DISSER.TAT 10

DE

NECESSITATE UNIUS PRINCIPIIPHILOSOPHIE THEORETICE

ET PRACTICE.

Q U AM ,

VENIA AMPL. ORD, PHIL. UPS.

P R Ε S I D Εv

doct. DAN. BOETHIOΕΤΗ. ET P0L1T. PROF. REG. ET ORD.

t ,

PRO GRADU PHILOSOPHICO

J». P.

NICOLAUSMAGNUS TANNSTRÖM,JEMTLANDUS,

I sr ÄUDIT. GUST. MAJ. DIE X JUNII MDCCCIII.Η. Ρ. M. S.

*

UPSALIJE, TYPIS EDMANNIAHIS.

DE

NECESSITATE UNIUS PRINCIPII

PHILOSOPHIE THEORETIC/E ET PRACTICA.

■jphilofophi« quidem eft, experientlam explicare,iL ut necésfaria & immutabilis ejusdem ratio inteili-gatur, ex ipfa ejusdem posiibilitate, bene perfpe&a.Ex ipfa tapcn experientia progigni, necesfe eft, pri¬ma Problematum, quae Philofophiae enodanda injun-guntur f ftamina. Quo confilio ad experientiam atten-ti, varias perfvafioncs invenimus, quas, exinde ortas,menti noftrae adeo infedisfe fentimus, ut nuilo pa&oevelli queant. Inter eas, negle&a omni individuarumrerum rationc, duse eminent, quas nuilis quidem ar¬gumenta esplicatas habemus, indubitabiles tarnen es-fe haut diffitemur, quodam veluti fenfu veritatis fuf-faltas immediato, qui impedit, ne ab iiiis ullo mododistorqueri fe patiatur, quae nativa eft, hurnani ani-mi fiducia. Esfe videlicet Naturam extra nos, quaeiuis legibus necesfariis agatur, a nobis neque datisneque infringendis, id tarnen inter nos & iliam com-mercii intercedere, ut inveftigato, qux & qualis fue-rit, conceptus adaequatos de illa vel habeamus veifaltem habere posfimus. Quam ipfam ferream utiqueNaturam imaginem fui nobis imprcsfisfe, Legi ilRcongruam, qua omnes fuas mutadones ferie jungic,

causf« & effeftus, quomodo heic dubitaremus, quumexperientia, & , qui per illam loquitur, Senfus Commu¬nis nondum reus, fui plenus judiciis praefit. Haec veropcrfvafio, intimo pe&ori infixa, ubi accesferit fciendicupido , magnum iiljud Problema, quo Jdentitatcm Sub-jeétivi & Objettivi in Sciundo explicare jubemur, Phi-lofophiae Theoreticae folvendum prsebet.

Ab altera parte cx quotidiano rerum ufu aequeperfuafum nobis habemus, Naturam mutabilem esfe,& nos quidem ipfos natura fuperiores esfe, adeo utfponte & propria vi posiimus eandem ex noftris con-iiliis mutare quodammodo, ideasque, quas mentefinxerimus, realitate dorare» Haec altera generalisperfvafio, alteri par su&oritate, dat Phiiofophix alte-ram quaeftionem : Qiiomodo posfit Veljle, quod ta¬rnen mere fubjedfcivum eft, efficere, ut quid in Natu¬ra refipondeat nofirce idece ? in qua folvenda dum oc-cupatur, quatenus sb illa pendet posiibilitas aQionumliberarum, fub nomine Pra&ics venit Philofophia.

Hase duo Problema ta funt, quas principi locoPhilofophix proponuntur, & ad quae ultimo» quot-quot unquam injungi posfunt, omnia recurrant, ne-cesfe eft. J*am vero illa nos heic expofuimus, nonde alterutrius fofiitione quidquam commonituri, feddisquiiituri, quaenam via, ex ipfa Problematum natu¬ra necesfario ingredienda fit illi, qui utrique enodan-do intentus, contradi&ionem fimul, quae facile ob-vertitur attention cuivis in principalibus, quas fupramemoravimus, pcrfvafionibus, tollere cupiat. Quum

I -

3

enim, nifi haec ipfa removeatur, videmur nobis vi-dere, omnem conatum, qui ad Philoiophiam κατ'ε&ΧΦ conftituendam tendit, male fuccesfurum fore;certo etiam nobis pollicemur fore, ut, ii veram indo-lern & racionem hujus contradi&ionis perfpiciamus,intelligamus quoque,quaPhilofophixindole & qua me-thodo iis, quae ab illa jure poftulantur, fieri aliquan-do fatis posilt. Quod ίϊ explicatum fuerit, neccsfi-tatem unius Principii Philofophix Theoreticae & Pra-&icae, quam evincere praefenti opella conabimur, Co-rollarii loco inde ernanaturam esfe fperamus. Sicviam, quam fequi coniilium eft, iupremis lineis me¬tad iurnus, ipfam ingresfuri alacrius, nifi, quae no-ftra eft infantia. juvenilis vix animi compotes tantatcrrerent apud maturiores fententiarum divorda.

