30 ceF& 2017 keÀes j#ee ceb$eer, Þeer De©Ce pesìueer mes Je<e& 2014-15 kesÀ efueS ’yesmì SeqkeÌmeueWme“ hegjmkeÀej he´ehle keÀjles ngS keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo, DeO³e#e SJeb he´yebOe

efveosMekeÀ leLee Þeer mebpeerJe Mecee&, efveosMekeÀ (efJeÊe)

21 pegueeF& 2017 keÀes cegbyeF& ìe@efuekeÀ keÀer 59JeeR yewþkeÀ ceW ceePeieebJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[ keÀer jepeYee<ee heef$ekeÀe ’peuelejbie“ keÀes ’Þesÿ ie=nheef$ekeÀe“ kesÀ efueS he´Lece hegjmkeÀej

ì^e@HeÀer he´ehle keÀjles ngS keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo, DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ, Þeer meblees<e kegÀceej ceequuekeÀ, cehe´ (ceemeb) SJeb Dev³e DeefOekeÀejer

peuelejbieceePeieebJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[ keÀer jepeYee<ee heef$ekeÀe

cegK³e hejeceMe&oeleeÞeer meblees<e kegÀceej ceequuekeÀ, cenehe´yevOekeÀ (ceeveJe mebmeeOeve)

mebheeokeÀ ceC[ueÞeer meesheeve Sme keÀebyeues (ceeveJe mebmeeOeve SJeb keÀce&®eejer mebyebOe)

Þeer ÞeerefveJeeme efmevne, Ghe cenehe´yevOekeÀ (ceeveJe mebmeeOeve)megÞeer ieerlee megvelekeÀjer, cegK³e he´yebOekeÀ (³eespevee- hetJe& Keb[)

Þeer jecehe´erle ³eeoJe, mene³ekeÀ ÒeyevOekeÀ, jepeYee<eeÞeer heer [er efmeÎerkeÀer, mene³ekeÀ ÒeyevOekeÀ, jepeYee<ee

megÞeer pe³ebeflekeÀe cegKepeea, efnvoer DevegJeeokeÀ

cegêkeÀ v³et pewkeÀ efÒebeEìie Òesme Òee. efue.

yeer-5/130, efceÊeue Fb[efmì^³eue Fmìsì, cejesue veekeÀe, DebOesjer-kegÀuee& jes[,cegbyeF& - 400 059

HeÀesve veb. +91-22-67721000

he´keÀeMekeÀ jepeYee<ee DevegYeeie

ceePeieebJe [e@keÀ efMeHeefyeu[me& efueefceìs[ceePe[e@keÀ neGme, otmejer cebefpeue, [e@keÀ³ee[& jes[, cegbyeF& - 400 010

HeÀesve veb. 0+91-22-23710456

efJe<e³e met®eerJeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ - keÀu³eeCeer heeìerue ......................................................... 06

PeuekeÀejer yeeF& - jepejepeséejer Yeì .................................................................. 09

efyejmee cegb[e - ÞeerefveJeeme efmevne ..................................................................... 11

leel³ee ìeshes - ³eesieerjepe heesleveerme ................................................................... 14

ceewueevee ce]pe©ue nkeÀ - jekesÀMe kegÀceej .............................................................. 17

ueeuee njo³eeue - Meejue heìsue ...................................................................... 20

Kegoerjece yeesme - oÊee Òemeeo ceb$eer ................................................................... 23

M³eece peer ke=À<Ce Jecee& - efveefleve yeveekeÀ ............................................................... 25

®ebêeEmen Yeb[ejer ’ieæ{Jeeueer“ - efmeceveueeue Dee³e& ................................................... 27

jsje - heer [er efmeÎerkeÀer ............................................................................... 29

®ee]HesÀkeÀj yebOeg - he´oerhe cene[séej .................................................................... 32

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB ................................................................ 34

GOece eEmen - De©CesMe cegodieue ....................................................................... 40

keÀvekeÀuelee ye©Dee - efMeHeÀe@ve mejkeÀej ............................................................... 43

DeMeHeÀe]keÀ Guuee Keeve - jepesMe ìceìe .............................................................. 45

ue#ceer menieue - [e@ meeOevee keÀesueer .................................................................. 49

yeeyee jeIeJe oeme - jecehe´erle ³eeoJe ................................................................... 51

[e@ njs ke=À<Ce ceenleeye - mel³eveeje³eCe he´Oeeve ........................................................ 53

mejoej yeg×eEmen - Heer. kesÀ. eEmen .................................................................... 55

mJeeceer Þe×evevo - megOeerj osþs ....................................................................... 57

megjsvê ceesnve Iees<e - jepeerJe Pee ..................................................................... 59

mJeleb$elee Deewj efnvoer - pe³ebeflekeÀe cegKepeea .......................................................... 63

peerSmeìer - ueervee {ce{sjs ............................................................................ 66

cepeotj mes Ghe cenehe´yebOekeÀ - efoueerhe ®ebove efMeJes .................................................... 69

Deepeeyes eEpeoieer (ie]peue) - S®e ³et efmeÎerkeÀer ......................................................... 72

Fme Heef$ekeÀe ceW efo³es ie³es uesKekeÀeW kesÀ efJe®eej mes mecHeeokeÀ ceb[ue keÀe mencele nesvee DeeJeM³ekeÀ veneR nw~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 2

DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ keÀe mebosMe ceev³eJej,

heef$ekeÀe kesÀ DeeþJeW DebkeÀ kesÀ meeLe cegPes Deehemes mebJeeo mLeeefhele keÀjves keÀe DeJemej efceuee nw~ ``peuelejbie“ kesÀ he´l³eskeÀ DebkeÀ keÀes DeekeÀ<e&keÀ, %eeveJeOe&keÀ met®eveehejkeÀ ªhe ceW he´keÀeefMele efkeÀ³ee peelee nw~ heef$ekeÀe keÀe ³en DebkeÀ osMe kesÀ Gve ceneve mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes mecee|hele nw efpevneWves mJeleb$elee he´eeqhle kesÀ efueS yeefueoeve nesves ceW ieewjJe keÀer DevegYetefle efkeÀ³ee~ mJeleb$elee kesÀ efueS DemebK³e ueesieeW ves kegÀyee&veer oer nw~ GveceW mes he´cegKe YeieleeEmen, ®evêMesKej Dee]peeo, ef®eÊejbpeve Iees<e, ueeuee ueepehele je³e, yeeueiebieeOej efleuekeÀ, efJeefheve ®evê heeue, vesleepeer megYee<e ®evê yeesme, ceewueevee Deyegue keÀueece Dee]peeo Deeefo kesÀ yeejs ceW Fefleneme keÀer hegmlekeÀeW ceW efJemleej mes GuuesKe efkeÀ³ee ie³ee nw uesefkeÀve yengle mes mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes Jen mecceeve veneR efceuee efpemekesÀ Jen Yeer nkeÀoej Les~ Jes ueesie efvemJeeLe& YeeJe mes osMe kesÀ efueS Menero ngS nQ~

Fme DebkeÀ ceW kegÀí he´efme× mJeleb$elee mesveeefve³eeW kesÀ meeLe-meeLe Gve mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes ³eeo keÀjves Deewj mecceeve osves keÀe he´³eeme efkeÀ³ee ie³ee nw efpevekesÀ ³eesieoeve keÀes Fefleneme keÀer hegmlekeÀeW ceW keÀce mLeeve efo³ee ie³ee nw~ ³en osMe kesÀ he´l³eskeÀ veeieefjkeÀ keÀe keÀle&J³e nw efkeÀ mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes jeä^er³e l³eesnejeW Deewj GvekesÀ pevce efove hej mcejCe keÀjW~ efkeÀmeer

Yeer osMe kesÀ mJeleb$elee mesveeveer jeä^ kesÀ ieewjJe leLee DeeoMe& J³eefÊeÀ nesles nQ efpevekesÀ l³eeie Deewj lehem³ee kesÀ yeue hej jeä^ ceW ve³es ueeskeÀefnlekeÀejer efJe®eej hewoe nesles nQ~ keÀcheveer kesÀ keÀce&®eejer Deheves efve³eefcele penepe SJeb heve[gyyeer efvecee&Ce keÀe³e& kesÀ DeueeJee meeefneql³ekeÀ efJe<e³eeW hej Deheves ceveesiele heef$ekeÀe kesÀ ceeO³ece mes J³eÊeÀ keÀjles nQ~

ceQ DeeMee keÀjlee ntB ``peuelejbie“ keÀe ³en DebkeÀ Deheves heeþkeÀes ceW peeieªkeÀlee HewÀueeves ceW meHeÀue nesiee~

MegYe keÀeceveeDeeW meefnle

keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo, Yeeveew (efve.) DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 3

cenehe´yebOekeÀ ceeveJe mebmeeOeve keÀe efJe®eejkeÀcheveer keÀer ie=n heef$ekeÀe `peuelejbie“ kesÀ meele DebkeÀ cesjs Fme keÀcheveer ceW efve³egefÊeÀ mes henues he´keÀeefMele ngS nQ Deewj he´l³eskeÀ DebkeÀ ves Deheveer iegCeJeÊee keÀes efme× efkeÀ³ee nw efpemekeÀe he´ceeCe nw efkeÀ he´l³eskeÀ DebkeÀ keÀes hegjmkeÀej he´ehle ngS nQ~

cegPes peevekeÀj yengle he´meVelee ngF& efkeÀ keÀcheveer keÀer heef$ekeÀe ves Deheveer iegCeJeÊee keÀes keÀe³ece jKeles ngS efvejblej megOeej keÀe he´³eeme peejer jKee nw~

Fme DebkeÀ keÀes efJeMes<e ªhe mes osMe kesÀ Gve mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes Dee|hele efkeÀ³ee ie³ee nw efpevekesÀ ³eesieoeve keÀes Glevee cenlJe veneR efo³ee ie³ee efpelevee efceuevee ®eeefnS Lee~

kegÀí ueesieeW ves Dehe´l³e#e ªhe mes ceneve mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀer mene³elee efkeÀ³ee Lee efpemekesÀ keÀejCe Jen Dehevee keÀle&J³e efveJee&n meHeÀuelee hetJe&keÀ keÀj mekesÀ~

GvekesÀ l³eeie, yeefueoeve, meenme keÀer keÀLee Fefleneme keÀer hegmlekeÀeW ceW hetjs osMe ceW heæ{eF& peeleer nw ke̳eeWefkeÀ mJeleb$elee mesveeveer hetjs osMe kesÀ vee³ekeÀ nQ~

DeeþJesb DebkeÀ ceW kegÀí Ssmes vee³ekeÀeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee efpevekesÀ yeejs ceW ueesieeW keÀes #es$eer³e DeeOeej hej peevekeÀejer nw hejvleg jeä^er³e mlej hej GvekesÀ ³eesieoeve keÀes Glevee mecceeve veneR efceuee nw GvnW efpelevee efo³ee peevee Lee~ GvekeÀe ³eesieoeve Yeer jeä^er³e mecceeve kesÀ uee³ekeÀ nw~

cegPes Gcceero nw efkeÀ heef$ekeÀe keÀe ³en DebkeÀ Deheves GÎsM³e keÀes hetje keÀjves ceW meHeÀue nesieer~

ceQ jepeYee<ee DevegYeeie keÀer mejenvee keÀjlee ntB GvneWves Fme efJe<e³e hej heef$ekeÀe he´keÀeefMele keÀjves keÀe he´³eeme efkeÀ³ee nw~

meblees<e kegÀceej ceequuekeÀcenehe´yebOekeÀ (ceeveJe mebmeeOeve SJeb efJeYeeie ÒecegKe)

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 4

he´mleeJeveepeuelejbie keÀe DeeþJeeB DebkeÀ efJeMes<e ªhe mes mJeleb$elee mesveeefve³eeW keÀes mecee|hele nw~ mJeleb$elee keÀe henuee Deeboesueve 1857 keÀer ¬eÀebefle mes DeejbYe neslee nw peye efye´efìMe meÊee kesÀ efJe©× cebieue heeb[s ves yebieeue mes efJeêesn keÀer yegefve³eeo jKeer~ Oeerjs-Oeerjs ³en Deeboesueve hetJe& mes ceO³e Yeejle keÀer Deesj yeæ{ves ueiee~ meved 1857 ceW DeJeOe kesÀ veJeeye Jeeefpeo Deueer Meen keÀes DebiespeeW ves meÊee mes yesoKeue keÀj keÀuekeÀÊee ceW ve]pejyebo keÀj efo³ee~ GvekeÀer meenmeer yesiece n]pejle cenue keÀer DeiegJeeF& ceW 1857 keÀer ueæ[eF& DeJeOe kesÀ cegK³e keWÀê ueKeveT Deewj keÀevehegj ceW Megª ngF& efpemeceW cegK³e YetefcekeÀe lelkeÀeueerve efnvot jepeeDeeW, veJeeyeeW Deewj peceeRoejeW ves efveYeeF& Leer~ DebiespeeW ves ueKeveT hej keÀypee keÀjves kesÀ Ghejeble keÀevehegj Deewj PeeBmeer hej Dee¬eÀceCe efkeÀ³ee Lee~ mJeleb$elee keÀer Deeie peueeves JeeueeW keÀer mebK³ee Oeerjs-Oeerjs yegPee oer ieF&~ kegÀí Deblejeue kesÀ yeeo efye´efìMe mesJee ceW keÀe³e&jle efnvogmleeveer mesveeefve³eeW ves Gme Deeie keÀes efHeÀj nJee oer~ hebpeeye kesÀmejer ueeuee ueepehele je³e ves 30 DeÊetÀyej 1928 keÀes meeFceve keÀceerMeve kesÀ efJe©× ueenewj ceW Deeboesueve DeejbYe efkeÀ³ee efpemekeÀe keÀejCe meved 1919 ceW peeefue³eeBJeeuee yeeie keÀer Ieìvee Leer~ Deeboesueve ceW ueeuee ueepehele je³e

Menero nes ieS efpemekesÀ heefjCeecemJeªhe Menero Yeiele eEmen ves ¬eÀebeflekeÀejer mebieþve ®evêMesKej Deepeeo kesÀ vesle=lJe ceW mebieefþle efkeÀ³ee Deewj ueeuee ueepehele je³e keÀer ce=l³eg keÀe yeouee Deejesheer efye´efìMe DeefOekeÀejer meeb[me& keÀer nl³ee keÀj efue³ee~ meved 1920 kesÀ yeeo keÀebiesme ceW ieebOeerpeer meyemes cenlJehetCe& veslee ngS~ FvekesÀ he´³eeme mes keÀebiesme mebieefþle Deewj he´YeeJeMeeueer mebieþve yevee, efpemeceW lelkeÀeueerve yegef×peerJeer, JekeÀerue, DeO³eehekeÀ, J³eeheejer mJeeLe& l³eeiekeÀj Meeefceue ngS~ mJeleb$elee keÀer pJeeuee keÀes 1857 kesÀ yeeo DeveskeÀeW mJeleb$elee hesefce³eeW ves Deheveer meeceL³e& kesÀ Devegmeej peeie=le jKee Lee~ Oeerjs-Oeerjs l³eeieer, mJeeefYeceeveer jeä^Jeeoer ueesie

pegæ[les ieS~ Deeboesueve cepeyetle neslee jne efpemekesÀ keÀejCe mJeleb$elee he´ehle ngF&~ FmeceW cegK³e mJeleb$elee mesveeefve³eeW kesÀ Dehe´l³e#e men³eesefie³eeW keÀe ³eesieoeve keÀce veneR Lee~ meceepe ceW peeieªkeÀlee keÀe he´meej nesves ceW mece³e ueievee mJeeYeeefJekeÀ nw ke̳eeWefkeÀ keÀesF& Yeer ceveg<³e Deheveer mees®e SkeÀeSkeÀ heefjJee|lele veneR keÀj mekeÀlee nw~ ogefve³ee kesÀ meYeer osMe iegueece jns nQ Deewj Del³ee®eej keÀe he´eflekeÀej

keÀjves mes mJeleb$e ngS nQ~

Sme Sme keÀebyeuescenehe´yebOekeÀ (ceeveJe mebmeeOeve SJeb keÀce&®eejer mebyebOe)

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 5

JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ ceneve osMeYekeÌle, ef®eblekeÀ, m J e e e f Y e c e e v e e r , HejesHekeÀejer leLee efvemJeeLeea J³eeqkeÌle Les~ Jen osMe kesÀ Henues ¬eÀebeflekeÀejer

Les efpevneWves mJeleb$elee kesÀ yeejs ceW ef®ebleve efkeÀ³ee Deewj ueesieeW keÀes mJeleb$elee kesÀ Òeefle peeie©keÀ keÀjves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee Lee~ FvekeÀe pevce 04 veJecyej 1845 keÀes je³eieæ{ efpeuee, HeveJesue lenmeerue kesÀ efmejOeesve ieeBJe ceW SkeÀ ef®eleHeeJeve ye´ecnCe HeefjJeej ceW ngDee Lee~ efye´efìMe Meemeve kesÀ oewjeve efkeÀmeeveeW keÀer ogo&Mee osKekeÀj Jen yengle ogKeer ngS Deewj GvekeÀe efJeMJeeme Lee efkeÀ efkeÀmeeveeW keÀer iejeryeer keÀe keÀejCe efye´efìMe Meemeved nw~ Meemeved J³eJemLee ves efkeÀmeeveeW Hej keÀj ueieekeÀj iejerye nesves kesÀ efueS cepeyetj efkeÀ³ee nw~ Gme mece³e osMe kesÀ nj #es$e ceW DeewÐeesefiekeÀ efJekeÀeme veneR ngDee Lee Deewj peerefJekeÀe keÀe cegK³e meeOeve Kesleer Leer~

ye®eHeve ceW GvnW mketÀueer efMe#ee kesÀ efueS Yespee ie³ee Lee uesefkeÀve Jen G®®e efMe#ee ÒeeHle veneR keÀj mekesÀ, kesÀJeue 10JeeR keÀer Hejer#ee Heeme keÀjves kesÀ yeeo mketÀue íesæ[ efo³es~ efHeÀj Yeer DeHeveer ³eesi³elee kesÀ yeue Hej HeveJesue lenmeerue mes ®euekeÀj HegCeW Heng®es Deewj efye´efìMe mesvee kesÀ uesKee efJeYeeie ceW 15 Je<e& lekeÀ mesJee efkeÀ³ee~ SkeÀ yeej GvekeÀer ceelee peer yeerceej Heæ[eR Deewj FmekeÀer met®evee HeÀæ[kesÀ lekeÀ HengB®eeF& ieF& efkeÀ ceelee peer iecYeerj ªHe mes yeerceej nQ~ GvneWves ígÆer kesÀ efueS DeeJesove efkeÀ³ee uesefkeÀve efye´efìMe

DeefOekeÀejer ves ígÆer cebpetj veneR efkeÀ³ee Deewj GvekeÀer ceelee keÀe osnevle nes ie³ee~ Fmemes ogKeer neskeÀj GvneWves veewkeÀjer mes FmleerHeÀe os efo³ee~ ye®eHeve ceW GvekeÀes kegÀMleer, Iegæ[meJeejer keÀjves keÀe MeewkeÀ Lee~ HegCeW ceW Gme mece³e SkeÀ Òeefme× meceepe mesJekeÀ Les efpevekeÀe veece ¬eÀebefleJeerj uentpeer Jemleeo meeuJes Lee~ Jen HeÀæ[kesÀ peer kesÀ %eeve-iegª Les~ meeuJespeer DeHeves mece³e kesÀ Òeefme× HenueJeeve Les~ Jen Hetvee ceW HenueJeeveer kesÀ efueS leeueerce keWÀê ®eueeles Les~ meeuJes peer Deítle mecÒeoe³e mes mecyebefOele Les Deewj GvekeÀer peeefle ceebie Leer~ Gme mece³e efnvot meceepe ceW peeefle ÒeLee keÀe keÀþesjlee mes Heeueve neslee Lee Deewj Deítle mecegoe³e kesÀ ueesieeW kesÀ meeLe Deceeveer³e J³eJenej efkeÀ³ee peelee Lee~ uentpeer meeuJes meceepe kesÀ peeie©keÀ veeieefjkeÀ nesves kesÀ keÀejCe peJeeve ye®®eeW keÀes mJeleb$elee keÀe cenlJe mecePeeles Les~ efye´efìMe meÊee mes mJeleb$elee ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS ueesieeW ceW peeieªkeÀlee keÀe Òemeej keÀjves keÀer DeHeveer veweflekeÀ efpeccesoejer efveYeeles Les~ Jen DeHeveer meeceeefpekeÀ efmLeefle peeveles Les efpemekesÀ keÀejCe meceepe kesÀ Òeyeg× Jeie& keÀes peeie=le keÀjves ceW mekegÀ®eeles Les~ GvneWves Òe³eeme Yeer efkeÀ³ee uesefkeÀve keÀesF& meceLe&ve osves kesÀ efueS lew³eej veneR Lee~ Gmeer mece³e JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ efye´efìMe mesJee mes FmleerHeÀe oskeÀj Dee³es Les~ Jen meeceeefpekeÀ J³eJemLee Deewj efye´efìMe Meemeved keÀer Goemeervelee mes HejsMeeve Les~ uentpeer meeuJes ves HeÀæ[kesÀ peer mes mecHeke&À efkeÀ³ee Deewj Hejleb$elee keÀer yegjeF³eeW kesÀ yeejs ceW GvekeÀes mecePee³ee~ HeÀæ[kesÀ peer GvekeÀer leeueerce keWÀê mes HenueJeeveer keÀer leeueerce uesles Les~ uentpeer meeuJes ves JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ keÀes yelee³ee efkeÀ meceepe keÀes peeieªkeÀ SJeb mebieefþle keÀjves keÀer peªjle nw, efyevee SkeÀlee kesÀ efye´efìMe Meemeve keÀes PegkeÀe³ee veneR pee mekeÀlee nw~ meeceeefpekeÀ G®®e Jeie& keÀer Goemeervelee Deewj ceeveefmekeÀ iegueeceer kesÀ keÀejCe HeÀæ[kesÀ peer ves meceepe kesÀ efvecve Jeie& mes mecyebefOele ueesieeW keÀes SkeÀpegì keÀjves keÀe Òe³eeme efkeÀ³ee~ meceepe kesÀ keÀesueer, Yeerue, Oeveiej mecegoe³e kesÀ ueesieeW keÀes Mem$e ®eueeves keÀe ÒeefMe#eCe efo³ee Deewj SkeÀ ¬eÀebeflekeÀejer mecetn lew³eej efkeÀ³ee Deewj FmekeÀe veece jceesMeer jKee~ Fme Mem$eOeejer ¬eÀebeflekeÀejer mecetn ves efye´efìMe meÊee keÀes nìeves kesÀ efueS Òe³eeme efkeÀ³ee~ Gme mece³e JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ mJeeleb$³e Òesceer ueesieeW keÀe Yee<eCe megveves pee³ee keÀjles Les~ SkeÀ yeej ceneosJe ieesefJebo jevee[s kesÀ Yee<eCe megveves ieS~ DeHeves

JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ

keÀu³eeCeer heeìerue

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 6

Yee<eCe ceW jevee[s peer ves yelee³ee efkeÀ efye´efìMe meÊee kesÀ keÀejCe osMe keÀer DeeefLe&keÀ neefve nes jner nw~ HeÀæ[kesÀ peer keÀer mecePe ceW ³en yeele Dee ieF& Leer efkeÀ efye´efìMe Meemeved kesÀ keÀejCe meceepe ceW HejsMeeveer yeæ{ jner Leer~ meved 1870 ceW SkeÀ Deeboesueve ueesieeW keÀer efMekeÀe³eleeW keÀes otj keÀjves kesÀ GÎsMe mes efkeÀ³ee ie³ee Lee~ HeÀæ[kesÀ peer ves Ske̳e JeOeeaveer meYee keÀe ieþve efkeÀ³ee efpemekeÀe GÎsM³e ³egJeeDeeW keÀes efMeef#ele keÀjvee Lee~

cenejeä^ efMe#ee meefceefle kesÀ men mebmLeeHekeÀ Gme mece³e HegCeW ceW leerve meceepe megOeejkeÀ leLee ¬eÀebeflekeÀejer Les~ Þeer ue#ceCe veejnj FboeHegjkeÀj, Þeer Jeeceve ÒeYeekeÀj YeeJes leLee Þeer JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ~ HeÀæ[kesÀ peer ves meved 1860 ceW Hetvee vesefìJe FbefmììîetMeved keÀer mLeeHevee keÀer pees yeeo ceW cenejeä^ efMe#ee meYee kesÀ veece mes peevee ie³ee~ yeeo ceW HeÀæ[kesÀ peer ves HegCeW ceW YeeJes mketÀue Keesuee Deewj FmekesÀ ceeO³ece mes jeä^er³e efMe#ee keÀer veerbJe jKeer~ Mem$e Kejeroves kesÀ efueS GvekesÀ mebieþve ves mejkeÀejer Kepeeves keÀes uetìe Deewj Oeve keÀer ÒeeeqHle kesÀ efueS keÀF& peien [kewÀleer keÀer~ Fve IeìveeDeeW mes efye´efìMe mejkeÀej [j ieF& Deewj iecYeerjlee mes Òe³eeme efkeÀ³ee efkeÀ JeemegosJe keÀer ¬eÀebeflekeÀejer ieefleefJeefOe³eeW keÀes jeskeÀe pee³e~ [e@. Deej. meer. cepetceoej, Yeejleer³e FeflenemekeÀej ves GvekesÀ yeejs ceW efueKee nw efkeÀ JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ Yeejle ceW Gûe jeä^Jeeo kesÀ pevekeÀ nQ~ GvneWves meyemes Henues osMe ceW ¬eÀebeflekeÀejer mebieþve Keæ[e efkeÀ³ee~ GvekesÀ Üeje mLeeefHele mebmLeeve DeHHeemeensye iejJeejs efJeÐeeue³e, SceF&Sme Hesª iesì YeeJes mketÀue, efJeceuee yeeF& iejJeejs mketÀue Deewj jeveer ue#ceer yeeF& ceefnuee mewefvekeÀ mketÀue keÀe meb®eeueve keÀjleer nw Deewj Dev³e Ssmeer 51 efMe#eCe mebmLeeDeeW keÀes ín efpeueeW ceW meb®eeefuele keÀjleer Leer~

meved 1875 ceW efye´efìMe mejkeÀej ves yeæ[ewoe kesÀ leelkeÀeefuekeÀ MeemekeÀ iee³ekeÀJeeæ[ keÀes DeHeomLe keÀj efo³ee~ FmekesÀ efJejesOe ceW JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ ves efye´efìMe meÊee kesÀ efJejesOe ceW Yee<eCe osvee DeejcYe efkeÀ³ee~ Gme mece³e HegCeW ceW DekeÀeue Heæ[e Lee~ ueesie oJee kesÀ DeYeeJe ceW leæ[He leæ[HekeÀj cej jns Les Deewj Debûespeer mejkeÀej pevelee kesÀ Òeefle Goemeerve Leer~ FmekeÀer Hetjer peevekeÀejer FkeÀÇe keÀjves kesÀ efueS HeÀæ[kesÀ peer Hetjs Heþejer #es$e keÀe oewje keÀjves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee Deewj ³ee$ee kesÀ oewjeve Jen ueesieeW mes efveJesove keÀjles Les efkeÀ DeeHe ueesie osMe keÀes mJeleb$e keÀjves keÀe Òe³eeme keÀjW~ Fme keÀe³e& ceW G®®e peeefle keÀe meceLe&ve veneR efceue jne Lee FmeefueS GvneWves jeceesMeer peeefle kesÀ ueesieeW keÀes mebieefþle efkeÀ³ee~ ueieYeie 300 ueesieeW keÀe efJeêesner mecetn yevee³ee~ Jen mJe³eb

ieesueer ®eueevee, Iegæ[meJeejer keÀjvee Deewj leueJeej ®eueeves keÀer keÀuee meerKes Deewj mebieþve kesÀ meom³eeW keÀes efmeKee³ee~ FvekesÀ mebieþve keÀe cegK³e GÎsMe efye´efìMe Meemeved mes osMe keÀes cegkeÌle keÀjvee Lee~ JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ peer SkeÀ mesvee ieefþle keÀjvee ®eenles Les uesefkeÀve Oeve keÀer keÀceer kesÀ keÀejCe Ssmee mecYeJe veneR nes Hee jne Lee~ FmekesÀ efueS mejkeÀejer Kepeeves mes ®eesjer keÀjves keÀer ³eespevee yeveeF&~ Fme ³eespevee keÀe Òe³eesie meyemes Henues Hetvee efpeues kesÀ efMeªj leeuegkeÀe ceW Oecejer ieeBJe Hej efkeÀ³ee ie³ee ke̳eeWefkeÀ efye´efìMe Meemeved Üeje Jemetuee ie³ee Dee³ekeÀj ieeBJe kesÀ J³eeHeejer J³eeqkeÌle Þeer yeeue®ebo HeÀewpeceue MebkeÀuee kesÀ Iej Hej jKee ie³ee Lee~ Fme [ekeÀe keÀe GÎsM³e DekeÀeue mes Heerefæ[le ûeeceJeeefme³eeW keÀer mene³elee keÀjvee Lee~ Fme ®eesjer mes 400 ©He³es keÀer ÒeeeqHle ngF&, uesefkeÀve Fme ®eesjer mes GvekeÀe veece KetbKeej [kewÀle kesÀ ªHe ceW ceMentj nes ie³ee~ Fme ®eesjer kesÀ yeeo efye´efìMe mejkeÀej kesÀ efmeHeener Deewj peemetme GvekesÀ

Heerís ueie ieS~ DeHevee ye®eeJe keÀjves kesÀ efueS HeÀæ[kesÀ peer SkeÀ ieeBJe mes otmejs ieeBJe ceW Yeeieles jns Deewj DeHeves MegYeef®eblekeÀeW Deewj menevegYetefle jKeves JeeueeW kesÀ Iej efíHeles jns~ ³es meYeer MegYeef®eblekeÀ meceepe kesÀ efvecve Jeie& mes mebyeefvOele Les~ ûeeceJeemeer GvekesÀ Glmeen Deewj ¢æ{lee mes ÒeYeeefJele Les~ veeveeieeBJe kesÀ ûeeceJeeefme³eeW ves GvekeÀes megj#ee Òeoeve efkeÀ³ee Deewj mLeeveer³e pebieue ceW efíHee³ee~ ûeeceJeeefme³eeW keÀer meeceev³e ³eespevee Leer efkeÀ efye´efìMe Meemeved kesÀ meYeer meb®eejeW mes mecyebOe Kelce keÀj efo³ee pee³e Deewj yeeo ceW mejkeÀejer Kepeeves Hej [ekeÀe [euee pee³e~ Fve íeHeeW keÀe cegK³e GÎsM³e DekeÀeue ÒeYeeefJele efkeÀmeeve mecegoe³e keÀes Yeespeve keÀer J³eJemLee keÀjvee Lee~ JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ ves Fme ÒekeÀej DeveskeÀeW ieeJeeW ceW [ekeÀe [euee~ HegCeW efpeues kesÀ efMeªj Deewj Kes[ leeuegkeÀe kesÀ ieeJeeW ceW

[ekeÀe [euee Deewj ©He³ee FkeÀùe efkeÀ³ee~ jeceesMeer mecegoe³e kesÀ DeûeCeer veslee oewuelejeJe veeF&keÀ HeÀæ[kesÀ kesÀ cegK³e meceLe&keÀ leLee MegYeef®eblekeÀ Les~ Gvnesbves ³eespevee yeveeF& efkeÀ HeefM®eceer Ieeì kesÀ keÀesbkeÀCe #es$e keÀer lejHeÀ yeæ{keÀj Oeve FkeÀùe efkeÀ³ee pee³e~ 10 veJecyej 1879 keÀes FvekesÀ mebieþve meom³eeW ves HueemHes Deewj ®eerKeueer ieeJeeW Hej íeHee ceejkeÀj 1.5 ueeKe FkeÀùe efkeÀ³ee~ peye ³es ueesie ceeæ{Ieeì keÀer Deesj JeeHeme Dee jns Les, leye Debûespe mesvee DeefOekeÀejer cespej [sefve³eue keÀes met®evee efceueer efkeÀ Fmeer jemles mes Jes uetì kesÀ ceeue meefnle JeeHeme Dee jns nQ~ Debûespe mesvee keÀer ìgkeÀæ[er ves oewuelejeJe veeF&keÀ Hej nceuee keÀj efo³ee~ [wefve³eue ves veeF&keÀ keÀes ieesueer ceej efo³ee efpememes GvekeÀer ce=l³eg nes ie³eer~ veeF&keÀ keÀer ce=l³eg HeÀæ[kesÀ kesÀ efJeêesner mebieþve kesÀ efueS yeæ[e PeìkeÀe Leer~ otmejs ueesieesb mes efkeÀmeer ÒekeÀej keÀe meceLe&ve efceueves keÀer DeeMee veneR nesves kesÀ keÀejCe JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ oef#eCe keÀer lejHeÀ yeæ{ves kesÀ efueS cepeyetj ngS Deewj Þeer Mewuee ceefuekeÀepeg&ve cebefoj HengB®es~

JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ keÀer cete|le

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 7

Jenerb efíHekeÀj jnves ueies~ kegÀí mece³e yeeo osMeYeeqkeÌle keÀer YeeJevee ves efHeÀj peesj ceeje Deewj GvneWves 500 ueesieeW keÀer SkeÀ jesefnuee mesvee Keæ[e efkeÀ³ee efpememes efkeÀ efHeÀj mes mJeleb$elee keÀer ueæ[eF& Megª keÀer pee mekesÀ~ HeÀæ[kesÀ peer keÀer YeeJeer ³eespevee Leer efkeÀ SkeÀ meeLe osMe Yej ceW efye´efìMe kesÀ efKeueeHeÀ Dee¬eÀceCe efkeÀ³ee pee³e uesefkeÀve GvekesÀ Fme Òe³eeme ceW yengle keÀce meHeÀuelee efceueer~ SkeÀ yeej GvekeÀe meecevee efye´efìMe mesvee kesÀ meeLe Ieevetj ieeBJe ceW ngDee~ Fme Ieìvee kesÀ yeeo efye´efìMe mejkeÀej ves GvekeÀer efiejHeÌleejer kesÀ efueS Fveece keÀer Iees<eCee keÀer~ yeneogj JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ ves efyevee [js cegbyeF& jep³eHeeue kesÀ efJe©× efiejHeÌleej keÀjves Jeeues keÀes Fveece osves keÀer Iees<eCee keÀj oer Deewj ³en Yeer Ieesef<ele keÀj efo³ee efkeÀ pees ueesie ³etjesefHe³eve ueesieeW keÀer nl³ee keÀjWies Òel³eskeÀ nl³ee kesÀ efueS Fveece efo³ee peeSiee~ FmekesÀ DeueeJee mejkeÀej kesÀ efJe©× Dev³e ÒekeÀej keÀer OeceefkeÀ³eeB Yeer peejer keÀj oer~

DeHeveer megj#ee keÀe O³eeve jKeles ngS Jen nwojeyeeo jep³e ceW jnves ueies~ GvekeÀe Fjeoe JeneB DeHeveer mesvee ceW jesefnuee leLee DejyeeW keÀes Meeefceue keÀjvee Lee~ FvekesÀ ³eespevee keÀer Keyej efye´efìMe mejkeÀej keÀes %eele ngF&~ FvekeÀes HekeÀæ[ves kesÀ efueS Debûespe DeefOekeÀejer cespej nsvejer efyeefue³eve [wefve³eue Deewj nwojeyeeo efvepeece keÀe Hegefueme keÀefceMvej Deyogue nkeÀ, efove-jele Heeríe keÀjves ueies~ efye´efìMe mejkeÀej ves pees Fveece Ieesef<ele efkeÀ³ee Lee GmekeÀe HeÀue meeceves Dee ie³ee~ efkeÀmeer J³eeqkeÌle ves HeÀæ[kesÀ kesÀ

meeLe efJeMJeemeIeele keÀj efo³ee~ Gme mece³e HeÀæ[kesÀ peer SkeÀ cebefoj ceW efíHes ngS Les~ iegHle met®evee oskeÀj efkeÀmeer ves GvekeÀes efiejHeÌleej keÀje efo³ee~ efiejHeÌleejer mes Henues Ye³ebkeÀj ueæ[eF& ngF&~ nwojeyeeo Fmìsì kesÀ keÀeuee[ieer efpeues ceW 20 pegueeF& 1879 keÀes FvnW efiejHeÌleej keÀj cegkeÀocee ®eueeves kesÀ efueS HegCes uee³ee ie³ee~ ieCesMe JeemegosJe peesMeer, efpevnsb Òesce mes ueesie meeJe&peefvekeÀ keÀekeÀe keÀnles Les, GvneWves HeÀæ[kesÀ peer keÀe ye®eeJe He#e jKee~ JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ Deewj GvekesÀ men³eesefie³eeW keÀes efpeuee me$e v³ee³eeue³e YeJeve ceW jKee ie³ee pees mebiece Hegue kesÀ Heeme Lee~ Deepe JeneB jep³e iegveen DevJes<eCe efJeYeeie (CID) keÀer efyeefu[bie nw~ GvneWves DeHeveer [e³ejer ceW ³eespevee leLee keÀe³eeX keÀe y³eesje efueKee Lee pees GvekesÀ efJe©× meyetle kesÀ ªHe ceW DebûespeeW ves Fmlesceeue efkeÀ³ee~ ³en [e³ejer GvekesÀ keÀejeJeeme keÀe keÀejCe yeveer~ mepee kesÀ leewj Hej FvekeÀes DeepeerJeve keÀejeJeeme keÀe ob[ efceuee~ GvekeÀes S[sve keÀer pesue ceW mLeeveebleefjle efkeÀ³ee ie³ee~ DeHeveer yegef× SJeb yeneogjer mes Jen pesue kesÀ ojJeepes keÀe efnbefpeme KeesuekeÀj efoveebkeÀ 13.02.1883 pesue mes Yeeie ieS uesefkeÀve ³en Heuee³eve DeuHekeÀeefuekeÀ efme× ngDee~ MeerIe´ ner Jen efHeÀj mes efiejHeÌleej keÀj efueS ieS~ JeemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ ves Fme mepee kesÀ efJe©× YetKe næ[leeue keÀj efo³ee Deewj 17 HeÀjJejer 1883 keÀes YetKe næ[leeue kesÀ keÀejCe peerJeve ueeruee meceeHle nes ieF&~ Fme ÒekeÀej osMe keÀe SkeÀ veewpeJeeve mJeleb$elee keÀer F®íe kesÀ meeLe ogefve³ee mes ®euee ie³ee~

JemegosJe yeueJeble HeÀæ[kesÀ keÀe DeeJeeme

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 8

PeuekeÀejer yeeF& PeeBmeer keÀer jeveer ue#ceeryeeF& keÀer efve³eefcele mesvee ceW ceefnuee MeeKee ogiee& oue keÀer mesveeHeefle LeeR~ Jes ue#ceeryeeF& keÀer nceMekeÌue Yeer LeeR

Fme keÀejCe Me$eg keÀes OeesKee osves kesÀ efueS Jen jeveer kesÀ JesMe ceW Yeer ³eg× keÀjleer LeeR~ DeHeves Debeflece mece³e ceW Yeer Jen jeveer kesÀ JesMe ceW ³eg× keÀjles ngS DebûespeeW kesÀ neLeeW HekeÀæ[er ie³eeR Deewj jeveer keÀes efkeÀues mes Yeeie efvekeÀueves keÀe DeJemej efceue ie³ee~ GvneWves ÒeLece mJeeOeervelee mebûeece ceW PeeBmeer keÀer jeveer kesÀ meeLe efyeefìMe mesvee kesÀ efJe©× DeodYegle Jeerjlee mes ueæ[les ngS efyeefìMe mesvee kesÀ keÀF& nceueeW keÀes efJeHeÀue efkeÀ³ee Lee~ ³eefo ue#ceeryeeF& kesÀ mesveevee³ekeÀeW ceW mes SkeÀ ves GvekesÀ meeLe efJeMJeemeIeele ve efkeÀ³ee neslee lees PeeBmeer keÀe efkeÀuee efyeefìMe mesvee kesÀ efueS Òee³e: DeYesÐe Lee~ PeuekeÀejer yeeF& keÀer ieeLee Deepe Yeer yegbosueKeb[ keÀer ueeskeÀieeLeeDeeW Deewj ueeskeÀieerleeW ceW megveer pee mekeÀleer nw~

Yeejle mejkeÀej ves 22 pegueeF& 2001 cesb PeuekeÀejer yeeF& kesÀ mecceeve ceW SkeÀ [ekeÀ efìkeÀì peejer efkeÀ³ee nw~ GvekeÀer Òeeflecee Deewj SkeÀ mceejkeÀ Depecesj, jepemLeeve ceW efvecee&CeeOeerve nw~ GÊej ÒeosMe mejkeÀej Üej GvekeÀer SkeÀ Òeeflecee Deeieje ceW mLeeefHele keÀer ie³eer nw, meeLe ner GvekesÀ veece mes ueKeveT ceW SkeÀ Oecee&Le& ef®eefkeÀlmeeue³e Yeer Meg© efkeÀ³ee ie³ee nw~

ÒeejbefYekeÀ peerJevePeuekeÀejer yeeF& keÀe pevce 22 veJecyej 1830 keÀes PeeBmeer kesÀ Heeme kesÀ Yeespeuee ieeBJe ceW SkeÀ efveOe&ve keÀesueer HeefjJeej ceW ngDee Lee~ PeuekeÀejer yeeF& kesÀ efHelee keÀe veece meoesJej efmebn Deewj ceelee keÀe veece pecegvee osJeer Lee~ peye PeuekeÀejer yeeF& yengle íesìer LeeR leye GvekeÀer ceeB keÀer ce=l³eg nes ie³eer Leer Deewj efHelee ves GvnW SkeÀ ueæ[kesÀ keÀer lejn Heeuee Lee~ GvnW Iegæ[meJeejer Deewj nefLe³eejeW keÀe Òe³eesie keÀjves ceW ÒeefMeef#ele efkeÀ³ee ie³ee Lee~ Gve efoveeW keÀer meeceeefpekeÀ HeefjefmLeefle³eeW kesÀ keÀejCe GvnW keÀesF& DeewHe®eeefjkeÀ efMe#ee lees ÒeeHle veneR nes HeeF&, uesefkeÀve GvneWves Kego keÀes SkeÀ De®ís ³ees×e kesÀ ªHe ceW efJekeÀefmele efkeÀ³ee Lee~ PeuekeÀejer ye®eHeve mes ner yengle meenmeer Deewj ¢æ{ Òeefle%e yeeefuekeÀe Leer~ PeuekeÀejer Iejsuet keÀece kesÀ DeueeJee HeMegDeeW kesÀ jKejKeeJe Deewj pebieue mes uekeÀæ[er FkeÀùe keÀjves keÀe keÀece Yeer keÀjleer Leer~ SkeÀ yeej pebieue ceW GmekeÀer cegþYesæ[ leWogS kesÀ meeLe nes ie³eer LeeR Deewj PeuekeÀejer ves DeHeveer kegÀuneæ[er mes Gme leWogS keÀes ceej [euee Lee~ SkeÀ Dev³e DeJemej Hej peye [kewÀleeW kesÀ SkeÀ efiejesn ves ieeBJe kesÀ SkeÀ J³eJemee³eer Hej nceuee efkeÀ³ee leye PeuekeÀejer ves DeHeveer yeneogjer mes GvnW Heerís nìves keÀes cepeyetj keÀj efo³ee Lee~ GmekeÀer Gme yeneogjer mes KegMe neskeÀj ieeBJe JeeueeW ves GmekeÀe efJeJeen jeveer ue#ceeryeeF& keÀer mesvee kesÀ SkeÀ mewefvekeÀ Hetjve keÀesjer mes keÀjJee efo³ee~ Hetjve Yeer yengle yeneotj Lee Deewj Hetjer mesvee GmekeÀer yeneogjer keÀe ueesne ceeveleer Leer~ SkeÀ yeej ieewjer Hetpee kesÀ DeJemej Hej PeuekeÀejer ieeBJe keÀer Dev³e ceefnueeDeeW kesÀ meeLe cenejeveer keÀes mecceeve osves PeeBmeer kesÀ efkeÀues ceW ie³eeR~ JeneB jeveer ue#ceeryeeF& Gvnsb osKe keÀj DeJeekeÀ jn ie³eerb ke̳eeWefkeÀ PeuekeÀejer yeeF& efyeukegÀue jeveer ue#ceeryeeF& keÀer lejn efoKeleer LeeR~ Dev³e DeewjleeW mes PeuekeÀejer keÀer yeneogjer kesÀ efkeÀmmes megvekeÀj jeveer ue#ceeryeeF& yengle ÒeYeeefJele ngF¥~ jeveer ves PeuekeÀejer keÀes ogiee& mesvee ceW Meeefceue keÀjves keÀe DeeosMe efo³ee~ PeuekeÀejer ves ³eneB Dev³e ceefnueeDeeW kesÀ meeLe yebotkeÀ ®eueevee, leesHe ®eueevee Deewj leueJeejyeepeer keÀe ÒeefMe#eCe efue³ee~ ³en Jen mece³e Lee peye PeeBmeer keÀer mesvee keÀes efkeÀmeer Yeer efye´efìMe ogmmeenme keÀe meecevee keÀjves kesÀ efueS cepeyetle yevee³ee pee jne Lee~

PeuekeÀejer yeeF&

jepejepeséejer Yeì

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 9

mJeeOeervelee mebûeece ceW YetefcekeÀeuee[& [uenewpeer keÀer jep³e næ[Heves keÀer veerefle kesÀ ®eueles efye´efìMeeW ves efve:mebleeve ue#ceeryeeF& keÀes GvekeÀe GÊejeefOekeÀejer ieeso uesves keÀer Devegceefle veneR oer, ke̳eeWefkeÀ Jes Ssmee keÀjkesÀ jep³e keÀes DeHeves efve³eb$eCe ceW ueevee ®eenles Les~ neueebefkeÀ efye´efìMe keÀer Fme keÀej&JeeF& kesÀ efJejesOe ceW jeveer kesÀ mesveevee³ekeÀ Deewj PeeBmeer kesÀ ueesie jeveer kesÀ meeLe ueeceyebo nes ie³es Deewj GvneWves DeelcemeceHe&Ce keÀjves kesÀ yepee³e efye´efìMeeW kesÀ efKeueeHeÀ nefLe³eej Gþeves keÀe mebkeÀuHe efue³ee~ DeÒewue 1858 kesÀ oewjeve ue#ceeryeeF& ves PeeBmeer kesÀ efkeÀues mes DeHeveer mesvee keÀe vesle=lJe efkeÀ³ee Deewj efye´efìMe Deewj GvekesÀ mLeeveer³e men³eesefie³eeW Üeje efkeÀ³es keÀF& nceueeW keÀes veekeÀece keÀj efo³ee~ jeveer kesÀ mesveevee³ekeÀeW ceW mes SkeÀ otunsjeJe ves OeesKee efo³ee Deewj efkeÀues keÀe SkeÀ megjef#ele Üej efye´efìMe mesvee kesÀ efueS Keesue efo³ee~ peye efkeÀues keÀe Heleve efveefM®ele nes ie³ee lees jeveer kesÀ mesveeHeefle³eeW Deewj PeuekeÀejer yeeF& ves GvnW kegÀí mewefvekeÀeW kesÀ meeLe efkeÀuee íesæ[keÀj Yeeieves keÀer meueen oer~ jeveer DeHeves Ieesæ[s Hej meJeej neskeÀj kegÀí efJeMJemle mewefvekeÀeW kesÀ meeLe PeeBmeer mes otj efvekeÀue ieF¥~ PeuekeÀejer yeeF& keÀe Heefle Hetjve efkeÀues keÀer j#ee keÀjles ngS Menero nes ie³ee uesefkeÀve yepee³e DeHeves Heefle keÀer ce=l³eg keÀe MeeskeÀ ceveeves kesÀ, PeuekeÀejer yeeF& ves efye´efìMeeW keÀes OeesKee osves keÀer SkeÀ ³eespevee yeveeF&~ PeuekeÀejer ves ue#ceeryeeF& keÀer lejn keÀHeæ[s Henves Deewj PeeBmeer keÀer mesvee keÀer keÀceeve DeHeves neLe ceW ues ueer~ Jen efkeÀues kesÀ yeenj efvekeÀue keÀj efye´efìMe pevejue ¿etie jespe kesÀ efMeefJej ceW Gmemes efceueves HentB®eer~ efye´efìMe efMeefJej ceW HengB®eves Hej Gmeves ef®euueekeÀj

keÀne efkeÀ Jen pevejue ¿etie mes efceuevee ®eenleer nw~ jespe Deewj GmekesÀ mewefvekeÀ Òemevve Les efkeÀ ve efmeHe&À GvneWves PeeBmeer Hej keÀypee keÀj efue³ee nw yeefukeÀ peerefJele jeveer Yeer GvekesÀ keÀy]pes ceW nw~ pevejue ¿etie jes]pe Gmes jeveer ner mecePe jne Lee~ Gmeves PeuekeÀejer yeeF& mes Hetíe efkeÀ GmekesÀ meeLe ke̳ee efkeÀ³ee peevee ®eeefnS? PeuekeÀejer yeeF& ves ¢æ{lee kesÀ meeLe keÀne, cegPes HeÀeBmeer oes~ pevejue ¿etie jespe PeuekeÀejer keÀe meenme Deewj GmekeÀer vesle=lJe #ecelee mes yengle ÒeYeeefJele ngDee Deewj PeuekeÀejer yeeF& keÀes efjne keÀj efo³ee~ FmekesÀ efJeHejerle kegÀí FeflenemekeÀej ceeveles nQ efkeÀ PeuekeÀejer Fme ³eg× kesÀ oewjeve Jeerjieefle keÀes ÒeeHle ngF¥~ SkeÀ yegbosueKeb[ efkebÀJeobleer nw efkeÀ PeuekeÀejer kesÀ Fme GÊej mes pevejue ¿etie obie jn ie³ee Deewj Gmeves keÀne efkeÀ ’³eefo Yeejle keÀer 1% ceefnuee³eW Yeer GmekesÀ pewmeer nes pee³eW lees efye´efìMeeW keÀes peuoer ner Yeejle íesæ[vee nesiee“~

SsefleneefmekeÀ SJeb meeefneql³ekeÀ GuuesKecegK³eOeeje kesÀ FeflenemekeÀejeW Üeje PeuekeÀejer yeeF& kesÀ ³eesieoeve keÀes yengle efJemleej veneR efo³ee ie³ee nw, uesefkeÀve DeeOegefvekeÀ mLeeveer³e uesKekeÀeW ves GvnW iegceveeceer mes GYeeje nw~ De©Cee®eue ÒeosMe kesÀ jep³eHeeue (21/10/1993 mes 16/05/1999 lekeÀ) Deewj Þeer ceelee Òemeeo ves PeuekeÀejer yeeF& keÀer peerJeveer keÀer j®evee keÀer nw~ FmekesÀ DeueeJee ®eesKesueeue Jecee& ves GvekesÀ peerJeve Hej SkeÀ Je=no keÀeJ³e efueKee nw Deewj YeJeeveer MebkeÀj efJeMeejo ves GvekesÀ peerJeve Heefj®e³e keÀes efueefHeyeodOe efkeÀ³ee nw~ jeä^keÀefJe cewefLeueerMejCe iegHle ves PeuekeÀejer keÀer yeneogjer keÀes efvecve ÒekeÀej HebeqkeÌleyeodOe efkeÀ³ee nw -

peekeÀj jCe ceW ueuekeÀejer Leer, Jen lees PeeBmeer keÀer PeuekeÀejer Leer,ieesjeW mes ueæ[vee meerKee ieF& nw,

Fefleneme ceW PeuekeÀejer Jen Yeejle keÀer ner veejer Leer~

iJeeefue³ej ceW PeuekeÀejer yeeF& keÀer Òeeflecee

PeeBmeer keÀe efkeÀuee

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 10

efyejmee cegb[e keÀe pevce 15 veJecyej 1875 keÀes jeb®eer efpeues kesÀ Gefuenleg ieeBJe ceW ngDee Lee~ cegb[e jerleer efjJeepe kesÀ Devegmeej GvekeÀe veece ye=nmHeefleJeej kesÀ efnmeeye mes efyejmee jKee ie³ee Lee~ efyejmee kesÀ efHelee keÀe veece megievee cegb[e Deewj ceelee keÀe veece keÀjceer nìt Lee~ GvekeÀe HeefjJeej jespeieej keÀer leueeMe ceW GvekesÀ pevce kesÀ yeeo Gefuenleg mes kegÀ©ceyoe DeekeÀj yeme ie³ee peneB Jes KesleeW ceW keÀece keÀjkesÀ DeHevee peerJeve ®eueeles Les~ efHeÀj keÀece keÀer leueeMe ceW GvekeÀe HeefjJeej yecyee ®euee ie³ee~

efyejmee cegb[e keÀe HeefjJeej Jewmes lees IegcekeÌkeÀæ[ peerJeve J³eleerle keÀjlee Lee uesefkeÀve GvekeÀe DeefOekeÀebMe ye®eHeve ®eukeÀæ[ ceW yeerlee Lee~ efyejmee ye®eHeve mes DeHeves oesmleeW kesÀ meeLe jsle ceW Kesueles jnles Les Deewj Leesæ[e yeæ[e nesves Hej GvnW pebieue ceW Yesæ[ ®ejeves peevee Heæ[lee Lee~ pebieue ceW Yesæ[ ®ejeles JekeÌle mece³e J³eleerle keÀjves kesÀ efueS yeeBmegjer yepee³ee keÀjles Les Deewj kegÀí efoveeW yeeo yeeBmegjer yepeeves ceW Gmleeo nes ie³es Les~ GvneWves keÀÎt mes SkeÀ SkeÀ leej Jeeuee JeeokeÀ ³eb$e legFuee yevee³ee Lee efpemes Yeer Jes yepee³ee keÀjles Les~ GvekesÀ peerJeve kesÀ kegÀí jesceeb®ekeÀ Heue DeKeeje ieeBJe ceW yeerles Les~ iejeryeer kesÀ Fme oewj ceW efyejmee cegb[e keÀes GvekesÀ ceecee kesÀ ieeBJe De³egYeeleg Yespe efo³ee ie³ee~ De³egYeeleg ceW efyejmee oes meeue lekeÀ jns Deewj JeneB kesÀ mketÀue ceW Heæ{ves ueies Les~ efyejmee Heæ{eF& ceW yengle nesefMe³eej Les FmeefueS mketÀue

®eueeves Jeeues pe³eHeeue veeie ves GvnW pece&ve efceMeved mketÀue ceW oeefKeuee uesves kesÀ efueS keÀne~ Gme mece³e ef¬eÀM®eve mketÀue ceW ÒeJesMe uesves kesÀ efueS FmeeF& Oece& DeHeveevee peªjer ngDee keÀjlee Lee FmeefueS efyejmee ves Oece& HeefjJele&ve keÀj DeHevee veece efyejmee [sefJe[ jKe efo³ee pees yeeo ceW efyejmee oeGo nes ie³ee Lee~ kegÀí Je<eeX lekeÀ Heæ{eF& keÀjves kesÀ yeeo GvneWves pece&ve efceMeved

mketÀue íesæ[ efo³ee~ Deye mketÀue íesæ[ves kesÀ yeeo Jen Jew<Cees YekeÌle Deevevo Heeb[s kesÀ ÒeYeeJe ceW Dee³es Deewj GvneWves efnvot Oece& keÀer efMe#ee ueer~ GvneWves jecee³eCe, ceneYeejle Deewj Dev³e efnvot cenekeÀeJ³e Heæ{s~

efnvogmleeve keÀer Oejleer Hej mece³e-mece³e Hej ceneve Deewj meenmeer ueesieeW ves pevce efue³ee nQ~ YeejleYetefce Hej Ssmes keÀF& ¬eÀeefvlekeÀeefj³eeW ves pevce efue³ee nw efpevneWves DeHeves yeue Hej DeBûespeer ngketÀcele kesÀ oeBle KeÆs keÀj efoS Les~ Ssmes ner SkeÀ Jeerj keÀe veece Lee efyejmee cegb[e~ Henues efyenej, Deewj Deye PeejKeC[ keÀer Oejleer Hej efyejmee cegb[e keÀes YeieJeeve keÀe opee& Deiej efo³ee peelee nw lees GmekesÀ Heerís SkeÀ yengle yeæ[er Jepen Yeer nw~ cee$e 25 meeue keÀer Gce´ cesb GvneWves ueesieeW keÀes SkeÀef$ele keÀj SkeÀ Ssmes Deeboesueve keÀe meb®eeueve efkeÀ³ee efpemeves osMe keÀer mJeleb$elee ceW Dence ³eesieoeve efo³ee~ pevepeeefle meceepe ceW SkeÀlee ueekeÀj GvneWves osMe ceW Oecee¥lejCe keÀes jeskeÀe Deewj oceve kesÀ efKeueeHeÀ DeeJeepe GþeF&~

meceepe kesÀ HejbHejeiele Òeke=Àefle efveYe&j lelJe ves DeeefLe&keÀ meceepeJeeo keÀer DeJeOeejCee keÀes efyejmee kesÀ Deboj peeie=le efkeÀ³ee~ ieeBOeer mes Henues ieeBOeer keÀer DeJeOeejCee lelJe kesÀ GYeej kesÀ Heerís Yeer efyejmee keÀe meceepe SJeb Heæ[esme kesÀ met#ce DeJeueeskeÀve SJeb ve³eer Deble¢&efä Leer~ GvneWves ieeBOeer kesÀ meceeve mecem³eeDeeW keÀes osKee-megvee Deewj ef®ebleve-ceveve efkeÀ³ee~ GvekeÀe cegb[e meceepe keÀes Hegveie&efþle keÀjves keÀe Òe³eeme Debûespeer ngketÀcele kesÀ efueS efJekeÀjeue ®egveewleer yevee~ GvneWves veS efyejmeeFle Oece& keÀer mLeeHevee efkeÀ³ee leLee ueesieeW keÀes veF& mees®e oer, efpemekeÀe DeeOeej meeeqlJekeÀlee, DeeO³eeeqlcekeÀlee, HejmHej men³eesie, SkeÀlee Je

efyejmee cegb[e

ÞeerefveJeeme efmevne

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 11

yebOeglee Lee~ GvneWves ’ieesjes JeeHeme peeDees“ keÀe veeje efo³ee SJeb HejbHejeiele ueeskeÀleb$e keÀer mLeeHevee Hej yeue efo³ee, leeefkeÀ meec³eJeeo keÀer mLeeHevee nes mekesÀ~ GvneWves keÀne Lee - ’cenejeveer jepe peeSiee SJeb DeyegDee jepe DeeSiee“~

