OVERZICHT VAN BUITENLANDSCHE T1JDSCHRIFTEN.

Korte inhoudsopgave der voornaamste tijdschriften Jan., Febr., Maart 1915. 1) Archiv fi.ir Sozialwissenschaft

und Sozialpolitik: Kriegshefte.

Z e i t s c h r i f t f i i r V o l k s w i r t s c h a f t S o c i a l p o l i t i k u n d V e r w a l t u n g 1 9 1 4 V u n d VI.

Een herdenking van v. B6hm Bawerk door P h i l i p p o - v i c h , en ,,Das Wissenschaftliche Lebenswerk E. von BOhm Bawerks", door S c h u m p e t e.

Einnahmen und Ausgaben in Haushaltungs-monographie und Statistik door D r. W. W i n k I e r.

Oesterreichische Sozialpolitik 1912--14, van W. S c h i f f.

W e l t w i r t s c h a f t l i c h e s A r c h i v . J a n . 1915 . M a x P a p p e n h e i m. Eine Niederl~.ndische Seerechts-

revis ion (een van groote waardeering getuigende bespreking van het ontwerp van Prof. Molengraaff).

Die Wirtschaftliche Lage der Niederlande in den Kriegs- monaten 1914 door D r . H. B l i n k (een artikel, dat reeds in onze pers de aandacht trok).

S. S c h i I d e r. Weltwirtschaftliche Hintergri.inde ~des Welt- krieges.

F. R a c h f a h l . Deutschland und die Balkanfrage im Wandel der Jahrhunderte.

M a s a o K a m b e. Grundlagen und Entwicklungstendenzen der Japanischen Volkswirtschaft.

E c o n o m i c J o u r n a l . M a a r t '15. K e m m e r e r. Putting the federal reserve act into operation. C. H. d' E . ~ L e p p i n g t o n . The analysis of a rural

population. C o n a n t . Can a monetary standard be despensed wich.

i) Daar de wensch daartoe te kennen gegeven is zullen wij eenmaal in de 3 maanden een korte inhoudsopgave van de in her kwartaal verschenen buitenlandsche tijdschriften geven.

453

P r o f. E d g e w o r t h. Recent contributions to mathematical economics.

Artikelen over den oorlog.

J a h r b f i c h e r f/.ir N a t i o n a l e c o n o m i e und S t a t i s t i k , Jan. '15. W i l h e l m Wirz . Zur Logik des Qualit/atsbegriffs.

A r t h u r D i x. Die Wirtschaftliche Mobilmachung Deutsch- lands.

Was s e r m a n n. Deutsche Spiritusindustrie. F e b. '1 5. S t o I zm a n n. Die Kritik des Objectivismus und

seine Verschmelzung mit dem Subjectivismus zur sozial organischen Einheit.

R u d l o f f . Reinertrag und Kapitalwert des land- und forstwirtschaftlich genutzten Bodens in Frankreich 1851-- 1912.

P u d o r . lnventur der Eisenerze der Welt. M a a r t 1915. Ft. H/. i lsse. Versicherung undWirtschaft. S t e r n h e i m . Die oekonomische Lage Hollands und die

Masznahmen der Regierung w/ihrend der Kriegszeit. H. G r a n e r . Die franz6sischen Finanzen in Kriegszeit. A. H a r t w i g . Zweitstellige Hypotheken w~ihrend des

Krieges. W a l d e c k e r . Die Deutschen und das deutsche Kapital in

der russischen Industrie. S t r e h l o w . Der st/idtische Boden als Handelsware und

seine Preisbildung. Q u a r t e r l y J o u r n a l o f E c o n o m i c s . F e b r . 15. Womens Work and Wages in the United States, C. E.

P e r s o n s . The Contest in congress between organised labor and

organised business - - Ph. G. W r i g h t . Scientific Management in practice. C. B e r t r a n d

T h o m p s o n . Monopoly or competition as the basis of a government

trust policy, R. L i e f m a n n. Wages Boards iia Australia (Vervolg) M. B. H a m m o n d .

R e v u e d ' E c o n o m i e p o l i t i q u e . J a n v i e r - F e v r i e r 1915.

