pirebs: daqiravebul muSakebs,

damoukideblad momuSave pirebs da pensionerebs.

saxelmwifo marTvis organoebis Senatanebi –

mocemuli organoebis mier gaweuli xarjebi

saxelmwifo programebis marTvisa Tu sxva

socialuri dacvis programebis finansuri

daxmarebis mizniT.

sxva programebidan gadmocemuli –sxva socialuri

dacvis programebis mier ganxorcielebuli

usasyidlo gadaxdebi.

sxva SemosulobebSi gaerTianebulia zemoxsenebul

punqtebSi araklasificirebuli Semosulobebi

(magaliTad, qvelmoqmedebidan, sakuTrebidan

miRebuli Semosavlebi da a.S.)

153

socialuri dacvis organizaciisTvis arsebuli mravalferovani

formebi da gzebi SegviZlia ganvasxvavoT Semdegi saxiT:

1. fuladi gadaxdebis, xarjebis anazRaurebis an mosaxleobis

daculi kategoriisTvis saqonliTa da momsaxurebiT uzrunvelyofis

formisa da gadaxdis meqanizmis mixedviT;

2. uzrunvelyofis periodulobis mixedviT: regularuli

(yovelTviuri an yovelkvartaluri) an erTdrouli;

3. Semosulobebis wyaros mixedviT: federaluri biujetidan da

adgilobrivi biujetebidan; saxelmwifo arasabiujeto socialuri

fondebidan; damqiraveblebis mier, romlebic uxdian daxmarebebs sakuTar

TanamSromlebsa da yofil TanamSromlebs; arasamTavrobo,

sazogadoebrivi organizaciebis (maT Soris saqvelmoqmedo) mier,

socialuri dacvis fondebidan; arasaxelmwifo sapensio fondebidan;

qvelmoqmedebiTa da daxmarebis gaweviT dasaqmebuli organizaciebidan;

4. socialuri dacvis funqciebis mixedviT (e.i. saboloo

daniSnulebis mixedviT da ara socialuri dacvis an kanonmdeblobis

ganayofebis mixedviT). socialuri dacvis kompleqsuri statistikis

evropuli sistemis Tanaxmad dadgenilia mosaxleobis socialuri dacvis

funqciebis Semdegi CamonaTvali: jandacva, Sromisuunaroba,

xandazmuloba, marCenalis dakargva, ojaxi (bavSvebi), umuSevroba,

sacxovrebeli bina da socialuri keTilmouwyobloba. ufro detalur

doneze yovel CamoTvlil funcias gaaCnia sakuTari gansazRvreba.

jandacva. Semosavlebis SenarCuneba da fuladi daxmareba

avadmyofobis SemTxvevaSi (Sromisuunarobis SemTxvevis garda), rac

gulisxmobs samedicino gamokvlevas, dakavSirebuls daculi pirebis

janmrTelobis mdgomareobis SenarCunebis, aRdgenasa an gaumjobesebasTan,

mixedavad avadmyofobis mizezisa. aRniSnuli funqcia moicavs fulad

daxmarebas, romliTac anazRaurdeba (nawilobriv an srulad) Semosavlis

danakargi avadmyofobisa an travmis Sedegad droebiTi Sromisuunarobis

periodSi; samedicino momsaxureba, socialuri daxmarebis farglebSi

ganxorcielebuli, daculi moqalaqeebis janmrTelobis SenarCunebis,

aRdgenis an gaumjobis mizniT.

Sromisuunaroba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an

aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT)

154

ekonomikuri an socialuri saqmianobis warmoebis uunarobis SemTxvevaSi.

aRniSnuli funqcia moicavs daxmarebebs Semosavlebis uzrunvelyofis

mizniT im pirebisaTvis, romlebmac ver miaRwies sapensio asaks da

dakarguli aqvT Sromis unari da Semosavlis miRebis saSualeba

Sromisuunarobis dadgomis gamo; sareabilitacio momsaxureba, romelic

aucilebelia Sromisuunarobis gamo; Sromisuunaro pirebisaTvis sxva

(samedicinio momsaxurebis garda) saqoneli da momsaxureba.

xandazmuloba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an

aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT)

xandazmulobisa da masTan dakavSirebuli riskis SemTxvevaSi: Semosavlis

dakargva, araadekvaturi Semosavlebi, yoveldRiuri amocanebis

Sesrulebisas arasakmarisi damoukidebloba, sazogadoebriv cxovrebaSi

monawileobis Semcirebisas da a.S. moicavs daxmarebebs, romlebic

uzrunvelyofen Semosavlebis kompensirebas, rodesac xanSi Sesuli piri

tovebs dasaqmebis bazars; uzrunvelyofen garkveul Semosavals, rodesac

ama Tu im pirma miaRwia gansazRvrul asaks; uzrunvelyofen saqonelsa an

momsaxurebas, romlebic sWirdebaT xandazmul pirebs socialur Tu

pirad mdgomareobasTan dakavSirebiT.

marCenalis dakargva. Semosavlebis SenarCuneba, daxmareba

fuladi an naturaluri formiT ojaxis wevris gardacvalebis

SemTxvevaSi. marCenalis dakargvis SemTxvevaSi daxmarebebis miRebis

ufleba gaaCniaT Semdeg pirebs: gardacvlilis meuRle an gaSorebuli

meuRle, misi Svilebi, SviliSvilebi, mSoblebi an sxva naTesavebi. zog

SemTxvevaSi daxmarebas SeiZleba Rebulobdes ara ojaxis wevri. “ojaxis

marCenalis dakargvis” funqcia uzrunvelyofs droebiT an mudmiv

Semosavals, yvela im pirTaTvis, vinc ar miaRwia sapensio asaks da

romlebic ganicdian garkveul siZneleebs meuRlisa Tu axlo naTesavis

gardacvalebis Sedegad, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, rodesac

gardacvlili ojaxis marCenals warmoadgenda; aseve axdens gardacvlili

marCenalis dakrZalvis xarjebis kompensirebas; uzrunvelyofs saqonliTa

Tu momsaxurebiT amis uflebis mqone pirebs, vromlebmac dakarges

marCenali.

ojaxi (Svilebi). Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an

aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT) gaweuli

155

xajebis SemTxvevaSi, romlebic dakavSirebulia orsulobasTan,

mSobiarobasa da SvilebasTan, Svilebisa da ojaxis sxva wevrebis

aRzrdasa da movlasTan. aRniSnuli funqcia moicavs ojaxebis finansur

daxmarebas Svilebis aRzrdisaTvis; im pirebis finansur daxmarebas,

romlebic arCenen naTesavebs; socialuri momsaxureba, romelic

mizanmimarTulia daicvas da daexmaros ojaxi, gansakuTrebiT bavSvebi.

umuSevroba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an

aramaterialuri daxmareba umuSevrobis SemTxvevaSi. aRniSnuli daxmareba

moicavs Semosavlis anazRaurebas (nawilobriv an srulad) maTTvis, vinc

dakarga Semosavlis miRebis wyaro; anazRaureben momzadebisa an

gadamzadebis xajebs im pirTaTvis, vinc samuSaos ZiebaSia; saWiro

saqonliTa da momsaxurebiT umuSevrebis uzrunvelyofa.

sacxovrebeli bina. aRniSnuli funqciis ZiriTadi mizania

ojaxebis daxmareba sacxovrebeli binis qiris gadaxdaSi. erTerT

mniSvnelovan kriteriums, romelic gansazRvravs “sacxovrebeli binis”

funqciis farglebs, warmoadgens daxmarebaSi aucileblobis Semowmeba.

socialuri keTilmouwyobloba. Semosavlebis SenarCuneba,

fuladi an aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis

gamoklebiT) specialurad gankuTvnili socialur

keTilmouwyoblobasTan sabrZolvelad. socialuri keTilmouwyoblobis

(social exclusion) koncefcia sakmaod farTo mcnebaa, romelic ZiriTadad

dakavSirebulia Semosavlebis arasakmaris donesTan (siRaribesTan) da

arastabilur mdgomareobasTan janmrTelobis, ganaTlebisa da dasaqmebis

sferoebSi. maSin rodesac sxva zemoxsenebuli funqciebi exeba

moqalaqeebs, romlebsac gaaCniaT mkafiod identificirebadi riski Tu

saWiroeba (xanSi Sesuli pirebi, umuSevrebi, Sromisuunaro pirebi da

sxv.), mocemuli funqcia dakavSirebulia socialurad keTilmouwyobel

pirebTan an imaTTan, vinc SeiZleba aRmoCndes socialurad

keTilmouwobeli. aq SeiZleba identificirebuli iyos (sxvebs Soris)

iseTi msxvili miznobrivi jgufebi, rogoricaa ukiduresad gaWirvebuli

pirebi, migrantebi, ltolvilebi, narkomanebi, alkoholikebi, Zaladobis

msxverpli da a.S.

156

,,socialuri momsaxurebis saagentos informaciiT, mosaxleobis

sxvadasxva fenebisaTvis Semdegi mimarTulebebiT xorcieldeba

daxmarebebi:

1. saxelmwifo pensia:

asakiT pensionerTaTvis;

SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTaTvis;

marCenaldakargulTaTvis;

da sxva.

2. saxelmwifo kompensacia da akademiuri stipendiebi:

saxelmwifo kompensacia;

saxelmwifo akademiuri stipendiebi.

3. socialuri daxmarebebi:

socialuri daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi

ojaxebisaTvis;

socialuri daxmareba umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebisaTvis

(saojaxo daxmareba);

orsulobis, mSobiarobisa da bavSvis movlis, aseve axalSobilis

Svilad ayvanis daxmareba;

sayofacxovrebo subsidia.” (socialuri momsaxurebis saagento)

socialuri dacvis statistikis maCvenebelTa sistema, romelic

akmayofilebs socialuri politikis moTxovnilebebs da SeTanxmebulia

saerTaSoriso organizaciebis midgomasTan (evropul sistemasa da eas-is

meTodologiaSi gadmocemuli), warmoadgens statistikuri dakvirvebis

instruments, mimarTuls socialuri dacvis programebis Senatanebis da

xarjebis Sesaxeb informaciis ekonomikur-statistikur damuSavebaze da

mosaxleobis calkeuli kategoriebis socialuri daxmarebis ama Tu im

saxeobiT uzrunvelyofaze.

rogorc ucxoeTis mosaxleobis socialuri uzrunvelyofis

mravalwliani gamocdileba gviCvenebs, normalurad funqcionirebadi

157

ekonomikis pirobebSi mniSvnelovnad izrdeba sawarmoebis socialuri

fondebis roli muSakebis socialur dacvaSi. muSakebis da maTi ojaxebis

socialuri dacvis programebi axorcieleben daxmarebebis da

momsaxurebis farTo speqtrs.

miuxedavad amisa, mwarmoeblebis mier muSakTa sasargeblod

ganxorcielebuli xarjebi, romlebic ganixileba rogorc jildo

gaweuli muSaobisTvis, erovnuli angariSebis ganmartebebis Tanaxmad, ar

warmoadgenen socialur daxmarebas. magaliTis rols asrulebs

muSakebisTvis samivlinebo xarjebis (warmoiqmnebian maTi movaleobebis

Sesrulebisas) anazRaureba; samedicino gamokvlevebi, romlebic

aucilebelia samuSaos xasiaTidan gamomdinare; aseve samuSao adgilze

uzrunvelyofili keTilmowyoba.

praqtikaSi socialuri dacva, romelsac uzrunvelyofs uSualod

damqiravebeli Tavisi muSakebisTvis, Semoifargleba:

Cveulebrivi an Semcirebuli xelfasis gadaxdis gagrZelebiT

muSakTaTvis, samuSaoze maTi argamocxadebis periodSi daavadebis,

ubeduri SemTxvevis, fexmZimobis, bavSvis movlis da sxva mizezebis gamo.;

kmayofaze myofi bavSvebis an ojaxis sxva wevrebisTvis kanoniT

dadgebili socialuri daxmarebebis gadaxdiT;

samedicino momsaxurebiT, romelic ar aris dakavSirebuli muSaobis

xasiaTTan.

socialuri programebis realizaciis procesSi saxsrebis formirebis,

ganawilebasa da gamoyenebaSi monawile struqturebs Soris iqmneba

sxvadasxva mimarTulebis finansuri nakadebi. mocemuli nakadebi

mniSvnelovnad gansxvavdebian miznebis mixedviT, socialuri daxmarebis

uzrunvelyofis safuZvlebiT, periodulobiT da a.S.

Tu gaviTvliswinebT, rom socialuri daxmarebis gawevasTan

dakavSirebuli nebismieri saqmianoba ama Tu im doniT reglamentirebulia

saxelmwifos mier da mniSvnelovanwilad finansirdeba biujetis

saxsrebidan, saxelmwifos unda gaaCndes sruli warmodgena socialuri

daxmarebis moculobisa da danaxarjebis mimarTulebebis Sesaxeb. kerZod,

aucilebelia obieqturi monacemebi gaxarjuli saxsrebis odenobasa da

struqturis, socialuri daxmarebis ZiriTad finansirebad programebis,

socialuri daxmarebis mimRebTa raodenobis, maTi Semosavlebis donis da

158

daculi mosaxleobis calkeuli kategoriebis sxva socialur-

demografiuli maxasiaTeblebis Sesaxeb. socialuri dacvis statistikis,

romelic maqsimalurad SesaZlebeli doniT akmayofilebs socialuri

politikis analizis moTxovnebs, farglebis gansazRvras gaaCnia mTeli

rigi Taviseburebebisa. eas-isgan gansxvavebiT mosaxleobis socialuri

dacvis aRricxvis sistemaSi daregistrirebuli unda iyos Semdegi

formis yvela Senatani da xarjebi: gamanawilebeli operaciebi, rogorc

mimdinare ise kapitaluri, administraciuli xarjebi.

mosaxleobis socialuri dacvis statistikuri maCveneblebi

aucilebelia sazogadoebis mier warmodgenili garantiebis, socialuri

dacvis sxvadasxva saxeobebze moTxovnilebis da misi sakmarisobis

kontrolisa da odenobis SefasebisTvis.

statistikuri maCveneblebelTa sistema SesaZlebelia ganvixiloT

Semdegi ganayofebis mixedviT, romlebic asaxaven mdgomareobas

mosaxleobis socialuri dacvis sferoSi:

pirveli _ maCveneblebi exeba im pirebis wils, romlebmac gadaitanes

Semosavlebis dakargva da sxva sirTuleebi da romlebic xvdebian

socialuri dacvis Sesabamis programaSi;

meore _ maCveneblebi exeba im pirTa wils, romlebic xvdebian sapensio

uzrunvelyofis programaSi da Rebuloben pensiebs, daxmarebebis

odenobas, gamoxatuls yidvis unarianobiT, aseve naRdi Semosavlebis

wils, romlebic Seadgenen mocemul daxmarebebs.

ganayofSi “sapensio uzrunvelyofa” warmodgenilia pensionerebis

raodenobis amsaxveli maCveneblebi, romlebic imyofebian aRricxvaze

mosaxleobis socialuri dacvis organoebSi. pensionerebis saerTo

raodenobis dajgufebas safuZvlad udevs miRebuli pensiebis saxeobebi:

SromiTi (maTgan asakobrivi, invalidobis, marCenalis dakargvis, SromiTi

staJis) da socialuri. dajgufebis sxva safuZvlebis saxiT gamoyofilia

sqesi, adgilmdebareobis saxe, pensioneris dasaqmebis statusi, aseve

(perspeqtiuli mimarTulebis saxiT) – pensioneris asaki. naCvenebia

pensionerebis raodenoba, romlebic Rebuloben SeRavaTian, minimalur da

maqsimalur pensiebs, damatebebs pensiebze da pensiebis gazrdas.

mocemuli ganayofis informaciis ZiriTad wyaros warmoadgens

saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebi. mocemul

159

monacemTa Segroveba da damuSaveba ar aris centralizebuli saxelmwifo

statistikis organoebSi da iwarmoeba mosaxleobis socialuri dacvis

organoebis mier.

