A. von Harnack, Geschichte der altchristlichen Literatur bis Eusebius, Teil. I, Leipzig 1893
Transcript of A. von Harnack, Geschichte der altchristlichen Literatur bis Eusebius, Teil. I, Leipzig 1893
I
l
IBSBIN LIST SEP
1
"^
1^'
z>m^^^
-,v ,>i (be didascalia upon any famous cases of Clement, lynatius and Polycarp."
17
26023.
Christliche Schriften aus Kleinasien, Gallien
und Griechenland.
Polykrates, Bischof
von Ephesus,
Brief an Victor von
Rom,
ummit.
d. J.
195.
7. 8 zwei Bruchstcke Aus diesem Briefe theilt Eusebius h. e. V, 24, 2 Das erste beginnt: ''HfiHC oiv dQaLOVQyrjTov yofisv t?/V rifxtQav und,
schliesst nsiS^ag/eiv sT &8cp fi?.ov
?}
dv&Qomoig.
Dem
zweiten schickt Eusetdiv ov/unagv-
bius die
Worte
vorher: Tovxoiq ijucps^sc negl
navxwv ygrpwv
zaTra ?Jyiov. Es beginnt: 'EvvdfiTjv 6s TdJr eTtioxoTtJV rdJv ovfxnuQvxcjv, und schliesst iv xvQim ^Irjaov ndvznze 7ie7to?Tevfiai. Einen Theil des ersten Bruchstcks hat Eusebius schon h. e. III, ovroq iv 31, 3 mitgetheilt {Kai yuQ xal xazu ttjv 'Aalav jueyd?.a ozor/Ha Die Chronik (Arm.) bietet zum ann. 2210 Abr. 1 Sever.: 'E,ao-
expl.: (fioei xaxov ygaifhxwv avxw- Init.: xal H fxhv ngoosxac nag avxoiq. BaXevxivov xal xwv t| txtnov xat inoyovxoq (= I, 25, 5). I, 19: xax h (d. h. Flornms und IJlustus) ElQnvaloq xal Kh]ixnq xal 'P.Qiyivnq. I, 23: xovxwt' bXo(pve,unor, t//.' xaxa BaAivipaal xiiv voov x6v XQio^iaxaQiov ElQtivalov
ixa(>xvQiav.
Xiyu
6h oixoq iv
xw
Tiiu^xoJ
iXiw xwv
slq xi.q anJtoitq
ovy-
xivov nou'iaao'^ai avyyQaoaeyI.
^^7/-
Harnack,
Altchristi. Litteraturgescb.
1^
')74
Christliche Schriften aus Kleinasien, Gallien
und Griechenland.
ax>rjfisv,
sniGxoJtoq AovySovvovJl,
.
.
.
als Bestreiter
des Apelles. .
und.
seiner
An-
hnger.
2: xaxc: tovtojv (d. h. die Nazarer)
avveyQaxpEV
xal EiQTjvaZog
b rcv cc7ioaz6?MV dioyoq ... III, 1 gegen die Nicolaiten. Eine Reihe von Stellen ist in den Dialogen angefhrt (IV, p. 51 sqq. ed. Schulze): I. aus dem Dialog, immutabilis (I) 1) {ix zov y' ?.6yov xwv sie zag aiQ^aeig): Init.: slq zli)h
xal zo' iv
nlei.
expl. in
:
nuvzbcScript,
nfjioi'rjzo
inccyyeklav
(=
III,
10, 4.
Das-
selbe Stck
findet
sich
der Lucascatene Cod. Paris. 2440.vett.f.
Cantabrig. 2103
[Harveyti
II, p. 37].f.
Mai,
Yatic. 1190
748. 766.
Vatic. 1612
19.
nov. coli. IX, p. 686. 645 nach Cod. 30 [Pitra, Anall. S. II, p. 196]). 2) Init.:
21,
zoirvv 6 TtQwzoc ]A6ufi soye expl.: y.al dnotcXiovrai zrjv bfxoioztjza 10 22, 1. Das Fragment auch von -Macar. Chrysoceph., or. II in
(=
IIJ,
festivit.
S. auch Mai, Script, vett. nov. coli. Evangelistae [Cod. Barocc. 211] erhalten. IX, p. 639, der das Fragment aus Cod. Vatic. 1190 f. 717 und 1611 f. 19 abge-
druckt hat).:r/.ciafxa
3) Init.:
snel
negiootj xal4)Init.:III,
rj
ftc
ztjv
MaQiav.xfjg
expl.:
xo
i'dioi'
o(l,)v
(=xrjv
III, 22, 2).
vjontQ y() ia7).
naQaxofjg. expl.:vLol vxplazov
x(xl
a7io?Meiv
otoZTjQiav
(=
18,
5)
Init.:Init.:
eyw inu
ioze. expl.: vlog yevrizaii'/.vxog6icc
&eov (=(II)
zijv.
expl.:
zov 7ivfi\uazoc ovv xazxal oxrjosiq naQi^evQ7]x6ziov (=111,17,4). II. ansIII, 19, 1).
