-20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA...

29
Ueber bic 5Die %erentianifd)en SDi'oa[tarien, mit lueld)en fidJ 'oie nadJfolgen'oe 2lbfJan'olung befdJörtigen [oU, luurben in neuem Seit 3uerft bon menret} in 1m ?Bombe 3u feiner Ueberfetung bei3 %eren3 bel)anbeft. ift eine o()ne ben nötl)igen unb obne bie nötl)ige H)obe unternommene 2lrbeit, lUeIcfJe bal)er faft gan3 nerunglüdt ift. 60bann finb jene uon ®elJlJert ltuterfuc!)t morben in einem 2luHabe "Ueber b. %erent. SDib." 6ulJlJlb. 18 6.550-582), unb 3lUar [0, baf3 man il)m in bielen !ßullften beiftimmen tann, baß im ®an3en aber bem teid)fid) 3ufammengetragenen Wlaterial 'oie ffiefullate in feiner !IDcije enlfprecl)en. edJDn bor il)m !Jat in ben Par- erga Plautina I in ber 4. SDiffertation (" SDie HaHen ") auf bie 9lIicfJtigfeit einer mell)obife!)en UUßnutung bei3 über. lieferten ffilaterial{l uufmedfam gemad)t unb 3ugIeie!) geIegentHdJ einige I)ierber gebörige in ben mereid) feinet UnterfudJung geJogen. Ul5 boUftän'oig berfel)lt ift 'oie Urbeit non S. meder an3ufeben "De Romanorum censura scaenica. Accedunt variae de didasc. Terent. lJ.uaestiones" q. s., ein baß in 1852 fel}ienen ift in bemfelben Sal)re , in lueIdJeß bie bereits errot'ilJnte l)anblung ®elJpert5 föUt. Ht balJer natürlidJ, feine bei beiben beiten auf 'oie an'oere !Be3l!g nimmt; aber fonberbar ift e5 un'o 'oie Quelle eine6 groben S'rrtbum5 fÜr !Beder I baU ibm bie fdJon 1847 non ®clJlJert in ber 6dJrift "Uebet 'oen Umbroftanui;; bei;; tU5/1 u. [. IU. 6. 15 bcrölientHd)tcn SDibaftalien bei;; membillU5 gönslidJ entgangen finb. Uebrige1l6 finb bon ibm eingeI)en'oer nur ber titulus SUt .\)ecl}ra unb ber 3ur bel)ullbelt, nebenbeiaucf} einige allgemeine !Jragen berü!)tt lUorben. SuIel1t Ht eine im &nfange bes 1864 su merlin erfd)ienene SDoclor'oiffertation non !IDilb. !IDiImanns "De didascaliis Terentianis" an3ufübren, lUele!)e 'ourdJ fü!)ne, mei[t febt un3ureidJenb begrÜnbete .\)l)lJotl)efen 2idJt unb nung in 'oie bor(Janbene 3n bringen fud)t. Sm l\'DI, genben lUer'oe iel} oft ®eIegen!)eit baben auf biete Urbeit 3urüd3ufom, men, bure!) IJ.1eId)e, lllie ie!) glaube, oie meröffentHdJung meiner Un, ter[ucl)ungcn niebt gCluorben ift. - ölteren !Beurbei, tungen un[erer SDibu[falien, uon lueIc!)en einige bei ®epperl erlUt'i!)nt \1n'o, tann id) filglidJ mit 6tWfd)lucigen übergeben, ba '005 ?Berfa!)ren

Transcript of -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA...

Page 1: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Ueber bic ~crcntianifdJcn ~ibafftllien.

5Die %erentianifd)en SDi'oa[tarien, mit lueld)en fidJ 'oie nadJfolgen'oe2lbfJan'olung befdJörtigen [oU, luurben in neuem Seit 3uerft bonmenret} in 1m ?Bombe 3u feiner Ueberfetung bei3 %eren3 bel)anbeft.~5 ift eine o()ne ben nötl)igen U~parat unb obne bie nötl)ige ~e~

H)obe unternommene 2lrbeit, lUeIcfJe bal)er faft gan3 nerunglüdt ift. 60bannfinb jene uon ®elJlJert ltuterfuc!)t morben in einem 2luHabe "Ueberb. %erent. SDib." (~al)n';3 ~al)rb. 6ulJlJlb. 18 6.550-582), unb3lUar [0, baf3 man il)m in bielen !ßullften beiftimmen tann, baß im®an3en aber bem teid)fid) 3ufammengetragenen Wlaterial 'oie ffiefullatein feiner !IDcije enlfprecl)en. edJDn bor il)m !Jat ~Ht[e!)l in ben Par­erga Plautina I in ber 4. SDiffertation ("SDie ~lautinifcl)en SDibu~

HaHen") auf bie 9lIicfJtigfeit einer mell)obife!)en UUßnutung bei3 über.lieferten ffilaterial{l uufmedfam gemad)t unb 3ugIeie!) geIegentHdJ einigeI)ierber gebörige ~unrte in ben mereid) feinet UnterfudJung geJogen.Ul5 boUftän'oig berfel)lt ift 'oie Urbeit non S. ~L meder an3ufeben"De Romanorum censura scaenica. Accedunt variae de didasc.Terent. lJ.uaestiones" q. s., ein ~ro9ramm, baß in ~ah13 1852 er~

fel}ienen ift in bemfelben Sal)re, in lueIdJeß bie bereits errot'ilJnte 2l:b~

l)anblung ®elJpert5 föUt. ~5 Ht balJer natürlidJ, ba~ feine bei beiben Ur~

beiten auf 'oie an'oere !Be3l!g nimmt; aber fonberbar ift e5 un'o 'oieQuelle eine6 groben S'rrtbum5 fÜr !Beder I baU ibm bie fdJon 1847non ®clJlJert in ber 6dJrift "Uebet 'oen ~obet Umbroftanui;; bei;; mIau~

tU5/1 u. [. IU. 6. 15 bcrölientHd)tcn SDibaftalien bei;; ~ob. membillU5gönslidJ entgangen finb. Uebrige1l6 finb bon ibm eingeI)en'oer nur bertitulus SUt .\)ecl}ra unb ber 3ur ~lnbria bel)ullbelt, nebenbeiaucf}einige allgemeine !Jragen berü!)tt lUorben. SuIel1t Ht eine im &nfangebes ~al)res 1864 su merlin erfd)ienene SDoclor'oiffertation non !IDilb.!IDiImanns "De didascaliis Terentianis" an3ufübren, lUele!)e 'ourdJfü!)ne, mei[t febt un3ureidJenb begrÜnbete .\)l)lJotl)efen 2idJt unb Orb~

nung in 'oie bor(Janbene ~iba[falienmaffe 3n bringen fud)t. Sm l\'DI,genben lUer'oe iel} oft ®eIegen!)eit baben auf biete Urbeit 3urüd3ufom,men, bure!) IJ.1eId)e, lllie ie!) glaube, oie meröffentHdJung meiner Un,ter[ucl)ungcn niebt über~iiffig gCluorben ift. - ~ie ölteren !Beurbei,tungen un[erer SDibu[falien, uon lueIc!)en einige bei ®epperl erlUt'i!)nt\1n'o, tann id) filglidJ mit 6tWfd)lucigen übergeben, ba '005 ?Berfa!)ren

Page 2: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

UeOel: bie %erentianifd)en ~iilaffalielt. 571

ilt klenfelben ein Ieiliglidi eUeftifd)eG, auf fubjeclhm mlHlfftQt betu~enbe!ll

ift unb nut uon menigen 6dJmiedgfeiten eine (grflärung uetfud)! luitb.Unfere Stenntni}i ber :tmnt. ~ibüffalien berlll}t einmal auf ben

in ben .pcmbfd)tiften 'oeG :tmna jebem einaelncn 6tÜde (mit ~Iusnal}me

ber ~nbtia) lJornusgeld]idten tituli unb fobann auf ben l}ietauf be­iüg[idJen ~JMi3en, lueldle lidl in ben bem ~onat 3ugefd)riebenen pl'ae­fationes 3u ben ein~elnen Stomöbien (ben .pauton timotumenoß 1)aullgenommell) bennocn. !Bei jenen tituli {)at man, mie beim :tetteber 2uftlpiele felbft, eine bop'peItel:lon einanber in mcfcntlid)en 6tüUeltabmeid)el1be !RebactiO!l 3U unterfdleiben: 'oie ältere ift burfl} ben <Eobc!:!Bembinus tepräientitt, ben 3meiten !Rang nel}mcn 'oie .panbfdlriftenber <EaUio'pildlen !Recenfion ein. ~1l1l jenem ift ~in3cIncil ber ~i­

balfaUCIt burd) !1UtfdJ{ in ben Pal'erg. Plaut. 'Oerlilfentlidlt; aUe{in\) jo'oann, mie jd)on bemetft, Don @leppert "Ueb. b. 0:0'0. m:mbr.u. j. m." 6. 15 unb abermaIll in;)al}n'ß ;)aI)rb. fl. a. 0 befanntgemadlt. ~ine feQr genaue illlittl}eilung betfeIben uerbanfen llJit !IDi(,manns, '!liejem beforgt uon ,~mn Umpfenbod). illlir flauben, all3 id)in !Salm midi mit ben mibaffa{ien befcl1Ciftigte, hurd) 'oie ~reun'olic!l.

teit meinell l.1ere{)rtcn ilebms !Ritfd){ 311.1ei <EoUationen 3U &ebote (eineuon ibm angefertigt,bie anbere \)on O. !Ribbed bejorgt), 111eh'be nurin menigen !Jlunften \)on einallber abmeid)en; mo eil Der 9Jlü{)e merlE)erjlilien, bat lIlitfc!l{ burd) .pmn !Reifferftveib bm !SembinU5 nod)mali5\)ergleidJen laffen. mon 'oen 3mei O:obices, meld)e !Rilfcb{ "De emendat.fah. Tar." 6. 10 aU ber ~atni!ie beil !Semb. red)net, bem !Bictoriauußunb ~ecurlatuil, 'Oie nur burd) bie ~ußgabe bell tjaernUll (:teren31565) berannt gemadjt morben finb, tfl ber jBicl. ftd,er uedormunb ber anbere fd)eint gIeidlra[(ll uerjc!loUen au fein; biugegen ftimmenmit bem memb. einige aUe ;.tcren3atlsgaben in etlhi)en !Jlunllen, me{lilejeit nur jeue .ponbjdJrift bietet, ubmiu, mo\)on {päler nodJ 'Oie !Rebefein mirb. ~We ül1rigen belauuten .pan'ofdlriften unt> Me meiftCll,dten ~u6gabe\t, ja weit biefe übed)aupt nod) illlcl11ujcri'ptc benu~t

baben, gebören ber t!aUiopifdlen !RecenfJou on. mon il)nen !Jat ®eppert44 .panbldlriften, barunter ben maticalUtill, ben ~11l1brofiauull unb auß'oer !Jlarijer !naliouulbibHotl)ef ben <Eob. !Regiull, unb 89 m:ullgabelt\)ergHd)en; auß bem ~lmbroj. bat illlai in ber 6d)rift "M. Aoei Plauti

1) @Sdion !Beutlel, gat iu 1m ~llmerfung 3U .l)aut. !j3rol. 18. 6barauf aufmedium gemadlt, bau !B. 5 3lt I efell lei;

Hodie SUID ac.turus Hau ton timorumenou.311 iiiltgl1er Beit [)at 2uc. mliiUet Da re mek ~. 276 lind) ~n(t[ogic1i~II1ie\)er 18nllältlliffe bel bell fvatmn SDicfllerlt \UoIli mit ?Red)t t1ermlltr)cI,ban ~mn3 obige füqm bie i9m bod) Iludj bem ®ricdHidlUi 3U®elJotc flanb, aud) fetlJfl bramllt gabe (Img!. über bie ell)IJiöcfttl uodl?Rit!d)I Prolo in Trin. @S. OLK ff.), Illlb~. ~(]gucr llal fie, fo bieiie\) I11Cifl, ;uerft aufgenommen illl Lib. Miacall. llOC. phi!. Bouu. (ei.783nm. 12).

Page 3: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

572 Ueber oie %erentianifel)en :Diba)falien.

fragm. illed." G. 52 'oie :DibaffaIie jU ben 2!befl# juerft Im,ilffeutlid)t. 3d) fonnte bie :Dibaffalien, luie fie bel' molie. unb ~lm'

brol·, fOllJie bel' bi5 je~t 110el) llnbenu~te treffliel)e lBafHical1U5 bielen,nael) tEoUationen beil SJmn \l3tofeffoe 9Htfd)I (eil lagen mir aud) l}ierjwei tEoUationen uoe) benlt~en.

3nbem idl nun 'MjU Übeege~e ben m30ellaut ber :DibaffarienIdbft anjuneben, weebe iel) bel' uoeaUi!>gegangencll :Darlegung gemä~

jebe einjclne :DibaffaIie in breifadler 3'affung uorIegcn: jueeft inber beil ~ob. lBel1lb., we!el)ell id) mit A bejeiel)nell wiU (bei etluaigen2lbll.lciel)ungen bejcidlnet Ag 'oie tEoUation Glepvert"3, Aw bie mlit·tf)eiIul1g m3i1manni!> , Al unb A 2 biebeiben tEoUationen lRitjdJl's);folgen laffe iel) ben !!Borllaut, wie i!Jn bel' ~ob. lBafi!. (B) bietet un'ofüge 'oie wiel)tigeren 1Earianlen anberer SJanbfd)dften ~in3u, welel)e 3Ubeefelben 3'amilie {jc!Jören (l)ierbei locrbe idl mid) ber bei Gleppert ge,brnud)ten lBcjetd)nungcn bebienen); briltenil gebe iel) auil ~onnt, wasin ben \l3riilationen litt) an 910tijen über bie muffüI)cungen finbet,mooei iel), wie biUig, 'Oie 2eilart bel' Editio prineeps (in lRom ~472

erfdlienen) 3U Glrunoe lege, meld)e ben folgenoen I2luilgaben gegenüberbiß jebt aUein benlll,\l llJerben fann (ein ~Eemplar oefinoet fid) in berlBonner Uniuer[itdtil,lBibliotf)ef). 2!ngaoen über abweid)enoe 2cilartenin einigen SJanblel)rilten, unter melel)en 'Ocr cod. Parisinus membr. 7920,einlt bem \l3etrui!> :Dauie! gcl)örig (uergl. lRitfd)1 Vit. Ter. in lReiffer'fd)eib's Suet. G. 26 unb 486), für 'oie ~lnbria unb bie 2lbefpl}i 'oiemi(utigfte 15te[[e einnimmt, l1erbanfe iel) SJerrn \l3rofeffor 15el)open. :DaU'oie SJanbfd)tilt, wcld)e bel' merfafier 'ocr \l3riifationen benu~te, mit bentEobices ber tEaUiopifd)cn lRecenfion im m3efcntlidl~n übminftimme,~at m3ilmllmts 15. 5 bebauptet oI)ne fiel) inbeu über bie 2lbwei<el)ungen, llJeld)e er aud) 3ugiebt, nüller aus3ulallen. m3ir ItloUen uor,ldufin :Donat alil britte GueUe anfill)ren unD fpäter auf biefe 3'rage3urüdfommen.

1. :Die :Dibaffalie 3ur An d r ia fef)It in cod. A (bier ift ber,"{lan3e 2!nfang befl Gtüde-3 bii!> IV, 4 1E. 47 (m. 786 3'l.) uedoren) un'o'in faft aUen anbern SJanbfel)tiften; ba, mo fie fiel) finbet, im tEob.7905 'oer \l3adf. 91ationalbibl. unb in alten %eren3außgaben, tft fiegewi\3 nur aus 'ocr \l3edfatio bei!> :Donat [)i1t3ltgefügt (uergL Glcppert15. 575 f.). ~lus 'oiefer fötmelt lnir lelbft folgenbeil entnef)men:

Comoedia Andria . . . . . . de 10eo nomen accepit: et aMenalldro prius et nunc ab ipso Tel'entio . . . . . " Primaacta est ludis Megalensilms M. Fulvio aedilibus et in (für Mober uie!mel)r Nt!) Glabrione Q. Minueio Valerio curulibus. Ege­runt L. Attilius 1at i nu s ([e~tmß ®ort eine :Dittograpl}ie ausL. Atilius) Praenestinus et L. Ambivius TUl'pio. Modos fecitFlaccus Claudii filius tibiis paribus dextris et sinistris. Et esttota graeca edita M. Marcello et Sulpicio cOl1sulibus.

