1

Tempusprojekt: 516678 TEMPUS-1-2011-1-DE-

TEMPUS-JPCR:

ANPASSUNG DES LEHRBETRIEBS AN DEN

BOLOGNA PROZESSIM INGENIEURSTUDIUM FÜR

ASERBAIDSCHAN

Vorlesungsskript: Speicherprogrammierbare

Steuerungen

Für Studiengang: Bachelor-

Automatisierunmgstechnik und Elektrische

Energietechnik

Bakalavr təhsili üçün- Proseslərin

avtomatlaşdırılması və Elektroenergetika

ixtisasları üzrə

Proqramlaşdırılan məntiqi kontrollerlər

Dipl. Ing. Hasanov Yashar (AzTU)

Dr. Ing. Jafarov Sanan (ASEA)

Dr. Ing. Agayev Ulduz (SUS)

Baku 2015

2

Inhaltverzeichnis

Einführung:

1. Die allgemeine Information über SPS.

1.1. Die Ausstattung und Struktur der SPS.

1.2. Der Eingangsteil der SPS.

1.3. Der Ausgangsteil der SPS.

1.4. Die andere innere Elemente der SPS.

2. Die Programmnotierung der SPS.

2.1. Die Logik der Arbeit des Programms in SPS.

2.2. Die Sprachen der Programmnotierung für

SPS.

2.3. Die Programmnotierung der SPS MITTELS

Computer:

2.4. Befehlsübersicht und Kommentar des STEP

7-MICRO/WIN V 3.2

2.5. Die Programmfenster.

2.6. Die Auswahl der SPS-Typ.

2.7. Speicherbereich und Adressensubstitution.

3. Grundbefehl der Programmierung.

4.

4.1. Start, Stop und die Ausgänge.

4.2. Der Ausgangsbefehl.

4.3. Die Befehle des Kontakthochladens LD und

LDN.

4.4. Der Notbefehl.

4.5. Die Befehle O(JA), ON (NICHT).

4.6. Die JA( ALD) oder ODER JA(OLD)

Funktion in dem gleichzeitigen vielen

Befehlsblock.

4.7. Die Logikbefehle LPS, LPP, LRD.

4.8. Die Befehle SET, RESET.

3

4.9. Der Befehlszahler.

4.10. Der Zeitbefehl.

4.11. Der Befehlszähler.

4.12. Der Komporationsbefehl.

4.13. Der Übergangsbefehl (MOVE) mit

Zahlensystem.

4.14. Mathematische Bearbeitung,

Funktionsbefehle.

4.15. Logik- Verarbeitungsbefehle.

4.16. Die Konvertierungsbefehle.

5. Die Steuerung mit SPS.

5.1. Perioden des klassischen Relaissteuerung.

5.2. Vergleichanalyse der Relaissteuerung der

Steuerungsperioden mit SPS.

5.3. Die Beispiele für Anwendung der

Steuerungsperioden mit SPS.

4

Mündəricat

GİRİŞ

1.PLC-lər haqqında ümumi məlumatlar

1.1. PLC-lərin təyinatı və quruluşu

1.2. PLC-lərin giriş hissəsi

1.3. PLC-lərin çıxış hissəsi

1.4. PLC-lərin digər daxili elementləri

2.PLC idarəetmə proqramının yazılması

2.1. PLC-də proqram işləmə məntiqi

2.2. PLC-yə proqramın yazılma dilləri

2.3. PLC proqramının kompüter vasitəsi ilə yazılması

2.4. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 proqram menyuları

və şərhlər

2.5. Program pencereleri

2.6. PLC Tipinin Seçilməsi

2.7. Yaddaş Sahələri və Ünvanlanmaları

3.Əsas proqramlama əmrləri

3.1. Çıxış (=) əmri

3.2. LD və LDN Kontakt Yükləmə Əmrləri

3.3. İnkar(NOT) əmri

3.4. (VƏ), AN (VƏ YOX) əmrləri

3.5. O (VƏ YA), ON (VƏ YA YOX) əmrləri

3.6. Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (ALD ) VƏ

funksiyası

3.7. Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (OLD)

VƏ YA funksiyası

3.8. LPS, LPP, LRD ( Loqik yığın ) əmrləri

3.9. SET, RESET əmrləri

3.10. Giriş siqnalının yüksələn və enən kənarına görə

çıxış alma

3.11. Zamanlayıcı (Timer) əmrləri

5

3.12. Sayıcı (Counter) əmrləri

3.13. Qarşılaşdırma əmrləri

3.14. Say sistemləri ilə Ötürülmə ( MOVE) əmrləri

3.15. Riyazi işləm, funksiya əmrləri

3.16. Məntiq işlem əmrləri

3.17. Sürüşdürmə əmrləri

3.18. Dönüştürme Əmrləri

4.PLC-lərlə idarəetmə

4.1. Klassik rele idarəetmə dövrələri

4.2. PLS-lərlə idarəetmə dövrələrinin rele idarəetmə

müqayisəli analizi

4.3.PLS-lərlə idarəetmə dövrələrinin tətbiqinə aid

misallar

6

GİRİŞ

Məlum olduğu kimi texnikanin müasir inkişaf

səviyyəsi tələb edir ki, müasir avadanlıqlar yüksək

keyfiyyətli və yüksək məhsuldarlıqlı olsunlar. Bu həm

istehsal avadanlıqlarina, həm də istismar olunan

avadanlıqlara aiddir. İstehsal prosesində avadanlıqların

yüksək məhsuldarlıqlı olması üçün onların daha çevik, yəni

daha qısa bir müddətdə yeni istehsal növünə sazlanma

qabiliyyətinin olması əsas təlabatlardan biridir. Bu tələbi

yerinə yetirən əsas istehsal avadanlıqları rəqəmli proqramla

idarə olunan (RPİ) avadanlıqlardır. RPİ avadanlıqlarda

proqramını dəyişməklə qısa bir müddətdə yeni bir istehsal

növünün sazlanması mümkündür. Belə avadanlıqlar az

seriyalı və fərdi istehsalda müvəffəqiyyətlə tətbiq

olunsunlar. Qeyd edək ki, son zamanlara qədər hətta RPİ

avadanlıqların elektroavtomatikası sərt məntiqi elementlər

üzərində (rele kontaktorlu idarəetmə) qurulmuşdur. Belə bir

üsul tələb edirdi ki, hər bir avadanlığın özünün fərdi sxemi

olsun. Belə sxemləri dəyişmək mümkün olmur. Lakin son

zamanlar kompüter texnikasının, mikroelektronikanin

inkişafı imkan verir ki, avadanlıqların elektroavtomatikası

da proqramlaşdırılan olsun. Avadanlıqların

elektroavtomatikasının idarə edilməsi alqoritminin

proqramlaşdırılan olması üçün proqramlaşdirila bilən

məntiqi kontroller (PMK) adlanan idarəetmə qurğusundan

istifadə edilməyə başlanmışdır (Programmable Logic

Controller-PLC). İstehsalatda proqramlaşdırılan məmtiqi

kontrollerlər əsasən PLC adı ilə adalandırılır, bu səbəbdən

bundan sonra gələn mətnlərimizdə biz də praqramlaşdırılan

məntiqi kontrollerləri PLC adlandıracağıq. PLC-lərin

programlaşdırılma qabiliyyətindən istifadə edərək, onları

qısa bir müddətdə yeni işləmə alqoritminə sazlamaq olur və

7

eyni bir PLC-i çox müxtəlif avadanlıqlarda müvəffəqiyyətlə

tətbiq etmək olur.

1. PLC-lər HAQQINDA ÜMUMI

MƏLUMATLAR

1.1. PLC-lərin təyinatı və quruluşu

PLC elə cihazdır ki, onun içərisində çox müxtəlif

çeşidli və saylı atomatika elementləri vardır. Bu

elementlərin hər biri öz ünvanı ilə göstərilir. PLC-lərin

daxilindəki elementlər proqram vasitəsi ilə bir-birləri ilə elə

bir şəkildə birləşdirilir ki, lazım olan funksyanı yerinə

yetirsin.

PLC-lər girişlərə və çıxışlara malikdir. PLC-lərin

girişinə informasiya həm diskret (0,1; açıq və qapalı

kontaktlı), həm də analoq (gərginlik, cərəyan şiddəti)

şəkildə verilə bilər. PLC-lərin girişlərinə sensorlar,

düymələr (button), vericilər və digər informasiya mənbələri

qoşula bilər. PLC girişinə verilən informasiyaları qəbul

edərək onları proqramda göstərilmiş alqoritm üzrə emal edir

və çıxış siqnallarını hazırlayır. PLC-nin quruluşu şəkil1.1-də

göstərilmişdir.

Şəkil1.1. PLS-nin quruluşu

1.2. PLC-lərin giriş hissəsi

Giriş hissəsində sensorlardan alınan informasiya (ya

diskret ya da analoq olmaqla) optokupler (optik cüt) vasitəsi

ilə 5V DC (sabit) gərginliyə çevrilir. Alınan 5V DC

8

gərginlik giriş relesinə verilir və onun qidalanmasını təmin

edir.

Optokupler (Optik cüt)

Müasir PLC-lər optik giriş elementləri ilə təchiz olunmuşlar.

Şəkil1.2-də diod-fototranzistor, diod-fototristor, diod-

fototriaklı optokuplerlər göstərilmişdir.

Şəkil1.2. Müxtəlif tipli optokuplerlərin sxemləri

Sxemlərdən göründüyü kimi işıq diodundan cərəyan

axdığı zaman yaranan işıq seli ya fototranzistoru, ya

fototristoru, ya da fototriakı kəsərək onlarda 5V DC EHQ

(Elektrik Hərəkət Qüvvəsi) induksiyalayır. İnduksiyalanan

5V DC EHQ PLC-nin giriş relesinin fəaliyyəti üçün kifayət

edir. Beləlikə PLC-lərdə optik girişlərdən istifadə edilməsi

onların şəbəkə gərginliyindən asılılığını aradan qaldırır.

Giriş relesi fəaliyyət alqoritmi

Qeyd edildiyi kimi PLC-lərin girişlərinə sensorlar

bağlanırlar və sensorlar ya açıq, ya da qapalı kontaklı

olurlar. Giriş terminalının hər hansı bir ünvanına

informasiya daxil olarsa (kontakt qapanarsa) bu zaman

həmin ünvandakı optokupler enerjilənir və uyğun elektron

giriş relesi (bu relelər real rele deyildirlər) işə düşür. Giriş

relelərinin sonsuz sayda açıq və qapalı kontaktları vardır. Bu

kontaktlar vasitəsi ilə mərkəzi işləm blokunun (CPU)

elementlərinə informasiya ötürülür. Şəkil1.3-də giriş

relesinin fəaliyyətini izah edən sxem göstərilmişdir. Giriş

relesi sxemlərdə İ ilə işarə olunur.

9

Şəkil1.3. Giriş relesinin fəaliyyətini izah edən sxem

GR - giriş relesi,

NAK –normal açıq kontakt,

NBK –normal bağlı kontakt.

PLC-lərin növündən aslı olaraq müxtəlif sayda giriş və

çıxışlara malik olurlar.

PPC-lərdə relenin dolağının işarəsi

kimi göstərilir. PLC-nin girişinə

bağlanan sensorlar ola bilərlər: Ani kontaktlı düymə, yol

açarları, yaxınlaşma açarları, işıq açarları, temperatur

açarları və s. PLC-lərin girişlərinə qoşulan sensorlar ya açıq,

ya da qapalı kontaktlı olmalıdırlar. PLC-lərin girişlərinə

NBK-lı sensorların qoşulması məsləhət deyildir.

Şəkil1.4-də 8 girişli və 6 çıxışlı PLC-nin qoşulma

sxemi göstərilmişdir.

PLC-lər tətbiq edilərkən onu dəqiq seçmək lazımdır ki,

onun girişlərinin və çıxışlarının sayı təlabatı ödəsin. Əgər

PLC-in girişləri azlıq edərsə, bu zaman xüsusi giriş

modullarının vasitəsi ilə onların sayını artırmaq olar. Əlavə

edilmiş girişlər PLC-nin xüsusi portu vasitəsi ilə mərkəzi

işləm blokuna qoşulur.

10

Şəkil1.4. 8 girişli və 6 çıxışlı PLC-nin qoşulma sxemi

PLC-lərin hər bir girişi öz ünvanı ilə müəyyən olunur.

PLC-lərin girişləri 8 bitlik və 1 baytlıq sahədə ünvanlanır.

Yaddaşa 1 bit göndərmək yaddaş hissəsini tanıtdıran (bayt

ünvanı) və bit ünvanını olan bir yaddaş elementinin bəlli

edilməsi deməkdir. Ünvan (I0.1) kimi göstərilir. Burada İ-

giriş işarəsi, 0-bayt ünvanı, 1-bit ünvanıdır. Şəkil1.5-də

8x8=64 bitlik bir giriş ünvanları sahəsi göstərilmişdir.

Şəkil1.5. 8x8=64 bitlik bir giriş ünvanları sahəsi

11

Optokuplerli giriş relesinin sxemi

PLC-nin tapşırılmış proqramı normal yerinə yetirməsi üçün

onun girişinə verilən informasiyanın xətasız olması vacibdir.

Sensorlardan PLC-nin girişinə verilən gərginlik PLC-nin

növündən asılı olaraq 220V AC (dəyişən) və 24V DC

olabilər. Sensorlardan girişə verilən bu gərginlik optokupler

vasitəsi ilə 5V DC gərginliyinə çevrilir. Şəkil1.6-də 24V

gərginliklə qidalanan optokuler giriş relesinin sxemi

göstərilib.

Şəkil1.6. Optokuler giriş relesinin sxemi

24V gərginlik olmadıqda, yəni sensordan siqnal gəlmədikdə

fotodiod işıqlanmır və fototranzistor açılmır. Bu halda +5V

gərginlik 47kOm müqaviməti vasitəsi ilə T-tranzistrorunun

bazasına axır və T-tranzistoru açıq vəziyyətə keçir. Bu o

deməkdir ki, ŞT-şmit trigeri 0 V potensiallı olur və çıxışda

siqnal alınmır. Sensorlardan 24 V daxil olduqda fotodiod

tranzistoru işıqlandırır və fototranzistor açıq vəziyyətə

keçərək T tranzistorunun bazasının potensialını 0V-a çevirir.

+5V 1 KOm-luq müqavimət vasitəsi ilə ŞT trigerinin

girişində oturur. Yəni ŞT trigerinin girişinə siqnal verilir.

12

1.3. PLC-lərin çıxış hissəsi

Girişə verilən informasiya mərkəzi işləm blokunda

(CPU) PLC-yə daxil edilmiş proqram üzrə işlənərək çıxış

hissəsinə ötürülür. PLC-nin çıxış hissəsi müxtəlif

işlədiciləri, yəni icra mexanizmlərini (motor, kontaktor,

elektromaqnit, lampa və s.) işə salır. PLC-lərin növündən

asılı olaraq onlar ya tristor, ya da rele çıxışlı olurlar. Hər

PLC-nin çıxışının gücü onun texniki pasportunda göstərilir.

Çıxış relesi (Q)

Çıxış relesi sxemlərdə Q ilə işarə edilir. PLC sensorlardan

alınan informasiyanı yüklənən programa uyğun olaraq

işləyərək çıxış relesinin tələb olunan alqoritm üzrə

işləməsini təmin edir. Çıxış relesini proqramda göstərmək

üçün onun öz ünvanı olur. Məs.: Q0.0, Q0.1, Q0.2, Q0.3...

24V-luq, 8 girişə, 6 çıxışa malik PLC-nin sxemi

şəkil1.7-də göstərilmişdir.

Şəkil1.7. 24V-luq, 8 girişli, 6 çıxışlı PLC-nin sxemi

13

Şəkildə göstərilən sxem üzrə I0.0 düyməsi basıldıqda Q0.1

çıxış relesi işləyərək ona qoşulmuş işlədicini çalışdırır. Əgər

çıxış relesinə qoşulan yükün gücü kiçik olarsa, bu zaman

onlar çıxış relesinə bilavasitə qoşula bilər. Əks halda isə

aralıq kontaktordan istifadə olunur.

PLC-lərin çıxışı da girişlərində olduğu kimi 8 bitlik

və1 baytlıq sahədə ünvanlanır. Şəkil1.8-də PLC-nin

çıxışlarının ünvanlanma sxemi göstərilmişdir.

Şəkil1.8. 8x8=64 bitlik bir çıxış ünvanları sahəsi

1.4. PLC-lərin digər daxili elementləri

Köməkçi relelər

PLC-lərdə daxili (köməkçi) relelər real olaraq bir rele kimi

mövcut deyil. Bu rele funksiyasını yerinə yetirən, rele

məntiqi ilə işləyən xüsusi yaddaş hissələridir (prosessorun

daxilində). Köməkçi relelərin hər hansı çıxış kontaktı

yoxdur. Onların işləməsi, dövrəyə bağlanması proqram

vasitəsi ilə yerinə yetirilir. Köməkçi relelərin fəaliyyətini

(işini) proqramlaşdırarkən onların normal açıq və normal

qapalı kontaktlarından və onun dolağından istifadə olunur.

PLC-lərdə köməkçi relelər oktan say sistemində göstərilir.

Məsələn,

14

Sayğaclar və zaman releləri

PLC daxilində(ən sadə hal üçün) zaman relelərindən və

sayğaclardan istifadə olunur. Bu elementlər də real olaraq

mövcud olmurlar. Onların da dövrəyə qoşulması proqram

üzrə yerinə yetirilir.

Sayğaclar 3 növdə olur:

1) Yuxarı sayan.

2) Aşağı sayan.

3) Reversiv(həm yuxarı, həm də aşağı) sayan

Zaman releləri PLC-lərin tipindən aslı olaraq

müxtəlif növlü olurlar. Hər bir PLC üçün zaman relelərini

işləmə prinsipi onun texniki pasportunda yazılır. Bu texniki

pasportdan istifadə etməklə biz lazım olan zaman relesini

seçə bilərik. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi zaman

relelərindən biz impuls releləri kimi də istifadə edə bilərik.

PLC-nin daxilində göstərilən elementlərdən başqa xüsusi

daxili relelər də vardır ki, bu relelərdən yalnız PLC-nin

özünün fəaliyyətini təmin etmək üçün istifadə edilir. Qeyd

edək ki, hər bir PLC-nin özünün müxtəlif funksiyaları vardır

ki, bu funksiyaları onları işlədən mütəxəssis texniki

pasportdan qısa müddətdə öyrənə bilər.

15

2.PLC IDARƏETMƏ PROQRAMININ YAZILMASI

2.1. PLC-də proqram işləmə məntiqi

PLC çıxış (RUN) rejiminə keçirildikdə əvvəlcə onun

çıxış yaddaşı silinir. Sonra isə girişə bağlı olan bütün sensor,

buton, yol açarları və s. elementlərdən alınan siqnallar giriş

yaddaşına qeyd edilir və PLC-nin proqram yaddaşına

yazılmış idarəetmə proqramının icrası baş verir. Girişə

verilən siqnallar proqramda verilən alqoritm üzrə emal

olunaraq çıxış yaddaşına ötürülür və çıxış yaddaşından bu

məlumat çıxışa bağlanmış icra elementlərini işlədə biləcək

şəkildə çıxışlara axıdılır. Yalnız bundan sonra təkrar olaraq

girişlər oxunur proses təkrar yerinə yetirilir. Bütün bu

prosesə sərf olunan zaman oxuma periodu adlanır. PLC-nin

enerjisi kəsilənə qədər və ya o STOP (redaktə) rejiminə

keçirilənə qədər bu proses fasiləsiz olaraq davam edir.

Oxuma periodu PLC-nin çalışma tezliyindən, əmrlərin

xarakterindən və idarəetmə proqramının uzunluğundan asılı

olur. Ümumiyyətlə oxuma periodu 3ms-10ms intervalında

dəyişir. Əgər bu müddət çox olarsa, bu zaman girişlərdə

olan qısamüddətli siqnallar hiss edilə bilmir.