Henues ³en efyenej keÀe efnmmee ngDee keÀjlee Lee Hej Deye ³en #es$e PeejKeb[ ceW Dee ie³ee nw~ meeuiee ieebJe ceW ÒeejbefYekeÀ Heæ{eF& kesÀ yeeo Jes ®eeF&yeemee FbeqiueMe efceef[ue mketÀue ceW Heæ{ves ieS~ efyejmee cegb[e keÀes DeHeveer Yetefce, mebmke=Àefle mes ienje ueieeJe Lee~ peye Jen mketÀue ceW Heæ{les jns leye cegC[eDeeW/cegb[e mejoejeW keÀer efíveer ieF& Yetefce Hej GvnW og:Ke Lee~ efyejmee cegC[e pevepeeefle³eeW kesÀ Yetefce Deeboesueve kesÀ meceLe&keÀ Les Jen Jeeo-efJeJeeo ceW ncesMee ÒeKejlee kesÀ meeLe pevepeeefle³eeW keÀer peue, pebieue Deewj peceerve Hej nkeÀ keÀer JekeÀeuele keÀjles Les~ GvneR efoveeW SkeÀ Heeojer [e@. veesì^sì ueesieeW keÀes ueeue®e efo³ee efkeÀ Deiej Jen F&meeF& yeveW Deewj GmekesÀ DevegosMeeW keÀe Heeueve keÀjles jnW lees Jes cegb[e mejoejeW keÀer efíveer ngF& Yetefce JeeHeme keÀje oWies~ meved 1886-87 ceW cegb[e mejoejeW ves peye Yetefce JeeHemeer keÀe Deeboesueve efkeÀ³ee lees Fme Deeboesueve keÀes ve kesÀJeue oyee efo³ee ie³ee yeefukeÀ F&meeF& efceMeveefj³eeW Üeje FmekeÀer Yelme&vee keÀer ieF& efpememes efyejmee cegb[e keÀes ienje DeeIeele ueiee~ GvekeÀer yeieeJele keÀes osKeles ngS GvnW efJeÐeeue³e mes efvekeÀeue efo³ee ie³ee, HeÀuele: 1890 ceW efyejmee leLee GmekesÀ efHelee ®eeF&yeemee mes JeeHeme Dee ieS~ ³ener Jen oewj Lee efpemeves efyejmee cegb[e kesÀ Deboj yeoues Deewj mJeeefYeceeve keÀer pJeeuee Hewoe keÀj oer~ efyejmee cegb[e Hej mebLeeue efJeêesn, ®egDeej Deeboesueve, keÀesue efJeêesn keÀe Yeer J³eeHekeÀ ÒeYeeJe Heæ[e~ DeHeveer peeefle keÀer ogo&Mee, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ SJeb Oeeefce&keÀ Deeqmcelee keÀes Kelejs ceW osKe GvekesÀ ceve ceW ¬eÀebefle keÀer YeeJevee Gþer~ GvneWves ceve ner ceve ³en mebkeÀuHe efue³ee efkeÀ cegb[eDeeW keÀe Meemeved JeeHeme ueeSWies leLee DeHeves ueesieeW ceW peeie=efle Hewoe keÀjWies~

efyejmee cegb[e ves ve kesÀJeue jepeveereflekeÀ peeie=efle kesÀ yeejs ceW mebkeÀuHe efue³ee yeefukeÀ DeHeves ueesieeW ceW meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ SJeb Oeeefce&keÀ

peeie=efle Hewoe keÀjves keÀe Yeer mebkeÀuHe efue³ee~ efyejmee ves ieeBJe-ieeBJe IetcekeÀj ueesieeW keÀes DeHevee mebkeÀuHe yelee³ee~ GvneWves DeyegDee efoMeesce js DeyegDee: jepe (nceej osMe ceW nceej Meemeve) keÀe efyeiegue HetbÀkeÀe~ meved 1857 kesÀ ieoj kesÀ yeeo mejoej Deeboesueve mebieefþle peve Deeboesueve kesÀ ªHe ceW Megª nes ie³ee leLee Je<e& 1858 mes Yetefce Deeboesueve kesÀ ªHe ceW efJekeÀefmele ³en Deeboesueve meved 1890 ceW leye jepeveereflekeÀ Deeboesueve ceW leyoerue nes ie³ee~ FmekeÀe vesle=lJe efyejmee cegb[e ves efkeÀ³ee~ efyejmee kesÀ ueeskeÀefÒe³e J³eeqkeÌlelJe kesÀ keÀejCe mejoej Deeboesueve ceW veF& peeve Dee ieF&~ Deiemle 1895 ceW Jeve mebyebOeer yekeÀe³es keÀer ceeHeÀer keÀe Deeboesueve ®euee~ GmekeÀe vesle=lJe Yeer efyejmee ves efkeÀ³ee~ peye DeBûespeer ngketÀcele ves ceebieeW keÀes þtkeÀje efo³ee leye efyejmee ves Yeer Ssueeve keÀj efo³ee efkeÀ mejkeÀej Kelce nes ieF&~ Deye pebieue peceerve Hej pevepeeefle³eeW keÀe jepe nesiee~ 9 Deiemle 1895 keÀes ®euekeÀo ceW Henueer yeej efyejmee keÀes efiejHeÌleej efkeÀ³ee ie³ee, uesefkeÀve GvekesÀ Deveg³eeef³e³eeW ves GvnW ígæ[e efue³ee~ GvekeÀer ieefleefJeefOe³eeB DeBûespe mejkeÀej keÀes jeme veneR DeeF¥~ efyejmee Deewj GvekesÀ efMe<³eeW ves #es$e keÀer DekeÀeue Heerefæ[le pevelee keÀer mene³elee keÀjves keÀer efpeccesoejer ues efue³ee Lee FmekesÀ keÀejCe DeHeves peerJeve keÀeue ceW ner GvnW SkeÀ ceneHeg©<e keÀe opee& efceuee~ Gme FueekesÀ kesÀ ueesie GvekeÀes ’Oejleer yeeyee“ kesÀ veece mes HegkeÀeje Deewj Hetpee keÀjles Les~ GvekesÀ ÒeYeeJe keÀer Je=ef× kesÀ yeeo Hetjs FueekesÀ kesÀ cegb[eDeeW ceW mebieefþle nesves keÀer ®eslevee peeie=le ngF&~

efyejmee kesÀ Fme ÒekeÀej ueesieeW keÀes mebieefþle keÀjves, DeBûespe ngketÀcele kesÀ efKeueeHeÀ Yeæ[keÀeves kesÀ keÀejCe yeewKeueeF& DeBûespeer ngketÀcele ves keÀF& Òe³elveeW kesÀ yeeo 24 Deiemle 1895 keÀes jele kesÀ DebOesjs ceW GvnW efiejHeÌleej keÀj efue³ee~ Gve Hej efye´efìMe ngketÀcele kesÀ efKeueeHeÀ efJeêesn GkeÀmeeves keÀe DeejesHe ueiee³ee ie³ee~ cegb[e Deewj keÀesue meceepe ves efyejmeeF³eeW kesÀ vesle=lJe ceW mejkeÀej kesÀ meeLe Demen³eesie keÀjves keÀe Ssueeve keÀj efo³ee~ efJejesOe kesÀ lesJej ceW HeÀke&À veneR Heæ[ves kesÀ keÀejCe cegkeÀoceW keÀer keÀej&JeeF& jeskeÀkeÀj GvnW legjble pesue Yespe efo³ee ie³ee leLee GvnW oes meeue meÞece keÀejeJeeme keÀer mepee megveeF& ieF&~ meved 1897 ceW PeejKeb[ ceW Yeer<eCe DekeÀeue kesÀ meeLe ®es®ekeÀ keÀer ceneceejer Yeer HewÀueer~ 30 veJecyej 1897 keÀes efyejmee pesue mes ítìs leLee ueewìkeÀj DekeÀeue leLee ceneceejer mes Heerefæ[le ueesieeW keÀer mesJee ceW pegì ieS~ GvekeÀe ³en keÀoce DeHeves Deveg³eeef³e³eeW keÀes mebieefþle keÀjves keÀe DeeOeej yevee~ HeÀjJejer 1898 ceW [escyeejer Heneæ[er Hej cegb[ejer #es$e mes Dee³es cegb[eDeeW keÀer meYee ceW GvneWves Deeboesueve keÀer veF& veerefle keÀer Iees<eCee keÀer~ meved 1898 kesÀ Deble ceW ³en DeefYe³eeve jbie uee³ee Deewj DeefOekeÀej neefmeue keÀjves, KeesS jep³e keÀer ÒeeeqHle keÀe ue#³e, peceerve keÀes ceeueiegpeejer mes cegkeÌle keÀjves leLee pebieue kesÀ DeefOekeÀej keÀes JeeHeme uesves kesÀ efueS J³eeHekeÀ ieesueyeboer Meg© ngF&~ DeveskeÀ mLeeveeW

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 12

Hej yewþkeWÀ ngF&~ 24 efomebyej 1899 keÀes jeb®eer mes ueskeÀj efmebnYetce efpeuee kesÀ ®eOejHegj Leeves lekeÀ ceW efJeêesn keÀer Deeie Yeæ[keÀ Gþer~ HeÀuemJeªHe mesvee Deewj Hegefueme keÀer keÀcHeveer yegueekeÀj efyejmee keÀer efiejHeÌleejer keÀe DeefYe³eeve les]pe efkeÀ³ee ie³ee~ mejkeÀej ves efyejmee keÀer met®evee osves JeeueeW Deewj efiejHeÌleejer ceW ceoo osves JeeueeW keÀes 500 ©He³es keÀe HegjmkeÀej osves keÀe Ssueeve efkeÀ³ee~ efyejmee ves Deeboesueve keÀer jCeveerefle yeoueer, meeþ mLeeveeW Hej mebieþve kesÀ kesÀvê mLeeefHele efkeÀS~ [esceyeeæ[er Heneæ[er Hej efyejmee DeHeveer pevemeYee mebyeesefOele keÀj jns Les~ JeneB DeBûespees meW mebIe<e& ngDee Lee, efpemeceW DeveskeÀeW Deewjlesb Deewj ye®®es ceejs ieS Les~ [esceyeeæ[er Heneæ[er Hej ner cegb[eDeeW keÀer yewþkeÀ ceW efyejmee Üeje Gueiegueeve keÀe Ssueeve efkeÀ³ee ie³ee~ Gueiegueeve kesÀ Fme Ssueeve kesÀ yeeo efyejmee kesÀ kegÀí efMe<³eeW keÀer efiejHeÌleejer Yeer ngF& Leer~ efyejmee kesÀ Fme Deeboesueve keÀer leguevee meved 1942 kesÀ Deiemle ¬eÀebefle kesÀ keÀeue mes keÀer pee mekeÀleer nw~ efyejmee kesÀ vesle=lJe ceW DeHeÀmejeW, Hegefueme, DeBûespe mejkeÀej kesÀ mebj#eCe ceW Heueves Jeeues peceerboejeW Deewj cenepeveeW keÀes efveMeevee yevee³ee ie³ee Deewj ieesefjuuee ³eg× ves ngketÀcele keÀer ®etueW efnuee oeR~ Deeboesueve keÀes kegÀ®eueves kesÀ efueS jeb®eer Deewj efmebnYetce keÀes mesvee kesÀ nJeeues keÀj efo³ee ie³ee~ Deeboesueve keÀer jCeveerefle kesÀ lenle GvneWves DeHeves Deeboesueve keÀe kesÀvê yeoue efo³ee~ Ieves pebieueesb ceW meb®eeueve Je ÒeefMe#eCe kesÀ kesÀvê yeveeS~ meved 1807 mes 1900 kesÀ yeer®e cegb[eDeeW Deewj DeBûespe efmeHeeefn³eeW kesÀ yeer®e ³eg× nesles jns Deewj efyejmee Deewj GmekesÀ ®eenves Jeeues ueesieeW ves DeBûespeeW keÀer veekeÀ ceW oce keÀj efo³ee~ 3 HeÀjJejer 1900 keÀes meWleje kesÀ HeefM®ece pebieue ceW yeves efMeefJej mes efyejmee keÀes efiejHeÌleej keÀj GvnW lelkeÀeue jeb®eer keÀejeieej ceW yebo keÀj efo³ee ie³ee~ efyejmee kesÀ meeLe Dev³e 482 DeeboesuevekeÀeefj³eeW keÀes efiejHeÌleej efkeÀ³ee ie³ee Lee~ GvekesÀ efKeueeHeÀ 15 DeejesHe ope& efkeÀS ieS~ Mes<e Dev³e efiejHeÌleej ueesieeW ceW efmeHe&À 98 kesÀ efKeueeHeÀ DeejesHe efme× nes Hee³ee~ efyejmee kesÀ efJeMJeemeer ie³ee cegb[e Deewj GvekesÀ Heg$e meevejs cegb[e keÀes HeÀeBmeer oer ieF&~ ie³ee cegb[e keÀer Helveer ceebkeÀer oes Je<e& kesÀ meÞece keÀejeJeeme keÀer mepee oer ieF&~ cegkeÀoceW keÀer megveJeeF& kesÀ MegªDeeleer oewjs ceW GvneWves pesue ceW Yeespeve keÀjves kesÀ Òeefle Deefve®íe peeefnj

keÀer~ Deoeuele ceW leefye³ele Kejeye nesves keÀer Jepen mes pesue JeeHeme Yespe efo³ee ie³ee~ 01 petve keÀes pesue DemHeleeue kesÀ ef®eefkeÀlmekeÀ ves met®evee oer efkeÀ efyejmee keÀes nwpee nes ie³ee nw Deewj GvekesÀ peerefJele jnves keÀer mebYeeJevee veneR nw~ 9 petve 1900 keÀer megyen met®evee oer ieF¥ efkeÀ efyejmee Deye Fme ogefve³ee ceW veneR jns~ Fme lejn SkeÀ ¬eÀebeflekeÀejer peerJeve keÀe Deble nes ie³ee~ efyejmee kesÀ mebIe<e& kesÀ HeefjCeece mJeªHe íesìe veeieHegj keÀeMlekeÀejer DeefOeefve³ece 1908 yevee~ peue, pebieue Deewj peceerve Hej HeejbHeeefjkeÀ DeefOekeÀej keÀer j#ee kesÀ efueS Megª ngS Deeboesueve SkeÀ kesÀ yeeo SkeÀ Þe=bKeuee ceW ieefleceeve jns~ Deepeeoer kesÀ yeeo DeewÐeesefiekeÀerkeÀjCe kesÀ oewjs ves Gme meeceeefpekeÀ-DeeefLe&keÀ J³eJemLee keÀes OJemle keÀj efo³ee efpemekeÀer mLeeHevee kesÀ efueS efyejmee keÀe Gueiegueeve Lee~

efyejmee keÀer ceewle mes osMe ves SkeÀ ceneve ¬eÀebeflekeÀejer keÀes Kees efo³ee efpemeves DeHeves oce Hej pevepeeefle meceepe keÀes FkeÀùe efkeÀ³ee Lee~ efyejmee cegb[e keÀer ieCevee ceneve osMeYekeÌleeW ceW keÀer peeleer nw~ GvneWves pevepeeefle³eeW keÀes SkeÀpegì keÀj GvnW DeBûespeer Meemeved kesÀ efKeueeHeÀ

mebIe<e& keÀjves kesÀ efueS lew³eej efkeÀ³ee~ FmekesÀ DeefleefjkeÌle GvneWves Yeejleer³e mebmke=Àefle keÀer j#ee keÀjves kesÀ efueS Oecee&vlejCe keÀjves Jeeues F&meeF& efceMeveefj³eeW keÀe efJejesOe efkeÀ³ee~ F&meeF& Oece& mJeerkeÀej keÀjves Jeeues efnvogDeeW keÀes GvneWves DeHeveer meY³elee SJeb mebmke=Àefle keÀer peevekeÀejer oer Deewj DeBûespeeW kesÀ <e[³ev$e kesÀ Òeefle me®esle efkeÀ³ee~ DeHeves He®®eerme meeue kesÀ íesìs peerJeve keÀeue ceW ner GvneWves pees ¬eÀebefle Hewoe keÀer Jen Delegueveer³e nw~ efyejmee cegb[e Oecee&vlejCe, Mees<eCe Deewj Dev³ee³e kesÀ efJeª× meMem$e ¬eÀebefle keÀe meb®eeueve keÀjves Jeeues ceneve mesveevee³ekeÀ Les~ efyejmee cegb[e kesÀ Fme yeefueoeve keÀes pevepeeefle³eeW Üeje leLee osMe kesÀ Fefleneme ceW keÀYeer Yeer Yeguee³ee veneR pee mekeÀlee nw~ GvekesÀ Üeje Oeeefce&keÀ,

meebmke=ÀeflekeÀ leLee meeceeefpekeÀ peeie=efle mLeeefHele keÀjves kesÀ efueS Megª efkeÀS ieS DeYetleHetJe& DeefYe³eeve keÀes SkeÀ HeefjCeece lekeÀ HeBng®eevee ner GvekesÀ efueS SkeÀ me®®eer Þe×ebpeefue nesieer~

Yeejleer³e mebmeo ceW DeeefoJeemeer veslee efyejmee cegb[e keÀe ef®e$e ìbiee ngDee nw~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 13

leel³ee ìesHes Yeejle kesÀ HeLece mJeeOeervelee mebieece kesÀ SkeÀ HecegKe mesveevee³ekeÀ Les~ meved 1857 kesÀ ceneve efJeêesn ceW GvekeÀer YetefcekeÀe meyemes cenÊJeHetCe&,

HesjCeeoe³ekeÀ Deewj yespeesæ[ Leer~ meved meÊeeJeve kesÀ efJeêesn keÀer Meg©Jeele 10 ceF& keÀes cesjþ mes ngF& Leer~ peuoer ner keÀebefle keÀer ef®ebieejer mecet®es GÊej Yeejle ceW HewÀue ie³eer~ efJeosMeer meÊee keÀe Ketveer Hebpee leesæ[ves kesÀ efueS Yeejleer³e pevelee ves peyejomle mebIe<e& efkeÀ³ee~ Gmeves DeHeves Ketve mes l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer Decej ieeLee efueKeer~ Gme jkeÌlejbefpele Deewj ieewjJeMeeueer Fefleneme kesÀ ceb®e mes PeeBmeer keÀer jeveer ue#ceeryeeF&, veevee meenye HesMeJee, jeJe meenye, yeneogjMeen peHeÀj Deeefo kesÀ efJeoe nes peeves kesÀ keÀjerye SkeÀ meeue lekeÀ leel³ee ìesHes efJeoesefn³eeW keÀer keÀceeve mebYeeues jns~

peerJeve Heefj®e³eleel³ee ìesHes keÀe pevce ceneje<ì^ ceW veeefmekeÀ kesÀ efvekeÀì Heìewoe kesÀ ³esJeuee veecekeÀ ieeBJe ceW SkeÀ osMemLe ye´enceCe HeefjJeej ceW ngDee Lee~ GvekesÀ efHelee HeeC[gjbie jeJe Yeìdì HesMeJee yeepeerjeJe efÜleer³e kesÀ Iejsuet keÀce&®eeefj³eeW ceW mes Les~ yeepeerjeJe kesÀ He´efle mJeeefceYekeÌle nesves kesÀ keÀejCe Jes yeepeerjeJe kesÀ meeLe meved 1918 ceW efyeþtj ®eues ie³es Les ke̳eeWefkeÀ DebiespeeW ves yeepeerjeJe kesÀ Hetvee efmLele DeeJeeme Hej keÀypee keÀj efue³ee Lee~ leel³ee ìesHes keÀe JeemleefJekeÀ veece jece®ebê HeeC[gjbie jeJe Lee~ ueesie mvesn mes GvnW leel³ee kesÀ veece mes HegkeÀejles Les~ leel³ee keÀe pevce meved 1814 ceW ceevee peelee nw~ Jen DeHeves Deeþ YeeF&-yenveeW ceW meyemes yeæ[s Les~

kegÀí mece³e lekeÀ leel³ee ìesHes ves F&mì Fbef[³ee ceW yebieeue Deeceea keÀer leesHeKeevee jspeerceWì ceW Yeer keÀece efkeÀ³ee Lee~ Hejvleg mJeleb$e ®eslee Deewj mJeeefYeceeveer leel³ee kesÀ efueS DebiespeeW keÀer veewkeÀjer Deme¿e Leer~ FmeefueS yengle peuoer GvneWves Gme veewkeÀjer mes ígìkeÀeje Hee efue³ee Deewj yeepeerjeJe keÀer veewkeÀjer ceW JeeHeme Dee ie³es~ keÀnles nQ leesHeKeeves ceW veewkeÀjer kesÀ keÀejCe ner GvekesÀ veece kesÀ meeLe ìesHes pegæ[ ie³ee, Hejbleg kegÀí ueesie Fme mebyebOe ceW SkeÀ Deueie efkeÀmmee yeleueeles nQ~ keÀne peelee nw efkeÀ yeepeerjeJe ves leel³ee keÀes SkeÀ yesMekeÀerceleer Deewj vee³eeye ìesHeer oer Leer~ leel³ee Fme ìesHes keÀes yeæ[s ®eeJe mes Henveles Les~ Deleë yeæ[s þeì-yeeì mes Jen ìesHeer Henveves kesÀ keÀejCe ueesie GvnW leel³ee ìesHeer ³ee leel³ee ìesHes kesÀ veece mes HegkeÀejves ueies~ Jen Deepevce DeefJeJeeefnle jns~

1857 kesÀ efJeêesn ceW YetefcekeÀe meved 1857 kesÀ efJeêesn keÀer ueHeìW peye keÀeveHegj HengB®eeR Deewj JeneB kesÀ mewefvekeÀeW ves veevee meenye keÀes HesMeJee Deewj DeHevee veslee Ieesef<ele efkeÀ³ee lees leel³ee ìesHes ves keÀeveHegj cebs mJeeOeervelee mLeeefHele keÀjves ceW DeiegJeeF& keÀer~ leel³ee ìesHes keÀes veevee meenye ves DeHevee mewefvekeÀ meueenkeÀej efve³egkeÌle efkeÀ³ee~ peye efye´iesef[³ej pevejue nwJeuee@keÀ keÀer keÀceeve ceW Debiespe mesvee ves Fueeneyeeo keÀer Deesj mes keÀeveHegj Hej nceuee efkeÀ³ee leye leel³ee ves keÀeveHegj keÀer megj#ee ceW DeHevee peer-peeve ueiee efo³ee, Hejbleg 16 pegueeF&, 1857 keÀes GmekeÀer Hejepe³e nes ie³eer Deewj Gmes keÀeveHegj íesæ[ osvee Heæ[e~ MeerIe´ ner leel³ee ìesHes ves DeHeveer mesvee keÀe Hegveie&þve efkeÀ³ee Deewj keÀeveHegj mes yeejn ceerue Gllej ceW efyeþtj HengB®e ie³es~ ³eneB mes keÀeveHegj Hej nceues keÀe ceewkeÀe Keespeves ueies~ Fme yeer®e nwJeuee@keÀ ves De®eevekeÀ ner efyeþtj Hej Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee~ ³eod³eefHe leel³ee efyeþtj keÀer ueæ[eF& ceW Hejeefpele nes ie³es Hejbleg GvekeÀer keÀceeve ceW Yeejleer³e mewefvekeÀeW ves Fleveer yeneogjer He´oefMe&le efkeÀ³ee efkeÀ Debiespe mesveeHeefle keÀes Yeer He´Mebmee keÀjveer Heæ[er~ leel³ee SkeÀ kegÀMeue mesveeHeefle Les~ Hejepe³e mes efJe®eefuele ve nesles ngS Jes efyeþtj mes jeJe meensye efmebefOe³ee kesÀ FueekesÀ ceW HengB®es~ JeneB Jes iJeeefue³ej keÀefvìpesvì veece keÀer He´efme× mewefvekeÀ ìgkeÀæ[er keÀes DeHeveer Deesj efceueeves ceW meHeÀue nes ie³es~ JeneB mes Jen SkeÀ yeæ[er mesvee kesÀ meeLe keÀeuHeer HengB®es~ veJebyej 1887 ceW GvneWves keÀeveHegj Hej Deeke´ÀceCe efkeÀ³ee~ cespej pevejue efJev{ue kesÀ keÀceeve ceW keÀeveHegj keÀer megj#ee kesÀ efueS efmLele Debiespe mesvee eflelej-efyelej neskeÀj Yeeieves ueieer, Hejbleg ³en peerle Leeæs[s mece³e kesÀ efueS ner Leer~ efye´efìMe mesvee kesÀ He´Oeeve mesveeHeefle

leel³ee ìeshes

³eesieerjepe heesleveerme

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 14

mej keÀe@efueve kewÀcHeyesue ves leel³ee keÀes ín efomebyej keÀes Hejeefpele keÀj efo³ee~ FmeefueS leel³ee ìesHes Keerjer ®eues ie³es Deewj JeneB veiej Hej keÀypee keÀj efue³ee~ Keerjer ceW GvneWves DeveskeÀ leesHeW Deewj leerve ueeKe jÀHe³es He´eHle efkeÀS pees mesvee kesÀ efueS pejÀjer Les~ Fmeer yeer®e 22 cee®e& keÀes mej ¿etjespe ves PeeBmeer keÀe IesjeJe keÀj efo³ee Ssmes veepegkeÀ mece³e ceW leel³ee ìesHes keÀjerye 20,000 mewefvekeÀeW kesÀ meeLe jeveer ue#ceeryeeF& keÀer ceoo kesÀ efueS HengB®es~ efye´efìMe mesvee leel³ee ìesHes Deewj jeveer keÀer mesvee mes efIej ie³eer~ Debleleë jeveer keÀer efJepe³e ngF&~ jeveer Deewj leel³ee ìesHes FmekesÀ yeeo keÀeuHeer Hengb®es~ keÀeuHeer ³eg× ceW leel³ee ìesHes keÀes SkeÀ yeej efHeÀj ¿etjespe kesÀ efKeueeHeÀ nej keÀe cegbn osKevee Heæ[e~ keÀeveHegj ®ejKeejer, PeeBmeer Deewj keÀeW®e keÀer ueæ[eF³eeW keÀer keÀceeve leel³ee ìesHes kesÀ neLe ceW Leer~ ®ejKeejer keÀes íesæ[keÀj ogYee&i³e mes Dev³e mLeeveeW Hej GvekeÀer Hejepe³e nes ie³eer~ leel³ee ìesHes Del³eble ³eesi³e mesveeHeefle Les~ keÀeW®e keÀer Hejepe³e kesÀ yeeo GvnW ³en mecePeles osj ve ueieer efkeÀ ³eefo keÀesF& ve³ee Deewj peesjoej keÀoce veneR Gþe³ee ie³ee lees mJeeOeervelee mesveeefve³eeW keÀer Hejepe³e nes pee³esieer~ FmeefueS leel³ee ves keÀeuHeer keÀer megj#ee keÀe Yeej PeeBmeer keÀer jeveer Deewj DeHeves Dev³e men³eesefie³eeW Hej íesæ[ efo³ee Deewj Jes mJe³eb JesMe yeouekeÀj iJeeefue³ej ®eues ie³es~ peye ¿etjespe keÀeuHeer keÀer efJepe³e keÀe peMve cevee jne Lee, leye leel³ee ves SkeÀ Ssmeer efJeue#eCe meHeÀuelee He´eHle keÀer efpememes ¿etjespe De®ebYes ceW Heæ[ ie³ee~ leel³ee keÀe peJeeyeer nceuee DeefJeMJemeveer³e Lee~ Gmeves cenejepe pe³ee®eer jeJe efmebefOe³ee keÀer HeÀewpe keÀes DeHeveer Deesj efceuee efue³ee Lee Deewj iJeeefue³ej kesÀ He´efme× efkeÀues Hej keÀypee keÀj efue³ee Lee~ PeeBmeer keÀer jeveer, leel³ee Deewj jeJe meenye ves peerle kesÀ {bkesÀ yepeeles ngS iJeeefue³ej ceW He´JesMe efkeÀ³ee Deewj veevee meenye keÀes HesMeJee Ieesef<ele efkeÀ³ee~ Fme jesceeb®ekeÀejer meHeÀuelee ves mJeeOeervelee mesveeefve³eeW kesÀ efoueeW keÀes KegMeer mes Yej efo³ee, Hejbleg FmekesÀ Henues efkeÀ leel³ee ìesHes DeHeveer MeefkeÌle keÀes mebieefþle keÀjles, ¿etjespe ves Deeke´ÀceCe keÀj efo³ee~ HetÀueyeeie kesÀ Heeme ngS ³eg× ceW jeveer ue#ceeryeeF& 18 petve 1858 keÀes Menero nes ie³eeR~ FmekesÀ yeeo leel³ee ìesHes keÀe ome ceen keÀe peerJeve DeodefJeleer³e Meew³e& ieeLee mes Yeje peerJeve nw~ ueieYeie meye mLeeveeW Hej efJeêesn kegÀ®euee pee ®egkeÀe Lee, uesefkeÀve leel³ee ves SkeÀ meeue keÀer uecyeer DeJeefOe lekeÀ cegìdþer Yej mewefvekeÀeW kesÀ meeLe Debiespe mesvee keÀes jeskesÀ jKee~ Fme oewjeve GvneWves ogMceve kesÀ efKeueeHeÀ SkeÀ Ssmes peyejomle íeHesceej ³eg× keÀe meb®eeueve efkeÀ³ee, efpemeves GvnW ogefve³ee kesÀ íeHeeceej ³ees×eDeeW keÀer Henueer HebefkeÌle ceW ueekeÀj Keæ[e keÀj efo³ee~ Fme íeHeeceej ³eg× kesÀ oewjeve leel³ee ìesHes veW ogie&ce Heneefæ[³eeW Deewj Ieeefì³eeW ceW yejmeele mes GHeÀveleer veefo³eeW Deewj Ye³eevekeÀ pebieueeW keÀes Heej keÀj ceO³eHe´osMe Deewj jepemLeeve ceW Ssmeer uecyeer oew[ ueieeF& efpememes Debiespeer kewÀcHe ceW lenuekeÀe ce®e ie³ee~ yeej-yeej GvnW ®eejeW Deesj mes Iesjves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee ie³ee Deewj yeej-yeej leel³ee keÀes ueæ[eF³eeB ueæ[veer Heæ[er, Hejbleg ³en íeHeeceej ³ees×e SkeÀ efJeue#eCe metPe-yetPe mes DebiespeeW kesÀ IesjeW Deewj peeueeW kesÀ Hejs efvekeÀue ie³ee~ lelkeÀeueerve Debiespe uesKekeÀ efmeueJesmìj ves efueKee nw efkeÀ ’npeejeW yeej leel³ee ìesHes keÀe Heeríe efkeÀ³ee ie³ee Deewj ®eeueerme-®eeueerme ceerue lekeÀ SkeÀ efove ceW Ieesæ[eW keÀes oewæ[e³ee ie³ee, Hejbleg leel³ee ìesHes keÀes HekeÀæ[ves ceW keÀYeer meHeÀuelee veneR efceueer~“ iJeeefue³ej mes efvekeÀueves kesÀ yeeo leel³ee ves ®ecyeue veoer Heej efkeÀ³ee Deewj jepemLeeve cebs ìeWkeÀ, yetBoer Deewj YeerueJee[e ie³es~ GvekeÀe Fjeoe Henues pe³eHegj Deewj Go³eHegj Hej keÀypee keÀjvee

Lee, uesefkeÀve cespej pevejue jeyeì&dme JeneB Henues mes ner HengB®e ie³ee Lee~ FmekesÀ keÀejCe leel³ee ìesHes keÀes JeeHeme ueewìvee Heæ[e~ efHeÀj GvneWves Go³eHegj Hej DeefOekeÀej keÀjves keÀe efJe®eej efkeÀ³ee~ Hejbleg cespej pevejue jeyeì&dme ves GvekeÀer Iesjeyeboer keÀj efo³ee~ jeyeì&dme ves uesHeÌìerveWì keÀve&ue nescme keÀes leel³ee keÀe Heeríe keÀjves kesÀ efueS Yespee, Gmeves leel³ee keÀe jemlee jeskeÀves keÀer Hetjer lew³eejer keÀj jKeer Leer, Hejbleg Ssmee veneR nes mekeÀe~ YeerueJee[e mes Deeies kebÀkeÀjesueer ceW leel³ee keÀer Debiespeer mesvee mes peyeo&mle cegþYesæ[ ngF& efpemeceW Jen Hejemle nes ie³es~ kebÀkeÀjesueer keÀer Hejepe³e kesÀ yeeo leel³ee HetJe& keÀer Deesj Yeeies, leeefkeÀ ®ecyeue veoer Heej keÀj mekeWÀ~ Deiemle keÀe cenervee Lee~ ®ecyeue veoer lespeer mes yeæ{ jner Leer~ leel³ee keÀes peesefKece Gþeves ceW Deevebo Deelee Lee~ Debiespe GvekeÀe Heeríe keÀj jns Les, FmeefueS GvneWves yee{ ceW ner ®ecyeue Heej keÀj ueer Deewj PeeueeJee[ keÀer jepeOeeveer Peeueej Heeìve HenBg®es~ PeeueeJeeæ[ keÀe MeemekeÀ DebiespeeW keÀe meceLe&keÀ Lee, FmeefueS leel³ee ves Debiespeer mesvee kesÀ Deeves mes Henues jepee mes ueebKeeW jÀHe³es Jemetue efkeÀS Deewj 30 leesHeeW Hej keÀypee keÀj efue³ee~ ³eneB mes GvekeÀe Fjeoe Fboewj HengB®ekeÀj JeneB kesÀ mJeeOeervelee mesveeefve³eeW keÀes DeHeves He#e ceW keÀjkesÀ efHeÀj oef#eCe HengB®evee Lee~ leel³ee keÀes Yejesmee Lee efkeÀ ³eefo vece&oe Heej keÀjkesÀ ceneje<ì^ HengB®evee mebYeJe nes pee³e lees mJeeOeervelee mebie´ece keÀes ve kesÀJeue peejer jKee pee mekesÀiee, yeefukeÀ DebiespeeW keÀes Yeejle mes Keosæ[e Yeer pee mekesÀiee~ efmelebyej, 1858 kesÀ DeejcYe ceW leel³ee ves iepeieæ[ keÀer Deesj jÀKe efkeÀ³ee~ JeneB mes GvekeÀer ³eespevee Fboewj Hengb®eves keÀer Leer, Hejbleg FmekesÀ Henues efkeÀ leel³ee Fboewj kesÀ efueS jJeevee nesles Debiespeer HeÀewpe ves cespej peeve ceeFkeÀue keÀer keÀceeve ves jepeie{ kesÀ efvekeÀì leel³ee keÀer mesvee keÀes Iesj efue³ee~ ceeFkeÀue keÀer HeÀewpeW LekeÀer ngF& LeeR FmeefueS Gmeves megyen nceuee keÀjves keÀe efJe®eej efkeÀ³ee, Hejbleg otmejs efove megyen Gmes ³en osKekeÀj DeeM®e³e& ngDee efkeÀ leel³ee keÀer mesvee GmekesÀ peeue mes efvekeÀue Yeeieer nw~ leel³ee ves y³eeJeje HenBg®ekeÀj cees®ee&yeboer keÀj jKeer Leer~ ³eneB DebiespeeW ves Hewoue, Iegæ[meJeej Deewj leesHeKeevee omleeW keÀes ueskeÀj SkeÀ meeLe Deeke´ÀceCe efkeÀ³ee~ ³en ³eg× Yeer leel³ee nej ie³es~ GvekeÀer 27 leesHeW DebiespeeW kesÀ neLe ueieeR~ leel³ee HetJe& ceW yesleJee Ieeìer keÀer Deesj ®eues ie³es~ efmejeWpe ceW leel³ee ves ®eej leesHeeW Hej keÀypee keÀj efue³ee Deewj SkeÀ meHleen efJeÞeece efkeÀ³ee~ efmejeWpe mes Jen GÊej ceW F&Meeieæ{ HengB®es Deewj keÀmyes keÀes uetìkeÀj HeeB®e Deewj leesHeeW Hej keÀypee efkeÀ³ee~ F&Meeieæ{ mes leel³ee keÀer mesvee oes YeeieeW ceW yeBì

1858 ceW uebove v³etpe ceW ef®eef$ele leel³ee ìesHes keÀe mewv³e oue

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 15

ie³eer~ SkeÀ ìgkeÀæ[er jeJe meenye keÀer keÀceeve ceW ueefueleHegj ®eueer ie³eer Deewj otmejer leel³ee keÀer keÀceeve ceW ®ebosjer HentB®eer~ leel³ee keÀe efJeMJeeme Lee efkeÀ ®ebosjer ceW efmebefOe³ee keÀer mesvee GmekesÀ meeLe nes peeSieer, Hejbleg Ssmee vener ngDee~ FmeefueS Jes 20 ceerue oef#eCe ceW, ceieeJeueer ®eues ie³es~ JeneB ceeFkeÀue ves GvekeÀe Heeríe efkeÀ³ee Deewj 10 DekeÌìtyej keÀes GvekeÀes Hejeefpele efkeÀ³ee~ Deye leel³ee ves yesleJee kesÀ Gme Heej keÀer Deewj ueefueleHegj ®eues ie³es peneB jeJe meenye Yeer ceewpeto Les~ Gve oesveeW keÀe Fjeoe yesleJee kesÀ Heej peeves keÀe Lee Hejbleg veoer kesÀ otmejs leì Hej Debiespe mesvee jemlee jeskesÀ Keæ[er Leer~ ®eejeW Deesj mes efIeje osKekeÀj leel³ee ves vece&oe Heej keÀjves keÀe efJe®eej efkeÀ³ee~ Fme cebmegyes keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS Jes meeiej efpeues ceWs KegjF& Heng®es, peneB ceeFkeÀue ves GvekeÀer mesvee kesÀ efHeíues omles keÀes Hejemle keÀj efo³ee~ FmeefueS leel³ee ves nesMebieeyeeo Deewj vejefmebnHegj kesÀ yeer®e, HeÀlesnHegj kesÀ efvekeÀì mejw³ee Ieeì Hej vece&oe Heej keÀer~ leel³ee ves DekeÌìtyej 1858 kesÀ Deble cesb keÀjerye mewefvekeÀeW kesÀ meeLe vece&oe Heej efkeÀ³ee Lee~ vece&oe Heej keÀjves kesÀ yengle Henues ner leel³ee kesÀ HengB®eves keÀe mebkesÀle efceue ®egkeÀe Lee~ 28 DekeÌìtyej keÀes FìeJee ieeBJe kesÀ keÀesìJeej ves efíboJee[e mes 10 ceerue otj efmLele Demejs Leeves ceW SkeÀ cenÊJeHetCe& met®evee oer Leer~ Gmeves metef®ele efkeÀ³ee Lee efkeÀ SkeÀ YeieJee Peb[e, megHeejer Deewj Heeve keÀe HeÊee ieeBJe-ieeBJe Iegcee³ee pee jne nw~ FvekeÀe GodosM³e pevelee keÀes peeie=le keÀjvee Lee~ Gvemes mebkesÀle Yeer efceuelee Lee efkeÀ veevee meenye ³ee leel³ee ìesHes Gme efoMee ceW Hengb@®e jns nQ~ DebiespeeW ves lelkeÀeue keÀoce GþeS~ veeieHegj kesÀ ef[Hìer keÀefceMvej ves Heæ[esmeer efpeueeW kesÀ ef[Hìer keÀefceMvejeW keÀes efmLeefle keÀe meecevee keÀjves kesÀ efueS me®esle efkeÀ³ee~ Fme met®evee keÀes Flevee cenÊJeHetCe& ceevee ie³ee efkeÀ FmekeÀer peevekeÀejer ieJeve&j pevejue keÀes oer ie³eer~ vece&oe Heej keÀjkesÀ Deewj GmekesÀ oef#eCeer #es$e ceW He´JesMe keÀjkesÀ leel³ee ves DebiespeeW kesÀ efoueeW ceW onMele Hewoe keÀj efo³ee~ leel³ee Fmeer ceewkesÀ keÀer leueeMe ceW Les Deewj Debiespe Yeer GvekeÀer Fme ³eespevee keÀe efJeHeÀue keÀjves kesÀ efueS mecet®es kesÀvêer³e Yeejle ceW cees®ee&yeboer efkeÀ³es ngS Les~ Fme HeefjHes#³e ceW leel³ee ìesHes keÀer meHeÀuelee keÀes efveM®e³e ner DeeM®e³e&pevekeÀ ceevee pee³esiee~ veeieHegj #es$e ceW leel³ee kesÀ HengB®eves mes yebcyeF& He´eble keÀe ieJe&vej SueefHeÀvmìve Ieyeje ie³ee~ ceêeme He´eble ceW Yeer Ieyejenì HewÀue ieF&~ leel³ee DeHeveer mesvee kesÀ meeLe Heb®ece{er keÀer ogie&ce Heneefæ[³eeW keÀes Heej keÀjles ngS efíboJee[e kesÀ 26 ceerue GÊej-HeefM®ece ceW peceF& ieeBJe HengB®e ie³es~ JeneB Leeves kesÀ 17 efmeHeener ceejs ie³es~ JeneB mes leel³ee yeesjosn nesles ngS meele veJebyej keÀes cegueleeF& HengB®es ieS~ oesveeW mLeeve ceO³eÒeosMe kesÀ yewletue efpeues ceW nQ~ cegueleeF& ceW leel³ee ves SkeÀ efove efJeÞeece efkeÀ³ee~ GvneWves leeHleer veoer ceW mveeve efkeÀ³ee Deewj ye´enceCeeW keÀes SkeÀ-SkeÀ DeMeHeÀea oeve keÀer~ yeeo ceW Debiespees ves ³es DeMeefHe&À³eeB peyle keÀj ueer~ cegueleeF& kesÀ osMecegKe Deewj osMeHeeC[s HeefjJeejeW kesÀ He´cegKe Deewj DeveskeÀ ie´eceerCe GmekeÀer mesvee ceW Meeefceue nes ie³es~ Hejbleg leel³ee keÀes ³eneB peve meceLe&ve He´eHle keÀjves ceW Jen meHeÀuelee veneR efceueer efpemekeÀer GvneWves DeHes#ee keÀer Leer~ DebiespeeW ves yewletue ceW GvekeÀer cepeyetle Iesjeyeboer keÀj efue³ee Lee~ HeefM®ece ³ee oef#eCe keÀer Deesj ye{ves kesÀ jemles yebo Les~ Debleleë leel³ee ves cegueleeF& keÀes uetì efue³ee Deewj mejkeÀejer FceejleeW ceW Deeie ueiee oer~ Jes GÊej-HeefM®ece efoMee keÀer Deesj cegæ[ ie³es Deewj Deeþvesj Deewj YeQGosner nesles ngS HetJe& efveceeæ[ ³eeefve KeC[Jee efpeues HengB®e ie³es~ leeHleer Ieeìer ceW meleHeg[e keÀer ®eesefì³eeB Heej keÀjles ngS leel³ee

KeC[Jee HengB®es~ GvneWves osKee efkeÀ DebiespeeW ves nj SkeÀ efoMee ceW GvekesÀ efJejÀ× cees®ee& yeeBOe efo³ee nw~ KeeveosMe ceW mej ¿etjespe Deewj iegpejele ceW pevejue jeyeìd&me GvekeÀe jemlee jeskesÀ Les~ yejej keÀer Deesj Yeer HeÀewpe GvekeÀer lejHeÀ ye{ jner Leer~ leel³ee kesÀ SkeÀ men³eesieer ves efueKee nw efkeÀ leel³ee Gme mece³e Del³eble keÀefþve efmLeefle keÀe meecevee keÀj jns Les~ GvekesÀ Heeme ve ieesuee-yeejÀo Lee, ve jmeo, ve Hewmee~ GvneWves DeHeves men³eesefie³eebs keÀes Dee%ee os oer efkeÀ Jes peneB ®eenW pee mekeÀles nw, Hejbleg efve<þeJeeve men³eesieer Deewj Deveg³ee³eer Ssmes keÀefþve mece³e ceW DeHeves veslee keÀe meeLe íesæ[ves keÀes lew³eej veneR Les~ leel³ee Demeerjieæ{ HengB®evee ®eenles Les, Hejbleg Demeerj Hej DeBûespeeW keÀe keÀæ[e Henje Lee~ Deleë efvecee[ mes efyeoe nesves kesÀ Henues leel³ee ves KeC[Jee, efHeHeueeso Deeefo kesÀ Hegefueme LeeveeW Deewj mejkeÀejer FceejleeW ceW Deeie ueiee oer~ KeC[Jee mes Jen Kejieesve nesles ngS mesvì^ue FefC[³ee JeeHeme ®eues ieS~ Kejieesve ceW Keefpe³ee vee³ekeÀ DeHeves 4000 Deveg³eeef³e³eeW kesÀ meeLe leel³ee ìesHes kesÀ meeLe pee efceuee~ FveceW Yeerue mejoej Deewj ceeueefmeved Yeer Meeefceue Les~ ³eneB jepeHegj ceW meojuewC[ kesÀ meeLe SkeÀ Ieceemeeve ueæ[eF& ngF& Hejbleg meojuewC[ keÀes ®ekeÀcee oskeÀj leel³ee vece&oe Heej keÀjves ceW meHeÀue nes ie³es~ Yeejle keÀer mJeeOeervelee kesÀ efueS leel³ee keÀe mebIe<e& peejer Lee~ SkeÀ yeej efHeÀj ogMceve kesÀ efJejÀ× leel³ee keÀer cene³ee$ee MegjÀ ngF&~ Kejieesve mes íesìe Go³eHegj, yeeBmeJee[e, peerjeHegj, He´leeHeieæ{, veenjieæ{ nesles ngS Jes Fvojie{ HengB®es~ Fvojieæ{ ceW GvnW vesefHe³ej, Meeyeme&, mecejmesì, efmceLe, ceeFkesÀue Deewj neve&j veecekeÀ efye´iesef[³ej Deewj Gmemes Yeer TB®es mewefvekeÀ DeefOekeÀeefj³eeW ves ®eejeW efoMee mes Iesj efue³ee~ ye®ekeÀj efvekeÀueves keÀe keÀesF& jemlee veneR Lee, uesefkeÀve leel³ee ceW DeHeej Oeerjpe Deewj metPe-yetPe Leer~ DebiespeeW kesÀ Fme keÀefþve Deewj DemebYeJe Iesjs keÀes leesæ[keÀj Jes pe³eHegj keÀer Deesj efvekeÀue ie³es~ osJeeme Deewj efMekeÀj ceW GvnW DebiespeeW mes Hejeefpele nesvee Heæ[e~ Deye GvnW efvejeMe neskeÀj Hejesve kesÀ pebieue ceW MejCe uesves keÀes efJeJeMe nesvee Heæ[e~ Hejesve kesÀ pebieue cebs leel³ee ìesHes kesÀ meeLe efJeMJeemeIeele ngDee~ vejJej keÀe jepee ceeveefmebn DebiespeeW mes efceue ie³ee Deewj GmekeÀer ieodoejer kesÀ keÀejCe leel³ee 8 DeHewue, 1859 keÀes meesles ngS HekeÀæ[ efueS ie³es~ jCeyeeBkegÀjs leel³ee keÀes keÀesF& peeieles ngS veneR HekeÀæ[ mekeÀe~ efJeêesn Deewj DebiespeeW kesÀ efJejÀ× ³eg× ueæ[ves kesÀ DeejesHe ceW 15 DeHewue, 1859 keÀes efMeJeHegjer ceW leel³ee keÀeskeÀesì& ceeMe&ue efkeÀ³ee ie³ee~ keÀesì& ceeMe&ue kesÀ meye meom³e Debiespe Les~ GvnW ceewle keÀer mepee oer ie³eer~ efMeJeHegjer kesÀ efkeÀues ceW GvnW leerve efove yebo jKee ie³ee~ 18 DeHewue keÀes Meece Heeb@®e yepes leel³ee keÀes Debiespe kebÀHeveer keÀer megj#ee cebs yeenj uee³ee ie³ee Deewj npeejeW ueesieeW keÀer GHeefmLeefle ceW keÀeveHegj kesÀ Kegues cewoeve ceW HeÀeBmeer Hej ueìkeÀe efo³ee ie³ee~ keÀnles nQ leel³ee HeÀeBmeer kesÀ ®eyetlejs Hej o=æ{ keÀoceeW mes THej ®e{s Deewj HeÀeBmeer kesÀ HebÀos ceW mJe³eb DeHevee ieuee [eue efo³ee~ Fme He´keÀej leel³ee GÊejHe´osMe keÀer efceìdìer keÀe Debie yeve ie³es~ keÀve&ve ceeuesmeved ves meved 1857 kesÀ efJeêesn keÀe Fefleneme efueKee nw~ GvneWves keÀne efkeÀ leel³ee ìesHes ®ecyeue, vece&oe Deewj HeeJe&leer keÀer Ieeefì³eeW kesÀ efveJeeefme³eeW kesÀ nerjes yeve ie³es nQ~ me®e ³en nw efkeÀ leel³ee meejs Yeejle kesÀ nerjes yeve ie³es nQ~ Hemeea ke´Àeme veecekeÀ SkeÀ Debiespe ves efueKee nw efkeÀ Yeejleer³e efJeêesn ceW leel³ee meyemes He´Kej ceefmle<keÀ kesÀ veslee Les~ GvekeÀer lejn kegÀí Deewj ueesie nesles lees DebiespeeW kesÀ neLe mes Yeejle íervee pee mekeÀlee Lee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 16

ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ - Yeejleer³e Fefleneme kesÀ SkeÀ mJeleb$elee mesveeveer, ceneve efMe#eeefJeo, v³ee³eefJeo, uesKekeÀ, Jeerj ³ees×e Les~ Jen DeieCeer ceneve

meceepe mesJekeÀ Les~ GvneWves Dehevee hetje peerJeve meceepe keÀes megOeejves Deewj efnvot ö cegeqmuece keÀes peesæ[ves ceW ueiee efo³ee~ Jen oefj³eeefoue Fbmeeve pees iejeryeeW, Demene³ees, oefueleeW kesÀ efueS cemeerne Les~ DebiespeeW keÀes keÀYeer-keÀYeer Deheveer uesKeveer mes, keÀYeer Deheves efJe®eejeW Deewj oueerueeW mes heerís nìves keÀes cepeyetj efkeÀ³ee~

ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ keÀe pevce 22 efomebyej 1866 keÀes heìvee efpeues kesÀ efyenìe efyejhegje ieeBJe kesÀ yeæ[s peceeRoej heefjJeej ceW ngDee Lee ~ GvekeÀer he´eLeefcekeÀ efMe#ee- oer#ee Jener ngF& ~ yeeo ceW 1886 ceW cewefì^keÀ heeme keÀj G®®e efMe#ee nsleg kewÀeEveie keÀe@uespe ueKeveT ceW oeefKeuee efue³ee, hejbleg JeneB Jen Kego keÀes heefjJesMe Devegmeej {eue veneR hee³es Deewj ]keÀevetve keÀer heæ{eF& kesÀ efueS FbiueQ[ ®eues ieS~ GvneWves JeneB keÀevetve keÀe ienve DeO³eve efkeÀ³ee~ JeneB Deheves DeefOekeÀejeW keÀes peevee, osMe keÀer eqmLeefle mes ©-ye© ng³es Deewj Jener hej GvneWves Yeejle kesÀ mJeleb$elee Deeboesueve ceW Yeeie uesves keÀe efveCe&³e ues efue³ee~ GvnW osMe kesÀ ueesieeW keÀer o³eveer³e eqmLeefle kesÀ yeejs ceW helee ®euee lees GvnW yengle eE®elee ngF& ~ osMe Deewj Deheves ueesieeW keÀer ogo&Mee ves GvnW Deboj mes PekeÀPeesj efo³ee Lee~ GvekeÀe jeä^hesce peeie Gþe~ keÀevetve keÀer heæ{eF& Kelce keÀjves kesÀ yeeo Jen 1891 ceW Yeejle ueewì Dee³es Deewj heìvee ceW

JekeÀeuele keÀe DeY³eeme Megª keÀj efo³ee~ GvneWves JekeÀeuele kesÀ meeLe-meeLe meeceeefpekeÀ keÀe³eeX keÀer Yeer Meg©Deele keÀer~ Jen peuo ner pevelee kesÀ yeer®e keÀeHeÀer ueeskeÀefhe´³e nes ieS~ GvekeÀe mejue J³eefÊeÀlJe Deewj ce=ogYee<eer JeeCeer ves Deece ueesieeW kesÀ yeer®e SkeÀ DeeMee keÀer efkeÀjCe peieeF&~ peneB Jen Keæ[s nesles Les Jener ceb®e yeve peelee Lee~ GvekeÀe he´l³eskeÀ Jeeke̳e hesjCee osves keÀe keÀe³e& keÀjlee Lee~ Deece ueesieeW kesÀ efueS ceewueevee meenye SkeÀ cemeerne kesÀ ªhe ceW Dee³es Les~ GvneWves leve, ceve Deewj Oeve mes ueesieeW keÀer mesJee keÀer~ ceewueevee peer ves pevelee keÀes Deheves DeefOekeÀejeW, SkeÀlee, mJeleb$elee, Oece&-efvejhes#elee kesÀ yeejs ceW yeleeves keÀe yeeræ[e Gþe³ee ~ GvneWves peve peeiejCe keÀe keÀe³e& efkeÀ³ee~ SkeÀ Deceerj peceeRoej kesÀ heg$e nesles ngS Yeer Deheves Deehe keÀes ncesMee oefueleeW Deewj iejeryeeW kesÀ meeceves he´mlegle efkeÀ³ee~ Gme mece³e kesÀ DeefOekeÀlej peceeRoej DebiespeeW kesÀ leueJes ®eeìles Les leLee ®eeheuetmeer keÀjles Les leeefkeÀ GvekeÀer peceeRoejer ye®eer jns~ ceewueevee peer DebiespeeW kesÀ efJejesOe ceW Keæ[e nes ie³es~ GvekesÀ efKeuee]HeÀ Peb[s ieeæ[ efo³es~ GvekesÀ Üeje yevee³es ie³es efve³ece Deewj keÀevetve keÀes ceeveves mes FbkeÀej keÀj efo³ee~

GvnW Debie´speeW keÀer ketÀìveerefle keÀe helee Lee~ Jen GvekeÀer he´l³eskeÀ ®eeue keÀes peeveles Les efkeÀ peeefleJeeo Deewj Oece&Jeeo, DeefMe#ee ner Yeejle kesÀ iegueeceer keÀer Demeueer Jepen nw, Deiej efnvot- cegeqmuece SkeÀ nes peeS Deewj meeLe -meeLe Debie´speeW kesÀ efJejesOe ceW Keæ[s nes peeS lees Dee]peeoer efveeq½ele nw ~ ceewueevee efnvot- cegeqmuece SkeÀlee hej ¢æ{ efJeéeeme jKeles Les~ GvekeÀe ceevevee Lee efkeÀ

’®eens nce efnvot nes ³ee cegmeueceeve, nce SkeÀ ner keÀMleer ceW meJeej nQ, nce GyejWies lees meeLe-meeLe, Deewj [tyeWies Yeer lees meeLe meeLe~ nceW SkeÀ meeLe veewkeÀe ®eueevee meerKevee nesiee~“

’Deiej Debie´speeW keÀes leesæ[vee nQ, lees efnvot cegeqmuece keÀes Deeheme ceW pegæ[vee nesiee “

ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ

jekesÀMe kegÀceej

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 17

GvneWves mheä efkeÀ³ee Lee efkeÀ J³eefÊeÀ keÀe jbie ªhe Oece& Deueie nes mekeÀles nQ hejbleg keÀce& vener Deewj nceeje meyemes yeæ[e keÀce& osMe keÀer Deepeeoer nw~ Fme keÀejCe Deiej Deehe ueesie osMe keÀer Dee]peeoer keÀer ®een jKeles nes~ Debie´speeW keÀer iegueeceer mes cegefÊeÀ ®eenles nes lees jbie Yeso, Oece&Jeeo keÀes íesæ[keÀj Deeheme ceW pegæ[ peeDees~ meYeer keÀewce Je peeefle kesÀ ueesie Deheves keÀes SkeÀ mecePeW~ GvekeÀe keÀLeve Lee nceejs Oece& Deueie nQ hej jeä^ veneR ~

Fmeer mes he´sefjle neskeÀj GvneWves uebove ceW ’Debpegceve Fmeueeefce³ee“ veece mes SkeÀ mebmLee keÀer mLeehevee keÀer Leer~ Fmeves efJeefYeVe Oece&, #es$e Deewj mebhe´oe³eeW kesÀ Yeejleer³eeW keÀes SkeÀ ílejer kesÀ veer®es uee³ee~ peneB mes GvneWves Yeejle keÀer eqmLeefle Deewj mecem³eeDeeW hej efve³eefcele ªhe mes efJe®eej efJeceMe& keÀjvee Megª efkeÀ³ee~ cenelcee ieeBOeer mes GvekeÀer ceguee]keÀele Jener ngF& Leer~ Jen SkeÀ otmejs kesÀ efJe®eejeW mes keÀeHeÀer he´YeeefJele Les Deewj ieeBOeerpeer kesÀ efJe®eejeW ves Gve hej ienje he´YeeJe [euee Lee~ ieeBOeerpeer Yeer peefìue mecem³eeDeeW kesÀ efveJeejCe nsleg ceewueevee meenye kesÀ efJe®eejeW keÀes Jejer³elee osles Les leLee Gvemes meueen ceMeJeje efkeÀ³ee keÀjles Les ~ 1897 ceW efyenej ceW heæ[s Yeer<eCe DekeÀeue ves GvnW Deboj mes PekeÀPeesj efo³ee, efye´efìMe mejkeÀej ves GvnW {bie mes jenle veneR hengB®ee³eer Leer ~ npeejeW keÀer leeoeo ceW ueesie YetKes cej jns Les~ ®eejes Deesj ueeMeeW keÀe {sj ve]pej Dee jne Lee ceneceejer ves efJeMeeue ªhe OeejCe keÀj efue³ee Lee~ GvneWves jenle keÀe³eeX ceW yeæ[er YetefcekeÀe efveYeeF&~ efHeÀj Oeerjs-Oeerjs Deheves Deehe keÀes hetCe& ªhe mes mJeeOeervelee Deeboesueve ceW PeeWkeÀ efo³ee~ 1906 ceW ceewueevee efyenej keÀebie´sme keÀcesìer kesÀ GheeO³e#e ®egves ieS~ cepeªue n]keÀ ves efyenej

ceW ie=n jep³e Deeboesueve keÀe Dee³eespeve keÀjves ceW ceoo keÀer Deewj efHeÀj 1916 ceW efyenej ceW nesce-ªue cetJeceWì keÀer mLeehevee kesÀ yeeo Jees DeO³e#e yeves~ DeO³e#e yeveves kesÀ Ghejeble GvneWves Deheves ie=n jep³e kesÀ ueesieeW keÀer ceoo keÀjves kesÀ efue³es GvekesÀ mecem³eeDeeW keÀes peeveves kesÀ efue³es DeveskeÀ efpeuees ceW heb®ee³eleeW keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee~ peneb Deece pevelee Deheveer mecem³eeDeeW keÀes hejes#e ªhe mes he´mlegle keÀj mekeÀleer Leer~ Jen GvekeÀer mecem³eeDeeW keÀes efueefKele ªhe oskeÀj meguePeeves keÀe he´³eeme keÀjles Les~

1917 ceW ®ebheejCe mel³eeie´n ceW Jen he´l³e#e ªhe mes Meeefceue jns GvneWves [e@ jepeWê he´meeo keÀe Òel³e#e ªhe mes meeLe efo³ee Lee, FmekesÀ efueS GvnW leerve cenervees kesÀ efueS pesue Yeer peevee heæ[e ~ pesue mes ueewìves kesÀ yeeo GvneWves ieeBOeerpeer kesÀ meeLe efceuekeÀj efye´efìMe ngketÀcele keÀes efnueeves keÀe yeeræ[e Gþe³ee~ Deepeeoer heeves kesÀ GosM³e mes Deheveer DeeJee]pe keÀes yeguebo efkeÀ³ee~ cenelcee ieeBOeer ves peye osMe ceW Demen³eesie Deewj efKeueeHeÀle Deeboesueve keÀer Meg©Deele keÀer lees ceewueevee ves Dehevee JekeÀeuele keÀe hesMee Deewj ceWyej Dee@HeÀ Fbheerefj³ej uesefpemuesefìJe keÀeQefmeue keÀe he´efleef<þle heo Yeer l³eeie efo³ee~ GvnW hetCe& mJelev$elee ceW efJeéeeme Lee GvekeÀe keÀnvee Lee keÀer mJeleb$elee, he´l³eskeÀ jeä^ keÀe DeefOekeÀej nw Deewj Fmes keÀesF& veneR efíve mekeÀlee~

1919 ceW ceewueevee ves efJeosMeer heesMeekeÀ keÀe yeefn<keÀej keÀj peuee efo³ee Deewj Deheves heejbheefjkeÀ cegeqmuece heesMeekeÀ keÀes OeejCe keÀj mJeosMeer Deeboesueve keÀer veeRJe jKeer ~ Fme keÀejCe GvnW ’osMe Yet<eCe HeÀkeÀerj ce]pen©ue n]keÀ“ keÀe efKeleeye efo³ee ie³ee ~

ceewueevee ves Deeboesueve keÀes Deeies yeæ{eves kesÀ efueS 1920 ceW heìvee - oeveehegj jes[ hej meoekeÀle DeeÞece Deewj efJeÐee heerþ keÀe@uespe kesÀ efvecee&Ce nslet Deheves yeehe- oeoe keÀer 16 yeerIee peceerve oeve keÀj oer leeefkeÀ mJeleb$elee Deeboesueve kesÀ keÀejCe pees ³egJee heæ{eF& íesæ[ ®egkesÀ nQ GvekeÀer efMe#ee hetjer nes mekesÀ Deewj SkeÀ ner heefjmej ceW efnvot cegeqmuece ye®®ees keÀer efMe#ee-oer#ee nes mekesÀ ~ SkeÀ ner heefjmej kesÀ Yeerlej cegmeueceeveeW leLee efnvogDeeW kesÀ efue³es efMe#ee keÀe J³eJemLee keÀjves kesÀ heerís GvekeÀer mees®e meebhe´oeef³ekeÀ meewneê keÀes yeæ{evee Lee~ ³en GvekesÀ yeer®e kesÀ otjer keÀes efceìeves keÀe SkeÀ he´³eeme Lee pees mebYeJele meHeÀue jne~ Jen efnvogDeeW Deewj cegmeueceeveeW keÀes SkeÀ pegì keÀjves ceW meHeÀue jns~ ³es Jener meoekeÀle DeeÞece nw peneb mes ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ, pe³ehe´keÀeMe veeje³eCe Deewj GvekeÀer lejn npeejeW osMeYeÊeÀeW ves osMe keÀer Dee]peeoer nsleg yeeræ[e Gþe³ee Lee~ ³ener DeeÞece jepeWê yeeyet keÀer keÀce&mLeueer Yeer jner, GvneWves peerJeve keÀe DeefOekeÀebMe mece³e ³ener efyelee³ee~ GvnW

efyenej kesÀ efmeJeeve efpeues ceW ceewpeto ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ keÀe Iej ’DeeefMe³eevee“ Deewj ]keÀye´ keÀer lemJeerj

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 18

ceewueevee mes yengle ueieeJe Lee~ ceewueevee ves jeä^er³e SkeÀlee keÀes yeæ{eves Deewj Debie´speeW kesÀ efKeueeHeÀ Deeboesueve les]pe keÀjves kesÀ efueS 1921 ceW meoekeÀle DeeÞece ceW ’ceojueQ[“ veecekeÀ SkeÀ meehleeefnkeÀ heef$ekeÀe Yeer Meg© efkeÀ³ee~ efpemeceW Jen Deepeeoer kesÀ he#e ceW efueKee keÀjles Les leeefkeÀ osMe ceW ®eue jns DeeboesueveeW ceW nesves Jeeueer ieefleefJeefOe³eesb keÀes peve-peve lekeÀ hengB®eeves ceW ceoo efceue mekesÀ~ Debie´speeW mes GvekeÀer he´efmeef× efíheer veneR Leer Jen Gve hej leLee GvekeÀer he´l³eskeÀ ieefleefJeefOe³eesb hej keÀæ[er ve]pej jKe jns Les~ efpemekesÀ keÀejCe keÀF& yeej GvnW pesue Yeer peevee heæ[e ~ ceewueevee meenye efve:MegukeÀ leLee DeefveJee³e& he´eFcejer efMe#ee ueeiet keÀjeves kesÀ efueS leeGce´ ueæ[les jns~

osMe keÀer mJeleb$elee Deewj meceeefpekeÀ keÀe³eeX ceW ceefnueeDeeW keÀer Yeeieeroejer keÀjves nsleg GvneWves heoe& he´Lee kesÀ efKeueeHeÀ ®eslevee peieeves keÀe Yeer he´³eeme efkeÀ³ee Lee ~ GvnW helee Lee efkeÀ cegeqmuece Deewj efnvot heefjJeejeW kesÀ Üeje ®eue jner ³es hejbheje ceefnueeDeeW kesÀ efJekeÀeme ceW yeeOee GlheVe keÀjves kesÀ meeLe-meeLe GvnW heg©<eeW kesÀ heerís jnves kesÀ efueS cepeyetj keÀjleer nQ~ Jen heg©<eJeeo keÀer hejbheje kesÀ efJejesOeer Les, Deewj ceefnueeDeeW keÀes heg©<eeW kesÀ meceeve DeefOekeÀej efoueeves nsleg meejer eEpeoieer ueæ[les jns~ ceefnueeDeeW kesÀ GlLeeve kesÀ efueS ncesMee keÀe³e&jle jns Deewj ceefnuee efMe#ee keÀe Yeer meceLe&ve keÀjles jns~ Fme keÀejCe keÀF& yeej GvnW meecetefnkeÀ Jeie& efJeMes<e mes efJejesOe keÀe meecevee keÀjvee heæ[e~ GvneWves he´osMe ceW yesnlej efMe#ee keÀer

J³eJemLee leLee GmekesÀ megOeej nsleg yengle mes DevegjesOe efkeÀ³es~ Jen osMe ceW iebiee ³ecegveer mebmke=Àefle kesÀ meceLe&keÀ Les~

Deheves peerJeve kesÀ DeeKejer efovees ceW GvneWves meef¬eÀ³e jepeveerefle mes ueieYeie mev³eeme ues efue³ee Lee~ 2 peveJejer 1930 keÀes Jen ogefve³ee mes DeueefJeoe nes ieS~

mejkeÀej ves GvekeÀer mce=efle ceW meved 1998 ceW ceewueevee ce]peªue n]keÀ Dejyeer Sb[ heefMe&³eve ³etefveJeefme&ìer keÀer mLeehevee efkeÀ³ee~ FvekesÀ veece Hej Heìvee ceW SkeÀ meæ[keÀ keÀe veecekeÀjCe efkeÀ³ee ie³ee nw~ hejbleg FvekesÀ ³eesieoeve kesÀ leguevee ceW ³es kegÀí Yeer veneR nQ~ GvekeÀe peerJeve ueesieeW kesÀ efue³es DevegkeÀjCeer³e nw efpemes MeyoeW ceW J³eeK³ee keÀjvee DemebYeJe nQ~ Jen me®®ee mehetle efpevneWves osMe keÀer Dee]peeoer keÀe mJehve lees osKee hej Gmes hetje nesles ngS osKe veneR hee³es~ Deepe Yeejle peye Gve pewmes ceneheg©<eeW kesÀ yeefueoeve Deewj ³eesieoeve kesÀ yeoewuele Dee]peeo nQs~ kegÀí ceneheg©<eeW keÀes íesæ[ ceewueevee ce]pen©ue n]keÀ pewmes ve peeves efkeÀleves yeefueoeefve³eeW Deewj me®®es osMeYeÊeÀeW keÀer pevce pe³ebleer ceveevee lees otj GvnW ³eeo keÀjvee Yeer íesæ[ efo³ee~ ueesieeW keÀes veneR ceeuetce efkeÀ Ssmes ceneheg©<e npeejeW meeueeW ceW SkeÀ yeej hewoe nesles nQ~

Ssmes ceneve yeefueoeveer keÀes cesje Meled-Meled veceve !

