Thầy thuốc và người bệnh ở nước hũ tương · Cái gian khó mà tôi nói đến,...

Thầythuốcvàngườibệnhởnướchũtương

PHẦNI-HŨTƯƠNGTHỐI

NgườiTrungQuốcxấuxí

Nhìnthẳngvàobộmặtxấuxícủamình

NgườiTrungQuốcvàhũtương

Vănhọcvàlịchsửtrongđờisống

Cănbệnhgiàlú

Cănbệnhgiàlú(tiếptheo)

PHẦNII-SÓNGGIẬNXÔBỜ

Chúngtavẫncóthểlàmmộtngườicontốt

DưâmBáchDương

Cũnglà“ngườiTrungQuốcxấuxí”

Hũtương-cănbệnhcủavănhóatruyềnthốngTrungQuốc

Hũtương-cănbệnhcủavănhóatruyềnthốngTrungQuốc(tiếptheo)

Làmthếnàođểchữacănbệnh“chếtcũngkhôngnhậnsai”

Khảnăngsuyluậnnảysinhràocản

Nhảyrakhỏihũtương

“Vănhóahũtương”

Phảichexấu,phôđẹp,chớchàđạpchínhmình-phêbìnhvàkiếnnghịvớiôngBáchDương

Mộtngườiđêtiện

VươngDiệcLinhxấuxí

Vềbàiviết“Mộtngườiđêtiện”củaVươngDiệcLinh

VươngDiệcLinhcàngvẽcàngxấu

Khônghiểuhàihước

MườitínhcáchxấuxícủangườiTrungQuốc

Khôngcóvănminhlàmsaocóvănhóa?

KhôngđượcbôiđenvănhóaTrungQuốc

VănhóaTrungQuốc-“Bôiđen”và“tôhồng”

NgườiTrungQuốcvĩđại

Ngươitrảlờinhưvậyư?

THẦYTHUỐCVÀNGƯỜIBỆNHỞNƯỚCHŨTƯƠNGEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

(Thaylờitựa)

huyệnrằng,xưakia,cómộtnướctênlànướcHũTương.ỞnướcHũTươngnày,hằngngàyviệcquantrọngnhấtlàbànluậnxemhọcóphảilànướcHũTươnghaykhông,vàchuyệnồnàonhấtlàtranhcãigiữathầythuốcvớibệnhnhân,kếtquả

tấtnhiênlàthầythuốcđạibại.Câuchuyệngiữahọđạikháithếnày:

Ngườibệnh:Thángsautôilấyvợrồi,sẽbàytiệclớn,anhphảichiếucốđếnlàmthượngkháchđấynhé!Kếtquảxétnghiệmbệnhphẩmcủatôithếnàorồiạ?

Thầythuốc:Xinlỗi,tôierằngsẽphảibáochoanhmộttinkhônghay.Kếtquảxétnghiệmởđâyrồi,cólẽlàlaophổigiaiđoạn3.Thứnhấtlàho...

Ngườibệnh:Lạnhỉ.Anhbảotôiho,khinãyanhcũnghođấythôi,saokhôngphảilàlaophổi?

Thầythuốc:Tôihokhônggiốnganh!

Ngườibệnh:Thếnàomàkhônggiống?Anhcótiền,cóhọcvấn,từnghọcđạihọc,từngđượcuốngnướcsôngAmazon,dòngdõicaohơnngườikhácmộtbậc,cóphảikhông?

Thầythuốc:Khôngthểnóithếđược.Cònvấnđềnữalà:anhthườnglêncơnsốtvàonửađêm...

Ngườibệnh:Khôngthểnóithếđược.Phảithếnàomớicóthểvừalònganh,nhưýanhđược?Nửađêmphátsốt!Cáiquạtmáyởnhàtôi,dùngđếnnửađêmmàchạmtayvàothìtaycũngthànhthịtnướng,chảlẽnhưthếnócũngbịlaophổigiaiđoạn3?

Thầythuốc(kiênnhẫngiảithích):Cònthổhuyếtnữa,đócũnglàmộttrongnhữngtriệuchứng.

Ngườibệnh:Bêncạnhnhàtôicómộtôngbácsĩnhakhoa,nhữngngườiđếnkhámrăngđềubịôngấylàmchothổramáu,chảlẽhọcũnglàbệnhnhânlaophổigiaiđoạn3?

Thầythuốc:Tấtnhiênlàkhôngphải,nhưngtổnghợpnhữngtriệuchứnglại...

Ngườibệnh:Đượcrồi,cứchonólàbệnhlaophổiđi,thậmchílàlaophổigiaođoạn7,giaiđoạn8đinữa,cũngcólàmsaođâu?Màanhphảikêugàoầmĩ!Ngườinướcngoàichẳngphảicũngmắclaophổiđấythôi?Làmsaoanhlạichỉvàoriêngmặttôimànói.Thángsautôilấyvợ,aicũngbiếtcảrồi,chảlẽanhkhôngnóiđượcmấycâuđộngviêntôi,cớgìlạicôngkíchtôi?Tôicóthùgì,oángìvớianh,màanhphảichiarẽchúngtôi?

Thầythuốc:Anhhiểulầmýcủatôirồi.Tôichỉmuốnnóilà...

Ngườibệnh:Tôichảhiểulầmtínàocả.Tôiđãnhìnrõbụngdạanhrồi.Anhmồcôimẹtừnhỏ,thiếutìnhcảmấmápgiađình.Đếntrungniênlạibịdínhánhiếpdâm,giếtngườicướpcủa,phảingồinhàđá,tronglòngmangđầyoánhậnvớichếđộluậtphápcôngbằng,chonênmớikhôngchấpnhậnđượchạnhphúccủangườikhác,khôngchấpnhậnđượcvinhquangmàquốcgia,dântộcđangcó.

Thầythuốc:Chúngtanênbànvềviệcchínhthôi...

Ngườibệnh:Thìtôiđangbànvàođúngviệcchínhđây.Hãynóithậtchotôibiết,ngàytrướckhianhgiếtngười,làmsaomàhạthủđượcvớingườita,trongkhibàcụấylạicòncóơnvớianh.

Thầythuốc(cóvẻkinhsợ):Kếtquảchẩnđoáncăncứvàokếtquảxétnghiệmmáuvànướcbọtcủaanh,chứchẳngphảitôitựnhiênbịara.

Ngườibệnh:Tấtnhiênlàkhôngphảianhtựnhiênbịara,cũnggiốngnhưhồixưa,condaocủaanhkhôngphảitựnhiênmàđâmvàongựcbàcụấy.Anhsỉnhụcnhữngnhânsĩyêunướctiếnbộđủrồiđấy.Anhmộtlòngmộtdạoánhậnđồngbàomình,nóihọđềumắc

laophổigiaođoạn3,màanhkhôngcảmthấynhụcư?

Thầythuốc:Anhơi,tôichỉlàthươnganh,mongmuốnchoanhsớmđượckhỏemạnh,nênmớithẳngthắnnhắcnhở,chứkhôngcóácýgì.

Ngườibệnh(cườinhạtvàhosùsụ):Anhlàmộttênsátthủkiếmcònchảyròngròngmáu.Nhữngnhânsĩyêunướccólươngtâmsẽliênhiệplại,chặnđứngviệctiếnhànhmưusáttổquốcdướithuậtchemắtbằng“tìnhthương”ấycủaanh.

Thầythuốc:Nhữngcăncứcủatôiđềulàkếtquảxétnghiệm,nhưnướcbọtchẳnghạn,làxétnghiệmcủatrườngĐạihọcnướcThiênTrúc...

Ngườibệnh:ChuộngTâysínhngoại,chuộngTâysínhngoại!Mộtkẻhạlưuđêtiệnmấthếtcảlòngtựtôndântộcnhưanh,tôixinnghiêmtúccảnhcáorằng,anhsẽphảitrảgiáchosựchuộngTâysínhngoạicủamình!

Thầythuốc(dũngcảmhẳnlên):Chớcónóibừa,chớcótrốntránh,chớcóbêuriếucáixấucủangườikhácđểthaycholýlẽ.Nhữngchuyệnquákhứcủatôicóliênquangìđếnchủđềtanóihômnay?Chủđềcủachúngtalà:“Anhcóbịmắclaophổikhông?”

Ngườibệnh:Xemcáibộdạng“ngườiTrungQuốcxấuxí”củaanhkìa,giọngnóisaotothế,từbốicảnhlịchsửcủaanh,cóthểnhìnratâmđịaácđộccủaanh.Saolạinóilàkhôngcócanhệgì?TrungQuốcsẽhỏngtrongtayloạingườinhưanh,khiếnngườinướcngoàichorằngngườiTrungQuốctấtcảđềumắclaophổigiaiđoạn3,dođómàcoithườngchúngta.ĐốivớinhữngtênHángianđầusỏăncâytáoràocâysungnhưanh,lẽtrờisẽchẳngdung!Cẩmyvệđâu(cốsứcholớn),lôinóra!

TấtnhiênkhôngcứnhấtđịnhphảilàCẩmyvệmớilôiđược(lãoBáchDươngtừngbịlôiramộtlầnrồi),cókhilàgậyđậptớitấp,cókhilạilàbútphêmiệngrủa.

ĐàiBắc,23.7.1985

(BàinóichuyệntạiĐạihọcIowa,Mỹ-ngày24tháng9năm1984-LữGiaHànhghi)

hiềunămnay,tôiluônmuốnviếtmộtcuốnsách,lấytênlàNgườiTrungQuốcxấuxí.Tôinhớrằng,ởMỹcócuốnNgườiMỹxấuxí,saukhicuốnsáchđượcviếtra,BộNgoạigiaoMỹđãdùngnóđểthamkhảochonhữnghoạtđộngcủa

mình.NgườiNhậtcũngcómộtcuốnNgườiNhậtxấuxí,tácgiảcủanólàđạisứNhậtBảntạiArgentina,vàôngnàyđãbịthôiviệcsauđó,đâycólẽlàđiểmkhácbiệtgiữaphươngĐôngvàphươngTây.TrungQuốcsovớiNhậtBản,cólẽcònkémmộtbậc,giảthửtôimàviếtracuốnsáchấy,thìcóthểphảiphiềnquývịmangcơmvàotùchotôirồi,vậynênđếnnaytôivẫnchưaviết.Thếnhưngtôivẫnluônmuốntìmmộtcơhội,làmmộtbàiphátbiểumiệng,xinđượcbạnbècáctầnglớpchỉdạy.Nhưngmuốnđượcphátbiểucũngkhônghềđơngiản.ỞĐàiBắc,nhữngngườimờitôiđếnnóichuyện,mớinghetôibảomuốnnóivềchủđềnày,liềnlậptứckhôngmờitôinữa.Chonên,hômnaylàlầnđầutiêntrongcuộcđờimình,tôinóichuyệnvềchủđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”,tôicảmthấyrấtvui,xincảmơncácbạnđãchotôicơhộinày.

Cómộtlần,ĐạihọcĐôngHảiởĐàiTrungmờitôiđếnnóichuyện.Tôinóivớihọvềchủđềnày,vàhỏiHộitrưởngHộisinhviên:“Liệucóvấnđềgìkhông?”,anhtanói:“Saolạicóvấnđềgìđượcchứ?”,tôinói:“AnhthửhỏiquaphòngĐàotạoxemsao,bởivìbảnthântôivốnbịcoilànhânvậtcóvấnđề,lạiđinóichuyệnvềchủđềnày,thếlànặnggấpđôiđấy.”SaukhinóichuyệnvớiphòngĐàotạo,anhtagọiđiệnđếnĐàiBắcbảotôi:“Vấnđềkhôngcógì,nhưngcóthểđổinhanđềđiđượckhông?PhòngĐàotạochorằngtênchủđềấyhơikhónghe.”Sauđóanhtanóivớitôicáiđềmụclongtrọngđường

hoàngrấtdàimàanhtađãnghĩsẵn,rồihỏi:“Báccóđồngýkhông?”Tôinói:“Tấtnhiênlàtôikhôngđồngý,thếnhưnganhnhấtđịnhmuốnđổi,thìchỉcòncáchđổichứsao?”Đólàlầnđầutiêntôinóichuyệnliênquanđếnchủđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”.Tôinóivớianhta:“Phiềnanhghiâmlạinộidungbuổinóichuyện,đểsaunàytôicóthểsửalạithànhmộtbàiviết.”Anhtakhảngkháihứangay.Thếnhưngsaukhibuổinóichuyệnkếtthúc,băngghiâmđượcgửiđến,thìchỉcómấycâunóilúcbắtđầu,cònđoạnsauđóthìkhôngthấytiếnggìcả.

Nămnaytôisáumươinhămtuổi,hômmồng7tháng3,bạnbèởĐàiBắcđếnmừngsinhnhật,tôibảovớihọ:“Tôisốngsáumươinhămnăm,toànlànhữngthángnămgiankhó!”Ýtôilà:khôngchỉcócánhântôigiankhó,màlàtấtcảmọingườiTrungQuốcđềugiankhó.Cácbạnngồiđâyđềucònrấttrẻ,đặcbiệtlàcácbạnởĐàiLoan,đasốđềucóhoàncảnhkinhtếkhágiả,nóichuyện“giankhó”vớicácbạn,cácbạnchắckhôngthíchnghe,cũngkhôngtin,vàcàngkhómàhiểuđược.Cáigiankhómàtôinóiđến,khôngphảilàvấnđềcánhân,cũngkhôngphảivấnđềchínhtrị,mànólàvấnđềcủangườiTrungQuốc,vượtrangoàigócđộcánhân,cũngnhưgócđộchínhtrị.Nókhôngchỉlànhữngkhókhănhoạnnạnmàmộtconngườitrảiqua,khôngchỉlànhữngkhókhănhoạnnạnmàthếhệtôiđãtrảiqua.Nếunhưchúngtakhônghiểuhếtvềnỗigiankhónày,khônghiểuhếtvềnềnvănhóacóđộctốnày,thìhọadiệtvongcủachúngtasẽcònxảyra,mãimãikhôngbaogiờhết.

NhữngngườitrongtrạiTịnạnKhao-I-DangởTháiLan,cótới90%làngườiTrungQuốcbịtrụcxuấtkhỏiViệtNam,Campuchia(“ngườiTrungQuốc”màchúngtanóitớikhôngphảitrênphươngdiệnquốctịchTrungQuốcmàlàchỉhuyếtthốnghoặcvănhóa).CómộtsinhviênnữởViệnnghiêncứuHoakiềuthuộcĐạihọcVănhóaTrungQuốc,làthànhviênthamgiađoànphụcvụđượcphâncôngđếngiúpđỡnhữngngườitịnạnởTháiLan,saukhiđếnđómấyhômđãkhôngthểchịunổi,phảibậtkhócquayvề.Côấynói:“Tôikhôngthểtiếptụcnhìnthảmtrạngnàythêmnữa!”SauđótôiđãđếnTháiLan,vàthấyrằngtìnhcảnhcủangườitịnạnTrungQuốcđúnglàkhiếnngườitaphảirớtnướcmắt.Nóithídụmộtchuyệnthếnày:ngườiTrungQuốckhôngđượccótàisảnriêng,vảlạicònkhôngđượccóhànhvibuônbán,giảsửáocủaanhbịrách,mộtbàhàngxómgiúpanhválạimấymũichỉ,anhđemchobàấynửabátgạogọilàcảmơn,thìđóđượccoilàhànhvibuônbán,sauđólínhTháisẽlộttruồngbà

ấyrađưađếntòaán,vàhỏi:“Tạisaobàlạilàmcáiviệcphạmphápđó?”Đómớichỉlàmộthànhvilăngnhụcrấtnhẹnhàng,ngoàikhóchịuvàphẫnnộ,tôichỉthấycảmkhái:NgườiTrungQuốcđãgâyraoannghiệtgì?Tạisaophảichịuđựngsựđốixửnhưvậy?

NămngoáitôivàvợvừarakhỏitàuđiệnngầmởParisthìtrôngthấymộtquầyhàngbánđồtrangsức,chủquầylàmộtphụnữtrungniênvớikhuônmặtÁĐông.Tôivàvợvừachọnvừanóichuyện,bỗngthấyngườibánhànggiảithíchvớichúngtôibằngtiếngTrungQuốc,chúngtôicảmthấyrấtthânthiết,mớihỏicôấy:“CôcũngbiếttiếngTrungà?”Côấyđáp:“TôilàngườiTrungQuốc,từViệtNamchạyquađây.”HóaracôấytừngởtrongtrạitịnạnKhao-I-Dang,vừanóichuyệncôvừatấmtứcnghẹnngào,tôichỉcònbiếtanủi:“Thôi,dùsaobâygiờcũngtốtrồi,khôngcònbịđóinữa.”Lúcchúngtôitạmbiệt,côấythởdàimộttiếng:“Ôi!LàmngườiTrungQuốcthậtxấuhổ!”Câuthanthởấy,suốtđờitôikhôngthểnàoquênđược.

QuầnđảoNamDương,tứckhuvựcmộtsốnướcĐôngNamÁngàynay,vàothếkỷ19cònlàthuộcđịacủaAnhvàHàLan.CómộtvịchuyênviênngườiAnhtạiMalaysiakhiấytừngnói:“LàmngườiTrungQuốcởthếkỷ19làmộtkiếpnạn!”ẤylàvìôngtathấyngườiTrungQuốcởquầnđảoNamDươngkhôngkhácgìnhữngconvật,họngusidốtnát,tựsinhtựdiệt,bấtcứlúcnàocũngcóthểbịgiếtchết.Dântộccốnhiêndàilâu,nhưngsinhmệnhcủacánhânthìchỉcóhạn.Đờingườicóthểcóđượcmấyniềmhyvọnglớn?Đờingườicóthểcóđượcmấylýtưởnglớn,vượtquađượcnhữngtanvỡ?Triểnvọngtiềnđồ,rốtcuộclàsángsủahaytốităm?Thựckhócóthểdùngmộtlờimànóihếtđược.Bốnnămtrước,tôinóichuyệnởNewYork,khinóitớinhữngchỗkhiếnngườitacảmkhái,cómộtngườiđứnglênbảo:“ÔngtừĐàiLoanđến,đángraphảinóichochúngtôithấyhyvọng,cổvũtinhthầnchúngtôi,khôngngờônglạiđảkíchchúngtôi.”Mộtcánhântấtnhiêncầnđượckhíchlệ,vấnđềlà,saukhiđượckhíchlệthìnhưthếnào?Từnhỏtôiđãđượckhíchlệ,khimớinămsáutuổi,ngườilớnđãnóivớitôi:“TươnglaicủaTrungQuốctrôngvàođờicáccháuđấy!”Tôinghĩtráchnhiệmấyquálớn,tôikhônggánhvácnổi.Saunàytôilạinóivớicontôi:“TươnglaicủaTrungQuốctrôngvàođờicácconđấy!”Đếnnay,contôilạinóivớicháutôi:“TươnglaicủaTrungQuốctrôngvàođờicácconđấy!”Hếtđờinàysangđờikhác,mộtđờithìlàmđượcbaonhiêu?Đếnđờinàomớicóthểtốtlênđược?

ỞMalaysia,ngườiHoachiếmtớihơn30%.Cólầntôiđếnthămmộtviệnbảotàng,ởđấyngườitasửdụngtiếngMãLaivàtiếngAnhđểghichúmàkhôngdùngtiếngHoa.ỞđâytôikhôngnóicótiếngHoalàtốt,khôngcótiếngHoalàkhôngtốt,đólàmộtvấnđềkhác.MàhiệntượngnàymộtmặtchothấyngườiMãLaikhôngcótấmlòngrộngmở,mộtmặtkhácchothấyngườiHoaởMãLaikhôngcóthựclực,khôngcóđịavị,khôngđượctôntrọng.NgườiHoaởTháiLannói:“ChúngtôinắmgiữvậnmệnhlúagạocủaTháiLan.”Chớcótựmìnhanủimìnhnhưthế,chỉcầnmộtpháplệnhbanra,anhsẽchẳngcógìhết.

Hàngloạtnhữngchuyệnnhưvậy,khiếnchoviệclàmộtngườiTrungQuốckhôngnhữnggiankhó,màcònnhụcnhãvàđaukhổ.NgaycảnhữngngườiTrungQuốcởMỹ,bạnkhôngthểhiểunổianhtarốtcuộctheophepháinào:cánhtả,cánhhữu,trunglập,haytrunglậpthiêntả,cánhtảtrunglập,trunglậpthiênhữu,cánhhữutrunglập,dườngnhưkhôngcóđượctiếngnóichung.TrênthếgiớikhôngcómộtđấtnướcnàocólịchsửlâuđờinhưTrungQuốc,khôngcómộtđấtnướcnàocónềnvănhóađượckếthừaliêntụcnhưchúngta,chẳngnhữngvậy,đócònlàmộtnềnvănhóapháttriểncaođộnữa.NgườiHyLạphiệnnaykhôngliênquangìđếnngườiHyLạpcổđại,ngườiAiCậphiệnnaycũngchẳngliênquangìđếnngườiAiCậpxưakia,nhưngngườiTrungQuốchiệnnaythìchínhlàhậuduệcủangườiTrungQuốccổxưa.Vìsaomộtđấtnướclớnnhưvậy,mộtdântộclớnnhưvậy,ngàynaylạirơivàobướcđườngtồitệnày?Cónhữnglúcdừngbướctrongcôngviênởnướcngoài,tôithấynhữngemnhỏngoạiquốcsaomàvuivẻthế,tựđáylòng,tôithấyngưỡngmộchúng.Chúngkhôngcógánhnặng,tươnglairộngmở,tâmlýkhỏemạnh,trànđầyniềmvuithích.TrẻconĐàiLoancủachúngtađeokínhcận,đếntrườngchỉđểhọc,vìứngphóvớiáplựcbàivở,thậmchíkhôngnhậncảngườithân.Mẹnóngấtxỉungãlănrađất,nóchạylạiđỡ,mẹnócònbuồnbựcquátlên:“Mẹcóchếtcũngmặckệ,quantâmlàmcáigì?Conchămchỉhọcđi!Chămchỉhọcđi!”Vợtôikhidạyhọc,thảnghoặccónóiđếnnhữngcâungoàilề,dạycácemlàmngười,họcsinhlậptứcphảnđối:“Chúngemkhôngcầnhọclàmngười,chúngemcầnhọcđểthi!”

TôiởĐàiLoanhơnbamươinăm,viếttiểuthuyếtmườinăm,viếttạpvănmườinăm,ngồitùmườinăm,hiệnnaysắpsửaviếtvềlịchsửmườinămnữa,chiađềunhưthế.Vìsaotôikhôngviếttiểuthuyếtnữa?Tôicảmthấyviếttiểuthuyếttươngđốigiántiếp,phảithôngqua

mộthìnhthức,thôngquamộtvàinhânvật,chonêntôiđổisangviếttạpvăn.Tạpvăngiốngnhưmộtcondaogăm,cóthểtrựctiếpđâmvàotimtộiác.Tạpvăngiốngnhưmộtngườingồibênláixe,liêntụcnhắcnhở,anhláisaiđườngrồi,nênrẽsangphải,nênrẽsangtrái,nênđigọnvàolềđường,khôngđượcvượtxeởđoạnđườngcấmvượt,phíatrướccócầu,nêngiảmgađi,phíatrướccóngãtư,cóđènđỏ...Khôngngừngnhắcnhở,khôngngừngkêugào,kêugàonhiềuquá,cuốicùngthìbịnhốtvàotù.Nhữngngườicầmquyềnchorằng:chỉcầnkhôngcóngườichỉrasailầmcủahọ,họsẽvĩnhviễnkhôngphạmsailầm!

Ởtrongtù,lúctrầmtưtôithườngtựhỏi,vìsaotôingồitù?Tôiđãphạmtộigì?Đãviphạmluậtgì?Saukhiratù,tôicàngkhôngngừnghỏihantìmhiểu,cảnhngộcủatôiphảichănglàmộttrườnghợpdịdạng,đặcthù?VìsaomộtngườiTrungQuốc,chỉcầnhơitoganlớnmật,hérăngnóirachútsựthật,thìliềngặpphảivậnmệnhnày?Tôichorằngđókhôngphảilàvấnđềcủacánhân,màlàvấnđềcủavănhóaTrungQuốc.

Conngườisốngởtrênđời,cũnggiốngnhưviênsỏitrongmáytrộnbêtông,khicáimáyđãchuyểnđộngthìkhôngcònlàmchủđượcmìnhnữa.Cóthểthấyrằng,đâykhôngphảilàvấnđềcủamộtcánhânnào,màlàvấnđềxãhội,vấnđềvănhóa.TrướckhichếtChúaJesusnói:“Hãyrộnglượngvớihọ!Nhữngđiềuhọlàm,họđềukhôngbiết.”Hồitrẻ,đọcđếncâunàytôithấynónhẹnhàngbìnhthường,khiđãtrưởngthành,cũngcảmthấycâunàykhôngcótrọnglượnggì.Nhưngđếntuổitôibâygiờ,mớipháthiệncâunóiấythâmsâubiếtbao,đauđớnbiếtbao.NókhiếntôinghĩđếnngườiTrungQuốcchúngta,ngàynaythànhranhưvậy,cáixấuxícủachúngta,nóđếntừviệcchúngtakhôngbiếtrằngchúngtaxấuxí.TôiđếnIowa,kinhphíchovợchồngtôimộtnửadoĐạihọcIowađàithọ,mộtnửadocánhânủnghộ,màởđâylàôngBùiTrúcChương,chủnhàhàngYênKinhởIowa,mộtngườiTrungQuốcchưatừngtrởvềTrungQuốc.Chúngtôichưacódịpgặpmặt,vậymàôngđãquyêntặngmộtsốtiềnlớnnhưvậy,khiếntôirấtcảmđộng.Khitròchuyệnvớitôi,ôngấynóirằng:“Trướckia,khichưađượcđọcsáchcủaông,tôicảmthấyngườiTrungQuốcthậttàigiỏi,saukhiđọcsáchcủaôngrồi,mớithấyrằngkhôngphảinhưvậy,chonêntôimuốnnhờôngtrựctiếpchỉgiáochotôi.”

SaukhiôngBùiTrúcChươngpháthiệnvănhóacủachúngtacó

vấnđề,đãnghĩsâuhơnrằngphảichăngphẩmchấtcủangườiTrungQuốccóvấnđề.Lầnđầutiêntôiranướcngoài,ôngTônQuanHánnóivớitôi:“Cómộtcâunày,saukhivềnước,ôngkhôngđượcphépnói:Ôi,ngườiTrungQuốcđiđếnđâucũngvẫnlàngườiTrungQuốc.”Tôiđáp:“Đượcrồi,tôisẽkhôngnói!”Saukhivềnước,ôngấyhỏitôi:“Ôngthấythếnào?”Tôitrảlời:“Vẫnlàcáicâukhôngđượcphépnóiấy:NgườiTrungQuốcđiđếnđâucũngvẫnlàngườiTrungQuốc.”Ôngấyhyvọngtôikhôngnóicâuđó,chínhlàhyvọngngườiTrungQuốc,saumộtvàinămsẽthayđổi,khôngngờrốtcuộcchẳngcósựthayđổinàocả.PhảichăngphẩmchấtcủangườiTrungQuốcchúngtathựcsựcóvấnđề?PhảichăngkhitạorangườiTrungQuốc,Thượngđếđãchochúngtamộtnộitâmxấuxí?Tôinghĩvấnđềkhôngnằmởphẩmchất.Khôngphảilàtôitựanủimình,ngườiTrungQuốcvốnlàmộttrongnhữngdântộcthôngminhnhấtthếgiới.ỞcáctrườngđạihọccủaMỹ,nhữngsinhviênđứngđầucáckỳthithườnglàngườiTrungQuốc;rấtnhiềunhàkhoahọclớncủaTrungQuốc,trongđócóTônQuanHán,chađẻngànhkhoahọcnguyêntửTrungQuốc,DươngChấnNinh,LýChínhĐạo...,từngđoạtgiảiNobel,đềulànhữngbộóchàngđầu.HoàntoànkhôngcóchuyệnphẩmchấtngườiTrungQuốckhôngtốt,phẩmchấtcủangườiTrungQuốcđủđểđưaTrungQuốctrởthànhmộtđấtnướchạnhphúc,mạnhmẽ.Chúngtacóđủđiềukiệnđểlàmđượcnhưvậy,chúngtacóđủlýdođểtintưởngTrungQuốcsẽtrởthànhmộtđấtnướctốtđẹp.TôinghĩngườiTrungQuốcchúngtacóphẩmchấtcaoquý.Thếnhưngvìsaomấytrămnămlạiđây,phẩmchấtấyvẫnkhôngthểđưangườiTrungQuốcthoátkhỏikhổđau?Nguyênnhânlàgì?

Tôimuốnmạomuộiđưaramộtđápánmangtínhtổnghợp,đóchínhlà,trongvănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốccómộtloạivirustruyềnnhiễm,lâylantừđờinàysangđờikhác,đếnnayvẫnchưathểtrịdứtđiểm.Cóngườibảo:“Bảnthânmìnhkhôngchịuphấnđấu,lạiđitráchtổtiên.”Câunóinàycómộtlỗhổnglớn.Ibsen(1)cómộtvởkịchnổitiếng:“Hồnmabóngquỷ”,kểvềhaivợchồngbịbệnhgiangmai,sinhramộtđứaconcũngbịbệnhgiangmai.Mỗikhiphátbệnh,đứaconđềuphảiuốngthuốc.Cólần,nógiậndữkêulên:“Conkhôngcầnthuốcnày,conthàchếtcònhơn.Bốmẹhãynhìnxemđãchoconmộtthânxácnhưthếnào?”Ởđâyngườiđángtráchlàđứatrẻhaylàchamẹnó?Khôngphảilàchúngtaoántráchchamẹmình,khôngphảilàchúngtaoántráchtổtiênmình,nếunhưcóoántrách,thìlàchúngtaoántráchtổtiênđãđểlạichochúngtamộtnềnvănhóanhưthếnào.Mộtquốcgiarộnglớnnhư

vậy,mộtdântộcvĩđạichiếmđếnmộtphầntưdânsốthếgiới,nhưnglạibịhãmvàodòngcátchảycủabầncùng,ngumuội,tranhđấu...khôngsaothoátrađược.Tôinhìncáchcưxửgiữangườivớingườiởnướckhác,màtronglòngđầyngưỡngmộ.Mộtnềnvănhóatruyềnthốngnhưvậy,đãsảnsinhramộthiệntượngnhưvậyhômnay,khiếnchongườiTrungQuốcchúngtacórấtnhiềunhữngđặctrưngđángsợ.

Mộttrongnhữngđặctrưngrõràngnhất,đólà:bẩnthỉu,bừabộnvàồnào.ỞĐàiBắcmộtdạotừngcóphongtràochốngbẩnthỉubừabộn,kếtquảlàchốngđượcvàihômrồicũngthôi.Bếpnúccủachúngtabẩnthỉu,nhàcửacủachúngtabẩnthỉu.Córấtnhiềuchỗ,ngườiTrungQuốcmàđếnthìngườikhácphảichuyểnđi.Tôicómộtngườibạnnhỏtuổihơn,tốtnghiệpĐạihọcChínhtrịQuốcgia,lấymộtanhchồngngườiPháp,sốngởParis,rấtnhiềubạnbèkhiđếnchâuÂudulịch,đềutớiởnhờnhàcôấy.Côấynóivớitôi:tòanhàcôấyở,ngườiPhápđềuchuyểnđihết,cònngườiphươngĐôngthìchuyểnđến.(Ýnghĩacủatừ“ngườiphươngĐông”cókhilàchỉtấtcảngườiphươngĐông,cókhiđượcdùngđểchuyênchỉngườiTrungQuốc.)Tôinghexongrấtbuồn,nhưngthửđưamắtnhìnlướtqua,chỗnàocũngthấyvỏhộpkem,déprách,trẻconthìchạykhắpnơi,vẽbậykhắpnơi,khôngkhíđầyhơinướcvàmùiẩmmốc.Tôihỏi:“Bọnemkhôngdọnsạchđượcà?”Côấybảo:“Khôngđược.”Khôngchỉcóngườinướcngoàicảmthấychúngtabẩn,chúngtabừabộn,saukhiđượcnhắcnhở,chínhchúngtacũngthấychúngtabẩnthỉuvàbừabộn.Đếnchuyệnồnào,ngườiTrungQuốcnóitothìđúnglàthiênhạvôsong,đặcbiệtnhữngngườiquêQuảngĐônglàtotiếngnhất.CómộtcâuchuyệncườixảyraởMỹthếnày:cóhaingườiQuảngĐôngngồitâmsựvớinhau,ngườiMỹnghethấycholàhọsắpđánhnhau,vộivànggọiđiệnbáocảnhsát.Khicảnhsátđến,hỏihọđanglàmgì,họmớiđáp:“Chúngtôiđangnóithầm!”

VìsaongườiTrungQuốcnóito?Bởivìkhôngcócảmgiácantoàn,nênngườiTrungQuốckhinóiâmvựcrấtcao.Họcảmthấynóilớnthìcáilýcũnglớn,chỉcầntiếngto,giọngkhỏe,cáilýnócũngchạysangphíamình,nếukhôngcớgìphảigâncổlênnhưthế?TôinghĩmấyđiểmnàyđãđủpháhoạihìnhảnhcủangườiTrungQuốc,khiếnlòngchúngtakhôngthểyên.Bởiồnào,bẩnthỉu,bừabộntựnhiênsẽảnhhưởngđếnnộitâm.Sángsủasạchsẽvàvừabẩnvừabừa,làhaithếgiớihoàntoànkhácnhau.

Cònchuyệnđấuđálẫnnhau,thìcóthểnóilàđặctínhquantrọngnhấtđãnổitiếngtrongthiênhạcủangườiTrungQuốc.MộtngườiNhậtBảnđơnđộc,xemrachỉnhưmộtconheo,nhưngbangườiNhậtBảnhợplạithìsẽlàmộtconrồng.TinhthầntậpthểđãkhiếnngườiNhậtBảntrởthànhvôđịch!NgườiTrungQuốcđánhnhaukhôngthắngđượcngườiNhật,làmăncũngkhôngquađượcngườiNhật.NgaynhưởĐàiBắc,nếubangườiNhậtcùnglàmkinhdoanh,họsẵnsàngđểlầnnàylàcủaanh,lầnsaulàcủatôi.CònngườiTrungQuốcmàlàmkinhdoanh,thìliềnthểhiệnngaymứcđộxấuxícủamình,anhbánnămmươi,tôisẽbánbốnmươi,anhbánbamươi,tôisẽbánhaimươi.Chonênnói,mỗingườiTrungQuốcđềulàmộtconrồng,ngườiTrungQuốcnóinăngthìcólýlắm,trêncóthểthổimộthơitắtmặttrời,dướicóthểtrịquốcbìnhthiênhạ.NgườiTrungQuốcởmộtvịtríđơnlẻ,vídụnhưtrongphòngnghiêncứu,trongphòngthi,ởnhữngtìnhhuốngkhôngcầnphảicóquanhệgiữangườivớingười,thìcóthểpháttriểnrấttuyệtvời.NhưngnếubangườiTrungQuốchợplạivớinhau,baconrồnghợplạivớinhau,thìlạitrởthànhmộtconheo,mộtconsâu,thậmchícònkhôngđượcbằngmộtconsâu.BởivìsởtrườngcủangườiTrungQuốclàđấuđálẫnnhau.NơinàocóngườiTrungQuốcnơiđócóđấuđá.NgườiTrungQuốcvĩnhviễnkhôngđoànkết,tựahồtrongconngườiTrungQuốcthiếumấttếbàođoànkết.ChonênkhingườinướcngoàichêngườiTrungQuốckhôngđoànkết,tôichỉbiếtnói:“AnhcóbiếtngườiTrungQuốckhôngđoànkếtlàýcủaaikhông?ÝcủaThượngđếđấy!BởivìTrungQuốccótớimộttỷngười,nếunhưhọđoànkếtlại,muônngườinhưmột,anhcóchịunổikhông?ĐóchínhlàvìThượngđếthươngcácanh,mớiđểchongườiTrungQuốckhôngđoànkếtđấy.”Tôivừanóimàvừađaunhóilòng.

VìsaongườiTrungQuốcnóito?Bởivìkhôngcócảmgiácantoàn,nênâmvựccủangườiTrungQuốcrấtcao,họcảmthấynóilớnthìcáilýcũnglớn,chỉcầntiếngto,giọngkhỏe,cáilýnócũngchạysangphíamình.

NgườiTrungQuốckhôngnhữngkhôngđoànkếtmàcòncóđầyđủlýdođểkhôngđoànkết,thậmchímỗingườiđềucóthểđemlýdođóviếtthànhmộtcuốnsách.Cuốnsáchmẫuhaynhất,rõràngnhấtmàquývịởMỹcóthểthấyđangởngaytrướcmắtchúngta.BấtkỳmộtxãhộingườiHoanào,ítnhấtcũngphảichiathànhbatrămsáumươilămphepháitìmcáchtiêudiệtlẫnnhau.TrungQuốccómộtcâuthếnày:“Mộtôngsưgánhnướcăn;haiôngsưkhiêngnướcăn;baôngsưkhôngcónướcăn”.Ngườiđôngthìcóíchgì?NgườiTrungQuốccănbảnkhônghiểunổitầmquantrọngcủaviệchợptác.Nhưngnếuanhnóihọkhônghiểuđiềuđó,họcóthểsẽviếthẳnmộtcuốnsáchvềtầmquantrọngcủađoànkếtđểanhxem.Lầntrước(năm1981)tôiđếnMỹ,ởnhàmộtngườibạnlàmgiáosưđạihọc,anhấynóichuyệnđâurađấy,rấtbàibản,thiênvănđịalý,làmthếnàođểcứunước...vânvânvàvânvân.Hômsautôibảo:“TôiphảiđếnchỗanhX.”AnhấyvừanghenóiđếnanhX.thìmắtđãhằnlênánhgiậndữkhinhthường.Tôinói:“Anhđưatôiquađónhé!”thìanhấybảo:

“Tôikhôngđiđâu,anhtựđiđi.”ĐềulànhữngngườidạyởtrườngđạihọccủaMỹ,đềutừcùngmộtquêhươngđếnđây,màcònkhôngthểdunghòađượcnhaunhưvậy,thìnóilýtínhcáigìnữa?Chonênthói“đấuđánộibộ”củangườiTrungQuốclàmộtđặctrưngrấtnghiêmtrọng.

QuývịởMỹcàngdễdànghiểuđượcđiềunày,phàmnhữngđốithủlợihạinhấtcủangườiTrungQuốc,khôngphảilàngườinướcngoài,màchínhlàngườiTrungQuốc.NhữngkẻbánrẻngườiTrungQuốc,cũngkhôngphảilàngườinướcngoài,màchínhlàngườiTrungQuốc.PhàmnhữngkẻhãmhạingườiTrungQuốc,khôngphảingườinướcngoài,cũngchínhlàngườiTrungQuốc.ỞMalaysiacóchuyệnthếnày:mộtanhbạnngườiTrungQuốclàmnghềkhaikhoáng,đượcítlâuthìbịtốcáolênchínhquyền,màtốtộirấtnặng,saukhiđiềutra,hóarangườitốcáoanhtalạichínhlàbạnthâncủaanhta,cũngtừTrungQuốcđếnđâylậpnghiệp.Ngườiđóhỏibạnvìsaolạilàmcáiviệchạlưuđó,thìngườiấynói:“Cùnglậpnghiệpvớinhau,thếmànayanhnhàcaocửarộng,còntôibâygiờchảcócáchnàolàmăn,vậytôikhôngtốcáoanhthìtốcáoai?”ChonênhạingườiTrungQuốccũngchínhlàngườiTrungQuốc.Vínhư,ởnướcMỹrộnglớnnày,conngườinhưhạtcátgiữabiểnkhơi,làmgìcóaibiếtanhlàngườinhậpcảnhbấthợppháp?Bỗngcóngườitốcáoanh!Vậyđólàai?Đóchínhlàbạnbèởbêncạnhanh,chínhlàngườiTrungQuốcđãtốcáoanh.

Córấtnhiềubạnnóivớitôi,nếucấptrênlàngườiTrungQuốc,thìanhphảiđặcbiệtchúý,hếtsứccẩnthận.Anhtakhôngnhữngsẽkhôngđềbạtanh,màkhiphảicắtgiảmnhâncông,anhtasẽloạibỏanhđầutiên,bởivìanhtaphảithểhiệnrằngmìnhlàngười“chícôngvôtư”.Chonên,chúngtalàmsaocóthểsosánhvớingườiDoTháiđược?Tôithườngnghengườitanói:ngườiTrungQuốccầncùchịukhógiốngngườiDoThái.Trênbáocũngviết:QuốchộiIsraeltotiếngvớinhaurồi,khôngxongrồi,mỗingườimộtý!Nhưnglạicốtìnhlờđimộtchuyện,đólàkhiđãquyếtđịnh,họsẽđồnglòngvớimộtphươnghướngchung,tuybêntrongtranhcãigaygắt,bênngoàichiếntranh,kẻđịchbaovâybốnphía,nhưnghọvẫnthựchiệnbầucửnhưthường!Mọingườiđềubiếtrõ,ýnghĩacủaviệcbầucửlàbắtbuộcphảicómộtđảngđốilập,bầucửmàkhôngcóđảngđốilập,thìchẳngquachỉlàmộtvởkịchhạngba.ỞTrungQuốc,mỗingườicũngmộtý,nhưngkhácvớiIsrael:saukhiđãcóquyếtđịnh,ngườiTrungQuốcvẫnsẽmỗingườimộtchíhướng.Vídụnhưhômnaycóngười

đềxuấtđếnNewYork,cóngườiđềxuấtđếnSanFrancisco,biểuquyếtquyếtđịnhđếnNewYork.NếulàngườiIsrael,họsẽđiNewYork.NhưngnếulàngườiTrungQuốcthì,hừ,cácôngcứđiNewYork,tôicótựdocủatôi,tôivẫnđiSanFrancisco.TôixemtrongmộtbộphimcủaAnh,thấycómấyđứatrẻtranhcãivớinhau,đứathìmuốntrèocây,đứathìmuốnđibơi,saumộthồitranhcãi,chúngquyếtđịnhbiểuquyết,kếtquảbiểuquyếtlàđitrèocây,thếlàtấtcảđềuđitrèocây.Tôicóấntượngrấtsâusắcvớihànhviấy,bởivìdânchủkhôngphảilàhìnhthức,màlàmộtphầncủacuộcsống.

Khôngđoànkết,đấuđánộibộchínhlànhữngthóixấuthâmcăncốđếcủangườiTrungQuốc.KhôngphảidophẩmchấtcủangườiTrungQuốccógìyếukém,màlàdotrongvănhóacủaTrungQuốccómộtthứsiêuvirus,khiếnchúngtađếnmộtlúckhôngthểtựkhốngchếhànhvicủamình,cứthếbộclộra!Rõràngbiếtrằngđólàđấuđánộibộ,nhưngvẫncứđấuđánộibộ.Nồivỡthìcảlàngkhôngcócáiăn,trờisậpthìthằngcaochếttrước.CáithứtriếtlýđấuđánộibộấyđãkhiếnngườiTrungQuốcnảysinhmộthànhvirấtđặcthù:chếtcũngkhôngnhậnsai!QuývịđãcóaitừngnghethấyngườiTrungQuốcnhậnsaichưa?NếunhưanhnghethấyngườiTrungQuốcnói:“Chuyệnnàytôisairồi.”thìanhnênvỗtaychúcmừngchodântộc,chođấtnước.Khicongáitôicònnhỏ,cómộtlầntôiđánhnó,nhưnghóaralàtôiđãtráchnhầm,nókhócghêlắm,tronglòngtôicũngrấtbuồn,tôicảmnhậnrằng,congáitôicònnhỏdại,nóchỉbiếtdựavàochamẹthôi,thếmàchamẹbỗngnhiêntrởmặtthìđóquảlàmộtchuyệnrấtđángsợ.Tôiômlấycon,bảo:“Xinlỗicon,bốsairồi,bốsairồi.Bốbảođảmsaunàysẽkhôngtáiphạmnữa.Congáingoan,thalỗichobốnhé.”Rấtlâusaucongáitôimớithôikhóc.Sauchuyệnnày,tôicònđaulòngmãi,nhưngcũnglạicảmthấyvôcùngtựhào,vìtôiđãnhậnsaivớicongái.

NgườiTrungQuốckhôngquennhậnsai,ngượclạicòncócảvạnlýdođểcheđậysailầmcủamình.Cómộtcâutụcngữrằng:“Đóngcửangẫmlỗi”.Ngẫmlỗicủaai?Ngẫmlỗicủađốiphương!Thờitôicòndạyhọc,họcsinhphảiviếttổngkếtkiểmđiểmhànhvicủamìnhtrongtuần,kếtquảlà:“HômnaytôiđãbịABClừagạt,cáikẻấy,tôiđốivớinótốtthếnày,tốtthếkia...chỉvìtôiquáthậtthà.”Xembảnkiểmđiểmcủangườikia,lạicũngthấycậutanóimìnhquáthậtthà!Ngườinàokiểmđiểmcũngthấymìnhquáthậtthà,vậyaikhôngthậtthà?KhôngthểnhậnsaiđólàvìngườiTrungQuốcđãmấtnănglựcnhậnsai.Tuynhiên,chúngtakhôngthừanhậnsailầmthìsailầmvẫn

cứtồntại.Đểchegiấumộtcáisai,ngườiTrungQuốcbuộcphảidốcsứctạoranhiềucáisaihơnnữa,đểchứngminhsailầmđầutiênkhôngphảilàsailầm.Chonênnói,ngườiTrungQuốcthíchnóikhoác,thíchnóikhôngbằngkhôngcớ,thíchnóigiannóidối,lạicàngthíchnóilờicaynghiệt.ChúngtakhôngngừngkhoekhoangvềdântộcTrungHoa,vănhóatruyềnthốngTrungQuốccóthểhoằngdươngkhắpthếgiới.Nhưngvìkhôngthểthựchiệnđược,nêntấtcảchỉlànóikhông,nóikhoác.TôikhôngđưathêmvídụvềchuyệnnóigiảnóidốinữanhưngnhữngcâunóicaynghiệtcủangườiTrungQuốcthìvôcùngđặcsắc.Ngaytrongchốnkhuêphòngcũngkhônggiốngngườingoạiquốc.Ởnướcngoàivợchồngngườitagọinhaulà“emcưng”là“anhyêu”(honey,darling),cònngườiTrungQuốclạigọinhaulà“đồchếtbămchếtvằm”.Nhấtlàtrongtrườnghợpliênquanđếnlậptrườngchínhtrịhoặctranhquyềnđoạtlợi,nhữnglờicaynghiệtcàngđượcthảsứctunghoành,khiếnngườitacảmthấyngườiTrungQuốcsaomàđộcác,saomàhạlưuđếnthế!

Khôngđoànkết,đấuđánộibộchínhlànhữngthóixấuthâmcăncốđếcủangườiTrungQuốc.KhôngphảidophẩmchấtcủangườiTrungQuốccógìyếukém,màlàdotrongvănhóacủaTrungQuốccómộtthứsiêuvirus,khiếnchúngtađếnmộtlúckhôngthểtựkhốngchếhànhvicủamình,cứthếbộclộra!Rõràngbiếtrằngđólàđấuđánộibộ,nhưngvẫncứđấuđánộibộ.

Tôicóngườibạnviếttiểuthuyếtvõhiệp,saunàyđổinghềsanglàmkinhdoanh,cólầngặpanhấy,tôihỏilàmăncópháttàikhông,anhấyđáp:“Pháttàigìchứ?Đangsắpphảitreocổđây!”Tôihỏivìsaothualỗ,anhấyđáp:“Anhkhônghiểuđâu,ngồivớithươngnhânnóichuyệncảbuổi,anhcũngkhôngbiếtýtứcủahọrốtcuộclàgì.”Rấtnhiềubạnnướcngoàinóivớitôi:“GiaotiếpvớingườiTrungQuốcrấtkhó,nóichuyệncảngàycũngkhônghiểutronglònghọnghĩgì.”Tôiđáp:“Điềunàycógìlạđâu,đừngnóimấyngườiTâycácanh,ngaycảngườiTrungQuốcgiaotiếpvớingườiTrungQuốccũng

khôngbiếttronglòngđốiphươngnghĩgì.”Phảixétlờinói,nhìnsắcmặt,quanhcovòngvo.Hỏianhta:“Đãăncơmchưa?”,anhtanói“Ănrồi!”,nhưngthựcralàchưa,bụngvẫnđangréoùngục.Vídụnhưchuyệntranhcử,tácphongcủangườiphươngTâylà:“Tôicảmthấymìnhrấtphùhợp,mongmọingườihãybầuchotôi.”CònngườiTrungQuốcthìtheokiểuGiaCátLượng:dùchocóngườimờianhta,anhtacũngmộtmựctừchối:“Ôi!Tôikhôngđượcđâu!Tôilàmsaođủkhảnăng?”Thựcsựthì,nếuanhkhôngmờianhta,anhtasẽthùanhcảđời.Giảsửlầnnàymọingườimờitôinóichuyện,tôibảo:“Khôngđượcđâu!Tôikhônggiỏinóichuyệnđâu!”Nhưngnếuthậtkhôngmờitôi,khôngbiếtchừngsaunàygặpnhauởĐàiBắc,tôisẽtươngchoviêngạchvàođầuđểbáomốithùkhôngmờinàycũngnên!Cảdântộcnếuđềunhưthế,sẽvĩnhviễnkhôngsửachữađượcsailầm.Ngượclạisẽđemmườicáisaichegiấuchomộtcáisai,rồilạidùngmộttrămcáisaiđểchegiấuchomườicáisaiấy.

CólầntôiđếnĐàiTrungthămmộtvịgiáosưngườiAnh,mộtngườibạncũcũngdạyởtrườngđạihọcấychạyđếnthămtôi,anhbảo:“Tốinaymờianhquachỗtôiănbữacơm.”Tôibảo:“Xinlỗi,tôicóhẹnrồi.”Anhấynói:“Khôngđược,anhnhấtđịnhphảiđếnchỗtôi!”Tôiđáp:“Thôiđượcrồi!Đếnkhiấysẽnói.”Anhấybảo:“Nhấtđịnhđếnđấynhé!Chàoanh.”NgườiTrungQuốcvớinhauthìđềutựhiểu,nhưngngườiphươngTâykhônghiểuđược.Côngviệcxongxuôi,đếngiờăntối,tôibảo:“Tôiphảivềnhàrồi.”VịgiáosưngườiAnhbảo:“Ơ,chẳngphảilúcnãyanhđãhẹnvớigiáosưX.sao?Phảiđếnnhàanhtachứ!”Tôibảo:“Làmgìcóchuyệnấy?”Ôngấylạibảo:“Anhấyhẳnđãnấucơmxongđâuđấyđangđợianhrồi!”Ngườinướcngoàikhôngthểhiểunổicáikiểunghĩmộtđằng,nóimộtnẻonàycủangườiTrungQuốc.

Rấtnhiềubạnnướcngoàinóivớitôi:“GiaotiếpvớingườiTrungQuốcrấtkhó,nóichuyệncảngàycũngkhônghiểutronglònghọnghĩgì.”Tôiđáp:“Điềunàycógìlạđâu,đừngnóimấyngườiTâycácanh,ngaycảngườiTrungQuốcgiaotiếpvớingườiTrungQuốccũngkhôngbiếttronglòngđốiphươngnghĩgì.”Phảixétlờinói,nhìnsắcmặt,quanhcovòngvo.Hỏianhta:“Đãăncơmchưa?”,anhtanói“Ănrồi!”,nhưngthựcralàchưa,bụngvẫnđangréoùngục.

Vôsốtìnhhuốngnhưvậy,khiếnngườiTrungQuốcvừarađờiđãmangmộtgánhnặng,ngàynàocũngphảidòxétýtứcủangườikhác.Nếulàbạnbècùngtranglứathìcònđỡ.Nhưngnếuđólàkẻquyềnthế,làquanlớn,làkẻcótiền,màanhlạicầntiếpcậnvớingườita,thìanhsẽphảitừnggiờtừngphútsuyxétxemkẻđórốtcuộcnghĩgì.Đâylàsựlãngphívềtinhthần.Chonêndângiancócâurằng:ỞTrungQuốclàmviệcthìdễ,làmngườimớikhó!“Làmngười”làvănhóamềm,quývịởnướcngoàiđãlâurồi,saukhivềnướcsẽthểnghiệmđượcáplựccủacâunóinày.Làmviệcthìdễthôi,haicộnghaibằngbốn,nhưnglàmngườithìkhó,haicộnghaicóthểbằngnăm,cóthểbằngmột,cũngcóthểbằngtámtrămnămmươiba.Anhcholàanhnóithật,ngườitalạicholàanhcôngkíchngườita.Đó

thựcsựlàmộtbàitoánhócbúa,khiếnchúngtaphảimãiđánhvậttrongmớngônngữcủanhữngcâunóikhoác,nóikhông,nóigiả,nóidối,nóicayđộc.Bảnlĩnhlớnnhấtcủatôi,đólàtrongbấtcứbuổihộinghịnàocũngcóthểngồingủ,vàkịptỉnhdậykhihộinghịsắpkếtthúc.Vìsaovậy?Khihộihọp,mọingườiđềunóinhữngcâumàngaychínhbảnthânhọcũngkhôngtin,nghehaykhôngnghecũngnhưnhaucả.Hoàncảnhbắtchúngtanóidối,khiếnchúngtakhôngthểthànhthật.Ítnhấtchúngtanênthấyrằng,việcxấulàviệcxấu,nếuviệcxấuđượccholàviệcquangvinh,cholàviệckhôngcógìđểchêtrách,thìtứclàvănhóamềmcủadântộcđãbắtđầuxuốngcấp.Giảnhưnóiăntrộmđượccholàkhôngcógìđángchê,khôngcógìlàkhôngvẻvang,ngượclạithậmchícònvinhquangnữa,nhưvậysẽtạoranguycơ,vàchínhngườiTrungQuốcđangphảiđốimặtvớinguycơđó.

DongườiTrungQuốckhôngngừngchegiấunhữngsailầmcủamình,khôngngừngnóikhoác,nóikhông,nóigiả,nóidối,nóicayđộc,nêntâmhồnngườiTrungQuốcđãhoàntoànbịđóngchặt,khôngthểrộngmởđượcnữa.TrungQuốccódiệntíchlớnnhưvậy,nềnvănhóalâuđờinhưvậy,đườngđườnglàmộtnướclớn,ngườiTrungQuốclẽraphảicómộttấmlòngnhưthếnào?Phảicómộttấmlòngđườnghoàngcủanướclớn.Thếmàtấmlòngngườidânmộtnướclớnấylạichỉcóthểthấytrênsáchvở,trêntruyềnhình.QuývịđãthấyngườiTrungQuốcnàocótấmlòngcủamộtngườidânnướclớnquảngđạichưa?Chỉcầntrợnmắtlênnhìnanhtamộtcái,làlậptứcăndaongay.Anhthửbấtđồngýkiếnvớianhtaxem?NgườiphươngTâysaukhiđánhnhaumộttrận,cóthểquaylạibắttaynhau.NgườiTrungQuốcmàđánhnhaumộttrận,thìthùnhauhàngtrămnăm,bađờichưatrảhếthậnthù!Vìsaochúngtalạikhôngcólòngkhoandungbaolavớingườikhác?

TínhcáchkhôngkhoandungvàtấmlònghẹphòiđãtạothànhhaitháicựckhôngthểcânbằngcủangườiTrungQuốc.Mộtmặtvôcùngtựti,mộtmặtlạivôcùngtựkiêu.Khitựti,ngườiTrungQuốctrởthànhnôtài,khitựkiêu,ngườiTrungQuốcthànhnhữngchủnhân.Chỉriêngmộtthứkhôngcó,đólàtựtôn!Khitựti,ngườiTrungQuốcthấymìnhchỉbằngbãiphânchó,nêncàngđếngầnnhữngkẻquyềnquý,nụcườitrênmặtcàngtươi.Cònkhitựkiêulạithấytấtcảnhữngngườikhácđềulàphânchó,chẳngđángliếcmắt.Vànhưvậy,họbiếnthànhmộtloàiđộngvậtkỳdịnhâncáchphânliệt.

ỞTrungQuốcmuốntạonênmộtkỳtíchrấtdễ,chốcchốclạixuấthiệnnhữngthànhtíchkhiếnngườitakinhngạc.NhưngmuốnduytrìkỳtíchnàythìngườiTrungQuốclạikhôngđủkhảnăng.Mộtngườichỉhơicóchútthànhtíchvặtvãnhđángthương,thếlàtaiùlên,mắthoađi,điđườngcũngkhôngnổinữa,vìanhtabắtđầuphátsốt.Viếtđượcđôibàivănliềntrởthànhtácgia,đóngđượcvàibộphimliềntrởthànhminhtinhmànbạc,làmquancóchútquyềnhànhđôibanăm,liềntrởthànhcứutinhcủanhândân,sangMỹhọchainămliềntrởthànhchuyêngiahọcgiả,đềuchỉlàtựthổiphồngmìnhcả.ỞĐàiLoantừngxảyramộtvụđụngxethếnày,mộtnhómsinhviênvừatốtnghiệptrườngĐạihọcSưphạmQuốcgiaĐàiLoantổchứcđidulịch,côhướngdẫntrênxebảo:“Anhláixecủachúngtôiđây,làláixehạngnhấthiệnnay,lạitrẻtuổi,đẹptrai.”Anhtàixếkianghethấyvậy,lậptứcbỏhaitaykhỏivôlăngquayvềphíamọingườichắptaychào!Đóchínhlàtựthổiphồngbảnthân,anhtachorằngkỹthuậtláixecủamìnhrấtcaosiêu,bỏtaykhỏivôlăngmàvẫncóthểláixenhưthường.Tươngtự,mấynămtrướctôitừngđượcxemmộtbộphim.HoàngđếLaMãcólầnmờimộtngườiđếnbiểudiễnbay.Ngườinàyđãtựlàmchomìnhmộtđôicánh.Trướckhilênthápcao,anhtamởcánhrachomọingườixem,tấtcảđềuvỗtaynhưsấm.Anhtathấyvậybỗngkíchđộngkhôngsaokiềmchếnổi,cảmthấymìnhthậtvĩđại,chorằngkhôngcầnđôicánhmìnhcũngcóthểbayđược,bènbỏlạicánhbướclêncầuthang.Vợanhtakéochồnglạibảo:“Khôngcócánhlàmsaobayđược,anhnghĩgìthế?”Anhtanói:“Côthìhiểugì?”Vợanhtađuổitheo,anhtaxéolêntayvợ,tiếptụcleolên,đóngnắptháplại,kiêuhùngnhảyxuống.Bịchmộtcái,thếlàchấmhết!Ngườixemgiậndữ:“Chúngtôibỏtiềnrađểxembaychứkhôngphảiđểxemngãchết.Hãybắtvợanhtabay!”Vợanhtathảmthiếtoántráchvonghồnchồng:“Nhìnxem,anhtựhuyễnhoặcmìnhnhưthế,chẳngnhữnghạibảnthân,cònhạilâycảvợnữa.”

DongườiTrungQuốckhôngngừngchegiấunhữngsailầmcủamình,khôngngừngnóikhoác,nóikhông,nóigiả,nóidối,nóicayđộc,nêntâmhồnngườiTrungQuốcđãhoàntoànbịđóngchặt,khôngthểrộngmởđượcnữa.TrungQuốccódiệntíchlớnnhưvậy,nềnvănhóalâuđờinhưvậy,đườngđườnglàmộtnướclớn,ngườiTrungQuốclẽraphảicómộttấmlòngnhưthếnào?Phảicómộttấmlòngđườnghoàngcủanướclớn.

NgườiTrungQuốclàdântộcdễtựhuyễnhoặcnhấtthếgiới,vìsaolạithế?Bởivì,ngườiTrungQuốcnhưngườitavẫnnói:“Bátnhỏdễđầy”.Kiếnthứcquáít,lòngdạquáhẹp,mớihơicóchútthànhtựuđãchorằngtrờiđấttuyrộng,songkhôngthểchứanổitanữarồi.Nếuchỉcóvàingườinhưvậythìcũngkhôngvấnđềgì.Nhưngnếucảdântộc,hoặcđạiđasố,hoặcchỉcầnphầnlớnngườiTrungQuốcnhưvậy,sẽtạothànhnguycơchotoàndântộc.NgườiTrungQuốcdườngnhưsẽkhôngbaogiờcólòngtựtôn,dẫnđếnviệcngườiTrungQuốcrấtkhócóquanniệmbìnhđẳng.Nếuanhkhôngphảilàôngchủcủatôi,thìtôisẽlàôngchủcủaanh.Tìnhtrạngđódẫnđếnsựphongtỏanộitâmcủamỗicánhân,đếnchếtcũngkhôngnhậnsai,nhưnglạiliêntụcmắcsailầm,khiếnngườiTrungQuốcchúngtanảysinhmột

nỗisợhãithườngtrực.Tôixinlấymộtdẫnchứngthếnày.TôicóngườibạnởĐàiBắc,mộtlầnanhấybịbệnhcấptính,đượcđưađếnBệnhviệnTrungương,khắpngườicắmđầydâynhợ,cuốicùngcũngcứuđược.Haibangàysau,ngườinhàanhấycảmthấychiphíởBệnhviệnTrungươngtươngđốicao,mớitínhchuyểnsangBệnhviệnĐakhoaVinhDân,vàđinóichuyệnvớibácsĩ.Bácsĩvừanghexongđãnổitrậnlôiđình,bảo:“Khókhănlắmtôimớicứuđượcmạngsốngchoanhấy,giờlạimuốnchuyểnviệnà?”Thếlàkhôngnóikhôngrằng,đùngđùngnhổhếtcácloạidâyốngtrênngườianhbạntôira,khiếnbệnhnhângầnnhưchếtluôn!Khikểlạichotôinghecâuchuyệnnày,bạntôivừabuồnvừaphẫnnộ,tôibảoanhấy:“Anhchotôibiếttêncủataybácsĩấy,đểtôiviếtmộtbàibáovạchmặthắn.”Anhấycuốngcuồngbảo:“Anhđúnglàquámanhđộng,hiếusự,biếtthếnàytôichảkểvớianhnữa!”Tôinghexongtứcphátđiên,bảo:“Anhsợcáigì?Hắntachẳngquachỉlàbácsĩthôi,nếuanhlạibịốm,khôngđếnchỗhắnnữalàxong.Chẳnglẽhắnlạimộtmựcđếnnhàanhkhámbệnhtrảthù?Hơnnữa,nếuhắncómuốntrảđũa,thìphảitrảđũatôi,chứcũngkhôngtrảđũaanh.Tôiviết,tôikhôngsợthìthôi,anhsợgì?”Anhấybảotôi:“Anhđúnglàbấtcầnđời!”Tôicảmthấyđángramìnhphảiđượctándương,đằngnàylạibịanhấychêtrách.Tôinghĩ,đókhôngphảilàvấnđềcủacánhânanhấy,anhấylàngườibạnrấtthâncủatôi,làngườirấttốt,anhấynóinhữngcâuđólàvìmuốntốtchotôi,khôngđànhlòngđểtôichuốcvạvàothân.ĐóchínhlànỗisợhãithườngtrựccủangườiTrungQuốc,cáinàycũngsợ,cáikiacũngsợ.

CònnhớlầnđầutiêntôiđếnHoaKỳ,ởNewYorkxảyramộtvụcướp,nạnnhânlàmộtngườiTrungQuốc,saukhibắtđượctêncướp,anhtalạikhôngdámđinhậndiện.Mỗicánhânđềusợhãitộtbậc,họkhônghiểuquyềnlợicủamìnhlàgì,cũngkhônghiểuquyềntựbảovệchínhmình.Mỗikhicóchuyệnxảyra,luônchỉcómộtcâu:“Thôibỏqua,thôibỏqua!”màkhôngbiếtrằngcâunóiấyđãhạichếtbaonhiêungườiTrungQuốc,làmtổnhạinhườngnàonguyênkhídântộcTrungHoa.Giảsửtôilàmộtngườinướcngoài,hoặcgiảsửtôilàmộttênbạochúa,trướcmộtdântộcnhưvậymàtôilạikhôngngượcđãihọ,thìthựclàchuyệnthậmvôlý.Nỗisợhãithườngtrựcấylàgiáthểnuôidưỡngtốtnhấtchonhữngbạochúa,bạoquan.Chonênbạochúa,bạoquanởTrungQuốcmớithờinàocũngcó.TrongvănhóatruyềnthốngTrungQuốc-quývịcóthểxemtrongbộTưTrịThôngGiám-hếtlầnnàyđếnlầnkhácnhấnmạnhvềminhtriếtgiữmình,đámbạoquân,bạoquanthíchnhất,tâmđắcnhấtchínhlàminhtriết

giữmìnhnàycủanhândân,chonênngườiTrungQuốccàngngàycàngtrởnêntụthậu,cocụm.

ThờiXuânThuChiếnQuốclàthờikỳrựcrỡnhấtcủavănhóaTrungQuốc,nhưngtừsauthờikỳấy,vănhóaTrungQuốcbắtđầuchịusựkhốngchếcủaNhogia.ĐếnthờiĐôngHán,chínhquyềnraquyđịnh,nhữngphầntửtríthứckhiphátngôn,tranhluận,hayviếtvănđềukhôngthểvượtquáphạmvinhữnggìđãđượcthầyanhtatruyềndạy,điềunàygọilà“sưthừa”(kếthừatừngườithầy).Nếunhưvượtquásưthừa,khôngnhữnghọcthuyếtmớikhôngđượccôngnhận,màanhtacònbịcoilàviphạmphápluật.Quyđịnhnàyđãbópnghẹt,làmxơcứngtoànbộnănglựctưởngtượng,óctưduysuyxétcủagiớitríthứcTrungQuốcvềsau.Giốngnhưdùngtúinilôngbọcchặtlấybộnãocủahọ,khôngchothứgìthấmvào.Cóbạnnói:“Saolạikhôngcóóctưduysuyxét?Tôiđọcbáovẫnthấytứcgiậncơmà?”Tưduysuyxétlàviệcgồmnhiềuphươngdiện.Mộtsựviệckhôngchỉcómộtmặt,haimặt,màthậmchícórấtnhiềumặt.NgàiTônQuanHánthườnglấymộtvídụthếnày:cómộtquảbóng,mộtnửađen,mộtnửatrắng,ngườinhìnthấynửatrắngthìbảođólàquảbóngtrắng,ngườinhìnthấynửađenthìbảonólàquảbóngđen.Họđềukhôngsai,cáisaiởđâylàhọkhôngchạysangmặtbênkiacủaquảbóngđểxem.Màviệcchạyđixemmặtbênkiacủaquảbóng,đòihỏiphảicónănglựctưởngtượng,nănglựcsuynghĩ.Khisuynghĩvềvấnđềnàođó,chúngtanênxétđoánnótừnhiềuphươngdiện.

ỞMỹcómộtcâuchuyệncườikểrằng,mộtthầygiáokhoaKhítượnghọckiểmtrakiếnthứcsinhviên,ôngtađưachosinhviênmộtcáikhíápkế,bảoanhtadùngkhíápkếđođộcaocủatòanhà-đươngnhiên,ýôngtalàsửdụngchỉsốkhíápđểtínhtoánđộcao,nhưnganhsinhviênấylạidùngrấtnhiềucáchkhácnhau,màkhôngdùngđếnchỉsốkhíáp.Thầygiáogiậnlắm,liềnđánhtrượtanhta.Anhsinhviênkiệnlênbangiámhiệutrường,bangiámhiệumớihỏivìsaoanhtrảlờinhưvậy,anhtađáp:“Thầygiáobảoemdùngkhíápkếđóđểđođộcaotòanhà,nhưngthầykhôngnóinhấtđịnhphảidùngchỉsốkhíáp,tấtnhiênemcóthểdùngcáchmàemcholàđơngiảnnhất!”Mộtngườitrongbangiámhiệuhỏianhta:“Ngoàinhữngphươngphápđó,còncóphươngphápgìkhác?”Anhsinhviênđáp:“Cònrấtnhiềucáchạ!Emcóthểdùngdâybuộckhíápkế,ròngtừtrênmáixuốngđất,rồiđosợidây,thìsẽbiếtđộcaocủatòanhà.”“Cònphươngphápnàokháckhông?”Anhtalạiđáp:“Cònạ.Emcóthểtìmngườiquảnlýcủatòanhà,tặngôngấycáikhíápkế,đểôngấychoem

biếttòanhànàycaobaonhiêu.”Anhsinhviênấy,hoàntoànkhôngphảigiởtròláucá,thứanhtabộclộrachínhlànănglựctưởngtượngvànănglựctưduy.Thứnănglựcthườngkhiếnchonhữngkẻđầuócbãđậuphảikinhsợ.

Còncómộtbộmônlà“muadưahọc”.Ôngchủnóivớingườilàm:“Màyrakhỏicửa,rẽhướngTây,đếnchỗcâycầuđầutiên,thìthấycóngườibándưahấuởđó,màymuachotaohaicândưahấu.”Ngườilàmrakhỏinhà,rẽtheohướngTây,nhưngkhôngtrôngthấycâycầunàonênkhôngmuađượcdưa,bènvềtaykhông.Ôngchủmắnganhtavôdụng,khôngcóđầuóc.Anhtabảo:“ỞméĐôngcóngườibán.”Ôngchủhỏi:“SaomàykhôngsangméĐôngmàmua?”Anhtađáp:“Ôngkhôngbảotôiđihướngđó!”Ôngchủlạimắnganhtalàđồnguđộn,nhưngkỳthựccảmthấytênngườilàmấythậtthà,phụctùng,khôngcónănglựcsuynghĩ,đómớithựcsựlàantoànđángtincậy.Nếunhưtênngườilàmrakhỏicửa,trôngthấykhôngphảiméTâymàlàméĐôngmớicóbándưa,bènđisangbênđómua,dưavừarẻlạivừangọt.Saukhivềnhà,ôngchủsẽkhenngợi:“Màythôngminhđấy,giỏilắm,làmngườiphảinhưthế,taorấtcầnnhữngngườinhưmày!”nhưngthựcralạicảmthấytênngườiởnàykhôngthểtrôngcậyđược,nósẽsuyxétlungtung.Thưacácvị,nhữngkẻnôlệcónănglựcsuynghĩlànguyhiểmnhất,loạinôlệnàyôngchủkhônggiếtthìcũngđuổiđi.Nhữngconngườiđượcthainghénvàsinhradướimộtnềnvănhóanhưvậy,làmsaocóthểđộclậpsuynghĩ?Bởivìchúngtakhôngđượcdạycáchsuynghĩđộclập,vàcũngsợphảisuynghĩđộclập,chonênngườiTrungQuốccònthiếunănglựcgiámđịnh,cáigìcũngđềunửavời,khôngcóđúngsai,khôngcótiêuchuẩn.TrungQuốcđếnnôngnỗinày,cầntìmranguyênnhântừtrongvănhóa.

Nềnvănhóaấy,từsauôngKhổngKhâu,trongvòngbốnngànnăm,khônghềcómộtnhàtưtưởngnào!Tấtcảnhữngngườibiếtchữ,đềuchỉngồiphêbìnhchúgiảihọcthuyếtcủaKhổngKhâu,hoặcphêbìnhchúgiảihọcthuyếtcủahọctròKhổngKhâu,cònbảnthânkhôngcólấymộtýkiếnđộclập.Bởivìvănhóacủachúngtakhôngchophéplàmnhưvậy,chonênhọchỉcònbiếttìmcáchsinhtồntrongcáiđầmnướctùấy.Cáiđầmấy,vũngnướctùấy,chínhlàhũtươngcủavănhóaTrungQuốc.Hũtươngđãbốcmùi,khiếnngườiTrungQuốctrởnênxấuxí.Chínhvìcáihũtươngấyđãsâuđếnđộchẳngthểđolường,nênngườiTrungQuốccórấtnhiềuvấnđềkhôngthểdùngtưduycủamìnhđểgiảiquyết,màphảilợidụngtưduycủa

ngườikhácdẫnđường.Nướctùnhưthế,hũtươngnhưthế,dẫulàđàomậtrơivàođấycũngbiếnthànhcụccứtkhô.Nhữngthứtừbênngoài,cứđếnTrungQuốcliềnbiếnchất,ngườitacódânchủ,TrungQuốccũngcódânchủ,ngườitacóphápchế,TrungQuốccũngcóphápchế,ngườitacótựdo,TrungQuốccũngcótựdo,ngườitacócáigì,TrungQuốcđềucócáiấy.Anhcóvạchsangđườngchongườiđibộ,tôicũngcóvạchsangđường-tấtnhiên,vạchsangđườngcủatôilàđểdụchoanhbịxetôngchếtởđấy!

MuốnthayđổihìnhtượngxấuxícủangườiTrungQuốc,chỉcóbắtđầungaytừbâygiờ,mỗingườiđềutìmcáchtựbồidưỡngmìnhthànhmộtngườibiếtthưởngthức.Chúngtatuykhôngbiếtdiễnkịch,nhưngphảibiếtxemkịch.Ngườikhôngbiếtxemkịchchẳngquachỉthấymộtđámồnàocãivã,cònngườibiếtxemkịchlạicoiđólànghệthuậtthựcsự.Bảnthânngườibiếtthưởngthứcđãlàmộtthànhtựutuyệtvời.TôinhớkhimớiđếnĐàiLoan,gặpmộtngườibạnsưutậprấtnhiềuđĩanhạcBeethoven,cótớibảytámbộ,tôixinanhấytặnghoặcbánlạichotôimộtbộ,nhưnganhấytừchốingay,bởimỗimộtbộlạidonhữngngườichỉhuyvàdànnhạckhácnhaudiễntấu,chứkhônggiốngnhau.Tôinghexongrấtlấylàmxấuhổ,anhấychínhlàmộtngườibiếtthưởngthức.

TrongđợttranhcửtổngthốngMỹvừarồi,chúngtađãthấycácứngcửviêntranhluận,họkhôngbaogiờnhắcđếnvấnđềriêngtưcủađốiphương,bởivìlàmvậy,cửtrisẽcảmthấyanhkhôngđủnănglựcvàanhsẽbịmấtphiếubầu.NgườiTrungQuốcthìkhác,chẳngnhữngchuyênbớimócchuyệncánhânmàcònbịatạc,dùngđủlờilẽácđộc.Raunàosâuấy,xãhộithếnàothìsảnsinhranhữngconngườithếấy.Ngườidânnhấtđịnhphảiđủtrìnhđộ,bảnthânngườidânkhôngđủtrìnhđộ,thìcòntráchaiđược?Đốivớinhữngngườikhôngđángđểtônkínhmàtacứdàicổrahô“vạntuế”,thìcòntráchsaokẻấyđèđầucưỡicổmìnhmãi?Chuyệnđemtiềnmuaphiếubầu,khiếnngườitathấymàđaulòng.Cửtriđangxếphàngbỏphiếu,thấymộtngườibỏtiềnramuaphiếubầu,cóngườiliềnhỏi:“Saokhôngđưatôivới?”Conngườiấycóxứngđượchưởngsựdânchủhaykhông?Dânchủlàphảitựmìnhgiànhlấy,khôngthểtrôngchờvàongườikhácbancho.Hiệnnay,thườngthấyngườitanói:“Chínhphủnớilỏngnhiềurồi!”Đóthựcsựlàmộtchuyệnđángsợ,tựdo,quyềnlợilàcủachúngta,dùanhcóchohaykhôngcho,tôicũngvẫncó.Dânchủcầnphảicókhảnăngthưởngthứcvàgiámđịnh.Chúngtakhôngcócáikhảnăngấy,thậmchíngườiđẹpvớiđứamặtrỗcònchẳng

phânbiệtnổi,thìcóthểtráchai?Vínhưchuyệnvẽtranh,giảsửBáchDươngtôivẽmộtbứctranhgiảlàcủaPicasso,cóngườithấykhen:“Tranhđẹpquá!”rồibỏnămtrămngànMỹkimramua.Xinhỏi,anhmuaphảitranhgiảthìtráchđượcai?Đấylàanhmắttoét,anhkhôngcónănglựcgiámđịnh.Cóđiềucứtìnhhìnhnày,tranhthậtcủaPicassosẽkhôngcóngườimua,tranhgiảđượcbántrànlan,họasĩchânchínhchỉcònnướcchếtđói.Ngườimuatranhgiảkhôngthểtráchai,chỉcóthểtráchchínhbảnthânmình.Giốngnhưchuyệnmộtngườimờimộtôngthợmayđếnsửacửachonhàmình,kếtquảlàcáicửađổsậpluôn,chủnhàmắng:“Anhmùà?”Ôngthợmayliềnđáp:“Aimù?Chínhanhmùnênmớitìmnhầmngườithìcó!”Chúngtanênnghiềnngẫmcâuchuyệnnàythậtkỹ,khôngcókhảnănggiámđịnh,cũnggiốngnhưngườichủnhàkhôngcómắtnhìnngườiđó.

NgườiTrungQuốccórấtnhiềumặtxấuxí,chỉngườiTrungQuốcmớicóthểcảitạođượcngườiTrungQuốc.Mộtđiểmcuốicùng,tôicócảmtưởng:dânsốTrungQuốcquáđông,chỉriêngmộttỷcáimiệnghátođãđủđểnuốtchửngcảnúiHimalaya.Từđiềunày,chúngtathấyrằng,khổnạncủangườiTrungQuốcnằmtrênrấtnhiềuphươngdiện,mỗicánhânđềucầnphảithứctỉnh.Nếumỗingườichúngtađềutrởthànhmộtnhàgiámđịnhgiỏi,chúngtasẽcóthểgiámđịnhbảnthân,giámđịnhbạnbè,giámđịnhcácnhânvậtlãnhđạoquốcgia.ĐólàconđườngngườiTrungQuốcnênđitheo,vàcũnglàconđườngduynhấthiệnnay.

Xincảmơnquývị!

BàiđăngtrênbáoBáchtính,HồngKôngngày15tháng11;TạpchíĐàiLoanvàThếgiới,NewYorkngày01tháng12;BáoTựlập,ĐàiBắcngày08tháng12;BáoLuậnđàn,LosAngelesngày13tháng12

năm1984.

NHÌNTHẲNGVÀOBỘMẶTXẤUXÍCỦAMÌNH

háng8năm1984,BáchDươngđếnthămHoaKỳ,trongthờigianlưulạiNewYork,ngày12tháng11ôngđãcócuộctròchuyệnsôinổikhádàivớicácôngLâmTiềuThanh,LýTriệuKhâm,HoàngSĩTrungởnhàriêngôngDuQuốcCơlàtổng

biêntậpnhậtbáoBắcMỹkhiấy.Trongcuộcnóichuyện,BáchDươngđãtiếptụcđềcậpđếnbộmặtxấuxícũngnhưnhữngtínhxấuthâmcăncốđếcủangườiTrungQuốc.Ôngnói,điđếnbấtcứnơiđâuôngcũngphảinóivềvấnđềnàyđểkêugọidântộcTrungHoatựxétlạichínhmình.Ôngchorằng,tựxétlạimìnhchínhlàbướcđầutiênđểđilênconđườngtiếnbộ.

Hỏi:ĐượcbiếtôngrấtquantâmđếnnhữngkhổnạncủangườiTrungQuốc,xinôngcóthểchobiếtphầnnàocáchnhìnnhậncủaôngđốivớivấnđềnày.

BáchDương:AnhhãynhìnvàolịchsửcủaTrungQuốc,trongnămngànnămlịchsử,liệucóđượcmấyngàytốtđẹp?Tấtnhiênchúngtacóthểcảmtínhmàhéttolênrằng:“Chúngtôirấtsungsướng,chẳngcóngàynàolàchúngtôikhônghạnhphúccả!”NhưngnếuxemxétmộtcáchkỹlưỡngnhữnglờicatụngcủangườixưavớivươngtriềuHán,vươngtriềuĐường,chúngtasẽbiếtvậnmệnhcủangườiTrungQuốcchúngtatừlâuđãbithảmchừngnào.Liêntụcnổranhữngcuộcchiếnthaytriềuđổiđại,liêntụcbịtànsáttrongnhững“thờikỳquáđộ”,khókhănlắmmớiquađượchaicửaảinày,khitriềuđạibắtđầuổnđịnh,thìbạochúacùnglũthamquanôlạilạinhiềunhưmưaràoậpxuống,ngượcđãinhândânmuônphần.

NếuxemxétmộtcáchkỹlưỡngnhữnglờicatụngcủangườixưavớivươngtriềuHán,vươngtriềuĐường,chúngtasẽbiếtvậnmệnhcủangườiTrungQuốcchúngtatừlâuđãbithảmchừngnào.Liêntụcnổranhữngcuộcchiếnthaytriềuđổiđại,liêntụcbịtànsáttrongnhững“thờikỳquáđộ”,khókhănlắmmớiquađượchaicửaảinày,khitriềuđạibắtđầuổnđịnh,thìbạochúacùnglũthamquanôlạilạinhiềunhưmưaràoậpxuống,ngượcđãinhândânmuônphần.

Hỏi:DântộcTrungHoacónềnvănhóalâuđờisuốtnămngànnăm,cũngđãcốnghiếnchothếgiớikhôngítmà?

BáchDương:Tấtnhiênchúngtacócốnghiến,nhưngchỉcốnghiếntrongquákhứmàthôi.

Hỏi:ChẳngphảicórấtnhiềungườinướcngoàisùngbáiKhổngTử,LãoTửđósao?

BáchDương:NgườiTrungQuốcsùngbáiThíchCaMâuNi,sùngbáiJesuscònnhiềuhơnnữa.BâygiờrấtnhiềungườicũngsùngbáicảKarlMarx,Lincoln.

Hỏi:Ôngchorằngvìsaolạicóhiệntượngnhưvậy?

BáchDương:NgườiphươngTâyđidulịchmộtchuyếnđếnĐàiBắc,BắcKinh,thìđãđượccholàsùngbáivănhóaTrungQuốc.ThếnhưngcórấtnhiềungườiTrungQuốcđếnMỹrồikhôngchịutrởvềnữa,coiviệcđượclàmcôngdânMỹlàvinhhạnh,vậythìaisùngbáivănhóacủaai?