Şəkil2.1. PLC-nin oxuma periyodunun sxemi

16

2.2. PLC-yə proqramın yazılma dilləri

PLS-lərə idarəedici proqram editor proqramların

vasitəsi ilə personal kompyuterlərdə yazılır və xüsusi

interfeyslər vasitəsi ilə bu proqramlar PLC-yə yüklənir.

Editor (redadtə edici) proqramların vasitəsi ilə PLC-yə üç

növ idarəedici proqram yazmaq olar:

-Kontakt plan (LADER diaqram);

-Funksional plan (FBD)

- Əmrlər vərəqəsi (STL)

Kontakt plan (LADER diaqram). Lader diaqram verilmişdir.klassik rele idarəetmə sxemlərinə

bənzəyən bir qrafiki proqramlama üsuludur. Kontakt plan

gerçək elektrik dövrələrində olduğu kimi bir enerji

mənbəyindən kontaktlar vasitəsi ilə göstərmək yolu ilə

proqramlaşdırma üsuludur. Amma lader diaqramında

istifadə edilən simvollar rele-kontaktorlu idarəetmə

sxemlərində istifadə edilən simvollardan fərqlənirlər.

Şəkil2.2-də rele-kontaktor simvollarının lader simvolları ilə

göstərilməsi verilmişdir.

Şəkil2.2. Lader simvollarının göstərilməsi

Lader diaqramında sol tərəfdə göstərilən vertikal xətt enerji

mənbəyini göstərir. Qapalı kontaktlar enerjri axınına

(cərəyana) izn verən, açıq kontaktlar isə izin verməyən

işarələrdirlər. Lader diaqramı əsasən elektrik sahəsi üzrə

17

təhsil alanlar üçün və yeni başlayanlar üçün dahə

əlverişlidir. Şəkil2.3-də lader diaqramına aid nümunə

göstərilmişdir.

Şəkil2.3. Lader disqramına aid nümunə

Funksional plan (FBD). FBD üsulu məntiqi

funksiaların iş prinsiplərinə əsaslanaraq qurulan bir qrafiki

üsuldur. Burada istifadə olunan məntiq elementləri

düzbucaqlılar şəkilində göstərilir. Düzbucaqlının sol

tərəfində giriş siqnalları, sağ tərəfində isə çıxış siqnalları

göstərilir. Bu üsuldan əsasən diskret elektronika təhsili almış

mütəxəsislər daha çox istifadə edirlər. Şəkil2.4-də FBD

üsulunda proqramlamaya aid nümunə göstərilmişdir.

Şəkil2.4. FBD-a aid nümunə

Əmrlər vərəqəsi (STL) STL üsulu ilə

proqramlaşdırma zamanı eyni funksiyaları yerinə

yetirilməsini göstərən əmrlərdən istifadə edilir. PLC-nin

növündən və markasından asılı olaraq bu əmrlər biri-

birindən müəyyən qədər fərqlənə bilərlər. STL üsulundan

kompüter texnikası mütəxəsisləri daha çox istifadə edirlər.

STL, FBD və LADDER üsulları ilə yazılmış

proqramlar səhvsiz yazılarsa, onların birindən digərinə

18

keçmək olur. Şəkil2.5-də STL üsulu ilə yazılmış proqrama

nümunə göstərilmişdir.

Şəkil2.5. STL-ə aid nümunə

2.3. PLC proqramının kompüter vasitəsi ilə yazılması

Qurulacaq sistemin PLC proqramını yazmaq üçün

bir proqramlama redaktoruna ehtiyac yaranır. Mövcud olan

hər bir növ PLC-nin özinün proqramlama dili mövcuddur və

satın alınan cihaz ilə birlikdə verilir. Məsələn, S7-200 PLS-

əri proqramlamaq üçün Step7-Mikro/Win32 editor

proqramından istifadə edilir.

Step7-Mikro/Win32 proqramınının çalışması üçün istifadə

olunan kompüter ən azı aşağıdakı göstəricilərə malik

olmalıdı:

-Windows95/NT4.0 və daha yüksək əməliyyat

sistemlərinə malik;

-50 MB Hard disk sahəsi,

-16 MB Ram.

Step7-Mikro/Win32 proqramını komputernizə yükləmək

üçün aşağıdakı addımlar yerinə yetrilməlidir:

Addım1: Step7-Mikro/Win32 proqram CD-ni CD

sürücüsünə yerləşdirin.

Yazılmış proqram avtomatik olaraq işləməyə başlayacaq və

şəkil2.6-da göstərilən dil seçimi pəncərəsi ekrana

çıxacaq.Burada seçilən dil proqramın yüklənməsi sırasında

bizə rəhəbərlik edəcək proqram dilidir. Açılmış pəncərədən

dili seçirik və tamam düyməsini basırıq.

19

Şəkil2.6. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım1

Addım 2: Bu addımda şekil2.7-də göründüyü kimi

Step7-Mikro/Win32 peroqramının yüklənməsi pəncərəsidir.

Şəkil2.7. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım2

Addım 3: bu addımda şekil2.8-də göründüyü kimi

NEXT düyməsini tıklayaraq proqramın yüklənməsinə

davam etmək lazımdır.

Şəkil2.8. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım3

Addım 4: şəkil 2.9-dən göründüyü kimi lisenziya

razılaşmasının olub olmaması soruşulacaq.Əgər lisenziyalı

20

proqram işlədilirsə YES düyməsinə basılaraq davam

edilməlidir, əks halda isə NO düyməsi basılır.

Şəkil2.9. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım4

Addım 5: açılmış pəncərədə istifadəçinin adı və

şirkətin adı qeyd olunduqdan sonra NEXT düyməsi aktiv

hala gəlir (şəkil2.10).Bundan sonra NEXT düyməsini

basaraq növbəti addıma keçirik.

Şəkil2.10. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım5

Addım 6: bu addımda proqramın yaddaş ünvanı

göstərilir.BROWSE düyməsini basaraq proqramı istənilən

yerdə qeyd olunur (şəkil2.11).

21

Şəkil2.11. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım6

Addım 7: bu addımda proqramın dili seçilir.Dili

seçmək üçün ALL LANGUAGES bölümnü seçdikdən sonra

NEXT düyməsini basmaq lazımdır şəkil2.12).

Şəkil2.12. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım7

Əgət biz istifadə edəcəyimiz dillərdə proqramı yükləmək

istəyiriksə, SELECT LAN GUAGES bölümünü seçib

NEXT düyməsini tıklamak lazımdır. Bu vəziyyətdə

şəkil2.13-də göründüyü kimi pəncərə açılacaq və biz bu

pəncərədən istənilən dili seçib, NEXT düyməsini tıklayırıq.

22

Şəkil2.13. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım7

Addım 8: bu addımda proqram avtomatik olaraq

yüklənir. Yüklənmə 100% oldukda növbəti addıma keçilir.

Şəkil2.14. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım8

Addım 9: bu addımda şəkil 2.15-də göründüyü kim

açılmış pəncərədə PLC ilə kompyüter arasında əlaqə

saxlayacaq əlavə dövrə əmrlərinin seçimi aparılır. Təməl

proqramlar üçün PC/PPİ CABLE(bir nöqtədən digər

nöqtəyə əlaqə kabeli) işçisinin seçilməsi yetərlidir. Bu işçini

seçmək üçün sadəcə olaraq üzərində mausun sol düyməsini

tıkladıqdan sonra OK düymısini tıkla.

23

Şəkil2.15. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım9

Əgər digər əlavə dövrə işçilərini yükləmək istəyiriksə,

SELECT düyməsini tıklayıb, Şəkil 2.16-də göründüyü kimi

pəncərinin ekrana gəlməsini saxlayır.

Şəkil2.16. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım9

24

Addım 10: Bura qədər addımların tətbiq olunması

proqramın konputerinizə yüklənməsi əməliyyatını

tamamlayır. Son olaraq konputeri söndürüb yandırmaq

lazımdır. Bu addımda şəkil 2.17-da göstərilən pəncərədən

“konputeri yenidən qoşmaq istəyirəm” ya da “daha sonra

qoşmaq istəyirəm” variantlarından birini seçərək, FİNİSH

düyməsini tıklayın.

Şəkil2.17. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım10

2.4. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 programında

proqram menyuları və şərhlər

PLC proqramının yazılma menyularında olan

variantlar haqqında məlumat əldə etmək programçıya asan

olacaq. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 programında FILE,

EDIT, PLC, DEBUG, TOOLS, WINDOWS və HELP

menyuları vardır. Proqramda bu menyulardan programçının

daha asan istifadəsi üçün qısayol olaraq, istifadə

panellərindən istifadə edl

2.4.1.Istifadə panelləri

Standart” istifadə panelləri: şəkil2.18-də göstərilən

standart istifadə panelindən uyğun olaraq, menyuların asan

=istifadəsi üçün mövcud qısayol ikonları göstərilmişdir.

25

Şəkil2.18. Standart istifadə paneli

Common (ümumi)istifadə paneli: Common (ümumi)

istifadə panelindən edit və view menyularında çox istifadə

olunan variantlar üçün qısayollar var (şəkil2.19.).

Şəkil2.19. Common istifadə paneli

Debug istifadə paneli: şəkildə göstəriən Debug

istifadə panelində PLC və Debug menyularında çox istifadə

olunan qısayol ikonları var ( Şəkil 2.20.).

Şəkil2.20. Debuq istifadə paneli

“Instruction” istifadə paneli : Bu istifadə panelində

LADDER və FBD proglama dillərində əmrləri təmsil edən

simvollara tez müraciət etmək üçün lazım olan qısayol

menyuları vardır (Şəkil 2.21.).

Şəkil2.21. “ Instruction” istifadə paneli

2.4.2. File menyusu

File menyusu üzərinə tıkladıqda Şəkil 2.22-də görsənən File

meyusu variantları ekrana gəlir.

26

Şəkil2.22. File menyusu

New: PLC programını pogramlaşdırılacaq programı redaktə

etmək üçün yeni bir səhifə açır. Standart istifadə panelində

new-istifadə oluna bilər.

Open: Daha əvvəl yazılmış olan və kompyuterə

qeyd edilmiş program faylarını açır. Standart istifadə

panelində qısayol iconu var.

Close: PLC-ə yüklənmək üçün hazırlama aktiv

program pəncərəsini bağlanılmasını təmin edir. Bu variant

seçildiyində programda edilən dəyişiklər qeyd edilməmiş

olarsa, “yazılsınmı” sorğusu ekrana çıxır.

Save: PLC-nin programlaşdrılması üçün hazırlanmış

tətbiqi 1 fayl halında konputerə qeyd edilməsini təmin edir.

Standart istifadə panelində qısayol iconuu var.

Save as: PLC-nin programlaşdrılması üçün

hazırlanmış tətbiqdə edilən dəyişikləri fərqli adda fayllara

yazılmasını təmin edir.

Import: Əgər PLC üçün hazırlanmış olan tətbiq

kompyuterə ASCİİ yazı xarakteri istifadə edilərək, qeyd

27

edilmiş faylın yüklənə bilməsi üçün bu variant istifadə

olunur. ASCİİ yazı xarakteri istifadə edilərək, qeyd edilmiş

program faylı open vasitəsilə istifadə edilərək açıla bilməz.

Export: PLC-nin programlaşdırması üçün

hazırlanmış konputerə yazılması əsnasında hazıtlanmış

programın konputerə yazılması əsnasında ASCİİ yazı

xarakteri istifadə edilərək, istifadə edilən fayl içərisində

yazılmasını təmin edir. Bu şəkildə yazılan fayllar İmport

vasitəsilə açıla bilər.

Upload: PLC program yaddaşına yüklənmiş olan

progamı program redaktoruna çəkmək üçün istifadə edilir.

Əgər program PLC yaddaşına yüklənərkən, şifrə verilmiş isə

Upload variantına basıldığında şifrə istəniləcək. Standart

istifadə panelində qısayolu da var.

Download: hazırlanmış olan programı PLC program

yaddaşına yüklənməsini təmin edir. Standart istifadə

panelində qısayol iconu var.

Page setup: Hazırlanan tətbiqin programçıdan

alınması əsnasında istifadə ediləcək kağız ölçülərinin

dəyişdrilməsini təmin edir.

Print preview: Ön baxış olaraq, adlandırılan və

printerə göndəriləcək səhifələrin baxılmasını təmin edir.

Stndart istifadə panelində qısayolu var.

Print: Hazırlanan programın printerdən

çıxarılmasını təmin edir. Printerə göndəriləcək programın

ekranda açıq olması zəruridir. Standart istifadə panelində

qısayolu var.

Exit: programın bağlanaraq windows mühitinə

qayıdılmasını təmin edir. Əgər proramın son halı qeyd

edilməmiş olarsa, bu varianta basıldığında “dəyişiklər qeyd

olunsunmu” sorğusu ekrana çıxır.

28

2.4.3.Edit menyusu

Edit menyusu üzərinə tıklandıqda, Şəkil 2.23-də

göstərilən variantları meydana çıxır.

Şəkil2.23. Edit menyusu

Undo: Programın tərtibi əsnasında səhv olan anda,

bir əvvəlki addım və ya addımlarla geri qayıtmaq üçün

istifadə edilir. standart istifadə panelində qısayol iconu

vardır.

Cut: Network içərisində olan seçilmiş bir əmri və ya

seçilmiş bir networkun silinərək, başqa bir sahəyə

aşınmasını təmin edir. Standart istifadə panelində qısayol

iconu var.

Copy: Network içərisində olan seçilmi. Bir əmri və

ya seçilmiş bir networkun hamısını bir sahəyə

kopyalamasını təmin edir. Standart istifadə panelində

qısayol iconu var.

Paste: cut və ya copy variantı ilə köçürülən bir əmr

ya da Networkün istənilən sahəyə yerləşdirilməsini təmin

edir. Satndart istifadə panelində qısayol iconu var. (ctrl+v)

select all: proqram Networklərinin hamısını

seçilməsini təmin edir.

29

İnsert: PLC proqramı hazırlanarkən unudulan bir

əmr və ya Network üçün lazımlı boş sahə yaratmaq üçün

istifadə edilir. Sətir (row) sütun (column) və ya paralel qol

vertical yaradılaraq yeni əmrlər yazıla bilməsi ilə kəsmə

proqramı (interrupt) və alt proqram (subroutine) səhifəsi

açma imkanı təmin edir (şəkil2.24).

Şəkil 2.24. insert alt menyusu

Delete: seçilən bir sətir, sütun, Network və ya

subroutine səhifəsinin silinməsini təmin edir.

Find: hazırlanan proqramda hər hansı bir giriş çıxış

və ya daxili yaddaş ünvanı ilə söz əməliyyat ünvanlarının

proqramın hansı Networklərində istifadə edildiyinin

tapılmasını təmin edir.

Replace: səhv yazılmış bit ünvanlarının, və ya söz

əməliyyat ünvanlarının adlarının hamısının dəyişdirilməsinə

imkan verir.

Go to: daxil olan bir ünvanın istifadə edildiyi bütün

proqram Networklərindəki sətirlərinə müraciət edərək

ünvanların doğruluğunu test etməyə imkan verir.

View menyusu View: bu menyunu açdıqda şəkil 2.25-də görünən

view menyusunun variyantları ekrana gəlir.

30

Şəkil 2.25.View menyusu

STL: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün

hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq

STL üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi

dəstəkləyən STL proqram redaktoru pəncərəsinin açılmasını

təmin edir.

Ladder: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün

hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq

LADDER üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi

dəstəkləyən LADDER proqram redaktoru pəncərəsinin

açılmasını təmin edir.

FBD: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün

hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq

FBD üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi

dəstəkləyən FBD proqram redaktoru pəncərəsinin açılmasını

təmin edir.

Komponent: mous ilə bu variant seçildiyində

şəkil2.26-də göstərilən əlavə menyu açılır. Bu menyuda bir

31

PLC proqramının hazırlanmasında istifadə edilən

pəncərələrin adları tapılır. Bu pəncərələr haqqında daha

ətraflı məlumatı növbəti hissədə tapa bilərsiniz.

Şəkil 2.26.View alt menyusu

Program editor: proqram editor pəncərəsinin

ekranda görünməsini təmin edər. View araşdırma

çubuğunda qısayol iconu var.

Status card: vəziyyət cədvəli pəncərəsinin ekranda

göstərilməsini təmin edir. View araşdırma çubuğunda

qısayol iconu var. Şəkil 2.25 View menyusu

Data Block: Data Block pəncərəsinin ekranda

göstərilməsini təmin edər. Wiew

araştırma çubuğunda qısayol ikonu var.

System Block: Sistem blok pəncərəsinin ekranda

göstərilməsini təmin edər. Wiew araştırma çubuğunda

qısayol ikonu var.

Cross Reference: Çarpaz istinad cədvəli

pəncərəsinin ekranda göstərilməsini təmin edər. Wiew

araştırma çubuğunda qısayol ikonu

var.

Communication: PLC ilə kompüter arasındakı

ünsiyyət nizamlanı təmin edən ünsiyyət pəncərəsinin

ekranda göstərilməsini təmin edər. Wiew araştırma

çubuğunda qısayol ikonu var.

32

Set PG / PC Interface: PLC ilə kompüter

arasındakı ünsiyyəti təmin edəcək. Xəbərləşmə işçilərinin

yüklənməsi və nizamlamanı təmin edən

ünsiyyət pəncərəsinin ekranda göstərilməsini təmin edər.

Wiew araştırma

çubuğunda qısayol ikonu var.

Symbolic Adressing: Proqramın yazılması zamanı

asanlığını təmin etməsi və proyektin daha anlaşılan olması

məqsədiylə istifadə edilən və simvol cədvəlində

göstərilən simvolik ünvan adlarının proqramlaşdırma

pəncərəsində göstərilməsini ya da görünməməsini təmin

edər. Bu variant təsdiqli isə proqramlaşdırma sahəsində

simvolik ünvan adları görünər. Əgər təsdiqli deyilsə

mütləq ünvanlar görülər.

Symbol Information table: Simvol cədvəli

hazırlanmış proqramlarda, proqramda istifadə edilən hər

networkün sonunda o network içində istifadə edilən

simvolik ünvanların bir simvol cədvəli içində göstərilməsini

təmin edər. Standart istifadə panelində qısayol ikonu var.

POU Comment: Proqram redaktorunun ən

başında olan və proqramçı tərəfindən, hazırlanan

proqramın istifadə məqsədi ilə əlaqədar açıqlayıcı

məlumatların yazıla bildiyi sahənin göstərilməsi ya da

gizlənməsi üçün istifadə edilər. Standart istifadə

panelindəqısayol ikonu var.

Network Comments: Hər netwokün başında olan

və proqramçı tərəfindən, o netwokte proqram tərəfindən

edilən işlerle əlaqədar açıqlayıcı məlumatların yazıla bildiyi

sahələrin göstərilməsi ya da gizlənməsi üçün istifadə edilər.

Standart istifadə panelində qısayol ikonu var.

Sort: Bu variant wiew menyusunda, Simvol cədvəli

(Symbol table) ya da Vəziyyət cədvəli ( Status chart )

pəncərəsi aktivkən görünür (şəkil2.27). İstifadə məqsədi isə

33

ifadə edilən cədvəllərdəki simvolik ünvan adları əlifba sırası

olaraq sıralamaqdır.

Şəkil 2.27: Sort alt menyusu

Sort Ascending: cədvəllərdəki simvolik ünvan

adlarını A - Z ye sıralar. Standart istifadə panelində

qısayol ikonu var.

Sort Descending: cədvəllərdəki simvolik ünvan

adlarını Z - A ya sıralar. Standart istifadə panelində qısayol

ikonu var.

Toolbar: Menyuların dərhal altında iştirak edən

vasitə çubuqlarının göstərilməsini ya da gizlənməsini təmin

etmək üçün variantların tapıldığı alt menyudur. Toolbar

alt menyusunun qarşısında təsdiq işarəsi olan istifadə

çubuqları ekranda göstərilir. Reset All variantına basılırsa

bütün vasitə çubuqları ekranda göstərilir.