Incipiamus igitur, quum maximi haec res eritad praefentem materiem momenti, ab expoiidone con-tradi&ionis, quae locurn habet inter duas illas perfva-fiones, quas jam diximus, communi hominum ienfuiäntiquisfimas. In iliis duplex & contraria Naturae ra¬tio invenitur, nam ab altera parte iux poteftatis esfevidetur, ab altera vero fubje&a liberse voluntad In-telligentium. Intelligentia ipfa eandem duplicem fa-ciem praebet; quippe quae in cognofcenda Naturamere apparet Reccptivitas, quae per influxum quen-dam Phyficum accipiat Objeéfcorum fibi impresfas ima-gines. At in Volendo injuriam, quam in Sciundopasfa fuerat, in eandem Naturam retorquere videtur.Sic enim Naturam determinat, non ab ipfa determi¬natus Et quomodo explicanda eft haec inter agen·

dam & patiendum mirabilis reciprocatio, qua, quaη tumvaleat in volendo, tantum perpeciatur vicisfim in fei«undo? IJterque tamen a&us, ut diximus, inter fe di-veriisfimi, eatenus confentiunt, quatenus reprasienta-tionem in mente noftra uterque contineat. Unde igi-rur independens illa vis volendi ? & quomodo a de-pendentia ad independentiam accesfus posfibilis? Quasrepeters licet inverfo ordine quaeibones, ii a Volen-do ad Sciendum regrediamur. Verbo: dum repu-gnantiam illam inter has originarias perfvafiones no-biscum perpendimus, pugna oritur in omnibus, quaeSenfui alias Communi amicisiima vifa funt. Naturaipfa iibi, Intelligentia ipfa fibi repugnat: pugnat In¬telligentia cum Natura, Natura cum Intelligentia.Mutatur autem, ut in bello inter homines fit, faciesutriusque, ut diverfus fuerit fortunae eventus. Exhis pofitis elucefcit, quanta oriatur contradi&ionumintermixtio, ut primum Rerlexionis patentior campusPhilofophiam procreat, qualernque hxc pacem & in¬ter quas partes pacifcendam in fe fumferit. Sic vero,fi Philofophia, quod fuum ed, prceftitisfe unquamcenfenda fit, non modo conciliabit Naturam fibi vel In¬telligentian! fibi , fed fimul etiam alteram invicem åkeri.

- Jam igicur videbimus. quo modo id fieri pos-iic. Non difficile erit, intelligere, Legem illam > quascausfas & effe&us. per omriern Naturarn aheneis vin-culis conne&it, imperii ful fines ibi habere, ubi co-gitandi vis prodeat. Sic vero influxus Phyficus, fa-cilem, ut quibusdam vifum fuit, tranfitum ab Obje-

s

&ivo in SubjeEtivum paracurus, fi etiam ncgiexeris,quod Vitium ferat explicationis ejusdem per idem,enodationem quxilionis, qux Philofophix Theoreticaspropofita eil, dare non poteil. Toilit denique Liber¬tärem, (ine qua ne nomen quidem Phiiiophix homi-nibus unquam innotuiffet. Non melius tarnen rei ex-plicandae profpicitur, ii harmonia quxdam,ucjPrimummt' εζοχψ tantummodo indicatur, qua fieret, ut doo-rum aucomatum imaginem references, Cogitatio &Natura jfe invicem fequantur. Idem valec Judiciumde illorum afTertione, qui generales conceptus Intelli¬gentia a priori, ut vulgo Toquuntur, inhaerere, natu-ram vero ipfam dare multiplex quoddam per fenfus,vacuis ifliusmodi formis induendum, ftatuunt* Fun-damento, quod majorem prx fe ferat neceflitatis fpe-ciem, n'tatur necefie eil, firmiffima perfvaiio, quxintimum Siib)e6tivi & Obje&ivi in Sciendo nexum pro«nunciat; cujus qui vividius confcii fuerunt, Philofophialii, vago , qui utrumque iic conciliaret, nexu reje-£fco, nec tentata tarnen explicatione, fidem di&ita-runt, quum illa ar&iffime coalefcunt, qux Rcflexio-ni alias diverfa occurrunt. Una igitur via reliqua eil,qua hxc explicatio petatur: Originariam fcilicet effeidentitatem Subje&ivi & Obje&ivi; adventitiam verodiveriitacem, neeeifariam tarnen Confcientixexcitandx &propagandx* Totum hunc mundum fenhbilem nihilaliud effe, quam limites, quos, independens quidemab omni externa determinatione, neeeifario tarnen viabfolutse & immutabilis fux Naturx Intelligentia po-fuit, ut in illis femetipfam intueatur. Vult tandem