Hỏi:NgườiTrungQuốccócâu:“Chớnênsuyđoánngườikháctheohướngxấunhất”,nhưngtrênthựctếlạithườnglựatheohướngxấunhấtđểsuyđoánvềngườikhác.Chúngtanênnhìnrõchínhmình,nhậnthứcvềvấnđềcủadântộcmình.

BáchDương:VấnđềlớnnhấtcủangườiTrungQuốclàlờihayýđẹpthìdànhhếtchongườikhácdùng,chứmìnhtuyệtnhiênkhôngdínhvào.

Hỏi:Chonên,đâylànguyênnhânởgócđộvănhóa.

BáchDương:Đúngvậy.Mườitámtuổi,tôigianhậpQuốcdânĐảng,nếunhưngoanngoãnnghelời,thìbâygiờítracũngđượclàmmộtchứcquannhỏ.Nhưngvìlýtưởngdânchủnày,màngaychứcquannhỏtôicũngkhôngđượclàm,ngượclạicònbịtốngvàotù.Thếnêntôinghĩ,tạisaochúngtamãikhôngtheođuổiđượcthứchúngtatheođuổi?Chínhquyềnkhôngtốtthìbắtnóphảicảicách,nhưngchínhquyềnkhôngcảicáchthìlàmthếnào?Thìchỉcòncáchlàmcáchmạng,chỉcóconđườngđómàthôi.Thếnhưng,nếucáchmạngkhôngthànhcông,cáiđầuanhbịcách;còncáchmạngmàthànhcông,anhlạicũnggiốngnhưnó.

Hỏi:ThưaôngBáchDương,ôngnóimìnhthamgiaQuốcdânĐảng,nhưngQuốcdânĐảngđãkhaitrừông.

BáchDương:Lòngdạconngườikhôngngừngthayđổi.Thờikỳđầukhángchiến,tôitừngthamgiacôngtáchuấnluyệncánbộthờichiến.Khiấychúngtôicòntrẻ,chỉbiếtđếnđấtnướcchứkhôngbiếtđếnĐảng.KhôngcóđấtnướcthìlàmgìcóĐảng?Cáicụmtừ“nướccủađảng”(đảngquốc)màngườitavẫnhaynóithựcsựlàthứhoangđườngnhấttrênđời.TừnhỏtôiđãhếtsứctrungthànhvớiTưởngGiớiThạch,saunày,chứngkiếnôngtakhiếnđấtnướctrởnênnhưvậy,thựclàrấtđaulòng.Nguyênnhânnàođãđưađếncụcdiệnấy?Tôinghĩ,phảitìmcănnguyêngốcrễtừtrongnềnvănhóaTrungQuốc.

Hỏi:Phảichăngôngđãlàmcôngviệcđitìmcănnguyêngốcrễnày?

BáchDương:Tôiđãlàmđượcmộtchút.Hiệnnay,nhữngnơikháccócáigì,thìlậptứcĐàiLoancũngcócáiấy.Anhcóhiếnpháp,tôicũngcó“hiếnpháp”.Nhưng“hiếnpháp”củaĐàiLoangiốngnhưtấmápphíchngoàicửarạphát,trênsânkhấuthayvaichínhthì“hiếnpháp”cũngđổiluôn.Vậycầngì“hiếnpháp”nữa?Làmsaokhiếnngườitatinvào“hiếnpháp”nữa?Việcnàycóliênquanđếnvănhóacủachúngta.TrungQuốccócâuchuyệncổkểrằng,câyquýtngọtởphíaNamsôngHoài,đemtrồngsangphíaBắcsôngHoàithìnóthànhracâyquấtchua.VănhóacủachúngtalàvănhóaphíaBắcsôngHoài,câyquấtchuabờBắcsôngHoàigiốngnhưmộtquảtáoởMỹ,chỉcầnchuyểnđếnTrungQuốc,thìlậptứcbiếnthànhcụccứtkhôngay.Khảnăngxâmthựccủahũtươngrấtmạnh,cácanhduhọcởMỹ,đãnắmrõchếđộchínhtrịvàvănhóanơiđây,nhưngcácanhmangtheomớkiếnthứcnàyvềnước,thìechỉtrongvàinămngắnngủi,nósẽbịnhấnchìmhếtthôi.

Hỏi:ChonênôngnóivănhóaTrungQuốclàmộthũtương.ÔngTônQuanHánởĐàiLoanđãviếtvàicuốnsách,cũngcôngkíchcáimàônggọilàvănhóahũtương.Xinhỏi,vănhóaôngchỉraởđâyvànhượcđiểmmangtínhdântộc(tínhxấucốhữu)màôngnóiđến,phảichănglàcùngmộtthứ,cùngmộtvấnđề?

BáchDương:Trướchếttôixinphépđượcnóirõ,tôikhôngphảilàngườitheotrườngpháihànlâm,nêncáithứ“địnhnghĩa”này,tôikhôngthểnóimộtcáchtỉmỉchínhxácđược.TôimuốnviếtmộtcuốnsáchtênlàNgườiTrungQuốcxấuxí,nguyênnhânđếnnaytôivẫnchưaviếtđượclàvìchưacóthờigian.Nhưngtôichịuảnhhưởngcủahaicuốnsách:NgườiMỹxấuxívàNgườiNhậtBảnxấuxí.Nhữngcuốnsáchchứađựngcảmnhận,quansát,kiểmthảocủatácgiảvềnhữngmặtxấucủađấtnướcmình,chứkhôngphảiphântíchthuầntúyhọcthuật.Tôicũngtừngngherấtnhiềuchuyêngianóivềvấnđềmangtínhdântộc,thuậtngữrồitừchuyênngànhthựcsựquánhiều,đókhôngphảilàsuynghĩvốncócủatôi.Nhưngtôicóthểtómgọnlạilà,phẩmchấtcủangườiTrungQuốckhônghềkém.ChẳnghạnnhưởMỹ,rấtnhiềuhọcsinhđứngđầutrườngđềulàngườigốcHoa,điểmnàychothấychỉsốthôngminhcủangườiTrungQuốckhônghềthấp.Nhưngnhữngbộócthôngminhấychỉđặcbiệtnổibậtkhiđứngmộtmình,cònkhingồichungvớinhauthìliềncósựthay

đổirấtlớn,chúngtriệttiêulẫnnhau.ĐóchínhlàvấnđềcủavănhóaTrungQuốc-hũtươngcóthểlàmthuichộttrítuệ.Vậyhũtươngđượchìnhthànhnhưthếnào?Tôichorằngnguyênnhânhìnhthànhkhôngquantrọnglắm,bởivìchođếngiờ,tôivẫnchưadámkhẳngđịnhrốtcuộcnórađờibắtnguồntừnhântốnào.Nhưngcánhântôichorằng,cóthểlàdochịuảnhhưởngcủatưtưởngNhogia.TưtưởngNhogiatừsaukhigiànhđượcvịtríđộctôn,trảiquahơnmộttrămnăm,đếnthờiĐôngHánthìđãtrởthànhkhuônmẫu.Thờiấyquyđịnh,phàmlàngườithuộcgiớitríthức,bấtkểtưtưởng,dạy,học,haybiệnluậnđềukhôngthểvượtquá“sưthừa”(nhữngkếthừatừngườithầy).Họctròchỉcóthểquanhquẩnvớinhữnglờithầyđãnói.Nếunhưdiễngiảiquánhiều,vượttrênngườithầy,thìchẳngnhữngvôhiệumàthậmchícòncótội.NhưngtộiấyởthờiHáncònchưanghiêmtrọnglắm,sangđếnthờinhàMinhvànhàThanhsaunày,nếunhưtriềuđìnhquyđịnhdùnglờicủaChuHyđểgiảithích,thìtuyệtđốikhôngđượcdùnglờicủaVươngDươngMinh,giớitríthứccănbảnkhôngđượcphépsuynghĩ,vìngườitađãnghĩhộtấtcảrồi.Lâudần,nănglựctưduycủagiớitríthứctrởnênsútgiảm.Dokhôngcónănglựctưduy,nêncũngkhôngcótrítưởngtượng,vìkhôngcótrítưởngtượngnênthànhrakhôngcókhảnănggiámđịnh.

Hỏi:ThờiĐứcQuốcxã,Hitlernóivớingườidânrằng:Cácngườikhôngcầnphảinghĩgìcả,Nguyênthủđãnghĩhếtchomọingườirồi.

BáchDương:Đólàđiểnhìnhcủaphátxítchuyênchế,củachínhsáchphongkiếnngudân.Nhữngkẻđứngđầuchếđộphongkiếnchuyênchếđềukiêntrìmộtcáchnghĩ:họthôngminhhơntấtthảy.Nôlệcókhảnăngtưduysuynghĩrấtnguyhiểm,bấtkỳmộtkẻđứngđầuphongkiếnchuyênchếnàocũngđềukhôngchophépnhữngngườiđótồntạidướichếđộcủamình.

Hỏi:NhìnlạichínhsáchcủatầnglớpthốngtrịởTrungQuốctừxưađếnnay,córấtnhiềuchínhsáchngudân.

BáchDương:Thếnhưng,nănglựctưduy,trítưởngtượnglàcộinguồncủasángtạophátminh.Khôngcótưduy,khôngcótưởngtượng,sẽkhôngthểphátminh,sángtạo.Thậmchínếukéodài,thìngaynănglựcbắtchướccũngsẽsútgiảmtheo.Bởitrongnănglựcbắtchướcítnhiềubaogồmcảnănglựcphátminhsángtạo.

Hỏi:RốtcuộclàvănhóaTrungQuốcđãtạonêntínhcáchdân

tộcnhưvậy,haytínhcáchdântộcTrungQuốctạonênnềnvănhóanhưvậy?Haychúnglàanhemsongsinh?

BáchDương:Câuhỏicủaanhquárộng,tôinghĩnócũngtươngtựnhưcâuhỏiquảtrứngcótrướchaycongàcótrước.

Hỏi:HaytagộpchungvănhóaTrungQuốcvàtínhcáchdântộcTrungQuốclạicùngnóivậy,chúngkhôngthểtáchrờinhau.Tôitrướcnayvẫncómấythắcmắcthếnày,hyvọngcóđượccâutrảlờitừphíaông:

1.NhượcđiểmcủavănhóavàtínhcáchdântộcTrungQuốcthểhiệnởgócđộnào?

2.Nguyênnhânbắtnguồntừđâu?

3.NhữngtínhxấucốhữucủadântộcphảichăngcóliênquanđếnviệcTrungQuốckhôngthểcómộtnềnchínhtrịdânchủ?Chúngtaphảiđốidiệnvàgiảiquyếtvấnđềnàynhưthếnào?

Tôinghiệmrađượcmộtđiều,ngườiTrungQuốcthiếumấtquanniệmpháptrị,cólẽđâycũnglàmộtvấnđềmangtínhdântộc.MộtngườibạnđếntừĐàiLoan,đượcđàotạoởMỹ,từngkểchotôimộttrảinghiệmthếnày:cólần,anhấyláixe,đưabốmìnhtừĐàiLoanmớisangđichơi.Khivề,trờiđãtối,gặpđènđỏ,anhấydừngxelại,bốanhấyliềnbảo:“Cứchạyđichứ,xungquanhchẳngcócáixenàocũngchẳngcóaicả,làmsaophảiđợiđènxanh?”Điềunàyphảnánhsựkhácbiệtgiữahaiquanniệm.

TrongsuynghĩcủangườiMỹ,bấtkểlúcnàocũngphảituânthủtínhiệuđèngiaothông,nhưngngườiTrungQuốcthìchorằngbỏquanócũngkhôngảnhhưởnggì.NgườiTrungQuốcthiếuquanniệmpháptrị.KhinãyônglạivừađềcậpđếnchuyệnngườiTrungQuốckhóhợptácvớinhau.Xétvềchỉsốthôngminh,mộtngườiTrungQuốccóthểđánhbạimộtngườinướcngoài,nhưngbangườiTrungQuốckếthợpthìlạichẳngrasao,đóthựcsựlàmộtvấnđềlớn-ngườiTrungQuốckhôngthểhợptácvớinhau.

BáchDương:RốtcuộclàvănhóaTrungQuốcđãsảnsinhratínhcáchdântộcTrungQuốchaytínhcáchdântộctạonênnềnvănhóaấy,tôichorằngđólàmộtvòngtuầnhoàntươnghỗ.Khuynh

hướngpháttriểncủavănhóa,cónhiềulúcphilýtính,giốngnhưthứđồchơichạyđiệnvậy,chỉcầnvấpphảimộthạtsỏirấtnhỏthôi,lànótựđộngchuyểnhướng.Cũnggiốngnhưđámộtviênđátừtrênnúixuống,anhđủsứcđểđánóđi,nhưngkhinóđãlănxuống,thìanhkhôngthểngănnólạinữa.SựphứctạpcủathếgiớinộitâmngườiTrungQuốccóthểnóilàcómộtkhônghai.Khôngriênggìvấnđềchínhtrịmỗingườimộtchủkiến,màngaymấytênlưumanhngồivớinhauthôi,đangdưngchỉcầnthấyngứamắtlàđánhnhau,lòngdạhẹphòiđãđếnmứcđộkhiếnngườitaphátchán.

Hỏi:ỨngcửviêntổngthốngMỹMundellsaukhitranhcửthấtbại,lậptứcbàytỏrằng,ôngReaganlàtổngthốngcủanướcMỹ,chúngtavuimừngcómộtchếđộdânchủnhưvậy.

BáchDương:NgườiTrungQuốccoitrọngvấnđềsĩdiện,chonênchếtcũngkhôngnhậnmìnhthua,nhậnmìnhsai.Conngườitaaicũngcólúcsai,tôinghĩchỉcóconvậtmớikhôngsai.NgườiTrungQuốcthuarồi,phảnứngduynhấtlàchửirủa,chửicảlàng.MuốnđạtđượctrìnhđộnhưôngMundellerằngphảiđợiđếnbatrămnămnữa.

Hỏi:PhảichăngtầnglớpthốngtrịởTrungQuốcmảitranhgiànhquyềnlựcđếnmêmuộitâmtrí?

BáchDương:Quyềnlựccóthểkhiếnconngườihủhóa,khiếnngườitatrởnênnguxuẩn,cònnguhơncảlợn!Nhữngtênđầuxỏphátxít,phongkiếnchuyênchế,lẽnàothựcsựkhôngbiếtnhữngtiếnghô“vạntuế”aduakhắpnơimàchúngngheđượcchẳngquachỉlàmộtthứtạpâmhoàntoàngiảdối?Quyềnlựctuyệtđốicóthểlàmtổnhạitrungkhuthầnkinh,khiếnngườitatrởnênnguxuẩnhơnaihết.

Hỏi:CóphảingườiTrungQuốcquáyêuthíchchínhtrị,nênvĩnhviễnkhôngchịutừbỏ?

BáchDương:NgườiTrungQuốcngồivớinhauthíchnóichuyệnchínhtrị,thếnhưngmỗicánhânlạiđềusợchínhtrị.Đólànỗisợhãicốhữu,sợhãimộtthứkhôngnênsợhãi.Ngườinàongườinấyđềuđượcchănghaychớ,tựmìnhkhôngbiếtnắmlấyquyềnlựccủamình,phảiđợicácbậcđạilãogiacóquyềnkhaiânbanchothìmớidámtiếpnhận.

Hỏi:NgườiTrungQuốckhôngnhậnthứcđượcquyềnlợicủamình,đâylàmộtvấnđềlớnmàtôiấntượngrấtsâusắc.

BáchDương:Khitínhcáchnôlệđãhìnhthành,bảnthânanhtasẽkhôngcáchnàothoátkhỏinónữa.CómộtsốngườiHoa,nhậpquốctịchMỹrồi,vẫnkhôngđibỏphiếubầucử,họkhôngnghĩrằngđâylàcáchtốtnhấtđểbảovệlợiíchchomình.TôicóanhbạnngườiHoaởIowa,conanhấybịconchónhàhàngxómcắn,ngườichủcủanócònhunghănglớntiếng,anhbạnấychorằngconmìnhkhôngbịthươngthìchoqua.Vềsau,thầygiáoconanhấybiếtchuyện,liềnbảokhôngthể“choqua”được,khôngthểđểngườikhácchorằngcóthểtùytiệnbắtnạtngườigốcÁ,phảiđưaratòa.Kếtquả,tòaánphánquyếtngườikiaphảibồithườngchoconanhấy.Ởđâytiềnkhôngphảilàvấnđề,màvấnđềlàquyềnlợi.NgườiTrungQuốcchorằngnênnhẫnnhịn,đólàđứctínhtốt.Thựcrađólàquántínhcủacảmộtthờigiandàibịkhuấtnhục,dùnghaitừ“nhẫnnhịn”chỉđểgiúpcânbằngtâmlýchobảnthânmàthôi!RấtítngườiTrungQuốcdámdùnglýlẽđểtranhcãi.

Hỏi:Vìsao?

BáchDương:ĐóchínhlàtâmlýsợhãithườngtrựccủangườiTrungQuốc,sợrốtcuộcmìnhlạichịuthiệt.

Hỏi:Trườnghợpnày,phảichăngngườiTrungQuốcđãkhôngthànhthựcvớichínhmình?

BáchDương:NgườiTrungQuốcmởmiệngrađãlànóikhôngbằngkhôngcớ,nóikhoác,nóigiả,nóidối,nóicayđộc...,xưanaychẳngcầnphảichuẩnbịtrướcbaogiờ.Tôicứnghĩ,ởMỹcóbácsĩtâmlý,chứởTrungQuốcthìchẳngthểnàocóđược.Bởivìgặpbácsĩtâmlýlàphảinóithật,màngườiTrungQuốcthìgặpaicũngkhôngnóithật,rõrànglàđauchânđấy,nhưnganhtalạinóiđautai.Rõrànglàđànbàkhôngcầnanhta,thếnhưnganhtalạinóivớibácsĩlàanhtakhôngcầnđànbà.Vậybácsĩtâmlýbiếtchẩntrịthếnào?

Hỏi:Cócâuchuyệnvuithếnày.HồitrướcởTrungQuốccóvịthủlĩnhquânphiệtnọ,trongmộtlầnhộihọp,đượcngườitabiếumộtgiỏchuốitiêu.Ôngtakhôngbiếtrằngchuốiphảibócvỏrồimớiăn,nênđãăncảvỏ,kếtquảlàtấtcảnhữngngườicònlạicũnglậptứcănchuốicảvỏ.

BáchDương:Đóchỉlàmộttronghệthốngcácthuậtnịnhbợ.Nếutaythủlĩnhkialàkẻđứngđầuchếđộphongkiếnchuyênchếhiệnđại,hẳnhệthốngnịnhbợấysẽlậptứcnghiêncứuchoramộtnềntảngtriếthọcvĩđạicủaviệcănchuốicảvỏmất.

Hỏi:Cònnữa,LâmBưutừngnói,nếunhưkhôngnóidối,sẽchẳngthểthànhđạisự.

BáchDương:ĐóthựcsựlàthứthuốcđộclàmbạihoạitốchấtcủangườiTrungQuốc,đemdốitrábiếnthànhmộtthứvinhdựcóthểngợikhen!

Hỏi:TrungQuốccómộtcâucổhuấnrằng:Vualàmngudân,dântấtlàmnguvua,haibêncótácđộngqualại.

BáchDương:Cũngcótácđộngbáoứng.Nếuchỉlàmộtcánhânthìkhôngquanhệlớnlắm.Nhưngcáchlàmnàycủanhữngkẻđứngđầuchếđộphongkiếnchuyênchếảnhhưởngrấtlớn,sựbáoứngsẽrơixuốngđầungườidâncảnước.

Hỏi:NgườiTrungQuốccótìnhngười,cònngườiMỹhìnhnhưkhôngcótìnhngười.

BáchDương:NgườiTrungQuốcđốivớinhữngđốitượngđặcbiệt,như“bạnbè”chẳnghạn,mớicótìnhngười.Cònđốivớingườilạ,khôngnhữngkhôngcótìnhngười,màcólúccònlạnhlùngtànnhẫn,mộtkhiđãphátđộngtấncông,lờilẽtànđộcsẽvăngranhiềunhưnấmmọcsaumưa.MộtnhàvănnữgốcHoaởIowa,nhậnđượcmộtbứcthưđedọabằngtiếngTrungQuốc,saukhidịchratiếngAnh,côtrợlýngườiMỹcủacôấyđọcđượcliềnsợhãikêulênthấtthanh.ÔngchồngngườiMỹcủanhàvănnữcũngchorằngsựviệchếtsứcnghiêmtrọng,bènbáoánvớiFBI.Sauđócôấycóđưachotôixem,thìracâukhiếnchohaingườiMỹkiasợhãikêurélênlà:“Hopeyouwillsuffertheresult.Wishyouhavingnoburialplaceforyourbodywhenyoudie.”Tôilậptứcbảođảmrằngbứcthưnàychẳngquachỉlàlốivănbậybạngàyxưa,khôngcóýgìđặcbiệtcả,bởinguyênvăntiếngTrungchínhlà“chếtkhôngcóđấtchôn”.NgườiTrungQuốcnóicayđộcđãthànhquenmiệngrồi,chẳngquađóchỉlàmộtphảnứnghữucơtựnhiênmàthôi.

Hỏi:ỞnôngthônTrungQuốccómộtloạingườigọilà“chửicả

làng”,chuyênđichửibớingườikhác,chửitừđầuphốđếncuốiphố.Lạicòncókiểudiễuphố,bắtngườibịdiễuphốtựđánhthanhlatựchửitựtátvàomặtmìnhmàrằng:“Tôilàăncắp!”,“Tôilàdâmphụ!”

BáchDương:Kiểutựlàmnhụcmìnhđó,cũngnhưcôPhượng“Ớt”bắtbọnngườihầutựtátvàomặtmình,làmtổnthươnglòngtựtrọng,hủyhoạinhâncáchcủahọ.Mộtcánhân,haymộtdântộcnếukhôngcólòngtựhào,thìđólàngườikiểugì,dântộckiểugìchứ?Cókhácgìmộtbầycầmthú!

Hỏi:NgườiTrungQuốcthíchbahoakhoáclác,khôngcâuđượccácònrachợmuahaiconvềnóilàmìnhcâuđược,kếtquảlàmuahaiconcátobằngnhau!

BáchDương:LầnnàytôiđượcdịpgặpgỡvớicácnhàvănnướcngoàiởIowa,trongđócócảnhữngnướccộngsảnnhưBungaria,ĐôngĐức...tôicảmthấyhọrấtđángyêu,vìhọđềubìnhdịvànóichuyệnrấtthậtthà.

Hỏi:NgườiTrungQuốchaynói:ngườiMỹrấtngốc,rấtdễlừa.KỳthựcnóinhưvậykhôngphảnánhngườiMỹngốc,màchothấyngườiTrungQuốcxấuxa.

BáchDương:Tâmlýấyvừanguxuẩnvừaxấuxa,coisựlươngthiệnlàngungốc,TrungQuốcbịchônvùitrongtaychínhloạingườinàyđây.Nghĩđếnđiềunày,tôithấythựcsựxấuhổ.

Hỏi:Bảnthânmìnhkhôngcaothượng,lạicũngkhôngtinngườikháccaothượng?

BáchDương:TôicóngườibạnmởmộtnhàhàngrấtlớnởIowa.NgườiMỹđềukhenanhấytháovát,nỗlực,chỉcóngườiTrungQuốclàđốkỵ.Mộtlần,khitôiđangdiễnthuyết,cóngườiphêbìnhtôilàsùngbáiphươngTây.Ô,lạthật,ngườiTrungQuốchiệnđạicóaimàkhôngsùngbáiphươngTây?Nếukhông,vìsaolạicắttócngắnthếnày,vìsaobàxãkhôngcònbóchânnữa?Cóngườilạiphêbìnhtôisỉnhụctổtiên,thựcralàtôiyêukínhtổtiên,nênmớinóithẳng,nóithậtnhưvậy.

Hỏi:Xinôngchobiết,tìnhtrạngấyđãđượchìnhthànhnhưthếnào?

BáchDương:Tôichorằngđólàdotưtưởngphongkiếntruyềnthốngtạonên.

Hỏi:VìsaongườiTrungQuốckhôngcócảmgiácgìđốivớinhữngmặtlạchậutrongnềnvănhóacủamình?CóngườichorằngvìTrungQuốcquánghèo,tronghoàncảnhcơmănáomặccònchưađủđápứngnhucầu,thìkhôngcóviệcvôliêmsỉnàolàkhôngthểlàm.Thếnhưng,TrungQuốcxưanayvẫnkhuyếnkhíchmọingười“phúquýbấtnăngdâm;bầntiệnbấtnăngdi”.

BáchDương:Đólàtiêuchuẩncaonhấttrongcuộcđời,khôngphảiaicũngcóthểlàmđược.

Hỏi:ÔngchorằngưuđiểmcủadântộcTrungHoalàgì?

BáchDương:VídụnhưngườiTrungQuốctươngđốicoitrọngtìnhbạn,cònngườinướcngoàiquanhệvớinhaukhánhạtnhẽo,bọnhọđãquenviệcđơnđộctácchiến.VềđiểmnàythìngườiTrungQuốchơnngườiphươngTây.Vấnđềlà,vìsaongườiTrungQuốclạicoitrọngtìnhbạn?BởivìtrongxãhộiTrungQuốccầnphảicóbạnbè.Tụcngữcócâu:“Ởnhànhờchamẹ,racửacậybạnbè”.Ởnhàthìcóchamẹbảovệchomình,cònkhirangoàiphảinhờbạnbèbảovệ.NgườiphươngTâykhôngcầnbạnbèphảibảovệ,họđãđượcchínhphủbảovệrồi,bởivậybạnbèđốivớihọcóýnghĩakhácvớingườiTrungQuốc.Giữađườngxehỏng,ngườiMỹsẽtựđộnggiúpđỡbạn,cònngườiTrungQuốc,nếukhôngphảibạnbè,thìechẳngaiđểýđếnbạncả.NgườibạntôiởIowa,gặphômtrờituyếtlớn,xebịtrượtxuốngmộtconngòi,cóhaingườigốcPhidừngxelại,vậtlộnsuốtbabốntiếngđồnghồmớilôiđượcchiếcxelênđườngcái.Anhấyrấtcảmkích,xinhọchobiếttênđểbáođápthìhaingườikialấylàmlạ,bảo:“Nếunhưgặpngườikhácrơivàohoàncảnhnày,anhcũngsẽgiúphọthôi.”Bạntôirấtcảmđộng.Tìnhngườiphảiphátsinhgiữanhữngngườikhônghềquenbiếtnhau,đómớithựcsựlàtìnhngườichânchính.Tìnhngườikhôngphânbiệtđẳngcấp,khôngphânbiệtthânsơ.

Hỏi:TrongKinhThánhcónói,anhhãyyêuquýkẻthùcủamình.CònngườiTrungQuốcthìchỉcótìnhcảmvớibạnbè.NgườiMỹbìnhthườngkhôngthểhiệntìnhngười,nhưngkhicần,họsẵnlònggiúpđỡnhau,điềunàycólẽchịuảnhhưởngtừKinhThánh?

BáchDương:Thựcra,bìnhthườngkhigặpngườilạhọchàomộttiếng“Hello”,đóchínhlàtìnhngười.CònngườiTrungQuốc,gặpngườilạchỉgườmgườmnhìnnhau.

Hỏi:Ngườinướcngoàibìnhthườngđềucóvẻkhôngyêunước,nhưngkhicần,họlạicómặtngay.

BáchDương:Đúnglàmộtsựtươngphản,ngườiTrungQuốcbìnhthườngthìyêunướcđếnkhôngcòngìđểnói,bấtcứviệcgìcũngphảiyêunước,kếtquảlàyêunướcđếnthànhranhưchúngtathấyngàynay.Tôinghĩ,khôngcầnphảiyêunướchơnnữa!Thayvìthế,hãydùngphầnsứclựcvàtinhthầncònlại,đểyêulấychínhmình,nângcaophẩmchấtcủamìnhtrướclàđủrồi.Tựyêumìnhcũngchínhlàyêunước!

Hỏi:Chúngtanênkhắcphụcnhượcđiểmcủamìnhnhưthếnào?

BáchDương:Tôithấyrằng,chúngtanênbắtđầutừviệcnói.Nóinhiềucâu“Cảmơn”,nóinhiềucâu“Xinlỗi”,nóinhiềucâu“Tôicóthểgiúpgìchobạn?”TấtcảcáckhuphốTàutrênthếgiớiđềulànơithunạpnhữngthứbẩnthỉu.AnhhãynhìnnhữngkhuphốÝ,khuphốNhậtxem,họgọngàngsạchsẽthếnào.NgườiTrungQuốcđúnglàkhôngcónổinơidungthânnữa.Vìsaochúngtakhôngbắttaytừviệcdọndẹpsạchsẽ!

Hỏi:TrongvănhóaTrungQuốc,lẽnàokhôngchútdânchủnàohaysao?

BáchDương:TấtnhiênTrungQuốccódânchủ:“Anhlàdân,tôilàchủ!”

Hỏi:ÔngtrôngmongđiềugìởtươnglaidântộcTrungHoa,vàđấtnướcTrungQuốc?

BáchDương:Điềuđóphảinhìnvàonhữngconngườinhưchúngta-nhữngngườidânbìnhthường,cóthểtỉnhngộhaykhông,cónhậnrakhuyếtđiểmcủamìnhhaykhông.Đólàphươngdiệnvănhóa,khôngphảilàphươngdiệnchínhtrị.

Hỏi:Nhữngđiềuôngnóihômnay,ôngcóthểnóiởĐàiLoanhay

không?

BáchDương:Nhữngđiềutôinói,trướcmặthaysaulưngai,từquanchứcchođếnngườidân,từĐàiBắcđếnNewYork,đềugiốngnhau.NếunhưcóthểđượcđếnĐạilục,tôicũngvẫngiữýkiếnnhưthế.

Hỏi:TrungQuốcmuốnxâydựngmộtchếđộdânchủ,cầnphảicảitạotínhcáchdântộc,cầnphảithoátrakhỏihũtương.NếuphầnđôngngườiTrungQuốcđềukhôngtựgiác,việcthúcđẩysẽtươngđốikhókhăn,chỉsốítngườitựgiácthìcũnglựcbấttòngtâm.

BáchDương:Giờđâychúngtaphảinóichongườidânbiết,quanhệgiữangườidânvàchínhphủlàquanhệquyềnlợivànghĩavụ.

Hỏi:Tôichorằng,giữachếđộ,tínhcáchdântộcvàtínhcáchcánhâncóquanhệphụthuộcrấtlớn.Cảitạotínhcáchdântộclàmộtquátrìnhdàilâu,chúngtakhôngcầnphảiđợinócảitạoxongmớixâydựngchếđộdânchủ.Cũngcóthểxâydựngchếđộdânchủtrướcsẽcólợichoviệccảitạotínhcáchdântộc.

BáchDương:Chonênchúngtagiànhthắnglợinhấtthời,cũngphảigiànhthắnglợithiênthu,giànhthắnglợithiênthu,cũngphảigiànhthắnglợinhấtthời.Cókếhoạchngànnăm,nhưngcóthểthayđổiđượcchútnàotasẽthayđổichútđó.Áplựcnàymộtkhihìnhthànhsẽcóhiệuquảrấtlớn.Giờchỉxemcốgắngcủachúngtacóthểtạothànháplựchaykhông,cóthểhìnhthànhmộttràolưudânchủhaykhông.

Hỏi:NgườiTrungQuốcrấtthôngminh,nhưngchỉgiỏithôngminhvặt,màkhôngcótrítuệlớn.NgườiMỹxemracóvẻngờnghệch,nhưnghọlạicótrítuệlớn.Vềlâudàimànói,thôngminhvặtkhôngthểđấulạiđượcvớitrítuệlớn.

BáchDương:NgườiTrungQuốcquáthôngminh,thôngminhđếnđộcoitấtcảnhữngngườikháclàngungốc.Tựmìnhnhảytừtầngtámmươixuống,rơiquacửasổtầngnămmươi,vẫncònchếnhạohaingườiuốngcàphêbêntrong,màkhôngbiếtrằngchẳngbaolâunữa,mìnhsẽnghẹncàphêmàchết.

BàinóichuyệntạiCaoốcWashington-KhổngTử,NewYorkngày16tháng8năm1981-phóngviênbáoBắcMỹghi.

ừanãyngàichủtịchcónói,hômnaytôicóthểđếnđâygặpmặtquývị,làmộtvinhhạnhcho“TùngXã”,thựcra,đóphảilàniềmvinhhạnhcủatôi.Rấtcảmơncácngàiấyđãchotôiđượcgặpgỡquývịởmộtnơicáchxatổquốcthếnày,mong

nhậnđượcsựchỉgiáocủaquývị.Banđầu,ngàichủtịchvàôngchủbúttạpchíTânSĩ-TrầnHiếnTrungnóivớitôi,đâylàmộtbuổitọađàm,nêntôivôcùngcaohứngnhậnlờiđếngópmặt,tậnđếnhômqua,saukhitừBostonvềtôimớiđượcbiếtđâylàmộtbuổinóichuyện.Điềunàykhiếntôirấtlolắng,bởivìNewYorklàthànhphốlớnnhấtthếgiới,lànơitànglongngọahổ.Tôichỉxinđượctrìnhbàynhữngđiềucánhânmìnhcảmnhậnđượccũngnhưnhữngýkiếnriêngcủamình.Tấtcảđềuchỉlàýkiếnriêngcánhân,chứkhôngphảikếtluận,mongđượcquývịgópýtraođổithêmvềcáchnhìnnhận.Hômnay,ngàichủtịchđặtchotôimộtđềmụclà“NgườiTrungQuốcvàhũtương”.Nếuđâylàmộthộithảohọcthuật,thìtrướctiênchúngtaphảilàmrõ,ngườiTrungQuốclàgì?Vàhũtươnglàgì?Tôinghĩtôikhôngcầnnóilạivấnđềnàynữa,bởivìđâylàviệcvẽrắnthêmchân.Ởđờithườngcóhiệntượng:sựviệcmàaiaicũngbiết,nếulạicònthêmchonómộtcáiđịnhnghĩa,thìnộidungcũngnhưhìnhthứccủasựviệcsẽtrởnênmơhồ,khôngcòndễdànghiểuđượcchântướng.Trongtìnhhuốngđó,thảoluậnsẽkhôngthểbắtđầumộtcáchdễdàng.

Tôicònnhớmộtcâuchuyệnthếnày,mộtngườihỏimộtvịcaotăngđắcđạo:“Nếuconởhiệntạilàdoconởkiếptrướcchuyểnsinh,vậyconcóthểđượcbiếtkiếptrướcconlàngườithếnàokhông?Vànếu,kiếpsaulạilàdokiếpnàychuyểnsinh,vậycóthểchoconbiếtkiếpsauconsẽlàngườithếnàokhông?”(ĐạoPhậtchorằngconngườicósựluânhồitừkiếpnàysangkiếpkhác.)Vịcaotăngđắcđạoấyđãtrảlờianhtabằngmấycâu:“Muốnbiếtnhânđờitrước,xemđờinàynhậnchi;muốnbiếtquảđờisau,xemkiếpnàylàmgì!”Nếunhưkiếpnàyanhsốngvuivẻhạnhđời,thìkiếptrướcanhnhấtđịnh

làmộtngườichínhtrực,nhânhậu;cònnếukiếpnàyanhhếtlầnnàyđếnlầnkhácgặpphảitaiương,thìchứngtỏkiếptrướcnhấtđịnhanhđãlàmđiềuác.Câuchuyệnnàyđemlạichochúngtanhữnggợimởtolớn.Cácquýôngvàquýbàởđây,nếulàtínđồPhậtgiáo,chắcchắnsẽrấtdễdàngtiếpnhận,cònnếukhôngphảilàtínđồPhậtgiáo,tấtnhiênsẽkhôngchorằngcókiếptrướckiếpsau,nhưngxinmọingườihãyxemxétđoạnhỏiđáptrêntừgócđộtriếtlý.

Ýcủatôilà,câuchuyệnnàykhiếnchúngtaliêntưởngđếnnềnvănhóaTrungQuốc.Quývịngồiđây,dùmangquốctịchnào,thìđạiđasốcũngđềucóhuyếtthốngTrungQuốc,cáihuyếtthốngấykhôngmộtphươngthứcnàocóthểthayđổiđược.Khôngmaylànhưvậy,vàcũngmaymắnlànhưvậy.NgườiTrungQuốcmàchúngtanóiđếnlàngườiTrungQuốcvớimộtnghĩarộng,khôngchỉriêngmộtkhuvựcđặcbiệtnào,màchỉchungvềhuyếtthống.

NgườiTrungQuốctrongvònghaitrămnămlạiđâyluôncómộtmongmuốn,mongmuốnđấtnướcTrungQuốclớnmạnh,mongmuốndântộcTrungHoatrởthànhdântộcưutúnhấtthếgiới.Thếnhưngđãbaonhiêunămnay,chúngtaliêntụcsuyyếu,chúngtaliêntụcbịngườinướcngoàikỳthị,nguyênnhânlàởđâu?Tấtnhiênchúngtaphảitựchịutráchnhiệm.Nhưng,nếulầntìmtừgócđộvănhóa,tấtsẽnghĩngayđếncâuchuyệntôivừanóikhinãy.Vìsaođếnbâygiờ,đấtnướcvẫnchưalớnmạnh,nhândânvẫnphảichịunhiềutaiươngnhưvậy?Từnhữngngườidânkhôngquyềnkhôngthếchođếnnhữngbậccóchứccóquyềnđềucóchungphươnghướng,cóchungnhữngnguyệnvọngsâusắc,vàcảnhữngnỗibuồnsâusắcgiốngnhau.

Tôinhớkhicònnhỏ,thầygiáotừngnóivớichúngta:“Niềmhyvọngcủađấtnướcđặttrênvaicácem!”Nhưngchúngtabâygiờthếnào?Chúngtalạinóivớithếhệthanhniên:“Cácbạnlàhyvọngcủatươnglaiđấtnước!”Cứnhưthếđờinàysangđờikhácđẩytráchnhiệmxuốngchonhữngngườiđisau,đẩyxuốngđếnbaogiờ?NgườiTrungQuốcởhảingoạilạicàngmẫncảmhơnvớivấnđềnày,vàcũngmongmỏikhônnguôihơn.Đấtnướcchúngtangàynaygặpphảikhổnạnnhưvậy,ngoàiviệcchúngtachưalàmtrònđượctráchnhiệmcủamình,vănhóatruyềnthốngcũngđãkhoáclênchúngtanhữngvỏbọcvôcùngnặngnề,đóchínhlàcáigọinhânđờitrước,quảđờinày.

HômtrướctôiđếnbảotàngBoston,thấycótrưngbàyđôigiàybóchântừthờiôngbàchúngta.Dựavàokinhnghiệmtừchínhbảnthân,tôibiếtnhữngngườiphụnữởtầmtuổitôikhinhỏđềubóchâncả.Cácbạntrẻbâygiờnghekểsẽrấtkhótưởngtượngnổi,vìsaotrongnềnvănhóacủachúngta,lạicóthểsảnsinhramộtthứtànkhốcđếnvậy?CótớimộtnửasốngườiTrungQuốcđãphảichịusựbứchạiđó,đemhaibànchânmìnhbóchothànhtànphế,thậmchígãyxương,thốidarữathịt,khôngthểđilạiđược.Thếmàtronglịchsửcủachúngta,hủtụcnàyđãkéodàitớimộtngànnăm.NềnvănhóaTrungHoa,khôngngờlạicómộtmảngdãmanđếnvậy.Khôngmộtailêntiếngbảolàmthếlàphảntựnhiên,làgâyhạichosứckhỏe.Ngượclại,đạiđasốđànôngcònchorằngbóchânnhỏmớilàđẹp.Cònbứchạiđốivớiđànôngthìsao?Đólàhoạnquan.Theonhữngghichéptrongsửsách,từtrướcđờinhàTống,phàmlànhữngnhàcótiền,cóquyền,đềucóthểtựthiếnhoạnnôbộc.Chuyệnnàykéodàiliêntụctớithếkỷ11,tứclàsaukhibắtđầusangthờinhàTống,thìmớibịcấm.Nhữngsựviệcđóchứngtỏmộtđiềurằng,trongvănhóacủachúngtacórấtnhiềubấthợplý.Hơnnữa,trongcảquátrìnhpháttriểncủalịchsử,nhữngbấthợplýnàyđãpháttriểnđếnmộtmứcđộkhôngthểkhốngchếnổi.

Nềnvănhóacủabấtkỳmộtdântộcnàocũnggiốngnhưdòngsônglớncuồncuộnchảyxuôimãikhôngngừng.Nhưngdolâudần,rấtnhiềuthứrácrưởibẩnthỉutrongdòngsôngấy,nhưcáchết,mèochết,chuộtchết...bắtđầuchìmlắngxuống,khiếnchodòngnướckhôngthểlưuđộngđượcnữa,màtrởthànhmộtvũngnướcchếttùđọng.Càngngàycàngchìmlắngnhiềubùnđất,càngngàycàngtrởnênhôithối,nóbiếnthànhmộthũtương,mộtvũnglầy,bốcmùithốikhắm.

Nóiđếnhũtương,cólẽnhiềubạntrẻkhônghiểu.TôisinhravàlớnlênởmiềnBắc,quêchúngtôicórấtnhiềuthứnày.Tôikhôngbiếtchínhxácnóđượclàmtừnhữngnguyênliệugì,nhưnggiavịlàmmónvịtquaymàquývịănởnhữngquánănTrungHoachínhlàtươngđấy.Tươngkhôngchảytuồntuột,khôngàoàonhư“HoàngHàchảytựlưngtrời”.

Nướctùkhôngdễlưuthông,lạithêmsựbayhơicủanước,khiếncholớplắngđọngcàngdàythêm,nặngthêm.Vănhóacủachúngta,cáigọilà“nhânđờitrước”củachúngta,chínhlàgiốngnhưvậy.

TrongvănhóaTrungQuốc,cáicóthểđạidiệnrõnhấtchođặctrưngnàychínhlà“quantrường”.Trướckia,mụcđíchđọcsáchcủagiớitríthứclàđểlàmquan.Cái“quantrường”khôngnhìnthấy,khôngsờthấyđượcấyhìnhthànhnêntừchếđộkhoacử.Ngườiđọcsáchmộtkhiđãbướcvàoquantrườngrồi,sẽlậptứcởtrongtrạngtháiđốilậpvớidângian.Ngườiđọcsáchtrongchếđộđóchỉtheođuổimộtmụctiêuduynhấtlàlàmquan,chonênmớinói“Thưtrungtựhữunhannhưngọc;Thưtrungtựhữuhoàngkimốc”(Trongsáchsẵncónhansắcnhưngọc;Trongsáchsẵncónhàvàng).Đọcsáchcóthểlàmquan,làmquanrồisẽcóngườiđẹpvàtiềnbạc.Thờixưacócâu,ngànhnàocũngcótrạngnguyên,thựcthếthìngoạitrừtrạngnguyêntrongđámngườiđọcsáchra,nhữngngườikhácchỉlàthợthuyềnkhôngđánggiámộtđồng.Thờibấygiờ,córấtnhiềuhạnchếđốivớinhữngngườithuộcgiaitầngkhác,kiểunhưkhôngđượcmặcloạiquầnáonào,khôngđượcngồiloạixenào.Mọithứtrongxãhộiphongkiếnđềulấylợiíchcủakẻlàmquanlàmtiềnđề.XãhộiphongkiếnđãkhốngchếTrungQuốclâunhưvậy,gâyranhữngảnhhưởngvàáplựclớnnhưvậy,songvềkinhtếlạihầunhưchẳngthayđổigì,cònvềchínhtrịthìkhiếnchúngtasuốtmộtthờigiandàirơivàovănhóahũtương,màmộttrongnhữngđặctrưngcủanólàlấytiêuchuẩncủaquanlàmtiêuchuẩn,lấylợiíchcủaquanlàmlợiích,khiếnchovănhóahũtươngcủachúngtacàngthêmnồng,càngthêmđậm.

TìnhtrạngtươngđọngđáyhũlâunhưvậykhiếnngườiTrungQuốcchúngtatrởnêntựtư,nghikỵ.TuytôichỉđếnMỹdulịchmộtchuyếnngắnngày,nhưngnhữngđiềumắtthấykhiếntôicảmnhậnđượcngườiMỹkháthânthiện,vuivẻ,thườngxuyêntươicười.Tôitừnggặpcáccháubé,connhữngngườibạnTrungQuốcởnhàhọ,tuyrấtvuivẻ,nhưngchúnghiếmkhicười,phảichăngcơmặtcủangườiTrungQuốccócấutạokhác?HaylàdântộcTrungQuốcquátrầmlặng?

Bởisựthiếuhụtchíkhícủadântộc-khôngbiếttrongchúngtacóainghĩrằng-bảnthânchúngtacũngcầnphảichịutráchnhiệmvềviệchìnhthànhnêntínhcáchấy?GiữangườiTrungQuốcvớinhau,thườngcósựchốngđối,bấthợptác.ĐiềunàykhiếntôinhớđếnchuyệnmộttrưởngnhómtrinhsátngườiNhậthuấnluyệnchocấpdướicủaynhìnthấyaicũngđềuphảinghingờđólàkẻtrộmcắp.Trạngtháitâmlýấydùngđểhuấnluyệncảnhsáthìnhsựthìtốt,nhưngtrongtâmlýngườiTrungQuốccũngrấtphổbiếnmộttrạngtháitươngtự:đốiphươngphảichăngmuốnkiếmđượccáigìbéobởtừmình?SựnghikỵgiữangườinàyvớingườikiađãkhiếnngườiTrungQuốctrởthànhmộtnắmcátrờirạc.

Chúngtalàmộtđấtnướclớnnhưvậy,cótàinguyên,códânsố,támtrămtriệutớimộttỷngười,nếucóthểđồngtâmhiệplực,địavịcủaTrungQuốcởchâuÁ,làmgìcóchuyệnkémNhậtBảnđược?

Dobịchếđộxãhộiphongkiếnvùidậpsuốtmộtthờigiandài,ngườiTrungQuốcđãdầmmìnhtronghũtươngnàyquálâu,tưtưởng,tínhquyếtđoáncũngnhưtầmnhìnđềubịhũtươnglàmônhiễm,kếtquảlàkhôngthểnhảyrakhỏihũtương.Lâudần,đasốchúngtamấtkhảnăngphânbiệtđúngsai,thiếudũngkhíđạođức,chỉdựavàocảmxúcvàtrựcgiácđểxửlýmọichuyện,màkhôngthểsuynghĩbằnglýtrí.Tấtcảgiátrịhànhviđềulấytiêuchuẩnđạođứcvàtiêuchuẩnchínhtrịtronghũtươnglàmchuẩn.Dovậy,đãkhôngcòncongthẳngthịphi,khôngcònđúngsaiđentrắng.Tronghoàncảnhđó,nhậnthứcđốivớisựvậthiếmkhiđượcphântíchvàtìm

hiểmsâuhơn.Trảiquaquátrìnhdiễnbiếnlâudài,cuốicùngdẫnđếnmộtsựbáoứngtổnghợp,chínhlàChiếntranhNhaphiến.

ChiếntranhNhaphiếnlànhátcắtngangcủavănhóangoạilai,đốivớingườiTrungQuốc,tấtnhiênđólàmột“nỗinhụcquốcgia”,nhưngxéttừgócđộkhác,chưachắcnóđãkhôngphảilàmộtlầnđạigiácngộ.Đốivớimộtsốsựviệc,cáchnhìncủangườiNhậtBảndườngnhưkhácchúngta.Vàothếkỷ18,nướcMỹtừngđánhđắmhaitàucủaNhậtBản,khiếnNhậtBảnphảimởcửađấtnước.NgườiNhậtchorằngsựkiệnnàymangđếnchohọlợiíchrấtlớn,họcoinỗisỉnhụcnhưmộtliềuthuốckíchthíchtinhthần.

Trênthựctế,chúngtanêncảmơncuộcChiếntranhNhaphiến,nếukhôngcóChiếntranhNhaphiến,hiệntạisẽnhưthếnàochứ?Ítnhấtthìcácvịngồiđây,cólẽtrênđầuvẫncònmộtcáiđuôisam,phụnữthìvẫnbóchân,mọingườivẫnmặcáodàiáokép,trênbộthìngồikiệuhaingườikhiêng,dướinướcthìđithuyềnván.NếuChiếntranhNhaphiếnxảyrasớmhơnbatrămnăm,cólẽTrungQuốcđãthayđổiđượcsớmhơn.Nếusớmhơnmộtngànnăm,lịchsửsẽhoàntoànkhác.Chonêntôichorằng,“nỗinhụcquốcgia”nàythựcralàmộtđònđảkíchmạnhmẽvàovănhóahũtươngcủachúngta,khôngcóđònđảkíchnày,ngườiTrungQuốcsẽcòntiếptụcdầmmìnhrấtsâudướiđáyhũtương,cuốicùngcóthểsẽtắcthởmàchết.

ChiếntranhNhaphiếnlànhátcắtngangcủavănhóangoạilai,điềunàykhiếnchúngtanghĩrằng,tronglịchsửTrungQuốc,triềuThanhlàthờiđạithíchhợpnhất.NếuChiếntranhNhaphiếnxảyravàothờinhàMinh,TrungQuốcsẽkhôngchịuđựngnổi,tìnhthếsẽhoàntoànđổikhác.Thựcra,đốivớinướcTrungQuốcgiànua,vănminhhiệnđạihóacủaphươngTâynênthâmnhậpvàocàngsớmcàngtốt.Đònđảkíchlớnnày,khôngnghingờgì,chínhlàsựkhiêuchiếnmạnhmẽđốivớilịchsửvàvănhóa,mangđếnchochúngtamộtvănminhvậtchấtmới,cũngnhưmộtvănminhtinhthầnmới.

Cáigọilàvănminhvậtchất,vídụnhưmáybay,đạibác,ôtô,tàuđiệnngầmhiệnđạicủaphươngTây...,ngườiTrungQuốcbỗngnhiêntrôngthấybênngoàicómộtthếgiớimớinhưvậy,cónhiềuthứkhácvớichúngtanhưvậy,thìsinhranhậnthứcmớivềvănminhvậtchất.Cònvềvănminhtinhthần,tưtưởngchínhtrị,tưtưởnghọcthuậtcủaphươngTâycũngđemlạichochúngtarấtnhiềugợimởvàquanniệmmới.Trướcđâychúngtađâubiếtđếndânchủ,tựdo,nhân

quyền,pháptrị...tấtcảđềulàsảnphẩmtừphươngTâymangtới.

TrướcđâyngườiTrungQuốctuycócâu,“nhânmạngquanthiên”(mạngngườitàytrời),nhưngthựctế,mạngngườicóbằngtrờihaykhông,thìphảixemđólàaimớiđược.Giảsửtôichẳnghạn,nếutôiđánhchếtmộtngười,đươngnhiênlàchuyệntàytrời.Nhưngnếuhungthủlàkẻcóquyềnthế,thìmạngngườiliệucóđánggì?Chonêncònphảixemxétvấnđềsựviệcđóliênquanđếnaitrướcđã.Thánhnhânxưacòncócâu,“dânviquý,quânvikhinh”(1),đóchẳngquachỉlàmộtlýtưởng,mộtlýtưởngtrướcnaychưatừngthựchiệnđượcởTrungQuốc.Vàothờiphongkiến,khimộtvươngtriềukếtthúc,thaybằngmộtvươngtriềukhác,chếđộcũngkhôngcógìthayđổi.Khingườitalậtđổtriềuđạicũlậpnênmộttriềuđạimới,điềuduynhấtbiểuthịvươngtriềumớibấtđồngvớivươngtriềucũ,làhếtthảycungđiệnvươngtriềucũdựnglên,đềubịđốtphá,đậpbỏ,xâymới.Lýdongườitađốtcungđiệncủatriềutrước,làđểnóirằngtriềutrướcthihànhchínhsáchtànbạo,cònmìnhmớilànhânđạo,chonên“chínhtrịnhânđạo”phảiđốtbỏnhàcửacủa“chínhtrịtànbạo”.Cứnhưvậyhếtđờinàysangđờikhác,khôngthểxâydựngđượcđiềugìmớimẻvềtưtưởngchínhtrị,màchỉlấyviệcđốtphánhàcửađểbiểuhiệnsựkhácbiệt.ĐiềuđókhiếnchođấtnướcTrungQuốcgiànuacủachúngta,trảiquamấynghìnnămmàkhônggiữlạiđượcmấytòakiếntrúccổ.

TronghệtưtưởngchínhtrịTrungQuốc,cũngcómộtsốthứlýtưởngtiếpcậnvớiphươngTây,vídụnhư:“Convuaphạmpháp,tộinhưdânthường”,nhưngđóchẳngquacũngchỉlàmộtniềmhyvọng,ảotưởngmàthôi.Trênthựctế,đâygầnnhưlàchuyệnkhôngthểxảyra,convuaphạmpháptuyệtđốikhôngthểtộinhưdânthườngđược,ngườiTrungQuốcxưanaykhôngbiếtđếndânchủ,tựdo,pháptrị...Tuytrướcđâycóngườinói,chúngtacũngcótựdo,cóthểmắngchửicảhoàngđế,nhưngtựdocủachúngtacựckỳhạnchế,tựdochỉởtrongphạmvimànhữngkẻthốngtrịchophép,chỉcótựdochútítmàthôi.Nhândâncóthểmắngchửihoàngđế,nhưngphảimắngchửivụngsaulưng.Phạmvitựdovôcùnghạnhẹp,tấtnhiêncóthểcótựdosuynghĩlungtung,songnhữngquanniệmnhưdânchủ,pháptrị...thìhoàntoànkhôngcó.

DântộcTrungHoalàmộttrongnhữngdântộcvĩđạinhấtthếgiới,tấtnhiênvềmặtcảmxúc,chúngtakhôngthểkhôngnghĩnhưvậy,nếukhôngthìthậtkhólòngmàsốngnổi.Nhưngtrênthếgiới

còncómộtdântộcvĩđạikhác,đólàngườiAnglo-Saxon.Dântộcnàyđãxâydựngnêngiáđỡchovănminhthếgiới,vínhưchếđộnghịviện,chếđộtuyểncửhaychếđộtưphápđộclập,bồithẩmtưphápcủahọ...,đãxâydựngnênmộtkếtcấutốtđẹpchoxãhộiloàingười.Đólàcốnghiếnlớnnhấtmàhọđemlạichonềnvănminh,cũnglàmộttrongnhữngnguyênnhângiúpxãhộiphươngTây,vềmặtchínhtrị,cóthểhướngđếnmộtsựcôngbằnghợplý.

Tấtcảnhữngđiềutốtđẹpđềuphảidựavàochínhchúngtađểgiànhlấy,khôngnhưvườnEdencủaThượngđế,cáigìcũngđềuđượcsắpxếpđâuvàođấyrồi.NgườiTrungQuốcđãsốngtronghũtươngmộtthờigiandài,ngàythánglâudần,tựnhiênsinhratâmlýcẩuthả,mộtmặtthìtựđạihuyễnhoặcmình,mộtmặtkháclạitựtivàtựtư.Tôinhớtrướcđâytừngđượcxemmộtbộphim,màtôiquênmấttênphimrồi,cómộtquýbà,bàtamộtmặtthìxinhđẹp,quýphái,đượcmọingườingưỡngmộ,mộtmặtkhácthìhoangdâm,vôsỉ,hạlưu,bàtakhôngthểthốngnhấthaimặtnhâncáchnàylạivớinhau,sauđóbácsĩtâmlýđểchobàtađốidiệnvớisựthật,vàbàtađãtựsát.Khikiểmtralạihồsơbệnháncủamình,chúngtacódámđốidiệnvớihiệnthựckhông?Dùngmộttâmlýmạnhkhỏe,đểxửlýnhữngbệnhtậtcủachínhchúngta?

Chúngtanênhọccáchphảntỉnh,ngườiTrungQuốcxưanaykhôngquenvớiviệcphảntỉnhlýtrí,màchỉquenvớiviệcphảntỉnhtìnhcảm.Vídụnhư,vợchồngcãinhau,chồngbảovớivợ,côkhôngtốtvớitôi.Vợliềnquăngđĩathứcănlênbàn,bảo:“Tôicóđiềugìkhôngtốtvớianh?Tôikhôngtốtvớianhmàcònnấunướngchoanhănà?”Hànhđộngnàylàmộtbiểuhiệnthiếuthiệný,tựxétlạimìnhnhưvậy,thàrằngkhôngtựxétcònhơn.

TừkhivănhóaphươngTâythâmnhập,cốnhiêntưtưởngchínhtrịởTrungQuốcđãbắtđầucóthayđổi,quanniệmđạođứccũngđãkhác.Trướcđâychuyệnchồngđánhvợđượccoilàbìnhthườngcơmbữa,cònbâygiờanhmuốnđánhvợư,cứthửxem!Rấtmaychocácbạntrẻlàmộtsốvănhóalạchậutrongtruyềnthốngđãbịđàothảikhôngít,khôngnhữngvềchínhtrị,vềđạođứcnhưvậy,màtrongtấtcảcáclĩnhvựcvănhóa,nhưnghệthuật,thơca,vănhọc,sânkhấu,múa...đềubịảnhhưởngvàthayđổi.

CứnóiđếnvănhóaphươngTây,vănminhphươngTây,chắcchắnlạicóngườichụpchocáimũ“sùngngoại”.Tôichorằng,saolại

khôngthểsùngngoại?Lễnghĩacủahọthựcsựtốthơncáihoangsơthôthiểncủachúngta,đạibáccủahọthựcsựtốthơncungtêncủachúngta.Nếunhưtrongsốbạnbè,cóngườihọcvấn,đạođức,mọithứđềutốthơnmình,thìsaolạikhôngthểsùngbáihọ?NgườiTrungQuốckhôngcódũngkhícangợingườikhác,nhưnglạicódũngkhíđảkíchngườikhác.Bởivìvănhóahũtươngcủachúngtađãquásâurộng,vàkhiếnchongườiTrungQuốctrởthành“quýtquasôngHoàithànhquất”.Câyquýtđượctrồngtrọtsinhtrưởngởthổnhưỡngcủanóthìvừatovừangọt,đemdờiđitrồngởnơikhác,lạitrởnênvừanhỏvừachua,đólàdothủythổkhônghợpvậy.Tôicómộtngườibạn,chínhlàngườiđãluôngiúpđỡtôitrongsuốtmườinămtôingồitù,anhTônQuanHán.AnhấytừngmanghạtcảitrắngđặcsảnSơnĐôngvềPittsburgh(2)trồng,nhưngnhữngcâycảitrồngralạikhôngphảilàloạicảiđặcsảnấynữa.

NgườiNhậtcómộtkhảnănglàhọclàmcáigìthìlàmđúngcáiđó,cònngườiTrungQuốcthìhọclàmcáigìlàlàmsaicáiđó.TinhthầnnàycủangườiNhậtrấttuyệtvời,họcóthểhọcưuđiểmcủangườikhác,họcđượcgiốngynhưvậy.NgườiTrungQuốcthìchỉbiếtmượncớ,đemcâu“khôngphùhợptìnhhìnhtrongnước”ralàmláchắn,tạothànhmộtlýdorấthayđểtừchối.TrướcChiếntranhGiápNgọ(3),ngườiNhậtđếnthamquanhảiquânTrungQuốc,trôngthấybinhlínhcủachúngtađemáoraphơitrênnòngpháo,đãxácđịnhquânđộinhưvậythìkhôngthểchiếnđấu.Chúngtahầunhưkhôngcóýđịnhxâydựngmộtquanniệmhiệnđại,chỉlấycớchotấtcảnhữngviệcchúngtakhôngmuốnlàm,baogồmcảviệcbỏnhữngcáiáođangphơitrênnòngpháođi,bằngmộtcâu:“Khôngphùhợptìnhhìnhtrongnước”.

ChẳnghạnnhưvấnđềgiaothôngởĐàiBắc,vốnchỉlàmộtviệckhônggìđơngiảnhơn,thếmàbaonhiêunămquavẫnchưagiảiquyếtxong.Tôinghĩnếuchúngtathựchiệnphạtnặngđốivớingườiviphạmthìchỉvàilầnsẽtốtngay.Nhưngcóngườilạiđềxuấtnêngiáodụchọbiết“nhườngnhịnlễđộ”,chorằngnhưvậymớithíchhợpvớihoàncảnhtrongnước.Chúngtađãnhườngnhịnlễđộquálâurồi,bịchônvùiquásâurồi,vẫncònphảinhườngnhịnđếnbaogiờnữa?Chúngtakẻvạchchongườiđibộquađườnglàđểbảovệngườiđibộ,thếnhưngkếtquảlà,rấtnhiềungườiđibộđãbỏmạngởtrênđườngvạchnày.TôicómộtngườibạnkhiởĐàiBắcđixethìphóngnhanhvượtẩu,saukhisangMỹ,đãbịphạtliêntục,phạtđến

chóngmặthoamắt,đếnmứckhôngthểkhôngđểýđếntốcđộnữa.Chuyệnđơngiảnnhưquytắcgiaothông,TrungQuốccũngcó,nhưngnólậptứcbịbẻcong.Cứnóiđếnưuđiểmcủanướckháclàcóngườinóilà“sùngngoại”.Trênthựctế,nhữngnướcnhưMỹ,Pháp,Anh,Nhật,họcónhữngđiểmtốt,thìchúngtanênhọctập,họcónhữngđiểmkhôngtốt,thìchúngtakhôngnênhọctập,chỉđơngiảnlàvậythôi!

NgườiTrungQuốcthìhọclàmcáigìlàlàmsaicáiđó.NgườiTrungQuốcchỉbiếtmượncớ,đemcâu“khôngphùhợptìnhhìnhtrongnước”ralàmláchắn,tạothànhmộtlýdorấthayđểtừchối.Từđấycóthểthấyrằngvănhóahũtươngquásâuđậm,đãkhiếnngườiTrungQuốcmấtđikhảnăngxửlývàtiếpnhận,chỉbiếtchìmđắmtrongcảmxúccủa

chínhmìnhmàthôi.

CómộtngườiMỹđãviếtmộtcuốnsáchtênlà:NgườiNhậtlàmđược,tạisaochúngtakhôngthể?,nhưngkhôngcóainóivịgiáosưnàysùngngoạicả.Từđâycóthểthấyrằng,vănhóahũtươngquásâuđậmđãkhiếnchongườiTrungQuốcmấtđikhảnăngxửlývàtiếpnhận,chỉcònbiếtchìmđắmtrongcảmxúccủachínhmìnhmàthôi.Tôicóngườibạnláixethườngđộtnhiênbấmcòi,tôihỏivìsao,anhấynóiđùarằng:“Đểchứngtỏtôikhôngmấtgốc!”Chúngtahyvọngchúngtacómộtthếhệsởhữuđầyđủtrítuệđểnhậnrõnhữngkhuyếtđiểm,biếtsuynghĩ,đủkhảnăngphánđoánvàphânbiệtđúngsai,nhưvậymớicóthểlàmchohũtươngnhạtbớt,loãngbớt,thậmchícóthểtrởthànhmộthồnướctrongxanhhaymộtđạidươngmênhmông.

NgườiTrungQuốcrấthaycảmxúchóa,tưtưởngchủquanrấtmạnh,khinhậnthứcvềcácsựviệcluônđemnhữngbiểuhiệnchúngtanhìnthấyđểlàmtiêuchuẩnquyếtđịnh.Chúngtaphảitựbồidưỡngkháiniệmnhìnnhậnsựviệcmộtcáchtoàndiệnvàcótínhchỉnhthể.Rấtnhiềusựviệcnếuđàosâutừnhiềugócđộkhácnhausẽchínhxáchơnsovớichỉxemxétdướimộtgócđộ.Đườngthẳngnốigiữahaiđiểmlàngắnnhất,đólàquanniệmcủangànhVậtlý;còntrongđờingười,khoảngcáchngắnnhấtthườnglạilànhữngđườnggấpkhúc.Vìvậymụctiêuphấnđấucủachúngtanênlàtrởthànhmộtnhàgiámđịnhtinhtường.Mộtxãhộicónănglựcgiámđịnh,mớicóthểnângcaonănglựcphânbiệttốtxấuđốivớisựvậthiệntượngcủamọingười.TrướcđâytôitừngđượcxemnghệsĩKinhkịchlãothànhKhươngDiệuHươngbiểudiễn,ôngấyđãhơnsáumươituổi,trênmặtđầynếpnhăn,cóthểnóilàrấtxấuxí,thếnhưngđiềuđókhôngảnhhưởnggìđượctớithànhtựunghệthuậtcủaông.KhiôngấyhátbàiCậubéchăntrâu,cácbạnsẽhoàntoànquênmấtdángvẻgiànuacủaông.Khimọingườiđãcókhảnănggiámđịnhrồi,giantàsẽphảiluibước.VídụnhưtranhcủaBáchDươngtôivẽvàtranhcủaVanGoghđặtcạnhnhau,nếuaikhôngbiếtphânbiệt,họsẽnói:“TranhBáchDươngvớitranhVanGoghcũnggiốngnhau!”Vậythìnhànghệthuậtchânchínhsẽbịđảkíchrấtlớn,vàxãhộicũngvĩnhviễnkhôngcótácphẩmnghệthuậtđạttiêuchuẩn.

TrungQuốctuylàmộtnướclớn,nhưngngườiTrungQuốclạithiếulòngbaodung,tâmđịarấthẹphòi.HômtrướctôikhởihànhởsânbayKennedy,ngồitrênmáybaychợpmắtkhoảngmộttiếngđồng

hồ,saukhitỉnhgiấcmáybayvẫnchưacấtcánh,hỏiramớibiếthọđangbãicông.Tôingạcnhiênnhậnra,cáchànhkháchđềurấttrậttự,mọingườicườinóinhưthường.ChuyệnnàynếuxảyraởĐàiLoan,tìnhhìnhhẳnsẽkhácrồi.Hànhkháchchắcchắnsẽlàmầmlên:“Vìsaođếngiờvẫnkhôngkhởihành?Saođây?Chẳnglẽcònkhôngđủăn?Bãicônggìmàbãicông?Bãicôngmàcònbánvéà?”NhữnghànhkháchởMỹnhìnsựviệcởmộtgócđộkhác:Nếunhưmìnhlàmtrongngànhhàngkhôngcólẽmìnhcũngthamgiabãicông.Từđây,cũngcóthểthấycáigọilàkhíđộcủadânnướclớn,tínhbaodungcủanướcMỹrấtlớn,nướcMỹkhôngchỉbaodungrấtnhiềuchủngtộc,rấtnhiềumàuda,màcònbaodungnhiềungônngữvàphongtụctậpquánkhácnhau,thậmchíbaodungcảnhữngthứthôthiểnhoangdãcủangườiTrungQuốc.

Phongđộnàythểhiệnrõtínhbaodungcủamộtnướclớn,giốngnhưkhiReaganvàCartertranhluậntrêntruyềnhình,mỗingườiphátbiểuchínhkiếncủamình,nhưngkhônghềcôngkíchnhaumộtcáchthôthiển.Reagankhôngnói,ônglàmtổngthốngmấynăm,chỉtoàndùngngườiquen.Cartercũngkhôngbảo,ôngkhôngcókinhnghiệmcầmquyền,ôngcóthểquảnlýtốtđượcđấtnướcnàykhông?Cảhaingườiđềuthểhiệncựckỳphongđộ,đóchínhlàphẩmchấtdânchủcaođộ.

Tôikhônghứngthúvớichínhtrị,cũngkhôngđặcbiệtcổvũmọingườithamgiachínhtrị,nhưngnếubạncóhứngthú,thìnênthamgia,bởivìchínhtrịvôcùngquantrọng,bấtkểbạnlàmviệcgì,chỉcầnmộtsắclệnhbanra,thìchẳngnhữngtiềnbạckhônggiữđược,màngaycảtựdo,tínhmạngcũngkhóbảotoàn.

Nhưngchúngtakhôngnhấtthiếtphảiaiaicũngthamgia,chỉcầncókhảnănggiámđịnh,thìcũngtươngtựnhưvậyrồi.Khôngchỉởlĩnhvựcchínhtrị,màởlĩnhvựcvănhọc,nghệthuật,ngaynhưhộihọachẳnghạn,trìnhđộgiámđịnhcũngquyếtđịnhtấtcả.Nhữngcáikhôngđủtiêuchuẩn,vídụnhưtranhcủaBáchDươngtôichẳnghạn,thìphảigiấudốt,chỉdámvẽvụngchomìnhxem,chứkhôngdámđemra,nếukhôngngườikhácthoạtnhìnđãthấytrìnhđộcủamìnhnhưthếnào,sẽbảo:“Anhvẽcáitrògìthếnày?Thếmàdámđemrachongườitaxem?”Cónănglựcgiámđịnhthựcsự,xãhộimớicóranhgiớitốtxấu,mớikhôngxảyratìnhtrạngchuyệngìcũngquaquýt,mọingườiđềulàmbừalàmloạn,dầmthànhtươngtrongđó,khôngphânbiệttrongđục,thấpcao,cảntrởsựtiếnbộvàpháttriển

củachúngta.

Mấyýkiếnnàycủatôi,chỉlànhữngcảmtưởngcánhân,đưarađâythảoluậnvớimọingười,xinđượcnhậngópý.Vôcùngcảmơnquývị.

BàiđăngtrênNhậtbáoBắcMỹngày19-21tháng8năm1981.

VĂNHỌCVÀLỊCHSỬTRONGĐỜISỐNG

ĐâylàbàinóichuyệncủaBáchDươngngày22tháng8năm1981tạikhoaLịchsử-ĐạihọcStanford,bangSanFrancisco.Bảnbáođãrấtkhókhănmớicóđượcbăngghiâm,xinđặcbiệtđănglên,phục

vụquýđộcgiả.

hủtịch:Kínhthưacácquýông,quýbà,bâygiờtôixingiớithiệuôngBáchDươngvớiquývị.Tốihômqua,ôngBáchDươngmớitừPhoenixđếnSanFrancisco.(Lượcbỏđoạngiớithiệu)

BáchDương:Kínhthưangàichủtịch,cácquýôngvàquýbà!ThậtvôcùngvinhhạnhđượcgặpgỡquývịởĐạihọcStanford-mộttrongnhữngtrườngđạihọchàngđầubangCalifornia!Tôirấtphấnkhởi,lúcngồitrênmáybaytừPhoenixđếnSanFrancisco,tôiđãtưởngtượngcảnhđượcgặpgỡquývịngàyhômnay.Tâmtrạngcủatôikhiấy,sovớilúcnày,khôngcógìthayđổi.Đốivớitôi,đâylàmộtcuộctaongộvôcùngvinhdựvàmangtínhtruyềnkỳ.Hômnay,ngàichủtịchđãgiaorachotôimộtchủđềrấtlớn,tôicócảmgiáckhólòngđảmđươngđược.LúctôiởNewYork,côLýLinhDaogọiđiệnbáochotôibiếtchủđềnày,tôivôcùngcảmơn,nhưngcũngcảmthấymìnhkhócóthểđảmnhận.HômtrướcởPhoenix,ôngĐịchMạnhBânkhinóichuyệnđiệnthoạicũnglạinhắctôi,thànhthử,tôichẳngnhữngcảmthấymìnhkhôngđảmđươngnổi,màcònvôcùnglolắngmìnhkhôngđủtưcáchđểnóivềmộtchủđềlớnnhưthếnày.Sởdĩtôivẫnnhậnlời,làbởitôimuốnmạnhdạnđónggópcảmtưởngcủariêngmình,vềnhữnggìnămngànnămlịchsửTrungQuốcđãgợimởchochúngta.Trướckhivàochủđềchính,tôixintrìnhbàymộtcảmtưởngkhác,đólànhữngấntượngcủatôivềngườiAnhđiêng-chủnhâncủanướcMỹ,nhữngcưdânnguyênthủycủachâuMỹ.Tôiđãđượcthamquannhữngphếtích,nhữngvùngbảotồncủangườiAnhđiêng,vàcũngđãgặpmộtsốngườiAnhđiêng.Tuythờigianngắnngủi,giaolưurấtít,nhưngấntượnglạivôcùngsâusắc.ĐặcbiệtcómộtlầnởCarefree(1),tôiđếnmộtkhuphếtíchcủangườiAnhđiêngcáchđóchừngbốnmươiphútđixe,vàđãđượcxemnghềthủcông

củangườiAnhđiêng.Nghềthủcôngcủahọngàynaysovớisáutrămnămvềtrước,bấtkểvềhìnhthứchayhoavăn,cáchthứcdệtvảicũngnhưnguyênvậtliệu,đềukhôngcógìthayđổi.Từmónđồthủcôngnhỏbéấy,tôisuynghĩvàtựhỏi,rồikhôngbiếtsốmệnhcủadântộcnàysẽđivềđâu.Chúngtakhôngthểtưởngtượng,mộtdântộcvĩđại,vớimộtlịchsửlâuđờinhưvậy,lạiđànhchịukéodàinốtchúthơitàntrongkhubảotồnmàchínhphủMỹdànhchohọ.TìnhcảnhcủangườiAnhđiêngvàlịchsửđaubuồncủahọ,saukhibịlừagạt,bịgiếthại,bịnhụcmạ,họcóphảnứngnhưthếnào?Bảnthântôicómộtấntượng,đólàphảnứngcủahọkhiếnngườitathấybuồnthảm.Tôichorằng,vấnđềngườiAnhđiênghiệnnayphảiđốidiện,khôngphảilàkinhtếhayđạođức,màlànguycơdiệtchủng.Tôikhôngphảinhàtiêntri,cũngkhôngphảithầybói,tôichỉcăncứvàoấntượngcủamìnhcũngnhưrấtnhiềucâuchuyệnbạnbèkểlạimàthôi.Thưaquývị,chúngtaliệucóthểtưởngtượngrằng,saumộttrămnămnữa,nămtrămnămnữa,mộtngànnămnữa,hoặcdài,hoặcngắn,ngườiAnhđiêngrốtcuộcsẽcóngàyphảidiệtvong.Bởivìhọtừchốiviệctiếpthuvănminhhiệnđại.Tấtnhiênhiệnnayhọcókhubảotồn,họkhôngxâmphạmngườikhácvàngườikháccũngkhôngxâmphạmhọ,nhưngkhubảotồnnàylàcủachínhphủMỹ,cũngcóthểnóiđólàcủangườidatrắngbanchohọ.Đươngnhiênvềmặtlýluậnhaycảmtính,chúngtavẫncóthểnói,đókhôngphảilàbancho,màlàngườiAnhđiêngtựmìnhgiànhlại,làvùngđấtvốncócủangườiAnhđiêng.Thếnhưngnếuchúngtadùnglýtríđểsuyxét,chứkhôngphảicảmnhậntheokiểuvănthơ,thìđềubiếtrằngkhubảotồnnàylàmộtânhuệcủangườiMỹdatrắng,haynóicáchkháclàxuấtpháttừmongmuốnchuộctộicủangườidatrắng.Chonên,giảsửcómộtlúcnào,dânsốnướcMỹtăngthêm,cầnđếnđấtđaithuộcvềkhubảotồnnày,tôinghĩrằngkếtcụccủangườiAnhđiêngsẽvôcùngbithảm.Chúngtaphảichăngnênnhìnnhậnthếnày:mộtdântộcbịdiệtvong,làmộtsựkiệnrấtlớn,nhưngkhôngphảilàkhôngthểxảyra!MỗikhitrôngthấynhữngphếtíchhoangtàncủangườiAnhđiêng,vàsựđìnhtrệvềvănhóacủahọ,tôilạithấytronglòngnhưcódaocắt,lạibấtchợtnghĩđến,liệucómộtngàynàođó,dântộcTrungHoacũnggiốngnhưngườiAnhđiêng?Cóbạnbảo,khôngthểcóđiềuđó,bởivìdântộcTrungHoacólịchsửlâudài,dânsốlạiđôngnhưvậy.Tôinghĩđóchỉlàsựtrấnanvềmặtcảmtính.Lịchsửnămngànnămcóthểbảođảmchomộtdântộckhôngbịdiệtvongư?Khônghiểucăncứvàocơsởlýluậnnàomànóivậy?Vũtrụmênhmông,nămngànnămchỉnhưmộtkhoảnhkhắc,nhânloạicònphảisinhtồnnămtrămtỷnămcơ,sovớinămtrămtỷnăm,nămngànnămchỉchiếmmộttỷlệvôcùngnhỏbé.

Cònnhưdânsốnhiềuhayít,cũngkhôngđủđểquyếtđịnhsựhưngvongcủamộtdântộc,xưakia,khingườichâuÂulầnđầutiênđặtchânlênlụcđịachâuMỹ,ngườiAnhđiêngcũngrấtđông,đônghơnnhiềusovớingườidatrắng.

Sựhồđồđầycảmtínhnàykhiếntôirấtbuồn,phảichăngngườiTrungQuốcchúngtađanggặpphảivàivấnđề.Mộtbănkhoănnổibậtlà,vìsaochođếnnay,TrungQuốcvẫnkhônglớnmạnh?Chúngtacóđiềukiệnđểlớnmạnh.Vậythì,nhấtđịnhrằngnhữngđiềukiệnkhiếnchúngtakhôngthểlớnmạnhcònnhiềuhơnrấtnhiều.Tuytôikhôngđượcđàotạochínhquyđểnghiêncứulịchsử,màlạilàdùngphươngphápdângianđểluyệnthép,(cười)nhưngtôilàmrấtnghiêmtúc.Bâygiờ,tôixintrìnhbàymộtchútvớicácquývịnhữngđiềutâmđắctrongviệcluyệnthépthủcôngcủamình,đểcácquývịthamkhảothêm,vàcũngxincácquývịchỉgiáothêmcho.

Đếnđây,tôichợtnhớđếnmộtcâuchuyện.CómộtcôngtycủaMỹ,pháinhânviênđếnchâuÂukhảosát.Saumấythángkhảosáttrởvề,anhtaviếtbáocáotrìnhlêncấptrên.Báocáochobiết,bấtkểvềkỹthuậthayquảnlý,châuÂuđềurấtlạchậu,khôngsođượcvớiMỹ.Bảnbáocáoấyđạikháidàytớimộthaitrămtrang,saukhitrìnhlênhộiđồngquảntrị,hộiđồngquảntrịlậptứcthôngquaquyếtđịnh:sathảinhânviênnày.Chủtịchhộiđồngquảntrịnói:MụcđíchcủachúngtôichoanhđichâuÂulàđểpháthiệnnhữngđiểmmạnhcủahọ,chứkhôngphảibảoanhđitìmnhữngđiểmyếucủahọ.Điểmmạnhcủachúngtakhôngcầnđợianhpháthiện,khôngcầnanhnhắclại.Điềuchúngtôicầnlàtìmhiểuđiểmhọmạnhhơnchúngta,làpháthiệnđiểmyếucủachínhchúngta,sauđómớicảitiến,chúngtôikhôngmuốnnghenhữnglờicatụngchínhmình,nhữnglờiđónghenhiềurồichúngtasẽsaysưangâyngất,chấtlượngsảnphẩmsẽgiảmsút,côngtysẽphảiđóngcửa.

Câuchuyệnnày,chúngtanóinólàtruyệnngụngôncũngđược.Nhưngdùthếnào,nócũnggợimởchochúngtarấtnhiều.Chonên,điềutôimuốntrìnhbàyhômnaykhôngphảilànhữngưuđiểmcủadântộcTrungHoa,màlàtìmxem,nguyênnhângâytrởngạichosựtiếnbộcủadântộcTrungHoa,khiếnchoTrungQuốcđếnnayvẫnchưathểlớnmạnhlênlàởđâu.Vừanãytronggiờăntrưa,cómộtsốbạnnóivềchuyệnđihọc,mọingườiđềulolắng,concáisắphọclênđạihọc,sẽphảitốnkémrấtnhiềutiền.Chúngtôicómộtpháthiệnthếnày:ngườiTrungQuốcdùmìnhkhổthếnào,khókhănthếnào,

cũngluônphảichoconđihọc.Ởmộtsốdântộckhôngthấycókiểunhưvậy,hiểubiếtcủacácquývịchắcchắnrộnghơntôinhiều,đólàmộtưuđiểmcủadântộcTrungHoamàtôipháthiệnđược.TôinghĩnhữngưuđiểmcủangườiTrungQuốcnhưvậy,khôngcầnphảinóilạinữa,bởivìmọingườiđãđềcậpđếnnhiềurồi,chodùtakhôngđềcậpđếnthìnóvẫncứtồntại.Chonênhômnay,tôichỉxintrìnhbàynhữngđiểmyếucủangườiTrungQuốc.Nếuchỉnóiđếnưuđiểmsẽkhôngthểcứunổichínhmình,chỉcónhìnnhậnrõkhuyếtđiểm,mớicóthểtựcứu.