2010 wlis monacemebiT, saxelmwifo biujetidan gamoyofili 1315 mln.

lari (rac sabiujeto xarjebis 27%-s Seadgens), saqarTvelos Sromis,

janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom, mosaxleobis

socialur dacvas moaxmara, rac 1.1 mln.lariT metia 2009 wlis Sesabamis

maCvenebelze. ,,aqedan:

saxelmwifo pensiisaTvis _ 808 mln. lari;

socialuri daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi

ojaxebisaTvis _ 157 mln. lari;

devnilebis SemweobisaTvis _ 64 mln. lari;

Tanxa saxelmwifo kompensaciebisa da akademiuri stipendiebisaTvis

_ 43 mln. lari;

sxva socialuri programebisaTvis _ 34 mln. Lari.” (saqarTvelos

Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro)

2010 wlisaTvis saxelmwifo pensiis mimRebTa raodenoba pensiis saxeebis

mixedviT regionebisa da raionebSi Semdeg cxrilSia warmodgenili:

cxrili 3.2.1.

saxelmwifo pensiis mimRebTa raodenoba pensiis saxeebis mixedviT

pensiis saxe regioni/raioni

asakiT

pensia

Sez

Ruduli

Ses

aZleblobebis

mqo

ne

pirebi

marCenaldakar

guli

ojax

is w

evri

polit

.repres

irebulebi

pens

ia w

elTa

nams

axureviT

sul

q. Tbilisi 169 848

29 258

7 895

465

87

207 553

guria 25

372 5

021

987

113 3

31 496

raWa-leCxumi da zemo svaneTi 11 194

2 012

310

11

1

13 528

kaxeTi 65

712 11 308

2 553

157

29

79 759

imereTi 118 865

28 525

4 955

236

94

152 675

160

mcxeTa-mTianeTi

18 490

3 048

862

40

4

22 444

samegrelo-zemo svaneTi 75

708 14 996

4 026

50

12

94 792

samcxe-javaxeTi 28

745 5

516 1

336

127

16

35 740

qvemo qarTli 56

687 9

927 3

175

340

48

70 177

Sida qarTli 45

414 11 993

2 375

78

6

59 866

aWara 45

236 14

971 2

668

788

24

63 687

zemo afxazeTi

-

-

-

-

-

-

sul 661 271

136 575

31 142

2 405

324

831 717

wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.

D

diagrama 3.2.1.

saxelmwifo pensiis mimRebTa ganawileba pensiis saxeebis mixedviT


saqarTvelos mosaxleobis saerTo raodenobaSi pensionerebi TiTqmis

19%-s Seadgenen. maTgan asakiT pensionerebi, romlebic Rebuloben pensias

mosaxleobis saerTo raodenobis 79.5%-s Seadgenen, SezRuduli

SesaZleblobis pirebi _ 16.4%-s, marCenaldakarguli ojaxis wevrebi _

SezRuduli SesaZleblobebi

s pirebi 16,4%

marCenaldakarguli ojaxis

wevrebi 3,7%

politrepresirebulni 0,3%

welTa namsaxureviT pensionrebi

0,1%

asakiT pensionrebi

79,5%

161

3.7%-s, polit.represirebulni _ 0.3%-s, welTa namsaxureviT pensionrebi _

0.1% (diagrama3.2.1.).

imisaTvis, rom SevafasoT sazogadoebaze pensionerebis Senaxvis

uzrunvelyofis aucileblobasTan dakavSirebiT arsebuli datvirTva,

saWiroa ganisazRvros pensionerebis wili mosaxleobis saerTo

raodenobaSi, Sromisunariani mosaxleobis saerTo raodenobaSi da

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis saerTo raodenobaSi.

pensionerTa wili mosaxleobis saerTo raodenobaSi 2009 wlisaTvis

19.1%-iT ganisazRvra, 2010 wlisaTvis Semcirda 0.1%-iT. Sromisunariani

mosaxleobis raodenobaze pensionerTa wili 2009 wels 28.7%-s Seadgenda,

xolo 2010 wlis monacemebiT, pensionerTa raodenobis Tanafardoba

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis raodenobasTan 42.7%-s Seadgens.

sazogadoebaze pensionerTa Senaxvis datvirTa sakmaod maRalia, radgan

mosaxleobis Sromisunarian da ekonomikurad aqtiur mosaxleobaze

pensionerTa didi xvedriTi wili modis. pensionerTa Sorisaa rogorc

SezRuduli SesaZleblobis pirebi, aseve Sromisunariani mosaxleobis

nawili, mag, polit.represirebulebi, marCenaldakarguli ojaxis wevrebi

da sxva. socialuri dacvis programa unda iTvaliswinebdes maT

dasaqmebas, rac ufro met daxmarebas warmoadgens aRniSnuli

kategoriebisaTvis, vidre is mwiri pensia erTeul pensionerze, rasac maT

saxelmwifo aZlevs.

pensionerTa didi wilis ganmapirobebeli erT-erTi faqtori,

mosaxleobis raodenobaSi, demografiuli daberebiTaa gamowveuli.

162

diagrama 3.2.2.

sqesobriv-asakobrivi struqtura

2010w.

(aT.kaci)

wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri

asakiT pensionerTa 67,7% qalia, maSin, rodesac Sromisunarianze

umcros asakSi mamakacTa xvedriTi wilia maRali da 52,6%-s Seadgens

(diagrama 3.2.2.). sapensio asakis mamakacTa raodenobis kleba maTi

sikvdilianobis maRali doniT aixsneba.

saqarTvelo demografiuli daberebis maCveneblis mixedviT msoflios

228 qveynidan 29 adgilzea. daberebulad iTvleba mosaxleoba, Tu 65 da

meti asakis mosaxleobis xvedriTi wili aRemateba 7%-s. saqarTveloSi am

asakobrivi jgufis mosaxleobas saerTo ricxovnobaSi 19% uWiravs.

mosaxleobis daberebas ganapirobebs Sobadobis dabali done da gare

migracia, romelSic ufro meti Sromisunariani asakis mosaxleoba

gvxvdeba. Sesabamisad izrdeba sapensio asakis mosaxleobis ricxovnoba

da sicocxlis saSualo xangrZlivoba (2009 wels sicocxlis saSualo

xangrZlivoba 73.6 wliT ganisazRvra, rac 2.2 wliT metia 2005 wlis

Sesabamis maCvenebelze. diagrama3.2.3.). yovelive gavlenas axdens

sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoze, rogorc socialurze, aseve

ekonomikurze.

0

500

1000

1500

2000

2500

mamakacebi qalebi

ufrosi asakis 235.1 492.9

Sromisunariani asakis 1445.7 1449.3

Sromisunarianze umcrosi asakis

428.1 385.3

163

diagrama 3.2.3.

wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri

asakis safuZvliT pensia 2009 wlidan 80 lars Seadgens. 2007 wlidan

SemoRebul iqna danamati SromiTi staJis mixedviT 2 laridan 10 laramde

im pirTaTvis, romelTac namuSevari aqvT aranakleb 25 wlisa. 80 larian

pensias Rebulobs pensionerTa 81.56 %. am TanxiT SeuZlebelia pirveladi

moTxovnilebebis dakmayofileba. realuri saSualo odenobis daniSnuli

yovelTviuri pensiebis maCvenebeli iTvaliswinebs maT yidvis unarianobas

samomxmareblo fasebis zrdasTan SesabamisobaSi. gansakuTrebiT

sayuradReboa fasebis mateba kvebis produqtebze, (samagierod,

umniSvnelod izrdeba pensiis moculoba). 2011 wlis aprilSi gasuli

wlis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT fasebi gaizarda bostneulsa da

baRCeulze _ 36.4%-iT, zeTsa da cximze _ 34,5%-iT, pursa da

purproduqtebze _ 25.8%-iT, xorcsa da xorcis produqtebze _ 23.3%-iT da

a.S. pensiis odenoba bevrad naklebia saarsebo minimumze. saarsebo

minimumi 2011 aprilis TveSi 163.2 lars Seadgens. gamomdinare aqedan,

pensioners Tavisi pensiiT arsebobas ver SesZleben.

Tu gaviTveliswinebT imasac, rom asakiT pensioners janmrTelobis

problemebic Seawuxebs, maSin pensia mkurnalobis xarjebsac ver

60

62

64

66

68

70

72

74

76

78

1980 w 1985 w 1990 w 1995 w 2000 w 2005 w 2009 w

sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas

mamakacebi

qalebi

164

dafaravs. Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro

siRaribis zRvars qvemoT myofi mosaxleobis janmrTelobis dazRvevis

saxelmwifo programasa da iafi dazRvevis programebs sTavazobs

mosaxleobas. siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis samedicino

dazRvevis programiT umweo mdgomareobaSi registrirebuli mosaxleobis

mxolod 51,4% sargeblobs.

ganmazogadebeli maCveneblebis saxiT, romlebic kompleqsurad asaxaven

sapensio uzrunvelyofis dones, SemoTavazebulia Semdegi gaTvliTi

maCveneblebi. upirveles yovlisa, daniSnuli yovelTviuri saSualo

odenobis pensiis da saSualo Tviuri nominaluri xelfasis Tanafardoba.

saSualo Tviuri nominaluri xelfasis odenoba TiTqmis 7-jer aRemateba

pensiis saSualo odenobas, anu SeiZleba davaskvnaT, Tu ramdenad ufro

cudia pensionerebis materialuri mdgomareoba momuSave pirTa

materialur mdgomareobasTan SedarebiT.

socialuri daxmarebebidan aRsaniSnavia saojaxo daxmareba. igi fuladi

saxis gasacemelia, romelsac yovelTviurad Rebuloben umweo

mdgomareobaSi myofi ojaxebis garkveuli kategoria, rogoricaa,

aramomuSave pensionerTa ojaxebi, ded-mamiT oboli bavSvebi, SezRuduli

SesaZleblobebisa da mravalSviliani ojaxebi. saojaxo daxmareba 22 da

35 lariT ganisazRvreba da mas 2011 wlis martis monacemebiT

saqarTveloSi 19441 ojaxi Rebulobs. saojaxo daxmarebis moculoba

Zalian mcirea da misiT warmoudgenelia Tundac sasursaTo produqtebze

moTxovnilobebis dakmayofileba. martoxela, aramomuSave pensionerze

saojaxo daxmareba 35 laria. pensiasTan erTad pensioneris Semosavali

jamSi 115 laria, rac mainc didad dansxvavdeba saarsebo minimumisagan.

gansazRvrul socialur kategorias mikuTvnebul pirTaTvis

gaTvaliswinebulia sayofacxovrebo-komunaluri momsaxurebisa da sxva

xarjebis anazRaureba, rasac sayofacxovrebo subsidia warmoadgens. igi

diferencirebulia sxvadasxva ketegoriebis mixedviT, Tanxa

gansazRvrulia 7 laris, 22 larisa da 44 laris odenobiT. saxelmwifo

subsidiis mimRebTa raodenoba sxvadasxva kategoriebis mixedviT 2011

wlis martisaTvis 76531 kacia. sayofacxovrebo subsidia Tavisi

moculobiT mcirea, rogorc sxva saxis socialuri daxmarebani.

165

saqarTveloSi umweo mdgomareobaSi registrirebulTa raodenoba 516464

ojaxia, maTgan mxolod 29.4% Rebulobs Semweobas (diagrama 3.2.4.).

registrirebul adamianTa xvedriTi wili mosaxleobis saerTo

raodenobaSi 37.7%-s Seadgens. amasTan, imereTis regionSi umweo

mdgomareobaSi registrirebulTa raodenoba regionSi macxovrebelTa

51.8%-s Seadgens, guriis regionSi _ 45.9%-s, mcxeTa-mTianeTis regionSi _

47.7%-s, raWa-leCxumis regionSi _ 64.4%-s, samegrelo, zemo svaneTis

regionSi _ 40.1%-s, samcxe-javaxeTSi _ 41.7%-s, Sida qarTlSi _ 48.7%-s,

qvemo qarTlSi _ 34%-s, xolo TbilisSi _ 22.4%. aqedan gamomdinare,

saqarTvelos mosaxleobis 45% Raribia. bazaSi registrirebuli ojaxebi

siRaribis maCvenebelTa mxriv Semdegnairad nawildeba: Rataki – 34.9%,

Raribi _ 47.2%, araRaribi _ 17.9%.

diagrama 3.2.4.

umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebis monacemTa erTian bazaSi

registrirebuli mosaxleobisa da saarsebo Semweobis mimRebTa

raodenobis cvlileba

(2008-2011w) (yoveli wlis martis Tvis monacemebis mixedviT)


statistikis erovnuli samsaxuri

2008 weli 2009 weli

2010 weli 2011 weli

350702 428804 463672

442144

1461835 1696528 1779008

1670606

saarsebo Semweobis mimRebTa raodenoba

umweo mdgomareobaSi myofi registrirebuli ojaxebis raodenoba

166

umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebis monacemTa erTian bazaSi

registrirebuli mosaxleobis ricxovnoba 2011 wlis martSi 2008 wlis

martis TvesTan SedarebiT 14.3%-iT gaizarda. saarsebo Semweobis mimRebTa

raodenobac dinamikaSi izrdeba 2.5%-iT.

socialuri daxmarebaTa odenoba imdenad mwiria, rom maTi mimRebni

saerTod ver ikmayofileben im moTxovnilebaTa minimumsac ki, romelic

maT esaWiroebaT arsebobisaTvis. amasTan, socialuri agentis Sefaseba

umetes SemTxvevaSi araa realobasTan axlos, rac ara mxolod agentis

arakompetenturobidanaa gamomdinare (sareitingo qulis gansazRvrisas

,,ojaxis deklaraciis” erT-erT bloks warmoadgens socialuri agentis

subieqturi mosazreba ojaxis ekonomikuri mdgomareobis Sesaxeb), aramed

TviT kiTxvarSi arsebuli sakiTxidan, romelic exeba iseT

sayofacxovrebo nivTebis qona_arqonas, romelic Raribma adamianma miiRo

saCuqrad, an Zveli, gamouyenebeli qonebis naSTia, rogoricaa: gazqura,

televizori, telefoni, macivari da sxva.

gamomdinare zemoTTqmulidan, saarsebo Semweobebi da sxvadasxva

socialuri daxmarebebi verc mosaxleobis cxovrebis dones aamaRlebs da

verc siRaribes daamarcxebs. amitom saWiroa qveyanaSi gatardes swori,

efeqturi da Sedegiani socialuri politika, romelic mWidrodaa

dakavSirebuli qveynis ekonomikur politikasTan.