Page 4: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

MARO

TERENTIIVNIOEGITPRAEN

Ueber 'oie ~crentianifeben ~i'ollftalien. 573

~benlo fämmtIidle alte IDtmataui3gabeu, 10 niele ieb einfe~eu

fonnte. ~ie $ari)et 3)anblditi[t 7920 (mit A bC3eidinet nOll 9HHdiIa. a, Cl.) 9at, l11ic ldion s.Jini>enbrog bemertt, "haec prima fa c tu.es t. ac ta ludis u. I. \1).; uujier'oem bietet er "tibiis paribusd ex tri s . u 1: (eille m:bbreniatur für vel) si ni s t ri s".

H. L :!lic :!libaftlllie 3mn E u n u c h u S 2) lautet imcod. A 3):

INCIPIT EVNVCHVSACTA LVDIS ROMANIS MLVCIO IVLIO AEDILIB CVRVLIBLVCIVSAMBIVIVS LVCIVS HATlLIVS

5 TIBIS DVABVS DEXTlUS GRAIWAMENANDRV FACTA SECVNDAMODOS FECIT FLACCVSVALER ~ ~.: . FANNI COS

8. 3: A 2 l]at bintel' aedilib unb curulib $unfle. -- 8eile 7 uni> 8rönnen nut lebt ldil11er geleien lUerben; babel' bmfdlt groue ?Bericbieben,geit in ben 2lngaben; A 2 bietet fecet ("sic, ni fallor") uub auch AwbäU biele s.Jeßart für 'Oie lUal}rfdieinlidie. - Uebrigenß ijt offenbar8. 7 nur burch baß ?Berreben eineß 2lbjd)reiberß \)on feinem $((lUe"inter 3. 4 lJmüd't lUorben.

2. ~ie UeberIiefmmg bei cod. B [(lufel fo 4):Incipit EunuchusActa ludis Megalel1sibusL. Post,umio AlbinoAedil. our. aegere

5 L. Ambivius TurpioL. ÄNTlLIVS PraenestinusGraeoa MenandriActa secundaModulavit Flaccus Claudi

10 Tibiis duabus dextrisM. Valerio G Mummio

Fannio Coss.

:.I) lllm @Sdllufie bieleß @SUhfeil ljeijit eil im eo(l. A: Terenti Eunu.eU8 ·finitur. ~btl1jo gallen Vit. Ter. @S. 29,8 /Reift. bit codd. CD biedltere eunUCU8 btllialjrt.

3rttl)üll1lidJ gat, l»ie jd)nl1 ~ifmauM @S. I} uaelj ber lmittl)rifung\:lOU Ul11~fCl1badJ bel1lerft I ®e~pert @S. 572 btl)llll~tet, bie IDibajfalien beßlBembinuß feiell lueber Mn berfdbeu ~nnb nod) mit berjelben @Sorgfam.fdt gefd)r1eben, wie ber ste};t beil ([obe~ fdbft.

4) lllud) in biejee ~anbfd)dft finb bie IDibajfalieu mit lmaiußfelngeleljriebCl1; id) beMme mid) ber flehmt mllrllftnben, bamit Sebcr gleid}beim et:ften mlid bie bcibm ~al1bfd)riften!lattllugell IIntcrjeljeibCll rönne.

Page 5: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

574 Uebet bi e Xn en ti an if ef} en 'D i b Cl ff cd i en.

TERENTIACTA MEGALENSIBLYCIO VALERIOEGITFECIT FLACCVSTI INPARIB

ÄCTAT ERTIAIVVENIO COS

Ag un'o Aw: DYAB. .112 :

3m ood. Ambros., IDeTdler erft mit In, 126 beginnt (@leppetl lS. 575),fe!)lt natiididl biefe 'Dib. guuA. - mOl' 8. 4 l)ubelt alle übrigen~ilnbfd)tiftell eillen älNiten ~1ebife1t L. CorneHo Merula. - 8. 4:"aem.reo. 001'1'.". - 8. 6 cod. B2 : L' 'ATtTILIVS, IDaß unß aurHatitilius für Hatilius hi!)rt. - 8.11: :Die meiftelt crobb. babenC. .1Ylummio. ~m ood. iM)t flat! C: CorueHo; ebenfo inaIDei jß'1rifer ~ililbidltiiten UIlO einet SBedinet (vgL ®eppctt a. a. 0.).

3. EUlluolmß est palliata Menandri vetus . . . " Aetaplane ludis Megalensibus L. Postumio L. ComeHo Con edili­bus curam edium habOl1tibus otiam tune personatis L. Numidio,pthimo L. Ambivio Turpione: item modulanto Flaeoo Claudiotibiis dextra ot sil1istra . . . . . . Haoe edita tOl'tiU111 est. ,3'nbem erlndl)llten guten jßatifet· <!:obet finbet ~dJ, ltlie id} fdion bemetftl)abe, Teibet 1II1t bie mnDd,l ullb an alU eiter 6teUe 'oet mniang 'oet2IbelplJi. (2'in 2ei'oenet ([obe~ (C. bei ffiitjd)l Vit. Ter.) b,11 ludisMega.lensibus L. Pisone L. Cornelio aedilibus, bodi bat jene ~anb.

fd}rift fo geringen !iller!!) , bMl im auf biefe 2lbltleidiul1g \Tlimt~ aUgeben Itlage. !illt16 fflt ein !je!)ler in bem oon. vor edilibus fted!(fiilllll1tHd)c alte ~ruBgaben be'; 'Don,lt uno ~mna f}aben (5), f}abeidj nid}t ermitteln fÖnnen.

111. 'Die 'Di'oaifafie beill Hau ton t<i 111 0 rum e nos.

1. mad} bem eod. A:INCIPIT HEAVTONTIMORVMENOSGRAECA EST MENANDRVLVCIO CORNELIO LENTVLOFLACCO AEDILIB. CVRVLIB.

5 AMBIVIVS TVRPIO MODOSCLAYDI ACTAL PRIMVM

DEINDE DVABVS DEXTRISCN CORNELIO MARCO

2. 2 lJat .112 : MIGALENSIif 2. 7ACTAST TERTIA.

2. ,3'111 eod. B fofg! bie 'Dill. auf Den jßrofog fo:Acta ludis Megaleusibus. L. Cornolio Lentulo. L. ValerioFlaceo aedilibus eurulill. egore L. Ambivius TurpioL. Atilius Prenestinus. modos fecit Flaccus ClaudL ac­ta IH'imo tibiis imparibus. deinde duabuB dextris. facta

5 IVM. Iunio. T. Sempronio coss

8.4 baben bet Yat. unb Ambr. fomie aUe übrigen crobiee!!, lueld}e Qlepl'edLI

(6.556 j.) eingefel)en ball prima. $Der eod. Yat. bat !NPARIBYS, beteod. Ambr.IMPARILIBVS. - 'Das !jolgenbe Tautet im ood. Vat. fo:Grae caest Menandri. Acta III. Ai. IVNIO q. s.; im cod. Ambr.:

Page 6: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

,.Ueber hie %erentianifrben '!libajtalien. 575

o

Graeea est Menandri. Facta UI M. IVNIO q. s. 3m eod. Bfino oie illlorie gr. e. M. offenbill: ltm Durch ein meriehen ausge;laffen roorben. '!lie mariante beß B Facta I\llVL JVNIO in ohne3weifel enlflanben anß im 2C;5art: Facta ur· M' IVNIO. @rflellBndmlirb nennen foni! aUe .panbfrbriilen obne llhls1labme ben Haut.bas brille 6!üd; 3111cilel1s I,lil! BaUein ba{l il3r,lnomen M weg, unbbrittens lOl11tle es nid)l l)eiuen facta tertium, fonnem nur factatertia ober facta IIl.

a. lEine il3riilatio beB '!lonal aum Haut. feb{t roie ber <Eont'menlar ältllt gan3en 6lücr.

IV. 1. 3m eod. A folgt 'ocr P h 0 r mi 0) helTen '!lih. folautet :

INCIPIT TERENTI PIIORMIOAOTA LVDIS MEGALENSIB Q OASPIONEON SERVILIO OOS GRAEOA APOLLODORVEPlDIOAZ01\iENOS FAOTA EST IIII

'!lie gan3c '!lin. irl bereil5 non millrbl Pai·erg. 6. 292 neröffentIidJt.3 • .2; A 2 bat binter MEGALENSIB unb Q il3unfte. ,8. 3: Awl}at GN.

2. 3m eod. B nimmt ber Phormio bie ferbfte Gtene ein. '!lie'!lib. lautel ;

Ineipit . Phormio . acta. ludifl • romania .L. Postumio Albino. L. OOl'llelio Merula

....... 1 ""'"

Aedil. curul. egere. L. AmbiviusTurpio. L. Atilius l'raenestitms

5 Modos feeit. Flaccus . Olaudii tibiis • imparibus . tota. greca. Apollodori.Epidicazomenos . facta . nn.

11

G. Fannio. M. Valerio eos3. 6. '!lie codd. Vat.) Amhr., foroie l.Jiele anbere bon @elllJert tler,glirbene baben: tibiis imparibus tot'\1n 11 Graeea u. ,. ro. (\.lergtmillrbl Parerg. 6. 265, @cIJ1Jert 6. 561). - 3m eod. Vat. 9aleine jüngcre .palt';) übet modos feeit gefd1rieben modulavit.

3. Hane eomoediam manifestum est prius ab Apollodorosub alio llomine h. e. 'ErctdilW~O~IEVOV graece soriptam essequam latine a Terentio Pbormionem . . . . . . Haee acta estludis Megalensibus, Ll1eio Cornelio Merula aedili el1ruli et L.Postumo Albino: agentibl1s Lueio Cassio Attilio et L. All1billio:roodos faeiente Flaeeo Claudii fiiio tibiis Sel'ranis • • . • Edi-

est quarto loeo. ]\[ Valerio et Cn. Fannio cOns.~ie übrigm '!lallalausgaben roeid)en nut harin ab I hau fie

tid)tig Postumio un'o Ambivio Iefen.

Page 7: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

576 Ueb er bie %erenlianild}en ~ibajtQIiell.

V. L -:Die ;t)ibaffüHe ber He e y r a na~ bem eod. ./1:

INClPIT TERENTI HEOYRAACTA LVDIS MEGALENSIB SEXTO IVLIO OAESARON CORNELIO DOLABELLA AEDILIB OVRVLIBMODOS FLACCVS FLACCVS . CLAVD TIBIS PARIB

5 TOTA GRAEOA MENANDRV FACTA EST VAOTA PRIMO SINE PROLOGO DATA SECVNDOON OCTAVIO 1'11'0 MANIO COSRELATA EST LVOIO AEMlLIO PAVLOLVDIS FVNERALIB. NON EST PLACITA

10 TERTIO RELATA EST Q. FVLVIOLVO MARCIO AEDILIB' OVRVLIB' EGlI'LVO Al\1BIBIVS LYC 8.ERGIVS TVRPIÖPLACVIT

.8. 2 bat binter MEGALENSIB, 8. 3 billter AEDILIB unbOVRVLIB !j3untte. 8. 4, irt lIatürliel} nur aus 1Berleben FEOITbinter MODOS ausgehlfien uno FLAOOVS Il.MoerQolt• ./12 batOLAVDI. .8, 5 [)a! ./12 : 'V', :Die.8. 5 enlbaUenen, jeoenfaUsbemerfenilluerlben UBorte acta prima sine prologo finben fieb infeiner anbern .ljaubld,rift uub au~ ni~t bei ;t)onat in ber !j3räf. 5);fel}on bel'lbalb rönnen luir fo 3iemlidJ als gcmili annebmen I ball ber­jenige (lUG einer bem eod. A lcbr Iil)llHdlen QueUe fdlöplte, mcldlemmir im ij'ommentar beG ;t)onat 311 Hec. !j3rol. 1 m. 1 folgenbe UBotte .1mbanfen: Ecyra (EXIJ(!a) est Imic nomen fabule. hec primocl a t a es t si n e prologo ludis megahlsibus' quos Sex. Iuliuset Cornelius Dolabella ediderunt: aed oeeupatio populi (manfdJreibt oceupato populo) studio funabili (I. funambuli) displieuit.postremo data est ludis funebribus L. emilii pauli: qnos fece­runt Q. Fabius Maximus et cornelius Africanus. tune quoquenon peracta est per studium populi circa gladiatol·cs. Tertioad postremum introducta Q. Fulvio L. martio edilibus virtuteaetorum L. Ambivi et L. TurpioIDl! est commendata. - ~ie

Uebereinltimmung bielet lJ3elllerfungen ntit 'oem cod. A Ht ebenlD 1ei~t

erfennbar luie bie merldJie'oenbeit \)on ber QueUe bet ~riif. (lletgLunten). Q:ille 2tbltJeiel}ung lebr geringer lJ3ebmtung ift pO 8.tr e m 0

data est bei 'oer ameiten 2tulfiil)rullg; ba» baß postr. nidlt aue bel'QueUe entnommen ift, öeigt [dlDn bie UBieherbolllng belS UBodeß tertioa d p 0 8 t rem u 111 introd. Uebrigeni5 ergieb! fiel} aull einer fer.neren mergleidlung jener !SteGe SDonng mit bem $8emb. a16 mel)t

[)} 3n ):\en ~anbfdJriftm töunten obige !illortc ~ngleid) mit bel' 2tn<gabe bell griedJ. Originalß Ullb Im ?J1nunner bet! e51üd'ell 3u f 11 l{ i 9 tlnß.gefallen lein I jebodl itt bel' \~3raf. finhet fiel}, menn and) ber Warne Apol­lodoru nid)t aUß her SDibajfalie gcnomll1el1 i[l, l1.Jenigflenß bie Wutmmr.

Page 8: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Ueber 'oie %etentiatiifdlen ;Di'oa)falien., 577

benn Itwf)rfdleinIidl, baß mir bei ber Q:rroiil,nung ber 6dlaufvie(er"virtute actorum L. Ambivi et L. Turpionis bor Turpionis naßllßort Sergii ein3ulebieben unh nonn, lllie im .Q3emb., ben fBeinamenTurpio burdl ;tranßpll~lion bem Ambivius äUtüdäuerltatien baben.

'2. lTladl bem ood. B:Aota ludis. romanis . Sex. Iu!. Caes. Cu. Cornelioaedilibus oll1'ulib. non est. peraota tota.modos feoit. Flacons. Claudi. tibii8. parilibus ,Cu.Oetavio. T. Manlio. C08. relata est iterum lndis

5 funerib. relata Ei tertio. Q. Fulvio. L. MarUoaodiL cu1'u1.