Thứnhất,TrungQuốctuycólịchsửnămngànnăm,nhưngtrongnămngànnămấy,nhữngtànhạinghiêmtrọngđốivớisựtônnghiêmcủaconngườidolựclượngphongkiếngâyra,khôngnhữngkhôngdầndầngiảmsút,màngàycàngtăngthêm.ThờiXuânThuChiếnQuốc,vuatôibìnhđẳng,đếvươngvàcácđạithầncóthểcùngngồitrênmộtchiếu.Chođếnthếkỷ2trướcCôngnguyên,thờiTâyHán,ThúcTônThôngmớiđặtranghithứccungđình.ĐólàthờikỳLưuTriệtlàmhoàngđế,cũnglàthờikỳhọcpháiNhogianắmquyền.ThúcTônThôngđặtracácnghithứccungđìnhđó,đãkhiếnđếvươngtrởthànhmộtthứuyquyềncựckỳtônkính,cựckỳnghiêmcẩn,thậmchívôcùngđángsợ.Đạithầnvàotriềudiệnkiếnhoàngđế,cócácthịvệđứngbêngiámsát,bấtkỳainếucótháiđộkhôngphùhợpquyđịnh,vínhưngẫunhiênngẩngđầulênmộtchút,sẽlậptứcbịxửphạtngay.Thayđổinàykhiếnvuachúatrởnênxarờinhândân,luôngiữmộtkhoảngcáchnhấtđịnhvớingườidân.Nhưngbêndướihoàngđế,cácđạithầnvẫncómộtchỗngồi.ĐếnthờinhàTốngvàothếkỷ10,ngaycáichỗngồiấycũngkhôngcònnữa.Khôngcòncảnhhoàngđếvàtểtướngcùngngồiđàmluận.Đólàmộtsựthayđổirấtnhỏ,nhưnglạicóýnghĩatượngtrưngrấtlớn.Nónóilênrằng:khoảngcáchgiữavuavàtôi,quanvàdân,càngngàycàngbịkéoxara.ĐếnthờikỳnhàMinhởthếkỷ14,sựtônnghiêmcàngchịutổnhạitriệtđể.Khôngaicóthểtưởngtượngnổi,mộtôngvualạicóthểcócáinhìnthùđịchnhưvậyđốivớingườidântrongđấtnướccủamình.NhàMinhđãxâydựngnênkháiniệm“quânphụ”,vuatứclàcha,nghĩalà,hoàngđếphảiđượccoitrọngnhưchamình.Từkhicóquanniệmnày,nhữngtáchạinógâyracóthểnóilàvôcùngvôtận.Trongđóbiểuhiệnđángsợnhấtchínhlà“đìnhtrượng”.Từtểtướngởtrênchođếndânđenởdưới,chỉcầnkẻcoiquảnanhchorằnganhđãphạmtội,liềncóthểtróitaychânanhlạiđemlêntrướcđiệnKimLoan,haylêncôngđường,tứclànơilàmviệccủachínhquyền,tratấn,đánhđập,đếnkhianhráchdatứamáu.Chếđộ“đìnhtrượng”,sự

kếthợpcủatưtưởng“quânphụ”,đãkhiếnlòngtựtôncủangườiTrungQuốcgầnnhưbịtiêudiệt,khiếnnhâncáchcủangườiTrungQuốcgầnnhưbịhủyhoạihoàntoàn.CáchduynhấtđểngườiTrungQuốcgiữgìnlòngtựtôn,làkhiphảichịu“đìnhtrượng”thìcắnrăngkhôngkêulấymộttiếng!(cười)Thườngthấynhữngviênquankiêncường,khibịđánhdùcóđauđếnnỗinằmlănlộntrênmặtđất,đầunghiêngbênnọvẹobênkia,đứthếtcảrâucằm,nhưngvẫnkiênquyếtkhôngkêumộttiếng.Đólàcáchduynhấtconngườithờiấycóthểlàmđược,nhưnghoàntoànkhôngthểđẩynólêntớimứcđộphảnkháng.

Chúngtathườngnóirằng,dântộcTrungHoalàmộtdântộccósứcđồnghóarấtmạnh,chođếnnaythìđúnglànhưvậy.Cóthểthấy,tronglịchsửđãcóđếnmấylần,nhữngdântộcxâmlượcTrungQuốc,cuốicùngđềubịTrungQuốcđồnghóa.VídụvàođầuthờiBắcNgụy-HiếuVănđếThácBạtHồngkhitiếnhànhcảicáchđãápdụngcáchthứctrịnướccủangườiHán.HaynhưnhàMãnThanhcũngđitheoconđườngtươngtựThácBạtHồng.Hailầnxâmlượclớnnhấtcủangoạitộcđó,cuốicùngngườiHánđềugiànhthắnglợi.Nhưngchúngtacầnchúýrằng,tuyhọrốtcuộcđềuhấpthuvănhóaTrungQuốc,kếthừavănhóaTrungQuốc,nhưngnhữnggìhọhấpthulạilànhữngphầntệhạinhấttrongvănhóaTrungQuốc,chonênkếtcụccũngtệhạinhất.KếtquảcủaviệchấpthuvănhóaTrungQuốckhôngnhữngkhônggiúpdântộchọlớnmạnh,màngượclạicònlàmchodântộccủahọvàdântộcTrungHoacùngtụthậu.Vídụnhư:HoàngđếBắcNgụyThácBạtHồngtuyênbốngườiTiênTikhôngđượcnóitiếngTiênTi,màphảinóitiếngHán,đồngthờiphảiđổisanghọcủangườiHán,tiếpđólàsửdụngchếđộphongkiếncungđình,chếđộmônphiệtvàmônđệsĩđạiphucủangườiHán,nhữngđiểmnàytrướcđâyBắcNgụykhônghềcó.Họvốnlàdântộcdumụctrênthảonguyên,tâmhồnrộngrãikhoángđạt,khoảngcáchgiữatrênvàdướicũngrấtnhỏ,nhưngrốtcuộclạidùngsứcngườipháhỏngđihết.

Thínhgiả:Xinhỏi,“đìnhtrượng”làgìạ?

BáchDương:“Đìnhtrượng”tứclàđánhđít,(cười)bốntênhoạnquangiữbốntaychânviênquannằmsấpdướiđấtdangrộngra,buộclại,rồidùngtúigaitrùmkínđầu,chohaihoạnquangiữchặthaiđùi.Khihoàngđếtuyênbố“đìnhtrượng”mộttrămroi,thìđánhmộttrămroi.Thôngthường“đìnhtrượng”khôngthểquámộttrămroi,vìnếunhưđánhhơnmộttrămroicókhisẽchếtngười.Nhữngkẻ

chấphành“đìnhtrượng”sẽquansátsắcmặtvàlờinóicủahoàngđế,nếuhoàngđếchỉlàbựctứcchứkhôngcóýgiết,thìdùcóđánhmộthaitrămroicũngkhôngchết.Cònnhưhoàngđếnhấtđịnhmuốnbắtanhphảichếtthìchỉđánhbabốnchụcgậycũngcóthểlấymạnganh.Thôngthường,quanlạihoặcdânđenphảichịu“đìnhtrượng”thườngdùngcáchhốilộđểkhithựcthihìnhphạt,tiếngđánhđònnghethìrấtmạnh,trôngthìrấtđau,nhưngkhôngchết,dùchomáutuônthịtrách,cũngkhôngtổnthươngđếngâncốt.Nhữngngườithựcthi“đìnhtrượng”đềuđãđượchuấnluyện,cóthểđánhliêntụcmộttờgiấygóirơm,chođếnkhirơmđềunáthết,màgiấykhônghềrách.Đólàmộtthứhìnhphạttànnhẫn,họcóthểđánhanh,nhìnbênngoàithìkhôngthấyvếtthương,nhưnggâncốtbêntrongđềugãynát.Dướichếđộ“đìnhtrượng”,sựtônnghiêmcủanhântínhhoàntoànbịhủyhoại.Thếkỷ14,15,châuÂuđãlàthờiđạivănhóaPhụchưng,trongkhiTrungQuốcvẫncònthựcthi“đìnhtrượng”,điềuđóthựcsựkhiếnchúngtaphảithởdài.

Chúngtaquaytrởlạivớichủđềkhinãy,MôngCổlàmộtdântộcrấtkỳlạ.SaukhitiếnvàoTrungNguyên,họlựachọntháiđộkhángcựđốivớivănhóaHán.ChínmươinămtrướchọđếnTrungNguyênthếnào,thìchínmươinămsauhọlạirờiTrungNguyênthếấy.HọkhôngbịảnhhưởngmộtchútnàocủavănhóaHán.SaukhichínhquyềnMãnThanhthiếtlập,chếđộchínhtrịvàkếtcấuxãhộiđượckếthừacủanhàMinh-thờiđạihắcámnhấttronglịchsửTrungQuốc,lạimộtlầnnữathểhiệntácđộngxâmthựcđốivớichínhquyềnmới.NhàThanhtuycósứcmạnhvũtranglớnlàvậy,nhưngsaumộttrămnămxâmthựcvềchínhtrị,đếncuốicùng,cũngmộtđikhôngtrởlại.Quanniệmvềnhânquyềnbịthếlựcphongkiến,xãhộiphongkiến,vàchếđộphongkiếnlâudàiấyngàyngàyhủyhoại,tiêudiệtgầnnhưhoàntoàn.ẢnhhưởngcủađiềunàyđốivớingườiTrungQuốcthựcvôcùngtolớn.NgườiTrungQuốckhôngthểgiữgìnlòngtựtônhoànthiện.Nếuvẫncònbảolưuđược,thìcũngchỉcótinhthầnAQnhưnhàvănLỗTấnđãnói,cũngcónghĩalà,chỉcònbiếttựthỏamãnvềmặttinhthần,màkhôngthểcónộitâmphongphúthựcsự.Tôinghĩ,tinhthầnthỏamãnvànộitâmphongphúlàhoàntoànkhácnhau.Lấymộtvídụthếnày,tôiđếnchơinhàanh,trôngthấynhàcửaanhrấtđẹp,chủnhânhọcvấncao,tôikhâmphụcanh,hâmmộanh,saukhivềtôisẽnghĩ,tôiphảicốgắnglàmviệc,đểcóngàyđượcnhưanh,họcvấncao,ởnhàđẹp.Nếunhưtôivừarakhỏinhàanhlạibảo,ởnhàđẹpthếnày,aibiếtlàtiềnăncắphayăncướpởđâumàcó,mongchohắnngàymaibịhỏahoạn,cháychobằngsạch!(cười)Dântộc

chúngtasuốtmộtthờigiandàiđãbịápchếtâmlý,chỉcòncáchdùngxúccảmấyđểcânbằnglạichochínhmìnhmàthôi.

“Đìnhtrượng”tứclàđánhđít(cười),bốntênhoạnquangiữbốntaychânviênquannằmsấpdướiđấtdangrộngra,buộclại,rồidùngtúigaitrùmkínđầu,chohaihoạnquangiữchặthaiđùi.Khihoàngđếtuyênbố“đìnhtrượng”mộttrămroi,thìđánhmộttrămroi.

Điểmthứhaitôimuốntrìnhbàylà,trongsuốtnămngànnămlịchsửcủaTrungQuốc,chỉcóbathờikỳhoàngkim.ThờikỳhoàngkimthứnhấtlàthờiXuânThuChiếnQuốc,thờiấy,tưtưởngmuônmàumuônvẻ,phươngthứcsinhhoạtmuônmàumuônvẻ,tấtcảcùngtồntạisongsongvớinhau.Thờikỳhoàngkimthứhai,cólẽlàthờinhàĐường,từkhoảngniênhiệuTrinhQuánđờiĐườngTháiTông-LýThếDânđếngiữathờiĐườngMinhHoàng-LýLongCơtạivị,cũngchỉtrêndướimộttrămnăm.Thờikỳhoàngkimthứba,cólẽlànhữngnăm60thếkỷ17đếnnhữngnăm60thếkỷ18,giữađờiThanh.TronglịchsửnămngànnămcủaTrungQuốcchỉcóbathờikỳhoàngkimđó.Vậycònhơnbốnngànnămkhácthìsao,cơhồnămnào,thậmchíngàynàocũngcóchiếntranh.CómộthọcgiảphươngTâytừnglàmmộtthốngkê,chứngminhnhânloạitừkhicólịchsửđếnnay,nămnàocũngcóchiếntranh.Hiệntượngnày,tronglịchsử

TrungQuốclạicàngrõrệthơn,chínhtôicũngtừnglàmmộtthốngkênhưvậy,hơnnữacònviếtrathànhbảnthảocuốnBiênniênsửchiếntranhcácthờiđạiởTrungQuốc,tôipháthiện,tronglịchsửTrungQuốc,nămnàocũngcóchiếntranh.NhưngýnghĩaviệcthốngkêởTrungQuốcvàtrêntoànthếgiớihoàntoànkhácnhau.Bởivìthếgiớirấtrộnglớn,TrungQuốcsovớithếgiớilạirấtnhỏbé.Đặcbiệt,lãnhthổTrungQuốcđếnthờinhàMinhcũngtươngđươngvớithờinhàTầntừthếkỷ2trướcCôngnguyên,sovớilãnhthổhiệnnaychỉbằngmộtnửa.

Trongmộtlãnhthổnhỏnhưvậy,nếunămnàocũngcóchiếntranh,màchỉlànhữngcuộcchiếntranhđượcghichéplạichứchưakểđếnnhữngcuộcchiếnkhôngcóghichéptrongsửliệu,từđâycóthểthấymứcđộrốirencủaTrungQuốcđángsợnhườngnào.Thờikỳquáđộhỗnloạnnhấtkhivươngtriềunàythaythếvươngtriềukhác,luônkéodàitừbamươiđếnnămmươinăm.Từtranhđoạtchínhquyềnđếnổnđịnhchínhquyền,lạiphảimấttrêndướihaimươinămnữa.Rồichínhquyềnlạithốinát,lựclượngphảnkhánglạinổilên,đạihỗnchiếnlạibắtđầu,xãhộirơivàovòngtuầnhoànácliệtcủasựthayđổigiữatrịvàloạn.NgườiTrungQuốc,cóthểnóilàphảitrườngkỳ,thậmchívĩnhviễnsinhravàlớnlêntrongthamô,hỗnloạn,chiếntranh,giếtchócvànghèokhó,dovậyngườiTrungQuốcluônkhôngcócảmgiácantoàn,luôncảmthấysợhãibấtan.Chúngtacólịchsửlâuđờinhưvậy,lạicóđấtđairộnglớnnhưvậy,đángratâmhồncủangườiTrungQuốcphảirộngmở,khoángđạtnhưbiểncảmênhmôngmớiđúng.Chỉvìphảichịucảnhnghèokhó,giếtchóc,nghikỵsuốtthờigiandài,đãkhiếnchotâmhồnchúngtangượclạivôcùnghẹphòi.Chỉmongquađượcngàyhômnayđãlàtốtlắmrồi,ngàymaicóxảyrachuyệngìcũngkhôngcầnbiết,chiếntranhmuốnkéodàibaolâu,tacũngkhôngcầnbiết.Chiếntranhảnhhưởngđếncáccôngtrìnhthủylợi,saukhicáccôngtrìnhthủylợibịtànphá,thìkéotheonólàhạnhán,rồiliềnvớihạnhánlàchâuchấupháhoạimùamàng.Hạnhán,lụtlội,sâubệnh,khiếnkhắpnơichỉtrơcóđấtkhông.Trongcácsáchsử,nhữngchữ:“ngườitaphảiănthịtlẫnnhau”,khôngbiếtđãxuấthiệnmấychụclần,mấytrămlần.Chúngtatựnhậnmìnhlàdântộcvănminhbậccao,thìsaolạicóthểnảysinhhànhvingườiănthịtngườimanrợnhưvậy.Thựctếlàchúngtađãgặpphảiquánhiềutaiương,chìmđắmtronghoạnnạnquálâurồi.Chẳngcầnnóiđếnchuyệnquốcgia,dântộc,ngaytrêngócđộcánhânthôi,mộtngườinghèokhóquálâu,phảichịuquánhiềukhổnạn,thìtrướcbấtcứchuyệngì,anhtacũngđềunảysinh

phảnứngtâmlýkhôngtintưởng.Mấyngàytrướckhitôiđượcratù,mộtgiámthịgọitôilạibảo:“Tôibáochoanhmộttintốtlành,anhsắpđượcrarồi.”Tôibảo:“Lạichotôiăndưabở!”(cười)Giámthịấybảo:“Saoanhlạikhôngtinnhỉ?Tôilừaanhlàmgì?”Tôibảoanhtacógìlàmbằnglấychotôixem,bởivìtôiđãtinquánhiềurồi,vàbịlừacũngquánhiềurồi,lầnnàocũngthấtvọng.Khimộtngườiphảichịuhoạnnạnquálâu,anhtacóquyềnkhôngtintưởngvàonhữngtintốtlành.(cười)Mộtdântộccũngnhưvậy,bịgiàyvòchàđạpquálâu,họnghĩrằng,khitriềuđạimớiđượclậpra,sẽcónhữngthayđổithếnàythếkia,nhưngkếtquảlàhầunhưkhônglầnnàokhôngvỡmộng.Cóngườihỏi,vìsaoTrungQuốckhôngcómộttòakiếntrúcvĩđạinào,mànướcngoàilạicó?Đólàvì,kiếntrúccủaTrungQuốcthườnglàmbằnggỗ,chúngsẽmụcnáttheothờigian.Tôichorằngkhôngphảivậy,nguyênnhânthựcsựlà:mỗikhimộttriềuđạimớiđượclậpnên,ngườitaliềnchongaymộtmồilửathiêurụichúngđirồi.(cười)NhàTầnđểlạicungAPhòngđẹpnhưvậy,nhưngHạngVũchorằng,đólàmáumỡcủadân,đólà“bạochính”,thếlàphóngchomộtmồilửa,đểrồisauđó,ôngtalạitựmìnhxâylấymộtcáikhác.(cười)Mộtthờigiansaunữa,lạicóngườikhácnói,đólàmáumỡcủadân,là“bạochính”,rồilạithiêurụinó.Tâmtưthiếuchínchắnấyđãtạonênsựnghèokhótrườngkỳ,khiếnlòngtựtôncủangườiTrungQuốckhôngcáchnàogâydựnglênđược,tâmhồncủangườiTrungQuốckhôngcáchgìrộngmởrađược.Cómộtcâucáchngônthếnày:“Đanạnhưngbang”(hoạnnạnnhiềuthìđấtnướchưngthịnh).(cười)Trướchếtchúngtacầnphảihiểu,cáchngônthuầntúychỉlàcảmtính,phảiởmộtđiềukiệnđặcbiệtnàođómớilàchânlý,chứnókhôngphảilàkhoahọcchínhxác.“Hoạnnạn”nếuquánhiều,thìđấtnướckhôngcáchnàohưngthịnhđược.(cười)Chúngtaphảicónhậnthứcrõràngvớinhữngcâucáchngônkiểuvậy,vídụnói:“Aibinhtấtthắng”(binhlínhbuồnđauthìnhấtđịnhsẽgiànhthắnglợi-BTV),cũngchưahẳn,“aibinh”thấtbạinhiềulắm.Mộtcánhquânlớncuốicùngbịtiêudiệt,cóngườilínhnàomàkhôngđaubuồn.(cười)NhưCarthage(2)chốnglạiquânLaMã,cuốicùnggầnnhưcảnướcđềutòngquân,cóthểnóilàvừakhócvừađánh,rốtcuộcvẫnbịquânLaMãtiêudiệt.Độiquânđaubuồnchưachắcđãgiànhthắnglợi,hoạnnạnnhiềucũngchưachắccóthểlàmđấtnướchưngthịnh.Cầnphảinói,hoạnnạnnhiềuởmứcđộvừaphải,mớicóthểgiúpđấtnướchưngthịnh.(cười)MàTrungQuốcthìsao?Hoạnnạnthìđãquánhiềurồi,maychưađếnnỗiphảidiệtvong,nhưngcũngđãđếnđộkhiếnchúngtamấtđitâmhồn.

Thứba,từgócđộlịchsử,chúngtôipháthiện,xãhộiTrungQuốc

cómộthiệntượngrấtkỳlạmàcácnướckháckhôngcó,đólàcáigọilà“quantrường”.Quantrườngnảysinhtừchếđộkhoacử.Cómộtđiểmtôikhôngbiếtcácquývịcóđồngýkhông,NhậtBảnhấpthutoànbộvănhóaTrungQuốc,tiếpnhậnmọithứcủaTrungQuốc,từnhỏnhưcáichiếu,cáiguốcgỗ,(cười)đếnlớnnhưtổchứcchínhquyền,chếđộchínhtrị...Nhưngduycómộtđiểm,NhậtBảnkhônghấpthu,khiếnsaunàyđếnthờikỳMinhTrị,DuyTân,họcóthểtrởnênlớnmạnhchỉtrongthờigianngắnmàkhônggặpphảitrởlựcnào,đóchínhlàchếđộkhoacử.ChếđộkhoacửởTrungQuốccũngcónhữngtácdụngvàcốnghiếnnhấtđịnh,nhưngnólạitạonênquantrường.Quantrườnglàmộtcáimạngnhệnvôcùngkỳquái,nhìnkhôngthấy,sờcũngkhôngra,nhưnganhcóthểcảmnhậnđượcrằnganhđãrơivàođộngBànTiấyrồi.Haichữ“quanlại”trongtiếngTrungQuốckhôngthểdịchthành“bureaucrats”được.QuanlạiTrungQuốccóđặctrưngriêng,đốitượngthểhiệnlòngtrungthànhcủaquanlại,tuyệtđốikhôngphảiquốcgia,cũngkhôngphảilãnhtụ,họchỉtrungthànhvớikẻchomìnhđượclàmquan.Triềuđình,chínhphủcóthểthayđổi,nhưngquantrườngthìkhông.ChonênngườiMãnChâuthốngtrịngườiTạng,ngườiMôngCổ,ngườiHán,đềucósựphânbiệtchophùhợpvớinhượcđiểmcủatừngdântộc.ĐốivớingườiTạngthìdùngLạtmagiáo,mờimộtvịLạtmavềBắcKinhcoinhưôngnội,vôcùngtônkính.ĐốivớingườiMôngCổthìdùngthủđoạnhônnhân,đemcôngchúa,hoàngnữ,gảchocáchoàngtửMôngCổ,concáicủahọsinhrasẽlàcháubênngoạicủamình,(cười)đưanhữnghoàngtửnhỏấyvềnuôitrongcungtừkhicònbé,đểchúnggọimìnhlàcậu,làông.Saunàychúnglớnlên,làmsaocóthểphảnđốicậu,phảnđốiôngđược?CònđốivớingườiHánthìtuyệtđốikhônggảcôngchúa,hoàngnữ.PhươngthứcthốngtrịngườiHáncủahọchínhlàkhoacử.HọbiếtngườiHáncómộtcáitậtlàthíchlàmquan!(cười)Tachongươihyvọngđượclàmquan,ngươisẽphảibáođápcôngơn,giaotấtcảýthứcdântộcvàsựtônnghiêmnhântínhrachota!Quantrườnglàmộtgiaitầngxãhộithầnbí,cótiêuchuẩnhànhvivàgiátrịquanđặcthù.Quanlạikhôngtrungthànhvớihoàngđế,hoàngđếthayđổi,thìhọvẫnlàmquan.(cười)Quanlạicũngkhôngsợmấtnước,nướcmấtrồi,chỉcầnanhchobọnhọlàmquan,thìhọvẫnlạilàquan.Chonênthếgiớimuônmàunày,chỉlànơiđểcho“quan”thểhiệnuyquyềncủamình,tựnhiênhìnhthànhnênmộtmốiquanhệvôcùngphứctạp,bảovệlẫnnhaugiữaquanvớiquan.KhônghiểucácquývịđãcóaiđọcquacuốnQuantrườnghiệnhìnhkýchưaạ?ĐólàmộtcuốnsáchphântíchcơcấuquantrườngcủaTrungQuốc,quývịkhôngnênđọccuốnsáchnàynhưmộttácphẩm

vănhọc,mànênđọcnónhưmộtcôngtrìnhnghiêncứucácvấnđềxãhội.Sựhìnhthànhcủamốiquanhệquantrườngnày,khiếnchoquanhệgiữangườivớingườiởTrungQuốcchúngtacàngtrởnêntinhvihơn.QuývịchắcđãởMỹrấtlâurồi,khôngbiếtcópháthiệnra,quanhệgiữangườivớingườiởMỹđơnthuầnhơnrấtnhiềusovớiởTrungQuốc?TrungQuốccócâu:“Làmviệcthìdễ,làmngườimớikhó”.Làmngườilànhưthếnào?Chínhlàcóxửlýtốtcácmốiquanhệhaykhông.TrongvởKinhkịchVụánđầungười,cómộtvịthẩmphán,mộtviênbồithẩm,vàmộtquảphụtrẻxinhđẹpcóchồngbịmưusát.Trongquátrìnhthẩmán,quảphụtrẻkhóclócômmộtcáiđầungười,nếunhưcáiđầunàylàthật,thìvụáncóthểkếtthúc,nếunhưcáiđầulàgiả,thìvụánsẽphảimởrộng,liênlụyđếnrấtnhiềungười.Viênbồithẩmrấtthíchquảphụtrẻxinhđẹp,côtacũngngầmtỏýrằng,côtacóthểlấyông.Viênbồithẩmvìvậyquảquyếtcáiđầungườilàthật.(cười)Quảphụkiathấyđãcóthểkếtán,lạitỏrakhôngmuốnlấyôngnữa,viênbồithẩmbènlậptứcquảquyếtcáiđầungườilàgiả.(cười)NgườiTrungQuốcchúngtamãimãiởtrongmốiquanhệquantrườngấy,đúngsailậtqualậtlạikhôngrõràng,lúcthìcáiđầungườilàthật,lúcthìcáiđầungườilàgiả,rốtcuộccáiđầulàthậthaygiảchẳngailàmrõđược.(cười)Quantrườngđemđếnmuônvànkhốnkhổnhưvậy,cácvịchuyêngiahọcgiảởđây,hẳnrấtnhiềungườiđãtừngvềnướclàmviệc,hoặctươnglaicóthểsẽvềnướclàmviệc,tôidámchắcnhữngkhókhănmàcácvịgặpphảikhôngphảilàbảnthâncôngviệc.Vídụ,anhmuốnxâymộtlònguyêntử,nếunhưanhkhôngbiếtlàmthếnào,thìđólàvấnđềvềcôngviệc.Nhưngnếunhưanhmuốnxâymộtlònguyêntử,màlạithiếumấtcáiđinhvít,ngườiquảnlýcáiđinhvítấylạixinnghỉ,anhtabịcảm,tấtnhiênphảixinnghỉ,anhkhôngthểnóikhôngchophépngườitabịcảmđược,nhưngthựctế,anhtakhônghềbịcảm,màlàđichơimạtchược!(cười)Vìsaoanhtalạiđichơimạtchược?Đólàvìanhkhôngcóquanhệtốtvớianhta.Lònguyêntửcủaanhxâyđượchaykhông,chẳngcanhệgìđếntôicả.Cứcholàcáilòấykhôngxâyđượchoặcgiảbịnổđinữa,tôicũngchẳngquantâm.(cười)Anhnóiquốcgiabịthiệthạihả?Thiệthạithìthiệthại,tôivẫncứlàmquannhưthường.Đóchínhlàhìnhảnhcủaquantrường,cănbệnhđãdồnứsuốtmấyngànnămấyđãduytrìmãiđếnnăm1928,khiquânQuốcdânĐảngtiếnhànhcuộcBắcphạt.Thếnhưng,quânsựBắcphạt,chínhtrịNamxâm,trênthựctếlàcuộcxâmlấnphươngNamcủacácđộctốquantrường.Tìnhcảmgiữanhữngngườiđồngchícáchmạngvốnvôcùngtrongsáng,songđếnkhihọbịcuốnvàovòngxoáycủaquantrường,đãtrởnênvôcùngphứctạp,phứctạpđếnmứcmộtngườikhỏe

mạnhcũngkhôngthểgánhvácnổi.Quanhệgiữaconngườitrongxãhộibiếnthànhmộtthứkeodánsiêumạnh,mộtkhiđãdínhvàothìmuốnthoátcũngkhôngnổi,muốnbỏcũngkhôngxong.Tôikhôngrõ,quývịsaukhivềnướccópháthiệnramộtđiềuthếnàykhông.Lấyvídụanhvềnước,bạnbèmờianhăncơm,nếuanhtogandámnóimộtcâutừchối,thìtìnhbạntừđólậptứcbịgạchsổ.Đóchínhlàthóiquencủaquantrường,quanhệgiữangườivớingườivôcùngquanhcokhúckhuỷu.Vìsaophảithế?Vìsaongườitalạicầnmộtquanhệquantrườngnhưthế?Bởivìchỉcónhưvậy,mớicóthểkhiếnchocáichứcquancủahọcàngthêmvữngchắc.Tôicómộtngườibạn,saukhivềđếnĐàiLoan,mộtsốngườichảcóquanhệgìmờianhấyăncơm,saukhiăncơmxong,liềnnhờanhấymanghộmộtsốđồđạcsangMỹ.(cười)Khôngphảihọcóýđịnhđưarađiềukiệntraođổigì,đóchẳngqualàmộtphảnứnghếtsứctựnhiên,bởivìsaukhiănmộtbữacơmthìđãtrởthànhbạnrồi,màbạnbèthìphảigiúpđỡlẫnnhau!(cười)Biểuhiệncủaquantrườngchínhlànhưthế,giốngnhưanhxâylòphảnứngnguyêntử,cáilònguyêntửấyrấtnguyhiểm,làthứkhôngthểđụngvàođược,nhưnghọlạichorằng,chúngtađềulàbạnbè,đụngvàomộtchútcósaođâu!(cười)Thườngthường,mộtngườitrướckhilàmquanvàsaukhilàmquanlàhaingườihoàntoànkhácnhau!Câunàyngherathìkhônghợplogic,tachỉcóthểnói,khitínhquanởmộtngườiquámạnh,thìtínhngườiởngườiđósẽbịtiêudiệt.Anhtakhôngcòntínhngười,màchỉcótínhquancủakẻlàmquan,phảiđợiđếnkhiluivềnghỉrồi,thìtínhngườimớiđượckhôiphục.(cười)SựtồntạicủaquantrườngđãkhiếnchophươngpháplàmviệccủaTrungQuốccómộtkiểuđặcbiệt,khiếnchoquỹđạopháttriểnvănhóacủachúngtathườngxuyênbịchệchhướng.

NgườiTrungQuốcthíchlàmquan,đólàđiềutấtcảđềucôngnhận,

khôngaiphảnbác.Chỉcầncóngườichoanhtalàmquan,anhtasẽngoanngoãndânglêncảýthứcdântộclẫnsựtônnghiêmnhântính.

Điểmthứtưcầntrìnhbàylà,tôicảmthấyKhổngKhâu(3)làmộtnhânvậtvôcùngvĩđại,trithứcuyênthâm,lạirấtcólòngcảmthông,cốnghiếnlớnchoxãhội.NhogiavàhọcpháiNhogiapháttriểnlêntừKhổngKhâucóảnhhưởngvôcùngsâurộngđốivớingườiTrungQuốc,mãichođếnthếhệchúngtangàyhômnay.NhưngtinhthầncơbảncủaNhogialàbảothủ,nóimộtcáchnghiêmtúc,Nhogiakhôngnhữngrấtbảothủ,màcònchốnglạisựtiếnbộ.“Nho”trongNhogia,từthờiXuânThutrởvềtrướccónghĩachỉngườithựchiệnnghithứctrongcácbuổitếlễ,bởivìhọhiểubiếttrìnhtựtếlễ,nênnhữngbuổilễlớncủaquốcgiacầncóýkiếncủahọ,nhữngngườinhưvậy,vềbảnchấtđươngnhiênlàsùngcổ.Khiấychưacóhệthốnglễnhạcmới,nênphảidùnglễnhạcthờixưa,đểgiữđượcbátcơmthìtrướctiênhọphảigiữvữngđượccáinghềcáinghiệp,(cười)chonênhọbắtbuộcphảisùngcổ.Nếukhôngmuốndùngtừkhónghenhưsùngcổthìcóthểnóihọvôcùngbảothủ.Tinhthầnđóđãtạonênmộtýthứcbảothủvữngchắc,màdướiảnhhưởngcủaýthứcnày,xãhộiTrungQuốcđãmấtđiđộnglựcsángtạo,khôngcókhảnăngtựphêbình,tựxétlại,tựđiềuchỉnhchínhmình.CácbạntôicólầnnhắcđếnnướcMỹkhinóichuyện,xinlỗiquývị,tôilạimúarìuquamắtthợngayởđấtHoaKỳcủaquývị,tôi“nóiláochơi”thìquývịcũng“ngheláochơi”nhé!(cười)VídụcóngườinóiđếnsựbứchạichủngtộcởMỹ,tànsátvôtìnhvớingườiAnhđiêng,ngượcđãingườidađen,kỳthịngườiTrungQuốc.TôitừngđếnthamquanđảoAngel(4),nhìnthấynhữngcâuthơ,conchữthốngkhổngườiTrungQuốcđểlại.NhữngkhuyếtđiểmnàycủangườiMỹcóthựckhông?Tấtnhiênlàthực,thậmchícònxấuhơnchúngtatưởngtượng.Nhưngchúngtanênchúýđếnmộtvấnđềkhác:họcónănglựcsửachữasailầmkhông?Cónănglựctựxétlạibảnthânkhông?Hiệnnaycótốthơnngàyxưakhông?Nếunhưnóilà“không”,chúngtasẽcảmthấyngayđấtnướcnàykhôngcótươnglai.Nếunhưnóilà“có”,chúngtasẽcảmthấyđấtnướcnàythậtvĩđại,trànđầysứcsốngtươimới.NướcMỹtrướckiacũngcógiátreocổ,nhưngbâygiờkhôngcònnữa,nướcMỹtrướckiatừnggiamphạmnhântronghầmnước,nhưngbâygiờkhibắtai,họsẽđọcchongườiđóngheđiềuliênquantrongHiếnpháp.NướcMỹcósailầm,cóthiênlệch,nhưngnướcMỹcókhảnăngsửachữasailầm.CòndântộcTrungHoakhôngcókhảnăngđó.Bảothủ,sùngcổsuốtthờigiandài,khôngmongcầutiếnbộ,đãlàmmấtđikhảnăngnày.Tronglịchsử,ThươngƯởngtheotưtưởngPhápgia,đãthực

hiệnbiếnphápgiúpnướcTầnpháttriểnnhưthếnào?Trướckhibiếnpháp,ngườidânnướcTầnchaconchịem,lớnnhỏđềuchuivàongủcảtrongmộtcáihang.ThươngƯởngkhiếnhọsốngvănminhhơn,khôngchophépchamẹvàconcáiởchungmộtphòng,cũngkhôngchophépanhtraivàemgáiởcùngphòng,nóichohọbiếtphảingủriêngchỗ.CóthểthấykhiđónướcTầncònmandilạchậuchừngnào.ThayđổicủaThươngƯởngkhôngtạorabomnguyêntử,cũngkhôngphảicảicáchvềvậtchất,màlànhữngcảicáchcơbảnvềchếđộ,xãhội,giáodục,vănhóa,vàôngtađãthànhcông.Khiấylàthếkỷ4trướcCôngnguyên,tínhđếnnayđãhơnhaingànnăm,màTrungQuốcchưacóthêmmộtlầnđộtphánàonữa.Tấtcảnhữngngườicósuynghĩphảiđộtphá,cuốicùngđềuthânbạidanhliệt,ngườimấtnhàtan.KếtcụccủaThươngƯởnglàbịxéxác,ngũmãphanhthây,họcpháiNhogiacũngthườngxuyêntuyêntruyềnkếtcụcnàyđểhùdọangăncảnngườiTrungQuốctiếnbộ.(cười)MộttrongnhữngnhàcảicáchtốtnhấttronglịchsửlàVươngAnThạch,họcvấn,đạođứccũngnhưnănglựclàmviệccủaôngấyđềukhôngcógìđểchêtráchcả,nhưngcảicáchcủaônglạigặpphảitrởlựcquálớn.GiốngnhưTrươngCưChính,kếtcụccủaôngcũngthêthảmkhôngkémThươngƯởng,vừachếtthìnhàcửaliềnbịniêmphongkhámxét,concáichếtđói.LiêntụcchođếnbiếnphápMậuTuấtcủaKhangHữuVi,đềukhôngthànhcông.HọcpháiNhogiacómộtcâuthếnày:“Lợibấtthập,bấtbiếnpháp”.Cónghĩalà,khôngcólợiích100%thìtuyệtđốikhôngthểcảicách.QuanniệmđóchínhlànguyênnhânlớnnhấtlàmchodântộcTrungHoakhôngthểtiếnbộ,khôngthểlớnmạnh.Bấtkỳmộtcảicáchnàocũngkhôngthểđemlạilợiíchmườiphânvẹnmười,chỉcầnđạtnămphânrưỡicũngđãlàlợiíchlớnnhấtrồi.

VídụnhưbâygiờanhphảiláixetừStanfordđếnSanJose,nhưngtôichorằngkhôngđược,láixecóthểgặptainạn,anhnênđibộthôi,vìlợiíchkhôngtrọnvẹnnênkhôngthểđixe.(cười)Đốivớicáchnhìnnhậnnhưvậy,anhcòncóthểnóithếnào?Vảlạimuốnláixethìtrướchếtphảihọclái,lãngphíthờigian,đitrênđườnganhkhôngđâmvàongườikhácthìngườikháccũngđâmvàoanh.(cười)Cònnhưđibộ,vừatiếtkiệmtiềnbạc,lạivừarènluyệnsứckhỏe,màcònkhôngnguyhiểm.Nếucácvịnghelờitôi,khôngbiếtchừngngàymaisẽđibộmàkhôngđixenữa.Trênthựctế,chỉcầncó55%,51%lợiíchthôi,chúngtacũngnênthayđổi.Muốn100%lợiíchlàđiềuvĩnhviễnkhôngthể.Tốihômqua,mấyngườibạntôicóbànđếnvấnđềphiênâmLatinhhóachữHán,cóngườinóikhôngổnchỗnày,cóngườinóikhôngổnchỗkia,tấtnhiênlàcóchỗkhôngổn,trênđời

làmgìcócảicáchnàoổnhoàntoànchứ?Cóngườiphảnđốivềmặtcảmxúc,cóngườiphảnđốivềmặtlýluận.Nhưngnếunhưanhmuốnnóhễthayđổilàphảiđạtđược100%lợiích,thìxinthưa,trênđờinàyvốnchẳngcóchuyệntốtnhưthếđâu.BởivìtinhthầnNhogiabảothủ,nênmộthoàngđếnhàTốngtừnghỏiTưMãQuang,phảichăngnhấtđịnhcầncảicách?GiảdụtriềuđìnhTâyHáncứgiữnguyênphápluậtTiêuHàthìcóđượckhông?TưMãQuangtrảlời,tấtnhiênlàđược,chínhbởivìcóquánhiềukẻngôngcuồng,quánhiềukẻhiếusựbiếnloạn,mớikhiếnchođạotặchoànhhành,nếucứkhôngthayđổi,thìnhữngthuầnphongmỹtụctừthờiNghiêuThuấnđãcóthểgìngiữđếntậnhômnayrồi.Thưaquývị,nhữngconngườinhưvậy,chínhlànhữngsâumọtcảntrởsựtiếnbộcủaTrungQuốc.TưMãQuanglàlãotướngtrênquantrường,ôngtavừalêngiữquyềntểtướng,liềnbãibỏhếttấtcảbiếnphápmớicủaVươngAnThạch,trongđócócảnhữngcảicáchmàhiệuquảđãthấyrõmườimươinhưcáchthứctuyểnmộphudịch.TôĐôngPhavàPhạmThuầnNhân,contraiPhạmTrọngYêm,đềuphảnđối,vậylàTưMãQuanglậptứctrởmặtvớihọngay.Điềuấychứngtỏrằng,tảngđábuộcchâncủathờiđạichínhlàtưtưởngbấtluậnđúngsai,khôngnghĩvìlợiíchcủangườidân,cũngkhôngtậntrungvớingườiđứngđầuđấtnước,màchỉtrungthànhvớilợiíchcủabảnthân.TưMãQuangkhôngphảimộtnhàchínhtrị,ychẳngquachỉlàmộttênlưumanhtrênquantrườngmàthôi.

Điểmthứnămlà,dânsốquáđôngđãlàmhạiTrungQuốc...

(Dothaybăngghiâmnênâmthanhghiđượcbịgiánđoạn)

Saumỗicuộcnộichiếnthayđổitriềuđại,làmộtlầngiatăngnhânkhẩusốlượnglớn,rồilạilặplạivòngbithảm:chiếntranh,giếtchóc,tửvong.Cóngườinói,ởMỹrấttốt,mứcsốngrấtcao,khôngrõcácquývịcóchúýrằng,nếuđưatoànbộdânTrungQuốcởĐạilụcđếnđây,dânsốnướcMỹtăngthêmmộttỷngười,thànhmộttỷhaitrămtriệudân,thìtìnhhìnhsẽtrởnênthếnào?(cười)Vấnđềdânsốlàvôcùngquantrọng,nếunhưTrungQuốcmuốnlớnmạnh,thìdânsốnhấtđịnhphảirasứcgiảmbớt.Cócâunóirằng:“Nhiềungườiviệcdễlàm,ítngườibánhdễăn”.Bánhchínhlàbánhbao,bánhmì.Thờixưa,nhiềungườiđúnglàdễlàmviệcthật,nhưngbâygiờ,nhiềungườicũngkhôngcótácdụng,mộttrămngườicũngkhôngbằngmộtcáimáytính.(cười)Ítngườibánhdễănthìđúnglàmộtchânlýrấtđơngiản.Vínhưvớithunhậpcủagiađìnhquývị,nuôihaibangười

conthìcóthểduytrìcuộcsốngởmứctrungbìnhtrởlên,nếunhưnhấtthờikhôngcẩnthận,sinhrahaitrămđứacon,thửhỏicuộcsốngsẽphảiduytrìsaođây?(cảhộitrườngcườirộ)Sinhhoạtphí,họcphí,tiềnquầnáo...lấygìramàchitiêu?DânsốTrungQuốcquáđông,cáinghèođãbámrễquásâu,quantrườngquámạnhmẽ,cạnhtranhquághêgớm,nhữngnguyênnhânấyđãkhiếnngườiTrungQuốcchúngtathểhiệnrangoàilàmộtdântộc:bẩnthỉu,rốiloạn,ồnàovàkhôngbaogiờhếtđấuđánộibộ.(cười)NgườiTrungQuốccấtlờinóilênlààoàokhíthế,(cười)quênhếtcảlễtiếtlịchsự.KhitôiởLosAngeles,cóngườihỏitôicóấntượngnhưthếnàođốivớinướcMỹ?TôinóitôicảmthấynướcMỹlàmộtđấtnướccólễnghĩa.Họlạihỏitôi:TrungQuốccóphảilàmộtđấtnướccólễnghĩakhông?TôichorằngTrungQuốctuyệtđốikhôngphảilàmộtnướccólễnghĩa.(cảhộitrườngcườirộ)NgườiTrungQuốcthôthiểnlỗmãng,dườngnhưlúcnàocũngsẵnsàngchođốiphươngmộttrậnnênthân.Quývịhẳnđềucóthểthấy,ngườiTrungQuốcrấtítkhicười,phảichăngquánhiềuhoạnnạn,quánhiềuđaukhổ,thờigianâusầuquánhiềukhiếnngườiTrungQuốckhôngcòncườinổi.

Trênđâylàmộtchúttâmđắccủatôi,xinđượcthẳngthắntrìnhbàyvớiquývị,nócũnglàbảnbáocáotrungthựccủatôilêncácvịtronghộiđồngquảntrịsauchuyến“khảosát”tớinướcMỹ.(cười)

Ưuđiểmcủachúngta,thôikhôngcầnphảinóilạinữa,bởivìnóiđinóilại,thìnóvẫncứtồntại,khôngnói,nócũngkhôngchạyđiđâumất.Tôiđưaranhữngkhuyếtđiểmcủachúngta,nhưvậymớicóthểthúcđẩychúngtatựxétlạichínhmình.Nhữngkhuyếtđiểmnàyđãvôcùngnghiêmtrọng,chúngtađangphảiđốimặtvớirấtnhiềuvấnđềphứctạptrongnềnvănhóahũtương,vậynênphảnứngnhưthếnào?Tôixintrìnhbàysơlượcmộtsốýkiếncủamình.

Nhữngvấnđềnày,nếunóinólàvấnđề,thìphảnứngquantrọngnhấtchúngtanêncólàbồidưỡngnănglựctưduycủabảnthân.Mấyngànnămnay,tấtcảmọithứđềudongườikhác-cácvịthánhnhân,haynhữngôngquanlớncóquyềncóthếnghĩsẵnhộchúngtarồi,chúngtakhôngcầnphảinghĩ,màcũngkhôngdámnghĩnữa.Phảilàmthếnàomớiđúngđây,cólẽngườiTrungQuốcphảirènluyệnbảnthânđểlàmkẻngốc.ContraicủaRockefellerđếnNewGuineathámhiểm,bịthổdânởđóănthịt,saukhixảyrachuyệnnày,cácbáoởĐàiBắcđưatin,rấtnhiềungườinói,cóphúcmàkhôngbiếthưởng,nếulàtôithìtôichẳngđiđếnđấylàmgì.Mộtlầntôiđếnthămnhà

mộtngườibạnMỹởthànhphốPhoenixnămsáungày,côcongáiMargretcủachủnhàmớimườisáutuổiđãđếnHondurasđểgiúpđỡngườidânđịaphương,giúphọhiểuvềcácthườngthứcgiữgìnvệsinhđôimắt.VệsinhởHondurassovớiTrungQuốccònkémhơnnhiều,ởđóbẩnthỉuvôcùng,đếnnỗimộthômcôbéấyngủdậy,cònpháthiệncómộtconlợnđangnằmngủvớimình.Khitôiđếnthămnhà,vừađúngdịpcôbékếtthúcđợttìnhnguyện.Vềđếnnhàcôbékểlạivớimẹ,nghecóvẻvuilắm,nóbảo,sangnămnólạiđitiếp,bởivìởđóquánghèonànvàlạchậu,cầnphảiđiđểgiúpđỡhọ,mẹcôbélậptứcđộngviênnótrởlạiđấy.NgườiTrungQuốccóthểsẽnghĩ,nếumàlàtôi,tôisẽkhôngđinữa.ThếnhưngngườimẹMỹấylạikhenngợiconmình,chorằngcongáicủabàcóhiểubiết,cólòngnhânái,vàlấylàmtựhàovìbiểuhiệnsẵnsàngcốnghiếnphụcvụvìngườikháccủacongái.Bàấyhoàntoànkhôngcốthểhiệnlòngnhânáicủamìnhtrướcmặttôi,tôicũngkhôngthểchobàlàmquan,(cười)haychobàcổphần.(cười)Trongmắtbà,tôichẳngquachỉlàthànhviêncủamộtdântộclạchậu.Đóđềulàsuynghĩchânthựctừsâuthẳmtráitimngườimẹấy.Sora,ngườiTrungQuốcthôngminhhơnnhiều.VìngườiTrungQuốcquáthôngminh,màtôinghĩcácdântộctrênthếgiới,baogồmcảngườiDoThái,erằngđềukhôngthôngminhbằngngườiTrungQuốc.Nếunhưmộtchọimột,mộtngườiđấuvớimộtngười,ngườiTrungQuốcchắcchắnsẽthắng.Nhưngnếutừhaingườitrởlên,ngườiTrungQuốcnhấtđịnhthấtbại,bởivìdườngnhưngườiTrungQuốctừkhisinhrađãkhôngbiếtđoànkết.(cười)Ýnghĩacủađoànkếtlà,mỗingườiđềuphảivứtbỏđimộtphầnquyềnlợivàlợiíchcủabảnthân.Vídụcóhaivậthìnhtròn,phảidùngdaogọtthànhhaihìnhvuôngnhỏhơn,mớicóthểgắnchặtchúnglại.Thếnhưngđôibênđềuchỉmongsaomìnhkhôngbịgọtbớt,chỉgọtngườikiathôi,chứphảigọtbớtchínhmìnhthìthôikhônglàmnữa,nhưthếthìđoànkếtlàmsaođược(cườilớn)?NgườiTrungQuốcquáthôngminh,chẳngaidámnóingườiTrungQuốckhôngthôngminh,ngườiTrungQuốcthôngminhđếnmứcnào,thôngminhđếnnỗikhibịbánvàolòmổrồivẫnrasứcmặccảgiátiền,kiếmthêmđượcnămđồngthìmởcờtrongbụng(cườilớn).Vấnđềchínhlànhưvậy,ngườiTrungQuốcquáthôngminh,thôngminhđếncựcđiểmnhấtđịnhsẽvôcùngíchkỷ.Chonênhễthấynhữnghànhvikhôngíchkỷ,cáchnghĩkhôngíchkỷthìchúngtađềuchếnhạolàngốcnghếch.NgườiTrungQuốckhôngđủlòngkhoandung,cứthấyaicótấmlònghồnhậu,khoandungngườikhác,tándươngngườikhác,chúngtaliềnmắnglàngungốc.Ngườikhácđánhvàomặtanhmàanhdámphảnkháng,ngườitaviphạmphápluậtmàanhdámđemluậtrađểđấu

tranh,thìanhlàthằngngốc.Mộtcôngviệcmạohiểm,vừachẳngthểchomìnhlàmquan,cũngchẳngthểgiúpmìnhpháttài,màanhlạilaovàolàm,lẽtấtnhiênngườitasẽchoanhlàthằngngốc.Tôithấyrằng,mỗingườiTrungQuốcphảiítnhiềucómộtchútngốcnghếchtrongtâm,thìrồimớicóthểcứuđượcdântộc,bằngkhông,rốtcuộccũnggiốngnhưngườiAnhđiêng,mỗingàymộtthêmlạchậu.Cócâutụcngữ:“Ngườikhôngvìmình,trờitruđấtdiệt”.Từđâycóthểthấyrằng,nếuconngườimàkhôngvìmình,thìsẽbịngườikháccoilàđiên,khôngcònthuốcchữa.Vậychúngtacóthểbắtđầutừbảnthânmình,khôngphảidựavàochínhquyền,cũngkhôngmongcầuởngườikhác,chỉbắtđầutừbảnthân,làmnhữngviệcvẫnđượcngườiđờicoilàngungốchaykhông?

Tổngkếtlại,tôichorằng,chúngtakhôngcầnphảibiếnquanhệgiữangườivớingườitrởnênphứctạpnhưvậy,trướchếthãybắtđầurènluyệntừchínhmình,từconemcủamình!Vínhư,trẻconMỹcóbànănriêng,mẹchúnghướngdẫnsaukhiănxongphảithudọnmọithứsạchsẽ,cấtgọngàngởđó.Nhữngbàihọcnhưvậy,nênbắtđầutừkhicònthơấu.Chúngtanêncoiviệcdạydỗtrẻthơđólàmộtbướckhởiđầu,mộtcộtmốcđánhdấu.NgườiTrungQuốccórấtnhiềuđứctínhtốt,tiếclàchỉcótrênsáchvở.(cười)Chúngtanếumongmuốnrằngnhữngđứctínhtốtđóđượcthểhiệntronghànhvi,vậyhãyxemchúngtacóthểtựmìnhlàmđượckhông.Hômnaytôiđãtrìnhbàyxongýkiếncủamình,chiếmmấtrấtnhiềuthờigiancủaquývị.Mongđượcquývịthứlỗivàgópý.(tiếngvỗtaynhiệtliệt)

ThínhgiảA:Tôithấyhỏimộtsốvấnđềítnhấtcũngphảimườiphútmớiđủ.

Chủtịch:Xinlỗi,chỉcóhaiphútđồnghồ,bởivìrấtnhiềungườimuốnđưaracâuhỏi.

ThínhgiảA:ÔngBáchDươngvừađềcậpđếnvấnđề,chếđộphongkiếntànhạinhânquyền,ôngnhắcđếnsựhủyhoạinhânquyềnởtriềuMinh,thựcraởphươngTâytìnhtrạngnàycũngkhôngkháclàbao.VănhóaphươngTâycũngtừngtrảiquachếđộquânchủchuyênchế,vậyvìsaosauđóhọlạicóthểsảnsinhraquanniệmnhânquyềnkiểuchủnghĩatựdocánhân,cònTrungQuốcthìkhông...

Chủtịch:Xinngắtlờimộtchútđượckhôngạ?Câuhỏicủaanhđãquáhaiphútrồi!(cười)

BáchDương:Đâykhôngphảilàthảoluận,màlàkhảohạchmấtrồi!(cười)Tuynhiên,khôngcầnphảithi,tôiđãlàtiếnsĩrồi,tiếnsĩLụcĐảo(5)!(cười,vỗtay)Tiếclàtôikhôngthểtrảlờicâuhỏinàycủaanh,cũngnhưtôikhôngthểhiểuvìsaongườiphươngTâykhiănlạidùngdao,nĩa,cònngườiTrungQuốckhiănlạidùngđũa.Vănhóapháttriểndầntừngbước,hainềnvănhóanàybanđầuvốnkhôngcósựgiaothoa,khảnăngảnhhưởnglẫnnhaulàrấtnhỏ,mỗinềnvănhóađềupháttriểntheonhữngmôthứcriêngcủamình.Cuộcđờicủacánhâncũngnhưvậnmệnhcủadântộc,thườnglạibịnhữngnhântốrấtnhỏ,rấtyếuảnhhưởng,làmthayđổi.Nhưngchúngtakhônghiểuđược,nhântốrấtnhỏ,rấtyếunàylàgì,hoặcởđâu.

ThínhgiảB:Vềcâuhỏimàquýngàikhinãyđưara,tôixinđượchỏithêm.Vừarồitôinghengàidiễnthuyết,vàcócảmtưởngrằng,kếtluậncủangàivềvănhóaTrungQuốclàthếnày:VìvănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốctrướcđâylàmộtnềnvănhóachuyênchế,cómộtchínhthểchuyênchế,chonênxãhộingàynaymớidiễnbiếnthànhphongkhínhưvậy,cũngchínhlàphongkhíquantrường.Dovậy,tôinghĩvẫncóthểgiảithíchrađạolýbêntrongcâuhỏicủaquýngàikhinãy.Bởivìngàichorằngđãcómộttiềnđềlớnlàchínhthểchuyênchế,nêntừđómớisảnsinhraphongkhínhưvậy.Nếuhainềnvănhóacótruyềnthốnglịchsửgiốngnhau,thìvìsaongàynaylạisảnsinhrakếtquảkhácbiệtđếnthế.Xéttheokếtluậncủangài,kếtquảphảigiốngnhaumớiphải.TôixinmạnphépđặtchokếtluậncủangàiBáchDươngmộttiêuđề,Vănhóaditruyềnluận.TôinhớCarlJungtừngnói,vănhóacóthểditruyền,nếunhưtổtiêncómộtquanđiểmđặcbiệtnàođó,concháusaunàycũngsẽchịuảnhhưởng.Dovậy,trướckiachúngtacóchínhthểchuyênchế,dùrằnghiệnnaychúngtađãhọctậpvănhóaphươngTây,thìtrongvănhóacủachúngtangàynay,cóthểvẫnlưulạinhữngnhântốchuyênchếcủavănhóatrongquákhứ.Jungđãđưaraluậnđiểmấytrênlậptrườngtâmlýhọc,nhưngngàynaynhiềungườilạichorằngluậnđiểmấycórấtnhiềuvấnđề.Điểmthứhai,nghexongbàidiễnthuyếtcủangài,nhữngngườitrẻtuổichúngtôitrướcđâyvôcùnglạcquan,giờcảmthấyhơibuồn.Vídụnhưtôichẳnghạn,cóthểcoilàlớpngườitrẻ,làmộtthànhviêncủathếhệmới,tôivẫnluôncảmthấythếhệchúngtôi,xéttrênbìnhdiệnhìnhtháitưtưởngvàphongcáchtoànxãhội,nhấtđịnhsẽkhácvớinhữngthếhệtrước.Vínhưhiệngiờtôichưalàmquan,tôikhôngthểbảođảmtrongtươnglailàmquanrồithìmìnhcótrởnênchỉcó“quantính”màkhôngcòn“nhântính”haykhông.(cười)Songtôithấyrằng,nếucómộtngàytôirơivàotrường

hợpnhưvậy,tôitin“quantính”củatôichắcchắnsẽíthơnmộtchút,và“nhântính”sẽnhiềuhơnmộtchútsovớingườixưa.Thếnhưngtheonhữnggìngàinóihômnay,thìtôithấykhôngnhưnhữnggìmìnhnghĩ.Xincảmơnngài!

BáchDương:Tôinghĩcáitôinóiđếnchỉlàsựthậtlịchsử,hoàncảnhvàthờiđạithayđổi,cùngvớiđịnhhướnggiáodục,thờiđạingàynaycóthểkhôngcònnhưthếnữa.Hơnnữa,tôitinvàolòngthànhcủabạn,vàcũngtinrằngbạnsẽlàmđược.

ThínhgiảB:Tôinghĩcáchgiảithíchcủangài,khácvớisuynghĩcủatôi.

BáchDương:Tôiphảinhấnmạnhmộtđiểm,chínhtrịchuyênchếcủaTrungQuốcvàphươngTâykhácnhaurấtnhiềuvềmứcđộsâurộng.LịchsửphươngTâytôicònchưađọc,(cười)nhưngtôicảmthấynókhácnhau.SosánhrathìsựchuyênchếcủaTrungQuốcvôcùngcựcđoan,trongtriềuđìnhphươngTây,ngườitachỉphảiquỳmộtchân,chỉcótrướcThượngđếhọmớiquỳcảhaichân,chứrấthiếmkhilàmvậytrướcconngười.ỞTrungQuốc,khôngnhữngphảiquỳcảhaichânmàcònphảidậpđầu,dậpđầuthànhtiếng.(cười)CuốithờiThanhcócâuthếnày:“Dậpđầunhiều,nóinăngít”.ChonêntôinghĩmứcđộvànộihàmcủasựchuyênchếởTrungQuốccólẽkhácvớiphươngTây.TôitừngxemmộtbứctranhsơndầuvẽvuaLouisXIVcủaPháp,LouisXIVngồigiữa,cácđạithầnngồibêncạnh,hoànghậucũngngồiởbên.CảnhtượngnàykhôngthểxảyraởTrungQuốc,cácđạithầnởTrungQuốcnhấtđịnhsẽrunrẩy,sợsệtquỳmọpbêndưới.

ThínhgiảB:Tôinghĩ...

Chủtịch:Xinbạnđợimộtchút,đểngườikháccócơhộiđặtcâuhỏi.

ThínhgiảC:TừnhỏtôiđãđọcsáchcủangàiBáchDương,hômnayđượcgặpngàiởđây,thựcsựvôcùngcảmđộng.Nóiđếncátính,tínhcáchdântộc,chínhquyềncủangườiTrungQuốc,vừanãyngàiBáchDươngđãnóisuốtchiềudàilịchsửtừthờicổđạiđếnthờicậnđạirồi,nhưngchúngtôicũngrấtquantâmđếnlịchsửhiệnđại.Câuhỏiđầutiênlà,chúngtôivẫnchưabiếtsaukhingàisangMỹ,mứcđộcởimởcủacácbàidiễnthuyếtđếnđâu?Phầndiễnthuyếtcủangài

cởimởđếnmứcnàothìcóthểtrởvềđượcĐàiLoan...(cười)Câuhỏithứhailà,cátínhcủangườiTrungQuốcthườngchịuảnhhưởngbởichínhquyền,vídụnhưchínhquyềnthườngmuốnlàmngudân,biếtrõcảrồinhưngvẫncứgiữkín,đểmọingườicảmthấyrấtnhiềuchuyệnvôcùngsecret(bímật).KhôngnóithậtcũnglàmộtthủđoạnnhằmđạtđượcmụcđíchchínhtrịcủaquantrườngTrungQuốc.

Chủtịch:Haiphút.

ThínhgiảC:Tôirấthứngthúvới“đạihọcLụcĐảo”(6),dĩnhiêntôikhônghứngthúvàotrongđấy,(cười)nhưngtôimuốntìmhiểu,tôimuốnbiếtvịhiệutrưởngcủacáitrường“đạihọc”ấylàvịnào,trưởngphònggiáovụlàai,(cười)cơcấuhànhchínhnhưthếnào,vớilại,cókiểugọilà“cánbộ”ởđấykhông.Nếungàicảmthấytiệnthìnói,khôngtiệnthìcũngđừngmiễncưỡng.

ThínhgiảD:Tôinghĩhômnayphảichăngchúngtanêntôntrọngyêucầucủangàichủtịch,bớtnóichuyệnchínhtrị.NgàiBáchDươnghômnayđãnêurarấtnhiềuvấnđề,đềurấtnghiêmtúc,tôinghĩphảichăngchúngtanêntậptrungthảoluậnnhữngvấnđềnày,cònnhữngvấnđềkhác...

ThínhgiảE:XinhỏiquýngàicóphảingàiBáchDươngkhông?VịnàomớilàngàiBáchDương?(hộitrườngxônxao,khôngaivỗtay)

Chủtịch:Chúngtanêntôntrọngcánhânphátbiểuýkiến,cóđượckhôngạ?

ThínhgiảF:TrongtaytôiđangcócuốnBáchDươngngữlục,chúngtanóinhiềuquákhôngđược,ôngchủtịchkhinãyđãnóirồi.Tôinghĩnềndânchủcủachúngtacòncómộtđặcđiểm,màtrongcuốnsáchnàyngàichưađềcậpđến,đólàkhôngđượcnóiđếnvấnđềchínhtrị.(cảhộitrườngcườirộ,vỗtaykhôngdứt)

ThínhgiảG:HômnayngàiBáchDươngnóiđếnvấnđềhọcthuật,ngàinghiêncứulịchsửvàđưaranămkếtluận.Bốnkếtluậnđầu,tôicóthểđồngýtới80%,cònkếtluậncuốicùngnói,dânsốTrungQuốcquáđônglànguyênnhângâyrabấthạnhcủachúngtangàynay,tôingờvựckếtluậnnày.NhậtBảncólãnhthổrấtnhỏ,dânsốcũngrấtđông,nhưngmứcsốngcủahọlạirấtcao.Họkhôngtiếp

thunhữngkhuyếtđiểmtrongvănhóaquantrườngcủachúngta,chonênđãcónhữngthànhquảnhưngàyhômnay.Tôichorằng,lýdokhôngnằmởdânsốTrungQuốcquáđông,nếungànhcôngthươngnghiệpcủachúngtahoạtđộngtốt,nếunhưchúngtasửachữađượcnhữngtậtxấu,khuyếtđiểmcủamình,thìngườiTrungQuốccóthểduytrìhiệntrạngdânsốnhưhiệnnay,thậmchícóthểdungnạpthêmmộtsốlượngbằngnhưthếnàynữa.ChúngtakhôngnênnóidânsốTrungQuốcquáđông,thìphảihạnchếsốdân,phảiđixâmlược,hoặcphảitànsátlẫnnhau.Đólàmộthiệntượng,hiệntượngvàkếtquảkhôngthểtrộnvớinhaulàmmộtđược.Chonênkếtluậncủatôilà,hoàntoànkhôngphảivìdânsốquáđôngđãgâynênbấthạnh,hoạnnạnvànghèokhó.VớilãnhthổTrungQuốcrộnglớnnhưvậy,chúngtarấtcóthểdungnạpthêmđượcmộtsốdânbằngdânsốhiệnnay,màkhôngcóvấnđềgì.(cười)Nếunhưkhoahọcvàvănminhcủachúngtapháttriểnđạtđếnmộtmứcnàođó,tôinghĩmứcsốngcủachúngtasẽkhôngthấphơnNhậtBản.

BáchDương:Tôivôcùngtánthànhkiếngiảicủaanh,cólẽđúnglànhưvậy.Nhưng,tiềnđề“nếunhư”quánhiều,màtrướckhinhữngcái“nếunhư”nàyđượcthànhhiệnthực,thìdânsốvẫnlàmộtvấnđềrấtlớn,chínhdânsốquáđôngđãkhiếnchocôngnghiệp,khoahọc,vănminhcủachúngtamãimãikhôngthểpháttriểnđếntrìnhđộ“nếunhư”đó.

ThínhgiảG:Điềunàytôicóthểchấpnhận,kếtluậncủangàirútratừnghiêncứulịchsửvàquanđiểmhọcthuật,chỉrarằngdânsốTrungQuốcquáđông,chonênmớibấthạnhnhưvậy.Ýcủatôilà,tôihoàntoànđồngývớibốnkếtluậnđầutiên.Nhưngcòndânsốquáđông,khôngphảilànguyênnhângâyrabấthạnh.TươnglaidânsốTrungQuốcchúngtaphảichănglàvẫntiếptụctănglên?Chúngtacótiếptụccònphảichịubấthạnhđónữakhông?Đólàmộtvấnđềkhác,rấtđángđểnghiêncứu.

ThínhgiảH:NhữnggìngàiBáchDươngnóivềcácvấnđềcủadântộcTrungHoarấtlýthú,tôicómộtbănkhoăn,khônghiểucóphảilàngàicốkỵkhôngmuốnnóiđến,haylànhưthếnào...Tómlạilà,tôicóấntượng,dântộcTrungHoacórấtnhiềukhuyếtđiểm,íchkỷhếtthuốcchữa.NhưngvềlịchsửhiệnđạiTrungQuốc,ngàiBáchDươngchưađềcậpđếncuộcđấutranhvôcùngoanhliệtcủanhândânTrungHoachốngchủnghĩađếquốc,chốngphongkiến.SauGiảiphóng,từnăm1949,TrungQuốcđãxâydựngnênmộtnềnchủnghĩa

xãhội,trongtoànbộquátrìnhđó,mộtmặtxâydựngcáccơsởvềkinhtế,vậtchất...,mộtmặtkhác,đãthựchiệnrấtnhiềucôngtácgiáodụchìnhtháiýthứcconngười.KhôngbiếtngàiBáchDươngcósẵnlòngđưarabìnhluậnvềviệcnày,vìngàicũngnghiêncứucáigọilà“tìnhhìnhkẻđịch”...

Chủtịch:Hếtthờigian.

ThínhgiảH:Được,tôixongngayđây,nếungườiTrungQuốcđứnglênphảnkhángnhàcầmquyền,(cười)ngàigiảithíchnhưthếnào?

BáchDương:Đâylàvấnđềchínhtrị,chúngtakhôngnóitới.Chúngtachỉnóivềlịchsử,đồngthời,vấnđềnàytôicũngkhôngrõlắm.(cười)

ThínhgiảI:Tôicómộtyêucầu,xinhỏingài,tôimuốnngheýkiếncủangàivềchữgiảnthể.

BáchDương:Tôitánthànhchữgiảnthể,hơnnữa,càngtánthànhviệcnêntiếnthêmmộtbướccảitiếnthànhchữphiênâmLatinh.Tốihômqua,rấtnhiềubạnbètôitụtậpcũngnóiđếnvấnđềnày,nhưngýkiếncủamọingườikhôngthốngnhất.Bởitronglòngnhữngngườiphảnđốichữphiênâmcómộtnútthắt,nútthắtnàycầnphảiđượctháogỡ.ChữphiênâmLatinhrấtcầnthiết,vídụnhưkhigọiđiện,hỏihọtênlàgì?TôihọLưu.ChữLưunàyviếtthếnào?Trênđiệnthoạiekhôngcócáchnàonóichorõđược.Tôibảoanhđitratựđiển,anhcũngkhôngdámkhẳngđịnhtramộtlầnlàđượcngay,thậmchí,trađếnlầnthứhai,thứbacũngkhôngra,thậmchícáutiếtlên.(cười)Trướckia,chúngtachêtráchcổvănkhôngcódấucâu,khôngbiếtngắtcâuởđâu,đọcgầnnhưkhônghiểunổi.QuývịđãxemquaNguyênSử(7)chưaạ?TênhọngườiMôngCổloằngngoằngnhưdâycàdâymuống,(cười)gầnnhưkhôngphânbiệtđượcrốtcuộcđấylàmấyngười.Bâygiờtuyđãcódấucâu,cóthểngắtcâurồi,nhưngkhuyếtđiểmlớnnhấtcủachữkhốivuôngvẫnthểhiệnrõ,đólànókhôngthểphâncáchgiữanhữngtừkhácnhau,vàlạikhôngthểliênâm(đốivớinhữngtừnhiềuâmtiết).Khôngcóphâncáchgiữacáctừ,thìdùbiếthếtchữđọcvẫnkhônghiểu.Khôngthểliênâm,chữkhốivuônggiốngnhưmộtnắmhạtcườmgomlại,chúngtaphảimấtrấtnhiềucôngxâuchúnglạimớihiểuđược.Vídụnhưcâu:“TôitừMãLaiTâyÁđến.”MãLaiTâyÁphảixâuchuỗilạithànhmột

từ(Malaysia),vàphâncáchvớichữ“đến”ởcuốicâu.Nếukhôngthìthànhralà“MãLai”(ngựađến)rồi,“TâyÁđến”nữanàymất,nếunhưlạicóchúbénàotênlàTâyÁnữathìcóvấnđềngay.(cười)Ngàynaytốcđộmáytính,tốcđộđánhchữnhanhnhưvậy,nhưngđềukhôngthểápdụngchochữvuông.TôiluônmongmuốntrênbànlàmviệccómộtchiếcmáyđánhchữtiếngTrung,đểtôigõbảnthảobằngtiếngTrung,khôngphảicàybúttrêngiấynữa.Tuynhiên,phiênâmLatinhhóatiếngHánkhôngphảichuyệndễ,chủyếulàdochúngtacóchướngngạitâmlý,chorằngdùngchữABCDlàmẫutựtiếngAnh,thìchữđượcphiênâmrasẽthànhtiếngAnh.Thựcrakhôngphải,chúngtaphảihiểurằng,nhữngchữABCDđólàchữcáitiếngTrung,(cười)nhữngchữphiênâmravẫnlàtiếngTrung,thìsẽkhôngcócảmgiácnhụcnhãvìbịđồnghóa.Đúngvậy,đólàtiếngTrung,tiếngHoachứkhôngphảitiếngAnhhaytiếngĐức...NếucứdùngABCkýâmlàthànhtiếngAnh,thìngườiĐức,ngườiPhápđãtứcchếttừbaogiờrồi.Văntựchỉlàcôngcụ,cũngnhưcáixe,anhmuarồithìlàcủaanh,họmuarồithìlàcủahọ.Thựcra,nếunhưbâygiờthựchiệnviệcdùngchữphiênâmLatinh,ngườichếtđóiđầutiênchínhlàtôi,bởivìtôikiếmcơmnhờvàochữvuôngmà!(cười)Nhưngtôithấy,cuộcđờirấtngắnngủi,lýdochínhtrịcũngrấtngắnngủi,vănhóadântộclạirấtquantrọng,vôcùngquantrọnglàkhác.ĐặcbiệtlàquývịđangởMỹsẽthấy,cáccháuthếhệthứhai,biếtnóitiếngTrungQuốc,nhưngkhôngbiếtviếtchữTrungQuốc.Khónhưvậy,quývịdạychúngthếnào?Vídụnhưchữ“Quốc”trongtừTrungQuốcviếtrasao?Điềncáigìvàoôvuôngấy?(cười)Muốnbiếtchữnày,thìchẳngcáchnàokhácngoàihọcthuộclòngra.Thậmchíbọntrẻcònphảigàolên:“ConghéttiếngTrung!”Điềuđóchưađủkhiếnchúngtathứctỉnhhaysao?Chúngtakhôngđượcchấtchồngthêmkhókhăncảnbướctiếncủadântộc.Mọingườisảibướctiếnlên,khôngnêntựđeogôngđeocùmvàochântaylàmgì,đừngsốngvìtổtiên,sốngvìquákhứnữa!Vìsaophảisốngvìhọ?Hãysốngvìconemchúngta.SaukhiphiênâmLatinh,sợrằngđọcsáchcổkhônghiểu,bâygiờcóphiênâmLatinhđâu,chẳngphảianhcũngvẫnkhônghiểuđóthôi!(Cười,vỗtay)Nhữngchuyệnngàyxưa,chuyệncủatổtiên,hãygiaochomộtsốngười,đểhọloviệcquétdọntừđường,khóinhangthờcúng.Chúngtachớnênsốngvìtổtiên,màhãysốngvìconemmình,sốngvìcácthếhệsau,vìtươnglaicủadântộc,củađấtnước.Nếucóngày,TrungQuốcbỗngvùnglênlớnmạnh,uydanhchấnđộngthếgiới,ngườiTrungQuốcchỉhomộttiếngthìcảthếgiớiphảirunsợ,khiấy,tiếngTrungQuốccóthểtrởthànhngônngữcủathếgiới,nhưngchữTrungQuốcthìtuyệtnhiênkhôngthểphổcập,chonênchúngtanênđổi

chữTrungQuốcthànhlốichữphiênâmLatinh.

HômnaytôiđãnóirấtnhiềuvềkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốc,cóngườingherồisẽrấtchánnản,songtôithấyrằngcáichúngtanênnghe,chínhlànhữngđiềunày,chứkhôngphảiưuđiểm.Nếunhưchúngtacứnóivềđứctínhtốtđẹp,vềsựthôngminhcủamình...rốtcuộc,chúngtavẫnkhôngđượcngườikháctôntrọng,màngaychínhbảnthânchúngtacũngkhôngthểtựtôn.Phảibiếtrằng,taihọacủangườiTrungQuốckhôngchỉlàtaihọacủabảnthânchúngta,màlàtaihọachungcủatoànthếgiới.Mộtchiếcthuyềnnhỏbịchìmthìchỉmìnhnóchìmthôi,nhưngmộtchiếcthuyềnlớnbịchìmthìnhữngxoáynướcmànótạorasẽkéorấtnhiềuthuyềnbêncạnhchìmtheo.Tôithấychúngtacầntựcứumình,màviệcđầutiênđểtựcứulàphảinhậnrakhuyếtđiểm,nếunhưkhôngnhậnrakhuyếtđiểmcủamình,suốtngàychỉnghĩđếnnhữngviệcđắcý,erằnghơigiốngvớicái“ýdâm”củaGiảBảoNgọctrongHồngLâuMộngrồi.(cười)

ThínhgiảJ:Tôithườngđượcnghehaicâuthànhngữ,mộtcâulà:“Dĩbấtbiếnứngvạnbiến”,mộtcâulà:“Báohỉbấtbáoưu”,nhìnnhậncủangàivềhaicâunàynhưthếnào?

BáchDương:Câu“Dĩbấtbiếnứngvạnbiến”tôikhôngdámcóýkiến.(cười,vỗtay)Còn“Báohỉbấtbáoưu”,tôinghĩđólàđặctrưngcủaquantrường.

ThínhgiảK(ngườiMỹ):BuổinóichuyệncủangàihômnaydườngnhưchỉchuyênđểnóixấungườiTrungQuốc,tôirấtmuốnmờingàinóixấunướcMỹ.(cười)Từcuốnsáchmàngàiđãđượcđọc,vànhữnggìngàiđãthấyởMỹ,ngàichorằngnướcMỹcónhữngđiểmnàonênhọctậptừTrungQuốc,đấtnướcđãcónămngànnămlịchsử?

BáchDương:NóixấungườiMỹ,điềunàychínhbảnthânngườiMỹđãlàmnhiềurồi.Đólàđiểmkhiếntôirấtngưỡngmộ,bởivìnướcMỹcókhảnăngtựcânbằng,tựphảntỉnh,tựđiềuchỉnh.Bảnthâncóđiềugìsaisót,đềucóthểtựnóira,tựtiếpthu,tựgiámđịnh,điểmnàythìngườiTrungQuốckhônglàmđược.NếuanhnóitốtchongườiMỹ,ngườitaliềnbảo,saokhôngđimàlàmngườiMỹ,khôngkéochocáimũilõra.(tiếngcười)CóngườilạibảođólàhọcTâysùngngoại,tôithấyhọcTâytốtđấychứ,cógìkhôngtốtđâu,chẳngnhữngphảihọcTây,màcònphảihọcchotriệtđể.Nếunhưtôicóquyền,

chắcchắntôisẽquyđịnhmỗingườiđềuphảihọctheophươngTây,thếthìcóaikhôngphảiTâytừđầuđếnchânnữachứ?VảlạiquývịcònđangởMỹ,trongkhitôivẫnởĐàiLoan,tôithấyđâylàvấnđềgiácngộhaykhông.Chúngtanênliệtkêranhữngđiểmtốtcủangườita,điểmtốtthìnênhọctập.NếuchúngtamuốnđượclớnmạnhnhưnướcMỹ,thìcầnphảihọctậpngườiMỹ,nhữngđiềuđángđểchúngtahọctậpởMỹnhiềulắm.TấtnhiênnướcMỹkhôngthểnàothậptoànthậpmỹ,bởivìtrênđờikhôngcócáigìtrọnvẹncả,ítnhấtlàbưuchínhởMỹrấttồi,thưđếnrấtchậm,lạithườngxuyênnghỉnữa.NhưngchúngtacũngnênchúcmừngchonướcMỹvìnókhôngthậptoànthậpmỹ,nếuđúngnhưvậy,chắcđấtnướcnàyđãchếtcứngrồi.

ThínhgiảL:NgàiBáchDươnglàmộttiếnsĩ,mộtnhàbệnhlýhọc,hômnayngàiấynóichúngtađãđánhmấtlòngtựtôndântộc,trongđóhẳncũngbaogồmcảchínhbảnthânmình.Nhữnglờingàiấynóihômnayđãchônvùilịchsửnămngànnămcủachúngta,khôngthểthổibùngtinhthầndântộctrongchúngta,tôicảmthấyrấtđángtiếc.Theotôi,TrungQuốcđãbịchấtđộctàndưcủatưtưởngphongkiếnngấmsâu,lạithêmvàođólàtưtưởngNhogia,giánhưchúngtachuyểntưtưởngNhogiathànhtưtưởngpháptrị,từnhântrịchuyểnsangpháptrị,xâydựngchếđộphápluật,thìđãcóthểbùđắpnhiềukhuyếtđiểmtrongquákhứ.Bởitrongquákhứđềulàcònngườithìcònchínhthể,ngườimấtthìchínhthểcũngmất,nếunhưhômnaychúngtalậpracácđiềuluậtquyđịnh,anhđượclàmbaonhiêunămthìlàmchừngấynăm,khôngđượcpháhoạinó.Hômnaytôilàmđầubếp,nếutôilạimuốnconcáicũngkếtụclàmđầubếp,thìđóchínhlàcáitaihạimàtưtưởngNhogiađãtạonên.ChúngtôihyvọngngàiBáchDươngcóthểchỉcáchtrịcănbệnhnày.NgàinóisùngbáiphươngTây,rấtnhiềungườiTrungQuốccómặtởđây,đềukhôngchorằngởMỹlàsùngbáiphươngTây,điểmnàymongrằngngàiBáchDươngthôngcảm.Ngàiđãsairồi.Đólàmộtsốýkiếncủatôi.TôihyvọngnềnvănhóanămngànnămmàngàiBáchDươngđãnói,khôngđếnmứcsaunămngànnămvẫncònđầyrẫyphongkiến,đìnhtrượng,quantrường.Hyvọngtừnayvềsaucóthểsửađổi,từnhântrịchuyểnsangpháptrị,hướngđếnmộttươnglaitươisáng.

BáchDương:Ýkiếncủatôihoàntoàngiốnganh,mụctiêutheođuổicũngyhệt.

ThínhgiảM:Thờiđạihọc,tôiđãđọcmộtsốtácphẩmcủangàiBáchDương,nhậnthấyngàirấtưadùngbútphápchâmbiếm,trào

phúng,sâucay,đểvạchtrầnnhữnghiệntượngbấthợplýtrongxãhội.HômnaylạiđượcnghengàinóivềnhữngkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốc,tronglònglấylàmxúcđộng,cảmthấyrấtđaulòng,rấttứcgiận,rấtbuồnbực,nhưngtôinghĩrằng,cũnggiốngnhưkhámbệnhvậy,bệnhđãkhámrarồi,thìphảidùngthuốcchođúng.Tôikhôngbiếttrongcáctácphẩmcủangàicóchochúngtôibiếtphảiđốimặtvớinhữngvấnđềnàynhưthếnàokhông?NgoàiratôimuốnhỏingàivềtìnhhìnhtrênvănđànĐàiLoanhiệnnay,giớithiệuchochúngtôimộtsốtácphẩmhay.Ngàithấytâmđắcvớinhữngtácgiảnào?

BáchDương:Trướchếttôixintrảlờicâuhỏithứhai,TrầnÁnhChân,VươngThác,TamMao,ViênQuỳnhQuỳnh,TrầnMinhPhiên,DươngThanhSúc,đềulànhữngtácgiảhàngđầu.Nhưngtôiđọccũngkhôngđượcnhiềulắm,bởivìmắttôiđãbịtổnthươngtrongthờigianngồitù,khôngthểtậptrungđọcchữnhỏđược,màchữtrênbáochíĐàiLoanthìrấtnhỏ.Câuhỏinày,xinphépđượcgiớithiệuvợtôitrảlờigiúpbạn.

