МÖВПСЯМ «Орöдöм...

6
104 АРТ / №4 2018 «Орöдöм сьыланкыв»: Е. Козловакöд да Е. Афанасьевакöд ёрта сёрни Октябр 2-7 лунъясö Томск обласьтса Итатка сиктö, Нёбдінса Витторöс дзебанінö, миян республикаысь ветліс неыджыд котыр. На лыдын вöліны и коми гижысьяс. – Виктор Савинöс гуаланінö вет- ліс нин некымын делегация. Кутшöм удж найö вöчисны Итаткаын? Е.К. Дзик медводдзаысь Коми Республикаысь ветлöмаöсь Томскö Кöрткерöсса землячествоö пырысь йöз, дас öти во сайын. На лыдын вöлöма Надежда Быковская (сэки – «Коми му» газетса шöр редактор), «Мемориалöн» веськöдлысь Миха- ил Рогачёв, Виктория Пименова да Виктор Савин, В.А.Савинлöн внукыс. Найö шыасьöмаöсь сэки НКВД-лöн мемориальнöй музейöн веськöдлысь Василий Антонович Ханевич дорö, и сійö нин отсалöма корсьны Итат- ка бердсьыс лагернöй шойнасö. А во мысти Павел Симпелев да Виктория Пименова нуöмаöсь сэтчö Виктор Итаткаын В.А.Савинлöн гу дорын. МÖВПСЯМ

Transcript of МÖВПСЯМ «Орöдöм...

Page 1: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

104 АРТ / №4 2018

«Орöдöм сьыланкыв»: Е. Козловакöд да Е. Афанасьевакöд

ёрта сёрниОктябр 2-7 лунъясö Томск обласьтса Итатка сиктö, Нёбдінса Витторöс

дзебанінö, миян республикаысь ветліс неыджыд котыр. На лыдын вöліны и коми гижысьяс.

– Виктор Савинöс гуаланінö вет-ліс нин некымын делегация. Кутшöм удж найö вöчисны Итаткаын?

Е.К. Дзик медводдзаысь Коми Республикаысь ветлöмаöсь Томскö Кöрткерöсса землячествоö пырысь йöз, дас öти во сайын. На лыдын вöлöма Надежда Быковская (сэки – «Коми му» газетса шöр редактор),

«Мемориалöн» веськöдлысь Миха-ил Рогачёв, Виктория Пименова да Виктор Савин, В.А.Савинлöн внукыс. Найö шыасьöмаöсь сэки НКВД-лöн мемориальнöй музейöн веськöдлысь Василий Антонович Ханевич дорö, и сійö нин отсалöма корсьны Итат-ка бердсьыс лагернöй шойнасö. А во мысти Павел Симпелев да Виктория Пименова нуöмаöсь сэтчö Виктор

Итаткаын В.А.Савинлöн гу дорын.

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

Page 2: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

№4 2018 / АРТ 105

Савинöс нимöдысь гöрд гранитысь па-мятник.

Сэки, кыдзи и öні, Итатка сиктсöветса юралысьöн вöлöма Ва-силий Юрьевич Бебек, и тайö из до-рас миянöс нуöдiс буретш сійö. Ми эг тöдöй, тöждысьö-ö кодкö сэні памят-ник бöрсяыс, майшасим, кыдзи миянöс сэнi паныдаласны. Но, вöлöм, Итат-каын олысьяс бурмöдöмаöсь шойна-лань нуöдысь туйсö, пуктöмаöсь сэтчö цементнöй блокъяс. А кор локтiм па-мятник дорас, аддзим, мый сійö зэв идöра, гöгöрыс быдмöны дзоридзь- яс да зэв уна ичöтик коз. Памятник гöгöрыс вöчöма кöртысь ичöтик йöр да сыысь паськыдджыка – пу потшöc. Ставсö краситöма, ставсö лöсьыда

видзöны, и таысь зэв ыджыд аттьö В.Ю.Бебеклы.

– Кыдзи тiянлы медводз петкöдчис Итатка сикт?

