ERCO Lichtbericht 87€¦ · 6 ERCO Lichtbericht 87 ERCO Lichtbericht 87 7 Zoals bij veel andere...

E Lichtbericht 87

Verschenen in december 2008

New York Times BuildingTe midden van de wolkenkrab-bers in Manhattan markeert de kantoortoren van het dagblad „The New York Times“ een type hoogbouw voor de 21ste eeuw: transparant en helder, filigraan en licht, technisch innovatief. De verlichting van de 250 meter hoge waaiervormige façade van witte keramische buizen verandert het

hele gebouw in een zacht glanzend nachtelijk symbool van New York – dankzij de moderne lichttechniek met een geringer energieverbruik dan de verlichting van alleen al het hoogste punt van het Empire State Building.

ERCO Lichtbericht 87 1

De New York Times bouwde met de architect Renzo Piano een nieuw domicilie en tevens een ander indrukwekkend symbool van de stad New York. Aan de nachtelijke presentatie van het gebouw worden hoge eisen gesteld: fijnheid en transparantie zijn het motief, dat als een rode draad door het ontwerp loopt. Het Bureau OVI van Jean Sundin en Enrique Peiniger trans-formeerde dit thema in licht, waarbij voor de façadeverlichting onze lichtwerktuigen worden gebruikt. Geen gemakkelijke opgave bij zo’n complex project, maar de moeite heeft zich in ieder geval geloond.

Zeer geschikt voor de nachtelijke enscenering van façades is de nieuwe Powercast schijnwerper. Uitgerust met de moderne Spherolit-reflector-techniek kan over een breed toepassingsgebied voor de meest uiteenlopende lichtoplossingen worden beschikt. Bij de LED- uitvoeringen wor-den lenzensystemen gebruikt. Deze bestaan uit een speciale collimatoroptiek en een ander lensvlak voor de verschillende karakteristieken.

Als hoofdthema van deze uitgave staan ech-ter vooral de mogelijkheden van een moderne lichtregeling op de voorgrond. In veel praktijk-voorbeelden stellen we de verschillende toepas-singsgebieden van Light System DALI voor. Of lichtregeling nu wordt gebruikt om de bewoners van een landgoed in Münsterland de gewenste lichtatmosfeer eenvoudig op te laten roepen of daarmee de entree van de kunstgalerie in Emden indrukwekkend in scène wordt gezet – de toe-passingen zijn veelzijdig.

Bij de LPP Reserved shop in Warschau wordt de etalage met behulp van dynamische dim-sequenties scenografisch geënsceneerd. De etalagepoppen veranderen daardoor hun plas-ticiteit in de ruimte en komen haast tot leven. Het geheel wordt natuurlijk met het Light System DALI gestuurd.

Licht en liturgie stonden altijd al in een nauwe relatie tot elkaar. Dat ook in een moder-ne kerkdienst de liturgie haar plaats heeft en door een daarop afgestemde dramaturgie van het licht kan worden ondersteund, daarvoor zorgt de zorgvuldig uitgevoerde planning van een lichtinstallatie. Invulling geven aan de fraaie enscenering van het licht bij passende

ERCO LichtberichtImpressumUitgever: Tim H. MaackHoofdredacteur: Martin KrautterDesign/Layout: Thomas Kotzur, Christoph SteinkeDruk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh

1028729000© 2008 ERCO

Foto's (Pagina): Frieder Blickle (U1, 2, 6-15), Bernd Hoff (2, 3), Alexandra Lechner (2), Thomas Mayer (2, 3, 4-5, 24, 26-27, 34-37, U4), Rudi Meisel (3, 28-29, 32-33), Alexander Ring (20-21), Dirk Vogel (30-31), Edgar Zippel (1, 3).

Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf

Tim Henrik Maack

Achtergrond

Prof. dr. Markus Gehnen:Tune the light!Van de eerste potentiometerdimmers tot de huidige bussystemen is inmiddels een lange weg gegaan en het eind van deze ontwikkeling is nog niet in zicht: een overzicht van de geboekte vooruit-gang op het gebied van de lichtregeling gezien vanuit het gezichtspunt van een expert in gebouwentechniek.

Projecten

20

24

25

licht scènes en sequenties, aan de sfeer, waar-nemingsaccenten en ruimtelijke werking kan dan ter plekke plaatsvinden, waarbij met grote fijngevoeligheid de juiste accenten worden gegeven.

Ook veel DALI, maar deze keer met betrek-king tot de nieuwe ERCO showrooms in Oslo en Milaan. Wanneer we u dus nieuwsgierig hebben gemaakt naar het regelen van licht, hetzij van-uit het perspectief van enscenering, energie-besparing of vanuit het standpunt van comfort: bezoek ons dan eens!

Nieuwe producten 2009Powercast schijnwerpers en breedstralersLight System DALI

FocusDigitale ingangen op lichtregelinstal-laties

DubbelfocusAnaloge ingangen op lichtregelinstal-laties

Inleiding

Verslag

16

26

28

30

32

34

Light System DALIToepassingen

Landgoed MünsterlandMise en scène met DALI

Kunsthal in EmdenLichtende presentatie met DALI

Automuseum Central Garage, Bad Homburgtune the light – met DALI

LPP Reserved Shop, WarschauDALI scenografie voor etalages

St. Petri-kerk, StavangerLichtliturgie met DALI

Over dit nummer

Flitslichten

Inzicht in licht

1

2

4

New York Times BuildingDe nieuwe wolkenkrabber met zijn ver-lichte façade geeft Manhattan opnieuw een karakteristiek nachtelijk symbool. Vanuit New York bericht voor ons de historica en journaliste voor (licht)archi-tectuur Margaret Maile.

De lichttechniek is bepalendEen interview van Margaret Maile met Jean Sundin en Enrique Peiniger in het kantoor van OVI

6

12

36 AchterlichtenNieuwe ERCO showrooms in Oslo en Milaan

Inhoud Over dit nummer

Licht & Techniek

2 ERCO Lichtbericht 87 ERCO Lichtbericht 87 3

Flitslichten

Sandnes (Norwegen)Als onderdeel van het regionale museum van Sandnes, een naburige stad van Stavanger, ontstond het Vitenfabrikken, een museum waarin men zelf actief kan zijn bij de overdracht van techniek en wetenschap. Actuele technologie ook bij de verlichting: van de Focalflood façadearmaturen LED varychrome tot de allesomvattende Light System DALI installatie.

Vitenfabrikken, SandnesArchitect: Askim & Lantto AS, OsloElektroplanning: Cowi AS, Stavangerwww.jaermuseet.no/vitenfabrikken

Glashütte (Saksen)Precisie bij de uurwerkfabricage en de verlichting: het aan tradities rijke chronometermerk Tutima is teruggekeerd naar Glashütte, de plaats waar het bedrijf in 1930 werd opgericht. Als nieuw domicilie werd de vroegere spoorwegwerkplaats van zijn kern ontdaan, modern omgevormd en van binnen en buiten met ERCO verlicht.

Tutima uurwerkfabriek, GlashütteArchitect: Kai Strehl Architekten, Dachsbergwww.tutima.com

Spreitenbach bij ZürichBlikvanger aan de oprit naar het Center Spreitenbach, een groot winkelcentrum: de nieuwe verbindingsbrug tussen de bestaande bouw en aanbouw, waaraan de architect en designer Matteo Thun met kleurrijk licht vorm gaf. De werktuigen: Focalflood varychrome breedstralers met DALI techniek.

Center Spreitenbach, Spreitenbach bij ZürichLichtplanning: Matteo Thunwww.centerspreitenbach.ch

Alaquàs bij ValenciaEen middeleeuws kasteel wordt een cultuur en opleidingscentrum en draagt er zo toe bij dat het stadje Alaquàs voor de poorten van Valencia zijn lokale identiteit behoudt en versterkt. Trion plafondwashers verlichten de prachtige cassettenplafonds en cilindrische façadearmaturen zorgen in het trappenhuis voor sfeervol licht.

Espacio cultural Castell d'Alaquàs, ValenciaLichtplanning: Claude R. Engle (VS), Lighting Consultanthttp://castell.alaquas.org

Erice (Sicilië)Stella spots en Trion uplights voor halogeenmetaaldamplampen verlichten het gewelf van de San Martinokerk op een aantrekkelijke en energiezuinige manier – een reden temeer als toerist op Sicilië een uitstapje te maken naar het ouder stadje met zijn middeleeuwse monumenten.

Chiesa San Martino, Erice (Sicilië)Lichtplanning: Adragna Illuminazione, Alcamo

Kaltern (Zuid-Tirol)De beroemde wijnplaats aan de Kalterer See creëert met moderne architectuur een eigentijds imago: het nieuwe Winecenter biedt verfijnd vormgegeven ruimten voor wijnverkoop en proeverij, gepresenteerd in het licht van Optec spots, Quadra richtbare inbouwspots, Lightcast wallwashers en vloerwashers.

Winecenter wijnkelder KalternArchitect: feld72 Architekten, Wenen. www.winecenter.it

MünchenDe grote namen van de hedendaagse kunst staan in de catalogus van de Galerie Terminus: van Baselitz tot Warhol, van Kiefer tot Uecker. „Bij ons kan kunst ademen“, aldus beschrijven de galeriehouders hun ruimtelijk concept en presenteren op de Paradeplatz 1 in het hart van de metropool in Beieren exposities, waarvan het formaat, de vormgeving en technische uitrusting zich meet aan museale criteria. Het licht komt van ERCO: Optec spots en wallwashers aan het plafond afsluitend gemonteerde spanningsrails, gecombineerd met Quadra wallwashers voor laagspanningshalogeenlampen.

Galerie Terminus, München.Architect: mocar architects, MünchenLichtplanning: Licht & Technik Jürgen Ludwig, Münchenwww.galerieterminus.de

BerlijnMet de uitspraak „Ich bin ein Berliner“ [„Ik ben een Berlijner“] veroverde John F. Kennedy in 1963 de harten van de Duitsers. In de Duitse hoofdstad is nu een klein museum aan de Pariser Platz helemaal aan de invloedrijke familie gewijd en worden veel foto’s en documenten getoond uit de Kennedycollectie van de galerie „Camera Work“. De heldere, elegante expositieruimten worden door ERCO verlicht – onder andere met Quadra lenswallwashers.

KennedyMuseum „The Kennedys", BerlijnArchitect: Abcarius & Burns, Berlijnwww.thekennedys.de

Glashütte (Saksen)Na de grote comeback van de Saksische uurwerkindustrie in Glashütte heeft ook de traditie er weer een bijpassende plek gevonden: het nieuwe klokkenmuseum schildert de afwisselende industriële geschiedenis van de plaats in het Ertsgebergte met eigentijdse middelen. Door de Pollux laagspanningsspots krijgen de exponaten glans.

Klokkenmuseum, GlashütteTentoonstellingsdesign en lichtplanning: Atelier Brückner, Stuttgart www.uhrenmuseumglashuette.com

BarcelonaHet zusterrestaurant van de gelijknamige brasserie in Parijs bekoort door een authentieke ambiance en typische gerechten waarbij de nadruk op zeevruchten ligt. Originele kroonluchters met gedimde, vrij stralende gloeilampen zorgen voor stemming – discreet gemonteerde Pollux spots voor halogeenlaagspanningslampen vormen de basisverlichting.

Brasserie Fló, BarcelonaArchitectuur en lichtplanning:Carlos Martínez www.brasserieflobarcelona.com

Kaohsiung, TaiwanEen fascinerend kunstwerk in de openbare ruimte, echte internationale samenwerking: voor de belichting van zijn wandreliëf van duizenden precies geformeerde en gelamineerde glazen strips engageerde de Amerikaanse kunstenaar Lutz Haufschild de lichtplanner Arne Fiedler uit Wiesbaden. Hij gebruikte Light System DALI en Optec spots LED varychrome om het reliëf dynamisch van achteren te verlichten en het zo tot leven te brengen.