,,saxelmwifos socialuri politikis arsi mdgomareobs socialur

jgufebsa da fenebs Soris urTierTobis xelSewyobaSi, sazogadoebis

keTildReobis amaRlebis uzrunvelyofaSi, socialuri garantiebis

SeqmnaSi, ekonomikuri stimulirebis formirebiT sazogadoebriv

warmoebaSi monawileobiT.’’ (kuSlina 2000:576)

Cemi azriT, saxelmwifos mier socialuri mdgomareobis

gasaumjobeseblad unda gatardes Semdegi RonisZiebani:

167

saxelmwifo biujetidan ufro meti saxsrebis gamoyofa socialur

sferoze;

mosaxleobis cxovrebis pirobebis gaumjobeseba;

saarsebo minimumze maRali minimaluri pensiis dadgena;

pensiis daniSvna staJisa da damsaxurebis mixedviT;

ufaso pirveladi samedicino daxmareba;

gadasaxadebis gauqmeba an Semcireba skolamdel, saSualo da

umaRles saswavleblebSi;

ucxoeli muSaxelis SezRudva da adgilobrivi mosaxleobis

dasaqmeba;

mosaxleobis dasaqmebis regulireba;

droebiT umuSevarTaTvis maRali kompensaciis daniSvna;

mosaxleobis Semosavlebis reulireba diferenciaciis Semcirebis

mizniT;

saSualo da wvrili biznesis ganviTareba;

zRvruli fasebis daweseba pirveladi moxmarebis saqonelsa da

momsaxurebaze.

aRniSnuli RonisZiebani gaaumjobesebs cxovrebis xarisxsa da dones,

Seamcirebs siRaribesa da mosaxleobis fenebs Soris diferenciacias.

168

3.3. mosaxleobis socialuri mdgomareobis xelSemwyob

saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobis aqtualuri

sakiTxebi

mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis xelSemwyobi

saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi anxorcieleben Sesabamis

proeqtebs. maT Soris jandacvisa da socialuri ganviTarebis proeqtebi

xels uwyobs ganaTlebis reformas; akontrolebs infeqciuri

daavadebebis gavrcelebas; aumjobesebs jandacvis momsaxurebas;

daxmarebas uwevs jandacvis erovnuli politikis SemuSavebas; afarToebs

reoproduqciuli jandacvis samsaxurs, aumjobesebs garemos socialurad

daucveli bavSvebisa da axalgazrdebisaTvis.

,,gardamaval periodSi saqarTvelos ganviTarebas USAID-is programebi

uwyobs xels. programebis meSveobiT xorcieldeba cxovrebis donis

gaumjobeseba, siRaribis aRmofxvra, mniSvnelovani grZelvadiani

cvlilebebis Setana instituciur, inteleqtualur da ekonomikur

struqturebSi.

ekonomikis aRorZineba

energetika da garemos dacva

demokratia da mmarTveloba

jandacva da socialuri ganviTareba

sxva proeqtebi

daxmarebis axali mimarTulebebi

$1 miliardi daxmareba.’’ (http://georgia.usaid.gov/ka)

proeqti, ,,Tanabari SesaZleblobis ganviTarebis xelSewyoba

SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisTvis”, romelsac axorcielebs

sazogadoeba ,,Save the Children” (2006 wlis seqtembridan _ 2012 wlis

seqtembramde) miznad isaxavs Seqmnas Tanaswori SesaZleblobebis garemo

SezRuduli SesaZleblobebis mqone adamianebisTvis, maTi srulfasovani

CarTviT saqarTvelos politikur, ekonomikur da socialur cxovrebaSi.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www. Savethechildren.or)

169

,,ganaTlebis marTvis proeqtis” Seiqmna ,,Chemonics Internacional” (2009 wlis

ivnisidan 2012 wlis ivnisamde), ganaTlebis seqtorSi menejmentis

SesaZleblobebis gansaviTareblad, administratorebisaTvis ganaTlebis

marTvis saswavlo programis SemuSavebis mizniT. proeqtis miznebia:

saqarTvelos instituciuri simZlavris grZelvadiani gaumjobeseba

ganaTlebis sistemis transformirebisa da ukeT marTvisaTvis;

menejmentis, finansebisa da akreditaciis sferoebis saganmanaTleblo

procesebis efeqturobis uzrunvelyofa mecnierebisa da ganaTlebis

saministros, saganmanaTleblo saagentoebisa da ganaTlebis

resurscentrebis meSveobiT. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:www.

Chemonics.com).

,,socialuri infrastruqturis proeqtis” meSveobiT (organizacia CHF,

ganxorcielebis periodi 2010 wlis ivlisidan 2011 wlis oqtombramde)

ganaxlda da reabilitacia Cautardeba eTnikuri umciresobebiT

dasaxlebul da geografiulad moSorebul regionebSi mdebare

dazianebul 50 sajaro skolas da 8 upatrono bavSvTa saxls. am proeqtis

ganxorcieleba gaaumjobesebs daucveli jgufebisaTvis gaweul

socialur momsaxurebas, romelic moicavs eTnikur umciresobebs,

SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebs, oblebs da iZulebiT

gadaadgilebulebs. agreTve, proeqtis ganxorcielebisas iqmneba

moklevadiani dasaqmebis SesaZlebloba saqarTvelos im regionebSi,

romlebic ganicdian ekonomikur depresias globaluri krizisisa da

regionuli agraruli bazrebis dakargvis gamo. proeqtis ganxorcieleba

aseT regionebSi gaaumjobesebs mosaxleobis socialur mdgomareobas.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chf.ge)

,,saxelmwifo saavadmyofoebis infrastruqturis” proeqtis meSveobiT,

romelsac axorcielebs ,,U.S. Army Corps of Engineers” (2010 wlis martidan

2011 wlis seqtembramde), ganaxldeba ukidures mdgomareobaSi myofi,

saxelmwifos mflobelobaSi arsebuli 3 saavadmyofo, romlebic eTnikuri

umciresobebiT dasaxlebul da geografiulad moSorebul samcxe-

javaxeTis regionSi mdebareobs. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:

www.usage.army.mil)

http://www.chf.ge/

http://www.usage.army.mil/

170

,,kreditis garantia ganviTarebisaTvis” proeqtis farglebSi (2010 wlis

ivlisidan 2020 wlis ivlisamde) USAID-im xeli moawera Tibisi bankTan

ganviTarebisaTvis gacemuli kreditis garantiis xelSekrulebas, ris

safuZvelzec Tibisi banki 8 milion dolars sesxs miscems blok

jorjias, romelic dasavleT saqarTveloSi 9 saavadmyofos aSenebasa da

reabilitacias moxmardeba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge)

USAID-im xeli moawera Tibisi bankTan ganviTarebisaTvis gacemuli

kreditis garantiis meore xelSekrulebas, romlis portfeli 20 mln.

amerikul dolars Seadgens, proeqtis farglebSi ,,krediris garantia

saavadmyofoebis reabilitaciisaTvis” (2010 wlis seqtembridan 2020 wlis

seqtembramde). sesxebi, romlebsac Tibisi banki gascems, ganzraxulia

jandacvis kerZo seqtoris msesxeblebisaTvis, risi meSveobiTac isini

aSeneben, ganaaxleben da aRWurven saavadmyofoebsa da klinikebs.

programis meSveobiT aseve dakmayofildeba im kerZo sadazRvevo

kompaniebis finansuri saWiroebebi, romelTac aiRes valdebuleba 2011

wlis dekembrisaTvis saqarTvelos masStabiT aaSenon 27 saavadmyofo.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge)

,,saqarTvelos profesiuli ganaTlebis proeqti”, romelsac

axorcieleben amerikuli kvlevis institutebi (2008 wlis maisidan 2011

wlis ivlisamde) mimarTulia mSeneblibisa da turizmis dargebSi

saxelobo ganaTlebisa da treningebis gaumjobesebisaken. profesiul

skolebsa da momaval damqiraveblebs Soris uSualo partniorobis

CamoyalibebiT sworad ganisazRvreba qveynisTvis saWiro muSaxeli da

maTi saqmianoba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: http://www.air.org/)

,,International Organization for Migracion”(IOM) ,,dasaqmebis konsultirebis

proeqtis” (2010 wlis martidan 2012 wlis martamde) mizania gaswios

konsultaciebi dasaqmebis kuTxiT saqarTveloSi mcxovrebi umuSevari

mosaxleobisaTvis, gansakuTrebiT ki iZulebiT gadaadgilebuli

pirebisaTvis; Seqmneba sakonsultacio da referaluri centrebi,

daukavSirdeba damsaqmeblebsa da programiT mosargeble pirebs;

ganaxorcielebs profesiuli ganaTlebis programebs.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.iom.ge)

http://www.tbcbank.ge/

http://www.air.org/

http://www.iom.ge/

171

saqarTveloSi ,,UNICEF’’-is erT-erTi mniSvnelovani proeqti bavSvebze

zrunvis samsaxurebisa da sistemebis gaZlierebaa (2010 wlis agvistodan

2013 wlis agvistomde)., romelic moicavs daucveli jgufebisaTvis

socialur SeRavaTebze xelmisawvdomobis, aseve alternatiuli zrunvisa

da ojaxuri mxardaWeris samsaxurebis gaumjobesebas, politikis,

zedamxedvelobisa da angariSvaldebulebis gaZlierebas bavSvebze

zrunvis sistemaSi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.unicef.org/georgia/)

jandacvis sistemis gaZlierebis proeqtis (xorcieldeba Abt.Assocciates,

Inc. 2009wlis oqtombridan 2014 wlis oqtombramde) mizania xeli Seuwyos

saqarTvelos mTavrobis Zalisxmevas gaataros jandacvis reforma,

romelic mimarTuli iqneba mosaxleobis janmrTelobis mdgomareobis

gaumjobesebasa da xarisxian samedicino momsaxurebaze xelmisawvdomobis

zrdisken. kerZod, daexmareba sadazRvevo kompaniebs Seqmnas da

mosaxleobisaTvis xelmisawvdomi gaxados maRalxarisxiani sadazRvevo

paketebi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.abtassociates.com)

ekonomikaSi mniSvnelovani proeqtebis ganxorcielebi saerTaSoriso

organizaciebis mier mimarTulia mosaxleobis dasaqmebis, Semosavlebis

zrdisa da cxovrebis donis amaRlebsaken. saqarTveloSi USAID-is zrdis

seqtoris saqmianoba mimarTulia instituciuri da inteleqtualuri

simZlavris ganviTarebisaken, rogorc saxelmwifo saagentoebSi, aseve

kerZo seqtorSi. proeqtebi Seqmnilia imisTvis, rom gaumjobesdes biznes

garemo, gafarTovdes kapitalze xelmisawvdomoba, gaZlierdes biznesis

keTebis unar-Cvevebi, gaumjobesdes soflis meurneobis warmadoba,

gaizardos SerCeul biznes seqtorebs Soris konkurencia da

gafarTovdes ekonomikuri SesaZleblobebi soflad. ekonomikis zrdis

iniciativebiT agreTve xorcieldeba farTomaStabiani municipaluri

infrastruqturis reabilitacia. iZulebiT gadaadgilebulTaTvis

gadaiWreba mniSvnelovani problema da afxazeTis gamocalkevebul

regionSi sazogadoebrivi jgufebis mobilizebiT, unar-Cvevebis

gamomuSavebiT da sazRvris sxvadasxva mxares myof profesionalTa da

axalgazrdaTa dakavSirebiT xeli Seewyoba konfliqtis daregulirebas.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33)

http://georgia.usaid.gov/ka/node/33

http://www.abtassociates.com/

172

ekonomikuri keTildReobis iniciativis programis (,,Deloitte Consulting

LLP”) mier xorcieldeba 2010 wlis seqtembridan dRemde) mizania

saqarTvelos ekonomikis sayovelTao konkurentunarianobis gaumjobeseba

Semdegi daxmarebebis meSveobiT: 1) qveynis ekonomikuri mmarTvelobis

SesaZleblobis gafarToeba da gaRrmaveba; 2) agraruli seqtoris

produqtiulobis gaumjobeseba; da 3) im miznobrivad arCeuli ara

sasoflo-sameurneo damatebiTi Rirebulebis mqone jaWvebis gaZliereba,

romelTac zrdis udidesi potenciali gaaCniaT.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.deloitte.com)

USAID-isSeTanxmeba saqarTvelosTvis gaweul daxmarebaze miznad

isaxavs: municipaluri infrastruqturis ganviTarebasa da

reabilitacias, rac moicavs 2008 wlis konfliqtiT dazaralebul, sul

mcire xuTi municipalitetis, sairigacio arxebs; 80-ze meti TemisTvis

daxmarebis gawevas maTi ganviTarebis gegmebis Sedgenasa da

ganxorcielebaSi, raTa moxdes soflis ekonomikis ganviTarebis

stimulireba da sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba mwiri

SesaZleblobebis mqone, sakvebiT moumaragebeli, daucveli da iZulebiT

gadaadgilebuli mosaxleobisTvis; 2008 wlis konfliqtiT

dazaralebulTaTvis saqarTvelos mTavrobis mier aSenebuli

TavSesafrebis gaumjobeseba, adrindeli konfliqtis Sedegad iZulebiT

gadaadgilebul pirTaTvis Senobebis gadakeTeba mudmiv sacxovreblad da

zogadad sacxovrebeli problemis mogvareba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33)

arakomerciuli saerTaSoriso ganviTarebis organizaciis (CNFA)

sasoflo-sameurneo meqanizaciis proeqti, romelic 2012 wlis martSi

sruldeba, qmnis iseT organizaciebsa da sistemebs, romlebic

meqanizebuli sasoflo-sameurneo momsaxurebiT daexmareba kerZo

seqtorSi moqmed, sicocxlisunarian mcire biznesis mflobelebs da xels

Seuwyobs agraruli seqtoris produqtiulobis amaRlebas,

konkurentunarianobasa da mogebis gazrdas. kerZo seqtoris

organizaciebs gadaecemaT grantebi da gaewevaT teqnikuri daxmareba,

riTic isini SesZleben SeiZinon traqtorebi da Sesabamisi aRWurviloba

da fasiani meqanizaciiT gauwion momsaxureba mcire meurneobis mqone

fermerebs. fermeruli momsaxureba aseve xelmisawvdomi iqneba im

http://www.deloitte.com/

173

iZulebiT gadaadgilebul pirTaTvis, visac saqarTvelos mTavrobam

dauriga miwis nakveTebi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.amp.ge)

treningisa da konsultaciis centris ,,CTC’’ mier ganxorcielebul

proeqti (ganxorcielebis vada seqtemberi 2009w. - noemberi 2012w.)

axladdasaxlebul teritoriebze wamowyebul sasargeblo saqmianobebSi

iZulebiT gadaadgilebul pirTa mdgrad integraciasa da daucveli

mosaxleobis TviTdasaqmebaSi Seuwyobs xels: daxmarebas gauwevs

iZulebiT gadaadgilebul pirTa axal dasaxlebebs Sida qarTlis

regionSi, CautardeT treningebi biznesis warmarTvis unar-Cvevebis

ganviTarebis mizniT. grantebi gadaecemaT im biznesebs, romlebic

gaaZliereben axladdasaxlebul teritoriebze wamowyebul sasargeblo

saqmianobebs, aseve xels Seuwyoben maT kreditze xelmisawvdomobaSi da

finansur institutebTan kontaqtis damyarebaSi.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.ctc.org.ge)

axali ekonomikuri SesaZleblobebis (NEO) proeqti (axorcielebs

,,Chemonics International” 2011 wlis aprilidan-2015 wlis dekembramde) miznad

isaxavs Semosavlebis gaumjomebebas soflad; siRaribis donis Semcirebas;

sakvebis usafrTxoebis gaumjobesebas; SerCeul dasaxlebebSi saojaxo

moxmarebisa da sarwyavi wylis miwodebaSi Seferxebebis aRmofxvras;

iZulebiT gadaadgilebul pirTa axali da Zveli dasaxlebebisTvis

saSualebis micemas SeinarCunon TavianTi meurneobebi; da im mosaxleobis

daxmarebas, romlebic dazaraldnen bunebrivi an sxva saxis

katastrofebiT. proeqti gaTvaliswinebulia 10 municipalitetisTvis da

is sargeblobas moutans 70,000 daucvel ojaxs16.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chemonics.com)

USAID saqarTveloSi axorcielebs mcire biznesis ganviTarebis

xelSemwyob RonisZiebebs.