Heìvee efJeMJeefJeÐeeue³e

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 19

ueeuee njo³eeue Yeejleer³e mJelev$elee mebieece kesÀ Gve DeieCeer keÀeefvlekeÀeefj³eeW ceW Les efpevneWves efJeosMe ceW jnves Jeeues Yeejleer³eeW keÀes osMe keÀer Deepeeoer

keÀer ueæ[eF& ceW ³eesieoeve kesÀ efue³es He´sefjle SJeb He´eslmeeefnle efkeÀ³ee~ FmekesÀ efue³es GvneWves DecesefjkeÀe ceW peekeÀj ieoj Heeìea keÀer mLeeHevee keÀer~ GvneWves He´Jeemeer Yeejleer³eeW kesÀ yeer®e He´®eC[ osMeYeefkeÌle keÀer DeueKe peiee³eer GmekeÀe DeeJesie GÊejeslej yeæ{lee ner ie³ee~ keÀekeÀesjer keÀeC[ keÀe SsefleneefmekeÀ HewÀmeuee Deeves kesÀ yeeo ceF&, meved 1927 ceW ueeuee njo³eeue keÀes Yeejle ueeves keÀe He´³eeme efkeÀ³ee ie³ee~

peerJeve Heefj®e³e ueeuee njo³eeue keÀe pevce 14 DekeÌìtyej 1884 keÀes efouueer ceW iegjÀÜeje MeerMeiebpe kesÀ Heerís ®eerjeKeevee cegnuues ceW ngDee~ GvekeÀer ceelee Yeesueer jeveer ves leguemeerke=Àle jece®eefjleceeveme SJeb Jeerj Hetpee kesÀ Heeþ Heæ{e keÀj GoeÊe YeeJevee, MeefkeÌle SJeb meewvo³e& yegef× keÀe meb®eej efkeÀ³ee~ Got& leLee HeÀejmeer kesÀ HeefC[le efHelee ieewjero³eeue ceeLegj ves yesìs keÀes efJeÐeeJ³emeveer yevee efo³ee~ 17 Je<e& keÀer Dee³eg ceW megvoj jeveer veece keÀer Del³evle jÀHemeer keÀv³ee mes GvekeÀe efJeJeen ngDee~ oes Je<e& yeeo Gve oesveeW keÀes SkeÀ Heg$e keÀer He´eefHle ngF&, efkeÀvleg kegÀí efoveeW yeeo ner GmekeÀer ce=l³eg nes ie³eer~ meved 1908 ceW GvekeÀer otmejer mevleeve, SkeÀ Heg$eer Hewoe ngF&~ ueeuee peer yengle keÀce Gce´ ceW ner Dee³e& meceepe mes He´YeeefJele nes ®egkesÀ Les~

efMe#ee-oer#eeueeuee njo³eeue keÀer DeejefYYekeÀ efMe#ee kewÀefcye´pe efceMeved mketÀue ceW ngF&~ FmekesÀ yeeo meWì mìerHeWÀme keÀeuespe, efouueer mes mebmke=Àle ceW mveelekeÀ efkeÀ³ee~ lelHeM®eele Hebpeeye efJeMJeefJeÐeeue³e, ueenewj mes mebmke=Àle ceW ner Sce.S. efkeÀ³ee~ Fme Hejer#ee ceW GvnW Fleves DebkeÀ He´eHle ngS Les efkeÀ mejkeÀej keÀer Deesj mes 200 HeewC[ keÀer íe$eJe=efÊe oer ie³eer~ njo³eeue peer Gme íe$eJe=efle kesÀ menejs Deeies Heæ{ves kesÀ efue³es uevove ®eues ie³es Deewj meved 1905 ceW DeekeÌmeHeÀes[& efJeMJeefJeod³eeue³e ceW He´JesMe efue³ee~ JeneB GvneWves oes íe$eJe=efle³eeB Deewj He´eHle keÀer~ njo³eeue peer keÀer ³en efJeMes<elee Leer efkeÀ Jes SkeÀ mece³e ceW HeeB®e keÀe³e& SkeÀ meeLe keÀj uesles Les~ 12 Iebìs keÀe veesefìme oskeÀj FvekesÀ menHeeþer efce$e Fvemes MeskeÌmeefHe³ej keÀe keÀesF& Yeer veeìkeÀ cegBn]peyeeveer megve efue³ee keÀjles Les~ FmekesÀ Henues ner Jen ceemìj Deceerj®evê keÀer iegHle ke´ÀeefvlekeÀejer mebmLee kesÀ meom³e yeve ®egkesÀ Les~ Gve efoveeW uevove ceW M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& Yeer jnles Les efpevneWves osMeYeefkeÌle keÀe He´®eej keÀjves kesÀ efue³es JeneR FefC[³ee neGme keÀer mLeeHevee keÀer ngF& Leer~ Fefleneme kesÀ DeO³e³eve kesÀ HeefjCeecemJejÀHe Debûespeer efMe#ee HeodOeefle keÀes HeeHe mecePekeÀj meved 1907 ceW ’Yeeæb[ ceW pee³es DeeF&.meer.Sme.“ keÀn keÀj GvneWves DeekeÌmeHeÀes[& efJeMJeefJeod³eeue³e lelkeÀeue íesæ[ efo³ee Deewj uevove ceW osMeYekeÌle meceepe mLeeefHele keÀj Demen³eesie Deevoesueve keÀe He´®eej keÀjves ueies~ Yeejle keÀes mJelev$e keÀjves kesÀ efue³es ueeuee peer keÀer ³en ³eespevee Leer efkeÀ pevelee ceW je<ì^er³e YeeJevee peieeves kesÀ HeM®eele Henues mejkeÀej keÀer keÀæ[er Deeuees®evee keÀer pee³es efHeÀj ³eg× keÀer lew³eejer keÀer pee³es, leYeer keÀesF& þesme HeefjCeece efceue mekeÀlee nw, Dev³eLee veneR~ kegÀí efoveeW efJeosMe ceW jnves kesÀ yeeo 1908 ceW Jes Yeejle JeeHeme ueewì Dee³es~

³ebie cewve FefC[³ee Smeesefme³esMeved keÀer mLeeHevee yeele Gve efoveeW keÀer nw peye ueenewj ceW ³egJeeDeeW kesÀ ceveesjbpeve kesÀ efue³es SkeÀ ner keÌueye ngDee keÀjlee Lee efpemekeÀe veece Lee ’³ebie cewve efke´ÀM®e³eve Smeesefme³esMeve“ ³ee ’JeeF& Sce meer S“~ Gme mece³e ueeuee njo³eeue ueenewj ceW Sce0S0 keÀj jns Les~ meb³eesie mes GvekeÀer keÌueye kesÀ meef®eJe mes efkeÀmeer yeele keÀes ueskeÀj leerKeer yenme nes ie³eer~ ueeuee peer ves DeeJe

ueeuee njo³eeue

Meejue heìsue

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 20

osKee ve leeJe, legjvle ner JeeF& Sce meer S kesÀ meceeveevlej ³ebie cewve Fbef[³ee Smeesefme³esMeved keÀer mLeeHevee keÀj [eueer~ ueeuee peer kesÀ keÌueye ceW ceesncceo Deuueecee FkeÀyeeue He´esHesÀmej Yeer Les pees JeneB oMe&veMeeðe Heæ{eles Les~ Gve oesveeW kesÀ yeer®e De®íer efce$elee Leer~ peye ueeuee peer ves He´es. FkeÀyeeue mes Smeesefme³esMeved kesÀ GodIeeìve meceejesn keÀer DeO³e#elee keÀjves keÀes keÀne lees Jen men<e& lew³eej nes ie³es~ Fme meceejesn ceW FkeÀyeeue ves DeHeveer He´efme× j®evee ’meejs peneB mes De®íe efnvoesmleeB nceeje“ lejvvegce ceW megvee³eer Leer~ Ssmee Mee³eo Henueer yeej ngDee efkeÀ efkeÀmeer meceejesn kesÀ DeO³e#e ves DeHeves DeO³e#eer³e Yee<eCe keÀs mLeeve Hej keÀesF& lejevee iee³ee nes~ Fme íesìer uesefkeÀve peesMe Yejer j®evee keÀe ÞeesleeDeeW Hej Flevee ienje He´YeeJe ngDee efkeÀ FkeÀyeeue keÀes meceejesn kesÀ DeejcYe Deewj meceeHeve- oesveeW ner DeJemejeW Hej ³es ieerle megveevee Heæ[e~

Yeejle Deeieceve Yeejle ueewì keÀj meyemes Henues Hetvee peekeÀj Jes ueeskeÀceev³e yeeue iebieeOej efleuekeÀ mes efceues~ GmekesÀ yeeo efHeÀj ve peeves ke̳ee ngDee efkeÀ GvneWveW Heefì³eeuee HengB®e keÀj yeew× Oece& ûenCe keÀj efue³ee~ efMe<³e-ceC[ueer kesÀ meccegKe ueieeleej leerve meHleen lekeÀ mebmeej kesÀ ke´ÀeefvlekeÀeefj³eeW kesÀ peerJeve keÀe efJeJes®eve efkeÀ³ee~ lelHeM®eele ueenewj kesÀ Debie´speer owefvekeÀ Hebpeeyeer keÀe mecHeeove keÀjves ueies~ ueeuee peer kesÀ Deeuem³e-l³eeie, DenbkeÀej-Metv³elee, mejuelee, efJeÜÊee, Yee<ee Hej DeeeefOeHel³e, yegef×He´Kejlee, je<ì^YeefkeÌle keÀe Deespe leLee HejogëKe ceW mebJesoveMeeruelee pewmes DemeeOeejCe iegCeeW kesÀ keÀejCe keÀesF& Yeer J³eefkeÌle SkeÀ yeej GvekeÀe oMe&ve keÀjles ner cegiOe nes peelee Lee~ Jes DeHeves meYeer efvepeer He$e efnvoer ceW ner efueKeles Les efkeÀvleg oef#eCe Yeejle kesÀ YekeÌleeW keÀes meowJe mebmke=Àle ceW GÊej osles Les~ ueeuee peer yengOee ³en yeele keÀne keÀjles Les - ’Debie´speer efMe#ee He×efle mes je<ì^er³e ®eefj$e lees ve<ì neslee ner nw, je<ì^er³e peerJeve keÀe me´esle Yeer efJe<eekeÌle nes peelee nw~ Debie´spe F&meeF³ele kesÀ He´meej Üeje nceejs oemelJe keÀes mLee³eer yevee jns nQ~“

Hegveë efJeosMe He´mLeeve 1908 ceW efHeÀj mejkeÀejer oceve ®eke´À ®euee~ ueeuee peer kesÀ keÀþesj He´Je®eveeW kesÀ HeefjCeecemJejÀHe efJeÐeeLeea keÀe@uespe íesæ[ves ueies Deewj mejkeÀejer keÀce&®eejer DeHeveer veewkeÀefj³eeB~ mejkeÀej FvnW efiejHeÌleej keÀjves keÀer ³eespevee yeveeves ceW pegì ie³eer~ ueeuee ueepeHele je³e kesÀ HejeceMe& keÀes efMejesOee³e& keÀj DeeHe HeÀewjve Hesefjme ®eues ie³es Deewj JeneR jnkeÀj pesvesJee mes efvekeÀueves Jeeueer ceeefmekeÀ Heef$ekeÀe Jevos ceelejce keÀe mecHeeove keÀjves ueies~ ieesHeeue ke=À<Ce ieesKeues pewmes cee@[jsìeW keÀer Deeuees®evee DeHeves uesKeeW ceW Kegue keÀj efkeÀ³ee keÀjles Les~ ngleelcee ceoveueeue {eRieje kesÀ mecyevOe ceW GvneWves SkeÀ uesKe ceW efueKee Lee - ’Fme Decej Jeerj kesÀ MeyoeW SJeb ke=Àl³eeW Hej MelekeÀeW lekeÀ

efJe®eej efkeÀ³ee pee³esieee pees ce=l³eg mes veJe-JeOet kesÀ meceeve H³eej keÀjlee Lee~“ ceoveueeue {eRieje ves HeÀeBmeer mes HetJe& keÀne Lee - ’cesjs je<ì^ keÀe DeHeceeve Hejceelcee keÀe DeHeceeve nw Deewj ³en DeHeceeve ceQ keÀYeer yeoe&Mle veneR keÀj mekeÀlee Lee~ Deleë ceQ pees kegÀí keÀj mekeÀlee Lee Jener ceQves efkeÀ³ee~ cegPes DeHeves efkeÀ³es Hej peje Yeer HeM®eeleeHe veneR nw~“ ueeuee njo³eeue ves Hesefjme keÀes DeHevee He´®eej-keWÀvê yeveevee ®eene Lee efkeÀvleg JeneB Hej FvekesÀ jnves Keeves keÀe He´yevOe He´Jeemeer Yeejleer³e osMeYekeÌle ve keÀj mekesÀ~ efJeJeMe neskeÀj Jes meved 1910 ceW Henues Deupeerefj³ee ie³es yeeo ceW SkeÀevleJeeme nsleg SkeÀ Dev³e mLeeve Keespe efue³ee Deewj ueeceele&veerkeÀ ÜerHe ceW peekeÀj cenelcee yeg× kesÀ meceeve leHe keÀjves ueies~ Hejvleg JeneB Yeer DeefOekeÀ efoveeW lekeÀ ve jn mekesÀ Deewj YeeF& Hejceevevo kesÀ DevegjesOe Hej efnvot mebmke=Àefle kesÀ He´®eejeLe& DecejerkeÀe ®eues ie³es~ lelHeM®eele nesveesuetuet kesÀ mecegê leì Hej SkeÀ iegHeÀe cebs jnkeÀj Deeefo MebkeÀje®ee³e&, keÀeCì, nerieue Je keÀeue& ceekeÌme& Deeefo keÀe DeO³e³eve keÀjves ueies~ YeeF& Hejceevevo kesÀ keÀnves Hej FvneWves kewÀefueHeÀesefve&³ee efJeMJeefJeod³eeue³e ceW efnvot oMe&ve Hej keÀF& J³eeK³eeve efoS~ DecejerkeÀer yegef×peerJeer FvnW efnvot mevle, $eÝef<e SJeb mJelev$elee mesveeveer keÀne keÀjles Les~ meved 1912 ceW mìsveHeÀes[& efJeMJeefJeod³eeue³e ceW efnvot oMe&ve leLee mebmke=Àle kesÀ Dee@vejsjer He´esHesÀmej efve³egkeÌle ngS~ JeneR jnles ngS FvneWves ieoj Heef$ekeÀe efvekeÀeueveer He´ejcYe keÀer~ Heef$ekeÀe ves DeHevee jBie efoKeevee He´ejcYe ner efkeÀ³ee Lee efkeÀ pece&veer Deewj FbiuewC[ ceW Ye³ebkeÀj ³eg× efíæ[ ie³ee~ ueeuee peer ves efJeosMe ceW jnvesJeeues efmekeÌKeeW keÀes mJeosMe ueewìves kesÀ efue³es Hesefjle efkeÀ³ee~ FmekesÀ efue³es Jen mLeeve-mLeeve Hej peekeÀj He´Jeemeer Yeejleer³e efmekeÌKeeW ceW DeespemJeer J³eeK³eeve efo³ee keÀjles Les~ FvekesÀ J³eeK³eeveeW kesÀ He´YeeJe mes ner ueieYeie ome npeej Hebpeeyeer efmekeÌKe Yeejle ueewìs~ efkeÀleves lees jemles ceW ieesueer mes Gæ[e efo³es ie³es~ efpevneWves Yeer efJeHueJe ce®ee³ee Jes metueer Hej ®eæ{e efo³es ie³es~ ueeuee njo³eeue ves DecejerkeÀe cesb Deewj YeeF& Hejceevevo ves Yeejle ceW ke´Àeefvle keÀer Deefive keÀes He´®eC[ efkeÀ³ee~ efpemekeÀe HeefjCeece ³en ngDee efkeÀ oesveeW ner efiejHeÌleej keÀj efue³es ie³es~ YeeF& Hejceevevo keÀes Henues HeÀeBmeer keÀe oC[ megvee³ee ie³ee yeeo ceW Gmes keÀeuee HeeveerkeÀer mepee ceW yeoue efo³ee ie³ee~ Hejvleg njo³eeue peer DeHeves yegef×-keÀewMeu³e mes De®eevekeÀ efmJeìpejuewC[ ®eues ie³es Deewj pece&veer kesÀ meeLe efceue keÀj Yeejle keÀes mJelev$e keÀjves kesÀ Òe³elve keÀjves ueies~ cene³eg× kesÀ GÊej Yeeie ceW peye pece&veer nejves ueiee lees ueeuee peer JeneB mes ®egHe®eeHe mJeer[ve ®eues ie³es~ GvneWves JeneB keÀer Yee<ee Deeveve-HeÀeveve ceW meerKe ueer Deewj efmJeme Yee<ee ceW ner Fefleneme, mebieerle, oMe&ve Deeefo Hej J³eeK³eeve osves ueies~ Gme mece³e lekeÀ Jes efJeMJe keÀer lesjn Yee<eeSb Hetjer lejn meerKe ®egkesÀ Les~

ce=l³egueeuee njo³eeuepeer keÀes meved 1927 ceW Yeejle ueeves kesÀ meejs He´³eeme peye DemeHeÀue nes ie³es lees GvneWves FbiuewC[ ceW ner jnves keÀe ceve yevee³ee Deewj JeneR jnles ngS [e@ efkeÌì&vme Dee@HeÀ yeesefOemelJeveecekeÀ MeesOeHetCe& HegmlekeÀ efueKeer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 21

efpeme Hej GvnW uebove efJeMJeefJeod³eeue³e ves HeerS®e.[er. keÀer GHeeefOe He´oeve keÀer~ yeeo cesb uevove mes ner GvekeÀer keÀeuepe³eer ke=Àefle efnbìdme HeÀej mesuHeÀ keÀu®ej íHeer efpemes Heæ{keÀj efkeÀmeer keÀes Yeer ueiesiee efkeÀ ueeuee njo³eeue keÀer efJeodJeÊee DeLeen Leer~ Deefvlece HegmlekeÀ ’ìgJesueJe efjueerefpeSvme Sb[ cee[&ve ueeF&HeÀ“ ceW GvneWves ceeveJelee Hej efJeMes<e yeue efo³ee~ ceeveJelee keÀes DeHevee Oece& ceeve keÀj GvneWves uevove ceW ner DeeOegefvekeÀ mebmke=Àefle mebmLee Yeer mLeeefHele keÀer~ lelkeÀeueerve efye´efìMe Yeejle keÀer mejkeÀej ves GvnW meved 1938 ceW efnvogmleeve ueewìves keÀer Devegceefle os oer~ Devegceefle efceueles ner GvneWves mJeosMe ueewìkeÀj peerJeve keÀes osMeeslLeeve ceW ueieeves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee~ efnvogmleeve kesÀ ueesie Fme yeele Hej yenme keÀj jns Les efkeÀ ueeuee peer mJeosMe Dee³eWies Yeer ³ee veneR, efkeÀvleg Fme osMe kesÀ ogYee&i³e mes ueeuee peer kesÀ Mejerj ceW efmLele Gme ceneve Deelcee ves efHeÀuee[sefuHeÀ³ee ceW 4 cee®e& 1938 keÀes DeHeves Gme Mejerj keÀes mJe³eb ner l³eeie efo³ee~ ueeuee peer peerefJele jnles ngS Yeejle veneR ueewì mekesÀ~ GvekeÀer DekeÀmceele ce=l³eg ves meYeer osMeYekeÌleeW keÀes Demecebpeme ceW [eue efo³ee~ lejn-lejn keÀer DeìkeÀueW ueiee³eer peeves ueieeR~ Hejvleg GvekesÀ ye®eHeve kesÀ efce$e ueeuee nvegcevle mene³e peye lekeÀ peerefJele jns yejeyej ³ener keÀnles jns efkeÀ njo³eeue keÀer ce=l³eg mJeeYeeefJekeÀ veneR Leer, GvnW efJe<e oskeÀj ceeje ie³ee~

ke=Àefle³eeB ueeuee njo³eeue iecYeerj DeeoMe&Jeeoer, Yeejleer³e mJelev$elee kesÀ efveYeeakeÀ meceLe&keÀ, DeespemJeer JekeÌlee Deewj ueyOeHe´efle<þ uesKekeÀ Les~ Jes efnvot

leLee yeewodOe Oece& kesÀ He´keÀeC[ HeefC[le Les~ GvekesÀ pewmee GodYegle mcejCeMeefkeÌle OeejkeÀ J³eefkeÌlelJe efJeMJe ceW keÀesF& efJejuee ner ngDee nesiee~ Jes GodOejCe osles mece³e keÀYeer ie´vLe veneR Heueìles Les yeefukeÀ DeHeveer efJeue#eCe mce=efle kesÀ DeeOeej Hej meerOee efueKe efo³ee keÀjles Les efkeÀ ³en DebMe DecegkeÀ HegmlekeÀ kesÀ DecegkeÀ He=<þ mes efue³ee ie³ee nw~ GvekesÀ Üeje efueefKele hegmlekeWÀ efvecve nQ-

1. Thoughts on Education

2. ³egieevlej mejkegÀuej 3. jepeêesner He´efleyeefvOele meeefnl³e (ieoj, Ssueeves-pebie, pebie-oe-

nebkeÀe) 4. Social Conquest of Hindu Race

5. Writings of Hardayal

6. mJeeOeerve efJe®eej 7. ueeuee njo³eeue peer kesÀ mJeeOeerve efJe®eej 8. Dece=le ceW efJe<e 9. Hints For Self Culture

10. Twelve Religions & Modern Life

11. Glimpses of World Religions

12. Bodhisatva Doctrines

13. J³eefkeÌlelJe efJekeÀeme (mebIe<e& Deewj meHeÀuelee)

Dee@keÌmeHeÀes[& efJeMJeefJeÐeeue³e

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 22

³egJee keÀeefvlekeÀejer Kegoerjece yeesme Kegoerjece yeesme Yeejleer³e mJeeOeervelee kesÀ efue³es cee$e 19 meeue keÀer Gce´ ceW efnvogmleeve

keÀer Deepeeoer kesÀ efue³es HeÀeBmeer Hej ®eæ{ ie³es~ kegÀí FeflenemekeÀejeW keÀer ³en OeejCee nw efkeÀ Jes DeHeves osMe kesÀ efue³es HeÀeBmeer Hej ®eæ{ves Jeeues meyemes keÀce Gce´ kesÀ yeneogj Deewj ³egJee ke´ÀeefvlekeÀejer osMeYekeÌle Les~

pevce Je He´ejefcYekeÀ peerJeve Kegoerjece keÀe pevce 3 efomebyej 1889 keÀes HeefM®ece yebieeue kesÀ efceoveeHegj efpeues kesÀ yengJewveer veecekeÀ ieeBJe ceW yeeyet $ewueeske̳eveeLe yeesme kesÀ HeefjJeej ceW ngDee Lee~ GvekeÀer ceelee keÀe veece ue#ceerefHe´³ee osJeer Lee~ yeeuekeÀ Kegoerjece kesÀ ceve ceW osMe keÀes Deepeeo keÀjeves keÀer Ssmeer ueieve ueieer efkeÀ veewJeeR keÀ#ee kesÀ yeeo ner Heæ{eF& íesæ[ oer Deewj mJeosMeer Deevoesueve ceW ketÀo Heæ[s~ íe$e peerJeve mes ner Ssmeer ueieve ceve ceW efue³es Fme veewpeJeeve ves efnvogmleeve Hej Del³ee®eejer meÊee ®eueeves Jeeues efyeefìMe meece´ep³e keÀes OJemle keÀjves kesÀ mebkeÀuHe ceW DeueewefkeÀkeÀ Oew³e& keÀe Heefj®e³e osles ngS Henuee yece HesÀkeÀe Deewj cee$e 18 Je<e& ceW neLe ceW YeieJeleieerlee ueskeÀj nBmeles-nBmeles HeÀeBmeer kesÀ HeÀvos Hej ®eæ{keÀj Fefleneme j®e efo³ee~

ke´Àeefvle kesÀ #es$e ceW Meeefceue mketÀue íesæ[ves kesÀ yeeo Kegoerjece efjJeesu³etMevejer Heeìea kesÀ meom³e yeves Deewj Jevos ceelejce HeQHeÀuesì efJeleefjle keÀjves ceW cenlJeHetCe& YetefcekeÀe efveYee³eer~ 1905 ceW yebieeue kesÀ efJeYeepeve (yebie-Yebie) kesÀ efJejesOe ceW ®euee³es ie³es Deevoesueve ceW GvneWves Yeer yeæ{-®eæ{keÀj Yeeie efue³ee~ HeÀjJejer 1906

ceW efceoveeHegj ceW SkeÀ Deewod³eesefiekeÀ leLee ke=Àef<e He´oMe&veer ueieer ngF& Leer~ He´oMe&veer osKeves kesÀ efue³es DeemeHeeme kesÀ He´evleeW mes meQkeÀæ[eW ueesie Deeves ueies Les~ yebieeue kesÀ SkeÀ ke´ÀebeflekeÀejer mel³eWêveeLe Üeje efueKes meesveej yebieuee veecekeÀ pJeueble He$ekeÀ keÀer He´efle³eeB Kegoerjeceves Fme He´oMe&veer ceW yeeBìer~ SkeÀ Hegefueme GvnW HekeÀæ[ves kesÀ efue³es oewæ[e~ Kegoerjece ves Fme efmeHeener kesÀ cegBn Hej IetBmee ceeje Deewj Mes<e He$ekeÀ yeieue ceW oyeekeÀj Yeeie ie³es~ Fme He´keÀjCe ceW jepeêesn kesÀ DeejesHe ceW mejkeÀej ves Gve Hej DeefYe³eesie ®euee³ee Hejvleg ieJeener ve efceueves mes Kegoerjece efveoex<e ítì ie³es~

FeflenemeJeslee ceeueleer ceefuekeÀ kesÀ Devegmeej 28 HeÀjJejer 1906 keÀes Kegoerjece yeesme efiejHeÌleej keÀj efue³es ie³es uesefkeÀve Jen kewÀo mes Yeeie efvekeÀues~ ueieYeie oes cenerves yeeo DeHe´wue ceW Jen efHeÀj mes HekeÀæ[s ie³es~ 16 ceF& 1906 keÀes GvnW efjne keÀj efo³ee ie³ee~

6 efomebyej 1907 keÀes Kegoerjece ves veeje³eCeieæ{ jsueJes mìsMeved Hej yebieeue kesÀ ieJeve&j keÀer efJeMes<e ìsve Hej nceuee efkeÀ³ee Hejvleg ieJeve&j ye®e ie³ee~ meved 1908 ceW GvneWves oes Debiespe DeefOekeÀeefj³eeW Jeeìmeved Deewj HewcHeÀe³euì HegÀuej Hej yece mes nceuee efkeÀ³ee uesefkeÀve Jes Yeer ye®e efvekeÀues~

v³ee³eeOeerMe efkebÀipeHeÀes[& keÀes ceejves keÀer ³eespevee efceoveeHegj ceW ³egieeblej veece keÀer ke´ÀebeflekeÀeefj³eeW keÀer iegHle mebmLee kesÀ ceeO³ece mes Kegoerjece ke´ÀebeflekeÀe³e& ceW Henues mes ner pegì ®egkesÀ Les~ 1905 ceW uee@[& keÀpe&ve ves peye yebieeue keÀe efJeYeepeve efkeÀ³ee lees GmekesÀ efJejesOe ceW meæ[keÀeW Hej Glejs DeveskeÀeW Yeejleer³eeW keÀes Gme mece³e kesÀ keÀuekeÀÊee kesÀ ce@efpemìsì efkebÀipeHeÀes[& ves ketÀj oC[ efo³ee~ Dev³e ceeceueeW ceW Yeer Gmeves ke´ÀeefvlekeÀeefj³eeW keÀes yengle keÀ<ì efo³ee Lee~ FmekesÀ HeefjCeecemJejÀHe efkebÀipeHeÀes[& keÀes Heoesvveefle oskeÀj cegpeHeÌHeÀjHegj ceW me$e v³ee³eeOeerMe kesÀ Heo Hej Yespee ie³ee Lee~ ³egieevlej meefceefle keÀer SkeÀ iegHle yewþkeÀ ceW efkebÀipeHeÀes[& keÀes ner ceejves keÀe efveM®e³e efkeÀ³ee~ Fme keÀe³e& nsleg Kegoerjece leLee He´HegÀuuekegÀceej ®eekeÀer keÀe ®e³eve efkeÀ³ee ie³ee~ Kegoerjece keÀes SkeÀ yece Deewj efHemleewue oer ie³eer~ He´HegÀuuekegÀceej keÀes Yeer SkeÀ efHemleewue oer ie³eer~

Kegoerjece yeesme

oÊee Òemeeo ceb$eer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 23

cegpeHeÌHeÀjHegj Deeves Hej Fve oesveeW ves meyemes Henues efkebÀipeHeÀes[& kesÀ yeBieues keÀer efveiejeveer keÀer~ GvneWves GmekeÀer yeiIeer leLee GmekesÀ Ieesæ[s keÀe jbie osKe efue³ee~ Kegoerjece lees efkebÀipeHeÀes[& keÀes GmekesÀ keÀe³ee&ue³e ceW peekeÀj þerkeÀ mes osKe DeeS Les~

Debie´spe Del³ee®eeefj³eeW Hej yece mes nceuee30 DeHewue 1908 keÀes ³es oesveeW efve³eesefpele keÀece kesÀ efue³es yeenj efvekeÀues Deewj efkebÀipeHeÀes[& kesÀ yeBieues kesÀ yeenj Iees[eieeæ[er mes GmekesÀ Deeves keÀer jen osKeves ueies~ yeBieues keÀer efveiejeveer nsleg JeneB ceewpeto Hegefueme kesÀ iegHle®ejeW ves GvnW nìevee Yeer ®eene Hejvleg Jes oesveebs GvnW meblees<epevekeÀ GÊej oskeÀj JeneR jÀkesÀ jns~ jele ceW meeæ{s Deeþ yepes kesÀ DeemeHeeme keÌueye mes eEkeÀipeHeÀes[& keÀer yeiOeer kesÀ meceeve efoKeves Jeeueer ieeæ[er Deeles ngS osKekeÀj Kegoerjece ieeæ[er kesÀ Heerís oewæ[ves ueies~ jemles ceW yengle ner DeBOesje Lee~ ieeæ[er efkebÀipeHeÀes[& kesÀ yeBieues kesÀ meeceves Deeles ner Kegoerjece ves DebOesjs ceW ner Deeies Jeeueer yeiIeer Hej efveMeevee ueieekeÀj peesj mes yece HeWÀkeÀe~ efnvogmleeve ceW Fme Henues yece efJemHeÀesì keÀer DeeJeepe Gme jele leerve ceerue lekeÀ megveeF& oer Deewj kegÀí efoveeW yeeo lees GmekeÀer DeeJeepe FbiueQ[ leLee ³etjesHe ceW Yeer megveer ie³eer~ JeneB Fme Ieìvee keÀer Keyej ves lenuekeÀe ce®ee efo³ee~ ³etB lees Kegoerjece ves efkebÀipeHeÀes[& keÀer ieeæ[er mecePekeÀj yece HeWÀkeÀe Lee Hejvleg Gme efove efkebÀipeHeÀes[& Leesæ[er osj mes keÌueye mes yeenj Deeves kesÀ keÀejCe ye®e ie³ee~ ieeefæ[³eeB SkeÀ pewmeer nesves kesÀ keÀejCe oes ³etjesefHe³eve efðe³eeW keÀes DeHeves He´eCe ieBJeeves Heæ[s~ Kegoerjece leLee He´HegÀuuekegÀceej oesveeW ner

jeleeW - jele vebies Hewj Yeeieles ngS 24 ceerue otj efmLele Jewveer jsueJes mìsMeve Hej peekeÀj ner ©kesÀ~

Debiespe Hegefueme GvekeÀe Heeríe keÀj jner Leer~ DeewjJewveer jsueJes mìsMeve Hej GvnW Iesj efue³ee ie³ee~ DeHeves keÀes Hegefueme mes efIeje osKe He´HegÀuuekegÀceej ®eekeÀer ves Kego keÀes ieesueer ceejkeÀj DeHeveer Meneole os oer peyeefkeÀ Kegoerjece HekeÀæ[s ie³es~ 11 Deiemle 1908 keÀes GvnW cegpeHeÌHeÀjHegj pesue ceW HeÀeBmeer os oer ie³eer~ Gme mece³e GvekeÀer Gce´ cee$e 18 Je<e& kegÀí ceen Leer~

HeÀeBmeer keÀe Deeefuebieve11 Deiemle 1908 keÀes YeieJeleieerlee neLe ceW ueskeÀj Kegoerjece Oew³e& kesÀ meeLe KegMeer-KegMeer HeÀeBmeer ®eæ{ ie³es~ efkebÀipeHeÀes[& ves IeyejekeÀj veewkeÀjer íesæ[ oer Deewj efpeve ke´ÀebeflekeÀeefj³eeW keÀes Gmeves keÀ<ì efo³ee Lee GvekesÀ Ye³e mes GmekeÀer MeerIe´ ner ceewle Yeer nes ie³eer~ HeÀeBmeer kesÀ yeeo Kegoerjece Fleves ueeskeÀefHe´³e nes ie³es efkeÀ yebieeue kesÀ pegueens SkeÀ Keeme efkeÀmce keÀer Oeesleer yegveves ueies~ FeflenemeJeslee efMejesue kesÀ Devegmeej yebieeue kesÀ je<ì^Jeeefo³eeW kesÀ efue³es Jen Jeerj Menero Deewj DevegkeÀjCeeer³e nes ie³ee~ efJeod³eeLeea³eeW leLee Dev³e ueesieeW ves MeeskeÀ cevee³ee~ keÀF& efove lekeÀ mketÀue keÀeuespe meYeer yevo jns Deewj veewpeJeeve Ssmeer Oeesleer Henveves ueies, efpevekeÀer efkeÀveejer Hej Kegoerjece efueKee neslee Lee~

mceejkeÀ keÀe GodIeeìve ke´ÀeefvleJeerj Kegoerjece yeesme keÀe mceejkeÀ yeveeves keÀer ³eespevee keÀeveHegj kesÀ ³egJekeÀeW ves yeveeF& Deewj GvekesÀ Heerís DemebK³e ³egJekeÀ Fme mJelev$elee-³e%e ceW DeelceeHe&Ce keÀjves kesÀ efue³es Deeies Dee³es~ Fme He´keÀej kesÀ DeveskeÀ ke´ÀeefvlekeÀeefj³eeW kesÀ l³eeie keÀer keÀesF& meercee veneR Leer~

ueeskeÀefHe´³elee cegpeHeÌHeÀjHegj pesue ceW efpeme ceefpemì^sì ves GvnW HeÀeBmeer Hej ueìkeÀeves keÀe DeeosMe megvee³ee Lee, Gmeves yeeo ceW yelee³ee efkeÀ Kegoerjece yeesme SkeÀ Mesj kesÀ ye®®es keÀer lejn efveYeeakeÀ neskeÀj HeÀeBmeer kesÀ leKles keÀer Deesj yeæ{s Les~ GvekeÀer Meneole mes mecet®es osMe ceW osMeYeefkeÌle keÀer uenj Gceæ[ Heæ[er Leer~ GvekesÀ meenefmekeÀ ³eesieoeve keÀes Decej keÀjves kesÀ efueS ieerle j®es ieS Deewj GvekeÀe yeefueoeve ueeskeÀieerleeW kesÀ jÀHe ceW cegKeefjle ngDee~ GvekesÀ mecceeve ceW YeeJeHetCe& ieerleeW keÀer j®evee ngF& efpevnW yebieeue kesÀ ueeskeÀ iee³ekeÀ Deepe Yeer ieeles nQ~

Kegoerjece yeesme keÀer efiejHeÌleejer keÀe ef®e$e

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 24

M³eecepeer ke=À<Ce Jecee&

M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& SkeÀ Yeejleer³e ¬eÀebeflekeÀejer, JekeÀerue Deewj he$ekeÀej Les~ Jen Yeejle ceelee kesÀ Gve Jeerj mehetleeW ceW mes SkeÀ nQ efpevneWves Dehevee meeje peerJeve

osMe keÀer Deepeeoer kesÀ efueS mecee|hele keÀj efo³ee~ FbiueQ[ mes heæ{eF& keÀj GvneWves Yeejle DeekeÀj kegÀí mece³e kesÀ efueS JekeÀeuele keÀer Deewj efHeÀj kegÀí jepeIejeveeW ceW oerJeeve kesÀ leewj hej keÀe³e& efkeÀ³ee, hej efyeefìMe mejkeÀej kesÀ Del³ee®eejeW mes $emle neskeÀj Jen Yeejle mes FbiueQ[ ®eues ieS~ Jen mebmke=Àle mecesle keÀF& Deewj Yeejleer³e Yee<eeDeeW kesÀ %eelee Les~ GvneWves `Fbef[³eve nesce ªue meesmee³eìer', `Fbef[³ee neGme' Deewj `o Fbef[³eve meesefMe³eesueesefpemì' mebmLeeDeeW keÀer mLeehevee uebove ceW keÀer Leer~ Fve mebmLeeDeeW keÀe GÎsM³e JeneB jnves Jeeues Yeejleer³eeW keÀes osMe keÀer Deepeeoer kesÀ yeejs ceW DeJeiele keÀjevee Lee~ M³eecepeer Ssmes heLece Yeejleer³e Les, efpevnW Dee@keÌmeHeÀes[& mes Sce. S. Deewj yeej Sì uee@ keÀer GheeefOe³eeB efceueer LeeR~

he´ejbefYekeÀ peerJeve M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& keÀe pevce 4 DekeÌìtcyej 1857 keÀes iegpejele kesÀ ceeb[Jeer keÀmyes ceW ngDee Lee~ GvekesÀ efhelee keÀe veece Þeerke=À<Ce Jecee& Deewj ceelee keÀe veece ieesceleer yeeF& Lee~ peye yeeuekeÀ M³eecepeer cee$e 11 meeue kesÀ Les leye GvekeÀer ceelee keÀe osneble nes ie³ee efpemekesÀ yeeo GvekeÀe ueeueve - heeueve GvekeÀer oeoer

ves efkeÀ³ee~ he´ejbefYekeÀ efMe#ee Yegpe ceW ie´nCe keÀjves kesÀ yeeo GvneWves Dehevee oeefKeuee cegbyeF& kesÀ efJeumeve neF&mketÀue ceW keÀje³es Les~ cegbyeF& ceW jnkeÀj GvneWves mebmke=Àle keÀer efMe#ee Yeer he´eeqhle efkeÀ³ee~ meve 1857 ceW GvekeÀe efJeJeen Yeevegceleer mes ngDee Lee Yeevegceleer M³eecepeer kesÀ oesmle keÀer yenve Deewj Yeeefì³ee mecegoe³e kesÀ SkeÀ Oeveer J³eJemee³eer keÀer heg$eer LeeR~ kegÀí mece³e yeeo GvekeÀer cegueekeÀle mJeeceer o³eevebo mejmJeleer mes ngF&, pees SkeÀ meceepe megOeejkeÀ, JesoeW kesÀ %eelee Deewj Dee³e& meceepe kesÀ mebmLeehekeÀ Les~ M³eecepeer MeerIe´ ner GvekesÀ efMe<³e yeve ieS Deewj JewefokeÀ oMe&ve Deewj Oece& hej Yee<eCe osves ueies~ meve 1877 kesÀ oewjeve GvneWves Ietce-Ietce keÀj osMe ceW keÀF& peieneW hej Yee<eCe efo³ee efpemekesÀ keÀejCe GvekeÀer K³eeefle ®eejeW Deewj HewÀue ie³eer~ ceesefveSj efJeefue³ecme (pees Dee@keÌmeHeÀes[& efJeéeefJeÐeeue³e ceW mebmke=Àle kesÀ he´esHesÀmej Les) M³eecepeer kesÀ mebmke=Àle %eeve mes Fleves he´YeeefJele ngS efkeÀ GvneWves GvnW Dee@keÌmeHeÀes[& ceW Deheves mene³ekeÀ kesÀ leewj hej keÀe³e& keÀjves keÀe v³eeslee os efo³ee~

M³eecepeer FbiueQ[ hengB®e ieS Deewj ceesefveSj efJeefue³ecme keÀer DevegMebmee hej GvnW Dee@keÌmeHeÀes[& efJeéeefJeÐeeue³e kesÀ yeequueDeesue keÀe@uespe ceW 25 Dehewue 1879 keÀes oeefKeuee efceue ie³ee~ GvneWves yeer. S. keÀer hejer#ee meve 1883 ceW heeme keÀj ueer~ GvneWves `je@³eue SefMe³eeefìkeÀ meesmeeFìer’ ceW SkeÀ Yee<eCe he´mlegle efkeÀ³ee efpemekeÀe Meer<e&keÀ Lee `Yeejle ceW uesKeve keÀe Go³e'~ GvekesÀ Yee<eCe keÀes mejenvee efceueer Deewj FmekesÀ keÀejCe je@³eue meesmeeFìer keÀer DeefveJeemeer meom³elee efceue ie³eer~

Yeejle Jeehemeer yeer. S. keÀer heæ{eF& kesÀ yeeo M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& meve 1885 ceW Yeejle ueewì Dee³es Deewj JekeÀeuele keÀjves ueies~ kegÀí Deblejeue kesÀ yeeo jleueece kesÀ jepee ves GvnW Deheves jep³e keÀe oerJeeve efve³egÊeÀ keÀj efo³ee hejbleg Kejeye mJeemLe kesÀ keÀejCe GvnW ³en heo íesæ[vee heæ[e~ cegbyeF& ceW kegÀí JeÊeÀ efyeleeves kesÀ yeeo Jen Depecesj ceW yeme ieS Deewj Depecesj kesÀ efye´efìMe keÀesì& ceW Deheveer JekeÀeuele DeejcYe efkeÀ³ee~ kegÀí Je<e& yeeo GvneWves Go³ehegj jepeojyeej ceW meve 1893 mes 1895 lekeÀ keÀe³e& efkeÀ³ee Deewj efHeÀj petveeieæ{ jep³e ceW Yeer oerJeeve kesÀ leewj hej keÀe³e& efkeÀ³es uesefkeÀve meve 1897 ceW SkeÀ efye´efìMe DeefOekeÀejer mes

efveefleve yeveekeÀ

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 25

efJeJeeo kesÀ yeeo efye´efìMe jepe mes GvekeÀe efJeéeeme Gþ ie³ee Deewj GvneWves oerJeeve keÀer veewkeÀjer íesæ[ oer~

jeä^Jeeo mJeeceer o³eevebo mejmJeleer keÀe meeefnl³e heæ{ves kesÀ yeeo M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& GvekesÀ jeä^Jeeo Deewj oMe&ve mes he´YeeefJele neskeÀj henues ner GvekesÀ Deveg³ee³eer yeve ®egkesÀ Les~ mJeeceer o³eevebo mejmJeleer keÀer hesjCee mes ner GvneWves uebove ceW `Fbef[³ee neGme' keÀer mLeehevee keÀer Leer efpememes cew[ce keÀecee, Jeerj meeJejkeÀj, JeerjsvêveeLe ®eìesheeO³ee³e, Sme. Deej. jevee, ueeuee njo³eeue, ceove ueeue {eRieje Deewj Yeiele eEmen pewmes ¬eÀebeflekeÀejer pegæ[s Les~ M³eecepeer ueeskeÀceev³e iebieeOej efleuekeÀ kesÀ Yeer yengle yeæ[s he´MebmekeÀ Deewj meceLe&keÀ Les~ GvnW keÀebiesme heeìea keÀer DebiespeeW kesÀ he´efle veerefle DeMeesYeveer³e Deewj Mece&veekeÀ he´leerle nesleer Leer~ GvneWves ®eeHesÀkeÀj yebOegDees kesÀ neLe hetvee kesÀ huesie keÀceerMevej keÀer nl³ee keÀe Yeer meceLe&ve efkeÀ³ee Deewj Yeejle keÀer mJeeOeervelee keÀer ueæ[eF& keÀes peejer jKeves kesÀ efueS FbiueQ[ jJeevee nes ie³es~

GvekeÀe efJe®eej Lee efkeÀ Demen³eesie kesÀ Üeje DebiespeeW mes mJeleb$elee hee³eer pee mekeÀleer nw~ Jen keÀnles Les efkeÀ ³eefo Yeejleer³e DebiespeeW keÀes men³eesie osvee yebo keÀj oW lees DeBiespeer Meemeve yengle peuo OejeMee³eer nes mekeÀlee nw~

FbiueQ[ hengB®eves kesÀ yeeo GvneWves meve 1900 ceW uebove kesÀ neFiesì #es$e ceW SkeÀ DeeefueMeeve Iej Kejeroe pees jepeveereflekeÀ ieefleefJeefOe³eeW keÀe keWÀê yevee~ mJeeOeervelee Deeboesueve kesÀ he´³eemeeW keÀes meyeue yeveeves kesÀ efueS GvneWves peveJejer 1905 mes ’Fbef[³eve meesefMe³eesueesefpemì“ veecekeÀ ceeefmekeÀ he$e keÀe he´keÀeMeve he´ejbYe efkeÀ³ee Deewj 18 HeÀjJejer, 1905 keÀes Fbef[³eve nesce©ue meesmee³eìer keÀer mLeehevee keÀer~ Fme meesmeeFìer keÀe GÎsM³e Lee ``Yeejleer³eeW kesÀ efueS Yeejleer³eeW kesÀ Üeje Yeejleer³eeW keÀer mejkeÀej mLeeefhele keÀjvee“~ Fme Iees<eCee kesÀ ef¬eÀ³eevJe³eve kesÀ efueS GvneWves uebove ceW `Fbef[³ee neGme' keÀer mLeehevee keÀer, pees Yeejle kesÀ mJeeOeervelee Deeboesueve kesÀ oewjeve FbiueQ[ ceW

Yeejleer³e jepeveereflekeÀ ieefleefJeefOe³eeW keÀe meyemes yeæ[e keWÀê Lee~ yeeue iebieeOej efleuekeÀ, ueeuee ueepehele je³e, ieesheeue ke=À<Ce ieesKeues, ieeBOeer Deewj uesefveve pewmes veslee FbiueQ[ he´Jeeme kesÀ oewjeve `Fbef[³ee neGme' peeles jnles Les~

M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& kesÀ jeä^Jeeoer uesKeeW Deewj meef¬eÀ³elee ves efye´efìMe mejkeÀej keÀes ®eewkeÀVee keÀj efo³ee~ GvnW `Fvej ìscheue' mes efve<esOe keÀj efo³ee ie³ee Deewj GvekeÀer meom³elee Yeer 30 Dehe´wue 1909 keÀes meceehle keÀj oer ie³eer~ efye´efìMe he´sme Yeer GvekesÀ efKeueeHeÀ nes ieS hej GvneWves nj yeele keÀe peyeeye yeneogjer mes efo³ee~ efye´efìMe KegefHeÀ³ee leb$e GvekeÀer ieefleefJeefOe³eeW hej keÀæ[er vepej jKes ngS Les FmeefueS GvneWves `hesefjme’ keÀes Deheveer ieefleefJeefOe³eeW keÀe keWÀê yeveevee Gef®ele mecePee Deewj Jeerj meeJejkeÀj keÀes `Fbef[³ee neGme' keÀer ef]peccesoejer meewhe keÀj ieghle ªhe mes hesefjme ®eues ieS~ GvneWves keÀne Lee efkeÀ Yeejefle³eeW keÀer uetì Deewj nl³ee keÀjves Jeeuee meyemes mebieefþle mecetn Debie´speeW keÀe nw~

hesefjme hengB®ekeÀj GvneWves Deheveer ieefleefJeefOe³eeB efHeÀj Megª keÀj oer efpemekesÀ mJeªhe efye´efìMe mejkeÀej ves He´Àebmeermeer mejkeÀej hej GvekesÀ he´l³ehe&Ce keÀe oyeeJe [euee hej DemeHeÀue jner~ hesefjme ceW jnkeÀj M³eecepeer keÀF& He´Àebmeermeer vesleeDeeW keÀes Deheves efJe®eej mecePeeves ceW meHeÀue jns~ meve 1914 ceW efye´efìMe oyeeJe kesÀ keÀejCe Jen efpevesJee ®eues ieS JeneB mes Deheveer ieefleefJeefOe³eeW keÀe meb®eeueve keÀjves ueies~ meve 1918 kesÀ yee|ueve Deewj FbiueQ[ ceW Dee³eesefpele efJeOee meccesueveeW ceW Jen Yeejle kesÀ he´efleefveefOe Les~ Fbef[³eve meesefme³eesueesefpemì kesÀ he´Lece DebkeÀ ceW efueKee Lee efkeÀ Del³ee®eejer MeemekeÀ keÀe efJejesOe v³eesef®ele nQ ³eefo peªjle nes lees hejeOeerve jeä^ keÀes mJeleb$elee kesÀ efueS meMem$e mebIe<e& keÀe ceeie& Deheveevee ®eeefnS~

efveOeve meve 1920 kesÀ oMekeÀ ceW M³eecepeer ke=À<Ce Jecee& keÀe mJeemL³e he´e³e: þerkeÀ veneR jne~ GvneWves efpevesJee ceW Yeer `Fbef[³eve meesefme³eesueesefpemì' keÀe he´keÀeMeve peejer jKee hej ]Kejeye mJeemL³e kesÀ keÀejCe efmelecyej 1922 kesÀ yeeo keÀesF& DebkeÀ he´keÀeefMele veneR keÀj heeS~ GvekeÀe efveOeve efpevesJee kesÀ SkeÀ Demheleeue ceW 30 cee®e& 1930 keÀes nes ie³ee~ efye´efìMe mejkeÀej ves GvekeÀer ceewle keÀer Keyej keÀes Yeejle ceW oyeeves keÀer keÀesefMeMe efkeÀ³ee Lee~

Deepeeoer kesÀ ueieYeie 55 meeue yeeo 22 Deiemle 2003 keÀes M³eecepeer Deewj GvekeÀer helveer keÀer Deeeqmle³eeW keÀes efpevesJee mes Yeejle uee³ee ie³ee Deewj efHeÀj GvekesÀ pevce mLeeve ceeb[Jeer ues pe³ee ie³ee~ GvekesÀ mecceeve ceW meve 2010 ceW ceeb[Jeer kesÀ heeme `¬eÀebefle leerLe&' veece mes SkeÀ mceejkeÀ yevee³ee ie³ee~ Yeejleer³e [ekeÀ efJeYeeie ves GvekesÀ mecceeve ceW SkeÀ [ekeÀ efìkeÀì Yeer peejer efkeÀ³ee Deewj keÀ®í efJeée efJeÐeeue³e keÀe veece GvekesÀ veece hej jKee ie³ee~