Emerald Laminata, glazen kunstwerk in de Rapid Transit Station Kaohsiung, TaiwanArchitect: Charles C. Chen Architects, Kaohsiung, TaiwanLichtplanning: Made by Light, Arne Fiedler, WiesbadenArt director: Lutz Haufschild, North Vancouver, BC


Inzicht in licht Indre Kai, Haugesund (Noorwegen)Foto: Thomas Mayer, Neuss

www.haugesund.no

Architect: Smedsvig Landskapsarkitekter AS, BergenElektroplanner: Multiconsult AS, Nesttun; Cowi AS, Haugesund Installateur: Jatec AS, Haugesund


Zoals bij veel andere OVI-projecten vormen technische topprestaties een basiselement van de lichtplanning voor het New York Times Building.

Aan het begin van de 20ste eeuw bepaalde New York City het beeld van de moderne metropolen met hoog oprijzende wolkenkrab-bers en een verlichte skyline. Nu, aan het begin van de 21ste eeuw, beleeft de stad een Renais-sance van hoogbouwwerken – waarvan het New York Times Building het meest opvalt. Het gebouw werd ontworpen door Renzo Piano Building Workshop en Fx Fowle met een licht-planning van Jean Sundin en Enrique Peiniger van het Office for Visual Interaction (OVI). Deze monolithische toren transcendeert in zijn stille schoonheid de koortsachtige energie van Times Square en is daarmee tegelijk een technisch innovatieve, maar ook tijdloze icoon voor de "New York Times" en de hele stad.

Het concept van de buitenverlichtingRenzo Piano zei: „Dit gebouw is het verhaal van fijnheid en transparantie“, en het gehele ontwerp van het New York Times Building zijn transparantie en licht overal doorgetrokken: van het extra heldere glas zonder ijzer en de keramische spijlen die de dubbele waaierfaçade vormen tot de zorgvuldig gegradeerde verlich-ting die de façade een zachte, warme glans geeft en tegelijk de mogelijkheid schept de blik naar binnen te richten.

Bij OVI gaan concept, innovatie en tech-nologie steeds hand in hand. Daarom is het niet verrassend dat het bijzondere lichtcon-cept voor de façade van het New York Times Building zijn oorsprong vond in het begrip fijnheid, echter ook met de eis de façade van keramische rasters – de eerste in haar soort in Amerika – op de goede manier efficiënt te verlichten. „Het referentiepunt voor de verlich-ting van de buitenkant waren de keramische rasters“, bevestigt Jean Sundin. Met het doel het opwaarts gerichte, filigrane raster te accentu-eren, ontwikkelde OVI een lichtplanning die de façadeverlichting met behulp van één arma-turenfamilie en slechts één type lamp oplost. ERCO armaturen voor halogeen-metaaldamp-lampen van 250W met dubbele sokkel werden gecombineerd met verschillende reflectorsys-temen om het gewenste wallwash-effect voor de gehele, ongeveer 260 meter hoge oost- en westfaçades te realiseren. Smal stralende arma-turen zijn over een grote afstand op de punt van het gebouw gericht, terwijl andere smal stralende armaturen met extra spreidlens de in het midden liggende verdiepingen verlichten en breedstralers het licht op de sokkel van het gebouw werpen. De planners van OVI kozen voor halogeen-metaaldamplampen vanwege de bijzonder lange levensduur van meer dan 10.000 uur. Ze kozen een specifiek warme witte lichtkleur van 3.000 K kleurtemperatuur, die

Voor de exacte vlak-verlichting boden armaturen met fixeer- en richtmechanisme de vereiste precisie. Tege-lijkertijd brengen de lichttechniek en geïnte-greerde anti verblinding het strooilicht tot een minimum terug en daar-mee de lichtvervuiling van de nachtelijke hemel.

New York Times BuildingDe nieuwe wolkenkrabber met zijn ver-lichte façade geeft Manhattan opnieuw een karakteristiek nachtelijk symbool. Vanuit New York bericht voor ons de histo-rica en journaliste voor (licht)architectuur Margaret Maile.

Duizelingwekkende hoogten: pas door de blik op meer dan 260 meter hoogte vanaf het dak van het New York Times Building op de grote diepten van de straten van Manhattan worden de in een cluster gerang-schikte armaturen op het dak van het sokkel-gebouw zichtbaar.

De armen voor de armatuurmontage zijn geïntegreerd in het raster in de façade. De armaturen in de gele kleur van de taxi’s is een reactie op geldende ver-lichtingsvoorschriften in het gebied rondom Times Square – meer hierover op pagina 14.

De architect: Renzo PianoMet compagnons als Richard Rogers en Peter Rice ontwierp hij over de gehele wereld belangrijke bouwwerken binnen de architec-tuur en de kunst van civiele techniek. Zijn Bureau met de naam „Renzo Piano Building Workshop“ bevindt zich ook tegenwoordig nog in zijn geboortestad Genua en heeft dependances in Parijs en projectvestigingen overal ter wereld. In zijn meer dan 40 succes-volle beroepsjaren is geen architectonische typologie aan zijn aandacht ontsnapt. In de vele architectuurprijzen worden vooral de bijzondere combinatie van kunst, architec-tuur, civiel technisch denken, de integratie van de natuur en sociale aspecten geloofd. Er bestaat geen „typische Renzo Piano“, maar er is altijd weer een verrassend nieuwe vormontdekking die zich ontwikkelt uit de functionaliteit van het gebouw, de behoef-ten van de gebruiker en de voorwaarden

van klimaat en energieressources. Zijn kracht zit in Ingewikkelde stedebouwkun-dige opdrachten, zoals de reconstructie en ontwikkeling van de Potsdammer Platz in Berlijn. Renzo Piano staat garant voor goed-lopende musea en culturele bouwwerken, maar hij komt ook met oplossingen op het gebied van utiliteitsbouw, zoals infrastruc-turele werken en fabriekscomplexen. In zijn ondernemingsfilosofie zijn kennis en vervolgstudies sterk verankerd. De ecologi-sche engineering neemt een steeds grotere plaats in Renzo Piano’s bouwwerken in. Met het „groenste“ museum over de natuurlijke historie ter wereld, de „California Academy of Sciences“ in San Francisco worden ten-toonstelling, eco-oase en een centrum voor scholing en research in elkaar verenigd.

www.rpbw.com

afgestemd is op het ruwe wit van het markante keramische raster.


Voor het exact richten van de armaturen op de façade werd gebruik gemaakt van laserrich-tingzoekers. Met behulp van het groene lichtpunt op de façade (rechts) konden de monteurs de correcte instelhoek vin-den en fixeren (onder).

Met behulp van compu-tersimulaties werden de plaats en richting van de armaturen voor een opti-maal lichtsterkteverloop op het voorterrein vast-gelegd (links).

Focusseren van de buitenverlichtingOm bijzonder grote objecten of vlakken te ver-lichten kan men met extreem grote armaturen en vermogens werken ofwel de benodigde lichtstroom over relatief veel compactere arma-turen verdelen. Het laatste heeft niet alleen het voordeel dat op energiezuiniger standaardlam-pen en -armaturen kan worden teruggegrepen, daarnaast kan een grotere gelijkmatigheid van de verlichting worden gerealiseerd; dit is echter alleen mogelijk wanneer men erin slaagt elke armatuur zo exact te richten dat de afzonder-lijke lichtbundels elkaar optimaal overlappen.

Dit principe werd door de planners van OVI al in verscheidene projecten in praktijk gebracht: bijvoorbeeld bij de vergaderzaal van het Schotse parlement of het US Air Force Memorial in Arlington. Om de gewenste verlichtingssterktes exact te realiseren maakte OVI daarbij voor het eerst gebruik van laserrichtapparatuur die voor de focussering tijdelijk aan de armaturen werd gemonteerd. Op dezelfde wijze werden ook de schijnwerpers op het New York Times Building met behulp van laser volgens een computer-berekende planning exact gericht en gefixeerd, zodat het gewenste gelijkmatige lichtsterkte-verloop van 1:3 tussen sokkel en hoogste punt van het gebouw kon worden gerealiseerd.

draft


Het lichtconcept omvat functiezones zoals het gedeelte rond de toegangscontrole wat anders is verlicht. Plafondwashers die op speciale armen zijn gemonteerd geven de grote lobby een norma-tief karakter.

Aan de lobbywand: mediakunst van Ben Rubin en Mark Hansen. Hun werk „Moveable Type" bestaat uit 560 tekstdisplays die door een complex computerprogramma worden gevoed met inhouden uit de actuele online-uitgave van de New York Times, maar ook uit het digitale archief van de krant.

Lichtconcept foyer en tuinHet principe van transparantie en fijnheid wordt voortgezet in de voor het publiek toe-gankelijke gedeelten van het souterrain van het New York Times Building. De planners van OVI vertaalden deze metaforische kwaliteiten in de driedimensionale ruimte, doordat ze de lichtomstandigheden zo op elkaar afstemden dat ze verschillende ruimten visueel activeren en met elkaar verbinden: de lobby, de centrale door glazen wanden omsloten tuin en de multi-functionele ruimte van het „TheTimesCenter“.

Jean Sundin beschrijft de werkwijze van OVI aldus: „Wij componeren een totaalbeeld, en daarbij is het een uitdaging dat in dit project overal doorkijkjes en uitzichten ontstaan, wat door de grote transparantheid wordt opgeroe-pen. Daarbij moet het er vanuit elk gezichts-punt goed uitzien.“ De centraal gelegen door glazen wanden omsloten tuin dient voor deze steeds wisselende gezichtspunten en zich ver-plaatsende perspectieven als anker, hij leidt de blik door de met elkaar verbonden ruimten van het gebouw.

Om dit tegen elkaar afgewogen samenspel van de publieke domeinen te realiseren werd bij OVI tegelijk aan esthetische doelen en technische vraagstellingen gewerkt. Rekening houdend met de noodzakelijke verlichtings-sterktes voor functionele ruimten, zoals het verkeersgebied rond de lobby, de toegangscon-trole, winkels, reclameschermen en dergelijke werkte OVI een masterplan voor het licht uit om daarin de oplossing van de verlichtingsta-ken vast te leggen, waarbij tegelijkertijd de blik

in de tuin behouden blijft of nog kan worden verbeterd. „Voor ons was het belangrijk dat het afzonderlijke element niet te dominant zou worden. Daarvoor keken we naar de ruimte en de kijk-assen gedifferentieerd naar voorgrond, middengedeelte en achtergrond.“ De mensen van OVI vonden het belangrijk de tuin als aan-dachtspunt te accentueren zonder daarbij met de verlichting op welke wijze dan ook te over-drijven: men moest niet de indruk wekken dat in een tunnel met te weinig licht naar de aan-grenzende gedeelten werd gekeken, evenmin mocht de indruk worden gewekt van een teveel aan gelijkvormige verlichting, waardoor de ele-menten onder een „tapijt van licht“ verdwijnen, zoals Peiniger het uitdrukt.

Met „TheTimesCenter" in het souterrain van de hoogbouw bezit Manhattan een nieuw, zeer modern uitgerust en architectonisch aansprekend bouw-werk waarin regelmatig talkshows, maar ook kamerconcerten en film-voorstellingen worden gegeven.

Exact gericht licht voor de bomen in de tuin en een serie LED- lichtpunten (links), een goed geïntegreerde theaterverlichting in de zaal van het TimesCenter (boven): niet alleen de technische prestatie, ook de uitvoering tot in elk detail geven blijk van de pretentie van OVI niet alleen optimale verlichting aan te bieden,

Beamer schijnwerpersFaçade en straatverlichting

Overzicht van gebruikte ERCO armaturen

Lightscoop washersFaçade en indirecte verlichting

Stella spotsAuditorium „TheTimesCenter“

Optec wallwashersVergaderzalen

LED oriëntatie-armaturenAtrium

maar ook een volledige integratie van esthetica en technologie te kunnen realiseren.