Şəkil 2.28: Toolbar alt menyusu

Frame: Proqram ekranının solunda olan araştırma

çubuğunun (Nevigation Bar) ortasında olan Əmr siyahısı

ağacının (Insruction tree) və alt hissəsində olan vəziyyət

pəncərəsinin göstərilməsi ya də gizlənməsi təmin edən

variantların tapıldığı alt menyudur.

34

Şəkil 2.29: Frame alt menyusu

Bookmarks: Çox uzun proqramlarda proqram

sətirləri arasında asanca gəzişmək üçün proqram sahəsinə

Şəkil 2.30-da görüldüyü kimi bookmark adı verilən işaretler

yerleştirilə bilər. Bookmarklar üzərində tapılan network

adının yanına yerləşdirilir. Bookmarklar arasında keçid

etmək üçün bookmark alt menyusundakı variantlar istifadə

edilər.

Şəkil 2.30: Bookmark alt menyusu

Tooggle Bookmark: Üzərində tapılan networkün

tapıldığı nöqtəyə bir bookmark işarəsi qoyulmasını təmin

edər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.

35

Previous Bookmark: Tapılan nöqtədən bir əvvəlki

bookmarkın tapıldığı Network-ə getmək üçün istifadə edilir.

Common istifadə panelində qısayol ikonu var.

Next Bookmark: Tapılılan nöqtədən bir sonrakı

bookmark‟ın tapıldığı network‟ə getmək üçün istifadə

edilər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.

Remove All Bookmarks: Proqram sahəsinə

yerləşdirilən bütün bookmarkları qaldırmaq üçün istifadə

edilər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.

Properties: Üzərində işlənilən proyektin başqaları

tərəfindən istifadə edilməsini maneə törətmək üçün parol

verilərək gizlənməsini təmin edir.

2.4.4. PLC menyusu

PLC menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.31-də

görsənən PLC menyusunun variantları ekrana gəlir.

Şəkil 2.31: PLC menyusu

RUN: PLC üzərində olan manual çalışma açarı

istifadə edilmədən proqramdan birbaşa olaraq cihazın

işləməsini təmin edir. Debug istifadə panelində qısayol

ikonu var.

36

STOP: İşləməkdə olan PLC „nin üzərindəki açarı

istifadə etmədən dayandırılmasını təmin edir. Debug istifadə

panelində ısayol ikonu var.

Compile: Ana proqramda (main), alt proqramlarda

(Subroutine) və kəsmə alt proqramlarında istifadə edilən

əmr və ünvan adlarının doğru xarakterlərlə və əksiksiz laraq

yazılıb yazılmadığını test edir.

Compile All: Ana proqramda (main), alt

proqramlarda (Subroutine) və kəsmə alt proqramlarında

istifadə edilən əmr və ünvan adlarının doğru xarakterlərlə və

əksiksiz olaraq yazılıb yazılmadığını test edir. Compile

variantı ilə edilən test yoxlamasından fərqli olaraq Sistem və

Data Block ünvanlarının içərisindəki məlumatlar də səhvlərə

qarşı yoxlanılır.

Clear: PLC proqram yaddaşına yüklenmiş olan ən

son tətbiq proqramının, PLC‟nin proqram yaddaşından

silinməsini təmin edər. Clear əmrindən sonra PLC

yaddaşında heç bir məlumat qalmaz.

Power Up Reset: Əməliyyat zamanı PLC səhv

xəbərdarlığı versə xəbərdarlıq lampası yanar və proqramın

işləməsı dayandırılar. Bu varianta basıldığında PLC‟nin

işləmə vəziyyət məlumatı resetlenerek STOP rejimindən

təkrar RUN rejiminə keçəcək və səhv sıfırlanacaq.

İnformation: Bu variant, PLC və əlavə olaraq

bağlanmış modullara aid məlumatları ekrana gətirər. Səhv

yoxlamasını edərək də istifadə edilən modulun düzgün olub

olmadığı test edilər. Ayrıca əlavə modul ünvanlarını ekrana

gətirərək yanlış ünvanlama edilməsi önlenmiş olar.

Proqram Memory Cartridge: Kompüterdən

PLC‟yə yüklənən proqram PLC‟nin EEPROM yaddaşına

yazılar.Ayrıca RAM sahəsində də ehtiyat qeyd yeri var.

Əgər bu ehtiyat sahəsində proqramı saxlamaq istənərsə bu

variantı istifadə edərək PLC enerji altında olmaq şərtilə bu

37

əməliyyat həyata keçirilə bilər. Ayrıca PLC stop rejimində

ikən PLC nin yaddaşıdakı proqramı yaddaş kartına

yükləmək üçün bu variant istifadə edilə bilər.

Create Data Block from RAM: PLC‟nin RAM

yaddaşının EEPROM yaddaşa və oradan da Data Block‟a

yazılmasını təmin edir.

Time Of Day Clock: PLC‟nin həqiqi zaman saatı

dəyərinin oxunmasını təmin edər. Proqram ilə gün ərzində

fərqli saatlarda müxtəlif əməliyyatlar etdirmək istənərsə

həqiqi zaman saatı tətbiqini istifadə edər.

Compare: PLC yaddaşına yüklənən proqram ilə

kompüter ekranındakı proqram arasında fərq olub lmadığını

test etmək üçün istifadə edilər.

Type: Kompüter ilə əlaqədə olan (istifadə edilən)

PLC‟nin tipini təyinetmək və ünvanlarını nizamlamaq üçün

istifadə edilir.

2.4.5.Debug menyusu

Debug menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.32-də görünən

debug menyusunun variantlarıekrana gəlir.

Şəkil 2.32 Debug menyusu

38

Firs Scan: Proqramın işləməsi zamanı bir yoxlama

əməliyyatı etdərək səhvlərin yoxlamasnı təmin edir. Bu

əməliyyat aparılarkən PLC stop rejimində olmalıdır.

Multiple Scans: Proqramın işləməsi zamanı

istənilən yoxlama sayı qədər proqram çalışdırır və səhv

yoxlamasnı təmin edir. Bu əməliyyatı apararkən PLC

stop rejimində olmalıdır.

Proqram Status: PLC‟nin işləməsi zamanı

meydana gələn dəyişiklikləri proqram pəncərəsində izləmək

üçün istifadə edir. Bu rejimdə PLC işləyərkən, PLC

proqramının simulyasiyasnı edir.

Chart Status: PLC‟nin işləməsi zamanı ünvanlarda

meydana gələn əməliyyat vəziyyətnin məlumatını cədvələ

sıralar. İstifadə edilən ünvanların "1" və ya "0" mövqeyində

olduğunu ekranda göstərər. Bu əməliyyat daxili kontaktların

mövqelərinin təyin olunmasında fayda verir.

Single Read: Proqramda, istifadə olunmuş hər

hansı bir ünvanın iş vəziyyətinin məlumatı yenilənmişsə

vəziyyət cədvəlində dəyişkliyi ekrana gətirmək məqsədiylə

tək ünvan üçün istifadə edilır. PLC üzərindəki ünvanın

əziyyət məlumatı dəyişmişsə yenidən oxunması lazımdır.

Write All: Vəziyyət cədvəlindən, PLC üzərində

istənilən ünvanların işləmə vəziyyətinin məlumatlarını

dəyidirmək istənsə yazılan yeni dəyərlərə görə işləməsinin

istiqamətləndirilməsini təmin edir.

Force: PLC‟yə yüklənən proqramda işləməsi lazım

olan hər hansı bir ünvanın məcbur edilərək ayandırılmasını

və ya tərsi əməliyyat edilməsini təmin edir.Məcbur edilmş

mövqedə kilidli qalır.

Unforce: PLC üzərində işləmə vəziyyət məlumatı

kilitlənmiş hər hansı bir ünvanın kilitinin açılaraq normal işə

dönməsini təmin edir.

39

Unforce All: Kilitlənmiş bütün ünvanların amısının

təkrar normal işə dönə bilmələrini təmin edir.

Read All Forced: Daha əvvəldən məcbur edilərək

kilitlənmiş ünvanların o ankı vəziyyət məlumatlarının

xunmasını təmin edər.

Proqram Edit en RUN: PLC RUN mövqeyində

ikən proyektdə dəyişiklik edilməsi üçün istifadə edilir.

Proyekt üzərində edilən dəyişikliklər RUN mövqeyində

ikən PLC‟yə yüklənə bilər. Proqram işləyərkən edilən

dəyişikliklər təhlükə yarada biləcəksə lazımlı tədbirlər

alınmalıdır. Bu xüsusiyyətlər CPU 224 distributiv

1.1.0 daha yüksək model PLC‟lərdə tətbiq oluna bilər.

Write-Force Outputs en STOP: PLC Stop

rejimində ikən həm analoq həm də dijital ünvanlara dəyər

yazma və ya dəyiştirmə imkanı təmin edər.

2.4.6.Tools menyusu

Tools menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.33-də görsənən

Şəkil 2.33 tools menyusu

Tools menyusunun variantları ekrana gəlir.

Instruction Wizard: PLC üçün proqram

azırlanarkən bəzi tətbiqlər qarışıq və xüsusi ünvanlar

istifadə etməni tələb edir. Bu variant PID, NETR/NETW

40

və HSC „lərin tətbiqi üçün lazımlı ünvanlamalarının asan

etməsini təmin edən sehirbazdır.

TD 200 Wizard: TD 200 opertör paneli üçün lazımlı

mesajların hazırlanmasına öməkçi olan sehrbazdır.

Position Control Wizard: PLC‟yə bağlanaraq

istifadə edilə bilən mövqeləmə modulunu nizamlamaq və

proqramlaşdırmaq üçün istifadə edilən sehirbazdır.

EM 253 Control Panel: Mövqeləmə modulunun

işləməsini test etmək məqsədiylə istifadə edilən və proqram

tərəfindən təqdim edilən idarə panelidir.

Modem Expansion Wizard: PLC cihazının analoq

telefon xəttinə bağlanmasını təmin edən EM 241 modem

modulunun nizamlamalarının asan

etməsini təmin edən sehirbazdır.

AS-i Wizard: PLC‟yə bağlanaraq analoq və dijital

giriş- çıxış sayının ciddi nisbətdə artırılmasını təmin edən

AS-i (CP 243 -2) genişləmə modulunun nizamlarının asan

etməsini təmin edən sehirbazdır.

Customize: Proqram qısayol çubuqlarının

xüsusiləşdirilməsini(şəxsiləşdirilməsini) təmin edir.

Options: Proqram ekranındakı proqram dili və

simvolların standartlarının (yazı tipi, yazı rəngi, simvol

ölçüləri vs.) dəyişdirilməsini təmin edir. Standart vasitə

çubuğunda qısayol ikonu var.

2.4.7.Windows Menyusu

Windows menyusu üzərinə basıldığında Şəkil2.34-də

göstərilmişdir.

Şəkil2.34: Windows menyusu

41

Windows menyusunun variantları ekrana gəlir.

Cascade: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq

pəncərələrinin arxa arxaya sıralanaraq göstərilməsini təmin

edir.

Horizontal: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq

pəncərələrinin üfüqi sıralanaraq göstərilməsini təmin edir.

Vertical: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq

pəncərələrinin şaquli sıralanaraq göstərilməsini təmin edir.

2.4.8.Help Menyusu

Help menyusu üzərinə basıldığında ekrana gələn

şəkil Şəkil2.35-də göstərilmişdir.

Şəkil 2.35 Help menyusu

Contents and index: Proqram ilə əlaqədar kömək

övzularını asan tapmaq üçün istifadə edilir. Bu qisimdən

proqram ilə əlaqədar hər cür məlumatı tapa bilərik.

What is this: Bu varianta basıldığında siçan

kursoru ilə birlikdə bir sual Işarəsi simvolu görünür. Sual

işarəsini proqram sahəsində haqqında məlumat götürmək

istədiyimiz obyektin üzərinə aparıb basaraq kömək ala

bilərik.

About: İstifadə edilən Microwin proqramı haqqında

bizə məlumat verər.

2.4.9Qısayol Menyusu

Şəkil 2.36-da görsənən qısayol menyusu,

proqramlaşdırma redaktorunda işləyərkən siçanın sağ

42

düyməsinə basıldığında ekrana gəlir. Bu menyuya proqram

yazımı zamanı tez-tez baş vurduğumuz Edit menyusu

variantları yerləşdirilmişdir. Ayrıca qısayol menyusundan

Options ünsyyət qutusuna çata bilərik.

Şəkil 2.36 PLC menyusu

2.5. Program pəncərələri

2.5.1. Proqramlaşdırma Redaktoru Pəncərəsi

PLC proqramının proqramı bu redaktorla həyata

keçirilir. Şəkil 2.37-də göründüyü kimi redaktor Network

(dövrə) adı verilən hissələrə ayrılmışdır. Hər network idarə

probleminin həllində bir addımı təmsil edir. Belə ki, idarə

probleminin inkişaf etdirilməsi və səhvlərin təyini daha asan

edilə bilər.

Step7 Micro/Win 32 V3.2 proqramlaşdırma redaktoru ilə

Ladder Plan, STL və FBD üsullarının hər hansı biriylə

proqram yazımı həyata keçirilə bilər. Hansı üsulla yazmaq

istəyiriksə View menyusundan seçməmiz lazımdır. Seçilən

üsulla bağlı olaraq proqram redaktorunun görünüşündə bir

dəyişiklik olmaz. Ancaq hansı üsulu seçsək yalnız o üsula

aid əmr ya da simvolları istifadə edə bilərik.

Proqramlaşdırma redaktoru strukturca proqramlaşdırmanı

asanlaşdıracaq şəkildə təşkil edilmişdir. Ana proqram, alt

43

proqramlar və kəsmə alt proqramları ayrı-ayrı səhifələrə

yazılar. MAIN ana proqramın yazıldığı səhifədir. Bir idarə

proqramında yalnız bir MAİN səhifəsi ola bilər. SBR_0,

SBR_1, SBR_2… şəkilində adlandırılan səhifələrə

Subroutine alt proqramları yazılar. INT_0, INT_1, INT_2…

şəklində adlandırılan səhifələrə Intterrupt (kəsmə) alt

proqramları yazılar. Belə ki, ayrı-ayrı səhifələrdə olan ana

proqram və alt proqramların yoxlaması asanca edilə bilər.

Alt proqramlar daim ana proqramdan çağırılaraq işlədilir.

Kəsmə alt proqramları isə ana proqramdan

səlahiyyətləndirilərək bir xarici vahid tərəfindən işlədilir.

Redaktorun üst tərəfində olan cədvəl alt proqramlara

parametr göndərmək üçün istifadə edilir.

şəkil

2.37: Proqramlaşdırma redaktoru menyusu

2.5.2. Symbol Table ( Simvol cədvəli) Pəncərəsi

PLC „də girişlər, çıxışlar və daxili işçilərin bir

ünvanları vardır. Bu ünvanların ifadə ediliməsi şəkili PLC

markalarına görə dəyişiklik göstərərər. PLC istehsalçıları

tərəfindən təyin olunan bu ünvanlar mütləq ünvanlardır.

44

Məsələn S7 - 200 PLC‟lərdə girişlər I0.0, I0.1,I0.2 .. və

çıxışlar Q0.0,Q0.1,Q0.2… şəklində ünvanlanar.

Böyük diametrli proqramlarda mütləq ünvanların

istifadə edilməsi vəziyyətində, proqramın yazımı, təqibi və

səhvlərin tapılması çətinləşir. Bu səbəblə mütləq ünvanlara

üzərinə düşən vəzifəsini ifadə edəcək şəkildə simvolik adlar

verilə bilər. Beləcə proqram yazımı əsnasında mütləq

ünvanlar yerinə simvolik ünvanları istifadə edərək

proqramımızın başadüşülməsini artırmış olarıq.

Mütləq ünvanlara simvolik adlar təyin etmək üçün

şəkil 2.38‟də görsənən simvol cədvəli pəncərəsi istifadə

edilir. Cədvəlin Symbol sütununa bizim tərəfimizdən təyin

olunan simvolik adlar yazılır. Birdən çox ünvana eyni ad

verilə bilməz. Address sütununa isə təmsil etdikləri mütləq

ünvanlar yazılır. Comment adlı sütun şərh sütunudur. Bu

sahəyə istifadə edilən ünvanın istifadə məqsədi ilə əlaqədar

açıqlayıcı məlumat yazıla bilər. Bu sahə proqram tərəfindən

vacib deyil. Buna görə bu sahəni doldurmaq şərt deyil.

Şəkil 2.38: Symbol table pəncərəsi

2.5.3. Data Block ( Verilən bloku) Pəncərəsi

Şəkil 2.39‟da görsənən Data blok redaktoru, LC-nin

yalnız V yaddaş sahələrinə dəyişik tətbiqlər üçün lazımlı

məlumatları yükləmək üçün istifadə edilər. Məsələn PLC‟yə

TD 200 operator paneli bağlanacaqsa, LCD ekranda

örünməsi lazım olan mesajları Data block redaktorunu

istifadə edərək PLC nin istənilən V yaddaş ünvanlarına

yükləyə bilərik.

45

Data block redaktoru ilə V yaddaş sahələrinə binary, onluq,

heksadesimal və ASCII xarakter formatında məlumat girişi

edilə bilər.

şəkil 2.39: Data Block pəncərəsi

2.5.4. Status Chart (Vəziyyət Cədvəli) Pəncərəsi

Şəkil 2.40 da görsənən Vəziyyət Cədvəli, PLC

hazırlanan proqramı işlədərkən proqram Dəyişənlərinin

(ünvanlarının) almış olduğu dəyərlərin izlənilə bilməsini

və dəyişdirilməsini təmin edər. Beləcə hər hansı bir

andabaxmaq istədiyiniz ünvanların almış olduqları dəyərləri

görərək proyektin test işlərini asanlıqla edə bilərsiniz,

ayrıca ünvanlara sizin təyin etdiyiniz dəyərlərə girərək

proqram performansına təsirini müşahidə edə bilərsiniz.

Proqramınızın dəyişik hissələrindəki dəyişik

ünvanlarıbaxmaq məqsədiylə birdən çox vəziyyət cədvəli

meydana gətirə bilərsiniz.

Şəkildə görsənən vəziyyət cədvəlinin Address

sütununabaxmaq istədiyiniz ünvanları, Format sütununa

baxmaq istədiyiniz ünvanın istifadə etdiyi məlumat tipinə

girməniz lazımdır. PLC „yə RUN rejiminə götürdükdən

sonra Current Value sütunundan ünvanların dəyərlərini baxa

bilərsiniz. New Value sütundan isə seçdiyiniz bir ünvanın

sizin istədiyiniz dəyəri götürməsini təmin edə bilərsiniz.

Proqramda istifadə edilən sabit dəyərlərin, akkumulyator

46

sahələrinin və Lokal yaddaş sahələrinin vəziyyətləri bu

pəncərədən baxıla bilməz.

şəkil 2.40: Status chart pəncərəsi

2.5.5. Cross Reference (Çarpaz İstinad) Pəncərəsi

Çarpaz istinad cədvəli proqramda istifadə etdiyiniz

mütləq ya da simvolik ünvanların proqramın hansı

hissələrində iştirak etdiyini siyahıyalar.

şəkil 2.41: Çapraz referans cədvəlsu penceresi

2.5.6. System Block (Sistem bloku) Pəncərəsi

Şəkil 2.42‟də görsənən Sistem bloku pəncərəsi

PLC‟nin işləmə şəklini təsir edəcək dəyişik təchizat

variantlarının nizamlanmasını təmin edər. Kifayət qədər

məlumat və təcrübə sahibi olmadan buradakı nizamlar

təsadüfi dəyişdirilməməlidir.

47

şəkil 2.42: System Block pəncərəsi

2.6. PLC Tipinin Seçilməsi Proyekt hazırlayarkən proqramda istifadə etdiyimiz

ünvanların, seçdiyimiz PLC „nin CPU tipi ilə uyğunlaşması

lazımdır. Əks halda hazırladığımız proqramı PLC yaddaşına

göndərərkən problemlə qarşılaşa bilərik. PLC tipinin

seçilməsi üçün PLC menyusundan Type… variantına

basılaraq şəkil 2.43‟də görsənən ünsiyyət qutusunun ekrana

gəlməsi təmin edilir. Buradakı açılan siyahı qutularından

proyektdə istifadə edəcəyimiz PLC tipini və CPU ersiyasını

seçdikdən sonra Read PLC düyməsinə basmağımız lazımdır.