L'orientation de la politique sociale. E d m o n d Vi l ley .

454

La v6rit~ sur les caisses de pr6ts allemandes. T. S a u v a i r e J o u r d a n .

Le r6gime mon~taire de l'Allemagne pendant la guerre. C h a r l e s Rist .

La circulation de la livre sterling dans le syst~me mon~- taire 6gyptien. L e 6 n P o I i e r.

La r~forme du syst~me bancaire aux Etats Unis. J e a n L e s c u r e .

Notes et M6moranda; Les d6boucMs allemands et le Commerce ext~rieur franq:ais.

A r c h i v f/ ir S o c i a l w i s s e n s c h a f t u n d S o c i a l - p o l i t i k , 3 , , K r i e g s h e f t e " .

Wij zijn nu in alle landen onder de oorlogslitteratuur gedompeld. Het meest systematisch gaat daarbij het Archiv ffir Socialwissenschaft und Socialpolitiek te werk, dat 3 Kriegshefte uitgeeft, welke beoogen een ,,Querschnitt" van het economische leven tijdens den oorlog te geven; het eerste Heft is meer speciaal aan algemeene vraagstukken en aan Duitschland gewijd; terwijl in de 2 volgende ver- scheidene opstellen over het buitenland voorkomen. De redactie stelt zich voor te geven, naast een schifting van het overrijke materiaal en een duidelijk stellen van vraag- stukken, een aanduiding van de lijnen, waar langs zich de ontwikkeling in de toekomst waarschijnlijk bewegen zal.

Hiermede houdt zich al dadelijk het eerste inleidende opstelvan J a f f 6 bezig. (Der t r e i b e n d e F a c t o r in d e r k a p i t a l i s t i s c h e n W i r t s c h a f t o r d n u n g . ) Jaff6 behoort tot degenen, die meenen, dat de uiterste consequentie van vrije concurrentie algemeen tot monopolie moet voeren, het bestaan wordt den individueelen ondernemer te zwaar gemaakt. Maar het politieke en sociale leven der nieuwe wereld is te ver ontwikkeld, dan dat het zich zou kunnen buigen onder een economisch feudalisme, en zoo wordt staatsingrijpen noodzakelijk gevolg. Zelfs het klassieke land der vrijheid, Engeland, gaat daar onder Lloyd George's leiding toe over. Men spiegelt zich wel voor, dat de staats- ingrepen uitzondering zijn, maar het zal blijken juist anders- om te zijn. Met de ondernemerswinst zal het kapitalisme verdwijnen. Dat het privaat initiatief gebleken is tegenovel"

455

den oorlog te falen zal het begin zijn van deze omwenteling. ,,Nut dasjenige Volk, das als erstes die kommenden Not- wendigheiten in ihrer ganzen Fiille begreift, und in die Tat umsetzt, das allein hat ein Anrecht auf die Zukunft!"

Op ditzelfde thema borduurt de schrijver voort in een tweedeopstel in het3 e Heft: ,Die M i l i t a r i s i e r u n g u n s e r e s W i r t s c h a f t s l e b e n s . Prinzipielle Aenderungen der Wirt- schaft dutch den Krieg". Hier worden alle de buitengewone economische maatregelen met bet oog op den oorlog getroffen, betiteld met den naam: Nieuwe opbouw van ons economisch leven. Wel erkent de schrijver dat ze voor een zeer bijzonderen toestand in bet leven zijn geroepen, en dat wel weer her een en ander weg zal vallen, maar in het aigemeen ziet hij toch als naaste toekomst dat her Duitsche economische leven permanent op oorlog zal moeten in- gericht blijven. De krachten van Engeland en Duitschland zijn vrij wel gelijk gebleken; dit zal een langdurige kamp geven, waarin ,,Duitschland als de jongere, de krachtigere en innertijk gezondste de toekomst moet toebehooren!" Men zal her geheele economische leven moeten militariseeren. Deze denkbeelden verschillen daarin van het socialisme dat zij niet naar bet geluk van bet individu streven, (sic!) dat de Staat niet middel is, wat eigenlijk maar ,,Manchestertum" is, maar dat de versterking van den Staat direct doel is. Duitschland was voor den oorlog n i e t voorbereid o p een volkomen afsluiting, voortaan zal dat w~l het geval moeten zijn. De regeering zal steeds voor voorraden voor minstens een jaar moeten zorgen, en dit zal prijsregulatie door den Staat meebrengen. Verder is er een geweldige staatsschuld ontstaan, en de wijze waarop deze gedelgd zal moeten worden, wijst almede in dezelfde richting. Daarvoor toch is maar ~ n middel: staatsmonopolies.