6)
dem
Dialog, inconfusus
(opp. IV, 128 sqq.expl.:
Schulze)
1)
III,
18,
7.
Init.:
yvwQioai zov &6v. 2) III, 16, 8. Init.: du) nXiv iv xy iniGxoXij. expl.: doSav dnoxakvnzwv zov nazQog. 3) IV, Init.: xad^djg "^Haalag (p7]ai' zixva 'laxoj. expl.: n^og xa^7iO(poQiav. 4, 1. 4) IV, 33,4. Init.: dvaxQivtl 6s xal zoig "^Hicrovg. expl.: i/ojQi'j&i] ig uvd-QCjrtov. 5) IV, 83, 11. Init.: oi zov ix zfjg nag&ivov. expl.: z6 7iXa/xa avzov iTikovv. 6) V, 1, 2. Init.: ov yaQ 6ox7]0i zaiza. expl.: ztjV 'C.od7)v zTJg aaQxg. III. aus dem Dialog, impatibilis (III) (opp. IV, p. 231 sqq. ed. Schulze). 1) III, 18, 2. Init.: (pavEQov oiv ozi Iluvkog. expl.: ng b xQffxntvog inl v).ov. 2) V, 1, 2. Init.: zw idltp oiv alfxazi. expl.: e.vzl zJv ?ifXziQ(ov oaQxdJv. Ep. 145 Opp. IV p. 1252 wird Irenus ehrenvoll neben Ignatius, Polykarjj, Justin und Hippolyt erwhnt. Prokop von Gaza in seinem krzeren Commentar zum C)ctateuch citirt zu Genes. 3, 21 neben Clemens, Dionysius und Petrus Alex., Athanasius etc. auch Ii-enus Bischof von Lyon im 3. Buch seines Werkes gegen die Hresieen im Capitel 59 und 65". Es folgen Justin und Basilius (Migne, Gregorius Turonensis hat an zwei Stellen von Irenus gegr. LXXXVII, 221). sprochen, doch ohne Andeutung, ob ihm seine Schriften noch bekannt gewesen sind; lib. in gloria martyr. 49 (ed. Arndt et Kr u seh in Monumenta German. Script. Merov. F): ffj/if/tr martyrio consummatus gloriosus Photinus episcopiis rjici Liigdunensi j)raefuit urbi sacerdos per certaminis nobilis meritum invechisi'jvioasv
ovv, xad^wg TiQoecpa/^tv.
est
eaelo.
Oiii
et
merito
et
sanctitati condignusipse finitus.
Herrnetis (Ircnaeits) successit
hnlich historia Francor. I, 29 (ed. .Vrndt et Krusch) Bcatissimus vero Irenaeiis, fmnis successor martyr is (d. h. Pothinus) qui a beato Polgcarpo ad harn- urbem directns est, admirabi virtvte enituit, qui in modici tcmporis spatio praedicaiione sua maxime in integrum civitatem reddidit christianam. Sed veniente persecutione talia ibidem diabolus liclta per tyrannuin exercuit et tanta ibi mtdtitiido christianorutn ob eonfessionem dominici numinis est irigulata, ut per plateas fhnniiia currerent de saiiguinc cliristiano : qnorum 'nee numernni nee nomina colligcre potuimus, dominus enim eos in liljro vitae conscripsit. Bcatum Irenaeum dirersis in sua carnifex praesentia poeiiis adfcctimi Christo domino pjer martyr ium dedicavit.et
episcopus, per
martyr iuni
Cosmas Indicopleustes 1. VII (Migne, Gr. 88,
(f
540)
schreibt
in
seiner
Topograpliia
Christiana
Col. 872):
liXXa xal oi xuvoviaavzeg zag
ivdiu&izovg
Irenaeus.
275avxaq s&rjxav?.ty} dri
llovq7in?.v
xfjg
&iiaq
y(ja(p?ig,
mhrfg
u>g d,u(pi6?.ov;
El-
oijviog b Aovy6ovro)v
hnlaxonog, uvtjqv.
t'rriOTjfxog y.ul '/mixtiqov
iov,
.tr
ov
xojv
anoozlwv yavfxtvog xrL(s.