8.2: ;Die codd. Reg. unb Par. 1900, 'oie faft in aUen 6tüden über'einftimmen, gaben ludis Megalensibus; ber Vat. ebenio 110n eritel'.t'1anb, aber ali3 llJerbeffemn9 irt 1.10n 3ltJeiter S)ClllD Darüber gefdlriebenRomauis. mon 'oerieIben S)anb ift bintet peracta - tota über ben ;tej;tgefe~t. ~er cod. Reg. lieft Dafür: tibiis parilibus totam. ~ud/ BbaUe roobridleinlitt urfprünglid/ tota nadl parilibus aui3gelaf!en unDübcr 'oie 8eile bin3ugerügt, 1tJ0 ei3 fieb 'oenn fpiiler an Daß 'Danebenrtebcnbc peracta anhtloU. - 8. 4 l}at ber eod. Reg.: L. AemilioPaulo lums fUllebribus. ;Der eod. Vat.: L. Aemelio ludis fUllebribus(Die ~unfte Uon bel' ,Qanb.elnei3 (!omclori3 6srh

-

3.. Haee (Ed. pr.: heo oum, mie eiä fdleint, für Heoura) fa­bula Apollodori esse dieitu1' graeca • . • . Aota sane est ludisMegalensibus Sexto Iulio Ce. ltabirio aediliblls ourulibus: egit­queL. Arnbivius. Modulatus est earn Flaccus Claudius tibiisparibus. 'fota graeoa est factaque et edita quinto 1000, Cn. Oetavo(C Octavio) T. Marilio 008S.

ilet Vindelinus Spirensis l}at C, Rabirio; ebenfo Die adit. Tanis.VI. 1. ~a9 fedlOe 6tüd im eod. A fin'o bie Ade I phi:

INCIPIT TERENTI ADELPfIOSGRAECA MENANDRV ACTA LVDIS FVNERALIBLVCIO AEMELIO PAVLO MODOS FECERELVCIVS FABIVS MAXVMVS P CORNELIVS

I) AFRICANVSEGERE LVCIVS HATILIVS PRAENESTINVSLVCIVS AMBIBIVS TVRPIO MODOS FECITFLACCVS CLAVDI TIBIS SARRANISTOTA FACTA VIMARCO CORNELIOCE'rHEGOLVCIO GALLO COS8, 3 ift mol}[ für MODOS - QVOS 3U fdlreiben, ltJaiä fteb in bernnllern ,QanDidlriftengattung Durd/lUcg finbel. - 8. 7: A21 Ag unb Aw

6) \Ilud} lInem, maß idj an ([Otfl'ctuten auß beln ood. Vat. ange.fügtt Ijl1be,fdleint llCtfelbe in bet .pec\}ra naeb eillem bem B feIjr ögnlid)en([obt~ berbeffert ou fein.

illuf, f· ljlqu. !1l. 3. xx. 37

Page 9: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

.578 Uebu 'oie %erentianif4len ~ibllfhIieu.

!JaDen SERRANIS; 9M4l1 lParerg. 6. 265 in Uebereiltftimmungmit Al: SARRANIS 7).

2. 3m aod. B {in'o bie Adelphi 'olle uierle 6tl1d. ~ie

~i'o. lautet:b

Acta ludis funeribus quos fecere.· Q. FabiuBMaximus. P. Cornelius Africanus. Aemili.Pauli. egere ! L:. AtiHus Presentinus Minutius. Prothym~us: modos fecit Flaccus.

5 ClaudL tibiis sarrame. facta graeca.'" nMenandri. Amcio. M. Cornelio cos:

,8.1 baben bie codd. Vat. unb Ambr. funebribus. -,8.6 gaben alleanbern codd. ri4ltig M. Cornelio. ~er ~nfang ber i:>io. ftebt imcod. Ambr. fo: Acta ludis funebribus Q. Fabio Maximo P. Cor­neHo Mricano Aemili Pauli aedilibus curulib. quos fecere L.Atilius Praenestinus Minutius Prothymus. !matt pe!)t I)ieraus, baflber 64lreiber biefer i:>ib. bas, Was er etwa ni4lt uerftattb, wUUd!)r­Ii4l iinoerte.

3. Haeo sane acta est ludis seenieis funeribus L. AemiliPauli agentibus L. Ambivio et L. qui eum suis gregibus etilimtamen (L tum ooer tune) personati agebant. Modulata. estautem tibiis dextris i. e. ludis (10 lür lydüs). Hane dieunt exTerentianis seeundo loco actam . . . •

L. Ambivio et L. q. s. baDen aufler bet Ed. pr. audJ lm treftli4leParis. A. uno anbete ~anof4ltiften; L. Ambivio et L. Turpione bietet'oie edit. Tarvis. nebll anbern ~u9gaben. !8il\ ift f[ar, bapwir uidJt Tur­pione, fonbern entweoet Atilio Praenestino ober, lDas wabrfd)einIi!:ber ift('OergI. mJUmanns 6. 32 f.), Minueio Prothymo aU ergdnaen I)aben;für let?teres fj)tedJen bie mJorte qui • . • . personati agebant, ein,8ufakl,l wd!:ber fid) bei i:>onat nur no!:b in ber lPräl. 3um !8unud)finoet, in ber ebenfalls Minneins Proth. unter llen aetores an­geiül)rt llliro. ~er ,8ufat? gel)t äurüd auf eine 9lotiä Uon ~onatde com. et trag.: Personati primi egisse dicuntur eomoegjamCineius Faliseus, tragoediam Minuoius Prothymus.

lIDir geben 3und!:bft über äur !Bel\>red)ung einiger !8in3elnbeiten,au~ wefd)cn äugteid) boG 18erliäUniji oer befprod)enm brei Quellen [(arer

7) IDafi Sarranis, wddjell bie IDibnrfnIien bell @lti!:buß unb in oenIJlb. unbeftritten bie beften ~obb. Oet ~nlL ?Ree. fjalien, bie filtere unb bit!auf ~iceto'!l 3eit bie aUein ilblidje ijotm gewclen lei (nlldj älter ift Sa.ranus), 1)nt lUIommlen Inser. la.t. ant. in ber a.dnot.. ~u 3nl!:br. 549(@l. 1(3) bargetljnn, auf weldje @lteUe midj .f;\err ~tof. ?RitjdJl aufmerfjamllcmadjt gat.

Page 10: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebel: bie %erentianifcl1en ~illafla[ien. 579

tuerben foll. ~rllgen lUir aunlicl1ft nacl1 bem regelmlijHgen 3n1)alt einetbOllftäniligen ~iil., fo ftnl:> neun 6tüde alß fold)e an3ufel}ell, tueld)ebereits lRitfcl11 Ißamg. 6. 267 in folflenl:>er lRei1)enfolge angegellen1)at: 1. ~icl1tet unb :titel bes lateiniid)ett 6tihfeß; 2. ~icflter unb%iter beß griedli!cflen Originals; 3. ~eftfl'iel ber ~uijil1)tung; 4. bie@ebel: unb meforger l:>ei.l ~eftfpiels; 5. ,f;)llnptfd)anfpielet nl1b augleicl1iHrettor ber :truppe; 6. ~omponift; 7. !Dluftlgattung; 8. lanfennemummer bes 6tüdes in ber lReibe ber llIlerfe; 9: ~onfuht 'oei.l 3ubreill.<Eine gana nereil13eIte ~ußnal}me hilbet fcl10n nacfl bem llIlo\"tluul berUebedieferung ber (8nnud), in befien ~ib. el}emali.l, IDaß ficl1 I)eutebafelbft nidit mel}r finbet, bai!\ ,f;)onorat angegeben lUat nacl1 6uetollVit, Tel'. (lReiff. 6. 29). llIlenn aullerbem in ber :1>i'o. 3ur ,f;)e.c~ra bie llIlorte rtel}en Aota. est primo sine prologo, 10 Ht ei! me1}rals lUal)rfcl1einlidi, ball biefelben ern fpäter ficl1 eingeicl1lidien l}aben.

8ur !Begrfmbung biefer ~nftd)t mufl icl1 auf eine ~rage äurüd:lommen, tueld)e id) burd) meine Quaest. seI. de proI. Plaut. et Tel'.(!Bonn 1863) bereits abgetban glaubte, ob nämlidl ber ~nbriaprolog

ber eriten ober einer lUieberl}oIten ?lIuijül}rung ang,el)ört. ~eiltere Itlniiel1tI}at llIl. llIlagner neuerbing1l in ber ?lIbl)anbtu~ng De Tel'. Andl'. pro·logo (Lib. MiscelI. ed. a sooiet. phi!. !Bonn 1864 6.72-82)neu aU begrünben gefucl1t. G0 blilt lebtuer (luß iler lUenig :präcifen~Irgumentation bie \)ofiti\:1en @rünbe berau6äuiueben: abgejcl}en l,Jonbem niebt tueiter aUßgejül}rten 6ape 6. 74 prologus talis est qtta·lem apoeta iam cognito exspectaveris nimmt llIlagner 6. 76 fot,genben ~nftofl: unde tandem Terenti adversarius tam accuratamfabulae notitiam sibi comparaverat, nisi quod iam acta essetAndria? 3di l)alle bieien (8intuClnb l.lorl}ergefef;len unb a. (I. O. ge:lagt: quo paoto. '" illi ipsi (ber llorf)et genannte LusciusLavinius unb feine @eltoffen; llIl. l}at midi 6. 76 ~. 9 falltV net:ftanben unb illi ipsi auf speotatol'es beaogen) Andriam oognove·rillt, varie potest explicari. 2tn ben %l}enlerbirettol: ndmlidl lannman beulen ober an 6diaulpielet ober !Berannte 'oe!; %erenä, befieltUmgang1llreis mit Dem jeiner meiber (~leib etroeclte llon ~nfang anilaß günftige Urtl)eil bes OClicilius über 'oie 2tnbria) fcl10n tuegen bergIeieben 3nteteffen mnndie !Berüf;lrungspunfte l}aben mulite. llIliditigerift llIlngne'tß Q1rfIdrung ber leilten niet merle bes Ißro(ogß

Favete, adeate aequo adimo et rem cognoscite,Ut pel'noscatis, eoqnid spei sit relicuom:Posthae quas faoiet de integro comoedias,Spectandae an exigendae amt vohis prius-,

auß roelcflen er folgern IbHIi bofl febon \:1or berjenigen ?lIuffiil}rung, 3UlUell!>er iliefer Ißrolog gel}ört, eine ober mel}rm llerunglUclte 2tuffül}:mngen 6tall gefunben l}aUen, ilafl alfo bie ~nilria nacl1 ber erften~uffül}rung Der ,f;)ecl}ta tuieoerl}ott lUorben lUdre. (grft bamals battebie Wotf)lUenbigleit l:1orgelegen einen Ißro(og au ll!>teiben; bie erfte

Page 11: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

580 Ueber bi e ~ er en ti Cl nif dl en ~ i ba [f Cl [i en.

2luffÜ~rung bet 2lnllr. fOlllie her ~ec. ~ätle eil1e~ [oldlen enlbegrt. ~Clhul'dl

gerät~ nun lID. offenbar in einen lIDiberlptudl mit fidl, ba er 2lnbr.jßt. m. 5 auf I dl 0 n fr ü [}e r gefdlriebene \]3rologe bealebt. ?Dodl ganDabge[ef)en bierl:lon, billet bel' Sd)l'eiber beä\ \]3to{ogil in jenen merlenoffenbar bie Bllfebauer il)l'e fpätete ffiunft ober Ungunft 'Don i!JremUrtl)eiIe übet baß l}orIiegenlle StM abl}iingig ält maeben (rem eogno­seite, ut peruoscatis q. s.), maß filglieb bei eitteln ben .sufebauernfebon betannten StM nie!)t gefd)egen fonnte, ba er ftdl in bem fiaUe'Oielmebr auf lbren bem Stiide bereits geie!)enflen meifaU bemfenmulite. ,3e!) gabe allo feinen GIlwnll 'Don meiner bure!) ID3agner niebtlllibetleglen munebt abjugeben, bajj unfer \]3tolog nur jur el:ften2luffl1brun9 gel}ören fann.

GIliebt man baß nun DU, llaji %mn3 febon bei bem erften Stüdeharauf uerfallen mar Heb in einem \]3rolog gegen feine GIlegner jU 'Ocr.t~eilligen, [0 ift e6 lJöd)ft uliItlalJrfebeinlieb, bau er, bet \ludl bei jebemfo[genben neuen 2ujtfpiel, idbft Dum (gunud) unll auel) nael) befienaupergemöl}nliebem GIllüde eineß \]3rolog6 bellutfte um bie ~lusftcUungen

ber fieinlle DUt'iid3ullleifen, allein bei Im ~ec~ta, einem €tüde, baßgemijJ SU feinen Idlmäebmn SliIJIt, entlveber feine mnfeinlmngen et.falJren ober fid) bagegen niebt l)ed~eil)i!Jt, furä bas 61üd obne \]3rologgelaffen babe. 'i1reilid/ gebe ieb .lU, bal3 ein ~id)let ben \]3rolog, menner ibn nicf)t Dur (grsälJlung bell Wtgumentll benubte, ebenfo gut meg'laffen fonnte, mie beutsutage ein 6ebtiftlteiier 'oie mombe äu einemlaud/c.

(};in SIlleiter ®runb/ bel' miel) beftimml alt ber (};ebtl}eil ber ID30rteacta prima sine prologo DU 3111eifeln, ilt folgenber: in ben quaest.seI. 6. 5 ff. glaube ieb bargelIJan3u baben, bab bie merfe bell ~ClUt..

jßrologß 7-9Novam esse ostendi et quas esset: nune qui seripseritEt Graeea sit, ni partem maxumam.b:xistll1miitrem seire vostrum, id dicerem

in ben \Jlro!og sur 3meilen muffll~tung llet ~ec. ge!}ören. ID3enn alfoin biefem 'Doraullgefebl mirb, baji ller gtöjile ~bei1 bet .8ulel)auer IDeip,lllet ber ~iebter unb Don mem bn;3 Original lei~ fo muu biefell boebbei bet erlten 2luffül)rung auf itgenll eine ID3eife mitgelIJeilt morbenlein. ~au ber 91ame bee 6tMell IOlUie beil !ateinifdlen ~iebteri8

gelDöf;nlid~ fuq UOt bem muflrelen bes \]3ro!ogll tletfünbet wurlle,I)abe ieb in ben quaest. seI. bemiefen. mon bem 91amen beilgrteebife!)en Original!3 babe id) niel)t balielbe angenommen/ lllOSU midlällleietlei befUmlllte: einmal bl1P IDonal, bet an melJmen SteUen(quaest. seI. 6.13 ff.) DOlt bel' tituli pronulltiatio fptiel)t / jenemngabe lllenigftenil niebt l1Uilbrüdlid) a[{l b\lSu gef)örig anf1l9rt; fobannbaB bem iBilllllltll,6gange be!3 feel)ften ,3ai)rbunbertß entipreebenb (lJergI.lRUfcf)l \]3atetg. S. 234 mnllt.) Ul:lprünglidl ball ,3ntercffe an bemgrieeb. Original nut ein getingell unb bie 91ellnung beffelben lllof,1

Page 12: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebn bie %erentiani!d)en s\)ibaifaIien. 581

aud) nod) 3u befl %cren3 Seiten nid)t burd]au~ nötQig roar, lonberneine berartige ~rroäl;nung genllgte, roie pe pd) in ben %eren3\lrologen,joweit jle 3ur erjten ~lufiiibrllng gebören, burd)gdngig finbet. mu~

bielen beiben &rill111en mürbe man Id)liejien tönnen unb miiffen, bajibaß griedJifd)e Original bel' .\Jec~ra 'Den Suld)auern bei bel' erften!lblffü!}rUlrg nur bur d) ein eJt $ I' 0log babe berallnt roerbenfönnen. 3nbeji gebe idJ bie mlögIid)feit 3u, bnji bie ~ngnbc beß grie<d)ifd)en Originalß 3u bel' tituli pronuntiatio ge(lorte unb bemnad] ein9iüdjd)lut'! auf ba6 mor!;llnocnlein einefl )J3rolog!3 nidJt 3u1älTig fei.