Communications … düyməsini basaraq ünsiyyət

nizamlamalarını idarə edə bilərsiniz. Ünsiyyət nizamlamalrı

ilə əlaqədar məlumatlar üçün Öyrənmə Fəaliyyəti 2 „ye

baxın.

48

şəkil 2.43: PLC tipinin seçmə ünsiyyət qutusu pəncərəsi

2.7. Yaddaş Sahələri və Ünvanlanmaları

PLC‟lərdə məlumatlar dəyişik istifadə məqsədləri

üçün ayrılmıŞ yaddaş sahələrində tapılar. Hər hansı bir

yaddaş sahəsindəki məlumata çatmaq üçün ünvanının

istifadə edilməsi lazımdır. Ünvanlar Bit, Bayt, Word və

Double Word olaraq ifadə edilə bilər.

2.7.1. Bit, Bayt və Word anlayışları

BİT: Dijital sistemlərdə istifadə edilən ən kiçik

yaddaş vahididir. şəkil 2.44 ilə təmsil edilən bir bitlik

sahə içərisində 0 ya da 1 məlumatı yığıla bilər. Bitsel

əməliyyat edən əmrlər bit ünvanlarını istifadə edərlər.

şəkil 2.44: Bir bitlik yaddaş sahəsi

BYTE: 8 bitlik bir yaddaş sahəsni bir bayt ilə ifadə

edilir. Ən mənalı məlumat ( ədəd, hərf vs.) bir baytlık

sahədə saxlanar. şəkil 2.45 ilə təmsil edilən bir baytlık

yaddaş sahəsində onluq olaraq 0..255 arasındakı işarəsiz

ədədlər, -128 …+127 arasındakı işarəli ədədlər ( tam

ədədlər ) ikilik sistemə çevrilərək yığıla bilər. LSB ən aşağı

dəyərli bit, MSB ən yüksək dəyərli bitdir. İşarəli ədədlərin

49

yığılmasında MSB biti içarə biti olaraq istifadə edilir. Bu bir

1 isə ədəd müsbət, 0 isə ədəd mənfidir.

şəkil 2.45: Bir bayt hafıza alanı

cədvəl 2.1‟də bir baytlıq sahədə tapıla biləcək ədəd

növləri və dəyər aralıqları görür. S7 - 200 PLC lərdə işarəli

tam ədədlər bir bayt sahəsindən daha uzun yaddaş

sahələrində tapılarlar.

cədvəl 2.1: Bir bayt sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri

WORD: 2 baytlıq bir sahə bir word ilə ifadə edilir.

Digər bir ifadə ilə bir word 16 bitlik bir yaddaş sahəsini

təmsil edir. Bir wordlük məlumat sahəsini meydana gətirən

baytlardan bayt nömrəsi kiçik olan yüksək qiymətli, bayt

nömrəsi böyük olan isə aşağı qiymətlidir.

şəkil 2.46: Bir word yaddaş sahəsi

Cədvəl 2.2‟də bir wordlük sahədə saxlana biləcək

ədəd növləri və dəyər aralıqları görsənir. cədvəlin çox uzun

olmasına səbəb olacağından Binary ədəd aralıqları

göstərilməmişdir.

50

cədvəl 2.2: Bir Word sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri

DOUBLE WORD: 2 wordlük bir yaddaş sahəsi bir

double word ilə ifadə edilir. Digər bir ifadə ilə bir double

word 4 bayt ya da 32 bitlik bir yaddaş sahəsini təmsil edər.

Bir double wordlük məlumat sahəsini meydana gətirən

wordlərdən word nömrəsi kiçik olan yüksək qiymətli, word

nömrəsi böyük olan isə aşağı qiymətlidir.

şəkil 2.47: Bir double word yaddaş sahəsi

Aşağıdakı cədvəldə bir double word‟lük sahədə

saxlana biləcək ədəd növləri və dəyər Aralıqları vardır.

Cədvəlin çox uzun olmasına səbəb olacağından Binary ədəd

aralıqları gösdərilməmişdir.

cədvəl 2.3: Bir Word sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri

2.7.2. Girişlər

PLC‟yə giriş modulundan xatırlayacağınız kimi

girişlərə düymə, sensör, sərhəd açarı, təmassız qəbul edici

vs. qurğular bağlanar. Bu qurğularda meydana gələn mövqe

dəyişiklikleri bağlı olduqları girişləre gərginlik tətbiq

olunmasına ya da var olan gərginliyin kəsilməsinə səbəb

51

olar. Girişlərdəki gərginlik dəyişikliyi giriş ünvanlarında

məntiqi bir dəyişmə hesab edilir. Bu məntiqi dəyişmə PLC

proqramı tərəfindən oxunaraq qiymətləndirilir.

PLC‟də girişlər şəkil 2.48‟dəki kimi özləri üçün

ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanar. Bu

adresləmədə I (Input) giriş mənasını verən sahə ifadə

edicidir

şəkil 2.48: PLC girişlərinin ünvanlanması

PLC tipinə görə girişlər üçün ayrılmış bayt sahələrinin sayı

dəyişikliy göstərir. Girişlər üçün müəyyən bir byte sahəsi

ayrılmasına baxmayaraq PLC üzərində müəyyən ədəddə

giriş tapılar. Digər bir ifadə ilə giriş üçün ayrılan bayt

sahələrinin hamısı aktiv deyil. Mövcud təsisə zamanla yeni

əmr və idarə vahidlərinin əlavə olunması ilə giriş sayı

qeyri-kafi qala bilər. Bu zaman yeni giriş modulları əlavə

olunur. PLC tipinə görə əlavə oluna biləcək giriş modulu

sayı məhduddur. Hər əlavə olunan yeni modul bir bayt

ünvanını istifadə edər.

Cədvəl 2.4-də bəzi PLC‟lərin üzərlərində olan

mövcud giriş ədədləri və ünvanlana bilər giriş aralıqları

vardır. Burada diqqət yetirilsə bəzi PLC tiplərində mövcud

giriş sayı bayt sahələrini tam olaraq doldurmamışdır.

Məsələn CPU 221 PLC də I0.0 …I0.5 olmaq üzrə 6 giriŞ

var. Halbuki bir baytlık sahə üçün I0.6 və 0.7

52

ünvanlarınında mövcud olması lazımdır. Belə bir PLC‟yə

yeni bir giriş modulu əlavə olunduğunda yeni modulun PLC

üzərində boş qalan ünvanlara təsiri olmaz. I0.6 və I0.7

ünvanlı çıxışlar istifadə edilə bilməz. Eyni vəziyyət çıxışlar

üçün də etibarlıdır.

cədvəl 2.4

Bitsel əməliyyat edən əmrlər operant olaraq girişlərin

bit ünvanlarını istifadə edərlər. Giriş bit ünvanlarına çatmaq

üçün aşağıdakı format istifadə edilir. 1-ci [Bayt numarası],

2-ci isə [Bit nömrəsi] göstərilir.

Ladder diaqramlarında giriş bit ünvanları kontakt

olaraq göstərilər. Normalda açıq ya də bağlı olan kontaktın

təmsil etdiyi giriş bitindəki dəyişmə kontaktını bağlayaraq

enerji axışına icazə verməsini ya da açılaraq enerji axışını

kəsməsini təmin edər.

I0.0 giriş biti 1 olsa kontakt bağlayaraq

enerji axışı təmin edər.

I0.3 giriş biti 1 olsa kontakt açılaraq

enerji axışını kəsər.Funksional əmrlər girişlərə Bayt, Word

və Double word ölçüsündə meraciəti təmin edir. Bu cür

ünvanlama da aŞağıdaki format istifadə edilər.

Word uzunluğunda ünvan təyin etməsi edərkən

yaddaş sahə ifadə edici və sahə ölçüsü ifadə edici

yazıldıqdan sonra baŞlangıç bayt nömrəsi yazılar. Yazılan

53

bayt nömrəsi sahəsi bir wordlük yaddaş sahəsinin yüksək

qiymətli bəy idini təmsil edər. Sıradakı bayt ünvanı isə bir

wordlük sahənin aşağı dəyərlikli bayt sahəsidir. Bu qayda

bütün yaddaş sahələri üçün etibarlıdır. şəkil 2.49‟da 16

bitlik bir giriŞ ünvan sahəsinin hamısının bir word

ünvanıyla ifadə edilməsi göstərilib.

şəkil 2.49: Bir word sahəsinin meydana gəlməsi

Əgər istifadə etdiyiniz PLC‟yə modul əlavə edərək

giriş sayını artırsanız, yeni əlavə etdiyiniz girişlərin

ünvanlandığı bayt sahəsi aşağı qiymətlidir. Bu qayda çıxış

ünvanları içində etibarlıdır. Word uzunluğundakı

ünvanlamalar IW0, IW2, IW4,…. şəklində 2 aralıq olaraq

edilməlidir. Əks halda təyin olunan word ünvanları bir-

birlərinin bayt sahələrini istifadə edərlər. Bu vəziyyət

proqramlaşdırarın iŞletilmesinde yanlış nəticələrin

alınmasına səbəb ola bilər. Şəkildə IW0 və IW1 ünvanları

IB1 bayt sahəsini ortaq istifadə etməkdədir.

şəkil 2.50: Word sahələrinin ünvanlanması

Eyni qaydalar Double word uzunluğundakı

ünvanlamalar üçün də etibarlıdır. Double word

uzunluğundakı ünvanlamalar VD0, VD4, VD8, … Şəklində

4 aralıqlı olaraq edilməlidir.

54

2.7.3. Çıxışlar

PLC çıxışlarına Valf, lampa, Rele, Mühərrik vs.

çıxış elementləri bağlan;r. Çıxışlar Işlədilən PLC proqramı

tərəfindən nəzarət edilir. Çıxışların axın vermə tutumları

məhduddur. Bu səbəblə tutumun üzərində axın çəkən yüklər

doğrudan PLC çıxışlarına bağlanmazlar.

PLC‟də çıxışlar şəkil 2.51‟dəki kimi özləri üçün

ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanar. Sahəni ifadə

edici olaraq çıxış mənasını verən Q ( Quit) ) hərfi istifadə

edilir.

şəkil 2.51: PLC çıxışlarının adreslenmesi

Girişlərdə olduğu kimi çıxışlar üçün də müəyyən bir

bayt sahəsi ayrılmışdır. PLC‟lər tiplərinə görə üzərində

müəyyən ədəddə çıxış saxlayır. Əgər təsisdə meydana gələ

biləcək genişləmələr səbəbiylə çıxış sayı qeyri-kafi qalsa

çıxış modulları əlavə olunaraq çıxış tutumu artırıla

bilər.Cədvəl 2.5‟də bəzi PLC‟lərin üzərlərində olan mövcud

çıxış ədədləri və ünvanlana bilər çıxış aralıqları göstərilib.

cədvəl 2.5

55

Çıxış ünvan bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın

yazım formatı aşağıdaki kimidir. Q[Bayt numarası]. [Bit

nömrəsi] Q 0.0 Q 1.5

Ladder diaqramlarında çıxış bit ünvanları çıxış

simvolu ilə göstərilir.Hər hansı bir çıxış bitinin dəyəri lojik

1 isə PLC‟nin o çıxışından gərginlik alınar və çıxışa bağlı

alıcı enerjilənər. Çıxış bit ünvanları eyni zamanda bir

kontakta təyin edilə bilər.Normalda açıq ya da bağlı olan

kontaktın təmsil etdiyi çıxış bitindəki dəyişmə kontaktını

bağlayaraq enerji axışına icazə verməsini ya da açılaraq

enerji axışını kəsməsini təmin edər.

Q0.0 çıxış biti 1 olursa bu çıxışa bağlı alıcı

enerjilenir.

Çıxış yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə

çatmaq üçün aşağıdaki format istifadə edilər. Q[Alan

ölçüsü ]. [Byte nömrəsi] QB0 QW0

2.7.4. M Yaddaş Sahələri

PLC proqramlarının yazımı əsnasında qarmaşıq

funksiyalı əməliyyatların asanlıqla həyata keçirilə bilmesi

üçün əməliyyatların axtarış nəticələrinin saxlana biləcəyi

yaddaş sahələrinə ehtiyac vardır. Bu sahələrə M yaddaşı ya

da vəziyyət təsbit işarəçiləri adı verilir. Vəziyyət təsbit işarə

sahələrini klassik əmr dövrələrində istifadə edilən köməkçi

relelər kimi düşünə bilirikPLC bünyəsində müəyyən bir bayt

sahəsi M yaddaş üçün ayrılmışdır.

M yaddaş sahələri şəkil 2.52‟də göründüyü kimi özləri

üçün ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanır. Yaddaş

sahəsini ifadə edən M hərfidir.

56

şəkil 2.52: M yaddaş sahələrinin ünvanlanması

cədvəl 2.6 da bəzi PLC modellərinin M yaddaş ünvan

aralıqları göstərilib.

cədvəl 2.6

M yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın

yazılış formatı aşağıdakı kimidir. M [Bayt numarası].[Bit

nömrəsi] M2.4 Ladder diaqramlarında əməliyyat axtarış

nəticəsinin bir M yaddaş bitinə atama əməliyyati çıxış

simvolu istifadə edilərək həyata keçirilir. M yaddaş bit

ünvanları eyni zamanda bir kontakta təyin edilə bilər.

Normalda açıq ya da bağlı olan kontaktın təmsil etdiyi M

yaddaş bitindəki dəyişmə kontaktın bağlayaraq enerji

axışına icazə verməsini ya da açılaraq enerji axışını

kəsməsini təmin edir.

M yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə

çatmaq üçün aşağıdakı format istifadə edilir. M[Alan ölçüsü

].[Byte nömrəsi] MW0 MD4

57

2.7.5. V Yaddaş (Data) Sahələri Data sahələrinə dəyişən yaddaş sahəsi ya da qısaca V

yaddaşı adı verilər. V yaddaş sahələri proqram axışı

əsnasında yaranan axtarış nəticələri saxlamaq üçün istifadə

edilə biləcəyi kimi proses üçün lazımlı dəyişənləri və

abitləri yazmaq üçün də istifadə edilə bilər. V yaddaş

sahələri şəkil 2.53‟də göründüyü kimi özləri üçün ayrılmış

8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar. Yaddaş sahə ifadə

edici V hərfidir.

şəkil 2.53: V yaddaş sahələrinin ünvanlanması

V yaddaş sahəsinin böyüklüyü istifadə edilən

PLC‟nin modelinə görə dəyişməkdədir. cədvəl 2.7 də bəzi

PLC modellərinin V yaddaş ünvan aralıqları göstərilib.

cədvəl 2.7

V yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın

yazılma formatı aşağıdakı kimidir. V [Bayt numarası].[Bit

nömrəsi] V25.2, V yaddaşına Bayt, Word və Double

word ölçüsündə çatmaq üçün aşağıdakı format istifadə

edilir. V[Alan ölçüsü ].[Byte nömrəsi] VB100, VW47,

VD5.

58

2.7.6. L (Lokal) Yaddaş Sahələri

Lokal yaddaş, ana proqram və hər alt proqram

üçün ayrı-ayrı ayrılmış 64 bayt böyüklüyündəki yaddaş

sahələridir. Lokal yaddaş sahələrinin əsas istifadə məqsədi

alt proqramlara dəyişən parametrlər göndərməkdir. Bunun

yanında hər hansı bir məqsəd içində istifadə edilə bilər.

Proqram Ladder və ya FBD redaktorları ilə yazılırsa Lokal

yaddaş sahələrinin son 4 baytlık qisimi proqram tərəfindən

istifadə edilir. Bu vəziyyətdə proqramçı ilk 60 bayte‟lıq

qisimini istifadə edilə bilər. STL redaktoru ilə işləyən

vəziyyətində 64 bayt‟lıq lokal yaddaş sahəsinin hamısı

istifadə edilə bilər.

L yaddaş sahələri şəkil 2.54‟də göründüyü kimi

özləri üçün ayrılmış 8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar.

Yaddaş sahəsini ifadə edən L hərfidir.

şəkil 2.54: L yaddaş sahələrinin ünvanlanması

L yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın

yazım formatı aşağıdakı kimidir.

L [Bayt numarası].[Bit nömrəsi] L0.0

L yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə çatmaq

üçün aşağıdakı format istifadə edilir.

L[Alan Ölçüsü ].[Byte nömrəsi] LB50 LW5

2.7.7. AC (Akkumulyator) Yaddaş Sahələri

Akkumulyatorlar, oxuma və yazma edilə biləcək

yaddaş sahələridir. Akkumulyatorlar V, M, Q kimi bəzi

yaddaş sahələrinə məlumat köçürmək və ya bu sahələrdən

59

məlumat götürmək üçün istifadə edilə bilər. Ayrıca

akkumulyator yaddaş sahələrini alt proqramlara parametr

göndərmək üçün də istifadə edə bilərik.

S7 - 200 PLC‟lərdə 32 bit ( Double Word)

uzunluğunda 4 ədəd akkumulyator tapılar. Akkumulyator

sahələri AC0, AC1, AC2, AC3 Şəklində ünvanlanır.

Akkumulyator məzmunlarına Byte, Word və Double Word

uzunluğunda çata bilərik. Bir akkumulyator sahəsinə hansı

uzunluqda çata boləcək istifadə edildiyi əmrin əməliyyat

uzunluğuna bağlıdır.

şəkil 2.54: AC yaddaş sahələrinin ünvanlanması

şəkil 2.54‟də AC0 akkumulyator yaddaş sahəsi göstərilib.

Akkumulyator ünvanına bayt uzunluğunda əməliyyat edən

bir əmr ilə çata bilirsə yalnız 0.bayt, word uzunluğunda

əməliyyat edən bir əmr ilə çata bilirsə 0.bayt və 1.bayte,

double word uzunluğunda əməliyyat edən bir əmr ilə çata

bilirsə akkumulyator sahəsinin hamısı istifadə edilər.

2.7.8. HC (Sürətli sayan HSC) Yaddaş Sahələri Sürətli sayanlar 20 KHz - 30 KHz kimi yüksək

tezlikli siqnalların sayılmasında istifadə edilirlər. Normal

sayanlarda olduğu kimi yuxarı sayan, aşağı sayan və aşağı

yuxarı sayan olaraq istifadə edilə bilərlər. Sürətli Sayanların

giriş siqnalı kvadrat dalğa olaraq tək siqnal ola bildiyi kimi

cüt siqnal da ola bilər. Sürətli sayanların sayma məliyyatını

həyata keçirə bilmələri üçün proqramlaşdırılmaları lazımdır.

Sürətli sayanların saymış olduğu anlıq dəyərlər özləri

üçün ayrılmış double word uzunluğundakı yaddaş

ahələrində saxlanır. Bu sahələrə çatmaq üçün sürətli sayan

ünvanları istifadə edilir. Yeni nəsil S7 - 200 PLC‟lərdə 6

ədəd sürətli sayan var. Sürətli sayan yaddaş sahələri HC0,

HC1, HC2, HC3, HC4, HC5 şəklində ünvanlanır. Sürətli

60

sayan ünvanlarına yalnız double word uzunluğunda

əməliyyat edən əmrlərlə çata bilər.

2.7.9. S (Sıralayıcı idarə relesi SCR ) Yaddaş Sahəsi SCR‟lər bir-birini izləyən əməliyyat addımları

əklində çalışan maşınlar üçün asan proqramlaşdırma imkanı

təmin edir. SCR‟lər əmr proqramının lojik seqmentlər

alında ifadə edilməsinə imkan verir. Bu seqmentlər istifadə

edilərək proqramın içərisinə bir-birini izləyən addımlardan

yaranan sıralı bir axış yerləşdirilə bilər. SCR‟lər ilə sıralı

işləyən proqram addımları yaranarkən S yaddaş sahələri

istifadə edilir. Sıralayıcı yaddaş sahələri şəkil 2.55‟də

göründüyü kimi özləri üçün ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri

ilə ünvanlanar.