Ofwel op papier of op de monitor: vernuftig opgezette plannings-processen vormen voor OVI als experts op het gebied van architectuur-verlichting, de sleutel tot succes.

Margaret Maile (MM): Wat was voor u het belangrijkst bij de ontwikkeling van een concept voor de buitenverlichting voor een gebouw dat midden in het district van Times Square staat?

Jean Sundin (JS): In de vormgeving van zo’n culturele icoon van licht in de skyline van Manhattan ligt een grote verantwoordelijkheid, en er komt geen tweede kans om iets recht te zetten. Daarnaast speelde het feit dat we ener-zijds een klassiek, tijdloos lichtconcept voor het gebouw wilden ontwikkelen, en we ons ander-zijds aan de verlichtingsvoorschriften voor het Times Square district moesten houden en dat in tijden van een groeiend energiebewustzijn.

Enrique Peiniger (EP): Veel gebouwen rondom Times Square hebben een blinkende, bontgekleurde verlichting, LED-beeldschermen etc. Niemand wenste een dergelijke opzet voor dit gebouw, dus moesten we voor de verlichting een aantal creatieve oplossingen bedenken, die verder gingen dan alleen de uniforme verlich-ting van de gehele façade.

Twee subway-stations van het New York Times Building richting downtown: het kan-toor van OVI in de 25ste Straat. Hier ontstonden lichtconcepten voor zulke verschillende pro-jecten als het Schotse parlementsgebouw in Edinburgh en het US Airforce Memorial bij Washington.

De lichttechniek is bepalendEen interview van Margaret Maile met Jean Sundin en Enrique Peiniger in het kantoor van OVI

www.oviinc.com

Afspraak op het dakterras van het New York Times Building, haast op oog-hoogte met het Empire State Building: projec-ten van een dergelijke omvang vragen om een zeer grote inzet van alle betrokkenen.

MM: Voor u gold dus niet alleen de context van het verleden of het heden, maar vooral ook de toekomstige urbane context van het New York Times Building?

EP: Primair voor ons is hoe onze projec-ten oud worden. Natuurlijk zal de omgeving rondom Times Square zich in de toekomst ook verder ontwikkelen en daardoor van karakter veranderen. Daarbij vormt het New York Times Building de kiem van een nieuwe woon- en zakenwijk.

JS: De verlichting is letterlijk ingebed in de architectonische vormgeving, ze is nauw vervlochten met de façade en ondergeschikt gemaakt aan het constructieraster van het gebouw. Als nieuw symbool voor de stad heeft het gebouw een tijdloos design nodig. Zo refe-reert de gele kleur van de armaturen aan de unieke culturele context in New York, de details van de armatuur zijn met zorg vormgegeven en passen qua grootte en uiterlijke vorm. Er moet een interdisciplinaire dialoog bestaan en opdrachtgevers, team van planners en leveran-

ciers moeten op één lijn zitten om alle ideeën met betrekking tot het ontwerp in de praktijk toe te passen.

MM: Hoe vindt dit ontwerpproces zijn weerslag op de keuze van armaturen voor dit project? Waarom viel de keuze op ERCO pro-ducten? In hoeverre vertaalden zij het concept op de beste manier?

EP: Onze opzet is erop gericht de lichtplan-ning als het ware van achteren naar voren te ontrollen. Meteen bij de start van het project denken we na over het gebruik en onderhoud van de armaturen. De keuze van de armaturen is gebaseerd op een analyse van de eisen en de technische mogelijkheden ervan. De keuze aan lichtwerktuigen is enorm.

JS: We ontwikkelden een lichtconcept voor alle façades van het gebouw en de voor het publiek toegankelijke ruimten, waarin slechts 12 verschillende lampentypes worden gebruikt. We vergeleken veel producenten, van wie we wisten dat ze bij het project pasten voor wat betreft de omvang van het programma, de gebruiks- en onderhoudseigenschappen, tech-nische eigenschappen en andere punten. We hebben ze allemaal zeer nauwgezet met elkaar vergeleken.

EP: Wie biedt een fixeerfunctie? Wie heeft onvervreemdbare schroeven, een geïnte-greerde antiverblinding? We vergeleken alle eigenschap pen en vermogenskenmerken. Sommige armaturen hebben bijvoorbeeld twee verschillende lampen met een ander wattage nodig, wat afhankelijk van de levensduur ook twee verschillende onderhoudscycli betekent.

JS: We hebben uiteindelijk voor ERCO pro-ducten gekozen. We gebruiken drie armatuur-typen met een verschillende optische karak-teristiek, maar met dezelfde lamp voor de verlichting van de façade. De armaturen zijn energiezuinig en passen qua design bij de vormgeving van de façade.

EP: Onze projecten hebben een zeer complex karakter, daarom moeten we soms een stap terug zetten en de feiten onder ogen zien. Uit-eindelijk gaat het om de kwaliteit, rendement en de lichttechnische kenmerken van een arma-

tuur. In het beoordelingsproces kunnen we een duidelijk rationeel besluit nemen welke produc-ten voor een project het meest geschikt zijn.

MM: Wat was tijdens het New York Times Building-project de grootste uitdaging voor u?

JS: De andere betrokken partijen ervan te overtuigen dat we met 250W-armaturen een meer dan 260 meter hoge façade kunnen ver-lichten! Tot nu toe waren voor zulke verlich-tingstaken breedstralers met 400 of 1000 Watt gebruikelijk.

EP: Altijd het uiteindelijke doel voor ogen houden en zich niet laten afleiden door de alledaagse problemen. Men moet het totaal-beeld duidelijk hebben, geconcentreerd blijven en vastberaden aan de uitvoering werken.


Het gebied rondom Times Square behoort tot de sterkst verlichte en symbolische stedelijke ruimtes ter wereld. Deze context was bepalend voor de ontwikkeling van het concept voor de buitenverlichting voor het New York Times Building. In de basis is de tijdloze klassieke kwaliteit van de architectuur van Renzo Piano strijdig met de in dit stadsdeel gebruikelijke grote beeldschermen en mediafaçades. Zoals voor elk nieuw gebouw in het gebied van Times Square schrijven lokale bepalingen een pas-sende façadeverlichting voor. Ook het New York Times Building ontkwam hier niet aan. „Het was onze taak daaraan een adequate invulling te geven – zowel voor de New York Times als voor RPBW“, aldus Peiniger.

New York Times Building

Zo drukt het nieuwe gebouw een stem-pel op de skyline van Manhattan, gezien vanaf het Empire State Building. Interessant is de verwijzing naar de roodachtig verlichte Art Deco-hoogbouw aan Times Square, het Para-mount Building: de kelder ervan diende als tijdelijke opslagruimte voor de aangrenzende drukkerij van de New York Times.

Met het taxigele kleur-accent van het arma-tuurhuis omzeilden de planners van OVI handig het gebruik van LED-beeldschermen of andere knipperende licht signalen, zoals deze op veel aangrenzende gebouwen wordt aan-getroffen.

De bij de bouw betrokken partijenOpdrachtgever: The New York Times/Forest City Ratner Companies

Architecten: Renzo Piano Building Workshop (Genua/Parijs) in Zusammenarbeit mit FXFowle Architects, P.C. (New York)

Prijsvraag (2000)Projectgroep: B. Plattner (verantwoordelijk Seniorpartner), E. Volz met G. Bianchi, J. Moolhuijzen (Partner), S. Ishida, P. Vincent (Seniorpartner), A. Eris, J. Knaak, T. Mikdashi, M. Pimmel, M. Prini, A. Symietz

Raadgevende ingenieurs: Ove Arup & Partners (statica en installaties in het gebouw)

Uitvoerende planning (2000-2007)Projectgroep: B. Plattner (verantwoordelijk Seniorpartner), E. Volz (verantwoordelijk Part-ner) met J. Carter, S. Drouin, B. Lenz, B. Nichol, R. Salceda, M. Seibold, J. Wagner en C. Orsega,

OVI stelde voor de paarsgewijs gemonteerde ERCO armaturen aan het souterrain van het gebouw in de aparte kleur „taxigeel“ te laten lakken. De armaturen en montageonderdelen vormen een voortzetting van het façaderaster, zodat ze tegelijkertijd het ritme van het gebouw benadrukken en de façade en het trottoir op een aanstekelijke manier verlichten. Door deze kunstgreep slaagde OVI erin de façade visueel tot leven te brengen en daarmee de lokale autoriteiten tevreden te stellen op een manier die met de cultuur en het straatbeeld van New York in overeenstemming zijn zonder daarbij het karakter van de architectuur geweld aan te doen.

J. Stanteford, R. Stubbs, G. Tran, J. Zambrano; O. Aubert, C. Colson, Y. Kyrkos (maquette)

Raadgevende ingenieurs: Thornton Tomasetti (statica); Flack & Kurtz (installaties in het gebouw); Jenkins & Huntington (liften); Heit man & Associates (façade); Ludwig & Weiler (winkelrij); Office for Visual Interaction (verlichting); Gensler Associates (binnen-architectuur); H. M. White (landschaps-architectuur); AMEC (leiding van de bouw)

Ring Star Fully Connected

Tree BusLine


Tune the light!Prof. dr. Markus Gehnen

In het begin was er het licht, zo staat er geschreven. Nergens staat echter dat schakelaars en dimmers meteen werden meegeleverd, anders zou immers noch de nacht, noch de schemering bestaan. Lichtregelingen streven in steeds meer varianten het grote voorbeeld na. Van de eerste potentiometerdimmers tot de hui-dige bussystemen is intussen een lange weg afgelegd en het eind van deze ontwik-keling is nog niet in zicht: alles (licht)rege-ling is het devies.

Netwerk-topologieënIn een bussysteem wis-selen veel apparaten hun informatie uit via een gemeenschappelijk datanetwerk. Bij som-mige bussystemen is een bepaalde netwerk-topologie vooraf vastge-legd. Het DALI protocol accepteert ook zoge-naamde gemengde topo-logieën, wat de installatie vereenvoudigt.

Licht en donkerOf het nu gaat om daglichtafhankelijke lichtregeling of een wervelend shownummer: actuele lichtregelingstaken zijn zonder dimbare lampen niet denkbaar. Tegenwoordig kan de lichtsterkte met bijna elk type lamp traploos worden geregeld, maar dat is nog niet zo lang een vanzelfsprekendheid.

Het schijnsel van de gloeilamp kon lange tijd alleen met potentiometers worden beïnvloed. Hun grote nadeel was dat ze de energie die ze aan de lampen onttrokken zelf in warmte omzetten. Intussen lossen dimmers in faseaansnijtechniek het probleem eleganter op, doordat ze de 50Hz sinusvormige stroom na elke nuldoorgang voor een instelbare tijdsduur onderbreken. De lamp is dus minder vaak aan. De gloeidraad gloeit door haar thermische traagheid desondanks gelijkmatig verder, nu echter bij een lagere temperatuur en met minder licht.

Het dimmen van fluorescentielampen is daarentegen een in verhouding recente verworvenheid, want de fysica van de boogontlading is nogal stug vergeleken met de pogingen om haar licht te regelen. De truc met de tijdelijk onderbroken stroom werkt hier niet, omdat bij te lange stroomloze pauzes de vlamboog te koud wordt en de lamp uitgaat. Inmiddels is ook hiervoor een oplossing gevonden en zijn kinderziektes als kleurverschuivingen of onrustig knipperen bij een zeer kleine lichtsterkte opgelost. Alleen de dimbaarheid van hogedrukgasontladingslampen blijft nog wat achter. Toch is de thans realiseerbare vermindering van de lichtstroom met ongeveer de helft al voldoende om bij de buitenverlichting op energie te besparen.