FefC[³ee neGme

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 26

®evêefmebn Yeb[ejer ’ieæ{Jeeueer“ keÀe pevce 25 efomecyej 1891 keÀes ieæ{Jeeue kesÀ ceemeer ûeece ceW ngDee Lee~ ®evêefmebn kesÀ efHelee

keÀe veece peueewLeefmebn Yeb[ejer Lee~ 3 efmelecyej 1914 keÀes ®evêefmebn mesvee ceW Yeleea nesves kesÀ efueS ueQme[ewve ieS Deewj mesvee ceW Yeleea nes ieS~ Jen ÒeLece efJeMJe³eg× keÀe mece³e Lee~ FmeefueS 1 Deiemle 1915 keÀes ®evêefmebn keÀes Dev³e ieæ{Jeeueer mewefvekeÀeW kesÀ meeLe efce$e jeä^eW keÀer Deesj mes ³etjesHe Deewj ceO³e HetJeea #es$e ceW Yespe efo³ee~ peneB mes Jen 1 HeÀjJejer 1916 keÀes JeeHeme ueQme[ewve Dee ieS~ ÒeLece efJeMJe ³eg× kesÀ oewjeve ner 1917 ceW ®evêefmebn ves DeBûespeeW keÀer Deesj mes cesmeesHeesìeefce³ee kesÀ ³eg× ceW Yeeie efue³ee~ efpemeceW DeBûespeeW keÀer peerle ngF& LeeR~ ®evêefmebn ves 1918 ceW yeieoeo keÀer ueæ[eF& ceW Yeer efnmmee efue³ee Lee~

ÒeLece efJeMJe ³eg× meceeHle nes peeves kesÀ yeeo DeBûespeeW Üeje mewefvekeÀeW keÀes efvekeÀeuevee Megª keÀj efo³ee Deewj efpevnW ³eg× kesÀ mece³e lejkeÌkeÀer oer ie³eer Leer GvekesÀ HeoeW keÀes Yeer keÀce keÀj efo³ee ie³ee~ FmeceW ®evêefmebn Yeer Les~ efpeme keÀejCe FvneWves mesvee keÀes íesæ[ves keÀe ceve yevee efue³ee~ Hejvleg G®®e DeefOekeÀeefj³eeW Üeje FvnW mecePee³ee ie³ee efkeÀ FvekeÀer lejkeÌkeÀer keÀe K³eeue jKee peeSiee Deewj FvnW kegÀí mece³e keÀe DeJekeÀeMe Yeer os efo³ee~ Fmeer oewjeve ®evêefmebn cenelcee ieeBOeer kesÀ mecHeke&À ceW DeeS~

kegÀí mece³e HeM®eele FvekeÀer yeìeefue³eve keÀes 1920 ceW yepeerefjmleeve Yespee ie³ee~ meved 1920 mes 1922 lekeÀ ®evêefmebn ³eg× cees®ex Hej jns Deewj meved 1922 ceW peye Jes ueQme[ewve ueewìs lees GvnW efHeÀj nJeueoej cespej yevee efo³ee ie³ee~ ueQme[ewve ceW jnles ngS SkeÀ keÀÆj Dee³e& meceepeer Þeer ìskeÀ®ebo Jecee& kesÀ mebHeke&À ceW DeeS Deewj Gvemes leLee Dee³e& meceepe kesÀ efme×ebleeW mes ÒeYeeefJele neskeÀj Jen Yeer HekeÌkesÀ Dee³e& meceepeer yeve ieS~ FvekesÀ Deboj mJeosMe Òesce keÀe pepyee Hewoe nes ie³ee~ Hejvleg DeBûespeeW keÀes Hemebo veneR Dee³ee Deewj GvneWves FvekeÀes Kewyej ojx kesÀ Heeme Yespe efo³ee~

Gme mece³e HesMeeJej ceW mJeleb$elee mebûeece keÀer ueew Hetjs peesjMeesj kesÀ meeLe peue jner Leer Deewj DeBûespe Fmes kegÀ®eueves keÀer Hetjer keÀesefMeMe keÀj jns Les~ Fmeer keÀece kesÀ efueS 1930 ceW FvekeÀer yeìeefue³eve keÀes HesMeeJej peeves keÀe ngkeÌce efo³ee ie³ee~ 23 DeÒewue, 1930 keÀes HesMeeJej ceW efkeÀmmeeKeeveer yeepeej ceW Keeve Deyogue ieHeÌHeÀej Keeve kesÀ ueeuekegÀleea KegoeF& efKeoceleieejeW keÀer SkeÀ Deece meYee nes jner Leer~ DeBûespe Deepeeoer kesÀ Fve oerJeeveeW keÀes eflelej-efyelej keÀjvee ®eenles Les~ kewÀHìve efjkesÀì 72 ieæ{Jeeueer efmeHeeefn³eeW keÀes ueskeÀj peuemes Jeeueer peien HengB®es Deewj efvenlLes HeþeveeW Hej ieesueer ®eueeves keÀe ngkeÌce efo³ee~ ®evêefmebn Yeb[ejer ves kewÀHìve efjkesÀì mes keÀne efkeÀ nce efvenlLeeW Hej ieesueer veneR ®eueeles~ FmekesÀ yeeo ieesjs efmeHeeefn³eeW mes ieesueer ®eueJeeF& ieF&~ ®evêefmebn Deewj ieæ{Jeeueer efmeHeeefn³eeW keÀe ³en ceeveJeleeJeeoer meenme DeBûespeer ngketÀcele keÀer Kegueer DeJensuevee Deewj jepeêesn Lee~ GvekeÀer Hetjer Heuìve Syeìeyeeo (HesMeeJej) ceW vepejyebo keÀj oer ieF&, GveHej jepeêesn keÀe DeefYe³eesie ®euee³ee ie³ee~

nJeueoej ®evêefmebn Yeb[ejer keÀes ce=l³eg oC[ keÀer peien DeepeerJeve keÀejeJeeme keÀer mepee oer ieF¥~ 16 ueesieeW keÀes uecyeer mepee³eW ngF&~ 39 ueesieeW keÀes keÀesì& ceeMe&ue kesÀ Üeje veewkeÀjer mes efvekeÀeue efo³ee ie³ee~ 7 ueesieeW keÀes yeKee&mle keÀj efo³ee ie³ee, Fve meYeer keÀe mebef®ele Jesleve peyle keÀj efo³ee ie³ee~ yewefjmìj cegkegÀvoerueeue ves ieæ{Jeeefue³eeW keÀer Deesj mes cegkeÀoceW keÀer HewjJeer keÀer Leer~ ®evêefmebn ieæ{Jeeueer keÀes lelkeÀeue Ssyeìeyeeo pesue Yespe efo³ee ie³ee~ 26 efmelecyej, 1941 keÀes 11 meeue, 3 cenerves Deewj 16 efove pesue ceW efyeleeves kesÀ yeeo Jen efjne ngS~ uesefkeÀve

®evêefmebn Yeb[ejer ’ieæ{Jeeueer“

efmeceveueeue Dee³e&

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 27

GvnW ieæ{Jeeue ÒeJesMe Hej ÒeefleyevOe ueiee efo³ee ie³ee~ pesue mes efjne nesves kesÀ yeeo kegÀí mece³e lekeÀ Jen Deevevo YeJeve, Fueeneyeeo jnves kesÀ yeeo 1942 ceW DeHeves ye®®eeW kesÀ meeLe JeOee& DeeÞece ceW jnves ueies~ Yeejle íesæ[es Deevoesueve ceW Glmeener veJe³egJekeÀeW ves Fueeneyeeo ceW DeHevee keÀceeC[j Fve ®eerHeÀ efve³egkeÌle efkeÀ³ee~ [e@. kegÀMeueevevo iewjesuee keÀes ef[jskeÌìj yevee³ee ie³ee~ Fmeer oewjeve GvnW efHeÀj mes efiejHeÌleej keÀj efue³ee ie³ee~ keÀF& pesueeW ceW keÀþesj ³eeleveeS oer ieF¥~ 6 DekeÌìtyej, 1942 keÀes GvnW meele meeue keÀer mepee ngF&~ 1945 ceW ner GvnW pesue mes íesæ[ efo³ee ie³ee, uesefkeÀve efHeÀj mes ieæ{Jeeue ÒeJesMe Hej ÒeefleyevOe ueiee efo³ee ie³ee~ DeHeves ye®®eeW kesÀ meeLe nuÜeveer Dee ieS~ 22 efomecyej 1946 keÀes keÀc³egefvemìeW kesÀ men³eesie kesÀ keÀejCe ®evêefmebn efHeÀj mes ieæ{Jeeue ceW ÒeJesMe keÀj mekesÀ~ Dee]peeoer kesÀ yeeo ®evê eEmen YeìkeÀles jns, meYeer meeLeer efpevnW keÀeueeheeveer keÀer mepee ngF& Jes v³ee³e keÀer DeeMee ceW jns uesefkeÀve GvnW v³ee³e veneR efceuee~ ®evê eEmen efjneF& kesÀ yeeo meeceeefpekeÀ, jepeveweflekeÀ peerJeve ceW meef¬eÀ³e nes ieS~ GvekeÀe keÀnvee Lee:

’menÞeeeqyo³eeW mes efpeme peeefle J³eJemLee ves nceejs osMe keÀer ®eewLeeF& ceeveJelee keÀes Fme nerve DeJemLee ceW hengB®ee³ee, Jen leye lekeÀ GvnW Gþves veneR osieer peye lekeÀ Gme J³eJemLee ceW Yeerlej Deeie veneR ueiee oer peeleer Deewj ³en Deeie efMe#ee Deewj yesnlej efMe#ee J³eJemLee mes ner ueieeF¥ pee mekeÀleer nw~“

®evê eEmen ieæ{Jeeueer efpevoieer Yej Deee|LekeÀ yeoneueer ceW jns~ GvekeÀe ³es oo& ncesMee Lee efkeÀ hesMeeJej keÀeC[ kesÀ ¬eÀebeflekeÀeefj³eeW keÀes GÊej he´osMe mejkeÀej Deewj Yeejle mejkeÀej ves keÀYeer mecceeve veneR efo³ee~ 20 efmelecyej 1954 keÀes GvneWves GÊej he´osMe kesÀ cegK³eceb$eer keÀes SkeÀ he$e Yespee efpemeces GvneWves Deheveer Deee|LekeÀ eqmLeefle keÀe efJeJejCe efo³ee Lee~

GvekeÀer Peesheæ[er Je<ee& mes ìtì ®egkeÀer Leer Deewj Deeceoveer kesÀ veece hej GvnW 14 ©he³es heWMeve efceueleer Leer~ GvekesÀ Thej 14000 ©he³es keÀe keÀpe& Lee~ Keeves heerves kesÀ yele&ve Yeer veneR Les~ GvneWves mejkeÀej mes Deheveer ceoo keÀer Deheerue keÀer~ ueieYeie SkeÀ Je<e& yeeo 25 pegueeF& 1955 keÀes GÊej he´osMe mejkeÀej ves SkeÀ he$e YespekeÀj ’KegMeer“ peeefnj efkeÀ³ee efkeÀ GvnW DeepeerJeve 14 ©he³es cenerves heWMeve efceuee keÀjsieer~

Mece& keÀer yeele nw efkeÀ 64 Je<e& keÀer Gce´ ceW osMe kesÀ efueS Fleveer kegÀyee&veer kesÀ yeeo Deewj J³eefÊeÀiele leewj hej he$e efueKeves hej Yeer mejkeÀej ves GvnW 14 ©he³es uee³ekeÀ ner mecePee~ ³en oMee&lee nw kesÀ Yeejle ceW mJeeOeervelee kesÀ yeeo iewj ieebOeerJeeoer efJeêesner vee³ekeÀes kesÀ meeLe efkeÀme he´keÀej keÀe J³eJenej efkeÀ³ee ie³ee~ 1957 ceW FvneWves keÀc³egefvemì GcceeroJeej kesÀ ªHe ceW ®egveeJe ueæ[e Hej GmeceW FvnW meHeÀuelee veneR efceueer~ 1 DekeÌìtyej, 1979 keÀes GvekeÀe efveOeve nes ie³ee~ 1994 ceW Yeejle mejkeÀej Üeje

GvekesÀ mecceeve ceW SkeÀ [ekeÀ efìkeÀì Yeer peejer efkeÀ³ee ie³ee leLee keÀF¥ meæ[keÀeW kesÀ veece Yeer FvekesÀ veece Hej jKes ieS~ Deepe DeeqmceleeDeeW kesÀ Fme ³egie ceW ®evê eEmen ieæ{Jeeueer keÀe veece ueskeÀj GvekeÀes mceejkeÀeW ceW meerefcele keÀjves keÀe he´³eeme nw uesefkeÀve GvekesÀ efJe®eejeW mes lees meecebleJeeoer peeefleJeeoer meebhe´oeef³ekeÀ vesleeDeeW Deewj heee|ì³eeW keÀes keÀesF& ueeYe veneR nesves Jeeuee ke̳eeWefkeÀ GvekesÀ efJe®eejesb Deewj hesMeeJej keÀeb[

ceW GvekeÀer SsefleneefmekeÀ YetefcekeÀe kesÀ efueS GvekeÀes Deepe Yeer ³eeo efkeÀ³ee peevee ®eeefnS~

Jeerj ®evêefmebn keÀes ieæ{Jeeueer keÀes HesMeeJej keÀeb[ kesÀ vee³ekeÀ kesÀ veece mes peevee peelee nw~ ieeBOeerpeer kesÀ MeyoeW ceW - ’cesjs Heeme yeæ[s ®evêefmebn ieæ{Jeeueer pewmes ®eej Deeoceer nesles lees osMe keÀYeer keÀe Deepeeo nes ie³ee neslee~“

Hebef[le ceesleerueeue vesnª kesÀ MeyoeW ceW - ’Jeerj ®evêefmebn ieæ{Jeeueer keÀes osMe ve Yetues~“ Gme ieæ{Jeeueer keÀes nceejs veslee Deewj FeflenemekeÀej ke̳eeW Deewj kewÀmes Yetue ieS~ ³en nceejs meeceves SkeÀ iebYeerj efJe®eejCeer³e ÒeMve nw~ efpeme ieæ{Jeeueer ves HesMeeJej keÀeb[ Üeje meece´ep³eJeeoer DeBûespeeW keÀes ³en yelee³ee Lee efkeÀ Jen Yeejleer³e mewefvekeÀeW keÀer yebotkeÀeW Deewj mebieerveeW kesÀ yeueyetles Hej Deye efnvogmleeve Hej Meemeved veneR keÀj mekeÀles, GvekeÀer Fleveer GHes#ee ke̳eeW ngF& FeflenemekeÀebjeW keÀes FmekeÀe peJeeye osvee nesiee~

yewefjmìj cegkegÀvoerueeue kesÀ MeyoeW ceW - ’Deepeeo efnvo HeÀewpe keÀe yeerpe yeesves Jeeuee Jener nw~“ DeeF.Sve.S. kesÀ pevejue ceesnve efmebn kesÀ MeyoeW ceW - ’HesMeeJej efJeêesn ves nceW Deepeeo efnvo HeÀewpe keÀes mebieefþle keÀjves keÀer ÒesjCee oer~“

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 28

jesìer, keÀheæ[e Deewj cekeÀeve he´l³eskeÀ ceveg<³e keÀer cetue DeeJeM³ekeÀleeSB nQ~ FmeceW cekeÀeve keÀer Dence YetefcekeÀe nesleer nw~ nj SkeÀ Fbmeeve keÀe mehevee neslee nw efkeÀ GmekeÀe SkeÀ Dehevee Iej nes hejbleg Fme Iej keÀes Kejeroves ceW peevekeÀejer keÀer keÀceer kesÀ keÀejCe keÀYeer-keÀYeer ueesie Peebmes ceW DeekeÀj Deheveer eEpeoieer keÀer hetjer keÀceeF& iebJee yewþles nQ~ Yeejle mejkeÀej Ssmes OeesKeeOeæ[er kesÀ ceeceueeW mes efveheìves kesÀ efueS jsje keÀe meKle keÀevetve uee³ee nw efpemeceW Kejeroej kesÀ meeLe-meeLe yes®eves Jeeues efyeu[j keÀes Yeer Fme keÀevetve mes ueeYe nw~

Iej ]KejeroejeW kesÀ DeefOekeÀej keÀer megj#ee Deewj efJe¬eÀ³e ceW heejoe|Melee ueeves kesÀ Jeeoe meefnle Yeejle mejkeÀej ves yeng-he´efleef#ele efj³eue Smìsì DeefOeefve³ece jsje (RERA) 1 ceF& 2017 mes ueeiet efkeÀ³ee ie³ee nw~

neueebefkeÀ Deye lekeÀ kesÀJeue 13 jep³eeW Deewj keWÀê Meeefmele he´osMeeW ves ner Fve efve³eceeW keÀes DeefOemetef®ele efkeÀ³ee nw~ mejkeÀej ves GheYeesÊeÀe-keWÀefêle Fme DeefOeefve³ece kesÀ keÀe³ee&vJe³eve keÀe GuuesKe keÀjles ngS Fmes SkeÀ Ssmes ³egie keÀer Meg©Deele yelee³ee nw peneb GheYeesÊeÀe ner meye kegÀí nesiee~ efj³eue Smìsì keÀejesyeej mes pegæ[er kebÀheefve³eeW ves Yeer Fme DeefOeefve³ece kesÀ keÀe³ee&vJe³eve keÀe mJeeiele efkeÀ³ee nw~ GvekeÀe keÀnvee nw efkeÀ Fmemes Yeejleer³e efj³eue Smìsì meskeÌìj kesÀ keÀe³e& he´Ceeueer ceW yeoueeJe DeeSiee~ mejkeÀej ves Iej KejeroejeW keÀer j#ee kesÀ efueS Fme keÀevetve keÀes ueeiet efkeÀ³ee nw~

efj³eue Smìsì (efJeefve³eceve Deewj efJekeÀeme) efJeOes³ekeÀ, 2016, mebmeo ceW efheíues meeue cee®e& ceW heeefjle ngDee

Deewj 1 ceF& 2017 mes ner Fme DeefOeefve³ece mes pegæ[er 92 OeejeSb he´YeeJeer nes ieF& nQ~

Menjer efJekeÀeme, DeeJeeme leLee Menjer iejeryeer Gvcetueve ceb$eer ves yelee³ee efkeÀ 9 meeue kesÀ uebyes Fblepeej kesÀ yeeo efj³eue Smìsì keÀevetve ueeiet ngDee nw Deewj ³en JeemleJe ceW veS ³egie keÀer Meg©Deele nw~ keÀevetve Kejeroej keÀes cenlJe osiee, ³eeveer ie´enkeÀ Fme meskeÌìj keÀe jepee nesiee~ JeneR otmejer Deesj Fmemes [sJeueheme& keÀes Yeer efJeefve³eefcele ceenewue ceW ie´enkeÀeW keÀe Yejesmee yeæ{ves mes ueeYe nesiee~ Fme DeefOeefve³ece mes #es$e ceW yengle DeefOekeÀ Jeebefíle peJeeyeosner, heejoe|Melee Deewj o#elee megefveeq½ele nesieer~ Fme keÀevetve ceW KejeroejeW Deewj efJekeÀemekeÀeW kesÀ DeefOekeÀejeW Deewj oeef³elJeeW keÀes heefjYeeef<ele efkeÀ³ee ie³ee nw~

[sJeueheme& keÀes Deye Gve ®eue jner heefj³eespeveeDeeW keÀes hetje keÀjvee nesiee, efpevnW hetCe&lee he´ceeCe he$e he´ehle veneR ngDee nw~ meeLe ner veS uee@v®e nesves Jeeues he´espeskeÌìdme keÀe jefpemì^sMeve Yeer 3 cenerves kesÀ Yeerlej he´eefOekeÀjCe ceW keÀjevee nesiee~ jsje kesÀ lenle meYeer jep³eeW Deewj keWÀê Meeefmele he´osMeeW kesÀ efueS he´eefOekeÀjCe yeveevee DeefveJee³e& nw~

De®eue mebheefÊe efJeefve³eceve SJeb efJekeÀeme DeefOeefve³ece Real Estate Regulation and

Development Act (RERA)

heer [er efmeÎerkeÀer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 29

neueebefkeÀ DeYeer lekeÀ efmeHe&À 13 jep³eeW Deewj keWÀê Meeefmele he´osMeeW ves jsje kesÀ lenle keÀevetve DeefOemetef®ele efkeÀS nQ~ Fve jep³eeW ceW GÊej he´osMe, iegpejele, Deesef[Mee, DeebOe´ he´osMe, cenejeä^, ceO³e he´osMe Deewj efyenej Meeefceue nQ~ DeeJeeme ceb$eeue³e ves efheíues meeue Deb[ceeve Deewj efvekeÀesyeej Üerhe mecetn, ®eb[erieæ{, oeoj Deewj veiej nJesueer, oceve Deewj oerJe leLee ue#eÜerhe kesÀ efueS keÀevetve DeefOemetef®ele efkeÀS Les~ JeneR, Menjer efJekeÀeme ceb$eeue³e ves efouueer kesÀ jeä^er³e jepeOeeveer #es$e kesÀ efueS keÀevetve DeefOemetef®ele efkeÀS Les~ Yeejleer³e efj³eue Smìsì #es$e kesÀ Debleie&le kegÀue 76,000 kebÀheefve³eeb Meeefceue nQ~

heefj³eespeveeDeeW Deewj efj³eue Smìsì SpeWìeW kesÀ DeefveJee³e& hebpeerkeÀjCe kesÀ DeueeJee Fme DeefOeefve³ece kesÀ kegÀí he´cegKe he´eJeOeeveeW ceW heefj³eespevee efvecee&Ce kesÀ efueS SkeÀ Deueie yeQkeÀ Keeles ceW Kejeroej mes SkeÀef$ele Oeve keÀe 70 he´efleMele Yeeie pecee keÀjvee DeeJeM³ekeÀ nw~ Fmemes heefj³eespevee keÀe mece³e mes hetje nesvee megefveeq½ele nesiee ke̳eeWefkeÀ kesÀJeue efvecee&Ce GÎsM³eeW kesÀ efueS ner Oeve efvekeÀeuee pee mekeÀlee nw~

31 pegueeF& lekeÀ efJekeÀemekeÀeW keÀes jer³eue Smìsì jsi³eguesìj kesÀ heeme Dehevee hebpeerkeÀjCe keÀjevee nesiee~

FmeceW mes efouueer ceW 17,431, heeq½ece yebieeue ceW 17,010, cenejeä^ ceW 11,160, GÊej he´osMe ceW 71,36, jepemLeeve ceW 3,054, leefceuevee[g ceW 3,004, keÀvee&ìkeÀ ceW 2,261, lesuebieevee ceW 2,211, nefj³eeCee ceW 2,121, ceO³e he´osMe ceW 1,956, kesÀjue ceW 1,270, hebpeeye ceW 1,202 Deewj Deesef[Mee ceW 1,006 kebÀheefve³eeb hebpeerke=Àle nQ~

DeefOeefve³ece keÀer cegK³e yeeleW: ‡ leerve cenerves kesÀ Yeerlej veS Deewj hegjeves

he´espeskeÌì keÀe hebpeerkeÀjCe he´eefOekeÀjCe ceW keÀjvee nesiee~

‡ efveeq½ele efve³eceeW kesÀ Devegmeej he´espeskeÌì hej keÀece nesiee, Kejeroej Je efyeu[j kesÀ yeer®e ieueleHeÀnceer veneR nesieer~

‡ ve³ee he´espeskeÌì Megª keÀjles mece³e KejeroejeW mes FkeÀùe keÀer ieF& jeefMe keÀe 70% Deueie yeQkeÀ DekeÀeGbì ceW jKevee nesiee~ JeneR, hegjeves he´espeskeÌì keÀer ye®eer jeefMe kesÀ 70%

keÀe Deueie keÀes<e yeveevee nesiee~ ‡ heeb®e meeue lekeÀ HeÌuewì kesÀ jKe-jKeeJe keÀer

ef]peccesoejer [sJeuehej kesÀ heeme nesieer~

‡ jsieguesefjìer DeLee@efjìer ³ee Deheerueer³e he´eefOekeÀjCe kesÀ DeeosMeeW keÀe GuuebIeve keÀjves hej [sJeuehej keÀes leerve meeue Deewj SpeWì ³ee Kejeroej keÀes SkeÀ meeue pesue keÀer mepee nes mekeÀleer nw~

‡ efyeu[j Je Kejeroej keÀer y³eepe oj SyeerDeeF& kesÀ meerceeble ueeiele hej os³e nesieer~ efkeÀmeer Yeer neuele ceW efJeuebye nesves hej 2% DeefleefjÊeÀ osvee nesiee~

Iej Kejeroves mes henues Fve yeeleeW keÀe O³eeve jKeW : ‡ Yeejle kesÀ efpeme jep³e ceW he´e@heìea Kejero jns nQ Gme jep³e keÀer jsje

JesyemeeFì hej peekeÀj he´espeskeÌì keÀer peeb®e keÀj ueW, ‡ JesyemeeFì hej DeehekeÀes he´espeskeÌì keÀer eqmLeefle Je efyeu[jeW keÀe

jefpemì^sMeve Fl³eeefo keÀer peevekeÀejer Deemeeveer mes efceue peeSieer, ‡ he´espeskeÌì hetCe& nesves keÀer peevekeÀejer nesieer, ‡ he´espeskeÌì hetje nesves mes henues efkeÀlevee Yegieleeve keÀjvee nw Deewj

efkeÀlevee yeeo ceW osvee nw, ‡ efyeu[j kesÀ ì^wkeÀ efjkeÀe@[& keÀe Yeer helee keÀjvee peªjer neslee nw, ‡ efpeme #es$e ceW Deehe he´e@heìea Kejero jns nQ Gme #es$e ceW he´e@heìea keÀe

jsì yeæ{ jne nw ³ee Ieì jne nw, ‡ ìce& SJeb kebÀ[erMeve keÀes O³eeve mes heæ{ ueW ke̳eeWefkeÀ GmeceW Ssmes Yee<ee

keÀe he´³eesie neslee nw pees ie´enkeÀ keÀer mecePe ceW Deemeeveer mes veneR DeeSieer~

jsje (RERA) mes mebyebefOele DeeJeM³ekeÀ leL³e Fme he´keÀej nQ...

Dee@veueeFve peevekeÀejerefyeu[me& keÀes DeLee@efjìer keÀer JesyemeeFì hej hespe yeveeves kesÀ efueS uee@ie-Fve DeeF&[er Deewj heemeJe[& efo³ee peelee nw~ FmekesÀ peefjS GvnW

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 30

he´e@peskeÌì mes pegæ[er meYeer peevekeÀejer Deheuees[ keÀjveer nesieer~ nj leerve cenerves hej he´e@peskeÌì keÀer eqmLeefle keÀe Dehe[sì osvee nesiee~

efJe%eeheve jsje ceW jefpemì^sMeve kesÀ efyevee keÀesF& Yeer he´ceesìj efkeÀmeer he´e@peskeÌì keÀe efJe%eeheve veneR os mekeÀlee nw~

hetjer peevekeÀejer osveer nesieerjsje kesÀ lenle kesÀJeue veS uee@v®e nesves Jeeues he´e@peskeÌìdme ner veneR DeeSbies, yeequkeÀ henues mes peejer he´e@peskeÌìdme keÀes Yeer FmekesÀ peefjS efve³ebef$ele efkeÀ³ee peeSiee~ efyevee kebÀhueerMeve mee|ìefHeÀkesÀì Jeeues [sJesueheme& keÀes meejer peevekeÀejer meeJe&peefvekeÀ keÀjveer nesieer~ cemeueve, JeemleefJekeÀ meQkeÌMeve hueeve, yeeo ceW efkeÀS ieS yeoueeJe, kegÀue SkeÀef$ele Oeve, ©heS efkeÀlevee Ke®e& ngDee, he´e@peskeÌì hetje nesves keÀer JeemleefJekeÀ leejerKe ke̳ee Leer Deewj keÀye lekeÀ hetje keÀj efue³ee peeSiee~ meYeer jep³eeW ceW jsi³eguesìjer DeLee@efjìer keÀes efj³eue Smìsì he´e@peskeÌìdme Deewj jefpemì[& efj³eue mìsì SpeWìdme keÀes efve³ebef$ele keÀjvee nesiee~ DeLee@efjìer keÀes SkeÀ JesyemeeFì Yeer ceWìsve keÀjveer nesieer, efpemeceW meYeer he´e@peskeÌìdme keÀer peevekeÀejer Dehe[sì nesieer~

yegeEkeÀie jeefMe Jele&ceeve ceW DeefOelekeÀj efyeu[j yegeEkeÀie jeefMe kesÀ ªhe ceW he´e@heìea keÀer kegÀue keÀercele keÀe 10% efnmmee uesles nQ~ jsje kesÀ Devegmeej, Deefie´ce Yegieleeve ³ee DeeJesove MegukeÀ kesÀ ªhe ceW efJekeÀemekeÀ 10% mes DeefOekeÀ jeefMe veneR ues mekeÀles, peye lekeÀ efkeÀ efye¬eÀer kesÀ efueS jefpemì[& Deie´erceWì ve nes peeS~

kebÀmì^keÌMeve keÀer keÌJee@efueìer kebÀmì^keÌMeve keÀer keÌJee@efueìer Yeer SkeÀ yeæ[e cegÎe nw~ jsje kesÀ Debleie&le keÌJee@efueìer keÀes Yeer megefveeq½ele keÀjves keÀer keÀesefMeMe keÀer ieF& nw~ hepesMeve kesÀ 5 meeue kesÀ Yeerlej ³eefo keÀneR #eefle nesleer nw lees he´ceesìj keÀes efyevee keÀesF& MegukeÀ efueS 30 efove kesÀ Yeerlej cejccele keÀjeveer nesieer~ osjer mes ef[efueJejer osves hej cegDeeJepee keÀe he´eJeOeeve nw, he´e@peskeÌì ceW osjer Deye efyeu[me& keÀes cenbieer heæ[sieer~ ³eefo mece³e hej hepesMeve veneR efceuelee nw lees Kejeroej Dehevee hetje hewmee y³eepe meefnle Jeeheme ues mekeÀles nQ, ³ee efHeÀj GvnW hepesMeve efceueves lekeÀ nj cenerves y³eepe efJekeÀemekeÀ keÀes osvee nesiee~

efMekeÀe³eleeW keÀes otj keÀjves keÀer J³eJemLeemeYeer jep³eeW ceW efj³eue Smìsì Deheerueer³e efì^y³etveue keÀe ieþve efkeÀ³ee peeSiee~ ³eefo efkeÀmeer J³eefÊeÀ keÀes DeLee@efjìer kesÀ efkeÀmeer HewÀmeues ³ee DeeosMe hej menceefle ve nes lees Jen ì^eFy³etveue kesÀ meeceves Deheerue oeefKeue keÀj mekeÀlee nw~

cegbyeF& keÀer DeeJeemeer³e mecem³ee ceW megOeej keÀer Gcceero®etbefkeÀ jepeYee<ee ``peuelejbie“ heef$ekeÀe ceePeieeJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[, cegbyeF& Üeje he´keÀeefMele keÀer peeleer nw, cegbyeF& kesÀ ueesieeW keÀer DeeJeemeer³e mecem³eeDeeW keÀe GuuesKe DeeJeM³ekeÀ nes peelee nw~ cegbyeF& Yeejle keÀer Deee|LekeÀ jepeOeeveer kesÀ ªhe ceW peeveer peeleer nw~ Fme Menj keÀer ueieYeie 60% Deeyeeoer Peesheæ[eW ceW jnleer nw~ DeeJeeme ³eneB keÀer cegK³e mecem³ee nw~ cegbyeF& ceW peceerve ³ee Iej otmejs MenjeW mes cenieW nesles nQ FmeefueS ³eneB kesÀ jefnJeemeer íle kesÀ efueS efpevoieer Yej keÀer ieeæ{er keÀceeF& ueiee osles nQ~ efvecve SJeb ceO³ece Jeie& kesÀ ueesieeW kesÀ efueS Iej lees cegbyeF& ceW meheveeW mes hejs nw~ keÀYeer-keÀYeer Iej uesves kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW ³eneB kesÀ ueesie yeyee&o nes peeles nQ~ Iej uesves kesÀ yeeo Yeer efyeeÅu[ie keÀer Dee@kegÀhesvmeer mee|ìefHeÀkesÀì (OC) Deewj keÀveJesvme (conveyance) efyeu[jeW Üeje veneR oer peeleer nw~ cegbyeF& Menj keÀer 50% mes DeefOekeÀ FceejleeW keÀes Deesmeer Deewj keÀveJesvme efyeu[j veneR osles~ Deesmeer ve efceueves hej Iej Kejeroej cenbies oj hej heeveer SJeb Dev³e megefJeOeeSB uesves kesÀ efueS cepeyetj nesles nQ~ keÀveJesvme ve nesves kesÀ keÀejCe GvekeÀes efyeeÅu[ie keÀe ceeefuekeÀevee nkeÀ veneR he´ehle neslee nw~ cenejeä^ mejkeÀej ves efj³eue Fmìsì ceW megOeej kesÀ efueS kegÀí keÀevetve DeJeM³e yeveeS nQ efpememes megOeej nesves keÀer mebYeeJevee nw~ Yeejle mejkeÀej Üeje ueeiet jsje keÀevetve mes efyeu[jeW keÀer ceveceeveer hej ueieece ueiesiee Deewj ueesieeW keÀes meheveeW keÀe Iej meekeÀej nesiee leLee Fme #es$e ceW heejoe|Melee DeeSieer pees KejeroejeW SJeb efJekeÀemekeÀeW kesÀ yesnlejer kesÀ efueS nesiee~

DeeMee keÀjles nQ efkeÀ jsje mes mebyeeqvOele oer ieF& peevekeÀejer Iej ]KejeroejeW kesÀ efueS ueeYehe´o efme× nesieer leLee mejkeÀej keÀer DeeJeeme ³eespevee kesÀ lenle meyekeÀes Dehevee Iej GheueyOe nesiee Deewj Iej keÀe mehevee hetje nesiee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 31

Jeerj oeceesoj Heble ®eeHesÀkeÀj keÀe pevce 24 petve 1869 keÀes HetCeW kesÀ ûeece ef®eb®eJe[ ceW ngDee Lee~ FvekesÀ efHelee Þeer nefjHeble ®eeHesÀkeÀj Òeefme× keÀerle&vekeÀej Les~ FvekeÀer ceelee keÀe veece ue#ceeryeeF& Lee~ 22 petve 1897 keÀes DeBûespe DeefOekeÀejer jQ[ keÀes ceewle kesÀ Ieeì Gleej keÀj Yeejle keÀer mJeleb$elee keÀer ueæ[eF& ceW ÒeLece ¬eÀebeflekeÀejer Les~ GvekesÀ oes íesìs YeeF& ¬eÀceMe: yeeueke=À<Ce ®eeHesÀkeÀj SJeb JemegosJe ®eeHesÀkeÀj Les~ ye®eHeve mes ner mewefvekeÀ yeveves keÀer F®íe oeceesoj Heble kesÀ ceve ceW Leer, efJejemele ceW keÀerle&vekeÀej keÀe ³eMe-%eeve efceuee Lee~ cenef<e& HeìJeOe&ve SJeb ueeskeÀceev³e yeeue iebieeOej efleuekeÀ GvekesÀ DeeoMe& Les~

efleuekeÀ peer keÀer ÒesjCee mes GvneWves ³egJekeÀeW keÀe SkeÀ J³ee³eece ceb[ue mebieþve lew³eej efkeÀ³ee~ efye´leeefve³ee ngketÀcele kesÀ Òeefle GvekesÀ ceve ceW ye®eHeve mes ner eflejmkeÀej keÀe YeeJe Lee~ oeceesoj Heble ves yebyeF& ceW jeveer efJekeÌìesefj³ee kesÀ Hegleues Hej leejkeÀesue Heesle keÀj, leLee ieues ceW petleeW keÀer ceeuee Henvee keÀj DeHevee jes<e ÒekeÀì efkeÀ³ee Lee~ meved 1894 mes

®eeHesÀkeÀj yebOeg Hetvee ceW Òeefle Je<e& efMeJeepeer SJeb ieCeHeefle MueeskeÀ keÀe Heeþ keÀjles Les~ ÒeLece efMeJeepeer MueeskeÀ kesÀ Devegmeej, ’Yeeb[ keÀer lejn efMeJeepeer keÀer keÀneveer oesnjeves cee$e mes mJeeOeervelee ÒeeHle veneR keÀer pee mekeÀleer“~ DeeJeM³ekeÀlee Fme yeele keÀer nw efkeÀ efMeJeepeer keÀer lejn lespeer kesÀ meeLe keÀece efkeÀS peeSb~ Deepe nj Yeues Deeoceer keÀes leueJeej Deewj {eue HekeÀæ[veer ®eeefnS, ³en peeveles ngS efkeÀ nceW jeä^er³e mebûeece ceW peerJeve keÀe peesefKece Gþevee nesiee~ nce Oejleer Hej Gve ogMceveeW keÀe Ketve yene oWies, pees nceejs Oece& keÀe efJeveeMe keÀj jns nQ~ nce lees ceejkeÀj cej peeSbies, uesefkeÀve legce DeewjleeW keÀer lejn efmeHe&À keÀneefve³eeB megveeles jnesies~ otmejs ieCeHeefle MueeskeÀ ceW Oece& Deewj iee³e keÀer j#ee kesÀ efueS keÀne peelee Lee~ oeceesoj Heble ves keÀne Lee efkeÀ, ’legce iegueeceer keÀer efpeboieer Hej Meefce¥oe veneR nes lees, peeDees Deelce nl³ee keÀj uees! ³es Debûes]pe keÀmeeF³eeW keÀer lejn iee³e Deewj yeíæ[eW keÀes ceej jns nQ, GvnW Fme mebkeÀì mes cegkeÌle keÀjeDees, cejes, uesefkeÀve Debûes]peeW keÀes ceejkeÀj~ veHegbmekeÀ neskeÀj Oejleer Hej yeesPe ve yevees, Fme osMe keÀes efnbogmleeve keÀne peelee nw~ Debûes]pe Yeuee efkeÀme lejn ³eneB jepe keÀj mekeÀles nQ?“

meenefmekeÀ keÀe³e& meved 1897 ceW HegCeW veiej Huesie pewmeer Ye³ebkeÀj yeerceejer mes Heerefæ[le Lee~ Fme efmLeefle ceW Yeer Debûespe DeefOekeÀejer pevelee keÀes DeHeceeefvele leLee GlHeerefæ[le keÀjles jnles Les~ Jeeuìj ®eeume& jwC[ leLee Dee³emì& Debûespe DeefOekeÀejer ueesieeW keÀes peyejve HegCeW mes efvekeÀeue jns Les~ petles HenvekeÀj ner efnvogDeeW kesÀ HetpeeIejeW ceW Iegme peeles Les~ Fme lejn ³es DeefOekeÀejer Huesie Heerefæ[leeW keÀer mene³elee keÀer peien ueesieeW keÀes Òeleeefæ[le keÀjvee ner DeHevee DeefOekeÀej mecePeles Les~ ³es leerveeW YeeF& ueeskeÀceev³e yeeue iebieeOej efleuekeÀ kesÀ mecHeke&À ceW Les~ leerveeW YeeF& efleuekeÀ peer keÀes ieg©Jele mecceeve osles Les~ efkeÀmeer Del³ee®eej-Dev³ee³e kesÀ mevoYe& ceW SkeÀ efove efleuekeÀ peer ves ®eeHesÀkeÀj yevOegDeeW mes keÀne, ’efMeJeepeer ves DeHeves mece³e ceW Del³ee®eej keÀe efJejesOe efkeÀ³ee Lee, efkeÀvleg Fme mece³e DebûespeeW kesÀ Del³ee®eej kesÀ efJejesOe ceW legce ueesie ke̳ee keÀj jns nes?“ efleuekeÀ keÀer meueen Hej leerveeW YeeF³eeW ves ¬eÀeefvle keÀe ceeie& DeHevee efue³ee Deewj mebkeÀuHe efue³ee efkeÀ Fve

®eeHeÀskeÀj yebOeg

he´oerhe cene[séej

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 32

oesveeW Debûespe DeefOekeÀeefj³eeW keÀer nl³ee keÀjWies~ meb³eesieJeMe Jen DeJemej Yeer Dee ie³ee~ peye 22 petve 1897 keÀes HegCeW kesÀ ’ieJeve&cesvì neGme“ ceW cenejeveer efJekeÌìesefj³ee keÀer 60JeeR Je<e&ieeBþ kesÀ DeJemej Hej jep³eejesnCe keÀer nerjkeÀ pe³evleer cevee³eer peeves Jeeueer Leer~ FmeceW Jeeuìj ®eeume& jwC[ Deewj Dee³emì& Yeer Meeefceue ngS Les~ oeceesoj nefj ®eeHesÀkeÀj Deewj GvekesÀ YeeF& yeeueke=À<Ce nefj ®eeHesÀkeÀj Yeer SkeÀ oesmle efJevee³ekeÀ jevee[s kesÀ meeLe JeneB HentB®e ieS Deewj Fve oesveeW Debûespe DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ efvekeÀueves keÀer Òeleer#ee keÀjves ueies~ jele 12 yepekeÀj, 10 efceveì Hej jwC[ Deewj Dee³emì& efvekeÀues Deewj DeHeveer-DeHeveer yeiIeer Hej meJeej neskeÀj ®eue Heæ[s~ ³eespevee kesÀ Devegmeej oeceesoj nefj ®eeHesÀkeÀj jwC[ keÀer yeiIeer kesÀ Heerís ®eæ{ keÀj Gmes ieesueer ceej oer Deewj yeeueke=À<Ce nefj ®eeHesÀkeÀj ves Yeer Dee³emì& Hej ieesueer oeie efo³ee~ efpemekesÀ keÀejCe Dee³emì& keÀer legjvle ceewle nes ieF&~ ceewle keÀe mecee®eej megvekeÀj HegCeW keÀer Deece pevelee ves oesveeW YeeF³eeW keÀer pe³epe³ekeÀej efkeÀ³ee~ Hegefueme efJeYeeie kesÀ DeefOekeÀejer oesveeW YeeF³eeW keÀes efiejHeÌleej keÀjves kesÀ efueS peer-peeve mes ueie ie³es~ iegHle®ej DeOeer#ekeÀ ye´gFve ves Iees<eCee efkeÀ³ee efkeÀ Fve HeÀjej ueesieeW keÀes efiejHeÌleej keÀjeves Jeeues keÀes 20 npeej ©HeS keÀe HegjmkeÀej efo³ee peeSiee~ ®eeHesÀkeÀj yevOegDeeW kesÀ keÌueye ceW ner oes êefJeæ[ yevOeg Les~ ieCesMe MebkeÀj êefJeæ[ Deewj jece®evê êefJeæ[~ Fve oesveeW ves HegjmkeÀej kesÀ ueesYe ceW DeekeÀj DeOeer#ekeÀ ye´gFve keÀes ®eeHesÀkeÀj yevOegDeeW keÀe megjeie os efo³ee~ FmekesÀ yeeo oeceesoj nefj ®eeHesÀkeÀj HekeÀæ[ efueS ieS, Hej yeeueke=À<Ce nefj ®eeHesÀkeÀj Hegefueme kesÀ neLe ve ueies~ me$e v³ee³eeOeerMe ves oeceesoj nefj ®eeHesÀkeÀj keÀes HeÀeBmeer keÀer mepee oer Deewj GvneWves cegmkegÀjeles ngS ³en mepee megveer~ keÀejeie=n ceW efleuekeÀ peer Gvemes YeWì efkeÀS Deewj GvnW ’ieerlee“ Òeoeve keÀer~ 18 DeÒewue 1818 keÀes Òeele: Jener ’ieerlee“ Heæ{les ngS oeceesoj nefj ®eeHesÀkeÀj HeÀeBmeer Iej HengB®es Deewj HeÀeBmeer kesÀ leKles Hej ueìkeÀ ieS~ Gme #eCe Yeer ’ieerlee“ GvekesÀ neLe ceW Leer~

yeeueke=À<Ce ®eeHesÀkeÀj ves peye ³en megvee efkeÀ GmekeÀes efiejHeÌleej ve keÀj Heeves mes

Hegefueme GmekesÀ meies-mecyebefOe³eeW keÀes melee jner nw lees Jen mJe³eb Hegefueme Leeves ceW GHeefmLele nes ieS~ lelHeM®eele leermejs YeeF& JeemegosJe ®eeHesÀkeÀj ves DeHeves meeLeer ceneosJe ieesefJevo efJevee³ekeÀ jeve[s keÀes meeLe ueskeÀj ieÎej êefJeæ[-yevOegDeeW keÀes Iesj keÀj ieesueer ceej oer~ ³en 8 ]HeÀjJejer 1899 keÀer Ieìvee Leer~ FmekesÀ keÀejCe JeemegosJe ®eeHesÀkeÀj keÀes 8 ceF& keÀes Deewj yeeueke=À<Ce ®eeHesÀkeÀj keÀes 12 ceF& 1899 keÀes HegCeW kesÀ ³ejJeoe keÀejeie=n ceW HeÀeBmeer oer ieF&~ efleuekeÀ peer Üeje ÒeJeefle&le ’efMeJeepeer ceneslmeJe“ leLee ’ieCeHeefle-ceneslmeJe“ ves Fve leerveeW ³egJekeÀeW keÀes osMe kesÀ efueS kegÀí keÀj iegpejves nsleg ¬eÀebefle- HeLe keÀe HeefLekeÀ yevee³ee Lee~ GvneWves efye´efìMe jepe kesÀ Deelelee³eer Je Del³ee®eejer Debûespe DeefOekeÀeefj³eeW keÀes yelee efo³ee ie³ee efkeÀ nce Debûespees keÀes DeHeves osMe keÀe MeemekeÀ keÀYeer mJeerkeÀej veneR keÀjles Deewj GvekeÀes ieesueer ceejvee DeHevee Oece& mecePeles nQ~ Fme ÒekeÀej DeHeves peerJeve-oeve kesÀ efueS GvneWves osMe ³ee meceepe mes keÀYeer keÀesF& Òeefleoeve keÀer ®een veneR jKeer~ Jes ceneve yeefueoeveer keÀYeer ³en keÀuHevee veneR keÀj mekeÀles Les efkeÀ ³en osMe Ssmes ieÎejeW mes Yej peeSiee, pees Yeejleceelee keÀer Jevovee keÀjves mes FvekeÀej keÀjWies~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 33

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

29 Deiemle, ‘17 keÀes efJeÊeer³e Je<e& 2017-18 keÀer efJeÊeer³e efjheesì& hej nmlee#ej keÀjles ngS meerSce[er meeLe ceW Keæ[s kewÀhìve jepeerJe ueþ efve (heve

SJeb Yee.DeefYe) Deewj Þeer mebpeerJe Mecee& efveosMekeÀ (efJeÊe)

29 Deiemle, ‘17 keÀes efJeÊeer³e Je<e& 2017-18 kesÀ efueS efJeÊeer³e y³eewje hej meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo kesÀ nmlee#ej kesÀ Ghejeble

meeLe Keæ[s Jeefjÿ DeefOekeÀejerieCe

4 pegueeF&,’17 keÀes Sce[erSue, hetJe& Keb[ kesÀ oewjs hej DeeS efJeosMeer ceeref[³ee kesÀ meeLe DeefOekeÀejerieCe

Sce[erSue kesÀ oewjs hej efJeosMeer ceeref[³ee kesÀ meeLe yeele®eerle keÀjles ngS kewÀhìve jepeerJe ueþ, efve (heve SJeb Yee.De)

efoveebkeÀ 1 pegueeF&, ‘17 keÀes Yeejle- ªmeer mebyebOe keÀes Deeies yeæ{eves nsleg SkeÀ meceejesn ceW meerSce[er kesÀ meeLe ªmeer he´efleefveefOe

Yeejle- ªmeer mebyebOe hej ®e®ee& keÀjles ngS meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 34

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

ªmeer he´efleefveefOe mes neLe efceueles ngS meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo kesÀ meeLe yeeSB mes Þeer S®e Jeer nj³eeveer, keÀeefve,(peefve-JeeefCep³e),

[e@. peebieerj, cehe´, (he´Meemeve)

Yeejle ªmeer mebyebOe keÀe³e&¬eÀce ceW ªmeer he´efleefveefOe Üeje oerhe he´pJeefuele keÀjles mece³e meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo SJeb

kewÀhìve jepeerJe ueþ, efve (heve SJeb Yee.De)

heerF&Smeyeer kesÀ meerSce[er Þeer mebpe³e keÀesþejer kesÀ Sce[erSue oewje kesÀ mece³e GvekeÀe mJeeiele keÀjles ngS meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo

Þeer mebpe³e keÀesþejer meerSce[er heerF&Smeyeer keÀes penepe efvecee&Ce mes mebyeeqvOele peevekeÀejer osles ngS Þeer jepeerJe MesC[s cehe´ (heer15 yeer)

meeLe ceW meerSce[er leLee Dev³e G®®e DeefOekeÀejerieCe

Þeer mebpe³e keÀesþejer meerSce[er heerF&Smeyeer keÀe 9 ceF& 2017 keÀes Sce[erSue hetJe&Keb[ keÀe oewje

9 ceF& 2017 keÀes Þeer mebpe³e keÀesþejer meerSce[er heerF&Smeyeer kesÀ meeLe he´efleefveefOe³eeW keÀe Sce[erSue oewje

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 35

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

Keeoer ie´ece GÐeesie keÀer meeceie´er keÀe Sce[erSue heefjmej kesÀ yeenj he´oMe&veer keÀe GodIeeìve keÀjles ngS [e@ efnjsve osmeeF&, meerSceDees Sce[erSue

leLee Dev³e DeefOekeÀejerieCe

Keeoer ie´ece GÐeesie he´oMe&veer kesÀ meeceves Keæ[s meerSmeDeej mes mebyebefOele DeefOekeÀejer SJeb keÀce&®eejerieCe

megÞeer meercee yengiegCee DeeF&SSme meef®eJe ([erheerF&) keÀe 26 ceF&, ‘17 keÀes Sce[erSue oewje kesÀ mece³e ®e®ee& keÀjles ngS

efve (efJeÊe), SJeb veewmesvee SJeb Jeefjÿ Sce[erSue DeefOekeÀejer

Sce[erSue oewje hej DeeF& megÞeer meercee yengiegCee DeeF&SSme meef®eJe ([erheerF&) keÀes Sce[erSue Glheeo mebyebOeer peevekeÀejer osles ngS

Þeer jepeerJe MesC[s SJeb DeefOekeÀejerieCe

mJe®í Yeejle DeefYe³eeve kesÀ Debleie&le Sce[erSue ceW mJe®ílee keÀe³e&¬eÀce keÀer DeiegJeeF& keÀjles ngS meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo kesÀ meeLe oeSB Þeer Jeer kesÀ MegkeÌuee Deewj Þeer Sme Sme keÀebyeues cehe´,(cee.meb SJeb keÀ.meb)

Sce[erSue ceW mJe®ílee keÀe³e&¬eÀce kesÀ Debleie&le Sce[erSue heefjmej kesÀ yeenj meHeÀeF& keÀjles ngS DeefOekeÀejerieCe

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 36

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

14 Dehewue, ‘17 keÀes Sce[erSue ceW [e@ yeeyee meenye YeercejeJe Debyes[keÀj keÀer pe³ebleer hej he´eLe&vee keÀjles ngS keÀce&®eejerieCe

[e@ YeercejeJe Debyes[keÀj keÀer pe³ebleer hej GheeqmLele meerSceDees kesÀ meeLe DeefOekeÀejerieCe

efoveebkeÀ 30 ceF& 2017 keÀes efouueer ceW j#ee Glheeove he´oMe&veer ceW j#ee ceb$eer Þeer De©Ce pesþueer keÀes meesveej [esce mes DeJeiele keÀjeles ngS

keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo meerSce[er, Sce[erSue

j#ee ceb$eer Þeer De©Ce pesþueer mes Je<e& 2014-15 kesÀ efueS ’yesmì SeqkeÌmeueWme“ hegjmkeÀej he´ehle keÀjles ngS keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo,

meerSce[er SJeb Þeer mebpeerJe Mecee&, efveosMekeÀ (efJeÊe)

efoveebkeÀ 19 ceF&, ‘17 keÀes G®®e DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ efueS efnvoer ìeFeEheie keÀe³e&Meeuee ceW mebyeesOeve keÀjles ngS

keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo meerSce[er

G®®e DeefOekeÀejerieCe keÀes efnvoer ìeFeEheie keÀe³e&Meeuee ceW he´efMe#eCe osles ngS [e@ Deveble Þeerceeueer,mene³ekeÀ efveosMekeÀ

(efnvoer he´efMe#eCe mebmLeeve)

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 37

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

efJeYeeieer³e jepeYee<ee yewþkeÀ ceW efleceener efjheesì& hej ®e®ee& keÀjles ngS Þeer ÞeerefveJeeme efmevne, Gcehe´ (cee.meb- SJeb efnvoer)

22 petve ’17 keÀes efJeYeeieer³e jepeYee<ee yewþkeÀ ceW GheeqmLele G®®e DeefOekeÀejerieCe

efnvoer jepeYee<ee heef$ekeÀe ’peuelejbie“ kesÀ 7JeW DebkeÀ keÀe efJecees®eve keÀjles ngS yeeSB mes Þeer mebpeerJe Mecee&, efve(efJeÊe), meerSce[er keÀcees[esj

jekesÀMe Deevevo Deewj Þeer jepeerJe heW{ejkeÀj, cegmeDe

’peuelejbie“ kesÀ 7JeW DebkeÀ kesÀ efJecees®eve kesÀ yeeo Gmes heæ{les ngS DeefOekeÀejerieCe

mJeleb$elee efoJeme hej pevemecetn keÀes mebyeesefOele keÀjles ngS meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo

15 Deiemle kesÀ DeJemej hej meerDeeF&SmeS]HeÀ kesÀ hejs[ keÀe efvejer#eCe keÀjles ngS Sce[erSue kesÀ DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ,

keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 38

Sce[erSue ceW keÀe³e&¬eÀce keÀer PeueefkeÀ³eeB

yeebiueeosMe veewmesvee keÀe Sce[erSue oewje efoveebkeÀ 14 Deiemle 2017 Sce[erSue meerSce[er keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo keÀe yeebiueeosMe veewmesvee he´cegKe keÀes Meeru[ he´oeve keÀjles ngS

efJeée he³ee&JejCe efoJeme hej Je=#eejesheCe keÀjles ngS Sce[erSue kesÀ DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ, keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo, GvekesÀ meeLe

Dev³e efveosMekeÀ Deewj DeefOekeÀejer ieCe

6 petve 2017 keÀes Je=#eejesheCe keÀjles ngS Sce[erSue kesÀ DeefOekeÀejerieCe

Debleje&ä^er³e ³eesie efoJeme keÀe GodIeeìve keÀjles ngS DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ, keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo , kewÀhìve jepeerJe ueþ,

Þeer mebpeerJe Mecee& efveosMekeÀ Deewj DeefOekeÀejer ieCe

Debleje&ä^er³e ³eesie efoJeme kesÀ DeJemej hej ³eesieeY³eeme keÀjles ngS DeefOekeÀejer SJeb he´efMe#egieCe

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 39

FvekeÀe pevce 1 efomebyej 1899 keÀes SkeÀ efmekeÌKe HeefjJeej ceW Hebpeeye jep³e kesÀ mebieªj efpeues kesÀ megvece ieeBJe ceW ngDee

Lee~ mejoej GOece efmebn keÀer ceeB keÀe veece veeje³eCeer osJeer Lee~ meved 1901 ceW GvekeÀe osneble nes ie³ee Lee~ GvekesÀ efHeleepeer mejoej lespeHeeue efmebn jsueJes ¬eÀeefmebie iee[& Les~

Menero GOece efmebn keÀe ye®eHeve ceW veece Mesj efmebn Lee uesefkeÀve DeveeLeeue³e ceW efmeKe oer#ee mebmkeÀej oskeÀj GvekeÀe veece GOece efmebn jKee ie³ee~ GvekeÀe HeefjJeej Hebpeeye kesÀ oefuele meceepe mes mecyebefOele Lee~

peye ye®®es mketÀue peeves kesÀ uee³ekeÀ ngS lees DeemeHeeme keÀesF& mketÀue veneR Lee~ FvekesÀ Heæ[esme ceW SkeÀ Hebef[le peer jnles Les~ Jen yengle ner o³eeueg Les GvneWves Fve ye®®eeW keÀes Heæ{eves keÀe Jee³eoe efkeÀ³ee~ Òeefleefove Jen Iej DeekeÀj Heæ{e peeles Les~ GvneWves GOeceefmebn keÀer lespe yegef× keÀes osKekeÀj SkeÀ efove ìnueefmebn mes keÀne, ’Fve ye®®eeW keÀe efkeÀmeer De®ís mketÀue ceW veece efueKee oes~“

Hebef[le peer keÀer yeele megvekeÀj efmebn ves keÀne, ’yengle iejerye ntB~ FvnW De®ís mketÀue ceW kewÀmes Heæ{e HeeTBiee~“

Hebef[le peer yeesues, DeHeveer yeoueer efkeÀmeer Menj kesÀ mìsMeved Hej keÀjJee uees Deewj Fve ye®®eeW keÀer Heæ{eF& keÀe ÒeyebOe keÀjes~ Hebef[le peer keÀer meueen mes lespeHeeue efmebn ves DeHeveer yeoueer Dece=lemej kesÀ jsueJes mìsMeved Hej keÀjJee

ueer~ JeneR jnves ueies Deewj oesveeW ye®®eeW keÀe veece SkeÀ mketÀue ceW efueKee efo³ee~ oesveeW ye®®es mketÀue peeves ueies~

keÀnles nw; peye cegmeeryele Deeleer nw lees keÀneR Yeer Heeríe veneR íesæ[leer~ meved 1907 ceW SkeÀ efove De®eevekeÀ efmebn keÀe Yeer osneble nes ie³ee~ oesveeW ye®®es DeveeLe nes ieS~ oesveeW DeYeer DeyeesOe Les~ keÀneB peeSb ke̳ee keÀjW, GvnW kegÀí Helee ner veneR Lee~ keÀesF& efjMlesoej Yeer keÀece veneR DeeS~ lespeHeeue efmebn keÀe Debeflece mebmkeÀej Heeme-Heæ[esme kesÀ ueesieeW ves efkeÀ³ee~ Gme jele oesveeW ye®®es Iej ceW efyeueKeles jns~ keÀye meesS neWies, keÀesF& veneR peevelee~

otmejs efove GvekesÀ mketÀue kesÀ SkeÀ DeO³eeHekeÀ Heb. pe³e®ebê Mecee& Dee ieS~ GvneWves oesveeW ye®®eeW keÀes H³eej efkeÀ³ee~ GvekesÀ DeeBmet HeeWís Deewj mJe³eb Yeer Fleves ogKeer nes ieS efkeÀ GvekeÀer DeeBKes [ye[yee DeeF¥~ GvneWves mees®ee, Fve DeveeLe yeeuekeÀeW keÀes Deye keÀewve osKesiee? ³es efkeÀmekesÀ menejs efpeboe jnWies? keÀewve FvnW Yeespeve osiee? ³ener meye mees®e keÀj GvneWves oesveeW yeeuekeÀeW keÀes Keeuemee DeveeLeeue³e ceW Yeleea keÀjJee efo³ee~

oesveeW ye®®es DeveeLeeue³e mes mketÀue Deeles jns~ Hebef[le Mecee& keÀe Gvemes Demeerce H³eej yevee jne~ uesefkeÀve ogYee&i³e ves DeYeer Yeer GvekeÀe Heeríe veneR íesæ[e~ cegkeÌlee efmebn keÀes efveceesefve³ee nes ie³ee Deewj Demece³e SkeÀ efove Jen Yeer mJeie& efmeOeej ie³ee~ DekesÀuee GOece efmebn ye®e ie³ee~