TrươngHươngHoa:AnhBáchDươngđộtnhiênlạichuyểnchotôimộtcâuhỏikhóthếnày.Cóđiều,tôingồiởđâymàcứnghĩmãiđếnmộtvấnđềkhác.Khinãycómộtvịnói,nhữnglờicủaBáchDươnghômnaykhiếnchúngtađánhmấtlòngtựtôndântộc.Tôimuốnđượcgiảithíchýkiếncủaanhấytheocáchhiểucủamình.TôinghĩýcủaBáchDươngkhôngphảinóiđấtnướcchúngtakhôngcómộtchúttiềnđồ,mộtchúthyvọngnàocả.Quantrọnglàchúngtacóbiếttựphảntỉnhhaykhông.AnhấysùngbáiphươngTây,đâylàsựthật.Chúngtanênhiểucụmtừ“sùngbáiphươngTây”nàynhưthếnào,thửnhìnxem,trongphươngthứcsinhhoạt,hưởngthụvậtchấtcủachúngtangàynay,cóthểthấyrõsựsùngbáiphươngTây.Tuynhiêntheotôi,khinãyanhấychưanóirõmộtcâumàkhinóichuyệnởnơikhácanhrấtnhấnmạnh,đólà,chúngtasùngbáiphươngTây,nhưngkhôngmêmuội.(vỗtay)ChúngtathừanhậnnướcMỹmạnhhơnchúngta,chúngtanênhọctậphọ,nhưngchúngtakhôngcầnphảicầuxinhọ,khôngphảisinhtồnbằngnhữngphươngthứctựti,đángthươnghại,màlàcảitiếnnhưthếnào,tìmtòisuynghĩnhưthếnào,đểcóthểvượtquahọnhanhchóng.TôinghĩđóchínhlànhữnglờinóitừtrongtâmcủaBáchDương.Rấtxinlỗi,tôiđãtựýđưaranhữngbổsungnhưvậy,bởivìnãygiờtôicứnghĩmãivềvấnđềđó.(vỗtay)

BáchDương:VềcâuhỏicủacôLýLinhDao,nêndùngbiệnphápnào?Tôinghĩthếnày,nhữngđiềutôinêulênđềulàtriệuchứngcủacănbệnh,chắchẳnmọingườiđềurấtkhóchịu,bảnthântôicũngrấtkhóchịu,bởivìtrướcđâychúngtađượcdạyrằngTrungQuốcrấtquangvinh,ChuNguyênChươnglàmộtanhhùngdântộc.Saunàytôipháthiện,hoàntoànkhôngphảivậy,khingườikhácđangchiếnđấuvớiquânMôngCổthìôngtaởhậuphươngtìmcáchmởrộngđịabàn,chặnđườngluicủangườikhác,cuốicùngthìsoánđoạtchínhquyền,toànchỉtoantínhchobảnthân.ĐợiđếnkhingườikhácđánhđuổiquânMôngCổ,tiêudiệthoàntoàntinhlựccủaquânMôngCổởTrungNguyên,thìChuNguyênChươngngồichơigiànhthànhquả.Saukhipháthiệnchuyệnnày,tôivôcùngbuồnbã.Tôinghĩchúngtacóthểphụchưngdântộccủamìnhhaykhông,phảibắtđầutừchỗchúngtacóthểthừanhậnnhữngkhuyếtđiểm,nhữngsailầmcủachínhmìnhhaykhông?Nếunhưngaycảnhữngkhuyếtđiểm,sailầmcũngkhôngthừanhận,thìcảicáchlàmsaođây?Tiếnthủlàmsaođây?Trướcđây,chúngtakhôngdámthừanhậnkhuyếtđiểm,sailầm,bởivìchúngtađãđánhmấtkhảnăngphânbiệtđúngsai,mộtkhipháthiệnrakhuyếtđiểm,thìdườngnhưkhôngthểsốngnổinữa.Nhưngmộtngườicólòngtựtôn,sẽbiếtthừanhậnkhuyếtđiểm,sailầm.ChỉcóngườiTrungQuốclàđạiđasốcóchếtcũngkhôngchịunhậnsai.Chúngtacũngcókiểmđiểm,nhưngkếtluậnđềulà,“bởivìmìnhquátốt”.(cười)Bởilẽđó,chúngtaliêntụcbịngườikhácbắtnạt,hômnaybịTrươngTambắtnạt,ngàymaibịLýTứbắtnạt,ngàykialạibịVươngNgũbắtnạt.MỗingườiTrungQuốcđềunêncókhảnăngtựkiểmđiểmbảnthân,khôngnênoánhờn,khôngnênlúcnàocũngchỉnóingườikhác.KhitôiởĐàiBắc,cómộtđôivợchồngcãinhau,nhờtôiphânxử,ôngchồngsừngsộbảo,vợôngtakhôngyêuôngta.Tôimớibảo,nếuanhmuốnngườitayêumình,thìđiềukiệnđầutiênlàmìnhphảiđángyêu.(cười)Nếunhưbảnthânmìnhkhôngđángyêu,thìlàmsaokhiếnngườitayêumìnhđược?Nếumìnhmuốnđượcngườikháctôntrọng,thìtrướchếtmìnhphảicólýdođểđượctôntrọng,lýdođókhôngphảichửimộtcâumàcó,cũngkhôngphảicứhôkhẩuhiệumàđược.Vídụnhưchỗnàykhôngđượctùytiệnkhạcnhổ,thếnhưnganhcứkhạcnhổởđó,thìlàmsaokhiếnngườitatôntrọnganhđược?Tiểutiệnthìphảivàonhàvệsinh,nếucứtiểutiệnbừabãiởngoàiđường,thìlàmsaobảongườikháctôntrọnganhđược?Chonêntôinghĩchúngtanhấtthiếtphảicóđiềukiệntiênquyếtđểđượctôntrọng,nhấtthiếtphảinhậnbiếtnhữngđiểmmìnhcònkémngườikhác.NgườiTrungQuốcgầnnhưlúcnàocũngchếtkhôngnhậnsai,cứnhậnsailiềnbịcoilàsùngTây?Đúng

vậy,vìsaolạikhôngsùngTây?Toànbộhệtưtưởngcủachúngtahiệnnay,tưtưởngkinhtế,tưtưởnghọcthuật,tưtưởngdânchủ,tưtưởngnhânquyềnpháptrị,đềukhôngphảilàcủatổtiêntừxưatruyềnlại.Chếđộxãhội,hìnhtháiýthức,phươngthứcsinhhoạtđềulàtừnướcngoàidunhập,cáinàolàcủatruyềnthốngđểlại?Cuộcsốngvậtchấtcủachúngta,nhưôtô,máybay,kínhmắt,kiểuđầutóc,nhàcửa,daocạorâu...đềukhôngphảidocácnhàphátminhTrungQuốcsángtạora,chonêntôithấyrằngsùngTâykhôngphảilàvấnđề,màhọctậpmớilàvấnđề.NgườiĐàiBắcbâygiờthíchănthịtgàta,tôicũngthíchăngàta,chứgàtâykhôngcóaiăn,khôngngonthìchẳngaiăncả,gàtâycũngthế.Chỉcầnlàthứtốt,thìngườitaaicũngmuốn.(cười)NhưngthầnkinhcủangườiTrungQuốcvôcùngsuynhược,cứnóiđếnsùngTâyliềncholàmêmuộithứngoạilai,làmsaocóthểđưarakếtluậnnhưvậychứ?SùngTây,chẳngqualàhọcnhữngđiểmtốtcủahọ,nếunhưđếnmộtlúc,tấtcảngườiMỹđềuhútthuốcphiệnmàchết,hẳnchúngtacũngkhôngđâmđầutheochứ,phảikhông?Bảnthânchúngtaphảicótiềnđềđểngườikháctôntrọng,phảicókhảnăngtựphảntỉnh,đólàđiềukiệnlớnnhất,cơbảnnhấtchosựsinhtồnvàpháttriểncủadântộc.Chỉbiếttráchcứngườikhác,thìdântộcnàysẽkhôngthểcứuvãnđược.Điềunàyxảyravớidântộcchúngta,hayvớibấtkỳdântộcnàothìhậuquảcũngđềunhưnhaucả.NgườiAnhđiêngcứnóirằngngườidatrắngđãgiếthếtdântộchọ,cămhậnngườidatrắngđếntậnxươngtủy,chỉbiếtcămhậnthìcótácdụnggì?Phảitựmìnhphụchưngmớiđúng.Nếuanhkhôngthểphụchưng,trongtươnglai,ngườidatrắngcóthểcòngiếtnhiềuhơnnữa.Tôithấyrằngchúngtakhôngnêntráchcứai,khôngnênoánhậnai,đólàđiểmquantrọngnhất.Kếđó,saukhithừanhậnsailầm,thừanhậnkhuyếtđiểm,chúngtamớicóthểphụchưngđược.Chỉsợsaukhithừanhậnrồi,thầnkinhcủamộtsốngườisẽsuysụpmất!

ThínhgiảN:XinhỏiôngBáchDươnghaivấnđề,thứnhất,nướcMỹcómộttácgiảchuyênmục,tênlàArtBuchwald,báoLiênhợpởĐàiBắcthườngxuyêncótácphẩmdịchcủaôngấy,phongcáchcủaôngấykhágiốngông.Ôngthấyquanđiểmcủaôngấythếnào?Vấnđềthứhai,hiệnnay,phongcáchnàycóđượcphéptồntạiởĐàiLoankhông?Tôitinrằngđâylàmộtphươngthứcbiểuđạtrấttốt,làvănchươngtrìnhđộcao,đãhaichụcnămnaytôichưađọcthứvănchươngnàonhưvậyrồi,khôngbiếttìnhhìnhĐàiLoanhiệnnaynhưthếnào?

BáchDương:ỞĐàiLoanngàynay,mọingườikhátựdo.Tựdolàtươngđối,khôngcótựdonàotuyệtđối.VănchươngnhưcủaBuchwaldrấtthịnhhànhởĐàiLoan.Tôinghĩtácphẩmcủamìnhvàôngấykhônggiốngnhau,nhưngcóhaitácgiảrấtgiốngôngấy,đóchínhlàPhạmHồngLễvàKhảPhả.HọviếttheocáchthứccủaBuchwaldvàviếtrấttốt,mộtsốbàirấtsắcbén,cũngkhôngnghenóihọbịphiềnnhiễugì.

ThínhgiảO:ThưaôngBáchDương,tôithấyvănchươngcủaôngrấtgaygắt,nhưnghômnayngheôngnóichuyện,cảmthấyônglàmộtngườirấtđángyêu.(cười)Đólàlờirấtthậtcủatôi,bâygiờtôicómộtcâuhỏi,khôngbiết“văntựngục”cóphảilàmộtđặcđiểmtrongvănhóaTrungQuốcchúngtahaykhông?TronglịchsửphươngTây,tôivẫnchưatìmthấymộtcase(trườnghợp)nàovề“văntựngục”nhưởTrungQuốcngàyxưa.Khôngbiếttrongtươnglaiôngcóýđịnhviếttácphẩmnàovềvấnđề“văntựngục”này,đểnêulênnhữngảnhhưởngcủa“văntựngục”từđờiMinhtrởvềsauđốivớitầnglớptríthứcTrungQuốckhông?

BáchDương:Cảmơnýkiếncủaông,trongthờigianởtù,tôiđãsưutậprấtnhiềutưliệu,sắptớisẽviếtmộtbộTrungQuốcoanngụcsử,ánoanởTrungQuốc(baogồmcảánvăntự)rấtnhiều,đúnglàcómộtkhônghaitrênthếgiới.(cười)

ThínhgiảP:ThưaôngBáchDương,tôirấttánthànhviệcôngviếtbộlịchsửoanngụcnày,ôngtốtnghiệpđạihọcLụcĐảo,còntôicũngtốtnghiệptiểuhọcngoàiđảo,chúngtagiốngnhau!

BáchDương:Ôngngồimấynăm?

ThínhgiảP:Nửanăm.

BáchDương:Thếlàmẫugiáothôi,mẫugiáothôi!(thínhgiảcườirộ)

ThínhgiảQ:TrongcuốnConbọdậysớm,ngàiđềcaotiểuthuyếtkhoahọcviễntưởng,khuyênmọingườikhôngnênđọctiểuthuyếtvõhiệp,vềnguyêntắctôirấtđồngývớingài.NhưngôngNghêKhuôngtừngnói:“KhôngđọctạpvăncủaBáchDươnglàmộttổnthấtlớntrongđời,khôngđọctiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDunglạilàmộttổnthấtlớnnữatrongđời”,khôngbiếtcáchnhìnnhậncủangài

rasao?Câuhỏithứhaicủatôilà,trongthờigianngàiởLụcĐảo,đãxemrấtnhiềusáchbói,(cười)tôithấyrằngbóitoánlàmộtbộphậncủavănhóaTrungQuốc,rấtthầnbí,khôngbiếtcảmtưởngcủangàithếnào?

BáchDương:Khitôiviếtcuốnsáchấy,tôivẫnchưađượcđọctácphẩmcủaKimDung,bởivìkhiđótiểuthuyếtcủaôngấycònchưađượcđưavàoĐàiLoan.(cười)Tôithấy,saukhixemtiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung,thìnhữngsáchvõhiệpkhácđềukhôngthểxemnổi.TôitừngđọcrấtnhiềutiểuthuyếtvõhiệpcủaVươngĐộLư,BấtTiếuSinh...,nhưngđọcKimDungrồimớithấynhữngtácgiảkhácđềudướitầmôngấy.Trìnhđộsửdụngvăntự,ýcảnhcủaKimDungđềuvôcùngtàitình,đặcbiệttiểuthuyếtvõhiệpcủaôngấylưuhànhởhảingoại,ýnghĩalạicànglớn.Bởivì,ngườibìnhthườngđọcnhữngtácphẩmvănhọcđúngnghĩarấtvấtvả,tiểuthuyếtvõhiệpvôhìnhtrungtrởnênrấttruyềncảmvớimọingười,giúpchotiếngTrungđượcphổcập.Ôngấyviếtrấttuyệt,tôirấtkhâmphục.Bútphápcủaôngấyđíchthựclàchưatừngcótrướcnay.Thờigianởtù,tôiđãmuarấtnhiềusáchbói,vìsợrằngmườihainămsauratù,thờicuộcđềuthayđổi,tôicóthểkhôngcònđườngkiếmsốngnữa,địnhchuẩnbịmởmộthàngbóitoánvỉahè!(Cười,vỗtay)Tôinghiêncứuhơnmộtnăm,sauđócóngườibảotôi,tùchínhtrịkhôngđượclàmthầybói,tôimớithôi.Nóiđếnchuyệnsốmệnh,bảnthântôitinvàosốmệnh.Cácbạntrẻhầuhếtkhôngtin,khicòntrẻtôicũngkhôngtin.

ThínhgiảR:Ngàitánthànhchữgiảnthể,lạitánthànhphiênâmLaMã...

BáchDương:KhôngphảilàphiênâmLaMã,màlàphiênâmchữHán.

ThínhgiảR:NgàinóiđếntiểuthuyếtvõhiệpcủaKimDung,tánthànhnhữngưuđiểmvềngôntừ,điềuđóphảichăngcóliênquanđếnưuđiểmvềmặttựhình?Haychỉlàưuđiểmvềâmđọc?NếugiảnhóachữHán,thậmchíchỉcònphiênâmchữHán,thìưuđiểmvềtựhìnhvàưuđiểmvềvănchươngphảichăngchỉcóthểdựavàoưuđiểmcủaâmđọcđểtồntại?

BáchDương:Tôinghĩ,saukhianhđemâmbiếnthànhhình,“hình”,“âm”,“nghĩa”vẫnsẽkếthợpcùngvớinhau,chặtchẽkhông

rời.NgườiTrungQuốcnhìnthấychữ“tiếu”thìcảmthấynhưđangcười,thếnhưngngườiMỹnhìnthấychữ“laugh”cũngsẽcảmthấynhưđangcười.Ngườitacho“hình”mộtýnghĩanhưthếnào,thìnósẽcóýnghĩanhưthếđó.Ngườinhìnthấyhoa,cóthểcảmthấynóđangcười,cũngcóthểcảmthấynóđangkhóc.Saukhithayđổi,chữvànghĩasẽlạikếthợpvớinhau.

ThínhgiảR:Vậyphảicầnbaonhiêuthờigian?

BáchDương:Nhiềunhấtlàmộttuần.(thínhgiảcườirộ)Ýtôilà,phiênâmsẽrấtdễhọc,đểquenchắcchỉmấtmộttuầnlễ.Cònchữvuông,họcmườinămcũnghọcchưathông.

ThínhgiảS:Điềukhiếntôivuinhấtngàyhômnaylàcóthểgặpngàiởnướcngoàisaurấtnhiềunămtùngụcnhưvậy.Tôicómộtcâuhỏinhỏ,mongđượcthỉnhgiáo.Saukhitrảiquarấtnhiềukhổnạn,làmthếnàomàngàicóthểxuấthiệntrướcmặtmọingườivớimộttâmtìnhthếnày,tâmtháiphảinhưthếnàođểgạtbỏhếtđượcnhữngkhổnạnđó?Đólàđiềutôihyvọngmìnhcóthểhọctập,xinngàicóthểnóimộtchútđượckhôngạ?

BáchDương:Tôithấymìnhkhôngthayđổigì,ởtrongtù,nênkhócthìtôikhóc,nênvuithìtôivui.Cóngườinói,ởtrongtùngàynàocũnglàngàybuồntủi,điềuđóchứngminhanhchưatừngngồitù.Mườinămmàbuồntủicảthìcólẽanhđãbuồnmàchếttừlâurồi.Lúcnênvuithìcứvui.(cười)Mộtđiềunữalà,tôinhìnnhậnthếnày,ngườiđờikhigặpnhữnghoạnnạngiốngnhưtôi,thậmchínghiêmtrọngđếnmứcgiốngnhưtôilúcđầubịkếtántửhình,sauđómớiphánquyếtmườihainămtù.Mườihainămlàmộtkhoảngthờigianrấtdài,thườngkhôngthểthíchứngnổi.Trongnhàphátsinhbiếncố,vợbỏchồng,chồngbỏvợ,vợchồngkhixưatừngthềnonhẹnbiển,bâygiờđềuđổithaycả.Ngoàiracònảnhhưởngđếntìnhbạn,rấtnhiềubèbạnbỗngnhiênsợanh,cóngườilúcbìnhthườnganhchorằngcóthểphótháctínhmệnhbảnthânvàgiađìnhmình,bâygiờcũngbỗngnhiênthayđổi.Cònmộtsốngườikhôngcóquanhệtìnhcảmgì,thìlạilàngườicóthểphóthác.Nhưngtrướctấtcảnhữngviệcnày,tôiđềuquanniệm,đólàvấnđềcánhân,khôngmangtínhphổbiến.Vídụnhư,tôimớingồitùhaitháng,ngườivợtrướccủatôiđãrờibỏtôi,chưađếnhainămthìđềnghịlyhôn,tôiliềnkýgiấylyhônchocôấy,côấyhỏi,đồđạccủaanhthìlàmthếnào?Tôinói,đồđạcnào?Tấtcảđồđạctrongnhàđềulàcủatôi,tôinóitôiủyquyềnchocô

ấy,côấythấycáigìlàcủatôi,thìcứđemvứtrangoàiđườngcái,bởivìởĐàiLoantôikhôngcóngườithân,khôngcóchỗnàogửiđược.Tôichorằngđólàmộtcánhân,khôngphảitấtcảphụnữđềunhưvậy.Đànôngcũngthế,chồngthaylòngđổidạ,cũngchỉlàngườiđànôngấynhưthế,khôngphảitấtcảđànôngtrongthiênhạđềulàđồkhốn.(cười)Bạnbècũngthế,cóngườisợanhvaytiền,cóngườithấybạnbịhạiliềnnémđáxuốnggiếng,hoặcítralàkhôngcoianhragìnữa,hoặcgaygắthơn,yêucầuđemanhrabắnbỏ,đócũngchỉlàtrườnghợpcábiệt,chỉmộtngườinàođónhưvậy;vẫncònnhữngngườikhácsẵnlònggiúpđỡanh.Thựctếlànhưvậy,tôihoàntoànkhônghụthẫng,hụthẫngrồi,khônglàmbạnnữalàxong!

ThínhgiảT:ChínhphủĐàiLoangiờcóđiềuluậtvềbồithường,khôngbiếtbaogiờngàimớicóthểyêucầubồithườngchovụánoancủamình.

BáchDương:Ánoancầnphảiđểchínhphủtựmìnhthừanhậnlàoanmớiđược.Nhưtôithìkhôngphảilàánoan.(cười)

ThínhgiảT:NgàiBáchDương,ngàilàchuyêngiavềtìnhyêu,(cười)ởMỹcómộtngườiphụnữđưaraluậnđiểmrằng,nướcMỹhiệnnayvìsaolạilạmphát?Đólàvìtỷlệlyhônquácao.Ngàinhìnnhậnnhưthếnào?

BáchDương:Nhữngviệcnhưthếnày,mỗingườiđềucócáchnhìnnhậncủariêngmình...Vídụnhưtôi,tôichorằngnướcMỹlạmphátlàvìhọquálãngphígiấy.(cười)ĐàiLoankhôngcógiấy,chonênbáochívẫnbịcấm,lượngtinbàikhôngthểtăng,nguyênnhânchínhlàvìnướcMỹlãngphíquánhiềugiấy!(cười)

...

Chủtịch:Nếunhưmọingườikhôngcòncâuhỏinàonữa,buổitọađàmcủachúngtasẽkếtthúctạiđây,vìtốinayôngBáchDươngcònphảiđếnĐạihọcBerkeleyđểthamgiamộtbuổinóichuyệnkhác.(vỗtay)

BàiđăngtrênbáoLuậnđàn,LosAngelesngày14tháng2-ngày7tháng3năm1982.

Triếthọccủasựkínhsợ

Nềnvănhóatruyềnthốngnămngànnăm,lấysựsùngbáiquyềnthếlàmnềnmóng,đãkhiếnchogiữangườivớingườichỉcó“kínhsợ”,màrấtít“tìnhyêu”.Đếnđây,hẳnsẽcóngườikêulên:“Chúngtacó’lòngnhân’nữamà!”Nóiđến“nhân(1)”thìphảichiathànhhaiphươngdiện.Mộtmặtdĩnhiênchúngtacó“nhân”,nhưngđấychỉlà“nhân”trênsáchvở,còntrênhànhđộngviệclàmthựctế,phần“nhân”nàythựcsựítỏi.Chonên,cái“nhân”màchúngtađộngmộttílạilôirakhoekhoangấychỉcóthểtìmđượctrongsáchvở,rấtkhótìmthấyởnhữnghànhđộngviệclàm.Mộtmặtkhác,“nhân”dườngnhưkhôngphảilà“ái”,và“ái”dườngnhưcũngkhôngphảilà“nhân”.“Nhân”làsựthươngcảmvàđồngtìnhcủangườicóquyềnđốivớidânđen,nênhọmớibốthí,banthưởng,thểhiệnlòngđộlượngkhảngkháicủamình,nhưlànhữngcônuôidạytrẻđốixửvớitrẻemvậy.Trênthựctế,giữangườivớingười,chỉtoànlà“tônkính”và“sợhãi”.Mộtsốtrườnghợptừ“kính”màsinhra“sợ”,nhưconđốivớicha.Cómộtsốtrườnghợptừ“sợ”màsinhra“kính”,nhưlàgáiđiếmđốivớikháchlàngchơi,nhưlàquầnthầnđốivớivua,nhưlàdânđốivớiquan,nhưlàtùnhânđốivớicaingục.ChắccácbạncònnhớcâuchuyệnChuToànTrung(2)saukhilênngôihoàngđế,mởtiệcthếtđãiquầnthần,anhtraiôngtalàChuDụcmắngrằng:“Chúba,chúlàmphảnnhưthế,khôngsợhọadiệttộcsao?”Sửsáchlậptứccangợianhtraiôngtalàđạitrungthần,nhưngthựcraChuDụcchỉsợbị“diệttộc”màthôi.Nhữngtìnhhuốngnhưthếtrongchínhsửnhiềukhônkểxiết,bấtcứsựviệcnào,nếubỏđithànhphầnsợhãibêntrong,thìhầunhưkhôngcòntìnhcảmgìđángđểbàncả.TrongHồngLâuMộng,GiảBảoNgọcnóivớiLâmĐạiNgọc:“Tronglònganh,trừbàanh,chaanh,mẹanhra,thìchỉcóemthôi.”Tôiluônnghingờtínhchânthựccủacâunóinày,nóiGiảBảoNgọcyêubàmình,mẹmìnhthìkhôngsai,nhưngnếubảocậutayêuchamìnhthìerằngcóvôsốvấnđề.Nếucódùngkínhhiểnvimàsoikhắpcảcuốnsách,sợrằngcũngkhôngtìmramộtmảymaydấuvếtlòngyêuchanàocủaGiảBảoNgọc,tấtcảchỉlàsợhãi.Chỉcầnnghethấychagọi,cậutađãthấynhưsấmnổbêntairồi.Tìnhcảmcủamộtngườiconđốivớichanhưthế,thìtrongtiềmthứccủamình,hẳnchỉmongchachếtsớmchorồi.

Nóiđến“nhân”thìphảichiathànhhaiphươngdiện.Mộtmặtdĩnhiênchúngtacó“nhân”,nhưngđấychỉlà“nhân”trênsáchvở,còntrênhànhđộngviệclàmthựctế,phần“nhân”nàythựcsựítỏi.Chonên,cái“nhân”màchúngtađộngmộttílạilôirakhoekhoangấychỉcóthểtìmđượctrongsáchvở,rấtkhótìmthấyởnhữnghànhđộngviệclàm.

Triếthọccủasựkínhsợ,khiếnchokhoảngcáchgiữahoàngđếvàthầndân,giữaquanlạivàngườidâncàngngàycàngbịkéoxa,sựtônnghiêmcủahoàngđếđúnglà:“Lênđếntầngtrờithứbamươiba,lợpngóichoNgọchoàngđạiđế”.Cònsựthấphèncủathầndân,cũngthậtlà:“Chếtxuốngdướimườitámtầngđịangục,thayDiêmvươngquỷxứđàothan”.Đólàđiềukhôngcóởbấtcứquốcgianàokháctrênthếgiới,vàcũnglàmộtphẩmchấtmàTrungQuốcbắtbuộcphảivứtbỏ.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Thiếukhảnăngdámnóidámnghĩ

Chẳngbiếtlàgãnào,hìnhnhưlàngàiCơĐánmàvẫnđượcgọilàChuCông(3)gìđó,đãphátminhrachuyênngành“hoạnquan”.Đànôngthìvẫnlàđànông,nhưngbộphậnsinhthựcthìlạibịcắtmất.

Nhữnganhbạnnàycóđiểmmạnhcủađànông,nhưnglạikhôngcósựnguyhiểmcủađànông,đóthựcsựlàcốnghiếnrấttolớn!Bởithế,nhữngbậclàmhoàngđếbaođờivẫnluônưathíchhạngngườinày,khiếnhoạnquantrởthànhmộttrongnhữngnétvănhóatruyềnthốngưutúcủaTrungQuốcsuốtnămngànnăm.Thanôi,“Tửviếtthànhnhân,Mạnhviếtthủnghĩa(4)”.Tôinghĩ,đemcắtphăngsinhthựckhícònđangtươiroiróicủangườiđànôngđi,cólẽchẳngthểgọilànhân,cũngchẳngthểgọilànghĩa.Thếnhưngchếđộcungđìnhcắtphăngbộphậnsinhdụcấy,nămngànnămnay,chẳngcómộtai-kểcảnhữngbậcđượcgọilàthánhnhânnhưChuHi,VươngDươngMinh-cảmthấyđólàmộtviệcsaitrái,thậtlàkỳlạ,kỳlạ!TrungQuốccónhiềubậcthánhnhân,nhiềubậcđạocaođứctrọng,chuyênmôntráchmắngngườikháckhôngbiếtmệtmỏi,thếmàđốivớiviệchoàngđếcắtphăngbộphậnsinhdụccủangườikhácđi,lạicoinhưkhôngthấy,thậtsựlàkhôngthểhiểunổi.Tôichorằng,nguyênnhânkhôngnằmngoàihaiđiều.Thứnhấtlà,tuycóngườicảmthấyđiềuđókhôngđúng,nhưngvìchuyệnnàycóliênquanđến“cáisừng”củahoàngđế,nênkhôngthểnóirađược,chỉcònbiếtngậmmiệnglàmthinh.Nếunhưhoàngđếnghetheokiếnnghịcủahọ,bỏcáchoạnquanđi,tìmmộtloạttraitrángkhỏemạnhtrẻtrunggiúpôngtatrôngnomđámmỹnữnhiềunhưmâykia,thìerằngnhững“cáisừng”sẽmọclênloạnxạ,sátkhíkhắpnơi,khiấythìchỉcónướcuốngthuốcđộcmàchết.Nhữnganhbạnđượcđưalênbanthờtrongsửsách,tuyngườinàocũngnổidanhkhắpthiênhạ,nhưnggặpchuyệnhoàngđếcắtbộphậnsinhdụccủaai,thìcũngchỉgiảvờnhưkhôngtrôngthấy.

Nguyênnhânthứhailà,nămngànnămnay,nàoquân,nàothần,nàohiền,nàothánh,đềusốngtrongnhữngthángngàytốitămngumuội,hầunhưchẳngngườinàonghĩrằngviệccắtđibộphậnsinhthựccòntươinguâynguẩycủangườikháclàmộtviệcvôđạođức.CáicònthiếutrongvănhóaTrungQuốcdườngnhưchínhlàkhảnăngdámnghĩ,dámnóiấy.Hoàngđếcóquyềngiếtngười,ôngtaluôn“đúng”,chẳngriêngcắtđibộphậnsinhdụccủamấyngườiđànông,màngaycảviệcchémphăngđầucủangànngườivạnngười,cũnglàchuyệnđươngnhiên.Dướisựtậptrungcủauyquyền,tìnhngườihoàntoànbịbiếnmất,chỉcòntínhnôlệănsâuvàotậnxươngtủy,chỉcầnôngchotôilàmquan,thìônglàmgìtôicũngtánthànhhết!

-TríchtừtậpKhôngthứctỉnh

Nhìnsựviệckhôngnhìnconngười

CómộtlầnTolstoychotiềnmộtngườiănmày,bạnbèbảoông,kẻđókhôngđángbốthí,vìphẩmchấtxấuxacủahắncảthànhphốMoscowđềubiếtcả.Tolstoyliềnbảo:“Khôngphảitôibỏtiềnchoanhta,màtôibỏtiềnchonhânđạo!”

Thanôi,khibốthíchomộtngườiănmàytronghơitànthoithóp,chúngtakhôngthểđiềutraxemphẩmchấtcủaanhtalàloạiAhayloạiC,nếulàloạiAthìmớiquăngchođồngbạcvừamócởtúira,cònnếulàloạiCthìliềnbỏđồngbạcvừamócravàotúi.Đólàvấnđềnhânđạo,chứkhôngphảichuyệnchođiểmcủaôngthầygiámthị.

HàTúTử-túbànổitiếngĐàiBắcuốngthuốcđộctựsát,đâylàmộttintứcchấnđộng.Saukhiđượccứusống,bàtatiếpcácnhàbáoởnhàriêng,tốcáocảnhsátkhuvựcvàtổtrưởngtổdânphốnhũngnhiễubàta.Lờitốcáoấyđãgâyraphiềnphứclớn,phảnứngnghiêmtúcđầutiênlàcủacụctrưởngCụcCảnhsát,chorằngkhôngthểkhôngbắtgiữbàta.Khixưathì,“làmquankhôngđượcmắclỗivớinhàquyềnquý”,cònnaythì,“mởkỹviệnkhôngđượcđắctộivớicảnhsát”.Bâygiờtrởmặtvớinhàcầmquyền,vớichamẹcủadân,thìtiếptheotươnglaithếnào,khôngcầnbóitoáncũngbiếtđượcrồi.Phảnứngnghiêmtúcthứhailà,cóhainhàbáophụtráchchuyêntrangđănglênnhữngbàiviếtcôngkíchvớilờilẽnghiêmkhắc,ýchínhlà:mộtngườiđãmởkỹviệnmàdámcôngkhaigặpmặttiếpchuyệnphóngviên,thìcònrathểthốnggìnữa?

VềphíabàHàTúTử,phảiđếnkhibịđánhvỡmặtrồimớikêugàokhóclóc,chúngtakhôngcònbiếtnóigìhơnngoàilấylàmtiếcchobàta.Cónóithìcũngchỉnóiđếnchuyệnphongbaothôi,ngàiBáchDươngcónuốttrôiđượckhông?Cònvềphíacácquýngàinhómsau,cũngchínhlàcácquýngàihọcvấnsâurộng,đạođứccaotrọng,cóchỗđểviếtranhữngángvănchươngchữvuônglailáng,khôngthểkhôngmờicácngàinghelạinhữnglờicủaTolstoy.

HàTúTửlàmtúbàlàmộtchuyện,cònnhânquyềnlạilàmộtchuyệnkhác,phảichănghiếnphápTrungQuốcquyđịnhcấmkỹnữtiếpchuyệnnhàbáo?Kỹnữphảichịuoankhuất,cũngkhôngđượcphépkêurên,kêurênlênthì“thếgiớinàycònrathểthốnggìnữa?”ChỉcónhữngkẻchinhphụccủađếquốcMôngCổxưa,mớichiangườiTrungQuốcthànhbốnloạimườibậc,ngườiphươngNamlàthấpnhất,lẽnàochínhngườiTrungQuốccũnglạiđemkỹnữxếpvào

giaitầngthấpnhất,khôngđượcđạolývàphápluậtbảovệ?

Đâylàmộtvấnđềcơbản,hiệnnaychínhphủliêntụcralệnhcấmcảnhsáttratấnphạmnhân,dùcólàmđượchaykhông,cũngphảiđứngvữngtrênquanđiểmnày.Mộtngườiphạmpháp,tấtnhiênphảibịxửlý,nhưngnếumọingườiđềucoianhtakhôngragì,màđiđếnthượngcẳngchânhạcẳngtay,thậmchícắttaicắtmũi,lạicònkhôngchoanhtarênhừhừ,“Rênrẩmcáigì?Màyăntrộmcủanhàngườitamộttrămđồng,còncónhâncáchkhông?Còndámkêugàoư!”Chuyệnnàychỉcóthểxảyraởnhữngbộlạccònănthịtngườidãman,chứkhôngthểxảyraởnướcTrungQuốchiệnđại.

Voltairenói:“Dùchotôiphảnđốinhữnggìanhnói,nhưngtôivẫnrasứcgiànhquyềntựdođượcnóichoanh.”Vậymàmộtsốngườitựnhậnmìnhvìdânchủ,lạidùngcâybútcủamìnhđểbịtmiệngmộtngườiđànbàđángthương,thìthậtsựkhiếnngườitaphảibuồnlòng.

-TríchtừtậpChửimắng

Riêngtôingoạilệ

Ýnghĩatổngquátnhấtcủachínhtrịdânchủlà“tôikhôngngoạilệ”.Mọingườikhôngđượcvượtđènđỏ,tôicũngkhôngđược.Mọingườikhôngđượckhạcnhổtùytiện,tôicũngkhôngnhổ.Mọingườiđềutuânthủquyđịnhphápluật,tôicũngkhôngyêucầucóđặcquyềnriêng.Nhữngchếđộ,quyđịnhđãxâydựnglên,tôisẽkhôngpháhỏngnó.ThếnhưngluậtchơinàykhiđếnTrungQuốc,liềnbiếnthành“riêngtôingoạilệ”,tôiphảnđốiviệcvượtđènđỏ,chỉlàphảnđốingườikhácvượt,còntôithìcóthểvượtthoảimái.Tôiphảnđốikhạcnhổbừabãi,chỉlàphảnđốingườikhácnhổ,còntôimuốnnhổthếnàothìnhổ.Tôitánthànhmọingườibìnhđẳngtrướcphápluật,nhưngriêngtôithìkhôngthểbìnhđẳngtheomọingười.Tôitánthànhxâydựngquyphạm,chếđộ,nhưngchỉmongcácanhtuânthủchếđộđó,còntôithôngminhtàitrícaosiêuhơnnhiều,khôngthểchịubóbuộcthếđược.Nhưtôiđây,nếulạikhôngthểngoạilệ,háchẳngmấtmặtlắmư,sốngtiếpcòncónghĩalýgìnữa?

“Mấtmặt”làcáigì?NgườiphươngTâychắckhôngthểnàonghiêncứurađược.Cóngườigiảithích,“mặt”ởđâylà“ngoàimặt”,ýchỉquantâmđếnlớpvỏbềngoài,khôngcầnbiếtnộidungthậtbên

tronglàgì.Cóngườilạigiảithích“mặt”là“tônnghiêm”,câunàyýnóihưvinhlàtrênhết,thựcchấtchỉlàthứhai.Tôithìnghĩrằng,“mặt”ởđây,cólẽlàmộtthứsảnphẩmcủasựsuynhượcthầnkinhvàtínhtựtưbámrễkhônggìphávỡnổi.Vìsuynhượctinhthần,luônlosợnhữngviệclàmsaicủamìnhbạilộ,chonênđiđếnđâucũngtrưngracáivẻkiêucăng,ngạomạnđểbùvàokhoảngtựticủamình.Vìtínhtựtưkhônggìphávỡnổi,chỉsợmìnhkhônggiànhđượcchỗtốthơnngười,chonênmớiđiđếnđâucũngphải“riêngtôingoạilệ”.

Lòngtựtưthìaicũngcó,khôngnhữngnócầnđượcthôngcảmvàchấpnhận,mànócònlàđộnglựcthúcđẩyxãhộitiếnbộ.Nhưngnếulòngtựtưvượtquágiớihạnnàođó,nósẽtrởthànhmộtcụcphânthối,chỉcòncáchmangracửabểđợichohếtmùi.Thanôi,dùlàmộtkếhoạch,mộtbiệnpháp,mộtcuộchộinghị,mộtquyếtsách,thậmchímộtvụkiện,bấtkỳaithamdựmộtsựviệcnàođó,thìsuynghĩđầutiêncũnglà:“Tacóthểkiếmđượcbaonhiêulợiíchtừđây?”Cũngcónghĩalà,cóthểkiếmđượcbaonhiêutiền?Đượchưởngbaonhiêuquyềnlợi?Bớtđượcbaonhiêutráchnhiệm?Mỗichữ,mỗicâu,mỗicửchỉ,mỗihànhđộng,đềulượnvòngquanhđó,trêncũngthế,dướicũngthế,anhcũngthế,tôicũngthế,mọingườiđềuômbọngphânthốichếtcũngkhôngbuông.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Mưulợicógìsai?

ÔngTônQuanHánchorằng“quanniệmcũ”và“hũtương”têntuykhác,nhưngýnghĩathìgiốngnhau.ÔngBáchDươngnghĩ,cólẽchúngchỉgiốngnhaumộtphần,trong“quanniệmcũ”cũngcónhữngđiểmtốt,nhữnghànhvinảysinhtừ“quanniệmcũ”cũngcónhữngviệcsánglángnhưmặttrờimặttrăngvậy.Chỉcónhữngquanniệmcủacondòitronghũtươngthìdùcómới,cũngvẫnlạchậuvàđộcác.

ThếnhưngluậtchơinàykhiđếnTrungQuốc,liềnbiếnthành“riêngtôingoạilệ”,tôiphảnđốiviệcvượtđènđỏ,chỉlàphảnđốingườikhácvượt,còntôithìcóthểvượtthoảimái.Tôiphảnđốikhạcnhổbừabãi,chỉlàphảnđốingườikhácnhổ,còntôimuốnnhổthếnàothìnhổ.

Trong“quanniệmcũ”,từxưađếnnay,ngườitavẫnkhôngcoitrọngviệckinhdoanhbuônbán,chorằnglàmănchínhđángkiếmtiềncũngvẫnmấtthểdiện,điềunàylàdovănhóađivàođườngnhánh.Nềnvănhóacủachúngtavốnđitrênmộtconđườngrộngrãisángsủa,nhưngsuốtmộtthờigiandàiđãbịchínhthểphongkiếnvàcácôngthánhcủahọcpháiNhogia,tậphợphếttrílựchếtgiàylạixéo,vùisốngnóvàotronghũtương.Lúcđầungườitacònrênlakêugào,rồisauđó,khiđãbịvùinátthànhnhữngcondòitronghũtươngấythìchẳngcầnphảinóinữa,đếnmộttiếngrêncũngtrởnênlặnglẽ.HọcthuyếtcủaMạnhTửlà:“Hàtấtviếtlợi,duyhữunhânnghĩanhidĩ(5)”.Ôngtổ“khôngnóiđếnlợi”ấy,đãlàmramộtchiếcmặtnạnhânnghĩachohàngngàn,hàngvạncondòitronghũtương.Rõrànglàkẻ

phongcùi,cáimũiđãthốirữararồi,nhưnglạiđeomặtnạvàorồikêuto:“Mọingườilạimàngắmxem,tôicóđẹpkhông!”

Bềngoàithìtỏrađiềmtĩnh,còntronglònglạingứangáykhóchịu,cácbạnnhànholuônnhìnthươngnhânvớiánhmắtđầykhinhthị,đốkỵvàtứctối.Cứnóiđếnthươngnhân,tứclàđồngnghĩa“gianthương”.Gianthươngtấtnhiênlànhiều,nhưngnhânviêncôngvụcũngcónhữngkẻđốnmạt,vậymàchưatừngthấyaidùngtừ“gianquan”cả(tuynhiên,từ“thamquan”thìlạiđượcdùngnhiềuvôkể).Thươngnhânlàmănchínhđángvàhợppháp,kiếmđượcmộtchúttiền,đượcănngonhơnmộttí,ởtốthơnmộttí,thìliềncókẻthấynóngmắt.Cònnhữngkẻ“banămquanthanhbạch,mườivạnbạctrắngngần”thìlạicaoquývôcùng,aiaicũnggiơngóntaycáikhenngợirằng”biếtlàmviệc”.

CómộtsinhviêntronglớpbuổitốiởHọcviệnVănhóaTrungQuốc,nóichuyệnvớiBáchDươngvềngàiPhóTôngMậu,thầygiáocủaanhta.BàigiảngcủathầyPhórấtđượcsinhviênhoannghênh,chẳngnhữngdiễnđạthay,màcònrấtsâusắc.Hômtrước,trongtiếthọccuốicùngcủahọckỳnàyởHọcviệnVănhóaTrungQuốc,ôngđãđánhphủđầucáihọcthuyết“Chínhkỳnghị,bấtmưukỳlợi(6)”củaNhogia.ThầyPhórấtcổvũhọctròkiếmtiềnbằngcáchchínhđángvàhợppháp,“mưulợi”khôngphảisựsỉnhục,nóichuyệntiền,chuyệnlợi,cũngkhôngphảisựsỉnhục,màngượclại,làsựvinhquang.QuanniệmlệchlạccủaNhogia,ngoàimiệngthìkhôngnóiđếnlợi,khôngnóiđếntiền,nhưngtronglòngthìnhồiđầynhữngtiềnnhữnglợiấy,cầnphảiđượcuốnnắnchothẳnglại,cuộcsốngdânsinhvàxãhộimớicóthểngàycàngtốtđẹpđilên.

NgườisinhviênấyđãthuậtlạinhữnglờinàycủathầyPhóvớimộtniềmkínhtrọngvôcùng.ÔngBáchDươngkhinghecâuchuyệnnàycũngthấyvôcùngkínhtrọngthầyPhó.KhốihammuốnriêngđangẩngiấutronglòngngườiTrungQuốccầnphảiđượcloạibỏ,mảnhđấtcốthủngàynàocònchưađượcgiảiphóng,thìlòngtựtưngàyấyvẫncònkiêncố,khôngthểphábỏ.“Chẳngnỗibuồnnàobằngcáichếttronglòng!”Ôi,cáichếttronglòng,chínhlànóilòngtựtưkhôngthểphábỏđượcvậy.Cómộthiệntượngthếnày,khôngbiếtquývịđộcgiảcóchúýđếnkhông,ngườiTrungQuốchễnóiđếnnhânnghĩa,đạođứcthìtomồmnhấtthếgiới,thôngminh,tàitrívàhiểubiết,quyếttâmcũngđứnghàngđầuthếgiới.Vấnđềlà,kiểugìcũngkhôngthểđụngđếnmảnhđấtcốthủtronglònghọ,chỉcầnđụngđến

họliềnlậptứctrởnênhồđồnhưmộtâucháobột,nguyêntắcgì,logicgì,cũngđềubiếnđổichóngmặtnhưcongáimườitámvậy.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Niềmcảmkháinặngnề

TrongxãhộiTrungQuốc,tinhthầnnghĩahiệpđãbịủchothành“chuyệnrỗihơi”.Ngườitakhôngkínhtrọng,càngkhôngyêumếntinhthầnấymộtchútnàonữa,thayvàođóchỉcóchếgiễuvànghikỵ.Nhữngngườicótinhthầnhiệpnghĩabịgọilà“thằnghâm”hay“kẻráchviệc”,trởthànhtròcườilớnnhất,tấmgươngthấtbạilớnnhấttừngànxưađếnnay.Ngườitrẻtuổihuyếtkhíphươngcươngcóthểkhôngnghĩđếnđiềunày,vàdùcóchăngnữa,cólẽcũngkhôngquantâmlắm.NhưngBáchDươnglàngườikhônngoangiàdặn,lẽnàolạitựrướclấycáiphiềnvớvẩnấyvàothân?Đóchínhlàchỗthôngminhcủangườigiànhưtôiđây,ngườiđờikhôngthểkhôngbiết.MàđặcđiểmlớnnhấtcủangườiTrungQuốclàquáthôngminh,xãhộiTrungQuốcchínhlàdovôsốnhữngcáiđầuthôngminhquáđộkếthợpthành.Thôngminhquáđộthìsẽthiếulòngtrắcẩn,chẳngtráchaiđược,nếugiàulòngtrắcẩn,đãchẳngthểthôngminhđược.

NgườiTrungQuốcthiếulòngtrắcẩn,khiếnchoôngĐịchNhânHoa(7)cómộtniềmcảmkháinặngnề,mộttấmchântìnhcháybỏngbịủthànhmộtcondòingâyđuỗntronghũtương,muốnnótrởnênhoạtbáttrởlại,sợrằngkhôngphảilàviệccóthểlàmđượcmộtsớmmộtchiều.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Trướchếtlàbảovệmình

Thánhnhânnói:“Biếtmàkhônglàm,khôngphảithựclàbiết.”Chỉbiếttầmquantrọngcủasựhợptác,nhưngkhôngthểhợptáctronghànhđộngcụthể,thìkhôngthểcoilàthựcsựbiếthợptác.Chỉhiểuđoànkếtlàsứcmạnh,nhưngkhôngthểđoànkếttronghànhđộngthựctế,thìkhôngthểcoilàthựcsựhiểuđoànkết.LỗinàydườngnhưkhôngbắtnguồntừbảntínhcủangườiTrungQuốc,màkhởinguồnlàdongườitađãuốngquánhiềuthuốcNhogia,nhiềuđếnmứcgiốngnhưcáibụngquýhóacủaBáchDương,giờmắcphảichứngrốiloạntiêuhóa.Nhogiatrênnguyêntắc,chỉđềxướngchủnghĩacánhân,

khôngđềxướngchủnghĩatậpthể.KhổngKhâudạycácôngthánhhọctrò“hữugiáovôloại(8)”củamình,cốnhiêncũngcóđềcậpđếnhànhvitậpthể,nhưngtỷlệđềcậpcóthểnóicònhiếmhoivàítỏihơncảngọctrongvỏtrai,đạiđasốlờibànđềulàhuấnluyệncánhânmàthôi.CảnhgiớilýtưởngcaonhấtcủaNhogiadườngnhưchỉcóhaihạngmục,mộtlà:dạychodânthườngbiếtrụtđầucúpđuôinhưthếnào,việcquốcgiacứmặcxácnó,chỉcầnlobảovệbảnthânvàgiađìnhmình;dùnghaicâuthànhngữ“sángsuốtgiữmình”,và“ngườithứcthờimớilàtuấnkiệt”đểkhuyếnkhíchngườiTrungQuốcchạyvềhướngcósựđốikhángyếunhấttrongxãhội.Thứhai:cầuxinnhữngkẻcầmquyềnnhóntaythươngtình,rủlòngthươngđếnkẻtiểudânkhôngcónơinươngtựa,mongsaobànchânquýbáucủangàicógiẫmđạpthìnhẹnhàngmộtchút;thànhngữchohạngmụcnàylà:“thựcthichínhtrịnhânđạo”.

NgàiKhổngKhâucómấycâu,cóthểcoilàchuẩntắccaonhấtđểtránhhọatrừtai,đólà:“Nguybangbấtnhập,loạnbangbấtcư,thiênhạhữuđạo,tắckiến.Vôđạo,tắcẩn.Banghữuđạo,bầnthảtiện,sỉdã.Bangvôđạo,phúthảquý,sỉdã.”

Dịchthànhvănhiệnđạithìcàngdễhiểuhơn:Nơinàođangnguyhiểmthìchớcóđi.Xãhộinguyhiểmthìchớcóở.Nếuthiênhạtháibình,thìrakiếmmộtchứcquan.Thiênhạmàkhôngtháibình,thìmauchónggiữkhoảngcách,chuồnđượcthìchuồnngay.Quốcgiathịnhtrị,màngươikhôngthểkiếmđượcmộtchứcquanthìthậtmấtmặt;quốcgiađạiloạn,màngươilạiđilàmquan,cũngthậtmấtmặt.

Nhữnglời“giáohuấncủathánhnhân”ởtrênđúnglàhếtsứcthôngminhlanhlợi,gióchiềunàochechiềuđó,ngườingườiđềutrởthànhhònbivetrơntru,nhẵnnhụi.Ngườikhácdẹpyênthiênhạ,tháibìnhthịnhtrịxongxuôi,ôngtaliềnlàmquan,đếnlúccầnmọingườiphảiđầurơimáuđổ,thìôngtatrốnnhanhnhưbôimỡvàochân.Baonhiêuđiềulợimộtmìnhôngtachiếmhết.CácôngcácbàđãđưaconemmìnhsangMỹcắmrễ,cólẽlàdòngdõichínhthốngcủaNhogia,xứngđánglàmủyviênHộinghiêncứuKhổngMạnh.Nhữngkẻxuthờiấy,chỉcốgắngthíchứng,cốgắnggiữantoànchomình,“thiênkimchitử,tọabấtthùyđường”,ngườitríthứcmàởchỗcóthểbịngóirơixuốngcũngkhôngdámngồi,thìtrướcsựhủbạicủachínhtrị,khổđaucủanhândân,chẳngliênquangìđếnmình,dùcónhìnthấycũngvờnhưkhôngthấy.Bởiđãthấythìtấtsẽkhôngthểkhôngtứcgiận,đãtứcgiậntấtkhôngthểkhôngkêugào,màđãkêu

gàotấtkhôngtránhđượchọa.Thanôi,tấtcảnhữngđiềugiáohuấncủaNhogiarấtítkhơigợitrítuệ,rấtítđềcậpđếnnghĩavụquyềnlợi,rấtítcổvũcạnhtranh,màchỉmộtmựcmuốnđờiconđờicháumìnhbiếtbằnglòngvớihiệntại,biếthảlònghảdạ.Chuyệngìcũngcóthểlàmđược,nhưngkhôngthểmạohiểm.Bởithế,KhổngKhâuchẳnghềkhenai,chỉcoikẻnghèorớtmồngtơinhưNhanHồilàvậtbáu,rasứctándươngkhíchấtanbầncủaôngta,chứkhôngdámđithêmmộtbướcnghiêncứutráchnhiệmxãhộikhiếnôngthánhhọctrònàynghèođếnmứcấy,càngkhôngnghĩđếnviệclàmthếnàođểcảitạoxãhộicộngđồngnày,màchỉbiếtmùquángdạyngườita“nghèovẫnphảivuivớicảnhnghèo”.NếunhưmỗingườiTrungQuốcđềuvuivẻnhưthế,thìquốcgia,dântộcsẽtụthậutrởthànhxãhộinguyênthủymấtthôi.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Gióchiềunàochechiềuđó,ngườingườiđềutrởthànhhònbivetrơntru,nhẵnnhụi.Ngườikhácdẹpyênthiênhạ,tháibìnhthịnhtrịxongxuôi,ôngtaliềnlàmquan,đếnlúccầnmọingườiphảiđầurơimáuđổ,thìôngtatrốnnhanhnhưbôimỡvàochân.

Nướctiểungấmtủyxương

Khôngnghiêmtúc,khôngyêunghề,sơsơđạikhái,lángchángquangày,làđặctrưngcuộcsốngcủađạiđasốngườiTrungQuốc.Nótạonênmộttâmlýlệchlạctrongtínhcách,khiếnngườitaphảiứanướcmắt.Kếtquảcủaviệckhôngnghiêmtúc,khôngyêunghề,tấtnhiênlàsinhravôsốmathuậtchữnghĩađểlừadối.Ôichao,chữ“thật”khôngcóchỗđứngtrongcácvănkiệnlịchsử,vàvănkiệnlịchsửTrungQuốccũnggiốngnhưtruyềnthốngvănhóa,khôngthểkhôngđisaiđường.Trongtiếngbướcchânlầmđườnglạclốiđó,đồngbàoTrungQuốcphảidồnhếtsứclực,đểtruycầu“Mỹ”và“Thiện”.Duychỉcó“Chân”làkhôngđượcnhắcđến,hễnhắcđến“Chân”làlắcđầu.Muốnhọkhônglắcđầucũngđược,vậythìhọgiảbộngớngẩn.Từtrênxuốngdưới,từlớnđếnnhỏđềunhấttríchorằngsứcmạnhcủachữnghĩacóthểbưngkínhoặcbẻcongsựthật,biếntrắngthànhđen,biếnđenthànhtrắng,chứngminhhaicộnghaibằngtám,chứngminhmặttrănghìnhvuông.Nhữngphầntửtríthứcchơitròmathuậtvớiconchữ,nhậnđịnhvôcùngvữngchắcrằng:dânđendướigầmgiờinàychỉlàcứtchó,màsốlớnnhữngcondòitronghũtươngcũngđềucamlòngtìnhnguyện,hơnnữa,bằngtinhthầnPhanKimLiênuốngnướctiểu,họtintưởngchắcchắnrằngmìnhkhôngbịlừa.KhôngtráchđượcôngTôTâyPhaphảithanrằng:“Nướctiểungấmtủyxương,hóathànhlệhũtương”.Lệấycònchảyđếnngàynay,màvẫnchưachảyhết.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

TinhthầncơbảncủaVănhóahiệnđại

Hãyđể“thờiđạitrựcbát(9)”trởthànhquákhứ,chỉcó“chânthực”mớicóthểcứuchúngta.

ThángBanămnay(1980),trênbáothấyđănghaibài,tôixinchéplạidướiđây.

TấtcảnhữngđiềugiáohuấncủaNhogiarấtítkhơigợitrítuệ,rấtítđềcậpđếnnghĩavụquyềnlợi,rấtítcổvũcạnhtranh,màchỉmộtmựcmuốnđờiconđờicháumìnhbiếtbằnglòngvớihiệntại,biếthảlònghảdạ.Chuyệngìcũngcóthểlàmđược,nhưngkhôngthểmạohiểm.Bởithế,KhổngKhâuchẳnghềkhenai,chỉcoikẻnghèorớtmồngtơinhưNhanHồilàvậtbáu,rasứctándươngkhíchấtanbầncủaôngta,chứkhôngdámđithêmmộtbướcnghiêncứutráchnhiệmxãhộikhiếnôngthánhhọctrònàynghèođếnmứcấy,càngkhôngnghĩđếnviệclàmthếnàođểcảitạoxãhộicộngđồngnày,màchỉbiếtmùquángdạyngườita“nghèovẫnphảivuivớicảnhnghèo”.NếunhưmỗingườiTrungQuốcđềuvuivẻnhưthế,thìquốcgia,dântộcsẽtụthậutrởthànhxãhộinguyênthủymấtthôi.

Bàithứnhất:BáoVĩnhHòađưatin-Mộtônggiàcốchấp,vìsailệchbốnđồng,đãkhôngtiếcbỏrasốtiềnnhiềugấptrămlần,đểchứngminhđồnghồtínhtiềntrênxetaxikhôngđúng,tốcáolừađảo.ÔngNgôTăngTrungnămmươibảytuổi,hômtrướcvẫyxetaxisố0413153củahãngxeNhậtPhát,từđồncônganTrườngAnthịtrấnTịchChỉdoTrầnDựKỳđiềukhiển,đivềVĩnhHòa,đếntrướccửarạphátVĩnhHòathìxuốngxe,thấyđồnghồtínhtiềntrênxenhảyđến196đồng,cộngthêmphícầuđườnglà201đồng.ÔngNgôchorằng

đồnghồtínhtiềncóvấnđề,trongkhiláixeTrầnkhăngkhăngđồnghồcủamìnhđạttiêuchuẩn.Đểchứngminhaiđúngaisai,ôngNgôđãyêucầuláixeTrầnđỗxe,haingườigọitaxisố0417549,đitrởlạiđồncảnhsátTrườngAn,TịchChỉ.Sauđótínhlạiđồnghồ,đitheotuyếnđườngkhitrước,quaytrởlạirạphátVĩnhHòa,kếtquảlàđồnghồtính192đồng,chênhlệch4đồngsovớixecủaláixeTrần,tươngđươngmộtlầnnhảysố.Vìsốtiềnchênhlệch4đồng,ôngNgôđãkhôngngầnngạibỏrasốtiềnhơn400đồngđixeđểchứngminh,sauđótốcáoláixeTrầntộilừađảo.LáixeTrầntrìnhbàyvớicảnhsát,xecủaanhtalàloạixe2200CC,lốpsăm,khácvớiloạixe1200CCthôngthường,hơnnữa,suốtchặngđườngnhiềulầnvượtxe,nênlộtrìnhtựnhiêndàihơnchútít.Mặtkhác,lầnnhảysốtiềncuốicùngchínhlàlúcvừadừngxe,cảnhsátchorằngchứngcứlừađảochưađủcơsở.

Bàithứhai:BáoBảnKiềuđưatin-Mộtvụánviphạmquyđịnhxâydựngrấtnhỏ,nhưngdongườitốgiáckhôngchịubỏqua,trongvòngtámnăm,đãtốcáohơnbốnmươilần,làmchotìnhtrạngvụánngàycàngphứctạp.Khôngchỉnhânviênphụtráchbịxửlý,nhữngcôngtrìnhxâydựngviphạmlâncậncũngcókhảnăngbịchínhquyềnđịaphươngphádỡ.LưuHoàngHâmHâm,năm1973đãtốgiáclênchínhquyềnĐàiBắc,việcôngChungQuân,trútạilầu1,số2,ngách9,ngõ31đườngVănHóa,khuTânĐiếm,đãlợidụngkhoảnhđấtlưukhôngmàluậtphápquyđịnhtựýxâythêmnhữngkiếntrúcviphạmnhưphòngkhách,nhàbếp,khochứađồ...,yêucầuchínhquyềnĐàiBắcxửlýtheophápluật.NhưngchínhquyềnĐàiBắckhôngtíchcựcxửlý.Bắtđầutừnăm1977,LưuHoàngHâmHâmchuyểnsangtốcáolênchínhphủĐàiLoan,hơnnữacòntốcáocảnhữngviênchứcnhànướcởkhuTânĐiếmcũngnhưthànhphốĐàiBắcphụtráchvấnđềnày,chorằngviệccấpphépxâydựngphipháp,đểnhữngkiếntrúcấyđượcmởrộngtráiphéplàkếtquảtừviệcbaochebẻcongphápluậtcủanhânviênhữuquan.ChínhquyềnĐàiBắcđiềutrachothấy,cănhộcủaôngChungcùngvớimườitòanhàtậpthểgồmbốnmươihộquanhđó,sửdụngchungmộtgiấyphépxâydựng,bắtđầuxâytừnăm1970đến1971thìhoànthành,trongđócómộtsốkhôngthicôngtheođúngsơđồđượcphêduyệt.ChínhquyềnĐàiBắccấpgiấychứngnhậnquyềnsửdụngrõrànglàkhônghợpquyđịnh.NgoàiraviệccánbộkhuTânĐiếmcấpgiấyphépchoôngChungxâydựngcũnglàsai.Dođó,chỉthịchokhuTânĐiếmhủybỏgiấyphépxâydựngviphạmcủaôngChung,đồngthờitruycứutráchnhiệmđốivớinhânviênthừahành,vàyêucầuchínhquyền,côngankhuvựckhuTânĐiếmkiểmtrabáocáotheophápluật.Đốivớiphần

thicôngkhôngtheođồánxâydựng,dođãquáthờihạnmườinăm,pháplệnhkhiấykhôngthểkiểmtra,nêntạmmiễntruycứu.(BáchDươngkhôngchịunổiphảichenvào:câunàynóirathậtấutrĩ,pháplệnhmườinămtrước,mởhồsơramàxemlàbiếtngay,làmgìcóchuyệnkhôngthểkiểmtralạiđược?Rõrànglàhùagiúpđạigiacótiền,chỉcầngiấuđượclâu,kéodàithờigianlàviệcphạmphápsẽtrởthànhhợppháp.)DochínhquyềnĐàiBắcxửlýquáchậm,kếtquảlạichưathỏađáng,LưuHoàngHâmHâmvẫntiếptụctốcáolênchínhphủĐàiLoan,tổngcộngđãtốcáohơnbốnmươilần.ChínhphủĐàiLoancuốicùngrachỉthị:Nhữngphầnxâydựngtráiquyđịnhphảixửlýtheophápluật.Phầnnàothicôngkhôngtheobảnvẽxâydựng,yêucầuchínhquyềnĐàiBắccăncứtheocácpháplệnhcóliênquankhiấytiếnhànhxửlý.Trongthưtốcáo,LưuHoàngHâmHâmnhấnmạnh,bàkhôngngừngkiệncáo,làđểchỉnhsửalạitácphongcủachínhquyền.NhữngviệclàmtớiđâycủachínhquyềnĐàiBắc,cóthểkhiếnbàhàilòng,khôngtốcáonữahaykhông,vẫncònchưaxácđịnh.

Saukhibàibáothứnhấtđượcđăng,trênbáolậptứccókẻchínhnhânquântửviếtbàimỉamaiôngNgôTăngTrung“béxérato”,“dốtlạicòntỏranguyhiểm”,“bờmlạicònmắcbệnhthầnkinh”.Bàibáothứhai,ngaytrongtiêuđềcủangườibiêntập,tađãcóthểnhìnrangayphảnứngđiểnhìnhcủangườiTrungQuốc.Haihàngphíasautiêuđềghi:“Nhânviêncôngvụquậnvàkhuvựcđềubịliênđới”,“Bốnmươigiađìnhxâydựngtráiphépgầnđócũngbịliênlụy”.Từđâycóthểthấyrõýtứ,nhânviêncôngvụđềukhôngcólỗi,màbịbàLưuHoàngHâmHâmkéoxuốngvũngbùn,đồngthờinhữngnhàxâytráiphépđangrấtvuivẻ,cũngvìbàLưutốcáomàkhôngcònnhàđểở.Ôi,ôngăncướpđangănuốngtrongquánđấy,ngàicảnhsátxinchớrataynhé,rataylàđẩyôngấyxuốngbùn,làmôngấybịxúiquẩyđấy!

Viếtđếnđây,tôinhớđếnmộtcôngtykinhdoanhđịaốc.ÔngTàobạntôi,năm1977đặtmuamộtngôinhàởđầucầuPhúcHòa,khuVĩnhHòa,ĐàiBắc.Đếnngàyhoànthành,ôngấykhôngbiếtđườnganphận,khôngchịunhậnngay,màcònmờiSởXâydựngcửnhânviênđếnđodiệntích,đoxongmớigiậtmình,thìrathiếumấtmấymétvuôngsovớithiếtkế.Bênbánnhàlúcđầucònkêucaầmlên,chomấytayxămtrổđầuđườngxóchợđếngiảiquyết.Nhưngbạntôivẫnnhấtquyếtlàmtớicùng,bênbánnhàlầnđầutiêntrongđờikinhdoanhgặpphảitêncứngđầunhưvậy,đànhphảixuốngnướccoinhư

gặpxuixẻo,trảlạitiềnchoôngta.

Điềuấykhiếnngườitanhớđếnmộtcâuchuyệncũ.NămấyngườibạnKhổngKhâucủachúngtagặpcảnhkhốnquẫnởTrầnSái,đóivàngmắt.Gầnbên,cómộtquáncơm,liềnbảođệtửTrọngDođixinmộtítcơmthừacanhcặn.Chủquánbảo:“Taviếtmộtchữ,nếunhưôngbiếtthìtasẽmờicácôngmộtbữamiễnphí.”TrọngDođáp:“Tôilàhọctròcủathánhnhân,đừngnóimộtchữ,mườichữtôicũngchấphết.”Chủquánbènviếtmộtchữ“chân”.TrọngDoliềnđápngay:“Chữnàythìđứatrẻlênbacũngbiết,đâylàchữ‘chân’!”Chủquánliềnbảo:“Đúnglàđồngu!Lạicònnóikhoác,bọnbayđâu,đánhnócútđichota!”TrọngDovộicuốngquýtbỏchạy,trởvềkểlạimọichuyện,KhổngKhâuliềnbảo:“Ngươibịđánhđúnglàchẳngoan.Thôiđểtađixemnào!”Đếnnơi,chủquánvẫnviếtmộtchữ“chân”,KhổngKhâutrảlời:“Đólàhaichữ‘trực’,‘bát’đómà!”Chủquánkinhngạcbảo:“Đúnglàdanhbấthưtruyền,họcvấncủangàiquảthựcbaolarộnglớn!”Saukhicơmnorượusay,TrọngDomớihỏinhỏ:“Thầylàmconthấybốirốiquá,rõrànglàchữ’chân’,vìsaolạithànhralà’trực’,‘bát’?”KhổngKhâumớithởdàibảo:“Ngươithìbiếtgì,bâygiờlàthờiđạikhôngcònbiếtđến‘chân’nữarồi,nếungươicòncứnhậnđólà‘chân’,thìchỉcónướcchếtđóimàthôi.”

Ôi,vàothậpniên20,HồThíchcómộttácphẩmmangtênTruyệnôngGầnĐúng.Thậpniên40,MỹQuânởThànhĐôcũngcóCâulạcbộĐạiKhái.ĐâychínhlàtimđencủangườiTrungQuốc.Cólẽdobịủtronghũtươngquálâu,ngườiTrungQuốckhôngnhữngđãquenvới“gầnđúng”và“đạikhái”,màkhithấyngườithànhthật,thìđầutiênlàngạcnhiên,rồisauđóhỉmũicoithường,saunữathìbảongườitabịthầnkinh,cuốicùnglàghétcayghétđắng,mộtmựckhẳngđịnhngườiđó“béxérato”,“chuyêngiakhiêukhích”,“gâychuyệnthịphi”,cuốicùngnữalàchụpchongườitamộtcáimũchínhtrị,biếnngườiđóthànhkẻ“phảnđộng”,thànhphầntửgâyhạichoxãhộivàquốcgia,chỉcònnướctheogótTrọngDo,chịuchếtđói.ÔngNgôTăngTrungđểtìmrachứngcứngườiláixegiandối,đãkhôngtiếcbỏrasốtiềnlớn,đóchínhlàtinhthầntìmkiếmsựthật,aicũngcótinhthầnnghiêmtúcvớisựthậtnhưthế,thìláixetaxisẽkhôngbaogiờdámgiandối(BáchDươngxinnóirõthêmrằng,trongtrườnghợpnày,tôikhôngchorằngngườiláixeđãgiandối,trướclúcdừngxeđồnghồnhảysốlàchuyệnrấtthườnggặp).BàLưuHoàngHâmHâmmấttámnămròng(đúngbằngthờigianTrungQuốctiếnhànhtiêuthổkhángchiếnchốngNhậtBản)đểbảovệsựtônnghiêm

củaphápluậtnhànước,càngtỏrõmộttinhthầnnghiêmtúcvớisựthật,vàmộttinhthầnquậtcườngkhôngkhuấtphụctrướccáiác,quyếttâmlàmrõđúngsaipháttriểntừtinhthầnnghiêmtúcvớisựthậtấy.

ÔngNgôTăngTrungvàbàLưuHoàngHâmHâmđãnêumộttấmgươngchongườiTrungQuốc-tấmgươngvềtinhthầnphấnđấu,tấmgươngcủasựnghiêmtúc,đóchínhlàtháiđộcơbảncầnthiếtchocôngcuộchiệnđạihóa.Chúngtahãythửnhìnrathếgiớixem,khôngcómộtđấtnướcgiàumạnhnàomàngườidâncủahọlạikhôngnghiêmtúc,khôngtôntrọngcôngviệc.Chỉcónhữngkhuvựclạchậu,mớicóchuyệnlàmviệc“vôtộivạ”.ChỉkhinàođạiđasốngườiTrungQuốcđềucótinhthầnnghiêmtúc,thìTrungQuốcmớicóthểbướclênconđườnggiàumạnhhiệnđạihóa.Cònkhôngthì,dùcónhiềunhàmáyhơnnữa,nhiềunhàlầucaoốchơnnữa,cũngkhôngcótácdụnggì,vịthếcủaTrungQuốcsẽmãiđứngtronghốbùnthôsơ,vĩnhviễnkhôngthểbướcvàoquỹđạochínhxác.

Chúngtahãythửnhìnrathếgiớixem,khôngcómộtđấtnướcgiàumạnhnàomàngườidâncủahọlạikhôngnghiêmtúc,khôngtôntrọngcôngviệc.Chỉcónhữngkhuvựclạchậu,mớicóchuyệnlàmviệc“vôtộivạ”.ChỉkhinàođạiđasốngườiTrungQuốcđềucótinhthầnnghiêm

túc,thìTrungQuốcmớicóthểbướclênconđườnggiàumạnhhiệnđạihóa.

Mộtthángtrước,cómộtvịkháchTâybịngãxuốngcốngnướcthảiởĐàiBắc,ôngtayêucầuchínhquyềnthànhphốĐàiBắcbồithường,báochícóđưatin,vàchínhmắtBáchDươngtôicũngthấymộtsốngườilắcđầubảo:“Gìthếnày,gìthếnày,đúnglàbắtnạtngườiTrungQuốcquáthể!”Thanôi,đókhôngphảibắtnạtngườiTrungQuốc,màlàgiáodụcngườiTrungQuốc,dạyngườiTrungQuốcbàihọc-tranhgiànhtheolý.Nếunhưnói,bốnđồnglàchuyệnnhỏ,mộtngôinhàxâytráiphéplàchuyệnnhỏ,mộtngườingãlộncổcũnglàchuyệnnhỏ,thìcáigìlàchuyệnlớn?Mộtngườingaychuyệnnhỏcũngkhôngthểgiữnguyêntắcthựchiệnchotốt,màngượclạicònchếnhạonhữngngườigiữvữngnguyêntắc,thựchiệntheođiềutốtlàkẻlắmchuyện.Ônhòađônhậuđãthànhramộttấmmạngchemặtchokẻnhunhược,vàcũngtrởthànhmộtđònchítửchonhữngngườinghiêmtúc.Khigặpchuyệnlớn,họlàmsaodámđứngdậy?

Bấtkểthếnào,chớđểKhổngKhâuphảithanthởlầnnữa.Hãyđể“thờiđạitrựcbát”phảichếtxuốngmườitámtầngđịangục,vàthayvàođólà“thờiđạichânthực”củaTrọngDo.Nếunhưchúngtavẫnđờđẫnngâyngô,quaquaquýtquýtthìerằngtaihọakiếpnạnvẫnsẽtiếpdiễnkhôngngừng,vàcòntiếptụcmãichođếnkhimọingườiphảikinhhãi.

-TríchtừConsâudậysớm

PhươngTâytiếnmộtbước,TrungQuốclùimộtbước

Tônthờtổtiên,vềbảnchấtlàmangtínhtâmlinh,rấtcótrítuệ,nhưngtếbàodùưutúđếnđâucũngcóthểthoáihóathànhmầmmốngungthưchímạng,tâmlinhcólúccũngkhôngtránhkhỏitrởthànhcươngthi.Sựsùngbáitổtiêncứdầnbướctừngbậcthangđixuống,trởthànhsựmêmuộivớixácchết.KhổngKhâulàngườiđầutiênđưađẩysựsùngbáitổtiênkếthợpvớichínhtrị,tạonênquanđiểmnổitiếng“tháccổcảichế(10)”,“cổ”và“tổtiên”dunghợplàmmột,đólàtaihọađầutiêngiángxuốngđầudântộcTrungHoa.ÔngTônQuanHántrongtácphẩmVếtlòngchốnvườnrautừngđưaranhữngđiểmnghihoặcrấtlớnđốivớivấnđềnày.Ngườinướcngoàigặpchuyệngìcũngđềusuynghĩsâuhơnmộtbước,cònngườiTrungQuốcthìgặpchuyệngìcũngsuynghĩthụtlùimộtbước.Ôichao,“lùi

mộtbước”đóchínhlàtriếthọcsángsuốtgiữmình,thuầnphụctuyệtđốitrướcquyềnlựccủaNhogia.Kỳthực,“lùimộtbước”chỉlàkếtquảmàthôi,ởthờiđạicủaKhổngKhâu,tưtưởngnàyđãvôcùngsâuđậm,ôngtađồngcảmsâusắcđốivớinhữngbấtbìnhtrongxãhội,nhữngđentốitrongchínhtrị,vànỗikhổcủanhândân,hơnnữa,cũngcócáchgiảiquyết.Tuynhiên,cáchgiảiquyếtcủaôngtakhôngphảilànỗlực“tiếnlêntrước”,khôngphảilàđưaramộtphươngánmớichothờiđại,màlànỗlực“nhìnlạiphíasau”,“nhìnlạingàyxưa”,“nhìnlạitổtiên”,“nhìnlạixácchết”,nhìnlạiTamhoàngNgũđế,nhìnlạiNghiêuThuấn,ChuVănvương...ChủýcủaKhổngKhâu,cólẽchỉlàvẽramộtbảnquyhoạchlýtưởngchothờiđại,đeolêntượngthờtổtiên,đểlàmmẫumựctốicaochocácnhàcầmquyền.Nhưngcáichủýấyđãbịthờigianxóanhòa,vàbịlũdòitronghũtươngphânhủy.Vìvậy,cái“cổ”đãthànhrabànchânbịnướcănlởloétchảynướcvàng,bấtkểlàmgì,nếukhôngxoabópcáichânnàythìcoinhưkhônggãiđúngchỗngứa.Cứphảinghiếnrăngnghiếnlợimàxoabóp,lạiphảirên,phảixiết,phải“ốicha”mớithậtlàtài,mớiđượccoilàthưtháikhôngchêvàođâuđược.Tổtiênđãchếttiếnhóathànhcươngthisống,chẳngnhữngcóthểhôphonghoánvũ,rắcđậuthànhquân,trởthànhvạnnăngbiếthếtmọichuyện,màcòncóthừalòngtrungdũng,phẩmhạnhhọcvấnđềucaovòivọi.Lúcđạođứcdângcao,cảđờikhôngđểmắtđếnđànbà,cảngàyngồiđờra,chẳngdámnghĩgìcả,nếucónghĩthìchỉnghĩđến“đạo”.(Dườngnhưtôicónghemộtcondòihũtươngnàođótừngnói,KhổngKhâuđếnchếtvẫngiữđượcthânđồngnam,thựclàgiữthânnhưngọc,xứngđánglàkhuônmẫumuônđời.)

Hiệntượngđầutiêncủasựmêmuộicươngthiấylà:“thờixưacáigìcũngcó”.Phàmcácthứhiệnđại,thờixưađềucó,đạnhạtnhâncó,tiabứcxạcó,máybayđạipháocó,ôtôcó,dânchủcó,chínhtrịcộnghòacó,cancer(11)có,tiêuchảycó,vệtinhnhântạocó,gàtrốngđẻtrứngcó,cởitruồngđáibậycó,quầntâygiàydacó,nhảyA-go-gocó,minijupecó,vânvânvàvânvân,tómlạilàcáigìcũng“xưađãcórồi”,khôngcógìlàkhôngcócả.Chỉcầnanhđưaramộtvấnđềgì,thìdòihũtươngđềucóthểviếtrahàngloạtnhữngđiểncốđểchothấy“thờixưađềucócả”.Ýnghĩcáigìcũngcócả,đãâmthầmchuyểnhóa,biếndântộcTrungHoathànhmộtdântộcnôngcạnvàkiêuhão.Mấycáithứđócủacácanh,tổtiênchúngtôicũngđềucócảrồi,cógìlàtàigiỏi?Tựmìnhkhuântảngđálớnrachắnngangđườngđi,chỉcònbiếtởtronghuyễncảnhdomìnhảotưởngra,nhắmhaimắtlại,tưởngtượngthấyngườiđẹpnhiềunhưmây.

Nhắmhaimắtlại,tưởngtượngngườiđẹpnhiềunhưmây,làmộtkiểu“ýdâm”,nóinhưvậycũngvẫnlà“triếthọctrựcbát”,lànóitránhđirồi,cònnếunóithẳngrathì,sựsùngbáimêmuộicươngthiấychỉlàmộtkiểuthủdâm,gâytổnhaonguyênkhí.

Hiệntượngthứhaisovớihiệntượngđầutiêncàngkhiếnchongườitaphảigiậnbốcđầu,đólà:“thờixưacáigìcũngtốt”.Chỉmới“cáigìcũngcó”vẫnchưalạkỳ,màphải“cáigìcũngtốt”mớiđủđộ.Quanniệmlệchlạcđó,đạikháitừkhinhàTầnthốngnhấtTrungQuốcđãrấtnghiêmtrọng,khiếnchohoàngđếlãogialàDoanhChínhtiênsinhtrongbụnggiậnsôi,lạithêmbảnbáocáoviếttaycủathừatướngLýTư,đãdấylênmộtbầukhôngkhígiếtchóc.Chậcchậc,BáchDươngtôikhôngvỗtaycổvũtánthànhviệcđốtsáchchônnho,màchỉmuốnnóirằng,cáitậtchorằng“ngàyxưacáigìcũngtốt”cũngnhư“xưađãcórồi”,hoàntoànkhôngphảilàthếlựcmớingócđầudậygầnđây.Haingànnămđằngđẵng,đừngnóilàmộttưtưởngănmònlinhtínhnhưmộtthứacid,màchỉcầnnhỏmỗingàymộtgiọtnướcthôi,cũngđủbiếnnúiHimalayathànhmộthốsâurồi.

Cáigọilà“tốt”,dườngnhưkhôngphảichỉthứgìtốt,mộtcondòihũtươngvĩđạiđếnđâucũngphảingượngnếunóiđigiàycỏtốthơnđigiàyda,dùngbátxàmâutốthơndùngsúngmáy,cưỡibòcưỡilừatốthơnđiôtômáybay.Chonên,thờixưacáigìcũngtốtcóthểchỉgiớihạntrongbốnhạngmục(nhưngbốnhạngmụcnàylớnđủđểngườiTrungQuốcchỉcònthoithópchúthơitàn),đólà:ngườitốt,việctốt,sáchtốt,danhtiếngtốt.“Ngườitốt”,khôngcầnphảigiớithiệu,câucửamiệngcủamọingườichínhlà:“lòngngườikhôngcũ”.Câunàyđúnglàcâucửamiệng,chỉcầncóngườichạmnhẹvàolàlậptứctuônragiốngnhưănphảiđậuthốivậy.Nóchẳngphảiđiquaóc,lạicàngchẳngphảiđiquatim.Quýngàiấyđãmộtmựckhẳngđịnhngườixưađềutốtvôcùng,khôngnhữngsẽkhôngvùidậpôngta,lừadốiôngta,màthậmchíkểcảkhiôngtavùidậpngườixưa,lừadốingườixưa,thìngườixưavẫnôntồn,đônhậucảmơnôngta.Ngườitốtthờixưanóirathìxechởđấuđongcũnglấykhôngcùng,dùngkhônghết.ĐếnnhưKhổngKhâucũngkínhphục,khôngaihơnđượcvuaĐườngNghiêu,ngàiYKỳPhóngHuân,ôngấyđếnlàmnguyênthủmộtnướccũngkhôngchịulàm,màđemngôibáuđangnóngbỏngquăngngaychoôngNguThuấn,ngàiDiêuTrọngHoa.NgàiDiêuTrọngHoacũngtốtnghiệpĐạihọcNgườiTốt,làmvuabốnmươitámnăm,lạiđemcáighếấygiaochongàiTựVănMệnh,tứclà

vuaĐạiVũ.Thếnhưngbọnhọvẫnchưaphảilàhaynhất,tốtnhấtphảilàngàiHứaDo,vừamớinghenóicóngườibảomìnhlênlàmhoàngđế,thìcứynhưcóaichửichamẹmìnhvậy,vộivàngchạytítđếntậnsôngAmazonđểrửataichothậtsạch.

Tônthờtổtiên,vềbảnchấtlàmangtínhtâmlinh,rấtcótrítuệ,nhưngtếbàodùưutúđếnđâucũngcóthểthoáihóathànhmầmmốngungthưchímạng,tâmlinhcólúccũngkhôngtránhkhỏitrởthànhcươngthi.Sựsùngbáitổtiêncứdầnbướctừngbậcthangđixuống,trởthànhsựmêmuộivớixácchết.

Quyềnlựccóđộc,kẻnàonắmgiữquyềnlựcthờigiandài,khôngthểtránhkhỏinhiễmđộc.Đếvươngngàytrước,đạikháicũngchỉnhưMaoVươngGiaởđầmNhậtNguyệt,làtùtrưởngbộlạcmàthôi.ĐếnthờinhàHạ,ítnhiềuxâydựngđượcmộtsốquyphạm,bắtđầuthoảimái,vậynênsaukhingàiTựVănMệnhvàoquantài,contraiôngtalàTựKhảiliềnkhôngchịunhảngaivàngranữa.Điềuđókhôngkhỏikhiếncácvịdòihũtươngmấtmặt,họđànhphảidùngchiếnthuậtlừadốibằngchữnghĩa,mộtmựckhẳngđịnhđámdânđenkhôngđitheoôngtathìkhôngthểsốngđược.ChaconngàiCơPhátkhởibinhlàmphản,đemngàiThụTânconvuaTrụnhàÂnrathiêusống.Căncứvàonguyêntắcvàlogiccủadòihũtương,hànhvinhưvậytấtphảiđàyxuốngmườitámtầngđịangụcxơiphâncholãoDiêmvương.Thếnhưngngườixưađềulàngườitốt,màngàiKhổngKhâukiacòndátthêmvànglênmặthaichaconôngấy,vậylàlạikhôngthểkhôngápdụngchiếnthuậtlừadốibằngngôntừ.NgàiMạnhKhabènnóimộtcáchvănvẻrằng,khingàiấyđánhsangphía

Đông,thìdânphíaTâyoántráchrằng,“Vìsaokhôngđếnđánhchỗchúngtôitrướcvậy?”CònkhixuaquânxuốngphíaNam,thìdânphíaBắccũngoántrách:“Vìsaokhôngđếnđánhchỗchúngtôitrướcvậy?”Nghethếđúnglàsướngtai,đúnglàngườixưađềutuyệtvờikhôngthểnóihếtđược,thôicứđểcácngàiấytuyệtvờiđi.

Ngườixưanếuđã“aiaicũngtốt”,thìnhữngthứmàngườixưalàm,kiểunhưpháplệnh,quyđịnh,tấtnhiêncũngđềutốtđếnnỗichẳngcầnphảinói,tuyệtđốikhôngthểđụngvào.Nếukẻnàotoganbằnggiời,muốnsửađổimộtchút,thìcũnggiốngnhưcầmsúngbắnvàomắtthịtcủacácvịdòihũtương,đểrồinghetiếngkêuvanggiờicủacácvịấy.VươngAnThạchlàmộtnhàchínhtrị,mộtnhàtưtưởngtàigiỏi.VươngtriềubùnhìndángiấynhàTốngkhiấy,nếukhôngcóôngtarasứcchỉnhđốn,thìerằngđãmấtnướctừlâurồi.MấtnướcvềtayđếquốcTâyHạ,chứcầngìphảiđợiđếnđếquốcKimđộngđaođộngkiếm?VươngAnThạchtừngnóimộtcâucósứcđộtphámạnhmẽ:“Thiênmệnhkhôngđángsợhãi,tổtôngkhôngđángtuântheo.”Đóquảlàmộtđònchímạngvàocácvịdòihũtương,chonênđámdòihũtươngsaukhibịđánhsưngmắt,đãoánhậnôngđếntậnxươngtủy.(Cómộtđiểmnóirađểquýđộcgiảthamkhảo,phàmlàkẻcôngkíchVươngAnThạchkịchliệtnhất,hoặcbôinhọvềnhâncáchhayđờitưcủaVươngAnThạchnhiềunhất,thìkhôngcầnphảiđiềutra,cánhântôidámcượcvớiquývị,kẻđóchắcchắnlàcondòihũtươnglớnnhất.)CuốicùngVươngAnThạchcũngphảichịuthua,bởivìđámdòihũtươngquáđông,khómàchốngđỡnổi.