Bij LED’s is het weer eenvoudig: hun lichtsterkte hangt af van de kracht van de stroom die erdoorheen gaat en kan eenvoudig met behulp van elektronica worden ingesteld.

Taak en werktuigDe simpele lichtschakelaar heeft inmiddels voor veel toepassingen zijn tijd gehad. In haar plaats is echter niet „het ene“ lichtregelsysteem gekomen, daarvoor zijn de eisen te talrijk. In plaats daarvan bestaat een enorm aantal zeer van elkaar verschillende systemen, waarvan de mogelijkheden minder afhangen van de technische grenzen dan van het gebruiksdoel van dat moment. Dat geldt tevens voor hun bedieningsconcepten die op de kennis (of ook de onervarenheid) van de gebruikers zijn afgestemd. Er zijn ruwweg drie taakgebieden te onderscheiden:

In de utiliteitsbouw wordt kunstlicht gewoon als kostenfactor gezien, als energieverbruiker die aan het energiemanagement van de gebouwbeheersing c.q.automatisering is onderworpen. Die zienswijze zal in tijden van energiebesparende maatregelen en de energienorm voor gebouwen in de toekomst nog belangrijker worden. Daarbij horen functionaliteiten als daglichtafhankelijke lichtregeling of aanwe

zigheidsregistratie waarbij de lamp alleen brandt als dit werkelijk nodig is. Naast de gereduceerde energiekosten kunnen andere besparingen komen wanneer bij huurverandering of een ander gebruik niet elke keer alles opnieuw moet worden bedraad, maar alleen de verlichtingsinstallatie hoeft te worden geherprogrammeerd.

Hier hebben de bussystemen van KNX tot BACnet een vaste plek gekregen. Ze kunnen omgaan met een groot aantal apparaten en een grote datadoorvoercapaciteit, daarnaast zijn ze vertrouwd met andere systemen zoals zonwering of klimaattechniek. De systemen zijn algemeen geaccepteerd, er zijn veel aanbieders voor componenten en software. Zo kan men er min of meer van uitgaan dat ook na een paar jaar nog apparaten voor vervanging en uitbreiding zijn te krijgen.

Configuratie en bediening van deze complexe systemen zijn strikt van elkaar gescheiden. Terwijl de gebruiker waarschijnlijk niets van de onderliggende techniek „onder de motorkap“ snapt, wil de expert indien nodig elke parameter aanpakken en nog in de verste hoek van een gebruiksdatalogboek kunnen kijken.

Snel gemonteerde films, opdringerige televisiereclame en schreeuwerige computerspelletjes – de visuele drempel waarmee wordt geprikkeld komt steeds hoger te liggen. Wie tegenwoordig op zijn gebouw de aandacht op zijn artikelen of een evenement wil vestigen, moet meedoen. In elke grotere binnenstad is intussen een visuele wedloop aan de gang: kleurrijk, dynamisch licht is daarbij het wapen. Het puur visueel omgaan met licht vertoont veel gelijkenis met de theaterverlichting. Niet toevallig stuit men hier vaak op DMX, een reeds lang in de theatertechniek gevestigd regelsysteem. Tot 512 kanalen kan het centrale regelapparaat parallel en real time razendsnelle kleur en lichtsequenties produceren.

Waar de functie op het lichteffect is geconcentreerd, zijn de bedieningspanelen van configuratieprogramma’s in hoofdzaak grafisch georiënteerd. Hoewel het gedrag van elk lichtpunt afzonderlijk kan worden beïnvloed, gebruikt men toch graag de pasklare door het programma aangeboden showeffecten die alleen maar aan het actuele project hoeven worden aangepast. Op het beeldscherm kan de uitwerking meteen worden getest.

Het derde toepassingsgebied is het situatieve gebruik van licht. Het onderstreept de architectonische bijzonderheden van een plaats, houdt rekening met ruimten voor verschillende gebruiksdoeleinden en voegt er de bijpassende stemming aan toe. Het verbetert de zichtbaarheid in de openbare ruimte afhankelijk van de uiterlijke omstandigheden.

Van de multifunctionele zaal tot de home cinema moeten de regelsystemen in het dagelijks gebruik ook voor atechnische gebruikers eenvoudig te bedienen zijn. Omdat een gebruiker zelf wel eens een scène wil veranderen, moet een confi

guratie ook zonder het bezit van een technisch diploma kunnen worden uitgevoerd. DALI past precies in dit kader. Zaken als een scènegeheugen zijn van meet af aan in de componenten opgenomen; inmiddels bestaan er systemen die daar nog het een en ander aan comfort hebben toegevoegd en lastige zaken als adrestoewijzingen in sterke mate hebben geautomatiseerd.

De grenzen van deze driedeling zijn elkaar overlappend. Aanbieders die in een bepaald segment een sterke positie hebben, stropen vrolijk in de andere sectoren: de eventtechniek met de gehele theaterbetovering van beweegbare spots, scanners en projectoren heeft zijn plaats gekregen in de architectuurverlichting. Omgekeerd breiden ervaren aanbieders van aan de architectuur gerelateerde verlichtingssystemen hun productportfolio uit met effectspots die voor events bruikbaar zijn. Ten slotte ontmoeten ze elkaar weer bij dezelfde projecten, zoals onlangs bij de nieuwe BMW Welt. Meerdere producenten uit verschillende sectoren noemen ze met enige trots als referentie.

Dit is slechts een momentopname, nieuwe ontwikkelingen zijn aan de orde van de dag. Ze worden soms duidelijk gedreven door het motto „Al etend krijgt men honger“ en zetten de grenzen van bestaande systemen onder grote druk.

KNX was oorspronkelijk een hulpmiddel om de elektrische installatie van lichtinstallaties te vereenvoudigen. Tegenwoordig gebruikt men het ook voor alle andere bouwwerken. Als actuele referentie wordt het „Vogelnest“ genoemd, het Olympisch Stadion in Peking.

DALI begon als systeem voor een eenvoudige adressering van fluorescentielampen op 64 kanalen. De kosten dienden zowel technisch als qua prijs bewust onder het niveau te liggen van compleet ontwikkelde bussystemen. Tegenwoordig wordt hiermee elk armatuurtype bestuurd en zijn er vooral ook voor RGBtoepassingen met LED’s ontwikkeld. Echter: wanneer men de drie kleuren elk afzonderlijk wil aansturen en wellicht nog een apart witkanaal moet worden toegevoegd, dan heeft een armatuur 4 adressen nodig. Met de beperking van 64 DALI adressen komt men dan niet ver. Thans behelpt men zich met een netwerk van meerdere regelapparaten via ethernet om het aantal adressen te vergroten. Er wordt gestreefd naar standaardisering van zulke grotere structuren.

Ook DMX, dat uit de theatertechniek bekend is, markeert geen eindpunt. De typische toepassing hiervoor is snel te bewegen licht. Zoals onlangs op de Light&Building op veel plaatsen was te bewonderen benadert het op LEDpanelen al lang de grenzen voor videoweergave. De technische grenzen van DMX zijn daarmee bereikt, voor een groter vermogensbereik bestaan echter nog geen standaards.

Alles zou zo eenvoudig kunnen zijnWie enigszins met de materie vertrouwd is, komt al gauw tot de conclusie dat alles „met een intelligente lichtregeling veel beter, eleganter en productiever“ gaat. Maar alle prachtige referentieprojecten ten spijt wordt in de dagelijkse praktijk van de doorsnee kantoor en woningbouw nog steeds veel conventionele installatietechniek gebruikt. Hier ziet het schakelmateriaal er nog altijd net zo uit als het aanbod van lichtschakelaars in de lampenzaak. Wat is hiervan de reden?

Natuurlijk heeft dat ook met geld te maken: lichtregelingen krijgt men niet voor niets, voor apparaten, software, configuratie en installatie moet men betalen. Zelfs wanneer dat later in de exploitatie enorme energiebesparingen betekent: een investeerder die zijn kantoorgebouw vervolgens niet ook zelf exploiteert zal dat koud laten; hij wil investeringskosten besparen en ziet af van lichtregeling.

Soms moeten techniek en gebruiker elkaar nog zien te vinden, zoals door het volgende feit fraai wordt geïllustreerd. In een kantoor diende het kunstlicht daglichtafhankelijk automatisch te worden in en uitgeschakeld; men dacht het zonder dimbare armaturen te kunnen doen. De installatie werd altijd als geheel geschakeld, de sprongen in verlichtingssterkte waren daardoor nogal hevig. Uiteindelijk grepen de aldus verblijde medewerkers – nee, niet naar sabotage, maar naar de kauwgum en plakten daarmee op vakkundige manier de opening van de lichtsensor. De rust keerde terug. De installatie was weliswaar verder technisch tiptop, maar voor de controller was het een pikdonkere nacht en het licht bleef aan. Intussen heeft men hiervan geleerd en worden daglichtafhankelijke lichtregelingen alleen nog dimbaar uitgevoerd.

Daarnaast hebben een paar jaar geleden de – de toen onhoudbare – beloftes van de powerlinetechnologie een chaos achtergelaten. Het op de bestaande elektriciteitskabel gemoduleerde datatransport zou het wondermiddel voor bestandssanering zijn. De elektrische installatie van een huis is echter niet toegerust voor de overdracht van besturingssignalen met een hoge frequentie. Vergeleken met een installatie die met gescheiden buskabels is uitgevoerd, is daarom een duidelijk geringere datadoorvoer mogelijk. In de aanvankelijke uitbundigheid werd vaak meer beloofd dan in de praktijk uitvoerbaar was. Wie als gebruiker onder zulke kinderziektes had te lijden, zal er goed over nadenken voordat hij er nog eens aan begint.

Ook aan de verkoopkant liep het in de praktijk met lichtregelsystemen niet altijd allemaal naar wens. Menige lichtfirma hielt de boot af van een beetje elektronica. De collega’s die dat wel deden waren makkelijk aan hun niet uitgeslapen verschijning te herkennen, als ze al überhaupt tussen twee projecten door op de zaak waren. De kosten voor projectbegeleiding en engineering

Verlichting van de Pentacon-toren in Dresden: het situatieve gebruik van licht onder-streept de architectoni-sche bijzonderheden van een plaats, het ontsluit ruimten voor verschillen-de toepassingen en voor-ziet ze van de passende stemming (lichtplanner: Jürgen Meier, Medien für Alles).

De BMW Welt in München: onder regie van de planners van ag Licht, Bonn, verenigen armaturen en systemen uit zowel de architec-tuur- als theaterverlich-ting zich hier in een consistente scenografie.

KNX was oorspronkelijk een hulpmiddel om de installatie van verlich-ting te vereenvoudigen. Tegenwoordig gebruikt men het ook voor alle andere bouwwerken – onder andere in het Olympisch Stadion in Beijing.


bewolking en geen irritatie door verplaatste meubels, kortom: het werkt eenvoudig en leidt niet tot stress.

Of nog verder gedacht: het zoeken van een lichtschakelaar gaat nog, maar ik wil niet dat ik steeds moet overwegen welke van de zevenentwintig mogelijke lichtstemmingen in een besturingstechnisch zeer goed uitgeruste ruimte het beste past bij datgene waar ik net mee bezig ben. Dat geldt niet alleen voor het kantoor met zijn afwisseling van bureauwerk, meetings en presentaties, maar ook voor de eerzuchtige privésfeer: in de woonkamer beheerst de lichtinstallatie nu eenmaal niet alleen „lichtscène tv instellen wanneer de televisie aangaat“, maar merkt bovendien welke personen in de ruimte zijn, waar ze zich ophouden, hoe hun stemming is en wat ze op dat moment doen of willen doen. De lichtinstallatie stemt daarop af. Big Brother is watching? Ja, die indruk kan het wekken. Maar wanneer ik me indenk dat ik op een avond gasten voor de cocktailparty ontvang, een volgende avond in de fauteuil behaaglijk wil lezen en weer een andere avond spelletjes zou willen doen, en het licht op een niet opdringerige manier altijd passend is – wanneer dat het geval zou zijn, zou ik dit niet meer willen missen. Wat men dan nog moet instellen, zou niet technischer mogen zijn dan bijvoorbeeld „hoeveel kleur mag het zijn?“

Voor zulke scenario’s is het meeste aan techniek tegenwoordig al beschikbaar. Het is in ieder geval al klein genoeg. De verdeelkast is passé, het onderbrengen van elektronica levert geen problemen meer op. En wat er nog niet is, ligt binnen handbereik.