Deye GOece efmebn yesmeneje leLee DeveeLe Lee~ Mecee& peer ner GOece efmebn keÀe meneje yeves jns~ kegÀí efove GvneWves GvnW DeHeves Iej jKee~ GvekeÀer Heæ{eF&-efueKeeF& keÀe ÒeyebOe keÀjles jns~

Fmeer ÒekeÀej GOece efmebn keÀe ye®eHeve DeYeeJeeW SJeb Ieesj cegmeeryeleeW ceW yeerlee~ DeveeLe DeeÞece ceW jnles ngS Jen efkeÀMeesj nes ieS~ pe³e®ebê Mecee& GvekesÀ me®®es ieg© Les~ Gvemes GvnW efHelee pewmee mvesn efceuee Deewj meyemes yeæ[er efMe#ee efceueer osMeYeeqkeÌle keÀer~ GvekesÀ GHej meyemes DeefOekeÀ ÒeYeeJe ceoveueeue æ{eRieje keÀe Heæ[e~ cebieue Heeb[s kesÀ ®eefj$e ves Yeer GvnW ÒeYeeefJele efkeÀ³ee~

mejoej GOece efmebn

De©CesMe cegodieue

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 40

Fmeer yeer®e peefue³eeBJeeuee nl³eekeÀeB[ keÀer peeB®e kesÀ efueS FbiueQ[ mes SkeÀ keÀcesìer Yespeer ieF&~ Fmes nbìj keÀceerMeve keÀne ie³ee~ nbìj veecekeÀ SkeÀ Debûespe FmekeÀe DeO³e#e Lee~ nbìj keÀcesìer ves pevejue Dees [e³ej Deewj mej ceeFkeÀue [e³ej keÀes oes<eer þnje³ee~ FmekesÀ yeeo Gve oesveeW keÀes veewkeÀjer mes efvekeÀeue efo³ee ie³ee~ Jes oesveeW FbiueQ[ JeeHeme ®eues ieS~

oesvees kesÀ Fbiuew[ ®eues peeves keÀe mecee®eej GOece efmebn keÀes %eele ngDee Jen yes®ewve nes ie³es~ DeHeves SkeÀ efjMlesoej kesÀ ceesìj iewjspe ceW veewkeÀjer keÀj ueer~ JeneB ceesìj ®eueevee Deewj cejccele keÀjvee meerKee~

kegÀí efoveeW yeeo ceesìj iewjspe keÀer veewkeÀjer íesæ[keÀj Jes menejveHegj ®eues DeeS~ JeneB kegÀí efoveeW lekeÀ [^eFJej keÀer veewkeÀjer keÀer~ JeneB mes ueKeveT ®eues ieS~ JeneB SkeÀ leeuegkesÀoej kesÀ ³eneB veewkeÀjer keÀj ueer~ leeuegkesÀoej kesÀ ³eneB mes Yeer veewkeÀjer íesæ[ oer~

GvneR efoveeW GvekeÀer cegueekeÀele SkeÀ Ssmes Yeejleer³e mes ngF& pees DeefÖeÀkeÀe ceW jn keÀj J³eeHeej keÀjlee Lee~ GmekesÀ meeLe Jen DeÖeÀerkeÀe ®eues ieS Deewj JeneB veewkeÀjer keÀjves ueies~ Jener J³eeHeejer GvnW DecejerkeÀe ues ie³ee~ kegÀí efoveeW lekeÀ Jen DecejerkeÀe jns~ DecejerkeÀe mes Hegve: DeÖeÀerkeÀe ueewì DeeS Deewj kegÀí efoveeW yeeo Hebpeeye JeeHeme Dee ieS~

13 DeÒewue 1919 keÀes mLeeveer³e vesleeDeeW ves Debûespees kesÀ jesuesì SkeÌì kesÀ efJejesOe ceW peefue³eeBJeeuee yeeie ceW SkeÀ efJeMeeue meYee keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee Lee~ Dece=lemej kesÀ peefue³eeBJeeuee yeeie ceW Gme mece³e ueieYeie 20,000 efvenlLes ÒeoMe&vekeÀejer pecee ngS Les~ Gme mece³e GOece efmebn Deewj GvekesÀ DeveeLeeue³e kesÀ oesmle efJeMeeue meYee kesÀ efueS Heeveer keÀer J³eJemLee ceW ueies ngS Les~ GOece efmebn ye®eHeve mes ner efve[j mJeYeeJe kesÀ Les~

peye Debûespe pevejue [e³ej keÀes peefue³eeBJeeuee yeeie ceW efJeêesn keÀe Helee ®euee lees Gmeves efJeêesn keÀe oceve keÀjves kesÀ efueS DeHeveer mesvee keÀes efyevee efkeÀmeer HetJe& met®evee kesÀ efvenlLes ÒeoMe&vekeÀeefj³eeW Hej DebOeeOegbOe ieesefue³ee

®eueeves keÀe DeeosMe efo³ee~ Deye [e³ej kesÀ DeeosMe Hej [e³ej keÀer mesvee ves 15 efceveì ceW 1650 jeGb[ ieesefue³eeB ®eueeF& Leer~

peefue³eeBJeeuee yeeie ceW ÒeJesMe keÀjves Deewj yeenj efvekeÀueves keÀe efmeHe&À SkeÀ ner jemlee Lee Deewj ®eejeW lejHeÀ mes ®eenjoerJeejer Leer~ Gme íesìs mes ojJeepes Hej Yeer pevejue [e³ej ves leesHe ueieJee efo³ee Lee pees Yeer yeenj efvekeÀueves keÀe Òe³eeme keÀjlee Gmes leesHe mes Gæ[e efo³ee peelee Lee~ Deye ueesieeW kesÀ efueS yeenj efvekeÀueves keÀe keÀesF& jemlee veneR Lee Deewj ueieYeie 3000 efvenlLes ueesie Gme Yeejer vejmebnej ceW ceejs ie³es Deewj 1200 ueesie Iee³eue ngS Les~ Gme peefue³eeBJeeuee yeeie ceW SkeÀ kegÀDeeB Lee~ ueesie DeHeveer peeve ye®eeves kesÀ efueS Gme kegÀSB ceW ketÀo ie³es uesefkeÀve kegÀSB ceW ye®eves kesÀ yepee³e ueeMeeW keÀe {sj ueie ie³ee~ FmekesÀ yeeo Yeer peye pevejue [e³ej JeneB mes efvekeÀueles JekeÌle Dece=lemej keÀer ieefue³eeW ceW Yeejleer³eeW Hej ieesefue³eeB ®eueeles ngS ie³ee Lee~ Fme ieesueeryeejer kesÀ oewjeve GOece efmebn peeve ye®eeves kesÀ efueS Hesæ[ Hej ®eæ{ ieS Les Deewj HeÊeeW ceW efmej efíHeekeÀj yewþs jns efpemekesÀ keÀejCe Jen peerefJele ye®e ieS Les~ GvneWves DeHeveer DeeBKeeW mes ³es vejmebnej osKee Lee efpememes GvnW Yeejer DeeIeele ueiee~ GOece efmebn Gme mece³e ueieYeie 20 Je<e& kesÀ Les GvneWves ³en mebkeÀuHe efue³ee efkeÀ ’efpeme [e³ej ves ¬etÀjlee kesÀ meeLe cesjs osMe kesÀ veeieefjkeÀesb keÀer nl³ee keÀer nw Fme [e³ej keÀes ceQ peerefJele veneR íes[tbiee Deewj ³ener cesjs peerJeve keÀe DeeefKejer mebkeÀuHe nw~“ meved 1924 ceW Jen ieoj Heeìea ceW Meeefceue nes ie³es Deewj Yeiele efmebn kesÀ Heo ef®evneW Hej ®eueves ueies~

peefue³eeBJeeuee yeeie mceejkeÀ

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 41

Fme nl³eekeÀeb[ kesÀ cegK³e leerve DeejesHeer Les~ Henues Hebpeeye kesÀ ieJeve&j mej ceeFkeÀue Dees [e³ej, otmejs efye´iesef[³ej F&.S®e. [e³ej, Deewj leermejs Yeejle kesÀ jep³e meef®eJe pesì ueQ[ Fve leerveeW keÀes ceejves keÀer Òeefle%ee GOece efmebn ves keÀer Leer~ FmeceW mes SkeÀ cewkeÀue Dee [e³ej keÀer ce=l³eg meved 1927 ceW nes ieF& Deewj otmejs keÀer nl³ee GOece efmebn ves uevove ceW peekeÀj keÀer Leer~ Yeejle ceW Oeve SkeÀ$e keÀjves kesÀ GÎsM³e mes GvneWves DeveskeÀesb he´keÀej kesÀ keÀe³e& efkeÀ³es Deewj ueieeleej mLeeve yeoueles jns~ SkeÀ yeej SkeÀ Yeejleer³e J³eeheejer kesÀ meeLe DeHe´ÀerkeÀe ie³es efHeÀj J³eeheej kesÀ mebyebOe ceW Deeies yeæ{les ngS DecesefjkeÀe ®eues ie³es~ ¬eÀebeflekeÀeefj³eeW mes he´YeeefJele neskeÀj DecesefjkeÀe mes SkeÀ efjJeeuJej ueskeÀj Yeejle Dee³es~ efjJeeuJej keÀe ueeFmesvme ve nesves kesÀ keÀejCe Debie´spees ves Gvnsb efiejHeÌleej keÀj efue³ee~ Dece=lemej ceW efiejHeÌleejer kesÀ yeeo cegkeÀocee ®euee³ee ie³ee~ keÀesì& ves FvnW 4 meeue keÀer mepee os oer~ pesue mes ítìves kesÀ yeeo hewle=keÀ efveJeeme megveece ceW jnves kesÀ efueS ie³es~ efye´efìMe hegefueme ves GvekeÀes hejsMeeve keÀjvee Megª efkeÀ³ee~ efpemekesÀ keÀejCe Dece=lemej Dee³es~ Dece=lemej ceW SkeÀ Yeeæ[s keÀer ogkeÀeve Keesueer Deewj SkeÀ hesvìj keÀe yees[& ueiee³ee~ ceeefuekeÀe veece - jece cegncceo eEmen Deepeeo Lee~

Deheves efceMeve keÀes Debpeece osves kesÀ efueS GOece eEmen ves efJeefYeVe veeceeW mes DeHe´ÀerkeÀe, vewjesye, ye´epeerue Deewj DecesefjkeÀe keÀer ³ee$ee keÀer~ meve 1934 ceW GOece eEmen uebove hengb®es Deewj Jeneb 9, Su[j mì^erì keÀcese|Me³eue jes[ hej jnves ueies~ Jeneb GvneWves ³ee$ee kesÀ GÎsMe mes SkeÀ keÀej Kejeroer Deewj meeLe ceW Dehevee efceMeve hetje keÀjves kesÀ efueS ín ieesefue³eeW Jeeueer SkeÀ efjJeeuJej Yeer Kejero ueer~ JeneB Hej efíHekeÀj Yeejleer³eeW kesÀ meeLe jnves ueies~ GvneWves FvekeÀe nj mecYeJe men³eesie efkeÀ³ee~ uevove ceW jnves kesÀ efueS SkeÀ nesìue ceW Jesìj keÀe keÀece efkeÀ³ee leeefkeÀ kegÀí Deewj Hewmes FkeÀùs keÀj yevogkeÀ Kejeroer pee mekesÀ~ GvekeÀes DeHevee GÎsM³e Hetje keÀjves ceW Hetjs 21 meeue ueie ie³es efHeÀj Yeer GvekesÀ ceve ceW ÒeefleMeesOe keÀer pJeeuee keÀce veneR ngF& Leer~ 21 meeue lekeÀ kesÀJeue DeHeves mebkeÀuHe keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS peerefJele Les~ 13 cee®e& 1940 keÀes uevove kesÀ SkeÀ Menj efkebÀimìve ceW pevejue [e³ej keÀe SkeÀ yeæ[e keÀe³e&¬eÀce ®eue jne Lee~ Gme keÀe³e&¬eÀce ceW GOece efmebn HengB®es Deewj DeHeveer meerì mes GþkeÀj pevejue [e³ej Hej leeyeæ[leesæ[ leerve ieesefue³eeB ®eueeF& efpemeceW pevejue [e³ej keÀer lelkeÀeue ce=l³eg nes ieF&~ [e³ej keÀes ceejves kesÀ yeeo Yeeieves kesÀ yepee³e GvneWves SkeÀ ner Jeeke̳e keÀne Lee ’Deepe cesjs 21 meeue keÀe Hegjevee mebkeÀuHe Hetje nes ie³ee ceQ Deye SkeÀ efceveì efpevoe veneR jnvee ®eenlee ntB~“ GvneWves DeelcemeceHe&Ce keÀj efo³ee ke̳eeWefkeÀ efpeme mebkeÀuHe keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS GvneWves peerJeve oeBJe Hej ueiee efo³ee Lee Jen Hetje nes ie³ee~ GOece efmebn keÀes legjble efiejHeÌleej keÀj Deieues DeeosMe lekeÀ pesue ceW [eue efo³ee ie³ee~ [e³ej keÀer ceewle keÀer peeB®e kesÀ oewjeve GOece efmebn ves pesue ceW 42 efove lekeÀ YetKe næ[leeue keÀer Leer~ efpememes GvnW peyejomleer Yeespeve efo³ee peelee Lee~

keÀevetveer keÀe³e&JeeF& Deewj HeÀeBmeerpeye [e³ej keÀer ceewle keÀer peeB®e Megª ngF& lees Debûespe DeHeÀmejeW ves [e³ej keÀes ceejves keÀe keÀejCe Hetíe, GvneWves yelee³ee ’pevejue [e³ej ves cesjs osMe kesÀ 3000 efveoex<e YeejleJeeefme³eeW keÀer DekeÀejCe nl³ee keÀje oer Leer leYeer ceQves pevejue [e³ej keÀes ceejves keÀe mebkeÀuHe ues efue³ee Lee efpemes Hetje keÀjves ceW cegPes 21 meeue ueie ieS~ cewb Deye KegMe ntB ke̳eeWefkeÀ cesje mebkeÀuHe Hetje nes ie³ee~ cegPes ceewle mes keÀesF& [j veneR nw~ DeHeves osMe kesÀ efueS ceQ nBmeles-nBmeles peeve os otBiee~ ceQves DeHeves osMeJeeefme³eeW keÀes Debûespeer jepe ceW leæ[Heles ngS osKee nw Deewj GvekesÀ oo& keÀe efJejesOe keÀjvee cesje keÀle&J³e Lee~ cegPes ieJe& nw efkeÀ cegPes DeHeveer ceele=Yetefce kesÀ efue³es yeefueoeve nesves keÀe DeJemej efceuee nw~“ Fme ÒekeÀej GOece efmebn kesÀ ye³eeveeW kesÀ DeeOeej Hej GvnW HeÀeBmeer keÀer mepee megveeF& ie³eer~ 31 pegueeF& 1940 keÀes GvnW uevove keÀer pesue ceW HeÀeBmeer os oer ieF& Deewj Gmeer pesue ceW GvekesÀ MeJe keÀes oHeÀve keÀj efo³ee ie³ee~

Yeejle kesÀ ueesieeW keÀes peye GOece efmebn kesÀ HeÀeBmeer keÀer Keyej ueieer lees Yeejle kesÀ ¬eÀebeflekeÀeefj³eeW kesÀ ceve ceW DebûespeeW kesÀ Òeefle efJeêesn Deewj yeæ{ ie³ee Deewj pJeeuee keÀer lejn HewÀue ie³ee~ FvneR MeneroeW kesÀ yeefueoeve kesÀ keÀejCe GvekeÀer ceewle kesÀ kesÀJeue 7 Je<e& yeeo Yeejle DebûespeeW keÀer iegueeceer mes Deepeeo nes ie³ee~ meved 1974 ceW Hebpeeye kesÀ efJeOee³ekeÀ meeOet efmebn efLeb[ kesÀ Deeûen Hej GvekeÀer DeefmLe³eeW keÀes KeesokeÀj Yeejle uee³ee ie³ee~ GvekesÀ DeJeMes<eeW keÀes GvekesÀ pevcemLeeve Hej Debeflece mebmkeÀej efkeÀ³ee ie³ee Deewj DeefmLe³eeW keÀes meleuepe veoer ceW ÒeJeeefnle efkeÀ³ee ie³ee Lee~ GvekesÀ ³eesieoeve keÀes mcejCeer³e yeveeves kesÀ efue³es GÊejeKeb[ jep³e kesÀ SkeÀ efpeuee keÀe veece GOece efmebn veiej jKee ie³ee nw~ GvekeÀer DeefmLe efJeOee³ekeÀ mebOet efmebn FiueQ[ mes uee³es Les Deewj efJeceeveleue Hej GvekeÀer DeefmLe keÀes Þeerceleer Fbefoje ieeBOeer, Þeer MebkeÀj o³eeue Mecee&, Þeer pewue efmebn ves ÒeeHle efkeÀ³ee Lee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 42

DeveskeÀ yeefueoeefve³eeW keÀe yeefueoeve nceejer mJeleb$elee keÀer veeRJe keÀe HelLej nw~ GvekesÀ l³eeie Deewj yeefueoeve keÀer yegefve³eeo Hej ner mJeleb$elee ªHeer YeJeve Keæ[e nw~ keÀvekeÀuelee ye©Dee Yeejle keÀer Ssmeer ner Menero yesìer LeeR, pees Yeejleer³e JeerjebieveeDeeW keÀer keÀleej ceW SkeÀ Leer~ cen]pe 18 Je<eea³e keÀvekeÀuelee Dev³e yeefueoeveer JeerjebieveeDeeW mes Gce ceW íesìer Yeues ner jner neW, uesefkeÀve l³eeie SJeb yeefueoeve ceW GvekeÀe keÀo efkeÀmeer mes keÀce veneR Lee~

keÀvekeÀuelee ye©Dee keÀe pevce 22 efomebyej, 1924 keÀes Demece kesÀ yeejbieyeeæ[er ieeBJe ceW ke=À<CekeÀeble ye©Dee kesÀ HeefjJeej ceW ngDee Lee~ keÀvekeÀuelee ye®eHeve ceW ner DeveeLe nes ieF& Leer~ keÀvekeÀuelee kesÀ Heeueve-Hees<eCe keÀe oeef³elJe GvekeÀer

veeveer ves mebYeeuee Lee~ iejeryeer kesÀ yeeJepeto keÀvekeÀuelee keÀe PegkeÀeJe jeä^er³e mJeeOeervelee Deeboesueve keÀer Deesj neslee ie³ee~

ye®eHeve mes ner jeä^ YeeqkeÌle keÀer YeeJevee ceF& 1931 F&. ceW iecesjer ieeBJe ceW jw³ele meYee Dee³eesefpele keÀer ieF& Leer, Gme mece³e keÀvekeÀuelee kesÀJeue meele meeue keÀer Leer~ efHeÀj Yeer meYee ceW DeHeves ceecee osJesvêveeLe Deewj ³eogjece yeesme kesÀ meeLe GmeceW Yeeie efue³ee Lee~ meYee kesÀ DeO³e#e Òeefme× veslee p³eesefle Òemeeo DeiejJeeuee Les~ p³eesefle Òemeeo DeiejJeeuee Demece kesÀ Òeefme× keÀefJe Les Deewj GvekesÀ Üeje Demeefce³ee Yee<ee ceW efueKes ieerle Iej-Iej ceW ueeskeÀefÒe³e Les~ DeiejJeeuee kesÀ ieerleeW mes keÀvekeÀuelee Yeer ÒeYeeefJele Deewj Òesefjle ngF&~ Fve ieerleeW kesÀ ceeO³ece mes keÀvekeÀuelee kesÀ yeeue-ceve Hej jeä^-YeeqkeÌle keÀe yeerpe DebkegÀefjle ngDee~

mJeleb$elee mebûeece ceW Meeefceue meved 1931 kesÀ jw³ele DeefOeJesMeve ceW Yeeie uesves JeeueeW keÀes jeä^êesn kesÀ DeejesHe ceW yeboer yevee efue³ee ie³ee~ Fme Ieìvee kesÀ keÀejCe Demece ceW ¬eÀebefle keÀer Deeie ®eesjeW Deesj HewÀue ieF&~ cegcyeF& kesÀ keÀeBûesme DeefOeJesMeve ceW 8 Deiemle, 1942 keÀes DeBûespeeW Yeejle íesæ[es ÒemleeJe Heeefjle ngDee~ ³en efye´efìMe kesÀ efJe©× osMe kesÀ keÀesveskeÀesves ceW HewÀue ie³ee~ Demece kesÀ Meer<e& veslee cegcyeF& mes ueewìles ner HekeÀæ[keÀj pesue ceW [eue efo³es ieS~ Deble ceW p³eesefle Òemeeo DeeiejJeeue ves vesle=lJe mebYeeuee~ GvekesÀ vesle=lJe ceW iegHle meYee keÀer ieF&~ Hegefueme kesÀ Del³ee®eej yeæ{ ieS Deewj mJeleb$elee mesveeefve³eeW mes pesue Yej ieS~ keÀF& ueesieeW keÀes Hegefueme keÀer ieesueer keÀe efMekeÀej yevevee Heæ[e~ Meemeved kesÀ oceve ®e¬eÀ kesÀ meeLe Deeboesueve Yeer yeæ{lee ie³ee~

Leeves Hej eflejbiee HeÀnjeves keÀe efveCe&³e SkeÀ iegHle meYee ceW 20 efmelecyej, 1942 F&. keÀes lespeHegj keÀer keÀ®enjer Hej eflejbiee HeÀnjeves keÀe efveCe&³e efue³ee ie³ee~ Gme mece³e lekeÀ keÀvekeÀuelee

keÀvekeÀuelee ye©Dee

efMeHeÀe@ve mejkeÀej

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 43

efJeJeen kesÀ ³eesi³e nes ®egkeÀer LeeR~ efkeÀvleg Jen DeHeves efJeJeen keÀer DeHes#ee Yeejle keÀer Dee]peeoer keÀes DeefOekeÀ cenlJeHetCe& ceeveleer LeeR~ Yeejle keÀer Dee]peeoer kesÀ efueS Jen kegÀí Yeer keÀjves keÀes lew³eej LeeR~

20 efmelecyej, 1942 kesÀ efove lespeHegj mes 82 ceerue otj ienHegj Leeves Hej eflejbiee HeÀnjeves keÀer ³eespevee yeveeF& ieF&~ keÀvekeÀuelee Yeer FmeceW Meeefceue Leer~ keÀvekeÀuelee Deelce yeefueoeveer oue keÀer meom³ee LeeR~ ienHegj Leeves keÀer Deesj ®eejeW efoMeeDeeW mes peguetme Gceæ[ Heæ[e Lee~ oesveeW neLeeW ceW eflejbiee Peb[e LeeceW keÀvekeÀuelee Gme peguetme keÀe vesle=lJe keÀj jner LeeR~ peguetme kesÀ vesleeDeeW keÀes mebosn ngDee efkeÀ keÀvekeÀuelee Deewj GmekesÀ meeLeer keÀneR Yeeie ve peeS~ mebosn keÀes YeeBHe keÀj keÀvekeÀuelee Mesjveer kesÀ meceeve iejpe Gþer ’nce ³egJeefle³eeW keÀes Deyeuee mecePeves keÀer Yetue cele keÀerefpeS~ Deelcee Decej nw, veeMeJeeve nw lees cee$e Mejerj~ Dele: nce efkeÀmeer mes ke̳eeW [jW?“, ’keÀjWies ³ee cejWies“, ’mJeleb$elee nceeje pevceefme× DeefOekeÀej nw“, pewmes veejeW mes DeekeÀeMe keÀes ®eerjleer ngF& Leeves keÀer Deesj yeæ{er~

Deelceyeefueoeveer pelLee Leeves kesÀ keÀjerye pee HengB®ee~ Heerís mes peguetme kesÀ ieieveYesoer veejeW mes DeekeÀeMe ietBpeves ueiee~ Gme pelLes kesÀ meom³eeW ceW Leeves Hej Peb[e HeÀnjeves keÀer nes[-meer ce®e ieF&~ nj SkeÀ J³eeqkeÌle meyemes Henues Peb[e HeÀnjeves keÀes yes®ewve Lee~ Leeves keÀe ÒeYeejer Heer.Sce.meesce peguetme keÀes jeskeÀves kesÀ efueS meeceves DeekeÀj Keæ[e nes ie³ee~ keÀvekeÀuelee mes Gmeves keÀne - ’nceeje jemlee cele jesefkeÀS~ nce DeeHemes mebIe<e&

keÀjves veneR DeeS nQ~ nce lees Leeves Hej eflejbiee HeÀnjekeÀj mJeleb$elee keÀer p³eesefle peueeves DeeS nQ~ FmekesÀ yeeo ueewì pee³eWies~“

Leeves kesÀ ÒeYeejer ves keÀvekeÀuelee mes keÀne efkeÀ ³eefo legce ueesie SkeÀ Fb®e Yeer Deeies yeæ{s lees ieesefue³eeW mes Gæ[e efoS peeDeesies~ FmekesÀ yeeJepeto Yeer keÀvekeÀuelee Deeies yeæ{eR Deewj keÀne - ’nceejer mJeleb$elee keÀer p³eesefle yegPe veneR mekeÀleer~ legce ieesefue³eeB ®euee mekeÀles nes, Hej nceW keÀle&J³e efJecegKe veneR keÀj mekeÀles~“ Flevee keÀn keÀj Jen p³eeW ner Deeies yeæ{er, Hegefueme ves peguetme Hej ieesefue³eeW keÀer yeewíej keÀj oer~ Henueer ieesueer keÀvekeÀueleeves DeHeveer íeleer Hej

Pesueer~ ieesueer yeesieer keÀíejer veecekeÀ efmeHeener ves ®eueeF& Leer~ otmejer ieesueer cegkegbÀo keÀekeÀesleer keÀes ueieer, efpememes GmekeÀer lelkeÀeue ce=l³eg nes ieF&~ Fve oesveeW keÀer ce=l³eg kesÀ yeeo Yeer ieesefue³eeB ®eueleer jneR~

uesefkeÀve ³egJekeÀeW kesÀ ceve ceW mJeleb$elee keÀer DeKeb[ p³eesefle peue jner Leer, efpemekesÀ keÀejCe ieesefue³eeW keÀer HejJeen ve keÀjles ngS Jes ueesie Deeies yeæ{les jns~ keÀvekeÀuelee ieesueer ueieves Hej efiej Heæ[er, efkeÀvleg GmekesÀ neLe mes eflejbiee veneR PegkeÀe~ GmekeÀe meenme Deewj yeefueoeve osKekeÀj ³egJekeÀeW keÀe peesMe Deewj Yeer yeæ{ ie³ee~ keÀvekeÀuelee kesÀ neLe mes eflejbiee ueskeÀj ieesefue³eeW kesÀ meeceves meervee leevekeÀj Jeerj yeefueoeveer ³egJekeÀ Deeies yeæ{les jns, SkeÀ kesÀ yeeo SkeÀ efiejles ieS, efkeÀvleg Peb[s keÀes ve lees PegkeÀves efo³ee ve ner efiejves efo³ee~ Gmes SkeÀ kesÀ yeeo ogmejs neLe ceW Leeceles ieS Deewj Deble ceW jeceHeefle jepeKeesJee ves Leeves Hej Peb[e HeÀnje efo³ee~

Menero Jeerjebievee keÀe Debeflece mebmkeÀej Menero cegkegbÀo keÀekeÀesleer kesÀ MeJe keÀes mespe Hej veiejHeeefuekeÀe kesÀ keÀce&®eeefj³eeW ves iegHle ªHe mes oen-mebmkeÀej keÀj efo³ee efkeÀvleg keÀvekeÀuelee keÀe MeJe mJeleb$elee mesveeveer DeHeves kebÀOeeW Hej GþekeÀj GmekesÀ Iej lekeÀ ues peeves ceW meHeÀue nes ieS~ GmekeÀe Debeflece mebmkeÀej yeebjieyee[er ceW ner efkeÀ³ee ie³ee~ DeHeves ÒeeCeeW keÀer Deengefle oskeÀj Gmeves mJeleb$elee mebûeece ceW Deewj DeefOekeÀ peesMe Hewoe efkeÀ³ee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 44

Yeejleer³e mJelev$elee mebieece kesÀ SkeÀ HecegKe keÀeefvlekeÀejer Les~ GvneWves keÀekeÀesjer keÀeC[ ceW cenlJeHetCe& YetefcekeÀe efveYee³eer~ jece Hemeeo efyeefmceue keÀer YeeBefle

DeMe]HeÀe]keÀ Guuee KeeB Yeer Got& Yee<ee kesÀ yesnlejerve Mee³ej Les~ GvekeÀe Got& leKeuuegce nmejle Lee~ Got& kesÀ DeefleefjkeÌle Jes efnvoer Je Debiespeer ceW uesKe SJeb keÀefJelee³eW Yeer efueKee keÀjles Les~ GvekeÀe Hetje veece DeMe]HeÀekeÀ Guuee KeeB Jeejmeer nmejle Lee~ Yeejleer³e mJelev$elee mebieece kesÀ mecHetCe& Fefleneme ceW efyeefmceue Deewj DeMe]HeÀe]keÀ keÀer YetefcekeÀe efveefJe&Jeeo jÀHe mes efnvot-cegefmuece SkeÀlee keÀe DevegHece GoenjCe nw~

peerJeve Heefj®e³eDeMe]HeÀe]keÀ Guuee KeeB keÀe pevce Glej He´osMe kesÀ Meneroieæ{ MeenpeneBHegj ceW jsueJes mìsMeved kesÀ Heeme efmLele keÀoveKewue peueeueveiej cegnuues cebs 22 DekeÌìtyej 1900 keÀes ngDee Lee~ GvekesÀ efHelee keÀe veece ceesncceo MeHeÀerkeÀ Guuee KeeB Lee~ GvekeÀer ceeB keÀe veece cepentjÀefvveMeeB yesiece Lee~ DeMe]HeÀe]keÀ ves mJe³eb DeHeveer [e³ejer ceW efueKee nw efkeÀ peneB SkeÀ Deesj GvekesÀ yeeHe-oeoebs kesÀ Keeveoeve ceW SkeÀ Yeer ie´spegSì nesves lekeÀ keÀer leeueerce ve Hee mekeÀe JeneR otmejer Deesj GvekeÀer veefveneue ceW meYeer ueesie G®®e efMeef#ele Les~ GveceW mes keÀF& lees ef[Hìer keÀueskeÌìj Je Sme pes Sce (meye peg[erefMe³eue cewefpemì^sì) kesÀ DeesnoeW Hej cegueeefpece Yeer jn ®egkesÀ Les~ 1857 kesÀ ieoj ceW Gve ueesieeW ves peye efnvogmleeve keÀe meeLe veneR efo³ee lees pevelee ves iegmmes ceW DeekeÀj GvekeÀer DeeueerMeeve keÀesþer keÀes Deeie kesÀ nJeeues keÀj efo³ee Lee~ Jen keÀesþer Deepe Yeer Hetjs Menj ceW peueer keÀesþer

kesÀ veece mes ceMentj nw~ yenjneue DeMe]HeÀe]keÀ ves DeHeveer kegÀjyeeveer oskeÀj veefveneue JeeueeW kesÀ veece Hej ueies Gme yeovegcee oeie keÀes ncesMee - ncesMee kesÀ efue³es Oees [euee~

DeMe]HeÀe]keÀ DeHeves YeeF&-yenveeW ceW meyemes íesìs Les~ meye GvnW H³eej mes De®ít keÀnles Les~ SkeÀ jespe GvekesÀ yeæ[s YeeF& efj³eemele Guuee ves DeMe]HeÀe]keÀ keÀes efyeefmceue kesÀ yeejs ceW yelee³ee efkeÀ Jen yeæ[e keÀeefyeue meKMe nw Deewj Deeuee opex keÀe Mee³ej Yeer, iees³ee DeepekeÀue cewveHegjer keÀeC[ ceW efiejHeÌleejer keÀer Jepen mes MeenpeneBHegj ceW vepej veneR Dee jne~ keÀeHeÀer Demex mes HeÀjej nw Kegoe peeves keÀneB Deewj efkeÀve neueele ceW yemej keÀjlee nesiee~ efyeefmceue GvekeÀe meyemes Gcoe keÌueemeHesÀuees nw~ DeMe]HeÀe]keÀ leYeer mes efyeefmceue mes efceueves kesÀ efue³es yesleeye nes ie³es~ JekeÌle iegpejlee jne~ 1920 ceW Deece cegDeeHeÀer kesÀ yeeo jece He´meeo efyeefmceue DeHeves Jeleve MeenpeneBHegj Dee³es Deewj Iejsuet keÀejesyeej ceW ueie ie³es~ DeMe]HeÀe]keÀ ves keÀF& yeej efyeefmceue mes cegueekeÀele keÀjkesÀ GvekeÀe efJeMJeeme Deefpe&le keÀjvee ®eene Hejvleg keÀece³eeyeer veneR efceueer~ ®egveeB®es SkeÀ jespe jele keÀes Kevveewle veoer kesÀ efkeÀveejs megvemeeve peien ceW ceerefìbie nes jner Leer DeMe]HeÀe]keÀ JeneB pee HengB®es~ efyeefmceue kesÀ SkeÀ Mesj Hej peye DeMe]HeÀe]keÀ ves Deeceerve keÀne lees efyeefmceue ves FvnW Heeme yegueekeÀj Heefj®e³e Hetíe~ ³en peevekeÀj efkeÀ DeMe]HeÀe] keÀ GvekesÀ keÌueemeHesÀuees efj³eemele Guuee keÀe meiee íesìe YeeF& nw Deewj Got& pegyeeve keÀe Mee³ej Yeer nw, efyeefmceue ves Gmemes Dee³e& meceepe ceefvoj ceW DeekeÀj Deueie mes efceueves kesÀ efueS keÀne~ Iej JeeueeW kesÀ ueeKe cevee keÀjves Hej Yeer DeMe]HeÀe]keÀ Dee³e& meceepe pee HenB®es Deewj jece He´meeo efyeefmceue mes keÀeHeÀer osj lekeÀ iegHeÌleiet keÀjves kesÀ yeeo GvekeÀer Heeìea ceele=Jesoer kesÀ SefkeÌìJe ceWcyej Yeer yeve ie³es~ ³eneR mes GvekeÀer efpevoieer keÀe ve³ee HeÀuemeHeÀe MegjÀ ngDee~ Jes Mee³ej kesÀ meeLe-meeLe keÀewce kesÀ efKeoceleieej Yeer yeve ie³es~

Denceoeyeeo Deewj ie³ee keÀeBie´sme ceW Yeeieeroejer DeMe]HeÀe]keÀ yengle otjoMeea LeW GvneWves jece He´meeo efyeefmceue keÀes ³en meueen efo³ee efkeÀ ke´ÀeefvlekeÀejer ieefleefJeefOe³eeW kesÀ meeLe-meeLe keÀebiesme Heeìer& ceW Yeer DeHeveer Hewþ yeveekeÀj jKevee nceejer keÀece³eeyeer ceW ceooieej ner meeefyele nesiee~

DeMe]HeÀe]keÀ Guuee KeeB

jepesMe ìceìe

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 45

yenjneue DeMe]HeÀe]keÀ Je efyeefmceue kesÀ meeLe MeenpeneBHegj kesÀ Deewj Yeer keÀF& veJe³egJekeÀ keÀebiesme ceW Meeefceue ngS Deewj Heeìea keÀes keÀewceer leekeÀle Delee keÀer~ 1921 keÀer Denceoeyeeo keÀebiesme ceW jece He´meeo efyeefmceue Je Hesceke=À<Ce Kevvee kesÀ meeLe DeMe]HeÀe]keÀ Yeer Meeefceue ngS~ DeefOeJesMeve ceW GvekeÀer cegueekeÀele ceewueevee nmejle ceesneveer mes ngF& pees keÀebiesme kesÀ Jeefj<þ Mejcee³esoejeW ceW Megceej efkeÀ³es peeles Les~ ceewueevee nmejle ceesneveer Üeje He´mlegle HetCe& mJejepe kesÀ He´mleeJe keÀe peye ieeBOeerpeer ves efJejesOe efkeÀ³ee lees MeenpeneBHegj kesÀ keÀebiesmeer mJe³ebmesJekeÀeW ves ieeBOeerpeer keÀer [ìkeÀj cegKeeueHeÀle keÀer Deewj Ketye nbieecee ce®ee³ee~ DeeefKejkeÀej ieebvOeer peer keÀes ve ®eenles ngS Yeer Jen He´mleeJe mJeerkeÀej keÀjvee ner Heæ[e~ Fmeer He´keÀej efomecyej 1922 keÀes ie³ee keÀebiesme ceW Yeer veJe³egJekeÀeW Üeje ieeBOeerpeer keÀer pecekeÀj efKeb®ee³eer keÀer ie³eer ~ FmeceW yebieeue, efyenej Je Glej He´osMe kesÀ veJe³egJekeÀ SkeÀ nes ie³es~ Gve meyekeÀe ieevOeer mes SkeÀ ner meJeeue Lee - ’DeeHeves efkeÀmes HetíkeÀj Demen³eesie Deevoesueve JeeHeme efue³ee?“

S®e.Deej.S. keÀe ieþve 1922 keÀer ie³ee keÀebie´sme kesÀ yeeo Heeìea ceW oes oue yeve ie³es SkeÀ Oevee{d³e ueesieeW keÀe otmeje Deece leyekesÀ mes Dee³es ngS veJe³egJekeÀeW keÀe~ Henues Jeeues oue ves 01 peveJejer 1923 keÀes mJejepe Heeìea yevee ueer otmejs oue ves ke´ÀeefvlekeÀejer Heeìea kesÀ ieþve keÀe ceve yevee efue³ee~ yebieeue kesÀ kegÀí veJe³egJekeÀ meerOeW MeenpeneBHegj DeekeÀj cewveHegjer <eæ[³ev$e kesÀ DevegYeJeer

ke´ÀeefvlekeÀejer HeefC[le jece He´meeo efyeefmceue mes efceues Deewj Gvemes ve³eer Heeìea kesÀ ieþve ceW men³eesie keÀjves keÀe Deeie´n efkeÀ³ee~ efyeefmceue Gve efoveeW efmeukeÀ keÀer meeefæ[³eeW kesÀ J³eeHeej ceW GuePes ngS Les GvekesÀ Heeme mece³e veneR Lee~ Fme Hej DeMe]HeÀe]keÀ ves GvnW mecePee³ee Deewj DeHeveer Deesj mes Hetje men³eesie keÀjves keÀe Je®eve efo³ee~ GmekesÀ yeeo ner efyeefmceue ves DeHeves meePeeroej yeveejmeer ueeue keÀes meeje keÀejesyeej meeQHe efo³ee Deewj Hetjs ceve mes DeMe]HeÀe]keÀ Deewj efyeefmceue ke´ÀeefvlekeÀejer Heeìea kesÀ keÀece ceW pegì ie³es~ Heeìea keÀer Deesj mes 01 peveJejer 1925 keÀes Debie´speer ceW íeHes ie³es Iees<eCee He$e efo efjJeesuetMevejer keÀes Hetjs GÊej He´osMe kesÀ He´l³eskeÀ efpeues lekeÀ HengB®eeves ceW DeMe]HeÀekeÀ keÀer mejenveer³e YetefcekeÀe keÀes osKeles ngS S®e.Deej.S. keÀer kesÀvêer³e keÀe³e&keÀeefjCeer kesÀ meom³e ³eesiesMe ®evê ®eìpeea ves DeMe]HeÀekeÀ keÀes efyeefmceue keÀe menkeÀejer (uesefHeÌìvesCì) ceveesveerle efkeÀ³ee Deewj He´osMe keÀer efpeccesoejer Fve oesveeW kesÀ keÀvOeeW Hej [eue keÀj mJe³eb yebieeue ®eues ie³es~

keÀekeÀesjer keÀeC[ ceW DeMe]HeÀekeÀ keÀer YetefcekeÀe yebieeue ceW Me®eervêveeLe meev³eeue Deewj ³eesiesMe ®evê ®eìpeea pewmes oes He´cegKe J³eefkeÌle³eeW kesÀ efiejHeÌleej nes peeves Hej efnvogmleeve efjHeefyuekeÀve Smeesefme³esMeved keÀe Hetje oejesceoej efyeefmceue kesÀ keÀvOeeW Hej Dee ie³ee~ FmeceW MeenpeneBHegj mes He´sce ke=À<Ce Kevvee, þekegÀj jesMeve efmebn kesÀ DeefleefjkeÌle DeMe]HeÀekeÀ Guuee Keeb@ keÀe ³eesieoeve mejenveer³e jne~ peye

keÀekeÀesjer keÀeC[ kesÀ ¬eÀeefvlekeÀejer - (1) ³eesiesMe®evê ®eìpeea, (2) Òesceke=À<Ce Kevvee, (3) cegkegÀvoer ueeue, (4) efJe<CetMejCe ogeqyueMe, (5) megjsMe®evê YeÆe®ee³e&, (6) jeceke=À<Ce Ke$eer, (7)

cevceLeveeLe iegHle, (8) jepekegÀceej efmevne (9) þekegÀj jesMeveefmebn, (10) Heb jeceÒemeeo efyeeqmceue, (11) jepesvêveeLe ueeefn[er, (12) ieesefJevo®ejCe keÀej (13) jeceogueejs ef$eJesoer, (14)

jeceveeLe HeeC[s³e, (15) Me®eervêveeLe meev³eeue, (16) YetHesvêveeLe meev³eeue, (17) ÒeCeJesMe kegÀceej ®eìpeea

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 46

Dee³ejuewC[ kesÀ ke´ÀeefvlekeÀeefj³eeW keÀer lepe& Hej peyejve Oeve íerveves keÀer ³eespevee yevee³eer ie³eer lees DeMe]HeÀe]keÀ ves DeHeves yeæ[s YeeF& efj³eemele Guuee KeeB keÀer ueeFmeWmeer yevotkeÀ Deewj oes Hesìer keÀejletme efyeefmceue keÀes GHeueyOe keÀje³es leeefkeÀ Oeveeæ{³e ueesieeW kesÀ IejeW ceW [kewÀefle³eeB [euekeÀj Heeìea kesÀ efue³es Hewmee FkeÀìdþe efkeÀ³ee pee mekesÀ~ efkeÀvleg peye efyeefmceue ves mejkeÀejer Kepeevee uetìves keÀer ³eespevee yevee³eer lees DeMe]HeÀe]keÀ ves DekesÀues ner keÀe³e&keÀeefjCeer ceerefìbie ceW FmekeÀe KeguekeÀj efJejesOe efkeÀ³ee~ GvekeÀe leke&À Lee efkeÀ DeYeer ³en keÀoce Gþevee Kelejs mes Keeueer ve nesiee, mejkeÀej nceW vesmleveeyeto keÀj osieer~ Fme Hej peye meye ueesieeW ves DeMe]HeÀe]keÀ kesÀ yepee³e efyeefmceue Hej KeguueceKeguuee ³en HeÀyleer keÀmeer - ’HeefC[le peer, osKe ueer Fme efce³eeB keÀer keÀjletle~ nceejer Heeìea ceW SkeÀ cegefmuece keÀes Meeefceue keÀjves keÀer efpeo keÀe Demej Deye DeeHe ner Yegieefle³es, nce ueesie lees ®eues~“ Fme Hej DeMe]HeÀe]keÀ ves ³en keÀne - ’HeefC[le peer nceejs ueer[j nQ nce GvekesÀ yejeyej veneR nes mekeÀles~ GvekeÀe HewÀmeuee nceW cevpetj nw~ nce Deepe kegÀí veneR keÀnWies uesefkeÀve keÀue meejer ogefve³ee osKesieer efkeÀ SkeÀ Heþeve ves Fme SkeÌMeved keÀes efkeÀme lejn Devpeece efo³ee?“ Deewj Jener ngDee Deieues efove 9 Deiemle 1925 keÀer Meece keÀekeÀesjer mìsMeved mes pewmes ner ì^sve Deeies ye{er, jepesvêveeLe ueeefnæ[er ves ®esve KeeR®eer, DeMeHeÀekeÀ ves [^eFJej keÀer keÀveHeìer Hej ceeGpej jKekeÀj Gmes DeHeves keÀypes ceW efue³ee Deewj jece He´meeo efyeefmceue ves iee[& keÀes peceerve Hej DeeQOes cegBn efueìeles ngS Kepeeves keÀe yekeÌmee veer®es efieje efo³ee~ ueesns keÀer cepeyetle eflepeesjer peye efkeÀmeer mes veneR ìtìer lees DeMeHeÀe]keÀ ves DeHevee ceeGpej cevceLeveeLe iegHle keÀes HekeÀæ[e³ee Deewj nLeewæ[e ueskeÀj Hetjer leekeÀle mes eflepeesjer Hej Òenej efkeÀS~ DeMeHeÀekeÀ kesÀ eflepeesjer leesæ[les ner meYeer ves GvekeÀer HeÀewueeoer leekeÀle keÀe vepeeje osKee~ Jejvee ³eefo eflepeesjer kegÀí osj Deewj ve ìtìleer Deewj ueKeveT mes Hegefueme ³ee Deeceea Dee peeleer lees cegkeÀeyeues ceW keÀF& peevesb pee mekeÀleer Leerb, efHeÀj Gme keÀekeÀesjer keÀeC[ keÀes Fefleneme ceW keÀesF& otmeje ner veece efo³ee peelee~

efiejHeÌle mes yeenj 26 efmelecyej 1925 keÀer jele peye Hetjs osMe ceW SkeÀ meeLe efiejHeÌleeefj³eeB ngF& DeMe]HeÀe]keÀ Hegefueme keÀer DeeBKeeW ceW Oetue PeeWkeÀ keÀj HeÀjej nes ie³es~ Henues Jes vesHeeue ie³es kegÀí efove JeneB jnkeÀj keÀeveHegj Dee ie³es Deewj ieCesMeMebkeÀj efJeod³eeLeea kesÀ He´leeHe He´sme ceW 2 efove jÀkesÀ~ JeneB mes yeveejme nesles ngS efyenej kesÀ SkeÀ efpeues [euìveiebpe ceW kegÀí efoveeW veewkeÀjer

keÀer Hejvleg Hegefueme keÀes FmekeÀer YevekeÀ ueieves mes Henues GÊej He´osMe kesÀ Menj keÀeveHegj JeeHeme Dee ie³es~ efJeod³eeLeea peer ves GvnW DeHeves Heeme mes kegÀí jÀHe³es oskeÀj YeesHeeue GvekesÀ yeæ[s YeeF& efj³eemele Guuee KeeB kesÀ Heeme Yespe efo³ee~ kegÀí mece³e JeneB jnkeÀj DeMe]HeÀe]keÀ jepemLeeve ie³es Deewj DeHeves YeeF& kesÀ efce$e Depeg&veueeue mesþer kesÀ Iej þnjs~ mesþer peer keÀer ueæ[keÀer Gve Hej efHeÀoe nes ie³eer Deewj GvekesÀ meeceves Meeoer keÀe He´mleeJe HesMe keÀj efo³ee~ DeeefKejkeÀej SkeÀ jele Jes JeneB mes Yeer jHetÀ®ekeÌkeÀj nes ie³es Deewj efyenej kesÀ Gmeer efpeues [euìveiebpe Hengb®e keÀj DeHeveer Hegjeveer peien veece yeoue

keÀj veewkeÀjer MegjÀ keÀj oer~ SkeÀ efove Yeso Kegue ie³ee lees DeMe]HeÀe]keÀ ì^sve HekeÀæ[ keÀj efouueer ®eues ie³es Deewj DeHeves efpeues MeenpeneBHegj kesÀ ner cetue efveJeemeer SkeÀ Hegjeves oesmle kesÀ Iej Hej þnjs~ ³eneB Yeer Jener cegmeeryele DeMeHeÀekeÀ kesÀ Heerís ueie ie³ee~ efpemekesÀ ³eneB þnjs ngS Les Gme oesmle keÀer ueæ[keÀer ves Yeer DeMe]HeÀe]keÀ Hej [esjs [eueves MegjÀ keÀj efo³es~ neueele mes Deeefpepe DeekeÀj DeMe]HeÀe]keÀ ves HeemeHeesì& yeveJee keÀj efkeÀmeer He´keÀej efouueer mes yeenj efJeosMe peekeÀj ueeuee njo³eeue mes efceueves keÀe cevmetyee yevee³ee ner Lee efkeÀ efkeÀmeer Yesefo³es keÀer Keyej HeekeÀj efouueer KegefHeÀ³ee Hegefueme kesÀ GHekeÀHleeve FkeÀjecegue nkeÀ ves GvnW Oej oyees®ee~ Ssmee keÀne peelee nw efkeÀ Gme oesmle ves ner DeMeHeÀe]keÀ keÀes HekeÀæ[Jeeves ceW Hegefueme keÀer mene³elee keÀer Leer~

keÀekeÀesjer kesÀme kesÀ neueele ³en SkeÀ SsefleneefmekeÀ me®®eeF& nw efkeÀ keÀekeÀesjer keÀeC[ keÀe HewÀmeuee 6 DeHe´wue 1926 keÀes megvee efo³ee ie³ee Lee~ DeMe]HeÀe]keÀ Guuee KeeB Deewj Me®eervêveeLe yeKMeer keÀes Hegefueme yengle yeeo ceW efiejHeÌleej keÀj Hee³eer Leer Deleë mHesMeue mesMeved pepe pes.Deej.[yuet. yewvesì keÀer Deoeuele ceW 7 efomecyej 1926 keÀes SkeÀ HetjkeÀ cegkeÀocee oe³ej efkeÀ³ee ie³ee~ cegkeÀoceW kesÀ ceefpemì^sì Ssvegodoerve ves DeMe]HeÀe]keÀ keÀes meueen oer efkeÀ Jes efkeÀmeer cegefmuece JekeÀerue keÀes DeHeves kesÀme kesÀ efue³es efve³egkeÌle keÀjW efkeÀvleg DeMe]HeÀe]keÀ ves efpeo keÀjkesÀ ke=ÀHeeMebkeÀj npesuee keÀes DeHevee JekeÀerue ®egvee~ Fme Hej SkeÀ efove meer.DeeF&.[er. kesÀ Hegefueme keÀHleeve Keeveyeneogj leme×gkeÀ

keÀekeÀesjer keÀeb[ keÀer mce=efle ceW Yeejle mejkeÀej Üeje peejer [ekeÀ efìkeÀì

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 47

ngmewve ves pesue ceW peekeÀj DeMe]HeÀe]keÀ mes efceues Deewj GvnW HeÀeBmeer keÀer mepee mes ye®eves kesÀ efue³es mejkeÀejer ieJeen yeveves keÀer meueen oer~ peye DeMe]HeÀe]keÀ ves GvekeÀer meueen keÀes leJeppees veneR oer lees GvneWves SkeÀevle ceW peekeÀj DeMe]HeÀe]keÀ keÀes mecePee³ee - ’osKees DeMe]HeÀe]keÀ YeeF&, legce Yeer cegefmuece nes Deewj Deuueen kesÀ HeÀpeue mes ceQ Yeer SkeÀ cegefmuece ntB Fme yeemles legcnW Deeieen keÀj jne ntB~ jece He´meeo efyeefmceue Deewj Dev³e meejs ueesie efnvot nQ~ ³es ³eneB efnvot meulevele keÀe³ece keÀjvee ®eenles nQ~ legce keÀneB Fve keÀeefHeÀjeW kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW DeekeÀj DeHeveer efpevoieer pee³ee keÀjves keÀer efpeo Hej legues ngS nes~ ceQ legcnW DeeefKejer yeej mecePeelee ntB, efce³eeB ntB~ ceeve peeDees, HeÀe³eos ceW jnesies~“

Flevee megveles ner DeMe]HeÀe]keÀ keÀer l³eesefj³eeB ®eæ{ ie³eeR Deewj iegmmes ceW [eBìkeÀj yeesues - ’Keyejoej~ pegyeeve mecneue keÀj yeele keÀerefpe³es~ HeefC[le peer keÀes DeeHemes p³eeoe ceQ peevelee nBt~ GvekeÀe cekeÀmeo ³en efyeukegÀue veneR nw~ Deewj Deiej nes Yeer lees efnvot jep³e legcnejs Fme Debie´speer jep³e mes yesnlej nesiee~ DeeHeves GvnW keÀeefHeÀj keÀne FmekesÀ efue³es ceQ DeeHemes ³ener ojKJeemle keÀªBiee efkeÀ cesnjyeeveer keÀjkesÀ DeeHe DeYeer Fmeer JekeÌle ³eneB mes leMejerHeÀ ues pee³eW Jejvee cesjs THej oHeÀe 302 keÀe SkeÀ kesÀme Deewj keÀe³ece nes pee³esiee~“

Flevee megveles ner keÀHleeve meenye JeneB mes ®egHe®eeHe ®eues ieS~ yenjneue 13 pegueeF& 1927 keÀes HetjkeÀ cegkeÀoceW keÀe HewÀmeuee megvee efo³ee ie³ee - oHeÀe 120 (yeer) Je 121 (S) kesÀ Devleie&le Gce´-kewÀo Deewj 396 kesÀ Devleie&le mepee³es-ceewle oC[ efo³ee ie³ee~

leceece DeHeerueeW Je oueerueeW kesÀ yeeo Yeer GvekesÀ HeÀebmeer keÀer me]pee yejkeÀjej jner~ DeeefKejkeÀej 19 efomecyej 1927 keÀer leejerKe cegkeÀj&j ngF& Deewj FmekeÀer met®evee ®eejes pesueeW keÀes Yespe oer ie³eer~

efJejeojeves-Jeleve kesÀ veece pegcesjele, 15 efomecyej 1927 keÀer Meece HewÀpeeyeeo pesue keÀer keÀeue keÀesþjer mes DeMe] HeÀe]keÀ Guuee KeeB ves DeHevee ³en DeeefKejer Hewieece efnvogmleeve kesÀ DeJeece kesÀ veece efueKekeÀj Got& Yee<ee ceW Yespee Lee~ GvekeÀe cekeÀmeo ³en Lee efkeÀ cegefmuecemecegoe³e kesÀ ueesie Fme Hej Keeme leJeppees Delee keÀjW~ SkeÀ Hegefueme DeefOekeÀejer Heb0 efJeÐeeCe&Je Mecee& keÀer HegmlekeÀ ³egie kesÀ osJelee Deewj DeMe]HeÀe]keÀ ceW He=<þ mebK³ee 172 mes 178 lekeÀ ³en Hetje mevosMe efo³ee ngDee nw~

’ieJeve&cesC[ kesÀ KegefHeÀ³ee SpesCì cepenyeer yegefve³eeo Hej He´esHesieC[e HewÀuee jns nQ~ Fve ueesieeW keÀe ce]keÀmeo cepenye keÀer efnHeÀepele ³ee lejkeÌkeÀer veneR nw, yeefukeÀ ®eueleer ieeæ[er ceW jesæ[e DeìkeÀevee nw~ cesjs Heeme JekeÌle veneR nw Deewj ve ceewkeÀe nw efkeÀ meye keÀ®®ee ef®eìdþe Keesue keÀj jKe oslee, pees cegPes De³³eeces-HeÀjejer (Yetefceiele jnves) ceW Deewj GmekesÀ yeeo ceeuetce ngDee~“

GvneWves ³en keÀnkeÀj Jele&ceeve neueele keÀer YeefJe<³e-JeeCeer yengle Henues meved 1927 ceW ner keÀj oer Leer~

’pegyeeves-neue mes DeMe]HeÀe]keÀ keÀer legye&le ³es keÀnleer nw, cegefnyyeeves-Jeleve ves ke̳eeW nceW efoue mes Yeguee³ee nw? yengle DeHeÀmeesme neslee nw yeæ[er lekeÀueerHeÀ nesleer nw,

Menero DeMe]HeÀe]keÀ keÀer legye&le nw Deewj OetHeeW keÀe mee³ee nw~“ ieveercele nw ieCesMeMebkeÀj efJeod³eeLeea ves 200 jÀHe³es keÀe ceveerDee[&j YespekeÀj DeMe]HeÀe]keÀ keÀer cepeej Hej íle [ueJee keÀj Gmes OetHe kesÀ mee³es mes ye®ee efue³ee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 48

ue#ceer menieue kesÀ ye®eheve keÀe veece ue#ceer mJeeceerveeLeve Lee~ FvekesÀ pevce 24 DekeÌìtyej meved 1914 keÀes Sme.

mJeeceerveeLeve kesÀ heefjJeej ceW ngDee~ FvekesÀ efheleepeer ceêeme G®®e v³ee³eeue³e ceW ]HeÀewpeoejer kesÀ JekeÀerue Les~ GvekeÀer ceelee keÀe veece S.Jeer.DecegkegÀÆer Lee pees meeceeefpekeÀ keÀe³e& keÀjves kesÀ keÀejCe Deewj mJeleb$elee keÀe³e&keÀlee& kesÀ ªhe ceW Deccet mJeerveeLeve kesÀ veece mes heefme× Leer~ FvekeÀe heefjJeej kegÀueerve vee³ej heefjJeej Lee efpemes kesÀjue kesÀ heeueIeeì #es$e ceW DeeWkeÀje heefjJeej kesÀ ªhe ceW peevee peelee Lee~ ue#ceer menieue ves heejeqcYekeÀ efMe#ee ienCe kesÀ yeeo G®®e efMe#ee kesÀ efueS ceêeme cesef[keÀue keÀe@uespe ceW oeefKeuee efue³ee Deewj cesef[meerve ceW Sce.yeer.yeer.Sme keÀer ef[ieer Je<e& 1938 ceW heehle efkeÀ³ee~ FmekesÀ DeueeJee GvneWves iee³ekeÀesveesuee@peer Deewj DeeyemeìsefìJme ceW ef[hueescee efkeÀ³ee~ efMe#ee hetCe& keÀjves kesÀ Ghejeble ef®eefkeÀlmekeÀ kesÀ ªhe ceW GvneWves ®esVeF& kesÀ efìhueerkesÀve ceW eqmLele mejkeÀejer Demheleeue (keÀmletjyee ieeBOeer Demheleeue) ceW veewkeÀjer DeejcYe efkeÀ³ee~