Е.К. Итаткаö ми мунiм автобусöн. Микöд мунiсны Томсксьыс кык писа-тельница, НКВД-лöн следственнöй тюр-ма музейсьыс кык сотрудник, на пиысь öтиыс том морт, Кирилл Пугачёв, кодi ставсö снимайтic камера вылö, мед вöчны бöрыннас фильм.

Итаткаын миянöс паныдалic Васи-лий Юрьевич Бебек – администрацияöн веськöдлысь. Сiйö вöзйис ичöтик пуяссö пуктыны Виктор Савинлöн гу öграда гöгöрыс. Тайö уджсö итаткаса олысьяс водзвыв думыштöмаöсь: вöлi

нкВд-лöн следственнöй тюрма мемориальнöй музейын.

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

Page 3: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

106 АРТ / №4 2018

нин кодйöма гуторъяс, медым ми сэтчö чöвтiм посни петасъяссö.

Ми гöгöрвоам, дерт, мый памятниксö пуктöма ылöсас. Стöчасö некод оз тöд, кытчö Виктор Савинсö дзебöма, некытчö тайöс абу пасйöма. Мый тайö шойна вылас дзебöма – сiйö стöч, сы вöсна мый комиысь медвод- дза группа волігас, Н.Н. Быковскаялöн кывъяс серти, лазаретыс вöлöма на, кытöн куйлöма висигас Савиныс да кöні гижлöма медбöръя письмöсö. Дзик лазарет бердас и шойнаыс.

Сэсся ми шойна вылас пыдöджык пырим да аддзим йöр, а сэні – нöшта öти гу, крестыс краситöма кельыдлöз краскаöн. Крест вылас öшалö татшöм гижöд: «В.А.Савин – коми поэт, драма-тург». Артмö, мый Виктор Савиныслöн кык памятнöй пас öти шойна вылас. Но сiйö, гашкö, символичнö, сы вöсна мый стöч гуалан иныс абу тöдса. А кык йöр Савиныслöн артмöма со кыдзи: кор медводдза делегацияыс татчö волöма, вайöмаöсь гижöдтор да тувъялöмаöсь пу бердö. Но В.Ю. Бебек шуöма, мый оз ков пу вылö тувъявны, а колö крест сувтöдны. Итаткаса вöчасны крест и сы вылö öшöдасны комиысь вайöм гижöдсö. Крест гöгöрыс бара йöp вöчасны. Налы некод оз тшöкты. Найö асьныс. Сьöлöмнымöс вöpзьöдic татшöмторйыс.

– Мый тіянöс нöшта шензьöдіс Итаткаын?

Е.К. Ми шойнатіыс ветлöдлiм и друг аддзам – зэв ичöтик сус пуяс быдмöмаöсь. И сэтшöм уна. Видзöдам – Василий Юрьевичыд чукöртö найöс да из дорас новлö. Сэтчö бара гуяс вöчалöма. И миянöс корис сус пуяссö пуктыны. Тайö символичнöйтор лоис, öд Виктор Савин шулiс: «Сус пу улö дзебöй менö».

– Мый тi кылiнныд ас пытшканыд Виктор Савинлöн гу дорас? Кутшöм мöвпъяс сэні тіянлы воисны?

Е.А. Мый ме аддзи ас синмöн, сiйö, дерт, зэв ёна вöрзьöдiс. Öтитор – видзöдны музейын петкöдлöм историясö, и тэ быттьöкö сьöлöм пы-рыд сiйöс лэдзан. Но кор тэ мунан шой-на вылас, аддзан гу вылын гу, и мый некутшöм пас абу, а сэні öд дзебöма кымынкö сюрс мортöс… Тайö нин дзик мöдтор: тэнсьыд прöстö став ловтö путкыльтö. И öнöдз на ставыс син во- дзын, и он гöгöрво, мый ради тайöc вöчисны, вочакывйыс абу! Челядь ко-лины бать-мамтöг, вежöра йöзöс лои виöма, тальöма мыйта лов! Мыйла тайöс ставсö вöчöма? Тайö пыді дойнас ме локті татчö. Öнi ме кыла, мый Са-вин – быттьöкö миян рöдвуж. И миян-лы колö ветлывлыны сылöн гу вылас. Ме локті мöвпöн, мый сэтчö быть нула том авторъясöс, коми гижысьясöс, ме-дым быдöн аддзылiс тайöc. Мый ради аддзылic? Медым найö кылiсны сiйö жö, мый кылi ме, и медым гöгöрвоны бурджыка олöмсö, историясö. Та ради, кöнкö, колö. Кор книгаысь лыддян, сiйö öти, лоöмторсö кодкö нин ас пы-рыс нуöдöма, и вежöртассö кодкö сетö миянлы ки пыдöс вылас моз, а танi збыльсö аддзан, и сiйö дзик мöдтор. Ме кöсъя, медым найö ас синнаныс аддзы-лiсны тайöc, кылiсны уна сюрс морт- лысь дойсö.