şəkil 2.55: S yaddaş sahələrinin ünvanlanması

S yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın

yazım formatı aşağıdakı kimidir. S[Bayt numarası].[Bit

nömrəsi] S1.0 S yaddaşına Bayt, Word və Double word

ölçüsündə çatmaq mümküdür. Bu cür ünvanlamada

aşağıdakı format istifadə edilir. S[Alan ölçüsü ].[Byte

nömrəsi] SB0 SW5. S7 - 200 CPU 221 və daha üst

model PLC‟lərdə S0.0 …S31.7 aralığıda 32 baytlık S

yaddaş sahəsi var.

2.7.10. Analoq GiriŞ və Analoq Çıxış Yaddaş Sahələri

S7 - 200 PLC‟lərə bağlanacaq analoq giriş çıxış

modulları ilə istilik, təzyiq kimi analoq dəyərlər 16 bitlik

61

dijital dəyərlərə çevrilərkən, 16 bitlik dijital dəyərlər, dijital

dəyərlərlə mütənasib bir axın və ya gərginlik dəyərlərinə

çevrilə bilir.

Analoq girişlərdən əldə edilən word uzunluğundakı

məlumata çatmaq üçün analoq giriş ünvanları istifadə edilir.

Analoq girişlər AIW0, AIW2, AIW4, AIW6 şəklində

ünvanlanar və bu ünvanlardakı məlumata yalnız word

uzunluğunda əməliyyat edən əmrlər ilə çata bilir.

Anolog çıxışlar isə AQW0, AQW2, AQW4

şəklində ünvanlanar və girişlərdə olduğu kimi bu ünvanlara

da word uzunluğunda əməliyyat edən əmrlər ilə çata bilir.

Analoq giriş və çıxış ünvan sayı analoq giriş çıxış odulunda

olan analoq giriş və analoq çıxış sayı qədərdir.

2.7.11. Xüsusi Yaddaş Sahələri Xüsusi yaddaş sahələri CPU ilə proqram arasında

ünsiyyət təmin edəcək çeşidli idarə funksiyalarını həyata

keçirməyi təmin edər. Xüsusi yaddaş sahələrinə

ümumiyyətlə bit səviyyəsində müraciəti təmin edilir və hər

bir xüsusi yaddaş biti xüsusi bir vəzifəsi boynuna götürür.

Xüsusi yaddaş sahələri şəkil 2.56‟da göründüyü kimi özləri

üçün ayrılmış 8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar. Yaddaş

sahəsini ifadə edici olaraq SM istifadə edilir.

şəkil 2.56: SM yaddaş sahələrinin ünvanlanması

62

Xüsusi yaddaş sahəsinin böyüklüyü istifadə edilən

PLC‟nin modelinə görə dəyişməkdədir. cədvəl 2.8 bəzi

PLC modellərinin SM yaddaş ünvan aralıqları göstərilib.

Cədvəl 2.8

Xüsusi yaddaş bitlərinin hər birinin xüsusi vəzifəsi

tapıldığından hər bir bitin vəzifəsinin tək tək açıqlanması

çox uzun və qarmqarışıq olacağından mövzuların izahatında

təməl olaraq bizə köməkçi olacaq bəzi bitləri açıqlamaq

yerində olacaq.

SM0.0: Bu bit daim lojik 1 dəyərindədir. Bu

səbəbdən ladder üsulu ila yazılan proqramlarda SM0.0

bitinin təyin edildiyi kontakt daim enerji axışına icazə verər.

SM0.1: Bu bit ilk daramada lojik 1, ikinci

daramada lojik 0 dəyərini götürər. Sayanların və qalıcı tip

zaman relelərinin reset edilməsində istifadə edilə bilər.

SM0.3: Enerji verildikdən sonra ilk daramada 1,

sonrakı daramalarda 0 dəyərini götürər.

SM0.4: 60 saniyə periodlu flaşördür. Bu bit periodik

olaraq 30 saniyə lojik 1, 30 saniyə lojik 0 dəyərini götürər.

SM0.5: 1 saniyə periodlu flaŞördür. Bu bit periodik

olaraq 0,5 saniyə lojik 1, 30 saniyə lojik 0 dəyərini götürər.

SM0.6: Bu bit periodik olaraq bir daramada 1,

digərində lojik 0 dəyərini götürər. Digər xüsusi yaddaş (SM)

bitlərinin boynuna götürdükləri vəzifələri öyrənmək üçün

Simatic S7 - 200 istifadə etmə klavuzuna baxa bilərsiniz.

SM yaddaş sahələrinə Bayt, Word və Double word

uzunluğunda eriŞilebilir.

2.7.12. Zamanlayıcılar PLC -də olan zamanlayıcılar klassik əmr

dövrələrində istifadə edilən zaman releləri kimi vəzifə

63

yerinə yetirərlər. Klassik zaman relelərinin çalıŞma

formasında fərqli olaraq PLC -də bir də toplamalı tip

zamanlayıcı tapılar.

S7 - 200 PLC‟lərdə işləmə şəkli baxımından üç tip

zamanlayıcı var. TON-Çəkmədə gecikməli ( düz)

zamanlayıcı TOF-Düşmədə gecikməli (tərs) zamanlayıcı

TONR: Çəkmədə gecikməli qalıcı tip (toplamalı tip)

zamanlayıcı.

PLC„lərdə olan zamanlayıcılar müəyyən bir zaman

aralıqları sayarlar. Sayılan zaman aralığının dəyərinə zaman

döşəməsi deyilir. Zamanlayıcılarda sayılan zaman döşəməsi

baxımından bir qruplaşdırma daha edilir. S7 - 200

LC‟lərdə 1ms, 10ms və 100 ms zaman əsaslı üç tip

zamanlayıcı var. Bir zamanlayıcının eyni ünvanı daşıyan iki

dəyişəni tapılar.

Anlıq dəyər: Zamanlayıcı tərəfindən sayılmış olan

müddəti göstərər. Bu dəyər 16 bit (word) uzunluğundakı bir

zamanlayıcı yaddaş ünvanında saxlanar və bu dəyərə yalnız

word uzunluğunda bir operant ilə çata bilər.

Zamanlayıcı Biti: Zamanlayıcı Anlıq dəyəri ilə

nizam dəyərinin karŞılaŞtırma əməliyyati nəticəsində

zamanlayıcı bit ünvanı 1 ya da 0 olar. Nizam dəyəri

zamanlayıcı əmrinin bir parçası olaraq girilər. PLC

proqramlarında zamanlayıcının anlıq dəyərinimi, yoxsa

zamanlayıcı bitinimi çatıılacağı istifadə edilən əmrin istifadə

etdiyi operant tipinə bağlıdır.

Bir zamanlayıcı ünvanına çatmaq üçün yaddaş

sahəsini ifadə edici olan T (Timer) hərfindən soruşma

zamanlayıcı nömrəsi yazılır. Yazılacaq zamanlayıcı nömrəsi

istifadə ediləcək PLC‟nin tipinə görə dəyişir. Yazıla biləcək

maksimum zamanlayıcı nömrəsi istifadə edilən PLC də

olan zaman relesi sayıdır. Bir zamanlayıcı nömrəsi eyni

proqram içində birdən çox zamanlayıcı üçün istifadə

edilməməlidir.

64

şəkil 2.57: Zamanlayıcı ünvanları

Ladder diaqramlarında zamanlayıcı bit ünvanları

normalda açıq ya da normalda bağlı bir kontakta təyin edilir.

Zamanlayıcı anlıq dəyəri ilə nizam dəyəri bir-birinə bərabər

olduğunda zamanlayıcı biti 1 olar və təyin edildiyi kontaktın

açılmasını və ya bağlanmasını təmin edər.

T37 zamanlayıcı biti 1 olduğunda

kontaktını bağlayaraq enerji axışını təmin edir.

Cədvəl 2.9 də S7 - 200 CPU 221 … 226M tipi

LC‟lərin işləmə şəkili və zaman döşəməsinə görə

zamanlayıcı ünvanları verilmişdir.

Cədvəl 2.9

65

2.7.13. Sayanlar

Sənayedə, çıxarılan məhsul saylarının təyin

olunması ya da bir əməliyyatin təkrar sayının təsbitində

sayanlar istifadə edilir. Sayanlar sayma girişlərinə gələn

siqnalın yüksələn kənarlarını sayarlar.

S7 - 200 PLC‟lərdə işləmə şəkili baxımından üç tip

sayan var. CTU: Yuxarı (Up) sayan CTD: Aşağı ( Down)

sayan CTUD: Aşağı /Yuxarı ( Up / Down) sayan Bir

sayanın eyni ünvanı daşıyan iki dəyişəni tapılır.

Anlıq Dəyər: Sayan tərəfindən sayılmış dəyəri

göstərir. Bu dəyər 16 bit (word) uzunluğundakı bir sayan

yaddaş ünvanında saxlanılır və bu dəyərə yalnız word

uzunluğunda bir operant ilə çata bilər.

Sayama Biti: Sayan anlıq dəyəri ilə sayan nizam

dəyərinin qarşılaşdırma əməliyyatı nəticəsində sayan bit

ünvanı 1 ya da 0 olar. Nizam dəyəri sayan əmrinin bir

parçası olaraq girilir. PLC proqramlarında sayannin anlıq

dəyərinəmi, yoxsa sayan bitinəmi çatacağı istifadə edilən

əmrə bağlıdır.

şəkil 2.58: Sayıcı adresleri

Bir sayan ünvanına çatmaq üçün yaddaş sahəsini

ifadə edici olan C (Counter) hərfindən sonra sayan nömrəsi

yazılır. Yazıla biləcək ən böyük sayan nömrəsi istifadə

edilən PLC nin tipinə görə dəyişir. Bir sayan nömrəsi üç

66

sayan tipindən hər hansı biri üçün istifadə edilə bilər. Ancaq

bir sayan nömrəsi eyni proqram içində birdən çox sayan

üçün istifadə edilməməlidir.

Ladder diyagramlarında sayıcı bit adresleri normalda açık

ya da normalda kapalı bir kontakta atanır. Sayıcı anlık

dəyəri ile ayar dəyəri birbirine bərabər olduğunda

amanlayıcı biti 1 olur ve atandığı kontaktın açılmasını veya

kapanmasını sağlar.

C0 zamanlayıcı biti 1 oduğunda kontakt

açılaraq eneji axışını kəsir.

Aşağıdakı cədvəldə S7 - 200 CPU 212, 214,215&226M

tipi PLC‟lərin sayan ünvan Aralıqları göstərilib.

Cədvəl 2.10

2.7.14. Endirekt (dolaylı) Adresləmə

Endirekt adresləmədə bir yaddaş sahəsindəki

məlumata çatmaq üçün pointer (ünvan nümayişçisi) istifadə

edilir. Pointer olaraq istifadə edilən yaddaş sahəsinin

məzmununda bir məlumat deyil başka bir sahənin ünvanı

tapılır. S7 - 200 PLC‟lərdə yalnız V və L yaddaş sahələri ilə

AC1, AC2 və AC3 akkumulyator sahələri pointer olaraq

istifadə edilə bilər. Pointer sahəsi double word uzunluğunda

təyin olunar. Pointer istifadə edərək ı, q, v, m, s, Tvə C

yaddaş sahələrinə byte, word və double word uzunluğunda

67

çata bilər. Tək-tək bitlərə və AI, A, Q, HC, SM və L

yaddaş sahələrinə pointer istifadə edərək çatacaq. Bir

pointer yaratmaq üçün şəkil 2.59‟da göründüyü kimi

MOV_DW əmriylə endirekt olaraq ünvanlanacaq sahənin

ünvanını & işarəsi ilə pointer sahəsinə daşımağınız

lazımdır. Bir pointerın göstərdiyi ünvanın məzmunununa

çatmaq üçün * xarakteri ilə birgə pointer ünvanı yazılır.

şəkil

2.59: Endirekt ünvanlama

3.Əsas proqramlama əmrləri

3.1Çıxış (=) əmri

PLC programlarında sinyal axınını bir adres bitinə vermək

için çıxış əmrindən istifadə edilir. Əgər sinyal axışı bir çıxış

bitini məntiqi 1 edərsə bu çıxışa bağlı işlədici enerjilenir.

Sinyal axışı kəsildikcəçıxış ataması lojik 0 qiymətini alar.

Çıxış əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L.

Ladder diaqramı ilə yazılan PLC programlarında bir

çıxış bilavasitə energy mənbəyinə bağlanamaz. Diğer bir

ifade ile program bir çıxış əmri ile başlanmaz. Çıxışlardan

önce ən azı bir ədəd normalde açık ya da normalde qapalı

kontaktı olmalıdır. Məsələn,

68

3.2.LD və LDN Kontakt Yükləmə Əmrləri

LD Əmri: Normalda açıq bir kontakt ilə xətt başladılmasını

əmr edir. Kontaktın üst hissəsinə operant yazılar.

LD əmri operantlar: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L

LDN Əmri: Normalda bağlı bir kontakt ilə xətt

başladılmasını təmin edər. Kontağın üst qisiminə operant

yazılar.

LDN əmri operantlar: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L

3.3.İnkar(NOT) əmri

İnkar əmri ladder diygramlarında İNKAR kontaqtı

ilə göstərilər. İnkar kontaqtı enerji axışını tərsinə çevirər.

Girişinde enerji varsa çıxışında enerji olmaz, əgər girişində

enerji yoxsa çıxışıda enerji olar. Edilən işləm lojik deyil

işlemidir. İnkar kontaqtı enerji xəttinə bilavasitə bağlana

bilməz. Aşağıdakı nümunədə inkar kontaqtının istifadə

sxemi və STL dilindəki proqramı göstərilmişdir.

69

Qeyd etmək lazımdır ki, inkar əmri operantsız yazılır.

3.4.A (VƏ), AN (VƏ YOX) əmrləri

A əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn

dövrə seqmentinə normalda açıq bir kontaktı ardıcıl bağlar.

AN əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn

dövrə seqmentinə normalda bağlı bir kontaktı ardıcıl bağlar.

A və AN əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L

3.5.O (VƏ YA), ON (VƏ YA YOX) əmrləri

O əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn

dövrə seqmentinə normalda açıq bir kontaktı paralel bağlar.

70

ON əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn

dövrə seqmentinə normalda bağlı bir kontaktı paralel bağlar.

O və ON əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L

3.6.Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (ALD ) VƏ

funksiyası

Ladder məntiqinə görə birdən çox kontaktın öz

arasında ardıcıl və ya paralel bağlanması iləəlaqəli qrupa

blok adı verilir. STL məntiqinə görə blok bir kontakt

yükləmə (LD və ya LDN) əmriylə başlayan və bir sonrakı

kontakt yükləmə əmrinə qədər olan seqmentdir.

Birdən çox əmr blokunu bir-birinə ardıcıl bağlamaq

üçün (VƏ sxemi) ALD əmrindən istifadə edilir.

ALD əmri operantsız olaraq yazılar.

3.7.Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (OLD)

VƏ YA funksiyası Birdən çox əmr blokunu bir-birinə paralel bağlamaq

üçün OLD əmri istifadə edilir.

71

OLD əmri operantsız olaraq yazılır.

TƏTBİQ 1: şəkildeverilən ladder diaqramı PLC proqramını

STL dili ilə yazın?

TƏTBİQ 2: Verilən STL dili proqramının Ladder

diaqramını çəkin?

3.8.LPS, LPP, LRD ( məntiqi yığın ) əmrləri

LPS Əmri: Ara qol əlaqəsi yaratmaq üçün istifadə edilər.

LRD Əmri: Bir çıxışa ara qol əlaqəsi yaratmaq üçün

istifadə edilər.

LPP Əmri: Ən son çıxışa qolu əlaqəsi yaqatmaq üçün

istifadə edilər.

NÜMUNƏ:

72

Qolların fərqli şəbəkələrdə yerləşməsi vəziyyətində lojik

yığın əmrlərinə ehtiyac qalmaz.

3.9.SET, RESET əmrləri

SET ƏMRİ: Bir yaddaş sahəsinin istənilən bitindən

(s-Bit) etibarən n ədəd biti set (lojik 1) etmək üçün istifadə

edilər. Set edilən çıxışlar yaddaşa alınır və reset edilənə

qədər aktiv vəziyyətdə qalır.

Verilən ladder dövrəsində I0.2 girişi aktiv (məntiqi1)

olduğunda kontakt bağlanaraq SET funksiyasını çalıştdırır.

SET funksiyası Q0.0 - dan etibarən 3 biti, bir başkqa sözlə

73

Q0.0, Q0.1 və Q0.2 çıkış bitlərini aktiv edər. PLC-nin bu

çıkışlarına bağlı işlədicilər çalışır. I0.2 girişi məntiqi 0

olduğunda kontakt açılar. Set edilən çıxışlar isə yaddaşa

alındığından aktiv vəziyyətdə qalmaqda davam edər. PLC

proqramlaşdırmada set funksiyası klassik möhürləmə

(bloklama)sxeminin yerinə istifadə edilər.

Bir yaddaş sahəsinin istənilən bitindən (s-Bit)

etibarən n ədəd biti reset (lojik 0) etmək üçün istifadə edilər.

Verilen ladder devresinde I0.0 girişi aktiv (loqik 1) oldukda

kontak qapanaraq Reset fonksiyonunu çalışdırır. Reset

fonksiyonu Q0.0 dan etibaren 3 biti, başqa sözlə Q0.0, Q0.1

ve Q0.2 çıkış bitlərini pasiv (loqik 0) edir. PLC‟nin bu

çıxışlarına bağlı işlədicilərin çalışması durur. Reset əmrinin

yerinə yetirilməsi için bitlerin set edilmiş olması lazımdır.

SET VƏ RESET əmrləri operantlari:s-Bit, r-Bit :I, Q, M,

SM,S,T,C,V,L

TƏTBİQ:Üç fazı bir asinxron mühərrikin irəli çalışması

üçün Q0.1 çıxış birinin, geri çalışması üçün isə Q0.0 çıxış

bitinin aktivləşməli olduğun qəbul edək. Bu şərt daxilində

mühərrikin çalışmasının proqramını yazaq. I0.1 girişine

bağlı start düyməsinə basıldığında mühərrik irəli

istiqamətdə, I0.2 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında

mühərrik geri istiqamətdə çalışacakdır. Mühərrik hər hansı

bir istiqamətdə çalışırken digər istiqamətdə

çalıştırılamayacaktır. I0.0 girişine bağlı stop düyməsinə

basıldığında mühərrik dayanacaq.

74

3.10.Giriş siqnalının yüksələnkənarına görə çıxış alma

Yüksələn kənar ( müsbət kənar) qəbuletmə kontaktı girişinə

tətbiq olunan siqnalın 0-dan 1 mövqeyinə hər keçidindəçıxış

enerjilənir. Müsbət kənar qəbuletmə kotaktının STL işarəsi

EU əmridir.

NÜMUNƏ:

Verilən Ladder dövrəsində I0.0 giriŞi ani təmaslı bir düymə

ilə aktiv edildiyində kontakt bağlanaraq enerji axışını təmin

edər. Ancaq qrafikdən anlaşılacağı kimi müsbət kənar

qəbuletməkontaktəı I0.0 kontaktından gələn siqnalın yalnız

yüksələn kənarında enerji axışına icazə verərərək Q0.0 çıxış

bitinin set edilməsini təmin edər.

Düşən kənar ( Mənfi kənar) qəbul etmə kontaktı

girişinə tətbiq olunan siqnalın 1-den 0 mövqeyinə hər

keçişindəçıxış enerjilənər. Mənfi kənar qəbuletmə

kontaktının STL işstəsi ET əmridir.

NÜMUNƏ:

75

Şəkildəki ladder dövrəsində I0.1 girişi ani təmaslı bir düymə

ilə aktiv edildiyində kontakt bağlanaraq enerji akışınəəı

təmin edər. Ancaq sxemdən anlaşıldlğı kimi mənfi

kənarvqəbuletmə kontaqtı I0.1 kontaqtından gələn siqnalın

yalnız düşən kənarında enerji axışına icazə verəcəyindən

çıkış enerjilənməz. Düymədən əlimizi çəkdiyimiz anda

mənfi kənar qəbuletmə kontaktı girişinə tətbiq olunan

siqnalın düşən kənarında enerji axışına icazə verərək Q0.0

çıxış bitinin set edilməsini təmin edər. Müsbət və Mənfi

kənar qəbuletmə əmrləri operant istifadə etməz.