Vgl. diizu Steplmnus (Tobarus bei Fho-
tius
Caesarea hat in seinem Comraentare zur ApoJob. Chrysostomi exposit. in Acta App. [1603]) auch Irenus einige Male citirt: p. 2. 19. 20. 28. 57. An der ersten Stelle nennt 'Q' nvev/uuTct er ihn neben Papias, Methodius, Hippolyt. p. 10 heisst es: tu 6h dyyekovg z(v Xoinojv vntQ(Apoc. 4, 5) Tov &eov tlrs {g (prjOLV EiQtjvaiog) tyovxagSvoHV. p. 20: xov fxbv Xf:Ovrog{k.\)OC. 4,7) rjXoZvxogxijV uv^eiav aalc.
232
u.).
Andreas
kalypse
(ed.
Sylburg, ad calcem
'C,'
xn xcacc
^Iioc(vvr]v
evc.yy.iov, lg (ptjaiv EiQijvuiog
(III, 11, S)
Siu xo xf/g tiooukvIov
aailslag xovxov
otjavxtxv.
\).
28:
.
.
.
>g
(fTjoiv
EiQTjvucog ^v
xw
t'
?.6yv)
ovxwg' ov yciQ vnooxaeig xul xuvxu fihv 6 fxtyag EiorjvuTog cbg oi TiQsavxeQOi ?.tyovoi. (= V, 30, 1. Vgl. dazu das Fragment aus den Sacra parall. bei Halloix p. 484. Cod. Rupef. f. 62 b. s.u.); nochmals citirt p. 96. Nicht identiticirt p. 7: negl ov (prjolv b ElQTjvalog' ne^i xov vnaantarov, ov xal xpEv6o7i(jO(pr'jX7]v xu'/. xriv x^g djKoXflag oov. Catena Gr. PP. in S. loann. (ex antiquiss. Graeco msto. nunc priraum in lucem edit. a B. Corderio, Antv. 1630): vaxuxog yaQ xoircjv 'Ivjrviig b xjjq Qorxr/g vibg /usxax?.tjS^elg, nccrv yt]Qu).b0v aixov yero/ntvov, cbg nuQiSoaav rifxlv xt EiQrjvaiog xal Evasiog xal d'.oi niazol xuxu iccTOV cfJyyov xijg ovh ?/ ovGia..
ipf^vojvv/uov yvcioecog int /.tgfojg
.
i^ox^jv
ytyovxeg lOiOQixol, xax' ixsTvo xc.iqov cu()eaeajv dvacpveiojv deivcrfxaf^rjXf^
ri;i]y6Qfvo xb svayyD.iov tvj lavxovi(ox(/]
Uanla.
evta>xio [ov/iiuxio. ov/n-
}.6yov xo'ig
avxov xjjQvgrxojv xbr dva naav xrjv olxovfjitvrjv eO^veoiv. Wie selten die Bcher des Irenus schon ziemlich frh geworden waren, zeigt eine Stelle bei Gregor I epp. 1. XI ep. 56 (ed. Bened. Nr. 1830 J ffe -Ewald): (jesta vel scripfa beafi Irciiaei iam diu pM, quod >iolliciic quaesiriuniH, sed liactenns ex eis invcniri aliquid non valuif. Antiochius Monach. (ca. 620) citirt in seinem Pandectes c. 122 zwar Irenus; aber da er ihm die von Clemens (QDS 42) erzhlte und dann von Euseb. in seine KG. (III, 23) aufgenommene Geschichte von Johannes und dem verlorenen Jnglinge beilegt, wird seine Angabe, die wohl auf einer falschen Erinnerung an diext'^If^cmo/.tii/
TiQog
dvanh'iQOjaiv
rcwr
tiqo
Stelle
bei
Euseb.