In het tijdperk van allesomvattende netwerken zullen lichtregelsystemen technisch gezien op computernetwerken gaan lijken, uiteindelijk zal elke armatuur haar eigen IPadres krijgen, zoals tot nu toe alleen bij computers het geval is. De opdrachten van DALI en aanverwante systemen veranderen ongeacht hun herkomst in datapakketten in het internetprotocol. Het verschil tussen de systemen zal verder aan selectiviteit verliezen. Tegenwoordig bestaat er al een haast niet te overziene hoeveelheid vertaalbouwstenen en interfaces, die protocollen in elkaar omzetten of die ervoor zorgen dat ze in het gebouwenmanagement worden opgenomen. Uw PC doet het voor: kijk alleen maar eens met hoeveel verschillende bestandsformaten uw tekstverwerkingsprogramma uit de voeten kan.

De computertechniek is ook in een ander opzicht richtinggevend: op internet komt men tegenwoordig via computernetwerken, openbare WLANtoegangspunten, snelle draadloze telefonienetwerken; voortdurend ontstaan nieuwe mogelijkheden. Ook lichtregelsystemen zullen hun gegevens in de toekomst niet meer aan de klassieke tweedraadsverbinding toevertrouwen. Er bestaan al draadloze oplossingen, op basis van de telefoniestandaard ZigBee staan

andere aan het begin. Daarnaast lijkt een rehabilitatie van de powerlinetransmissie binnen handbereik wanneer men tenminste heeft ervaren hoe krachtig PC’s intussen hun dataverkeer via contactdoosadapter en elektriciteitskabel afwikkelen.

Hoe complexer de techniek wordt, des te onzichtbaarder wordt ze voor de gebruiker. Dit wordt natuurlijk mogelijk gemaakt door de miniaturisering van de elektronica en de krachtige software, tegelijkertijd wordt de gevoelsafstand van de apparatuur als geheel ten opzichte van haar oorsprong groter. De motorruimte van een moderne auto lijkt met zijn gladde beplating eerder op een stapel schoenendozen dan op een machine, en mobiele telefoons worden al lang eerder als een lifestyleaccessoire dan als technische apparaatjes gezien. Hoe minder de techniek zichtbaar is des te belangrijker wordt de uiterlijke vorm. Natuurlijk is het belangrijk dat de bedieningsknopjes logisch op het apparaat moeten zijn aangebracht en dat de menustructuur van de software inzichtelijk is. Een product is pas een succes wanneer hier nog een andere zintuiglijke kwaliteit aan wordt toegevoegd: het moet goed voelen om het apparaat te gebruiken en in de hand te nemen. Het gebruik moet niet alleen probleemloos zijn, men moet er echt plezier aan beleven. De bekende firma met de appel in haar logo laat dat al jaren met groot succes zien. Als men daarentegen de bedieningsconcepten van de huidige lichtregelsystemen bekijkt, moet men nuchter vaststellen dat er vaak nog veel valt te doen. Maar wie weet, wellicht zet de mobiele telefonie als afstandsbediening voor het leven door en hoeft men bij de aanschaf van een lichtregeling alleen nog maar de bijbehorende software op het mobieltje te laden. Ook dat ligt binnen het bereik der mogelijkheden; soortgelijke studies voor de iPod waren te bewonderen op de laatste Light&Building.

Waarschijnlijk gaat niet alleen de ontwikkeling van technische mogelijkheden verder, maar ook die van de markten waarop deze moeten worden verkocht. De autoindustrie doet het voor: de nieuwe techniek begint altijd in het dure segment en breidt zich in de loop der tijd uit naar de grote markt. Dat was zo met de airco en ABS, dat zal met de rijassistentiesystemen niet anders zijn. In de lichtbranche bestaat daarentegen nog altijd een duidelijke scheiding tussen het ambitieuze project en de consumentenmarkt. De sector van hoogwaardige lichtoplossingen concentreert zich op prestigieuze objecten en wordt gedomineerd door bekende namen uit de wereld van de architectuur en lichtplanning. Er zijn virtuoze voorbeelden van geslaagde lichtregelingsconcepten, deze vinden echter nauwelijks hun weg naar andere marktsegmenten. Wie door de speciaalzaak voor armaturen of door de speciale afdelingen van winkels voor woninginrichting loopt, krijgt vaak de indruk dat de ontwikkeling vlak na de uitvinding van

de gloeilamp stil is blijven staan en dat zich daarna plotseling een sprong midden in de kakelbonte LEDspeeltjes heeft voltrokken. Serieuze regelsystemen of ook maar enigszins bruikbare voorstellen voor het omgaan met gekleurd licht worden praktisch niet gedaan. In de meubelzaak verwacht ik geen EIBsysteem te kunnen kopen, maar voor een minimale plug&play DALIinstapset voor de lichtshow in mijn home cinema heb niet alleen ik, maar zeker ook anderen belangstelling. Mogelijk heeft die toepassing tot nu toe nauwelijks betekenis. In het kielzog van een door de computer en mediatechniek versnelde homeconnectiviteit zal dat echter gaan veranderen. Tenslotte is de thans overal aanwezige PCtechniek meer dan twintig jaar geleden ook als een exclusief thema voor specialisten begonnen.

Ook wanneer de technische ontwikkeling andere wegen inslaat dan vermoed, toch staat één ding vast: elke prestatieverbetering wordt vroeg of laat volledig geabsorbeerd door de erop volgende wens van nog complexere toepassingen. De drijfveer van de vooruitgang blijft gespannen.

Prof. dr. Markus Gehnen,geboren in 1963, is al meer dan tien jaar hoogleraar aan de Technische Hogeschool in Bochum. Hij studeerde elektrotechniek aan de RWTH in Aken. Na zijn promotie gaf hij bij AEG Lichttechnik de aanzet tot de ontwikkeling van lichtregelsystemen. Het thema lichten gebouwenauto-matisering houdt hem tot op vandaag sterk bezig. Hij publiceert in vakbladen en is betrokken bij normalisatieprocedu-res. Aan de Hogeschool beheert hij een laboratorium voor gebouwensysteem-techniek, en met zijn ingenieursbureau adviseert hij fabrikanten en gebruikers over actuele techniek en toepassings-mogelijkheden.

had men eenvoudigweg onderschat. Succesvolle aanbieders hebben hieruit lering getrokken en gunnen het thema intussen de nodige aandacht. Soms is louter de uiterlijke vorm van een apparaat voor de verspreidingsmogelijkheden bepalend. Want ongeacht alle internationale normen bestaan er nationale voorkeuren voor de montage van de apparaten. In veel landen is het gebruikelijk besturingsapparaten in een verdeelkast vast te schroeven of in een verlaagd plafond te monteren. Daarbij is de vorm van de behuizing niet belangrijk. In Europa en met name in Duitsland geeft men echter de voorkeur aan apparaten die op de niet toevallig zo genoemde DINrail passen. Wie dat niet op die manier kan aanbieden, zit waarschijnlijk in een moeilijke positie.

Blik in de toekomstHoe ziet de toekomst van de lichtregelsystemen eruit? Gebouwen en hun technische installatie zijn een duurzaam goed, vooruitgang is op dit punt eerder een rustige metgezel. Sneller draaiende branches, zoals de autoindustrie of telecommunicatie lopen bij nieuwe technologieën veel meer voorop. Als we daar naar kijken, kunnen we een vermoeden hebben hoe de contouren van toekomstige ontwikkelingstendensen eruit zouden kunnen zien.

Automatisering draagt bij aan de gebruikswaarde van een systeem, doordat het lastige dingen in het gebruik ervan uitschakelt. Dat is niet nieuw, in de telefonie bijv. hebben callcenters al sinds lang de juffrouw van het kantoor vervangen. Nieuw is echter de snelheid en complexheid van zulke ingrijpende veranderingen. Beide groeien in de mate waarin software de boeien van mechanica en elektronica verbreekt. Slechts twee zeer recente voorbeelden: heeft iemand nog weet van het gefriemel met de choke in de auto om in de winter de motor aan de gang te krijgen? Dat wordt tegenwoordig zonder commentaar opgelost door het motormanagement en wel meteen, zodat de motor ook in alle andere situaties optimaal en zuinigt loopt. Of men hoeft maar te denken aan het op elkaar aansluiten van pcnetwerken: vroeger was dat een occulte wetenschap, tegenwoordig is het een in grote mate automatisch verlopende bijkomstigheid op bijeenkomsten van computerliefhebbers.

Wanneer men zulke trends naar de wereld van de lichtregeling vertaalt, dan kan men denken aan automatische systeem configuratie:

We weten dat het energieverbruik van een verlichtingsinstallatie door het gebruikmaken van daglicht daalt. Stel men hangt dan lichtgevoelige armaturen aan het plafond en configureert vervolgens – helemaal niets. Geen kalibratie, geen instelwaarde, niets. Elke armatuur herkent zelfstandig de lichtsituatie in haar ruimtebereik en past zich aan, met elkaar zijn ze het automatisch eens over een gelijkmatig lichtsterkteverloop, geen onrustige verlichting op dagen met een wisselende

Verschillende modellen voor lichtregelcompo-nenten: boven een DALI schakelactuator voor de montage op profielrails, onder de ERCO Light Server, waarvan de behuizing zo groot is als een sigarendoos in verdeelkasten is gemon-teerd, maar ook in holle plafonds kan worden aangebracht. Ongeacht alle interna tionale nor-

Tussen deze twee foto’s liggen bij ERCO rond 20 jaar lichtregeling. De eerste installatie van het type EOS werd met een kabelafstandsbediening geprogrammeerd (boven) en regelde in het audito-rium van de Technische Centrum van ERCO in Lüdenscheid een handvol spanningsrails. Momen-teel bedient een Light System DALI installatie

meer dan 160 armaturen met meer dan 375 indi-viduele adressen- op een praktische manier toe-gankelijk gemaakt met de PCSoftware Light Studio (onder).

men bestaat er een nationale voorliefde voor de montage van de apparaten.

Lichtregeling anno 1987: wanneer dat de stand van de techniek zou zijn, zou men tegenwoordig voor menig veredelde lichtregelingsoplossing een eigen machineruimte moeten geven inclusief een royaal uitgevoerde airconditioning.


Nieuw: Powercast schijnwerpers en breedstralers

Powercast is een universeel toepasbare familie van zuinige lichtwerktuigen voor de buitenruimte. De schijnwerpers en breedstralers beschikken voor een efficient visual comfort over actuele technologieën zoals LEDtechniek of Spherolitreflectoren. Het systeemdesign biedt in één armatuurvorm niet alleen symmetrische lichtverdelingen voor een accentverlichting van narrow spot tot wide flood, maar ook verschillende breedstralende lichtverdelingen. Powercast beschrijft daarmee een bijzonder veelzijdige, kostenvriendelijke en flexibele armatuurfamilie bijvoorbeeld voor het verlichten van façadedetails, borden of vegetatie.