TƏTBİQ: Q0.0 çıxışı ilə nəzarət edilən bir mühərrik I0.0

girişinə bağlı ani təmaslı bir start düyməsi ilə həm

çalışdırılıb həm də dayandırılacaq.

3.11.Zamanlayıcı (Timer) əmri

PLC proqramlarında bir giriş siqnalı qarşılığında zamandan

asılı çıkış siqnalı almaq üçün zamanlayıcılardan istifadə

edilir. S7 - 200 PLC-lərində işləmə prinsipi baxımından 3

tip zamanlayıcı var.

76

Çəkmədə geçikmeli zamanlayıcı ( TON) IN girişinə

enerji gəldikdən sonra PT girişi ilə təyin olunan zaman

sonunda, zamanlayıcı biti ilə ünvanlanan kontaktları mövqe

değiştirən zamanlayıcılardır. Klassik əmr dövrələrindəki düz

zaman rölesi kimi çalışır.

Şəkildə görülən TON tipi zamanlayıcıda;

IN: Zamanlayıcı girişidir. IN girişine gələn siqnal 1

olduğunda zamanlayıcı zamanı saymağa başlar. Bu giriş

doğrudan enerji xəttinə bağlana bilməz. Zamanlayıcını

başlatmak üçün mütləq bir kontakt istifadə edilməlidir.

PT (Preset Time): Zamanlayıcı sazlama dəyəridir

və istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PT dəyəri onluq olaraq

0-32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PT dəyərini

təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.

TX: Zamanlayıcı ünvanını ifadə edər. Zamanlayıcı

tərəfindən sayılan müddət anlıq olaraq bu ünvana yazılar. IN

girişinin enerjilənməsi ilə birlikdə zamanlayıcı zaman sayma

işlemini başladır. TX ünvanına yazılan zamanlayıcı anlıq

dəyəri ilə PT sazlama dəyəri bir-birinə bərabər olduğu anda

zamanlayıcı biti ( TX ) ilə ünvanlanan kontaktlar öz

mövqelərini deyişdirir. Zaman sayma işlemi 32767-ye qədər

davam edər. Əgər zamanlayıcının IN girişinə gələn siqnal 0

olsa sayma dəyəri sıfırlanar.

Çəkmədə Gecikməli Qalıcı Tip Zamanlayıcı (TONR)

TONR tipi zamanlayıcı TON tipi zamanlayıcıdan fərqli

olaraq enerjili qaldığı müddətlərin cəmini sayar.

Zamanlayıcıda IN girişi enerjiləndiyində zaman sayma

işlemi başlar. Əgər PT dəyəri dəyişdirilmədən IN girişine

77

gələn enerji kəsilsə zaman rölesinin anlıq dəyəri zaman

rölesi ünvanında saxlanar. Beləcə enerji təkrar tətbiq

olunduğunda zamanlayıcı sayma işlemine qaldığı yerdən

davam edər. Hər hansı bir anda TONR tipi zamanlayıcının

dəyərini sıfırlamak üçün zamanlayıcı bitinin RESET əmri

ilə sıfırlanması lazımdır.

Buraxmada geçikmeli zamanlayıcı ( TOF)

TOF tipi zamanlayıcının IN girişi enerjiləndiyində

zamanlayıcı biti ilə ünvanlanan kontaktları dərhal öz

mövqelərini deyişdirir. IN girişine tətbiq olunan siqnal

kəsildiyi anda zamanlayıcı sayma işlemini başlatır. TX

ünvanına yazılan zamanlayıcı anlıq dəyəri ilə PT sazlama

dəyəri bir-birinə bərabər olduğunda kontaktlar normal

mövqelərinə dönərlər. Klassik əmr dövrələrində istifadə

edilən tərs zaman rölesi kimi çalışır.

TOF tipi buraxmada gecikməli zamanlayıcı hər

marka və model PLC-də olmaya bilər. TOF tipi zmanlayıcı

əmri olmayan bir PLC-də proqram hazırlayarkən ehtiyac

duyulduğu halda problem TON tipi zamanlayıcılarla həll

edilər.

ZAMANLAYICI əmrləri operantlari:

IN: I, Q, M, SM,S,T,C,V,L yaddaş alan/sahə bitləri

ilə ünvanlanan bir kontaktdan sonra bağlanar.

78

TX: T0 … T255 arasındakı zamanlayıcı ünvanları

(zamanlayıcı nömrələri üçün səhifə 38ə baxın)

PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC,

T, C, * VD, * LD, * AC,

Zamanlayıcı sazlama dəyərinin təyin edilməsi

Bir zamanlayıcı ilə əldə edilmək istənən zaman gecikmə

müddəti, seçilən zamanlayıcının zaman sabitinə və PT

sazlama dəyərinə bağlıdır. PT dəyəri müəyyən bir zaman

sabiti müddətindən neçə dənə sayılacağını göstərər. PT

dəyəri aşağıdaki sadə düsturla asanca tapıla bilər.

Nümunə: T37 ünvanlı zamanlayıcı istifadə edərək 22 sn

zaman müddəti əldə etmək üçün PT dəyəri nə olmalıdır?

22 sn = 22000ms və T37 ünvanlı zamanlayıcının zaman

sabiti 100msdir

PT dəyəri 220 olaraq təyin edilməlidir.

TƏTBİQ 1: I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında

Q0.0 çıkışına bağlı mühərrik çalışarak 20 sn sonra özü

dayansın. PLC proqramını yazınız?

TƏTBİQ 2: I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında

Q0.0 çıxışına bağlı 1.motor çalışmaya başlayacak, 10 sn

79

sonra Q0.1 çıxışına bağlı 2.motor dövrəyə girəcək. Hər iki

mühərrik birlikdə 20 sn çalışqıkdan sonra hər iki mühərrik

işdən çıxacaqdır. Lazımlı PLC proqramını yazın?

3.12.Sayıcı (Counter) əmrləri Sayıcılar sayma girişlerinə gələn siqnalın yüksələn

kənarlarını sayarlar. S7 - 200 PLC-lərdə iş baxımından üç

tip sayıcı var.

Yuxarı sayıcı ( CTU ) CTU sayıcılar CU sayma girişine

tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarlarında sayıcının

anlıq dəyəri 0 dan etibarən bir artar. Sayıcının anlıq dəyəri

CX ilə ifadə edilən sayıcı ünvanında saxlanar. Hər hansı bir

anda sayıcı anlıq dəyəri, PV sayma dəyərinə bərabər ya da

böyük olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar

mövqelərini dəyişdirər.

80

Şəkildə görülən CTU tipli sayıcıda:

CU ( Count UP): Yuxarı sayma girişidir. CU girişinə

tətbiq olunan bir yüksələn kənar siqnalı sayıcı anlıq dəyərini

bir artırar. Bu giriş doğrudan enerji xəttinə bağlana bilməz.

Sayma siqnallarını çıxaran bir kontaktdan istifadə edilər.

R (Reset): Sayıcı resetləmə ( sıfırlama) girişidir. R

girişinə 1 tətbiq olunduğunda CX ünvanında olan sayıcı

anlıq dəyəri və sayıcı biti sıfırlanar. Mövqe değiştirmiş olan

sayıcı kontaktları normal mövqelərinə dönər. CU girişinə

siqnal tətbiq olunması davam edilirsə sayıcı sıfırdan etibarən

təkrar saymağa başlar.

PV (Preset Value): Sayıcı sazlama dəyəridir və

istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PV dəyəri onluq olaraq 0-

32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PV dəyərini

təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.

Aşağı sayıcı ( CTD ). CTD sayıcıda CD sayma girişinə

tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarlarında sayıcı anlıq

dəyəri LD girişi ilə yüklənən sayma dəyərindən etibarən bir

azalar. Sayıcı anlıq dəyəri CX ilə ifadə edilən sayıcı

ünvanında saxlanar. Hər hansı bir anda sayıcı anlıq dəyəri 0

olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar

mövqeyini dəyişdirər.

CTD ( Count DOWN): Aşağı sayma girişidir. CD

girişine tətbiq olunan bir yüksələn kənar siqnalın anlıq

81

dəyərini sayıcı bir azaldar. Bu giriş doğrudan enerji xəttinə

bağlana bilməz. Sayma siqnallarını çıxaran bir kontakt ilə

istifadə edilər.

LD (Reset): Yükləmə girişidir. Bu girişe tətbiq

olunacaq bir yüksələn kənar siqnalı, PV ilə ifadə edilən

sayıcı sazlama dəyərini CX ilə ifadə edilən sayıcı ünvanına

yüklər.

PV (Preset Value): Sayıcı sazlama dəyəridir və

istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PV dəyəri onluq olaraq 0-

32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PV dəyərini

təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.

Aşağı yuxarı sayıcı (CTUD). CTUD sayıcıda CU (yuxarı

sayma) girişine tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn

kənarında sayıcı anlıq dəyəri bir artarkən, CD (aşağı sayma)

girişine tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarında sayıcı

anlıq dəyəri bir azalar. Sayıcı anlıq dəyəri CX ilə ifadə

edilən sayıcı ünvanında saxlanar. Hər hansı bir anda sayıcı

anlıq dəyəri, PV sayma dəyərinə bərabər ya da böyük

olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar

mövqelərini dəyişdirər. R girişi sayıcı resetlemə

(sıfırlama) girişidir. R girişine məntiqi 1 tətbiq olunduğunda

CX ünvanında olan sayıcı anlıq dəyəri və sayıcı biti

sıfırlanar. Mövqe değiştirmiş olan sayıcı kontaktları normal

mövqelərinə dönər.

ƏDƏDÇİ əmrləri operantlari: CU, CD, R : I, Q, M, SM, S,

T, C, V, L yaddaş sahə bitləri ilə ünvanlanan bir kontaktdan

sonra bağlanar. CX: C0 … C255 arasındakı sayıcı ünvanları

PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, *

VD, * LD, * AC.

82

Sayıcı sazlama dəyərinin təyin edilməsi. Sayıcı sazlama

dəyəri PV istifadəçi tərəfindən təyin edilər. PV sazlama

dəyəri onluq olaraq girilər və ən çox -32768 … +32767

aralığında ola bilər. PV dəyəri doğrudan sabit ədəd olaraq

girilə bilər ya da word uzunluğunda başka bir yaddaş sahə

ünvanı operantı olaraq istifadə edilə bilər.

Syıcı tətbiqləri

TƏTBİQ: I0.0 girişine bağlı sensörün qarşısından 10 parça

keçdiyində Q0.0 çıkışı aktiv olacaq, I0.1 girişinə bağlı

sensör qşulduqda isə sayıcı sıfırlanacaq. Lazımlı PLC

proqramını yazınız?

3.13.Qarşılaşdırma əmrləri

Qarşılaşdırma əmrləri iki məlumatı böyüklük, kiçiklik və

bərabərliklərinə görə müqayisə edərək lazımlı əmr

qərarlarının çıxarılmasını təmin edərlər. Qarşılaşdırma

əmrləri ladder diaqramlarında bir qarşılaşdırma kontaktı ilə

göstərilər.

Bayt qarşılaşdırma əmrləri. Bayt uzunluğundakı ( 0 - 255

) iki operant məzmunu qarşılaşdırılır. Operantları bayt

uzunluğundakı hər hansı bir yaddaş sahə ünvanı və ya sabit

dəyər ola bilər. Qarşılaştdırma kontaktlarının dövrəyə əlaqə

məntiqi normal kontaktlar kimidir. Buna görə STL dili

83

proqramlarında karşılaştırma kontaktları LD (başlanğıç ), A

( ardıcıl bağlı ), və O ( paralel) bağlı mövqedə ola bilər.

Tam sayı karşılaştırma əmrləri. Bir word uzunluğundakı

(-32768 … +32767) tam sayların qarşılaşdırılmasında

istifadə edilərlər. Operantları word uzunluğundakı hər hansı

bir yaddaş sahə ünvanı və sabit dəyər ola bilər.

84

Double word karşılaştırma əmrləri. Double word

uzunluğundakı məlumatların qarşılaşdırılması üçün işarəsi

D olan, Double word uzunluğundakı sahədə olan real

ədədləri qarşılaşdırmaq üçün isə sahə işarəsi R olan

karşılaştırma əmri istifadə edilər.

QARŞILAŞTIRMA əmrlərində operantlar:

Bayt qarşilaştirma: IB, QB, VS, MB, SMB, SB, LB, AC, *

VD, * LD, * AC, Sabit

Word tamsani qarşilaştirma: IW, QW, VW, MW, SMW,

SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, * LD, * AC, Sabit

Double word tam sayli qarşilaştirma: ID, QD, VD, MD,

SMD, SD, LD, AC, HD, * VD, * LD, * AC, Sabit

Real ədəd qarşilaştirma:

ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, * LD, * AC,

Sabit

TƏTBİQ: I0.0 girişine bağlı düyməyə hər basılışda yuxarı

sayıcı dəyəri bir artacaq. Sayıcı məzmunu 0 ilə 5 arasında (5

daxil) isə Q0.0 çıkışı, 6 ilə 10 arasında isə Q0.1 çıkışı, əgər

sayıcı məzmunu 10-dan böyüksə Q0.2 çıkışı aktiv olacaq.

Sayıcı məzmunu 20 olduğunda sayıcı sıfırlanacaq.

Həll:

85

3.14.Say sistemləri ilə Taşıma ( MOVE) əmrləri

Say sistemləri. İkilik ( Binary) say sistemi: ikilik say

isteminin əsası 2dir. Bu say sistemdə yalnız 0 və 1 rəqəmləri

stifadə edilər. Rəqəmli elektronikada ( Kompüter, PLC,

kalkulyator vs.) məlumatlar ikilik say sistemi istifadə

edilərək işlenir və yığılar. İkili say sistemində 0 rəqəmi

sistemdəki gərginliyin torpaq səviyyəsində (0 V) olduğunu,

1 rəqəmi isə sistemdəki gərginliyin (+5V kimi) müəyyən bir

dəyərdə olduğunu göstərər. PLC proqramlaşdırmada

məlumatlar ikilik say sistemi istifadə edilərək PLC mühitinə

köçürülə bilər.

Səkkizlik (Oktal) say sistemi: 0, 1, 2 ,3, 4, 5, 6, 7

rəqəmlərindən oluşan 8 əsaslı say sistemidir. Bəzi mikro

kompüter sistemlərində oktal say sistemi istifadə

edilməkdədir.

86

Onluq say sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

rəqəmlərindən oluşan 10 əsaslı say sistemidir. Gündəlik

həyatda riyaziyyatda istifadə etdiyimiz say sistemidir. PLC

proqramlaşdırmada məlumatlar onluq say sistemi istifadə

edilərək PLC mühitinə köçürülə bilər.

On altılıq ( Hexadesimal) say sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5,

6, 7, 8, 9, A (10), B (11) , C (12) , D (13), E (14), F (15)

rəqəmlərindən oluşan 16 əsaslı say sistemidir. Kompüter

sistemlərində daha az bit istifadə edərək, daha çox məlumatı

işləyib saxlaya bilmək üçün istifadə olunan say sistemidir.

PLC proqramlaşdırmada məlumatlar on altılıq say sistemi

istifadə edilərək PLC mühitinə köçürülə bilər.

Say sistemlərinin bir-birinə dönüştürülmesi. PLC

proqramlaşdırarının yazılmasında ikilik, onluq və

heksadesimal ədədlər istifadə edilər. Bir yaddaş sahəsinə

məlumat yükləmək üçün bu üç ədəd sistemindən hər hansı

biri seçilə bilər.

İkilik ədədlərin heksadesimal ədədlərə

dönüştürülmesi Yan-yana gelmiş 4 bit binary ədəd bir

heksadesimal ədədlə göstərilər. Bu dönüşümde 8421

silsiləsindən faydalanılar. İkilik ədəd 8421 silsiləsinin altına

yazılar. Karşısına ikilik ədəddə 1 bərabər gələn ədədlər

toplanar və heksadesimal ədəd əldə edilər. 4 bitdən daha

uzun binary ədədləri dönüştürmek üçün ədədlər sağdan sola

doğru 4-lərlə qruplaşdırıldırılar və hər qrupun heksadesimal

karşılığı tapılar. Əgər ən soldakı qrupda olan bit sayı 4 deyil

az isə 0 əlavə edilərək tamamlanar.

Nümunə: (1010)2 binary sayını heksadesimal ədəd

sisteminə dönüşdürün?

8 4 2 1

1 0 1 0

8 və 2 nin qarşısında ikilik ədəddəki birlər var. Elə isə 8+2=

10 = (A)16 verilən ədədin headesimal karşılığıdır.

Nümunə: (01101101)2 = ( ? ) 16

87

8 4 2 1 8 4 2 1

0 1 1 0 1 1 0 1

6 D

(01101101)2 = ( 6D ) 16

Heksadesimal ədədlərin binary ədədlərə dönüşdürülmesi

Heksadesimal ədədin hər pilləsi 4 bitlik binary ədədə

çevrilər. Bu işlem üçün 8421 silsiləsindən faydalanılar. 8421

silsilə, cəmləri heksadesimal ədədin pilləsindəki dəyəri

verən ədədlərin altına 1-lərlə yerleşdirilir. Silsilə/serialın

istifadə edilməyən ədədlərinin altına sıfır yazılar.

Nümunə: (10011010)2 = ( ? )10

316=00112; A16=10102.

və ya

8 4 2 1 8 4 2 1

0 0 1 1 1 0 1 0

3 A

( 3A )16 = ( 00111010 ) 2

Binary Ədədlərin Onluq Ədədlərə Dönüşdürülməsi Binary

ədədin bitləri sağdan başlanaraq 2-nin qüvvətləri ilə vurular

və daha sonra çıxan nəticələndirər toplanar.

Nümunə: 10011010)2 = ( ? )10

= 1.27 + 0.2

6 + 0.2

5 + 1.2

4 + 1.2

3 + 1.2

2 + 1.2

1 + 1.2

0

= 128 + 0 + 0 + 16 + 8 + 4 + 2 + 1 = ( 159 )10

Onluq ədədlərin binary ədədlərə dönüşdürülmesi. Onluq

ədədləri binary ədədlərə dönüşdürmək üçün 2-ye bölmə

metodu tətbiq olunar. Onluq ədəd qalıq 0 olana qədər

davamlı 2-ye bölünər. Daha sonra qalanlar əksinə yazılaraq

ədədin binary qarşılığı əldə edilər.

Nümunə: (27)10 = ( ? )2

88

Praktik bir üsul olaraq sağdan sola doğru 2-nin qüvvətləri

şəklinde gedən ədəd sırasında, cəmləri binary ədədə

dönüştürülecek onluq ədədi verən ədədlərin altına 1

yerleştirilir. Sıradakı istifadə edilməyən ədədlərin altına 0

yerleştirilir.

Bir bayt sahəsinə ikilik, onkuq, on altılıq olaraq sabit

məlumat girişi PLC proqramlarını yazarkən bir bayt

uzunluğundakı yaddaş sahəsinə əmrlər vasitəçiliyi ilə

binary, onluq, heksadesimal və ASCII formatında sabit

məlumat girişi edilə bilər. Bunu üçün yaddaş sahəsinə

yükləmək istədiyiniz sabit məlumatı, istədiyiniz ədəd

sistemi ilə ifadə edib; tablo/cədvəldə verilən formata uyğun

şekildə,əmrə operant olaraq yazmaq lazımdır.

Daşıma (MOVE) əmrləri. Daşıma (MOVE) əmrləri Bayt,

Word və Double Word uzunluğundakı sabit məlumatların

eyni uzunluqdakı bir yaddaş sahəsinə ya da bir yaddaş

sahəsində olan Bayt, Word və Double Word uzunluğundakı

89

məlumatın eyni uzunluqdakı başqa bir yaddaş sahəsinə

daşımaq üçün istifadə edilən əmrlərdir.