Ten slotte moet de Staat zich gaan bezighouden met de buitenlandsche handelsbetrekkingen. De Duitsche handelaar zal gedurende lange jaren in bet buitenland op den haat en den tegenstand zijner vijanden - - ook uit thans neutrale landen - - s tooten; hij mag zich niet wederom blootstellen aan bet gevaar uit de plaats van zijn vestiging te worden verdreven. Duitschland zal dan zijn volksgenooten slechts daarheen kunnen zenden, waar men ze in geval van nood

456

onmiddellijk door militaire macht kan beschermen. In die landen moet Duitschland dus bij zijn vreedzame veroveringen veel intensiever te werk gaan; het moet zoeken met zulke landen een gesloten handelsgebied te vormen. Daarvoor zouden in aanmerking komen: Oostenrijk, Hongarije, de Balkan, West-Rusland en CentraaI-Afrika . . . . (en? voegen wij hieraan toe!) De buitenlandsche handel moet niet ver- minderd, maar op andere basis gevestigd.

De consequentie van het kapitalisme heeft tot een innerlijke tegenspraak geleid: de overwinning van den meest geschikte is niet meer mogelijk. Hij haalt de woorden van Walther Rathenau aan: ,,Dreihundert M~inner yon denen jeder jeden kennt leiten die wirtschaftlichen Geschicke des Kontinents und suchen sich Nachfolger aus ihrer Umgebung". De gees-" telijke krachten drijven in dezelfde richting als de meer uiterlijke. De vrije concurrentie kan den Staat niet voldoende beveiligen, en voldoet evenmin aan het innerlijke wezen van het volk. Het tijdperk van de vrije concurrentie is slechts een tusschenstadium tusschen den ouden en den nieuwen vorm van economische ordening. Den Duitscher is dit altijd duide- lijker geweest dan den Engelschman. De Engelsche onder- nemer betaalt wel gaarne den werkman goed, maar zijn einddoel is alleen zijn eigen profijt; de Duitsche onder- nemer voelt zich altijd als een soort mandataris van de algemeenheid. Daaruit volgt ook de voorliefde van den Duitscher voor de beambtencarri~re. Zoo vinden zich dan volgens dezen schrijver imperialisme en socialisme!

In hetzelfde nummer komt de directeur der Norddeutsche Bank in Hamburg, G. H. Kaemmerer, reeds op tegen de beschouwingen, in het eerste artikel uitgesproken, die hij uitsluitend staatssocialistisch noemt. Het zal belangwekkend zijn te zien welke houding men in Duitschland overigens tegenover dit artikel zal aannemen. Niet geheel vrij van denzelfden geest is het opstei over Holland door dr. Theodoor Metz (Die M a s z n a h m e n d e r n i e d e r l / i n d i s c h e n Re- g i e r i n g z u m S c h u t z e d e r S t a a t s w i r t s c h a f t im K r i e g e u n d d e r b i s h e r i g e E i n f l u s z d e s K r i e g e s a u f d i e n i e d e r l ~ i n d i s c h . e W i r t s c h a f t . )

Ook wij varen volgens dezen schrijver wellicht het Staats- socialisme tegemoet. Na een uit de dokumenten-uitgave der

457

Kon. Bibl. geputte opsomming van de verschillende maat- regelen, die hij prijst, en waarbij hij o.a. eens opmerkt (naar aanleiding van de beweerde Engelsche douane-contrOle) : ,,die nieder- l~indische Regiering nimmt es mit der Wahrung ihrer ,,onzijdigheid" peinlich genau"; na er in zeer vriendelijken toon op gewezen te hebben, hoe verstandig de houding van bet yolk is; hoezeer Nederland zich inspant het economische