beruht,
darauf schliessen lassen,
dass
ihm Irenus
nicht
bekannt war. Spuren irgend einer Benutzung finden sich nicht bei ihm. (Vgl. dazu Anastas. Sin. in Ps. VI [bei Combefis., Auctar. nov. I, 966 D], der richtig den Clemens nennt.) Maximus Confessor nennt Irenus zu verschiedenen Fialen unter den Ketzerbestreitern: Scholia in Dionys. Areopag. de divin. nominib. c. 6: OL 6s iiQ^xxig xaxa ^ifjLwvog xal tcsqI xoixwv alxbr i/Jyyovaiv. EiQrjicogxali^Tjv
'S2Qiytvt]g
ib. c. 9:
xai'^lnnlvxog xal ^Enicpviog (opp. Dionys. Areoi>. I, 740 Corder.), xal avUig- iyw oQoiig inh'j&via xal tv ytQOl xiv 7i()0 ifiavxv), wg Ei^tp-alog Xtyei
h
fUQiosojv (IH, 12, 13? IV, 20, 6?) (opp. Dionys,
I,
814 Cord.), de
eccl. hierarch. 7:
Kai
El()i]vaTog
xal TcaQayeiDionys.I,
Aovyovvov cv xw xaxa aiQsatwv e' Xyo) xb ai-xo cfiiai xwv vn' avxov ti^njfxtriov xbv Xsyjytvxa IIccTtUci- (opp. 422 Corder. vgl. Iren. V, 33, 3). in epist. X (II, 307 Cord.): o yiogrfe
6
/La'((jxv(_t
ovxog Uo/.vxaQTiogiisrogxoij
Sfiv()vtjg
ayi'ov
^Icoirov
xT/g iv \iaia ytyovtr tnlaxonog, dxi>oar>ig ytroxoD ivayyeXiaxov, wg iXJv b (piXaoipog xal xwv dnoGxXcov bfixQOVoq xal Ilanlag o noXvq b 'Iwdvvov xov svayyeXiorov (poiX7]X7jg b ''leQanoXixyjg, Ei^tjvatoq 6h b Aovydovvsvg xal 'lovoxivog b fAoxvQ xal (piloocpog xal IlavxaZvog e b 'AXe^avQSvq xal KX7]ixrjg b ^XQwixax^hq xal ol dfx(p^ avxovq nvtv/Liaxixwq xa ntgl naQaddoov ix^eojQtj&rjGav slq ztjv Xqioxov sxxX7]aiav dvacptQfxeva (vgl. zu diesem Citat V, 20 u. Johannis Damasceni opp. I, 174 Note cd. Lequien). in Hexaem. 7]v ol loxoQixcq xal fxrj /xXXov nvevfxaxixiZq ixXafA.vovxsg dXXa X^ixtj()ovvxsq ovx oLa oncoq xaq vnb ElQ7]vaiov TiQoq avxovq TiQoxoeiq imXvovxai. (pdoxti yaQ xaxa xT^g xwv fxiaQciv Oifixaji' atQtGiaQ/iag bnXi'C^ixsvog. Init.: Iliq vvaxbv xov 2)
= IV.
HarveyAufschnft
II,
p. 434.
Pitra
p. 18.
5) II, 34, 1
mem
in sinu Abrahacj.cnis
m
einer
eine Hs. [E]: Von Irenus, dem sind als der andere Hs. [FJ bietet statt dessen: Da.ss die Seelen nicht lter Da^s die Krper; von Irenus, dem Bischof von Iajoii". Eine dritte [B]: rom Krper auf Seelen nicht lter sind als der Krper und dass sie nicht die andere bergehen; vom heil. Irenus, Bischof von Lyon, aus der Schrift, aus dem berschrieben ist Widerlegung der flschlich so genannten Weisheit",
Bischof von Ijyon,
dem xweiten Buch";
ziceiten Buche,ist".
dem
71.
Diese Anfsclurift(Cod.
ist
Kapitel {xe2;
D
f.
201a2)
= XVI.
f.
17) IV, 24, 2 2011ji) XVII.
fhic rero
,i)
Harveyp.
p.
444sq. Pitra23.
p. 23.
crucis).
Aufschrift: xul ^wf^'
hsQa.
(Cod.
D
=
Harvey(qui
445
sq.
Pitra,
18) IV, 33, 11fi' sreQU.
[vero]
iternm
p.
habet genus).II,
Aufschrift: xal nXiv446.
(Cod.
D
f.
201 b
19) V, 2, 1
(vani autem
= X VIll. eins
Harvey
p.
Pitra
p.
23
sq.
est).
Aufschrift:
Vom frommen
Irenus,
Bischof von Lyon in Oallien, ans dem fnften Buche gegen die Hresieen." XIX. Harvey II p. 447. Pitra p. 24. (Cod. H f. 60a) filii dei) Aufschrift: xal nXiv xov avxov, resj). 20) V. 10, 2 (et rnrsns xal naliv oder: ,,und niederum im, 5. Buche'' (Cod. A f. 131a; C f. 70a; D XX. Harvey II, p. 447 sq. Pitra, p. 24. f. 201bi)
=
=
21) V, 18, 1
(qnoniam enim
ostcndimus).
Aufschrift:
Vom
hl.