.\5iermit fäUt nodJ feincRlwegRl meine Illnfid)t über oie ID30rtedata primo siue prologo ; tlielme!;r ift nbgefeI)en t!on oem 3nerrtgcltenb gemad)ten l(ljrun'oe nod) folgenocß 3u bebenten : fdJon 'oe\! 3n. ~

baIteiS wegen ge!;örm jene ID30rte nidit in eine :ilibaffalie, lue{dJe nur 1bie notl)menbigften auf baß ~eufiere ber ~luffill]nmg bcaügIidJen motiaen~l

entbiilt. Ooer glaubt wo!;1 3elltanb, baU eiS bei jenem $lautinildJen6tüde, weldJes o!;ne Il3rolog auf bie müline fallt, im titulus gebeijienbahe llalltR. sine prologo" ? 3n ber S!)ib. 3um 6tidJus menigltenßift es nidJt ber '!jaII. lSobnnn ift 1m $Ial,\ 3wifdJen ber mummerbes ISliid9 unb ben mallten ber ~onrllht gemi~ ein fel)r un\lllflenlm:einalg au1äflig wäre ber $Ial,\ biltler ben (§;onfllln gemelen. mongroüem ~ewidJt fdJeint mir (lud] ber 2{u~rllrf pd mo s. pr. 3Ulein, inbem, Wenn uon ber erlten 'iUuf!übrung eineß 6tftde9 bie 9iebeift, bem lateini!dJen ISprad)gebraud)e gemäp nur primum gefeitrohb; bergt .\Jec. m. 14. 33. )J3laut. ~al. $r. m. 17. ISdJlielilid)trägt aur IBeri)lid)tigung obiger ID30rte (ludJ i)er Umftanb bei, baB uemit i)en !!Borten data secundo aUein eine Seife ausmadJen, weld)efdJon mcnfe~ IS. 27 ~nm. fe!)r ridJtig aliS ~[olTellt 3u relata estedannt bat. &ebißigt bat baß ~e\ll'erl 6. 563, l)öd)lt uede'brt aber3. !!P. meder 6. 37 data secunda fdJreibcn unD Dies auf bie ~1ummer

Des IStüdeß be3ie!}en luoUell. 3bm roar nlimlid) jenes ®Ioifem nuraus %mn3ausgaben bdannt / unbefannt aber bie motia i)el3 cod. Afacta est V; aujierbem IUllre data sec. für facta oi)er acta sec.in ben s\)io. fe!)r auffallenb. !J\idJl minlJer berfebrt Ht aber ID3ihnanM~nlid)t, baji data sec. ed)t unD C1uf bie aroeite ~Illffübrung ber .\Jec.,rclata est uni) tertio relata est aber allf eine britte unb uierte2{ujfül)rung 3U beaief}en fei. s\)ie ®rünDe für oie Ull!}altbarfeit bielet&npdJt llleti)eidJ etft fpiiter im Sufammenbange augeinanllerfe~en.­

3m ~anaen f)offe id) nad) ben angefübrten ®riinbcn auf allgemeine milli.gung redJnen 3" rönnen, Illenll id) bie ID30rte acta primo sine pro­logo ars &loHem ClUS ber S\)ii). t berbanne.

!!Baß nun obige 9ieil?enforge betrifft, weldJe 9iitfd)( a. CI. O. 6. 264uni) l(ljelJl'ett 6. 579 f. für llie. ältere barten, 10 pnbet pe fidJ in bembefannten l.lon !JlitfdJI bellt \Stid)us 3ugell.1iefenen titulus bei.! ~lmbrof.

$aliml'feftes8), alllierllem in ameien bet %mntianifd)en s!)ibaffalien,

8) ~ie lIDorte agil unb modlliatus ast feqlm ainar in biefer IDilla.

Page 13: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

582 it eber '0 i e %er en ti an i I tb en ~ i '0 aIh 1ien.

aum ©aut. unb au ben &b., unb aroor in ber uUß burd) ben cod. Aübedommenen lRecenjhm. G:ä id)eint hlbej3, Illä ob aud) fdJon inalter 8eit bei 8uiammeniteUung jo{d)er ~ibaifalien ein anbmß '!Jot­mulm: iiblid) geroefen fei, DOn bem norigen nut in fOlDeil »erfd)ieben,ali3 ~itbtet unb %itel be{\ grietbiid)en Originals nitbt an 3roeiter,!onbern all ~ebenler eteße f]inler ber mlu~fgattung bor lm !nummerbes etüdeß angegeben 10erben. ~ieie Orbnung bietet im lBembinuäbie ~~b. aur ©ec. unb 3um G:un., in roeltbe11l nur, loie itb ftbon obenbemerft balJe, Seile 7 nor 8eile 5 uUl3uilelIen iit 9).

eid) auf 'oie ~ulorilät ber bem ~Dnat äugeidJriebenen \präfa­tionen uad) irgenb einer eeite bin äU berufen, trt IlUerbingä mibIil'l},beuor über i!}re &utotität elroas fertrte!}t; inbep lverben roir ~onat im.\Jaufe ber llnlerlutbung als eine bödJit atblbllre Quelle fennen lernenlInb itbon je~t fönnen roh nid)t uml}in il}n in lBetmd)t 3U 3ieben.G:ß fommen nämlidJ in jenen O:inleilungen alle 3U einer ~ib; gebö'rigen ett1de 11lel}r o'oer minbet auäfilljtIitb umid)rieben »or (aum G:un.unb ben &b. febten am ed)luffe 'oie !namen ber ~olliuln, bei leDteremStilete audJ ber !name beill ~ompolliitell), unb aroar id/einbar gana inber auerrt be3eid)neten lReibenlolge 10), bap baß gtied)ild)e Original anaroeiler Stelle 3ugleid/ mit bellt loteinifd)en erroiil}nt roirb. ~all gleitb­rooljl ~onat in einigen ber iQm vorliegenben ~i'oaifalien bai3 gried).Original unmittelbar I}inter ber IDluiitgaltung angegeben laub, läjHfid) nod) je~t mit SidJerl}eit nod/meiien. 3n ber $räf. aur ©ec.leien roir gegen G:nbe: Modulatus ast aam FL Cl. tibiis paribus.T 0 ta graees. ast u. I. ro. G:benlo ~eibt es in ber $räf. aur m:nbr.:Modos facit FL Cl. fit tibiis paribus, dextris val simstris. Etest tota gre,eca u. f. 1'0. G:$ fann fein Slveifel iein, mas bereits~evpert tidltig geleben I}at, ball Wta 3u bel' vorbergebenben mlunf.gattung gel}ört, io 'oap an beinen etellen graeca est allein flebenbliebe, n(ltiirlid) mit 3U erglinDenbem !namen bes gried/. $)id)terß.

Ilaiie, bad) ift unAmeildl}aft baau an ben betreffenben @Stel'len je eine BeiTe leergebliepen; audj bie mumnler be13 @5tMell feqrt unb ift mal}r!djeinTidj baaubie \.1or beu mallten ber ([onfuln filiI finbenbe lme Belle beftimmt geroe!en.

9) mUd) im \j3qotmio ftegen bie mngaben über bae gried). @5lil:lf unb. bie lortlaufenbe 9l11mmer nebeu eiuaub er, obfdJou beibe, IUae luol}(

nidj! Ul'l1Jtüugiidj ift, f)inter ben ([onfuln. ID'lertmilrbig ift e!l unb filumburdj einen an ~u edUiren, bilfj fidi, luie im ead. A, 10 alldj in benübrigen .\;'lillt bie mngabe bel' ID'lllftfgattuug giutet bie Inummer traM-pon!r! finbet, nu~ mit bem Unterldjiebc, bau in ber ([aU. mecenfton audjbel' ([omponift llOt bet ID'lufifgattung (qinter bel'. 91umnm) genalllti mirb.(iaUiopiu§ fd}eint aTjo bie ieIjlerl}afte unh a. stlj. un\.1crftiinhlidje meil}en.folge llorgefnnben, aber einett nur ungenügenben lBetjudj aur ,perjldlung

.bel' rid}Hgen mnorbnung gemad}t aU gaben.10) 1>ie eijua i 9e mbmeid)ung ljietllOU finbe! fid) in ber \j3tiif· aur

mubria, lUO bie l11nmmet bee @5tücleß nidjt ben ge\1Jöl}nIidjcn \lllalj einnimmt:Baec prima fa.cta est· acta ludis . • . . .

Page 14: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

lieber bie ~etentianifcQen ilibafhHen. 583

~iefen mup baqer ~onnt älUeimal lUenigften~ an ftebefiter Stelle an.gegeben gefunben baben. 3n lUelcQer meibenfolge ibm in ben übrigenStiiden bie fraglicQe !llngabe uorfag, Idbt filV jeut nilVt einmal Im.mutblmg~llleife fagen; ber bloue Umflallb, bau er ba6 gtied/. Originaliebe~mal gleidi 3u !lInfang erllläf)nt, bmlVligt unfl 110d/ nid/t 3U bem6d/luffe, baf~ bieß bie !lInorbnung in ber gröflmn .8al)l ber il)m uor.liegenDen 'Dib. gelUeren!ci. !!Sielmebr bewbt biefe %[)atfadie bm;(\U;,ball ber !!Serfaffer Der !!Somben 3uerft 3u beftimmen rud/te, 3u meld)er(ilaffe bon 2uft!pielen (ob palliata ober togata u. r. lJ).) baß be.treTTenbe ~eren3ifdie 6tütf geböre. !nannte er nun· bielll 2uftfpiel einepallia.ta., fo lag eß natiirlid/ nabe 3ugleidi baß griedl. Original ttam,baTt 3u malVen. 3di muu e6 bal}er baf)ingefteOt fein laffen, ob 'Donat,abgefef}en l10n ben 3met oben genannten .ll'omöbien, in ben übrigenbafl griecQiilVe Original an ftebenter ober 31l.\eiter Gtelle tanb. !!Sor.läufig lliut fid) in biefem !Tlultfte eilte Uebereinftimmun9 mit bemcod. A meber bebaullten nodi leugnen; in ber 'Dib. 3ur ~ec. 3eigenfie eine gleidle ~norbnun!l, für 'oie übrigen 6tüde rönnen mir menig,ftenß feine !lIbmeidlung nadlmeifen.

3n ben ~anDflVriften ber G:all. mer. fel}en mir biejenige meH>en,folge \m neun etn3eInen 6tüde, mdd)e wir al6 3weite. befpradien, mitG:onfequen3 in aUen fünf tituli burdlgefil!)rl: ftbetaU wirb baß gried/.Original erlt nadl ber !l.nujifgaUung ermäl,ut. 'Der titulus 3Unt G:un.madit, roie roir faben, nur eine fd}einbare !lIulilnal,lme. ?roaf}r[d)einIidlbaHe 'oer Ur!)ebet jener 9lebaction bie ?roa!)1 (mie fie ber cod. Anodi ie~t bietet): er entfdiieb filV uad) ein er 6eite 1]in.

?roilmannß uat in !Betreff biefer ijtage 6. 52-66 folgenbeeigent!)ümlid)e !lInfidit aufgeftellt. ~r unterjd/ei'oet 3unlidlft gan3 ridltiginnetoalb bet ~iDajraTien3mei !Beftanbt!)eile, einen aUß 'oer Seit oei'!~eren3 feIbft ben fplitern @lrammatitetn itbediererten unb einen Uonbiefen erft l}in3ugefftgten. !nun aber benlt er fid} ba~ !!Serf)ältnib jenet!Bertan'otf)eiIe jo (6.61): Duae didascaliarum sunt partes: alteraoontinet quae populo ante ludos celebrandos a praecone pro­nuntiabantur: titulum fabulae Latinae (poetam Graecum in prio­rib1lll fabulis) a.ctores tibicinem modos musieos, altera quae nonerant prouuntiata: (Graecum poetam in posterioribus fabulis)numerum fabulae, consulum nomina. 3ener erftere %!)eil jei fo mieer l10r ben 6pielen 110m ~etol'o uetfün'oet worben (0. f). mit uor~

ober nad)gefeitem ~iditernamen unb mit aU6geIaffenem ober 3uge,fügtem griedi. Original) in bie ~~emplare jenelil 2uftfpiellil aurgenom,men worben, mddle balb undl ber !lIuffül}rung erfdiieuen. ~ier311

bäHen in !!Jäterer Beit (SJtammatifet ba6 griedi. 6tM, IllO eß nod)febne I bie mummel' unb nie !namen bei: G:on[uln f}in3ugefe~t. 60edflitt IID. ben Umftanb, ball im cod. A einige ili'oaffaHen b.llilgriedi. Original an 3meiter, anbete an fiebentet 6teUe nennen. - Sutabeln tft l}ietbei 3unlid)ft, 'oa~?ro. balil ben @lrammatifern itbedolil'

Page 15: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

584 Ueber bie 5terentianifcQen $\)ibaflaHen.

mene Wlatetial in 10 enge $«:rbinbung mit ber tituli pronuntiatiobring!. m:ui bie \Spiele unb bie ß'eftgeber tat er offenbar gan5 l>er.geIT en: bor ben \Spielen felbft rourllen fie fugIicQ nidJt aUßgerufen,in ben betau6gegebenen stomöbien muffen pe aber geftanben l}aben unb3roar, roenn bie fplUmn ~rammamer, tuie ha~ m:mmanll6 m:llfiellt 3Ufein fcQeint, nur äuuerIiell hU6 ß'el}lenbe bin3ulügten, in her !Reiben'folge, in roeldjer roir beute bieie !Roti5en baben. ~al;tet fann manficQ offenbar nid)t aU3u genau an bie tituli pronul1tiatio gebaUenbaben, roail uud) au~ llem ~ebraud) be6 5tempu6 egit . . ., modosfecit. . . betunrgeilt. Gdaubte man ficQ aber bietin bei m:uf3eidmungjener ?llngaben Umänllerungen unb 8uiäte 5u bem tlom ~etolb mer.funbeten, roatUm loU man gerabe lla-S gtiecbifd)e Original nur b(lnnin ben m:ußgaben ber Quftfpiele ermdbnt l}aben, menn e~ uorl}et mitbem übrigen 5tileI betonnt gemacbt roorllen roar? 3erner fann !ID.gar niellt beroeifen, bau uon einem 5tbeil ber stomöbien ba~ gtiedJifcQeOriginal bei ber tituli pronuntiatio angegeben, bei bem anbem roeg.gelalTen roorllen fei unb baa erltetet gerabe bieienigen \Stüde umfaffe,roe(dje beute llas ~ gried). Original an 31lleiter \SteUe nennen. ~er mer.fud) einer !Begrünbung Ht \S. 58 f. entqaUert. Demonstratnm estpoetam nondum notum ut populo operam 8uam commen~

daret fabulae nomen nomini suo praeposuisse. Quid ?si eius­dem rei causa etiam Graecum poetam in tituli pronuntia­tione proferri voluerit, postell, autem eum proprium nomenad populum allicieudum sufficeret eum omiserit? Non omni­bus fuudamentis eget haec conieetura. Rue enim verba Do­nati initio praefationis ad Adelphos quamvis mutilata et cor­rupta speetare videntur: "Potuit eam Terentius Fratres meere:SEld ... non statim intellegeretur Menandri esse, qUl~d Ter:entiusinprimis lectorem sch'e eupit". [lorau~gere~t, roae i<b burd)auilniellt augebe, bali :Donnt bei ienen ~orten ~an bie prouuntiatiotuli badJte, fönnte man au!il benfelben bod) euenfo gut auf llaß ~egen'

Igeil Uon ~ihn(lnns ~lnficbt fd)lielien :roenn 5ter. llas Eitüd Adelphoenannte, bamit man es ali.\ ein aus bem ~ried)iid)en überfebtee fogleiebbei ber m:ntfmbigung erfenne, fo fiepe fid) folgem, bai! bas griedJifcbeOriginal babei gar nicQt erllläbnt rourbe;. fonft fonnte er fein 2uftfpielaud) Fratres nennen. 211/3 griecbifcb luurben 'oie ll1eiften etüde ld)onaus bem lateinifdlen 5titel edannt, nnt) baB ber !Rame eines beftimm,ten griecbifcben ~idJterß eine befonbere m:naiebung~rraft auf baß moltausgeubt l}ätte, fann id) mir nidJt llenfen. !IDas llie ein3e1nen lßrologebetrifft, (lUS roeld)en ~. 3um 5tbeil auf eine 'Oorbergegangene, 3um5tbeil auf eine unterbliebene ?Infünbigung be~ grieellifd)en .\!:5tüdeafcbliellen roiU, 10 fann idJ nur auf meine quaest. seI. uerroeifen, inroelellen bie eh13elnen \Steilen bebanbelt finll. Um aber !IDilmanns'~~j:lotl}efe als uöUig unbegrünbet au erroeifen, bleibt mir nocb übrigau aeigen, bap biefelbe, llleId)e llod) nut Oet I]eutigen lJjeftalt ber. ~ib.