�9 leven gaande te houden, (hij vermeldt bijv. de cie voor den handel, de N. O. T., onze buitenlandsche Kamers van Koop- handel, de nieuwe dienst van de Nederland en de R'damsche Lloyd op Amerika), en hoe Nederland vermoedelijk na den oorlog de handelsbemiddelaar tusschen Engeland en Duitsch- land worden zai, en na ten slotte de aandacht te hebben gevestigd op de bemoeilijking van het handelsverkeer door den wisselstand en gewaarschuwd te hebben voor eenige verandering in de verhoudingen, zooals ze tot nu toe bestaan hebben, van Duitsdhe zijde uitgaande, wat met wantrouwen zou worden ontvangen, besluit hij ongeveer aldus:

In den meest individualistischen en vrijheidslievenden staat der wereld, is de regeering door den oorlog tot energiek ingrijpen gedwongen geworden. Zeker komt er reactie, maar in hoeverre is de vraag. Er is in Nederland geen groote ethische beweging; vandaar licht overgang van het individualisme tot het socialisme uit praktische over- wegingen. Zai de kerk, het geestelijk vrij onvruchtbare liberalisme of het eigenlijk uitheemsch-joodsche socialisme overwinnen? Het nationale bewustzijn is sterker geworden. Het wereldburgerschap der beschaafde Nederlanders zal wel tot het verleden hooren, en het schijnt dat ook voor het grenzenlooze individualisme trots zijne overwinning hog in 1913(?f) door den ooriog het uur geslagen is.

Ook een richtlijn voor de toekomst tracht L. Brentano te zien, die in , ,Der K r i e g u n d d i e V e r h i i t u n g s e i n e r W i e d e r k e h r", zeer hoffelijk antwoordt op H. Lamberts pleidooi voor den vrijhandel waaraan hij volle recht laat wedervaren. Hij stelt daar nevens een pleidooi tegen Enge- land's heerschappij ter zee, een uitvloeisel van de oude mercantilistische idee. Hij herinnert aan Cobden's uitspraak : dat Engeland door zijn militarisme ter zee nooit lets goeds gewonnen, slechts zich vijanden gemaakt heeft. Laa~ Engeland

458

zijn dure marine afschaffen en het wint zooveel, dat het zijn tarief hog verlagen kan. Engeland heeft zichzelf door zijn oorlogen ter zee zooveel schade toegebracht, dat het er inwendige hervorminge n om heeft moeten verwaarloozen. Het heeft nooit de onschendbaarheid van den privaateigendom ter zee willen toegeven. Zoo heeft ook Duitschland een vloot moeten bouwen, en het gevolg van dit alles, is de tegenwoordige oorlog. De eenige bescherming van Engelands handel behoort te zijn: de goedkoopte zijner w a r e n . - De humane toon van dezen open brief doet weldadig aan; kenschetst hij niet den vrijhandelaar, die zijn idealen niet verloochenen kan? - - Hij eindigt met den wensch: mocht het overmaat van ellende de beschaafde volkeren e r toe brengen, zich in een bond te vereenigen, waarin de strijdende belangen oplossing vinden.

De overige artikelen beschrijven meerendeels den oogen- blikkelijken economischen toestand en de genomen maat- regelen. De verleiding is groot hier en daar een greep te doen uit de overrijke stof, maar wij moeten ons beperken. Overal ziet men dezelfde problemen opduiken, waarvoor wij ons hier geplaatst zagen. Zeer uitvoerig wordt Duitschland behandeld, en men moet bewondering voelen voor de grootsche organisatie en de reusachtige massa werk daar verricht. Daarnaast kunnen wij een gevoel van voldoening niet onderdrukken, dat hier te lande niet veel minder sys- tematisch te werk is gegaan, zij het, natuurlijk, na eenig zoeken en tasten hier en daar. Her komt ten slotte meer op de organisatie dan op den omvang van het werk aan; nh, lijkt bet achteraf gezien zooveel eenvoudiger, waarmen aan alle kanten de voorbeelden om zich heeft; toen gold 't, uit her niet te scheppen. En dan is het merkwaardig hoeveel de Duitsche en Hollandsche regelingen op elkaar lijken. Bernhard bespreekt de Rijksbankpolitiek; Jastrow, de crediet-organisatie; (hij raadt aan voor de regeling van be- talingsuitstel , ,Stundungsamter" in te stellen, daar de gewone rechter zich voor geheel andere vraagstukken geplaatst pleegt te zien); Lederer en Lindemann bespreken de economische maatregelen en de r o l d e r gemeenten: levensmiddelen ver- zorging, voorziening in werkloosheid door centralisatie van arbeidsbemiddeling; door werkverschaffing en door uit-