6

8c propria vi velie poteft, nam velie nihil eft aliud,quam repetere originarium a&um, quo Temet ipfamin aeternitate conftituit Intelligentians Hoc Philofo-phandi modo conftantem formam Natura nancifcitur,aeque firmam & perennem ac Organismum Intelle.&us humani. Intelligentia propria vi peragit omnesfuas funöiones. Natura & Intelligentia inimicitias po-fuere. Hac igitur via faciles fore videntur, quac fol-vantur, contradi&iones, quas ex perfvafionibus origi-ginariis, Tupra memoratis, explicuimus; & fummumillud problema , quod ex ucroque Problemate, Philo-fophiae Theoreticas & Pra£h'cae injun&is, conflatur, acujus explicatione omnino unice exfpe&anda eritPhi-lofophia κατ' έξοχηv, plenam explicationem fperabit.

Non vero heic omne tulit pun&um, qui,opina-tor tantummodo , viam indicavit, qua progrediendumefle TuTpicatur, ut poilulatis Tatisfiat. Explebuntur,quas defiderantur; alias vana erit indicata opinio,& conje&uras non Scientiae rationem admittet. In hisvero explendis, praecipuum erit negotium common-ftrare, eandem vim, quas originarie, per quemvisTciendi a&um, nefcia ipfa Obje&orum feriem procrea-verit, in volendo etiam efficacem eife: tendentemporro ad confcientiam Tui in fua abfoluta vi, intelli¬gentian! omnes partes Naturas conftituere, ne qua inilla admixtio fit alieni. Quo denique haec Philofo-phandi ratio ineptior Sc Poefeos fi&ionibus fimilsarmultis videri poteft; eo ftri&iori ferie & debet Scpoteft totus cjusdem curfus peragi; quippe quas, fi

ullo modo interrumpatur, totum ruit Syfterna, cujus,quae exiliterinc, difcerpti, ruinae fi&iones omninoerunc.

Heic vero Intelligencia ipfa, uc ex allatis patet,eft Objeöum. Philofophi & Syfterna condendum nihileft, nifi Organismus ejusdem explicandus. Singulaeigitur confcientis fui conditiones percenfendae funt, &ita inter fe conneftendse, ut qus feqaatur, nunquamfecuta fuiifet, nifi certa & determinata alia praeceifis-fetj & hoc modo varias conftituuntur Epochae, namnihil non discurfive proponi poteft, donec omnes ad-fuerint conditiones, & fic Intelligente deprehendacfemet ipfam, qualis fic originarie. Omnis vero con¬ditio, prior quidem fe pofteriori alia, forte tarnen &ipfa pofterior poifibibiiitatem iuam repetit a praece-dente, quse aliam forfan fuperiorem habeat; Quare,nifi primam quandam conftitueris, qua; principiumfui in femet ipfa contineat, totum aedificium funda-mento prorfus deftituatur. Hsec igitur fumma Con¬ditio, abfölute prima, eft iliud principium, quod lo-quimur, commune Philofophis & Theoreticae & Pra-Öicse, cujus neceflitatem, qualis nobis demum vifafueric, hac via explicare fufcepimus.

Ipfa tarnen hxc conditio fumma non ea menteprincipium conftituit, quod ifcpremum quoddarnTheorema eifet, nam Idealismi fequimur videndi ra-tionem: fed quatenus primus fciendi a&us eft, exquo poifibilitas rcliquorum ultimo derivatur. Quo-

niam vero in tradendo Syftemate hic non nifi verbisexprimi poteft, inde pofitionis Naturam induere vi¬detur, & fic principii nomen, alias vulgo Theore-mati facrum, fibi vindicare poteft. Idealismus igiturin fuo primo Principio järn annunciat vitam, ut eoclarius pateat, quam inimicus fit & contrarius Philofo-i)hise, cujus mens ipia in morte jaceret. Qua re e-ati, non dubitant affirmare ejusdem Au&ores, fe inPhilofophia invenifte punktum illud fixum extramun-danum, quod illud Archimedis vetus: $ος μοι τχ ςω>petebat, ut inde Univerfum totum moveret, intelle&aLibcrtate Tronsfccndentalu

<