USAID -im gamohyo ganviTarebis kreditis garantia bazis bankisTvis

(seqtemberi 2010- seqtemberi 2014), rac xels Seuwyovs 9 milioni aSS

dolaris gamoyofas kreditis saxiT saqarTvelos mcire da saSualo

sawarmoebisaTvis, agrobiznesis CaTvliT. agraruli seqtoris sesxebi

http://www.amp.ge/

http://www.chemonics.com/

174

mTeli sasesxo portfelis 35%-s Seadgens. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/28:

www.basisbank.ge)

USAID gamohyofs 1 milion aSS dolars garantiis saxiT adgilobrivi

mikrosafinanso organizacia kristalisTvis (seqtemberi 2010- seqtemberi

2012). es saSualebas miscems kristals moizidos 1 milioni aSS dolari

adgilobrivi da saerTaSoriso sakredito organizaciebisgan da

gamoiyenos es Tanxa mikro da mcire sawarmoebze sesxebis gasacemas.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: http://crystal.ge)

USAID-im gamohyo 5 milioni aSS dolari garantiis saxiT adgilobrivi

banki ,,konstantasTvis” (seqtemberi 2009 – seqtemberi 2012). es saSualebas

miscems ,,konstantas” isesxos 5 milioni aSS dolari adgilobrivi da

saerTaSoriso sakredito organizaciebisgan da gamoiyenos es Tanxa

mikro da mcire sawarmoebze sesxebis gasacemad.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge)

USAID-m uzrunvelyo banki ,,respublika” ,,ganviTarebis kreditis sesxebis

portfelis garantiiT” da gauwia teqnikuri daxmareba agraruli sesxis

gacemis praqtikasTan dakavSirebiT, raTa xeli Sewyoboda komerciuli

sesxebis gacemas agrarul seqtorSi momuSave sawarmoebisTis.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.republic.ge)

USAID-m uzrunvelyo adgilobrivi banki konstanta ,,ganviTarebis

kreditis sesxebis garantiiT”, raTa man saerTaSoriso safinanso

bazrebidan moizidos finansebi saSualo biznesis ganviTarebisTvis.

(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge)

proeqtebis CamonaTvali mxolod mciredia imaTgan, romelTac

axorcieleben saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi. maTi mizania

mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobeseba, samuSao adgilebis

Seqmna, mcire da saSualo biznesis ganviTareba, TviTdasaqmebidan

Semosavlebis zrda, cxovrebis xarisxisa da pirobebis gaumjobeseba,

janmrTelobis dacva da sxva, raTa Semcirdes qveyanaSi siRaribe,

amaRldes cxovrebis done, Semcirdes diferenciacia mosaxleobis metad

da naklebad uzrunvelyofil fenebs Soris.

http://www.basisbank.ge/

http://crystal.ge/

http://www.constanta.ge/


175

Cemi azriT, yvelaze mniSvnelovani mosaxleobis cxovrebis donis

diferenciaciis Sesamcireblad agrarul seqtorSi ganxorcielebuli

reformebia. radgan, rogorc aRvniSneT, soflad siRaribis maCveneblebi

bevrad maRalia, samagierod dabalia dasaqmebis done, radgan soflis

mosaxleoba sakuTar meurneobebSia dasaqmebuli da arseboben mxolod

TviTdasaqmebidan miRebuli SemosavlebiTa da socialuri daxmarebebiT.

agrarul seqtorze gamoyofili grantebi, agraruli sesxebi, Sesabamisi

treningebi xels Seuwyobs fermeruli meurneobebis ganviTarebas.

Sedegad, ganviTardeba soflis meurneobis calkeuli dargebi, gaizrdeba

Sida migracia qalaqidan-soflisaken, Semcirdeba qalaqebsa da raionul

centrebSi umuSevrobis done da Sesabamisad mosaxleobis fenebs Soris

diferenciaciac.

saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi axorcieleben sxvadasxva

saxis kvlevebs, romelTa umravlesoba gamokiTxvis wesiT tardeba. am

kvlevebis nakli, Cemi azriT, respodentTa arakompetenturobaa, radgan

gamokiTxva SemTxveviTi wesiT xorcieldeba.

Tu ramdenad maRalia saqarTveloSi cxovrebis xarisxi da pirobebi,

romlebic ganapirobeben mosaxleobis ,,bednierebas’’, amaze faseulobaTa

msoflio gamokvlevis 2009 wlis Sedegebi metyvelebs, romlis mixedviT

daniis mosaxleoba Tavs yvelaze bednierad grZnobs, xolo saqarTvelos

mosaxleoba naklebad bednierad.

bednierebis SegrZnebis kriteriumebad ganixileboda qveynis ekonomikuri

zrdis tempi, demokratizaciis done da socialuri tolerantoba. 97

qveynis monacemi ranJirebulia mosaxleobis bednierebis SegrZnebis

maCvenebelTa mixedviT. uaryofiTi niSani mosaxleobis umravlesobis

ukmayofilebaze mianiSnebs (cxrili 3.3.1)

176

cxrili 3.3.1

mosaxleobis bednierebis zoma

ქვეყანა ბედნიერე-

ბის ზომა





დანია 4.24 მალაიზია 2.61 ხორვატია 0.87

პუეტრო რიკო 4.21 დას. გერმანია 2.60 მაროკო 0.87

კოლუმბია 4.18 ვიეტნამი 2.52 ინდოეთი 0.85

ისლანდია 4.15 საფრანგეთი 2.50 უგანდა 0.69

ჩრდ. ირლანდია 4.13 ფილიპინები 2.47 ზამბია 0.68

ირლანდია 4.12 ურუგვაი 2.43 ალგერია 0.60

შვეიცარია 3.96 ინდონეზია 2.37 ბურკინა ფასო 0.60

ნიდერლანდები 3.77 ჩილე 2.34 ეგვიპტე 0.52

კანადა 3.76 დომენიკის რესპ. 2.29 სლოვაკია 0.41

ავსტრია 3.68 იაპონია 2.24 უნგრეთი 0.36

ელ სალვადორი 3.67 ესპანეთი 2.16 მონტენეგრო 0.19

მალტა 3.61 ისრაელი 2.08 ტანზანია 0.13

ლუქსემბურგი 3.61 იტალია 2.06 აზერბაიჯანი 0.13

შვედეთი 3.58 პორტუგალია 2.01 მაკედონია -0.06

ახალი ზელანდია 3.57 ტაივანი 1.83 რუანდა -0.15

აშშ 3.55 აღმ. გერმანია 1.78 პაკისტანი -0.30

გვატემალა 3.53 სლოვენია 1.77 ეთიოპია -0.30

მექსიკა 3.52 განა 1.73 ესტონეთი -0.36

ნორვეგია 3.50 პოლონეთი 1.66 სერბეთის ბოსნია -0.45

ბელგია 3.40 ჩეხეთის რესპ. 1.66 ლიტვა -0.70

ბრიტანეთი 3.39 ჩინეთი 1.64 ლატვია -0.75

ავსტრალია 3.26 მალი 1.62 რუმინეთი -0.88

ვენესუელა 3.25 ყირგიზეთი 1.59 რუსეთი -1.01

ტრინიდადი 3.25 იორდანი 1.46 საქართველო -1.01

ფინეთი 3.24 საბერძნეთი 1.45 ბულგარეთი -1.09

საუდის არაბეთი 3.17 სამხ. აფრიკა 1.39 ერაყი -1.36

ტაილანდი 3.02 თურქეთი 1.27 ალბანეთი -1.44

177

კვიპროსი 2.96 პერუ 1.24 უკრაინა -1.69

ნიგერია 2.82 ჩრდ. კორეა 1.23 ბელორუსი -1.74

ბრაზილია 2.81 ჰონ კონგი 1.16 მოლდოვა -1.74

სინგაპური 2.72 ირანი 1.12 სომხეთი -1.80

არგენტინა 2.69 ბანგლადეში 1.00 ზიმბაბვე -1.92

ანდორა 2.64 ბოსნია 0.94 ბედნიერების საშ.

მაჩვენებელი

1.57

წყარო: National Science Foundation

,,erovnuli demokratiis institutis” (NDI) mier 2011 wlis martSi

Catarebuli kvlevis mixedviT, saqarTveloSi sazogadoebas sami mTavari

prioriteti aqvs: samuSao adgilebi, fasebis zrda da teritoriuli

mTlianoba. gamokiTxulTa 61%-s prioritetul sakiTxad samuSao

adgilebis Seqmna miaCnia, 39%-s fasebis zrda, 38%-s teritoriuli

mTlianoba. gamokiTxulTa 55% fiqrobs, rom politikosebi samuSao

adgilebis Seqmnis Sesaxeb arasakmarisad saubroben, xolo 62%-is azriT

ar saubroben fasebis zrdaze. (http://civil.ge/eng/_print.php?id=23317)

gamokiTxvis Sedegebi metyvelebs mosaxleobis umuSevrobisa da siRaribis

maRal doneze.

evrostatma da Sromis saerTaSoriso Sedarebebis ganyofilebam

moaxdina msoflio qveynebis mixedviT umuSevrobis donis kvleva da

Sepirispireba. 2009 wlis monacemebis mixedviT saqarTveloSi umuSevrobis

done 16.9 %-s Seadgens, azerbaijanSi _ 6.0 %-s, yazaxeTSi – 6.1 %-s,

uzbekeTSi 8 %-s, ukrainaSi _ 9.1 %-s, ruseTSi (2011 wlis mixedviT) _ 7.6

% s da a.S. rogorc vxedavT postsabWoTa qveynebis mixedviT mosaxleobis

umuSevrobis done saqarTveloSi sakmaod maRalia, rac mosaxleobis

Semosavlebsa da Sesabamisad cxovrebis doneze aisaxeba da

gamoxatulebas diferenciaciaSi hpovebs. (www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q)

gaerTianebulma erebis organizaciam msoflios qveynebSi qveynebis

nacionaluri institutebisa da saerTaSoriso organizaciebis

Catarebuli kvlevebis Sedegad, statistikuri monacemebis safuZvelze

gaiangariSa da gamoaqveyna adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi.

http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=111725&cm_mmc=npv-_-MGMT_TIP-_-OCT_2008-_-STAT1003

http://www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q

178

adamianis pitencialuri ganviTarebia indeqsi pakistaneli ekonomistis

maxbub al-xakis mier. 1990 wlidan indeqsi gaeros mier parqtikaSi iqna

danergili da iangariSeba yvela qveynisaTvis. indeqsi gansazRvravs

adamianis sicocxlis xangrZlivobis, ganaTlebis donisa da faqtiuri

Semosavlebis mixedviT qveynis ganviTarebis dones Semdegi

mimarTulebebiT:

1. janmrTeloba da dRegrZeloba, dabadebisas sicocxlis

mosalodneli xangrZlivobis safuZvelze;

2. ganaTlebaze xelmisawvdomoba, romlis sazomad mozrdili

mosaxleobis wigniereba da erToblivi ganaTlebis momcvelobis

koeficienti gamoiyeneba;

3. Rirseuli cxovrebis done, romelic ganisazRvreba mTliani Sida

produqtis moculobiT erT sul mosaxleze aSS.

dolarebSimsyidvelobiTunarianobis paritetis mixedviT.

indikatorebi standatizirdeba da Rebulobs ricxviT mniSvnelobas 0-

dan 1-mde. maTi saSualo ariTmetikuli ki adamianis potencialuri

ganviTarebis erToblivi maCvenebelia msoflios masStabiT. Aa.p.g. indeqsis

mixedviT reitingis gansazRvrisas yuradReba eqceva iseT faqtorebs,

rogoricaa, samoqalaqo Tavisufleba, adamianis Rirseba, sazogadoebriv

cxovrebaSi monawileoba, socialuri dacva, jandacvis maCvenebeli,

mosaxleobis kulturuli ganviTareba, kriminogenuli situacia,

ekologiuri mdgomareoba da sxva.

gaerTianebuli erebis organizaciis mier gamoqveynebuli adamianis

potencialuri ganviTarebis indeqsi wlebis mixedviT asaxulia

diagramaSi 3.3.2.

179

diagrama 3.3.2

adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi

2000

weli

2005

weli

2007

weli

2008

weli

2009

weli

2010

weli

2011

weli

somxeTi 0.643 0.689 0.715 0.719 0.712 0.714 0.716

azerbaijani ...… ... ... ... ... 0.699 0.700

saqarTvelo ... 0.707 0.724 0.722 0.724 0.729 0.733

norvegia 0.913 0.938 0.942 0.941 0.941 0.941 0.943

ruseTis

federacia

0.691 0.725 0.742 0.748 0.747 0.751 0.755

ukraina 0.669 0.712 0.725 0.729 0.720 0.725 0.729

http://hdrstats.undp.org/en/tables/

saqarTvelo, adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsis mxriv

klasificirebul jgufSi, uaxlovdeba ukrainis, somxeTisa da ruseTis

Sesabamis mniSvnelobebs, uswrebs azerbaijansa da didad CamorCeba

adamianis potencialuri ganviTarebis doniT norvegias, romelic ukve

ramodenime welia sareitingo siis lideria, xolo a.p.ganviTarebis mxriv

nigeria saerTo reitingSi bolo adgilasaa, romlis indeqsi gasnisazRvra

0.34-iT. saqarTvelo adamianis potencialuri ganviTarebis mxriv saSualo

donis qveynebSia Sesuli.

Cemi azriT, sxvaoba, romelic sagrZnobia Cems da gaeros eqspertebis

mier gaangariSebul adamianis potencialur indeqsebis mniSvnelobebs

Soris, zemoT CamoTvlil faqtorebs garda, rogoricaa samoqalaqo

Tavisufleba, adamianis Rirseba, sazogadoebriv cxovrebaSi monawileoba,

socialuri dacva, jandacvis maCvenebeli, mosaxleobis kulturuli

ganviTareba, kriminogenuli situacia, ekologiuri mdgomareoba da sxva.

gamowveulia msoflioSi mimdinare ekonomikuri krizisiTac, romelic

gaeros kvlevebSi asaxvas ar hpovebs.

rac Seexeba mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis sakiTxs, ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis

organizaciam, Catarebuli kvlevebis safuZvelze daadgina, rom mTels


180

msoflioSi moqalaqeTa Semosavlebs Soris uTanasworoba TandaTanobiT

matulobs. bolo aTwleulebSi mimdinare globaluri ekonomikuri zrda,

mosaxleobis Rarib fenebze mniSvnelovnad ar asaxula. 1980-iani wlebidan

moyolebuli mdidrebsa da Raribebs Soris gansxvaveba saSualod 10%-iT

gaizarda. gansakuTrebiT mniSvnelovani zrda dafiqsirda aSS-Si,

germaniaSi, fineTSi, israelSi, luqsemburgsa da axal zelandiaSi. Tumca,

mosaxleobis yvelaze mdidari nawilis Semosavlebi yvelaze Raribisas

25-jer aRemateba meqsikasa da CileSi, 14-jer TurqeTsa da israelSi.