Tronglịchsử,“giapháptổtiên”đãtrởthànhcáibồcàonămrăngcủaTrưBátGiới,bấtkỳsựcảicáchnào,chỉcầndùngcáicàonămrăngấybổvàođầumộtnhátlàvỡsọngay.Ôi,tronggiảngđườngngàynay,ởđâucũngđềulàhọctròngồinghe,giáoviênđứnggiảng,họcsinhquánhiều,mộtngàylạiđứngcảnămsáutiếngđồnghồthìchânmọcnấmlênmất.Còntrongcáctrườnghọcthờixưa,lạilàthầygiáongồigiảng,họctròđứngnghe.Đólàquytắcở“đấtnướccủalễnghĩa”màchúngtavẫntựhàonày.Thếnhưngkhivàođếnchốncungđình,nơimàthútínhthìnhiềunhântínhthìít,quytắcnàyliềnthayhìnhđổidạng.Chỉcótròngtrọcmộtônghọctròhoàngđếngồinghe,cònthầygiáođạithầnphảiđứngnghiêmtrangmàgiảng.ThờinhàTống,ngàiHànDuytừngkiếnnghị,thầygiáocũngnênđượcngồi,thỉnhcầuấykhôngcógìquá,nàongờtênchuyênuốngnướctiểuLưuPhầnlậptứcphảnđối.SaunàyTrìnhDicũngđềnghịthầydạynênđượcngồi(quýngàinàycũngchỉlàmộtcondòihũtương,nhưng

nhờtínhtựtư,nêncólúclạithànhrahiểubiết),kêugàomộthồi,cuốicùngvẫnkhôngđượcđặtmôngngồixuống.Ấylàvìtrònàyđãlàgiapháptổtiêntruyềnlạirồi,khôngthểdudiđược.

Đóchỉlàmấyvídụnhonhỏ,nhữngvídụlớnhơncònrấtrấtnhiều,lầnbiếnphápcuốicùngdướichínhthểchuyênchếTrungQuốclàBáchnhậtDuytân(12),thanôi,cũngbịhủydiệtdướicáibồcàonămrăngấy.CáibồcàođóđãlàmloạncảdântộcTrungHoa,đánhphásuốthaingànnăm,đếnnỗimáutuônthịtnát,chẳngcònrahìnhdángconngườinữa,chỉthởhắtramàkhônghítvàođược.Chođếnnay,đámdòihũtươngvàbọnchuyênuốngnướctiểutàndưvẫnkiênquyếtchủtrươngtiếptụclàmloạn,cókẻthảnghoặcgiấumìnhđimộtchút,thìlậptứckêugàorõto:“Quốcthểlayđộng!”Ôhô,quốcthểkiểuấy,nếunhưkhôngbịlayđộngnữa,sựsinhtồncủadântộcTrungHoasợrằngsẽbịlayđộngmấtthôi.

TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Tấmgươnglớnnhất

DântộcTrungHoacótruyềnthốngvănhóanămngànnăm,tấtnhiêncónhữngmặtưutú,rấtnhiềubạnđãgiớithiệunhữngmặtưutúnàyrồi,lờinóiđến,sáchviếtrađãnhiềunhưnúinhưbiển,chẳngcầntôiphảichõmiệngnóithêmvàonữa.Chodùcóchõmiệngvào,cũngchẳnglàmtăngthêmtrọnglượngchosựưutúấy.Thứchúngtaphảiđốimặtngàynay,làcuộcthayđổiquymôlớncómộtkhônghaitrongsuốtnămngànnămqua.NềnvănminhphươngTâyhoàntoànmớimẻ,giốngnhưlưỡidaosắcbénchémsắtnhưchémbùn,tạtnganglưngchúngta.Nếunhưchúngtatừchốitiếpnhậnvàtiêuhóanó,thìchỉcókếtcụcbịchémlàmđôi,kiệtmáumàchết.NhữngkhubảotồnngườiAnhđiêngởMỹ,vànhữngphếtíchrảiráckhắpnơicủahọ,mỗinơinhưvậyđềukhiếntôigiậtmìnhkinhhãi.DườngnhưtấtcảngườiAnhđiêngđềuởtrongkhubảotồn.Nhữngkhubảotồnấy,khôngcầnphảimởmắtranhìn,chỉcầnbấmđốttaycũngcóthểtínhralànơihoangvu,nghèonàn,cằncỗi.Tuykhôngđếnnỗingọncỏcũngkhôngsốngnổi,nhưngcâynôngnghiệpởkhubảotồnthườngkhôngđủđểvượtquamộtnămthấtbát.Tệnhấtlànhữngkhunàycáchthànhthịrấtxa,cũngtứclàởrấtxađườnggiaothông,rấtxanhữngnơicótrườnghọc.Thựcracáchxacũngkhôngsao,đithêmmộtquãngđườnglàđược.Vấnđềlàởchỗ,ngườiAnhđiêngkiênquyếttừchốitiếpnhậnnềnvănminhhiệnđạicủaphươngTây.

Bâygiờ,họcòncóthểláonháoquangàyởcáckhubảotồn,cuộcsốngkhôngkhácbaonhiêusovớicuộcsốngtrongnhữngbộphimvềmiềnTâynướcMỹthờihaibatrămnămtrước.Khôngbiếtngàitùtrưởngbộlạccónghĩtớichuyệnđếnmộtngàynàođó(ngàyđókhôngphảilàkhôngthểđến),dânsốnướcMỹtănglênđếnmộttỷngười,màchẳngcầnđếnmộttỷ,mộttỷthìnghesợquá,giảsửdânsốnướcMỹtăngvọtlênđếnbatrămhaybốntrămtriệungười,thìviệcđầutiênhọlàm,bạncódámđánhcuộcvớitôikhông,erằngsẽlàđuổiđồngbàoAnhđiêngrakhỏikhubảotồn,dồnđếnvùngnúiRocky.Ởđó,tuyếtsâungậpđùi,núihoangtrảidàitíttắp.Nhữngkỹnăngmưusinhcổlỗởnơithảonguyêncủahọsẽkhôngcòntácdụng,cuốicùngtấtcảchỉcònnướcchếtđói.Cònđấttrongcáckhubảotồnhiệnnaytuycằncỗi,nhưngnhờkhoahọckỹthuậthiệnđạivẫncóthểxâydựngcáccôngtrìnhthủylợi,bónphânđểtrởthànhnhữngruộngtốtphìnhiêu.Trướcmắt,chínhphủMỹcònchưađểtâmđến,nhưngđếnlúcấy,họsẽphảiquantâmhếtsức,chínhphủMỹchắcchắnkhôngthểchophépngườiAnhđiêngphíphạmđấtđaiđó.Đólàloxa,màloxalàtừtrêncơsởlogần.Vừanãytôiđãnói,nỗilogầnlà,họvẫnngoancốgiữnếpvănhóatruyềnthốngcũkỹcủamình.Xinlấymộtvídụthếnày,đếntậnngàynay,họvẫnkhôngtôntrọngphápluật,cũngkhôngtintưởngphápluật,vẫntiếptụcnhữngcuộcchiếntranhnộibộkéodàisuốtmấyngànnăm,giữanhữngbộlạcvẫnthùsâunhưbiển,khôngthểgiaolưu.ChínhphủMỹcanthiệp,thìtùtrưởngbảo:“Đólàviệccủariêngchúngtôi.”Đượcthôi,vậythìcứtheoýôngđi,chỉcầnkhôngtổnhạiđếnsựbìnhyêncủangườidatrắng,cácôngcứtựnhiênđemgiếthếtsạchngườicủamìnhcũngchẳnghềgì,ngườidatrắngrấthoanhỉtrôngthấykếtquảcủasựđàothảitựnhiên.

ĐốivớinhữngdântộclạchậuquynhậpvàtrởthànhngườiMỹ,ngườidatrắngthườnggiữtháiđộ“chánghét,xalánh”.VớingườiAnhđiêngnhưvậy,vớingườiTrungQuốccũngvậy.ỞsânbayWashingtontừngxảyramộtchuyệnthếnày,bàHelenbạntôixinhđẹpnhưhoa,màtínhtìnhthìnóngnhưlửa,ôngMcCarthychồngbàcũnglàngườigiớinhânsĩvănhóaĐàiBắcđềubiết,khôngcầnphảinóithêmởđây.Chuyệntôimuốnkểlà,cómộtlần,bàHelenđợimáybay,đứngđãmỏirờihaichân,chợtthấycómộtchỗngồitrống,mớiđiđếnngồi.Mộtlúcsau,mộtngườiTrungQuốctừnhàvệsinhtrởlại,thấybịmấtchỗ,liềnsầmmặt,chửiđổngbằngtiếngQuảngĐôngvớimộtngườiTrungQuốckhácngồicạnhbà,lờilẽhạlưuxấuxa,nếuviếtrađâychắcsẽbịcơquanquảnlývănhóaphạtliền,tạmtìm

rađượcmộtcâuvănminhnhấtlà:“Bànàysaokhôngđặtđítlênđùimàyđi,lạicứvàochỗcủatao,làmtaobựchếtcảmình.”KhôngngờbàHelenlàbậcthầyngônngữ,tiếnggìcũnghiểu,bàrấttứcgiậnchuyệnđồngbàoTrungQuốcnhậnchỗbừabãi,lạicàngtứcgiậnsựthôtụckhôngthểchịunổicủahọ.ThếlàbàcũngđứngdậydùngtiếngQuảngĐôngnóilạihọ,bảohọphảibiếtchúýgiáodưỡng.HaivịngườiQuảngĐôngkiakhôngnhữngkhôngxinlỗivềhànhđộngthấtlễcủamình,(xinchúýlà,ngườiTrungQuốckhôngcóvănhóaxinlỗi),màcònchửilại.Phòngđợimáybayphútchốcầmĩcảlên,ngườiHoa,ngườiTây,dađen,datrắngcùngxúmlạixemchuyệnlạ.Cảnhsátdatrắngnghetiếngcũngchạyđến,đứngbênnghiêngđầunghengóng.ÔngMcCarthythấyvợnổicơnthịnhnộ,vộichạytớigiảicứu,cảnhsátliềnngănônglạibảo:“Nàyanh,ngườiTrungQuốctựđánhlẫnnhau,chúngtachớcódínhvào.”ÔngMcCarthybảo:“Xinthứlỗi,tôikhôngdínhkhôngđược,vìngườiđangcãinhaulàvợtôi.”Từcâuchuyệnnhỏtrêncóthểthấy,ngườiTrungQuốc(bấtluậnlàngườigốcHoa,ngườiHoa,hayHoakiều)đốivớingườidatrắngđềunhưnhau,cũnggiốngnhưngườiAnhđiêng,đềubịhọcoilàdântộcthiếuvănminh.

NgườiAnhđiêngvìsaolạibàixíchvănminhphươngTâyhiệnđại,cóngườinóihọtrướcsauvẫnoánhậntộiáccủangườidatrắng,cóngườinóidântộchọbảntínhcốchấp,khôngcótếbàotiếpthunhữngquanniệmmới,sựvậtmới.Cảhainguyênnhânđóđềucóchỗkỳlạ,vìoánhậnmàtừchốitiếpthubáuvậtđểchiếnthắngkẻđịch,cóthểnóilànguxuẩnnhưheo.Vìbẩmsinhthiếutếbàophấnđấuđểtiếnbộ,cóthểnóilàvôcùngđángthương.Nhưngítnhấtcómộtvếtthươngchímạngrấtrõràng,cólẽdonguyênnhânsinhlý,ngườiAnhđiêngnghiệnrượu,thậmchícòndữdộihơngấphàngtrămlầnsovớidânmiềnnúiĐàiLoan.ÔngFranklintừngthanthởtrongtựtruyệncủamình:“RượuđãhủydiệtngườiAnhđiêng,nhưngngườiAnhđiêngthàchếtchứkhôngthểkhôngcórượu.”BáchDươngtôikhôngcótưcáchgìđểđisâuphântích,màchỉmuốnnói,bấtkểnguyênnhângì,thìkếtquảcũngnhưnhau.TôitừngđếnkhuthànhcổMountTema,nhìnthấynhữngphếtíchcủangườiAnhđiêngcũngnhưnhữngvậtdụnggùi,giỏmàhọđanbằngcỏdại,sảnphẩmngàyhômnaysovớinhữngsảnphẩmcủasáutrămnămtrước,khônghềkhácmộtđiểmnào,từmàusắcchotớihoavăn.Khiấy,BáchDươngtôibấtgiáckhôngngănđượcnướcmắttuôntrào,tựanhưtrôngthấybốnbềgiólạnhnổilên,mâyđenkéotới,ngàytậnđườngcùng,mônglungmùmịt.Mộtbikịchlớnsắpdiễnratrongbầukhôngkhíchết

chócvàlặnglẽ.Cóthểlàngànnăm,cũngcóthểchỉvàitrămnăm,từgiờchođếnngàyhọbịxuađuổikhỏinhữngkhubảotồn,cũnglàlúctoànbộdântộccổxưanàybịdiệtchủng.ĐếnThượngđếcũngkhôngthểcứunổihọ,trừphibanchohọtríthôngminh,đểhọbiếthấpthuvănhóahiệnđại.Nhưngchođếnnay,Thượngđếvẫnchưalàmvậy.Màngượclại,giốngnhưSáchJoshuatrongKinhThánhđãviết,quyếttâmkhiếnhọ“khôngsótlạimộtai,đemtấtcảnhữnggiốngcóhơithở,giếtchobằnghết”.

Viếtđếnđây,cácbạnđộcgiảchắchẳnlấylàmngạcnhiên:“Ôngơi,chắclàbangàyôngkhôngsoigươngrồi,nênmớichorằngmìnhcóbađầusáutay,đòilàmnhàtiêntri.”Tôikhôngmuốnlàmnhàtiêntri,màchỉlàliêntưởngđếnđồngbàoTrungQuốc,khôngkhỏicảmthấy“thỏchếtcáobuồn”,“cùngbệnhthươngnhau”.TrungHoavàAnhđiênglàhaidântộclớn,tuycórấtnhiềuđiểmkhácnhau,nhưngcũngcórấtnhiềuđiểmtươngđồng.Điểmgiốngnhaulớnnhấtlà:haidântộcđềucótínhsùngcổ,sùngbáitổtiênvôcùngsâuđậm.Tìnhcảmđólãngmạn,muônmàumuônvẻ,khiếnngườitacảmđộng.Nhưngchínhvìvậy,nókhiếnchúngtakhôngcáchnàođốimặtvớihiệnthực,cựtuyệtvàđóngcửavớihiệnđạihóa,ômchặttronglòngthứvănhóatruyềnthốngđầybệnhtật.Nhữngđiểmtươngđồngtươngtựđềulànhữngđiểmyếuchímạng.

VănminhtruyềnthốngcủacácbạnAnhđiêngítỏiđếnđángbuồn,nếuhọchịuhấpthuvănminhhiệnđạiphươngTây,cóthểnóidễnhưtrởbàntay.Trongnhàtrốngtrơnkhôngcóthứgì,chỉcầnmangmộtbộxôphađờimớiđếnlàthànhcôngviênmãnrồi.CònnhàngườiTrungQuốcđãbàychậtnàotràngkỷ,nàoghếđẩu,nàoghếcao,nàoghếsắt,nàoghếgỗ,ghếbăng,đẩyđikhôngnổi,nếunhưkhôngnhẫntâmnémhếtđốngghếấyvàohốphânthìxôphađờimớichẳngbaogiờcóthểmangquacửađược.NgườiAnhđiênglàmộttấmgươngsống,dântộcdađỏđángthươngấycũnggiốngnhưđànbòYachlôngdàiởvùngnúiChangtse,TâyTạng,cúiđầuvớiđôimắtmơhồ,tấptểnhbướcđi,vôđịnh,từngbướctừngbướcđếnbênbờvựctuyệtchủng.Nghethấynhữngbướcchântậptễnhcủachúng,cùngtiếngthởvấtvảnốiđời,lòngnàykhôngkhỏinhưmuốntanthànhtừngmảnh.

Cóngườinói,anhđừnglobòtrắngrăng,ngườiTrungQuốcđônglắm.Ôi,dướiáplựccạnhtranhsinhtồnmạnhmẽvàsựđángsợcủavũkhíhạtnhân,ngườiđôngliệucótácdụnggì?Dânsốcủađếquốc

Incacũngrấtđông,ngàynayhọđãđiđâucảrồi?Cóngườinói,ngườiTrungQuốcthôngminh,thôngminhthìđúnglàthôngminh,nhưnglạidùngsựthôngminhấyđểchốnglạiviệccảithiệnphẩmchấtcủamình,hơimộtchútlàtạophảnvàđấuđánộibộ,thôngminhngượclạibịthôngminhhại.Dườngnhư,bâygiờchỉcótựthẹnmìnhkhôngbằngngười,nhịnđaumàsửachữasailầmthuởtrước,mớicóthểtránhkhỏiđạinạnmàcácbạnAnhđiênggặpphảimàthôi.

-TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Coisỉnhụclàvinhquang

ĐạihọcSưphạmQuốclậpĐàiLoanđượcCụcGiáodụcNhànướcthànhphốĐàiBắcủytháctiếnhànhđiềutraýkiếncủamọingườiđốivớiviệcxửphạttrênthânthểhọcsinh,kếtquảchothấy,91%sốgiáoviên,85%sốphụhuynhvà80%sốhọcsinhđềuchorằngchỉcầnkhônggâyrathươngtích,việcxửphạttrênthânthểhọcsinhlànêncó.Bảnbáocáođiềutrathểhiện,ngườiđánhđònvàkẻbịănđòngiốngnhưChuDuvàHoàngCáitrongtrậnchiếnXíchBích,mộtbênsẵnlòngđánhvàmộtbênsẵnlòngchịuănđòn,haibênđềurấtvuilòng.TạihộinghịliênhiệphằngnămgiữaHộiTâmlýhọcTrungQuốcvàHộiTâmlýTrắcnghiệmhọcTrungQuốc,cũngđưarachủđềthảoluận,mộtsốthànhviêndũngcảmvàhiếuchiếnthamdựhộinghị,giữamànmâymùmathuậttừngữcủapháihànlâm,đãyêucầuđemnhữnglớphọcngàynaykhôiphụclạithànhchốnđểtrừngphạtkẻphạmlỗithờixưa.NgàiLâmDươngCảng,ngườiđứngđầuchínhquyềnĐàiLoan,đồngthờicũnglàngườicósốphậnhoàntoàntươngphảnvớiBáchDươngtôi,trongHộinghịChínhphủĐàiLoan,đãphátbiểuchohay,thờiôngđihọc,chínhnhờcácthầygiáođánhđònđauđếnkêuchakêumẹ,nênôngmớithunhậnđượcnhiềuđiềuhaylẽphải.ÔngLưuGiaDục,giáoviênHọcviệnYkhoaQuốclậpDươngMinhcònđòikiếnnghịlênBộGiáodụcrằnggiáoviêncóthểthựchiệnmộtsốbiệnphápthíchđángvớihọcsinh.

NhưngđặcsắcnhấtvẫnlàmộtchuyênđềcủanữnhàbáoDươngThụcTuệđăngtrênbáoTựlậpởĐàiBắc,tiêuđềlà:“Yêuthươngchăng?Đánhđònchăng?Vậndụngphùhợplàquantrọngnhất.Chỉcầntránhchohọcsinhđisaiđường,SởGiáodụckhôngcầnphảiquyđịnhcứngnhắc”.Trongbàiviếtcómộtđoạnđánggọilàlưutiếngthơmmuônthuở,viếtrằng:“Theotácgiảtìmhiểu,cómộtthầygiáotạitrườngtrunghọcquốclậpnổitiếngởĐàiBắcnổitiếngvềcảhai

mặt‘dạyđòn’và‘dạyhọc’.Ngàyđầutiênlênlớp,ôngđãđặtluôntronglớpmộtcâyroimây(BáchDươngnhậnxét:đúnglàcảnhtượng‘đạihìnhchờlệnh’),sauđóđặtraquyđịnhvớihọcsinh,mỗilầnkiểmtra,nếukémthànhtíchtiêuchuẩnmấyđiểm,sẽbịđánhtừngấyroi.Kếtquảlà,thànhtíchlớpôngdạyluônluônrấttốt(BáchDươngnhậnxét:cũngchỉlàtỷlệlênlớpcaothôi).Tiếngtămôngvangdậykhắptrường,(BáchDươngnhậnxét:nếunhưôngtađểtrênbụcgiảngcáimáychém,thìtiếngtămcólẽcònvangđộngđếntậnLuânĐôn),cáchọcsinhđềumongmuốnđượcôngdạy,(BáchDươngnhậnxét:chuyệnnàyphảilàmđiềutramộtcáchkhoahọcmớitính,khôngthểdùngbútphápvănhọcđược),rấtnhiềuhọcsinhtốtnghiệprồichỉhoàiniệmlúc’xếphàngđợitéttay’(BáchDươngnhậnxét:cácôngcácbàvừathiđỗđạihọcmayracònnhớnhungmộtchút.Nhưngsaunàyelàchưachắc),từđâyđủthấycóthựchiệnhìnhphạttrênthânthểhọcsinhhaykhông,hoàntoànkhôngquantrọng,(BáchDươngnhậnxét:đốivớiôngthầynổitiếngnày,erằnghìnhphạtthânthểlàvôcùngquantrọng),màquantrọnglàýnghĩamàhìnhphạttrênthânthểđemlại.”

Đoạnvănnóitrênlàmộtđặcsảncủavănhóahũtương,ngaytừnăm1086dướithờinhàTống,loạiđặcsảnnàyđãcómặttrênthịtrườngrồi.Khiấy,ôngvuaconlênlớpđượcngồinghethầygiáogiảngbài,cònthầygiáothìphảiđứngởbêngiốngnhưhọcsinh.TểtướngkiêmthầygiáohoànggiaVươngAnThạchcótinhthầntônsưtrọngđạo,đềnghịnênbanchocácthầychỗngồi.Tinấyvừalanra,hũtươnglậptứcsủibọt,mộtnhânvậtdòihũtươngtrongđámđạithần,LữHốiliềntựahồnhưaigiẫmphảiđuôi,đằngđằngsátkhínhảylêncôngkích:“VươngAnThạchkhôngngờlạingôngcuồngđòingồigiảngsách,hysinhtônnghiêmcủahoàngđếđểđềcaotônnghiêmcủangườithầy.Chẳngnhữngkhôngbiếthàihòatrêndưới,màcònkhôngbiếtphậnsựquânthần.”

Ôichao,thờixưakia,mộtsốôngthầylấyviệcđứnghầulàmvinh.Cònthờinay,lạicónhữnghọctròlấyxếphàngđểđượcđánhvàotaylàmvinh.Cònnhớnăm1910,khimớithànhlập“TrungHoaDânQuốc”,cómộtônggiànằmbòratrướccửanhamônhuyện,tụtquầnxuốnglộcảmôngtrắngphớ,bắtngườinhàphảilấyroiđánhmìnhmộttrận,sauđómớinhưtrútđượcgánhnặng,bảorằng:“Sướngquá,sướngquá,lâulắmrồichưađượcnếmmùivịnhưthếnày.”Chuyệnấysovớichuyện“xếphàngđợitéttay”,lạicòncaohơnmộtbậc.

Cómộtđiềurấtkhóhiểulà,vìsaokhôngthểchặtđứtgốcrễtínhnôlệởTrungQuốc?NhữngtruyềnthốngtànbạonhấttrongvănhóaTrungQuốc,nhưbóchânphụnữ,hoạnđànông,đánhđònhọctròđềuđãbịxóabỏ.BộGiáodụcnghiêmcấmdùnghìnhphạtthânthểđốivớihọcsinh,làmộttrongnhữngquyếtđịnhđúngđắnítỏicủahọ.Khôngngờ,đếnthậpkỷ1980vẫnphảiđươngđầuvớitháchthức.Vấnđềlà,tủinhụcchínhlàtủinhục,chỉcóngườiđãngấmsâutínhnôlệvàotậnnãotủy,mớibiếtđượctuyệtkỹbiếntủihổthànhvinhquang.Cónhữngconngườianhdũngsẵnsàngchiếnđấuđâucógìlạ,cónhữngconngườinhưLãHối,nhữngconngườicamchịu“xếphàngđợitéttay”,mớilànguycơthựcsựchodântộcTrungHoa.Nếunhưnỗitủinhụcđócóthểbiếnthànhniềmvinhquang,thìtrênthếgiớicólẽvốnkhôngcóvinhquang.Bịsỉnhụcmàlạisungsướngtràntrề,nếunhưkhôngphảingusingâydại,thìlàcốýgiảđò,chegiấumầmhọa,hoặcnhấtđịnhlàmộtkẻnôlệbẩmsinh.

Cómộtđiềurấtkhóhiểulà,vìsaokhôngthểchặtđứtgốcrễtínhnôlệởTrungQuốc?Bịsỉnhụcmàlạisungsướngtràntrề,nếukhôngphảingusingâydại,thìlàcốýgiảđò,chegiấumầmhọa,hoặcnếukhông,nhấtđịnhlàmộtkẻnôlệbẩmsinh.

Nhữngngườichủtrươngxửphạttrênthânthể,nhấnmạnhchỉcầncólòngyêuthươnglàđược.Ôi,lòngyêuthương,lòngyêuthương,khôngbiếtbaonhiêutộiáctrongthiênhạđãnhờlớpdavẽ

đẹpđẽcủalòngyêuthươngchelấp.Chamẹbóchâncongái,đểnósaunàydễlấychồng,đólàlòngyêuthương.“Vuacha”đánhđònbọn“condân”máutuônthịtnát,làvì“phạtđểkhôngcònphạt”,cũnglàlòngyêuthương.Thửhỏimộtcâu,giáoviênđánhhọcsinh,mộtroilàyêuthương?Mườiroi,mộttrămroicócònlàyêuthươngkhông?Trênbáoviết,cógiáoviênchohọcsinhmấytáttainổđomđómmắt,đếnnỗichấnthươngsọnão,saucũngngoancốnóirằngđólàxuấtpháttừlòngyêuthương.Phânđịnhrạchròinhưthếnào?Làmthếnàođánhgiáđượcnộihàmbêntrong?Giáodụcyêuthươngtuyệtđốikhôngthểcócảnh“chỉnhđốnhọchành”.Cònnhưnói“thíchđáng”,thếnàogọilà“thíchđáng”?Ailàngườiđưaratiêuchuẩn,vàdùnggìđểgiámđịnh?“Chỉcầnkhônggâyrathươngtích”,trênthựctế,bấtkỳhìnhphạtthânthểnàocũngđềugâyrathươngtích.Vínhưnói,chỉcầnkhônggâythươngtíchthìcóthểchotayvàolòlửa,nghecònvônghĩahơncảtiếnglốpxìhơi.Bấtkỳngườinàokhiđánhai,trướchếtđềuvậngânvậncốt,haimắttrừngtrừng.Thầntháihungbạo,ánhmắtdữdằnấy,chưađộngthủđãđủgâythươngtổnrồi.Lạithêmviệcchàđạptìnhcảm,thểhiệnuyquyềntuyệtđốigiốngnhưbắtbọntrẻtựđộnggiơtayđợibịđánh,ởđâyhoàntoànkhôngcótìnhyêu,chỉcóoánhận,haibênđềuoánhậnnhau,bởivìđólàmộtsựlăngnhụcvềnhâncách.

Mộtkhihọcsinhkhôngđểtâmchuyện“xếphàngđợitéttay”,thìcảmgiáchổthẹncũngkhôngtồntạinữa,vàviệcxửphạtthânthểsẽmấtđiýnghĩađượccoilà“tốt”củanó.Đềthicóđápántiêuchuẩn,khôngđạttiêuchuẩnbịtrấnápbằngbạolực,lòngtựtrọng,tâmhồnvàtrítưởngtượngđángquýnhấtcủacácemerằngđềusẽtiêutan.Cònvề29%sốgiáoviên,vìchínhsáchnghiêmcấmviệcxửphạtthânthểđốivớihọcsinhcủaBộGiáodụcmà“nguộitắtlửalòng,khôngdạydỗhọcsinh”,thiếtnghĩ,mộtconngườivănhóalàmcôngtácgiáodục,nếuvìkhôngđượcphépdùngbiệnphápđánhhọctròđếnquỷkhốcthầnkinh,màbótayhếtcách,bỏbêcôngviệc,thìcólẽBộGiáodụcnênmờianhtacuốngóivàgiớithiệuanhtalàmbảokêsòngbạc.

BáchDươngtôikhôngcóđủsứcđểphảnđốilạinhữngconsố91%,85%,80%.Nhưngtôixinđưaramộtkiếnnghịbímậtvớicácthầygiáovàhọcsinhkhôngcamlòngchịunhục,nếubạnbịđánh,dùbạnkhôngthểđứnglênkhángcựlại,nhưngbạnnênhọctheocáchBáchDươngtôiđốivớiôngHầuNgưỡngDân,ghinhớmốihờntrongtim,đạitrượngphubáothùmườinămvẫnchưamuộn.Mộtsốgiáoviênnóngtính,cóthểtứcgiậnnói:“Tôicứđánhđấy,mườinăm

saugặplại.”Đốivớiloạingườinày,bạncàngđừngbaogiờquên,chohọbiếtthếnàolàmườinămsaugặplại.

Tuynhiên,đâykhôngphảilàýchínhcủaBáchDương.Ýchínhlà,trongkếtquảđiềutralầnnày,sốngườisẵnlòngđánhcũngnhưsốngườisẵnlòngchịuđònđềuchiếmmộttỷlệcaonhưvậythựckhiếnngườitabuồnlòng.Mụcđíchcủagiáodụclàbồidưỡngdanhdựvàlòngtựtrọngcủaconngười,thếmàmọingườiđềuđồngthuận,đềusaysưavớiviệcvùidậpdanhdựvàlòngtựtrọngấy,cóthểnóiđólàmộttrongmườitiếngxấulớnnhấtcủangànhgiáodụctrongthếkỷ20,chothấyhũtươngsâuvàđặcchừngnào,vàcũngchothấynềngiáodụccủachúngtapháttriểnmộtcáchlệchlạcđãđếnđộđingượclạivớikhuynhhướngtựnhiên,càngnghĩcàngthấysởndagà,buồnthay!

-TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Khoechânnhỏ

Trướckhángchiến,BáchDươngtừngđượcđọcmộtbàiphỏngvấncủamộtnhàbáothựchiệntạivùngTâyBắc.NhàbáonàyhìnhnhưlớnlênởkhungườiTâyThậpLý,ThượngHải,nênkhiđếnvùnghànhlangCamTúc-HàTây,đãlấylàmkinhngạcvớiđôichânnhỏcủaphụnữvùngnày.Nguyênvănbàibáotôikhôngcònnhớnữa,chỉnhớđạiýlà,nhàbáophỏngvấnmộtbàcụchânnhỏ,khinhắcđếnsựdũngcảmcủamìnhlúcmớibóchân,bàcụnghiêmmặtnói:“Ởlàngtôi,cóngườichếtvìbóchân,cũngcóngườibóđượcnửachừngthìkhôngchịunữa.”Nhàbáoấytảlại:“Khinóiđếnđây,bàcụcốýđưađôichânnhỏcủamìnhrađầugiường,tựahồnhưmuốnkhoethànhtíchchếtchóccủamình.”Lờibìnhấycứinmãitrongđầutôi.Buồnthay,nhữngcondòihũtươngkhoekhoangvănhóatruyềnthống,vàbàlãokhoeđôichânnhỏtànphếkia,bạnthửnóixem,cógìkhácnhaukhông?

Bàlãokhoekhoangđôichânnhỏlàmộtdạngđếnchếtcũngkhôngngộrađược.Cònnhữngcondòihũtươngkhoekhoanghũtươngthìvừađếnchếtcũngkhôngngộrađược,lạikiêmkiêungạohão.TuầntrướcôngTônQuanHánđãviếtmấychữtrênmộttrangtạpchíChânthựcmàôngthườnggửibài,rằng:“NgườiTrungQuốctrongthờikỳ’đenđủi’vềmặttâmlýđãtựhuyễntựkiêunhưthế,tôithậtsựsợthờiđiểmmàthờikỳ‘maymắn’đếnvớidântộcnày!”Ông

Tônhiểnnhiênđanglolắngchotươnglai,nhưng“muốnbiếtquảđờisau,hãyxemnhânđờitrước”.Đờinàychúngtachỉbiếttựkiêutựmãn,chắcchắnkhôngthểcóngàytrởthànhmộtnướclớnthựcsự,xinôngcứyêntâm125%chotôinhờ.NhưngnỗiloâucủaôngTônlạigiúptatỉnhngộ,ôi,TrungQuốcnổichìmlưulạcđếnbướcđườngnày,lẽrachamẹanhemphảiômđầuthankhóc,kiểmđiểmlạitấtcảmọichuyệntrướcđây.Rồisauđó,ngườihútthuốcphiệnthìcaithuốcphiện,ngườichơiherointhìcaiheroin,ngườimêbàibạcthìbỏbàibạc,ngườitrộmcắpthìhoànlương,ngườibaogáithìgiảitángáibao,kẻbệnhđãvàođếnruộtthìlậptứcđưađiviện,mắcbệnhhoaliễuthìlậptứcgọi606,gãytaygãychânthìlậptứclắpchântaygiảvào.Sauđó,cùngnhauxuốngruộng,kẻcàyruộngthìcàyruộng,kẻgieohạtthìgieohạt,kẻcuốcxớithìcuốcxới,kẻtướinướcthìtướinước,nhàấymớicóthểhưngvượnglênđược.Nếumọingườiđềuchỉbiếtngoácmiệngkêubừa,rằng“trướcđâychúngtatốtnhưthếcơmà”,thìsợrằngchỉcóthểgiớihạncáitốtởngàyxưachứbâygiờhaytươnglaiđềukhôngthể.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Đạitrậngiàythối

Mộtđặcsảnnhữngnơikháckhôngcó,duychỉcóởĐàiLoan,đólà“đạitrậngiàythối”.Bấtkểđếnnhàai,đềuphảicôngphátrậnthếgiàythốimớicóthểquacửavàonhàđược.Saukhibướclêncầuthang,thứđầutiênđậpvàomắtchínhlà,trướccửamỗinhàđềuchấtmộtđốnggiàythối.Tôinóigiàythối,chỉlàvềmặtcảmquanmàthôi.Tôikhôngthểchiếcnàocũngcầmlênmũingửi,tấtnhiêncũngkhôngdámvơđũacảnắm,nóitấtcảđềuthốikhôngngửiđược.Nhưngnếunóichúngcómùihươnglạ,thìhẳncũngchẳngthểtìmđượcbằngcớnàođểchứngminh.

Trướccửamỗinhàđềuchấtđốnggiàythối,thựclàmộttrongmườikỳquanlớncủathếkỷ20,cógiàymới,cógiàycũ,cógiàynam,cógiàynữ,cógiàyngườilớn,cógiàytrẻem,cógiàycaogót,cógiàythấpđế,cógiàychẳngcaocũngchẳngthấp,cógiàythủnglỗphíatrước,cógiàythủnglỗphíasau,cógiàythủnglỗhaibên,cógiàydườngnhưbịchuộtcắnthủnglỗkhắpchỗ,cógiàyrẻtiền100mộtđôigiốngnhưgiàycủaBáchDươngtôiđangđiđây,cógiàyhạngsang4,900mộtđôinhưgiàycủaôngTrầnNghĩaThu,nghịsĩĐàiLoan(ôngTrầnNghĩaThucòncócáiđầucaoquýtrịgiá450đồng,đólạilà

mộtphạmtrùđángkínhkhác,mọingườiđãrõ,khôngcầnphảinóikỹnữa).Mọigiàytềtựu,thựcxứngvớidanhxưngkỳquan.

TrậnđịagiàythốinàychẳngkhácnàotrậnThiênMônmàTiêuThiênTácủađếquốcKhiếtĐanngàyxưabàyraởảiTamQuanKhẩu,ngầmphụckỳmônđộngiáp,kỳbíkhólường.Chonên,cóchiếcgiàythìngửamặtlêntrời,cóchiếcthìnằmsoàidướiđất,cóchiếcthìđủcặpđủđôi,cóchiếcthìaiđiđườngnấy,cóchiếchámồmtrợnmắt,cóchiếccongqueomuôntrạng,cóchiếcnằmchồnglênnhau,cóchiếclạichốtởchâncầuthang,xâydựngnênràocảnngựaphiênbảnhiệnđại.Chủnhânbướcchânra,trướchếtvươnbànchângiốngnhưcâygậyhàngyêucủacôMộcQuếAnhbạntôi,tảxunghữuđột,đánhđằngtrướcmócđằngsautrongtrậnđịagiàythối,tậnđếnkhimồhôitrán,mồhôichânmướtmát,mớitìmđượcđốitượng.Kháchđivào,thìtươngđốiđơngiản,nhưngnếugặpphảinhữngôngbạngiốngnhưBáchDươngchẳnghạn,bíttấtlúcnàocũngcómấylỗthủngvĩđại,thìphảitươngđốidũngcảm,mớicóthểtụtđượcchânrakhỏigiày.Mộtvàibạnlạiđigiàybuộcdây,anhphảinhẫnnạinhìnhọvểnhcáimônglên.Nếulàngườiđẹpyêukiều,tấtnhiênlànhìnhoàikhôngchán,nhưngnếulàmộtlãogiàhaymấytayđòinợ,thìkhôngthểkhôngmấthếthứngthú.Đặcbiệtlànhữngnhàcóviệchiếuhỉ,kháchkhứaquáđông,mộtloạtmôngcùngchổnglên,lúcấylạicàngthấyrõuylựccủatrậnđịagiàythối.

Thếnhưng,uylựclớnnhấtcủatrậnđịagiàythốikhôngphảiởchỗbắtngườitaphảivươnbànchânrahayvểnhmônglên.Vươnchânvểnhmôngmộtchútcoinhưtậpthểdục,cũnglàhoạtđộngcóíchchosứckhỏe.Vấnnạnởđâylàthứmùihươngkỳlạtỏaratrongđámgiàythối.Ngàyxưa,ởvùngmanhoangphươngNamcómộtloạichướngkhí,khôngaibiếtchướngkhíấylàgì,cóngườibảođólàhơithởdođộcxàmãnhthúphảra,cóngườilạibảođólàthiênlađịavõngmàyêumaquỷquáibuôngxuống.Tôinghĩđórõrànglàmộtdạngônhiễmkhôngkhí,ngườinàoliềulĩnhđivào,nhẹthìnhứcđầuchóngmặt,nặngthìdứtmệnhvềâm.TrậnđịagiàythốiởkhắpcácnhàcáchộtrongnhữngkhutậpthểcủaTrungQuốckhiếnsuốtdảicầuthangchẳngchỗnàolàkhôngbứcngườitachỉchựcnônmửa,cũngcóthểgọilàmộtkiểuchướngkhínhàtậpthể.Mộtngườinếuđitừlầuhailênlầumười,thìítnhấtcũngphảixôngquamườitámtrậnđịagiàythối.Màmùiởtrậnđịanàocũngcótínhbứcxạ,thẩmthấuquacáimũiquýhóađangthởhổnhểnnhưtrâu,xâmnhậpvàoyếthầuvàhailáphổi,tíchtiểuthànhđại,chịuchướngkhímãitấthóa

ungthư.Cólẽ,tìnhtrạngcáccabệnhungthưkhôngngừnggiatăng,trướccửabệnhviệnlúcnàocũngđôngnhưchợhiệnnay,phầnnàocũngbắtnguồntừđây?

Bịungthưcũngkhôngđếnnỗinghiêmtrọng,cùnglắmlàchết.Điềunghiêmtrọnglà,vìsaonướcngoàikhôngcócảnhtượngnày,màchỉTrungQuốccó?Đilêncầuthang,hếtđốnggiàythốinàylạiđếnđốnggiàythốikhác,dùkhôngbệnhungthưthìcũngmọcutrongmũi.Ngaycảởnhữngtòanhàlớnhiệnđại,cứbướcrakhỏithangmáyđẹpđẽ,thứđầutiênđậpngayvàomắtcũngchỉlàmộtđốnggiàythối,thựctìnhkhôngthểnàohiểunổi.ĐặcbiệtcótrườnghợptrongnhàtranghoànglộnglẫynhưcungđiệnVersailles,nhưngngoàicửalạisẵnlòngchấtmộtđốnggiàythối.Hiệntrạngnàydườngnhưhàmchứamộtvấnđềnghiêmtúc,sựtựtưtuyệtđốikiêmtựtituyệtđối.Tựtưởchỗ,đemnhữngthứngaycảmìnhcũngkhôngthểchịunổi,đẩycảrangoàicửađểchongườikhácchịuđựng.Đemnhữngthứmìnhnhìnthấyliềnlòngdạrốibời,đẩycảrangoàicửachongườikhácrốibờilòngdạ.Đemnhữngthứmùimìnhngửithấyắtsẽtrúngđộcđẩycảrangoàicửachongườikháctrúngđộc.

Tấtcả,chỉnghĩđếnmìnhmàkhôngnghĩđếnngườikhác;chỉnghĩđếnlợiíchcủamìnhmàkhôngnghĩđếnlợiíchcủangườikhác.Chỉcầntrongnhàmìnhsạchbongkhôngmộthạtbụi,khôngcầnbiếtnơicôngcộngbẩnthỉunhưthếnào;chỉcầnmìnhđượcthoảimái,ngườikhácdùcóngãvậtratrongtrậnđịagiàythốiđứthơimàchết,cũngchẳngchútđộnglòng.

Tựtiởchỗ,cứhễđốimặtvớinhữngviệckhônggiảiquyếtnổilàliền“khuấtmắttrôngcoi”,ápdụngphươngcáchtruyềnthống“họcthuyếtcưamũitên(13)”,chỉcầnnhàtanhưđộngtiênlàđược.Ngườixưacònbiếtquéttuyếttrướccửanhàmình,cònngườinaychẳngnhữngtuyếttrướccửakhôngquét,màcònđemtuyếttrongnhàmìnhrađổđốngngoàicửa.Thơcổcócâurằng:“Haitayđưanguyệtcửangoài;Địnhrằngnhắnnhủhoamaimấylời”,cònngàynaythì:“Mộtchânđáđốnggiàyhôi;Ọenônthìcũngkệngười,biếtđâu!”Cóchuyệnnàycũngđãsáumươinămrồi,khiấyBáchDươngcònđangtrẻtuổi,mộtlầnđithămbạn.Anhấyđĩnhđạcđànghoàng,cảđờikhôngthấtthốgì,hômấyđimuabốnlạngsườnmờikhách,tínhrằngđểBáchDươngănthỏathíchthìthôi.Vợanhkhônghiểusaolạibấtcẩnđểcụcxươngsườnvĩđạiấyrơivàonhàxí.Anhbạntôikhôngnóikhôngrằng,lấycáiquekhókhănlắmmớivớtđượcnóra,rửasạch

sẽ,nấuănnhưthường.Tậnđếnkhicơmnorượusay,anhtamớikểlạicâuchuyện.Khiấytôiđãhiểubiết,đượchọcbàivệsinhởtrườngTây,liềnlậptứcchạyrangoàinônọe.Anhbạntôinhảytheobópcổtôimàhétlớn:“Nuốtxuống,nuốtxuống,mắtkhôngthấylàsạch,thếmàcũngkhôngbiết,lạicònđihọctrườngTâyà.”

Lầnấytôiđãnuốtxuống,mộtphầnvìkhôngnônrađược,mộtphầnvìbịanhtabópcổchặtquá,nôncũngkhôngra.Chuyệncũngđãquêntừlâurồi,gầnđâygặpphảiquánhiềutrậnđịagiàythốihiệnđại,nhànhàngườingườiđềucoimắtkhôngthấylàsạch,mớilạicảmthấybụngdạmìnhhơitưngtức.

-TríchtừĐángđờithằnguốngnướctương

Nghĩchongườikhác

ỞTrungQuốc,hiệntượngchỉrasứcnghĩchobảnthân,coingườikháckhônglàgìcóthểnóinhiềunhưlôngcừu.Nếuđốiphươngdámcảganchứngminhsựtồntạicủahắn,chứngminhhắncũngcótưcáchđộclập,esẽphiềnphứcto,chuyệnnhỏthìcãivã,chuyệnlớnthìđánhnhau,lớnnữathìliềncócáimũchụpngayxuống,chẳngphảianhchuyệnbéxérato,thìlàanhsinhchuyệnthịphi,chẳngphảianhkhôngbiếtanphậnthủthường,thìlàanhkhôngbiếtthếnàolàdịudàngđônhậu,chỉbiếtchửibớigâychuyệnlàmloạn.Mànhữngkẻchửibớigâychuyệnlàmloạn,nhấtnhấtđềubịlưuhồsơ,hậuquảrấttồitệ.

BáchDươngtôiancưtrongnhàđểxegầnmườitháng,ởtrênđầuđềulànhữngnhàphúquý.Bênngoàilancanbancônglầuhai,chủnhàdựnglênmộtgiásắt,bêntrênbàymộtdãychậucảnh.Ngắmcâycảnhthìđúnglàsướnglòngsướngmắt,tấtnhiêntuyệtvờikhôngcòngìđểnói.Nhưngchủnhànàymỗingàyđềutướicâyhailần,mỗilầnđềunướcnondầmdề.Cómộtlần,trờichangchangnắng,BáchDươngtôivừamuađượcbáttàuhũởtrướccửa,đangngồixổmănngonlành,bỗngnhiênmưatonhưtrútlàmtôiướtsũngcảđầucảmặt,báttàuhũănđượcmộtnửa,cũngdềnhlênthànhmộtbátđầy,tronglònglấylàmlạlùng:“Khôngbiếtthầnthánhphươngnàođây,lạibanchocơnmưađúnglúckiểu‘CậpThờiVũTốngGiang’thếnày?”Ngẩngđầunhìnlên,hóaralànướctướihoa,nhưngôngchủnhàtầngtrênđãnhưconrùathụtđầuvàomai,chẳngthấybóngdángđâunữa.Tôivốnđịnhchửiumlênmộttrận,nhưngsợchửirồibị

đánh,nênlạithôi.Tínhlênlầutìmtaykianóilý,nhưngngẫmlại,mìnhlàkẻbakhông(14),ekhôngphảilàđốithủcủahắn,đànhbỏqua.Khônglâusau,tôiluyệnđượcmộtmônvõcôngnhảybabước,chỉcầnthấyquýngàiấytaycầmbìnhtướicâylómặtra,tôiliềnnhảymộtbướcvọtvàotrongnhà,hoặcmộtbướcvọtrangoài,trênngườikhôngdínhmộtgiọtnước.

Ởcáccănhộtậpthể,kỳquanbàychậucảnhtrênlancannhưvậygầnnhưchỉcầnmởmắtralàthấyngay.Mộtsốnơicòn“tiềnhậugiápcông”,trênbancôngphíasaunhàcũngbàymộtdãy,thếthìnhữngngườiphơiquầnáoởtầngdướiđúnglàgặphọa.Vảlạingàythángtrôiqua,giásắtbắtđầuhangỉ,nhỡmộtngàynàonóđổsậpxuống,thìcácbạnởdướilạichẳngbểđầunhưchơi?Dùchonókhôngsập,nhữnglỗthủngtrêngiásắttoácrộngra,chẳngmayrơixuốngmộtmiếngngóivỡhaymộtcụcđá,thìchẳngđầuaichịunổi.Đúnglàkhôngthểhiểunổi,nhữngkẻsốngởtrên,vìsaokhôngnghĩchỉmộtchútchonhữngngườiởdưới.

Mộtthứcũngđượccoilàkỳquan,đólànhữngmáyđiềuhòatreotrêncácnhàcaotầng.Ôichao,caoốcvòivọi,bảytầng,támtầng,chín,mười,mườimột,mườihai,mườiba,mườibốntầng,caođếnchạmtrời,vôcùngtránglệ,nhưmộthoàngcungthunhỏ,thếmàmỗimộtôcửabỗngnhiênlạinhôramộtcỗquantàiđensìsì.Đãlớnnhỏkhôngđều,màkiểucáchcũngkhác,mỗicáiquantàinhỏấylạiđềucómộtốngdẫnnước,phấtphơlúclắctheogióđuđưa.Tựanhưmộtquýbàcaosangxinhđẹpnhưngđầymìnhghẻlở,khiếnchotoànbộmỹcảmđềutanthànhmâykhóihết.Thếnhưngđiềuchúngtalolắngkhôngphảimỹcảm,màlàchẳngmaymộtngàygiáđỡcáiquantàinhỏấygiốngnhưgiànhoa,lâungàynênhangỉ,hangỉnêngãylìa,bỗngnhiênrơixuống,trúngvàođầungườiđidướiđường,cứnhưtôihiểu,thìhậuquảcònghêgớmhơnchuyệncơnmưalớnnghiêngthùngđổnướcvừanóiởtrên.Chúngtalạimộtlầnnữanghĩmãikhônghiểunổi,nhữngđạigialắmtiềnởtrênkia,vìsaokhôngnghĩmộtchútchonhữngngườiđidướiđường.

Uyhiếptừnhữngkhutậpthểkhôngchỉcómưanhântạovàquantàingàysau,màcònlàcảnhữngmầmmốngđộctốđangthainghén.BáchDươngtôi,vìviệcmưusinhnênngàynàocũngphảiđiquađoạnđườngsố4TrungHiếuĐông,ĐàiBắc,ítnhấthailần,mỗilầnđếngầntòanhàrấtlớncótên“CaoốcQuốcTháiBảoThông”,lạigiậtmìnhđộngtâm.Độngtâmkhôngphảivìmuốnchuyểnđếnđóở,tôi

chưatừngcóýnghĩnhưthế,cũngnhưchưatừngnghĩsẽchuyểnđếnởtrongđiệnBuckinghamcủabàbạnnữhoàngElizabethIIvậy.Sởdĩtôigiậtmìnhđộngtâm,làbởinhữngcánhcửasổ.Tạitấtcảcáctòanhàkháccửasổđềumởrahaibên,chỉcócửasổcaoốcQuốcTháiBảoThônglàmởraphíatrước.

Cửasổmởraphíatrước,lượngkhôngkhílưuthôngtrongnhà,tấtnhiênnhiềugấphailầnsovớicửasổmởrahaibên.Quýngàichủnhàsốngởtrongđócóthểnhờvậythọlâuthêmbangànnăm.Nhưngvấnđềcũngnảysinhtừđó,mởcửasổraphíatrước,thìmỗiôcửađềulàmthànhmộtchữV,trôngnhưcửanhamôn.Bảnlềkimloạilàtrụcđỡduynhấtcủacánhcửa.Cáitrụcđỡấycótođếnđâucũngkhôngthểhơngiásắtđểchậucảnhhaymáyđiềuhòa.Dùchocólàthépđinữa,cũngcóngàybịhangỉmụcnát.Được,bảnlềcửasổcủatôilàmbằngkimcươngđấy.Thìcứcoilàkimcươngđi,nhưngkhungcửa,thanhđỡcửakhôngthểcũnglàmbằngkimcươngđược,nếubảnlềkhônghỏngtrước,thìthanhđỡcửa,khungcửacũngsẽhỏngtrước.Màmộtkhiđãhỏngrồi,erằngkẻxấusốvẫnlànhữngbạnđiđường.Nếunhưnókhôngrơithẳngxuốngdưới,màbaynhưtiênnữrắchoa,rađếngiữađườngcái,thìnhữngbạnđiôtôcũngkhótránhkhỏikiếpnạn.

Quantrọngnhấtlàsứcgió,cànglêncaothìgiócàngmạnhhơn.Tỷlệtănglênlàbaonhiêu,BáchDươngtôinhấtthờichưanghĩrađược(khôngphảilàdotrínhớtôikhôngtốt,cácngàicứnợtiềntôixem,đảmbảotôinhớrấtrõ),chỉnhớmangmángrằng,tòanhàEmpireStateởNewYork,nếunhưởdướiđấtlàgiócấp1,thìtrênnóccủanólàgiócấp8,màgiócấp8thìthừasứccuốnmộtngườithổibaylênlưngtrờinhưmộtngọncỏ,đếnnỗinhữngdukháchlênđâykhôngthểkhông“mọingườitaynắmchặttay”nhưởtrongnhàtrẻ,hoặcrunrẩybámchặtlấylancan,kẻnàonhátgancònphảilấydâythừngbuộcvàongangngười.

TòanhàQuốcTháiBảoThôngởĐàiBắctấtnhiênkhôngcaonhưtòanhàEmpireStateởNewYork,nhưngđịnhluậtvềsựgiatăngsứcgióthìởđâucũnggiốngnhau.Caoốcnàyvừamớixây,cũngchưagiápmặtvớiôngbãolầnnàocả.Vảlại,cứcholàcầmcựquađượcmộthailầnđi,BáchDươngtôicũngkhôngtincáibảnlềcửasổnhỏbéấycóthểtrườngkỳchốngđỡlạinhữngcơngiómạnhtrênlưngtrờithổiliêntụcngàyđêm,chẳngmaylạicótiếtmụcpháohoatungtóecửabayngậptrời,ngườikhácthếnàotôikhôngbiết,chứnhưtôi

thìthềrằngkhôngdámđỡ.Mộtlầnnữalạikhôngnghĩthông,ôngkỹsưthiếtkếbanđầu,vìsaokhôngnghĩmộtchútchonhữngngườiởngoàicửasổ.

Viếtđếnđây,thìcôcháugáimangramộttờmẫuđơnnhờtôiđiềnhộ.Mẫuđơngì,xinmiễnnóiraởđây,nhưngđúnglàcầmđơnrồichỉcónướckhóc,chẳngbiếtphảiviếtgì.Điềuđặcbiệtkhiếnngườitakhócdởmếudởlàkhoảngtrốngởnhữngchỗcầnđiềntrêntờđơnquánhỏ.Nhưnhữngchỗtrốngsaucáctừ“tỉnh”,“huyện”,“thịtrấn”,“đường”,“ngõ”...ởmụcghiđịachỉ,nhỏđếnnỗitưởngnhưnódùngđểkiểmtrathịlựcvậy.Cómộtsốchỗkhárộngrãi,lưukhôngkhálớn,nhưngcũngchỉđủlớnđểmắtthườngcóthểnhìnthấymàthôi,nếumuốnđemnhữngchữcầnđiềnnhétvàođấy,thìerằngphảidùngloạibútđầunhỏnhấtthếgiới,vàkhôngquênphảikèmtheomộtcáikínhhiểnvitốtnhấtthếgiới.Mục“Nhữngcuốnsáchđãđọc”,vôcùngnhỏvàngắn,chỉđiềnbacuốnsáchtênsáchchỉcóhaitừmàcũngmướtmồhôi,nếunhưmộtngườinàođótừngđọcquabamươicuốnsách,thìđiềnxongđơnchắccũnghóacậnthị.Càngkhôngthểhiểunổi,ngườisoạnmẫuđơn,vìsaolạikhôngnghĩmộtchútchongườiviếtđơn.

Đóđềulànhữngchuyệnnhỏ,nhưngtừnhữngchuyệnnhỏnày,cóthểnhìnramộtchứngbệnhtâmlý.Nướctướihoađổvàođầuanh,cụcđiềuhòarơixuốngđầuanh,cửasổchoảngchoanhnátbétngười,khôngđiềnnổimẫuđơn,đólàchuyệncủaanh,chủnhâncủachúngtiềnnhiềuthếmạnh,cứlàmthếđấy.Khichưaxảyrachuyện,aikêugàothếnàocũngchẳngănthua,totiếngmộtchút,thìtựchuốclấytaihọa.Màđãxảyrachuyệnrồi,máumebebét,cácquanmớikéođến,mởhếthộinghịnàyhộinghịkhác,kêugọiphảitruytratráchnhiệm,kếtquảlàtratớitralui,trừngườichếtlàcótráchnhiệmra,cònlạichẳngaicótráchnhiệmcả.Ôhô,chứngbệnhnày,cũnggiốngnhưtrậnđịagiàythốiởtrướccửamọinhàvậy,nhìnqualàđủbiết,tínhtựtưvàtựtitháiquáđãkhiếnđầuócchúngtakhôngminhmẫn,đôimắtchúngtathêmhoamờ.

-TríchtừLýthuyếtanbàixuấtchiêu

Loàiđộngvậtkhôngbiếtcười

Cònnhớvàinămtrước,cóngườitừnglấylàmngạcnhiênkhithấygươngmặtnhữngdiễnviênmúadântộckhôngmộtnétcười,người

dẫnchươngtrìnhtrảlờirằng:“Mànmúaấycótên’Cungnữoán‘,cungnữthìtấtnhiênvẻmặtphảibuồnrầurồi.”Nhưngsauđó,khibiểudiễncáctiếtmục“Hỉtươngphùng”,“Vạnthọvôcương”,nétmặtdiễnviênvẫnủênhưcũ,khôngbiếtngườidẫnchươngtrìnhnóithếnào.Trướcđâytôitừngnghĩ,cóthểngườidavàngbảntínhkhôngbiếtcườivàkhôngthíchcười.NhưngkhiđếnNhậtBản,thấyngườitacũngdavàngmàkhôngnhữngbiếtcườilạicònthíchcười,côhướngdẫnviêntrênxebiếtcườiđãđành,đếncảnhữngcôphụcvụtrongcáithangmáyđơnđiệunhưcỗquantàicũngbiếtcười,tôivôcùngkinhngạc.Thếlà,tôiliềntìmhiểulạinguyênnhânkhiếnngườiTrungQuốcítcười.Phảichănghàngtrămnămchiếnloạnliênmiên,thờigiankhóclànhiều,theođịnhluậtsinhhọc“dùngthìpháttriển,khôngdùngthìthoáihóa”,lạithêmchuyệnquanhnămgạokhôngmuốiít,nênngườiTrungQuốccómuốncườicũngcườikhôngnổi.

NgườiTrungQuốcthiếunụcười,đâylàmộtnguycơđốivớingànhdulịch.NhưngnguycơlớnnhấtlàtháiđộcủangườiTrungQuốcđốivớingườilạ,BáchDươngtôivìmưusinhphảiđikhắpcáctỉnh,pháthiệnrarằngtrừvùngBắcBình,dườngnhưkhôngmộtnơinàolàkhông“coithườngngườilạ”.

Nhânloạilàmộtloàiđộngvậtbiếtcười,nhưngytávàcáccôsoátvéởTrungQuốcthìngoạilệ.Vềđiểmnày,mọingườiđãhôhàohơnmườinămrồi,nhưngcólẽcơquanquảnlýxebuýtvàcơquanquảnlýBệnhviệnĐàiBắc(BệnhviệnĐàiBắccũngrấtthúvị)cònbậnkiếmphongbì,khôngrảnhđểsửađổi,chonênđếnnayvẫncứynguyênnhưthế.Xemtìnhhìnhnày,trừphiđemtiềnrađậpvàomặthọ,khôngthìônggiờicũngchẳngcócáchnàobắthọhérăngrađược.

Ngoàira,bộmặtcủanhữngcôbánhàngdườngnhưcũngphảichovàodanhsáchcầnsửađổi.Khibạnbướcchânvàocửahàng,cảmgiáccứynhưmộtconmèothòđầuvàohangchuộtvậy,nhữngđôimắtnhỏquaysangnhìnbạnđầyvẻthùđịch.Nếunhưbạntìmthứgì,trướctiênhọsẽđánhgiábộquầnáobạnmặc,rồibảo:“Đắtlắmđấy!”Bạnhỏi:“Cóthứnàotốthơnnữakhông?”Đáp:“Thếcònđắtnữa.”Tôicómộtngườibạn,thờiđihọcởtrườngngoạingữ,từngvìramộtđạilýtrướccửaĐạihọcTrungSơn,ĐàiBắc,muamộtcáiáolentrịgiá500đồngmàănđủ.Ôngchủcửahàngvươncổxemthậtkỹcáimácáo,rồinóivớigiọngkhinhkhỉnh:“Anhmớitốtnghiệptrườngngoạingữ,làmmộtchânphiêndịch,lươngthángchắcnămsáutrămđồng,haylàtiếtkiệmmộtchútđi.”Nhưngkếtquảtráivớiôngtadự

liệu,bạntôilạicótiềnmuamộtchiếc.Tuynhiên,khốnkhổnhấtvẫnlàkhikháchhàngđãxemquađôicáimàkhôngmua,thìtừtrênxuốngdưới,từôngchủđếnnhânviên,aicũngmồmlầmbầmmắtchằmchằmtứcgiận,mặtmũitrôngnhưthểvừabịcưỡngdâmvậy.Cóngườibảo:khôngcósaocả,họthấymấyôngTâylàcườingayấymà.Phảibiếtrằng,saukhingànhdulịchpháttriển,ngườiTâyđếnnhiềunhưmắccửi,dầndầnkhôngcònlàcủahiếmgặpnữa,màTâythìcũngcóngườinghèokhó,lâudầnđi,tínhxấucốhữuấylạitáiphát,khótránhkhỏimộtngày,ngườiHoangườiTâycũngnhưnhauthôi.

Đitaxikhôngphảitrảtiềnpuốcboa,cólẽlàchuyệnđángngạcnhiênduynhấtởTrungQuốc.Nhưngchỉcómộtchuyệnđó,thìthậtkhómàmờigọikháchđến.Cầnphảitìmcáchtriểnkhaiphongtràokhôngbánhaigiá,phàmlàngườitừngmuađồởđườngTrungHoa,thànhphốĐàiBắc,cólẽđềucóchungcảmnhậnlà:hétgiálêntrời,trảgiádướiđất,cóănquảlừahaykhôngthìphảixemvậnmaythếnào.BáchDươngtôitrướcđâytừngphátminhramộtđịnhluật:“Cứtrảgiánhưlàbạnkhôngmuốnmuanữa,thìđảmbảokhôngbịhớ.”Nhưngkếtquảkhôngphảivậy.Hômtrướctôiđimuamộtcáivalida,ngườibánđòigiá300,tôinghĩnóchỉđáng150đồngthôi,nhưngchênókiểudángkhôngđẹp,bèntrảmộtcâu:“70đồng!”Cứnghĩanhtathàtựtửcũngkhôngbán,nàongờanhtađáplớn:“Vângđược,ônglấyđi.”Ôhô,làmthếnàođểngườiTrungQuốcđemthiệnývàlòngthànhđốixửvớingườilạ,khôngchỉlàvấnđềcủangànhdulịch,màcònlàđạolàmngười.

-TríchtừtậpConlợntàiba

DườngnhưngườiTrungQuốclàmộtloàiđộngvậtkhôngbiếtcười,thánhnhânnói:“Ngườiquântửkhôngđượctrọngthìkhôngcóuy”.Cơhồaiaicũngđềumuốn“trọng”muốn“uy”.Họdựnglênmộthàngràongăncáchmọingười,hệtnhưbứctườngBerlinvậy.Cườicốnhiênkhônghềlàmmấtđicái“trọng”cái“uy”,nhưngsựlạnhlùngngàynàyquathángkhácthìhoàntoàncóthểlàmtắthẳnnụcười.Ôichao,ngườiTrungQuốcchẳngnhữngchưabaogiờbiếtquantâmđếnngườikhác,màdườngnhưcònngậpngụatrongnghikỵvàthùhằn.Hômtrước,trênbáocóđưatin,mộtnhânviêncủanhàhàngNgaMiởĐàiBắclâmbệnhchết,ôngchủkhôngđưatiền,họhànganhtaliềnđemquantàiđếntậnnhàhàngphảnđối.Cácthựckháchtrôngthấy,chỉbiếtkêuđenđủi,rồichạyhết,cóngườicònnhâncơ

hộikhôngtrảtiềnđiluôn.Thanôi,đưaquantàiđếnđúnghaysailàmộtchuyện,nhưngýnghĩacủangườichếtấyđốivớinhữngngườisống,lẽnàochỉlà“đenđủi”?Lẽnàokhôngcólấymộtchútthươngxótnàohaysao?

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Đấtnướclễnghĩa

Giáodưỡngcánhânvàphẩmchấttoàndânđượcthểhiệntoàndiệnquaviệctiếpxúcởtầngđầutiêntrongquanhệgiữangườivớingười.KhôngbiếtcácngàicónhớtrongtácphẩmKínhHoaDuyên,ĐườngNgaođiđếnnướcQuânTử,đãđịnhnghĩađấtnướclễnghĩalà:“cácđờithánhnhântruyềnnhau”,“lễnhạcgiáohóa”,“cácvùngxaxôiđềungưỡngmộ”.Thựcra,ôngnàymớichỉthấychuyệnngườinơiấykhôngbắtnạtngườigiàtrẻnhỏlúcmuahàng,thìđãphụclănrồi.TrongkhiởnướcMỹ,khôngbắtnạtngườigiàtrẻnhỏtừlâuđãlàchuyệnrấtbìnhthường,khôngchỉgiácảcôngbằng,màtháiđộphụcvụcàngkhiếnngườitaphảithánphục.VợtôiđếnmộtcửahàngnhỏởLasVegas,thấymộtcáiáokhoácrấtưng,thỏathuậnđâuđấylà12đôla,trảtiềnnhậnhàngxongxuôi,đangđịnhgóilại,thìpháthiệndướinácháophảidườngnhưcómộtvếtđencóthểnhìnthấyđượctocỡhạtgạo,vợtôibảo:“Ôi,cáigìthếnày?”Bàbánhàngcầmlấy,giơratrướcánhnắngxemkỹ,rồixinlỗi:“Đúnglàcóvếtmồhôi,dùngnướcgiặtlàhết,nhưngcũngcóthểkhônghết.Nếubàđồngý,tôisẽđihỏiôngchủ,xemcóthểgiảmgiámộtchútkhông.”Rồibàấylậtđậtchạylênlầu,rồilạilậtđậtchạyxuống,bảocóthểbớtthêm2đôla.

Chuyệnấyđốivớitôichẳngkhácnàomộtgậyđậpthẳngxuốngđầu.Vốnđãquenbịnhânviênbánhàng“ngượcđãi”rồi,bỗngchốcđượcthấygióxuânmưangọt,đúnglàkhôngkìmđượcphảibướcđếnômbàbánhànghônmộtcái.NếunhưđổilạiởĐàiBắchayHồngKông,chắcchắnsẽxảyramộtmàngaycấnnhưcảnhsátđấusúngvớibọncướpvậy.Bàgiànàykhôngngờlạicógansoimóibớilôngtìmvết,ngườibánhàngchắcchắnsẽgiươngmàytrợnmắt,đánhđònphủđầuluôn:“Cáigì,bànóicáigì,vếtđená?Buồncườithậtđấy,saotôikhôngthấygìnhỉ?Màdùcóvếtmộttí,nhưngởdướináchthìcólàmsao,bàrađườnglàgiơnáchlênkhoeà?Muốnsoithìsoitừđầuđi,bâygiờhóađơnđãviếtcảrồi,bàlạimuốntrảhàngà?Giảmgiáà?Lạthậtđấy,từsaumuốnđimuađồthìđếmxemtrongnhàcógì

khôngđãnhá,tiềnkhôngđủthìđừngvungtayquátrán!Sao,bàkhôngngheraà,chúngtalàđấtnướclễnghĩacóvănhóatruyềnthốngnămngànnăm,xưanayvuilòngkháchđếnvừalòngkháchđi,bàdámkhôngvừalòngđià?Cònmởmồmrakêucanhưcóaibắtnạtkhôngbằng,côngtychúngtôilớnnhưthếnày,màthèmnhòmngómấyđồngbạclẻcủabà?MấyngườiTâybalô,trìnhđộvănhóathấpnhưcácngười,tôicũngkhôngmuốnđibáocảnhsátđâu.Nóimộtcâuchonhanh:khôngmuanổi,thếthôi,đưađây.”

LasVegaslàthànhphốcờbạcthuầntúydànhchodulịch,90%sốngườiởđâylàkháchdulịch,màtrongsốđóthì99%cảđờichỉđếnđâymộthailần,sỗsàngvớinhữngngườinàytuyệtđốikhônghềcóhậuhoạn,thếnhưng,bọnhọvẫnhếtsứcthânthiệnvàđứngđắn,hệtnhưnhữngcửahàngkháctrênnướcMỹvậy.

-TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Bacâunói

ĐiềuphiềnnhiễulớnnhấtcủangườiTrungQuốckhimớiđếnMỹlà,ngườiMỹlịchsựlắmđiềuquá.Ngườiđitrênđườnglướtquanhau,cơhồchỉhơichạmmộtcáihoặcnhưcũngchẳngvachạmgì,đốiphươngbaogiờcũng“xinlỗi”mộtcâu.Nếuthậtsựcóvachạm,thịtdatiếpxúc,tiếng“xinlỗi”ấylạicàngthêmxúccảm.Chodùbạncócúiđầuđimộtmạch,vađậpliênhồi,thìcũngsẽlàmdấylênmộttràngnhữngtiếng“xinlỗi”liêntiếp.Tìnhcảnhđộngtílàxinlỗinhưthế,thựckhiếnngườitakhólòngchốngđỡnổi.ỞTrungQuốcchúngtathìkháchẳn,haingườimộtkhimairùađậpvàođátảng,cứngchọivớicứng,phảnứnghẳnphảinhanhnhưchớp,mắttrợnlênnhưmuốntoácra,rồithinhaubiểudiễnnhảycao,buôngđíchxáccâuđầutiênlà:“Mắtmùà?”Đốithủlậptứctrảmiếng,cũngbậtlênnhảycao:“Nàynày,tôicócốýđâu,ôngcũnglaovàotôiđấythôi?Tôikhôngkêuthìthôi,ôngkêucáigì?”Ngườimởmiệngtrướclạinóito:“Đãvavàongườitacònhunghăngthếà?Cógiáodụckhôngđấy?”Đốithủcũngquátto:“Vavàocáiloạimàycũngchẳngphảitộigiếtngười.Màymuốnsao?Muốntaoquỳxuốngxinlỗichắc?Hừ,màybảotaovavàomàyà,quáithật,saotaokhôngvavàongườikhácchứ.Cómàyvavàotaotrướcấy,muốnbồithườngà?”Sựviệccứtiếpdiễntheotừngbướcnhưthế,mềmmỏngmộtchútthìvừađivừachửi,vừachửivừađi,cũngcoinhưlàđánhtrốngluiquân.Còncứngmộtchútthìthượngcẳngchânhạcẳngtay,đánhnhauầmĩ,lậptứckéocảmột

đámngườiđếnxemtrò.

Xinquývịđộcgiảchúý,từlúcvachạmnhauchođếnlúcgiảitán,chúngtakhônghềnghethấymộtcâu“xinlỗi”.Sựsâusắclớnlaocủalýthuyết“chếtcũngkhôngnhậnsai”trongtìnhhuốngnhỏnơiđầuphốnàyđãđượcphátdươngquangđạihếtmức.ChonênBáchDươngtôichorằng,đồngbàoTrungQuốcchúngtađãđánhmấtkhảnăng“xinlỗi”,mỗingườiTrungQuốcđềugiốngnhưmộtkhẩusúngphunlửa,chỉcódũngkhítranhgiànhbằng“sứctrâu”màthôi.

MộttrongnhữngđặctrưngcủavănminhphươngTây,đólàthừanhậnngườikháccũngtồntạigiốngnhưmình,cùngphảiđượctôntrọngnhưmình,chonênhọluônluôncẩnthậnbiểuthịsựtôntrọngnày.Chẳngmaygiẫmphảichânquýanh,tấtnhiênlàphải“xinlỗi”,trênthựctế,cókhichưagiẫmvàomàchỉsuýtgiẫmvàothôi,họcũng“xinlỗi”.Homộttiếngtấtnhiênlà“xinlỗi”,hắthơimộttiếngnhỏnhưtiếngmuỗithôicũng“xinlỗi”.Đangnóichuyệnmàmuốnđivệsinhtấtnhiênlà“xinlỗi”,trongbếpchẳngmaybịbénlửa,họphảichạyđichữacháycũngvẫn“xinlỗi”.Mộtchuyệnkháchdulịchrấthaygặplà,đangchuẩnbịchụpảnhthìcóngườikhôngchúýđingangqua,họcũngphải“xinlỗi”.NhưngtuyệtđạiđasốngườiphươngTâykhithấyanhgiơmáyảnhlên,đềuđứngkhựnglạitạichỗnhưtrờitrồng,cườicườiđợianhbấmmáyxongmớiđitiếp.NgườichụpảnhnếunhưlàđồngbàoTrungQuốcthìtrơđãthànhtính,sẽchẳngcóphảnứnggìcả.CònnếulàngườiphươngTây,họsẽkhôngimlặng,màbaogiờcũngsẽmởmiệngnói,khiấykhôngphải“xinlỗi”nữa,màlà“xincảmơn”.

ỞTrungQuốcchúngtathìkháchẳn,haingườimộtkhimairùađậpvàođátảng,cứngchọivớicứng,phảnứnghẳnphảinhanhnhưchớp,mắttrợnlênnhưmuốntoácra,rồithinhaubiểudiễnnhảycao,buôngđíchxáccâuđầutiênlà:“Mắtmùà?”Đốithủlậptứctrảmiếng,cũngbậtlênnhảycao:“Nàynày,tôicócốýđâu,ôngcũnglaovàotôiđấythôi?Tôikhôngkêuthìthôi,ôngkêucáigì?”Ngườimởmiệngtrướclạinóito:“Đãvavàongườitacònhunghăngthếà?Cógiáodụckhôngđấy?”Đốithủcũngquátto:“Vavàocáiloạimàycũngchẳngphảitộigiếtngười.Màymuốnsao?Muốntaoquỳxuốngxinlỗichắc?Hừ,màybảotaovavàomàyà,quáithật,saotaokhôngvavàongườikhácchứ.Cómàyvavàotaotrướcấy,muốnbồithườngà?”

Sứcuyhiếpcủa“cảmơn”đốivớichúngtacũngnặngnềnhư“xinlỗi”vậy.Thếmàtrênđờivẫncókẻtốnnướcbọtchohaicâunóinày,thựclàkhóhiểu.BáchDươngtôituymườitámbanvõnghệđềutinhthôngcả,nhưngđếnnướcMỹ,muốnthoátkhỏivòngbủavâycủahaicâunóinàycònthấykhóhơnlêntrời.Anhcàngcốvùngvẫy,họlạicàng“cảmơn”.Nhữngngườichụpảnhđãchụpảnhxong,anhtiếptụcđiqua,họtấtnhiên“cảmơn”anh.Rồilúcđimuađồ,cầmđồtrêntayrồi,họcũngquaysangnhânviênbánhàng“cảmơn”(ởTrung

Quốc,chẳngcầnphảikháchhàng,nhânviênbánhàngmànóimộtcâu“cảmơn”thìtrầnnhàcũngbiếtcảmđộngmàsậpuỳnhxuốngmất).Rangânhàngrúttiền,bàthủquỹmởtomắtnhìnanhmangtiềnđicũng“cảmơn”(quývịđộcgiảcólẽnêntựmìnhđếnngânhàngTrungQuốcđảomộtvòng,thìsẽbiếtrõởđónhưthếnào).Đếncơquancôngquyềnlàmviệc,lúctrảlạigiấytờđểanhravề,họcũng“cảmơn”(xinquývịđếncơquancôngquyềnởTrungQuốcthửxem,đảmbảosẽlậptứcthèmđượcnhưTâyngay).Chẳngmayanhchạyxequátốcđộhoặcrẽởchỗcấmrẽ,cảnhsátxévéphạtchoanhcũng“cảmơn”(cònnếubịphạttrênđườngphốĐàiBắc,erằngsẽbắtgặpmộtgươngmặtcaucónhưmặtdìghẻ,mởmồmralàhát“tamtựkinh”(15)).LúcởLosAngeles,ôngChâuQuangKhảibạntôi,dắttôirabãiđậuxelấyxe,rađếncổng,trảtiền,lấyhóađơn,ôngấycũng“cảmơn”.Tôimớibảo:“Nàyông,lễnghĩanhiềutấtlàgiảdối,ôngkhôngtrảtiền,họcóchoônglấyxerakhông.Cógìmàphảicảmơn?”Ôngấynghĩngợilâulắm,cũngkhôngnghĩralýdogìđểphảinóicảmơnthật.Thếnhưngđếnlầnsau,ôngấyvẫn“cảmơn”nhưcũ,khiếntôitứcchếtđiđược.

Câu“cảmơn”màBáchDươngtôiấntượngsâusắcnhất,làvụ“kỳáncửađànhồi”.Khiđiqua,cánhcửatựbậtngượclại,từxưađếnnay,thóiquencủatôivẫnlàlấytayđẩycửađiqua,sangbênkiathìbỏtay.SaukhiđếnMỹ,tấtnhiêntôivẫngiữthóiquennhưthế.Bạnbècứnhắcđinhắclại:“Nàyông,ởđâylànướcngoài,ôngđừngmangtheovănhóatruyềnthốngnămngànnămcủaTrungQuốcđếnđâynhá.Thếnàocũngphảixemphíasaucóaikhôngrồihãytừtừthảtayra.”Buồncườithật,tôiđếnMỹđểdulịch,khôngphảilàđicanhcửachongườita.Tôiđiquacửađànhồikiểunàycònnhiềuhơncácanhnhìnthấynóấychứ,lạicònphảiđểcácanhdạyà?Thếlà,cómộtlần,tôivừathảtaychocánhcửabậttrởlại,thìbỗngnghemộtôngTâykêutoánglên,mấyngườibạnvàtôivộivàngquỳxuốngxintha(tôivốnđịnhbôidầuvàochânchotrơnđểchuồnchomau,nhưngnghetiếngmọingườiùalạiđôngquánênkhôngchạyđược).Maymắnlàcúvađậpchưađếnnỗigâychấnthươngsọnão,ôngTâymặttrắngnhìnbộdạngtôi,chắchẳnchorằngtôilàmộtnhânvậtquantrọngtrongbộlạcănthịtngườiởNewGuinea,nênchẳngdámtruycứugì.Sausựviệcấy,bạnbèbảotôi:“Ôngthấychưa,hãyhọctheongườiTây,đómớilàđạoyêunướcchânchính.”NgườiphươngTâysaukhiđiquacửađànhồi,baogiờcũngdừnglạigiữcánhcửa,đợikhingườiphíasauquahếthoặccóngườidừnglạigiữgiúp,mớichậmrãithảtayra.Đimộtngàyđàng,họcmộtsàngkhôn,cáiquycủnàylãoBách

Dươngtôisớmđãquenthuộcnhưcháo,cũngvìvậymàcứliêntụcđượcnghecácôngTâybàTâyvàocửasaumìnhnói“Xincảmơn”,đúnglàmátdạ.

TrởvềĐàiBắcrồi,tôivẫncòntiếptụcưachuộngcáchlàmcủangườiphươngTâythêmmộtthờigian.Nhưngcũngchỉbangàysau,lạitrởvềnguyêntrạng,khôngphảidotôikémýchí,màlàmỗibậntôidừngbướccungkínhgiữcửa,nhữngngườibạndavàngđiđằngsau,trongmồmdườngnhưđềungậmcụccứtkhô,chẳngcóainóiđượcmộtcâu“cảmơn”.Tôiliềnbuôngcáitayquýcủamìnhra,mặcxácnhànó,đậpchếtđậpsốngaicũngkệ.Ôichao,muốnlôitừtrongmiệngcủangườiTrungQuốcramộttiếng“cảmơn”,cólẽphảidùngđếncáibồcàonămrăngcủaanhbạnTrưBátGiớitôimớixong.

Thựctếthì,ởMỹ,“cảmơn”cũngnhư“xinlỗi”đãtrởthànhmộtphầncủađờisốngdânchủ,từembémớibiếtnói,khiđượcmẹchùiđítchocũngbiết“cảmơnmẹ”,làmchovănhóanàytrởnênhếtsứctrànlan.Quývịchắcđãtừngxemcảnhkẻcướpngânhàngtrongphim,tênkẻcướphungtợnrútsúngngắn,yêucầubàthủquỹchođầytiềnvàobao,xongxuôicởimũnói:“Xincảmơn”rồimớiđi.Nhưng,ýcủaBáchDươngtôilà,thàđểnótrànlannhưthếcònhơnlàđểbịcụccứtkhôchẹnvào.Phảiđặcbiệtnhấnmạnhmộtchútrằng,câu“xinlỗi”và“cảmơn”,đềuphátracùnglúcvớimộtnụcườitrênmôi,vìvậy,tựnhiênsẽdẫnđếnmộtcâukhác:“Tôicóthểgiúpđượcgìkhông?”Lãogiàtôiđãngầnnàytuổiđầu,đikhắptừĐạilụcđếnĐàiLoan,từnúinonđếnthànhthị,từxómbanhàchođếngiảngđườngtrườngTây,từchỗđangtậpnóiđếnchỗtiếngvangnhưsấm,câu“xinlỗi”“cảmơn”,tuyhiếmgặpnhưsừnglânlôngphượng,nhưngthithoảngcũngvẫncònnghethấy,chỉcócâu:“Tôicóthểgiúpđượcgìkhông?”thìchưatừngnghethấymiệngainóirabaogiờ.

Thườngngày,chúngtôiđềuđượcbạnbèchạyxeđếnđưađón,hiênngangoaivệlắm.Nhưngcũngcóbậnkhốnkhổ,tôivàvợtừkhutrungtâmWashingtonđitàuđiệnngầmđếnthịtrấnSpringfield,thịtrấnSpringfieldlàgacuốicùngcủatuyếntàuđiệnngầm,cònphảiđibằngxetaximộtquãngđườngnữamớiđếnnhàngườibạnmờichúngtôiăncơm.KhốnnỗixetaxiởMỹcòníthơntiềnởtrongtúiBáchDương,chúngtôichạytứtungtrongga,trờithìđãgầntối,cuốnglênnhưhaiconchónhàcóđám.MộtanhbạnMỹtrẻtuổinhậnthấychúngtôigặpvấnđề,liềnđitớihỏi,anhtacóthểgiúpđượcgìchochúngtôikhông?Đúnglàanhngốc,vậymàcũngphảihỏi.Anhta

liềnbỏcáitúicủamìnhxuống,đứngragiữađường,mắtnhìnbốnphương,tainghetámhướng,cuốicùngchặnđượcmộtchiếcxe,hìnhnhưngườiláixeđangtrênđườngvềnhàăncơm,cứnhấtquyếttừchối.Anhtacứcúingườitrướccửakínhxe,nóimãihồilâu,rồimớivẫytaygọivợchồngtôichạyqua.Đếnkhichúngtôiđãtrấntĩnhlại,muốnhỏitênhọanhta,thìanhtađãđixarồi.Nếunhưkhôngđượcngườibạnnàyrataygiúpđỡ,thìxemracólẽchúngtôichỉcòncáchngủquađêmởđó.

-TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Đấtnướcxếphàng

NgườiMỹlàmộtdântộcthíchgiúpđỡngườikhác,“Tôicóthểgiúpgìđượcbạn?”hoàntoànkhôngphảilàmộtcâuxãgiaocửamiệng,màlàmộthànhviđếnnơiđếnchốn.TrừởNewYorkvàmộthaithànhphốcảnglớnkhác,chỉcầnnétmặtbạnlộvẻbồnchồnlolắng,chắcchắnsẽcóngườiđếnhỏibạncâuvừarồi.Nếunhưbạnđangômchílớnmàtrảlờirằng:“Đúngvậy,tôiđangcầnsựgiúpđỡđây,chotôimượn500tỷđôlatrongvònghaimươinăm,cóđượckhông?”thìtấtnhiênlàkhôngđược.Cònnếubạnchẳngquachỉlạcđường,thìngườiđócólẽcũngsẽrốirítlên,chỉchobạnthậtrànhrọtchitiết.NếukhôngmaytrìnhđộtiếngAnhcủabạncũnggiốngnhưBáchDươngtôiđây,dùanhtacónóirãhọngcũngkhôngngherathếnào,thìcóthểngườiấysẽdắtbạnđihếtngócnọngáchkia,cứnhưbạnlàvươngtôncôngtử,cònngườitalàkẻthânphậnthấphènvậy.Vợtôibịđaulưngchưakhỏi,khiđiđâucũngmangtheomộttấmđanbằngmâyđặcchếdùngđểtựalưng.TấmđanmâyấyđãdùngởĐàiLoannửanămmàchẳngaibiếtđến,nhưngvừađếnnướcMỹ,nóliềnlậptứcnổinhưcồn.ĐiđếnbấtcứchỗnàocũngcóôngTâymặttrắngchorằngcáilưngcủaquýbànàycóthểrắcmộtcáigãylàmđôibấtcứlúcnào.Trênmáybay,trênxelửa,nólạicànggiốngnhưáolongbàokhoáclênmình,đếnđứngdậycũngkhôngdámđứng,cứvừađịnhnhổmlênlàcóngườiđỡvaicườibảo:“Tôicóthểgiúpgìđượcbàkhông?”Tấtnhiênlàkhông,vìbàấymuốnđivệsinh,chảlẽlạicóngườiđivệsinhhộđược.Hạibàấycứphảinhịn,đểđỡphảitừchốitấmthịnhtìnhcủamọingười.

TrongquanhệxãgiaoởTrungQuốc,trướcnaykhôngphổbiếnkiểucáchấy,màhoàntoànngượclại,nhữngngườithíchgiúpngườikhác,thìnhấtloạtđềucholà“kẻhiếusự”.Cònnhưchuyện“giữa

đườngthấychuyệnbấtbìnhchẳngtha”,nóitheokiểuhiệnhànhbâygiờ,chínhlà“lochuyệnbaođồng”;hànhvitráilẽthườngấy,tấtnhiênlà“cóýđồgìđây”.Chonên,nếuđổilạilàgiữaphốphườngĐàiBắc,tôidámđánhcượcvớibạnrằng,bạncóngồiđó“thượngthổhạtả”,cũngsẽchẳngcómanàođếngiúpbạnđâu.Cònnhớnămngoái,BáchDươngtôicùngvớiôngbạnngườiMỹ,HigrimanđixemphimởĐàiBắc,bỗngnhiêncómộtvịkhángiảmiệngsùibọttrắng,ngãtừtrênghếxuốngđất,cóhaingườicủarạpchiếubóngđếnđỡanhtadậyđưarangoài,khôngcầnphảihỏicũngbiết,tấtnhiênlàđưatớibệnhviện.Aingờđâu,tanbuổichiếuphimđira,anhtavẫnynguyênbộdạng,bịvứttrênnềnximăngchỗlốiđibêncửangách,cứnhưanhtakhôngphảilà“concháuViêmHoàng”màlàtùbinhcủabộtộcXiVưubịbắtvậy.Dòngngườiđiranhưnướcchảy,nhưngchẳngmộtaivìvậymàdừnglại.ÔngHigrimanvôcùngkinhngạc,thởdàibảo:“NgườiTrungQuốccũnggầngiốngnhưngườiNewYork,thậtlạnhnhạtvôtình.”

ÔngấykhôngnóilạnhnhạtvôtìnhnhưngườiMỹ,đâylàchỗthôngminhcủaôngấy,nếukhôngthìmộtngườiTrungQuốcyêunướcnồngnànnhưtôi,cóthểsẽchorằngôngấysosánhsailệch,giọngđiệuchâmchọcnhằm“chiarẽtìnhcảmgiữanhândânvàchínhphủ”.ÔngấychỉđặcbiệtnhắcđếnNewYork,vìNewYorklàđạibảndoanhcủanhữngnhânvật“khôngquênnguồngốc”,nghenóingườinướcngoàichiếm4/5tổngdânsốcủaNewYork,đếnnỗingườiMỹmỗikhinóiđếnNewYork,đềumộtlòngkhôngthừanhậnđólàthànhphốcủahọ.

NhưngsinhralàngườiTrungQuốc,sốngởđấtTrungQuốc,muốngiúpđỡngườikháccũngkhôngphảilàdễ.BáchDươngtôitrongtậpĐậpbỏhũtương,đãtừnghếtsứchôhào,mộtngườikhôngcóxúccảmcaoquý,vĩnhviễnkhôngthểhiểuđượcngườikháccũngcóxúccảmcaoquý,vàcũngvĩnhviễnkhôngtinngườikháccóxúccảmcaoquý.Nhữngmũitênđộcnhư“rỗihơiráchviệc”,“ưachuyệnkhôngđâu”,“cóýđồkhác”,đãlắpsẵnlêndâycungtừsớmrồi,chỉcầnđốiphươngcóýniệmgiúpđỡngườikhác,làtấtcảcungnỏđềuđồngloạtbắnra,chomáuloangngựcthủng.Bạntôi,ôngDươngHiPhượng,làmộtngườiláixetaxi(ôngấythườngláixeđưavợchồngtôiđichơiphốhónggió).Mộtbuổichiềuđổmưa,đónđượcmộtphụnữbịmưaướtnhưchuộtlột,ngồitrênxemàcứrunlậpcập,haihàmrăngđánhvàonhaucanhcách,DươngHiPhượngđộnglòngthươnghại,vừamayhômđóvợôngấydặnquatiệmgiặtđồlấymấycáiváy

vàáolôngvề,ôngấyliềnbảongườiphụnữ:“Côgìơi,côcóthểcởiáoướtra,lấyáocủatôiđâymàmặc,vềđếnnhàtrảtôicũngđược.”Thếnhưngngườiphụnữvừangheôngấybảocởiáo,lậptứctrợntrònhaimắt,quátbảo:“Đồháosắc,ôngcómuốntôibáocảnhsátkhông?”ÔngDươngthấyvậytứcquá,chỉbiếtthầmrủachocôtabịcảmlạnhviêmphổichorồi.MộtngườibạnkháccủatôilàôngLýThụyĐằng,giảngviêntrườngĐạihọcVănhóaTrungQuốc.Mộtlầnđitrênxebuýt,mộtngườiphụnữ(xinlỗi,lạilàphụnữ)cócáiôchenắngbịtuộtcán,trôngthấynósắpbịngườitagiẫmnát,ôngvộivàngnhặtlên,chenchúcquaylạiđưachongườiphụnữđangngồiởghếsau.ƠngiờiơnPhật,lầnnàyngườiphụnữấykhácóvănhóa,khôngchửiôngấylà“háosắc”,nhưngcũngkhôngnóiđượcmộtcâu“cảmơn”,chỉgiươnghaiconmắtnhưmắtcáchết,chẳngnóinănggì.LýThụyĐằngchỉcònbiếtnhanhchóngrútlui,bảotôi:“Nàyông,ôngnóixem,ngườiTrungQuốcchúngtaralàmsaonhỉ?”Ôichao,ngườiTrungQuốctựahồnhưvẫncòndừnglạiởthờikỳănlôngởlỗtrongnúicaorừngrậm,trênngườikhoácnhữngbộáogiápnhưnhữngconnhímlúcnàocũngxùlônglên,chỉđểlộrahaiconmắtlớnlạnhnhạtvànghikỵ,lolắnggườmgườmnhìnrabốnxungquanh.

Bâygiờtôixinquaytrởlạigiớithiệuvềtấmmâyđancủavợtôi,tấmmâyđannàycócôngdụnglớnlắm,khôngnhữngnókhiếnchocácôngTâyởđâucũng“giúpđỡ”,thậmchíkhigặpnơiphảixếphàng,bàấycũngluônđượcnhườngđứnglênđầu.Xếphàngchínhlàthướcđomứcđộbiểuhiệnvănminhcủanhânloại,từtrậttựtrongviệcxếphàngcủamộtđấtnước,cóthểphánđoánmộtcáchchuẩnxácmứcđộvănminhcủahọ.TôiởMỹchỉhaitháng,đãmuốnđềnghịđổi“HợpChúngQuốcHoaKỳ”thành“NướcMỹXếphàng”.ViệcxếphàngởMỹkhôngnhữngrấtlantràn,màthậmchíđãgâythànhđạidịch,thậtkhôngthểkhôngtiếcthaychonhữngbạnbèhaigiớihắcbạchởđó,đãđembaonhiêuthờigianquýbáurađểlãngphívàoviệcxếphàng.Lênmáybayxếphàng,xuốngmáybayxếphàng,kiểmtrahànhlýxếphàng,kiểmtrahộchiếuxếphàng,muatemthưxếphàng,gửithưxếphàng,muavéxếphàng,trảtiềnlấytiềnxếphàng,đợixeđiệncôngcộngxếphàng,lênxebuýtxếphàng,vàonhàvệsinhxếphàng...Khiếnngườitaphiềnnhấtlàbấtkểquánăntonhỏgìcũngphảixếphàng.

Đốivớiviệcxếphàng,tuyệtđốikhôngkhoáclác,tôikhônghềbậntâm.Khôngchỉcótôi,màtoànthểngườiTrungQuốcđềukhôngbậntâm.NhưngviệcxếphàngởMỹvàởTrungQuốc,cảnộidungcũng

nhưhìnhthứcđềukhácnhaurấtxa,tươngtựsựkhácnhaugiữađườngkẻvạchchongườiđibộquađườngởMỹvàởTrungQuốcvậy.ĐốivớingườiTrungQuốc,xếphàngchỉlàmộthọcthuyết,cònvớingườiMỹ,xếphànglàmộtphầncuộcsống.ViệcxếphàngởĐàiBắcchỉlàxếphàngnửavời,xếphànglênxe,đangđứngrấtngayngắn,nhưngxevừađến,làynhưMộcQuếAnhđạipháThiênMôntrận,lậptứctantànhđộingũ,tranhnhaulêntrước.Kẻanhhùngthìmởđườngmáuvạchlốixônglêntrướccòncướpchỗngồi,tànbinhgiàyếuthìlậpcậpphíasau,bươuđầuxanhmặt.Ôichao,đúnglàkhônghiểulúctrướcphảikhổsởxếphànglàmgì?Đểcướpmộtchỗngồi,hoặcvìsợđôngkhônglênnổixe,chonênphảitranhnhau,thìcòncóthểtạmhiểuđược.Nhưngvớinhữngphươngtiệntàuxecósốvé,chỗngồiđãcốđịnhrõràng,chẳngbayđiđâumất,cũngchẳngsợngườikháccóđinhvítởmôngmàđóngchặtvàochỗcủamình,thìthậtkhônghiểunổisaocũngvẫncứchennhau.NgườiMỹdườngnhưvừasinhrađãđịnhrõchomìnhcảđờixếphàngrồi,chonênhọluônyêntâmtintưởng.Cólẽ,dodânsốTrungQuốcquáđông,xếphàngrồi,mũingườisausátvàogáyngườitrước,ômtrướckềsau,“áolụanốinhaunghenhịpthở,tronglòngngọcấmrõlànda”,từxaxanhìnlại,ynhưmộtđoànchiếnhữuvôcùngthânmật.ChỉcóngườiphươngTâykhixếphàngkhôngcógìđặcbiệt,thưathớtrờirạc,gặpxeraxevàodùđầuphốhayđầungõ,còntựđộngtáchranữa,quangcảnhrấtbuồntẻảmđạm,đếnnỗikhôngđừngđượcphảibuồnchovậnnướccủahọ.KhitôiởNewYork,mộtngườibạnbảotôicùnganhấyđirúttiềnởmộtngânhàngnổitiếngthếgiớivềsựchậtchội.Tôithầmnghĩ,anhnàychắcđãđượcnghevềmônvõcôngchenlênxebuýtcủamìnhởĐàiBắcrồiđây,lầnnàyanhtađểmìnhdươngoainơiđấtlạ,đươngnhiênphảirasứcmàbáođáprồi.Tôivừavàocửalớnliềnthấymộtdãyquầygiaodịchbàythànhhàngdàinhưchữnhất,trướcmỗiquầygiaodịchchỉcómộtkháchhàngđangrìrầmtraođổi,trongbụngmừngquá,vộinhanhnhưtênbắnnhảytớiphíasaumộtngườitrongsốđó.Khôngngờanhbạntôigiởngaymónđònkhóacổ,lôitôirangoàinhưbắtkẻtrộm,rồichẳngnhữngkhôngxinlỗivềhànhđộnglỗmãngcủamình,còntráchtôi:“Ôngnày,làmcáigìthế?”Tôibựcmình:“Tôilàmgì?Tôixếphàngchứlàmgì,từkhiđếnquýquốc,tôiphảinóilàlàmcáigìmắclỗicáiđó,xếphàngcũnglạiphạmphápà?”Anhấybảo:“Khôngphạmpháp,nhưngviphạmquyđịnh.”Hóaratrướcquầygiaodịchcómộtvạchsơn,giốngnhưvạchsơnkhikiểmtrahộchiếuởsânbay,ngườiđếnsauđềuphảiđứngởđó,nếuchưađượcgọivào,thìkhôngđượclàmbừa.Màởđóđãcónămsáumươingườixếphàngrồi,họphảiđợiđếnkhingườikhách

trướcquầygiaodịchđi,cácôngcácbànhânviêngiaodịchđưatayquýramời,mớiđượcđếnlượtvào.Ôichao,nướcMỹkểtừkhithànhlậpđếnnay,thờigiantuyngắn,màquytắcquảlàkhôngít,rườmràlắmchuyệnnhưvậy,khôngbiếtcóảnhhưởngđến“dântâmsĩkhí”củahọhaykhông?

Tuynhiên,đángsợnhấtvẫnlàquánănlớnnhỏthếnàocũngphảixếphàng,điềunàyđãvượtquáxaphạmtrùhọcvấnvĩđạicủachúngta.KểtừkhiBànCổkhaithiênlậpđịađếnnay,chưabaogiờnghenóitrongquánăncũngphảixếphàng.BáchDươngtôilầnđầutiênđiăncơmquánởSanFrancisco,vừabướcchânvào,liềnbịbàvợkéora.Ôitrời,làmgìcóaiđểxếphàng,tấtnhiênmạnhdạnđivàothôi,cònkéorakéovàolàsao?Aibiếtđâu,dùchẳngcómanào,cũngphảiđứngởđó,đợicôbồibàndẫnnhưđạosĩdẫncươngthivàochỗngồi.Nếunhưkhôngcóaiđếndẫn,thìdẫucóchếtđóitạichỗ,cũngkhôngthểđiquámộtbước.ẤntượngmạnhnhấtlàmộttốiởGrandCanyon,chúngtôikhókhănlắmmớitìmđượcmộtquánănnhỏbánhàngbuổitối,lạiơngiời,quánnhỏấykhôngphảixếphàng,nhưngkháchhàngtrướctiênphảiđếnquầytiếptânđăngkýquýtínhđạidanh,sauđóngồichồmhỗmngoàicửachờtriệugọi.Cứmỗikhibàbồibànxuấthiện,thìaiaicũngnhưthấyđứcMẹMariatừbicứukhổcứunạn,đổdồnnhữngánhmắtcầuxinhyvọngvàlolắngkhôngthôinhìnvềphíabà.Nghethấymiệngvànglờingọccủabàấygọiđếntênngườinàođượcmờivào,thìngườiấycùngcảnhàlớnbé,lậptứcvuimừngreohò,gọinhauồnã.Ôi,cầngìđặtthêmrathủtụclàmgìnhỉ?ĐàiBắcthìtuyệtđốikhôngcócảnhtượngnhưvậy,mộtđoànmađóinhaovàomộtquánăn,rõrànglàkháchhàngngồikíncảrồi,vẫncứthâmnhậphanghổ,chọnlấymộtbànxemrabátđũađãngổnngang,mọingườisắpănxong,thìđứngvâykínlấychỗđó.Thựckháchngồiquanhbàncũngđãquenvớinhữngtrậnthếnhưvậy,nêndùcholũmađóicótrừngmắtgiậndữnhòmvàonhữngcáimiệngquýbáucủahọ,thìnhữngcáimiệngquýấyvẫnchậmrãiănuống,hơithởkhônggấp,mặtkhôngđổisắc.Cuốicùng,hếthứngthìđi,bọnmađóiđượcthăngcấplênlàmthượngkhách,rồilạimộtbọnmađóikhácàoàoxôngvào,vâyquanhbốnphía,thỏasứcthamquan.CảnhquayđànlinhcẩutrênthảonguyênchâuPhiđangngoáicổxemnhữngconcásấuđớptừngmiếngmồilạiđượcchiếulại,thậtlàkíchthích.

Điềuđaulòngnhấtlà,rấtnhiềuquánănTrungQuốcởMỹcũngđãdầndầnnhiễmphải“thóixấu”này,màbỏmấtđivănhóa“nhòmmồm”truyềnthốngcủachúngta.AiaicũngnóinướcMỹlàmộtđất

nướctựdo,nhưngýkiếncủatôithìhơitráingượcmộtchút,chỉriêngchuyệnxếphàng,đãlàmchongườitatâmthầnphânliệtrồi.

TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Rốtcuộclàđấtnướcnhưthếnào?

Tâmnguyệnlớnnhấtcủatôilà:mongchoTrungQuốctrởthànhđấtnướclễnghĩatrongthờigiansớmnhất.Câunóinàynghecóvẻchốitai,mộtngườibạnvêriamépbảo:“Nhưvậyýônglà,TrungQuốcbâygiờchỉlàđấtnướclễnghĩagiảmạosao?”BáchDươngtôiđáp:“Đúngthế.”Nóichưadứtcâu,tôithuậntaycầmcáighếconđặtngaydướimônganhta,anhtamớikhôngngãlănrangấtxỉu,màchỉngồiphịchxuốngthởhắtra.Tôinghĩ,nhữngngườiyêunướcthởdàinhưthế,chắcchắnlànhiềuvôsốkể,nếuchỉnóikhôngnhưvậythìchẳngcóbằngchứnggì,xinquývịchớnênđemtìnhcảmrađểphánđoánmộtcáchtrựcgiác,màhãyđểtôiđâydắtquývịđithamquanmộtchút.

Tiếtmụcđầutiên,xinmờithamquanlễcưới.

Dùlàminhtinhmànbạccósốlầnlyhônnhiềunhất,cũngchorằngkếthônlàmộtchuyệnlớntrongđờingười,nếukhôngthìđãlyhônrồi,cớchicònphảikếthônlạinữa?Trênconđườngđời,kếthônlàmộtbướcđộtphánhảyvọt,mộtngườinam,mộtngườinữrờibỏmôitrườngcốhữumàmìnhđãquenthuộc,nhảylênmộtconthuyềnkhác,tạolậpnênmộtgiađìnhmàngườikialàtrungtâm,cùngnhauchèolái,tiếnvàomộtđạidươngxalạnhưngkhiếnngườitahưngphấn.Đólàmộtthayđổivôcùngquantrọng,chonên,bấtkểlànghithứctruyềnthốngcổxưacủaTrungQuốc,haynghithứctôngiáotừphươngTâyđemđến,đềurấttrangnghiêm,trongsựtrangnghiêmvàniềmvuimừngấytrànngậpnhữnglờichúcphúcchosựthayđổi.Khỏicầnphảinóiđếnthờixaxưa,ngaytrongthậpniên1940,lễcướiởquêbaogiờcũngvôcùnglongtrọng,chúrểphảiđíchthânđếnnhàcôdâuđểđónrước,hoặcngồikiệu,hoặcngồixe,saukhivềđếnnhàtrairồi,nhấtbáithiênđịa,cảmơntrờiđấtđãsắpđặtchocuộchônnhân,nhịbáicaođường,cảmtạcôngơndưỡngdụccủachamẹ.Saubalạy-lạytrờiđất,lạychamẹ,vàcôdâuchúrểlạynhau,khiấymớichínhthứcthànhvợchồng.GiáođườngcủaphươngTâycũngcóýnghĩatươngđương.Trongtiếngnhạcnghiêmtrang,chàngrểđứngthẳngtrướcbanthờChúa,côdâukhoáctaychahoặcanhtrai,chậmrãibướcvào,cũngđiđếntrướcbanthờChúa,chatraocongái,hoặc

anhtraoemgáichochúrể,rồiđượcmụcsưhoặcchaxứ,lấydanhnghĩaThiênChúa,tuyênbốhọđãkếtthànhvợchồng.

Thếnhưngkhôngbiếtbắtđầutừkhinào,cólẽsaukhinhàThanhdiệtvongkhônglâu,ngườiTrungQuốcvừachêkiểudậpđầubáilạycũkỹquá,lạicũngchêkiểuvàonhàthờTâyquá,liềnphátminhramộtkiểuchẳnggiốngai,đóchínhlà“đámcướivănminh”màđếnbâygiờvẫnđanglàmtheo.Hônlễđãdầndầnkhôngcònrahônlễnữa,màbiếnthànhmộtvởkịchồnào.Lễđườngcũngkhôngthànhlễđườngmàthànhmộtcái“miếuBátLạp(16)”.QuývịchắcđãxemvởKinhkịchMiếuBátLạp,cócâu:“MiếuBátLạp,thậtnáonhiệt,cóđủngườitrẻlẫnngườigià,lạicảgáiđôimươixinhđẹp”.Kháchkhứarấtítngườicóthựctâmchúcmừng,màhầuhếtđềuchỉlàđếnchơihộimiếu.Mộtsốngườicònchạykhắpchỗnọchỗkia,tìmgặpbạnbè,trongmắthọhìnhnhưkhôngcóhônlễ,chỉcóxãgiaothôi.Mọingườituycùngởtrongmộtthànhphố,nhưngthườngthườnghainăm,banăm,bốnnămnămcũngkhônggặpnhau,đànhcoilễđườngkếthônthànhnơitràlầutửuquán.Thếrồiríuraríurít,tiếngngườiồnã,ngườithìhẹnsaubuổilễcùngnhautụtậpchơimạtchược,ngườithìhẹnhômnàolạitụtập,cònthìkểlểnỗibiệtly,hỏithămtintứcnhau,thanthởchuyệntuổitác,chửiđổngthằngTrươngTam,LýTứ,VươngNhị...cũnglàchuyệnthường.Ngườichứnghôntrênsânkhấukiadẫucóđầybụngkinhluân,gàođếnrátcổ,cũngchẳngaitrênthếgiớinàynghethấy,màngaychínhbảnthânanhtacũngkhôngnghethấy.Cònngườigiớithiệu,thườnglàđếnsátgiờmớichọnđạimộtngườiđangcómặt,chonêncũngchẳngbiếtcôdâuhọgì,càngkhôngbiếttínhthiêngliêngcủacôngviệcmàanhtađảmnhiệm,thỉnhthoảngcóngườicònphatrò,giởbàipháphòngtânhôn,nóitoànnhữnglờihạlưubẩnthỉutrướcmặthọhàngthânthíchđôibên,màmứcđộbỉổi,giánhưôngbiêntậptạpchíPlayboycủaMỹcónghethấy,cũngphảigọicảnhsátbáoán.Hềgiàhềtrẻ,chenvaithíchcánh,bảođấymộtcáichợvỡthìhẵngcònlàtíchđứcđấy,chínhraphảigọiđólànơikhiếnhọhàngbèbạnphảixấuhổ,trờixanhcũngphảirơilệmớiđúng.

Tiếtmụcthứhai,xinmờithamquanđámtang.

Chếtsovớikếthôn,cànglàmộtchuyệnlớntrongđờingười,mộtngườicóthểkếthônnhiềulần,nhưngchỉcóthểchếtmộtlần.Đólàsựkếtthúccủacuộcsống,kếtthúcvĩnhviễn,vứtbỏlạitấtcảthànhquảmộtđờingườikhókhănphấnđấuđểcóđượccũngnhưtấtcả

nhữngngườithânyêunhất,buôngtayvềcõicựclạc.Nhàtanglễlàtrạmdừngchâncuốicùngtrongquãngđờiởtrọtrầngiancủahọ.Quatrạmdừngchânđó,họsẽmãimãiyênnghỉtrongnấmmồcủamình.Bầukhôngkhítanglễ,khôngnhữngtrangnghiêm,màcònvôcùngđauthương.Cổnhâncócâu“Ngườiviếngrấtmừng”,chữ“mừng”ởđâylàmừngthấynghithứctanghợplễ,chứkhôngphảimừngvìngườichếtđãchếtrấthay,chếtrấttốt.Thếnhưng,trongnhữngbuổitanglễngàynay,thườngthấyxuấthiệnmộthiệntượng:kháchđếnviếngbướcvàocửa,đầutiênđếntrướclinhvịlàmlễ,giaquyếnngườiquađờiquỳbêncạnhlạytạ,khiđauthươngquácònnghetiếngkhócthan,đặcbiệtởđámtangnhữngngườicònđểlạimẹgiàconthơ,cônhiquảphụ,thìtiếngkhóccàngnhưđứttừngkhúcruột.Nhưngtiếngkhóccủathânquyếnngườiquácốcònchưadứt,ngườikháchviếngvừaquaylưngđãbướcnhanhnhưchạy,đếntrướcmặtmộtngườikháchviếngkhác,vuimừngchàohỏi:“Ôichao,anhBá,lâulắmrồikhônggặp.Trônganhpháttướngnhưphúôngthếnày,quênhếtcảbạnbècũrồi!”RồiôngBácũngvuimừngđáp:“Tôiđangtìmanhđây,màcứbịhếtviệcvuiđếnviệcbuồncộtvàocổ,đinào,chúngtatìmchỗnàongồimộttínhá!”Đirađếncửa,lạithấymộtngườiđến,haitênđộngvậtmáulạnhkialậptứcxúmlạihỏi:“Ôibộtrưởng,dạonàyanhthếnào?”Ngàibộtrưởngcũnggậtđầumỉmcười,bắttayrồivào,haingườikiakhôngđiđượcnữa,cứbámtheosauxunxoe,nhữngkháchviếngkháccũngồnàođilên,lễđườngđãbiếnthànhmộtcâulạcbộgiaotiếp.Thựcra,dùkhôngcósựxuấthiệncủangàibộtrưởngkia,thìtanglễcũnglàmộtphiênbảncủahônlễ,nhữngngườiđếnviếngrấtítngườimangnặngtâmtìnhđauthươnghoàiniệm,màgầnnhưđềulàkháchdựhội.Thếlà,nhữnghoạtcảnhtronglễđườngđámcướilạiđượctáidiễnởnhàtanglễ:ríuraríurít,tiếngngườiồnã,ngườithìhẹnsaubuổilễcùngnhautụtậpchơimạtchược,ngườithìhẹnhômnàolạitụtập,cònthìkểlểnỗibiệtly,hỏithămtintứcnhau,thanthởchuyệntuổitác,chửiđổngthằngTrươngTam,LýTứ,VươngNhị...cũnglàchuyệnthường.Cônhiquảphụquỳbênlinhcữukhấuđầuthankhóc,hếthơihếtsức,nhưngcũngchẳngmộtaitrênđờinàynghethấycả,đếnngaychínhhọcũngchẳngnghethấygì.Trênthựctế,nhàtanglễtựnhiênđãtrởthànhmộtđịađiểmgiaolưu,gặpgỡbèbạn.Tựnhiêngặpgỡbạnbè,tựnhiêntrùngphùngcốnhânnơiđấtkhách,tựnhiêncườinóichàohỏi.NgườiphươngTâycứchêbaingườiTrungQuốclàlạnhlùngtànnhẫn,ngượngquáhóagiậnnhưtôicũngchỉcònbiếtthởdài.Ôichao,nơitanglễ,nơicônhiquảphụđauthương,cũnglànơitrờixanhphảiđaulòngvậy.

Tiếtmụcthứba,xinmờithamquanquánăn.

QuánănlànơilễnghirườmrànhấtTrungQuốc,cũngcóthểnói,tấtcảtinhhoacủalễnghĩađềutậptrungtrong“haichiếndịch”ởquánăn.Chiếndịchthứnhấtlà“chiếndịchtránhchỗ”,ngườicótưcáchngồivịtríchủtiệc-tứckháchmờidanhdự,đaphầnđềulàngườicóvịthếvàtiềnbạc.Nhưngchỗchủtiệcngồicứynhưcóconrắnđộcnằmphục,ngườibịđùnđẩynhấtquyếtkhôngchịulên,thếlàtấtcảnhữngngườicònlại,kểcảchủnhânbữatiệc,cùngđứngdậythúcgiục,lôikéo,lớntiếngmờimọc.Ngườiấyvẫnchốiđếnsùicảbọtmép,thềchếtkhôngnghe.Mộtsốngườinhanhtaynhanhmắt,cònđưara“biệnphápmạnh”cứấnvàoghếngồitrước,môngvừachạmghếrồi,liềntuyênbố:“Đâylàngàichủtiệcđây.”Cóngườikhôngchốngđỡnổithuacuộc,khônglàmsaođượcnữa,chỉcònbiếtgượnggạongồixuống.Đợichủtiệcổnđịnhchỗngồirồi,thìđếnvịtríthứhai,thứba,thứtư...,mỗimộtvịtríđềuomsòmvangtrời,ầmĩđếnmườimấyphúthoặcmấymươiphútđồnghồrồimớiêmđềmlắngxuống.

Trongbữatiệcanhmờirượu,tôimờithứcăn,lạithêmmộtlầnhỗnloạnnữa,cóthểnóilàmệttưởngchết,nhưngvẫnchưalàgì.Phảiđếnkhikếtthúcravề,cuộcchiếnthứhaimớibắtđầunổra,đólà“chiếndịchtránhcửa”,mọingườiynhưbầychimcánhcụt,dồnlạichỗcửara,nhưthểbênngoàicửalàhốbẫysâukhôngthểđolường,chỉcầnbướclênmộtbướcsẽthụtxuốngđólàmmồichochósói.Thếlà,anhkhôngchịuđi,anhtacũngkhôngchịuđi,ngườiphảingồivịtríchủtiệclầnnàyđãcóchủýrõràng,dùcóbịphanhthâycũngkhôngđitrướcmộtbước.Lạilàmộttrậngàothétvangtrời,ngườiấycuốicùngtrongquátrìnhtranhchấpđãbịtómra,nếulàngườigiàcảsứcyếu,đứngkhôngvữngmàbịtómnhưthếthìcókhichỉcònnướcngãchúixuốngđất.

Ởtrênnóichỉlànhữngtiếtmụclớn,phổbiến,cònđếnnhưcáchìnhthứcbiểuhiệnkhácnữa,cũngcóthểliệtvàohàngnhìnmàhoảng.Vídụnhư,quýngàiđimuacáiáosơmiởcửahàngbáchhóa,thìtừchỗđứngxếphàngởbếnxebuýt,xungđộtđãbắtđầu.Ôhô,mộtquốcgiacóphảilàmộtđấtnướclễnghĩahaykhông,cứnhìnvàoviệcxếphànglàbiết.MàviệcxếphàngnơibếnxebuýtởTrungQuốcchođếnnayvẫnkhácxasovớiđámngoạidi.Ởnướcngoàingườitaxếpthànhmộthàngdài,chỉcóTrungQuốctalàdồnthànhmộtđống.Xecònchưadừnghẳn,“quầnhùng”đãsửdụngchiếnthuậtbiển

người,xônhaumàlên,chenlấnđếnnỗingườilớndúidụi,trẻemkêukhóc.Quýngàinếunhưchorằngnơiđâythựcsựlàmộtđấtnướccủalễnghĩa,cóquycócủ,thìerằngcảđờichẳngnhữngkhônglênnổixe,màcònbịchửilàngungốc.Giảsửngàiđùngđùngnổigiận,khôngđixenữa,màcuốcbộđi,thếthì,đếnnhữngchỗrẽ,cứthửhỏiđườngxemsao?Khókhănlắmtìmđếnđượccửahàngbáchhóa,mấycôbánhàng,cônàocônấyđều“mắtlửangươivàng”,anhmuốnmuaáocỡcổ16cm,họlạicóbảnlĩnhbánchoanháocỡcổ13cm,anhmàdámtừchối,thìlậptứcmộtbộmặtcaucóbựcbộixuấthiệnliền.Nếunhưanhganlớnhơntrời,ngàyhômsauđemtrảlạihàng,“mắtlửangươivàng”sẽlậptứcbiếnthành“mặtxanhnanhnhọn”,anhmàcònsốngchạyđượcvềnhàthìquảlàphúcbảymươiđời.

Thanôi,rấtnhiềungườiTrungQuốc,khắptoànthânđầygainhọn,trongbụngchỉcósựthùđịch.NhữngngườiyêunướcrấtthíchkhenrằngTrungQuốclàđấtnướclễnghĩa,tôinghĩđấychỉlàtrêngiấytờthôi,trongsáchxưaTrungQuốcđúnglàmộtđấtnướclễnghĩa.Nhưngtrongnhữnghànhvithựctế,thìlễnghĩacủachúngtađãdừnglạihoặcthụtlùitrởvềthờikỳhoangsơmanmọirồi.Nếunhưkhôngthểthựchiệnđượclễnghĩatrongthựctế,thìdùcóviếthàngngànhàngvạncuốnsách,dùcóviếthàngngànhàngvạnbàivăn,thìmandãvẫnchỉlàmandã.

-TríchtừConsâudậysớm

Sựquáiđảncủacondòihũtương

KhitácphẩmVếtlòngtrongvườnraucủaôngTônQuanHánđượcđăngliêntụcnhiềukỳtrênbáoTựlậpởĐàiBắc,tổngbiêntậpcủatờbáo,ôngLaTổQuang,đãbịmộttrậnđònnhớmãi.MộtngườibạnthâncủaôngởthànhphốĐàiTrungcáchhaitrămcâysốđãhầmhầmgọiđiệnthoạiđếnquátbảo:“NhữngbàiviếtcủaTônQuanHán,dùmuônlờingànchữ,chungquyvẫnchỉmộtcâu:Bấtkểlàgì,nướcMỹcũngđềutốtcả.NếunóilàkhoahọccủaMỹtốtthìtôicònnghe,chứnóivănhóacủaMỹcũnghơnchúngta,thìtôikhôngđồngý.LẽnàochúngtangaycảviệcxửsựlàmngườicũngphảihọcMỹsao?Thậtkhôngrasaocả,thậtkhôngrasaocả!”KhiấyôngLangaytrênđiệnthoạiđãkhuyênrằng:“Bácơi,hãymaunhảyrakhỏihũtươngđi,nếucònkhôngnhảy,thìbácsẽthànhcondòihũtươngđấy!”Nhântiệntôixinnóirõ,chữ“dòihũtương”cóthểnóilàdoôngLađãthuậnmiệngphátminhranhưvậy,khiquétchùakhuamõxinhãy

nhậnbiếtrõđầuđuôi.

TâmlýcủadòihũtươngsởdĩquáiđảnlàvìđạiđểchúngcảmthấyTrungQuốclàđấtnướclễnghĩa,chẳngnhữnglễnghĩa,màcònlễnghĩađãtừrấtrấtlâuđời,vớirấtrấtnhiềunhữngbậcthánhnhân.Vềđiểmnày,chúngtôinhiệtliệttánthành,vàthiếtnghĩôngTônQuanHánchắccũngsẽđồngtình.Thứnhấtlàvìlòngtựtônthấynhưvậy,thứhailàthựctếcũngđúngnhưvậy,trừđếquốcIncakhôngsođượcra,thìchúngtalàđấtnướccổxưavôcùng.Vấnđềlàcái“Lễ”củaTrungQuốcvàcái“Nghĩa”củaTrungQuốcđếnnaydườngnhưchỉcótrênsáchvở,hoặcchỉnhìnthấytrongcáctậpngônluậncủathánhnhânmàthôi.Ôhô,TrungQuốcchỉlàđấtnướclễnghĩatrênvăntự,còntrongcuộcsốngthựctế,thìlạilàmộtđấtnướclãnhđạm,mộtđấtnướcnghikỵ,mộtđấtnướcthôthiển.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Mắtnhưhạtđậu

Aiaicũngnói,TrungQuốccónềnvănhóanămngànnăm,nềnvănhóanămngànnămthìtấtnhiênlàcó,nhưngtấtcảnhữngvinhquangđềuthuộcvềquákhứ.ĐúngnhưdanhtướngngườiĐứcLudendorff,saukhixemxongcuốnBinhphápTônTửđãnói:“TôikhâmphụcngườiTrungQuốc,nhưngđólàtôikhâmphụcngườiTrungQuốcxưa,chứkhôngkhâmphụcngườiTrungQuốcnay.”

Lạinói,ôngDeanRusk-QuốcvụkhanhHoaKỳđãquyếtđịnhkhôngđếnĐàiBắc,từchốilờimờimọccủachínhphủ“TrungHoaDânQuốc”,tấtnhiênbằngnhữngcâuvôcùnguyểnchuyểnnhãnhặn,nhưngsựthựccủaviệcôngtakhôngchịuđếnvẫnchắcnhưđinhđóngcột.Chuyệnnàykhiếnngườitachợtnhớlạimộtcâuchuyệncũtrướcđây.SốlànămấyKennedymớinhậmchứcTổngthốngMỹ,thìôngRuskvẫncònlàmộtdânđenkhônghữuhảolắmđốivới“TrungHoaDânQuốc”.Mộtkẻdânđendámlạmbànđếnchuyệnquốcgiađạisựđãhoangđườnglắmrồi,cànghoangđườnghơnnữakhiôngtadámviếtmộtbứcthưchomộtvịỦyviênlậpphápnàođóởĐàiBắc,đềnghịđượcđếnthămĐàiBắc,rõrànglàkhôngbiếtthânbiếtphậngìcả.SaukhiôngỦyviênlậpphápđóđemthưchuyểnlênchoBộNgoạigiao,cóphảilàđãcóngườicườirơirăngrakhôngthìchúngtakhôngbiếtđược,nhưngkếtquảthìđượcbiếtrằng,giảsửđốivớibấtkỳkẻháttráiđiệunàochúngtacũngđềuchàođón,thì

chẳngkhiếnngườingườisẽđềuháttráiđiệusao?Vàquảnhiênnhưdựliệucủachúngta,khôngcócôngvănđáplại.Nhưngnằmmơcũngkhôngtưởngtượngrarằng,thếsựxoayvần,lạicómộtngàyôngRuskkiađượclênlàmQuốcvụkhanh,cácvịquanchứccủa“TrungHoaDânQuốc”khôngthểkhôngtrướcsaucungkính,khôngbiếtđiềuđócóđượccoilàmộtnéttrongtruyềnthốngvănhóatốtđẹpcủachúngtahaykhông.

Chuyệnấy,cũngkhiếnngườitanhớlạimộtcâuchuyệncũkhác.Hơnmườinămtrước,NgôĐìnhDiệmvớitưcáchmộtngườibìnhthường,quaĐàiBắcđểtrởvềViệtNam,ôngTrươngQuânLệđãgửimộtbứcthưgiớithiệuôngtavớimộtquanchứcvaivếnàođó,nóirằng,ôngNgôcókhảnăngsẽnắmgiữcụcdiệnchínhtrịởViệtNam,đểlậpcơsởchosựhợptáchữuhảogiữahainước,đềnghịnêntiếpđóntrọngthể.KếtquảdườngnhưcònthảmhạihơnsovớiôngRusk,thứnhất,tiếpđóntrọngthểthìkhôngcóvấnđề,nhưngnếunhưchẳngmaytươnglaiôngtakhôngcótiềnđồgì,thìchúngtakếtbạnđểlàmgì?Hơnnữa,trôngbộdạngôngta,khôngthấycómầmmốngmanhnhagì.Thứhai,dựavàomộtbứcthưgiớithiệutùytiệncủamộtdânthườngkhôngquankhôngchức,màliềntiếpđóntrọngthể,háchẳngphảiđềcaođịavịởhảingoạicủadânthườngnày?Thếlà,ôngNgôĐìnhDiệmđànhlặnglẽâmthầmđợithờigianquácảnhởsânbayTùngSơnđểvềnướcmàchẳngcómanàonhòmđếncả.

Saunày,nhữngđôimắtxulợiấychỉcòncáchvinvàoảogiáccủamình,hyvọngnhữngnhânvậtlớnđềucóđứctínhtốtlàkhôngnhớthùcũ.Nhânvậtlớncóthựcsựkhôngnhớthùcũkhông?Mộtsốquảcólòngbaodungđạilượng,nhưngcũngcónhữngngườidùđãngồitrênghếcaovẫnkhôngquênchuyệncũ.Sauđó,ôngTrươngQuânLệđếnViệtNamCộnghòadạyhọc,ViệtNamCộnghòađãdùnglễđốivớikháchmờicấpnhànướclongtrọngđóntiếp.(NgườinướcngoàiđóntiếphọcgiảTrungQuốcvớinghilễnhưvậy,cóthểnóilàlầnđầutiêntrongtrămnămqua,đólàsựvinhdựcủaTrungQuốc.NhưngbáochíĐàiLoankhônghềcómộtchữđảđộngđếnchuyệnđó.Buồnthay!)ĐạisứquánTrungHoaDânQuốcrơivàotìnhthếbắtbuộc,khôngthểkhôngmởmộtbuổitiệclớn,tấtcảđạisứcácnướckhiđócũngnhưcácnhânsĩnổitiếngcầnphảimờiđềucómặtđầyđủ,chỉcóhaingườikhôngđến:mộtngườilàtổngthốngNgôĐìnhDiệm,vàmộtngườichínhlàôngTrươngQuânLệ,khiếnchocâuchuyệnkhôngthểkhéplại.Chuyệnấyvẫnkhôngđángkể,nghenóisauđó,tổngthốngNgôĐìnhDiệmhạlệnhbãibỏquốctịchcủangườiHoa,

cũnglàdocóyếutốcảmtínhtrongđó.Từđâymớithấyảnhhưởngcủacâuchuyệncònlớnhơn.

KhôngcầnđemhọcthuyếtKhổng-MạnhrađểchứngminhngườiTrungQuốchiếukháchnhưthếnào,tiếpđãingườikhácnhưthếnào.Nhữngcáiấyđãchếttừlâurồi,sovớitưtưởnghànhvicủaconngườingàynay,nólàhaichuyệnhoàntoànkhácnhau.Quanchứclạicàngnhưvậy,xửthếthựctếnhưvậy,nôngcạnnhưvậy,đốivớinhữngngườitrongtaykhôngcóquyền,khôngcótiềnthìđềukhôngcoiragì,đợiđếnkhiđángđể“coiragì”rồithìđãkhôngcònkịpnữa.ÔngRuskchỉquácảnhmàkhôngnhậpcảnh,lạicóthểtráchôngấysao?

-TríchtừtậpConlợntàiba

Khôngnóiđúngsai,chỉnói”đườngphải”

Đặctrưnglớnnhấtcủachủnghĩacoitrọngthếlợi,làkhôngnóiđếnđúnghaysai.Bạntôi,ôngĐồThânHồngcókểtôinghemộtcâuchuyệnthếnày,xảyraởChiếtGiang,quêông.Trongthờikỳkhángchiến,ôngĐồThânHồngcómộtngườihọhàng,chếraloạitemphiếugiảlưuhànhtrongvùngbịđịchchiếm,dùngmuacácloạisúngđạnthuốcmenđểđánhdukích.NgườihọhàngấykhôngmaybịquânNhậtbắtđượcngayđêmtrướcngàychiếnthắngvàbịđịchbắnchết.Khitinngườinàyhysinhtruyềnvềquênhà,cácbậcchínhnhânquântửngheđược,khôngaikhônglắcđầuthan:“Cáithằngnày,cáigìcũngtốtcả,thếmàkhôngchịulàmviệcđànghoàng,khôngchịuđiđườngphải,đểđếnnỗibâygiờkếtcụcthếnàyđây.”Ôichao,đólàsựđánhgiácủangườiTrungQuốcđốivớimộtngườianhhùngchốnggiặcđây,nói“khôngchịulàmviệcđànghoàng”,nói“khôngchịuđiđườngphải”,dùlàhàmchứađầythươngtiếc,nhưnglạikhôngcómộtchútkínhtrọngnào.Đóchínhlàmộtkiểulạnhnhạt,mộtkiểutànnhẫn.Trongvănhóahũtương,chỉcóphúquýcôngdanhmớilà“đườngphải”,cònphàmnhữnghànhđộngkhôngthểđemlạiphúquýcôngdanh,đều“khôngphảiviệcđànghoàng”,đều“khôngđiđườngphải”.Vìthếmànhữnghiểubiếttrênthếgianđềutiêutanhếtcả,tiêuchuẩnđúngsaiđảolộnrốibời,sựphânbiệtgiữaconngườivàconvật,chỉcònkhoảngcáchrấtnhỏ.Duychỉcómộtthứcònlạimãi,đólàconmắtxuthếxulợi.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

BáchDươngtừngnóivềcuốnĐườngThánhnhânhiểnthánhký,nhânđâyxingiớithiệulạimộtlầnnữa,đểtăngthêmấntượngchoquývịđộcgiả.Tácgiảviếtcuốnsáchnàydùngmộtbútdanhlà“PhụcMaSứGiả”,ôngđãbìnhluậnvềbikịchsáubậcquântửtuẫntiếttrongcuộcchínhbiếnnămMậuTuất(17),khiếnmọingườiphảikinhtâmđộngphách,đólà:“Chỉnghemộtloạtnhữngtiếngsúngnổ,đầucủasáuvịphạmquanđãlầnlượtrơixuống.Thươngthayphúquýcôngdanh,phútchốctanthànhmâykhói.”Xinchúýcâu:“phúquýcôngdanh,phútchốctanthànhmâykhói”.Nhìnnhậnvớiconmắtxuthếxulợi,cáigìcũngcóthể,bánnướccũngđược,gâyhọachonướccũngđược,làmnôtài,làmchócũngđược,nhưngkhôngthể“phúquýcôngdanh,phútchốctanthànhmâykhói”được.Điểmsailầmduynhấtcủasáubậcquântửkia,làkhônggiànhđượcphúquýcôngdanh,khôngđitrên“đườngphải”.Viếtđếnđây,tôikhôngđừngđượcphảithanlênrằng:“Huyếtlệcạnrồingườilạigiễu;thườngkhiếnanhhùnglệướtđầm.”Thanôi,mỗimộtngườiTrungQuốcđềucốgắngđitrêncon“đườngphải”đểcóđượcphúquýcôngdanh,thìxãhộiTrungQuốcsẽtrởnênthếnàođây?ChẳngcầnphảiđếnmiếuQuanĐếrútquẻbóicũngcóthểđoánđược.Nhưng,chođếnnay,vẫncótừngđoàntừnglũnhữngngườicangợi“đườngphải”đểđạtđượccôngdanhphúquý,bạnnóixemcókhẩncấpchếtngườihaykhông?

ĐịchNhânHoa(bútdanhcủaDonaldBaron),mộtlưuhọcsinhngườiMỹtạiTrungQuốctừngchỉrarằngngườiTrungQuốcrấtsẵntìnhngười,nhưnglạithiếulòngđứcđộcôngchính,tôinghĩôngĐịchmớichỉnhìnthấymặtngoàicủasựviệc,màchưanhìnthấycốtlõicủanó.Nếunhưnhìnthấycốtlõicủanórồi,thìôngấynhấtđịnhsẽkhôngcònthấytìnhngườiởđónữa,màchỉcònthấymộtconmắttrọngthếlợi-lạnhlùng,tànnhẫn,nghikỵ,vuimừngtrướcđaukhổcủangườikhác,ngàyngàytrôngđợingườikhácngãquỵ,vìphúquýcôngdanhmàtínhngườitànlụi,màđiêncuồng,màsidại.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Trongvănhóahũtương,chỉcóphúquýcôngdanhmớilà“đườngphải”,cònphàmnhữnghànhđộngkhôngthểđemlạiphúquýcôngdanh,đều“khôngphảiviệcđànghoàng”,đều“khôngđiđườngphải”.Vìthếmànhữnghiểubiếttrênthếgianđềutiêutanhếtcả,tiêuchuẩnđúngsaiđảolộnrốibời,sựphânbiệtgiữaconngườivàconvật,chỉcònkhoảngcáchrấtnhỏ.Duychỉcómộtthứcònlạimãi,đólàconmắtxuthếxulợi.

Mộtnắmcátkhô

Bấtkỳmộtxãhộinàovàbấtkỳmộtcánhânnào,ítnhiềuđềusùngbáiquyềnlực,nhưngdườngnhưchưatừngthấymộtxãhộinàocũngnhưchưatừngthấymộtdântộcnào,saymêquyềnlựcđếnđiêncuồng,đếnănvàoxươngtủynhưTrungQuốc.Bấtkỳmộtxãhộinàovàbấtkỳmộtcánhânnào,ítnhiềuđềucóchúttựtư,nhưngtươngtự,chưatừngthấymộtxãhộinàovàmộtdântộcnàomàtínhtựtưkiêncốvữngchắcđếnkhôngthểphávỡnhưTrungQuốc.Nóivậynghecóvẻphẫnnộcămghétthóiđời,cũngcảmthấynguyhiểmrìnhrậpxungquanh,vìcóthểkhiếnnhữngtrọngtàiyêunướcnổigiận,tuýtcòiầmĩ.Nhưngchânlýthìnênnóira,chứkhôngnêntứcgiận.

Cómộthiệntượngmàmọingườiaicũngvuivẻchấpnhận,đólà,TrungQuốcđồngthờicũnglàmộtdântộcrấtthôngminh,lưuhọcsinhTrungQuốcở”phiênbang”,bấtkểởNhậtBản,ởMỹhayởAnh,ởPháp,thànhtíchhọctậphầunhưđềucaohơnhẳnhọcsinhbảnđịa.ÔngCôHồngMinhkhihọchảiquânởAnh,điểmsốvượtxalưuhọcsinhNhậtBảnlàôngItoHirobumi;ôngTưởngBáchLýkhihọclụcquânởNhậtBản,họctậpvàchiếnthuậtđềuxếpthứnhấtkhóa.NgườiNhậtBảnkhiđócònhẹphòihơnrấtnhiềusovớihiệnnay,khôngchịunổikhithấythànhtíchcủahọcsinhnướcngoàilạivượttrộihơn,nênmớiáchônglại.Đólànhữngvídụtừxaxưa.Còngầnđây,mộtvídụvangđộngnhất,chínhlàvuacờvâyNgôThanhNguyên,vàvuacờvâyLâmHảiPhong,ởngaytrênđấtNhậtBản,đãtảxunghữuđột,đánhchođốiphươngtantác.TấtnhiênkếtquảmộtphầndođiềukiệntốtcủanềncờvâyNhậtBản,nhưngquantrọnghơnlànhờtrítuệbẩmsinhcủangườiTrungQuốc.NếukhẳngđịnhngườiTrungQuốcthôngminhhơnnhiềungườinướcngoàithìdườngnhưhơikhoáclác,nhưngítnhất,tríthôngminhcủangườiTrungQuốctuyệtđốikhôngthuakémngườinướcngoài.ĐồngbàoTrungQuốcchắchẳnvuilònglắm,tấtnhiênkhôngcòngìphảitranhcãinữa,ngayngườinướcngoài,thậmchílàđảng3KcũngđềukhôngthểnóingườiTrungQuốckémthôngminh,cùnglắmlànóingườiTrungQuốckémđoànkếtthôi.BạnbènướcngoàithườnggọingườiTrungQuốclàngườiDoTháiởphươngĐông,tấtnhiênvớiýcoithường,nhưngđồngthờicũnghàmchứasựkínhnểvàsợsệt.NgườiDoTháikhiếnngườitaghét,chẳngquachỉvìtínhkeokiệtmàthôi,cònnhữngcốnghiếncủahọtrêncácphươngdiệnkhác,nhưtôngiáo,khoahọc,nghệthuật,đềuvangdộixưanay.Thửcoiquyềnlựckinhtếlớntrênthếgiớihiệnnay,chẳngphảinằmtrongtaynhữngngườiDoTháisao?NgàiJesus,chúatểkhaisinhrađạoCơĐốc,chẳngphảilàngườiDoTháiđóthôi.Einstein,ngôisaolớntrênbầutrờikhoahọchiệnđại,cũngchẳngphảilàngườiDoTháiđấyư?

NgườiTrungQuốcthôngminh,nhưngsựthôngminhấycầncómộttiềnđềquantrọng,đólàphải“lấymộtchọimột”,trongnhữngcuộcđọsứcđơnlẻ,mộtngườiTrungQuốcđấuvớimộtngườinướcngoài,thìngườiTrungQuốcrấtthôngminh,vídụnhưtrườnghợpvuacờNgôThanhNguyênvàLâmHảiPhongởtrên,đơnthươngđộcmãthìkhôngailàđốithủ.Nhưngbướcvàocáccuộcđọsứctậpthể,haingườiTrungQuốcđấuvớihaingườinướcngoài,hoặchơnhaingườiTrungQuốcđấuvớihơnhaingườinướcngoài,thìngườiTrungQuốckhôngnhữngkhôngthắngnổi,màcònthualiểngxiểng.

TônTrungSơntừngcảmthánrằngngườiTrungQuốclà“mộtnắmcátkhô”,thươngthay,đemmộthạtcátcủaTrungQuốcđọvớimộthạtcátcủanướcngoài,thìhạtcátTrungQuốckhôngyếuhơnhạtcátnướcngoài,nhưngđemmộtnắmcátTrungQuốcđọvớimộtnắmcátnướcngoàiđãtrộnthànhbêtông,thìbêtôngcứngnhưsắt.

Ýnghĩacủa“nắmcátkhô”TônTrungSơnnói,làsựbấthợptác.Nóibấthợptác,khôngphảilànóingườiTrungQuốcngaycảđiểmmạnhcủaviệchợptáccũngkhôngbiết.Ôi,khôngnhữngbiết,màcònbiếtrấtrõlàkhác.Cácngàidòihũtươngmàbỗngnhiênnổixunglên,thìcóthểviếtrahẳnmộtcuốnsách,tríchtừsáchvởkinhđiển,dẫnrahàngloạtnhữngcâugiáohuấnvềhợptáccủacácvịthánhhiềnkimcổ.BáchDươngtôinếunhưcũngnổixunglên,thìcũngcóthểtríchdẫnsáchvởviếtđượcmộtcuốnsách,màkhôngphảichỉmộtcuốnsách,cóthểviếtcảmộttoatàuchứađầysách.Nhưngvấnđềlà,khôngcầnbiếtnhữnglờigiáohuấnvềhợptáctrongkinhsáchnhiềunhưthếnào,chúngcũngchỉdừnglạiởviệcintrênmặtsách,còntronghànhvilạihoàntoànkhôngphảilànhưvậy.

PhốTàu-TổquỷnuốtsốngngườiTrungQuốc

ĐạiđasốngườiTrungQuốcvẫnđangcốgắngđể“khôngmấtgốc”,cốgắngkhôngđoànkết,cốgắnggànhàđánhau-bấtkểlàởchântrờigócbểnào,cứnơinàocóngườiTrungQuốclàcóchuyệnngườinhàđánhnhaukịchliệt.NghenóiởMỹcómộtcơquan,chuyênmônnghiêncứunhữngđặctrưngcủangườiTrungQuốcnhư:vìsaođốivớingườidatrắnghọthuầnphụcnhưvậy,màđốivớiđồngbàomìnhhọlạigiốngnhưtênsátthủ?TừsaukhibangHoaThanhpháttriển,rấtnhiềunhữngquánănTrungQuốcởkhuphốTàukhôngchịunổiluồnggióĐôngthổitớiphươngTâyđó,đãphảidùngsốtiềnlớnmướnmộtôngTâyngồisauquầylễtân,giốngnhưmộtlábùatrừtà,đểbangHoaThanhkhôngdámđếncửanữa.Đólàtầnglớpkémhiểubiết.Cònnhưtầnglớptríthứchiểubiếtcao,thìgừngcànggiàcàngcay,biểuhiệntấtnhiêncàngđặcbiệtkhácthường.Cùngdạyhọcởmộttrườngđạihọc,lạicùngtừTrungQuốcđến,theotìnhtheolý,chắchẳnsẽlàhaiđồngnghiệpthânthiếtchanhòa,nhưtayvớichân.ThếnhưngđếnkhiđíchthânBáchDươngtôirơivàohoàncảnhđómớipháthiệnrarằngviệctrongthiênhạhóarađúnglàchẳngtìnhchẳnglýgìcả.Têntrườngđạihọccũngnhưhọtênngườiliênquantôikhôngthểviếtraởđây,nếuviếtrachắcsẽbịchônsốngmất.Những“họcgiảchuyêngia”kiêm“chuyêngiahọcgiả”đó,trong

nhữngbàiviếthaynhữngbuổinóichuyệnhôhàođoànkết,đềutrànđầyvănchươngtìnhcảm,đếnThượngđếcóngheđượccũngphảirơilệ.Thếnhưnggiữahọvớinhauthìlạiynhưkẻthùkhôngđộitrờichung,ôngAmờitôiraquán,thìtuyệtđốikhôngbaogiờmờiôngBđicùng.ÔngCvừanghethấytôiđếnchơinhàôngD,lậptứcđánhtiếngkhônggiaoduvớikẻchỉnhìnthấylợitrướcmắtlàtôi.TừchỗôngEra,nhờôngấychạyxeđưamộtđoạnđếnchỗôngFthì:“Ôngbảosao?Đitìmthằngấyà?Thôiôngcứđibộtừtừluyệnchânluônthểnhá!”

KhuphốTàuđãtrởthànhmộtcáitổquỷmàởđóngườiTrungQuốcnuốtsốngngườiTrungQuốc,cónhữngemnhỏhoặcngườigiàkhôngcóquyềncưtrú,bịnhốttrongnhữngxưởngmay,tiềncôngmỗingàychỉđủđểhúpcháoloãng.Sovớinhữngngườinôlệdađenkhixưa,họkhôngkháclàbao,cảđờibịchônvùi,đếnmộtchỗđểthởthankhóclóccũngkhôngcó.Chodùcótìmđượcmộtchỗđểkhócthan,cũngkhôngdámkhócthan.DườngnhưtấtcảnhữngổgiếtngườiđềulàdànhchongườiTrungQuốcvậy,cònvớingườidatrắngthìđếnnhìncũngkhôngdámnhìn.NgườiTrungQuốcởcáctrườnghọcvàcơquanchínhphủcũngkhôngngoạilệ.NếunhưbạngặpphảicấptrênlàmộtngườiTrungQuốc,thìcầnhếtsứcthậntrọng,chẳngnhữngbạnkhôngcóhyvọngthăngchức,màmộtkhiphảicắtgiảmnhânviên,cóthểbạnsẽlàngườicuốngóirađiđầutiên.Làvìcấptrêncủabạnmuốnthểhiệnvớingườinướcngoàirằng:“Tôirấtchícôngvôtưđấy!”Kỳthựcthìcái“tư”củaôngtađếntàuvũtrụcũngchởkhônghết.Đểtạoấntượngtốtvớiôngchủdatrắng,ôngtakhôngngầnngạigiếtthịtđồngbàoTrungQuốccủamình,dùngthithểcủađồngbàoTrungQuốcđểlàmbậcthangtiếnthân.SựsợhãinhạycảmtruyềnthốngcủangườiTrungQuốckhiếnchochínhbảnthânhọbẩmsinhđãbịlừadối,bịvùidập,bịănđòn,khiếnbảnthânphảichịunhữngcơnnónggiậnvĩnhviễnkhôngbaogiờcóđiểmkếtthúc.ChỉxinnóivềvụánBìnhBávàđồngbọnlừađảotàisản,ngườichịgáinạnnhân,banđầucònkểhếtnỗikhốnkhổchotôinghe,nhưngvừanghethấytôicóýviếtracâuchuyệnđó,thìđãsợhãithấtsắc,nướcmắtnướcmũigiàngiụabảo:“Ôngơi,ôngởxaxôimãiĐàiBắc,bọnchóấycóthểkhônglàmgìđược,nhưngemtôithìvẫnởSanFrancisco,ôngsẽlàmhạinómất,ôngđúnglàkẻchuyêngiagâyhọa.”Rồivẩycảnướcmắtnướcmũivàotôi.Đếnnỗitôiphảithềtạichỗ,nếuđembútmựcviếtchuyệnđóra,thìsẽchếtđuốitrongchéntrà!

Ôichao,trênthếgiớicólẽchỉcóngườiTrungQuốclànhunhược

bẩmsinh,chưabaogiờdám“dựavàolýlẽđểđấutranh”.Phàmnhữngngườidựavàolýlẽđểđấutranhđềubịbọndòihũtươngcoilàphầntửquákhíchkhôngchịuanphận.Mọingườiđềusốngtrongnhữngngàytháng“bỏqua,bỏqua,cáigìquarồithìchoquađi”chờđợivàoôngtrờiđếnmộtlúcnàođóbỗngnhiêncómắt,đưađếnmộttin“ácgiảácbáo”-anhhùngtrángsĩkhởinghĩatrừbạocuốicùnglạithànhnganghàngvới“kẻác”.“Ngườithiện”chẳngquacũngchỉlàđồvứtxókiêmtúihơi,đãkhôngcódũngkhí,lạikhôngcóphẩmchất.BangHoaThanhsởdĩkhôngdámđụngvàongườidatrắngởquầylễtân,bởivìhọbiếtrõrằng,bắtnạtngườiTrungQuốccũngnhưbắtnạtđànkiếnthôi,ngườiTrungQuốcrấtsợđểxảyrachuyện,đốivớibấtkỳchuyệnhoànhhànhbạongượcnàođềuchỉquenchấpnhậnnghetheo,rồirênrẩmnhưvesầu.Nhưngmộtkhibắtnạtngườidatrắngthìchắcchắnluậtsưsẽxuấthiện,chuyệnkhôngthểdừngởđóđược.

TrướckhiBáchDươngtôisangMỹ,bạnbèđếnchúcmừngbảo:“Saukhianhvề,hyvọngsẽkhôngnóicâu‘NgườiTrungQuốcởđâucũngvẫnlàngườiTrungQuốc’.”Nhưngbâygiờ,nhịnđinhịnlạimãi,vẫncứphảithanthởnhưvậy.Ôichao,chínhcáitínhxấucốhữucủangườiTrungQuốcđãtạonênnhữnggiannanchotiềnđồcủangườiTrungQuốc.TrongxãhộiMỹđentrắnglẫnlộn,ngườiTrungQuốclạiphảiđơnđộcchiếnđấu.Vìkhôngcósứcmạnhcủatậpthể,chonênleolênđếnmộtmứcđộnàođó,rồitựnhiêncũngphảidừnglại.ChẳngphảinóimãimãikhôngđuổikịpngườiDoThái,màngayngườiNhậtBản,ngườiHànQuốccũngđãcáchxahàngchụcvạnnămánhsángrồi.NgườidicưNhậtBảnsovớingườidicưTrungQuốcíthơnmộtnửa,nhưngcótớihaingườiđượcbầuvàonghịviện.BáchDươngtôicóthểdựđoánrằng(lạiphảimởcửahàngbóitoánđây),saumộttrămnămnữa,ngườidicưTrungQuốccũngkhôngchọnđượcmộtaivàonghịviện.Nếubạnkhôngtin,chúngtacóthểđặtcược.

TùtrưởngngườiAnhđiêng“ThượngúyJack”cómộtcâunóiđầyđauđớn:“Ngườidatrắngcácôngkhôngđánhgụcđượctôi.Màchínhlànhữngngườitrongbộtộccủatôiđãđánhgụctôi.”NgườidatrắngcũngkhôngbàixíchngườiTrungQuốc,đẩyngườiTrungQuốcrơivàocảnhkhốnquẫn,chínhlàbảnthânngườiTrungQuốc.

-TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Ôichao,trênthếgiớicólẽchỉcóngườiTrungQuốclànhunhượcbẩmsinh,chưabaogiờdám“dựavàolýlẽđểđấutranh”.Phàmnhữngngườidựavàolýlẽđểđấutranhđềubịbọndòihũtươngcoilàphầntửquákhích.Mọingườiđềusốngtrongnhữngngàytháng“bỏqua,bỏqua,cáigìquarồithìchoquađi.”

XuânThuchêtráchhiềnnhân

MộthiệntượngkháctrongvănhóaTrungQuốckhiếnngườitavôcùngđaulòng,đólà:“XuânThuchêtráchhiềnnhân”.CáiôngKhổngKhâu,ngườiphátminhvàphổbiếnhọcthuyếtnày,đúnglàkhiếnngườitamuốnđấmvàongực.Ôngtacósựhiểubiếtrấtsâusắcvềnhânsinh,vàcũngcónhữngcốnghiếnkhôngthểxóamờvềđạolýlàmngười,toànbộtácphẩmLuậnNgữđầyrẫynhữngcâucáchngôn.Ôngtađãđưaramộtnghệthuậtcaitrịchonhữngkẻcầm

quyền,vàđảmbảovớimọingười,nếudùngcáchthứccủaôngtađểthốngtrịdânđen,thìgiangsơnsẽvữngmạnhnhưthànhđồng.Cáchthứcđókhiấykhôngđượccoitrọng,nhưngsaunhờĐổngTrọngThưrasứctiếncử,vàđượchoàngđếnhàTâyHánlàLưuTriệtsửdụng,thìquảnhiênnóđãpháthuyuylựcmạnhmẽ.Nhưngtronglýluậncủaquýngàiđótệnhấtlàtưtưởng“chêtráchhiềnnhân”,vìsaoôngtalạinảysinhramộtquanniệmlệchlạcnhưvậy,chúngtakhôngthểbiếtđược,cóthểlàđểkhuyếnkhíchnhữngbậchiềnnhântiếnlênmộttầngcaomớichăng.Anhkhôngthấychamẹvẫnđánhconđósao,đứabékhócmuốnđứtruột,thếnhưngôngbốvẫnnghiêmkhắcbảo:“Màylàcontao,taomớiđánhmàyđấy.Connhàkhácthìcóquỳlạyvanxintaođánh,taocũngchảthèmđánhđâu.”Đúngvậy,tụcngữcócâu:“Thươngchoroichovọt,ghétchongọtchobùi”đóthôi.Anhlàbậchiềnnhân,tôimớithểhiệnviệctựdođánhgiávàbìnhluậnchêbai,chứnếuanhkhôngphảingườihiền,màlàkẻlưumanhhạcấp,thìcómờitôichêtrách,tôicũngchảthèmchêanh.

Chêtráchngườihiềnnguyênýcóphảinhưvậykhông,tôikhôngdámkhẳngđịnh,chodùđúnglànhưvậy,thìkếtquảcũngkhótránhkhỏinguycơ“thiênhạkhôngcóailàngườitốt”.Khuyếnkhíchngườihiềntiếnlênmộttầngcaomớitấtnhiênlàthiệný,nhưngtrênthựctế,tựdođánhgiávàbìnhluậnchêbaicùnglúcbộcphát,nhấtđịnhsẽnảysinhmộtchứngbệnhnanylà“chêbaingườikháckhôngcóđiểmdừng”.Chứngbệnhnanyđósẽkhiêukhíchkhôngngừng,giốngnhưchiếcnanhđộccủaconrắnđuôichuông,cắnvàoaithìngườiđótứchilạnhngắt,chỉcòncáchlongtrọngkhiêngranhàtanglễ.Màtínhchấtcủaconngườilàkhámềmyếu,aicũngcólúcphạmsailầm,đềucókhảnăngphạmphảimộttộilớnbằngtrời,đềucónhữnglúcdaođộngtưtưởng,khôngvữngvàngýchí.ÔngLiễuHạHuệcũngphảicólúcnghĩđếnmộtcôgáinàođó,ôngMạnhKhacũngcókhiphảidùngthủđoạnchomụcđíchcủamình.

Đốivớikẻácthìhomộttiếngcũngkhôngdám(nhữngkẻnhunhượctựdátvànglênmặtmìnhrấtngạinóitừ“khôngdám”,màchỉnói“khôngthèm”),cònđốivớingườihiềnthìkhiêukhíchkhôngthôi.Conngườilàloàiđộngvậtbiếtphạmlỗi,vàcũnglàloàiđộngvậtbiếtlàmnhữngviệckhôngthểnóichoaibiết.Kếtquảcủaviệcrasứckhiêukhíchlàmỗiconngườiđềutrởthànhhổbáosóilang.Thếlà,nhữngkẻtronglòngđầyxấuxathìlạicóphúc,vĩnhviễnkhôngbịaichêtrách,khôngnhữngvậy,gặpđượcnhữngkẻngụyquântử,cònthathứchohắn,rasứckhuyêncannhữngngườichêtráchhắn“đủ

rồidừnglại”.Cònvớinhữngngườiđấutranhđểtiếnlên,thìngượclạibịcôngkíchkhôngngừng.Chiếcnanhđộc“chêbaikhôngcóđiểmdừng”đóchỉmanglạimộtkếtquảsaucùng:khiếnchongườitacảmthấyrằng,làmngườitốtkhóhơnnhiềusovớilàmkẻxấu.

XãhộiTrungQuốclàmộtxãhộibiếnđổimuônhìnhvạntrạng,cólúcnóbiếnđộngđếnmứcmìnhỉaraphângìngườitacũngkhôngbiết.TrongsáchHoàiNamTửcómộtcâuchuyện,chỉđơngiảnmấycâuthếnày,xinchéprađây:

Cóngườisắpchocongáiđilấychồng,khuyênrằng:“Conmàlàmtốt,ngườilàmtốtsẽghétđấy.”Congáihỏilại:“Thếthìphảilàmkhôngtốthaysao?”Đáp:“Tốtcònkhônglàmđược,nóigìđếnkhôngtốt?”

TrongsáchThếThuyếtTânNgữcũngcómộtcâuchuyện,chỉngắngọnvàicâu,lạixinchéprađây:

Triệumẫugảchồngchocon,lúccongáisắpđi,dạyrằng:“Conhãycẩnthận,chớcólàmtốt.”Congáihỏi:“Khônglàmtốt,vậycóthểlàmáckhông?”Mẹđáp:“Tốtcònchẳnglàmđược,nóigìđếnác?”

Nhữngchuyệnnàyngherồi,cònthấymơhồhơnlàchưađượcnghe,nóihồilâu,rốtcuộclànóicáigì?Aihiểuđượcxinmờigiơtay,tôixinmấtchongườiđómộtđồngtiền.NhưngvợbécủaTưMãSưlàbàDươngHuyDu(sáchsửvẫnthườnggọilà“CảnhHiếnDươnghoànghậu”,“HoằngHuấntháihậu”)lạithanrằng:“Lờinàytuythấphèn,nhưngcóthểralệnhchongườiđời.”Nếunhưđãthấphèn,thìkhôngthểralệnhchongườiđời;nếunhưđãralệnhchongườiđời,thìphảilàdanhngônchílý,khôngthểcoilàthấphèn.Nhưngdùthếnào,thìkếtquảcủaviệcbàmẹdạychocongái,hoàntoànchẳngchỉramộtconđườngnênđi.Tôinghĩ,trạngtháitâmlýkhôngbiếtmìnhỉaraphângìnày,dườngnhưcóliênquanvớiviệc“chêtráchhiềnnhân”.Chamẹdạyconcái,tấtnhiênrấtngạikhuyếnkhíchconcóthủđoạnđentốitànbạo.Nhưngcũngkhôngthểngungốccổvũnóphấnđấutiếnlên,bởivănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốclạichuyênmôndùngcáinanhđộc“chêtráchhiềnnhân”đểcắnvàonhữngaiphấnđấutiếnlên.Anhcóhiềnthếchứhiềnnữacũngkhôngcótácdụnggì,tavẫncóthểluồntayvàotậntrongcáichănanhnằm,màvuimừnghéttolênrằng:“Mônganhtacómộtvếtsẹo!”Kếtquảlàanhchẳngnhữngkhông“hiền”nổi,màcònhóaramangtaimangtiếng.

“Chêtráchngườihiền”và“đốkỵ”vềbảnchấtgiốngnhau,đềulàtìmxươngtrongtrứnggà,nhưngvềhìnhthứcthìlạikhácnhau.“Chêtráchhiềnnhân”vìcómộtvỏbọcđẹpđẽ,nênnócàngácđộc,cànghạingườihơn.Ôichao,sựyêumếnchúngtadànhchonhững“hiềnnhân”cònquáít,màchỉcómộtđiềuchêtrách,chêtrách,chêtráchvàchêtrách.

ÔngTônQuanHáncómộtcâunóikhiếnngườitaphảicảmkhái,đólà:“TrongxãhộiTrungQuốc,nhữngcâutándươngluônchỉđợiđếnkhingườitachếtrồimớinói.”BởitrongxãhộiTrungQuốc,nhữngcâutándươngvớingườisốngdườngnhưlàtuyệttích.Thanôi,việcdễlàmnhấtdướigầmtrờinàychẳnggìbằngchêtráchngườikhác,chọcmắtngườikhác.Chỉcầnmởmiệngra,thìnóliềnnhưmộtchiếcphicơtừtrêntrờinhaoxuống,muốndừngcũngkhôngdừngnổi.ChắcquývịđãxemquatácphẩmKhobáucủaSolomonrồi,haikẻhamcủabịthổdânbắtđược,tróilạiđưaraquảngtrườngbiểudiễnchặtđầu.Mộtngườibiếtrằngsaumộtgiờnữasẽcónhậtthực,bèndọaôngtùtrưởngrằng,anhtacóphépthuậtvôbiên,cóthểnuốtmặttrờivàobụng,nếunhưgiếtanhta,trêntrờisẽmãimãikhôngcònmặttrờinữa.Vịtùtrưởngbántínbánnghi,anhtaliềnbảorằngmìnhcóthểlàmthửchomọingườixem.Vịtùtrưởngliềnralệnhtạmhoãnhànhquyết,đểxemkhảnăngcủaanhtathếnào.Thếlàngườinàyliềnniệmthầnchú.Haha,anhtabiếtniệmchúgì?Anhtachẳngqualàmộttaythủythủ,chỉcóthểđemnhữngcâuxấuxachửiliềnbangàybađêmmàkhônglặplạimộtchữmàthôi.Vàanhtamởmồmliêntụctrongvòngmộtgiờ,trờiđấttốiđen,mặttrờiquảnhiênbịanhtanuốtvàotrongbụng,thếlàchẳngnhữngcứuđượctínhmạng,cònvớđượcbaonhiêubáuvật.

VănhóatruyềnthốngTrungQuốcdườngnhưchuyênmônđàotạoracáibảnlĩnhthủythủkiểuấy,khimộtngườilêntiếngchêtráchngườikhác,nếunhưkhôngđembăngkeodánkínmồmanhtalại,thìnhữnglờixấuxaấysẽmãimãikhôngcódấuchấmhết.Lạicònthêmlắcđầu,vẫyđuôi,chaumàytrợnmắtcàngthêmdũngmãnhkhiếnngườitakhôngthểđươngđầunổi.Thếnhưngnếubạnbắtanhtakhenngợimộtngườimàanhtakhâmphụcnhất,chắcchắnanhtacứnghàmcứnglưỡi,nghĩsuốtbangàybađêm,cũngkhôngramộtaiđángđểanhtakhenngợi.Chodùcóngườixứngđángchoanhtakhenngợi,anhtacũngkhôngnghĩranêndùngcâugìđểkhenngợi.

Tấtcảnhữngchứngbệnhnanyđóđềubắtnguồnởchỗ,trong

vănhóaTrungQuốccóquáítlòngyêuthương,đạocủaôngKhổngKhâu,chẳngquachỉlà“Trung”“Thứ”màthôi,riêngcóyêuthươnglàthiếu.Tấtnhiên,nếuđemcânđongđođếm,thìtrongđóchẳngnhữngcóyêuthương,màyêuthươngcònrấtnhiềulàkhác.Nhưngtrong“Trung”“Thứ”,thànhphầnlýtrídườngnhưnồngđậmhơncả,cònthànhphầnyêuthươngchỉphảngphấtnhưmâykhói.

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

NóichuyệnNgườiTrungQuốcxấuxí(TrầnVănHòa)

KínhgửiôngBáchDương

Saukhiđọcbàiviết“NgườiTrungQuốcxấuxí”củaôngtrêntờTựlập,tôicómộtsốýkiếnkhôngthểkhôngthổlộvớiông,tôinghĩ,nócóthểmộtphầnnàogiúpôngthamkhảothêm.

VềýôngnóingườiTrungQuốcphảibiếtgiámđịnh,phảicókhảnănggiámđịnh,tôivôcùngtánthànhđiềunày.Trướckhicóthểgiámđịnh,trởthànhmộtnhàgiámđịnh,tôithấyrằngngườiTrungQuốcrấttiếtkiệmlờikhenngợi.Trừviệckhenngợichínhmìnhra,cònthìngườikháctấtthảyđềuchỉlàphânchócả.Vănnhâncoithườngnhau,ngườicùngnghềđốkỵnhau,cùnggiớibàixíchnhau...văntựTrungQuốcbaolavĩđạinhưvậycũngkhôngnóirachohếtđược.Thếnênnếunhưcóthểlàmchongườingườiđềuchịukhenngợi,màlạilàkhenngợimộtcáchcôngkhai,nhưvậytựnhiênsẽcóthưởngthức,cógiámđịnh.NgạnngữphươngTâycócâu:“Đốithủkhôngnhìnthấyđiểmmạnh,mớilàđốithủlớnnhất”.NgườiTrungQuốclạikhôngbaogiờnhìnthấyđiểmtốtởngườikhác.Ngườitatốt,thìanhtanóilàkhôngcógì,ngườitathựcsựrấttốt,thìanhtaliềnđichỉnhhuấnngườita.

VìsaongườiTrungQuốckhôngchịukhenngợinhiều,thưởngthứcnhiều,tôinghĩđiềuđócólẽcóliênquanđếnviệcngườiTrungQuốckhôngthíchnóithật,nhưôngđãtrìnhbày.Ngoàira,ngườiTrungQuốccũngkhôngdámcôngkhainổinóng,bởivìkhôngdámcôngkhainổinóng,chonêncũngkhôngdámcôngkhaikhenngợi.Khôngdámyêu,cũngkhôngdámhận.

Khôngdám,khôngthểcôngkhaikhenngợi,tôichorằngbắtnguồntừviệcrấtítngườiTrungQuốc“cảmkíchtronglòng”.Một

ngườiTrungQuốckhiđãthànhcông,thìchorằngđólàkếtquảcốgắngphấnđấucủabảnthânanhta,hầunhưkhôngcóliênquangìtớixãhộivànhândân.Anhtachorằngtàinăngcủabảnthânmìnhlàlớnnhất,cănbảnkhôngcảmnhậnđượcnhữngcơhộimàxãhộivàquầnchúngđãđemlạichothànhcôngcủaanhta,chonênanhtakhôngcóquanniệmgìvềtráchnhiệmvớixãhội.

Ngoàira,thànhcôngcủangườiTrungQuốc,cóvẻvangchotiêntổcũngchỉlàvẻvangchongườitronggiađìnhanhta,chodònghọ,giatộcanhta.Cònnhữngngườibênngoàithìkhôngđượcchunghưởngvinhdựđó,thànhcôngcủaanhtalàviệccủaanhta.Chonên,saukhitôithànhcôngrồi,thìđócũngchỉlàchuyệncủatôi,khôngdínhdángđếnngườingoài,khôngliênquanđếnaikhác.

Khôngcócôngchúng(quầnchúng)thìkhôngcầnphảicóchếtàiquyđịnh,khôngcóchếtàiquyđịnhthìlàmsaocóthểcósựhợptác,đoànkết?Khôngdámkhenngợi,khôngdámtứcgiận,thíchnóigiảnóidối,nhữngđiềunàycóthểđềuliênquanđếntàinăng“xửlýnộibộ”vẫnđượcnhấnmạnhtrongvănhóaTrungQuốc.NgườiTrungQuốcdướisựhunđúccủavănhóaTrungQuốc,đãrấtquenvớiviệc“ngầmhiểu”.Điềunàykhiếnngườitakhôngdámyêu,khôngdámgiận,khôngthểcảmđộng,khôngchịuhysinh.(Bởivìhysinhrồiđếncuốicùnganhtapháthiệnvẫnchỉlàhysinh,hysinhlàtạothànhcôngchongườikhác,thànhcôngcủangườikháclạikhôngthểtrởthànhthànhcôngcủamọingười,thànhcôngkhôngthểtrởthànhkếtquảcủaviệctrảiquakhổnạn,chonênngườitakhôngchịuhysinh.Tồitệnhấtlà,bảnthânmìnhkhôngchịuhysinh,nhưnglạimuốnngườikháchysinh,tôigọiđólà“tìnhliệtsĩ”.)KhổnạncủangườiTrungQuốccứtuầnhoànáctínhnhưvậy.