Page 16: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebu 'oie :tBen Ha uifd) en mi'oaflaHen. 585

i~re (intftegllng 'lmbanft, nur ungenügenb burd) bicfc geftülit lUirb.3n Im ?llnbria niimIÜ:b, bem I.' r [te II 15lüde, fanb ~unat Itlenigficn~

bae griedlifd/e Original erft am (inbe ber ~i'o. 'lleqeid)net. ~nffelbe

ift Ilei ber ~ec'lira, bem 3IU I.' i t en Etüde, ber ßnll, in lUeId/em aud)'ocr lBemllinuil mit ~llnnt ubereinflimmt. lID. meint 6. 60', ba bie~ec. erft nnd/ bem ~un. mit ~rfolg aufgc[ÜljrI llJurbe, poeta SUD

iure non eadem qua antea tituli prolluntiatione usus est; na.hitlid) mUß er bo aud) E, 65 annef}men, baß erft llnd/ 'oer gegIÜdten?lluftübrung baß @5lüd tletöftentlid)t lUurbe. mCl aller bod) bie 910'ti3en bon 'on erften ?llllffül)tung in 'oie ~ib, mit aufgenommen lUur'oen,fo rebe id/ in 'ocr :tbat feinen Qlrunh ein, IUcilbalb nidlt aud) ballgried/. \StUr!: angefübrt lUurbe, bl1\~ bod/ Ilei bel' erften tituli un-tiatio nnd) lIDilmannß' %fJeorie mit genannt lUorben ift. iler'oemgebott Diejenige ~ih. bon ben mb., lUeIcbe lUir (;leute baben, IUnbr,fd)einHdl 311 einer h)(Hmn )},(uff[t(;lrung, in meld/er nnd) lIDiImnnnß betgriecbilcbe ':3licbter bod)· niellt meqr öffellltieb \.1etfiinbet 3u werbenbraudlte, unb llOeb ftel}t gleid) an 311leiter eteUe Graeca Menandru.3d) (;loffe, bni! aus bem' lSemedten bie ?lIn[idlt lIDiImann15', mantönnebie Ilerjebiehene \Stellullg 'oeß griedl, Origina!ß mit ber tituli prollun­tiatio in metbin'oung bringell, fid) aIß \)ollftdnbig unl}aItbar ergellengat. ~uf her anbmn Eieite iU jene boppelte ~hlorbnllng offenbarfein b!ofle~ merfel}en be, ~bjdJrei[ler, [on'bem man bat eine hoppeltelRecenOun anäunebmen. üb Diefe aber 9!eidläeiti9 ober bie eine jpäteraI~ bie anbere entllanoen jei, !liut fieb je,,! niebt mebr mit einigerGid)erl}eit entjdJeihen 11).

mon bet lSefpredlung 'oer lR eil] en f 0 I \Je her motiäen I lUeld/eeine boIljtiin'oige ~ib. rntl)iift, wenben wir nnß 3u belll, waß fid/über Die ein3eInen berlellJen lagen lliflt. ?lln erfler \Stelle miro berIateinifwe 9tame bell etüde{l unb ber ~id)ter genannt unb 3mar finDetfid) im cod. A, mc\dler bei bielet ßtage wob! allein in lSetrad)tfommt,Der ~name De{l @5tüdell im. (iun. uno ~aut., 'ocr \]tame Deillmicbterß im !pl)orm., ber ~ec. nnb ben ~ID. \)ornngefteUt. lIDifmannßbat Da, wo er Die ein3elnen ~ibctffaficn in Det, wie er glaubt, ur,[prüngfidiften ßnrm l)er3ufteUen 'llerfud)t, in ber ~lnbr., hen )},(I>. lInbbem ~aut, ben 9tamen bell \Studts, fonft ben lJtamen hetl ~iebters

'llorgefe\,lt. (ir rw\,lt. fid) auf ein3e!ne !Jlmuf be3ügfidJe \Stellen in ben!prdfationen unb \.1or 21l1em auf Die \.1iel!Jefprod)ene eteUe \)e~ i)onatda com. LVIII lIDeft.) 12) "In pleriaque fabulis priora. pone-

11) l1{flenfal1~ Heuefid) baß ~e~lere in ber ~eife beuten, bau .ba~gried). Original l1rfprünglidl an nebenler eieRe erwa"nt, an I>ie ~lueiteberfc~t luurbe um ßleidJ gintel' bem Int. @5tilde fcillC1t ~lalJ au ljnbm. ':3lieIllautinijd)e IDibnftnlie fllridJ! nioJ! notljwel1!lig bagegen , l:>a ne ~ödJftrt1ßauf bie ur!Vriil1glidJe 21110rl,"u1Ig Mr v!autillildlm IDibartafim !dJficj3en Hij3t.

12) 9dJ gebe ben nm!) ber glltrn I)3nrilcr ~)nnb[d)rif!, beflen!Bariautell id) limit<! quaest. seL 1!E:i. 15 ilugegebm [pbe.

Page 17: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

586 Ueoet 'oie %etentianifd)en ~ibaflalien.

nelJa-ntur ipsarum nomina quam p6etarum, in nonnullis poeta­rum ql1am fabularl1m. cuius moris diversitatem antiquitas pro­bat. nam eum primum aliqui fabulas ederant, ipsarum nomina.pronuntiabantur aute quam poetae pronuntiaretur, ne aliqua invidiaa scribenao deterreri posset. eum autem per editionem multarumpoetae iam esset auctoritas adquisita, rursus priora nominapoetarum proferebantur. ut per ipsorum vocabula fabulis at­tentio adquireretur". ffilit fledlt !}at ~., roaiil id) fdlon qu. seI.6. 13 ff. getf)an !}abe, 'oie gegen 'oie flid)tigfeit nieier EiteGe !.lllrge'brad)ten IJininenburtgen ffiitidll's (\ßaretg. Ei. 301 ff.) aurüdgemielen(6. 52 ff.) unb burauf auimedium gemad)t, na13 ~Ilnat im etften<5a!le !.lIln ber lJerfd)ienenen fd) Ti f tI i d) en &u13eid)nung bes %itelshJtedle, im 'i'Ylllgennen aber (emius moris div. u. i. in.) ben ®tunbfüt jene :t/}at[ad)e in ber &tt ber münbHd)en tituli pronuntiatiofinne (3), meldle ner !21uffü!}tlIng nes 61üdes l.llltQerging~ .8ur meiteten!8ertätigung bielee einfadlen unb ben mlllrten ~llltClt'ß, roie id) glaube,aGein enlipremenben ~rUiixung möge aud) nie !8ellbad)tung bienen,bau floerbauvt non ben eben angeftlbtten ~otten an biß aum 6d>luffeber &bIJannlung de corno ~llnat 'oie einäelnen \ßuntte einet ~ib(l'

ffaHe bet flei!}e nad> Diltnimntt unn me!}t Ilberminbet außfübtIid)befpridlt u.). &n obige 61eße, 'oie Ullnt Iateinild>en :titel IJanbelt,

13) @anb ungeuügenb ift, lliaß !lB. übet bie ~tt unb llB'eile biefertituli pron. aUfftC!It (@). 52 ff.)· @)eitte &nlid)t barübet fant er @}. 60fdbjJ: 10 äulammen: "Duplex fuH tituli pronuntiatio; altera. a.nte ludosfiebat et tune non titulus tantum Latinae fabula.e sed etiam (Graeeuspoeta in prioribus fabulis) aetores tibieen modi musici proferebantut,altera. prologi 10co de scaena fiebat, nuUa aHa re cornoedia.e nominiadieeta.". ,pierbei bleiben uid)t nUr einige fe~r bebeutenbe @}d)lUierigfeilen,bie !lBilmannll gan~ entgangen Iinb, ungelöft, lonbern eß mtpegen audjeinige neue. !lBenn niimlid'j fdjon bor bm @}piden lIDlell lJ!öt~ige berfünbetmurbe f IllObU bann nod) bei ben @}ti\den o~ne Wrolog eine tituli pronun.tiatio unmittel&ar bor ber ~uffülimng? )Diente biefel&e äUt ~ufftifdJungbell ® unb ~ur Unt anbmn an benfdben @)llidenaufg en , 10 mii ffaffenb f bau in ben @)tüd'enmit einem 1/Sro!oge bet römifdje )Didjtn: gar nidj! genannt ijJ:. @lobannmüfite man annel:)men, bau )Dona! de eorn. an ben ~lUei @lteUen, an lUeldjeu CI:blln ber tit. pron. fpddjt (quaest. seI. @). 13 unb 15) eine berfdjieben.artige tit. pron. im @)inne gatte; unb baß ~älte er blldj irgenblUie fenntlidjmadjen muffen. 3n bel' o&eu angefüf!tten @)teffe fllll er bie ~nfijnbigungbor beu @lpielen gemeint liaben. )Dod) laffen offm&ar bie !lBorte nealiqua invidia a seribendo deterreri posset uub ut. . . . fabuUsattentio adquireretur auf bie ~mllclen1)eit im ~l:)cater fd)neUen. - 3d)meinerfeltß liabe bU bem, llia41 idj in ben qu. seI. liDer biefen IlJuutt aull.einanbergelel;?t gabe. \Jlid)tß liin3u~ufügm, alll etmll baß 15. 580 f. übet Me~nfünbi!lung bell gried). Drigitta({\ lBemerne, mobnrd) aDer Die ~rt unb!lBeife Im tit. pron. nid)t im minbeften ImülJrt mirb.

14) ~afi biele lBeipredlll.llg nnß in einer lüdellgaftell unD aiemlidl

Page 18: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebe~ bie:terentianifd)en ilibaffafien. 587

fdiliepen 1Id) ilonats fRemeffungen über 'oie 6l:J'ieIe unn ijeftgeber ro an:Actas diversis bdis manifestnlD est ins (} ri b i u. I. ro. (bier Iprid)ter natüdid) nid)t mef}r }Jon ber tituli pronuntiatio, fonbern lJon bcnben 6tMen lJorau~geld)i(ftcll SDi'oaIMien). ~araur I)anbert er tJonben 6ibaufpielern/ }Jon meld:Jcm :t\;leile er ilu bcm lJJlufitcr unb 'ocrlJJluftfgattung übergebt. lJJlit bem ~nbe bieres 5llbftbnittei3 ober in:mitten bcfj'clben brid)t 'Oie ~Ibf}anb(ung de com. ab 111). - ~ft fomi!QI~ 3iemlid) ftdler feftgeftcUt, \1)as SDonat an jener 6teUe meint, folann man freilid) 3!lJeife[n, ob er nicbt itrU)ümlitb eine aufiiUige 5llb:meidiung 'ocr Uebedieferung im tituli mit ber il}m belanntenSitte,meldie bei ~nlünbigung bes :titels galt, in mcrbinbung bradite. :.Die\;lierauf beaügricben <SteUen 'ocr !l.\riifatiouen ('Ocr 5llnbr., bes ~un. unbber 5llb.) tJerm6gcn nid)t, mie !ID. glaubt, al!3 unttügIid;leß Beugnip inbiefer Sacbe au gelten; fie fd;leinen lJielmcqr (analog ber gllnaen fRe:fcbaffenf}eit jener momben) eine ~Inmenbung obiger 6teUe beß ilonatauf 'oie einae{nen <Stüqe au fein. Wm llugenfcbeinfidlften ift 'oa13 in'ocr $räf. au ben 5llb.: Hane dicunt [et] ex Terentianis seeundo1000 actam, atiam oum (I. tum) rudi nomine poetae: i t a q u esie pronuntiatam Adelphe (l. Adelphoe) Terenti, non TerentiAdelphoe. !IDol,ler follte übrigens audl ilonat bie ~oti3en l,labenübet bie ~rt un'o !IDeife, luie jelJer ein~e111e :titel llerltinbigt ltlur'oe f\>enn ba~ audi fd;loll ~u feiner Beit in ben ~u~gaben einige !Bermit.rung eingetreten mat, liij3t unß ber srert beß fRemb. firoet uermutbenilal)er balte id;l e~ für mebt al13 beben'fHcb ben :tert 'Ocr ~ibaffaIien

dnbetn alt ltloUen.~af}ren mir fort in bem, 11la~ fid) fiber 'Oie ein3elnen 'illngaben

im ~[[gemeinen fagen Mj3t, fo bieten bie rolgenben brei ~idltß !Be.fotfoetCß bar; ltlidllig aber unh fcbmierig ift baß Urt\;leit, übet 'oie anfünfter @.lteUe befinblidle ~oti5, 'oie nudl !IWfdll entbiift: ,/.tI a 11 pt:fdi a urpi cl er u u bau g1ci d) :.D i r er tot bet sr r U \l pe", uad)Glep\)ert bie ~amen 'ocr ,,6 di auf Vi eIe r lt

• ~cb geftel)e, bap mit bie~rmii\;lnung }Jon ~mei aetores Jur ci ne 5lluJfübrung immetgropen2tllftoll . gege~eu 6iiC~ei au~ bem 'illmbrofianifd)en $afimpfert er~mdl}nte titulus nennt nur ben einen C. Publilius Püllio, ben mirfdil)n au13 fRacd:J. !B. 215 f. al13 actor be13 ~pibicu~ fennen. o;r tl}at5ur 5lluffü1}rung eineß 6tflc'fe~ ungefii1}r baflelbe t mie ein 1}eutiger

l.ltrmomnm 5nflllUg llOtf\egt, fieqt ein 3eber IeidJt; im @'iu3efnen mOt­fdJe/ige ~ur $ef{eruug ölt madlen, be'oCl1:f einer befoubern UutetfudJuu\1.

15) midit uUl11id)Hg crfd)eiut eil und) biefer lBeound,tuu9, bn!i )l)onlltlJom fnteinifdien 9lnmm beß ~lüdil llltb SDidlteril iogleid) ~u bell aotoresilbergeljt unb milU fönnte babnrdl aUf bit ~~ermutllung founnen, ba!i er inben S!)i\HllfnIien bnl! griedJiTdJe Origiunl meHl au fiellenter I!'5telle lleröeid)netfanb; inbell genilgte iljm l.licUeidJt bnß fdlon llorljer iibet Me lBenuuunggtie4JifdJet \lupfllieie in nR!!er!!llt ,Bllianllueuljllngr @efagte.

Page 19: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

588 Ueber hie %erenliunifmen :tlihaUulien.

%l)ealerilireflor (hiell gebt unter ID'nllmm aU!3 hem berbor, wall wirüber Aesopus nnll Q. Roscius l,anuvinus wiflen; bergT. Onomast.Tull. vol: Ir u. b. Iffi.). ~er [ateinifme IJlullbrult für eine fohte%b/iligfeit ift aber agere fabulam (ein 15tM aur 2luffübrung brin,gen), unll llalJer I)eijit ber :tlireftor feU:ft einfam ac tor. 60 im\l3rolog llell .\)aul. IB.5. 35 f.; \l3l)orm. m.9 f., 33; .\)ec. m.\lS,29 f. 33. 47. \I3[nuf. IJTm'pl). \l3t. m.88 unll an nnbem 15teffen an,bem 6d)riftftefler 16). ~afl ber 91ame lleffen, meltber in foTdJer Iffieifebie 2luffül/rung Im %mnt. 6!llefe leitete, in ben :tlib. genannt fei,tönnen wir biUi{l ermatten; mall fonen aber bie 91amen 3lveieractores? ~ll ldjit fid) ba iibetl/Qu\lt nur ämeiedei (lermutQen: ent.weber waren fie (!:oUegen, beitle ~irectoten, wdme mit »minigten%ru\llJen ober äug1eidl über ein e %ru\l'pe gebietenb 15tüefe aur ID'uf'fiibrung brad)leli, ober nur ~iner (lVii i1}nen ftanb an ber 15\liCe, beranbere fpielte unter feiner QeHung .\)auplroUen. mon einet brittenID1ögIid)feit, baji nnll nur bie 9lnmen (lon äme! 15d)nulpielml über,liefert, ber %l)ätigfeit bell dominus aber gat nid)l ffied)nung getranenfei, fönnet! wit, ba fie 311 nnwal)r[d)ein[id) ift, füglhl) abfeben 17).3enell ift bie \}{ttnabme ffitt[d)[';3 \]3amg. 6. 327 (!:Jgt 267): "SugleicUactores primarum (ooer menu fie ~u[alUmen auftraten, primarumunb secundarum) unb domini gregis WClten wenigftens ID'mbiuiuß~ur~io unb 2ltiliUll 18) \]3r/iueftinus /l. :tlod) fprid)t gegen eine fo!d)e

16) Wid)t UlIWid)tig ift gerahe ~llallt!j. de fab. LVI !1Ilell.: Pro.logus est velut praefatio quaedarn fabulae, in quo 5010 lieet ...•.aliquid ..• ex actoris eommodo loqui; llergf. SDonat da corno ex.