– Ветлінныд-ö ті кутшöмкö аддзысьлöмъяс вылö?

Е.К. Миянöс нуöдлiсны культура керкаö, сійö Итатка дорсьыс ылын- джык, Томское сиктын. Сэнi миян вöлi сэтчöс йöзыскöд аддзысьлöм, казьты-лiм Виктор Савинöс.

Томскын аддзысьлiм гижысьяскöд

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

Page 4: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

№4 2018 / АРТ 107

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

искусство керкаын. Сэнi эм литературнöй комната, быдсяма экс-понат, книгаяс пукталöмаöсь. Гижысь- ясыс унаöн чукöртчöмаöсь, весиг чуймим. Ёна юасисны, кыдзи ми, ги-жысь котыр, олам. Сёрниыс, дерт, медсясö мунiс Виктор Савин йы-лысь. Диана Григорьевна Холопова, Иван Куратов литературнöй музейöн веськöдлысь, висьталiс Савиныслöн медбöръя письмö йылысь, волöма сійö Новосибирскöй обласьтысь. Сы вöсна, гашкö, сэтшöм дыр эз и аддзы-ны Савиныслысь дзебанiнсö. Томскöй обласьтсö öд бöрынджык артмöдісны, кытчö пырисны Новосибирскöй об-ласьтысь öткымын район.

– Кыдзи видзöны Виктор Савин-лысь паметьсö Томскöй обласьтын? Бура-ö поэтöс сэні тöдöны?

Е.К. НКВД-лöн следственнöй тюрма музейын вöчöма В.А.Савинлы памятнöй пöв, сэтöн сы йылысь гижöд да фото-

ясыс. Тайö миянлы тшöтш зэв нимкодь, мый Томскöй краеведческöй музейлöн филиалын видзöны В.А.Савинлысь паметьсö.

Е.А. Кор ми аддзысьлiм гижысьяскöд, налы зэв окота вöлi тöдмасьны Виктор Савинлöн творчествоöн, кывбуръяссö зэв внимательнöя кывзiсны. Геннадий Кузьмич Скарлыгин, Томскса гижысь котырöн веськöдлысь, шуис, найöс пö бура вуджöдöма, корис гижöдъяссö ас-лас журналö. Ме чайта, йöзыслы окота лои паськыдджыка тöдмасьны Виктор Савинлöн творчествоöн. Ми налы сетiм Нёбдiнса Виттор йылысь дискъяс, ме-дым унджык йöз тöдiсны гижысьöс. Налы зэв ёна сьöлöм выланыс воис миян кывным, вылö донъялiсны да шу-исны: «Мелодичный язык».

– Тіян висьталöм серти, Итаткаын зэв бура видзöны Виктор Савинлысь гусö. Сэтчöс войтыркöд аддзысьлöм-

Томское сиктса культура керкаын.

Page 5: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

108 АРТ / №4 2018

сёрнитöм бöрын чужисны-ö нöшта кутшöмкö могъяс?

Е.К. Гижысьяскöд ми сёрнитім, мый Виктор Савинöc абу на бура вуджöдöма роч кыв вылö. Тайö водзö локтан вит во кежлас удж, медым дасьтыны да лэдзны кык кыв вылын книга (билингва) либö рочнас лэдзны, медым роч йöз тшöтш вермисны пыдісяньджык тöдмасьны Виктор Савинлöн гижöдъясöн.