SemosavlebSi SedarebiT mcire gansxvavebaa daniaSi, norvegiaSi, belgiasa

da CexeTSi.

socialuri uTanasworobis zrda sxvadasxva faqtorebiTaa

ganpirobebuli. erT-erTi mniSvnelovani warmoebisa da momsaxurebis

sferoSi maRalteqnologiuri procesebis danergva da Sesabamisad

maRalkvalificiur TanamSromlebze moTxovnaa. kvlevis avtorebi Tvlian,

rom Semosavlebs Soris gansxvavebis zrdis erT-erTi mTavari mizezi

globalizaciaa.

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis

analitikosTa azriT, socialuri uTanasworobisworobis Semcireba sami

pirobis dacviTaa SesaZlebeli. pirvel rigSi, unda ganxorcieldes

Sromis bazris reforma mSromelTaTvis Tanabari pirobebis Seqmnis

mizniT. meore, ganaTlebis sistemis Secvlas iTvaliswinebs – yvela

msurvelisaTvis maRali kvalifikaciis miRebis SesaZleblobis mxriv.

mesame piroba ki mdidrebidan Raribebze Semosavlebis gadanawilebaa, rac

mosaxleobis sxvadasxva fenis gansxvavebuli gadasaxadebiT dabegvriT

iqneba SesaZlebeli.

eqspertTaA azriT, mdidrebsa da Raribebs Soris diferenciaciis

SemcirebisaTvis mniSvnelovani faqtoria ganaTlebis sferoSi

investireba, radgan swored ganaTlebis xarisxi ganapirobebs mTels

msoflioSi ubralo muSis donezec ki xelfasis zrdas.

ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciam, cxovrebis

xarisxis mixedviT saukeTeso qveynad avstralia daasaxela, sadac

181

aRniSnes, rom yvelaze maRalia ganaTlebisa da jandacvis sistemis done.

(www.bfm.ge/society/3613-k.html)

saeTaSoriso organizaciebis mier Catarebuli kvlevebi saqarTveloSi

siRaribisa da umuSevrobis maRal maCvenebelze, mosaxleobis

Semosavlebis mkveTr uTanabrobasa da cxovrebis donis diferenciaciaze

miuTiTebs, romlis dasaZlevad qveyanaSi xorcieldeba saxelmwifo da

saerTaSoriso programebi da proeqtebi.

182

daskvna

1. pirveladi statistikuri informaciis obieqturobasa da sizustezea

damokidebuli mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis

diferenciaciis kvlevis Sedegebis siswore. pirvel rigSi,

aucilebelia statistikuri kvlevis mwarmoebel pirTa

kompetenturobis gansazRvra, radgan, SerCeviTi dakvirvebis Sedegad

mopovebuli monacemebi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis

donis ganmsazRvrel maCvenebelTa Sesaxeb utyuar informacias ar

gvaZlevs. dakvirvebis erTeulebi, rogoricaa ukidures gaWirvebaSi _

siRatakeSi mcxovrebi pirebi, an piriqiT, Zalian didi Semosavlis

mqoneni, xSirad SerCevaSi ver xvdebian. saWiroa dakvirvebis

erTeulTa SerCeva sworad ganxorcieldes. realurad, saqarTveloSi

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis ufro mZlavri

diferenciaciaa, vidre statistikis erovnuli samsaxuris mier

mowodebul monacemebSia asaxuli. mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis maCvenebelTa Sesaxeb utyuari informaciis miRebas

statistikuri registris SemoReba Seuwyobs xels. kanonSi

statistikis Sesaxeb ki saerTod ar eTmoba adgili statistikur

regisrtebsa da maT mniSvnelobas statistikuri gamokvlevebis

dagegmvaSi.

2. kvlevis Sedegad dadginda, rom saqarTvelos mosaxleobis

SemosavlebSi, struqturul WrilSi, erT sul mosaxleze izrdeba

fuladi Semosavlebi da transfertebi 2010 wels (Semosavlebis

mTliani moculobis 73.9 % uWiravs) 2008 welTan SedarebiT 21.9%-iT.

misi moculobis zrda ganpirobebulia daqiravebuli Sromidan

Semosavlebis zrdis safuZvelze, romelic mTliani Semosavlebis

31.4%-s Seadgens da gazrdilia wina wlis maCvenebelTan SedarebiT

23.8%-iT. dinamikaSi zrdis tendenciiT xasiaTdeba Semosavlebi

miRebuli pensiebis, stipendiebisa da daxmarebebis saxiT. 2010 wels

2008 welTan SedarebiT igi izrdeba 32.6%-iT. mosaxleobis

Semosavlebi aseve gazrdilia axloblebisagan aRebuli fulisa da

183

ucxoeTidan miRebuli gzavnilebis safuZvelze. umniSvnelodaa

gazrdili mosaxleobis Semosavlebi TviTdasaqmebidan, romelic

mTliani Semosavlebis 8.5%-s Seadgens da 2%-iT metia wina

periodTan SedarebiT.

kvlevis Sedegebis safuZvelze SeiZleba gamovitanoT daskvna, rom

mosaxleobis Semosavlebis gazrdis mizniT, struqturul WrilSi,

saWiroa TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavalis zrdis xelSemwyobi

RonisZiebebis gatareba. soflis mosaxleobaSi, sadac siRaribis

done maRalia, Semosavlis wyaros TviTdasaqmebidan miRebuli

Semosavali warmoadgens. amitom, aucilebelia saxelmwifos mxridan

soflis meurneobis dargebze meti dafinansebis gamoyofa da mcire

biznesis xelSewyoba.

3. saqarTvelos mosaxleobis xarjebis Seswavlisas gairkva, rom 200

laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebis xarjebSi sursaTze,

sasmelsa da Tambaqoze gaweuli danaxarjebis xvedriTi wili

Seadgens 44.7%-s; maSin, rodesac 2000 larze meti Semosavlis mqone

Sinameurneobebi Tavisi danaxarjebis mxolod 16.1%-s xarjaven amave

nawarmis SesaZenad. e.i. dabalSemosavliani Sinameurneobebi mTliani

xarjebis TiTqmis naxevars xarjaven sursaTis SesaZenad. aRniSnuli

sxvaoba mosaxleobis cxovrebis donis mZlavr diferenciaciaze

metyvelebs. amasTan, swored sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze

mosaxleoba mTliani xarjebis TiTqmis mesameds 29%-s swevs. e.i.

mosaxleobis umetes nawils mZime socialur pirobebSi uwevs

cxovreba, Tanac, dabalSemosavlian da maRalSemosavlian ojaxebs

Soris diferenciaciis donec maRalia.

4. mosaxleobis socialuri mdgomareobis Sesaswavlad ekonomikur

Teoriasa da praqtikaSi gamoiyeneba sxvadasxva kategoriebi. naSromSi

ganxilulia mosaxleobis ,,cxovrebis donisa” da mosaxleobis

,,cxovrebis xarisxis” statistikuri maCveneblebi. ,,cxovrebis donis”

kategoria ufro amomwuravad axasiaTebs mosaxleobis socialur

mdgomareobas. mis safuZvels warmoadgens warmoebis Semosavlebisa

da moxmarebis raodenobrivi parametrebi. ,,cxovrebis xarisxi” ki

sinTezuri maCvenebelia mosaxleobis socialuri mdgomareobisa da

axasiaTebs rogorc TiToeuli adamianis, aseve mTliani sazogadoebis

184

fizikuri, sulieri da socialuri moTxovnilebebis dakmayofilebis

dones. cneba ,,cxovrebis xarisxi”, farTo gagebiT, damatebiT

aerTianebs sacxovrebel pirobebs, Sromis da dasaqmebulobis, yofa-

cxovrebis da Tavisufali drois pirobebs, janmrTelobis

mdgomareobas, sicocxlis mosalodnel xangrZlivobas, ganaTlebas

da a.S. calkeuli piris da mTlianobaSi mosaxleobis cxovrebis

done damokidebulia misi moTxovnilebebis dakmayofilebis doneze

da ganisazRvreba misi resursebiT da SesaZleblobebiT. mosaxleobis

socialuri mdgomareobis Sesaswavlad aucilebelia orive

maCvenebelis kompleqsuri gamoyeneba. disertaciaSi ,,cxovrebis

xarisxis” statistikuri analizia mocemuli, romelTa gareSec

cxovrebis donis diferenciaciis Seswavla yovlad warmoudgenelia.

5. cxovrebis donis mniSvnelovani indikatori _ adamianis

potencialuri ganviTarebis indeqsi gviCvenebs, Tu ramdenadaa

adamiani mocemul qveyanaSi sulierad amaRlebuli da

maRalzneobrivi. misi ganmsazRvreli sicocxlis xangrZlivobis

subindeqsis mniSvneloba saqarTveloSi 0,82-is tolia. mTliani Sida

produqtis subindeqsi _ 0,47-ia. ganaTlebis donis ki _ 0,6.

mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsi Sesabamisad

saqarTvelosaTvis _ 0,63-s. SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos

mosaxleoba Tavisi potencialuri ganviTarebis maCvenebliT

ganviTarebadi qveynebis maCveneblebTanaa miaxloebuli. amasTan,

adamianis potencialuri ganviTarebis donis kvlevisas

gasaTvaliswinebelia isic, rom wignierebis kvlevis SedegebiT

qarTveli moswavleebi ganaTlebis doniT, msoflios 45 qveynis

monacemebis mixedviT, bolo oTxeulSi arian (PIRLS-is kvleva)

wignierebis kvlevis SedegebSi ruseTi da honkongi lideroben.

ganaTlebis dabali donis faqtorad SeiZleba davasaxeloT is, rom

Raribi mosaxleobis nawils ar aqvs saswavlo nivTebis SeZenisa da

swavlis safasuris gadaxdis saSualeba.

,,amasTan, aRsaniSnavia umaRles saswavleblebisaTvis gamoyofil

TanxebSi cvlilebani, rom 2010 wlis saxelmwifo biujetSi

saxelmwifo programisaTvis ,,prezidentis stipendia bakalavriatis

yvela warCinebul students” 1 mln. 800 aTasi laria

185

gaTvaliswinebuli, maSin, roca 2009 wels es Tanxa 2 mln. 106750

Seadgenda. aseve, mSobelTa mzrunvelobas moklebulebma da

socialurad daucvelma studentebma saxelmwifos 50 lariani

daxmareba dakarges. ,,bavSvTa zrunvis” farglebSi moqmedi ,,obol da

mSobelTa mzrunvelobas moklebul bavSvTa skolis Semdgomi

ganaTlebis” qveprograma 2009 wels Sewyda.’’ (www.faqt.ge20102.02)

mosaxleobis potencialuri ganviTarebisa da cxovrebis xarisxis

erT-erTi ganmsazRvreli indikatori ganaTlebis donea. amitom,

saWiroa saxelmwifos mier kidev ufro meti dafinansebis gamoyofa

ganaTlebis sferoze.

6. gansakuTrebulad sayuradReboa saarsebo minimumis gansazRvris

meTodi. saarsebo minimumis gaangariSebis safuZvlad miCneulia

aRebul iqnes ara faqtobrivi moxmarebis sidide, aramed sasursaTo

kalaTis normatiuli maCvenebeli, romelic, Tavis mxriv, daeyrdnoba

kvebis mecnierulad dasabuTebul normebs, Sesabamisi sasursaTo

produqtebis moxmarebis kaloriulobis gaTvaliswinebiT, rac

adamianis srulfasovani kvebisa da Sesabamisad arsebobis

saSualebas iZleva. realuri maCvenebeli asaxavs qveyanaSi siRaribis

dones da saSualebas iZleva mosaxleobis daucveli fenebisaTvis

socialuri politikis SemuSavebaSi.

7. sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi mosaxleobis Semosavlebsa

da cxovrebis doneSi mniSvnelovan diferencias iwvevs. saqarTvelos

mTliani mosaxleobis 13.3%-s aqvs 101 laramde Semosavali, xolo 5001

larze met Semosavals Rebulobs mosaxleobis 0.1%. kvlevis Sedegad

dadginda, rom deciluri koeficienti anu Sefardeba mdidarTa da

uRaribesTa Tviur danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 49-mde. rogorc

vxedavT, maCveneblebs Soris sxvaoba didia, rac diferenciaciis

maRali xarisxis maCvenebelia. sabazro ekonomikis pirobebSi

aRniSnuli maCvenebeli rTulad prognozirebadia. magram, deciluri

koeficientis zrda umdidresTa da uRaribesTa Soris cxovrebis

donis sxvaobis zrdaze migviTiTebs.

8. saqarTveloSi jinis koeficienti 2006 wels 0.53-s Seadgenda, 2008

wlis dasawyisisaTvis igi 0.51-mde Semcirda, 2009 wlisaTvis ki misi

mniSvneloba isev 0.53-iT ganisazRvra, rac maRalSemosavlian da

http://www.faqt.ge/

186

dabalSemosavlian mosaxleobas Soris arsebuli diferenciaciis

maRal maCvenebelze metyvelebs.

9. Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciacia gansakuTrebiT

gamokveTilia qalaqisa da soflis mosaxleobas Soris. Semosavlebis

dabali doniT xasiaTdeba soflis mosaxleoba, arada

Sromisunariani mosaxleobis naxevarze meti soflis meurneobaSia

TviTdasaqmebuli. soflis mosaxleobis cxovrebis donis

asamaRleblad gansakuTrebuli mniSvneloba unda daeTmos

agroseqtoris ganviTarebas, romlis Camoyalibebac xels Seuwyobs

Sromis mwarmoeblurobisa da Sesabamisad mosaxleobis Semosavlebis

zrdas. amitom, saWiroa regionebis mixedviT soflis meurneobis im

dargebis ganviTareba, romelTaTvisac xelsayreli bunebriv-

klimaturi pirobebicaa mocemul regionSi. amasTan, unda SeizRudos

im produqciis importi, romelic iwarmoeba saqarTveloSi da

gaizardos saeqsporto produqcia. (rogorc Cais bazris

marketinguli kvlevis Sedegebma gviCvena, momxmarebelTa umetesi

nawili upiratesobas saqarTveloSi warmoebul produqcias aniWebs.

robitaSvili 2009:221). zogadad, unda moxdes sagareo vaWrobis

liberalizacia qveynis ekonomikuri usafrTxoebis dacvis

mimarTulebiT. gatarebuli RonisZiebebi sagrZnoblad gazrdis

soflis mosaxleobis Semosavlebs da Seamcirebs qalaqisa da

soflis mosaxleobis Soris arsebul diferenciaciis dones.