17) IDiell Ia,eint gleid]l1Jofll bie ~htRd)t 5illilmauull @5. 26 ff. ;u feitt,ollfdJou er ftdJ über hall })Jerljältnin bel' 31uei \,ßerloutn nirgenbß beutlldJaUßlpria,t.

18) IDer manIe Atilius, wdd,en 1J1itldll in bell 'l3amga balb mit tbalb mit tl fdjrcillt, fOleint im ~Uterlljllm nur mit eiuem t gcldJricbcumorben 311 fein. SDiell belUeiji 'oie Uebminftimmung unIeret SDibllffaltm,ber bellen lÄohiceß bei €:id)riltftcUern, in we[d)eu jener mame uorfommt,ber 3nldlriftCll ullb her @5tefle bei IDlattilll IX 86 ( ••• Paulus, Atili.})Jetgl. Foreellini u. b. !1Il. Atilia. lex). @5djneiber @ramm. 1. 1. I 2@:5. 444 urtljeHt bari\ber 10: "Atilius ift anß idje \5orm ber IDlüll$Cllunb aul anberm alten SDmfm/ilern wenig ufiger all! Attilius f. ~dljel

D. N. V. V p. 14.6. lud. uom. propr." 0dlneibet'1l Vlnfid}t ullblÄitate !jat fidJ oI)ne DneUe ;u ncnllm 3. ~. 18eder "Oe Rom. ceus.seeu." 0.1 f. angeeignet, illben ebenlou:lCllig all! @:5dlneiber jidjere \Belegefür bie €:id}reiblueile AttiUus beigebradlt. ([orflen "Ueber ~ußi\lradJe u. I. m."I €:i. 69 iagt: "Atiliu5 nebcn Attnia. ••• (tlg{. lmommf. Inser. R. Nea.p.Ind.)". SDodJ ljat er ftdj \tur burd) einen SDrud'lcljler \.1crlciten lallen. 3njenem 3nbej: finbet ftd) nämlitl! mitten unter 38 }Beiipiefen bon einlnd)emt fiUd) "Attilia AtticeH , wiillrenh im :ite~t (n.5511) ATILIE fleqt. ­!1Ilenn wir im 18emb. burdlgcl)ent-il Hatilius leIen unll aud) bie codd. Ba.s.Ul1b Vat. im ~Ull. 'ANTILIVS !Jaben (fener @)tritb über bem A ift einspiritus asper, über befIen urfitriluglidlc \5orul Prise. 147. e.35, 24ft. H.

Page 20: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Ueber bie %erelltianifdien ~ibaflaIielt. 589

~niidit ldion ber Umltano, oaji louft audl feine EipUt auf eine iiI)n.{idie ?Setbinbung binlllei!t. Publilius Pollio fübt!, lllie lUit laben,nUein etüde oes !l3Iautus auf, etüde 'oes Luscius Lanuvinus ge;faUen "opera actoris". ~beniD lUitb 'ocr Amphitruo unD 'Der Poe­nulus, roie {idi aus hen !l3tologen bCllleiien [til)t, nur \:)on ein em%!)ea!erbiteflor (luf nie ~übne gebradlt. .l)ierber geböten nun (luebobige EileUen nuß auemlI). unll ~onul, IOlllie eine anbete nu;3 ~llnat

de com. ,:Persol1ati primi egisse dicuntur comoediam einciusFaliscus, tragoediam Minucius Prothymus". ElUat [elen lUit !l3Iau!.m.lin. !l3roL m. 3 undl hen befteu .l)clllbidlriften "dominis", iubellller[angl lebon haß W1etrullt, 'oaf; man mit 'ij[edeifen domino fd)reibe.'ijür bie :tmntianifdlen EitMe fönnen IUIr midil13 2(nlm!3 gelten laffen,on ber ,f,'laul. uull bie .l)ec. lid)er \:)on bem ein en 2hnblDius auf bie~ü!)ue gebrad)t iDorben linb, lllie au'3 ben lJon ibm felb!t gefpro;dieucn !l3rologen erl}eUt. ~esgreidien 1ft aU bead)len !l3!1otm. !l3r. ?S. 30 ff.:

30 Ne simili utamur fortuna atque usi sumus,Quom per tumultum noster grex motus locost,Quem a eto ri s vhtus nobis restituit, loeum.

?S. 30 geI}t auf bie .l)ec., ?S. 32 auf ben .l)aut. unb roa!)tfdleinlieb aud)auf ben aun" aber aud) bie ~(ufiül}run9 bes !l3!1otm. ift naeb bieierEiteUe nut bon ein em dominus geleitet lUor'oen, ba 'oet ~idltet

jonll !1t'iUe "virtus alt e r i u s aetoris" jagen ober auf äl}nIiebemJeife einem W1ijlDer!tänbniffe botbeugen miiffen. mJas bie m.b. be.trifft, [0 HI es überl}aupt unlDa!)tfdlein(id), hCl~ 2ImlriIJius an benfeIben'ijelt[pielen bie .f,'lec. aUeiu, ble ~lb. aber mit einem anbern dominusgregis bereint 3u. 21 uffiibrung brad)te. ?Son 'ocr 2Inbria aber tönnenmir ba!)et mit !Redlt baffelbe anl1elJmen, 3U1nal 2Imbi\:)iu!3 in ben !l3to,logen 3Hm .l)aul. (?S. 48 ff.) unb 3ur ©ec. (?S. 10 fi.) in einer mJeijerebel, aHl ob er nie in feinet :.truppe einen ,Billetten n eben fid)ge!1ühl I)abm. mJelin Ei\jmmadlu6 epist. X, 2 lInon idem honol' inprommtiandis fabulis Publilio Pollioni qui Ambivio fuit nequepar Aesopo et Roscio fama proeessit" ben ein en 2Imbil.1i1l6 mitnem !l3oUio beG !l3lalltus betgleid)t, [0 I}at er mol}I nur bie !l3rologebeG :tcrens unh obige EiteUe ber ~acd). lJot m.ugell ge!)abt.

3m 2IITgemeinen fann Id) nnd) bem ?Sor'QCtge!1ellben e€l aI!3 fen.ftel}enb beltctd)ten, bai! 2l:mbil.1iu!3 aUein :.tf}ealetbiteclor (aetor fabu­lamm) !par. @3 bleibt a[fo, lUenn mir \.len in ben ~i'oaffaIien nor'fommenben 3wellen mamen beibef}alten lUo(lell, nur bie m.nlHlI}me f1brig,baU cl.' bem Eid)aulpieIer allgel}öl.'e, lUeld)er in ber erften lIber 31Deiten

unw,3ufeijen ift), jo geIlt baß aur eincu alten ~cbrand) ~nriid (lJgf. 10d)l1ei.bel' a. 0, I 1 0. 179 ff. uuh ~orffel1 a' Q. 0.46 in nnd! bem nebeltAtilills (md) Hatmus gcl\lrod)eIt unb gcld)dcbcn lt1ucbe. @(m, im 3nt~llm

ift n!fo !lBilmauuil 10.26 i., bcr Atilius in unieren JrlibnifaHen für lJerbetbtunb lfatilillS füt: einen galta aubern lJlallltn erttät:t.

Page 21: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

590 Ueber b ie %nentiani!d]en iliba[falien.

~auph:one aufgetreten lei. ila~ in jenen Seiten bel dominus gr.lelbft bie erftenffioUen 'Des 6tüdeß ;;u geben pflegtet ift IOlno!)1 nod]ber 21nalogie unfeter fIeil1eren lBü!)nen na!)eIiegenb / als es filb aulbburlb lBei[pieIe belegen h'if,t. Sm 21mpb. fiJielt ber, "qui illam comoe­diam Returus est", bie ffioße beß 3upiJiter. Ueber bell 21mbtbiuß[elbft fagt ~imo Oat. m. 14, 18: Ut Turpione Ambivio magisdeleetatur, in prima eavea speetat, unb %acitus dia!. c. 20:neo magis perfert in iudiciis tristem et impexam antiquitatemquam si quis in f:loaena Boseii aut 'l'urpionis Ambivii exprimeregestum valit. .su ncrgleilben finb uud) bie ?Berfe .paut. ?B. 35 ff;

lIDenn es alfo fel}r roa[}r[d)einlid) ift, bllP 21mb. [elbftbie erftenffioßen in ben %mnt. 6tüden übernabm / nJet mölbte ba glauben,ba~ uns in ben ;Dib. aujierbem ber 9(amebesjenigen genannt fei,lVeld)er bie alllelte ffioße fpielte? lIDarum nid)t aulb bie anbern 6d;au.ipieler? lIDaß für ein ffi'lngunterid)ieb 3wi[d;en bem dominus unbben t'in;;ellien IDlitgliebern 'Des grax beitanben babe, gebt aus ~em 6d;luffeber ~ineU. f)el.'bot "qui deliquit, vapulabit" (ngL IHm)}b. lISt. 18. 30 f.).;Da;;u fommt, ba~ agere ;;war ganä geluö!)nlid) non ber %biitigle!teinäelner 6dlau[pieler gebtaudlt rourbe, beibe lBebeutungen aber (agerefabulam unb partes aliqu. agere) nid)t gut in bet lIDeitbung egere• • . • l:lereinigt luerben fonnten.

IDalter fd;eint bon born ltmin Me ~rwd!)nung uon 3lUei aoto­res fel}r bebenflid) unb für Die ~luffü!Jl.'Ungen 'oer %er. 6tüde nur'oie IHnfübrung oei3 2lmbibiu5 %urpio a[s bes ein3igen dominus gre­gif:l geboten 3U fein. ;Dap toir aber in ben IDib. für je eine muf·fültrung nur einen !Jlamen fte!)en laffen bürfen / folgt nid;t nur ausber uorberge!)enoen IHrgumenhltion, ionbern nid)t mhtbet unnweifel!)aftau~ ber IHrt unb lIDeife / wie bet ood. A bet aorores ~rlllä!)nung

tf,lut. 9(ur einmal ndmlidl, im titulus ber IHb. leIen wir: eg er eLudus Hatilius Praenestinus Lucius Ambivius Turpio; unb bad;baben Illir fd)on oben gefebelt, bop aud; biefe!! 6tüd w(ll}rfd)einlid)ban IHmbiuius a(Jein aufgefül}d wotben fei. .sum \ßbormio febU !tet9(ame beS! IHctori3 gann. Sn ben übrigen brei IDibaffalien aber ltebtegi t, im .paut. mit einem ~lamen, im ~un. unb in bet ~ec. mit;;wei 9(amen; eine lIDenbung, 'oie 3wat bon lIDilmanns in ben tefti.luitten ;Dibaffalien beibe!)alten Illirb, jebod) fo unlateinifd; als mögliibirt. - ~ud) unter ben \ßräfathmen belJ ;Donat I}at 'oie ältr ~ec.,

weld;e abweidlenb bon unreren IDibaffalien nur auf bie er rt e21uffü!)rung ffiüd[id)t nimmt, "egitque L. Ambivius".

lIDenn nun Qleppert meint, Illir mü~ten bier nad) 21nalogie berübrigen .panbfd)dften / oie um l8ieles jünger finb un'o a(Je bel' ~all.

ffiet. angel)ören, egere fdlreiben / fo Ht bas IDlangel an IDletl)obe;wir milffen nielmel)r bon bel' 2esad egit aU!igel}enb einen ber bei­ben 9(amen für einen nid;t ;;ur ilib. gef}ötigen .8ufaD edldren nnb,lUeil in aUen übrigen ~anDfd;tiften fid; egere mit äwei 1!1amen ftn'oet,

Page 22: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebel: 'oie terentianifdJen ~tbanalien. 591

annel)men, ba~ bieG ebenfo roie bie mlal}l einet beflimmten !Jleil)en'folge in ben 2lngaben ber tituli auf eine eonfequent burdJgefübde!Jlebaelion aurildgebt. ~iefe tdtt befon'oertl beutIid) benlot in bet ~ib.

aum ~un., roeId)e in beiben 4lanbfdJtifiengatiungen eine im mlefent­fidlen übeteinftimmenbe Uebetliefmmg bietet (ugl. I2lnm. 9); badnaber toeidlen fie Uon einanber ab I bu~ ber cod. .A. e g i t L.Amb•.L. Hat. Praen. l)at, bie anbern 4lanbfdlriflen e ger e L. Amb.Turp. L. Hat. Praen. - IlMlätigt roirb enblid) meine I2lnfid)t uonbem ein en actor butdl ben 6d)lu& uon ~onat de com., too biefer~rammamer, roie Irüf}er geaeigt trt, aui>brüdlid) auf 'oie biba[faIi[dieuI2lngaben ~ebug nimmt; er fugt nämlid) : "Qui modos faciebat, no­men in principio fabulae nt et scriptoris et ac tor i s (nid)tactorum) superponebatnr".

mlie ift nun baß morl)an'oenfein ber übrigen ~lamen au erfIären~

ij9 todre eine !UlögIidlteit an3unel)menr nat m[:priingHdi in ben ~iba.

ffaHen aufler bem actor gleicb biutet bemfelben nod) hgenb eine an­bm ijlerfönlicbteit Uet3eidmet roar unb baß bet betreffenbe 91üme,inbem 'oie alngabe ber :tbiiligteit toegblieb, fo an ben l;)orl)ergebenbenbei> actor fid) anfd)lo~. ~oe!} roäre ei> einmal fef}r auffallenb, batjebe 6:pur banon in allen ~ibaffaIien :oerloren gegangen, unb fobanntoülile ldi aue!} beim beflen m)iUen nidit, roet nod) ellua aUßer benbereits in ben ~ibaf!aIien mer3eie!}nelen au nennen getoefen toäre.

60 bleibt uns benn ein einaiger l2lustoeg übrig, bem ie!} mid).aud) unbe'oenUie!} 3utoen'oe, inbel1l ie!} bie, 10 3U fügen, über~üliigen

9lamen nlJn actores to i e'0 et f} 0 lten al u ff ü l) l: U n gen 3utoeife, l;)ontoelq,en fidl, toie toil: noq, fel)en toer'oen, bei ben mamen ber G:onjuln,bel: alebilen, bel: 6piele bie fid)erften e5\)uren erbalten bllben. ~ß fommtein aroeitel: @ltunb f}inau, toeldier mid) bejtimmt bei febem alueiten?namen an ben dominus gregis einet toieberf}oIten l2luffüf}rung aubenten: in llem titulus ber ~ll. nämlidJ nennen aUe 4lan'ofdiriileuQUaet bellt cod. .4 a[s 3toeiten aotor einen geroilien Minucius Pro­thymus 19), Uon bem ell bei ~onat da com. f}eilit: primus tra­goediam personatus egisse dicitur. ~a~ 10 ~troas nur uon'oem ~iteftor einer 6e!}auf:pidergefeUfdlafl ausgefagt toerben fonule, iftf[ar. - Obne ie~t toeiter Darauf einaugeben , au to el cb en aluffüf}­rungen bie mamen ber einaelnen actores geböten, begnügen toir unßuodäullg bargetban au baben, baß in ben :tmnl. ~ib. an fünfterE:.?telle url:prünglid) nur ein mame, nämIle!} ber beß e5dlaulpiel'llimlol:9,eingefül)d mit egit, genannt toar.