GvekeÀe efJeJeen efJeceeve ®eeuekeÀ Þeer heer.kesÀ.Sve jeJe mes ngDee Lee~ Meeoer kesÀ kegÀí mece³e yeeo Deveyeve nesves ueieer efpemekesÀ keÀejCe ³en Meeoer DemeHeÀue nes ieF&~ meved 1940 ceW Jen eEmeieehegj ieF&~ eEmeieehegj ceW jnles ngS GvekeÀer cegueekeÀele megYee<e ®ebê yeesme keÀer Deepeeo efnvo HeÀewpe kesÀ kegÀí meom³eeW mes ngF&~ GvekesÀ mecheke&À ceW Deeves kesÀ keÀejCe FvekesÀ Yeerlej osMe keÀer mJeleb$elee kesÀ YeeJe peeie Gþs~ FvneWves jeä^ mesJee kesÀ efueS keÀe³e& keÀjves keÀe efveCe&³e ues efue³ee~ Gmeer mece³e Yeejle mes efJemLeeefhele cepeotj eEmeieehegj Dee jns Les~ GvekeÀer iejeryeer osKekeÀj Deewj GvekeÀer peªjleeW keÀe O³eeve jKeles ngS ue#ceer mJeeceerveeLeve ves SkeÀ oJeeKeevee GvekesÀ efueS Keesuee~ Gmeer mece³e Jen jeä^ kesÀ mJeleb$elee

mesveeveer³eeW kesÀ efve³eefcele mecheke&À ceW jnves ueieer Deewj Yeejleer³e mJeleb$elee ueerie ceW meef¬eÀ³e YetefcekeÀe efveYeeves ceW Meeefceue nes ieF&~

efÜleer³e efJeée³eg× kesÀ oewjeve DeiespeeW ves peeheeveer mesveeDeeW kesÀ meeceves meved 1942 ceW Deelcemecehe&Ce keÀj efo³ee~ Fme ³eg× ceW DeveskeÀeW mewefvekeÀ Iee³eue nes ie³es Les~ [e@. ue#ceer mJeeceerveeLeve ves Iee³eue ³eg× yebefo³eeW keÀer mesJee ef®eefkeÀlmekeÀ kesÀ ªhe ceW he´oeve efkeÀ³ee~ Iee³eue mewefvekeÀes ceW mes DeveskeÀeW ves F®íe peeefnj efkeÀ³ee efkeÀ ³eefo Jes mJemLe nes peeSBies lees Deepeeo efnvo HeÀewpe kesÀ efueS keÀece keÀjvee hemebo keÀjWies~ Gme mece³e eEmeieehegj ceW DeveskeÀeW jeä^Jeeoer Yeejleer³e keÀe³e& keÀj jns Les~ efpemeceW Þeer kesÀ.heer. kewÀMeJe cesveve, Þeer Sme.meer iegne Deewj Þeer Sve.jeIeJeve cegK³e Les~ FvneWves keÀeGbefmeue DeeHeÀ SkeÌMeved keÀe ieþve efkeÀ³ee~ efpemekeÀe veece DeBiespeer ceW Fbef[³eve vesMeveue Deeceea ³ee efnvoer ceW Deepeeo efnvo HeÀewpe veece jKee Lee~ eEmeieehegj, peeheeve kesÀ keÀypes ceW Dee peeves kesÀ yeeo peeheeve mejkeÀej keÀer Deesj mes keÀesF& henue eEmeieehegj kesÀ he´Meemeved kesÀ yeejs ceW veneR nes jner Leer~ Deepeeo efnvo HeÀewpe keÀer meef¬eÀ³elee keÀes keÀe³ece jKeves kesÀ efueS peeheeve mejkeÀej ves keÀesF& DeeosMe veneR efo³ee efkeÀ peeheeveer mesveeSb Yeejle keÀer mJeleb$elee ceW Meeefceue nesieer~ Ssmeer neueele ceW megYee<e ®evê yeesme 02 pegueeF& 1943 keÀes eEmeieehegj hengb®es~ kegÀí efoveeW yeeo Deheves meYeer meeJe&peefvekeÀ yewþkeÀeW ceW megYee<e ®evê yeesme ves Deheveer he´efleye×lee peeefnj efkeÀ³ee efkeÀ Jen ceefnuee mesvee keÀer ìgkeÀæ[er Keæ[e keÀjvee ®eenles nQ pees Yeejle keÀer mJeleb$elee kesÀ efueS keÀece keÀjWieer~

megYee<e ®evê yeesme kesÀ Yee<eCeeW keÀe Demej eEmeieehegj efveJeeefme³eeW hej nesves ueiee Lee~ [e@. ue#ceer mJeeceerveeLeve ves megvee efkeÀ megYee<e ®evê yeesme ceefnueeDeeW keÀe mewefvekeÀ mebieþve yeveevee ®eenles nQ~ Jen vesleepeer megYee<e ®evê yeesme mes efceueves kesÀ efueS he´³eeme keÀjves ueieerb~ SkeÀ efove GvekeÀer cegueekeÀele megYee<e ®evê yeesme mes ngF&~ vesleepeer [e. ue#ceer mJeeceerveeLeve mes yengle he´YeeefJele ngS Deewj GvneWves ue#ceer mJeeceerveeLeve keÀes DeeosMe efo³ee efkeÀ PeeBmeer keÀer jeveer jspeercesvì kesÀ veece hej SkeÀ ceefnuee mebieþve mebieefþle keÀjW~ vesleepeer kesÀ Yee<eCe keÀe he´YeeJe eEmeieehegj ceW yemes Yeejleer³eeW hej ngDee efpemekesÀ keÀejCe DeveskeÀ ceefnueeDeeW ves peesMe kesÀ meeLe ceefnuee efye´ies[ ceW Meeefceue nesvee DeejcYe keÀj efo³ee~ PeeBmeer keÀer jeveer jspeercesbì keÀe cegefKe³ee [e. ue#ceer mJeeceerveeLeve keÀes vesleepeer megYee<e ®evê yeesme ves efve³egÊeÀ efkeÀ³ee~ [e. ue#ceer mJeeceerveeLeve mes [e@. keÀer peien kewÀhìve ue#ceer mJeeceerveeLeve kesÀ veece hej jKee ie³ee~ ³en veece GvekesÀ peerJeve he³e¥le pegæ[e jne Deewj GvekeÀer Deueie hen®eeve yeve ie³ee~

ue#ceer menieue

[e@ meeOevee keÀesueer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 49

efÜleer³e efJeée³eg× peejer Lee Deewj peeheeveer mesveeSB eEmeieehegj mes Deeies keÀer Deesj ueieeleej yeæ{ jner Leer~ yecee& ceW DeiespeeW keÀes njeves kesÀ yeeo peeheeveer mesveeSB Yeejle kesÀ meerceeJeleea jep³eeW ceW Iegmeves ueieer FvekesÀ meeLe ner Deepeeo efnvo HeÀewpe keÀer heg©<e SJe ceefnuee mesvee Yeer Deeies yeæ{ jner Leer~ efomecyej 1944 ceW yecee& mes Deeies yeæ{les ngS peeheeveer mesvee kesÀ meeLe Deepeeo efnvo HeÀewpe cee®e& 1945 ceW Yeejleer³e meercee ceW he´JesMe keÀjves Jeeueer Leer~ Gmeer mece³e efye´efìMe mesvee ves peeheeveer mesvee keÀe Ye³ebkeÀj efJejesOe efkeÀ³ee efpemekesÀ keÀejCe mesvee Deeies veneR yeæ{ mekeÀer~ Deepeeo efnvo HeÀewpe kesÀ vesle=lJe ves efveCe&³e efkeÀ³ee efkeÀ heerís nì efue³ee pee³e peye lekeÀ efkeÀ peeheeveer mesveeSB FcHeÀeue ceW he´JesMe veneR keÀjleer nwb~ peeheeveer mesveeDeeW kesÀ meeLe Deepeeo efnvo HeÀewpe keÀer ceefnuee efye´ies[ Deeies yeæ{ jner Leer~ ceF& 1945 ceW kewÀhìve ue#ceer mJeeceerveeLeve keÀes efye´efìMe mesvee ves yecee& ceW efiejHeÌleej keÀj efue³ee Deewj cee®e& 1946 lekeÀ kewÀo ceW jKee~ cee®e& 1946 kesÀ yeeo GvekeÀes Yeejle Yespee ie³ee~

Gme mece³e efouueer ceW Deepeeo efnvo HeÀewpe kesÀ Meer<e& mesvee vee³ekeÀeW hej cegkeÀocee ®euee³ee ie³ee~ efÜleer³e ³eg× kesÀ oewjeve DecesefjkeÀe kesÀ vesJeue yesme heue& neye&j hej peeheeve ves nceuee keÀj efo³ee efpemekesÀ keÀejCe DecesefjkeÀe FbiueQ[ kesÀ meeLe nes ie³ee Deewj DecesefjkeÀe veW 1945 ceW peeheeve kesÀ Menj efnjesefMecee leLee veeieemeekeÀer hej Sìce yeceeW keÀer yejmeele keÀj oer efpemekesÀ keÀejCe ueeKeeW ueesie ceejs ie³es~ peeheeve mejkeÀej Deheves peve Oeve kesÀ #eefle keÀes osKeles ngS efyeefìMe mesveeDeeW kesÀ meeceves Deelcemecehe&Ce keÀj efo³ee~ pece&veer Üeje nceuee efkeÀ³es peeves kesÀ keÀejCe ªme Yeer efÜleer³e efJeée³eg× ceW Meeefceue nes ie³ee Deewj pece&veer kesÀ efJe©× ueæ[ves ueiee~ ³eg× keÀe ©Ke OegJeer³e ieneW kesÀ efJe©× peelee osKekeÀj pece&veer ceW efnìuej ves Deelcenl³ee keÀj efue³ee Deewj Fìueer kesÀ MeemekeÀ cegmeesefueveer keÀes efiejHeÌleej keÀj efue³ee ie³ee~ efÜleer³e efJeée ³eg× ceW FbiueQ[ keÀer Deee|LekeÀ neuele Kejeye nes ieF& Deewj DeieWpees veW [j keÀj Yeejle keÀes 15 Deiemle 1947 keÀes osMe mJeleb$e keÀj efo³ee~

kewÀhìve ue#ceer mJeeceerveeLeve ves ueenewj ceW cee®e& 1947 ceW hesce kegÀceej menieue mes otmeje efJeJeen efkeÀ³ee~ yeìJeejs kesÀ keÀejCe keÀevehegj ceW DeekeÀj jnves ueieer~ efJeJeen kesÀ he½eele keÀevehegj ceW jnles ngS kewÀhìve ue#ceer menieue ves oJeeKeevee Keesuee~ yeìJeejs kesÀ keÀejCe yengle ye[er mebK³ee ceW MejCeeLeea ueesie heeefkeÀmleeve mes Yeejle Dee jns Les~ GvekeÀer ef®eefkeÀlmee keÀer J³eJemLee kewÀhìve ue#ceer menieue

ves Deheveer ef]peccesoejer mecePeles ngS nj mecYeJe ceeveJeer³e mene³elee efkeÀ³ee~ GvekesÀ heefjJeej ceW oes hegef$e³eeB nQ efpevekeÀe veece ¬eÀceMe: megYeeef<eveer Deueer Deewj DeefveMee hetjer nw~ yeæ[er yesìer megYeeef<eCeer Deueer keÀc³egefveä heeìea keÀer he´efme× veslee leLee ÞeefcekeÀ keÀe³e&keÀlee& nQ~ megYeeef<eCeer Deueer kesÀ Devegmeej GvekesÀ efheleepeer Þeer hescekegÀceej menieue veeeqmlekeÀ Les~ efHeÀuce efvecee&lee Meeo Deueer GvekesÀ veeleer nQ~ Je<e& 1971 ceW kewÀhìve ue#ceer menieue Yeejleer³e keÌc³egefvemì heeìea (ceekeÌme&Jeeoer) ceW Meeefceue ngF& Deewj jep³e meYee ceW heeìea keÀe he´efleefveefOelJe efkeÀ³ee~ Gmeer Je<e& yebieeueosMe mebkeÀì kesÀ mece³e yeebieueeosMe mes keÀuekeÀlee Deeves Jeeues MejCeee|Le³eeW kesÀ efueS efjueer]HeÀ keQÀhe ueiee³ee Deewj MejCeee|Le³eeW keÀer ef®eefkeÀlmekeÀer³e mesJee keÀer~

Je<e& 1981 Dee@ue Fbef[³ee [scees¬esÀefìkeÀ Jegcesvme SmeesefmeSMeved mebieþve keÀer Jen mebmLeehekeÀ meom³e Leer~ yeeo ceW FmekeÀer DeveskeÀ ef¬eÀ³eekeÀuhees Deewj DeefYe³eeveeW keÀe vesle=lJe efkeÀ³ee~ Je<e& 1984 ceW Yeesheeue ceW ³etefve³eve keÀejyeeF[ keÀcheveer ceW iewme efjmeeJe keÀer Ieìvee ngF& Leer efpemeceW ueeKees ueesie he´YeeefJele ngS Les Deewj npeejeW keÀer peeve ®eueer ieF& Leer~ Ssmes mebkeÀì keÀer Ieæ[er ceW kewÀhìve ue#ceer menieue ves he´YeeefJele ueesieeW keÀes ef®eefkeÀlmeer³e mesJee oue keÀe ieþve efkeÀ³ee Lee~ 31 DekeÌìtyej 1984 keÀes lelkeÀeueerve he´Oeeveceb$eer Þeerceleer Fboerje ieeBOeer keÀer nl³ee GvekesÀ efmekeÌKe Debiej#ekeÀ ves keÀj efo³ee Lee efpemekesÀ keÀejCe osMe Yej ceW efmekeÌKees kesÀ efJe©× obies Megª nes ieS~ GvekeÀes peeve ceeue keÀe vegkeÀmeeve Gþevee heæ[e~ Gme mece³e keÀevehegj Menj obies mes yegjer lejn mes he´YeeefJele Lee ke̳eesefkeÀ JeneB efmekeÌKees keÀer yeæ[er Deeyeeoer leLee J³eJemee³e ceW ueies ueesie jnles nQ~ Meebefle mLeeefhele keÀjves keÀe he´³eeme GvneWves DeejcYe efkeÀ³ee Lee~

yebieueesj ceW Je<e& 1996 ceW efceme Jeu[& keÀcheerìsMeved keÀe Dee³eespeve nes jne Lee efpemekeÀe efJejesOe keÀjves kesÀ keÀejCe kewÀhìve ue#ceer menieue keÀes efiejHeÌleej efkeÀ³ee ie³ee Lee~ GvekeÀe ceevevee Lee keÀer ³en Yeejleer³e mebmke=Àefle kesÀ efKeueeHeÀ nw~ Je<e& 2002 ceW jeä^heefle GcceeroJeej kesÀ ªhe ceW ®eej JeecehebLeer oueeW pewmes keÀc³etefvemì heeìea Dee@HeÀ Fbef[³ee, keÀc³etefvemì heeìea Dee@HeÀ Fbef[³ee (ceekeÌme&Jeeoer) efjJeesuegMevejer meesmeefuemì heeìea, Deewj Deeue Fbef[³ee HeÀejJe[& yuee@keÀ keÀer Deesj mes GcceeroJeej veeefcele keÀer ieF& Leer~ Jen [e@. S.heer.pes Deyogue keÀueece keÀer SkeÀ cee$e he´efleÜboer GcceeroJeej Leer~ FmeceW efJepe³e [e@ keÀueece meenye keÀes efceueer Leer~ Je<e& 2006 lekeÀ peye GvekeÀer Gce´ 92 Leer, Jen Deheves keÀevehegj kesÀ efveJeeme hej efve³eefcele ªhe mes keÌueerefvekeÀ ceW cejerpeeW keÀes osKeleer Leer~ GvekesÀ jeä^er³e Deewj meeceeefpekeÀ keÀe³eeX keÀer cenÊee keÀes O³eeve jKeles ngS lelkeÀeueerve jeä^heefle Þeer kesÀ.Deej. veeje³eCe ves he¨eYet<eCe hegjmkeÀej mes mecceeefvele efkeÀ³ee~ 19 pegueeF& 2012 keÀes GvekesÀ efveJeeme hej meyesjs 11.20 yepes efoue keÀe oewje heæ[ves mes GvekeÀe osneble nes ie³ee~ GvneWves Deheveer Jeefme³ele ceW efueKee Lee efkeÀ ce=l³eg he½eele cesje Mejerj keÀevehegj cesef[keÀue keÀeuespe keÀes oevekeÀj efo³ee pee³e~ GvekeÀer F®íe kesÀ Devegmeej Mejerj oevekeÀj efo³ee ie³ee~ Yeejle mejkeÀej leLee GÊej he´osMe mejkeÀej ves he´mleeJe efkeÀ³ee nw efkeÀ GvekesÀ ³eesieoeve keÀes mecceeve he´oeve keÀjves kesÀ efueS keÀevehegj osnele ceW yeveves Jeeues efJeceeve leue keÀe veece GvekesÀ veece hej jKee pee³e~

vesleepeer megYee<e®ebê yeesme Deewj DeeF&SveS meom³eeW kesÀ meeLe kewÀhìve ue#ceer menieue

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 50

yeeyee jeIeJe oeme keÀes HegJee¥®eue keÀe ieeBOeer ceevee peelee nw~ FvekeÀe pevce 12 efomecyej 1896 keÀes HegCeW ceW ngDee Lee~

FvekesÀ efHelee Gme mece³e mecHevve Les ke̳eeWefkeÀ Jen J³eeHeejer Les~ FvekesÀ HeefjJeej ceW ®eej YeeF& leLee leerve yenves LeeR~

GvekesÀ efHelee keÀe veece MesjeHHee leLee ceeleepeer keÀe veece ieerlee Lee~ GvekesÀ ye®eHeve keÀe veece jeIeJesvê Lee~ ye®eHeve ceW Je<e& 1897 ceW Hetvee ceW Huesie keÀer ceneceejer HewÀueer Leer~ Huesie keÀer ®eHesì ceW yengle mes ueesie ceejs ie³es efpemeceW jeIeJesvê kesÀ ceelee efHelee kesÀ meeLe FvekeÀes íesæ[keÀj meYeer mJeie&Jeemeer nes ieS~ efye´efìMe meÊee kesÀ DeOeerve Yeejleer³e ueesieeW keÀes ye®eeves kesÀ efueS mejkeÀej ves mecegef®ele J³eJemLee veneR efkeÀ³ee~ mejkeÀejer leb$e ceW Yeejleer³e ueesieeW kesÀ Òeefle mebJesovee keÀer keÀceer LeeR~ efye´efìMe ueesie ceeveJelee efoKeeves kesÀ yepee³e nj lejn mes Mees<eCe Deewj Òeleeefæ[le keÀjves kesÀ efueS ve³ee yenevee {tb{les jnles Les~ jeIeJesvê ves cegcyeF& mes Je<e& 1913 ceW SHeÀ-S-keÀer Hejer#ee Heeme efkeÀ³ee Lee~ Gmeer Je<e& SkeÀ me®®es ietª keÀer leueeMe ceW Jen cenejeä^ íesæ[keÀj Òe³eeie, ceLegje, nesles ngS keÀeMeer HeBng®es~ Gme mece³e FvekeÀer Gce´ 17 Je<e& Leer~ ³eesie keÀer F®íe jKeves kesÀ keÀejCe Jen iegª keÀer leueeMe ceW Les~ keÀeMeer mes Deeies yeæ{les ngS Jen ieepeerHetj HeBng®es~ JeneB FvekeÀer cegueekeÀele ceewveeryeeyee mes ngF&~ Gvemes jeIeJesvêpeer ves efnvoer meerKeer~ JeneB mes me®®es iegª keÀer leueeMe Hetjer keÀjves keÀer F®íe mes Deeies yeæ{les ngS Jen osJeefj³ee HeBng®es~ Henues ³en efpeuee ieesjKeHegj kesÀ Debleie&le Lee~ osJeefj³ee mes 28 efkeÀueesceerìj otj oef#eCe yejnpe veece keÀe SkeÀ Hegjevee yeepeej nw~ JeneB FvekeÀer cegueekeÀele ieesieerjepe Deveble ceneÒeYeg mes ngF&~ GvekesÀ DeeO³eelce %eeve mes jeIeJesvê yengle ÒeYeeefJele ngS Deewj DeHevee iegª ceevekeÀj GvekesÀ DeeosMeeW keÀe Heeueve keÀjves ueies~ DeHeves peerJeve keÀer keÀce&Yetefce yejnpe #es$e keÀes yevee³ee~

meved 1921 ceW cenelcee ieeBOeer ves peeie©keÀlee HewÀueeves kesÀ efueS ieesjKeHegj keÀe oewje efkeÀ³ee Lee~ Gme mece³e jeIeJeWê yejnpe mes ®euekeÀj ieesjKeHegj HeBng®es Deewj ieeBOeerpeermes cegueekeÀele efkeÀ³es~ ieeBOeerpeer kesÀ keÀe³e&¬eÀce keÀes DeHeves yejnpe #es$e ceW ueeiet keÀjvee Jen DeHevee keÀle&J³e ceeveles Les~ ieeBOeerpeerves meceepe kesÀ oefuele Jeie& keÀes GHej Gþeves kesÀ efueS keÀe³e& keÀjves keÀe efveoxMe efo³ee~ Jen oeb[er cee®e& ceW Yeer GvekesÀ meeLe Les~ Je<e& 1931 ceW ieeBOeerpeer kesÀ vecekeÀ mel³eeûen leLee oeb[ercee®e& keÀes meHeÀue yeveeves kesÀ efueS jeIeJeoemepeer ves osJeefj³ee mes Heæ[jewvee, yemebleHegj, Oegmeer lekeÀ cee®e& efkeÀ³ee Lee~ Gmeer mece³e jepeveereflekeÀ ªHe mes DeveskeÀ IeìveeSB Deueie-Deueie #es$eeW ceW nes jner Leer~ Je<e& 1944 ceW GvekeÀes efiejHeÌleej efkeÀ³ee ie³ee Deewj 2 meeue keÀer mepee nes ieF&~ GvekesÀ peerJevekeÀeue ceW GvekeÀes ome yeej pesue keÀer mepee ngF& Leer~ mJeleb$elee kesÀ yeeo osMe ceW Henueer yeej efJeOeevemeYee keÀe ®egveeJe ngDee~ yejnpe efJeOeevemeYee ®egveeJe #es$e mes keÀeBûesme kesÀ efìkeÀì Hej Jen ®egveeJe ceW Gleejs ieS~ GvekeÀe meceLe&ve mejoej Heìsue, ceesnmeervee efkeÀoJeF& Deewj ieesefJevo yeuueYe Heble ves efkeÀ³ee Lee peyeefkeÀ GvekesÀ meeceves Òeefme× J³eeqkeÌle Dee®ee³e& vejsvê osJe efJejesOeer GcceeroJeej kesÀ ªHe ceW Les~ ®egveeJe ceW efJepe³eÞeer jeIeJe oeme keÀes efceueer~ GvekeÀe peerJeve efJeOee³ekeÀ yeveves kesÀ yeeo Yeer meceepemesJeer leLee mejue jne~

Je<e& 1947 mes 1957 kesÀ oewjeve GvneWves mJe³eb keÀes, ûeece GÐeesie keÀer mLeeHevee, Keeoer kesÀ DevegmebOeeve, ieerlee jecee³eCe DevJes<eCe, nefjpeve GlLeeve, kegÀÿ efveJeejCe Deewj mesJee, ieewceelee keÀer mesJee Deewj efyeveesyee YeeJes Üeje ®eueeS pee jns Yetoeve Deevoesueve kesÀ efueS meceefHe&le keÀj efo³ee~

meved 1950 ceW ieeBJe ceW lesue Hesjves kesÀ efueS keÀesunt ®eueles Les~ Fme J³eJemee³e ceW meceepe keÀe SkeÀ Jeie& keÀe³e& keÀjlee Lee~ mejkeÀej ves keÀesunt Hej keÀj ueiee³ee Lee~ Fmes meceeHle keÀjves kesÀ efueS jeIeJeoeme ves Deeboesueve efkeÀ³ee Deewj keÀj ÒeCeeueer keÀes yebo keÀje³ee~

Je<e& 1951 ceW jeIeJe oemepeer ves ieesjKeHegj ceW kegÀÿmesJee DeeÞece mLeeefHele efkeÀ³ee~ meved 1955 ceW efJeveesyee YeeJes kesÀ meeLe Yetoeve kesÀ efueS Hewoue

yeeyee jeIeJe oeme

jecehe´erle ³eeoJe

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 51

cee®e& efvekeÀeuee Lee FmekesÀ efueS 11 meeefneql³ekeÀ/meebmke=ÀeflekeÀ mebmLeeDeeW mes l³eeie He$e os efo³es Les~ Je<e& 1957 ceW, cesmej meJeexo³e meccesueve keÀe Dee³eespeve keÀjeS Les~ yejnpe ceW jnles ngS GvneWves keÀF& efMe#eCe mebmLee³eW mLeeefHele efkeÀS efpemeceW Þeerke=À<Ce Fvìjjeuespe keÀe meceeJesMe nw~ ³en yejnpe ceW efmLele yeæ[e efJeÐeeue³e nw~ Gme peceeves ceW efJeÐeeLeea ieeBJe mes yeepeej ceW efmLele efJeÐeeue³eeW ceW Heæ{ves Deeles Les~ GvekeÀes jnves kesÀ efueS mLeeve efceuevee cegefMkeÀue leLee DeeefLe&keÀ ªHemes yeæ[e keÀece Lee Fme mecem³ee keÀes O³eeve ceW jKeles ngS jeIeJe oeme peer ves efJeÐeeue³e kesÀ HeefM®ece lejHeÀ íe$eeJeeme keÀer J³eJemLee keÀje³ee Lee pees Deepe Yeer mener efmLeefle ceW nw~

DeHeves peerJeve keÀeue ceW meceepe kesÀ meJee¥ieerCe efJekeÀeme keÀe efJe®eej keÀjles ngS DeveskeÀeW meeceeefpekeÀ mebmLeeS mLeeefHele efkeÀ³es~ yejnpe yeepeej kesÀ DeueeJee osJeefj³ee, kegÀMeerveiej pewmes keÀmyees ceW DeveskeÀ efMe#eCe mebmLeeS Keesues pees Deepe Yeer meceepe ceW efMe#ee keÀer ueew peuee jns nQ~ yejnpe ceW ner GvneWves kegÀÿ DeeÞece keÀer mLeeHevee efkeÀ³ee~ G®®e efMe#ee kesÀ efueS ef[ûeer keÀe@uespe keÀer mLeeHevee yejnpe #es$e ceW GvekesÀ veece Hej ngDee nw~ GvneWves meceepe kesÀ mecHevve Jeie& mes DeeefLe&keÀ mene³elee ueskeÀj meeceeefpekeÀ keÀe³e& efkeÀS~ Gme mece³e ieeBJeeW ceW otj-otj ÒeeFcejer leLee efceef[ue mketÀue Les~ ÒeeFcejer efMe#ee kesÀ efueS Hewoue ®euekeÀj keÀF& efkeÀueesceerìj peevee Heæ[lee Lee~

ieesjKeHegj Menj ceW ner yeer Deej [er ef®eefkeÀlmeeue³e keÀer mLeeHevee Je<e& 1969 ceW ngF&~ HetJee&®eue #es$e ceW ³en SkeÀ cee$e cesef[keÀue keÀe@uespe Lee~ ieesjKeHegj efpeuee keÀe Fefleneme yengle Òee®eerve nw~ iegª ieesjKeveeLe kesÀ veece Hej Fme efpeuee keÀe veecekeÀjCe ngDee nw~ veeLe mecÒeoe³e kesÀ Henues iegª ceeeq®ívêveeLe ves ³eneB veeLe mecÒeoe³e keÀe kesÀvê mLeeefHele efkeÀ³ee Lee~ ³en

Menj cegK³e ©He mes yegef×mì, efnvot, cegeqmuece, pewve Deewj efmekeÌKe meblees Deewj jepeeDeeW mes pegæ[e jne nw~

Òee®eerve keÀeue ceW ieesjKeHegj keÀewMeue jepe keÀe efnmmee Lee Deewj yeeo ceW ceeuee jepe keÀe efnmmee Lee~ F&Mee mes 600 Je<e& Henues ieewlece yeg× kesÀ peerJeve keÀeue ceW 16 cenepeve HeoeW ceW mes oes peveHeo ³ener Les~ yeew× Oece& kesÀ mebmLeeHekeÀ ieewlece yeg× keÀe pevce keÀefHeueJemleg ceW ngDee Lee pees keÀewMeue jep³e keÀe Yeeie Lee~ GvekeÀer ce=l³eg kegÀMeerveiej ceW ngF& Leer pees ceeuee jep³e keÀe DebMe Lee~ YeieJeeve ceneJeerj keÀe pevce Fmeer #es$e ceW ngDee Lee pees pewve Oece& kesÀ 24 Jesb leerLe¥keÀj Les~ GvneWves ceneHeefjefveJee&Ce HeeJeeHegjer ceW efue³ee Lee pees Jele&ceeve kegÀMeerveiej mes 15 efkeÀ.ceer otj nw~ ³en mLeeve mece´eì ®evêiegHle ceew³e& Deewj Þeer jengue meebke=Àl³eeLeve keÀer pevceYetefce nw~ 16JeeR Meleeyoer kesÀ ceneve meble keÀyeerj keÀe efveJee&Ce mLeue ceienj ³eneB mes 20 efkeÀ.ceer otj nw~ 18JeeR meoer kesÀ megHeÀer meble jesMeveDeueer Meen keÀer ojieen ieesjKeHegj mìsMeved mes 2 efkeÀ.ceer keÀer otjer Hej efmLele nw~ 1857 keÀer ¬eÀebefle keÀe cegK³e kesÀvê Yeer ³en Menj jne nw~ 04 HeÀjJejer 1922 keÀes ®eewjer-®eewje Hegefueme mìsMeved Hej ¬eÀeefvlekeÀeefj³eeW keÀer keÀe³e&Jeener mJeleb$elee mebIe<e& ceW cenlJeHetCe& Ieìvee nw~ FmekesÀ keÀejCe cenelcee ieeBOeer ves Demen³eesie Deeboesueve yebo keÀj efo³ee Lee~ meved 1903 ceW Yeejleer³e jsue kesÀ efueS cewkesÀefvekeÀue Jeke&ÀMee@He keÀer mLeeHevee keÀer ieF&~ meved 1963 ceW SDej HeÀesme& mìsMeved mLeeefHele efkeÀ³ee ie³ee pees Menj mes yeenj kegÀæ[e Ieeì veecekeÀ Hej efmLele nw~ ³eneB cegK³e ªHe mes SDej HeÀesme& kesÀ efJeceeve Gæ[eve Yejles nw~ ieesjKeHegj HetJeexÊej jsueJes keÀe cegK³eeue³e nw~ osMe ceW meyemes uecyee jsueJes HuesìHeÀece& keÀe jskeÀe[& Yeer ieesjKeHegj kesÀ veece nes ie³ee nw~ Fme cene ceeveJe keÀe mJeie&Jeeme 15 peveJejer 1958 keÀes ngDee Lee~ FmekesÀ ³eesieoeve keÀes ef®ejmLeeF& yeveeves kesÀ efueS meceepe kesÀ Òeyeg× ueesieeW ves DeveskeÀeW mebmLeeSB FvekesÀ veece hej mLeeefhele efkeÀ³ee nw~

yeeyee jeIeJe oeme cesef[keÀue keÀe@uespe, ieesjKeHegj

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 52

[e@. njske=À<Ce ceenleeye Yeejleer³e jeä^er³e keÀebie´sme kesÀ SkeÀ cenlJehetCe& Deewj mecceeefvele veslee Les~ mJeleb$elee he½eele Yeer Jen

cenlJehetCe& heoeW hej jns~ meved 1947 mes henues GvneWves mJeleb$elee DeeoeWueve ceW cenlJehetCe& YetefcekeÀe efveYeeF& Leer~ Jen Gæ[ermee keÀer Devleefjce mejkeÀej ceW Je<e& 1946 mes 1950 lekeÀ cegK³eceb$eer heo hej jns~ otmejer yeej meved 1956 mes 1961 lekeÀ Jen efHeÀj Gæ[ermee kesÀ cegK³eceb$eer yeves~ GvekesÀ keÀe³eeX keÀes osKeles ngS ueesieeW ves GvnW ’GlkeÀue kesÀMejer“ veece efo³ee~ peerJeve he³e¥le Fmeer veece mes peeves peeles jns~

njske=À<Ce ceenleeye keÀe pevce 21 veJeyej 1899 keÀes Gæ[ermee kesÀ YeêkeÀ efpeuee ceW Deeiejheeæ[e ie´ece ceW ngDee Lee~ GvekesÀ efhelee keÀe veece Þeerke=À<Ce ®ejCe oeme Deewj ceelee keÀe veece Þeerceleer leesnHeÀe osJeer Lee~ FvekeÀe heefjJeej DeefYepeele Lee~ FvneWves Deheveer he´eLeefcekeÀ efMe#ee ieeBJe mes hetje keÀjves kesÀ Ghejeble YeêkeÀ neF&mketÀue mes omeJeeR keÀer hejer#ee heeme efkeÀ³ee~ Fbìjceeref[Sì keÀer heæ{eF& kesÀ efueS GvekeÀe veeceebkeÀve jeJesveMee efJeOeeue³e ceW keÀje³ee ie³ee~ Gme mece³e ieeBOeerpeer keÀe mJeleb$elee Deeboesueve peesj hekeÀæ[ jne Lee~

lelkeÀeueerve vesleeDeesb ves ³eespevee yeveeF& Leer efkeÀ efyevee veewpeJeeveesb keÀes meeLe efueS mJeleb$elee keÀer DeueKe veneR peiee mekeÀles nw~ ke̳eesefkeÀ mejkeÀejer mesJee ceW keÀe³e&jle J³eefÊeÀ mejkeÀej kesÀ efJe©× keÀesF& keÀe³e& veneR keÀj mekeÀlee nw~ Fmemes GvekeÀer jespeer-jesìer íerveves keÀe Keleje nw~ meceepe keÀe he´yeg× Jeie& ner Gme mece³e mejkeÀejer mesJee ceW iegueece yevekeÀj efye´efìMe meÊee keÀe mesJekeÀ

yevee ngDee Lee~ efmeHe&À efJeÐeeue³e kesÀ íe$eesb keÀes osMeYeefÊeÀ keÀer Oeeje ceW ueekeÀj osMe mesJee keÀe keÀe³e& Deeies yeæ{e³ee pee mekeÀlee Lee~ ieeBOeerpeer kesÀ DeeÔJeeve hej osMe kesÀ efJeOeeue³eeW ceW heæ{ves Jeeues efJeOeee|Le³eeW ves keÀeuespe, mketÀueeW keÀe yeefn<keÀej keÀj efo³ee~ meved 1921 ceW mJeleb$elee Deeboesueve ceW njske=À<Ce ceenleeye Meeefceue ngS Deewj FmekesÀ heefjCeece mJeªhe GvekesÀ efJe©× osMeêesn keÀe cegkeÀocee meved 1922 ceW oe³ej ngDee Deewj GvnW pesue Yespe efo³ee ie³ee~ pesue mes ítìkeÀj Deeves kesÀ he½eele Jen yeeueemeesj efpeuee yees[& kesÀ DeO³e#e meved 1924 mes 1928 lekeÀ jns~ meved 1924 ceW ner GvnW efyenej Deewj Gæ[ermee heefj<eo keÀe meom³e ®egvee ie³ee Lee~ ieeBOeerpeer kesÀ vecekeÀ mel³eeie´n ceW Meeefceue nesves kesÀ keÀejCe meved 1930 ceW GvnW efHeÀj mes pesue keÀer mepee ngF& Leer~

meved 1932 ceW keÀebiesme keÀe DeefKeue Yeejleer³e DeefOeJesMeve hegjer ceW Dee³eesefpele efkeÀ³ee ie³ee Lee~ JeneB FvekeÀe ®egveeJe keÀebiesme mesJee oue kesÀ pevejue DeeefHeÀmej keÀceebeE[ie kesÀ ªhe ceW efkeÀ³ee ie³ee~ efye´efìMe mejkeÀej ves keÀebiesme mel³eeie´n Deeboesueve keÀes oyeeves kesÀ efueS keÀebiesme hej he´efleyebOe ueiee efo³ee Lee~ ³en mebmLee keÀesF& jepeveereflekeÀ keÀe³e& veneR keÀj mekeÀleer nw~ hegjer DeefOeJesMeve kesÀ yeeo FvekeÀes efiejHeÌleej keÀj efue³ee ie³ee~ meved 1934 ceW cenelcee ieeBOeer kesÀ Deeie´n hej meceepe mes ígDeeítle efceìeves kesÀ efueS keÀF& Deeboesueve ®eue jns Les~ Gme mece³e meeceeefpekeÀ efve³ece Lee efkeÀ oefuele Jeie& keÀe J³eefÊeÀ efkeÀmeer cebefoj ceW YeieJeeve keÀe oMe&ve Deewj hetpee heeþ veneR keÀj mekeÀlee Lee~ ieeBOeerpeer Fme he´Lee keÀes peæ[ mes meceehle keÀjvee ®eenles Les ke̳eesefkeÀ ³en efnvot meceepe keÀer SkeÀ yegjeF& Leer~ FmekesÀ keÀejCe meceepe keÀes keÀcepeesj Jebef®ele Jeie& Mees<eCe keÀe efMekeÀej Lee~ ³en meceepe kesÀ meYeer ueesieeW kesÀ men³eesie kesÀ efyevee meceehle veneR nes mekeÀlee Lee~ njs ke=À<Ce ceenleeye ves ieeBOeerpeer kesÀ DeeosMees keÀe hetCe& ªhe mes heeueve keÀjles ngS Deheves hewle=keÀ cebefoj keÀes meYeer ueesieeW kesÀ oMe&ve leLee hetpee nsleg Keesue efo³ee~ yeeo ceW Deheves ieeBJe Deeiejheeæ[e ceW ieeBOeer keÀce& cebefoj DeejcYe efkeÀ³ee~ meved 1930 mes 1931 lekeÀ Jen GlkeÀue he´osMe keÀebiesme keÀefceìer kesÀ DeO³e#e Les~ GvekeÀe veeceekebÀve keÀebiesme Jee\keÀie keÀefceìer ceW megYee<e ®ebê yeesme Üeje 1938 ceW efkeÀ³ee ie³ee Lee~ Jen meved 1946 lekeÀ Fme heo hee jns~ yeeo ceW meved 1946 mes 1950 lekeÀ Jen hetJe& heo hej veeefcele ngS Les~ meved 1938 ceW GvekeÀes mìsì heerheume

[e@ njske=À<Ce cenleeye

mel³eveeje³eCe he´Oeeve

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 53

FbkeÀJee³ejer keÀefceìer keÀe DeO³e#e ®egvee ie³ee Lee~ Deheveer DeO³e#elee ceW FvneWves efme]HeÀeefjMe efkeÀ³ee Lee efkeÀ MeemekeÀeW keÀe meveeoe efvejmle efkeÀ³ee pee³e Deewj jepeeDeeW kesÀ íesìs-íesìs jep³eeW keÀe G[ermee he´eble ceW efJeue³e keÀj efo³ee pee³e~ Yeejle íesæ[es Deeboesueve ceW Yeeie uesves kesÀ keÀejCe meved 1942 ceW mecekeÀeueerve yeæ[s keÀebiesmeer vesleeDeeW pewmes mejoej heìsue, ceewueevee Deepeeo, peJeenj ueeue vesn© [e@ he´HegÀue ®ebo Iees<e, Dee®ee³e& ke=Àheueeveer kesÀ meeLe Denceoveiej efkeÀuee ceW yebo Les~ Fvnsb ueieYeie 3 Je<e& pesue ceW efyeleeves kesÀ yeeo ceF& 1945 ceW Deepeeo efkeÀ³ee ie³ee~ meved 1947 ceW osMe Deepeeo nesves mes henues FvekeÀes Gæ[ermee keÀe henuee cegK³eceb$eer keÀebiesme heeìea Üeje efve³egÊeÀ efkeÀ³ee ie³ee Lee ~ 23 Dehewue 1946 mes 12 ceF& 1950 lekeÀ Jen Fme heo hej jns~

meved 1950 ceW henueer kesÀvêer³e mejkeÀej ceW Fvnsb JeeefCep³e Deewj GÐeesie ceb$eeue³e keÀe ceb$eer efve³egÊeÀ efkeÀ³ee ie³ee~ Jes 1952 lekeÀ Fme heo hej jns~ meved 1952 ceW FvekeÀes keÀebiesme mebmeoer³e heeìea keÀe cenemeef®eJe efve³egÊeÀ efkeÀ³ee ie³ee Lee~ meved 1955 mes 1956 lekeÀ Jes cenejeä^ kesÀ jep³eheeue heo hej jns Les~ Je<e& 1956 ceW FvneWves jep³eheeue heo mes FmleerHeÀe os efo³ee Deewj keÀebiesme heeìea ves Fvnsb efHeÀj mes Gæ[ermee keÀe cegK³eceb$eer veeefcele efkeÀ³ee~ Fme heo hej Jes meved 1960 lekeÀ jns~ FvekeÀe efJeJeen Þeerceleer megYeêe osJeer kesÀ meeLe ngDee Lee~ Deheves cegK³eceb$eer keÀeue ceW FvneWves Gæ[ermee kesÀ efJekeÀeme kesÀ efueS nj mecYeJe keÀesefMeMe efkeÀ³ee efpemekeÀe meyemes yeæ[e he´ceeCe GvekeÀe meenefmekeÀ SJeb yeneogjer keÀe keÀe³e& Lee jep³e ceW eqmLele íesìer-

íesìer efj³eemeleeW keÀes efceueekeÀj SkeÀ jep³e ceW meceeefnle keÀjvee~ Gæ[ermee keÀer jepeOeeveer henues keÀìkeÀ ceW Leer Gmes mLeeveebleefjle keÀj YegJeveséej ceW mLeeefhele efkeÀ³ee ie³ee~ jep³e keÀer eEme®eeF& keÀer mecem³ee keÀes nue keÀjves kesÀ efueS yengGÎsMeer³e yeebOe nerjekegbÀ[ heefj³eespevee keÀes mJeerke=Àefle oskeÀj efvecee&Ce

hetje keÀje³ee~ Je<e& 1962 ceW Jen ueeskeÀmeYee kesÀ efueS ®egves ieS leLee Fvnsb Fbef[³eve vesMeveue keÀebiesme keÀe GheeO³e#e efve³egÊeÀ efkeÀ³ee ie³ee~ meved 1966 ceW FvneWves keÀebiesme mes FmleerHeÀe os efo³ee Deewj Deesæ[ermee peve keÀebiesme keÀer mLeehevee keÀer~ Jen Deesæ[ermee efJeOeeve meYee kesÀ meom³e kesÀ ªhe ceW Je<e& 1967-1971 leLee 1974 ceW ®egves ie³es Les~ meve 1975 ceW Feqvoje ieeBOeer keÀe efJejesOe keÀjves kesÀ keÀejCe jeä^er³e DeeheelekeÀeue keÀer Iees<eCee kesÀ oewjeve pesue peevee heæ[e Lee~ Fme Ieìvee kesÀ yeeo Fvnesbves keÀebiesme keÀes DeueefJeoe keÀn efo³ee~ Deheves peerJeve keÀeue ceW Fvnesbves jepeefveeflekeÀ #es$e ceW efJeefYeVe #eceleeDeeW kesÀ meeLe meceepe Deewj osMe keÀes he´YeeefJele efkeÀ³ee~ vesn© mes vepeoerkeÀer kesÀ keÀejCe meecegoeef³ekeÀ efJekeÀeme, efnvot keÀes[ efyeue, Yetefce megOeej SJeb Dev³e he´MeemekeÀer³e #es$eeW ceW Yeejer megOeej efkeÀ³es Les~ jepeveerefle ceW FvekesÀ efMe<³e Les - yeerpet heìvee³ekeÀ, veerueceleer jeGlejs, peevekeÀer JeuueYe heìvee³ekeÀ, vebefoveer melheLeer~

FvneWves Gæ[ermee ceW he´peeleb$e he´®eej meefceefle keÀe ieþve efkeÀ³ee Deewj meved 1923 ceW SkeÀ meehleeefnkeÀ heef$ekeÀe he´peeleb$e yeeueemeesj mes he´keÀeefMele keÀje³ee peeW yeeo ceW [sueer he´peeleb$e kesÀ ªhe ceW he´keÀeefMele neslee jne~ Jen mJe³eb ``PebkeÀej“ ceeefmekeÀ heef$ekeÀe kesÀ cegK³e mecheeokeÀ Les~ FvneWves Debiespeer meehleeefnkeÀ ``Fmìve& ìeFcme“ Yeer he´keÀeefMele efkeÀ³ee Lee leLee GmekesÀ Yeer cegK³e mecheeokeÀ Les~ ieeBJe cepeefueme veece mes SkeÀ hegmlekeÀ keÀe mecheeove efkeÀ³es Les~ FvneWves 24 hegmlekesÀ Deiespeer Deewj Gæ[er³ee ceW efueKeer nQ~ ye®®ees kesÀ efueS ``ceervee yeepeej“ heef$ekeÀe he´keÀeefMele keÀje³es Les~ JeeuceerefkeÀ jecee³eCe Deewj YeieJeoieerlee keÀe Gefæ[³ee ceW DevegJeeo keÀje³ee~ pesue ceW jnles ngS ®eej Ghev³eeme, keÀefJelee leLee Fefleneme keÀe uesKeve Yeer efkeÀ³ee Lee~ GlkeÀue efJeéeefJeÐeeue³e, Gæ[ermee G®®e v³ee³eeue³e leLee jeTjkesÀuee mìerue hueebì keÀer mLeehevee ceW FvekeÀe ³eesieoeve nw~ FvekeÀe meyemes cenlJehetCe& keÀe³e& Gæ[ermee keÀe Fefleneme nw~ Je<e& 1983 ceW Fvnsb meeefnl³e DekeÀeoceer hegjmkeÀej he´oeve efkeÀ³ee ie³ee Lee~

hegjmkeÀej SJeb mecceeve [ekeÌìj njske=À<Ce ceenleeye yengcegKeer he´efleYee kesÀ Oeveer Les~ Deheves peerJeve keÀeue ceW GvneWves DeveskeÀeW meeceeefpekeÀ keÀe³e& efkeÀS nQ~ Jen Gæ[ermee meeefnl³e DekeÀeoceer Deewj mebieerle veeìkeÀ DekeÀeoceer kesÀ oes yeej DeO³e#e Les~ DeebOe´ he´osMe efJeéeefJeÐeeue³e ves GvnW ceeveo [ekeÌìsì keÀer GheeefOe he´oeve efkeÀ³ee Lee~ meeiej efJeéeefJeÐeeue³e ves ’[e@keÌìsjsì Dee@HeÀ uee@ o ceeveo“ GheeefOe he´oeve keÀj mecceeefvele efkeÀ³ee Lee~ Yeejle mejkeÀej ves FvekesÀ veece hej SkeÀ [ekeÀ efìkeÀì peejer efkeÀ³ee Lee~ FvekesÀ men³eesie mes GlkeÀue efJeéeefJeÐeeue³e ceW hegmlekeÀeue³e keÀer mLeehevee ngF& Leer~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 54

peccet-keÀMceerj ceW mJeleb$elee Deeboesueve kesÀ mebmLeehekeÀ cenelcee mejoej yeg×eEmen keÀe JeCe&ve peccet-keÀMceerj jep³e

kesÀ jepeveereflekeÀ Deeboesueve kesÀ pevekeÀ ªhe ceW efkeÀ³ee peelee nw~ GvneWves Gme mece³e keÀer he®eefuele Meemeved heCeeueer kesÀ efJe©× efJeêesn SJeb Demeblees<e keÀer DeeJeepe yeguebo keÀer Leer peye FmekesÀ henues keÀesF& Dev³e mebieefþle jepeveereflekeÀ Deeboesueve DeejbYe veneR ngDee Lee~

meved 1915 kesÀ Deemeheeme peye cenelcee ieeBOeer ves Keeoer Jem$e henves kesÀ efueS pevelee mes DeeÔJeeve efkeÀ³ee Lee Gme mece³e hetjs peccet SJeb keÀMceerj jep³e ceW henues SkeÀcee$e yeg×eEmen Les efpevnesbves FmekeÀe heeueve efkeÀ³ee Lee~ leye mes GvekeÀe pegæ[eJe jeä^er³e Deeboesueve mes DeejbYe ngDee Deewj leye lekeÀ Deeies yeæ{lee jne peye lekeÀ efkeÀ Jes peccet keÀMceerj jep³e kesÀ meyemes Tb®es heo lekeÀ veneR hengb®es Les~ meved 1942 ceW Jen vesMeveue keÀevHeÀjWme heeìea kesÀ DeO³e#e Les~

yeg×eEmen keÀe pevce 16 ceF& 1884 keÀes ceerjhegj efpeuee, peccet ceW ngDee Lee, Deye Jen heeefkeÀmleeve DeefOeke=Àle keÀMceerj keÀe efnmmee nw~ GvekesÀ efhelee Þeer Deveblejece SkeÀ JekeÀerue Les~ FvekeÀer he´ejbefYekeÀ efMe#ee ceerjhegj Deewj Pesuece kesÀ mejkeÀejer neF& mketÀue ceW ngF&~ 16 Je<e& keÀer Dee³eg ceW mesìueceWì keÀceerMevej kesÀ keÀe³ee&ue³e ceW keQÀhe keÌueke&À kesÀ ªhe ceW veewkeÀjer hej efve³egÊeÀ ngS~ Gme keÀe³ee&ue³e kesÀ cegefKe³ee ìeueyeesì veecekeÀ Debies]pe Les~ FvekesÀ meeOee peerJeve mes he´YeeefJele neskeÀj Gme Debies]pe DeefOekeÀejer ves FvekeÀes 28 Je<e& keÀer Dee³eg ceW lenmeerueoej heo hej heoesVeefle os efo³ee~

yeg×eEmen ves mejkeÀejer mesJee ceW jnles efmekeÌKe Oece& ceW Meeefceue nes ieS~ Jen efmekeÌKe cele mes he´YeeefJele neskeÀj leLee eEnogDeeW Üeje nefjpeveeW kesÀ meeLe DeceeveJeer³e J³eJenej keÀjves kesÀ he´efleef¬eÀ³ee mJeªhe GvneWves efmekeÌKe Oece&

Dehevee efue³ee~ DekeÀeueer Deeboesueve kesÀ meeLe FvneWves Deheves DeehekeÀes peesæ[ efue³ee pees Gme mece³e efye´efìMe mejkeÀej kesÀ efJe©× efJeêesn keÀj jne Lee~ ³es keÀeuee heieæ[er henve keÀj efmekeÌKe meYee keÀes mebyeesefOele keÀjles Les~

mejkeÀejer mesJee ceW jnles ngS yeg×eEmen ves meeJe&peefvekeÀ peerJeve ceW he´JesMe efkeÀ³ee~ henues lenmeerueoej kesÀ ªhe ceW Deewj yeeo ceW Ghee³egÊeÀ kesÀ ªhe ceW FvneWves cenejepee Deewj GvekesÀ Jeefjÿ DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ meeceves þesme he´oMe&ve efkeÀ³ee efkeÀ jep³e ceW Ye´äe®eej, iejeryeer Deewj Dev³ee³e peejer nw~ Jen henues J³eefÊeÀ Les efpevnesbves cenejepe mes ceebie efkeÀ³ee efkeÀ pevelee keÀes yegefve³eeoer jepeveereflekeÀ Deewj meeceeefpekeÀ DeefOekeÀej efo³ee peeS~

peccet mes Þeerveiej peeles mece³e jemles ceW GvneWves osKee efkeÀ kegÀí ueesie efyevee cepeotjer kesÀ keÀe³e& keÀj jns nQ Deewj kegÀí ueesie YeerKe ceebie jns nw~ ÞeefcekeÀeW efkeÀ ogo&Mee mes he´YeeefJele neskeÀj yeg×eEmen ves meved 1922 ceW npetjeryeeie Deewj Þeerveiej ceW oes pevemeYeeDeeW keÀes mebyeesefOele efkeÀ³ee~ Glheerefæ[le, efvemene³e Deewj DeefMeef#ele keÀMceerefj³eeW keÀer efMekeÀe³eleeW kesÀ keÀejCe jep³e kesÀ mejkeÀejer Deewj iewj mejkeÀejer #es$eeW ceW YetkebÀhe Dee ie³ee~ yeg×eEmen efveÿeJeeve Deewj efJeêesner mJeYeeJe kesÀ DeefOekeÀejer Les peyeefkeÀ Gme mece³e efvejbkegÀMe Meemeved kesÀ Debleie&le jepeOece& keÀe efJejesOe megvevee mJeerkeÀej veneR Lee~ DeveskeÀeW GoenjCe nQ peye yeg×eEmen ves he´®eefuele he´LeeDeeW keÀe efJejesOe efkeÀ³ee efpemekeÀe heeueve DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ DeueeJee Deecepevelee Yeer keÀjleer Leer~ SkeÀ yeej Jen efkeÀMleJeej ceW lewveele Les~ GvekeÀes DeeosMe efo³ee ie³ee efkeÀ JewJeeefnkeÀ jemlee keÀer cejccele yesiejeW mes keÀje³ee pee³e ke̳eeWefkeÀ cenejepee nefj eEmen Gme #es$e keÀe oewje keÀjves Jeeues Les~ yeg×eEmen ves jemles efkeÀ cejccele kesÀ efueS Oeve he´ehle keÀjves nsleg he$e Yespee~ GvnW Deheves Jeefjÿ DeefOekeÀeefj³eeW kesÀ veejepeieer keÀe meecevee keÀjvee heæ[e ke̳eeWefkeÀ GvnW Ssmes Dehe´l³eeefMele ceebie keÀer Gcceero veneR Leer~ uesefkeÀve GvekeÀes cepeyetj neskeÀj jemles keÀer mece³e mes cejccele keÀjeves kesÀ efueS ©he³ee Yespeves keÀer J³eJemLee keÀjveer heæ[er~ SkeÀ yeej cenejepee nefjeEmen ves kegÀí Ieesæ[s osKeves keÀer F®íe peeefnj efkeÀ³ee efpememes efkeÀ ®egvekeÀj Kejeroe pee mekesÀ~ FmekesÀ efueS yeg×eEmen ves Gve ueesieeW kesÀ efueS leerve efove keÀer cepeotjer ceebiee pees cenejepe keÀes Ieesæ[s efoKeeves kesÀ efueS ueeves Jeeues Les~ yeg×eEmen ves meceepe ceW peccet efj³eemele keÀer mesJee ceW jnles ngS Deheves efueS efJeMes<e mLeeve yevee³ee peyeefkeÀ FmekesÀ henues efkeÀmeer ves meeJe&peefvekeÀ peerJeve ceW veneR efkeÀ³ee Lee~

mejoej yeg×eEmen

Heer. kesÀ. eEmen

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 55

osMe kesÀ efmekeÌKe mecegoe³e kesÀ ueesieeW ves GvekeÀes heb®e h³eeje kesÀ ªhe ceW ®egveeJe keÀj mecceeefvele efkeÀ³ee~ FmeceW heeB®e meom³eeW keÀe ®egveeJe neslee nw~ heb®e h³eejeW kesÀ keÀjkeÀceueeW mes hebpee meeefnye ceW veJeerveerke=Àle cebefoj keÀe efMeueev³eeme efkeÀ³ee ie³ee~

peccet kesÀ [esieje jepehetle mecegoe³e ves FvnW leerve yeej [esieje meYee keÀe DeO³e#e ®egvee efpemekeÀer Meg©Deele meved 1930 mes ngF& Leer~ ³en jep³e keÀe he´cegKe Deewj henuee iewj meecegoeef³ekeÀ mebieþve Lee~

Deble ceW keÀMceerj keÀer pevelee ves GvnW Deheveer he´cegKe jepeveereflekeÀ heeìea, vesMeveue keÀebHeÀjsbme keÀe DeO³e#e ®egvekeÀj Deveceesue mecceeve henueer yeej meved 1942 ceW Deewj otmejer yeej meved 1944 ceW he´oeve efkeÀ³ee ie³ee~ FmekesÀ DeueeJee Fme heo hej kesÀJeue MesKe ceesncceo Deyoguuee keÀe ®egveeJe meved 1953 mes henues efkeÀ³ee ie³ee Lee~

peye yeg×eEmen [eWieje meYee kesÀ DeO³e#e Les, peccet-keÀMceerj kesÀ cenejepe nefjeEmen ves keÀebiesme meceLe&keÀ nesves kesÀ keÀejCe Fme meYee hej he´efleyebOe ueiee efo³ee~ yeg×eEmen ves meved 1934 ceW efkeÀmeeve heeìea keÀe ieþve efkeÀ³ee~ Fmeer Je<e& Jen henueer yeej efJeOeeve meYee kesÀ efueS ceerjhegj kesÀ hegb®e efJeOeeve meYee ®egveeJe #es$e mes ®egves ieS Les~

yeeo ceW, he´ieefleMeerue efnvogDeeW keÀer yeæ[er mebK³ee kesÀ meeLe FvneWves MesKe ceesncceo Deyoguuee keÀes jepeer efkeÀ³ee efkeÀ meYeer mecegoe³eeW keÀes efceuekeÀj SkeÀ jepeveereflekeÀ heeìea keÀe ieþve keÀjvee ®eeefnS~

GvekeÀe ceneve ³eesieoeve cegeqmuece keÀebHeÀjsbme heeìea keÀe ªheevlejCe keÀj vesMeveue keÀebHeÀjsbme kesÀ ªhe ceW meved 1938 ceW keÀjvee Lee~ Jen meved 1964 lekeÀ Fme heeìea kesÀ cegK³e veslee jns Deewj FmekesÀ yeeo jepeveerefle mes mev³eeme ues efue³ee~ yeg×eEmen keÀes efJeefJeOe MeleeX hej leerve yeej pesue ngF& Leer~ ceF& 1946 keÀMceerj íesæ[es Deeboesueve ceW Yeeie uesves kesÀ keÀejCe Debeflece yeej pesue ngF& Leer~ ³eÐeefhe GvekesÀ henues kesÀ ye³eeve %eeheve Deewj heeìea kesÀ DeO³e#eer Yee<eCe DeefleJeeoer Les~ meved 1946 ceW GvekesÀ efKeueeHeÀ osMeêesn keÀe cegkeÀocee GvekesÀ efJe©× megOeejeW

kesÀ ceeO³ece mes Meemeved J³eJemLee mes ísæ[íeæ[ keÀjves kesÀ ceeceues ceW ®euee³ee ie³ee~ mJeleb$elee Deewj ¬eÀebefle GvekesÀ veS ue#³e Les~ mJeleb$elee kesÀ he½eele peccet-keÀMceerj ceW efveJee&ef®ele henueer mejkeÀej MesKe ceesncceo Deyoguuee kesÀ vesle=lJe ceW yeveer efpemekesÀ ceb$eerceC[ue

ceW yeg×eEmen Meeefceue ngS~ oes Je<e& kesÀ Yeerlej ner GvekeÀe ceb$eeue³e leerve yeej yeouee ie³ee efpemeceW jenle Deewj hegveJee&me mes mJeemL³e ceb$eeue³e Deewj mJeemL³e ceb$eeue³e mes met®evee Deewj he´meejCe ceb$eeue³e Lee~ Deble ceW efKeVe neskeÀj GvneWves 14 DekeÌìtyej 1950 keÀes ceb$eerceC[ue mes FmleerHeÀe os efo³ee~ ³en mheä nes ie³ee efkeÀ Jen meÊee keÀer jepeveerefle ceW De³eesi³e nQ~ GvneWves cenmetme efkeÀ³ee efkeÀ jepeveerefle ceW Jen mJe³eb keÀes mecee³eesefpele veneR keÀj hee jns nQ~ Jen peccet vesMeveue keÀebHeÀjsbme kesÀ he´ebleer³e FkeÀeF& kesÀ henues DeO³e#e ®egves ieS Les~ GvneWves Deheves peerJeve ®eefjle keÀer hegmlekeÀ (hesce efKeueeæ[er he=ÿ mebK³ee 203) ceW efueKee nw efkeÀ peye MesKe ceesncceo Deyoguuee ves FvekesÀ Thej #es$eer³e he#eheele keÀe Deejeshe ueiee³ee~ Fmemes Jen yengle Deenle ngS~ efme×ebleJeeoer ªhe ceW GvekeÀe PegkeÀeJe keÀceer³egefvemì keÀer Deesj nes ie³ee~ meved 1954 ceW keÀc³egefvemì Yetle veecekeÀ Meer<e&keÀ heeHeÌuesì ceW GvneWves keÀejCe yelee³ee efkeÀ ueesie ke̳eeW keÀc³egefvepece keÀer lejHeÀ DeekeÀe|<ele ngS~ GvneWves keÀne Lee - ’efpeme ieefle mes megOeej hesMe efkeÀS pee jns nQ Fmemes iejerye pevelee meblegä veneR nw pevelee lelkeÀeue ¬eÀebefle ®eenleer nw~“ GvekesÀ keÀc³egefvemì men³eesefie³eeW ves meved 1958 ceW vesMeveue keÀeWHeÀjsme heeìea íesæ[ efo³ee Deewj [scees¬esÀefìkeÀ vesMeveue keÀebHeÀjsbme keÀe ieþve efkeÀ³ee efpemekeÀe yeeo ceW veece keÀcegefvemì heeìea Dee@HeÀ Fbef[³ee(SceSue) nes ie³ee~ Fme he´keÀej Jen Deble ceW keÀcegefvemì Deeboesueve mes Yeer Deueie nes ieS~

yeg×eEmen keÀes ’Deheves peerJeve kesÀ meyemes yeæ[s DeeIeele“ mes iegpejvee heæ[e peye Deiemle 1953 ceW MesKe ceesncceo Deyoguuee pees GvnW (yeg×eEmen) Dehevee DeeO³eeeqlcekeÀ ieg© ceeveles Les GvnW ’heLeYe´ä“ keÀne Deewj GvekesÀ efheíues meYeer keÀjej, Je®eveye×lee, MeheLe, GefÊeÀ, Yee<eCe Deewj Iees<eCeeDeeW keÀe Deheceeve efkeÀ³ee~ (eEnogmleeve mìQ[[& efmelebyej 10,1953)~

jep³e meYee keÀe meom³e nesves kesÀ keÀejCe, GvneWves MesKe ceesncceo Deyoguuee kesÀ efJe©× keÀej&JeeF& keÀe he´efleJeeo efkeÀ³ee efpemeceW GvekeÀer yeKee&mleieer Deewj kewÀo Meeefceue Leer~

peye yeg×eEmen veF& efouueer mes 1964 ceW Deheveer otmejer heejer hetCe& keÀjkesÀ keÀMceerj Jeeheme Dee³es Jen keÀMceerj jepeveerefle kesÀ meyemes DekesÀues J³eefÊeÀ Les~ GvneWves peccet kesÀ efvekeÀì Deheves Keevehegj ieeBJe ceW ueewì DeeS~