Move əmrləri mənbə və hədəf olmaq üzrə iki operant

istifadə edər. Daşınacaq məlumatın olduğu sahə mənbə,

taşınacak məlumatın yazılacağı sahə isə hədəf operantıdır.

Move əmrlərinin IN girişlerine mənbə, OUT çıkışlarına isə

hədəf operant yazılar. Daşıma işleminin gerçekleşmesi üçün

əmrlərin EN girişlerinin enerjilənməsi lazımdır. EN girişleri

qətiliklə doğru enerji qaynağına bağlana bilməz. Bu işlem

bir kontakt ilə gerçekleşirilmelidir.

Bayt Daşıma (MOV_B) əmri

EN girişi enerjiləndiyində, IN girişi ilə ifadə edilən mənbə

operantındaki bayt uzunluğunda məlumatı OUT çıkışı ilə

ifadə edilən yenə bayt uzunluğundakı hədəf operant

sahəsinə daşıyır. Bu daşımada mənbə operant məzmununda

hər hansı bir değişiklik olmaz. Daşıma əmrinin icrası

əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.

Word daşıma (MOV_W) əmri

Word daşıma (MOV_W) əmri EN girişi enerjiləndiyində, IN

girişi ilə ifadə edilən mənbə operantındaki Word

uzunluğunda məlumatı OUT çıkışı ilə ifadə edilən yenə

word uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə daşıyır. Bu

daşımada mənbə operant məzmununda hər hansı bir

deyişiklik olmaz. Daşıma əmrinin icrası əsnasında bir səhv

oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.

90

Double word daşıma (MOV_D) əmri. Double word

uzunluğundakı məlumatları daşımak üçün MOV_D, double

word uzunluğundakı sahədə olan real ədədləri daşımak üçün

isə MOV_R əmri istifadə edilər. Bu əmrlərin istifadə şekli

və operantları üçün S7 - 200 istifadə bələdçisinə baxın.

TƏTBİQ: I0.0 girişinə bağlı start düyməsinə

basıldığında cüt nömrəli çıkışlar (Q0.0, Q0.2, Q0.4, Q0.6 )

I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında isə tək

nömrəli çıkışlar (Q0.1, Q0.3, Q0.5, Q0.7 ) aktiv olsun.

HƏLL:

3.15..Riyazi işləm, funksiya əmrləri

PLC cihazlarında toplama, çıxarma, vurma, bölmə,

kvadrat kök alma kimi işlemləri yerinə yetirə bilən riyazi

işlem və funksiya əmrləri var. Bu funksiyaların istifadə

edilməsiylə əmr və idarə sistemlərində uzunluq hesabı, sahə

hesabı, həcm hesabı və digər riyazi funksiyaları yerinə

yetirmək mümkün olur.

Riyazi işləm əmrlərinin icra edilməsi nəticəsində

edilən işləmin nəticəsinə bağlı olaraq SMB1 xüsusi yaddaş

baytı sahəsində olan bəzi vəziyyət bitləri set (lojik 1) olur.

Bu vəziyyət bitləri istifadə edilərək işləm nəticələrinə görə

proqram axışı değiş tirilebilir: SM1.0: Riyazi işləm

əmrlərin icrası nəticəsində əldə edilən nəticə sıfır (0) isə bu

bit set olar. Sıfır biti olaraq xatırlanar.

91

SM1.1: Riyazi işlem əmrlərin icrası nəticəsində

daşma meydana gəlməsi və ya etibarsız ədədi verilən

müəyyən olunması vəziyyətində bu bit set olar. Daşma biti

olaraq xatırlanar.

SM1.2: Riyazi işlem əmrlərin icrası nəticəsində əldə

edilən nəticə mənfi bir ədəd isə bu bit set olar. İşaret biti

olaraq xatırlanar.

SM1.3: Bölmə əmrlərinin icrası əsnasında bir ədədi

sıfır ilə bölmə işləmi varsa bu bit set olar. Sıfıra bölmə səhvi

biti olaraq xatırlanar.

Riyazi işlem əmrləri Tam sayı toplama (ADD_I) əmri

Word uzunluğundakı iki tam ədədin toplanması üçün

istifadə edilər. Toplanacaq ədədlər IN1 və IN2 girişlerinə

operant olaraq yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word

uzunluğundakı yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Cəmin

nəticəsi OUT çıkışı ilə ifadə edilən word uzunluğundakı

hədəf operant sahəsinə yazılar ( IN1+IN2 = OUT ).

Toplama işleminin nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və

SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən istifadə olunur.

Toplama işlemi əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik

0 dəyərini alır.

Double word uzunluğundakı tam sayları cəmləmək üçün

ADD_DI, Double word uzunluğundakı sahədə olan real

ədədləri cəmləmək üçün isə ADD_R əmri istifadə edilər. Bu

əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 - 200

istifadə bələdçisinə baxaq.

92

Tam saylı çıxarma (SUB_I) əmri. Word

uzunluğundakı iki tam ədədin çıxılması üçün istifadə edilər.

Azalan və çıxılan ədədlər IN1 və IN2 girişlerinə operant

olaraq yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word

uzunluğundakı yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Çıxma

işlemi nəticəsi OUT çıkışı ilə ifadə edilən word

uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə yazılar ( IN1- IN2 =

OUT ). Çıxarma işleminin nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0,

SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən istifadə olunur.

Çıxarma işlemi əsnasında bir səhv olrsa ENO çıkışı lojik 0

dəyərini alir.

Double word uzunluğundakı tam ədədləri çıxmaq üçün

SUB_DI, double word uzunluğundakı sahədə olan real

ədədləri çıxılması üçün isə SUB_R əmri istifadə edilər.

Tam saylı vurma (MUL_I) əmriş Word

uzunluğundakı iki tam ədədin vurulması üçün istifadə edilər.

Vurulan ədədlər IN1 və IN2 girişlerine operant olaraq

yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word uzunluğundakı

yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Hasil nəticəsi OUT çıxışı ilə

ifadə edilən word uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə

yazılar ( IN1* IN2 = OUT ). Vurma işleminin nəticəsinə

bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş

bitləridən istifadə edilir. Vurma işlemi əsnasında bir səhv

oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alır.

93

Double tam ədəd nəticəli tam ədəd vurma ( MUL )

əmri. Bu əmr IN1 və IN2 girişlerind olan word

uzunluğundakı iki tam ədədi vurar və nəticəsi OUT çıxışı ilə

ifadə edilən double word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə

yazar ( IN1* IN2 = OUT ). Vurma işleminin nəticəsinə bağlı

olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən

istifadə edilir. İşləm əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı

lojik 0 dəyərini alır.

Tam ədəd bölmə (DIV_I) əmri. Bu əmr IN1

girişində olan word uzunluğundakı tam ədədi, IN2 girişində

olan və yenə word uzunluğundakı tam ədədə bölər. Bölmə

nəticəsi OUT çıxışı ilə ifadə edilən word uzunluğundakı

yaddaş sahəsinə yazılar. Bölmə işlemi nəticəsində əldə

edilən qalıq diqqətə alınmaz. ( hər hansı bir sahədə

saxlanmaz.). Bölmə işleminin nəticəsinə bağlı olaraq

SM1.0, SM1.1, SM1.2 və SM1.3 xüsusi yaddaş bitlərindən

istifadə edilər. Bölmə işlemi əsnasında bir səhv oluşursa

ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.

Double word uzunluğundaki tam ədədlərin bölünmesi için

DIV_DI, double word uzunluğundaki sahədə yerləşən real

sayıların bölünmesi için ise DIV_R komutu işlənilir. Bu

əmrlərin istifadə qaydası ve operantları için S7 – 200 itifadə

bələdçisinə baxın.

94

Qalıqlı tam ədəd bölmə (DIV) əmri

Bu əmr IN1 girişində olan word uzunluğundakı tam ədədi

IN2 girişində olan yenə də word uzunluğundakı tam ədədə

bölər. Bölmə işlemi nəticəsində əldə edilən qismət və qalıq

OUT çıkışı ilə ifadə edilən double word uzunluğundakı

yaddaş sahəsinə yazılar. Qismət, double word

uzunluğundakı sahənin düşük qiymətli wordüne, qalan isə

yüksək qiymətli wordünə yerleşir. Bölmə işleminin

nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1, SM1.2 və SM1.3

xüsusi yaddaş bitlərindən istifadə edilir. Bölmə işlemi

əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.

Artırma və azaltma əmrləri. Bayt daxili artırma (INC_B)

əmri Bu əmr EN girişinin hər enerjiləndiyində, IN girişində

olan bayt uzunluğundakı operant məzmununu bir artıraraq

nəticəs(n)i OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı

operant sahəsinə yazar.

Word uzunluğundakı dəyərlər üçün INC_W, Double word

uzunluğundakı dəyərlər üçün INC_DW əmrləri istifadə

edilər. Bu əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 -

200 istifadə bələdçisinə baxın.

Bayt daxili azaltma ( DEC_B) əmri

Bu əmr EN girişinin hər enerjiləndiyində, IN girişində olan

bayt uzunluğundakı operant məzmununu bir azaldaraq

95

nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı

operant sahəsinə yazar.

Word uzunluğundakı dəyərlər üçün DEC_W, double word

uzunluğundakı dəyərlər üçün DEC_DW əmrləri istifadə

edilər. Bu əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 -

200 istifadə bələdçisinə baxın.

Funksiya Əmrləri

Sinus, Kosinus və Tangens əmrləri. Sinus (SIN), Kosinus

(COS) və Tangens (TAN) əmrləri IN girişlerinde olan

radian vahidli parametrlərin triqonometrik qiymətini

hesablayaraq nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən double

word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə yazar. İşlemin

nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi

yaddaş bitlərindən isuifadə olunur. İşlem əsnasında bir səhv

oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini al/götürər.

Kvadrat kök (SQRT) əmri IN girişinde olan hər hansı bir real ədədin kvadrat

kökünü almaq nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən double

word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə yazar. İşlemin

nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi

yaddaş bitlərindən istifadə olunur. İşlem əsnasında bir səhv

oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.

96

QEYD: Bir ədədin hər hansı bir əsasını hesablamaq

üçün təbii loqarifm hesablama (LN ) əmri ilə təbii natural

funksiya hesablama (EXP) əmrlərindən faydalanılar. Detallı

məlumat üçün S7 - 200 istifadə etmə təlimatına baxın.

3.16.Məntiq işlem əmrləri

AND Bayt (WAND_B) əmri. Bu əmr IN1 və IN2

girirlerində olan bayt uzunluğundakı iki dəyərin karşılıqlı

bitlərini lojik olaraq AND işleminə tabe tutar və nəticəsni

OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı operant

sahəsinə yazar. İşlem nəticəsi sıfır isə SM1.0 biti set olar.

Word uzunluğundakı dəyərlər üçün WAND_W, double

word uzunluğundakı dəyərlər üçün WAND_D əmrləri

istifadə edilər.

OR Bayt (WOR_B) əmri: Bu əmr IN1 və IN2

girirlerinde olan byte uzunluğundakı iki dəyərin qarşılıqlı

bitlərini lojik olaraq OR işleminə tabe tutar və nəticəsni

OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı operant

sahəsinə yazar. İşlem nəticəsi sıfır isə SM1.0 biti set olar.

97

Word uzunluğundakı dəyərlər üçün WXOR_W, double

word uzunluğundakı dəyərlər üçün WXOR_D əmrləri

istifadə edilər.

3.17.Sürüşdürmə əmrləri

Sola sürüşdürmə ( SHL_B) əmri: Bu əmr EN girişi

aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki

bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sola sürüşdürər və

nəticəsni OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar.

İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri

təsirlənər.

Şeəkildə görüldüyü kimi bir sola sürüşdürmə işlemində bir

baytlık sahə içindəki MSB biti SM1.1 daşma bitinə

köçürülərkən digər bütün bitlər bir pillə sola sürüşdürülər.

Sağda boşalan bitlərə 0 yüklənər. Birdən çox sürüşdürmə

işlemi tətbiq olunduğunda hər sürüşdürmədə MSB biti

daşma bitinə köçürülərkən daşma bitindəki bir əvvəlki dəyər

yox olar. Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sola

sürüşdürmək üçün SHL_W əmrinin, double word

uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sola sürüşdürmək

üçün isə SHL_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.

98

Sağa sürüşdürmə ( SHR_B) əmri:

Bu əmr EN girişi aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən

bayt sahəsindəki bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər

sağa sürüşdürər və nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən

bayt sahəsinə yazar. İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1

xüsusi yaddaş bitləri təsirlənər.

Şəkildə göründüyü kimi bir sağa sürüşdürmə işlemində bir

baytlık sahə içindəki LSB biti SM1.1 daşma bitinə

köçürülərkən digər bütün bitlər bir addim sağa sürüşdürülər.

Solda boşalan bitlərə 0 yüklənər. Birdən çox sürüşdürmə

işlemi tətbiq olunduğunda hər sürüşdürmədə LSB biti daşma

bitinə köçürülərkən daşma bitindəki bir əvvəlki dəyər yox

olar.

Word uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa

sürüşdürmək üçün SHR_W əmrinin, double word

uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa sürüşdürmək

üçün isə SHL_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.

Çevirmə əmrləri

Sola çevirmə ( ROL_B) əmri: Bu əmr EN girişi aktiv

olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki bitləri

N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sola çevirər və nəticəsini

OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar. İşlem

nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri

təsirlənər.

99

Şekilde bir bayt sahəsindəki bitlərin bir sola çevirilmə işlemi

göstərilmişdir. Çevirmə işlemində bayt sahəsindəki bitlər bir

sola sürüşərkən MSB biti həm daşma bitinə həm də ən sağda

boşalan LSB bitinə kopiyalanar. Birdən çox çevirmə işlemi

tətbiq olunduğunda eyni işlemler təkrar edilər.

Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sola çevirmək

üçün ROL_W əmrinin, double word uzunluğundakı sahədə

olan məlumatları sola çevirmək üçün isə ROL_DW əmrinin

istifadə edilməsi lazımdır.

Sağa çevirmə ( ROR_B) əmri: Bu əmr EN girişi

aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki

bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sağa çevirir və

nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar.

İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri

təsirlənər.

Şəkildə bir bayt sahəsindəki bitlərin bir sağa döndürülmə

işlemi görülməkdədir. Çevirmə işlemində bayt sahəsindəki

bitlər bir addım sağa sürüşərkən LSB biti həm daşma bitinə

100

həm də ən sağda boşalan MSB bitinə kopiyalanar. Birdən

çox çevirmə işlemi tətbiq olunduğunda eyni işlemler təkrar

edilər.

Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sağa

döndürmək üçün ROR_W əmrinin, double word

uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa çevirmək üçün

isə ROR_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.

Sürüşdürməli Yazıcı (Shift Register Bit SHRB ) əmri

Bu əmr EN girişi aktiv olduğunda təyin olunan bir

yaddaş sahəsinə bir bitlik (1 ya da 0) məlumatı sağa ya da

sola sürüşdürərək yazar. Əmr verilənlər və ya məlumat

axışının sıralanması üçün asan bir üsul təqdim edər.

Sola sürüşdürərək yazma:

N dəyəri müsbət isə VERİLƏN (DATA) girişində olan 1

bitlik məlumat yaddaş sahəsinə sola sürüşdürülərək yazılar.

EN girişi aktiv olduğunda VERİLƏN girişinde olan bir

bitlik məlumat, təyin olunan N bitlik yaddaş sahəsinin en

düşük dəyərlikli (LSB) bitinə yazılar. Yaddaş sahənin bütün

bitləri bir sola sürüşdürülər. Yaddaş sahəsinin ən yüksək

dəyərlikli (MSB) biti SM1.1 daşma bitinə köçürülər.

101

Sağa sürüşdürərək yazma: N dəyəri mənfi isə

VERİLƏN (DATA) girişinde olan 1 bitlik məlumat yaddaş

sahəsinə sağa sürüşdürülərək yazılar. EN girişi aktiv

olduğunda VERİLƏN girişinde olan bir bitlik məlumat,

təyin olunan N bitlik yaddaş sahəsinin ən yüksək dəyərlikli

(MSB) bitinə yazılar. Yaddaş sahənin bütün bitləri bir sağa

sürüşdürülər. Yaddaş sahəsinin ən düşük dəyərlikli ( LSB)

biti SM1.1 taşma bitinə köçürülər.

Sürüşdürməli yazıcı da VERİLƏN girişinde olan bir bitlik

məlumat, EN girişi aktiv olduğu anda təyin olunan yaddaş

sahəsinə sürüşdürülərək yazılar. Yəni bir darama dövrü

içində yalnız bir sürüşdürmə işlemi gerçəkləşir. Əgər EN

girişi davamlı aktiv vəziyyətdə olsa VERİLƏN girişinde

olan məlumat dəfələrlə sürüşdürülərək yaddaş sahəsinə

yazılar. Bu vəziyyət əmrin istifadə məqsədinə zidddir.

Proqram yazımlarında bu xüsus diqqətə alınmalıdır.

3.18.Dönüştürme Əmrləri

PLC proqramlaşdırmada müəyyən bir ədədi

formatda əldə edilən məlumatların başka ədədi formata

çevrilməsi işlemlerinde dönüştürme əmrləri istifadə edilər

S7 - 200 PLC –lər tərəfindən dəstəklənilən bir çox

dönüştürme əmri var. Bu modulda bəzi dönüştürme əmrləri

102

açıqlanacaq. Digər dönüştürme əmrləri üçün qaynaq

kitablara baxmanız tövsiyə edilər.

Seqment (SEG) əmri:

Bu əmr IN girişinde olan bayt uzunluğundakı ədədi dəyəri 7

seqmentli led göstəricidə göstərilə biləcək şekilde ikili ədəd

formatına dönüştürür.

Cədvəldə SEG əmrinin IN girişinde iştirak edən

heksadesimal olaraq 0 - F arasındakı ədədlərin çıkış

formatları görülməkdədir.

TƏTBİQ:

PLC nin çıkışlarına bağlanmış 7 seqment display-de 5

rəqəmini görmək üçün lazımlı PLC proqramını yazın?

Qısaldaraq tam ədədə dönüştürmə ( TRUNC ) əmri:

Bu əmr IN girişindeki real ədədin kəsr qisimini ataraq tam

ədədə dönüştürür və nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən

double word uzunluğundakı bir yaddaş sahəsinə köçürər.

103

Məsələn 12.567 real ədədinin kəsr qisimi atılaraq 12 tam

ədədinə dönüştürülür.

Yuvarlaqlaşdıraraq tam ədədə dönüştürmə

(ROUND) əmri: Bu əmr, IN girişində olan real ədədi kəsr

qisimindəki dəyərə bağlı olaraq bir üst ya da bir alt tam

ədədə dönüştürür. Məsələn, 25.5 real ədədini

yuvarlaqlaşdıraraq 26 tam ədədinə dönüşdürülür.

BCD-dən tam ədədə dönüştürmə ( BCD_I) əmri:

Bu əmr IN girişinde olan word uzunluğundakı ikilik-onluq

kodlanmış (BCD) ədədi tam ədədə çevirərək nəticəsini

OUT çıkışı ilə ifadə edilən double word uzunluğundakı bir

yaddaş sahəsinə köçürər.

Proqram İdarə Əmrləri və Tətbiqi

Asılı son (END) əmri: End əmri önündəki şarta bağlı

olaraq proqram akışını kəsərək proqram daramasının

Network 1-den etibarən təkrar başlatılmasını təmin edər.

END əmri yalnız anaprogramda istifadə edilə bilər. Alt

proqram və kəsmə alt proqramlarında istifadə edilə bilməz.

104

Şekildeki nümunədə I0.4 girişi aktiv olduğunda program

axışı kesilerek ilk əmrdən etibarən yeniden başlar.

STOP Əmri: Stop əmri önündəki şərtə bağlı olaraq

PLC-nin RUN rejimindən STOP rejiminə keçməsini təmin

edər. Beləliklə proqram işletimi tamamilə kəsilər. Proqram

işletiminin yenidən başlatılması üçün PLC-nin təkrar RUN

rejiminə keçirilməsi lazımdır.