Irenus,
Bischof von Lyon; Schler des Polycarpus, Bischofs von Smyrna und Mrtyre)-, aus dem 5. Buche der Widerlegung und bernindung der flschlich so genannten Weisheit" resp. xal nliv oder: Und niederum im 5. Buche" (Cod. A f. 13a XXn (Pitra XXI). Harvey, H, p. 450. Pitra p. 24. C f. 70a; D f. 201bi)
=
Aufschi-ift: Vom frommen ostemlimus) (quomodo enim Irenus, Bischof von Lyon in Gallien, aus dem fnften Buclie seiner (Schrift)
22) V, 35, 2
.
gegen die Hrcsieen.'-
(Cod.
Mp.
f.
671'
[Harvey
f.
80])
= XXIH5.
(Pitra XXII).
Harvey,frommen
II,
p. 451.
Pitra
25.
23) V, 35,
236,
1 (deinde
omnibns
ijreshyteri dieunt).dem
Aufschrift:
Vom
gegen die Eresieen" (Cod.
E f. 31a; H f. 54; M f. 67b [Harvey f. 80]) = XXIV Harvey, II, p. 451 sqq. Pitra p. 25. 24) Aufschrift: Von Irenus, den die Hretiker anfhren [tdteten" die Hs. Martin schlgt vor zu lesen j-n'-aanj)" resp. Von Irenus". Inc.: Quomodo(Pitra XXIII).igitur linguae".
Irenus, von
Lyon in Gallien
Bisehof, aus
Buche seiner
(Schrift)
Expl.: naturarum sjjlemlor motistrorettir". (Cod. D f. 198 ai- 2; XXV (Pitra zweimal geschrieben, doch an der zweiten Stelle vollstndiger) XXIV). Harvey, II, p. 454 sq. Pitra p. 26. 25) Aufschrift: Vom hl. Irenus, Bisch, von Lyon, aus der ersten (= dem
=
ersten Buche?) Erklrung {tQfxrivda) des Hohenliedes".expl.:p. 455.
Inc.:
Xunc
ergo jjer hoc.
puritas
et
sumeolentiu.
(Cod.
K
f.
43b)
=
XXVIausser
(XXV).
Harvey
II,
Pitra
p. 26.
Von diesem Commentar
ist
dieser Notiz nichts
Ijekannt.26) Aufschrift:
Denn Irenus.
Bischof von Lyon,
der uilrdig urir,
den
Apostel(schlcr) I'olykarp zu hren, den Bischof von
Smyrna und
Mrtyrer, und
der deshalb in hoher Achtung stand, schrieb
dass uir das Fest der Auferstehungchrieh folgeiulcrmassen" : Inc.: Tunc(Cod. Mus. Brit. Add. Syr. 12158f.
am
ersten der
an einen gewissen Alexandriner; Woche feiern mssten; erhnnc patriohtulit.
enim in
reritate, expl.:
41a2)
=
XXVH
(XXVI).
Harvey
p. 11,456.
PitraJilastus
p.
26.
TttQl G/lofiazoq
als
dass das Fragment der Schrift an Blastus Nach Theodoret, h. f. I, 23 waren aber sowohl auch Florinus rmische Presbyter {de rbv rwv iv "^Pwfxtj ngsov-
Harvey nimmtentnommen
an,
sei.
rl-QOJV avvve/.ocvisg
xaxloyov). Da in der berschrift der Adressat nicht nher wh-d man die Mglichkeit, dass das Excerpt aus irgend einer sonst nicht bekannten Schrift ber die Passahfrage entnommen ist, oifen lassen mssen..genannt wird,
:
Irenaeus.
287 anVictor,
27) Aufschrift:
Und
Irenus, Bischof von Lyon, schrieb
Bischof
von Rom, betreffs Florimts, eines Presbyters, der ein Anhnyer der Irrlehre des Vcdeniiniis ivar und eine gottlose Schrift rerfasste, folgendermassen :" (Cod. 12158 Inc.: Nunc autem, quia forte, expl.: in mentes eorum >?if?7 f. 41a 2). XXVIIJ
=
Pitra p. 27. auf zwei griechische Fragmente und dieses(XXVII).II,
Harvey
p.
457.
Aus dem Briefe an Victor, dersyrische verlorenInc.:ist.
bis
28) Aufschrift:
Von demselbenII,
Irenus".
Libri sancti aynoscunt de(Cod.
Christo, expl.: qui vivit in saecnla saecnloruin.
Amen.
C
f.
las)
= XXIX
Pitra, Spicil. Solesm. I, p. 6. Anall. S. IV, Scheint der Schluss einer Homilie zu sein; ob vielleicht den ia/Jgeig p. 27 sqq. entstammend? 29) Aufschrift: l'mn seliyeii Irenus, der ein Kaehfolyer der Apostel icar lind Bischof (im Cod. Vatic: Irenaens autem episcojms Lugdimi urbis, umis(XXVIII).p.