Powercast met LEDAls bijzonder onderhoudsarme en energieefficiënte alternatieven zijn Powercast spots ook met LEDtechniek in warmwitte en daglichtwitte lichtkleur verkrijgbaar. Om het licht optimaal te leiden worden lenzensystemen gebruikt die uit een speciaal ontwikkelde collimatoroptiek en verschillende lenzen voor de karakteristieken spot, flood en wide flood bestaan. De lichtkarakteristieken zijn vergelijkbaar met de bekende eigenschappen van de conventionele ERCO spots.

Powercast biedt een breed spectrum aan lichtverdelingen voor de meest uiteenlopende verlichtingstaken.

Narrow spotAls accentuering van kleine objecten met een grote lichtsterkte of voor het overbruggen van grotere afstanden tussen armatuur en object. Stralingshoek < 10°.

SpotDe standaardbundel voor accentuerende verlichting van elk type object, vooral voor de modellering van een driedimensionale vorm. Stralingshoek 10°20°.

FloodVoor de efficiënte accentuering van grotere objecten of het benadrukken van vlakken in ruimtelijke zones. Stralingshoek 25°35°.

Wide floodVoor een flexibele, breedstralende verlichting van vlakken en ruimtelijke zones. Stralingshoek > 45°.

Voor een hoge flexibiliteit in de praktijk kan de Spherolitreflector oval flood 360° gedraaid worden. Daarnaast zijn 90° posities beschikbaar. Vergelijkbaar met het gebruik van een sculptuurlens kan de ovale lichtbundel op deze wijze door hem te richten op het te verlichten object afgestemd worden.

Voor een zachte gradiënt is bij een breedstraler met Spherolitreflector oval flood tot 150W als onderdeel een softeclens verkrijgbaar.

Breedstralers met Spherolitreflector washlight tot 70W zijn met een softeclens uitgerust.

Oval floodVoor een breedstralende verlichting van vlakken en objecten. De ovale lichtverdeling kan door te draaien verticaal of horizontaal gericht worden.

WashlightAsymmetrisch breedstralende karakteristiek voor het verlichten van verticale vlakken zoals façades, muren of hagen.

DaglichtwitPowercast schijnwerpers in daglichtwit met 5500K bieden een bijzonder hoge efficiëntie bij een acceptabele kleurweergave. De lichtkleur benadert het daglicht.

WarmwitIn warmwit hebben Powercast schijnwerpers een iets geringere lichtopbrengst dan in daglichtwit, maar bieden daarvoor in de plaats een betere kleurweergave. De lichtkleur met 3500K komt dichtbij het licht van halogeenlampen.

Licht ergens heen leidenDoor de bij ERCO berekende en vervaardigde collimatoroptiek uit kunststof wordt het licht allereerst parallel gericht. Een speciale lens stuurt de gewenste stralingshoek heel precies.

Voor het vervangen van lampen of reflectoren kan het huis eenvoudig opengeklapt worden. Het vervangen van de Spherolitreflector geschiedt zonder gereedschap.

De Powercast schijnwerpers voor laagspanningshalogeenlampen of halogeenmetaaldamplampen bezitten verwisselbare Spherolitreflectoren.


Licht

Quellenwahl

Projektor

VCRBedienfeldDVDBedienfeld

Audio Foyer

ENDE MIC mute

Audio Controls

zusätzlicheFunktionen

1 2

2

1

DALI noviteiten

Light Server

Hub/SwitchWLAN

Light Studio

Besturing mediatechniek

Zone A Zone B Zone C

Zone A + B Zone C

Zone A Zone B + C

Verbinding van Light System DALI en PC via netwerkDe aansluiting van de PC met de software Light Studio op de Light Server 64+, die tot nu toe via een USBkabel geschiedde, is nu ook via Ethernet mogelijk – ofwel direct per kabel met een afzonderlijke Light Server 64+, dan wel via een hub, resp. switch. Daarbij kan de verbinding tussen de PC en de hub eveneens per kabel, maar ook draadloos (WLAN) plaatsvinden. Deze optie verschaft een grote flexibiliteit bijvoorbeeld bij het programmeren en configureren van installaties die meerdere ruimten omvatten: scènes kunnen in een niet kabelgebonden notebookPC steeds daar geprogrammeerd worden waar ze ook werkelijk plaatsvinden.

AMX, een toonaangevende producent van mediabesturingen heeft zijn producten op de aansluiting van ERCO Light System DALI

Verbinding met mediatechniekEveneens via Ethernet kan Light System DALI met in de handel verkrijgbare besturingen voor mediatechniek verbonden worden. Vele functies van Light System DALI kunnen daartoe via een gedocumenteerde programmainterface aangesproken worden. Mediabesturingen van de producent AMX zijn al op de koppeling met Light Studio voorbereid.

voorbereid en passende voorbeelden beschikbaar gesteld.

Projecten documenterenVoor het documenteren van projecten met Light System DALI beschikt de software Light Studio nu over een extra menu die uitgebreide aanpassingsmogelijkheden voor de uitvoer biedt. Het hieruit resulterende paginaaantal van de documentatie wordt automatisch berekend en aangegeven. In aansluiting daarop kan de projectdocumentatie afgedrukt of al naar gelang de configuratie van de PC ook in digitale formaten (bijv. .XPS, .PDF) opgeslagen worden.

RuimtesamenvoegingVooral in multifunctionele ruimten zoals vergader of eetzalen kan scenografisch licht niet gemist worden. Echter maar weinig lichtregelingen kunnen met variabele scheidingswanden deelbare ruimten werkelijk intelligent en praktisch omgaan: De nieuwe generatie van de Light Server 64+ en de software Light Studio biedt hiervoor een praktische oplossing.

De eindschakelaars van max. 4 scheidingswanden melden het systeem hun status via de digitale/schakelingangen aan de Light Server. Dientengevolge reageren

de bedieningsapparaten zoals druktoetsen of Light Changers in een betreffend ruimtesegment op de wijze zoals tevoren in de software Light Studio werd vastgelegd en zij besturen de gecombineerde zones als gemeenschappelijke zones.

Eigenschappen en scènelijsten voor iedere ruimte configuratie worden in Light Studio als zones weergegeven en automatisch afhankelijk van de

status van de scheidingswanden bestuurd.

Gedrag bij masterdimmenMet de functie masterdimmen kan de totale lichtsterkte van een zone met behulp van druktoetsen of met de Light Changer verlaagd of verhoogd worden. Om aan speciale verlichtingstaken en verschillend dimgedrag van lampen te kunnen voldoen kan nu ook het gedrag van een Light Client bij masterdimmen individueel beïnvloed worden. Daartoe is in de module Light Book van de software Light Studio een werktuig beschikbaar.

Daarbij kan voor dimbare Light Clients, bijvoorbeeld met LED, laagspanningshalogeenlampen of fluorescentielampen tussen een lineair gedrag en een gedrag gekozen worden waarbij de Light Client beneden een grenswaarde

Als extra eigenschap van iedere Light Client kan nu afhankelijk van zijn dimeigenschappen het gedrag bij masterdimmen

blijft dan wel geheel uitgeschakeld wordt. Schakelbare Light Clients (DALI schakelactor, HITarmaturen) kunnen een individueel schakelniveau krijgen.

individueel vastgelegd worden.


Focus Dubbelfocus

Analoge ingangen op lichtregelinstallatiesIn tegenstelling tot de digitale ingangen kunnen analoge ingan-gen ook tussenwaarden registre-ren. Hierdoor kan bijvoorbeeld een helderheidssensor worden aangesloten, die in tegenstelling tot de schemerschakelaar geen digitaal, maar een analoog signaal aflevert, waarvan de spanning in verhouding staat tot de gemeten helderheid.

Als buitensensor kan de hel-derheidssensor de kunstmatige verlichting afhankelijk van het daglicht regelen. Bij Light System DALI worden daarvoor in de soft-ware Light Studio schakeldrempels vastgelegd en aan de betreffende waarde-intervallen lichtscènes toegekend. Een typische toepassing is de geschakeerde aanvulling van daglicht door kunstlicht, wanneer de intensiteit van het daglicht voor de gewenste verlichtingstaken onvoldoende is. Zo kan bijvoorbeeld bij de verlichting van de werkplek het natuurlijke licht comfortabeler worden gebruikt en kan veel energie worden bespaard. In musea regelen helderheidssensoren de verhouding tussen dagen kunstlicht, maar ook verduisteringsinstallaties om beschadiging van kunstwerken door een te sterke lichtinwerking te voorkomen. Een geprogram-meerde vertragingsschakeling van de analoge ingang voorkomt een ongewenst heen en weer schakelen, wanneer de analoge ingangswaar-de rond een schakeldrempel mocht pendelen.

In andere situaties, bijvoorbeeld in restaurants, winkels of etalages dient de kunstverlichting vaak bepaalde contrastverhoudingen tot stand te brengen. Daarvoor zijn bij het volle daglicht hogere verlich-tingssterktes noodzakelijk dan bij een bewolkte lucht, in de scheme-ring of later in de nacht. Dat wil zeggen dat aan hoge meetwaarden van helderheid ook heldere licht-scènes worden toegewezen.

Thomas Schielke

Digitale ingangen op lichtregelinstallatiesMet behulp van lichtregelinstalla-ties als Light System DALI kunnen complexe lichtscènes en sequen-ties worden geprogrammeerd om de verlichting functioneel en qua vormgeving flexibel aan de architectuur aan te passen. Welke lichtscène in een bepaalde situatie wordt opgeroepen, kan automa-tisch door sensoren of handmatig door middel van bedieningsele-menten worden bepaald. Naast comfortabele, voor het systeem specifieke invoerapparaten kun-nen ook de standaard in de handel verkrijgbare druktoetsen, schake-laars en sensoren in een lichtre-gelsysteem worden opgenomen. Daarvoor heeft de centrale con-troller, die onder andere de data van de verschillende lichtscènes opslaat en naar de armaturen zendt, programmeerbare ingangen nodig, waaraan op flexibele wijze functies kunnen worden toege-wezen. Light System DALI biedt in principe twee soorten ingangen aan de Light Server: digitale en analoge ingangen.

Digitale ingangen kennen alleen de standen „uit“ of „aan“ en kunnen geen tussenwaarden verwerken. Dergelijke signalen komen van schakelaars en druk-toetsen. Op die manier kan al een groot aantal bedieningsscenario’s worden ontwikkeld: met een schakelaar kan tussen twee licht-scènes respectieve lijk tussen één lichtscène en de telkens daarvoor actieve scène worden geschakeld. Een druktoets kan een gedefinieer-de lichtscène oproepen, maar ook bij het herhaaldelijk activeren van scènelijsten met maximaal 30 scè-nes doorlopen. Met meervoudige schakelaars kunnen meerdere lichtscènes direct worden opgeroe-pen: de Light Server heeft daarvoor maximaal 8 digitale ingangen. Om op meerdere plaatsen in de ruimte over dezelfde functionaliteit te kunnen beschikken – bijvoorbeeld in een ruimte met meerdere ingan-gen – schakelt men de druktoetsen parallel.

Gelet op het uitgangssignaal komen schemerschakelaars of bewegingsmelders overeen met een schakelaar en kunnen daarom op een digitale ingang worden aangesloten. De schakeldrempel – de meetwaarde waarbij het sensor-

In de handel standaard verkrijgbare schakelaars en druktoetsen zijn een eenvoudig en goedkoop alternatief of aanvulling op systeemspecifieke, comfortabeler bedie-ningselementen als de Light Changer.

Helderheidssensoren produceren analoge meetwaarden en laten een meer gedifferen-tieer de toewijzing van lichtscènes naar het licht van de omgeving toe dan schemerscha-kelaars.

Wanneer bijvoorbeeld bij de accentverlich-ting gedurende de dag constante contrast-verhoudingen worden gewenst, kan een analoge helderheidssensor door middel van een analoge ingang lichtscènes met overeenkomstige ver-lichtingssterktes die bij het daglicht passen in het lichtregelsysteem oproepen.