459

keeringen ; verlenging van wisseltermijnen, regeling van huur- moeilijkheden (in eenige gemeenten werden Mietseinigungs- ~mter ingesteld) en dergelijke.

Uit de overige artikelen stippen wij hOg aan: het merk- waardige besluit van de Zwitsersche Bondsvergadering (o Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel!)waarbij aan de regeering volmacht werd gegeven voor iederen maatregel tot behoud van neutraliteit, krediet en economische belangen, e n - een onbegrensd crediet! Voorts bet artikel van Jastrow over Amerika, dat een duidelijk overzichtgeeft van de wijze, waarop de oorlog in Amerikaansche belangen ingreep (met een paar belangrijke tabellen); dat over Fran- krijk, dat, evenals het onlangs vermelde opstel van Labord0re bet zwakke punt van Frankrijk zoekt in de onsolide buiten- landsche beleggingen; een opstel speciaal aan het ,,Ffirsor- gewesen" gewijd; en twee opstellen van vrouwenhand; een over Polen van Dr. Zofia Daszynska Golinska (onlangs zag men haar hier op bet Vrouwencongres); een eenigszins encyclopaedisch artikel, eindigend in een hartstochtelijk pleidooi voor de bevrijding van haar vaderland; en een van Dr. Judith Grfinfeld--Coralnik ~ over Rusland, dat reel wetenswaardigs bevat. Ook zij vermeldt de protectionistische s t rooming, als gevolg van de bijzondere moeilijkheden die de industrie ondervindt. 't Zijn de gedachten van List, die daar thans rondspoken. De industrie zoekt overal de schuld behalve bij eigen gebrek aan energie en bekwaamheid. Met de grootste belangstelling, zegt de schrijfster, verwacht men in Rusland het ,nuchtere" budget T

AI komt in deze Duitsche artikelenreeks wel eens wat hinderlijk de overtuiging naar voren, dat Duitschland toch hot land, gezonder, sterker, beter dan elk ander is, al staat men natuurlijk niet geheel objectief tegenover de vraagstukken, waar her den vijand geldt; over het algemeen kan men er toch den lof van wetenschappelijkheid zeker niet aan onthouden, en raden wij ieder die zich met de tegenwoordige economische toestanden bezighoudt, de lezing aan. Een afzonderlijke plaats neemt bet artikel van Bernstein in; 0n omdat bet slechts politiek is, 0n omdat bet vrij van alle nationalisme is. Om de laatste reden doen wij er nog een enkele greep uit. Hij veront-

Eco~, 1915. 29

460

schuldigt de Duitsche socialisten, dat zij in het nationale vaarwater mee moesten; maar zet uiteen waarom de sym- pathie der internationale arbeiders aan de zijde van Belgifi moest zijn. Den strijd tusschen Duitschland en Rusland zien zij aan met een gevoel van : the plague on both you houses." Zij achten in het algemeen het Duitsche militarisme nog gevaarlijker dan het Russische, omdat het systematischer ontwikkeld is; dit moge onjuist zijn, her i s natuurlijk. De Duitsche geleerden, die vol eigengerechtigheid als Hfiter der Kultur 0ptraden, deden Duitschland slechts kwaad. B. meent verder, dat Engeland nooit aan den oorlog had kunnen deelnemen, zoo Duitschland in het Westen slechts de defensive had genomen. Een markant zinnetje van hem tot besluit: ,Het is, alsof de menschen op 4 Augustus heele H.L. lethe gedronken hebben, en alles vergeten zijn, wat zij voor die'n tijd zeiden en schreven!"

D.