~ie fee!}fte e5leUe ber ~ib. ift für ben mamen bes G:omponiftenbeftimmt, allJ toeldier für aUe :terent. \5tüde Flaccus, ber 61[aue 20)

19) ~et!eHle 111 audj bei IDonat 'l3t1if. ~um ~un. genannt.20) ~all und) ber lateini[dJen mleubuug Flaccus Claudi ijfaccuß

bet, €f5tlaue, nid1t ber ijreigdaffene beG IllaubiUll toar, wofür er billget galt

Page 23: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

592 U ~b et 'oie :terent i'lutiid) elt ~ i 'oaifalien.

'oes ~lau'oiuiil, angegeben wirD. 3'ragIid) funn eit! fein, ob feine :tl;älig,feit mit Den \illorten modos feeit ober modulatus est in ben :rJib.be3eid)net Illurbe. 'Ver eod. .A IJat Itetiil (b. I). uier mal) modosfeoit; bie nubern ~obiceiil baum uur öum ~uu. fdmmtIi<b. modulavit.lUul1erbem I)at 3!lm 1l3[). im eod. Vat.. eine fpätete 4)anb modulavitübet bas im :te~t ftel)cu'oe modos feeit gel<b.rieben. 3ebod) baben wirbierin nid1t bie I:5lJureu einet uriprunglhllen 2ciill1rt modulatusest 3u fht'oen, fonbern bei 'oer groflen ®leid1mäjjigteit, mit weld1er beibel' lIa mop. 91ec. uerfal;ren worben ift, tann fein .Bweilel lein, ballluir aud1 in Dielen .ljanbid1rifteu 11 bel' ,1 (( modos feoit leien müffenunb baä modulavit im ~un. einer arten Qlfofte uerbanten 21). :DonatI)at 3weinlal modos fecere, einmal modulallte Fl., einmal modulartus est eam unb einmal modulatll, est tibiis dextris. ~0d1 I)abenin 'oielem 1l31l1tfte bie 21ngaben be!8 ~onat, wie fd10n \illilmanniil ri<b.tiglieroorI)ebt, befll;alb weniger ®eltJidlt, ltleH es H)m nid/t auf dn ltlört,Iid1eiil \illiebergeben bet Uebcdiefecung antommt. -\illenn lHm gteid1'ltlobl 91itrd11 $arerg. 6. 266 modulatuB est liIr baiil uriprüngHd1ecrtldrt, fo Iic& et fid) bllUptfd(1)lid) Imrd1 lBctrlldltullg bct ~ibflffaIie

bes g(mbt. ll3alilllpf. leiten, in Itleld1er 8. 14 tibiis s!l.n'anis tot amflebt, roeld1er 2tccuiatiu in ber tlorbergcbenbcn, ie~t unlefedid)en .Beile'oie ~r9l'in,jung modulatuB est erforbere. ~iciil ift burd1auß 3U bU.ligen, roenn man übetI)I1UlJl totam fÜr llrjptimgIid1 bäU, ba id1 nid)tmit &elJperl (a. a. O. 1:5.574) un'o \illilmOlU1s (1:5. 35) 'oie ~ou.

firuetlon modoB feeit ... totam red1t bei\3en tann, weld1e fÜr 'oiei'lberau;3 einfad1e mebell.leiie, Il.lic fie in ben ~ib. gebraud1t roirb, vielSU fünitIht id1eint. mnbers ftebt aber bie Gadle bei ben :terent. ~i'o.:

Da ift baß modos feeit burd> 'oie ,panbfdlriften gcfid1crt unb mitld1ltann fiir obige m:enbcrung nur barauf ild1 berufen, ba\3 in ben .ljanb.fd1riften uercin.lelt t 0 ta m ootfommf. Gcf)en mir iubel1 gcnaucr,ju,10 bat bel' lBembinus 'on, IVO jeneiil ID30rt llid1t gall.l febIt, tom (inbel' ,pec. un'o 'oen 21b.); and) ~onat I}at .lioeimal tota 22), nie tomm,

(aud) bei 3iitid)[ Illamg. @5. 268), ljat ~ue\ft llJ3irmflnu~ @5. 26 tid)tig ge.jeljen (bgf. IDCoJ1l1uj. Inser. lat. a.nt. rer· (@5. 6(2) Nomina servo unblibert.).

21) 3U\ ung ber ~eiJa\t modos facH füf)rt llBUml'l1ll1lJ@5. 34 Illllm. aud) ei c aut! ~icero (llI. in auf bie IDiilairalie18eallß genommen fei, da orat. II 26,102: actoras prius vi-derunt quam ipsi poetae, quam denique illi qui fecerunt mo-dos q. s. .. .

22) ~II bel' \1(ubr. uub u.cr .\;lee. (tl91. @). 582), llldlcld)t nodi etttbrltletl \UM im ~{h luo mir leim: modoB faciente Flacco Clll.udii filiotibiis Serranis, tot aqua diverbiis facetissimis et gestum desidarantibul!scenicum et suavissimis omatll. eanlicis fuit. Editaque ast qna.rto loeou. f. m. IDieß Id/eint aUf folgenbe ~eßart in bel' IDibalfalie, meld)e IDollatbOr fidi ljaUe, Ijiniumeilen; mo dos facit Flaccus Claudl tibiis (Serranis)

Page 24: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Ueber bie :leuntian ifcfJen tDibafhli en. 593

allerbings intQflmHcfJ mit bem grted). Original in merbinbung ge'btad/t. ~lucfJ tn ben ~anbfcfJriften ller I!all. ::Rec. pnbet ftcfJ nur3roeiJl1a! jener ~Iuß'oruct, im eod. B beibe illMe tobt. ~n ber .pec•

. roar, roorallf <5. 577 l]ingeroiefen rourlle, roal)rfdleinIicfJ tota überparilibus gefcfJrieben un'o fdllo~ ficfJ oann an 'oaß non est per­acta an; im \lll)ormto aber lautet· bie 6Mle aHo: modos feeit ....imparibus . tota • greoa Ap. ~UI3 biefen \llunften erftel)t matt, oa~

roenigjtenll ber <5cfJreiber jener .panbfd/tift an eine geroaU!ame ~{enoe'

rung nie!{t ge'oacfJt I)al. ~inige anoere .panofd/ri\len (ugL ®eppert<5. 561) I>erbinben tota mit oen in 'oer ~io. folgenben Worten; 'oiemetften je'oocfJ, un'o 'oarunter oer Yat., Ambr. unb Reg. !)ubcn tibiisimparibus totam. graeea Ap. G{\ entftebt blll)er 'oie 1Jrage, llJelcfJerunter ben .pilnbfcfJriflen Im I!all. ::Ret. roir 3umeift 3U !olgen bmcfJ,tigt finb.

~III ~llgellleinen bemerfen rot., baI} ber cod. B tn feiucm oer'i},'iUe, in IlJe!lven er I>on ben übrigen .panoidlriften ber I!all. ::Rec.nbroeid)1 unb offfllbar Unred/t I)at, ro i müb tl i dI ueränbe.1 idleint(ugL \I>a~ im ~nfang 3u ben ein3efllf1l '!lib. bemetft ift), e<5 lIIÜütebenn im :titulus ber .per. fein, IUo eod. B ludis Romanis Qut, ba'gegen 'oer eod. Reg. unb 'oer Yat. (uon erfter .panb) bas ricbtigeL Megalensibus. 'Ilie lej?teren .panilfd/tiTten bieten mo!}{ einige 2üdenmeniger, aber fte äeigen aucfJ eine WbroeidlUng, melcfJe ben eod. Bin einem gimftigeren 2id;ite eridleinen lliut; im .paut. I)at 'oieferacht primo tibiis imparibus, dainda . . ., 'oet Yat. aota pd m a

litibiis imparibus, 'oer Ambr. acta pri m a tihiis imparilibus. Ylulle~teten I!obe~ iit überl)aupt nicl;t aUau l>iel 3u geben, roie be\otlbers'oer llln!ang oe5 %itululll au ben Wb. lel)rt (aucfJ im ~aut. lJat er

o

facta IH). <5lebt iomit bet eod. Yat. (ben eod. Rag. fenne id) nidltgenau genug) in feiner eriten 'i}affung (nie 3UJcite .pano bringt meiitnur .3rrtbümer in ben :tcA:t) bem QlaftL im @lan3en ebenbürtig 'oa,fo fönnen roir bodl aud) in vieiem I l1Jie Idlon bemerft morben ift,feine tE~uren roiUfiirlicfJer 2lenberungen antreffen unb müffen b,lI)etüber bie W'll)l Don tota obet' totam (mbere ®rünile ent\d)eiben Telffen.'i}iir erftereil fpridlt nlllt enlld/ieben bie 2lutoritiit 'oei:! l{lembinu5, {Wilell le1?tm;.3 'oie jelt begrÜnl1ete 2e<3art modos feeit. .3d1 glaubebal)el', baI} in ben :lmnt. 'IliMjfafien nie urfprilllglidle 'i}affun\1 Deroetreffenilen Wngabe folgenbe gellJefen fei; lVlodos feeit Flaeeus Claudi.Tibis 23) •••. tota mit einem im 3meiten <5l1ve (hiefer bilbele ur,

. tob" facta est V. ift nlimIie!{ ~ll beobad)tcu, bau im cod. B ba0lIDort tota auf bicieibe lIDeilc bure!{ \}.IUlIne l)om lBorljH!]cqenben uuD 91ad).folgenben !Ietmmt ift·

23) Tibil!. für tibiis, luie bel' cod. A alleme11 ~ut, l)abe idj lJeibe.\llluf· f. il3ljilot !!C. IV. xx, 38

Page 25: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

594 Ucbet bfe ~nenlianlftfHlt ~ibailalien.

fpriingIidi llJobI audl eine beionbere BeiTe) iiu crgiiniien'oen acta (est) ,meIdies merbum rIeb im - titulus bes ~(lul. roidUeb noeb in aUen~an'ofditiHen ~n'oet, bn bict bic &ngabe über bie modulatio IlJcnigereinfadi Hf. ~en !Jlominatitl tota bat man nun, nadlbem bie3nterpunction uot tibis IUcggclalIen lUar, l1idit iiu crfIärcn uermoebtunb beßQalb uereil1ijelt bcn &cculatiu miltelft einer ~onftrucliolt adsensum geie~t ober baß tota 3um ljolgenben gCijOOCli. 3m ~ob.

&mbr. ilt entlueber baß totam auf bieleIbe llBeife enti/anben, fo bauman borQer modos fecit iiU ergiinijen bat, ober e~ mat bie ffiebactionber llSlaulinildlen ~ibaffalie in biercm !ßullfte bon ber ber %eren,lianiidlen ueriebiebelt.

&n fiebenter !Stelle ijt in heu :Dibaifalien oie &agnbe über bieWluftfgattung enlbaIten. ~ie l)ierauf beiiiiglidlen 3lotiijen ber einijelnen6lüde merhen uu~ in allen ~(lllbhl)riften obue ~{bmeiebllng überliefert,ftimmen aber medmilrbigcr llBeife mit ~onatß !ßriifationen nur in ber~ec. überein, nidlt !,lingcgen im ~un., llSbotlll. unb in ben &b. (fih:bie &nbr. l}aben mir :Donat aUeiu, iür ben ~(lut. l)ie %erenijl)anb,fdiriften allein alg OueUe). Obidion bieie ljrage eigentlidl in bie !Be<ipredlul1g ber ein3eIl1en ~ib(lif(lIien geI)örl, bringe ieb fie febon bier3ur !Spradle, ba 'uit unß principiell 3U enlfdleiben ballen, ob ~onat

ober bie :Dibajlalien ll1ebr @[auben berbienen. ~hlö3ugeben l}aben mittlon einer !SteUe :Donatß de com. ex.: Agebal1tur autem tibiisparibus aut imparibus, et dextris aut siuish·is. Dextrae autemtibiae Bua gravitate seriam dictionem comoediae (ed. pr: seriemdictioneqj com.) pronuntiabal1t. Sil1istrae et Serranae acumi­nis levitate [et] iocum in comoedia ostendehant. Ubi autemdextra et sinistl'a acta fabula il1scribebatur, mistim ioci et gra­vitates denuntiabantur 24). :Dieiet !Stefle folgenb baben faft alle

qaUen (bie anberen iIo\lb. nnb i)onat llClben tib ii s). i)iele contrallirtenijotmcn im i)alill unb 2lblCltiv Illiur. I'on IIDörtet'n ;,er erften unb anleiteni)eWnat!on, iueld,e bor ber ~nbung ein i llClbm, f!nben [tell bei ~eren3

gar nid)l, ivie fie und! für bie gebrlindllicllmn WCctrCl bc1l I.llluutu{l nonSUtld!1 Proleg. in Trin. ~. OLXI mit lRed)t in 1t(wcbc geflent merben.~rfl eine Ipiilm Seit gebtaudjtc bielclfJcn lllillfigcr in $er{lllltlü IInb ~d)l'lft;

18ciflJiele finb 3u!ammCllgclleUt )1011 ~ad)lllnl1n (\lncr. II e:>. 279 ff., um me.nige nUß bebeulenb j"literer 3eit Immel)rt IlOIt ~llC. Wlül1er De Te metroe:>.377) unb von lllorfim Ueb. 2lußllJr. u. I. iU. 18. H. @S. 163 f'f lUcld)erjene ~igenll)ümlid)t'cit, fOiucit fie bie 3nldjriften lielriff1t reit ber ®racd}en­3tH batirt.

24) }ßerglcidlell \vir mit obigen IIDortelt folgenbe' @)tcllell aull benI.lltlifationcn ~Ul1t ~lllt. .' . item modulante FJ<LCCO CIaudio tibiis dextraet sinistra ob iocularia vel multa permixta gravitate unll ben ~b. mo­dulata est autem tibiis dextris, id est Lydis, ob seriam gravitatem,qua. fere in omnibus eomoediis utitur hic poeta: 10 5ei9t bie grofie~e~ulid!feitt bau biele beiben eltellm VOlt bemjetben 18rrlalier i1.1ie bie IIDoltein DOll. de corn· ~mügren ober [td)er bodj n,it be~immter Slüdjidjt altffie abgefant finb.

Page 26: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

Uebu 'oie :ituentianifc6en :tli'oaftalien. 595

!Jleueten angenommen, ba~ bie IDlobulation entl1>eber tibis paribus,'0. b. duahus dextris ober sinistris, ober t. imparibus, b. Q. miteiner dextra unb einer sinistra geje!}a{). mur butin geQen bie 'illn,jhillen her melebtten au,s einanber, ball 'oie @nen mit ~Oltllt 'oiedextrae t. jflr :itiejllöten, nie sinistrae fiir ~od)llöten balten, I1>Ö 11,renb !8MI) unb 'illnbere mit i!)m ber 'illnjid)t linD, :Donal !)abe lid}geirrt unh Daß 11>,1bre 6ad}l.lerl)ii{tniji gerabe umg~fel)rt. !!Bir braud)tenunß um bieien 6treit nid}t äu lümmem, roenn nidJt für ben 'ljalI,ban !8Mqs 21nfid}! aI~ bie ridJtige fid) erroieje, bie 21utoriliit iJonatseinigermafle11 erld/ültert roürbe uub roir beredJtigt rollren il}llt au!!) inben 21ngaben über Die ~1obulation ber ein,jelnen 6lihfe geringem®Iauben äu jdJenfen. 31un ilt !!BillltannQl 15. 37 If. für iJoua! in bie6d)tanfen getreten unb I}at 'oie ®riinbe, l1>eId)e !8ödb gegen iJonctt;iliJarfteUung lJotbdngt, ein3e(n 3u enHr,'ijlen gejud}t, 9Jlit bem erflen,roeldJer lieb auf \l5lin. N. H. XVI, 36 (3U lJgt :tbeopl)t. H. pI. IlII c. 11)Itü~l, Ht es il)m meiner 21nildit ltCId/ gelungen, unb 'lud) GUß ber 61ene!89rro{\ (de r. r, I, 2: "nt dextra tibia alia quam sinistra, itaut tamen sit quodam modo coniuncta, quod est altera eiusdemcarminis modorum incentiva, altera succentiva •.••.....Quocirca et succinit (agricultura) pastorali, quod est inferior uttibia sinistra a dextrae foraminibus") tann idJ nidlt mit !8Ml)folgern, ban bie sinistra t. tiefere :töne gel}ubt babe aIß bie dextra,fon'oern nur, ball bieje ar13 obligatc13 3nltrumenl (incentiva), jene 3ur'ljüfiung (succentiva) angel1>enbet l1>urbe, l1>omit übereinltimmt, ban'oie t. sinistra "inferior a dextrae foraminibus" ro,lt, allo l1>ol}{roeniger :itöne umfaÜte. G:nbIid) bat !8ödl} fld) auj ben mujifaIijdJen~l}araUer einetleits ber tiDe!}: unb :itief~öte, anbemjeit\3 ber einädnen2ultfpiele beruicn unb barauß auj bie lBerfebrtl}eit lJon :IllJnuts obiger21ngabe geldlloffen. G:s ilt flar, bau ein fordJer @5wnb uiet 3u lub,jeflill ift, Il)as lieb gIeidJ barin 3ei9t, ball lffiilmarms abl1lcie!}enb bon!8ödb 'oie 21ugaoen iJonals 3Uln grollen :it1)eU !1ödJlt vaffenb für ben~l)arafler ber 6lüde finbel. Uebrigens befolgt !!B. {eIbft ein dl)nlidJe\3merial}ren, in'oem er, 'on feine an'oere mrünbe fÜr 'oie %eren3cobiceßober iJonat bJn 21ui3!d)lng gäben, "pro canticorum natura" in ben21.b. unb 'oem ~un. ~onat, im \l31}orm. ben :iteren3()llnb!d}riften~ fo(:gen l1>iU.