10. saqarTvelos mosaxleobis diferenciaciis ukeT dasaxasiaTeblad

mizanSewonili iqneba qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis

SinameurneobaTa kvlevis calkeuli kriteriumebis dadgena, radgan

qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis Semosavlebisa da xarjebis

struqtura erTmaneTisagan radikalurad gansxvavdeba. soflis

mosaxleobis SemosavlebSi sakuTari meurneobidan miRebuli

Semosavlebi sWarbobs. mosaxleobis diferenciaciis suraTis

asaxvisaTvis cal-calke qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis

dakvirvebis saerTo formebTan erTad saWiroa calke damoukidebeli

kiTxvarisa da kriteriumebis SemuSaveba. saSualo donis

macxovreblad SeiZleba CaiTvalos piri, romelsac aqvs sacxovrisi,

flobs erT heqtar miwas, rogorc marcvleuli kulturebis, aseve

187

bostneulisa da xexilis mosayvanad, Sesabamisi bunebriv-klimaturi

pirobebis gaTvaliswinebiT; hyavs msxvifexa saqoneli _ ori mainc,

raTa uwyvetad uzrunvelyofili iyos wlis ganmavlobaSi rZiTa da

rZis produqtebiT, an wvrilfexa 4 _ 6 suli saqoneli aseve

bunebriv-klimaturi pirobebidan gamomdinare; da 30 _ 50 frTa

frinveli kvercxiTa da xorciT uzrunvelyofis mizniT. CamoTvlili

kriteriumebis dakmayofilebis SemTxvevaSi Sinameurneoba SeiZleba

saSualo fenas mivakuTvnoT, xolo naklebi an meti sakuTrebis

flobis SemTxvevaSi, Sesabamisad dabalSemosavliani da

maRalSemosavliani mosaxleobis fenebi gamovyoT.

11. dasaqmebis problema da zodadad umuSevroba, romelic dRes ase

aqtualuria Cvens yofierebaSi, mosaxleobis Semosavlebisa da

cxovrebis donis diferenciaciis erT-erT mTavar mizezad

gvevlineba. adamianTa didi nawili, romelTac SeswevT unari

imuSaon, aqvT Sesabamisi codna da ganaTleba, dausaqmebelia.

dResdReobiT saqarTveloSi aseTi 316,9 aTasi adamiania. maTi ricxvi

ki droTa ganmavlobaSi matulobs. dasaqmebis problemis gadaWra

bevr sirTulesTanaa dakavSirebuli. umuSevrobis daZlevis mravali

gza arsebobs, rogoricaa mcire da saSualo biznesis xelSewyoba,

samSeneblo industriis ganviTareba, turizmis ganviTareba, ucxouri

investiciebis mozidva da sxva. amasTan, investorebisaTvis mTavari

piroba unda iyos adgilobrivi kadrebis dasaqmeba. mniSvnelovani

faqtori, rac xels Seuwyobs dasaqmebis zrdas, mcire da saSualo

biznesis ganviTarebis xelSewyobaa. mcire biznesze modis samuSao

adgilebis mniSvnelovani wili da igi saSualo fenis formirebis

saSualebas iZleva. Sesabamisad, miRweuli iqneba mosaxleobis

cxovrebis donis diferenciaciis kleba. aseve efeqturia turizmis

sferoSi investiciebis ganxorcieleba, rac safuZvelia axali

samuSao adgilebis Seqmnisa. turistuli kompleqsebis mSeneblobebsa

da turistul kompleqsebSi axali samuSao adgilebi nawilobriv

gadaWris dasaqmebis problemas.

12. umuSevroba seriozul problemebs warmoSobs rogorc ekonomikuri

(dasaqmebidan Semosavlebis arqona, profesiuli diskvalifikacia, a.

S.), ise socialuri (fsiqikuri, fizikuri janmrTelobis gauareseba)

188

da politikuri (agresiuli adamianebis raodenobis zrda)

TvalsazrisiT. umuSevroba iwvevs kvalificiur muSakTa gadinebas

sazRvargareT iseT sferoebSi dasaqmebis mizniT, sadac ar

moiTxoveba Sesabamisi codna. Sedegad uaresdeba sazogadoebis

saganmanaTleblo da profesionaluri potenciali, samecniero

dargebi ki degradacias ganicdian, cxovrebis dabali donis gamo

ecema mosaxleobis SromiTi aqtivoba, uaresdeba janmrTeloba,

mcirdeba Sobadoba, rasac mivyavarT demografiul krizisamde.

13. saWiroa umuSevrebis socialuri dacvis sistemis srulyofis

RonisZiebebis gatareba. saqarTveloSi araa umuSevrobis dazRvevis

sistema. umuSevrobis dazRvevis sitemis arseboba samuSaodan

daTxovnil pirs garkveuli droiT uzrunvelyofs daxmarebiT,

romelic daekisreba TviT damsaqmebels, dasaqmebulis Senatanebis

safuZvelze.

14. saqarTvelos statistikis mixedviT siRaribis zRvars qvemoT

mcxovrebi mosaxleobis raodenoba, romelic janmrTelobisa da

socialuri uzrunvelyofis saministros mieraa idenTificirebuli

2011 wlisaTvis 516464 ojaxi. registrirebuli mosaxleobis xvedriTi

wili 37.7%-s Seadgens mosaxleobis saerTo ricxovnobaSi. maTgan ki

mxolod 29.9% Rebulobs Semweobas, romelic imdenad mcirea, rom

moTxovnilebaTa minimumis dakmayofilebac SeuZlebelia. amitom,

biujetis xarjviT nawilSi socialur sferoze gaweuli

danaxarjebis wili unda gaizardos.

15. pensionerebis Senaxvis uzrunvelyofis aucileblobasTan

dakavSirebiT sazogadoebaze arsebuli datvirTvis Sesafaseblad,

saWiroa ganisazRvros pensionerebis wili mosaxleobis saerTo

raodenobaSi, Sromisunariani mosaxleobis saerTo raodenobaSi da

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis saerTo raodenobaSi.

pensionerTa wili mosaxleobis saerTo raodenobaSi 2009 wlisaTvis

19.1%-iT ganisazRvra, 2010 wlisaTvis Semcirda 0.1%-iT.

Sromisunariani mosaxleobis raodenobaSi pensionerTa wili 2009

wels 28.7%-s Seadgenda, xolo 2009 wlis monacemebiT, ekonomikurad

aqtiuri mosaxleobis Tanafardoba pensionerTa raodenobasTan 41.7%-

s Seadgens. sazogadoebaze pensionerTa Senaxvis datvirTa sakmaod

189

maRalia, radgan mosaxleobis Sromisunarian da ekonomikurad

aqtiur mosaxleobaze pensionerTa didi xvedriTi wili modis, rac

mosaxleobis demografiuli daberebis maRali maCvenebliT aixsneba.

saqarTvelo demografiuli daberebis maCveneblis mixedviT

msoflios 228 qveynidan 29 adgilzea. daberebulad iTvleba

mosaxleoba, Tu 65 da meti asakis mosaxleobis xvedriTi wili

aRemateba 7%-s. saqarTveloSi am asakobrivi jgufis mosaxleobas

saerTo ricxovnobaSi 19% uWiravs. mosaxleobis daberebas

ganapirobebs Sobadobis dabali done da gare migracia, romelSic

ufro meti Sromisunariani asakis mosaxleoba gvxvdeba. mosaxleobis

daberebis faqtors qveyanaSi dabali cxovrebis done warmoadgens.

16. 2004-2010 wlebSi mTliani Sida produqtis moculoba TiTqmis orjer

gaizarda, magram misi didi nawili moxmarda saxelmwifoebrivi

mmarTvelobis, Tavdacvis, uSiSroebis da sxva

zogadsaxelmwifoebrivi amocanebis gadaWras. rac Seexeba

Semosavlebs, romelic ojaxSi unda daixarjos, aq zrdis maCvenebeli

mcirea. ukeTesi iqneba Tu gaweuli xarjebis ufro meti wili isev

socialurad daucvel fenebs moxmardeT.

17. Raribebisadmi daxmarebis moqmedi programebis ganxorcielebisas

upiratesoba eniWeba daucvelobis baluri Sefasebis pirobebSi

bavSvTa daxmarebisa da Raribebze daxmarebis programebis

integracias, romlis drosac Sinameurneobas qulebis raodenoba

unda mieniWos ara aqtivebis flobis, aramed ojaxSi bavSvTa da

SromisuunaroTa raodenobis gaTvaliswinebiT. socialuri

daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebisTvis, ukve

ramdenime welia arsebobs. garkveuli kriteriumebis mixedviT

metismetad SeWirvebulTa ojaxebi saxelmwifosgan yovelTviurad

fulad daxmarebas iReben da amasTanave, saxelmwifo samedicino

dawesebulebebsa Tu sazogadoebriv transportSi garkveuli

SeRavaTebiT sargebloben.

aRsaniSnavia, socialuri agenti, ojaxSi misvlis dros aRwers

TiToeul saojaxo nivTsa Tu qonebas da maT garkveul qulas

aniWebs. ojaxi, romelic daagrovebs 57 001 sareitingo qulas,

Rebulobs socialur daxmarebas socialuri momsaxureobis

190

saagentoSi ganacxadis Setanidan meoTxe Tves. magram ojaxebi,

romlebic siRaribis zRvars qvemoT myofebs ar miekuTvnes acxadeben

rom kriteriumebi metad mkacria. radgan, balebis miniWebis dros,

gaTvaliswinebulia ojaxis sakuTrebaSi arsebuli iseTi ,,fufunebis”

elementebi, rogorebicaa farda, televizori, amortizirebuli

macivari da sxva, romelTa gamoc Raribebi ver xvdebian daxmarebis

programaSi. amitom, saWiroa Sesabamisi kriteriumebis kidev

gadaxedva da maTSi garkveuli cvlilebebis Setana.

18. prognozirebis statistikuri xerxebisa da meTodebis gamoyenebiT

dadginda, rom mosaxleobis Semosavlebi dinamikaSi gaizrdeba, Tu

masze SemTxveviTi, uaryofiTi faqtorebi ar moaxdenen gavlenas. erT-

erT aseT faqtors inflacia warmoadgens. inflaciis done zrdis

tendenciiT xasiaTdeba, amitom Semosavlebis zrda mosaxleobis

cxovrebis doneze mniSvnelovnad ar aisaxeba. mosaxleobis

cxovrebis donis asamaRleblad da diferenciaciis Sesamcireblad

saxelmwifos mier gatarebuli swori socialur-ekonomikuri

politika, saxelmwifo da saerTaSoriso organizaciebis programebi

da proeqtebi daexmareba.

191

gamoyenebuli literatura

1. abesaZe...2001 : abesaZe n., mesxiSvili d., ,,mosaxleobis

diferenciaciisa da moxmarebis struqturis

statistikuri analizi’’, ekonomikis aqtualuri

sakiTxebi (samecniero SromaTa krebuli),

XIV gamoSveba, Tbilisis universitetis

gamomcemloba, Tbilisi.

2. gabiZaSvili...2007 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistika ekonomikaSi,

biznessa da menejmentSi’’, gamomc. ,,zeoni”,

Tbilisi

3. gabiZaSvili...1998 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistikis mokle kursi’’,

saxelmZRvanelo, Tsu gamomcemloba, Tbilisi

4. gabiZaSvili...2005 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistikis Teoria’’,

saxelmZRvanelo, gamomc. ,,universali”, Tbilisi.

5. gabiZaSvili 2005 : gabiZaSvili bikenti, ,,maTematikuri statistika

ekonomikaSi’’, saxelmZRvanelo, gamomcemloba

,,universali”, Tbilisi.

6. gabiZaSvili 2008 : gabiZaSvili bikenti, ,,popularuli statistika

ekonomikaSi’’, biznessa da menejmentSi,

saxelmZRvanelo, gamomcemloba ,,universali”,

Tbilisi.

7. gabiZaSvili 2004 : gabiZaSvili bikenti, ,,fiskaluri statistika’’,

Tbilisi.

8. gabiZaSvili 2009 : gabiZaSvili bikenti, ,,adamianuri kapitalis

kvlavwarmoebis problemebi saqarTveloSi’’,

globalizacia, msoflio krizisi da samxreT

kavkasia, saerTaSoriso samecniero-praqtikuli

konferenciis masalebi, quTaisi.

9. gabiZaSvili...2003 : gabiZaSvili b., kirvaliZe z., ,,siRaribe

saqarTveloSi’’, Tbilisis universitetis

gamomcemloba, Tbilisi.

192

10. gelaSvili 1993: gelaSvili s., ,,statistikuri modelireba da

prognozireba’’, leqciebis mokle kursi, naw. I,

Tbilisi.

11. gogolauri 2001: gogolauri n., ,,Sromis bazari da misi gavlena

mosaxleobis dasaqmebaze’’, samecniero SromaTa

krebuli III (XXVI), saqarTvelos soflis

meurneobis mecnierebaTa akademia, Tbilisi.

12. griSikaSvili2010: griSikaSvili a., ,,saqarTvelo globalur

samyaroSi’’, gamomcemloba ,,cis nami” Tbilisi.

13. vardiSvili...2003: vardiSvili s., kusraSvili e., ,,mosaxleobis

socialuri diferenciaciis done da gamomwvevi

mizezebi’’, makro-mikro ekonomika, #10(71).

14. vekua 2010: vekua d., ,,dasaqmebis aqtiuri politikis

ganxorcielebis gzebi da perspeqtivebi

saqarTveloSi’’, inovaciebi biznesSi,

saerTaSoriso samecniero-praqtikuli

konferenciis masalebi, gamomcemloba

,,universali”, Tbilisi.

15. virsalaZe 2002: virsalaZe n. ,,mosaxleobis Semosavlebi

saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval

periodSi’’, quTaisis a. wereTlis sax.

saxelmwifo universitetis gamomcemloba.

quTaisi.

16. Toria 2007: Toria m., ,,Sromis saerTaSoriso bazari da misi

gavlena samuSao Zalis migraciaze’’, socialuri

ekonomika, saerTaSoriso recenzirebadi da

referirebadi samecniero-praqtikuli Jurnali,

maisi-ivnisi, Tbilisi.

17. Kvirkvaia 2003: virkvaia m., ,,socialuri dacva: nebayoflobiTi

Tu savaldebulo?’’, makro-mikro ekonomika,

#9(70), Tbilisi.

18. kuxianiZe-axvlediani 2009: kuxianiZe-axvlediani n., ,,umuSevroba da

demografiuli problemebi saqarTveloSi’’,

ekonomika, yovelTviuri saerTaSoriso

193

recenzirebadi da referirebadi samecniero

Jurnali, #5-6, Tbilisi.

19. menabde 2001: menabde g., ,,sasursaTo bazari da mosaxleobis

cxovrebis done’’, samecniero SromaTa krebuli

III (XXVI), saqarTvelos soflis meurneobis

mecnierebaTa akademia, Tbilisi.

20. mesxia...2004: mesxia i., gabelaSvili k., ,,mosaxleobis

cxovrebis done’’ (analizi da prognozebi),

Tbilisi.

21. robitaSvili 2009: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis donis

diferenciaciis gaangariSebis statistikuri

meTodis Sesaxeb’’, ekonomika, yovelTviuri

saerTaSoriso recenzirebadi da referirebadi

samecniero Jurnali, #5-6, Tbilisi.