Harvey
458 sqq.
ex eisIa2;
quem
interfecerant occidentales ,expl.:
ita scribit).
Inc.:
Lex
et
prophetae(Cod.p.
et
evanyelistae,f.
Icsns Christus rex in saecula saeculorwn.f.
Amoi.II,
Csq.
Cod. Vatic. Syr. 140Spicileg. Solesm. I,II,
128)
=
XXXS.
(XXIX).
Harvey
460
Pitra,Syriaca
p. 3.
Anall.
IV, p. 28.
Msinger, Monumenta
Der Urs}>rung ist auch hier nicht angegeben. Doch gilt von dem Schluss dasselbe, wie von nr. 28. In erweiterter Gestalt hat Pitra dasselbe Fragment, aus derselben Hs. f. 75 b^ als Fragment XXX abgedruckt (p. 29 sq.). Hier trgt es aber die Aufschrift Von Melito, dem Bischof, ber den Glauben", und enthlt ein Symbol. Fast derselbe Text ist armenisch erhalten in einem jungen Codex der Mekhitharisten von S." Lazzaro in Venedig und aus diesem zuerst von Pitra, Spicileg. Solesm. I, \\. 4 sqq. herausgegeben, in den Anall. S. FV, p. ,30 sq. wiederholt und von Harvey II, p. 462 sq. (= Fragment XXXI) abgedruckt. Das Stck trgt hier die Aufschrift: Front Saint Irenaeus, Bisliop.p. 9.
foUoircr of thcSpicileg.
Apostles;
On
tlie
Lmrb
Besarrection'\
Diese Aufschrift wirddie
weiterhin durch eine arabische bersetzung des Fragments bezeugt,
Mai,
bekannt gemacht hat. Dort trgt das Fragment den Namen des Hierotheus an der Spitze. Aber wenn man bei dem arabisch geschriebenen Worte die Punktation wegdenkt, ist eine Vei'wechslung von Hierotheus aus Irenus leicht mglich. Der jetzige Name mag daher auf einem Versehen des Abschreibers beruhen. Fr die Verfasserschaft des Irenus treten demnach ein: 1) das verkrzte syrische Fragment, 2) der Armenier, 3) der Araber, hu L'brigen vgl. den Art. Melito" o. S. 251 f. Armenisch sind, ausser dem eben besprochenen, noch mehrere Stcke erhalten fdius hominis). Vgl. das syrische 1) IV, 33, 11 (et veni ad prophetam Fragment, o. nr. 18. Armenisch l)ei Pitra, Anall. S. TV, p. 35 mit der Auf-
Roman.
Ill,
]i.
704,
schrift i'insdcni (hcnaei) dictum.2)
V, 33, 3 (quando
et
creatura
cum omniDanachbei
subjectione).S.
Aufschrift: Irenaei
est sernio.
Zuerst nach einem Cod. der Mekhitharisten von33) verentlicht.
Lazzaro in Venedig,Solesm.I,
der
Ttwj'
xvQiaxotv t^tjy/jOfcov b. IV enthlt, von Pitra]>.
(Spicil.II,
p. 1
sqq.;
Anall. S. IV,
Harvey
p.
448 sqq.
als
Frag-
ment XXI.3) Aufschrift: ..Froni llie second, series of Ilomilics of Saint Irenaeus, folioner of thc Apo.stics: a huniity upon thc Sons of Zclmlec". Inc.: Tunc accessit etc. (Matth. 20. 20). Inanes quidcnt non sunt, expl.: naturani liunianani e.rcedunt. Zuerst nach einer Hs. der Wiener Mekhitharisten \ ertfentlioht
von Pitra, Spicil. Solesm. I. p. 505 sqq.; Anall. S. IV, II, p. 44 als Fragment XXXII. Die berschrift wrde\
p.
31 sqq.
Harvey
ihre Zuvorissigkeit'l'heile /.ertielen.
orausgesetzt
beweisen,
dass die diaktgeig in melu-ere Hb. oder
288
Cbristliche Schriften aus Kleinasien, Gallien
und Griechenland.
svhsecutoris, dictum". Inc.: Qiii divi4) Aufschrift: Irenaei (Apostolorwn) dendo uniciim, expl.: corruptionem obnoxiimi fincpmt. Nach Cod. Paris, armen. 85 'l 25a bei Pitra, Anall. IV, p. 34 verfientlicht. Inc.: Ipsc vcnit dei et hominis, qx^\.: illiiis 5) Aufschrift: eiusdein dictum". evaderemm. Wohl aus derselben Hs. und an das Vorhergehende anparticipes
geschlossen.