ÔngđãchỉrarấtnhiềuđiểmxấucủangườiTrungQuốc,tôibiếtôngrấtbuồnvìsắtkhôngđượcrènthànhthép.Điềumàtôimongđợilà,ngoàivịtrívàdanhtiếngcủaôngởtrongvàngoàinước,vớisựhiểubiếtsâusắccủaôngvềvănhóaTrungQuốc,vàsựquansáttinhtếvềtínhcáchconngười,ônghãyvìnhữngngườiTrungQuốcđanggặpphảikhổnạntìmchohọmộtconđườngvàphươngphápđểlàmsaokhuyếnkhíchhọchịukhenngợi,thưởngthứcvàgiámđịnh.Quảngđạingườidânrấtmongmuốncómộtngườiđemnhữngbiệnphápsâusắcmàdễhiểunóichohọbiết,dẫnhọđiđếnmộtconđườngnhưvậy,cóphươngphápmớicóthểcóthựctiễn.

Đươngnhiên,đólàmộtcôngtrìnhsửachữathếkỷ,ôngcóthểkêugọinhữngngườibạncủamình,cùngdốcsứcnghĩrathậtnhiềunhữngbiệnphápthựctế,cóhiệuquả,theotừngchuyênmôn(giáodục,vănhóa...),vàđưaratheotừnggiaiđoạnchongườiTrungQuốcđangtrongkhổnạn.

Ôngđãđậpbỏhũtương,ôngphảidẫndắtchúngtôi(ôngxem,tôilạimắcphảicănbệnh“tìnhliệtsĩ”),tấtnhiêntôicũngsẽđemhếtkhảnăngcủamìnhđểtruyềnbá,vàthựcthinhữngbiệnphápvàsuynghĩtốtđẹpcủangườiTrungQuốc.

Tôiviếtmấylờitạpnhamvụnvặtnày,đãlàmôngphảibậnlòng,nhưngnhữnggìmuốnnóitôicũngđãnóicả,vàtôicũnghyvọngcóthểtrởthànhmộtngườibạnnhỏcủaông.

GửibạnTrầnVănHòa

Nhữngphântíchcủabạnkhiếntôithựckhâmphục.MuốnnghemộtlờikhenngợingườikháctừmiệngngườiTrungQuốcnóiracònkhóhơnlêntrời.Tấtnhiêncũngcónhữnglờikhenngợi,nhưngnóthườngmangtínhchínhtrị,khôngphảikhenkhôngthựclòng,giảvờgiảvịt,thìlàkhôngbiếtnóigì,bahoabốcphét,rasứckhenconngựacócáisừngrấtđẹp.ĐạiđasốngườiTrungQuốcđềusốngtrongtựtiđếnbuồnnôn,khôngcókhảnăngpháthiệnranhữngưuđiểmcủangườikhác,cũngkhôngcókhảnăngthưởngthứcsựkhácbiệtcủangườikhác.Nếunhưchẳngmaykhôngcẩnthậnkhenngợingườikhác,lậptứcsẽnảysinhmộttrongnhữngphảnứngdướiđây:

Nếuđốiphươngcómộtchútđịavị:“Saothế,anhlạiđibợđítlãoấyrồi.”

Nếuđốiphươngkémmình:“Saocơ,anhlạitínhmuachuộclòngngườià?”

Nếuđốiphươnglàngườithânhoặcbạnbèmình:“Aichảbiếtquanhệcủacácanhthếnào,tấtnhiênanhsẽphảinóitốtchohắnrồi.”

Nếuđốiphươngchẳngquenbiếtgìmìnhcả:“Đếnviệcnólàmgìanhcònchảbiết!Nếuanhbiếtrõnórồi,thìsẽchảnóibừanhưthế.”

Tómlạilà,kiểugìcũngkhôngổn.Muốnổn,chỉcóthểchêbai.NgườiTrungQuốcngồitụtậpvớinhau,chỉbacâumàcònchưabànluậnchuyệnđúngsaicủangườikhác,thìđảmbảođókhôngphảilàconcháuHoàngđế,khôngphải“truyềnnhâncủarồng”.Ngườitathườngnói“đạihántiếngvangtrời”,“tiếngvangtrời”làthếnào?Đóchínhlànhữngtiếngcôngkíchchuyệnriêngcủangườikháctảtơimỗikhitụtập.Đặcbiệt,sựcôngkíchđókhôngnhấtđịnhxuấtpháttừácý,màlàmộtkiểuphảnứngtựnhiênkhivirusthẩmthấupháttác.Anhcóthấynhữngconchókhông?Nhữngconchómỗilầngặpnhau,lạiconnọngửiđítconkia,ngửiđượcđúngmùirồi,thìđềuvuimừngvẫyđuôi.NgườiTrungQuốctụtập,chủyếulàphêbìnhngườikhác,nếuđốiphươngvỗtaykhenhay,cũnggiốngnhưnhữngconchóngửiđítnhaunhậnthấyđúngmùirồi,mớicùngcoinhaulàđúng.

LỗTấnkhuyếnkhíchchúngtadámyêudámgiận,“yêu”và“giận”đềulàmộtthứnănglực,nỗisợthườngtrựcđãkhiếnchokhảnăng“yêu”và“giận”củangườiTrungQuốcgầnnhưbịhủydiệthoàntoàn.Yêuthìsợngườikhácchêcườichâmchọc,giậnthìsợngườikháctrảthù.Thếlà,yêuvàgiậnhòatrộnvớinhauthànhmộtsứcmạnhtàđộc.

Chúngtakhôngthểđemgánhnặngcứuvớtcảmộtdântộcđặtlênvainhữngquanchứcđươngquyền,màmỗingườiTrungQuốcđềuphảichianhaugánhvác.Côngdânhạngbatuyệtđốikhôngthểsinhramộtchínhphủhạngnhất,nhưngmộtchínhphủhạngbalạihoàntoàncóthểcónhữngcôngdânhạngnhất.Chúngta-mộtngườibạnnhỏlàanhvàmộtlãogiàlàtôi,hãybắtđầutừngchúttừbảnthânmình(chúngtakhôngthểngaymộtlúcmàthoátthaiđổilốtđược,nhưngcóthểbiếnđổimộttếbàonào,thìhãybiếnđổitếbàođó).Bạnthấynhưvậycóđượchaykhông?

-TríchtừThônggiámquảngtrường

Thóisĩdiệnhão

Cómộtsốngườidườngnhưmắcphảichứngcuồngcongđuôi,cứnóiđếnnướcMỹlàđuôicongdựnglênbảo:“VănhóaMỹquánôngcạn!”(Cũngcóngườinói“khôngcónềntảng”,hoặc“khôngcóchiềusâu”,nóichunglànướcMỹchẳngcócáiquáigìcả.)VănhóacủaMỹcónôngcạnhaykhôngcònchưabàn,dùnócónôngcạnđinữa,cũngchỉcóchúngtathêmphầnngượngngùngmàthôi.Giốngnhưmộtgiatộcdòngdõithưhươngnayđãlụibại,khoácchiếcáotơi,ngồitrongngôimiếuđổ,xinchútcơmthừacanhcặncủangườikhácđểsốngquangày,nhưngvẫntomồm:“Ôngtổtaotừnglàmtểtướng,cònôngtổnóchẳngqualàtênmóccốngchứgì!”Chẳngnhữngtrênmặtkhôngmộtchútxấuhổ,nghĩxemvìsaomìnhnghèotúngthếnày,lạicòndươngdươngtựđắcvìđốiphươngkhôngdòngdõibằngmình.Ôichao,đúnglàchuyệnlạđâuđâucũngcó,nhưngchỉởTrungQuốclànhiềunhất.Câunóiấyhẳnlàngườitachọcquêchúngta,aicònnóinhưthế,phảiđánhchomộttrậnmớiđược!Bâygiờchínhmìnhlạiđemnórêuraorabênngoài,thựcsựlàđãsĩdiệnhãoquámức,nhấtthờichuyểnhướngkhôngkịpnữa.

Sĩdiệnhãochỉlàmộtkiểutựmãnmơhồ-tựmìnhsaysưa,tựmìnhýdâm,trùmkínchănmànghĩngợilungtung.KhổngKhâunămxưađãmấtrấtnhiềucôngsứcmớiphátminhrahàngloạtthứ“cổ”,rồisauđódựavàocổđểsửalạithiếtchế.BâygiờđồngbàoTrungQuốcchẳngmấtchúthơisứcnào,đãcóngaymộtHợpChúngQuốcHoaKỳbàyratrướcmắt,cóthểnhìnđược,cóthểsờđược,còncóthểtiếnsâuvàobêntrongmànghiêncứu,thểnghiệm,vìsaocòngiởthóisĩdiệnhão,cựtuyệttấmgươngsốngđộngđómàđẩyraxahàngngàndặm?

ChúngtakhôngnóinướcMỹnhưmộtbônghoa,nếunhưnướcMỹthựcsựnhưmộtbônghoa,thìhọđãkhôngphảidùngđếncảnhsátvànhàgiamrồi.Nhưnghọcómộtđiểmhoàntoànđángđểchúngtahọctập,đóchínhlàcáchsốngcủahọ.NgườiMỹcómộtthứvũkhírấtlợihại,cóthểlấphọnglưuhọcsinhcủabấtkỳquốcgianào(baogồmcảnhữngngườighêgớmnhất),chỉbằngmộtcâunói:“AnhchorằngnướcMỹcáinàykhôngtốt,cáikiacũngkhôngtốt,nhưnganhthấycáchsốngởMỹthếnào?”Nóivềđạithể,nướcMỹlàmộtxãhộitựdodânchủ,cósựcôngbằngrộngnhấtvàmạnhmẽnhất.

Điểmtồitệnhấtcủathóisĩdiệnhãolàtựmìnhràolấplốiđicủa

mình,côlậpmìnhtrongmộtthùngnước,uốngđếncăngtrònbụngnhưcáibụngcủaBáchDươngtôiđây,đếnnỗikhôngcònníchthêmđượcgìvàonữa,nhiềulắmcũngchỉnhậnthêmđượcmộtítsúngTây,pháoTây,xetăngTây,tàuTâythôi.Còncáilợihạihơn,cơbảnhơnlàvănhóa-baogồmgiáodục,nghệthuật,lễnghĩa,đạolýlàmngười,vàtinhthầnxửthế,thìchẳngcầnphảinói,khôngthểnàođổvàođượcnữa,nhưthểchỉnhìnmộtcáilàdadịứngngay.

ChúngtacũngkhôngnhấtđịnhphảihọctheonướcMỹ,cứthửhọctheonướcĐức,nướcNhật,cũnglàconđườngtựcứumìnhrồi.SauChiếntranhthếgiớithứhai,ĐứcvàNhậtphụchưngrấtnhanh,quảthựcđángsợ.ĐồngbàoTrungQuốcnghiêncứuvìsaohọcóthểtrởmìnhđứngdậynhanhnhưvậy,thìpháthiệnrarấtnhiềunguyênnhân,nhưĐiểm4kếhoạchMarshall,ChiếntranhHànQuốc,haynhưnềntảngcôngnghiệpcủahọchẳnghạn.Ngherồicómộtấntượngthếnày,dườngnhưhọphụchưngtrởlạiđềunhờvàovậnmay.Ôichao,mọingườidườngnhưquênmấtmộtđiểm,nướcĐứcvànướcNhậtsaukhithuatrận,tấtnhiêntrởthànhcácnướchạngba,nhưngngườidâncủahọvẫnluônlàcôngdânhạngnhất,sởhữutiềmlựcvănhóacóđủchiềusâuvàbềdày.Giốngnhưmộtlựcsĩbađầusáutay,đùngmộttiếngbịđánhngãxuốngđấtbấttỉnh,đếnkhidầndầnhồitỉnh,đứnglênphủibụitrênquầnáo,lạivẫnlàmộtlựcsĩ.CònTrungQuốcchúngtamộtđấtnướcđầybệnhtật,nhấtthờiđứnglênvũđàithếgiới,tựchomìnhlàhơnhết,nhưngchỉcầntrúngmộtcơngiólạnh,sẽlậptứchắthơiliềnbatiếngvĩđại,xổradòngnướcmũikhổnglồ.CóngườikhuyênchúngtanênuốngAspirin,thìchúngtalạinóitưtưởngcủahọquácựcđoan,làmlayđộngquốcthể,kếtquảlàngãrầmmộtcái,haingườicũngkhôngđỡdậyđược.

Nóiđếnhọctậpngườikhác,chắcchắnsẽthấyhơimấtmặt,đạitrượngphulàphảiđộitrờiđạpđất,oanhoanhliệtliệt,khiếnkẻkhácvừangưỡngmộ,vừaghentịchứ.Vấnđềlà,nhữngtrườnghợpnàyquảthựcdướithờiHánthờiĐườngthìcó,nhưngthờivậnđãthayđổi,ngườinướcngoàiđangàoàotrỗidậy,đánhkhôngnổi,chửikhôngxong,chỉcònnướcđểnhữngchuyệnxưaphaimờnhưmâykhói.Hiệnnay,biệnphápduynhấtlàhọchỏitheocáchcủahọ,vàcũngchỉcócáchđómàthôi.Cònnếuchỉdựavàomộtniềmsĩdiệnhão,giốngnhưbàlãoởhànhlangHàTây,cứvươnmãiđôichânnhỏvừaxấuvừathốiramépcáigiườngđất,đểkhoengàyxưamìnhbóchânđẹpnhưthế,bóchângiỏinhưthế,thìchỉcóthểđimộtconđườngkhác,conđườngvớisứcđềkhángyếunhất,dẫnthẳngvào

hangthầnChết.

Thóisĩdiệnhãokhiếnchúngtanảysinhmộtnhậnthứcsailầm,chorằngTrungQuốctuyệtnhiênkhôngthểtiêuvong,lýdolà:dântộcHáncósứcđồnghóarấtlớn.Chứngcứlàchúngtađãhailầnmấtnước,mộtlầnmấtvàotayMôngCổ,mộtlầnmấtvàotayMãnChâu,kếtquảchảphảichúngtađãnhưcondiềuhâutrởmình,đánhkẻxâmlượccúpđuôichạymấtđósao?NgườiMãncònthảmhạihơncả,đếnđuôicũngchẳngkịpcúpnữa.Lýluậnvàchứngcứnhưvậycóthểkhiếnchúngtathêmtựtin,nhưnghoàntoànkhôngthểđảmbảotừnayvềsauchúngtakhôngcònbịdiệtvongnữa.Cómộtđiểmcầnchúý,mộtdântộcdùvĩđạiđếnđâu,trướckhibịdiệtvong,thìchưabaogiờbịdiệtvong;vàtrướckhibịtuyệtchủng,cũngchưabaogiờbịtuyệtchủng.Vậymàcuốicùngnóvẫnbịdiệtvong,vẫnbịtuyệtchủng,đólàdothóisĩdiệnhãođãlấpmờmắtnhữngconngườitrongxãhộiấy,làmhọmêmuội.Trướcnhữngnguycơbêntrongcũngnhưbênngoài,cómộtsuynghĩkiểuôngDiệpDanhSâm(1),chorằngnguycơcănbảnkhôngphảilànguycơ,thếlànguycơlậptứchiệnra,kẻphảikhóclàhàngtriệudânđenvàconcháuđờisau.KhitổtiênngườiHyLạpnhenanhmúavuốt,ởtruồngđặtchânđếnHyLạp,thìđảoCreteđãcómộtnềnvănminhhuyhoàngrựcrỡ,conngườikhôngnhữngbiếtdùngđồsắt,màcòncóthànhtựunghệthuậtrấtcao.Vậymà,chỉkhôngquáhaitrămnăm,ngườiCreteđãbịthếhệsinhsauưutúcủangườiHyLạpchinhphục,từđótuyệttích.Nhìnnhữngkiếntrúcvĩđại,cungđiệncủaĐếquốcIncatừnămngànnămtrước,bâygiờvẫnnằmtrongnhữngkhurừngrậmcủaPeru,cóthểthấytrìnhđộvănhóacủahọđãởmứcrấtcao.(KhiđếquốcIncađăngbáoquảngcáonhữngcănhộtốtnhưvậy,thìngườiTrungQuốcvẫncònlàbộtộcdãman,ănlôngởlỗ.)Thếnhưngbâygiờhọởđâu?

BáchDươngtôinóinhữngchuyệnnày,khôngphảithểhiệnmìnhlàmộtchuyêngia,màlàmuốnchúngtanhậnthứcrõ,quyluậtcạnhtranhlàvôtình,ôngtrờihoàntoànkhôngvìngườiTrungQuốccónềnvănhóanămngànnămmàđặcbiệtpháithiênbinhthiêntướng,lụcđinhlụcgiápđếnbảovệTrungQuốcnhưbảovệĐườngTăngđâu.Nhânkhihãycònsốngtrênthếgiớinày,chúngtahãynhanhchóngrènluyệnmình,hãynônhếtnhữngthứnướcbẩnthỉutrongbụngmìnhra(nôncảmộtítthuốctímvừauốngracũngđược),vàănnhiềumộtchútnhữngthứcóchấtdinhdưỡnghơn.Bâygiờchúngtađangtiếcthươngnhữngdântộcđãdiệtvong,đãtuyệtchủngtronglịchsử,khôngmongcóngàynhữngkẻsinhsaukháclạitiếcthươngchúngta.

Muônvạnlờinóigọnlạichỉmộtcâu:“Chớđểngườisaulạibuồnchongườisau.”

-TríchtừtậpĐậpbỏhũtương

Ngườikhủnglong

Nhảyrakhỏicáibóngcủamình,dườngnhưlànhiệmvụquantrọngtrướchếtcủangườiTrungQuốc.

Bạntôi-TriệuNinh,trongchuyênmụccủaôngấy,đãchỉrađạiđasốngườiTrungQuốcđềusốngtrongcáibóngcủamình,rõràngchỉlàmộtconmèo,nhưngnhìncáibóngtolớn,liềntựchorằngmìnhlàmộtconhổ.Ôichao,TriệuNinhđúnglàmắtsángnhưđèn,nhưngBáchDươngtôiphảibổsungthêmmộtchút,tựchomìnhlàmộtconhổ,chỉlàkhigiữatrưanhìncáibóngthôi,cònkhimặttrờiđãngảvềTây,họkhôngchỉchomìnhlàconhổnữa,bởivìkhinắngsoinghiêng,cáibóngấyđãlớnhơnnhiềunữarồi,lúcấyhọchomìnhlàmộtconkhủnglong,màchỉcầnmộtcáihắthơi,cóthểlàmrungchuyểncảtráiđất.Loạingườimangbóngkhủnglongnhưvậyđầyrẫykhắphangcùngngõhẻm,nhìnđâucũngthấy,trênđườngcái,ngoàichợ,trongphòng,trongcơquannhànước,chođếnmỗimộtgócnhỏtrongmỗingànhnghề,tađềucóthểvaphải.Nặngthìsẽkhiếnanhtángmệnhxuốngsuốivàng,nhẹthìanhcũngphảitéđáirađầyquần.

Mườihainămtrước,ởĐàiBắccóchiếumộtbộphimcủaHollywood,(tênphimtôiđãquênrồi,hìnhnhưlàChénThánh,tôikhôngdámchắc),haynhấtlàcảnhmộttaygianghồbiểudiễnbayngườitrongkhôngtrung.Anhtavốncómộtthiếtbịđượcbốtríthiếtkếtinhxảo,mộtđôicánhbằngkimloạinhẹnhưngchắcchắn,buộcvàohaibêntay,giúpanhtacóthểbaykhắptrờinhưchim.Nhưngđếnkhianhtalênsânkhấu,đượcnhàvualongtrọnggiớithiệuvàcảmộtbiểnkhángiảhoanhôcổvũ,thìtựnhiênthấymìnhđúnglàvĩđạithật,khôngcầncánhnữa,cứthếđithẳnglêncầuthang,leolênngọnthápcao.Khiếnchongườivợxinhđẹpkhốnkhổchạyđuổitheohétgọi,bảoanhtakhôngcócánhlàkhôngđược.Taygianghồchẳngnhữngkhôngnghe,màcònchorằngđếnvợmìnhcũngchêmình,nóitráimìnhnhưvậy,thìthửhỏiaimàchịunổi.Anhtaầmầmnhảylên,xéocảvàođôitayngọcđangleothangcủavợ,khiếncôsuýtchútnữangãchết.Nhưngcôvẫnđuổitheosau,lênđếnđỉnhtháp,taygianghồ

đóngcửatháplại,ngườivợchỉcònbiếtbưngmặtkhóc.Taygianghồđứnghiênngangtrênđỉnhtháp,trướckhángiảcuồngnhiệtđếnđấtrungnúiđổ,lòngtựtincàngnhưlửabốccao,danghaitay,ngửamặtnhìntrời,nóilớn:“Khôngcócánh,tavẫncóthểbaynhưthường.”Thếlà,vớitưthếtuyệtđẹp,anhtanhảylênkhôngrồirơixuống,chỉnghebịchmộtcái,đãthànhđốngthịtnát.

Hậuquảcủaviệcanhtabịngãthànhđốngthịtnátcònliênlụyđếncảngườivợ.Trênlànhàvua,dướilàkhángiả,tấtthảyđềuchorằngmìnhbịlừa,trònhảylầutựsátấyaichảbiếtlàm,cógìđángxemđâu.Mọingườiầmĩcảlên,thấynhưsắpbạođộngđếnnơi,nhàvuabấtđắcdĩphảihạlệnhbắtngườivợgãgianghồtiếptụcbay.Côấytấtnhiênkhôngbiếtbay,nhưngdướinhữngmũigiáovâybức,chỉcòncáchnuốtnướcmắttrèolênthang,vìthóisĩdiệnhãocủachồngmàphảitrảgiábằngthịtnátxươngtan.

Đâylàmộtcâuchuyệnlịchsử,cònvídụthựctếxảyravàothángHainămnay(1980).MộtchiếcmáybaycủahãngHàngkhôngTrungHoahạcánhxuốngManila,vớicơtrưởnglàôngNgôHuỳnh,ngườicũngcókiểutựhuyễnnhưthế.ÔngVănKiếnTưtrongbàiviếttrênbáoTrungƯơng,ĐàiBắc,đãnhậnxétôngta:“tàikhôngcao,nhưngganlớn”,cólẽlàquákháchquan,cònnếuchủquanthì,ôngtađãđếngiaiđoạncủagãgianghồ,chorằngdùkhôngcócánh,cũngkhôngkhácgìcócánh,chỉcầnmộtlòngtinrằngmìnhcóvõcôngcaocường.Ôngtađãsớmbiếtđộcaokhihạcánhkhôngổn,nhưnglòngtựtônkhôngchophépôngtathựchiệnlại,tráilạicònđóngvandầu,thảcánhbênvàbánhxe,làmmáybayhạcánhnhanhhơn.Đếngầncuốiđườngbăng,đàrơicànglớn,khôngthểcưỡnglạinữa,bánhphụmũimáybayvàhaibánhchínhcùnglúcchạmmạnhxuốngđất,tạonênmộttiếngnổvangtrời,trongkhoảnhkhắc,haicánhmáybaygãyrời,lửabốcngúttrời,chiếcmáybayhóathànhmộtbóđuốc.Bốnhànhkháchkémmaymắnnhấtđãchếtcháy,bamươichínhànhkháchmaymắnhơnmộtchútthìbịthươngnặnghoặcnhẹ.

MộtôngNgôHuỳnhsĩdiệnhãomàhơnbốnmươingườigặphọa.Sovớichuyệntaygianghồkiachỉchếtcóhaivợchồng,thìdườngnhưcáigiáphảitrảcaohơnrấtnhiềulần.

MộtthángsaukhiôngNgôHuỳnhbiểudiễn-thángBa,anhtàixếHứaVạnChicũngthểhiệntàinăng.AnhHứaláichiếcxedulịch,chởcácsinhviênĐạihọcSưphạmQuốclậpĐàiLoanđidulịchtrướckhi

tốtnghiệp.Trênđườngđi,côhướngdẫnviêntrênxe,theolệthườnggiớithiệuvềmìnhvàláixe,khigiớithiệuđếnanhtàixếHứaVạnChi,cókhenngợianhtalàláixegiỏinhất.AnhchàngHứatronglònglấylàmđắcý,đểthểhiệnmìnhthựcsựkhácngười,trênconđườngnúimuônvànnguyhiểm,đãbuôngcảhaitaykhỏivôlăngđểváichàomọingười,vừalàđểđáplạilờikhencủacôhướngdẫn,vừalàđểthểhiệnchomọingườithấykỹthuậtláixetuyệtvờicủamìnhđãđếntrìnhđộxuấtquỷnhậpthần,khôngcầmvôlăngvẫncóthểđiềukhiểnxebìnhthường.Trongkhoảnhkhắcanhtađangchắptayváichào,tấtcảmọingườitrênxeđềusợtoátmồhôi,cóngườicònbậtkêulên.NhưngchàngHứamặtvẫnkhôngđổisắc,cònhẩymũitrướcmấytaythỏđếnhátganđangkêuầmlên,(khôngbiếtanhtacóđạpchonhữngvịkháchnàymấyđạpnhưtêngianghồđạpvợhắnhaykhông,trênbáokhôngchobiết,tôikhôngdámđoánmò),vìrằngđãlàmtổnthươnglòngtựtôncủaanhta.VậylàđếngầnkhuvựcLêSơn,chiếcxelaoquabêntráirồibênphảivàcuốicùnglaoxuốngvựcsâuhunhút,khiếnmườibảysinhviêntửvong.

Bấtkểthếnào,anhchàngHứaVạnChivẫnlàtàixếhạnghai.AnhtakhônggiốngnhưôngNgôHuỳnh,tínhsĩdiệnhãocủaôngNgôHuỳnhchỉlàmmấtsinhmạngcủangườikhác.CòntínhsĩdiệnhãocủaHứaVạnChi,khiếnanhtaphảidùngtínhmạngcủachínhmìnhtuẫntángtheo.Mấyvídụtrênđây,BáchDươngtôiđềukhôngcóvinhdựthamgia,nhưngcómộtcâuchuyệnmàtôicóvinhdựđượclàmnhânvậtnamchính.ĐólàchuyệntôicónhờôngNgôCơPhúcchữabệnhmắtchomình,nênmấythánggầnđây,ngàynàocũngphảitiêmtĩnhmạch.TôivốnrấtngạiviệcngàynàocũngphảiđiđivềvềtámtrămcâysốđếnCaoHùngđểtiêm,nênchỉcócáchđemthuốctiêmvềĐàiBắc,tìmmộtphòngkhámtưnhânởgầnnhàđểngàyngàyđếntiêm.Côytáởphòngkhámnàyxinhlắm,đượcngườiđẹpnắmcánhtaytìmmạchtiêmthuốcthìkểcũngcamlòng,nhưngquýcônàytàinăngcũngngangngửaanhchàngHứaVạnChi,đềulàbậccaothủtrongthiênhạ,anhHứacóthểkhôngcầndùngvôlăngláixe,còncôytáởđâythìcóthểtiêmmàkhôngcầnnhìn.Côtalúcnàocũngvừatiêmchobệnhnhân,vừatánchuyệnvớianhchàngđồngnghiệp,nóiđếnnhữngđoạnđắcý,cònrìrầmghétrướcngoáisau.Tôikhẩnkhoảnbảo:“Côơi,côđểýhộmộtchút,đâyđâuphảichuyệnđùađâu.”Khuônmặtxinhđẹpcủacôtalậptứcsasầm,kéosoạttaytôixuốngbảo:“Cógìđâumàsợ,tôinhắmmắtcũngtiêmđược.”Bỗngnhiêntôithấyđauquá,bậtkêuốilên,côtanói:“Tôiđãtiêmsuốtmườinămnay,chưabaogiờcóchuyệnsai,bácngầnnàytuổirồimà

cònkhóchiềuhơntrẻcon.”Vềđếnnhà,taytráitôitímbầm,cứngnhưcụcsắt.Hômsauđếnchỉchocôtathấy,côtabảo:“Khôngsao,khôngsao,lấykhănbôngnóngủvàolàhết.”Thếlàchỉcòncáchđổisangtiêmtayphải,vềđếnnhàrồi,cánhtayphảichẳngralàmsaoấycũngsưnglêncứngngắc.Mộtthángsau,côtavẫnnóicườihỉhảkhôngthôi,cònhaitaycủalãotôithìđãthànhhaikhúcthancủi.

MộtcôgáisĩdiệnhãomàBáchDươngtôiphảitội.Maymàthuốctiêmcủatôikhôngcóchấtkịchđộc606,bằngkhôngđãphảilănlộndướichânngườiđẹpngaytạichỗrồi.

ĐặctrưnglớnnhấtcủanhữngkẻmangbónghìnhkhủnglonglàsốngtrongcáibónglúcmặttrờingảvềTây.Trôngthấymặttrờisắplặn,cáibóngcủamìnhcũngsắpbiếnmất,nhưnghọvẫncảmthấytấtcảđềulàvĩnhcửu.Mộtngườichỉláimáybaymộtthờigianđãtựchorằngcóthểcấtcánh,hạcánhđượcluôn.Chỉcầnláixemộtthờigian,đãtựchorằngdùhaitaycógiơlêntrời,vẫncóthểlượnvòng,cuagóc.Chỉcầnlàmytámấynăm,đãtựchorằngnhắmmắtvẫncóthểtìmthấytĩnhmạch.

Vìthế,mộtngườichỉcầncómộtchúttiền,anhtaliềncảmthấymìnhthầnthôngquảngđại,tấtcảmọingườiđềuphảibáilạy.Trongtaymớicóchútquyền,liềnnhìnđâucũnghằmhènhưhổ,bấtcứlúcnàocũngsẵnsàngdạychođốiphươngmộtbàihọc.Chỉcầninhaicuốnsách,liềntrởthànhvănhào,cảthếgiớiđềuphảihoanhô.Chỉcầnlàmmộtchâncánbộ,khôngcầnbiếtlàhạnghaihạngba,hayhạngbảyhạngtámhạngchín,lậptứcnănglựccũngtănglên,nhữngkẻchứcvịthấphơnđềuthànhTrưBátGiới-mộtlũbấttàicả!Chỉcầncóđượcmộthọcvị,khôngcầnbiếtlàMáttờ(Master)haylàĐốctờ(Doctor),liềnchorằngmìnhlànhânvậtquyềnuyngaycảvớingườiđồngtínhluyếnái.ChỉcầnnóiđượcvàicâutiếngAnh,làtronglúcnóichuyệnnếukhôngchêmđượcvàovàitừtiếngAnh,thìthểnàocũngtứcđếnnổmắt.Chỉcầnquenbiếtvàingườinướcngoài,thìlạicàngkhôngchịunổinữa,càngphảithểhiệnchomọingườibiếtởbấtcứđâu,bấtcứkhinào.

ĐếnnhưBáchDươngtôi,từkhimộtbàbuônthúngbánmẹtởđầungõthấytôidạyđứacháugáihátmấycâu:“Ôngtrăngsoiánhsángngời,cùngrasânsaugiặtáothôi”,thìcangợitôilàmộtnhạcsĩvĩđại,tôiliềnthấyrằng,cáiđảoĐàiLoannhỏbénàyđúnglàkhôngthểdungchứanổimìnhnữa,sángnàotôicũnggấpôsẵnsàng,chuẩn

bịxuấtdươngđilàmthầydạychoBeethoven(gầnđâytôiđangđịnhviếtmộttácphẩmlớn,nêurõmườisailầmlớntrong“Bảngiaohưởngđồngquê”củaBeethoven,xinmờiquývịđộcgiảđónđọc).TrungQuốccólịchsửlâuđờinămngànnămvàlãnhthổvôcùngrộnglớn,ngườiTrungQuốctheolýphảicókiếnthứcsâurộng,khíđộvàtấmlòngrộngmở,nhưnglạicónhiềuđếnthếnhữngngườimangbónghìnhkhủnglonglượnqualượnlại,ynhưđangthamgiahộithiđấukhủnglong,aicũngthểhiệnhếttàinăngcủamìnhvậy.Trongbốicảnhvănhóađủbềdàyvàchiềusâucủachúngta,sựmâuthuẫnấythựcsựkhiếnngườitacàngnghĩcàngkhônghiểunổi.Âmthầmvuisướngvàkhoemẽbềngoài,chỉkhiếnchomộtngườisaysưatrongcáibóngcủachínhmình,khiếnngườikhácchánngấy,cònbảnthânkhôngthểhấpthuthêmbấtcứthứgìmới,khôngcóbướctiếndàinào.Nếuđạiđasốmọingườiđềunhưvậy,thìTrungQuốcsẽtànđời.

Ítnhấtlàgầnmộttrămnămlạiđây,ngườiTrungQuốcđangđitheohaicực,nếukhôngphảilàbuồnthảmtựti,thìlạilàtựkiêumùquáng,rấtítngườicóthểcólòngtựtôn.Ôichao,hãynhảyrakhỏicáibóngcủamình,đừnglàmkhủnglongnữa,loạibỏsĩdiệnhão,đấymớilànhiệmvụquantrọnghàngđầucủangườiTrungQuốc.

-TríchtừtậpConsâudậysớm

SùngTâynhưngkhôngsínhngoại

PhongThầnBảnglàbảnAnhhùngcaIliatcủaTrungQuốc,thầntiênnhiềunhưmây,yêuquáicũngđôngnhưkiến.Tuycuốicùngkếtluậnlạilàtàkhôngthắngđượcchính,nhưngtrongkhiđôibênchiếnđấu,cóthểnóimuônmàumuônvẻ,oanhliệtvôcùng.MộtnhânvậtghêgớmnhấttrongPhongThầnBảnglàÂnGiao,ôngnàycóchiếcPhiênThiênấn,cóthểnóilàbảobốikỳdiệuhàngđầutrongthiênhạ.Chỉcầnlẩmnhẩmniệmchú,rồihômộttiếng“Nhanh!”,thìbảobốinàylậptứcbaylênkhông,rồigiángxuống,đừngnóilàxácthịtconngười,màngayđếnnúiHimalayacũngcóthểchỉmộtnhátlàvỡlàmđôi.Nhưngnhưvậyvẫnchưacógìđángnể,đángnểnhấtlàđếnngayôngQuảngThànhTử-ngườidạyphépthuậtchoôngta,cũngkhôngcócáchnàochốngcựnổibảobốiấy,vừathấyÂnGiaotrởmặtvôtình,giơthứđồchơiđóra,thìlậptứchồnbaypháchlạc,chạytrốnvàorừngngay.

BáchDươngtôidạonàymaymắn,tựnhiênlạiđượcthấymộtthứbảobốicáithếynhưvậy,nhưngdothờiđạikhácrồi,cáiPhiênThiênấnngàynaykhôngcòngọilà“PhiênThiênấn”nữa,màđãthaytênđổihọ,tuluyệnthành:“SùngTâysínhngoại”.Chỉcầncâu“SùngTâysínhngoại”đượcôngÂnGiaongàynaylongtrọngtuyênlên,thìnócòncósứcmạnhlôiđìnhngàncânhơncảPhiênThiênấncủabangànnămtrước.TrongmộtbuổigặpmặtởLosAngeles,tôiđanggắngsứcdiễnthuyết,thìcóvịthínhgiảbỗngchuyểnlênmộtmảnhgiấy,trênđóviết:“Ônggià,khôngngờrốtcuộcônglạilàkẻsùngTâysínhngoại,chorằngnướcMỹtấtcảđềuhoànmỹ.NhưngnướcMỹthựcrakhônghoànmỹnhưôngtưởngtượngđâu.”Khônglâusauđó,thờibáoNamHoaởLosAngelescóđăngbàiviếtcủaôngĐạcDân,trongđócómộtđoạnnói:“QuanniệmsùngTâysínhngoạicầnphảibịphêphánmạnhmẽ.ÔngBáchDươngcũnggiốngnhưrấtnhiềungườiTrungQuốclớntuổivừađặtchânđếnđấtMỹ,bịlạclốitrongnhữngbiểuhiệntốtđẹpbềnổixãhội,đầutiênlàthấyxấuhổchorằngmìnhthấpkém,sauđólàmùquángtựcoithườngmình.Nếunhưôngấycóthểởđâybanăm,nămnăm,tinrằngsựnhìnnhậnvàcảmgiáccủaôngấysẽkhác.”

Mónbảobốikỳdiệucáithếcótên“sùngTâysínhngoại”cólẽmớiđượcluyệnthànhchínhquảsauChiếntranhNhaphiếnhồithậpniên40củathếkỷ19.Nộidungcủamónbảobốikỳquáinàycóthểkháiquátbằngmộtcâukêuthancủaôngbạntôithếnày:“NhữngkẻsùngTâysínhngoạicácngười(nóinhưvậylàcònlịchsự,cóngườicòngọithẳngluônlà‘Hángian’,‘nôlệphươngTây’,‘giặcbánnước’),nóibaonhiêulờichungquychỉmộtcâu,bấtkểcáigì,cũngđềulà’củaMỹtốt’.NếunóikhoahọccủaMỹtốt,tôicònchấpnhận,cònnóingayvănhóacủaMỹcũngtốthơnchúngta,thìtôikhôngchấpnhận.Chẳnglẽ,ngaychuyệnxửthế,làmngười,chúngtacũngphảihọcMỹ?”

Khôngchỉcóôngbạnnàygiậndữkêugào,màrấtnhiềungười,trênthựctế,rấtnhiềubạntrẻcũnggiậndữkêugào,đếnnỗikhiếnhuyếtápcủatôiphảităngvọt.

Ởđâyđềcậpđếnmộtvấnđềquantrọng,cómộtsốngườicókhảnăngđemhaisựviệchoàntoànkhácnhau,vàhaihànhvihoàntoànkhôngcóquanhệnhânquảgìvớinhau,khôngcầnphảisuynghĩnhiều,lậptứcnhổbãinướcbọtdánchúnglại,quảlànhữngkỹthuậtviêncấpcao.“SùngTây”và“sínhngoại”cáchnhauxađếnmườivạn

támngàndặm,hoàntoànkhôngliênquangìđếnnhau,saukhiđượcngườitađemdánnghiếnlạivớinhautheokiểunhưvậy,rồiđộngviệcgìlạilôira“phêbìnhmạnhmẽ”,thếlàtaivạkhôngchạyđiđâumàthoátđược.Nhưngchịutổnthươngkhôngphảingườibịmạtsátlàkẻ“sùngTâysínhngoại”,màlànhữngngườidânvìsợ“sínhngoại”màkhôngdám“sùngTây”.BáchDươngtôikhôngcóýnóicănbảnkhôngai“sùngTâysínhngoại”,loàiđộngvậtnàynhiềuđếnnỗibạncầnmấybồliềncóngaybấynhiêubồ.Màchỉlàmuốnnói,phầnđôngcácbạnấy,chỉcó“sùngTây”màhoàntoànkhông“sínhngoại”.TrongbuổinóichuyệnởLosAngeles,tôicólúchấptấp,quêncảđịavịkháchmờicủamình,đãlauđibộmặtngoài,làmlộchântướngcủasựviệc.Tôiđãhỏilạinhữngngườithamdựbuổinóichuyện,vìsaomọingườikhôngngồixetaymàlạingồixehơiđếnxemmộtlãogiàlàtôi?ĐiôtôđólàsùngTâyđấy.Vìsaomọingườikhôngđểđuôisam,khôngbúitóctrênđỉnhđầu,màlạichảingôi?Kiểuchảitócđểngôi,chínhlàsùngTâyđấy.Vìsaonhữngbạnnữkhôngbóchânđểcógótsenbatấc,điđườngnghiêngnghiêngngảngả,màlạiđểchântựnhiênrồiđigiàycaogót?Đểchântựnhiênrồiđigiàycaogót,đólàsùngTâyđấy.Vìsaođànôngkhôngmặcáodài,hoặccổhơnnữalàáocótayrộngthùngthìnhnhưtrongKinhkịchmàlạimặcÂuphục?MặcÂuphụcchínhlàsùngTâyđấy.Vìsaokhônghútthuốcbằngốngđiếunước,màlạihútxìgà,thuốclá?Hútxìgà,thuốclálàsùngTâyđấy.Vìsaokhinấucơmkhôngdùngthanviên,củigỗ,rơmkhô,rồibòrạpxuốngtrướcôngđầurauđểthổilửa,màlạidùngbếpga,bếpđiện?Dùngbếpga,bếpđiệnchínhlàsùngTâyđấy.Vìsaokhôngnằmngủtrongổrơm,màlạingủtrênđệmnước,đệmlòxo?Ngủtrênđệmnước,đệmlòxolàsùngTâyđấy.Vìsaokhigặpcấptrên,khôngquỳxuốngđấtdậpđầucômcốp,màchỉbắttaynói“Hi!”?Bắttaychào“Hi!”làsùngTâyđấy.Vìsaokhônglấybátdầulạcđốtlấyánhsáng,khêuđènđọcsách,màlạidùngđènđiện?DùngđènđiệnlàsùngTâyđấy.Vìsaokhigửithưkhôngnhờbạnbètiệnđườngmangđi,màlạimuacáitemdánvào,rồinémvàothùngthưkhóakín?DántemthưchovàothùngthưlàsùngTâyđấy.Vìsaokhôngđixemrốibóngthôi,màlạiđixemphim?XemphimlàsùngTâyđấy.Vìsaokhôngbắctaylàmloatrênmiệngđểgọinhau,màlạiđibấmđiệnthoại.BấmđiệnthoạilàsùngTâyđấy.Thếnhưng,tôikhôngtinrằngcácvịnamthanhnữtúngồiđâylạisínhngoại.

Vềnước,tronglòngtôicàngthấynặngnhưđáđeo,cảmthấychuyệnnàycầnphảiđượclàmchorõràng,mớicóthểkhỏidaydứt,khôngsợmađếngõcửanữa.Lễduyệtbinhvôcùnglongtrọngrầm

rộmớivừaqua,quývịđộcgiảhẳnvẫncònnhớrấtrõ,đủcảsúngTây,pháoTây,trốngTâykènTây,kiếmchỉhuycủaTây,độiquânnhạckiểuTây,cóhạngmụcnàolàkhôngphảisảnphẩmcủaviệcsùngTây,thếnhưng,cóhạngmụcnàolàsínhngoạiđâu?Kiểuchiađộidướiđất,kiểuchiađộitrênkhông,cànglàsảnphẩmhọctừphươngTây,nhưngnónàocóhọhàngthânthíchgìvớisínhngoạiđâu?Đisâuvàođờisốnggiađình,xãhội,càngthấymìnhlàconchimtrúngđạnsợlàncâycong.Viếtthơcũngđược,viếtvăncũngđược,viếtthưnặcdanhtốcáoôngBáchDươnggâychiarẽtìnhcảmgiữa“nhândân”và“chínhphủ”cũngđược,nhưngchỉdùngbútbi,bútmáy,khôngdùngbútlông.Bútbi,bútmáy,(lạithêmmáychữ,máyin)lànhữngthứtanỗlựchọctừphươngTây,nhưngcóliênquangìđếnviệcsínhngoại?Trongphòngkhách,phònglàmviệc,nơicôngcộng,ngườitachỉngồighếxôphacóđệmmềm,màkhôngngồighếbăngdàicứngđơđơ.GhếxôphađệmmềmlànỗlựchọctậptừphươngTây,nhưngchẳngliênquangìđếnsínhngoạicả.Tuầntrướctôiđếnthămnhàmộtngườibạn,anhấynóithẳngvàomặttôilàkẻ“sùngTâysínhngoại”,rồicứrarảmãiđếnnỗikhiếntôinổiđiên,liềnkiếmmộtkhúcgỗ,đòiđậptancáibồnvệsinhcóvòigiậtnướcnhàanhtara.Vợanhtaxinxỏmãi,tôicũngmặckệ,nhấtđịnhthềkhôngđộitrờichungvớicácbồnvệsinh“sùngTâysínhngoại”kia,đậptancáibồnvệsinhrồi,tôilạiđòiđậpcáitivi,đậpcáiradio,đậpcáitủlạnh,đậpbếpga,đậpđiệnthoại,đậpđènđiện...Cuốicùngcôcongáianhta,mộtsinhviênđãtốtnghiệpđạihọc,mắcphảicănbệnh“sùngTây”quánặngrồi,khôngbiếtkínhlãotrọnghiền,khôngbiếtlễnghinhườngnhịngìcả,phảiviệnđếncơquanphápluật,gọicảnhsátđếnlôitôirakhỏicửa,mớichấmdứtđượcmànkịchnáonhiệtấy.Nếukhôngthì,chỉmộtlátnữathôi,cáinhàtrênlầumườihaicủaanhtasẽlậptứcchẳngcònchỗnàomàđặtmôngxuốngnữa.Thếnhưng,nghĩmộthồilâu,cũngkhôngnghĩracôcongáianhtacóchỗnàosínhngoạicả.

Ôichao,thựcsựkhôngdámtưởngtượng,nếunhưôngtrờimộtngàynàođóthểhiệnquyềnuycủamình,đemtấtcảnhữngthứmàngườiTrungQuốccóđượcnhờviệc“sùngTây”xóasạchchobằnghết,thìkhôngbiếtTrungQuốccònlạiđượcnhữngthứgì?AnhbạnPhiênThiênấnnóiphảcảkhóirađằngmũi:“Chẳnglẽchúngtangayđếnviệcxửthế,làmngười,cũngphảihọcphươngTây?”Ôi,đúnglàbátbãđậu,điềuđócònphảihỏisao,vềmặtxửthếlàmngười,tấtnhiênchúngtacàngphảihọcphươngTây,càngphảihọctậpnhữngưuđiểmcủahọ,nhưngđiềuđóvớichuyện“sínhngoại”thìcódâymơ

rễmágì?Vềmặtchếđộchínhtrị,TrungQuốccũngđãhọcTâyhếtmứcrồi,trướctiênlàviệcxóabỏtruyềnthốngđếvươngthếtậpsuốtnămngànnămqua,họctậpmạnhmẽphươngthứctuyểncửbỏphiếucủaphươngTây.Tiếptheolàđábaychếđộphongkiến,họctậpchínhtrịdânchủcủaphươngTây.Vềmặtchếđộkinhtế,bỏtưtưởngtrọngnôngkhinhthươngsuốtnămngànnăm,họctậpphươngTâyđưacôngthươnglênhàngđầu.Đặcbiệtbỏnhânsinhquannămngànnămchorằnglàmquanlàconđườngduynhất,họctậpmạnhmẽcáchnhìnnhânsinhvớikếtcấuđatầng,đadiệncủangườiphươngTây.Vềmặtvănhóa,toànbộhệthốngcôngcụtuyêntruyềnđạichúng,baogồmbáochí,tivi;tấtcảnhữngsángtácnghệthuật,baogồmtiểuthuyết,thơca,kịch,hộihọa,âmnhạc...khôngcóhoạtđộngnàokhônghọctậpphươngTâyđếnquaycuồngmêmệt.Nhưthế,chẳnglẽtoànquốctrêndướiđềulàcamtâmtìnhnguyệnsínhngoạicảsao?

ChiếcPhiênThiênấn“sùngTâysínhngoại”đầycảmtínhlàmộtsailầmtrongngữýhọc,khôngthểnàophântíchhaysuynghĩ.ÔngĐạcDânnói:“NếunhưởnướcMỹtrongbanăm,nămnăm,thìtinrằngsựnhìnnhậnvàcảmgiácsẽkhác.”Điềunàycóthể,nhưngcũngchưachắc.ChúngtamongmuốnvũkhícủaTrungQuốctinhnhuệhơn,nêncầnhọctậpphươngTây.ChúngtamongmuốnTrungQuốcquảnlýcôngthươngnghiệpcóhiệuquảhơn,nêncầnhọctậpphươngTây.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốclàmộttậpthểhòathuậnhơn,nêncầnhọctậpphươngTây,nói“xinlỗi”,“cảmơn”.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốcbiếtxếphàng,nêncầnhọctậpphươngTâyxếpthànhmộthàngdài.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốctôntrọngvạchsangđường,nêncầnhọctậpphươngTâychấphànhnghiêmchỉnhquyđịnhgiaothông.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốckhiquacửađànhồitừtừmớibuôngtayđểkhỏiđậpvàongườiđisau,nêncầnhọcngườiphươngTâyđứnglạichờ.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốcđềucólònghàohiệpphóngkhoáng,nêncầnhọcngườiphươngTâyluônnởnụcười,vàthíchgiúpđỡngườikhác.ChúngtamongmuốnngườiTrungQuốccósứckhỏenhưhùmbeo,nêncầnhọcngườiphươngTâybỏthờigianchothểthao,màkhôngmấtthờigianvàođấuđángầm.Tấtcảnhữngđiềunày,saolạibịchụplêncáimũ“sínhngoại”?TrướcnhữngngườiphươngTâynhẹnhànglịchsự,chúngtalẽnàokhôngtựlấylàmxấuhổvềvẻngoàixấuxícủamình,màcòncố“khôngquêncộinguồn”đếncùng,giươngmàytrợnmắtđếncùng?Ngườixưacócâu:“Trisỉcậnhồdũng”(biếtxấuhổcũnggầnnhưdũngcảm).Chếtcũngkhông

chịunhậnsai,thìchỉcầntâmtrạngkíchđộng,đấmngựcngãlănra,thếlàcôngđứcviênmãn.Nhưngbiếtrõđiềugìlàđángxấuhổ,khôngnhữngcầncódũngkhí,màcòncầnhơnnữatrítuệ.

Tiếpngaysau“xấuhổchorằngmìnhthấpkém”,ôngĐạcDânnóiđến“mùquángtựcoithườngmình”.Haicâunàycũngkhôngcóquanhệnhânquảtấtyếu.Xấuhổvìchorằngmìnhthấpkémtấtnhiêncóthểmùquángtựcoithườngmình,nhưngcũngcóthểchợttỉnhngộ,phẫnnộmàmưutínhchomìnhtrởnênmạnhhơn.CôngcuộcMinhtrịDuytânởNhậtchínhlàbắtnguồnnhờvậy.Bịbóbuộcbởitìnhcảmkíchđộng,làmộttrongnhữngđặctínhcủangườiTrungQuốc.MộtvịgiáosưngườiMỹđãviếtcuốnsáchtiêuđềNhậtBảnsố1,nhưngkhôngcóngườiMỹnàomắngnhiếcônglàsínhngoại.BáchDươngtôichẳngquachỉviếtmấybàinóivềnhữngấntượngsơbộcủamình,vậymàPhiênThiênấnđãbayloạnxạ.Ôichao,dùchoanhcóbópcổtôi,tôivẫncứphảikêulênrằng:“SùngTây,nhưngtuyệtđốikhôngsínhngoại!”Mongcácvịđộcgiảsuynghĩvàđánhgiá.

TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Kỳthịchủngtộc

Sựkỳthịchủngtộcgiữangườidađenvàngườidatrắngtrênthếgiớivốnlàmộtmốithùsâunhưbiển,đãđượckhắcphụcmộtcáchlýtínhbằngđạinghĩanhânquyềnvàtấmlòngrộngmở.VậymàngườiTrungQuốcvốnvôcùngthôngminh,vẫncòndầmmìnhtrongquanniệmcảmtínhcụcbộđịaphương,chilitínhtoán,chỉcóthểnghĩmàthởthanphậnmìnhmỏngnhưtờgiấy.

NgườiTrungQuốccănbảnkhôngcótưcáchchỉtríchngườiMỹdatrắngkỳthịchủngtộc,bởivìngườiTrungQuốccòncósựkỳthịthấpcấphơncảkỳthịchủngtộc-đólàkỳthịkhuvực.Tạibấtkỳmộtquốcgiacótrìnhđộvănminhcaonào,quanniệmcụcbộđịaphươngđềudầndầnmấtđi,màthayvàođólàlợiíchcủacácchínhđảng!AnhđãtừngnghengườiVigirniabàixíchngườiArizonabaogiờchưa?NghethấyngườiKyushubàixíchngườiShikokuchưa?Thêmnữa,kỳthịchủngtộccủangườiTrungQuốcsovớikỳthịchủngtộccủangườiMỹcólẽcòntệhạihơn.Nàolà“concháuViêmHoàng”“đạihánthiênuy”,nàolà“khôngphảidòngdõichúngtalòngdạtấtkhácbiệt”.Xemracơhộisốngcònchongườikhác,đãmongmanhlạicàngmongmanh.

MộtsốbạnTrungQuốcđangsốngởMỹ,rõràngcũngchỉởcùngvịthếvớingườidađen,nhưngtronglònghọvẫnrấtkhóchấpnhậnngườidađen,cứnhắcđếnnhữngngườibạndađenlàlắcđầuquầyquậyynhưmắcchứngcuồnglắcvậy.Bộmặtkhinhthườngấycóthểkhiếnngườitarútgânmàchết.Thựckhôngthểtưởngtượng,nếunhưtrongsốngườiTrungQuốclạicó11%làngườidađenhayngườiAnhđiêng,thìnhữngngườibạndavàngcủachúngta,chẳnghiểusẽphátsốtlênđếnbaonhiêuđộ?Chỉcầnlàngườikháctỉnhđãkhómàbaodungrồi,huốnghồlàkhácchủngtộc.

Kỳthịchủngtộclàmộtquanniệmcótínhkinhniên,chúngtakhôngcầnlấylàmlạlùng.ĐiềuđángđểchúngtalấylàmlạchínhlàbiệnphápmàngườiMỹxửlýcănbệnhkinhniênnày.BiệnphápcủahọkhácvớiTrungQuốc,“kiêngbệnhkỵthuốc”kiêm“xấuxađậylại”.Trênthựctếđâylànguyênlý,khôngphảilàbiệnpháp.Biệnphápthựcsựlà,mộtmặtcứđingoàiramáu,mộtmặtlấyhaitaybưngđítmàkêu:“Tôikhôngbịtrĩđâu!”Aimànóitôimắcbệnhtrĩ,thìngườiấy“cóýđồkhác”kiêm“cóýđồgìđấy”.“Haiýđồ”làphépbáugiatruyền,chỉcầnniệmcâuthầnchúphépbáunày,đốithủsẽkhóthoátkhỏikiếpnạn,bệnhtrĩcũngtựnhiênmàkhỏi.Ôichao,lạinóiquenmồmrồi,khôngphảilàbệnhtrĩtựnhiênmàkhỏi,màlàmìnhđangtừchỗcóbệnhtrĩbỗngnhiêntrởthànhkhôngcóbệnhtrĩ.Mọicốgắngcủanhữngngườilệchlạc,nhữngcondòihũtương,chỉlàbưngđítthậtchặt,chứkhôngphảilàđichữabệnhtrĩ.

NướcMỹlàmộtxãhộimạnhkhỏe,hơnnữa,làmộtxãhộivôcùngcườngtráng,cườngtrángđếnđộcóthểtựmìnhđiềuchỉnhchínhmình,chonênphảnứngcủanókhôngphảilàbưngđítthậtchặt,màlàchạykhắpnơikêuầmlên,khôngđượcrồi,mắcbệnhtrĩrồi,mỗingàychảymấttámngàngallonmáu,sắpphảiđihỏithămgiáquantàirồi.Ầmĩđếncảthiênhạđềubiết,khiếnngườitagiậtmìnhkinhhãi,rồisauđólàtiêm,làuốngthuốc,làphẫuthuật,đổichiếcghếbăngcứngthànhxôphacótựalưng,đổitựalưngcongthànhtựalưngthẳng.

Trựctiếpphơibàysựkỳthịchủngtộctrênvănchươngvàcáccôngcụtuyêntruyền,chínhlàđánhđộngchotấtcảmọingườiđềubiết,khiếnmọingườiphảigiậtmìnhkinhsợ.Mộtxãhộicườngtrángmạnhkhỏephảiđượcxâydựngtrêncơsởmộttâmlýcườngtrángmạnhkhỏecủanhândân.Họcóđủtrítuệtôntrọngsựthật,cóđủdũngkhíthừanhậnsailầm,cóđủkhảnăngđểsửachữa,cảitiến.Kỳ

thịchủngtộclàmộtviệccóthật,vàcũnglàmộtviệcsailầm,ngườiMỹđangdựavàotrítuệvàdũngkhícủahọđểđitìmconđườnggiảiquyếtổnthỏa,họđãápdụnghàngloạtnhữngbướcđilýtính,đểsựkỳthịchủngtộcdầndầngiảmthiểu,chođếnkhihếthẳn.

TríchtừĐạplêncáiđuôinó

Thiênhạhiếmcó

Xãhộivớiýthứchệthuộcđịaluônchongônngữcủamẫuquốclàngônngữcaocấpnhất,tônquýnhấtvàthầnthánhnhất.TuyTrungQuốcchưatừnglàđấtthuộcđịa,nhưngngườiTrungQuốccóýthứccủadânthuộcđịa.ÔngBresciani-lưuhọcsinhtạiTrungQuốc,làngườiMilan,Italia,saukhiởĐàiLoantámnăm,ôngpháthiệnkhiđimuađồởcửahàng,nếunóitiếngTrungQuốcthìngườibánhàngchẳngcoiragì,nhưngnếunóibằngtiếngAnh,thìngườitalậptứcniềmnởsănđón.ĐếnnỗiôngBrescianituycóthểnóitiếngTrungnhưgió,nhưngkhiđimuađồ,vẫncứnóibằngtiếngAnh.Ôichao,chẳngqualàôngBrescianiítthấynênmớicholàlạmàthôi,khôngchỉmìnhngườibánhànglàvậy,nếuôngtiếpxúcvớinhữngtầnglớpcaohơnnữa,cólẽsẽpháthiệnratiếngAnhcòncóuylựcmạnhkhôngkhamnổi.TrêntờLiênHợp,ĐàiBắcngày24tháng6nămnay(1978),cómộtmẩutinvắn,tôixinchéplạirađây,khônghềsửachữnào.

Tinchobiết:

NgànhbưuchínhĐàiLoannổitiếngvềdịchvụtốt,nhưngcũngcólúcchưađượcchuđáo.HiệutrưởngĐạihọcTiểubangNewYork-ôngJohnToll,gầnđâyđếnthămĐàiLoan,từnghyvọngthôngquadịchvụbưuchínhrấttốtcủaĐàiLoan,hẹngặpmộtvịphụhuynhhọcsinh,nhưngđãphảithấtvọng.(BáchDươngchúthích:đemcâu“gửimộtbứcthư”viếtthành“thôngquadịchvụbưuchínhrấttốt”,đểtăngthêmáplực,cóthểnóilàngòibútthầntình,xứngđángđểkínhnể.)

HiệutrưởngJohnTollởtạikháchsạnViênSơn-ĐàiBắc,ôngviếtmộtbứcthưbằngtiếngAnhgửiphụhuynhhọcsinhLaNgọcTrân,hyvọngcóthểgặpmặtđểnóichuyện.Kếtquảlà,vìbứcthưkhôngcóphụchúđịachỉbằngtiếngTrung,thờigianlỡdở,đếnkhiôngLaMinhGiám-chacủasinhviênLaNgọcTrânnhậnđượcthư,

thìđãquáthờigianhẹngặp,ôngTollcũngđãvềnước.ÔngLaMinhGiámchorằngbưucụctrảlạibứcthưnàylàrấtkhônghợplý.(BáchDươngchúthích:haychomộtcâukhônghợplý.)

HiệutrưởngTollngày24tháng4,theohiệutrưởngĐạihọcHoaKỳđếnthămĐàiLoan,đếnngày27gửithưchophụhuynhsinhviênLaNgọcTrânđanghọctạiĐạihọcTiểubangNewYork,hẹn7giờtốingày29gặpmặtđểnóichuyện,kếtquảlàđếnđầutháng5,bứcthưnàymớiđếntaygiađìnhLaNgọcTrân.

ÔngLaMinhGiámđãchỉra,khiôngnhậnđượcbứcthư,trênphongbìthưđãghithêmchúthíchđịachỉbằngtiếngTrung,nhưngbưucụclạiđóngcondấu“Trảlại”,bêntrênghirõdòngchữ:“Trênphongbìbưukiệnnướcngoàigửitrongnước,cầnphụchúđịachỉbằngtiếngTrung”.VậyrõrànglàbứcthưnàysaukhitrảlạikháchsạnViênSơn,mớiđượcngườikhácghichúthêmđịachỉbằngtiếngTrung.

ÔngLaMinhGiámnói,ngườinướcngoàikhôngnhấtđịnhbiếtviếttiếngTrung,quyđịnhcủabưucụcvềviệcthưtừtrongnướccầnphảichúthíchđịachỉbằngtiếngTrung,chỉnêndànhchotrườnghợpngườitrongnướcgửithưtừchonhau,cònđốivớingườinướcngoài,nhữngbứcthưchưacóphụchúđịachỉbằngtiếngTrung,vềlývẫnnênchuyểntheođịachỉtiếngAnhviếttrênđó.

NhânviênbưucụcĐàiBắcchobiết,bứcthưnàycóthểbịnhânviênbưuchínhnhậnlầmlàthưdongườitrongnướcgửi,saunàynhấtđịnhsẽsửađổi.

Đoạntintrênđâythựcsựlàmộtchuyệnhiếmcótrongthiênhạ,ôngLaMinhGiámđángkínhchỉvìkhôngthểkịpthờitiếpkiếnvịđạinhânngườiTây,saukhithấtvọngtâmtìnhbộcphátđãbấtngờnhảylênmặtbáo.Bưucụcrõràngcóquyđịnh:“Trênphongbìbưukiệnnướcngoàigửiởtrongnước,cầnphụchúđịachỉbằngtiếngTrung”.ÔngLaMinhGiámlạigiảithíchrằng:“chỉtrongtrườnghợpngườitrongnướcgửithưtừchonhau”,“đốivớingườinướcngoài,thưchưacóphụchúbằngtiếngTrung,vềlý...”Ôichao,vềlý,làvềlýnào?MộtbứcthưtiếngAnhgửiđi,phảichăngôngbưucụcđềuphảibócraxem,nếulàtênTâythìvẫncứgửi,cònnếulàtênđơnâmtiếtthìtrảlại?CómộtsốngườiMỹgốcHoa,nhưchađẻngànhkhoahọcnguyêntửTrungQuốc-ôngTônQuanHán,điđâucũngkhôngđổitên,ởđâu

cũngkhôngđổihọ,luônchỉviếttênlàK.H.Sun,chứcơbảnkhôngcótênTây,thìôngbưucụcbiếtphânbiệtthếnàođây?Nếunhưchỉxemphongbì,cũnglàmsaobiếtđượcanhtalà“ngườinướcngoài”hay“thằngnhóctrongnướcgiảTây”?Đólàchưanói,ngườiTrungQuốcởMỹdùngtiếngTrungviếtthư,vậyđượchaykhông?NgườiẢRậpởĐàiLoandùngtiếngẢRậpviếtthư,ngườiTháiởĐàiLoandùngchữTháiviếtthư,cóđượckhông?Ôngbưucụckiađangkhicấpbáchchưakịpsuynghĩnênmớithừanhậnnhầmlẫn,thựcsựkhôngbiếtsaiởchỗnào,nhầmởchỗnào?Lạicònvỗngựcđảmbảocảitiến,càngkhôngbiếtlàcảiởchỗnào,màtiếnởchỗnào?

Trướcnhữngsựviệcnày,chúngtachẳngcógìđểnói,chỉlànhắcnhởmộtchút,dướiáplựccủaýthứcthuộcđịa,ýthứcnôlệphươngTâymạnhmẽnhưthế,mặtmũimồmmiệngcủangườiTrungQuốcđãbịbiếndạng,biếndạngđếnđángghét!

PHẦNIISÓNGGIẬNXÔBỜ

CHÚNGTAVẪNCÓTHỂLÀMMỘTNGƯỜICONTỐT

ÝkiếncủaôngGiangChuPhongđăngtrên“BảntinHộiđồngmônTrungQuốc-ĐạihọcIowa”ngày8.10.1984

uổinóichuyệnvớichủđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”củaôngBáchDươngtạiOIEStốingày24tháng9đãthuhútrấtnhiềuthínhgiả,làmộtdịptụtậpanhemđồngmônTrungQuốcđôngđảohiếmthấy.

Trongsuốtbuổinóichuyệnkéodàimộttiếngrưỡiđồnghồ,ôngBáchDươngđãthuậtlạichitiếtthựctếmìnhtừngtrảiqua,nhữngmặtxấutrongtínhcáchcủangườiTrungQuốc,nhưkhôngcótựtôn(màchỉcótựđạihoặctựti),thiếutinhthầntậpthể(nhưngườiNhậtBảnđangcó),cảmgiácsợhãibẩmsinh,lòngdạquáhẹphòi,thiếu“khảnănggiámđịnh”,đấuđánộibộ,v.v...Tôiđặcbiệtchúýđếnsựmôtảvề“thổiphồng”(swelling)củaôngBáchDương.

Chúngtarấtcảmkíchkhicóbạntừcốhươngđến,giốngnhưmộtngườichangườimẹ,nhắcnhởkhuyênrănchonhữngđứaconxaởhảingoạichúngta,chochúngtamộtcơhộiđểtựxétlạimìnhmộtcáchsâusắc(khôngphảilàđóngcửangẫmlỗi).Đúnglàchúngtađãnghequánhiềulờinịnhnọt,chúngtacầnphảiđượcchonhữngroivọtnhưvậy!

ÔngBáchDươngvớicáinhìncủamộtnhàsửhọcđãtổngkếttrảinghiệmvềvănhóanămngànnămcủaTrungQuốcvàđưaravàicâunóikinhthiênđộngđịa.Ôngnói:xétđếngốcrễ,ngườiTrungQuốccónhữngtínhxấunàylàdotrongvănhóaTrungQuốccómộtcănbệnhkinhniên,cănbệnhnàykhôngphảigìkhác,chínhlàtruyềnthống

Nhogiamàtừnhỏchúngtađãcoilàkhuônphép.Tôichưađọcđượcnhiềusáchsử,trảiđờicũngkhôngsâu,nhưngtôithấy,luậnđiệucủaôngkhônghềquácáchmạng,mànóichínhxáclàquátáobạo!Vôcùngtáobạo!

GiọngđiệuôngBáchDươngđầyquanniệmsốmệnhvàbấtlực,chorằngngườiTrungQuốcsốngtrongmôitrườngnhưvậy,chịuxâmthựcvănhóaxấunhưvậy,khôngcòntựchủđượcbảnthân,cũnggiốngnhưchúngtakhôngthểlựachọnđượcailàmchamình.Đúngvậy,chúngtacốnhiênkhôngthểtừbỏmộtngườichaxấuxí,nhưngchúngtavẫncóthểlàmmộtngườicontốt!

ÝkiếncủaôngNamNhậtđăngtrên“BảntinHộiđồngmônTrungQuốc-ĐạihọcIowa”ngày8.10.1984

rongbuổinóichuyệnhôm24tháng9,ôngBáchDươngđãđemtoànbộnhữngmặtxấutrongtínhcáchcủangườiTrungQuốcquykếtchotruyềnthốngNhogia.Nếumộtngườibìnhthườngnóinhưvậythìcũngkhôngcógìlạ,dẫusao“người

TrungQuốcxấuxí”luônthíchviệcngườinóitacũngnói,nhưngvớimộtngườinghiêncứusâuvềlịchsửTrungQuốcnhưôngBáchDươngmàlạicónhữngphátbiểunhưvậy,thìkhôngkhỏikhiếntôikinhngạc!

“ĐảđảobèlũKhổngnho”đãlàgiọngđiệucũkỹtừsáubảymươinămtrước,giớitríthứctrongmấynămgầnđâyđãkhôngcònmặnmàvới“mónnày”nữa.Tôikhôngnóirằngkhôngmặnmàvới“mónnày”cónghĩalà“mónnày”khôngđúng,nhưngítnhấtnóchothấymộtbiểuhiệntrưởngthành,bìnhtĩnh,suynghĩmộtcáchlýtrícủagiớitrithứcsaunhữnghànhđộng“cáchmạng”,“phongtrào”đầycảmtính.

Hơnhaingànnăm,quátrìnhtácđộngqualạilẫnnhaugiữalịchsử,xãhộivànhânvănởTrungQuốclàkháphứctạp,bấtkỳaimuốnđemmộtcâukhẩuhiệugiảnđơnhoặcmộtnguyênnhânđơnnhấtgiảithíchchotấtcảcáchiệntượng,đềuvôcùngvõđoán(mệnhđềđầyđủvềmặtlogicđặtvàotronghiệnthực,cănbảnvẫnthiếuýnghĩakinhnghiệm).Huốngchigiátrịthờiđạicủaphongtrào“NgũTứ”,khôngnằmởchỗnócóchỉramộtconđườngđúngđắnchoTrungQuốchaykhông,mànằmởchỗnóđãđemlạichophầntửtríthứcTrungQuốcmộtđộnglựctựxétlại.Trênthựctế,nhữngngườiphêbìnhNhogiatrongthờikỳ“NgũTứ”khônghẳnnhấtđịnhhiểuhếtvềNhogia,màKhổngTửchẳngquachỉlàmột“hìnhnhânthếmạng”đểtranhthủquầnchúngtrong“hànhđộngcáchmạng”màthôi!

NhogiacóphảichịutráchnhiệmchotấtcảnhữngtộiáccủaTrungQuốctronghơnhaingànnămquahaykhông,làmộtchủđềrấtnghiêmtúc,trừphinghiêncứumộtcáchsâusắctinhthầnbêntrongcủaNhogia,cộngthêmsựhiểubiếtvềtìnhhìnhlịchsửbênngoài,

nếukhôngrấtkhóđưaramộtphánđoánchínhxác.TôichorằngôngBáchDươngmớichỉxoayquanhtìnhhìnhlịchsửbênngoài,màkhônghiểuhếttinhthầnthựcsựcủaNhogia,chonênđãđemrấtnhiềuthứkhôngphảiNhogiađềucoilàNhogia.Trênthựctếđâylàcănbệnhphổbiếnmànhữngphầntửtríthức“hiểulịchsửmàkhônghiểutưtưởng”thườngphạmphải.

TôiđềnghịôngBáchDươngnênnghiêncứumộtchúttácphẩmLịchsửvàTưtưởngcủaôngDưAnhThời,vàtácphẩmBảnchấtNhogiáocủaôngHùngThậpLực,đểcóthểcóđượcnhậnthứctươngđốirõràngvề“nhàNholàgì”,nếukhôngnhữngnhânsĩcótiếngnhưôngBáchDương,đếnmộtđịnhnghĩacònchưalàmrõđược,màlại“nhặtchúttrítuệvụncủangười”,phátngônranhữnglờilẽnhưvậy,thìháchẳngphảilạitựthêmmộtvídụcho“ngườiTrungQuốcxấuxí”haysao?

ÔngHùngThậpLựclàmộtnhàtưtưởngcó“cônglực”khácaokểtừthờiDânQuốcđếnnay(tấtnhiên,điềunàykhácbiệtrấtlớnvớimộtnhàtưtưởngkhá“nổitiếng”).CònôngDưAnhThờilàmộtnhânvậtchủchốttrongnghiêncứulịchsửtưtưởngTrungQuốchiệnnay.Cảhaiôngđềucùngchorằng,NhogiacănbảnchưatừngxuấthiệnvớibộmặtthậtsựcủamìnhtrênvũđàichínhtrịquacácthờiđạicủaTrungQuốc.Hùngtiênsinhchorằng,“kinhđiểnNhogiađãbịsửachữa”,cònDưtiênsinhthìchỉra,lýluậnTrungQuốchơnhaingànnămquađãthựchành,cănbảnlàPhápgiachứkhôngphảiNhogia.Chếđộchínhtrịkiểu“DươngNhoÂmPháp”đãkhiếnNhogiaphảimangtrênmìnhdanhtiếngxấuxasuốthơnhaingànnămqua!

Làmộtphầntửtríthức,tôitintưởngnhữngluậngiảicótínhhọcthuậtnghiêmtúchơnlànhữngphánđoánmangtínhtìnhcảm,nhữnglờinóibấtchợtkiểubànluậnvỉahè.Khôngcóailạiđitráchcứmộtnhàkhoahọckiệtxuấtcónhữngkiếngiảiấutrĩvềchínhtrị,nhưngngườitacóthểcoithườngnếuôngtabắtngườikhácphảichấpnhậnkiếngiảichínhtrịcủamình.Tôichorằngmộtngườikhôngthểhiểuđượctấtcảmọithứ,“khônghiểuthìkhôngnênnói”,đólàsựthànhthựcvớichínhmình,sựtôntrọngvớingườinghe.NếunhưôngBáchDươngchỉmuốnlàmmộtngườiviếttiểuthuyết,viếttạpvăn,thìtôikhôngcóýkiếngìcả,nhưngnếunhưôngmuốnnóimộtcáchnghiêmtúcvềchủđềtruyềnthốngNhogia,thìtôiđềnghịôngnênđọcnhiềuhơnnữanhữngsáchvởcótínhhọcthuật,đểtránhmắcphảicâumaimỉa“trầydatrócvảy”.

Hùngtiênsinhchorằng,“kinhđiểnNhogiađãbịsửachữa”,cònDưtiênsinhthìchỉra,lýluậnTrungQuốchơnhaingànnămquađãthựchành,cănbảnlàPhápgiachứkhôngphảiNhogia.Chếđộchínhtrịkiểu“DươngNhoÂmPháp”đãkhiếnNhogiaphảimangtrênmìnhdanhtiếngxấuxasuốthơnhaingànnămqua!

CŨNGLÀ“NGƯỜITRUNGQUỐCXẤUXÍ”

ÝkiếncủaôngDưBađăngtrên“BảntinHộiđồngmônTrungQuốc-ĐạihọcIowa”ngày22.10.1984

gườiTrungQuốccómộtđặctính,đólàtránhbệnhkỵchữa(nhữngchủngtộckháccóthểcònnghiêmtrọnghơn,tôikhôngphảilàngườinghiêncứunhânchủnghọc,cũngkhônglàmcôngtácthốngkê,nênkhôngthểcósốliệuvềvấnđềnày),ôngBáchDươngđãchỉravôvànđiểmxấucủangườiTrung

Quốc,chínhlàđãphạmphảiđiềucấmkỵcủahọ,chảtráchmàbịhọmắngchửi.Hơnnữa,ôngđãnóimộtcâuđụngđếnhàngvạnvạnngười,nênbịchửicũngđáng.Trongbảntinsốtrước,ngườiđãvặclạiônglàmột“tiểutửhậusinh”,cólẽtuổiđờicònchưabằngnửatuổiđờicủaông,tinhthầnkhôngsợ“quyềnuy”(khôngphảilà“quyềnthế”)ấyrấtđángđểmọingườitánthưởng.Cóđiềuđọctoànbộbàiviết,nhữngchứngcứmàanhNamNhậtđưarađểphảnbácôngBáchDươngchỉlàluậnđiểmcủahaiôngHùngThậpLựcvàDưAnhThời.Anhnói,ôngHùngThậpLựclàmộtnhàtưtưởngkhácó“cônglực”kểtừthờiDânQuốcđếnnay,ôngDưAnhThờilànhânvậthàngđầunghiêncứulịchsửtưtưởngTrungQuốchiệnnay!Chỉdựavàoviệcmộtngườikhácó”cônglực”,mộtngườilànhânvậthàngđầu,anhliềntiếpnhậnvôđiềukiệncáchnhìnnhậncủahọ,dùngcáchnhìnnhậncủangườikhácđểphêphánkiếngiảicủamộtngườikhác,đóchẳngphảilàmắcvàocănbệnhtintưởngmùquángvàoquyềnuysao?HaiôngHùng,Dưlàngườinhưthếnào,tôixinđượcthứlỗivìmìnhlàngườithôlậu,kiếnthứccònhạnhẹp,chưatừngđượcnghetêncủahaiông.Maymắnchotôi,thứnhấttôikhôngphảilàngườinghiêncứutriếthọc,thứhailàkhôngphảingườinghiêncứusửhọc,thứbatôilàhậuduệcủaHoakiềuĐôngNamÁ,nênkhônghiểusâulắmvềvănhóaTrungQuốcvàlịchsửTrungQuốc.Theonguyêntắc“khôngbiếtkhôngnênnói”thìthựcsựkhôngnênviếtbàiviếtnày.ChỉlàtôicảmthấyanhNamNhậthỏakhíhơivượngmàkhẩukhícũnghơilớn,thiếuđitácphongkínhlãotônhiền,lớnnhỏcótrậttựcủaNhogia,nênmớikhôngđừngđượcphảithưalạimấycâu.

“NhogiacănbảnkhôngđượcxuấthiệnvớikhuônmặtthựcsựcủamìnhtrênvũđàilịchsửchínhtrịTrungQuốc”,“kinhđiểnNhogiađãbịsửađổi”,đưaranhữngluậnchứngnàyhoàntoànkhôngcầnphảicótrìnhđộquácao,chỉcầnlàngườicómộtchútquantâmđếnlịchsửTrungQuốcthìđềuhiểu,vàcũngrấtcósứcthuyếtphục.Cònluậnchứng“Dưtiênsinhchỉra,họcthuyếtmàTrungQuốcthựchànhsuốthaingànnămnay,cơbảnlàPhápgiachứkhôngphảiNhogia”,thìquáhuyềnhoặc,khiếnngườitakhómàtinđược,khôngbiếtanhNamNhậtcóthểgiảithíchthêmnhữngđiểmcònhuyềnbíchưarõ

ràngtrongđókhông?

“Nhữngsáchvởmangtínhhọcthuật”tôimớichỉđượcđọcmộtít,cóthểđếmtrênđầungóntay,nhưngnhữngcuốntạpthưdãsửcóliênquanđếnvănsửTrungQuốcthìđãđọcrấtnhiều.Theohiểubiếtthôsơcủamình,tôithấyTrungQuốckhôngphảilàkhôngcótruyềnthốngdânchủ.ThờiNghiêu,Thuấn,Vũ,Thangthựchiện“thiênhạlàcủachung”,hoàntoànkhôngthuachếđộtuyểncửdânchủngàynay.ThờikỳXuânThuChiếnQuốccũnglàmộtthờiđạimàkhôngkhítựdolênrấtcao,trămhoađuanở,trămnhàđuatiếng,tinhthầndânchủấythựcsựkhiếnngườiTrungQuốcngàynayphảingưỡngmộ.Saunày,khinhàHánbãitruấtbáchgia,độctônNhothuật,thìdânchủởTrungQuốcđãbịkhóalạitrongnhàđá,cáimàTrungQuốcliêntụcthựchànhlàhệthốngphápluậtcủachủnghĩaphongkiếnchỉcaitrịbằngconngườichứkhôngcaitrịbằngphápluật.Nhữngkẻthốngtrịởrấtcaobêntrên,còndânđenthìbòrạpbêndưới,nghemệnhlệnhtừnhữngvịlãnhtụanhminhvĩđại,vàchỉbiếthô“vạntuế”.Ngườidândườngnhưcũngđãthànhthóiquen,chỉcầnđưaramộtchútlợiích,thìđạibộphậndânchúngđềuđồngýlàmkẻphụctùng,tácdụngcủatưtưởngNhogiatrongviệcduytrìtruyềnthốngphongkiếnnhưvậy,thựcsựkhôngthểcoinhẹ.

Nhữngđiềutôinóichỉlàcủamộtkẻngoàilề,hyvọngcóthểnémđimiếngngói,thuvềviênngọc,chânlýcàngbànluậnsẽcàngrõthêm,sựthậtkhôngthểbắtngườikhácngậmmiệngkhôngnói.TôirấthoàinghiviệcanhNamNhậtkhidạydỗôngBáchDươngcẩnthận“trầydatrócvảy”,vềnhàđọcthêmnhữngsáchvởcótínhhọcthuậtcao.Khôngbiếtanhđãcóchứngcứxácthựcnàođểchứngminhđốiphươnglà“bấthọcvôthuật”,làchưatừngđọcquacáctácphẩmlớncủaHùngThậpLực,DưAnhThời?Tôicảmthấycáchnhìnnhậnkhácnhaucủahaingườimộtgiàmộttrẻ,ngoàisựkhácnhauvềhìnhtháiýthức,còncóvấnđềthếhệ.ThếhệtrẻhơntuycũngbiếtđượcngườiTrungQuốcmấychụcnămlạiđâyđãphảichịuvôvàncảnhngộbithảm,nhưngkhôngphảiđíchthânmìnhtrảiqua,nênkhôngcócáchnàođể“phẫnnộ”lênđược.NếunhưanhNamNhậtcũngtừngtrảiquavôvànkhổnạnnhưôngBáchDươngtừngphảichịu,thìcólẽkhiphêphánnhữngkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốccònkịchliệthơnnhiều!ÔngBáchDươngcóthểcũngđãcôngkíchkhágaygắt,cóyêunhiềuthìmớitráchnhiều,chúngtasaocóthểtráchôngấyđược?NhữngphầntửtríthứccủaTrungQuốctrongthờiđạingàynaythựcsựcũngnêntỉnhngộrồi.VìsaocónhiềungườiTrungQuốcphảirời

bỏquêhươngởnhờđấtkháchđếnvậy?Vìsaocónhiềunhântàiưutúphải“SởtàiTấndụng”đếnvậy?VìsaongườiHoaởĐôngNamÁlạiphảichịuhếtlầnnàyđếnlầnkhácnhữngphongtràobàiHoa?Nhữngphầntửtríthứccấpcaochịuảnhhưởngsâusắccủa“nềnvănhóaưutútruyềnthốngTrungQuốc”nhưchúngta,khôngthểgánhnổinhữngtráchnhiệmnàysao?

ÝkiếncủaôngDiêuLậpDânđăngtrênTạpchíThậpkỷBảymươingày12.11.1973

hàmlànhữngngườiquantâmđếntiềnđồcủaTrungQuốc,đềucóthểsẽnghĩđếnmộtvấnđềcănbản:TrungQuốc(từnăm1842-1949)vìsaolạiyếuđuốinhưvậy?Mỹ,Nhậtvìsaolạimạnhnhưvậy?