Şekildeki nümunədə SM5.0 xüsusi yaddaş biti 1 olduğunda

kontakt bağlanaraq STOP əmrini çalıştırır və PLC stop

rejiminə keçər. SM5.0 giriş-çıkış səhvi olması vəziyyətində

set olan xüsusi yaddaş bitidir.

Sıçrama ( JMP ) əmri: JMP əmri müəyyən bir şərtə

bağlı olaraq proqram akışının dəyişdirilməsi və ya istənilən

bir proqram seqmentinin işlədilmədən keçilməsi üçün

istifadə edilər. Sıçramanın gərçəkləşəcəyi mövqe n ilə ifadə

edilər.

Etiket (LBL) Əmri: Bu əmr JMP əmri ilə edilən

sıçramanın hədəfini göstərər. Bu iki əmr birlikdə istifadə

edildikləri zaman məna qazanarlar.

105

Alt Proqram çağırma ( CALL) əmri: Bu əmr SBR_0,

SBR_1 … səhifələrinə yazılan alt proqramın ana

proqramdan çağırılaraq işlədilmesi üçün istifadə edilər.

Ladder redaktoru ilə çalışırkən bir alt proqram budaqlanma

əmrini proqram sahəsinə yerləşdirmək üçün əmrlər

panelində olan Call hissəsindən çağırmaq istədiyiniz alt

proqramın üzərinə cüt tıklamanız lazımdır. Əmrin operantı

xaricdən yazılmaz.

Alt Proqramdan Ana Proqrama dönüş (RET) əmri:

Bu əmr CALL əmri ilə çağırılaraq işlədilən alt proqramdan

ana proqrama qoşullu və ya qoşulmadan geri dönüşü təmin

edər. Qoşulmadan yazılan RET əmri hər vaxt alt proqramın

son əmridir. Müəyyən bir qoşula bağlı yazılan RET əmri

istənilən qoşul yerinə yetirdiyindən alt proqramın hamısının

işledilməsini gözləmədən ana proqrama dönüşü təmin edər.

106

Şekilde ana proqram network 1 dən etibarən işletilir. Alt

proqram çağırma əmrinə gəlindiyində qoşul ifadə edən

kontakt enerji akışına icazə verirsə proqram akışı SBR_0

səhifəsində olan alt proqrama keçər. Alt proqram

səhifəsindəki əmrlər sırası ilə işletilir. Alt proqramın son

əmri olan RET əmrinin işlədilmesi ilə proqram axışı alt

proqram səhifəsindən ana proqram səhifəsinə geri dönər və

alt proqram çağırma əmrinin dərhal cari əmrdən etibarən

işlədilmesi davam edilər.

107

4.PLC-lərlə idarəetmə

4.1.Klassik rele idarəetmə dövrələri

Klassik rele idarəetmə zamanı sistemi işləməsini

başlatmak üçün start, işləməni durdurmaq üçün stop

düymələri və sistemin işini yönəltmək üçün yol açarları və

digər elementlər istifadə edilir. Klassik rele idarəetmə

sxemlərində idarəetmə alqoritmi rele üzərində yığılır və bu

elemontlər bilasitə rele idarəetmə sxeminə qoşulur. PLC-

lərlə idarəetmə sxemlərini örənmək üçün ən azı klassikrele

idarəetmə sxemlərini bilmək lazımdır. Klassik idarəetmə

sxemlərini şərti olaraq 3 növə bölmək olar:

1)Qısamüddətli idarəetmə;

2)Müddəti idarəetmə;

3)Reversiv idarəetmə.

Qısamüddətli idarəetmə. Qısamüddətli idarəetməyə

aid olaraq bir START düyməsi vsitəsi ilə asinxron

mühərrikin idarə edilməsinə baxaq (şəkil4.1.).

Şəkil4.1.Qısamüddətli rele idarəetmə sxemi

Burada, A1-üçfazlı avtomat açar; K1-kontaktor; İR-

istilik relesi; AsM-asinxron mühərrik; st-start düyməsi.

A1 açarı qoşulduqda güc və idarəetmə döcrələri

qidalanır. Əgər st start düyməsi basılarsa bu zaman K1

kontaktoru qidalanır və özünün k1 kontaktları vasitəsi ilə

mühərriki dövrəyə qoşur mühərrik işə düşür. Stop

108

düyməsini buraxdıqda K1 kontaktorunun qidalanması

kəsilir və onun kontaktorları normal açıq vəziyyətə gələrək

mühərrikin qidalanmasını kəsir və mühərrik işdən çıxır.

Müddətli idarəetmə. Müddətli idarəetmə zamanı

asinxron mühərriki bir st start düyməsi ilə işə salınır və bir

sp stop düyməsi ilə dayandırılır (şəkil4.2.).

Şəkil4.2.Müddətli rele idarəetmə sxemi

A2 açarı vasitəsi ilə idarəetmə dövrəsinin qidalanması

qoşulur. St start düyməsi basıldıqda K1 kontaktoru işə

düşüərək öz kontaktları vasitəsi ilə mühərriki dövrəyə qoşur.

Kontaktor digər bir kontaktı vasitəsi ilə st start düyməsini

bloklayır və nəticədə start düyməsi buraxıldıqda da

mühərrik işləməsini davam etdirir. Sp stop düyməsi

basıldıqda kontaktorun dövrəsi qırılır, kontaktor işdən

çıxaraq mühərrikin dövrəsini açır. Mühərrik işdən çıxır.

Reversiv idarəetmə. Reversiv idarəetmə zamanı bir

start düyməsi ilə mühərrik bir tərəfə, digər start düyməsi ilə

digər tərəfə hərəkətə gətirilir. Əgər mühərrik bir tərəfə

hərəkət edərkən digər tərəfə hərəkətin start düyməsi

basılarsa uyğun kontaktor işə düşə bilməz, yəni mühəriki

reversləmək lazım gələrsə əvvəlcə onu saxlamaq lazımdır,

sonra isə digər tərəfə işə buraxmaq lazımdır. Belə bir idarə

etmə sxemi şəkil4.3-də göstərilmişdir.

109

Şəkil4.3.Reversiv rele idarəetmə sxemi

Əgər st1 düyməsi basılarsa K1 kontaktorunun

dövrəsi hazırlanır və kontaktor işə düşərək mühərriki bir

tərəfə işə buraxır, st1düyməsini bloklayır, K2 kontaktorunun

dövrəsini qırır. Əgər st2 düyməsi basılarsa K2 kontaktoru

işə düşə bilməz. Mühərriki digər tərəfə işə buraxmaq üçün

sp stop düyməsi basılır, bu zaman K1 kontaktoru işdən

çıxır, mühərriki dayanır və K2 kontaktorunun dvrəsi ilkin

olaraq hazırlanır. Yalnız bundan sonfra st2 düyməsi

basılarsa K2 kontaktofru işə düşərək mühərrikin digər

istiqamətdə hərəkətini təmin edər və st2-ni bloklayar, K1-in

dövrəsini qırar.

4.2.PLC-lərlə idarəetmənin rele idarəemməsi ilə

müqaysəli analizi

PLC-lərlə idarəetmə zamanı sistemi işləməsini

başlatmak üçün start, işləmənidurdurmaq üçün stop

düymələri və sistemin işini yönəltmək üçün istifadə olunan

yol açarları və digər elementlər PLC cihazının girişlərinə

bağlanırlar. Klassik idarəetmə sxemlərində icra

mexanizmlərini (elektrik mühərrikləri, elektromaqnitlər və

s.) işə salan kontaktorlar isə PLC çıxışlarına bağlanır.

110

Klassik idarəetmə sistemlərində relelərlə birlikdə qarışıq

dövrə bağlantılarını yerinə yetirmək təltb olunur ki, bu da işi

həm çətinləşdirir, həm də mürəkkəbləşdirir. PLC-də isə bu

problem proqram yazmaqla asanlıqla həll edilir. Bu bölmədə

klassik idarəetmə dövrələri ilə Lader PLC proqram

dilindəki əlaqə aydınlaşdırılacaqdır.

Start düyməsi vasitəsi ilə bir matorun çalışdırılması. Şəkil4.4-də göstərilən klassik idarəetmə dövrəsində istifadə

olunan start düyməsi ani təmaslıdır. Düymə basıldıqda M

kontaktoru qidalanır və matorun dövrəsini qapayaraq onu

çalışdırır. Düymədən əlimizi çəkikdə M kontaktorunun

qidalanması kəsilir və mator işdən çıxır.

Şəkil4.4.

Şəkildə göstərilən idarəetmə dövrəsini gerçəkləşdirmək

üçün start düyməsini PLC girişlərində birinə, M

kontaktorunu isə PLC çıxışlarından birinə bağlamaq

lazımdır. Burada istifadə olunan PLC CPU 222 AC-DC –

Rele tipli olub, çıxışlarında 220 V altında 2 A cərəyanı

buraxa bilər. Yerinə yetirilənlərdən sonra görüləsi iş PLC

proqramı ilə start düyməsinin bağlandığı ünvanın işləmə

alqoritmini yerinə yetirmək şərti ilə M kontaktorunun

əlaqələndirilməsindən ibarətdir. Qeyd edilənlərin yerinə

yetirilməsi şəkil4.5-də göstərilmişdir. Şəkil4.ə-də verilən

PLC proqramına görə İ0.0 girişinə bağlanan start düyməsinə

basıldıqda İ0.0 ünvanı məntiqi 1 qiymətini alır və İ0.0

ünvanına bağlanmış normal açıq kontakt qapanır, nəticədə

Q0.0 ünvanının məntiqi 1 qiymətinin almasına səbəb olur.

Q0.0 çıxışı aktiv olur və M kontaktoru qidalanaraq motorun

işləməsini təmin edir. Start düyməsindən əlimizi çəkdikdə

111

İ0.0 ünvanı məntiqi 0 qiymətini alır və bu ünvandakı

kontakt açılır. Q0.0 ünvanı məntiqi 0 qiymətini alır və M

kontaktorunun qidalanması kəsilir, motorun dövrəsi açılır,

motor işdən çıxır.

Şəkil4.5.

Start düyməsi vasitəsi ilə bir matorun müddətli çalışması Startm diyməsi vasitəsi ilə bir matorun müddətli

çalışdırılmasının sxemi şəkil 4.6-da göstərilmişdir.

Şəkil4.6.

Şəkil4.6-da göstərilən sxeminin PLC-yə bağlantısı şəkil4.7-

dəki kimi yerinə yetirilir.

Şəkil4.7.

112

Burada bloklama funksiyası proqram vasitəsi şəkil4.8-də

göstərildiyi kimi yerinə yetirilir. İ0.0 girişinə bağlı start

düyməsi basıldıqda İ0.0 ünvanı məntiqi 1 qiymətini alır və

Q0.0 çıxışı enerjilənir və özünün açıq kontaktını qapayaraq

İ0.0 ünvanını bloklayır.

Şəkil4.8.

Şəkildə göstərilən sxem üzrə bloklama zamanı çıxış

davamlı olaraq qidalanır və ona bağlanmış işlədici

dayandrıla bilmir. Bu səbəbdən sistemi dayandırmaq üçün

PLC-nin girişinə stop düyməsi bağlayaraq proqramlamaq

lazımdır.

Start düyməsi ilə davamlı çalışdırılan mühərrikin stop

düyməsi ilə dayandırılması:Şəkil4.9-dagöstərilmiş klassik

idarəetmə dövrəsində start düyməsinə basıldığında M

kontaktörü enerjilənərək özünü möhürləyər. Start

düyməsindən əlimizi çəksəkdə də M kontaktoru enerjili

qalmağa davam edir. Stop düyməsinə basıldığında M

kontaktorunun enerjisi kəsilərək sistemin çalışması sona

çatar.

Şəkil4.9.

113

Şəkil4.9-dakı dövrəni PLC iləreallaşdırmaq üçün

şəkil4.10-da göstərildiyi kimi PLC-nin I0.2 girişinə bir stop

düyməsi bağlanırılır.

Şəkil4.10

Sistemi dayandırmaq üçün PLC proqramında

şəkil4.11-də göstərildiyi kimi normalda bağlı bir kontakt

istifadə etsəklə əhəmiyyətli bir səhv etmiş olarıq. Çünki I0.2

girişine bağlı stop düyməsi normalda bağlı mövqedə

olduğundan bağlı olduğu girişi davamlı enerji altında saxlar.

I0.2 giriş biti davamlı lojik 1 mövqedə olacağından ladder

proqramındakı I0.2 giriş biti ilə adreslenmiş normalda bağlı

kontakt mövqe dəyişdirərək davamlı açıq vəziyyətdə

qalacaq. Bu vəziyyətdə start düyməsi ilə sistem çalışdırmaq

olmaz.

Şəkil4.11.

Bu səhvi aradan qaldırmaq üçün sistemi dayandırmaq

məqsədi ilə istifadə edilən I0.2 kontaqtının şəkil4.12-dəki

kimi normalda açıq olması lazımdır. Əgər sistemi

dayandırmaq üçün istifadə edilən PLC girişinin davamlı

114

enerji altında qalmasını istəmirsə, bu zaman dayandırma

vəzifəsini start düyməsi vasitəsi ilə yerinə yetirə bilərik.

Şəkil4.12

Start düyməsi ile durdurma:Şəkil4.12-dəki PLC

əlaqəsində start düyməsinə basıldığında M kontaktörü

enerjilənərək yol qoşulduğu mühərrikin davamlı çalışmasını

təmin edir. Sistemi dayandırmaq üçün I0.2 girişinə

normalda açıq bir stop düyməsi bağlanmışdır. Sistemin

çalışmasını təmin edəcək PLC proqramı və PLC-nin

bağlantısı şəkil4.13-də göstərilmişdir. şəkildəki kimi qura

bilərik.

Şəkil4.13.

Şəkildəki PLC proqramında I0.0 girişinə bağlı start

düyməsinə basıldığında Q0.0 çıxışı enerjilənərək özünü

möhürləyər. I0.2 girişinə bağlı normalda açıq mövqedəki

stop düyməsinə basıldığında I0.2 kontaktı açılaraq sistemin

çalışması dayanar. Bu tip dayandırma tam təhlükəsiz deyil.

Çünki stop düyməsinin I0.2 girişi ilə olan əlaqəsində bir

qopuqluq və ya təmassızlıq olduğu vəziyyətində sistem

durdurulamaz.

115

4.3.PLC-lərlə idarəetmə dövrələrin tətbiqinə

aid missallar

Anbarda maye səviyyəsinin idarə edilməsi. Bir çən

S1 səviyyəsində boşala, S2 səviyyəsində dola bilir. Anbar

S1 səviyyəsinə qdər dolduqda P1 nasosu çalışaraq çən

boşalmağa başlayacaqdır, S1 səviyyəsinə gədər boşaldığında

nasos özü dayanacaq. Boşaltma zamanı P1 nasosunda qəza

baş versə o dayanacaq və P2 avtomatik dövrəyə girərək

boşaltma davam edəcək, nasosun qəza siqnal lampası

yanacaqdır. Hər iki nasosda qəza baş verərsə qəza səs

siqnallaması işə düşəcəkdir. Pompalardaki

qəzalar müxtəlif şəkillərdə reallaşa bilər. Baxılan məsələdə

qəzanın baş verməsini istilik relesinin işə düşməsi kimi başa

düşəcəyik

Şəkil4.14.

Anbarda mayenin səviyyəsinin idarə edilməsi məsələsinin

düzgün həllini yerinə yetirmək üçün məsələnin verilmiş şərtlərinə

əsasən idarəetmə prosesinin gedişininin sxemini göstərək (şəkil1).

116

Şəkil4.15. Anbarda mayenin səviyyəsinin idarə edilmə

alqoritminin blok sxemi

Sviyənin idarə edilməsinin etibarlılığını təmin etmək üçü iki

növ qəza siqnallaması nəzərdə tutulmuşdur. Əgər 1-ci

nasosda qəza baş verərsə işıq siqnallamasından istifadə

edilir, həm 1-ci həm də 2-ci nasos qəzalı olarsə səs

siqnallamasından istifadə edili. Belə ikiqat siqnallama

anbarın dolub daşma ehtimalını demə olar ki aradan qaldırır.

Tələb olunan avadanlıqlar seçildikdən sonra

idarəetmə sisteminin işləmə alqoritmi əsasında PLC üçün

idarə edici proqramı işləyə bilərik. İdarə edici proqramı

LADER DİQQRAMI şəkilində hazırlayaq.

ŞƏBƏKƏ1-bu sxe hissəsi sistemin işləməyə

başlaması üçün lazım olan siqnalı göndərmək üçün nəzərdə

tutulur (İ0.0 düyməsi basıldıqda M0.0 yardımçı relesi

setlənir).

117

ŞƏBƏKƏ2-bu sxe hissəsi sistemin sistemin işinin

urdurulmasını təmin etmək üçün istifadə edili (İ0.1 düyməsi

basıldıqda M0.0 yardımçı relesi resetlənir).

ŞƏBƏKƏ3- M0.0 yardımçı relenin kantaktı qapanarsa, yəni

rele işə düşərsə və matorların birindən qəza siqnalı gələrsə o

zaman işıq qəza siqnallaması işə düşər. Başqa sözlə İ0.2 və

İ0.3 girişlərinə termik relr kontaktları bağlanmışdır. Termik

relrlərdən hər hansı biri işə düşərsə o zaman İ0.2 və ya İ0.3

kontaktlarından biri qapanar Q0.0 çıxışını aktiv

edər.

ŞƏBƏKƏ4- M0.0 yardımçı kontakt qapandıqda və

matorların hər ikisinin termik relrləri işə düşdükdə, yəni İ0.2

və İ0.3 qapandıqda Q0.1 çıxışı aktiv olur və səs qəza

siqnallamasını işə salır.

118

ŞƏBƏKƏ5- Sistemə başlama siqnalı gəldikdən sonra (M0.0

kontaktı qapandıqdan sonra) İ0.4 girişinə bağlanmış üst

səviyyə sensorundan siqnal gəldikdə, əgər 1-ci nasos qəzalı

deyilsə (Q0.0 normal qapalı kontaktı qapalı

əziyyətindədirsə) onda Q0.2 çıxışı aktivləşir və ona

qoşulmuş 1-ci nasos işə düşür. Əgər 1-ci nasos qəzalıdırsa,

(Q0.0 normal qapalı kontakt açılmışsa, normal açıq kontakt

isə qapanmışsa) onda Q0.3 çıxışı aktivləşir və ona bağlı olan

2-ci nasosu işə salır, təbii ki 2-ci nasos qəzalı deyilsə.

ŞƏBƏKƏ6-İ0.5 və İ0.1 girişlərinə bağlanmış alt səviyyə

sensorundan və STOP düyməsindən siqnal gəldikdə Q0.2

vəQ0.3 çıxışları resetlənir və nasosları işdən çıxarır

Qurulmuş şəbəkə lader diaqramları əsasında anbarda

mayenin səviyyəsinin avtomatik idarə edilməsinin ümumi

lader diaqramını qura bilərik. Lader diaqramı şəkil2-də

göstərilmişdir.

119

Anbarda maye səviyyəsinin idarəedilməsinin güc

dövrəsinin və PLC-nin qoşulma sxeminin quraq Məlum

olduğu kimi klassik idarəetmə dövrələrinin sintezi zamanı

güc dövrəsi və idarəetmə dövrəsi olmaqla iki cür dövrə

qurulur. PLC ilə də reallaşdırılan idarəetmə dövrələri də

klassik idarəetmə dövrələrinə oxşar olaraq qurulur. Amma

idarəetmə dövrəsi PLC üçün yazılan idarəedici proqramla

reallaşdırılır. İdarəetmə dövrəsi ilə əlaqəli olaraq PLC-nin

girişlərinin bağlantısı yerinə yetirilir. . Güc dövrəsi ilə

əlaqəli olaraq PLC-nin çıxışlarının bağlantısı yerinə yetirilir.

Anbarda maye səviyyəsinin idarəedilməsinin güc dövrəsinin

və PLC-nin qoşulma sxeminin şəkil 3-də göstərilmişdir.

Şəkil4.16. Səviyyəsinin idarəedilməsinin güc dövrəsinin

və PLC-nin qoşulma sxeminin