GvneWves SkeÀ mev³eemeer kesÀ ªhe ceW Dehevee yeekeÀer peerJeve efyelee³ee~ GvneWves Deheves Deehe keÀes meeceeefpekeÀ Deewj jepeveereflekeÀ peerJeve mes Deueie keÀj efue³ee~ 16 ceF& 1975 keÀes FvekeÀe mJeie&Jeeme nes ie³ee~&~

yeg×eEmen ¢æ{ efJeéeemeer, Gie´ Deewj kegÀí keÀþesj mJeYeeJe kesÀ Les pees keÀefþveeF& keÀes Peueves keÀer #ecelee jKeles Les~ Jen De®ís JeÊeÀe Les~ GvekesÀ iewj mebhe´oe³eer Deewj meJe&osMeer³e ¢eqäkeÀesCe ves jep³e ceW J³eehle he´®egj meebmke=ÀeflekeÀ Oeee|cekeÀ Deewj #es$eer³e efJeefYeVelee keÀes SkeÀ keÀjves keÀe keÀe³e& efkeÀ³ee Lee~ mener DeLeeX ceW GvnW cenelcee Deewj l³eeiecete|le keÀne ie³ee nw~

cenejepee nefjeEmen

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 56

mJeeceer Þe×evevo keÀe pevce 22 HeÀjJejer, 1956 F&. keÀes Hebpeeye He´evle kesÀ peeuebOej efpeues ceW peueJeeve veecekeÀ ie´ece ceW ngDee Lee~ GvekesÀ

efHelee keÀe veece ueeuee veevekeÀ®evo Lee~ Jen F&mì FefC[³ee keÀcHeveer Üeje Meeefmele `³etveeFìs[ He´esefJevme' (Jele&ceeve GÊej He´osMe) ceW Hegefueme DeefOekeÀejer kesÀ Heo Hej efve³egÊeÀ Les~ Þe×evevo peer kesÀ ye®eHeve keÀe veece ye=nmHeefle jKee ie³ee Lee~ yeeo ceW Jen `cebgMeerjece' veece mes Yeer HegkeÀejs ieS~ cegbMeerjece veece mejue nesves kesÀ keÀejCe DeefOekeÀ He´®eefuele ngDee~

efMe#eecegbMeerjece peer kesÀ efHelee keÀe leyeeouee Deueie- Deueie mLeeveeW Hej neslee jnlee Lee, efpemekesÀ keÀejCe cegbMeerjece keÀer DeejefcYekeÀ efMe#ee De®íer He´keÀej mes veneR nes mekeÀer~ ueenewj Deewj peeuebOej GvekesÀ cegK³e keÀe³e&mLeue jns~ SkeÀ yeej Dee³e& meceepe kesÀ mebmLeeHekeÀ mJeeceer o³eevevo mejmJeleer JewefokeÀ Oece& kesÀ Òe®eej kesÀ efueS yejsueer Henbg®es~ Hegefueme DeefOekeÀejer veevekeÀ®evo DeHeves Heg$e cegbMeerjece keÀes meeLe ueskeÀj mJeeceer o³eevevo keÀe He´Je®eve megveves Hengb®es~ ³egJeeJemLee lekeÀ cegbMeerjece F&éej kesÀ DeefmlelJe ceW efJeéeeme veneR keÀjles Les~ uesefkeÀve mJeeceer o³eevevo peer kesÀ lekeÀex Deewj DeeMeerJee&o ves cegbMeerjece keÀes ¢æ{ F&éej-efJeéeemeer leLee JewefokeÀ Oece& keÀe Devev³e YeÊeÀ yevee efo³ee~

J³eJemee³e leLee efJeJeen DeHeveer efMe#ee HetCe& keÀjves kesÀ yeeo cegbMeerjece SkeÀ meHeÀue JekeÀerue yeves~ DeHeveer JekeÀeuele mes GvneWves keÀe]HeÀer veece Deewj He´efmeef× He´eHle keÀer~ Dee³e& meceepe ceW Jes yengle ner meefke´À³e jnles Les~ GvekeÀe efJeJeen efMeJee osJeer kesÀ meeLe ngDee Lee~ cegbMeerjece keÀe oecHel³e peerJeve megKeHetJe&keÀ J³eleerle nes jne Lee~ peye cegbMeerjece 35 Je<e& kesÀ ngS, leYeer Helveer efMeJee osJeer mJeie& efmeOeej ieF&~ Gme mece³e GvekesÀ oes Heg$e Deewj oes Hegef$e³eeb Leer~ meved 1917 ceW GvneWves mev³eeme OeejCe keÀj efue³ee Deewj `mJeeceer Þe×evevo` kesÀ veece mes efJeK³eele ngS~

meceepe-mesJeemesJee mJeeceer Þe×evevo Deye o³eevevo mejmJeleer kesÀ jemles Hej ®eue Heæ[s SJeb GvekesÀ keÀeceeW keÀes Hetje keÀjves keÀe He´Ce keÀj efue³ee~ DeHeveer peerJeve ieeLee ceW GvneWves efueKee Lee - ’$eÝef<eJej! keÀewve keÀn mekeÀlee nw efkeÀ legcnejs GHeosMeeW mes efvekeÀueer ngF& Deeqive ves mebmeej ceW He´®eefuele efkeÀleves HeeHeeW keÀes oiOe keÀj efo³ee nw~ Hejbleg DeHeves efJe<e³e cesW ceQ keÀn mekeÀlee nB efkeÀ legcnejs melmebie ves cegPes kewÀmeer efiejer ngF& DeJemLee mes GþekeÀj me®®ee ueeYe keÀjves ³eesi³e yevee³ee~“ mJeeceer Þe×evevo DeHevee DeeoMe& cenef<e& o³eevebo keÀes ner ceeveles Les~ cenef<e& o³eevebo kesÀ ceneHe´³eeCe kesÀ yeeo GvneWves mJeosMe, mJe-mebmke=Àefle, mJe-meceepe, mJe-Yee<ee, mJe-efMe#ee, veejer keÀu³eeCe, oefueleeslLeeve, mJeosMeer He´®eej, JesoeslLeeve, HeeKeb[ Keb[ve, DebOeefJeéeeme Gvcetueve Deewj OeceexlLeeve kesÀ keÀe³eeX keÀes Deeies yeæ{eves kesÀ keÀe³e& efkeÀS~

cenÊJeHetCe& leL³e keÀeMeer efJeéeveeLe cebefoj kesÀ keÀHeeì efmeHe&À jerJee keÀer jeveer kesÀ efueS Keesueves Deewj meeOeejCe pevelee kesÀ efueS yebo efkeÀS peeves Je SkeÀ Heeojer kesÀ J³eefYe®eej ¢M³e keÀes osKekeÀj cegbMeerjece peer keÀe Oece& mes efJeéeeme Gþ ie³ee Lee Deewj Jen yegjer mebiele ceW Heæ[ ieS Les~ efkeÀvleg mJeeceer o³eevebo

mJeeceer Þe×evevo

megOeerj osþs

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 57

mejmJeleer kesÀ meeLe yejsueer ceW ngS melmebie ves GvnW peerJeve keÀe Deveceesue Deevebo efo³ee, efpemes GvneWves meejs mebmeej keÀes efJeleefjle efkeÀ³ee~

cegbMeerjece mes mJeeceer Þe×evevo lekeÀ keÀe me]HeÀj Hetjs efJeée kesÀ efueS He´sjCeeoe³eer nw~ mJeeceer o³eevebo mejmJeleer mes ngF& SkeÀ YeWì Deewj Helveer kesÀ HeefleJe´le Oece& leLee efveMíue efve<keÀHeì He´sce Je mesJee YeeJe ves GvekesÀ peerJeve keÀes l³eeiece³eeR yevee efo³ee~ meceepe megOeejkeÀ kesÀ jÀHe ceW GvekesÀ peerJeve keÀe DeJeueeskeÀve keÀjves Hej %eeve neslee nQ efkeÀ Gvnesbves He´yeue efJejesOe kesÀ yeeJepeto ðeer efMe#ee kesÀ efueS Deie´Ceer YetefcekeÀe efveYeeF&! mJe³eb keÀer yesìer Dece=le keÀuee keÀes peye GvneWves `F&me-F&mee yeesue, lesje ke̳ee ueiesiee ceesue` ieeles megvee lees Iej-Iej peekeÀj ®eboe FkeÀùe keÀj `iegjÀkegÀue keÀebie[er efJeéeefJeÐeeue³e` keÀer mLeeHevee nefjÜej ceW keÀj DeHeves yesìs njer½ebê Deewj Fbê keÀes meyemes Henues Yeleea keÀjJee³ee~ mJeeceer peer keÀe efJe®eej Lee efkeÀ efpeme meceepe Deewj osMe ceW efMe#ekeÀ mJe³eb ®eefj$eJeeve veneR nesles GmekeÀer oMee De®íer nes ner veneR mekeÀleer~ GvekeÀe keÀnvee Lee efkeÀ nceejs ³eneB efMe#ekeÀ nQ, He´esHesÀmej nQ, He´Oeevee®ee³e& nQ, Gmleeo nQ, ceewueJeer nQ, Hej Dee®ee³e& veneR nQ~ Dee®ee³e& DeLee&led Dee®eejJeeve J³eefÊeÀ keÀer cenleer DeeJeM³ekeÀlee nw~ peeleer³e SkeÀlee kesÀ efueS GvneWves meved 1901 ceW Deheveer heg$eer Dece=lekeÀuee Deewj heg$eeW keÀe efJeJeen peeefle yebOeve leesæ[keÀj [e@ megKeosJe kesÀ meeLe keÀjJee³ee~ efpemekesÀ keÀejCe GvekeÀes Deheves mebyebefOe³eeW Deewj efce$eeW keÀ efJejesOe keÀe meecevee keÀjvee heæ[e~

iegjÀkeÀue keÀer mLeeHevee Je<e& 1901 ceW mJeeceer Þe×evevo ves DebiespeeW Üdeje peejer efMe#ee He×efle kesÀ mLeeve Hej JewefokeÀ Oece& leLee Yeejleer³elee keÀer efMe#ee osves Jeeues mebmLeeve ’iegjÀkegÀue“ keÀer mLeeHevee keÀer~ GvekesÀ Fme ieg©kegÀue kesÀ efueS 1200 yeerIee Yetefce ®eewOejer DeceveeEmen ves oeve ceW oer Leer~ nefjÜej kesÀ keÀebieæ[er ieebJe ceW iegjÀkegÀue efJeÐeeue³e Keesuee ie³ee~ Fme mece³e ³en ceeveo efJeéeefJeÐeeue³e nw,

efpemekeÀe veece iegjÀkegÀue keÀebieæ[er efJeéeefJeÐeeeue³e nw~ je<ì^efHelee cenelcee ieeBOeer Gve efoveeW DeHe´ÀerkeÀe ceW mebIe<e&jle Les~ mJeeceer Þe×evevo peer ves iegjÀkegÀue kesÀ íe$eeW mes 1500 jÀHeS SkeÀef$ele keÀj ieeBOeerpeer kesÀ Heeme Yespee Lee~ ieeBOeerpeer peye DeHe´ÀerkeÀe mes Yeejle ueewìs lees Jen iegjÀkegÀue Hengb®es leLee cenelcee Þe×evevo leLee je<ì^YeÊeÀ íe$eeW kesÀ mece#e velecemlekeÀ nes Gþs~ ieeBOeerpeer ves Þe×evevo keÀes cenelcee Þe×evevo keÀnkeÀj HegkeÀeje~

mJeeOeervelee Deeboesueve ceW ³eesieoeve mJeeceer Þe×evevo ves oefueleeW keÀer YeueeF& kesÀ keÀe³e& keÀes efve[j neskeÀj Deeies yeæ{e³ee~ meeLe ner keÀebie´sme kesÀ mJeeOeervelee Deeboesueve keÀe yeæ{-®eæ{keÀj vesle=lJe Yeer efkeÀ³ee~ keÀebie´sme ceW GvneWves 1919 mes ueskeÀj 1922 lekeÀ meefke´À³e jÀHe mes cenÊJeHetCe& Yeeieeroejer keÀer~ 1922 ceW Debie´spe mejkeÀej ves GvnW efiejHeÌleej efkeÀ³ee, uesefkeÀve GvekeÀer efiejHeÌleejer keÀebie´sme kesÀ veslee nesves keÀer Jepen mes veneR ngF& Leer, yeefukeÀ Jes efmekeÌKeeW kesÀ Oeeefce&keÀ DeefOekeÀejeW keÀer j#ee kesÀ efueS mel³eeie´n keÀjles ngSs yeboer yevee³es ie³es Les~ mJeeceer Þe×evevo keÀebûesme mes Deueie nesves kesÀ yeeo Yeer mJeleb$elee kesÀ efueS keÀe³e& ueieeleej keÀjles jns~ efnvot-cegefmuece SkeÀlee kesÀ efueS mJeeceer peer ves efpeleves keÀe³e& efkeÀS, Gme JeÊeÀ Mee³eo ner efkeÀmeer ves DeHeveer peeve peesefKece ceW [euekeÀj efkeÀS neW~ Jen Ssmes ceneve ³egie®eslee ceneHegjÀ<e Les efpevneWves meceepe kesÀ nj Jeie& ceW peve®eslevee peieeves keÀe keÀe³e& efkeÀ³ee~

nl³ee osMe keÀer DeveskeÀ mecem³eeDeeW leLee efnvogDeeW kesÀ G×ej nsleg GvneWves SkeÀ hegmlekeÀ efueKeer Leer ``efnvot meefue[sjerìer- mesefJe³ej DeeHeÀ [eF&iejsme“ DeLee&le ``efnvot mebieþve cejCeesvcegKe peeeflekeÀe j#ekeÀ“~ FmeceW jepeveerefle%eeW kesÀ yeejs ceW GvekeÀe efJe®eej Lee efkeÀ Yeejle keÀes vesleeDeeW keÀer Dehes#ee mesJekeÀeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~

Dee³e& meceepe mes meceepe kesÀ nj Jeie& kesÀ ueesie he´YeeefJele Les~ keÀjeb®eer keÀer SkeÀ cegeqmuece ceefnuee Deheves oes ye®®eesb kesÀ meeLe efouueer DeekeÀj mJeeceer Þe×evevo mes efceueer Deewj Deeie´n efkeÀ³ee efkeÀ cegPes Dee³e& meceepe ceW Meeefceue keÀj efue³ee peeS~ ienve efJe®eej kesÀ yeeo leerveesb keÀes Dee³e& meceepe ceW Meeefceue efkeÀ³ee ie³ee~ GvekeÀes ve³ee veece MeebefleosJeer efo³ee ie³ee Deewj GvekesÀ jnves leLee Yeespeve keÀer J³eJemLee keÀj efo³ee~ kegÀí efoveeW kesÀ yeeo ceefnuee keÀe heefle efouueer DeekeÀj, helveer keÀes Jeeheme ®eueves leLee Oece& heefjJele&ve keÀe megPeeJe efo³ee~ ceefnuee ves peeves mes FvkeÀej keÀj efo³ee~ efouueer ceW ³en SkeÀ Oeee|cekeÀ efJeJeeo keÀe cegÎe nes ie³ee~ Fmemes he´YeeefJele nes keÀj Deyogue jMeero veecekeÀ J³eefÊeÀ mJeeceerpeer mes efceueves ie³ee Deewj OeesKes mes ieesueer ceej efo³ee efpemekesÀ keÀejCe 23 efomebyej 1926 keÀes GvekeÀe osnevle nes ie³ee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 58

megjWê ceesnve Gve menm$eesb ¬eÀebeflekeÀeefj³eeW ceW mes SkeÀ nQ, efpevneWves mJeleb$elee mebIe<e& ceW HetCe& ³eesieoeve efo³ee Lee~ jepeveereflekeÀ mJeleb$elee keÀer ÒeeeqHle

nsleg Jen efnbmee Je MeeqkeÌle keÀes DeeJeM³ekeÀ ceeveles Les~ mebHetCe& YeejleJe<e& kesÀ peveceeveme keÀes efyeefìMe mejkeÀej kesÀ efJe©× GÎsefuele keÀjvee SJeb ¬eÀebefle keÀer Deeqive keÀes OeOekeÀevee ner GvekesÀ peerJeve keÀe ue#³e Lee~

megjWê ceesnve keÀe pevce cewceveefmebn efpeuee (pees Deye yeebiueeosMe ceW nw) kesÀ SkeÀ ceO³eceJeieea³e HeefjJeej ceW 22 DeÒewue, 1893 keÀes ngDee Lee~ GvekeÀer ceelee Þeer keÀeefceveer ceesnve Iees<e efpeuee v³ee³eeue³e kesÀ ÒecegKe JekeÀerue Þeer ®ebêveeLe cegbMeer keÀer Heg$eer LeeR~ leerve Je<e& keÀer Dee³eg ceW ner ceelee keÀer í$eíe³ee efmej mes Gþ ie³ee~ megjWê ceesnve keÀes yeeu³ekeÀeue mes ner Hejceelcee ceW Deef[ie DeemLee Leer~ peye Jes yeæ[s ngS lees GvneWves DeHeves HeefjJeej kesÀ Jeefjÿ meom³eeW mes Yeejle keÀer Òee®eerve SJeb ieewjJeHetCe& meY³elee kesÀ mebyebOe ceW %eeve ÒeeHle keÀjvee DeejbYe keÀj efo³ee~ jecee³eCe Deewj ceneYeejle keÀer keÀLeeDeeW ves GvekesÀ ceve ceW Ssmeer ÒesjCee GlHevve keÀj oer efkeÀ Jes Yeejle kesÀ mJeefCe&ce Deleerle kesÀ yeejs ceW %eeve ÒeeHle keÀjves kesÀ efueS DeefOekeÀ GlmegkeÀ nes ieS~ Oeerjs-Oeerjs GvneWves ³en Yeer peevee efkeÀ DebûespeeW ves efkeÀme ketÀìveerefle mes Fme osMe ceW DeHeves Hewj Hemeejs Deewj nceejer ceele=Yetefce keÀes Hejleb$elee keÀer yesefæ[³eeW ceW yeeBOe efo³ee~ Fme lejn efye´efìMe jep³e-meÊee keÀer oemelee mes YeejleYetefce keÀes cegeqkeÌle efoueeves keÀer Òeyeue YeeJevee GvekesÀ Ëo³e ceW peeie=le ngF&~

Gve efoveeW yebieeue ceW Gûe jeä^Jeeo HewÀuee ngDee Lee~ yebefkeÀce®ebê kesÀ ’Deevebo ceþ“ SJeb ’Jebos ceelejced“ ieerle, mJeeceer efJeJeskeÀevebo kesÀ jepeveereflekeÀ leLee oeMe&efvekeÀ Yee<eCe leLee Þeer DejefJebo kesÀ ¬eÀebeflekeÀejer uesKe meYeer veJe³egJekeÀeW kesÀ Ëo³e keÀes GÜsefuele keÀj jns Les~ meYeer efye´efìMe jep³emeÊee kesÀ efJe©× mebIe<e& keÀjves kesÀ efueS lew³eej nes jns Les~ Ssmes mece³e ceW yebieeue ceW SkeÀ ve³ee ceesæ[ Dee³ee~ uee[& keÀpe&ve ves yebie-Yebie ³eespevee yeveeF& Fmemes meejs Òeeble ceW YetkebÀHe Dee ie³ee~ Ssmes mece³e ceW yebieeue keÀer ³egJee Heeræ{er efJeosMeer oemelee keÀer yesefæ[³eeW keÀes leesæ[ves kesÀ efueS SkeÀoce lew³eej nes ieF&~ Hetjs osMe ceW Gûe jeä^Jeeo keÀer Òe®eb[ uenj GYejer~ megjWê ceesnve yebie-yebie efJejesOeer Deeboesueve ceW meef¬eÀ³e nes ieS~ Jes meYeeDeeW Deewj ÒeoMe&veeW ceW Yeeie uesves ueies~ kegÀí efoveeW yeeo GvneWves ’megËo meefceefle“ Deewj ’meeOevee meceepe“ keÀer meom³elee ûenCe keÀj ueer~ FvneR efoveeW GvneWves keÀF& cenevelece vesleeDeeW kesÀ Yeer Yee<eCe megves~ Þeer efJeefHeve®ebê Heeue kesÀ Yee<eCeeW keÀe FvekesÀ ceve Hej ienje ÒeYeeJe Heæ[e~ Þeer DejefJebo kesÀ mecHeke&À ceW DeeS Deewj Gvemes DeefOekeÀ %eeve-ÒeeeqHle keÀer YeeJevee DeeHekesÀ ceve ceW yeueJeleer nes Gþer~ Jes Gme mece³e kesÀ ÒecegKe ¬eÀebeflekeÀejer veslee Þeer nsceWê efkeÀMeesj kesÀ mebHeke&À ceW Dee ieS~ ¬eÀebeflekeÀejer ieefleefJeefOe³eeW keÀe cegK³eeue³e cewceveefmebn veiej ceW efmLele Þeer nsceWê efkeÀMeesj keÀe cekeÀeve Lee~

jepeveerefle ceW Del³eeefOekeÀ efueHle jnles ngS Yeer GvneWves De®ís DebkeÀeW mes cewefì^keÀ keÀer Hejer#ee Heeme keÀer~ Deeies Jes cewceveefmebn efmLele Deevebo ceesnve keÀe@uespe ceW veeceebkeÀve keÀje³ee~ keÀe@uespe ceW mejmJeleer Hetpee kesÀ DeJemej Hej íe$eeW Üeje DeefYeveerle ’petefue³eme meer]pej“ veecekeÀ Debûespeer veeìkeÀ ceW ye´gìme keÀer YetefcekeÀe Fme ÒekeÀej efveYeeF& efkeÀ keÀe@uespe kesÀ SkeÀ ÒeeO³eeHekeÀ ûeerve ªce ceW oewæ[les ngS DeeS Deewj ®eerKeves ueies - ’ye´gìme keÀneB nw“ Deewj GvneWves megjWê ceesnve keÀes ieues mes ueiee efue³ee~

1911 F&. ceW megjWê ceesnve De®eevekeÀ ner yeboer yevee efueS ieS~ GvekesÀ Iej keÀer leueeMeer ueer ieF& lees GvekesÀ Heeme mes SkeÀ efjJee@uJej yejeceo ngDee~ Hegefueme ves GvekesÀ meeLe yengle efvece&celee keÀe yelee&Je efkeÀ³ee, efkebÀleg Gvemes keÀesF& Yeer peevekeÀejer ÒeeHle keÀjves ceW meHeÀue veneR nes mekesÀ~ Gve

megjWê ceesnve Iees<e

jepeerJe Pee

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 59

Hej DeefYe³eesie ®euee³ee ie³ee leLee GvnW SkeÀ Je<e& keÀer kewÀo keÀer mepee megvee oer ieF&~ 1912 F&. ceW Jes keÀejeJeeme mes cegkeÌle nes ieS~ GvnW SkeÀoce keÀuekeÀÊee Yespe efo³ee ie³ee leeefkeÀ Jes JeneB keÀe keÀe³e&Yeej meBYeeue mekeWÀ~ Hejbleg DeueerHegj yecekeÀeb[ kesÀ keÀejCe efmLeefle Demle-J³emle nes ieF&~ cegK³e mecem³ee ³en Leer efkeÀ meYeer ¬eÀebeflekeÀejer efyeKej ieS Les~ Þeer megjWê ceesnve ves keÀefþve HeefjÞece mes meyekeÀes FkeÀùe efkeÀ³ee~ Oeve Deewj nefLe³eejeW keÀe mebûen efkeÀ³ee~ Oeve kesÀ efueS Fme oue keÀes keÀF& keÀefþveeF³eeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[e~ Oeve keÀer keÀceer keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS keÀF& yeej FvnW [kewÀefle³eeW keÀe meneje uesvee Heæ[e~

megjWê ceesnve yeæ[er efveÿe mes keÀe³e& keÀj jns Les, Hejbleg MeerIe´ ner GvnW ³en DevegYetefle ngF& efkeÀ Fme {bie mes Yeejle ceW efye´efìMe Meemeved keÀes GKeeæ[vee cegefMkeÀue nw~ GvneWves DeHeveer keÀe³e&efJeefOe keÀe efveOee&jCe efkeÀ³ee Deewj Gme Òeesûeece keÀes ueskeÀj Jes nsceWê efkeÀMeesj kesÀ Heeme ieS efkeÀ GvnW ³es iegHle ieefleefJeefOe³eeB Hemebo veneR nQ~ Jes ieeBJe-ieeBJe ceW IetcekeÀj ueesieeW keÀes ³en mecePeevee ®eenles nQ efkeÀ Hejleb$elee keÀer yesefæ[³eeW mes kewÀmes nce cegkeÌle nes mekeÀles nQ~ nsceWê efkeÀMeesj GvekesÀ yeoueles ngS efJe®eejeW keÀes megvekeÀj mlebefYele nes ieS~ GvneWves leke&À Üeje megjWê ceesnve keÀes mecePeevee ®eene, Hejbleg megjWê ceesnve ìme mes ceme veneR ngS~ GvneWves GvekeÀer ³eespevee keÀes Heæ{e, Hejbleg keÀesF& GÊej veneR efo³ee~

megjWê ceesnve DeHeves ieeBJe JeeHeme Dee ieS~ Gme mece³e GvekesÀ veevee keÀer ce=l³eg nes ieF& Leer FmeefueS GvnW Òe®egj OevejeefMe efceueer~ ³eefo Jes ®eenles lees Yeesie-efJeueeme keÀe peerJeve J³eleerle keÀj mekeÀles Les, Hejbleg Gme mJeleb$elee kesÀ oerJeeves keÀes meebmeeefjkeÀ peerJeve³eeHeve Hemebo veneR Lee~ GvneWves ûeece-ûeece ceW Heo³ee$ee DeejbYe keÀj oer~ Jes ieeBJe ceW peekeÀj ueesieeW keÀes jepeveereflekeÀ oemelee Deewj peceerveoejer Je Debûespeer jep³emeÊee kesÀ peguceeW mes DeJeiele keÀjeles Les leLee GveceW osMeYeeqkeÌle keÀer YeeJevee keÀes peeie=le keÀjeles Les~ GvneWves jeef$e-HeeþMeeueeSB Keesue oeR efpeveceW ueesieeW keÀes Fefleneme, Yetieesue Je Oece& keÀer efMe#ee oer peeleer Leer~ Fmemes ueesieeW keÀe %eeve yeæ{e Deewj efnvot-cegeqmuece SkeÀlee ceW mene³elee efceueer~

nsceWê efkeÀMeesj SkeÀ Je<e& lekeÀ megjWê ceesnve keÀer ieefleefJeefOe³eeW keÀes osKeles jns yeeo ceW GvneWves vejsMe ®eewOejer veecekeÀ ¬eÀebeflekeÀejer keÀes GvekeÀer ieefleefJeefOe³eeB osKeves kesÀ efueS Yespee~ Jes megjWê ceesnve kesÀ Iej þnjs~ GvneWves jeef$e ceW megjWê ceesnve kesÀ Iej Hej nesves Jeeues Yepeve-keÀerle&ve ceW Yeer efnmmee efue³ee~ Gme mece³e GvekeÀer ueieYeie 500 J³eeqkeÌle³eeW mes YeWì ngF&~ vejsMe ®eewOejer keÀes ³en mJeerkeÀej keÀjvee Heæ[e efkeÀ ¬eÀebeflekeÀejer ieefleefJeefOe³eeW kesÀ meeLe pevemebHeke&À DeefOekeÀ DeeJeM³ekeÀ nw~ nsceWê efkeÀMeesj Hej Yeer Gme yeele keÀe ÒeYeeJe Heæ[e Deewj GvneWves Hetjs efpeues kesÀ efueS ³ener keÀe³e&¬eÀce mJeerkeÀej keÀj efue³ee~ megjWê ceesnve Üeje DeejbYe keÀer ieF& FvneR ieefleefJeefOe³eeW keÀe HeefjCeece Lee efkeÀ Jes 1920 F&. ceW peye keÀeBûesme ceW meeqcceefuele ngS lees GvnW 50 ueeKe mes Yeer DeefOekeÀ pevemebK³ee Jeeues cewceveefmebn efpeues keÀe keÀeBûesme keÀer HeleekeÀe kesÀ veer®es ueeves ceW keÀesF& keÀefþveeF& veneR ngF&, peyeefkeÀ JeneB 75 ÒeefleMele cegmeueceeve Les~ cegeqmuece pevemebK³ee kesÀ Fleves DeefOekeÀ nesles ngS Yeer ³eneB cegeqmuece ueerie keÀe keÀesF& keÀe³ee&ue³e veneR Lee~ megjWêveeLe ³eneB kesÀ meJe&ceev³e veslee Les~

uee[& jeref[bie ves efÒebme Dee@HeÀ Jesume kesÀ keÀuekeÀÊee Deeieceve Hej GvekeÀe yeefn<keÀej ve efkeÀS peeves keÀer efmLeefle ceW keÀeBûesme keÀes kegÀí megefJeOeeSB osves keÀe ÒemleeJe efkeÀ³ee Lee efkeÀvleg Jee³emeje³e kesÀ Fme DevegjesOe keÀes vesleeDeeW ves þgkeÀje efo³ee Deewj keÀuekeÀÊee ceW efÒebme Dee@HeÀ Jesume kesÀ Deeieceve Hej yeefn<keÀej efkeÀ³ee ie³ee~ meejs osMe ceW Deeboesueve HewÀue ie³ee Lee~ Hejbleg Fmeer mece³e 12 HeÀjJejer, 1922 keÀes ieesjKeHegj efpeuee kesÀ ®eewje ®eewjer Leevee Hej MeebefleHetCe& mel³eeûeefn³eeW Hej Hegefueme ves ieesueer ®eueeF&~ Fmemes ¬egÀ× neskeÀj ueesieeW ves 22 Hegefueme JeeueeW keÀes peerefJele peuee efo³ee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 60

ieeBOeerpeer ves Deeboesueve keÀes mLeefiele keÀjves keÀer Iees<eCee keÀj oer~ osMeyebOeg ef®eblejbpeveoeme Gme mece³e pesue ceW Les~ Jes Fme efveCe&³e mes #egyOe nes Gþs~ GvneWves megjWê ceesnve keÀes pesue ceW YeWì keÀjves kesÀ efueS yeguee³ee Deewj keÀne efkeÀ Jes keÀeBûesme cenemeefceefle keÀer efouueer ceW nesves Jeeueer yewþkeÀ ceW Fme efveCe&³e keÀe efJejesOe keÀjW~

megjWê ceesnve kesÀ Ëo³e ceW Þeer ef®eblejbpeve kesÀ Òeefle ienve DeemLee Deewj Þe×e Leer, efkeÀvleg Jes yengle efme×ebleJeeoer J³eeqkeÌle Les~ veeieHegj ceW Demen³eesie ÒemleeJe kesÀ Heeefjle nesves kesÀ legjble yeeo ner osMeyebOeg peye cewceveefmebn ieS lees megjWê ceesnve peer ves GvekesÀ mJeeiele keÀe jsueJes mìsMeved Hej ner YeJ³e Dee³eespeve efkeÀ³ee Lee~ otmejer yeej Jes cenelcee ieeBOeer kesÀ DeeJneve Hej JekeÀeuele íesæ[keÀj DeeS lees GvneWves cewceveefmebn ceW efleuekeÀ mJejep³e keÀes<e kesÀ efueS Oeve FkeÀùe keÀjvee ®eene, Hejbleg GvnW meHeÀuelee veneR efceueer~ peye osMeyebOeg efvejeMe nes ieS lees megjWê ceesnve ves SkeÀ ner efove ceW yeerme npeej ©He³ee FkeÀÇe keÀj efue³ee~ Deeboesueve ®eue ner jne Lee DeBûespeeW ves SkeÀ DeO³eeosMe peejer keÀj efo³ee Deewj megjWê ceesnve keÀes yeboer yevee efue³ee ie³ee~ GvnW Henues DeueerHegj kesÀ keWÀêer³e keÀejeieej ceW Deewj GmekesÀ yeeo efceoveeHegj pesue ceW jKee ie³ee~ ueieYeie oes ceen yeeo GvnW Þeer megYee<e®ebê SJeb mel³esve efce$e meefnle ceeb[ues pesue Yespe efo³ee ie³ee~ Fmeer keÀejeieej ceW cenelcee ieeBOeer keÀes Yeer jKee ie³ee Lee~ Hejbleg peuoer ner megjWê ceesnve keÀes keÀuekeÀÊee pesue ceW Yespe efo³ee ie³ee peneB leerve-®eej ceen jnves kesÀ yeeo 1928 F&. ceW GvnW efjne keÀj efo³ee ie³ee~

pesue mes efjne nesves kesÀ yeeo peye megjsbê ceesnve megYee<e®ebê mes efceues lees GvneWves Gvnsb keÀuekeÀÊee ceW ner í: ceen lekeÀ jnves keÀe Deeûen efkeÀ³ee~ Hejbleg megjWê ceesnve ves keÀne efkeÀ Jen SkeÀ ceen kesÀ efueS DeHeves efpeues cewceveefmebn peevee ®eenles nQ~ efpememes efkeÀ Jes DeHeves efpeues keÀes mebieefþle

keÀj mekeWÀ~ FmeefueS Jen cewceveefmebn JeeHeme ®eues ieS~ GvneWves JeneB osKee efkeÀ keÀebûesme keÀe mebieþve efyeukegÀue Demle-J³emle nw leLee keÀes<e keÀer keÀceer nw~ He³ee&Hle efJejesOe kesÀ nesles ngS Yeer GvneWves keÀes<e FkeÀÇe efkeÀ³ee Deewj keÀeBûesme keÀe Hegveie&þve efkeÀ³ee~

keÀuekeÀÊee ueewìves Hej megjWê ceesnve ves meYeer mLeeveeW keÀe oewje keÀjves keÀe keÀe³e&¬eÀce yevee³ee, Hejbleg GvnW Deieues efove ner meyesjs yeboer yevee efue³ee ie³ee Deewj Òesmeer[Wmeer pesue ceW vepejyebo keÀj efo³ee ie³ee~ JeneB mes DeeHekeÀe mLeeveeblej Yetìeve meercee Hej efmLele yekeÌmej-vepejyeboer efMeefJej ceW keÀj efo³ee ie³ee~ kegÀí mece³e JeneB jnves kesÀ yeeo GvnW ef$eef®ejeHeuueer pesue Yespe efo³ee ie³ee~ Gmeer pesue ceW ueenewj <e[d³eb$e keÀeb[ kesÀ oes yeboer

yeìgkesÀMJejoÊe SJeb kegbÀoveueeue Yeer Les~ ³eÐeefHe Gve oesveeW keÀes He=LekeÀ-He=LekeÀ jKee ie³ee Lee efHeÀj Yeer megjWê ceesnve ves Gvemes efceueves keÀe DeJemej efvekeÀeue efue³ee~ megYee<e yeeyet peyeueHetj pesue ceW Les Deewj GvnW JeneB mes vewveer pesue Yespe efo³ee ie³ee Lee~ megjWê ceesnve ves DeHeves mebHeke&À-meg$eeW kesÀ Üeje megYee<e yeeyet keÀes ³en mebosMe efYepeJee³ee efkeÀ Jes efyeieæ[les ngS mJeemL³e keÀes DeeOeej yeveekeÀj efJeosMe- ³ee$ee keÀe Òeesûeece yeveeSB~ megYee<e yeeyet ves peye Oeve keÀer keÀefþveeF& yeleeF& lees megjWê ceesnve ves GmekesÀ meceeOeeve keÀe Yeer DeeMJeemeved efo³ee~ mJeemL³e kesÀ DeeOeej Hej megYee<e yeeyet keÀe kesÀme lew³eej efkeÀ³ee ie³ee Deewj GvnW yeenj peeves keÀe efJekeÀuHe os efo³ee ie³ee~ megYee<e yeeyet ves Fme efveCe&³e keÀes mJeerkeÀej keÀj efue³ee~

p³eeWner ceêeme <e[d³eb$e keÀeb[ DeejbYe ngDee megjWê ceesnve keÀes jepecegvêer pesue ceW Yespe efo³ee ie³ee, efkeÀvleg ³eneB Yeer megjWê ceesnve ves pesue kesÀ yeenj keÀer ieefleefJeefOe³eeW mes mebHeke&À yeveeS jKee~ megjWê ceesnve keÀes jepecegvêer mes oceesn efpeues ceW mLeeveebleefjle keÀj efo³ee ie³ee~ Fmeer yeer®e 1935 F&. kesÀ DeefOeefve³ece kesÀ Debleie&le Òeebleer³e mJee³eÊelee keÀer Iees<eCee nes ieF&~ keÀeBûesme ®egveeJe ceW peerle ieF& Deewj keÀF& ÒeebleeW ceW Gmeves meÊee ûenCe keÀj ueer~

njerHegje keÀeBûesme DeefOeJesMeve kesÀ yeeo megjWê ceesnve keÀes keÀejeJeeme mes efjne keÀj efo³ee ie³ee~ yeenj DeekeÀj GvneWves osKee efkeÀ yebieeue keÀer jepeveerefle ceW yengle HeefjJele&ve Dee ie³ee nw FmeefueS GvneWves yebieeue kesÀ cegeqmuece vesleeDeeW mes Jeelee& keÀjves keÀe efveefM®e³e efkeÀ³ee~ GvneWves cegeqmuece vesleeDeeW kesÀ mece#e keÀeBûesme kesÀ meeLe meb³egkeÌle cebef$eceb[ue kesÀ ieþve keÀe ÒemleeJe jKee~ Deble ceW cegeqmuece veslee meb³egkeÌle cebef$eceb[ue yeveeves Hej mencele nes ieS~ megYee<e yeeyet Deewj ieeBOeerpeer ves Yeer FmeceW DeHeveer menceefle ÒekeÀì keÀer~ Fme lejn megjWê ceesnve keÀe HeefjÞece meHeÀue ngDee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 61

Yeejle mes De¢M³e nesves kesÀ yeeo megYee<e®ebê yeesme pece&veer ®eues ieS Les; JeneB mes Jes 12 petve, 1943 keÀes peeHeeve HengB®es~ Deepeeo efnbo HeÀewpe Demle-J³emle nes ieF& Leer~ GvneWves GmekeÀe keÀe³e&Yeej meBYeeuee~ yebieeue ceW Yeer Deepeeo efnbo HeÀewpe keÀer mene³eleeLe& megjWê ceesnve kesÀ vesle=lJe ceW SkeÀ meefceefle keÀe ieþve efkeÀ³ee ie³ee~ yebieeue Demescyeueer kesÀ efveJee&®eve nesves kesÀ yeeo megjWê ceesnve ves yebieeue ceW meb³egkeÌle cebef$eceb[ue kesÀ ieþve nsleg cegeqmuece vesleeDeeW mes Jeelee& ®eueeF&, efkeÀvleg cegeqmuece ueerie ves DekesÀues ner cebef$eceb[ue keÀe ieþve efkeÀ³ee~ GvneR efoveeW efpevvee ves Iees<eCee keÀer efkeÀ nce Yeejle keÀe efJeYeepeve keÀjeSBies ³ee efJeveeMe keÀjWies~ cegeqmuece ueerie ves 16 Deiemle keÀes meerOeer keÀe³e&Jeener efoJeme ceveeves keÀer Iees<eCee keÀer~ 15 Deiemle keÀes megjWê ceesnve ves meYee keÀer Deewj yebieeue mejkeÀej keÀer keÀæ[er Deeuees®evee efkeÀ³ee efkeÀ Jen meebÒeoeef³ekeÀ GHeêJeeW keÀes yeæ{eJee os jner nw~

16 Deiemle keÀes cegeqmuece ueerie keÀer meYee meceeHle nesves kesÀ yeeo GHeêJe HewÀue ie³ee~ megjWê ceesnve ves DeHeveer peeve keÀes KelejW ceW [euekeÀj GHeêJeûemle FueekeÀeW keÀe oewje efkeÀ³ee, Hejbleg GmekeÀe Demej veneR ngDee~ megjWê ceesnve ves mecePe efue³ee efkeÀ Deye Deefnbmee mener Deew<eefOe veneR nw~ GvneWves Jeerj ³egJekeÀeW keÀe SkeÀ oue lew³eej efkeÀ³ee, GvnW nefLe³eej efoS Deewj GvneWves keÀe³e&Jeener DeejbYe keÀj oer~ keÀuekeÀÊee ceW Yeer efJeHegue vejmebnej ngDee~ megjWê ceesnve ves efmLele keÀe DeO³e³eve efkeÀ³ee Deewj efouueer DeekeÀj cenelcee ieeBOeer mes efceues Deewj GvnW efmLeefle mes DeJeiele keÀje³ee~

16 HeÀjJejer, 1946 keÀes efye´efìMe ÒeOeeveceb$eer keÌueerceWì Sìueer Üeje keÀer ieF& Iees<eCee kesÀ Devegmeej meÊee-HeefjJele&ve kesÀ efueS SkeÀ efceMeved Yeejle Yespee ie³ee, Hejbleg Gme efceMeved kesÀ ÒemleeJeeW keÀes keÀeBûesme ves þgkeÀje efo³ee~ megjWê ceesnve mes GvekesÀ ’pegieeblej Heeìea“ kesÀ Hegjeves men³eesieer megjsMe cepetceoej ves DevegjesOe efkeÀ³ee efkeÀ Jes Mejled yeesme keÀes cebef$eceb[ue ceW Meeefceue keÀjves keÀe Òe³eeme keÀjW~ Þeer ke=ÀHeueeveer Gme mece³e keÀeBûesme DeO³e#e Les~ Mejled yeeyet Deewj ke=ÀHeueeveer kesÀ efJe®eej cesue veneR Keeles Les~ megjWê ceesnve ves oesveeW ceW cew$eerHetCe& mebyebOe mLeeefHele keÀjJeeS~ GvneWves ceewueevee Deepeeo Je mejoej Heìsue keÀes Yeer Fme yeele kesÀ efueS cevee efue³ee~ Jes vesnª peer kesÀ Heeme Yeer ieS~ vesnª peer kesÀ iegmmes ceW yeesueves Hej megjWê ceesnve GÊesefpele neskeÀj ®eue Heæ[s~ Hejbleg ogyeeje vesnª peer ves GvnW JeeHeme yegueekeÀj yeele®eerle keÀer~ kegÀí efoveeW yeeo vesnª peer veesDeeKeeueer ieS~ Jes ieeBOeerpeer keÀes Yeer DeHeves meeLe ues ieS~ yewþkeÀ yegueeF& ieF&~ vesnª peer ves keÀe³e&meefceefle kesÀ meYeer meom³eeW keÀes ³en mHeä efkeÀ³ee efkeÀ efkeÀve

HeefjefmLeefle³eeW ceW Jes efJeYeepeve mJeerkeÀej keÀjves Hej yeeO³e ngS nQ~ mejoej Heìsue ves Yeer GvekeÀe meceLe&ve efkeÀ³ee~ ieeBOeerpeer meebÒeoeef³ekeÀ DeeOeej Hej Yeejle kesÀ efJeYeepeve kesÀ efJejesOeer Les~ Jen DeÒemevve Les; Deble ceW efJeJeMe neskeÀj GvneWves mJeerke=Àefle os oer~

peye keÀeBûesme keÀe³e&meefceefle ves Fme efveCe&³e keÀer Hegefä keÀj oer lees megjWê ceesnve Yeer cenef<e& DejefJebo kesÀ Heeme HeeBef[®esjer ieS Deewj GvekeÀes keÀne efkeÀ Fme mece³e efJeYeepeve ner mJeerkeÀej keÀjvee þerkeÀ nw~ cenef<e& DejefJebo Üeje J³ekeÌle efkeÀ³ee ie³ee cele 15 Deiemle keÀes SkeÀ meeJe&peefvekeÀ JekeÌleJ³e ceW Òemeeefjle efkeÀ³ee ie³ee, Gmeer efove Yeejle keÀer jepeveereflekeÀ mJeleb$elee keÀe pevce efoJeme Lee~

megjWê ceesnve pewmes J³eeqkeÌle keÀer jepeveereflekeÀ Je meeceeefpekeÀ ieefleefJeefOe³eeW keÀe met#ce efJeMues<eCe keÀjvee yengle keÀefþve nw~ ³eÐeefHe Jen jepeveerefle ceW HetCe&le: [tyes jns efHeÀj Yeer Jes SkeÀ #eCe kesÀ efueS Yeer peerJeve kesÀ JeemleefJekeÀ GÎsM³e keÀes veneR Yeguee HeeS~ DeeO³eeeqlcekeÀlee ceW GvekeÀer ienve DeemLee jner~ cenef<e& DejefJebo kesÀ Òeefle Jen Del³eefOekeÀ DeemLeeJeeve jns~ DeeO³eeeqlcekeÀ Deewj jepeveerefle keÀe Ssmee mecevJe³e yeæ[e efJejue neslee nw~

megjsvê ceesnve Iees<e kesÀ kegÀí cenlJehetCe& G×jCe keÀefJelee ªhe ceW Fme he´keÀej nw:

1) ³es Mejerj peue peeSieer ®eerlee hej mepekeÀj ye®eer jnsieer efmeHe&À SkeÀ jeKe~ keÀuhevee ceW osKeW Deheveer ef®elee keÀes Deewj keÀuhevee ceW osKeW Deheveer ye®eer ngF& jeKe~ melkeÀce& Deiej hetbpeer nesieer DeehekesÀ mebie efleuekeÀ yeve peeSieer DeehekeÀer jeKe~ efveCe&³e lees DeehekeÀes mJe³eb ner keÀjvee nw efkeÀme keÀoj yevevee ®eenWies Deehe jeKe~

2) melkeÀce& keÀjles ngS Oeve keÀceeS, Deewj keÀjles jnW peve keÀu³eeCe~ efHeÀj Deble mece³e ceW ³ecejepe veneR, uesves DeeSbies, DeeSbies mJe³eb YeieJeeve~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 62

efnvoer nceejer jepeYee<ee nw Deewj osMe ceW jepeYee<ee leLee mebheke&À Yee<ee kesÀ ªhe ceW FmekeÀe he´³eesie efkeÀ³ee peelee nw~ efnvoer keÀe efJekeÀeme Deewj Fefleneme efJemle=le Deewj efJeMeeue nw~ FmekeÀer he´ieefle ceW osMe kesÀ DemebK³e ueesieeW keÀe eE®eleve Deewj ceveve Meeefceue nw~ efnvoer Deepe peve ceve ieCe keÀer Yee<ee Deewj Yeejle keÀe ieewjJe nw~ efkeÀmeer Yeer Yee<ee keÀe jepeYee<ee yeveves keÀe mehevee lees DeJeM³e ner jnlee nw uesefkeÀve osMe ceW efkeÀmeer SkeÀ ner Yee<ee keÀes jepeYee<ee kesÀ mecceeve mes mecceeefvele efkeÀ³ee peelee nw~ efkeÀmeer Yee<ee keÀe jepeYee<ee yeveves keÀe jemlee megiece veneR neslee~ ³en keÀefþveeF& Deewj ogue&Ye heefjeqmLeefle³eeW mes neskeÀj iegpejlee nw~ Deiej Fme efJe<e³e ceW nce efnvoer keÀer yeele keÀjW lees keÀn mekeÀles nQ efkeÀ efnvoer keÀe Yeer jepeYee<ee yeveves keÀe heLe megiece veneR Lee~

FmekesÀ efueS efnvoer kesÀ Fefleneme hej vepej [eueles nQ~ efnvoer keÀe efJekeÀeme mebmke=Àle mes ceevee peelee nw pees heeueer, he´eke=Àle Deewj DeheYe´bMe Yee<eeDeeW keÀer ìsæ{s-cesæ{s jmleeW mes iegpejlee ngDee þsþ efnvoer mes DeeOegefvekeÀ efnvoer (Keæ[er yeesueer) kesÀ meHeÀj keÀes hetje keÀjlee nw~ efnvoer keÀe efJekeÀeme ®eeì& kegÀí Fme lejn nw-

he´e®eerve mebmke=Àle

otmejer he´eke=Àle ³ee heeueer

DeOe& ceeieOeer ceeieOeerMewjmesvee

henueer he´eke=ÀleueewefkeÀkeÀ mebmke=Àle

hetJeea efnvoerheeq½eceer efnvoer

Jele&ceeve efnvoer

DeOe& ceeieOeer DeheYe´bMeveiej DeheYe´bMe

DeeOegefvekeÀ keÀeue ceW Yeejlesvog nefj½ebê Deewj ceneJeerj he´meeo efÜJesoer pewmes he´yeue he´efleYee mecheVe J³eefÊeÀ³eeW ves efnvoer keÀes pees ªhe efo³ee JeneR Deepe DeeOegefvekeÀ efnvoer kesÀ ªhe ceW Ghe³eesie nesleer nw~ Yeejlesvog peer keÀe keÀnvee Lee efkeÀ ’keÀesF& Yeer osMeJeemeer efvepe Yee<ee-%eeve kesÀ efyevee Deelcenervelee mes Gyej veneR mekeÀlee, Yeues ner Jen Debie´speer heæ{-

efueKekeÀj DeveskeÀ iegCeeW ceW he´JeerCe nes peeS~“ GvekeÀe keÀnvee Lee efkeÀ Deheveer Yee<ee efkeÀ GVeefle ner meye GVeefle keÀe cetue nw, ke̳eeWefkeÀ hejosMeer yegef× Deewj JemlegDeeW kesÀ ceesn ceW HeBÀmekeÀj nce meoe kesÀ efueS iegueece ner yeves jnWies -

’Debie´speer heefæ{ kesÀ peoefhe meye iegve nesle he´Jeerve~hew efvepe Yee<ee %eeve efyeve jnle nerve kesÀ nerve~~hejosmeer keÀer yegef× De© Jemlegve keÀer keÀj Deeme~

hejyeme ÔJew keÀye ueew keÀneQ jefnnew legce ÔJew oeme~~efvepe Yee<ee GVeefle Denw meye GVeefle keÀe cetue~

efyeve efvepe Yee<ee %eeve kesÀ efceìle ve efn³e keÀes Metue~~“

%eeleJ³e nes efkeÀ efvepe Yee<ee mes Yeejlesvog peer keÀe DeeMe³e efnvoer mes ner Lee~ efnvoer ves peye Dehevee keÀoce efJekeÀeme keÀer Deesj yeæ{e³ee lees Ssmes ner efJeÜpeveeW ves Dehevee neLe HewÀueekeÀj efnvoer keÀes Dehevee yeveeves kesÀ efueS ³eLeemebYeJe he´³eeme efkeÀ³ee~ ³en DeLekeÀ he´³eeme leye meHeÀue meeefyele ngDee peye mJeleb$e Yeejle ves efnvoer keÀes jepeYee<ee yeveekeÀj Fmes Gef®ele mJeerke=Àefle Deewj mecceeve efo³ee ie³ee~

GuuesKeveer³e nw efkeÀ meved 1857 keÀe efmeheener efJeêesn efpemes FeflenemekeÀej henueer mJeleb$elee keÀer ueæ[eF& Yeer keÀnles nQ FmekeÀer DemeHeÀuelee kesÀ yeeo ³en hetCe& ªhe mes he´ceeefCele nes ie³ee efkeÀ SkeÀlee keÀes keÀe³ece keÀjves kesÀ efueS Deewj Gmes he´ehle keÀjves kesÀ efueS SkeÀ Ssmeer meMeÊeÀ Yee<ee keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesieer pees DeefOekeÀlej Yeejleer³e Üeje yeesueer Deewj mecePeer peeSieer~ [e@. Decyee MebkeÀj veeiej keÀe Fme efJe<e³e ceW efJe®eej nw-

mJeleb$elee Deewj efnvoer

pe³ebeflekeÀe cegKepeea

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 63

’meved 1857 keÀe Deeboesueve oemelee kesÀ efJe©× mJeleb$elee keÀe henuee Deeboesueve Lee~ ³en Deeboesueve ³eÐeefhe mebieþve Deewj SkeÀlee kesÀ DeYeeJe kesÀ keÀejCe DemeHeÀue jne, hej Fmeves YeejleJeeefme³eeW kesÀ Ûo³e ceW mJelev$elee keÀer GlkeÀì DeefYeuee<ee GlheVe keÀj oeR~ Deeies ®euekeÀj peye Yeejle kesÀ efJeefYeVe he´ebleeW ceW mJeleb$elee kesÀ efueS mebieefþle he´³elve DeejbYe ngDee lees ³en mheä nes ie³ee efkeÀ efyevee SkeÀ meeceev³e Yee<ee kesÀ osMe ceW mebieþve nesvee DemebYeJe nw~“

peye osMe Deheveer mJeleb$elee keÀer yeefueyesoer ceW mecee|hele nesves kesÀ efueS Deeboesefuele nes jne Lee lees keÀnvee ve nesiee efkeÀ efnvoer ner SkeÀ cee$e Ssmee peefj³ee Leer pees osMe kesÀ ueesieeW ceW veJeesvces<e Deewj mHetÀe|le meb®eej keÀjves ceW DeveskeÀ uesKeeW, keÀefJeleeDeeW, keÀneefve³eeW Üeje pevelee ceW peeieªkeÀlee ueeves ceW menYeeefielee oer nw~ efvejeuee keÀe ieerle ’Yeejleer pe³e efJepe³e keÀjs, keÀvekeÀ Mem³e keÀceue Oejs“ nes ³ee yeeueke=À<Ce Mecee& ’veJeerve“ keÀe DeeÔJeeve ieerle ’keÀefJe kegÀí Ssmeer leeve megveeDees“ veJe³egJekeÀeW keÀes mJeleb$elee mebie´ece ceW cej efceìves kesÀ efueS mebosMe nw~ íe³eeJeeoer ³egie ceW mJeleb$elee kesÀ efueS efpeme ñeesle mes meYeer Yeejleer³e keÀes peesæ[e ie³ee Jen DeefYeVe ªhe mes efnvoer ner nw~ efnvoer kesÀ Jee*dice³e keÀes mece=× keÀjves ceW íe³eeJeeoer ³egie kesÀ henues ner he´³eeme Megª nes ie³ee Lee pees nefjM®eeqvêkeÀe heef$ekeÀe ceW Yeejlesvog kesÀ uesKe mes ³en he´³eeme PeuekeÀlee nw~ kesÀJeue keÀefJe³eeW ³ee uesKekeÀeW ves ner veneR efJeefYeVe mecee®eej he$e Deewj heef$ekeÀeDeeW ves Yeer efnvoer kesÀ ceeO³ece mes mechetCe& osMe keÀes SkeÀ met$e ceW peesæ[e~ osMe keÀes peve¬eÀebefle keÀer Deesj DeefYecegKeer nesves ceW efnvoer keÀe ³eesieoeve cenlJehetCe& jne nw~

osMe ceW peye mJeleb$elee keÀer uenj meJe&$e oewæ[ jner Leer lees mJeleb$elee mebie´eefce³eeW ves Yeer Fmeer efnvoer kesÀ Üeje Deheves efJe®eej Deewj efye´efìMe meÊee kesÀ efJe©× Deheveer DeeJeepe yeguebo keÀer~ ®eens Jen cenelcee ieeBOeer keÀe oeb[er ³ee$ee keÀe Yee<eCe JeOee& ceW nes ³ee mejoej heìsue keÀe mesJeeie´ece ceW nes~ Gve meYeer ves Deheves efJe®eejeW keÀe he´keÀìerkeÀjCe efnvoer kesÀ Üeje ner osMeJeeefme³eeW lekeÀ osvee Deemeeve mecePee~ efnvoer keÀer Deheveer meJeexÊece Deewj heefjJele&veer³e mJeªhe keÀer hen®eeve ngF&~ pee@pe& efie´³emeved ves efnvoer kesÀ Je=no keÀuesJej keÀes mecePekeÀj FmekeÀe efJeMues<eCe efkeÀ³ee Deewj Fmes meJeexheefj ceevee~ efnvoer keÀe ue®eerueeheve Deewj Deheves ceW meYeer Yee<eeDeeW keÀes Deelcemeeled keÀjves keÀer #ecelee efnvoer keÀes 162 Yee<eeDeeW ceW Þesÿlee he´oeve keÀjleer nw~ Yeejle pewmes efJeMeeue osMe ceW yeesefue³eeW Deewj Yee<eeDeeW keÀer Yejceej nw~ efnvoer kesÀ Jee*dice³e ceW peneb lelmece, lelYeJe MeyoeJeueer nw JeneR Got&, Debie´speer, hegle&ieeueer, ]HeÀejmeer Deeefo MeyoeW keÀe Yeer meceeJesMe Devee³eeme ner nes ie³ee nw~ pewmes kegÀí kesÀ GoenjCe efvecve nQ-