22. robitaSvili 2010: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis

xarisxis statistika’’, ekonomika, yovelTviuri



23. robitaSvili 2009: robitaSvili n., ,,msoflio ekonomikuri krizisi

da saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis

statistikuri analizi’’, globalizacia,

msoflio krizisi da samxreT kavkasia,

saerTaSoriso samecniero-praqtikuli

konferenciis masalebi, quTaisi.

24. robitaSvili 2010: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis

xarisxis statistikis aqtualuri sakiTxebi

saqarTveloSi”, saerTaSoriso

samecniero_praqtikuli konferenciis

,,inovaciebi biznesSi” masalebi, baTumi.

25. robitaSvili 2011: robitaSvili n.,,,saqarTvelos mosaxleobis

perspeqtiuli ricxovnoba”, Jurnali

,,ekonomika” #7-8, Tbilisi.

26. robitaSvili 2011: robitaSvili n.,,,saqarTvelos mosaxleobis

asakobriv-sqesobrivi struqturis statistika”,

194

Jurnali ,,ekonomika” #7-8, Tbilisi.

27. robitaSvili... 2009: robitaSvili n., mamulaZe g., ,,Cais bazarze

arsebuli mdgomareoba, problemebi da

perspeqtivebi saqarTveloSi’’ (Cais bazris

marketinguli kvlevis analizi), Jurnali

,,ekonomika” #8-9, Tbilisi.

28. SayulaSvili 2001: SayulaSvili a., ,,umuSevroba, inflacia da maTi

Sedegebi’’, samecniero SromaTa krebuli III

(XXVI), saqarTvelos soflis meurneobis

mecnierebaTa akademia, Tbilisi.

29. Sonia 2009: Sonia z., ,,saqarTvelos dasaqmebisa da

umuSevrobis statistikuri Seswavlis

sakiTxisaTvis’’, ekonomika, yovelTviuri



30. cincaZe...2010: cincaZe a., meloiani l., ,,biznesis roli

mosaxleobis socialur dacvaSi’’, inovaciebi

biznesSi, saerTaSoriso samecniero-

praqtikuli konferenciis masalebi,

gamomcemloba ,,universali”, Tbilisi.

31. wiklaSvili 2010: wiklaSvili n., ,,Sinameurneobebisa da

individebis strategiuli qcevebi Sromis

bazarze’’, inovaciebi biznesSi, saerTaSoriso

samecniero-praqtikuli konferenciis masalebi,

gamomcemloba ,,universali”, Tbilisi.

32. WiTanava ...2008: WiTanava n., TakalanZe l., ,,socialuri

ekonomika’’, nawili I, Tbilisi.

33. WiTanava 2001: WiTanava n., ,,gardamavali periodis socialur-

ekonomikuri problemebi’’, nawili III, Tbilisi.

34. WikaiZe...2009: WikaiZe n., sexniaSvili d., ,,mcire biznesis

sferoSi dasaqmebis dargobrivi da

teritoriuli Taviseburebani’’, ekonomika,

yovelTviuri saerTaSoriso recenzirebadi da

referirebadi samecniero Jurnali, #5-6,

195

Tbilisi.

35. Бахметова 1982: Бахметова Г.Ш. ,,Методи демографического

Прогнозирования’’. - М. Финансы и статистика.

36. Венецкий 1977: Венецкий И.Г. ,,Статистические методы в демографии’’.

М. Статистика.

37. Гращ…1998: Гращ М., Муньос Х. ,,Руководство по планированию и

проведению обследования уровня жизни (ОУЖ)’’. –

Вашингтон: Всемирный банк.

38. Гусинин 1999: Гусинин А.Б. ,,Теория выборочных обследований’’:

Учеб.пособие. –М.: «МЭСИ».

39. Джессен 1985: Джессен Р. ,,Методы статистический обследований.’’

Под ред. Е.М. Четыркина;Пер. с англ. Ю.П. Лакашина и

Я.Ш. Паппе. М.: «Финансы и статистика»,.

40. Дмитричев 1995: Дмитричев. И. И. ,,Статистика уровня жизни

населения’’, М.

41. Елисеева 1997: Елисеева И. И., ,,Социальная статистика’’, учебник,

Москва, ,,Финансы и статистика’’, 1997.

42. Захаров 1997: Захаров С.В. ,,Демографический анализ’’ / Демография

современное состояние и перспективы развития /

Под ред. Д. Е. Валентея. – М.,, Высшая школа’’.

43. Иванов 2003: Иванов Ю. ,,О показателях экономического

Благосостояния’’, Вопросы Экономики, №2

44. Кильдишев … 1990: Кильдишев Г. С., Козлова Л.Л. и др. ,,Статистика

населения с основами демографии’’,- М. ,,Финансы

и статистика’’.

45. Кушлина…2000: Кушлина В.И. и др. ,,Государственное регулирование

рыночной экономики’’, М., ОАО ,,Экономика’’.

46. ,,Методы сбора информации в социологических исследованиях’’. Книги 1-2.

М.: «Наука», 1990.

47. Назаров 2002: Назаров М.Г., ,,Курс социально-экономической

статистики’’, учебник, Москва, ,,Финстатинформ’’.

48. Назаров 1998: Назаров М.Г., ,,Социальная статистика’’,

учебник, Москва, ,,Финансы и статистика’’.

196

49. Нестеров 1999: Нестеров Л. И., ,,Международная статистика’’,

учеб. Пособие. – М.:,, МГУЭСИ’’.

50. Равайон 1999: Равайон М. ,,Сравнительные оценки бедности’’. –

Вашингтон: Всемирный банк.

51. Румянцева 2001: Румянцева Е.Е., ,,Стратегия преодоления бедности’’,

Минск.

52. Рутгайзера…1991: В. М. Рутгайзера и С.П. Шпилько,,Стоимость жизни и

ее измерение’’, -М.: «Наука».

53. Салин …1995: Салин В. Н., Шпакавская Е. П. ,,Социальная

экономическая статистика’’, учебник, Юрайтб.

54. Сиденко…1979: Сиденко А.В., Башкатов Б.И., Матвеева И.М.,

,,Международная статистика’’, учебник, Москва,

изд. ,,Дело и Сервис’’.

55. ,,Статистические методы анализа информации в социологических исследованиях’’.

М.: «Наука», 1979.

56. Суринов 2000: Суринов А. С. ,,Доходы населенияю Опыт

количественных измерений’’. - Москва,

,,Финансы и статистика’’.

57. Чернишев 1996: Чернишев И. ,,Статистика труда для стран с переходной

экономикой’’, Москва, ,,Финстатинформ’’.

58. Циба 1981: Циба В.Т. ,,Матетатико-статистические основы

социологических исследований. –M.: «Финансы

и статистика».

59. Ядов 1972: Ядов В. А. ,,Социологическое исследование’’,

(Методология, программа, методы). - М.: «Наука».

60. http://abtassociates.com/Our-Work/Projects-and-Publications.aspx

61. http://abtassociates.com/News.aspx

62. http://amp.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=21

63. http://www.aup.ru/books/m81/12.htm

64. http://www.aup.ru/books/m81/12.htm

65. http://www.australia-russia.ru/newsaustralia/1470.htm

66. http://www.bfm.ge/society/3701-..html

67. http://www.bfm.ge/society/page/2/

68. http://www.bfm.ge/society/3476-..html

69. http://www.bfm.ge/society/3613-k.html

http://abtassociates.com/Our-Work/Projects-and-Publications.aspx

http://abtassociates.com/News.aspx

http://amp.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=21

http://www.aup.ru/books/m81/12.htm

http://www.aup.ru/books/m81/12.htm

http://www.australia-russia.ru/newsaustralia/1470.htm

http://www.bfm.ge/society/3701-..html

http://www.bfm.ge/society/page/2/

http://www.bfm.ge/society/3476-..html

197

70. http://civil.ge/eng/_print.php?id=23317

71. http://www.chemonics.com/projects/projects_region.asp?region_id={83D6E437-554D-

4EC9-925C-15EEFB32DF16}

72. http://chf.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=4&Itemid

=36&lang=k

73. http://crrc.ge/ge/research/papers/

74. http://crrc.ge/ge/data/

75. http://www.economy.ge/?category=4&lang=geo

76. http://economy.ge/digest/digest-27-09-2011-geo.html

77. http://www.financial.ge/news

78. http://financial.ge/category/Economics/

79. http://financial.ge/category/Society/

80. www.geostat.ge

81. http://georgia.usaid.gov/ka

82. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28

83. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33

84. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge

85. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.republic.ge

86. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge

87. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: http://crystal.ge

88. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.basisbank.ge

89. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chemonics.com

90. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.ctc.org.ge

91. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.amp.ge

92. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.deloitte.com

93. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.abtassociates.com

94. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.unicef.org/georgia

95. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.iom.ge

96. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: http://www.air.org/

97. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge

98. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.usage.army.mil

99. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chf.ge

http://civil.ge/eng/_print.php?id=23317

http://www.chemonics.com/projects/projects_region.asp?region_id=%7b83D6E437-554D-4EC9-925C-15EEFB32DF16%7d

http://www.chemonics.com/projects/projects_region.asp?region_id=%7b83D6E437-554D-4EC9-925C-15EEFB32DF16%7d

http://chf.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=4&Itemid=36&lang=k

http://chf.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=4&Itemid=36&lang=k

http://crrc.ge/ge/research/papers/

http://crrc.ge/ge/data/

http://www.economy.ge/?category=4&lang=geo

http://economy.ge/digest/digest-27-09-2011-geo.html

http://www.financial.ge/news

http://financial.ge/category/Economics/

http://financial.ge/category/Society/

http://www.geostat.ge/



http://www.republic.ge/


http://crystal.ge/

http://www.basisbank.ge/

http://www.chemonics.com/

http://www.ctc.org.ge/

http://www.amp.ge/

http://www.deloitte.com/

http://www.abtassociates.com/


http://www.unicef.org/georgia

http://www.iom.ge/

http://www.air.org/

http://www.tbcbank.ge/

http://www.usage.army.mil/

http://www.chf.ge/

198

100. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:www. Chemonics.com

101. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www. Savethechildren.or

102. http://www.go-worldwide.ru/rating.html

103. http://gtmarket.ru/categories/social-processes

104. http://gtmarket.ru/categories/research

105. http://gtmarket.ru/categories/economy

106. http://hdrstats.undp.org/en/tables/

107. www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q

108. http://iom.ge/ge/index.php?activities&activities_main&activities

109. http://iom.ge/ge/index.php?publications&publications_start

110. http://iom.ge/ge/index.php?about&georgia

111. http://www.i-u.ru/biblio/archive/noname_socstat/ec4.aspx

112. http://mes.gov.ge/content.php?id=536&lang=geo

113. http://mes.gov.ge/content.php?id=74&lang=geo

114. http://www.mes.gov.ge/content.php?id=2065&lang=geo



117. http://maf.ge/index.php?pg

118. http://mof.ge/Budget

119. http://mof.ge/Reports

120. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=40







127. http://www.presage.tv/#society

128. www.presage.tv/?m=bp&AID=3036

129. http://www.presage.tv/#bp

130. http://rating.rbc.ru/article.shtml?2006/11/29/31275053

131. http://www.rus-lib.ru/book/31/eb/16/419-444.html

132. http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog

&id=8&Itemid=396&limitstart=54#axzz1pgfPKgGU

133. http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout

http://www.go-worldwide.ru/rating.html

http://gtmarket.ru/categories/social-processes

http://gtmarket.ru/categories/research

http://gtmarket.ru/categories/economy


http://www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q

http://iom.ge/ge/index.php?activities&activities_main&activities

http://iom.ge/ge/index.php?publications&publications_start

http://iom.ge/ge/index.php?about&georgia

http://www.i-u.ru/biblio/archive/noname_socstat/ec4.aspx

http://mes.gov.ge/content.php?id=536&lang=geo

http://mes.gov.ge/content.php?id=74&lang=geo

http://www.mes.gov.ge/content.php?id=2065&lang=geo

http://www.mes.gov.ge/content.php?id=1160&lang=geo

http://maf.ge/index.php?pg

http://mof.ge/Budget

http://mof.ge/Reports

http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=40







http://www.presage.tv/#society

http://www.presage.tv/#bp

http://rating.rbc.ru/article.shtml?2006/11/29/31275053

http://www.rus-lib.ru/book/31/eb/16/419-444.html

http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=8&Itemid=396&limitstart=54#axzz1pgfPKgGU

http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=8&Itemid=396&limitstart=54#axzz1pgfPKgGU

http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout

199

134. http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6153013/k.9328/Progra

m_Areas.htm

135. http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6229505/k.5C4E/Finan

cial_Information.htm

136. http://ssa.gov.ge/

137. http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/unomig.htm

138. http://www.wikipedia.org/wiki/Качество_жизни

139. http://yesway.ru/20-stran-s-samym-vysokim-urovnem-zhizni.html

140. http://7sekretov.ru/world-ranking-2012.html

http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6153013/k.9328/Program_Areas.htm

http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6153013/k.9328/Program_Areas.htm

http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6229505/k.5C4E/Financial_Information.htm

http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6229505/k.5C4E/Financial_Information.htm

http://ssa.gov.ge/

http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/unomig.htm

http://www.wikipedia.org/wiki/Качество_жизни

http://yesway.ru/20-stran-s-samym-vysokim-urovnem-zhizni.html

http://7sekretov.ru/world-ranking-2012.html

200

sailustracio masala

cxrili 1

მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 * I 11*

მშპ მიმდინარე ფასებში, მლნ. ლარი 11620.9 13789.9 16993.8 19074.9 17986.0 20791.3 5151.8

მშპ მუდმივ 2003 წლის ფასებში, მლნ.