Doch bemerkt Pitra, der
es Anall. S. IV, p.
34 zuerst verffent-
licht hat, nichts
Nheres darber. dictum". Inc.: V(0ii et futiles sunt, expl.: e.c im6) Aufschrift: ,.('iusdem Cod. Paris, armen. 85 f. 25b. S. Pitra, Anall. S, IV, p. 34. mamlata virgine Maria. Lugdunensis episcopi, testimonium de fide". Inc.7) Aufschrift: Irenaei, Pitra, Anall. S. IV, p. 34. ^1 deo separati sunt, expl.: conjunctwn et coadunatum. Aufschrift: eiusdem dictum": Inter haereticos nhlegandisimt, quimagnuui.8)
glariosimi Christi eorpus dividunt et mutilant. Pitra, Anall. S. IV, p. 34. fr die Nr. 47 bieten inhaltlich z. Th. gar keine, z. Th. nur geringe Gewhret
Richtigkeit der berschriften. ber die sog. Pfafl^schen Fragmente"Editio princeps von
s.
diesen Artikel.
Erasmus,
Basel 1526.
Harvey, Cod. C betrifit2
Bnde, Cambridge 1857,
die jedoch textkritischist.
vllig unzuverlssigp.
Neueste Ausgabe von W. W. wenigstens Avas Wichtige Materialien bei Pitra,
Anall.
S. II, p.
188 sqq. IV,
17 sqq.
Der Apparat Massuet's zu seiner AusParis. Suppl. Grec. 278.
gabe (Paris 1710) findet sich im Cod.
Iren. I, 21,5 Nachtrge. Zu S. 271 Z. 11 v. u.: Epiph. (h. 30,3) bietet Zu Seite 271 Z. 10 v. u.: Irenus wird Gvv?.t]/.v&(xfxev. fjfxq Eyo> VLoq und im Mart Ignat. Vatic. 12 citirt und ein Stck aus adv. haer. V, 28,3 angefhrt:
=
avTOV ro fxaQXVQiov ElQijvaioq 6 AovySovvov iTiloxonoq, xul tojv ^Toq avzov (xvtjixovavH Uyojv oircoq- stQtjyJ riq ziv ij^extQajv nafj&lvov v zw dneiv uxoiaazs 7a\ S. 274 Z. 9 v. o.: Ib) xal ytvoj/xai. yevofisvoq (=111, 21,5). Zu S. 274 Z. 28 v. o.: Ib) ojane^ yaQ r^v uvifQioTCoq xal ara).afivad-ai. Die S. 281 Z. 15 v. u. cit-ten Cramer'schen Fragrtoiov 1 zi)v dvanh'iQMOiv mente sind folgende aus Iren. III, 12: 1) p. 11 neTihjfjojxwq. 3) p. 49 2 1 6 ovv ia zov itQOiprjzov fxtvog. 2) p. 31o'isv 6h
imazo'/.ojv
= ovx uXXov Eov eoqoioasv u &i6g.5) p.
=
=
6) p.
tdojxe zoZq dvd-Qcnoiq. 180 = 8 78 = 5 avzat (pojval ztjq txxhjoiaq &.ovzi mozivtiv. 185 = 8 zQavdiq zov szQov n)v dnoy.lvxpiv b KoQv/jlioq iaetzo. 8) 144 = 10 zovzov tirai 'Iijoovv ne^i avzov. orjttivei vlov yvwaiq. 183 = 18 ia zwv iaziv. 10) 160 = 11 riaUoq fisza ro 74
ijyeiQfiv.
=4p.
4) p.
61
=
3 (paveoov z6 xtjQvyfia
=
in/.r]-
ovzojq ot dnazo/.oi ov
7) p.
p.
9) p.
>:Qizr,q
p.
zov anzlof/azoc. Zu S. 283 Z. 11 v. n.: Zwei Fragmente Ex IV, 39, 3 ovze z6 (fiq eclogis Joh. Presb. et Monach. Bibl. Coisl. cod. 313, I IV, 40, 1 siq xal avz6q= dq avz. Zu S. 283 Z 11 ysyovza. II yveifXTjv ezoq hviv. V, 28, 3 oaaiq r/f^EQaiq Ein Fragment e cod. Paris. 2215 V. u.koyiov zovxojv
=
=
:
=
29. Presbyter
in
Smyrna (Ende
de.s
2.
Jahrh.).