In de software voor lichtregeling worden aan de verschillende lichtwaarden verschil-lende lichtscènes toe-gewezen.

Door middel van schakelaars kan tussen twee scènes worden gewisseld. Druktoetsen kunnen daarentegen wanneer ze meerdere keren worden ingedrukt een opeenvolging van scènes oproepen. Bij de sensoren produceert de schemerschakelaar bij een gedefinieerde scha-keldrempel een digitaal signaal dat op de digi-tale ingang van de Light Server de verandering van twee lichtscènes tot stand brengt.

Een mogelijke toepas -sing voor buitensenso-ren: daglichtafhankelijke regeling van een façade-verlichting.

signaal van toestand verandert – wordt op de sensor zelf ingesteld. De gewijzigde toestand activeert de eerder geprogrammeerde func-tie in het lichtregelsysteem.

Welke functies door signalen op de digitale ingangen geacti-veerd worden, kan de planner in de software Light Studio definiëren en aanpassen. Naast het oproepen van lichtscènes, sequenties en scènelijsten kan ook over speciale functies worden beschikt: bijvoor-beeld het masterdimmen waarvoor wipdruktoetsen als bedieningsele-ment bestaan. Soortgelijke speciale functies zijn de tijdsfunctie voor druktoetsen – bijvoorbeeld voor de tijdgestuurde trappenhuisverlich-ting of de functie „Alle cliënten“, die alle armaturen van een installa-tie naar 0% resp. 100% schakelt.

S1

Schakelaar Scènewisseling

S2

Tijd

S1

Druktoets Scènewisseling

Tijd

S3S2 S4

0 %

Scènewisseling

Schemerschakelaar

100

S1S2

Tijd

0 %

Scènewisseling

Helderheidssensor

100

S1

S3

S2

Tijd


Licht stroomt door de glaswand van de hoeve uit 1702, die verder in de oorspronkelijke staat werd gerestaureerd: esthetica en hedendaags comfort ontmoeten elkaar in eeuwenoude tradities.

Veel stadsmensen dromen van een leven op het land, maar slechts weinigen verwerkelijken hun droom zo consequent als de opdrachtgever van dit woonhuis: voor zijn familie en zichzelf heeft een ondernemer uit de creatieve sector dit onder monumentenzorg staande landgoed in het Münsterland omgebouwd tot een toe-vluchtsoord waarin historische elementen met het modernste comfort en een minimalistische esthetiek worden verenigd.

In lijn met deze vormgeving voegen de lichten lichtregeltechniek van de 21ste eeuw zich zo discreet en compact als nooit tevoren in de woonarchitectuur. De combinatie van laagspannings-inbouwspots en -wallwashers uit de Quadra serie met een Light System DALI lichtregeling representeert het ERCO concept „Licht in plaats van armaturen“ in optima for-ma. Door vrij programmeerbare en gemakkelijk oproepbare lichtscènes kunnen de bewoners hun eigen sfeer en leven steeds op passende wijze en altijd nieuw ensceneren. Daarnaast kan tegelijkertijd het energieverbruik effectief worden beheerst en verminderd.

Landgoed MünsterlandMise en scène met DALI

De woonruimte, steeds weer anders geënsce-neerd door verschillen-de lichtscènes: eerst neutraal met een groot aandeel aan verticale verlichting.

Een scène met enkele, sterk gerichte licht-accenten benadrukt afzonderlijke ruimte-lijke zones, meubels en objecten en zorgt daar-door voor intimiteit.

Scènisch licht ook in de keuken: de eerste licht-scène werpt schitterend licht op de werkvlakken en nodigt uit om te koken.

De tweede lichtscène creëert door de washing van de wand er tegen-over eerder een neutrale sfeer in de ruimte.

In de derde lichtscène zijn de verticale compo-nenten ten gunste van de pendelarmatuur gedimd: alle aandacht valt op de tafel.

Als bedieningselementen koos de opdrachtgever ERCO Light Changer met comfortabel touch screen display. Ze geven de licht-scènes weer in begrijpe-lijke namen en bieden veel extra functies.

Architect: Andreas Heupel, MünsterFoto's: Thomas Mayer, Neuss

De combinatie van beide verlichtingsoorten creëert een heldere, uit-nodigende en feestelijke stemming.


De Light System DALI installatie van de kunst-galerie in Emden inte-greert een groot aantal verschillende armaturen: binnen- en buitenruimte-armaturen, voor DALI geschikte Light Clients en conventionele arma-turen via DALI dimmers en actoren.

Kunsthal in EmdenLichtende presentatie met DALI

Met de module Light Timer in de software Light Studio kan op vastgestel-de tijdstippen een scène worden opgeroepen.

Openbare gebouwen en gebouwen voor culturele evenementen overdag functioneel gebruiken en ’s nachts als blik-vanger in de stedelijke ruimte ensceneren: Light System DALI en de soft-ware Light Studio met de modules Light Timer en Light Sequencer hebben voor deze taak een com-fortabele en energiezui-nige oplossing.

Welke kunsttempel kan over een eigen aanleg-steiger beschikken? De Kunsthalle in Emden van de Stichting Henri en Eske Nannen ligt aan de schilderachtige stadsgracht van Emden. In 1983 besloot de toenmalige Stern-chef Henri Nannen zijn omvangrijke kunstcollectie in zijn geboortestad Emden in een eigen museum onder te brengen. In 1986 werd aan het sym-pathiek ogende bakstenen gebouwencomplex van de architecten Ingeborg en prof. Friedrich Spengelin een publieke functie gegeven. Door de schenking van de galeriehouder en verza-melaar Otto van de Loo uit München werd de collectie groter waardoor uitbreiding van de kunstgalerie noodzakelijk werd. In een inter-nationaal uitgeschreven prijsvraag wonnen de architecten Venneberg & Zech in een samen-werkingsverband met prof. Friedrich Spengelin de 1ste prijs en werd begin 2006 met de om -vangrijke bouwwerkzaamheden begonnen. Ze ontwikkelden een energetisch geoptimaliseerd concept voor de oudbouw, uitbreidingen met vernuftige verwarmings- en ventilatiesyste-men, als ook warmteterugwinning. Speciale aandacht schonken de planners aan het op elkaar afstemmen van daglicht en kunstlicht. In de oudbouw werden houten constructie-elementen wit geschilderd, in de nieuwbouw werden lichtgekleurde materialen ingebouwd om door middel van betere reflectiewaarden een grotere verlichtingssterkte met een gerin-ger vermogen van de lampen te realiseren. De jaloezieën reageren op het binnenvallende zonlicht en de daglichtsituatie; het kunstlicht wordt op overeenkomstige wijze gedoseerd geschakeld en gedimd.

De opnieuw geopende kunstgalerie is niet alleen een van de culturele hoofdattracties van Emden, maar heeft meer dan hiervoor het geval was de rol van stedebouwkundig visitekaartje op zich genomen. Enerzijds wordt door de ERCO armaturen in de binnenruimte de kunst opti-maal in het licht geplaatst, anderzijds accen-tueert de nieuwe verlichting ook het gehele gebouwencomplex in zijn nachtelijke bekoring. Doordat Light System DALI wordt gebruikt, kunnen verschillende lichtscenario’s worden gerealiseerd, die desgewenst ook kleurig licht op het witte pleisterwerk van tochtportaal en foyerwanden creëren. Op die manier zorgen ze voor veel contrast tussen de traditionele bakstenen architectuur met de uitnodigende transparantie van de glazen ingang.

Architect: Friedrich en Ingeborg Spengelin, Hannover; Venneberg & Zech, Hannover.Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn

http://kunsthalle-emden.de

DALIPLUG+PLAY


Bij de Optec spots LED varychrome met DALI-adapter produceren 12 power LED’s gekleurd licht. De kleur van het licht kan met de software Light Studio van Light System DALI worden ingesteld. De softec lens zorgt voor een gelijkma-tige zachte tekening van de lichtbundel.

Mooie, oude auto’s fascineren. Door de geslaagde combinatie van esthetiek en func-tie zijn historische voertuigen een spiegel-beeld van hedendaags design en navenante technische ontwikkeling. In het automuseum Central Garage in Bad Homburg komt deze fascinatie volledig tot uitdrukking. De expo-sitieruimten van wat vroeger een autobedrijf was vormen sinds 2007 de spannende coulisse voor oorspronkelijke fraaie exemplaren in lak en chroom. Daaronder automerken als de Mercedes SL, DKW Monza of de Grantura uit de Britse autosmederij TVR, maar ook Horex-motorfietsen, Trabantjes of de Citroën 2CV.

Naast de vaste verzameling en wisselende tentoonstellingen over de automobielge-schiedenis biedt het automuseum ook het repre sentatieve kader voor zeer uiteenlopende evenementen. Voor privé-festiviteiten, ver-gaderingen of bedrijfspresentaties staan de grote entree met multimediascherm, zich over twee niveaus uitstrekkende ruimten met een variabele indeling van oppervlakken en

Automuseum Central Garagetune the light – met DALI

Variabele kleuraccenten op de pijlers – gereali-seerd met Optec spots LED varychrome. Het lichtregelsysteem Light System DALI integreert zulke scenografische effecten met de alge-mene- en expositie-verlichting onder één bedieningspaneel.

In de verlichte ruimte van op elkaar afgestemde basis- en accentverlich-ting komt de esthetiek van historische auto’s tot uitdrukking. Hier schit-tert een Mercedes-Benz type 370S Mannheim uit 1931.

De gewenste licht-scenario’s in het auto-museum Central Garage kunnen snel en eenvou-dig met de in ERCO Light System DALI geïnte-greerde software, die op een draagbare pc of notebook is geïnstalleerd, worden ingesteld en opgeroepen. De gebrui-ker kan met een paar muisklikken dynamische dim- en kleursequenties

Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund

www.central-garage.de

een uitstekend uitgeruste cateringruimte ter beschikking.

Het flexibele verlichtingsconcept van ERCO is afgestemd op het multifunctionele gebruik. De lichtregeling van de armaturen met Light System DALI creëert voor elke ruimte een heel aparte sfeer. Afhankelijk van de wensen van de klant kunnen heel eenvoudig gebruikssce-nario’s voor de binnenruimten worden gepro-grammeerd, waarvan het lichtkarakter varieert tussen neutraal en expressief. Optec spots met energiezuinige HIT-lampen vormen de basis-verlichting. In de avonduren benadrukt schit-terend accentlicht uit Optec laagspannings-halogeenspots de exponaten. Het dimbare halogeenlicht is bovendien de basis- en accent-verlichting voor feestelijke aangelegenheden. Met Optec spots en Focalflood façadearma-turen in varychrome techniek, uitgerust met powerLED’s, kunnen ook wanden en pijlers kleurrijk worden verlicht.

voor de DALI-bestuurde armaturen invoeren en de werking van de lichteffecten direct con-troleren.

0%

Quinta1 Quinta2100

10s 15s5st

DALIPLUG+PLAY

PE

1 NDA DA


Het modelabel „Reserved" is het vlaggenschip van het Poolse textielconcern LPP, dat een geweldig succesverhaal is uit de jonge markt-economieën van Midden- en Oost-Europa: al in 1990 opgericht en sinds 1995 een naamloze vennootschap is de onderneming de laatste jaren enorm gegroeid en expandeerde met zijn filiaalketen via Polen naar de Baltische buur-landen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije tot in Rusland en de Oekraïne. In 2007 realiseerde LPP voor het eerst een omzet van meer dan een miljard zloty, wat ongeveer overeenkomt met 265 miljoen euro.