Е.А. Кöсъям нöшта шедöдны Итат-ка шойналы мемориальнöй ним. Сэки кöть кутшöмкö пас лоö, мый танi йöзöс дзебöма. Öнi öд нинöм абу. Сöмын сулалö Савинлöн крест, Савинлы па-мятник и нöшта öти мортлысь нимсö пасйöма, рöдвужыс аддзöмаöсь доку-ментъяс серти да. Артмö, тайö шой-наыс быттьö вöр, яг. А ciйö кö лоö

мемориальнöйöн, йöр вöчасны и сувтöдасны пас. Тайö колö миянлы, öнiя кадын да водзö олысь йöзлы.

– Кыдз тi чайтанныд: уна во мыс-ти вунöдасны-ö йöзыс кувсьöм гижысьясöс? Мый колö вöчны, ме-дым на йылысь паметьыс эз кус?

Е.К. Менам чайтöм серти, йöзыс кö вунöдасны ас чужан кыв – сэки вунöдасны и гижысьясöс. Ставыс кывйын: кывйыс кö мöдас овны – мöдасны лыддьысьны и гижысьяссö казьтывлыны. Коми кывсö öнi он вермы торйöдны сiйö литературасьыс, мый вöлi лöсьöдöма. Сытöг оз нин вермы лоны, медым кывйыс олic, а вунöдiсны Виктор Савинлысь сьыланкывъяссö, Сюзь Матвейсö. Кыв кö мöдасны тöдны,

нкВд-лöн следственнöй тюрма мемориальнöй музейöн веськöдлысь В.А. Ханевичкöд (шуйгавылас) да Томск обласьтса гижысь котырöн веськöдлысь Г.к.Скарлыгинкöд (веськыдвылас).

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

Page 6: МÖВПСЯМ «Орöдöм сьыланкыв»nkvd.tomsk.ru/content/editor/DOCUMENTS/MATIROLOG/SavinWA/or… · петкöдчис Итатка сикт? Е.К. Итаткаö

№4 2018 / АРТ 109

и Виктор Савинöс мöдасны казьтывны. Е.А. Том йöз сайын ставыс. Колö

öнi налы лоны активнöйджыкöн. Коми кывсö öнi велöдöны этша школаын, часъяс бырöдісны, нуöдöны факуль-татив, а тайö оз сет позянлун велöдны кывсö. Öнi тіян, том йöзлöн, воис ка-дыс, кор колö водзсасьны, мыйкö вöчны, кутанныд кö чöв овны – коми кывйыслöн оз ло аскиалуныс.

– Мый медся ёна колис юраныд Томскöй обласьтö ветлöмысь?

Е.К. Медся ёна сьöлöм вылö воис-ны йöзыс – зэв шаньöсь. Босьтны кöть Василий Юрьевич Бебексö: сiйö зэв уна вын пуктöма, медым Виктор Савинлысь гусö идöра видзны да мичмöдны.

Е.А. Дерт, йöзыс меным тшöтш моз-дісны. Ми тöдмасим Ханевич Василий Антоновичкöд. Мыйта сiйö вын пуктöма

тайö музей лöсьöдöмас, сы мында ма-териал, юöр чукöртöма, сылöн дзонь сайт! Тайö ветлöмöдз ме тайö тема сертиыс этша лыддьылі, эг сэтшöма пырöдчыв, а öнi ме кыдзкö выль сьöлöмöн, выль синмöн видзöдлі и лов пыр нуöдi йöз шогсö. И В.А.Ханевич ас-лас эмоциональнöй сёрнинас миянöc ышöдiс унджык тöдмавны та йылысь. Медся ыджыд урокыс, кодöс босьтi сыкöд аддзысьлöмсьыс: быд морт – тайö личность. Экскурсиясö нуöдiгöн Василий Антонович сёрнитіс сы йы-лысь, медым ми быд мортлысь кылiм дойсö, аддзим олан туйсö. Кыдзи öні ставсö тайöс нуны водзö ас пытшкын? Ме таöдз олi быттьö кокньыдджыка.

Сёрнитіс Виктория Морохина.

Фотояс кирилл ПуГАчёВлöн.

МÖВПСЯМ «Орöдöм СьылАнкыВ»

Журналлöн редколлегия: Елена Афанасьева, Алёна Шомысова, Любовь Ануфриева, Алёна Старцева.