Hippolyt (c. Noet. c. 1 p. 43 La gar de) berichtet, die Presbyter zu Smyriia htten Folgendes dem Noet vorgehalten: Kai ijfxeTq tva Ssbv ol'da/iiev dh^&djq. oi6afx.ev xbv vlov na&vza xa&ojq sna&ev, dnoi^avovxa ol'afiev A'qiotov, xa&d/q UTihi^avtv, xal dvuazvxu zTj XQixy wh'} '^"^ ^'^^ ^^ '^^^'9 ^^^ nuzQoq xal iQXOfxevov xqXvui 'C.ojvzaq xal vexQoiq. xal zavxa Uyofitv a ifid&o/ttv. ber Not"t und seine Gesinnungsgenossen, sowie ber Cf. Epiphan. h. 57,1.
Theodotus
etc.
s.
den Al)schnitt Rmische Schriftsteller".
IV.
CHRISTLICHE SCHRIFTENAUS AEGYPTENDAZU FIRMILIAN, GREGOR (ENDE DES 2. - ANFANG DES 4. JAHRH., ADAMANTlS). THAUMAT., MELETIUS, METHODIUS UND
Harnaek
,
Altchristi. Litteiaturgesch.
I.
19
\
:
1.
Alexandrinische Osterbriefe nach Palstina(schon
am Ende
2.
Jahrh,).
h.
Brief des Narcissus v. Jerusalem und Genossen (nach Rom) bei Euseb., V, 25 heisst es: rjkovfiev 6h vfiTv, ort ry avz^ h^Qf;- *^^ ^"^ ''iuqavQdfx. uyovaiv, IrcsQ y.ul i]Hq. rtcxo rijxwv yaQ ra yQufiaxa xoulZ^stai avroZc y.al
Im
e.
Tjulv TiaQ
uirJv. ojoxe aviJ. dp/xco/uevoi'. Toaavrijv tf oiv (x)(iaxevq'\ xb dh hv ovv vnoxvnwoeiq 6ia7.anvovai neQl ^rjxv xivoiv xfjq xe naXaiq xai viaq yQatpijq, wv xai xf(pa).auoJjq a/q ijd^ev e^^yrjolv xs xai xai tv xiol ^ilv avxwv oQ^tvq oxil Itytiv, sv xiol ds fQixTjVfiav noielxai.XQia,
wv xb
fisv
.,naiayu)y6q''.
ai
navxsXjq siq doisTq xai juv&wttq ?.6yovq flo(peQxai. v?.rjv xe yaQ /QOvov xai Leaq thq dno xlvcdv qtjxwv eloayo/xhaq dog^ei xai xov vibv slq xxiof.ia xaxdysi. sxi 6s fisxsfixpvyojasiq xai noU.ovq TtQO xov 'A6af.i xoGfxovq xsQaxsvsxai. xai ix xov dicfx xrjv Evav ovy ojq b sxxhjoiaoxixbq Xyoq ovXszai, /./'naiSonoisZvaiaxQiq xs xai dO^swq d7tO(palvsxai. /j.iyvva&ai xs xoiq dyyslovq yvvai^lxai xai firj GaQxwS^Tivai xov Xoyov d?.?.a d6at. sS, avxwv ovsiQonoXsl,
f^^voq,
.
.
,
,
.
QOia xov koyov aviov vovq ysrojutvoq xaq xwv fh{hQW7rwv xaQiaq iarxsifOiXTjxs''. Kai xavxa nvxa nsiQxai dnb qijxwv xniv xaxaGxsvd'Qstv xFjq y^acpij;. xai uXXa 6s fxvQia (pXvaQtZ xai XaGtpijfxsl, stxs avxq, sTxs xtq ers^oq x6 ahov JtQoaojTiov vTioxQi&slq. snon'ii^tjGav 6s avxw ai Xda zD.ei
noulzai ycd
zijv atziav
wgtisq dnoi-
zov kfiov ).6yov avzulq '/.bqiair ovzmq ).kyei' zovzojv y/uTv zov riS-tyov zvnov wq iv xv exxX.7.
/]
TiQbg zovg lov., ov lAXe^vQO) zi
6s6rj'/.io/xevo)
inioxoTio) [vgl. VI, 8,
VI, 11; VI, 14, 8 sq.] dvaxtii^eixev.:
Hiero-
nymus macht daraus de viris inl. 38 ,,d(i canonibus ecclesiasticis et adversum eos, qui ludaeorum seqimntur errorcm liber itnus, qucnt proprie Alexandro Nur ein Fragment der Schrift ist nierosohpnortii)i episcopo 7tQOOe