3ebenfalli$ baben roir auf bem angegebenen !!Bege midJt{\ gefun,ben, luas entjdJie'oen gegen ober für iJonat jpr,ld)e; inbeji lapij'tcQ, l1>ie ie!} glaube, jeitte i'!tutotil.'it auf anbete !!Beil!! angreifen. 3nber \l3täf. bel: !lInbr. l)llt er Modos feeil; Flaccus Claudii filinstibiis pariblls dextris val sinistris. Et est tota graeca u. j. ro.6dJon 6. 592 babe id} barauf bingeroiejen, 'oall ol)ne Sllleifel ba13 totain 'oer bem iJonal llorIiegell'oen 1>ibaiMie 3u ber botautlf\el}cnben9loli3 über 'oie 9JlobuIation gel}örle, l1>olmrd) 'oie aud1 jonft aUltöfjige".on jiimmtIicQen 'IlonafaU13gaben gebotene 2eßart tibiis paribus dextris

Page 27: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

596 Ueber 'oie %erentianifellen :Dt'oaftalien.

et sinist:fis (ngl. 6. 572) obne ID)eitms fällt. mber auell 'oie ID)ortedextris vel sinistris Qaben lid)er niellt in bem urlprilngIiellen %ituruege\tanben, Da el.\ Pell bod) niellt gleiell bleiben fonnte, ob bie ~ufif

eineG 6rÜdeß gana mit .~od), ober %ieffföten au,ggefübrt murbe; bliebes fid) aber gleiell, fo fd)lop bie tnappe '!1orm Im 'iDi'r>afraIicn lolelleiiberf(ilffige !Bemedungen aus. ~ielme!)r finb jene lIDllrte offenbar\:Ion ~jnem f)inaugefilgt, ber mie 'lJonat decom. meinte, 'oietibiac pares miipten entmcber amei dextrae ober 3mei sinistrae lein.~ie 'lJibaltalie !}at bemnad), mie le!}t malJrld)eittliell Hf, gelautet: Mo­dos fecit Flaceus Clandi. Tibis paribns tota. ~benro leIen mirin ber .!Jec. bei IDonat lowol/l alß aud) in ben %erenal]anbld)rif~~n:

Modos fccit Flaccus Claudi.· Tibis parihus tota 25). !Bei bieferlIDenbung mup eß für biejenigen, meld)e 'tlonatG bereits angc!ü!}der%beotie folgen, auffalIenb iein, bap nid)t näber angegeben mirb, obbie tibiae parcs dextrae ober sinistrae waren. 'lJafJ bieie lIDorteaufälIig aUBgefalIen feien, \nirb man um 10 weniger glauben, mennman bead)tet, bafJ in 3mei anberen 6tüden (im ~Ult. unb .!Jal!t.)fid) in lämmtliellen %erenaQanbiellriften bloß duabus dextris of)ne bin'augefügtes paribus finDet; ebenlo fiebt in ben 21'0. unb in ber :Diba­fraHe beß 6tielluß tibis Sarranis tota oQne paribus. :Diele burell­gebenbe ~rid)einung, 'oa[l IUO \:Ion ben tibiae pares bie mebe ift, jeben/i.f;lere me.;eiellnung (ob dextrae ober sinistrae) fef;llt, unb ba[l um­gefef;lrt 3u ben musbrüden t. duabus dextris unb t. Sarranis nielltparibus bin.;ugele~t lOirb, mad)en es überaus maf;lrld)einlid), ba[l biet. pares eine uon ben t. dextrae unb Sarrauae uerld)iebene befon'ber~ @attung lOar. lRedinen lUir bie t. impares bil1~u, 10 lOürDenroir alio uier &attungen IJaben, llJelelle bei Der 9Jlujtfbegleitung non6tüden in !Betraellt lommen, llJomit an ber angelübrten 6te[[e 'lJonatll'oie etften ID)orte Agebantur autem (fabulae) tibiis paribus au timparibus e t dextris au t siuistris lId] lel/r lUobl uereinigen lallen.

lIDefellel5 baß lBed)/i.ltnifJ biefer uier uerid]iebenen 9JlobuTation,[llOeiiengemefen fei, llJage id) nid)t mit irgenD roeld]fr meltimmtf]eit l1n~ugeben,

boell lie!}e fieb baffeTbe folgenberma[lel1 benren : bie t. fomie 'oiet. impares beftanben aus ie einer dextra unb \:Ion \nefdlenlene 'oie .!Jauptf!öte I biele bie begleitenbe (u\Jr. ~cmo a. a. 0.)war. mur ber lBeriellieben!}eit ber 2Irt unb lIDeiie, \nie ball begleitenbe3nftrument 'oie !DMobie ber .!Jauptf{öte ullterftü~le, beruf]te a(~bann

ber Unlerfd)ieb 3lOifdlen ben t. pares uni> impares. '!1erner ilt Har,ball Die ,ßallptf!öle (t. dextra) aud) olme accolllpagnirenbe~ 3nftru,ment 'oie mllfifaIilellen lJlarlieen eines 2ultipiel{l bl'gleiten fonnte; bannmurbe fie aber Bur ~erftärfung tmboppelt unb bie !Dlobulation geld)abtibiis duabus dextris. ID)eniger glaubHell eridJeint es, b'l[l Die t.

25) mic ~ljmcidjllngen im ~inadl1en ucrgleidje auf @:). 576 f.

Page 28: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

liebet bi e :iteren da nifdl elt 'l>iba[hlie It. 597

sinistra, einäeIn obet bU~\lelt, [elbfliinbig uermnnbt muthe, Da fie Ut.fptüngIidl ja nur aUt Unterftfttung Im .f)aul'tfIöte hiente unb in ber:itbat finDet fidl in hen :itmnäbanbidiriften niemals 'oie !IDenDungtibiss in i s tr i s. Ob 'oie t. Sarranae mirflidl, mie IDonat angiebt,ioentiidl mit ben t. sinistrae maren, mup minbe[tenl3 habingefteUtbleiben, nambem im maf)rfd)einfidi gemadit babe, hau ben !IDorten ~o'

nlll~ Dextrae a.utem - denuntia.bantur eine itrige &uffajj'ung ~u

@tunbe Hegt..f)iernadi ergiebt fidl aur lSeantmoriung unieret ~rllge, mie be.

[maffen ~onat5 mutotität in ben ~rdfatiOilen [ei, folgenbeil : ba, mieroit 6. 594 mnm. 24 [aben, 'oie groue 'llel,lnHdlleit o:Jiger 6teUe~onalil mit ben auf 'oie !DlufHgattung beäügIidlen 6teUen ameier ~r<h

fationen auf einen gemeinfamen Urbeber binmeift, Der !Betfaffet et[tmt6teUe aber, roie roit geseig! uabell, roobl nimt einet alten Ouene ge.folgt ift, fonbern ba-3 !Berbdltnip ber !Illufllgattung [0 bclrgeftdIt bat,luie er eil auffapte; finb roir bmdiligt I1UcQ in ben ~tlifalionen anber @laubroiirbigfeil beil über bie !!Jlobulation Ueberlleferten ba &u&meifeIn, roo eil mit ben ~ere1l3l)anbfdlriften nidit iibereillflimmt. Bu.ntlebft trifft ber 3roeifel freilieb nur 'oie ber jebe!llmaligen ~n9abe überDie !IlloDulatlon belgegebenc IScgrünbung, foballn aber audl einiger.mauen 'oie lnotlaen über Die !Illobulatlon feIbft, Da mir an i:'er Eitellede com. ein roiOfübdidleß lBerfabten überbau\)t roa~rgenommen baben.3n ben %erenacoDice5 bagegen fdpt lniebtß auf fille eingetretene !Ber·roirrung fd/liepen, auper ellua 'oer Umflanb, bap in im ~iDaJfa[ie

3um lEun. naeb Tibis duabus dextris bail !IDort tota. au~gefanen

Ht. 3n ben ~täfationcn bat ber lBerfaffer nidlt nur, wie feftfte~t,

roillfüijrliebe 3ufäve gemadit, fonIlern aud/ bie tijl1tldd/(id/en ~ngaben

ber ibm vorliegenben :Dioajfalien niebt unveränbert geIaffen: fo ldlltfldl flebcr anneqmen, ba~ er in her ~ib(lHane be~ lEun. nidlt vorfanbtibiis d e x t r a e t si ni s t r a., melebe ~enbung eine in ben ~ibaffl1'

lien 9una ungebräueblicQe ift. ~urdl m{[e~ bieil bin idi belvogen mor.Den bei !IDieberf)erftellung ber %erent. IDibafftllien in lBeaug auf bie!Illobufation nur ben %erenA9,1nbfebriften au folgen, bie betreffenben~n9aben ber ~riifationen aber gelllAaujier ~dlt AU faffen 26), obgleiebmir unflar geblieben iit, mir oie bebeutenben &bweiebungen in 'oie ~rt'ifa.

tiorlen gelommen finD. Go roeh idl bie 6aebe überiebaue, fann ieb mir nuriJenfen, bap ber Urbeber iener &ngaben bon einet irrigen &nl1dlt iibetben liQarl1ftet iJer !Illurtfgaltungen unb ein~efnen 2uftfpiefe aU{lgebenb

"eil geroagt bat bie ibm I:lorliegenben 910liaen roiUfl1rlieb au änbern 21),

26) ~latürlidJ jinb bie betreffenben !llbroeid)ungen nid)! Durd) \!tu.l1ufJmc roicbergoUcr '!Illffilgnmg ~u edlärcl1, weit ein ®rul1b ~ur !lleubc.ruug bel' IDColmtatiou l1id)t bentDar i~, unb wcgen bcr flll1l1igcn Uebmin<jlimml1Ull bcr !llullabcn IDonatß mit betten lm i:cren3~!lnbfd)riften, 3uma(ber ([uU. »?ecm»on.

27) Bu beJ ~nna~me, bafi ber !Berfaffer bel' !präfationen ielle !Ber.

Page 29: -20-1865 RhM-Platzierung 5 · 574 Uebet bi e Xn entianifef} en 'DibCl ffcdi en. TERENTI ACTA MEGALENSIB LYCIO VALERIO EGIT FECIT FLACCVS TI INPARIB ÄCTAT ERTIA IVVENIO COS Ag un'o

598 Ueoer nie %erentianifd)en ~tbaffulien.

meift mit lSerufung uUf ienen ~90..after j 1Il0 biefe fel}tt, lilie in bet.\Jec., Ht oucb in feinen mnguben Uebminftimmung mit nen %erenä'I)an'ofditiften. ~

3e~t !laben lIlir nut nodi über ein en lj3unft eine ungemeinelSemerfung lJoroui3äufdiiden. ~ie adite l!tngaoe einet :Di'oajfalie niim,lid), oie laufenne !nummet bes 6lüdeß in ber !Rei!le aller 6tüde beBilid)ter!3, ll.Jir'o ft e t ß ourdi oie llBenbung facta est unb bie betreffenbeürbnungßäali1 eingefflbrt. 6tatt Facta est bat fidi nur 'ourdi bie !lludi'lliffig!eit von l!tbfd)reibetn baß geläufigere Acta est eingejtblieben, nie,maIs im cod. A, in aUen übrigen Sjanbfebriften nur 3um ~un. ~inen

ltlejentlieben Unteriebieb ä1uileben bcn ~lußbriid'en Facta est unb Actaost barf mun ltlcnigftens für bie ~ibaffulien niebt amte[)lnen, Da ja'oie ~rammamel~ nur auB ben actionos erfel)enfonnlen, in ltlelebet!Reilienfolge 'oie 6tiide factae lIluten 28). ~ie l!tlten l1löl)Uen gerabeben l!tuB'orud facta est, roeH hiefer ibrer mbliebt 'oie !Reibenfo!ge alletbefannten 6tMe beß einäe1nen ~idjter0 an3ugeben l1leil flutet unh be.fUmmter entjpraeb (acta est prima, secunda u. I. Iv. fönnte uuebbei\3en: bus 6tüd fum unter mel}rmn 1!htffül)rungen an ci n em%age ag bas erfte, äroeite u. f. IU. aur 'oie lSül}ne).

(6eb!u\3 folgt.)

lllirrultg uod) uidjt llofge!unl.mt ljabe, ueige id} midI llUß Slüdfidlt auf bieboll~linblge Uebminplmlltul1g fämmttldler stefen~fJanllfd}dften iu llie!elltl.J!ullfte uub aUf bie nage $erlt111nllt!djaft, ltlddje a1vifdjen jenen nub i>onntin ben übrigen mugnben beftel)!.

28) ~litfdjl l.I3ar. 1!5. 263 ff. uub Oonlln. in VIt. Ter. l5.501, !oll.lielIDlhunuUß <f:5. 47 f. bieten im ®ruube bnffclbe Slefnttnt, unr !djeillen fiemeiner mulld;t lllld) an IJ;reng Atriidjeu bel' ,lBebeutul1g bOll r'aeta ast uub .Acta est. lIDmll bie .peCljrn, treId)e bod) [laIb und) 'oer mnbrill 11erfafitltll1rlle llUll nnfgeiügrt treIben follte, alß "faeta. V" gCllllnut l1lirb, !ofann baß 011 bcr JBebcutuug beß lIDorteß faeta uid)tß äUbcm, bielmelJrmUifeu ltlir aUUer)lllelt, bau eutlvebcr ben ®rulllmntiferu llie erfte !tuf­füf)tullg entgallgen ift, lvie ~litfdJl a. a. O. fagt "illud de ter acta He­cyra V 0 Ica ti um fugisse", ober bau fie bie erfte muffülJnmg gar llidjtiu Sledll1l1l19 gC30gcn !)aben, bn bic ~ec. 311ltt 3\lJcilen lffiale pro nova anf<gefiifltt trnrbe (bergl. llm betreffcnbeu \13rolog). ijlir treuiger tVllgrfcbdlllid)ljufte id), !tlOil lRitld)1 unll lIDill11alll1il onnelJmeu, bau bon bell ®I'am.matifern unr bie per a ehe fabulae ' t l1lorben feien i beuneinmal ljätte olßbnmt Mc 5)cc. fid)er nIß f WO' lluigefilt)rt ltlerbenmiiffm, llUb ballU cl1tiVcid)t lind) bel' !tl1ßbrncf facta est gllr llidjt einerfofd)en JBeld)l'änfung (aud) bei bei' lIDCllbuug acta est I)ättcn bU'Ullgllicftc~nffü~rnl1gm nid)t l1UilgcUOll1ll1rll ronbell fi\lmen). Unb trie IJlittcn beunbie ~ramU1atifer bei fOldJCIt <f:5lüO'en (anbem i>id)ter) l'cd)nen loUen, lveld)clllema!ß bill illl @'nbe llufßeiü~l't Illerben founteu?