De eerste „Reserved"-zaak werd in 2000 geopend, tegenwoordig bestaat de keten uit meer dan 190 shops en alle tekenen wijzen op een verdere groei. De filialen liggen in de bin-nenstad, maar ook in winkelcentra als de Galeria Mokotov in Warschau. Juist hier, in de samen-gebalde concurrentie van de internationale merken, krijgt de architectonische presentatie en daarmee ook de lichtvormgeving een speci-aal gewicht. Deel van het concept, dat door het Bureau Studio 1:1 in Dantzig voor „Reserved" werd ontwikkeld, vormen dynamische lichtef-fecten met Light System DALI in de etalage. De planners hechtten daarbij veel belang aan de aandacht die wordt getrokken door veranderen-de lichtkwaliteiten als contrast, lichtrichting en modellering. Daarvoor zijn voor DALI geschikte Quinta spots voor laagspannings-halogeen-lampen QT12 100W aan DALI spanningsrails gemonteerd en met de Light Server verbonden. Voor de individuele aansturing van de spots maakten de planners gebruik van het „dyna-misch verloop" – een optie die de software Light Studio bij alle dimbare Light Clients aan-biedt. Op die manier trekt de etalageverlichting de aandacht van de klanten en richt zij de blik die is afgestemd op de decoratie van dat moment op mannequins, displays of andere elementen.

LPP Reserved shop, WarschauDALI scenografie voor etalages

Start van het dynami -sche dimverloop: accent-verlichting gedimd, de diffuse algemene verlich-ting bepaalt de algehele indruk. De contrasten zijn zacht.

5 seconden later: accent-verlichting op 100%, de etalagepop wordt door het gerichte licht van de spots met harde contras-ten gemodelleerd. Voor effecten die als blikvanger moeten werken, bestaan dynamische sequenties met korte cycli: bij LPP zijn dit ca. 10 seconden. Zo neemt men de wisse-ling bewust waar.

Architectuur en lichtplanning: Studio 1:1, , Dariusz Brunka,

Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn

www.lpp.com.pl

DALI spanningsrailVoor het gebruik van spots met DALI adapter wordt het klassieke ERCO spanningsrailpro-fiel anders dan bij de 3-fasen-rail aangesloten: twee van de koperen geleiders dienen niet voor de energietoevoer, maar voor de doorgifte van het DALI-signaal (DA).

Het hoeft niet altijd gekleurd licht te zijn: in de typische omgeving van een winkelcentrum met grote lichtsterktes zijn dynamische licht-effecten een geschikt middel om de aandacht van de klant te trekken.

In de module Light Master van de software Light Studio heeft men voor dimbare Light Clients onder andere de optie „dynamisch verloop“, die voor de etalage-enscene-ring bij „Reserved“ wordt gebruikt.

DALIPLUG+PLAY


Het middenschip biedt plaats aan 1.500 bezoekers. De aandacht wordt getrokken door de kopie van een Christusfiguur van de Deen Bertel Thorvaldsen. De verlichting bestaat uit onopvallend gemonteerde Optec spots en wallwashers aan Monopoll DALI spanningsrails.

Met ongeveer 120.000 inwoners is Stavanger de vierde stad van Noorwegen en is – samen met Liverpool – in 2008 uitgeroepen tot Europese cultuurhoofdstad. Een architectonisch juweel van de stad is de St. Petrikerk uit de 19e eeuw, die na een financieel ingrijpende restauratie in het feestjaar tevens dienst doet als toneel voor culturele evenementen.

Het gemeentebestuur van Stavanger gaf in 1861 opdracht voor de bouw van de St. Petrikerk toen de middeleeuwse kathedraal als gevolg van de bevolkingsgroei te klein werd. De Noorse architect Conrad Fredrik von der Lippe (18331901) bouwde het neoromaanse godshuis tussen 1864 en 1866; hij liet zich daarbij sterk inspireren door Karl Friedrich Schinkels Johanneskerk in BerlijnMoabit, die hij tijdens zijn studies in Duitsland had leren kennen.

Tussen 2004 en 2008 onderging de kerk een grondige restauratie die volgens de strakke richtlijnen van monumentenzorg werd uitgevoerd. Vooral aan het ongewone hamerbalken gewelf van het middenschip moest ingrijpend onderhoud worden verricht. Onder leiding van de architect Helge Schjelderup verrees de kerkruimte niet alleen in zijn oude, feestelijknuchtere schoonheid; er vonden tevens voorzichtige aanpassingen en uitbreidingen plaats om de ruimte op een flexibele manier die aan de moderne tijd beantwoordt te kunnen gebruiken. Naast de regelmatig gehouden kerkdiensten doet de kerk nu dienst als een aantrekkelijk concertgebouw met een voortreffelijke akoestiek en als diakonale ontmoetingsplaats voor mensen die aan de rand van de samenleving leven.

Hoewel ook de originele gaslantaarns, welke nu van moderne lampen zijn voorzien, weer hun plaats in de kerk vonden vormen ze nog slechts de decoratieve componenten van het „licht om naar te kijken“ in een zeer modern verlichtingssysteem dat op flexibele wijze aan alle gebruiksscenario’s kan worden aangepast. Daarbij wordt optimaal gebruik gemaakt van de vormgevende mogelijkheden van de lichtregeling met Light System DALI.

St. Petrikerk, StavangerLichtliturgie met DALI

De DALI installatie met veel individueel aanstuurbare Optec spots en wallwashers biedt een enorme flexibiliteit en optimaal kijkcomfort: de armaturen zelf zijn niet verblindend en bovendien ver buiten het gezichtsveld aan Monopoll DALI spanningsrails gemonteerd.

Religie en rituelen kunnen niet van elkaar worden gescheiden. Van oudsher volgen liturgische diensten een vaststaande dramaturgie, die in het christelijke taalgebruik van de liturgie tot uitdrukking komt. Het ligt voor de hand dit ritueel door daarop afgestemd scenografisch licht te ondersteunen. Met dat doel en voor het toenemend gebruik van sacrale ruimten voor culturele evenementen naast de kerkdiensten is het lichtregelsysteem Light System DALI een ideaal werktuig. Het grote aantal individueel adresseerbare DALI Light Clients vormt een gevarieerde en flexibele armaturenmatrix, waarmee sfeer, oriëntatiepunten en ruimtelijke waarneming over een groot oppervlak kunnen worden aangestuurd. Tegelijkertijd kunnen vastomschreven lichtscènes eenvoudig en comfortabel worden geprogrammeerd, opgeslagen en elk afzonderlijk, in sequenties of timergestuurd worden opgeroepen.

De St. Petri was een van de eerste bakstenen bouwwerken in Stavanger, waar in het verleden de traditionele houten huizen meer dan eens aan verwoestende grote branden ten prooi vielen.

Met de software Light Studio kan de Light System DALI installatie daar waar gewenst worden afgesteld en geprogrammeerd. Wanneer scènes en sequenties worden vastgelegd, heeft men voor de dagelijkse bediening natuurlijk geen laptop nodig, maar alleen de wandbediening Light Changer (boven in de grijze cassette) of de in de handel gebruikelijke schakelaars en druktoetsen.

Architect: Conrad Fredrik von der Lippe (18331901), Helge Schjelderup, Stavanger (restauratie)Lichtplanning: Erik Selmer (ELDA), Trondheim

Foto’s: Thomas Mayer, Neuss

De lichtplanner (ELDA) Erik Selmer uit Trondheim ontwikkelde in nauwe samenwerking met ERCO, architecten en met mensen van monumentenzorg het scenografisch lichtconcept.

Hoe sterk de ruimtelijke waarneming door verschillende lichtscènes kan worden beïnvloed, toont deze afbeeldingssequentie.


Achterlichten

Opening showroom OsloOp 14 augustus 2008 werden op feestelijke wijze de poorten geopend van de nieuwe ERCO showroom in de Noorse hoofd-stad Oslo. Achter de historische, representatief verlichte façade aan de Kirkegata, hebben de archi-tecten en lichtplanners nu moder - ne ruimten tot hun beschikking van waaruit het Noorse ERCO team een uitgebreide serviceverlening rondom de architectuurverlichting kan aanbieden, zoals lichtadvie-zen, bemonsteringen, seminars en evenementen.

ContactERCO Lighting ASKirkegata 50153 OsloPostboks 771 Sentrum0104 OsloNoorwegen

Tel.: +47 2414 8200Fax: +47 2414 8201E-mail: [email protected]

Opening showroom MilaanIn de Italiaanse designmetro-pool Milaan plaatst ERCO met de nieuwe, royale showroom deco-ratieve accenten op lichtgebied. Kantoren, vergaderruimten en ruimte voor een mock-up met alle mogelijkheden voor bemonste-ring van armaturen zijn op twee niveaus in een voormalig fabrieks-gebouw ondergebracht. Ook het buitengedeelte van de „Edificio Sedici“ in het noorden van Milaan is omvangrijk nieuw ingericht en met ERCO buitenruimtearmaturen geënsceneerd. Het biedt nu een fraaie omgeving voor creatieve en artistieke ondernemingen. Op 18 september 2008 vierde ERCO Italië met klanten en andere vrien-den de opening – hier een indruk van het feest en de nieuwe ruimten.

ContactERCO Illuminazione S.r.l.Viale Sarca 336 F20126 Milaan Italië

Tel.: +39 02 365 872 84Fax: +39 02 643 7831E-mail: [email protected]

De nieuwe showroom voldoet aan alle vereisten voor de succesvolle ver-koop van ERCO producten in Noorwegen. De grote gevel met vensters biedt een diepe inkijk en wekt de nieuwsgierigheid van de voorbijgangers.

De rijk geornamenteerde façade uit de tijd van de economische opbloei van Duitsland eind 19e eeuw wordt met cilinder façadearmaturen, zoals Grasshopper LED-schijn-werpers geënsceneerd.

Klanten en medewerkers van ERCO hebben de ope-ning van de Showroom samen gevierd – in een typisch Scandinavische ongedwongen atmosfeer, samen met vrienden en partners.

Het openingsfeest werd gekenmerkt door een mediterrane esprit. De royale, met ERCO arma-turen voor de buiten-ruimte geënsceneerde binnenplaats werd ook in de party betrokken, de buren uit de ateliers en studio’s vierden het feest mee (links). In het mock-up gedeelte van de nieu-we showroom kunnen te allen tijde scenografische lichteffecten gepresen-teerd worden (rechts).

De organisatie van de nieuwe kantoren is geheel gericht op de behoeften van de Italiaanse markt. De uiterlijke kenmerken zijn daarbij typisch ERCO. Ook Britta Schreiter en Tim Henrik Maack beide van ERCO (boven) konden zich hiervan overtuigen.

E ERCO GmbHPostfach 246058505 LüdenscheidGermanyTel.: +49 2351 551 0Fax: +49 2351 551 [email protected]

Maritim Utescene, HaugesundMet dit openluchttheater heeft het Noorse havenplaatsje Haugesund een aantrekkelijke infrastructuur voor openluchtevenementen voor circa 10.000 gasten gecreëerd – geen zelfbedacht aantal, want het festival „Sildajazz“ dat hier sinds 1987 plaatsvindt, telde dit jaar alleen al ongeveer 50.000 bezoekers. Exploitant is het aangrenzende hotel Maritim, en om ervoor te zorgen dat de markante, wit gemetselde theatertorens direct aan de kademuur ook tijdens avonden waarin geen evenementen plaatsvinden een schouwspel bieden, combineerden de planners als verlichting Light System DALI van ERCO met 16 Grasshopper LED varychrome schijnwerpers. Bij minimale energiekosten kan hiermee een fascinerende enscenering worden gerealiseerd.

Architect: Opus Arkitekter, HaugesundElektroplanners: Cowi AS, Haugesund

www.hotelmaritim.no

ERCO Lichtbericht 87€¦ · 6 ERCO Lichtbericht 87 ERCO Lichtbericht 87 7 Zoals bij veel andere...

Documents

Transcript of ERCO Lichtbericht 87€¦ · 6 ERCO Lichtbericht 87 ERCO Lichtbericht 87 7 Zoals bij veel andere...