ლარი 9935.6 10868.0 12208.8 12491.4 12019.7 12785.1 2903.5

მშპ-ის რეალური ზრდა, პროცენტი 109.6 109.4 112.3 102.3 96.2 106.4 105.8

მშპ დეფლატორი, პროცენტი 107.9 108.5 109.7 109.7 98.0 108.7 113.4

მშპ ერთ სულზე (მიმდინარე ფასებში),

ლარი 2689.1 3133.1 3866.9 4352.9 4101.3 4686.5 1152.7

მშპ ერთ სულზე (მიმდინარე ფასებში), აშშ

დოლარი 1483.5 1763.5 2314.6 2921.1 2455.2 2629.0 654.6

მშპ მიმდინარე ფასებში, მლნ. აშშ

დოლარი 6411.0 7761.7 10171.9 12800.5 10767.1 11663.4 2925.7

cxrili 2

სამომხმარებლო ფასების ინდექსი (ინფლაცია)

2005 2006 2007 2008 2009 2010

საშუალო წლიური წინა წლის საშუალო წლიურთან 108.2 109.2 109.2 110.0 101.7 107.1

დეკემბერი წინა წლის დეკემბერთან 106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2

წლიური ინფლაციის დონე 6.2 8.8 11.0 5.5 3.0 11.2

cxrili 3

დასაქმება და უმუშევრობა

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა (სამუშაო

ძალა), ათასი კაცი 2041.0 2023.9 2021.8 1965.3 1917.8 1991.8 1944.9

დასაქმებული, ათასი კაცი 1783.3 1744.6 1747.3 1704.3 1601.9 1656.1 1628.1

უმუშევარი, ათასი კაცი 257.6 279.3 274.5 261.0 315.8 335.6 316.9

უმუშევრობის დონე, პროცენტებში 12.6 13.8 13.6 13.3 16.5 16.9 16.3

201

ხელფასები

2004 2005 2006 2007 2008 2009

საშუალო თვიური ნომინალური ხელფასი, ლარი 156.6 204.2 277.9 368.1 534.9 556.8

cxrili 4

mosaxleoba ძირითადი დემოგრაფიული მაჩვენებლები

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

მოსახლეობის რიცხოვნობა 1 იანვრისათვის (ათასი

კაცი)

4

321.5

4

401.3

4

394.7

4

382.1

4

385.4

4

436.4

4

469.2

მათ შორის:

ქალაქად (ათასი კაცი) 2

257.5

2

310.4

2

308.9

2

303.8

2

309.1

2

350.5

2

371.3

სოფლად (ათასი კაცი) 2

064.0

2

090.9

2

085.8

2

078.3

2

076.3

2

085.9

2

097.9

ცოცხლად დაბადებულთა რიცხოვნობა 46

512

47

795

49

287

56

565

63

377

62

585

გარდაცვლილთა რიცხოვნობა 40

721

42

255

41

178

43

011

46

625

47

864

მათ შორის:

1 წლამდე გარდაცვალება 916 753 656 959 945 701

ბუნებრივი მატება 5 791 5 540 8 109 13

554

16

752

14

721

მკვდრადშობადობა 739 712 632 660 484 653

ქორწინებათა რიცხვი 18

012

21

845

24

891

31

414

31

752

34

675

განქორწინებათა რიცხვი 1 928 2 060 2 325 3 189 4 030 4 726

სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა

დაბადებისას 73.96 74.27 75.07 74.23 73.57 74.43

ძირითადი დემოგრაფიული მაჩვენებლები (კოეფიციენტები)

შობადობა (ათას კაცზე) 10.7 10.9 11.2 12.9 14.4 14.1

მოკვდაობა (ათას კაცზე) 9.3 9.6 9.4 9.8 10.6 10.7

1 წლამდე მოკვდაობა (ათას ცოცხლად დაბადებულზე) 19.7 15.8 13.3 17.0 14.9 11.2

ბუნებრივი მატება (ათას კაცზე) 1.3 1.3 1.8 3.1 3.8 3.3

მკვდრადშობადობა 15.6 14.7 12.7 11.5 7.6 10.3

ქორწინება (ათას კაცზე) 4.1 5.0 5.7 7.2 7.2 7.8

განქორწინება (ათას კაცზე) 0.4 0.5 0.5 0.7 0.9 1.1

202

cxrili 5

migracia

წელი მიგრაციული სალდო

(ათასი კაცი)

2000 -35.2

2001 -32.6

2002 -27.8

2003 -27.5

2004 5.5

2005 76.3

2006 -12.1

2007 -20.7

2008 -10.2

2009 34.2

2010 18.1

cxrili 6

Sinameurneobebis Semosavlebi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

მოსახლეობის საშუალო თვიური შემოსავლები (მილიონი ლარი) 325.9 353.2 387.5 426.8 544.7 575.4 649.2

საშუალო თვიური შემოსავლები ერთ შინამეურნეობაზე (ლარი) 320.4 346.7 385.3 422.5 540.3 569.2 651.2

საშუალო თვიური შემოსავლები ერთ სულზე (ლარი) 84.7 92.3 102.6 115.2 147.2 154.5 178.6

203

cxrili 7

შინამეურნეობების საშუალო თვიური ხარჯები სხვადასხვა შემოსავლების მქონე ჯგუფებში

შემოსავალი 0 - დან 200 - მდე

წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010

სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 154,5 168,2 165,0 192,5 186,5 167,0

სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 92,5 100,9 98,5 110,2 102,9 94,1

ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 5,8 6,0 5,0 5,7 4,8 3,1

საოჯახო მოხმარების საქონელზე 4,9 5,1 4,6 5,4 4,9 4,6

ჯანმრთელობის დაცვაზე 10,9 12,6 14,3 19,2 17,5 15,6

სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 17,0 18,8 19,9 25,5 25,4 24,1

ტრანსპორტზე 10,5 10,4 8,9 10,9 10,8 6,7

განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 2,6 2,5 2,4 2,0 5,9 2,4

სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 10,3 11,9 11,4 13,6 14,3 16,3

არაფულადი ხარჯები 28,3 26,6 22,5 21,8 22,9 19,7

სამომხმარებლო ხარჯები სულ 182,8 194,8 187,5 214,2 209,4 186,7

არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 12,7 11,7 12,5 13,9 14,1 14,7

სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 3,1 3,2 4,0 4,3 3,8 2,7

ტრანსფერტებზე 4,3 4,6 4,7 4,3 4,6 4,6

დანაზოგზე ან სესხზე 4,5 3,4 3,6 4,1 5,4 5,7

ქონების შეძენაზე 0,8 0,6 0,3 1,1 0,3 1,6

ფულადი ხარჯები სულ 167,2 179,9 177,5 206,4 200,7 181,7

ხარჯები სულ 195,5 206,6 200,0 228,1 223,6 201,4


წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010







ტრანსპორტზე 21,9 18,6 20,0 20,5 17,2 12,6







ტრანსფერტებზე 8,7 8,2 9,7 8,6 8,4 8,7




ხარჯები სულ 353,5 357,2 362,9 372,6 349,1 325,6

204


წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010







ტრანსპორტზე 37,4 32,7 35,8 33,3 30,0 27,2







ტრანსფერტებზე 14,5 13,9 14,3 13,0 13,1 15,6




ხარჯები სულ 524,7 515,4 519,3 540,5 517,8 504,1


წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010







ტრანსპორტზე 54,9 46,1 47,1 46,2 45,1 40,5







ტრანსფერტებზე 17,7 18,9 17,9 16,5 20,4 22,4




ხარჯები სულ 701,3 672,4 669,4 692,7 674,2 666,0


წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010



205





ტრანსპორტზე 64,4 63,2 66,1 65,7 55,7 58,4







ტრანსფერტებზე 24,4 26,1 21,7 19,7 22,5 27,8




ხარჯები სულ 808,3 780,3 793,6 824,5 784,0 812,7


წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010







ტრანსპორტზე 96,7 94,1 82,9 103,7 98,6 90,3







ტრანსფერტებზე 24,9 24,9 34,2 25,1 31,9 37,6




ხარჯები სულ 1039,1 1008,2 1033,0 1091,5 1048,8 1083,5

შემოსავალი 2000 და მეტი

წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010







206

ტრანსპორტზე 272,9 197,2 256,4 263,5 288,9 272,5







ტრანსფერტებზე 25,6 32,0 85,5 58,1 54,1 69,0




ხარჯები სულ 1866,9 2048,4 2284,9 2065,2 2020,2 2118,8

cxrili 8

saSualo Tviuri Semosavlebis struqtura (lari)

erT Sinameurneobaze 2008 2009 2010*

fuladi Semosavlebi da transfertebi 378,4 419,7 481,7

daqiravebuli Sromidan 166,1 184,8 204,4

TviTdasaqmebidan 52,8 55,4 55,9

soflis meurneobis produqciis gayidvidan 30,4 29,2 38,2

qonebidan (gaqiravebidan, procenti anabridan) 3,4 4,2 7,1

pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi 63,0 74,2 83,2

ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi 19,3 21,7 25,2

axloblebisagan miRebuli fuli 43,3 50,0 67,6

arafuladi Semosavlebi 86,6 83,1 82,3

Semosavlebi, sul 465,1 502,8 564,0

sxva fuladi saxsrebi 72,3 64,2 87,2

qonebis gayidva 10,4 6,8 11,3

fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba 61,9 57,4 75,9

fuladi saxsrebi, sul 450,8 483,9 568,9

fuladi da arafuladi saxsrebi, sul 537,4 566,9 651,2

erT sulze 2008 2009 2010*

fuladi Semosavlebi da transfertebi 103,1 113,9 132,1

daqiravebuli Sromidan 45,3 50,2 56,1

TviTdasaqmebidan 14,4 15,0 15,3

soflis meurneobis produqciis gayidvidan 8,3 7,9 10,5

qonebidan (gaqiravebidan, procenti anabridan) 0,9 1,2 1,9

pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi 17,2 20,2 22,8

ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi 5,3 5,9 6,9

axloblebisagan miRebuli fuli 11,8 13,6 18,5

arafuladi Semosavlebi 23,6 22,5 22,6

Semosavlebi, sul 126,7 136,5 154,7

sxva fuladi saxsrebi 19,7 17,4 23,9

qonebis gayidva 2,8 1,8 3,1

fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba 16,9 15,6 20,8

fuladi saxsrebi, sul 122,8 131,3 156,0

207

fuladi da arafuladi saxsrebi, sul 146,4 153,9 178,6

* winaswari monacemebiT

cxrili 9

მოსახლეობის ხარჯების განაწილება ფულადი ხარჯების მიხედვით დეცილურ

ჯგუფებში

წელი 2006

დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,4 2,8 4,1 5,5 6,9 8,4 10,3 13,1 17,2 30,4

სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,5 3,3 4,9 6,4 7,9 9,7 11,3 13,7 17,0 24,1

ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 0,9 2,2 3,2 4,7 6,2 7,7 9,2 13,4 18,3 34,2

საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,3 2,7 3,7 4,9 5,7 7,2 9,0 11,1 17,1 37,3

ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,9 3,3 4,3 4,6 5,9 6,5 9,1 12,0 16,2 36,1

სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,0 3,5 4,6 6,2 7,5 8,4 10,8 12,6 15,9 28,6

ტრანსპორტზე 0,8 1,9 3,0 4,0 5,5 7,0 8,7 11,3 16,8 41,0

განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,1 0,3 0,7 2,2 2,6 4,1 8,0 15,2 20,7 46,2

სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,6 1,4 2,5 3,7 4,8 6,9 8,6 12,6 18,6 40,5

არაფულადი ხარჯები 7,8 10,1 9,7 9,9 10,3 11,1 10,3 10,2 10,4 10,2

სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,8 4,4 5,4 6,5 7,6 9,0 10,3 12,4 15,7 26,0

არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,0 2,2 2,9 3,2 4,2 5,3 7,0 8,3 13,2 52,7

სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 2,7 6,2 7,1 7,2 9,0 11,0 11,0 11,3 13,7 20,9

ტრანსფერტებზე 1,4 2,9 4,3 5,0 6,0 8,6 10,5 12,6 16,7 31,9

დანაზოგზე ან სესხზე 0,4 1,1 1,4 1,6 2,4 2,6 5,2 6,1 12,5 66,7

ქონების შეძენაზე 0,1 0,3 0,3 0,7 1,1 1,5 2,5 4,9 8,6 79,9

ფულადი ხარჯები სულ 1,3 2,8 4,0 5,2 6,5 8,0 9,9 12,5 16,7 33,2

ხარჯები სულ 2,6 4,2 5,1 6,1 7,3 8,6 10,0 12,0 15,4 28,7

წელი 2007

დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10







ტრანსპორტზე 0,8 1,9 2,8 3,9 5,1 6,7 8,5 11,5 17,9 40,9







ტრანსფერტებზე 1,5 2,8 3,6 4,6 5,8 6,7 9,6 12,1 17,1 36,2


208



ხარჯები სულ 2,4 3,8 4,8 6,0 7,0 8,2 9,8 12,0 15,5 30,4

წელი 2008

დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10







ტრანსპორტზე 0,8 1,5 2,3 3,3 4,3 5,8 7,8 11,0 16,9 46,3







ტრანსფერტებზე 1,6 3,3 3,8 5,2 6,4 7,3 9,9 12,7 18,9 31,0




ხარჯები სულ 2,6 3,6 4,6 5,8 6,8 8,1 9,8 12,1 15,7 30,8

წელი 2009

დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10







ტრანსპორტზე 0,8 1,5 2,3 3,1 4,2 6,0 8,2 11,8 16,5 45,6







ტრანსფერტებზე 1,3 2,8 4,0 4,9 6,2 8,1 9,5 11,8 17,8 33,6




ხარჯები სულ 2,5 3,6 4,7 5,7 6,8 8,2 9,9 12,1 16,1 30,4

წელი 2010

209

დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10







ტრანსპორტზე 0,4 0,9 1,5 2,4 3,7 5,1 7,7 11,5 17,5 49,3







ტრანსფერტებზე 1,1 2,1 3,1 4,1 5,3 6,6 10,0 12,9 18,1 36,7




ხარჯები სულ 2,1 3,2 4,2 5,3 6,4 7,9 9,7 12,3 16,5 32,5

cxrili 10

saSualo Tviuri xarjebis struqtura (lari)

erT Sinameurneobaze 2008 2009 2010*

samomxmareblo fuladi xarjebi 386,2 386,3 406,8


177,5 167,9 168,5

tansacmelsa da fexsacmelze 17,7 16,6 14,6

saojaxo moxmarebis saqonelze 13,8 13,2 15,3

janmrTelobis dacvaze 38,2 47,1 40,7

saTbobsa da eleqtroenergiaze 46,6 46,5 47,5

transportze 39,5 39,8 41,7


13,5 16,4 15,9

sxva samomxmareblo xarjebi 39,3 38,7 62,6

arafuladi xarjebi 86,6 83,1 82,3

samomxmareblo xarjebi, sul 472,8 469,4 489,1

arasamomxmareblo fuladi xarjebi 62,9 65,5 92,4

sasoflo-sameurneo xarjebi 9,3 8,5 10,2

transfertebze 12,6 14,3 18,4

210

dazogvaze an gasesxebaze 31,5 37,4 42,6

qonebis SeZenaze 9,5 5,3 21,2

fuladi xarjebi, sul 449,0 451,8 499,2

xarjebi, sul 535,7 534,9 581,5

erT sulze 2008 2009 2010*

samomxmareblo fuladi xarjebi 105,2 104,8 111,6


48,4 45,6 46,2

tansacmelsa da fexsacmelze 4,8 4,5 4,0

saojaxo moxmarebis saqonelze 3,8 3,6 4,2

janmrTelobis dacvaze 10,4 12,8 11,2

saTbobsa da eleqtroenergiaze 12,7 12,6 13,0

transportze 10,8 10,8 11,4


3,7 4,5 4,4

sxva samomxmareblo xarjebi 10,7 10,5 17,2

arafuladi xarjebi 23,6 22,5 22,6

samomxmareblo xarjebi, sul 128,8 127,4 134,2

arasamomxmareblo fuladi xarjebi 17,1 17,8 25,3

sasoflo-sameurneo xarjebi 2,5 2,3 2,8

transfertebze 3,4 3,9 5,0

dazogvaze an gasesxebaze 8,6 10,1 11,7

qonebis SeZenaze 2,6 1,4 5,8

fuladi xarjebi, sul 122,3 122,6 136,9

xarjebi, sul 145,9 145,2 159,5

* winaswari monacemebiT

cxrili11

Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis mixedviT* (%)

Semosavlebi 2008 2009 2010**

500 laramde 63,7 61,5 55,8

500-dan 1000 laramde 24,7 25,2 27,1 1000-dan 2000 laramde 9,1 10,5 12,9

2000 larze meti 2,5 2,8 4,2

* SemosavalSi igulisxmeba mTliani saxsrebi

** winaswari monacemebiT

mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis ... · aqtualuria mosaxleobis cxovrebis donis...

Documents

Transcript of mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis ... · aqtualuria mosaxleobis cxovrebis donis...