]HeÀejmeer keÀcej, Ke®e&, iegueeye, ®eMcee

Dejyeer Deoeuele, leejerKe, cegkeÀocee

legkeÀea leeshe, ueeMe

hegle&ieeueer veeruece, keÀceje, ®eerketÀ, hes©

Debie´speer Dee@efHeÀme, keÀe@HeÀer, keÀhe

meved 1826 ceW henuee meehleeefnkeÀ he$e ’Govle ceele&C[“ keÀe he´keÀeMeved DeejbYe ngDee~ Fme heef$ekeÀe mes efnvoer heef$ekeÀe peiele keÀer Meg©Deele ceeve mekeÀles nQ~ yeeue iebieeOej efleuekeÀ, efpevnesbves DeespemJeer mJej ceW ’mJejepe nceeje pevceefme× DeefOekeÀej nw“ keÀe veeje ueiee³ee Lee GvneWves Yeer efnvoer kesÀ he´®eej-he´meej keÀe yeeræ[e SkeÀceve YeeJe mes Gþe³ee~ GvekesÀ Üeje he´keÀeefMele efnvoer meehleeefnkeÀ he$e ’efnvoer kesÀmejer“ he³ee&hle ueeskeÀefhe´³e jne~ ueeskeÀceev³e efleuekeÀ osJeveeiejer keÀes ’jeä^efueefhe“ Deewj eEnoer keÀes ’jeä^Yee<ee“ ceeveles Les~ GvneWves veeiejer he´®eeefjCeer meYee, keÀeMeer kesÀ efomecyej, 1905 kesÀ DeefOeJesMeve ceW keÀne Lee-

’YeejleJe<e& kesÀ efueS SkeÀ jeä^Yee<ee keÀer mLeehevee keÀjvee nw, ke̳eeWefkeÀ meyekesÀ efueS meceeve Yee<ee jeä^er³elee keÀe cenÊJehetCe& Debie nw~ meceeve Yee<ee kesÀ Üeje nce Deheves efJe®eej otmejeW hej he´keÀì keÀjles nQ~ DeleSJe ³eefo Deehe efkeÀmeer jeä^ kesÀ ueesieeW keÀes SkeÀ-otmejs kesÀ efvekeÀì ueevee ®eenW lees meyekesÀ efueS meceeve Yee<ee mes yeæ{keÀj meMeÊeÀ Dev³e keÀesF& yeue veneR nw~“

efnvoer keÀes mener DeLeeX ceW efnvoer yeveeves ceW heb ceoveceesnve ceeueJeer³e keÀe ³eesieoeve Yeguee³ee veneR efkeÀ³ee pee mekeÀlee~ GvneWves meved 1907 F&. ceW meehleeefnkeÀ efnvoer ’DeY³ego³e“ he´ejcYe efkeÀ³ee~ ³en he$e meved 1915 ceW owefvekeÀ mecee®eej-he$e yevee~ ceeueJeer³e peer ves efnvoer he´®eej-he´meej keÀes ieefle osves kesÀ efueS meved 1910 ceW he´³eesie (Fueeneyeeo) mes ’ce³ee&oe“ eEnoer ceeefmekeÀ heef$ekeÀe Deewj 20 pegueeF&, 1933 ’meveeleve Oece&“ eEnoer he$e keÀe he´keÀeMeved Megª efkeÀ³ee Lee~ ceove ceesnve ceeueJeer³e efnvoer kesÀ he´sceer Les~ FvekeÀer he´sjCee mes ’Yeejle“, ’efnvogmleeve“ Deewj ’efJeéeyevOeg“ pewmes ®ee|®ele he$eeW keÀe he´keÀeMeved Megª ngDee Lee~ GvekesÀ ner ³eesieoeve mes efnvoer keÀes SkeÀ efJe<e³e kesÀ ªhe ceW ®egvee ie³ee Deewj mJeleb$e Yeejle kesÀ efJeéeefJeÐeeue³e ceW GmekeÀes mLeeve efceuee~ GvneWves efnvoer Yee<ee kesÀ efJe<e³e ceW mheä ªhe mes keÀne Lee-

’jeä^er³e efMe#ee Deheveer GÊecelee kesÀ G®®e efMeKej hej leye lekeÀ veneR hengb®e mekeÀleer, peye lekeÀ pevelee keÀer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 64

ceele=Yee<ee Deheves Gef®ele mLeeve hej efMe#ee kesÀ ceeO³ece leLee meJe&meeOeejCe kesÀ J³eJenej kesÀ ªhe ceW mLeeefhele ve keÀer peeS~“

Yeejle ceW mJeleb$elee Deeboesueve kesÀ DeeEnmeeJeeoer veslee cenelcee ieeBOeer ves meved 1917 ceW iegpejele kesÀ Yeæ[ew®e efMe#ee heefj<eod kesÀ DeefOeJesMeve ceW efnvoer keÀer ®e®ee& Deewj Debie´speer keÀe yeefn<keÀej keÀjles ngS keÀne efkeÀ ’jeä^ keÀer Yee<ee Debie´speer keÀes jeä^Yee<ee yeveevee osMe ceW ’SsmHesjsCìeW“ keÀes oeefKeue keÀjvee nw~ Debie´speer keÀes jeä^er³e Yee<ee yeveeves keÀer keÀuhevee nceejer efveye&uelee keÀer efveMeeveer nw~“ Deeies GvneWves meved 1918 ceW efnvoer meeefnl³e meccesueve kesÀ DeefOeJesMeve ceW efnvoer kesÀ he´efle Deheves he´sce keÀes he´keÀì keÀjles ngS keÀne:

’DeeHe efnvoer keÀes Yeejle keÀe jeä^Yee<ee yeveeves keÀe ieewjJe he´oeve keÀjW~ efnvoer meye mecePeles nQ~ Fmes jeä^Yee<ee yeveekeÀj nceW Dehevee keÀle&J³e-heeueve keÀjvee ®eeefnS~“

ojDemeue Yee<ee keÀe he´Mve ceeveJeer³e nw, KeemekeÀj Yeejle ceW, peneb meece´ep³eJeeoer Yee<ee pevelee keÀes peveleb$e mes Deueie keÀjleer nw~ efnvoer Deewj Debie´speer keÀer mheOee& osMeer Yee<eeDeeW Deewj jeä^Yee<ee kesÀ Übo ceW yeeoue ieF& nw, ceveeW keÀes peesæ[ves Jeeuee met$e leueJeej keÀjej os efo³ee ie³ee nw, hejeOeervelee keÀer Yee<ee mJeeOeervelee keÀe ieJe& nes ieF& nw~ efve½e³e ner FmekesÀ heerís oeme-ceve keÀer meef¬eÀ³elee nw~

mJeeOeervelee ceW ner veneR efnvoer kesÀ he´®eej-he´meej ceW Dee³e& meceepe pewmes mebmLeeve keÀe Yeer ³eesieoeve nw~ cene|<e o³eevevo mejmJeleer ves mJejepe, Oece& Deewj efnvoer kesÀ efueS Deeboesueve efkeÀ³ee~ Dee³e& meceepekeÀejer efnvoer keÀes ’Dee³e& Yee<ee“ keÀe veece efo³ee Deewj Deheves keÀe³eeX keÀes Jes efnvoer ceW keÀjves ueies~ Dee³e& meceepe keÀe melmebie Deewj meccesueve eEnoer ceW ner neslee Lee~ FmeefueS eEnoer-he´meej keÀes cepeyetle DeeOeej efceuee~ Dee³e& meceepe ves iegªkegÀueeW, keÀv³ee-heeþMeeueeDeeW Deewj ceefnuee efJeÐeeue³eeW keÀer mLeehevee keÀer, efpeveceW eEnoer keÀer DeefveJee³e& efMe#ee J³eJemLee Leer~ iegªkegÀue keÀeBieæ[er efJeéeefJeÐeeue³e ceW meJe&he´Lece efJe%eeve keÀer efMe#ee eEnoer ceW osves keÀer meHeÀue J³eJemLee keÀer ieF&~ Fme efJe<e³e ceW Þeer FvêefJeÐeeJee®emheefle keÀe keÀLeve G×jCeer³e nw,

’bYeejle ceW henuee efMe#eCeeue³e, efpemeceW jeä^Yee<ee kesÀ ceeO³ece Üeje mechetCe& %eeve keÀer efMe#ee keÀe meHeÀue hejer#eCe efkeÀ³ee ie³ee, iegªkegÀue keÀeBieæ[er Lee~“

cene|<e o³eevevo ves ueeskeÀ-Yee<ee keÀes GheosMe keÀe meeOeve yeveekeÀj Deheves efceMeved keÀes ueeskeÀefhe´³e Deewj J³eehekeÀ yevee efo³ee~ yeequkeÀ YeefJe<³e ceW jeä^Yee<ee yeveves Jeeueer Dee³e& Yee<ee keÀes hegeqä oskeÀj jeä^ kesÀ mJeeOeervelee-YeJeve keÀer ¢æ{ yegefve³eeo Yeer jKe oer~

Fme lejn osKe mekeÀles nQ efkeÀ mJeeOeervelee mebie´ece ceW efnvoer keÀer SkeÀ meJe&Lee Deueie YetefcekeÀe jner nw~

efnvoer meeefnl³e meccesueve keÀe 25JeeB DeefOeJesMeve meved 1936 ceW veeiehegj ceW ngDee~ [e@. jepesvê he´meeo meccesueve kesÀ DeO³e#e Les~ Þeer heg©<eesÊeceoeme ìC[ve kesÀ he´mleeJeevegmeej oef#eCe ceW efnvoer he´®eejeLe& ’efnvoer he´®eej meefceefle“ keÀe ieþve efkeÀ³ee ie³ee~ FmekeÀe he´Lece DeefOeJesMeve meved 1936 ceW JeOee& ceW ngDee~ keÀekeÀe keÀeuesuekeÀj kesÀ megPeeJe hej FmekeÀe veece yeoue keÀj ’jeä^Yee<ee he´®eej meefceefle“ jKee ie³ee~ Fme meefceefle keÀe cegK³e GÎsM³e efnvoer-he´®eej Lee Deewj Fmeer DeeOeej hej meefceefle ceeveleer Leer ’SkeÀ Ëo³e nes Yeejle peveveer“ meefceefle ves efnvoer he´®eej-he´meej kesÀ efueS meved 1938 mes Deheveer hejer#eeDeeW keÀe meb®eeueve Megª efkeÀ³ee~ meefceefle ves pegueeF& 1943 mes ’jeä^Yee<ee“ ceeefmekeÀ heef$ekeÀe keÀe he´keÀeMeved Megª efkeÀ³ee~ FmekesÀ he½eeled ’jeä^Yeejleer“ heef$ekeÀe keÀe he´keÀeMeved efkeÀ³ee ie³ee~ Fme meefceefle kesÀ osMe mes yeenj uebkeÀe, m³eece, megcee$ee, cee@efjMeme, FbiueQ[ Deeefo osMeeW ceW kesÀvê nQ~

meefceefle mecceeve Deewj hegjmkeÀej mes Yeer efnvoer he´®eej-he´meej keÀes efoMee he´oeve keÀjleer nw~ Fme meefceefle keÀer ieefleefJeefOe³eeW mes efnvoer keÀes efJeMes<e yeue efceuee nw~

FvekesÀ DeefleefjÊeÀ efnvogmleeveer he´®eej meYee, JeOee&; iegpejele efJeÐeeheerþ, Denceoeyeeo; efnvoer efJeÐeeheerþ, cegcyeF&; cenejeä^ jeä^Yee<ee meYee, hetvee Deewj efyenej jeä^Yee<ee, heìvee, efnvoer he´®eej meYee ì^mì Deeefo keÀer efnvoer he´®eej-he´meej YetefcekeÀe GuuesKeveer³e nw~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 65

keÀj efkeÀmeer Yeer DeLe&J³eJemLee keÀer jeræ{ keÀer n·er nesleer nw~ Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee ceW Òel³e#e leLee DeÒel³e#e keÀj Òe®eefuele nw~ DeÒel³e#e keÀj Del³eble ]peefìue leLee meeJe&YeewefcekeÀ Òeke=Àefle keÀe nesves kesÀ keÀejCe efvecve Jeie& keÀes ÒeYeeefJele keÀjles nQ~ Dele: FveceW megOeej Jebeíveer³e nw~ Yeejle mejkeÀej ves keÀj megOeej nsleg 122JeW mebefJeOeeve mebMeesOekeÀ efJeOes³ekeÀ keÀes cebpetjer oer nw, pees 01 pegueeF& 2017 mes Hetjs osMe ceW ueeiet nes ie³ee nw~ SkeÀ osMe, SkeÀ yeepeej leLee SkeÀ keÀj Hej DeeOeeefjle Fme keÀj J³eJemLee mes JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW keÀer ueeiele ceW efmLejlee DeeSieer~ peerSmeìer ueeiet nesves Hej GlHeeo keÀj, efye¬eÀer keÀj, mesJee keÀj peerSmeìer ceW meceeefnle nes peeSbies~ efpememes Iejsuet SJeb owefvekeÀ GHe³eesie keÀer JemlegDeeW kesÀ cetu³eeW ceW keÀceer DeeSieer~ Fmemes GHeYeesie ceW Je=ef× nesieer, HeÀuemJe©He GlHeeove, efJeefvecee&Ce GÐeesie SJeb efJeosMeer efveJesMe ceW Je=ef× nesieer Deewj jespeieej kesÀ DeJemej yeæ{Wies~ ³en ef$emlejer³e nw~ Henuee meerpeerSmeìer, otmeje SmepeerSmeìer SJeb leermeje DeeF&peerSmeìer nw pees kesÀvêer³e, jep³e SJeb Debleje&ä^er³e J³eeHeej keÀj nesiee~

Fmemes mebIeer³e {eB®ee cepeyetle nesiee~ keÀj efveOee&jCe nsleg peerSmeìer Heefj<eo keÀe ieþve efkeÀ³ee ie³ee nw FmekesÀ DeO³e#e keWÀêer³e efJeÊe ceb$eer nQ~

neueebefkeÀ Fleves yeæ[s DeeefLe&keÀ megOeej keÀes ueeiet keÀjves ceW kegÀí cegK³e ®egveewefle³eeB Yeer nQ pewmes - DeejeqcYekeÀ Je<eeX ceW jep³eeW kesÀ jepemJe keÀceer keÀer #eefleHetefle&, efJeJeeo efvemleejCe, veF& keÀj ÒeCeeueer keÀe keÀce&®eeefj³eeW keÀes ÒeefMe#eCe, Lesmeesu[ efueefceì efveOee&jCe~ peerSmeìer ueeiet nesves mes kegÀí mesJeeDeeW kesÀ cenbies nesves keÀer mebYeeJevee nw~ Debleje&p³eer³e J³eeHeej MegukeÀ Ieìves mes J³eJemee³eer leLee efveJesMekeÀ #es$eer³e megiecelee keÀes cenlJe oWies~

efHeÀj Yeer mejkeÀej Üeje De®íer jCeveerefle SJeb v³eeef³ekeÀ J³eJemLee Üeje Fmes meg®eeª ªHe mes J³eJeneefjkeÀ yevee³ee pee mekeÀlee nw~ JewefMJekeÀ ÒeeflemHeOee& ceW Yeejleer³e DeLe&J³eJemLee keÀer Hen®eeve yeveeves leLee J³eeHeeefjkeÀ megiecelee nsleg Ssmes ÒeYeeJekeÀejer HeefjJele&ve Del³eeJeM³ekeÀ nw~

peerSmeìer SkeÀ DeÒel³e#e keÀj ³eeefve indirect tax nw pees Yeejle ceW 1 pegueeF& 2017 mes ueeiet nw~ ³en JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW oesveeW Hej ueeiet nesiee~ ogefve³ee kesÀ ueieYeie 160 osMe Henues ner ueeiet keÀj ®egkesÀ nQ~

Goods & Services keÀe ke̳ee DeLe& nw? Goods ³eeefve Jes ®eerpeW efpevekeÀe nce Òe³eesie keÀj mekeÀles nQ ³ee efpevekeÀe GHeYeesie keÀj mekeÀles nQ... pewmes Kee-Heer mekeÀles nQ~ ³es ìweqvpeyeue ®eerpeW nQ efpevnW nce ít mekeÀles nQ... osKe mekeÀles nQ Deewj FvnW Kejero mekeÀles nQ~ pewmes efkeÀ

‡ efkeÀleeyeW ‡ meer[er ‡ Keeves-Heerves keÀer ®eerpeW ‡ HeÀveea®ej ‡ DeeJeemeer³e mecHeefÊe ‡ efÒebìme&, keÀcH³egìme& Deewj keÀcH³egìj ne[&JesDej Fl³eeefo ‡ ieeefæ[³eeB

Jemleg SJeb mesJee keÀj (peerSmeìer)

ueervee {ce{sjs

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 66

‡ keÀHeæ[s mesJee³eW ³eeefve nce efkeÀmeer lejn keÀer mesJee uesles nQ Deewj GmekesÀ yeoues ceW Hewmes osles nQ~ ³en intangible in

nature nesleer nw, pewmes ö peye nce Heeue&j ceW ns³ej keÀì keÀjeles nQ lees FmeceW

efyeue meefJe&me ìwkeÌme pegæ[e neslee nw. ö nesìue ceW Keevee Keeves Hej Yeer nce meefJe&me ìwkeÌme

Deoe keÀjles nQ~ ö efkeÀmeer CA keÀer meefJe&me uesves Hej ³ee Deeefke&ÀìskeÌme mes

Iej yeveJeeves Hej Yeer nce meefJe&me ìwkeÌme osles nQ~ Fme ÒekeÀej pees meefJe&me ÒeesJeeF[j nQ Jen DeHeveer meefJe&mesme kesÀ efueS pevelee mes Hewmes uesles nQ Deewj Gme ceW mes mejkeÀej kesÀ Keeles ceW meefJe&me ìwkeÌme pecee keÀjles nQ~ DeÒel³e#e keÀj ³en neslee nw?

ìwkeÌme oes lejn kesÀ nesles nQ [e³ejskeÌì Sb[ Fve[e³ejskeÌì ìwkeÌme, [e³ejskeÌì ìwkeÌme keÀe GoenjCe SkeÀ veewkeÀjerHesMee J³eeqkeÌle Üeje mejkeÀej keÀes efoS peeves Jeeuee FvekeÀce ìwkeÌme nw~

peye nce keÀesF& meeceeve Kejeroles nQ lees GmeHej efueKeer MRP kesÀ efnmeeye mes Hewmes os osles nQ~ Deiej nce O³eeve osles nQ lees MRP kesÀ yeieue ceW efueKee neslee nw (inclusive of all taxes) ³eeveer Gme cetu³e ceW ìwkeÌme Yeer pegæ[e neslee nw pees mejkeÀej Kepeeves ceW pecee neslee nw~ Fme lejn meYeer ueesie indirectly, ìwkeÌme osles nQ~ FmeefueS ³en SkeÀ lejn keÀe DeÒel³e#e keÀj nw~

GST kesÀ yeejs ceW kegÀí ]peªjer yeeleWYeejle keÀer DeÒel³e#e keÀj mebj®evee (Indirect Tax Structure) ceW megOeej keÀjves nsleg GST ueevee SkeÀ yengle yeæ[e keÀoce ceevee ie³ee nw~

peerSmeìer SkeÀ GHe³eesie DeeOeeefjle keÀj nw DeLee&le ³en keÀj Gme jep³e kesÀ Üeje Jemetue efkeÀ³ee peeSiee peneB JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW keÀe GHe³eesie efkeÀ³ee peeSiee ve efkeÀ Gme jep³e kesÀ Üeje peneB ³es JemlegS SJeb mesJeeS efveefce&le neWieer~ peerSmeìer kesÀ Debleie&le Deueie-Deueie JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW Hej Deueie-Deueie oj ueeiet neWieer~ mejkeÀej Üeje peerSmeìer keÀer ojW efveOee&efjle keÀj oer ie³eer nQ~ cetue leewj Hej meYeer JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW Hej keÀj

‡ 0%

‡ 5%

‡ 12%

‡ 18% SJeb ‡ 28%

keÀer oj mes peerSmeìer ueiee³eer peeleer nQ~ efJeMes<e ªHe mes JewYeJe keÀer JemlegDeeW (luxury items) Hej 28% keÀer oj ueeiet nw~ kegÀí JemlegSb Ssmeer Yeer nQ pees peerSmeìer kesÀ keÀe³e&#es$e mes yeenj jKeer ie³eer nQ~ Ssmeer JemlegDeeW ceW cegK³e leewj Hej -

‡ Mejeye ‡ HeeB®e Hesì^esefue³ece meeceûeer pewmes-keÀ®®ee lesue (Crude oil),

Hesì^esue, [er]peue, efJeceeve ìjyeeFve F¥Oeve (aviation turbine) SJeb Òeeke=ÀeflekeÀ iewme Deeefo~

³es keÀj meceeHle nes pee³eWies~

peerSmeìer (GST) kesÀ ueeiet nes peeves Hej meYeer JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW Hej peerSmeìer ner ueiesieer DeLee&le p³eeoelej Dev³e meYeer DeÒel³e#e keÀjes keÀes keÀj mebj®evee mes nìe efo³ee pee³esiee~ peerSmeìer kesÀ Deeves mes meceeHle nesves Jeeueer jep³e mlejer³e (State level) SJeb keWÀê mlejer³e (Central) ìwkeÌmespe keÀer met®eer kegÀí Fme ÒekeÀej nQ:

jep³e mlejer³e keÀj: ‡ Jewì (VAT)

‡ mesvì^ue mesume ìwkeÌme (Central Sales Tax) ‡ Sbì^er ìwkeÌme SJeb DeekeÌì^eF& (Entry tax & Octroi)

‡ FbìjìsveceWì ìwkeÌme (Entertainment Tax) ‡ ìwkeÌmespe Dee@ve uee@ìjer, yesefìbie, ieweqcyuebie (Taxes on lottery,

betting, gambling)

‡ mìsì mesme SJeb mej®eepe& (State Cess and Surcharge)

kesÀvê mlejer³e keÀj: ‡ meefJe&me ìwkeÌme (Service Tax)

‡ meWì^ue SkeÌmeeFpe [îetìer (Central Excise Duty)

‡ Sef[Meveue SkeÌmeeFpe [îetìer (Additional Excise Duty)

‡ Sef[Meveue [îetìer Dee@]HeÀ keÀmìce (Additional Duty of

Custom)

‡ meWì^ue mesme SJeb mej®eepe& (Central Cess and Surcharge)

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 67

®etBefkeÀ Yeejle ceW keÀj Jemetue keÀjves keÀe DeefOekeÀej jep³e mejkeÀej SJeb keWÀêer³e mejkeÀej oesveeW keÀes nw FmeefueS peerSmeìer keÀes leerve YeeieeW ceW efJeYeeefpele efkeÀ³ee ie³ee nw: 1. mìsì peerSmeìer (State GST)

2. mesvì^ue peerSmeìer (Central GST) SJeb3. Fbìerûesìs[ peerSmeìer (Integrated GST)

jep³eevleie&le SkeÀ ner jep³e kesÀ Devoj Kejero-efye¬eÀer Hej mìsì peerSmeìer SJeb meWì^ue peerSmeìer oesveeW ueeiet neWies efpemes jep³e mejkeÀej SJeb keWÀêer³e mejkeÀej oesveeW SkeÀ efveOee&efjle DevegHeele ceW Jemetue keÀjWies~

Deblej-jep³eer³e (Intra-State) oes ³ee oes mes DeefOekeÀ jep³eeW kesÀ yeer®e Kejero SJeb efye¬eÀer Hej Fbìerûesìs[ peerSmeìer ueiesiee pees keWÀê mejkeÀej Üeje Jemetue efkeÀ³ee peeSiee~

peerSmeìer kesÀ ueeYe Yeejle keÀer Jele&ceeve keÀj-mebj®evee (Tax Structure) Del³eble peefìue nw~ jep³e mejkeÀej SJeb keWÀêer³e mejkeÀej oesveeW kesÀ Üeje keÀj Jemetues peeves keÀer Jepen mes Yeejle ceW Deueie-Deueie ÒekeÀej kesÀ keÀF& keÀj ceewpeto nQ~ Deueie-Deueie keÀjeW keÀer ceewpetoieer kesÀ keÀejCe J³eJemeeef³ekeÀeW keÀes keÀF& efokeÌkeÀleeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw~ Jemleg SJeb mesJee keÀj ueeiet nesves mes Fve mecem³eeDeeW keÀe keÀeHeÀer no lekeÀ meceeOeeve nes peeSiee~

Jemleg SJeb mesJee keÀj kesÀ ueeiet nesves mes mejkeÀej SJeb meeOeejCe pevelee oesveeW keÀe HeÀe³eoe nesiee~ peerSmeìer keÀes ueeiet keÀjves kesÀ Heerís GÎsM³e Fve mecemle ueeYeeW keÀes Deefpe&le keÀjvee nw:

1. J³eeHeej keÀjves ceW DeemeeveerpeerSmeìer kesÀ ueeiet nesves mes p³eeoelej meYeer DeÒel³e#e keÀj meceeHle nes peeSBies efpemekeÀer Jepen mes J³eJemeeef³e³eeW keÀes Deye ve lees Deueie- Deueie ÒekeÀej kesÀ keÀj osves Heæ[Wies Deewj vee ner efJeefYevve ÒekeÀej kesÀ keÀj efJeJejCeer keÀe meecevee keÀjvee Heæ[siee~ Deye meYeer J³eJemee³eer kesÀJeue SkeÀ DeÒel³e#e keÀj, GST Registration ueskeÀj peerSmeìer keÀe Yegieleeve keÀjWies SJeb kesÀJeue SkeÀ ÒekeÀej keÀer keÀj efJeJejCeer, peerSmeìerDeej (GSTR), pecee keÀjWies~

2. ìwkeÌme Hej ìwkeÌme J³eJemLee keÀer meceeeqHle Henues GlHeeo keÀj (Excise Duty) SJeb mesJee keÀj (Service Tax)

kesÀvêer³e mejkeÀej Üeje mebûen efkeÀ³ee peelee Lee Deewj (VAT) SJeb mesume ìwkeÌme (Sales Tax) jep³e mejkeÀej Üeje efkeÀ³ee peelee Lee~ efpeme Jepen mes keWÀêer³e mejkeÀej keÀes efoS peeves Jeeues keÀjeW keÀe ¬esÀef[ì (Input Tax

Credit), jep³e mejkeÀej keÀes efoS peeves Jeeues keÀjeW Hej SJeb jep³e mejkeÀej keÀes efoS peeves Jeeues keÀjeW keÀe ¬esÀef[ì (Input Tax Credit), keWÀêer³e mejkeÀej keÀes efoS peeves Jeeues keÀjeW Hej veneR efceue Heelee Lee~ FmekesÀ keÀejCe keÀjeW Hej keÀj ueie peeles Les~ Hejbleg peerSmeìer kesÀ Dee peeves kesÀ yeeo efJeefYevve ÒekeÀej kesÀ DeÒel³e#e keÀjeW kesÀ meceeHle nes peeves mes keÀjeW Hej keÀj ueieeves keÀer J³eJemLee meceeHle nes peeSieer~

3. keÀj kesÀ yeesPe ceW keÀceerJemleg SJeb mesJee keÀj kesÀ ueeiet nes peeves mes p³eeoelej meYeer ÒekeÀej kesÀ DeÒel³e#e keÀj meceeHle nes peeSBies Deewj meYeer keÀes kesÀJeue SkeÀ keÀj, peerSmeìer osvee Heæ[siee~ Fve yeoueeJeeW keÀer Jepen mes keÀj kesÀ yeesPe ceW keÀceer DeeSieer~

4. JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW kesÀ cetu³e cesb keÀceer DeÒel³e#e keÀj-mebj®evee (Tax Structure) ceW yeoueeJe SJeb efJeefYevve ÒekeÀej kesÀ DeÒel³e#e keÀjeW kesÀ meceeHle nes peeves keÀer Jepen mes JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW Hej keÀj Henues keÀer leguevee ceW keÀce ueiesiee efpememes JemlegDeeW SJeb mesJeeDeeW kesÀ cetu³e ceW keÀceer DeeSieer~

5. ìwkeÌme ®eesjer ceW keÀceerpeerSmeìer kesÀ Debleie&le keÀesF& Yeer efJe¬esÀlee FveHegì ìwkeÌme ¬esÀef[ì (Kejeros ngS meeceeve Hej efoS ieS keÀj keÀe ueeYe) leYeer Gþe mekeÀlee nw peye Jen J³eeqkeÌle efpememes Gmeves meeceeve Kejeroe nw, mejkeÀej keÀes DeHeves efnmmes keÀe keÀj Deoe keÀj os SJeb Gme Kejeroej keÀes efpemes Jen meeceeve yes®e jne nw FveJee@Fme (invoice) Deoe keÀj os~ Dele: ³en Òeef¬eÀ³ee SkeÀ Þe=bKeuee ÒeCeeueer (Chain System) ceW keÀece keÀjleer nw efpememes Jele&ceeve mece³e ceW nesves Jeeueer keÀj keÀer ®eesjer kesÀ meceeHle nes peeves keÀer keÀeHeÀer no lekeÀ mebYeeJevee nw~

6. mejkeÀej kesÀ keÀj-Dee³e ceW Je=ef× keÀj ceW nesves Jeeueer ®eesjer ceW keÀceer nesves mes kesÀvê SJeb jep³e mejkeÀej oesveeW keÀes keÀeHeÀer ]HeÀe³eoe nesiee~ FmekesÀ DeueeJee DeÒel³e#e keÀj-mebj®evee ceW megOeej nesves mes keÀj-mebj®evee mejue nes peeSieer efpememes DeefOekeÀ mes DeefOekeÀ ueesie keÀj oWies Deewj FmekeÀer Jepen mes mejkeÀej kesÀ keÀj-Dee³e ceW Je=ef× nesieer, efpemekeÀe Òe³eesie osMe keÀer Òeieefle kesÀ efueS efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw~

keÀesF& Yeer yeoueeJe ®eens Jen nceejs Yeues kesÀ efueS ner ke̳eeW ve nes keÀäkeÀejer ueielee nw~ Megª ceW GST keÀer Jepen mes Yeer mecem³eeSb DeeSBieer uesefkeÀve long term ceW nceW FmekesÀ keÀF& HeÀe³eos efceue mekeÀles nQ~ kegÀue efceueekeÀj ³es Gcceero keÀer pee mekeÀleer nw efkeÀ peerSmeìer kesÀ ueeiet nes peeves mes Yeejle keÀer DeLe&J³eJemLee Hej mekeÀejelcekeÀ yeoueeJe nesiee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 68

ceQ, Yeejle kesÀ mebefJeOeeve efvecee&lee Hejce hetp³e yeeyee meenye Deebyes[keÀj keÀe Deelce ®eefj$e heæ{keÀj he´YeeefJele ngDee Lee~ cegPes efJehejerle heefjeqmLeefle ceW heæ{ves Deewj ye{ves keÀer he´sjCee Gvemes efceueer~ cesjs ceelee-efhelee Deewj cegPes %eeve osves Jeeues, heLehe´oMe&keÀ ieg©peve kesÀ DeeMeerJee&o mes veewkeÀjer keÀer leueeMe ceW Iej mes efvekeÀue heæ[e~ cegPes pees Yeer keÀece efceuee Jen keÀjlee jne, ®eens Yebieej keÀe keÀece nes, nceeueer keÀe nes, neLe ieeæ[er efKe®eves keÀe nes, ³ee ueeskeÀue ieeæ[er ceW ef®ekeÌkeÀer, ieesueer yes®evee nes, efkeÀmeer Yeer neue ceW Deheves heefjJeej keÀes ceole keÀjvee, Dehevee keÀece Fceeve Deewj Fleyeej mes keÀjvee leLee Deeies heæ{les jnvee cesje ue#³e Lee~ cesjs efheleepeer DeuekeÀe@keÀ SMe[eGve Sb[ kebÀheveer ceW keÀece keÀjles Les kebÀheveer SkeÀeSkeÀ yebo nes ie³eer Leer ~ efHeleepeer yegæ{ehes kesÀ keÀejCe LekeÀ ie³es Les~

kegÀí efove yeeo DeuekeÀekeÀ SMe [eGve Sb[ kebÀheveer keÀes ceePeieebJe [e@keÀ ves Kejero efue³ee Deewj kebÀheveer kesÀ yeskeÀej keÀeceieej Deewj GvekesÀ heefjJeej meom³eeW keÀes veewkeÀjer osves keÀe he´yebOe efkeÀ³ee Lee~ efheleepeer kesÀ peefj³es Depeea keÀjves hej cegPes ceePeieebJe [e@keÀ efueefceìs[ ceW cepeotj kesÀ heo hej veewkeÀjer efceueer~ 12 eEmeleyej 1984 keÀes cepeotj kesÀ heo hej efì.veb.82295 keÀe ueeue neefpejer keÀe[& ueskeÀj DeuekeÀekeÀ kesÀ pewkeÀ Dehe eEjie JeseÅu[ie ef[heeì&cesvì ceW efve³egÊeÀ ngDee~

henues efove otmejer heeueer ceW [îetìer hej Dee³ee, yeeefjMe keÀe ceewmece Lee hejvleg cesjs heeme íelee veneR Lee~ Keevee Keeves kesÀ efueS hewmes veneR Les~ Iej Jeeheme peeves kesÀ efueS efkeÀje³ee veneR Lee~ Fmeer ojc³eeve efheleepeer kesÀ efce$e mes keÀcheveer ceW ceguee]keÀele ngF&~ GvneWves 1 ©he³ee 15 hewmes keÀe ketÀheve efo³ee Deewj yeleuee³ee keÀer kewÀìerve keÀneB nw~ efJeYeeie ceW cepeotjeW

kesÀ heeme yee@³euej metì Lee cesjs heeme kegÀí veneR Lee~ cesjs keÀheæ[s yeeefjme mes Yeeries Les~ Jesu[j keÀes je@[ osvee, heeJej keÀce p³eeoe keÀjvee, eqmueie keÀjvee, ef®eeEheie keÀjvee cesje keÀece Lee~ keÀe³e& meceehle nesves hej ceve ceW Deelee Lee efkeÀ ceQves Deepe Flevee ner keÀece efkeÀ³ee~ ke̳ee cegPes Deepe keÀe Jesleve efceuesiee~ Fleves ceW Keeves keÀer ígÆer nes ie³eer kewÀìerve ceW peekeÀj Keevee Kee keÀj yeæ[e Deevebo ngDee~ cegPes Fme kebÀheveer ceW 1.15 © ceW hesì Yej Keevee efceuee, efHeÀj [ìkeÀj keÀece keÀjves keÀer mHetÀe|le efceueer~ keÀece keÀe mece³e Kelce nesles ner Jesu[j, cepeotj neLe heeBJe OeeskeÀj Iej peeves keÀer lew³eejer keÀjves ueies~

cesjs efoue ceW [j cenmetme ngDee efkeÀ ceQ kewÀmes Iej HengB®egbiee, cesjs heeme lees Iej peeves kesÀ efueS efkeÀje³ee veneR nw~ Jewmes ner efyevee efìkeÀì Iej hengB®ee~ otmejs efove hetjer lew³eejer mes Deheveer [îetìer hej neefpej ngDee~ efve³eefcele ªhe mes keÀece keÀjvee megyen Gþ keÀj keÀe@uespe peevee Deewj otmejer heeueer ceW keÀece hej Deevee cesjer efove®e³ee& Leer~ efJeYeeie ceW efcem$eer veecekeÀ J³eefÊeÀ ves cegPes Dehevee yee@³euej metì efo³ee Lee~ Oeerjs-Oeerjs ueesieeW mes hen®eeve nesves ueieer~ ceQ ncesMee efJeYeeie keÀe veesefìme yees[& heæ{e keÀjlee Lee~ SkeÀ efove efJeYeeie kesÀ veesefìme yees[& hej Dee@efHeÀme DeìW[Wì Yeleea keÀer met®evee peejer ngF& ceQves Dee@efHeÀme DeìW[Wì keÀer heesmì kesÀ efueS Depeea keÀj efo³ee~

³eneB keÀece keÀjles ngS cegPes 11 cenerves nes ®egkesÀ Les Fmeer ojc³eeve cepeotjeW kesÀ J³eJenej keÀe DevegYeJe ngDee~ hegjeves cepeotj veS cepeotj mes efceuepegue keÀj veneR jnles Les~ ncesMee DeesJej ìeFce kesÀ efueS efJeJeeo neslee Lee meerefveDej keÀce&®eejer petefve³ej keÀes DeesJej ìeFce veneR osvee ®eenles Les~ kegÀí efoveeW yeeo Dee@efHeÀme DeìW[Wì keÀe keÀe@ue uesìj Dee³ee~ mee#eelkeÀej kesÀ efueS yeguee³ee ie³ee Deewj cesje ®e³eve keÀe³ee&ue³e heefj®ej heo hej ngDee~ 6 pegueeF& 1985 mes ceQ Dee@efHeÀme DeìW[ì keÀe keÀe³e& keÀjves ueiee~ cegPes ve³ee efì. ve. 5979 oskeÀj ceMeerve DekeÀeGbì ef[heeì&cesvì ceW Yespee ie³ee~ Fme ef[heeì&cesvì ceW oes heeueer ceW keÀece neslee Lee~ cegPes otmejer heeueer ceW Yespee ie³ee~ ceQ efve³eefcele ©he mes meJesjs keÀeuespe peekeÀj oeshenj yeeo keÀece hej Dee³ee keÀjlee Lee~

cepeotj mes GHe cenehe´yebOekeÀ lekeÀ keÀe meHeÀj

efoueerHe ®evoveefMeJes

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 69

cegPes pees Yeer keÀece efo³ee peelee Lee ®eens mìeHeÀ keÀe nes ³ee Dee@efHeÀmej keÀe nes, ceve ueieekeÀj keÀece keÀjlee Lee~ hetJe& DevegYeJe kesÀ Devegmeej hegjeves Dee@efHeÀme DeìW[Wì Yeer ve³es Dee@efHeÀme DebìW[Wì kesÀ meeLe efceue pegue keÀj veneR jnles Les~ ceQ Dehevee keÀece hetCe& nesves kesÀ yeeo keÀch³egìj keÀer Jesmì mìsMevejer hej Deheveer cewLme/SkeÀeGbìdme keÀer he´weqkeÌìme efkeÀ³ee keÀjlee Lee~ keÀece Kelce nesves ner HeÀeuelet yeeles keÀjves mes Deheveer heæ{eF& ceW ceve ueieevee ceQ Gef®ele mecePelee Lee~ Gme mece³e JeneB hej ìeFhe jeFìj Yeer Les~ cegPes ³en meeOeve ve³es ueieles Les ke̳eesbefkeÀ FmekeÀe Ghe³eesie ceQves keÀYeer veneR efkeÀ³ee Lee~ Dee@efHeÀme ceW FmekeÀe Ghe³eesie neslee Lee~

cesjs efkeÀmeer Yeer efjmlesoej kesÀ heeme ìsueerHeÀesve veneR Lee~ ³eneB ìeFhe jeF&ìj ®eueeves Jeeues ìeFefhemì Les~ Jen ìeFhe jeFìj kewÀmes ®eueeles nQ~ ceQ mecePeves keÀe he´³eeme keÀjlee Lee~ mece³e efceueves hej he´weqkeÌìme efkeÀ³ee keÀjlee Lee~ efoveebkeÀ 27-09-1986 keÀes ceQ hejceevesbì ngDee~ he´ceesMeved kesÀ yeeo yengle KegMeer ngF& efkeÀ ceQ ncesMee kesÀ efueS cepeotj keÀer veewkeÀjer veneR keÀ©Biee~ ve³ee keÀece cepeotj mes De®íe nw ³ene íeBJe nw, yeeefjMe Deewj Oethe keÀer hejsMeeveer veneR nw~

Henues mes ³en yengle De®íe nw~ Gme mece³e cegPes kebÀheveer kesÀ yeenj efkeÀ³es keÀe³eeX keÀer ³eeo Dee³eer~ Jen keÀece ceQves 5Jeerb keÀ#ee mes 12Jeerb keÀ#ee lekeÀ efkeÀ³ee Lee~ Yebieej keÀer ogkeÀeve ceW keÀece keÀjvee, DeeOee efove mketÀue peevee~ keÀYeer neLe ieeæ[er Keerb®evee, nceeueer keÀjvee, ieeæ[er ceW ef®ekeÌkeÀer yes®evee, Keejer efyeeqmkeÀì yes®evee, keÀYeer keÀefæ[³ee kesÀ neLe kesÀ veer®es keÀece keÀjvee~ ³en henues kesÀ meYeer keÀe³eexb mes efkeÀlevee De®íe nw~ ceQ ³en keÀece Yeer keÀj mekeÀlee ntB, keÀe@uespe Yeer pee mekeÀlee ntB~ ceQ efkeÀlevee Yeei³eMeeueer ntB~ Deye ceQ ³eneB ncesMee keÀece keÀj mekeÀlee ntB~ ³en meye mees®e keÀj ceQ Deevebefole neslee Lee~ Dehevee keÀece ceve ueieekeÀj keÀjlee Lee JeneB DeveskeÀeW De®ís Dee@efHeÀmej Les efpememes cegPes he´sjCee efceueleer Leer~

Deheveer heæ{eF& kesÀ oewjeve SkeÀ efove cesjs ceve ceW Dee³ee~ cepeotj mes De®íe heerTBve keÀe keÀece nw Deewj heerTBve mes De®íe mìeHeÀ keÀe pewmeW keÌueke&À, ìeFefhemì, Dee@efHeÀme meghejerìsv[sì, GvekeÀes kesÀJeue Dee@efHeÀmej ner Dee@[&j osles nQ~ ³eefo ceQ mìeHeÀ yevevee ®eent lees cegPe ceW GvekeÀer yejeyejer keÀer efMe#ee nesveer ®eeefn³es~ kebÀheveer pees hejer#ee uesieer Jen heeme nesvee peªjer nw~ Gmeer mece³e cesjs ef[heeì&cesvì ceW TPPO heo kesÀ efueS Yeleea efvekeÀueer~ GmekesÀ efueS kesÀJeue 12Jeerb heeme Deewj ìeF&eEheie keÀe %eeve DeeJeM³ekeÀ Lee~ ceQves TPPO heo kesÀ efueS DeeJesove keÀj efo³ee Deewj ìeFeEheie keÀer he´seqkeÌìme keÀjves ueiee~ hejer#ee keÀer efleefLe Deeves hej hejer#ee ceW yewþe hejbleg ìeF&eEheie ceW efpevekeÀer De®íer mheer[ Leer Jes heeme nes ie³es cesje efmeueskeÌMeved veneR ngDee~ efHeÀj ceQves Yeer yeenj ìeFeEheie keÀe keÌueeme ueieJee³ee~ keÀe@uespe keÀer heæ{eF& Deewj ìeFeEheie keÀe keÌueeme keÀjkesÀ LekeÀ

peelee Lee~ ceQves ceve ceW mees®ee Deiej cegPes efheGve mes mìeHeÀ ceW peevee nw lees cegPes ³en meye keÀjvee ner nesiee~ ceQ ìeFeEheie keÀe he´³eeme keÀj jne Lee~

cesjs he´³eeme keÀer peevekeÀejer kegÀí mìeHeÀ men³eesefie³eeW keÀes ueieer~ Jes keÀnves ueies Dejs ³en meye legcnejs yeme keÀer yeele veneR nw~ Dehevee keÀece keÀjes keÀF& DeeS Deewj keÀF& ®eues ieS JeneB ceewpeto meYeer mìeHeÀ Deewj Dee@efHeÀmej nbmeves ueies~ hejbleg ceQves Dehevee he´³eeme peejer jKee kegÀí efove yeeo efHeÀj mes TPPO keÀer Yejleer efvekeÀueer~ efHeÀj mes DeeJesove efkeÀ³ee Deewj ueieeleej DeY³eeme keÀjlee jne~ cesje Deelce efJeéeeme yeæ{ ie³ee Lee~ efHeÀj mes hejer#ee ceW yewþe~ heeme nesves hej yengle KegMeer ngF&~ SkeÀ yeele keÀer cegPes ³eeo Dee³eer efkeÀ cesnvele keÀjves mes lekeÀoerj Yeer yeoue mekeÀleer nw~ efkeÀmeer Mee³ej ves keÀne nw ``DekeÀkeÌue kesÀ ogMceve pees lekeÀoerj kesÀ meeKeer Dejs cesnvele keÀYeer Fvmeeve keÀer pee³ee veneR peeleer“~ kegÀí ueesie he´Mebmee keÀjves ueies~

kegÀí keÀnves ueies meenye kesÀ Deeies-heerís ®euekeÀj he´ceesMeved uesves Jeeues yengle nQ~ megvekeÀj ceve yengle ogKeer ngDee~ ceQ 15-01-1988 mes TPPO yevee efHeÀj cegPes ve³ee ìer veb 86557 efo³ee ie³ee~ ³eneB Yeer Dehevee keÀece ceve ueieekeÀj efkeÀ³ee keÀjlee Lee SkeÀ meeue yeeo keÀveHeÀce& ngDee~ Gmeer mece³e B-COM heeme ngDee Lee~ ef[heeì&cesvì ceW efceþeF& yeebìer lees kegÀí ueesie he´Mebmee keÀjves ueies~ Gmeer mece³e ef[heeì&cesvì kesÀ ueesieeW keÀes yelee³ee efkeÀ ceQ ³eneB Yeer ©keÀves Jeeuee vener ntB~ Deeies Dee@efHeÀmej yeveves keÀe he´³eeme keÀªbiee~ Gme JeÊeÀ kegÀí ueesie keÀnves ueies `Dejs efpeme efove legce ³ene Dee@efHeÀmej yeveesies Gme efove nce ³eneB kesÀ peeFbì cewvespej nesies“~ efkeÀmeer ves keÀne Deiej legce ³eneB Dee@efHeÀmej yeveesies lees legcnejer heeìea keÀe Ke®ee& ceQ keÀªbiee~

Gve meYeer ueesieeW keÀes hetCe& efJeéeeme Lee ceQ Dee@efHeÀmej veneR yeve mekeÀlee ntB hejbleg ³ener Meyo cegPes Deeies ®euekeÀj he´sjCee osves Jeeues nes ieS~ Gme JeÊeÀ ceQves Deeies heæ{ves keÀe HewÀmeuee keÀj efue³ee~ Gme mece³e keÀch³egìj ve³ee-ve³ee Dee³ee Lee ceQves heesmì ie´spegSMeved [ermeerSce kesÀ efueS Sbì^sme hejer#ee efo³ee~ Dee@efHeÀmej keÀer hejer#ee kesÀ efueS ef[hueescee peªjer Lee~ megyen GþkeÀj keÀece hej peevee Deewj jele keÀes heæ{eF& keÀjvee peejer Lee~ cesjs Iej mes keÀe@uespe keÀeHeÀer otj Lee~ mece³e ye®eeves kesÀ efueS ceQves Deheves efce$e mes SkeÀ hegjeveer mee³eefkeÀue Kejero ueer Deewj meeFefkeÀue mes keÀeuespe peeves ueiee Fme he´keÀej LekeÀeJeì Yeer keÀce nesleer Leer~ Fmeer ojc³eeve kebÀheveer ceW uesKee Dee@efHeÀmej keÀer Yeleea efvekeÀueer ’ie´spetSì efMe#ee OeejkeÀ HeÀe³eveebme Dee@efHeÀmej kesÀ efueS Depeea keÀj mekeÀles nQ~“ ceQveW yeer.keÀe@ce keÀer efMe#ee kesÀ DeeOeej hej Depeea efkeÀ³ee Deewj hejer#ee keÀer lew³eejer keÀjves ueiee~ yeej yeej hejer#ee heesmìheeW[ nesleer Leer~ ceQves HeÀe³eveevme kesÀ meYeer ef[heeì&ceWvì ceW peekeÀj mìeHeÀ mes peevekeÀejer he´ehle keÀjlee Lee~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 70

he´l³eskeÀ ef[heeì&cesvì keÀer peevekeÀejer he´ehle keÀjkesÀ meYeer HeÀe³eveevme mìeHeÀ Deewj Dee@efHeÀmej kesÀ keÀece keÀjves keÀer he´Ceeueer keÀes jele ceW efueKelee Lee~ meeLe ner 11JeeR mes ueskeÀj 15Jeerb lekeÀ kesÀ uesKee keÀer efkeÀleeyeeW keÀe DeO³e³eve keÀjlee Lee~ nj oes, leerve cenerves ceW hejer#ee heesmì heeW[ nes peeleer Leer~ DeeefKej ceW leejerKe efveeq½ele nes ie³eer~ keÀcheveer cewvespeceWì ves hejer#ee hetJe& SkeÀ he´esie´ece Dee³eesefpele efkeÀ³ee Lee efpemeceW SkeÀ meerefve³ej HeÀe³eveevme DeefOekeÀejer meYeer keQÀef[[wì keÀes ceePeieebJe [e@keÀ DekeÀewCìbmeer keÀer nesves Jeeueer hejer#ee, GmekesÀ efve³ece kesÀ yeejs ceW meYeer keÀes peevekeÀejer os jns Les~ he´esie´ece Kelce ngDee kebÀheveer DekeÀeGbì keÀer peevekeÀejer kesÀ meeLe ner 11JeeR mes ueskeÀj 15Jeerb lekeÀ kesÀ SkeÀeGbìmeer kesÀ efkeÀleeyeeW keÀe DeO³e³eve keÀj hejer#ee ceW Meeefceue ngDee~ cesje heshej DeewjeW mes De®íe ngDee Lee Deewj hetCe& Deelce efJeéeeme Lee efkeÀ, ceQ heeme peªj nes peeTbiee hejbleg Ssmee veneR ngDee~

ceve ner ceve yengle ogKeer ngDee ke̳eesbefkeÀ yengle he´³eeme keÀjves kesÀ yeeJepeto Yeer cegPes keÀece³eeyeer neefmeue veneR ngF&~ Fme yeele keÀe helee cesjs ieg©peve keÀes ueiee, GvneWves cegPes mecePee³ee Deewj keÀne osKees YeeF&, legcnW he´³eeme keÀjves yeeJepeto Yeer meHeÀuelee veneR efceueer~ FmekeÀe celeueye ³en veneR nw efkeÀ Jen legcnW efceueves ner Jeeueer veneR Leer~ Deeheves ogKeer ceve mes keÀnes efkeÀ ``S efoue let efHeÀ¬eÀ cele keÀjvee keÀeefoj keÀjerce nw Dejs osves efoueeves Jeeues ie]HetÀj jnerce nQ“~ ogKe Yetue keÀj otmeje he´³eeme peejer jKee~ [ermeerSce keÀer heæ{eF& kesÀ mece³e yengle ner neomes ngS Les~ cesjs íesìs YeeF& jefJe Deewj yenve DeeYee keÀer ce=l³eg hejer#ee kesÀ oewjeve ngF& Leer~ Gme mece³e cesjer ceve: eqmLeefle hejer#ee kesÀ DevegketÀue veneR Leer Deewj ueieeleej cesjs keÀevees ceW jesves keÀer DeeJeepe ietBpeleer jnleer Leer~ hejer#ee keÀe heefjCeece he´efleketÀue Dee³ee~ 5 ceen yeeo ceQves efHeÀj mes veeceebkeÀve keÀje³ee Deewj Oeerjs-Oeerjs hejer#ee keÀer lew³eejer keÀjves ueiee~ De®eevekeÀ Gmeer mece³e efheleepeer keÀe mJeie& Jeeme nes ie³ee~ leermejs neomes mes ceW efnue ie³ee Deewj [ermeerSce hejer#ee keÀe heefjCeece efHeÀj veekeÀece ngDee~ cesjs efheleepeer Deheves ]peceeves ceW keÌueke&À keÀes Yeer meenye keÀnkeÀj yegueeles Les~ efheleepeer cesjs yeejs ceW otmejeW mes keÀnles Les efkeÀ cesje yesìe meenye nw~ efheleepeer keÀer ³eeo ceQves ieeBJe kesÀ cebefoj kesÀ efueS 2000 F¥ì keÀe oeve efkeÀ³ee~ otmejer Je<eea hej ieeBJe JeeueeW keÀes meecetefnkeÀ Yeespeve keÀje³ee~ leermejs Je<e& ¢æ{ efve½e³e efkeÀ³ee efkeÀ Fme Je<e& [ermeerSce keÀer hejer#ee heeme keÀjkesÀ efoKeeTbiee~ lew³eejer kesÀ efueS kebÀheveer mes ígÆer efue³ee Deewj jespe 12 mes 16 Iebìe heæ{eF& keÀj hetjs efJeéeeme mes hejer#ee ceW Meeefceue ngDee, cesnvele keÀe heefjCeece meeceves Dee³ee~ hejer#ee

heemekeÀj efue³ee~ kegÀí efove yeeo ef[heeì&ceWì ceW ner Dee@efHeÀmej keÀer Yeleea efvekeÀueer~ efpemekesÀ efueS ie´spegSì Deewj keÀch³egìj keÀe heesmì ie´spegSì ef[hueescee nesvee DeeJeM³ekeÀ Lee~

ceQves DeeJesove efkeÀ³ee Deewj hetCe& lew³eejer mes DeO³e³eve keÀjkesÀ hejer#ee efo³ee~ hejer#ee ceW heeme ngDee Deewj cesje efmeueskeÌMeved keÀefveÿ DeefYe³eblee kesÀ heo kesÀ efueS ngDee~ efve³egefÊeÀ he$e efceueves hej yengle KegMeer ngF&~ keÀcheveer ceW DeefOekeÀejer keÀer hejer#ee ceW ceQ heeme nes ie³ee Lee Deewj cegPes efve³egefÊeÀ he$e Yeer efceuee Lee~ ³en peevekeÀj cegPes ]KegMeer kesÀ ceejs jeleYej veeRo veneR DeeF&~ Deheveer ]KegMeer ceQ efkeÀmekeÀes yeleelee~ cesjer helveer leLee ceeleepeer Yeer DeefMeef#ele Leer~ megyen kesÀ heeB®e yepes ®eeue kesÀ meYeer ueesie mejkeÀejer veue hej heeveer Yejves Deeles Les~ ceQ Yeer heeveer Yejves ie³ee JeneB cesjer cegueekeÀele cesjs SkeÀ ieg© mes ngF&~ cewves Deheveer ]KegMeer GvekesÀ yeleeF&~ Jes KegMe neskeÀj cegPes Debie´speer ceW yeOeeF& efo³es~ cesje ceve yeeie-yeeie nes ie³ee~ cesjer ]KegMeer keÀe efþkeÀevee veneR Lee~ keÀe³ee&ue³e ceW Megª kesÀ ín cenerves cegPes DeeYeeme veneR ngDee efkeÀ ceQ DeefOekeÀejer nes ie³ee ntB ke̳eeWefkeÀ Gmeer efJeYeeie ceW ceQ 12 meeue ìerìerheerDees Lee~ cesjs efce$eeW keÀe J³eJenej yeoue ie³ee GvneWves Deheveer ieuele keÀLeveer Deewj efJeYeeie kesÀ efueS cegPemes #ecee ceeBieer~ ceQves GvekeÀe DeeYeej ceevee Deewj keÀneefkeÀ DeehekeÀer lejn ceQ Yeer keÀcheveer keÀe veewkeÀj ntB~ Deehe ueesie cesjs YeueeF& kesÀ efueS ner yeesues nesies~ cegPes keÀesF& efMekeÀe³ele veneR nQ~ 23 petve 1997 mes cegPes efHeÀj ve³ee ìer.veb. 99088 efo³ee ie³ee~ efHeÀj efve³eefcele ªhe mes Dehevee ve³ee keÀece SkeÀeie´lee hetJe&keÀ keÀjves ueiee~ Deepe Yeer keÀjlee ntB Deewj Deeies Yeer keÀjlee jntBiee~ Dee@efHeÀmej he´ceesMeved efve³ece kesÀ Devegmeej neslee jne~ 01 pegueeF& 2002 mes Jeefjÿ DeefYe³eblee 1-7-2005 mes mene³ekeÀ he´yevOekeÀ, 01-07-2007 mes Ghe he´yevOekeÀ, 01-07-2010 mes he´yebOekeÀ, 01-

07-2013 mes cegK³e he´yevOekeÀ, 01-07-2017 mes Ghe cenehe´yevOekeÀ kesÀ heo hej he´ceesMeved ngDee nw~ ceQ Deye mees®elee ntB cegPes Deewj Deeies peeves keÀe ceewkeÀe veneR efceuee lees keÀesF& yeele veneR ceiej peerJeve ceW heerís lees veneR ie³ee~ yeeyee meenye Deebyes[keÀj ves keÀne nw efkeÀ ``pees Fefleneme Yetuelee nw Jen Fefleneme veneR yevee mekeÀlee~“ ceQ Yeer Fefleneme veneR Yetuelee efkeÀ ceQ cepeotj Lee, heerGve Lee, TPPO Lee~ Deepe Yeer cesjer peeve Gme cepeotj ceW, heerGve ceW, TPPO ceW nw~

cegPes ceePeieeBJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[ he´yebOeve hej DeefYeceeve nw~

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 71

efpevoieer Deepeeye nw ]kegÀmetj nw efoue keÀe ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe?

ke̳eeW peerles nQ efkeÀmekesÀ efueS peerles nQ kegÀí helee veneR nw efHeÀj Yeer meye peerles nQ YeìkeÀ jns nQ meYeer helee veneR nw meeefnue keÀe ? ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe

Ss Deemeceeve lesjs ®eceve ceW ueeKees eEmeleejs nQGvnW Yeer SkeÀ efmeleeje os oes pees yesmenejs nQ keÀeMe keÀesF& hetílee neue ìtìs ngS efoue keÀe ? ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe

leæ[he jne nw efoue meyekeÀe peue jne meervee oJee veneR nw FmekeÀer efHeÀj Yeer heæ[ jne peervee yeej yeej Jeej nesles nQ efoue hes helee veneR nw keÀeefleue keÀe ? ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe

yes®ewve meer jnleer nQ nJee³eW - nj lejHeÀ yeskeÀueer nQyesyeme nw eEpeoieer nj lejHeÀ Keueyeueer nw ve mees®ee nw ke̳ee nesiee Debpeece efpevoieer keÀe ? ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe

YeìkeÀ jns nQ meYeer peeves keÀneB cegkeÀece nesiee ve mees®ee nw DebpeeceW efpevoieer ke̳ee Debpeece nesiee keÀner hes iece ner iece nQ keÀneR ceenewue nw KegMeer keÀe? ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe ?

efpevoieer Deepeeye nw ³ee ]kegÀmetj nw efoue keÀe ve keÀesF& jemlee nw ve helee nw cebefpeue keÀe ?

iepeue

Deepeeyes efpevoieer

S®e. ³et . efmeÎerkeÀer

peuelejbie - DebkeÀ 8 / Hespe 72

Þeer he´keÀeMe peeJeæ[skeÀj, ceeveJe mebmeeOeve ceb$eer mes yeerSceSue cegbpeue hegjmkeÀej, 2017 he´ehle keÀjles ngS Þeer SmeSme keÀebyeUs,cehe´(cee.meb SJeb keÀ.meb) SJeb Þeer mebpe³e efceÞee, he´ (cee.meb-De)

ceePeieebJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[ kesÀ DeO³e#e SJeb he´yebOe efveosMekeÀ, keÀcees[esj jekesÀMe Deevevo, 21 pegueeF& 2017 keÀes mebheVe cegbyeF& ìe@efuekeÀ keÀer

59JeeR yewþkeÀ keÀe DeO³e#eer³e mecyeesOeve keÀjles ngS~

ceePeieebJe [e@keÀ efMeheefyeu[me& efueefceìs[jeä^ kesÀ Heesle efvecee&lee