TrungQuốccódiệntíchrộnglớn(đứngthứhaithếgiới,chỉkémLiênXô),dânsốđông(đứngđầuthếgiới),nguồntàinguyênkháphongphú,lạicòncónềnvănhóalâuđờinămngànnămmànhiềungườivẫntựhào,theolýmànói,phảilàmộtcườngquốcđứngđầuthếgiớimớiphải,nhưngsựthậtlạikhôngphảinhưvậy!TừcuộcChiếntranhNhaphiếnnăm1842đếnnay,cáccườngquốcthaynhauxâmlượcTrungQuốc,cắtđấtbồithườngchẳngphảimộtlầnđãđủ,chỉthiếuchútnữalàbịchianămxẻbảy.Ngày7tháng7năm1937,bắtđầucuộcthánhchiếnchốngNhậtđểbảovệđấtnước,quânphiệtNhậtBảnởTrungQuốcgiếtngườicướpcủahãmhiếp,đãđếnđộkhôngcònchúttínhngườinàonữa.Trongtámnămkhángchiến,quândânđồngbàoTrungQuốcbịngườiNhậtBảnsáthạiđãlêntớiconsốhàngchụctriệungười,tổnthấtvềtàisảnlạicànglớnhơnnữa.Giởhếtlịchsửcổkimtrongngoàinước,sốphậnbithảmmàmộtđấtnướcgặpphảigiốngnhưtìnhcảnhTrungQuốcsaucuộcChiếntranhNhaphiến,thựcsựlàcómộtkhônghai.Mộtquốcgiavănminhcổđại,nhưAiCậpchẳnghạn,chẳngquachỉtừnglàthuộcđịacủamộtđếquốcAnh,chođếnlụcđịađenchâuPhimấychụcnămtrước,saukhicácnướcchủnghĩađếquốchoạchđịnhxongđịagiới,cũngchỉphảichịuáchápbứccủamộtôngchủthựcdânmàthôi.KhônggiốngnhưTrungQuốcsaucuộcChiếntranhNhaphiến,córấtnhiềuôngchủthựcdân,bấtkỳmộtnướcchủnghĩađếquốcnào,đềucóthểthòmộtchânvàocắnTrungQuốcmộtmiếng.HaiđếquốcNga-Nhật,đểtranhđoạtquyềnlợithựcdânởTrungHoa,cònđánhnhautrênlãnhthổTrungQuốc,đâychínhlànguyênnhânkhiếnTônTrungSơnđã

đauđớngọiTrungQuốclàthuộcđịahạnghai!

SaukhitrìnhbàysơlượcvềthảmtrạngcủaTrungQuốcgầnmộttrămnămnay,chúngtahãyxemmộtsựđốilậpmạnhmẽ:nướcMỹmớiđượcthànhlậpchưađầyhaitrămnăm,sự“lâuđời”trongvănhóacủahọthựcsựkhôngthểđemsovớivănhóaTrungHoa,nhưnghiệnnaynướcMỹlàmộtcườngquốcđứngđầuthếgiới.Cóngườinói,nguồntàinguyêncủaMỹquáphongphú,chúngtathựcsựkhôngsosánhđược.Vâng,vậythìtakhôngsovớiMỹnữa,sovớiNhậtBảnthìchắclàđượcchứ.Đấtđai,dânsốvànguồntàinguyêncủaNhậtBản,cóđiểmnàosánhđượcvớiTrungQuốc?Hơnnữa,vănhóaNhậtBảncũnglàpháttriểntừvănhóaTrungQuốc.Chođếntậnnăm1867,saukhiThiênhoàngMinhTrịlênngôi,thựchiệnphongtràoMinhtrịDuytân,NhậtBảnmớicónhữngthayđổimangtínhthờiđại.Trongthậpniên1940,thếnướcchấnhưngmạnhmẽ,chỉmộttrậnchiếnmàđánhbạiTrungQuốc,đánhmộttrậnnữathìhạgụcđếquốcNga,nghiễmnhiêntrởthànhmộtđạicườngquốctrênthếgiới(ngườiviếtkiênquyếtphảnđốichủnghĩaquânphiệtNhậtBảnlàmộtchuyện,nhưngviệcthừanhậnNhậtBảngiàumạnh,khiêmtốntìmhiểunguyênnhânnàogiúpchoNhậtBảncóthểgiàumạnhnhưvậy,lạilàmộtchuyệnkhác).

XemxétsựlớnmạnhcủaMỹ,Nhật,lạixemxétsựyếuđuốicủaTrungQuốc,ngườicótâmnhấtđịnhđặtcâuhỏi:Vìsao?Vìsao?Vìsao?

Đápánchỉcóhaikhảnăng:khảnăngthứnhấtlà,trítuệcủangườiTrungQuốckhôngổn;khảnăngthứhailà,vănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốccóvấnđề.

Vềkhảnăngthứnhất,lạicóhaicáchgiảithíchtừhaiphươngdiệnkhácnhau.Cáchgiảithíchthứnhấtlà:trítuệcủangườiTrungQuốccănbảnkhôngổn,sovớingườiHungNô,ĐộtQuyếttrongquákhứ,vàngườidađenchâuPhihiệnnay(hoàntoànkhôngchỉcảtươnglai)thìcóthểhơn,nhưngrõràngnếusovớingườidâncácnướcMỹ,Anh,Đức,Pháp,Nga,Nhậtthìkém.Cáchgiảithíchthứhailà:tổtiêncủangườiTrungQuốcrấtthôngminh,chonênmớicónhữngtriềuđạithịnhtrịHán,Đườngxưakia,nhưngbấthạnhlà,trítuệcàngngàylạicànggiảmđi,đờisaukémđờitrước,quamấytrămnămnữa,erằngsẽtrởthànhmộtdântộcngusi.

Giảsửđúnglàtrítuệkémcỏi,vậythìngườiTrungQuốcchỉcònbiếtchấpnhận,làmsaođượckhibảnthânchúngtakhôngcókhảnăngcạnhtranh?Theoquyluậtlựachọntựnhiên,tốtthắngxấubại,thìchúngtaphảilàmmộtnướcthuộcđịahạnghai,hạngba,hạngbốnlàxứngđánglắm.Cònnếungượclại,giảsửkhôngphảitrítuệcóvấnđề,màlàvănhóacóvấnđề,thìtiềnđồcủachúngtavẫncònrộngmở,nhưngchúngtacầnphảithựcsựtựxétlạichínhmình,dũngcảmvứtbỏnhữnggánhnặngcủamìnhđimớiđược!

Khảnăngthứnhấtnóiởtrên(trítuệcóvấnđề),chỉlàkhảnăngvềlýthuyết,trênthựctếnókhôngtồntại.Bởivì,khôngcómộtngườiTrungQuốcnàothừanhậntrítuệcủadântộcTrungHoayếukémcả.Điềunàykhôngchỉdựatrêncảmtính,theokiểuthấyngườiphùcholàbéo,màhoàntoàndựatrênlýtrí,cóchứngcứvữngchắc.Nhữngchứngcứvữngchắcnàylàgì?Phảinóiđếnhailĩnhvực:nhữngcốnghiếnvềpháttriểnkinhtếbảnđịacủanhânsĩgốcHoaởĐôngNamÁ;vànhữngthànhtựuvềhọcthuậtcủangườiHoaởMỹ.Dùngườidatrắngcócảmgiácưuviệthơn,cũngkhôngthểkhôngthừanhậndântộcTrungHoacótrítuệcánhânrấtcao.Chỉcóđiềuhọchorằng:ngườiTrungQuốckhôngđoànkết,khônghợptác,tranhgiànhnộibộquáhungtàn,khôngpháthuyđượcsứcmạnhtậpthểmàthôi.

BáchDươngtrongtậpChếtcũngkhôngnhậnsai(Đậpbỏhũtương)cómộtcâuchuyệnthiềnrấthaythếnày:

Ngườinọđếnthỉnhgiáomộtvịcaotăng,hỏivềkiếptrướcvàkiếpsaucủaôngta.Vịcaotăngđáp:“Muốnbiếtnhânđờitrước,xemđờinàynhậnchi;muốnbiếtquảđờisau,xemđờinàylàmgì!”ÔngBáchDươngcóthanrằng:“Câudanhngônnày,khiếnchúngtanghĩđếntruyềnthốngvănhóanămngànnăm.Nềnvănhóaấytốthayxấu,khôngcầnphảivùiđầuvàođốngsáchvởnghiêncứumớibiết,chỉcầnmởtohaimắt,nhìnxemngàynaychúngtađangphảichịutộitìnhgì,làhiểuđượcngay.Rồisaunàychúngtacóthểphụchưnglạihaykhông,cũngkhôngcầndùngđến‘Thôibốiđồ’củaLýThuầnPhong,và‘ThiêuBínhca’củaLưuBáÔn(1),chỉcầnnhìnxemhiệnnaychúngtađanglàmgìlàhiểuđượcngay.”

Câuhỏiđãđượcđưara,đápánsơbộ-Vănhóacóvấnđề-cũngđãcórồi,sauđâychúngtatiếnthêmmộtbướcphântíchsựviệc.

ÔngTônQuanHán,ngườiBáchDươngvôcùngkhâmphục,

trongbàiviết“MôitrườngvàĐịakhí”củamìnhcónhắcđến:NguyênnhânkhiếnTrungQuốckhôngthểxâydựngmộtđấtnướcmạnhkhỏehạnhphúc,khôngphảilàvấnđềtiênthiên(bẩmsinh),màlàvấnđềhậuthiên(phátsinhsauđó).Nóinhưcáchcủangườilàmruộnglà,vấnđềkhôngphảido“hạtgiống”,màlàdo“địakhí”.Đốivớithựcvật,địakhíchỉthổnhưỡng,nguồnnước,khôngkhí,ánhsáng...Cònđốivớimộtdântộc,địakhílàmôitrường,baogồmcảnhữngtậptụccủaconngười.Chođếnnay,việcchúngtakhôngcósảnphẩmcấytrồngnàotốtlàmộtsựthật,nếunhưnguyênnhânkhôngphảiởgiống,thìchúngtabuộcphảithừanhận,trongđịakhíhaynóicáchkháclàmôitrườngcủachúngta,ítnhấtcómộtthứkhôngthíchhợpchosựsinhtrưởngcủahạtgiống...Tôiđãbắtđầutinrằng,trongvănhóavàtậptụcnămngànnămcủaTrungQuốc,trừmộtbộphậntốtra,còncómộtbộphậntồitệ.Bộphậntồitệnàychínhlàđịakhíkhiếnchomộthạtgiốngtốtkhôngthểsinhtrưởngđược.BộphậnlớnvănhóavàtậptụcxấuxínàychínhlàcáimàôngBáchDươnggọimộtcáchđơngiảnlà“Hũtương”.

Ngườiviếtchorằng:nhânvật“AQ”màLỗTấnsángtạora,”Mặtdàytâmđen”màôngLýTôngNgôsángtạora,chođến“Hũtương”màôngBáchDươngsángtạora,đềucóthừalýdođểtồntạivữngchắcnhưkiềngbachân.

Phảinóirằng,“AQ”đãvạchtrầntínhcáchconngườiTrungQuốc,“Mặtdàytâmđen”đãvạchtrầntínhcáchquanlạiTrungQuốc,còn“Hũtương”dườngnhưgộpcảhaithứnóitrênlại.Vìsaolạicó“AQ”?Bởivìcó“Hũtương”.Vìsaobấtkểởthờinàocũngcó“Mặtdàytâmđen”hoànhhành?Cũngbởivìcó“Hũtương”.

“Hũtương”rốtcuộclàcáigì?Thànhphầncủanórasao?BáchDươngđịnhnghĩa:“Hũtươnglàmộtxãhộihỗntạpvớisứcxâmthựcvàsứcngưngkếtcựcmạnh,nócũnglàmộtxãhộihỗntạpbịnềnchínhtrịnôdịch,đạođứclệchlạc,nhânsinhquancáthểvàchủnghĩathếlợitrườngkỳvùidập,khiếnchobảntínhđặchữucủaloàingườitrởnênkhôcứngvàtiêuvong.”TiếptheoBáchDươnglạinói:“Nềnchínhtrịnôdịch,đạođứclệchlạc,nhânsinhquancáthểvàchủnghĩathếlợi,cólẽlàthànhphầnchủyếuđểcấuthànhnênhũtương,bởinhữngthànhphầnnày,tựnhiênphơibàyramấyhiệntượngsau:‘sùngbáiđiêncuồngđốivớiquyềnthế’,‘tínhtựtưkhôngthểphávỡ’,‘sựlừadốivềchữnghĩa’,‘sựsùngbáimêmuộiđốivớimộtxácchết’,‘sựbấthợptác’,‘sựtànáclạnhlùng,đốkỵtànnhẫn’,‘thóisĩdiện

hão’.”

Trướckhigiớithiệunhữngsảnphẩmcủahũtương,ngườiviếtxinđượctranhthủnóimấycâu.Bởivìmộtkhiđãbắtđầubướcvàophầngiớithiệusảnphẩm,esẽkéodàitrànggiangđạihải,títtắpngàndặm,cómuốnnóichenvàocũngkhôngthểchennổi.

Mộtsốngườiyêunướcchorằng:“TrungQuốccầnphảigiàumạnh.Khôngaicóthểphủnhậnđiềuấy,nhưnglàmthếnàođểmưucầusựgiàumạnh,đómớilànhiệmvụcấpbách.Cốrasứcvạchnhữngvếtthươngcủatổtiênrađểlàmgì?Rasứcchửibớitổtiênthìcótácdụnggì?Chẳnglẽ,chửibớitổtiênchosướngmiệngrồi,đấtnướcsẽtrởnêngiàumạnhsao?

Ngườiviếtchorằng,khôngthểnóinhưvậyđược.DântộcTrungHoalàmộtdântộc“cóbệnh”,tuổitáccàngcao,bệnhtìnhcàngnặng.Cănbệnhnày,nguyênnhânbắtnguồntừviệcHánVũĐếđộctônNhothuật,lạithêmsaunàybịmấytaylangbăm(nhưChếđộkhoacử,nhưLýhọcTống-Minh)làmhạithêm,càngkhiếnchonănglựccủadântộcTrungHoabiếnmấthoàntoàn,khôngcònthấytămhơiđâunữa.NhữngkẻđịchtrướcđâynhưHungNô,ĐộtQuyết,KhiếtĐan,TâyHạ,thựcsựlàdocơsởvănhóaquákém,nênkhôngcáchnàochốnglạichúngta,dùchođếnMôngCổvàMãnThanhsaunày,cũngchỉcóthểchinhphụcchúngtabằngvũlực,còntrênmặtvănhóathìlạibịchúngtachinhphục.Nhữngđiềukiệnthuậnlợimàchúngtatừngcótrênmặtvănhóaấy,khiếnchúngtatuymắcbệnhnặngmàvẫnkhônghềbiết.TậnđếnsaukhinhàThanhmởcửavớiphươngTây,đốithủmàchúngtagặpphảiđãhoàntoànkhácvớinhữngđốithủtrướcđây,thìcănbệnhmớibộclộrõra,bùngphátkhôngcáchgìcheđậynổi.

Mộtdântộccóbệnh,cũnggiốngnhưmộtconngườimắcbệnh,nếukhôngtrịdứtbệnhtrước,thìkhôngthểnóiđếnchuyệngìkhácđược.Dânchủ,khoahọc,thựcsựlànhữngliềuthuốcđạibổtrênđời,nhưngđốivớimộtngườiđangmắcbệnhđườngruộtnghiêmtrọng,thìthuốcbổcótácdụnggì?Muốntrịbệnhtrướctiêncầntìmnguyênnhângâybệnh,bệnhnhânchẳngnhữngkhôngđượcgiấubệnhtránhthầy,màcònkhôngđượcsợđaungạicắt.Lúcbắtbuộc,thậmchíphảitháotay,cưachân,cũngsẵnsàngchấpnhận;cắtdạdày,thaythận,cũngkhôngđượcnuốitiếc.Cầnphảiđủdũngcảmnhưvậy,mớicó

khảnăngcảitửhoànsinh,đâychínhlàlýdoviệckhiêmtốnkiểmđiểmnhữngchứngbệnhtrongvănhóatruyềnthốnglàrấtquantrọng.

CănbệnhấycủadântộcTrungHoarốtcuộclàgì?LỗTấn,LýTôngNgô,BáchDương...đãtrướcsauchỉramộtcáchsơlược.Cònnhưcuốicùngnêncắt“phươngthuốc”nào,thìcànglàvấnđềlớnhơnnữa.BaôngLỗ,Lý,Bádườngnhưđềuchưacắtchochúngtamộtphươngthuốccóthểuốngvàomàdứtđượcbệnh.Nghĩđinghĩlại,cảmthấyýtứngầmẩnbêntronglờinóicủamấyôngcóthểchochúngtanhữngthamkhảonhấtđịnh.Ýcủacácônglà:chỉratấtcảnhữngdấuhiệucủabệnh,kêratấtcảnhữngnguyênnhângâybệnh,sauđó,mỗimộtngườiTrungQuốccótâm,từnggiờtừngphútsoivàonhữngdấubệnhnàyđểtựxétlạibảnthânmình.Aicóbệnhthìsửađổiđi,aikhôngbệnhthìthêmcốgắng.Nếunhưnhữngngườicótâmcàngngàycàngnhiềuhơn,nỗlực“sửađổi”và“cốgắng”càngngàycànglớnhơn,thìkhôngbaonămsau,cănbệnhlâuđờinàycủadântộcTrungHoacóthểkhôngcầnthuốcmàkhỏi.Điềunàycólẽcònliênquanđếnvấnđề“biếtthìdễnhưnglàmmớikhó”hay“biếtmớikhóchứlàmthìdễ”,nhưngnókhôngnằmtrongphạmtrùthảoluậncủabàiviếtnày.

“Nềnchínhtrịnôdịch,đạođứclệchlạc,nhânsinhquancáthểvàchủ

nghĩathếlợi,cólẽlàthànhphầnchủyếuđểcấuthànhnênhũtương,bởinhữngthànhphầnnày,tựnhiênphơibàyramấyhiệntượngsau:‘sùngbáiđiêncuồngđốivớiquyềnthế’,‘tínhtựtưkhôngthểphávỡ’,‘sựlừadốivềchữnghĩa’,‘sựsùngbáimêmuộiđốivớimộtxácchết’,‘sựbấthợptác’,‘sựtànáclạnhlùng,đốkỵtànnhẫn’,‘thóisĩdiệnhão’.”

TrongtậpChếtcũngkhôngnhậnsaicủaBáchDươngcóđoạn:

Cóngườichorằng,bảnthânngườiTrungQuốckhôngcốgắng,nênđãkhiếnchođấtnướchóarabộdạngthếnày,khôngnhữngkhôngtráchchínhmình,màngượclạicònđườngcùngrốitrí,đitráchtổtiên,cáinàykhôngđúng,cáikiakhôngđúng,khiếnchochúngtabâygiờphảitội.Giánhưxâydựngsẵnđượcnonsôngvữngnhưthànhđồng,chochúngtangồiyênmàhưởngphúcthìđãtốtrồi.Vớicáchnóinhưvậy,BáchDươngtôixintrảlờirằng:“Chuyệnnàycũnggiốngnhưchavớiconvậy,nếuđứaconmạnhkhỏe,thôngminhlanhlợi,lạiđãhọcxongđạihọc,thếmàcứđểngàythángtrôisuôngđikhônglàmđượcgì,thìtấtnhiênkhôngthểtráchcứcha,chỉcóthểtráchbảnthânmìnhkhôngcốgắng.Thếnhưng,nếunhưđứaconấyvừamớirađờiđãbịvikhuẩngiangmailàmmùhaimắt,bịditruyềnbệnhđộngkinh,bịditruyềnchứngmùmàu,lạicònlàmộtkẻthiểunăngtrítuệ,saunàychỉcónướcrađườngănxin,thìtráchnhiệmcủanórấtnhỏ.Nếunhưnócótráchchanókhôngnênđểbịmắcbệnhgiangmai,tráchmẹnókhôngnênđểbệnhphụkhoaviêmnhiễmkhôngchữa,thìchúngtacóthểnhẫntâmbắtnócâmmiệngđượckhông?”

SảnphẩmhũtươngmàôngBáchDươngvừalấyvídụ,tấtnhiênkhôngnhấtđịnhlàhoàntoànđúng,nhưngítnhấtnócũngđúngmộtphần.Vẫnlàmộtcâunóicũ,hyvọngnhữngđộcgiảcótâm,thiếtthựcxétlạibảnthânmình,cóbệnhthìsửađổi,khôngbệnhthêmcốgắng,nhưvậydântộcTrungHoađãmaymắnlắmrồi.

LốiviếtcủaôngBáchDươngvẫnluônluônmạchlạc,rõràng,tiếcrằngkhimiêutảvềnhữngsảnphẩmcủahũtương,thìhànhvănhơirốiloạn,cólúcvừanóiđãrờixachủđềđếnmộtvạntámngàndặm,rồisauđólạivùmộtcái,cânđẩuvântrởlạichỗcũ,mộtlúcsau,lạicânđẩuvânchạyđi.Đoạngiớithiệudướiđây,đãđượcngườiviếtchỉnhlýlại,trênnguyêntắckhôngtráinguyênýcủatácgiả,mongcácđộcgiảtinhtườngkhôngsosánhtừngcâutừngchữvớinguyênvăn.

Mộttrongnhữngsảnphẩmcủahũtương,làsựsùngbáiquyềnthếđếnđiêncuồng.

ỞTrungQuốccổđại,ngườicóquyềnthếnhấttấtnhiênlàhoàngđế.Quanniệmluânlýcólẽkhôngphùhợpđốivớihoàngđế,tấtcảhọhàngthânthíchtrướcmặthoàngđếcũngđềuchỉlà“bềtôi”,“nôtài”màthôi.(Nếunhưhoàngđếđượccholàmconthừatự,thìngaycảchamẹđẻcủamìnhcũngkhôngngoạilệ.)Đạođứclệchlạc,tráitựnhiên,nghịchluânlýđó(tínhquanlớnhơntínhngười),khôngnhữngkhôngcóaiphảnđối,màngượclại,đượccholàthiênkinhđịanghĩa.VềphươngdiệncuộcsốnghoangdâmtrongcungđìnhthìvuachúaphươngTâycàngkhôngthểsosánhkịpvuachúaTrungQuốc.ChưacầnnóitớithờinhàĐường“hậucungmỹnữbangànngười”,ngayởthờinhàChu,thiêntửcũngcóthểcótới121vợmộtcáchhợppháp.Thiên“Nộitắc”trongsáchLễkýcònkhổcôngsắpxếpmộtlịchtrình“phượngloannghiêngngửa”chothiêntử,đểchohơnmộttrămbàvợấy,aicũngđượcơnmưamóc,khôngphảichanhchuaghenghétvớinhau.Tấtcảnhữngbậcthánhnhânkhôngnhữngkhôngphảnđốiviệcnày,ngượclạicònbiến“taydâmđãng”thànhthiêntửthánhminh,biến“quanhệtạploạn”thànhquyphạmxãhội,thànhphápchếchínhthứccủađấtnước.Dovậy,BáchDươngchorằng:thánhnhânkhôngnhữnglàđồngphạm,màthậmchílàthủphạm,cùngphạmtộivớinhữngtayđạidâmđãngcóquyềnthế.Quyềnlựccũnggiốngnhưdầumỏ,thánhnhânkhôngnhữngkhôngđặtraquyđịnhđểphòngcháychonó,ngượclạicòntranhthủchâmlửavào,thìlàmsaokhôngkhiếnnóbùngphátlênkhôngthểdậpnổi?BáchDươngchorằng,quyềnlựccủacáchoàngđếphươngTâyliêntụcbịhạnchếbởicácphầntửtríthức,nhưngthánhnhânTrungQuốclạiphátminhramộtthứtriếthọclệchlạcchonhữngkẻcầmquyềnlà:“khắptrongthiênhạ,đâuchẳngphảiđấtcủanhàvua,ngườitrênđấtấy,aichẳngphảibềtôicủanhàvua”.Sinhmạngvàtàisảnvốncócủanhândân,tấtcảđềulàsựbanphátcủatayđạidâmđãngấy,thìtráchchigãkháchlàngchơiđóchẳngmuốnlàmgìthìlàm.Đãcócơsở“lýluận”màthánhnhânphátminhra,sựrốiloạnấytrởnênchẳngnhữnghợpphápmàcònhợplý,chẳngnhữngthuậnlẽtrời,màcònhợplòngngười.

Vănhóatruyềnthốngnămngànnămlấycơsởlàsựsùngbáiquyềnthế,khiếngiữangườivớingườichỉcócảmgiác“kínhsợ”màrấtítcảmgiác“tinyêu”.Cáigọilà“nhân”dườngnhưchỉcóthểtìmtrongsáchvở,chứrấtkhóthấytronghànhvithựctế.Hơnnữa,

“nhân”dườngnhưcũngkhôngmangtínhbìnhđẳngcùngcólợi.

Kếtquảcủaviệcsùngbáituyệtđốivớiquyềnthếlàthiếuđikhảnăngdámnghĩ,dámnói,dámlàm,tứckhắcnảysinhnềnchínhtrịnôdịch,đạođứclệchlạc.Khôngcótiêuchuẩnđúngvàsai,chỉcótiêuchuẩncôngvàlợi,khôngliênquangìđếnđúngsai.Chỉcóphúquýcôngdanhmớilàconđườngphải,mọingườiđềugọtđầuchonhọn,rasứckhoanthủngvàoquantrường,chỉcầnchotôilàmquan,thìbảotôilàmgìcũngđược.NhữngngườikhôngchịukhomlưngvìnămđấugạonhưĐàoUyênMinh,nàođượcmấyngười?“Mườinămgiankhổ”,khôngphảilàđểnghiêncứuphátminh,khôngphảilàđểđưarahọcthuyết,cũngkhôngphảilàđểbônbacáchmạng,màchỉlàđể“mộtngàythànhdanh”.“Thànhdanh”ởđâychínhlàđượclàmquan.

Từxưađếnnay,việclàmquanhấpdẫnngườitanhưđiênnhưdại,làvìbốnnguyênnhân:

-Cóquyềntrongtay,cóthểtùyýlàmgìmìnhmuốnđếnmộtmứcnàođó(tùyvàochứcquanlớnhaynhỏ).

-Đượcngườikhácsùngbái.

-Họcvấntựnhiêncaohơn.(VớingườiphươngTâythìtrithứclàquyềnlực,cònvớingườiTrungQuốcthìquyềnlựclàtrithức.)

-Tàisảnnhiềuhơn.NgườiphươngTâylấykinhdoanhbuônbánlànguồntạoragiàucó,cònngườiTrungQuốctrọngsĩkhinhthương,lạichịuảnhhưởngcủaquanniệm“hàtấtnóilợi”củathầyMạnhTử,chonênmiệngthìkhôngnóilợi,nhưngtronglònglạimuốnđượclợi,muốnđếnchếtđisốnglại,bènlấyviệclàmquanlàmnguồntạonêngiàucó.XưatênăntrộmTrịnhChúngthờiNamTốngsaukhinhậnchiếuchiêuan,ralàmquantriềuđình,bịnhữngngườiđồngliêukhinhbỉ,TrịnhChúngbènviếtbàithơrằng:“Cácvịlàmquanrồilàmgiặc;TrịnhChúnglàmgiặcmớilàmquan”,cóthểnóilàmộtcâumànóirõhếtthảy.

Dướisựsùngbáiquyềnthếđiêncuồng,chẳngcầnphảinóichốnquantrường,ngaytronglĩnhvựchọcthuậtvốnlànơigiữangườivới

ngườirấtcótìnhhữunghị,cũngđãbiếnchất:trởnênthiểncận,chỉthấythếvàlợi.

Cóngườichorằng:ngườiTrungQuốctuythiếulòngcôngđức,nhưngrấtgiàutìnhngười.Kỳthựctìnhngườiởđây,chỉlàaduaxunịnhtheoquyềnthếthìnhiều,màthựctâmgiúpđỡngườikhókhănthìít.Một“họcgiả”ởMỹvềthămĐàiLoantrongthờigianngắn(xinchúýmấychữ:thờigianngắn),chỉhậnrằngmộtngàykhôngdàitới48tiếngđồnghồđểmàthùtiếpbạnbè,khi“họcgiả”trởvềMỹ,trởthànhmột“nhânchứngsống”cảmnhậnđược“tìnhngười”.NhưngmộtôngbácởĐàiLoancủangườiviếtbàinày,chơicổphiếuthấtbại,tấtcảtàisảncảđờitíchlũyđượcrasôngrabiểnhết,thếlàbaonhiêubạnbècũđều“kínhnhiviễnchi”,cógặpnhautrênphố,cũngvờnhưkhôngthấy,muốnđánhmạtchượcvớinhaugiảikhuây,cũngkhôngtìmnổimộtai(sợôngấythuarồikhôngcótiềntrả),“tìnhngười”lànhưvậysao?

Kếtquảcủaviệcsùngbáituyệtđốivớiquyềnthếlàthiếuđikhảnăngdámnghĩ,dámnói,dámlàm,tứckhắcnảysinhnềnchínhtrịnôdịch,

đạođứclệchlạc.Khôngcótiêuchuẩnđúngvàsai,chỉcótiêuchuẩncôngvàlợi,khôngliênquangìđếnđúngsai.

Sảnphẩmthứhaicủahũtương,làtựtưvàbấthợptác.

Vềnguyêntắc,Nhogiachỉđềxướngchủnghĩacánhânmàkhôngđềxướngchủnghĩatậpthể.CảnhgiớilýtưởngcaonhấtcủaNhogia,dườngnhưchỉcóhaithứ:mộtlà“sángsuốtgiữmình”và“kẻthứcthờimớilàtuấnkiệt”,cổvũngườiTrungQuốcchạyđếnnhữngnơicósứcđềkhángyếunhấtcủaxãhội.Hailà,“thựcthichínhtrịnhânđạo”,cầuxinnhữngkẻcầmquyềnrataynươngnhẹ,cóápbứcdânđenthìcũngnhẹtaymộtchút.

ỞđâyxinchépramấyđoạntrongkinhđiểnNhogia,đểchứngminhchotriếtlý“sángsuốtgiữmình”củahọ:

“Khôngnắmchứcvụ,thìkhôngmưuviệcchínhtrị.”

“Nướccóđạothìralàmquan,nướcvôđạothìvềởẩn.”

“Nướcnguykhôngvào,nướcloạnkhôngở.Thiênhạcóđạothìra,vôđạothìẩn.”

Vềviệcthựcthichínhtrịnhânđạo:nếunhưhoàngđếnhấtđịnhkhôngthựcthichínhtrịnhânđạo,màchỉthựcthibạochính,thìphảilàmthếnào?Nhogiadườngnhưkhônghềcóđốisáchhữuhiệu,đốisáchduynhấtchỉlà“cangián”,cangiánmàkhôngđượcnữa,thìchỉcònmộtconđườngduynhấtlà“nướcvôđạothìvềởẩn.”

Tínhtựtưtrongchếđộxãhộitưhữuchưaphảilàlỗiquálớn.Nhưngtựtưcũngkhôngthểvượtquámứcđộnhấtđịnh,tưtưởngcủaNhogiađãtựtư,lạikhôngdámchấpnhậnbấtcứmạohiểmgì,thìnhấtđịnhsẽtrởthànhmộtlựccảnđốivớitiếnbộxãhội.

BáchDươngchorằng:ởTrungQuốchiệnnay,quanniệmtựtưlạitiếnthêmmộtbước.Bấtkểlàmộtkếhoạch,mộtquyếtsách,haythậmchímộtvụkiện,nhữngngườithamgiavàođódườngnhưđềucóchungýniệmđầutiênlà:“Trongchuyệnnày,mìnhcóthểkiếmđượcbaonhiêulợiích?”,“Mìnhcóthểbớtđượcbaonhiêutráchnhiệm?”Mọingườiđềunhưvậy,thìquốcgiacòntiềnđồgìnữa?NhịThậpNgũSửchínhlàbộsửvềchuyệnquanlạikèncựaquanlại,quanlạiđấuđáquanlại(hoàngđếtấtnhiênlàviênquanlớnnhất).Nếukhôngphảilàanhkèncựatôi,thìlàtôikèncựaanh,khôngphảilàanhđấuđátôi,thìlàtôiđấuđáanh!Ngoàiviệcđộngđaođộng

kiếm,còncóvucáo,hãmhại.Đaokiếmtấtnhiênđángsợ,nhưngvucáo,hãmhạilạicàngkhóphòngbịhơn.ĐaubuồnlớnnhấtcủangườiTrungQuốclà,99%tinhlựccủahọđượcđemdùngvàoviệcđấuđánộibộ.Bảntínhđấuđánộibộxấuxathâmcăncốđế,lànguyênnhânchủyếugâyraviệcbấthợptác.Ngoàira,kẻyếuthì“sángsuốtgiữmình”,kẻmạnhthì“lấnlướtchuyênquyền”,hailoạitưtưởngkhácnhauđócũngcấuthànhmộtphảnứngquenthuộclàbấthợptác.“Kẻmạnh”ởđâychỉnhữngngườikhôngchịuanphận,khôngsợrủiromàlaovàonguyhiểm,cũnglàkẻ“đánhlấythiênhạ”.Còn“chuyênquyền”ởđâychỉtínhcáchđộcđoánđộchành,“phàmnhữngnơicómặtta,thìtấtcảđềuphảingheta”.

Sảnphẩmthứbacủahũtương,làsựlạnhnhạt,tànnhẫn,đốkỵ.

TrongtácphẩmNewYork-NhữngđiềumắtthấytainghecủanữsĩChuTúQuyên,cómộtđoạnđạiýrằng:NữsĩhọChumớiđếnNewYork,cùngchồngđidạophố,gặpmộtngườilạcũngtócđendavàng,vuimừngvìnơiđấtkháchgặpđượccốnhân,mớivồnvãchàohỏi,nhưngngườinàylàmnhưkhôngthấy,đilướtquacô.CôChukhôngkhỏithấtvọng,mớitựanủimình:“ÔngtachắchẳnlàngườiNhậtBản.”Hơnmườiphútsau,trongtàuđiệnngầm,côChulạigặpngườiđànôngkhinãy,đangvùiđầuđọccuốntiểuthuyếtvõhiệp.CôChulạitựanủimình,“ÔngtachắchẳnchomìnhlàngườiNhật.”NữsĩhọChuviếtrấtnhẹnhàng,nhưngđọcxong,tronglòngtacảmthấythậtbuồn.ĐiềumàBáchDươngnóilàlạnhnhạt,vôtình,phảichăngchínhlàđiềunày?!

ỞMỹ,nhữngngườiDoTháiđếnsauluôncóđượcsựquantâmcủanhữngngườiDoTháiđếntrước.ỞBrazil,nhữngngườiNhậtBảnđếntrướcluônquantâmđếnnhữngngườiNhậtBảnđếnsau.DuycóđồngbàoTrungQuốcởnướcngoài,làphảimộtmìnhchạyđônchạyđáokhắpnơi,nhiềunhấtcũngchỉcóthểnhờvảnhữngmốiquanhệcánhân,màvĩnhviễnkhôngtìmthấyđượctìnhcảmdântộc.

TrongnhữngcơquanlớnnhỏcủaĐàiLoan,đạiđasốnhânviênlàmviệcđềumangbộmặtkhóđămđăm(BáchDươngtừnglấyNgânhàng,SởquảnlýCụcĐườngbộ,Cơquancôngquyềnđịaphương...củaĐàiLoanlàmvídụminhchứng).Sốquanlạilớnnhỏấytạmthờikhôngnóiđến,điềukhiếnngườitakhóhiểunhấtlà:ngaynhữngcửahàngbuônbáncầncóhòakhíđểsinhtài,đặtviệcphụcvụkháchhàng

lênhàngđầu,mànhânviênbánhàngnamnữcủarấtnhiềucôngtylớn,cũngđềumangbộmặtnặngnhưchì,nhìnkháchhàngmàkhôngcómộtnụcười,khôngcómộtchútnhẫnnại.Điềuđóthựcsựlàmộtđònchếnhạokhônggìlớnbằngđốivớicâucửamiệng“đấtnướclễnghĩa”màchúngtavẫnhôhào.ChonênBáchDươngđềnghị,chúngtatốtnhấtkhôngnênhôhào,cònnếukhôngchịunổimàphảihôhàothìnênhôhàomộtcáchthậtthàrằng,chúngtalà“đấtnướclễnghĩatrêngiấytờ”.

Đâuđâucũngthấytháiđộlãnhđạm,thờơ,nênlàmtheocácbướcthôngthườngthìkhómàtiếnlênđượcdùchỉmộttấc,hiệntượngđặcquyềnmọclênkhắpnơi.Lấyvídụnhư,cầnmộtbảnxácminhhộkhẩu,phảiđợimộttuần,chẳngmaynhỡcóviệcgấpthìdùkhẩncầuthếnàocũngvôích,hoặccầnmuamộtchiếcvéxe,việcthìgấpnhưlửacháy,nhưngcôbánvélạinói,véxetốchànhmấyngàytớiđềubánhếtcảrồi.Khiấythì,biệnpháptốtnhấtlàtìmlấymộttấmdanhthiếpcủagiaicấpđặcquyền,hoặctìmmộtngườibạnlàmviệc“trongđó”,chiếucốchomộtchút,làtấtcảmọivướngmắcđềucóthểgiảiquyếtđược.Xácminhhộkhẩucóthểlấyngaytrongvòngmườiphút,véxetốchànhmộtgiờsaucũngnhanhchóngmỉmcườichạylại.

Nóiđếnnghikỵ,điềunàytỷlệthuậnvớichứcvụ.BáchDươngtừngchỉratrongtậpNghexongnổigiận:

Kếtcụccủanhữngvịtướnggiỏitôitrungxưanay,đasốlàbithảmđếnđộkhôngdámnhìnvào.XinlấyvídụmấytrườnghợpmọingườiđềuđãquenthuộcnhưLýMụcnướcTriệu,MôngĐiềmnướcTần,HànTín,ChuÁPhu,LýQuảngthờiTiềnHán,ĐậuHiếnthờiHậuHán,HầuQuânTập,CaoTiênChiđờiĐường,DươngNghiệp,NhạcPhiđờiTống,TừĐạt,VuKhiêm,HùngĐìnhBật,ViênSùngHoánđờiMinh.Nhữngôngvuahồđồthờiấyđềuđãbáothùgiúpkẻđịchcủamình,khiếnngườitaphảithantiếckhôngthôi!Sởdĩhoàngđếnhưvậy,hoàntoànlàdolòngnghikỵtácquái.Baonhiêutinhlực,ngoàiviệcsửdụngchođànbà,toànbộsốcònlạichỉđượcdùngvàoviệcgiếtnhântài,đểđềphòngphảnbội,kỳdưkhôngcógìkhác.Hoàngđếnghikỵbềtôi,quanlạinghikỵđồngliêu,dânđennghikỵbạnbè,trêndướinghikỵlẫnnhau,cònquốcgialâmnguyrồi!

Nóiđếnsựtànnhẫn,BáchDươngcàngthốngthiết.Ôngđềcập

đếnchuyệnhoạnquan,đềcậpđếnchuyệnphụnữbóchân.NgườiTrungQuốckhôngngờlạicóthểnghĩranhữngthứtànnhẫnđếnvậy,thựckhôngcònsựsỉnhụcnàođốivớingườiTrungQuốchơnthế!Càngnghiêmtrọnghơnnữalà:

Nhữngôngthánh,bìnhthườngthìlênmặtđạomạovênhvang,nóirặtnhữngđiềuđạođứcnhânnghĩa,bắtnhữngkẻdânđennênlàmcáinày,khôngnênlàmcáikia.Nhưngđốivớiviệckhôngnênlàmnhấtlàcắtđidươngvậtcủangườiđànông,bógãyxươngchâncủangườiphụnữ,chođếnviệcgiamcầmtuổithanhxuâncủabaonhiêucôgái(hoàngđếhậucungcótớibangànngười,cácquanlớncũngtìthiếpnhiềunhưmây)thìlạisođầurụtcổ,khôngdámnóicâunào.Đốivớichuyệnhoạnquan,cungnữ,tìthiếp,họchẳngnhữngkhôngdámnói,màcònchorằngđólàlẽđươngnhiên,điềunàycóliênquanđếnvấnđềđiêncuồngsùngbáiquyềnthế.Đốivớichuyệnphụnữbóchân,họkhôngnhữngkhôngphảnđối,màngượclạicòntỏratánthưởng,ngườiviếtvănnghiêncứu,ngườingâmthơtánmỹ,coingườiphụnữthànhmónđồchơichođànông,duytrìlòngtựtưkiêncốkhônggìphávỡnổicủađànông!

BáchDươngcònchobiếtmộtbiểuhiệntànnhẫnkháccủangườiTrungQuốc,màngườiviếtthấycầnphảinóithêmmộtchút,đólàhìnhpháp(tụcgọilàtratấn,ĐàiLoanthìquengọilà“chỉnhđốn”).ChếđộhoạnquanđãchấmdứtcùngvớisựkếtthúccủatriềuđìnhMãnThanh,chuyệnbóchâncũngbịbãibỏdướiảnhhưởngcủanhữngtưtưởngmới,duycóhìnhpháplàvẫncòntiếptụcchiếmthếthượngphongđếnmãivềsau.Cùngvớisựtiếnbộcủakhoahọchiệnđại,phươngphápthihànhcũngcónhữngbướctiếnbộtheo,vàđềulànộithương,bácsĩcómuốnkiểmtrathươngtíchcũngkhôngkiểmtrarađược.

TronglịchsửTrungQuốccóvôsốvụánoan.Ánoantuychưachắcdoviệctrakhảobằnghìnhphápgâyra,nhưngdùnghìnhtrakhảotấtnhiênsẽdẫnđếnánoan,chonênngườitamớinói:“Nọccổđánhđòn,muốngìchẳngđược!”Thờixưađiềutrapháán,khôngdựavàolýlẽ,khôngdựavàochứngcứ,tựđộngbắtngườiđếnxétán,toànbộchỉdựavàosuynghĩchủquancủathẩmphán,quantòa.Thườngthấynhấtlà:bắtđượcmộtnghiphạm,dẫnlêncôngđườngrồi,chưacầnhỏihangì,trướchếtđánhchobamươitrượng(namhaynữgìcũngvậy)rồisaumớinóigìthìnói,coiđólàtỏrõquyềnuy,nếunhưkhôngthấycungkhaiđượcgì,thìmàn“kịch”sauđócònhayhơn

nữa.Cómộtsốngườibịoanuổngnghĩ,đãkhôngmaylọtvàotaymấyôngDiêmvươngsốngnàyrồi,nhậntộichẳngquacũngđếnphảichết,màkhôngnhậnthìcũngkhóthoátkhỏichết,bịđauđớnlâuchẳngbằngđauđớnnhanh,khôngchịutộisốngmàbịđònnhừthânchẳngbằngnhậntộichếtđichoxong.Saukhicungkhainhậntộirồi,khôngbịđònvọtnữa,chỉphảiđợiđếnmùathutrảmquyết,phậpmộtđaothếlàxong.Cũngcóngườimaymắngặpđược“thanhthiênđạinhân”(nhưBaoCôngchẳnghạn)đếnxétlạivụán,kếtquảđượcminhoan,lạiđượcthấymặttrời(tấtnhiênkhôngcóchuyện“bồithườngánoansai”).Nhưngcácvị“thanhthiênđạinhân”đãítlạicànghiếm,chonênôngBaoChửngphủdoãnphủKhaiPhongmớiđượcđámdânđennhớmãiđếntậnngàynay.

NhữngngườitừngởĐàiLoanchắchẳnvẫncònnhớvụthảmsátởthônBátĐứchaimươinămtrước,vụánthựcsựchấnđộngmộtthời,cũnglàmộttrongnhữngvụánoanlớnnhấtĐàiLoan.Chínhbởivụánnàyvàothờiấyvôcùngchấnđộng,nêncáccơquanhữutráchkhôngthểkhôngnộpkếtquảlêncấptrên,chínhvìvậy,họđãbắtnhữngngườinhưMụcVạnSâm,TầnĐồngDư...làmvậthiếntế.KếtquảlàTầnĐồngDưbị“chỉnhđốn”quátay,đãchếttrongphònggiamcủatổngđộicảnhsáthìnhsự.MụcVạnSâmtuymọingườiđềubiếtlàtênlưumanhhạngnhất,nhưngmọingườicũngbiếtanhtakhôngliênquanđếnvụthảmánởBátĐức(đượcbiếtvụthảmánBátĐứclàdomộtnhânviênđặcvụcũcủacụcQuânthốnglàmphảngâyra),maynhờcósứcvóctokhỏe,nênquađượccuộc“chỉnhđốn”,lạimờimấyvịluậtsưgiỏi,cuốicùngđãminhoanđược.Cònvụthảmán,doliênquanđếnnhânviênđặcvụ,nênvĩnhviễntreolạitạiđó.

ỞTrungQuốcthờicổđại,còncónhữnghìnhphạttànnhẫnhơnnhiềusovớiviệctratấn,như“giếthếtcảnhà”,“trudicửutộc”,khiếnngườitakhônglạnhmàrun.Maymắnlà,cùngvớisựkếtthúccủanhữngvươngtriềuchuyênchế,những“quychế”bấthợplýnàycũngtheođómàbiếnmất.

Sảnphẩmthứtưcủahũtương,làsựtrítrátrongchữnghĩa.

BáchDươngchorằng,trongvănhóacủachúngta,dườngnhưchỉcó“mỹ”,có“thiện”(theokiểutrungthànhvớiquyềnthế),màrấtítcó“chân”.

“Chân”dườngnhưkhôngcóchỗđứngtrongnhữngtưliệulịchsửTrungQuốc.KhổngTử,ôngtổsánglậpNhogiatrongtácphẩmlớnXuânThucủamình,đãngangnhiênđềxướngsựlừadốivềchữnghĩa,vàcáctínđồcủaôngtasaunàycòntiếnthêmmộtbướcnữa,xâydựngchitiếtchosựlừadốiđó.Thiên“CôngDươngtruyện”trongsáchXuânThunói:“Vitôngiảhúy,vithângiảhúy,vihiềngiảhúy.”(Tránhnóingườitônquý,tránhnóingườithân,tránhnóingườihiền).“Húy”đó,chínhlàmộtsựlừadốitrongchữnghĩa.Tránhđitránhlại,phầnkhôngtránhcònlại(tứclà“chân”)hỏicóthểđượcbaonhiêu?

VềsựtrítráchữnghĩamộtcáchtrắngtrợntrongchínhsửTrungQuốc,BáchDươngtừngcóriêngmộtcuốnsách,Nhữngcâuchuyệncủaquỷ.Trongcuốnsáchđó,ôngđãthuthậpnhữngghichépđộilốtthầnlốtquỷcủađếvươngTrungQuốcxưanay(đặcbiệtlànhữngôngvuasánglậpvươngtriều),cóthểnóiđọclênlàthấyhoangđường.Vídụnhưđoạndướiđây:

MẹLưuBangvìbịgiaolongquấnởngoàiđồng,vềnhàcómang,sinhraLưuBang.(Chú:tứclàdònggiốngrồngđấy!)KhiTriệuKhuôngDậnsinhra,khắpnhàcóánhsángđỏtỏabốnphía,trongphòngcómùihươngthơmnức.Sởdĩhọnóihoangđườngnhưvậy,làcóýchothấy:thiêntửsởdĩtrởthànhthiêntử,làdocósựkhácbiệtvớimọingười.Cácngườilàdânđen,khôngthểnảysinhranhữngsuynghĩkhácsốphậncủamình.Bàcụthânsinhraquýngài,trướckhicómang,códấuhiệugìkhácthườngkhông?Đáp:“Khôngcó!”Khiquýngàisinhracóhươngthơmlạđầynhàkhông?Đáp:“Khôngcó!”Nếuđã“Khôngcó!”,“Khôngcó!”,thìthôiquýngàicứanphậnlàhơn,chớnênmộngmơngôivịhoàngđế,đểtránhcáiđầuphảichuyểnnhàđichơi,rồigâyhọachochínhọ.Cólúccũngcómộtsốtênlưumanhhayquânphiệtthôngminh,biếtđượcsựkỳdiệutrongđó,nêncứnóibừarằngkhimìnhsinhracũngcódấuhiệunhưthế,vậylàítracũngđãcóđiềukiệncầnđểđượclàmhoàngđếrồi.

Tiếnthêmmộtbướcphântíchhơnnữa,sựtrítrátrongchữnghĩachínhlàđếntừsựsùngbáiquyềnthế.ChonêncácnhàsửhọcTrungQuốckhôngxétnguyêntắc,khôngxétđúngsai,chỉxétcônglaovàlợiích.Đượcthìlàmvua,thuathìlàmgiặc.

TronglịchsửTrungQuốccóvôsốvụánoan.Ánoantuychưachắcdoviệctrakhảobằnghìnhphápgâyra,nhưngdùnghìnhtrakhảotấtnhiênsẽdẫnđếnánoan,chonênngườitamớinói:“Nọccổđánhđòn,muốngìchẳngđược!”

Sảnphẩmthứnămcủahũtương,làsựmêmuộixáckhôvàthóisĩdiệnhãonôngcạn.

Tưởngnhớkínhtrọngtổtiên,bảnchấtvốnrấtthiêngliêng,nhưngđángtiếcrằngnóđãbịbiếnchất,trởthànhsựmêmuộinhữngcáixáckhô.

KhổngTửlàngườiđầutiênđemsùngbáitổtiêngắnkếtvớichínhtrị,đóchínhlàtưtưởng“sửađổichếđộtheongườixưa”.“Tổtiên”và“xưa”liềnhóahợpthànhmột,đólàtaihọađầutiên,sớmnhấtgiángxuốngđầudântộcTrungHoa.Trongkhingườinướcngoàisuynghĩđểtiếnlênphíatrướcmộtbước,thìriêngngườiTrungQuốcmỗikhigặpchuyệngìlạilùimộtbướcngẫmnghĩ.“Lùimộtbước”,chínhlàthứtriếthọc“sángsuốtgiữmình”thểhiệnsựthuầnphụctuyệtđốitrướcquyềnthếcủaNhogia.

Hiệntượngđầutiêncủaviệcmêmuộixáckhôlà:“thờixưacáigìcũngcó”,hiệntượngthứhaicòntồitệhơnnữa:“thờixưacáigìcũngtốt”,baogồmcảnhânphẩmcủangườixưatốt,phápluậtquychếcủathờixưatốt,sáchxưatốt,danhtừthờixưatốt.

Lấymộtvídụkhánổibậttronglịchsử:ôngVươngAnThạch-nhàchínhtrịnổitiếngđờiTống,địnhnhảyrakhỏihũtương,đãnóimấycâucósứccôngkíchmạnhmẽthếnày:“Mệnhtrờikhôngđángsợ.Tổtiênkhôngđángtheo.Ngườichêbaikhôngđángbuồn.”Kếtquảlà,mộtsốkẻmêmuộixáckhôcùngnổidậycôngkích,lựclượngphảnđốiấyầmầmkéođếnnhưdờinonlấpbể,khiếnchínhsáchbiếnphápcủaôngcuốicùngphảithấtbại.NếunhưbiếnphápcủaVươngAnThạchthànhcông,lịchsửcủaTrungQuốccólẽđãphảiviếtlạirồi.

LÀMTHẾNÀOĐỂCHỮACĂNBỆNH“CHẾTCŨNGKHÔNGNHẬN

SAI”ĐăngtrênbáoTinNhanhTiếngHoangày12.8.1981

áchDương-tácgianổitiếngcủaĐàiLoanđếnthămMỹ,hômquađãcóbuổidiễnthuyếttạivănphòngTrungHoaởNewYork,vớitựađề“DântộcTrungHoasởdĩvẫnchưathểchấnhưng,chủyếulàdotínhcách‘cóchếtcũngkhôngnhậnsai’”.

CáchnhìnnhậnnàycủaBáchDươngkháđúngđắn,tuykhôngcósángkiếngìriêngbiệt,nhưngcũngbaohàmnhữngđạolýrấtsâusắc.Chúngtathửsuynghĩxem,mấychụcnămlạiđây,nhữngbiệnphápsailầm,chínhsáchmộtmìnhmộtđườngcủaTrungQuốc,phảichănglàdothói“chếtcũngkhôngnhậnsai”gâyra?Điềunàyerằngtuykhôngchínhxáchoàntoànnhưngcũngkhôngsailệchbaoxa.Nhưng,nếunhưchúngtaxemxétmộtcáchrộnghơn,thì“chếtvẫngiữsĩdiện”,“chếtcũngkhôngnhậnsai”dườngnhưlàtínhcáchphổbiếncủatoànnhânloại,làkhuyếtđiểmchungcủacácdântộc.TrongKinhThánhcủađạoCơĐốccũngnói,mỗingườiđềucóhaichiếctúi,chiếctúitrướcmặtđựngsailầmcủangườikhác,chiếctúisaulưngđựngsailầmcủabảnthân.Nóicáchkhác,mọingườiđềuthíchtráchlỗingườikhác,màkhôngchịuthẳngthắnphêbìnhsailầmcủamình.Cóthểthấytừhaingànnămtrước,thóiquen“chếtcũngkhôngnhậnsai”đãlàcănbệnhphổbiếncủamọingườirồi,khôngchỉngườiTrungQuốcmớinhưvậy.

Lạihỏi,nếunhưngườitrêntoànthếgiớiđềucótínhchếtkhôngnhậnsai,vậyvìsaochínhtrị,kinhtế,vănhóaxãhội,khoahọckỹthuậtởcácnướcphươngTâyvẫnpháttriểnthầntốc,màriêngTrungQuốclạikhôngđượcnhưvậy?Thếchẳngphảimâuthuẫnlắmsao?Theocáchnhìnnhậncủachúngtôi,đápánnằmởvấnđềchếđộ.Nếunhưmỗingườiđềucóhaichiếctúi,túiđựngsailầmcủangườikhácthìởphíatrước,túiđựngsailầmcủamìnhthìởphíasau,nhưvậytấtcảnhữngsailầmtrongcáitúisaulưngmỗingườitấtnhiênlàchứatrongcáitúitrướcmặtngườikhác.Nếunhưchophépmỗingườiđượcmởcáitúitrướcmặtmìnhra,côngbốnhữngsailầmtrongtúi

đó,thìtấtcảnhữngsailầmtrongcáitúisaulưngmọingườicũngsẽphơibàytoànbộtrướcánhsáng,khôngcòngìgiấugiếm,khôngthừanhậncũngphảithừanhận.Chếđộđóchínhlàtựdongônluận,chínhlàdânchủ.Chínhvìvậy,tựdodânchủlàlinhđanđặchiệuđểchữatrịcănbệnhphổbiếnchếtcũngkhôngnhậnsaicủanhânloại.Ngượclại,khôngthựchànhdânchủ,kẻcóquyềnthếbịtmiệngnhữngngườikhôngcóquyềnthế,kẻcóquyềnthếchỉnhìnthấycáitúitrướcmặtmình,còncáitúitrướcmặtngườikhôngcóquyềnthếthìbịkhóachặt.Nhưvậysailầmcủanhữngkẻcóquyềnthếsẽvĩnhviễnkhôngcócơhộiđượcđưaravàsửađổi.Sailầmấysẽkéođếncùng,khiếnchocảxãhộitheođómàgặphọa.

CácnướcphươngTâycósailầmkhông?Tấtnhiênlàcó,thậmchítừngcónhữngsailầmrấtlớn,đặcbiệtlớn,vídụnhưviệcbóclộtngườilaođộngcủachủnghĩatưbảnsơkỳ,sựápbứcngườinướcngoàicủachủnghĩađếquốcsơkỳởphươngTây,đềulànhữngsailầmlớn.Nhưngdohọthựchànhdânchủ,khôngbịtmiệngnhữngngườikhác,KarlMarxcóthểtổchứcđạihộiQuốctếCộngsảnlầnthứnhấtởLuânĐôn,côngbố“TuyênngônCộngsản”,màkhôngbịcấm,chínhlàmộtminhchứng.Dovậy,dướichếđộdânchủvàtựdo,nhữngsailầmcủahọkhôngngừngđượcphơibàyvàsửachữa,họthànhlậpnghịviện,đặtranhữngđiềuluậtvềbảovệcôngnhân,cuộcsốngcôngnhânđượccảithiệntoàndiện.Saubàihọctừhaicuộcđạichiến,cácnướcthuộcđịacũngđãđượcđộclập.KhổngTửkhenngợiĐạiVũ“ngheđượcđiềusaicủamìnhthìvuimừng”,lạinói“cáisaicủathánhnhân,cũngthườngthấynhưmặttrờimặttrăngngangquatrời”,vàchỉranhữngngườibìnhthườngđềuchegiấulỗilầm.KhổngTửhyvọngmỗingườiđềucóthểtrởthànhthánhnhân,nhưngôngchưanghĩrabiệnphápnàotốtcóthểthựcthi.NgườiphươngTâyđãnghĩra,họdùngchếđộdânchủ,khiếnmỗingườicầmquyềnđềutrởthànhthánhnhân.Ítnhấtcóthểkhiếnnhữngsailầmcủangườicầmquyền“nhưmặttrờimặttrăngngangquatrời”,mọingườiđềunhìnthấyrồi,khôngsửacũngkhôngđược.Xinquývịnhìnxem,tácdụngcủachếđộlớnđếnmứcnào?Từđóchúngtacóthểkếtluận,muốnmỗingườiđềutựđộngnhậnsaithìđếnthánhnhâncũngkhônglàmđược,biệnphápduynhấtlàthựchànhdânchủ,khiếnmỗicánhânđềukhôngthểchegiấusailầm,chữatrịcănbệnhphổbiếnchếtcũngkhôngnhậnsaicủanhânloại.ChonênmuốncứuđượcTrungQuốc,biệnphápduynhất,đólàdânchủ.

ĐăngtrênbáoTinNhanhTiếngHoangày13.8.1981

rongbuổidiễnthuyếtcủatácgianổitiếngBáchDươngởNewYorkhômtrước,cónóiđếnmộtkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốclàchếtcũngkhôngnhậnsai.Hômqua,chúngtôiđãđặcbiệtđăngmộtbàixãluận,hưởngứngBáchDương,nóirõ

muốnsửachữacănbệnhchếtkhôngnhậnsai,thìkhôngthểđặthyvọngvàobấtcứmộtđươngsựnàobỗngnhiêntỉnhngộ,tựmìnhsửachữađược.Bởivìhyvọngvàobảnthântỉnhngộ,cũngkhôngkhácgìviệchyvọngngườingườiđềulàNghiêuThuấn,làđiềukhôngbaogiờđạtđược.Chỉcóthayđổichếđộ,lợidụngáplựccủachếđộ,khiếnchongườikhôngmuốnsửasaikhôngthểtrốnchạyđiđâuđược,vàkhôngthểkhôngsửa,đómớilàđápánchínhxác.

NóiđếnkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốc,chúngtalạiliêntưởngđếnmộtvấnđềkhác,đóchínhlàsuyluậnlogiccủangườiTrungQuốccólẽkémmộtbậcsovớingườiphươngTây.Mỗimộtdântộcđềucóưuđiểmvàkhuyếtđiểmcủamình,trựcgiáccủangườiTrungQuốccólẽđứngđầuthếgiới,ngườiphươngTâykhôngsánhkịp.Phàmlànhữngviệccóliênquanđếntrựcgiác,ngườiTrungQuốcđềuthểhiệnkhôngthuakémai,rấtnhiềuphátminhlớnnhưkimchỉnam,thuốcsúng,ngườiTrungQuốcđềudựavàotrựcgiáccủamìnhmàsángtạora,sớmhơncácnướckhácvàitrămnămhoặcngànnămcólẻ.NhưngngườiTrungQuốcchođếnnayvẫnchưathểsángtạorakhoahọclýluận,biếtchếtạokimchỉnamvàthuốcsúng,nhưngkhônghiểunguyênlýkhoahọccủanhữngthứấy.ThậmchíTrungQuốcchođếnnaycònchưacóchuyênngànhkhoahọcsuyluận(logichọc),trongkhiphươngTâytừthờiAristotleđãpháthiệnnguyênlýlogic,dùngnólàmcôngcụđểsuyluận.NhữngđiểmấydườngnhưchothấykhảnăngsuyluậncủangườiTrungQuốchơikémmộtchút.

LấylạivídụcủaBáchDươngđưara,nóingườiTrungQuốcchếtcũngkhôngnhậnsai,thựcrangườiTrungQuốctừrấtlâuđãpháthiệntầmquantrọngcủaviệcsửachữasailầm.Từhơnhaingànnămtrước,KhổngTửđãnhắcnhởrànhmạch:“Saimàbiếtsửa,thìkhông

gìtốthơn”.NhưngbiệnphápmàKhổngTửđưaralàmỗingườihãyhọctheoNghiêuThuấn,lạichínhlàbiệnphápgiảiquyếttheotrựcgiác.Tấtnhiên,nếumỗingườiđềucóthểtrởthànhNghiêuThuấn,thìkhôngcòngìtốthơnnữa,nhưngđángtiếclàtrênthựctếđiềuđómãimãikhôngthểxảyra.DovậybiệnphápngườingườiđềulàNghiêuThuấncũngchẳngkhácnàokhôngcóbiệnpháp.Kếtquảhôhàohơnhaingànnăm,vẫnkhôngcóaitrởthànhNghiêuThuấn.

NếunhưngườiTrungQuốcbiếtvậndụngsuyluậnlogic,thìđãpháthiệnrachếđộdânchủtừlâu,vàsửdụngtựdongônluậnđểsửachữanhữngsailầmcủatầnglớpthốngtrị.NướcMỹthựchànhchếđộdânchủ,nêntổngthốngNixonmắcphảimộtlỗinhỏnhưhạtvừnglàmuốnlấytrộmnhữngvănkiệnphảnđốiđảng,kếtquảbịbáoBưuđiệnWashingtonpháthiện,muốnchegiấucũngkhôngchegiấunổi,cuốicùngbịbuộcphảirờikhỏighếTổngthống.Cóthểthấyrõ,dướichếđộdânchủ,khôngcócáchnàochegiấuđượcsailầm,cólỗithìbuộcphảichịutráchnhiệm,khôngsửađổicũngkhôngđược.Ngượclại,khôngcóchếđộdânchủthìsẽkhôngcóchânlý,khôngthểsửachữasailầm,điềuấychẳngphảirõrànglắmsao?

Thếnhưngchođếnngàynay,vẫncònrấtnhiềungườiTrungQuốctintưởngrằngtầnglớpthốngtrịbiếttựđộngbiếnthànhNghiêuThuấn,màkhôngcầnkiểmsoátquyềnlực,khôngcầngiámsátdânchủ,cũngkhôngcầntựdongônluận.ĐiềuđócònkhôngđủđểchứngminhngườiTrungQuốccókhảnăngsuyluậnkémsao?Bấtcứmộtkẻthốngtrịnàocũngđềurasứcphảnđốidânchủ,bởivìmộtkhicódânchủ,đặcquyềncủahọsẽbịtướcđoạt.Mộtđiềukỳquáilà,nhữngngườibịthốngtrịcũngkêugàotheo,nóinềndânchủphươngTâylàdânchủcủagiaicấptưsản,làchếđộphảnđộng,khảnăngsuyluậncủanhữngngườinàyrõràngđãnảysinhràocản.Đómớilànhữngkhuyếtđiểmmàchúngtaphảilolắng.

NHẢYRAKHỎIHŨTƯƠNGĐăngtrênbáoBắcMỹ,NewYorkngày24.8.1981

ngBáchDươnglànhàphêbìnhxãhộiđượcyêuchuộngmộtthờiởĐàiLoan,ngòibútchâmbiếmẩnchứasựsắcsảo,giậndữmắngchửimàkhiếnngườitaphảisuynghĩ,tiêubiểuchomộtlốivănchươngphêbìnhđượcsảnsinhtừsaukhiTrung

Quốcthoátlykhỏichếđộphongkiếntrởlạiđây.Việcôngbịbắtgiam,cơbảncũnglàsốphậncủanhữngngườitheolốivănchươngnày,khimàTrungQuốcvẫnchưathoátkhỏithờikỳchínhtrịvănhóacũ.Chúngtôiởđây,xinđánhliềutrướckhảnăngbịnhữngngườiyêumếnvănchươngcủaBáchDươngbấtmãn,bỏquanhữngtaongộcánhânmàBáchDươnggặpphải,dùngnhãnquanglịchsửđểbìnhluậnphươngthứcluậnthuyếtcủaBáchDươngcómộtvaitrònhưthếnàotronglịchsửphêbìnhxãhộiTrungQuốccậnđại.

Vừaqua,BáchDươngcóbuổidiễnthuyếtởNewYork,vớichủđề“NgườiTrungQuốcvàhũtương”.Tấtnhiên,“hũtương”khôngphảilàkháiniệmduynhấtBáchDươngđúckếtnên,nhưngdoBáchDươngtrongquákhứcũngnhưtronglầndiễnthuyếtnàyđềutừngđemkháiniệm“hũtương”màmìnhđúckếtrađểgiảithíchnhữnghiệntượngbệnhtậttrongxãhộiTrungQuốc,nênchúngtôiởđâycũnglấy“hũtương”làmđốitượng.

Làmộtkháiniệm,“hũtương”vôcùngsốngđộng,nócóthểchốcláttổhợptấtcảtâmtrạngbấtmãn,nghihoặctrướcrấtnhiềuhiệntượngbệnhtrạngtrongxãhộicủamọingườithànhmộthìnhtượngthânthuộcthườngngày.Trênthựctếđócũnglàkhảnăngcơbảncủamộtnhàtưtưởng:đưarakháiniệm,đểmọingườicóthểtừnhữngphứctạprốiloạn,nhìnraýnghĩa.Ởphươngdiệnnày,cônglaogợimởdântrícủaBáchDươnglàkhôngthểchốicãi.Ởđây,chúngtôimuốnchỉrarằng:kháiniệmnàycócôngnăngsosánhnhữnghiệntượngxãhội,nhưngkhôngphảilàmộtkháiniệmgiảithíchhiệntượngxãhội.Nóinhưvậylàthếnào?Chúngtahãylấytạmmộtvídụ,nếunhưcóngườicóthểtìmramốiquanhệgiữaviệcphânphốicủacảitrongxãhộiTrungQuốc,vớivôsốhiệntượngtronghũtương,thìđólàdùngviệcphânphốicủacảiđể“giảithích”nhữnghiệntượngxãhộiđó.Chúngtavìvậycóthểbắtđầusuynghĩ,dùngcácbiệnpháp

nhưthuthuế,chếđộquảnlýtàichínhcủachínhphủ...đểchấnchỉnhhiệntượng“hũtương”.Vídụnhư,nếutrongmộtcơquan,quyềnphânphốicủacải(lươngthưởng)nằmtrongtaymộtsốngười,hànhvithamôhốilộtựnhiênsẽxuấthiện.Nếukhôngnhìnramốiquanhệgiữaphươngthứcphânphốicủacải,vàhiệntượngthamô,thìmặcdùrấtnhiềungười“ýthức”đượchiệntượng“hũtương”,nhưnghànhvi“hũtương”ấyerằngvẫncứnằmtrongkhuônphạmviphânphốicủacảiấymàkhôngđượcsửađổi.Tấtnhiên,phânphốicủacảichỉlàmộtvấnđề,nhữngvấnđềkhácnhưtrìnhtựtuyểncử,trìnhtựtốtụng...cũngđềuthíchhợpcả.

Ởđây,chúngtôikhẳngđịnhýnghĩađốivớixãhộicủaBáchDương,khôngcónhữngbàiviếtcủaông,cólẽTrungQuốcdẫucóthêmhàngtrămtiếnsĩchínhtrịhọc,xãhộihọc,cũngkhôngthểkhiếnnhiềungườidânTrungQuốcýthứcđếnnhữngthóiquentíchtụtrongxãhộiTrungQuốcđếnvậy.Chúngtôichỉmongmuốnphânbiệtrõhaiđiểm:trongquátrìnhcảicáchhànhvi,cótầngdiệngợimởýthứccánhân,cótầngdiệnxãhộinằmtrênýthứccánhân.Xéttrêntầngdiệnđầutiên,BáchDươngđãmạohiểmbịchêcườimắngchửi,cónhữngcốnghiếnmàcác“họcgiả”cònxamớisánhkịp.

ÝkiếncủaôngChuChínhSinhđăngtrênbáoBắcMỹ,NewYorkngày24-26.08.1981

ệnhtrờikhôngđángsợ;Ngườichêbaikhôngđángbuồn;Tổtiênkhôngđángtheo.”ĐólàcâudanhngôncủaVươngAnThạch(1021-1086),nhàthựchànhcảicáchchínhtrịdướithờiTốngThầnTông.Nhàchính

trịnàycólẽlàngườiđầutiêntừsauthờiTầnHántiếpthờiThịnhĐườngkhôngchịubảothủgiữtruyềnthống,màdámkhiêuchiếnvớilịchsử,tổtiên.DântộcTrungHoachúngta,từthờinhàTống,thếnướcbắtđầutrởnênsuyyếu,đếnthếkỷ19,cuốicùngđãgặpphảinguycơsốngcònchưatừngcó.DophảichịusựcôngkíchcủavănhóaphươngTây,nhữngphầntửtríthứcnướctamớibắtđầuchúýđếnvấnđềvănhóagiànuacủamình.Kểtừnăm1867khidanhthầncuốiđờiThanhlàVănHoađiệnĐạihọcsĩ,nhàLýhọcOaNhânđưarangônluậnphảnđốicácnhânsĩtiếpthuTâyhọc,nhữngtranhluậnvềvănhóaTrungQuốckhingưngnghỉkhitiếptục,kéodàisuốthơnmộttrămnăm.Phongtràovănhóamới“NgũTứ”năm1919chínhlàmộtmànxungđộtdữdộidomâuthuẫnvănhóagiữaTrungQuốcvàphươngTâygâynên.

TrungQuốcsởhữudiệntíchrộnglớn,dânsốđông,nhândâncầncù,cótrítuệcao,nhưnglạibịnướcngoàikhốngchế.TrongvòngmộttrămnămkểtừsauChiếntranhNhaphiến,TrungQuốcđãmấylầnrơivàonguycơdiệtchủngmấtnước,chẳngphảilàchuyệnquáilạlắmsao,thựcsựkhiếnngườitakhôngthểhiểunổi.BấtcứngườiconmangdòngmáuTrungHoanàocũngđềuvìvậymàchútâmtìmhiểu,mớibiếtnướctasuyyếuđếnnhưvậy,nguyênnhânkhôngphảigìkhácmàchínhbắtnguồntừvănhóa.TrongvôvànnhữngnhânsĩtháchthứclạivănhóatruyềnthốngTrungQuốc,nhữngngườichúngtaquenthuộcnhất,trướccóLỗTấn,HồThích,saucóBáchDương.Họđãtậnmắtnhìnthấysựtrụylạccủađạođứcxãhội,sựlạchậucủaquanniệmchínhtrị,sựtànlụicủavănhóahọcthuật,cùngnhauchữatrịnhữngthóitệtrongxãhội,lênánnhữngtruyềnthốngtrongvănhóatừthờitổtiêncòndichứnglạiđếnnay,nhưquyềnthếdốitrá,hámcôngthamlợi,aduanóixấu,nệcổbảothủ,làmviệcgiảdối...ChúngtahãynóivềBáchDương.Đâylàmộttácgianổitiếngvềtạp

văn,cáctácphẩmcủaông,trừmộtsốtiểuthuyếtvănnghệra,phảikểđếnnhữngtạpvănngắnnhưBáchDươngtuyểntập-10tập,BáchDươngtùybút-10tập,vàhaitậptiểuthuyếtchâmbiếmCổquốcquáingộký,Lậtgiáchữchì.Toànbộcáctácphẩmcủaôngđềudùngngòibútlinhhoạtsắcbén,cườicợttráchmắngđểtriểnkhainhữngcuộctấncôngkhôngthươngtiếcvàonhữngtínhcáchxấuxacủaconngườivàđạođứclệchlạccủaxãhộiTrungQuốchiệnnay,thuhútđượcvôsốđộcgiảtrungthựcnhưôngTônQuanHán,côHànVụ...Xuấtphátđiểmbanđầucủa“ônggiàráchviệc”ấychínhlà“tôiyêunướctôi,yêuthathiết,nênmớitráchđếnthậmtệ”.Ôngmộtmặtkhôngbằnglòngvớihiệntrạngngàynay,mộtmặtlolắng,giậnvìsắtkhôngluyệnthànhthép,cảmthấyvôcùngđángtiếctrướctiềnđồđấtnướcmình.

HàngloạtnhữngtínhcáchvàthóiquenxấuxacủangườiTrungQuốc,nhưtrìtrệ,bảothủ,mêtín,ngumuội,giandối,đạođứcgiả,thamô,nôlệ,cocụm,thíchhưvinh,hamthếlợi,dâmloạn,hiếusát...,khócóthểkháiquáthếttrongmộtcâu.Nhưngchúngtôicóthểkhẳngđịnhrằng,nhữnghiệntượngnhântâmsútgiảm,đạođứcsuyđồinàyluônluôncóquanhệvớivănhóatruyềnthốngcủachúngta,hoặcđượcditruyềntrựctiếptừtổtiênchúngta.LỗTấnđãgọichungnhữngphảnứngbiếntháitồnlưuvềmặttinhthầnnàycủangườiTrungQuốclà“tinhthầnAQ”.LýTôngNgôtừhìnhảnhquantrườngnướctapháthiệnramộtkiểu“triếthọcmặtdàytâmđen”,chongườitabiếtphảimặtdàynhưtườngthành,tâmđennhưnhọnồi,từngkhiếnmọingườingaytrongthờikỳcuộcsốngkhángchiếngiankhổ,đọclênvẫnthấythíchthú,aiaicũngtruyềntụng.Ngàynay,BáchDươngcủachúngtatrướcnhữngvănhóaBànCổ,tíchsaithànhđúng,muônhìnhmuônvẻnóitrên,khôngbiếtphảigọichúngthếnào,nênđãgọichunglạilà“Vănhóahũtương”.

Tươngcũngnhưđậuhũthối,làmónănthườnggặp,thườngănnhấtởnôngthônnướcta.Làmhaimónnàyđềuphảitrảiquaquátrìnhủchuahóahọc,sinhmennấm.Vìchúngcótácdụngtựmìnhchốnghỏngnátbằngcáchlấyđộctrịđộc,nênhaimónănnàyđềurấtdễcấttrữ,bấtkểhạnóngđônglạnh,đềucóthểđểđượcrấtlâumàkhônghỏng(thựctếlà,bảnthânchúngđãnátđếncựcđiểmrồi,cơbảnkhôngthểnáthơnnữa).Đậuhũthốilàmộtmónănkèmvớicháorấtngon.Còntươngđượcdùngrấtphổbiến.Tươngcóthểlàmthànhmóntươngmìngọt,tươngớt,làmgiavịchobữaănngonhơn.Khichúngtachodưachuột,củcải,gừng...vàotươngrồingâmủmộtthời

gian,thìmùivịvốncócủanhữngmónănnàyđềusẽmấthết,chúngtrởthànhdưadầmtương,củcảidầmtương,gừngdầmtương...gọichunglàraucủdầmtương.Nhữngloạiraucủnàysaukhiđãtrởthànhraucủdầmtương,cũngdễbảoquảngiốngnhưtương,đểlâucũngkhônghỏng.Nhưngbấtkểlàtươnghayrau,rốtcuộcđềulàbiệnphápbầncùngcủadângianTrungQuốcmàthôi,trongtìnhhìnhgiáthịtquácao,rautươithìkhôngthểquanhnămcósẵn,chỉcócáchdùngtương,raudầmtương,đậuhũthối,củmuối,raukhô...lànhữngmónănthườngngàyđểquabữa.Hơnnữa,ngườiTrungQuốcxưanayvẫnlấygạo,mìlàmmónănchính,cònnhữngmónkhácchỉlàthứyếu.Nóithìnhưvậy,nhữngmónănnhưtương,ngẫunhiênănmộtchútcònđược,chứnếucoilàmmónchính,ănlâudài,thìbấtcứaicũngphátngán.Ngườiviếtđãđíchthântrảiquatìnhhuốngnày.Khicònđihọctrongthờigiankhángchiến,mỗilầnmangđồăntừnhàđi,thìraudầmtươnglànhiềunhất,đếnsaunày,ănthứgìcómùitươngcũngthấysợ.

Nóihếtnhữngđặctínhcủatươngrồi,nhữngđộcgiảthôngminhsẽkhôngkhólýgiảinguyêndovìsaoBáchDươnglạigọivănhóacổcủaTrungQuốclà“Vănhóahũtương”.Nhữngthứcấttrữtronghũtương,cốnhiênkhôngphảitoànbộđềulàcặnbãkhôngthểdùng,nhưngsựthậtrằngbêntrongcủanóđãmụcnátvàvẩnđụcthìnhấtđịnhkhôngthểthayđổiđược.TrongtậpĐậpbỏhũtươngcủamình,BáchDươngngaymởđầuđãcómộtđịnhnghĩa:“Hũtương,làmộtxãhộihỗnđộnvớisứcxâmthựcvàkếttủacựcmạnh.Nócũnglàmộtxãhộihỗnđộnbịnềnthốngtrịnôdịch,đạođứclệchlạc,nhânsinhquancáthểvàchủnghĩathếlợi,vùidậptrongmộtthờigiandài,khiếnchokhảnăngđặchữucủanhânloạibịxơcứngvàtiêudiệt.”BáchDươngghétcayghétđắng“vănhóahũtương”,thànhkiếncàngngàycàngsâu,lâurồiôngdứtkhoátcoihũtươnghỗnđộnđólàmộtcáihốrác,đemtấtcảnhữngthứcótiếngxấuxatấttậtnémxuốngđó.

Trênthếgiớicóhaihũtươnglớn,mộtcáinằmởgócTâyNamđạilụcÁchâulàẤnĐộ,cũngtứclànướcThiênTrúcxưa,haycòngọilànơiĐườngTăngTâyduthỉnhkinh.MộtcáiphíaĐônggiápTháiBìnhDương,phíaNamđếnNamHải,phíaTâyđếndãynúiCônLôn,Himalaya,phíaBắcgiápSiberi,làTrungQuốc.TronghũtươngẤnĐộchứavănhóaẤnĐộgiáotrốntránhhiệnthựccuộcsống.TronghũtươngTrungQuốcchứađạothốngcủanhữngNghiêu,Thuấn,Vũ,Thang,Văn,Võ,Chu,Khổng,cốđịnhvàomộtthứlà“vănhóacốhữu”.Haiquốcgiagiànuanày,cùngđấtrộng,ngườiđông,nhưng

đềunướckhôngranước,dânchếtkhôngcóchỗchôn,nghèođóiđứngđầuthếgiới,thiếuchútnữađềubịvănhóacủachínhmìnhchônvùi.Bấthạnhlà,dođiềukiệnđịalýđóng,TrungQuốctừxưađếnnaybịngăncáchvớithếgiới,khôngcóngoạigiao,cũngkhôngcóbuônbán,vănhóacủangườikháckhôngdễdàngxâmnhập,màbảnthâncũngkhôngsẵnlòngtiếpthu.ThứtừngoạiquốctruyềnvàovàcóthểnảymầmbámrễđượcởTrungQuốc,khôngcógìngoàiPhậtgiáo-mộtliềuthuốcphiệncholòngngười.LạibởidântộcHoaHạtựđạihãohuyền,xưanayluôncoimìnhlàthiêntriều,phàmtấtcảnhữngnơingoàiTrungQuốcđềucoilàphiênthuộchoặcmandi.Đốiphóvớinhữngdântộccóvănhóacònkháthấpnày,khôngtiễutrừthìlạivỗvề,cóthểnóilàthừasứcdễdàng.Nhưngđếnthếkỷ19,tìnhthếđãkhácđirấtnhiều.BởivìkhiấycácnướcAnh,Mỹ,PhápđếnĐôngNamÁquấyrầy,hoàntoànkhônggiốngnhưnhững“dịtộc”HungNô,Yết,Chỉ,Khương,TiênTi,MôngCổ,cướpbiểnNhậtBảnxưakia.Chúngtađãhùngcứcáchảicảng,chopháotrấncáccửaảiquantrọng,vậymànhữngkẻmắtxanhđếntừthếgiớikhác,vănhóakháckia,còncóthểtừcáchxamấyngàndặmbiển,ngồitrênthuyền,đặtpháosúng,đánhchonhữngquândoanhthủybinh,bộbinhcủathượngquốcchúngtađang“lấynhànđợimệt”trênbờkiatantácnhưhoatrôinướcchảy,phảicúiđầuxưngthần,thựclàmộtsựvôdụngchưatừngcótrongthiênhạ!ĐiềuấymớithựcsựkhiếnnhữngvịđạinhânMãnThanhchẳnghiểugìcả.Ngườiviếtmỗikhiđọclạilịchsử,lấynaynhìnxưa,màvẫncảmthấynghihoặckhôngthôi,biphẫnvôcùng.

Cạnhtranhgiữadântộcvớidântộc,cũnggiốngnhưcạnhtranhgiữacánhânvớicánhân,đểmộttrậnphânthắngbại,khôngcầngìhơnngoàihiểubiếtvàchiềusâuvănhóa.VàonhữngnămGiaKhánh,ĐạoQuang,trongkhithếgiớiphươngTâyđãcónềnvănhóacậnđạihoànthiện,thìthếgiớiphươngĐôngvẫnđìnhtrệởthờikỳtrungcổ.Tronglúctổtiênchúngtavẫncònsaysưavớibànchânnhỏ,tócđuôisam,tháigiám,vợbévàkhóithuốcphiện,thìởphươngTây,từgiữathếkỷ18,nềnkhoahọckỹthuậtđãbắtđầuvớiviệcchếtạonhữngconthuyềnvữngchắcvàđạibáchỏalựcmạnh,sửdụngmáymócvàoviệcsảnxuấtvàvậnchuyển.Nôngnghiệp,côngnghiệp,quânsựcủachúngtakhiấyvẫndừnglạiởthờikỳĐườngTống,vănnhânvàphầntửtríthứccònlàmvănbátcổ,nóichuyệnâmdươngngũhành,thựcsựrấtlạchậu!ThiêntriềuTrungQuốc,cólýdogìmàkhôngdiệtvong?Sauđó,cónhữngngườihiểubiếtnghiêncứuđếncănnguyêngốcrễ,dầndầnnhìnravấnđềcủachúngtanằmởvănhóatruyền

thống,thếnhưngluônluôncómộtsốôngđồgànmêmuộikhôngtỉnhngộ,giơcaongọncờ“giữđạo”,lệthuộcvàoKhổngMạnh,khoáctấmáo“đạothống”tuyêntruyềnNhogiáo,trongkhikỳthực,“vănhóabảnvị”củachúngtađãtrởthànhmộthốphân!

Chảtráchhômtrước(ngày16tháng8năm1981),khiBáchDươngnóichuyện“NgườiTrungQuốcvàhũtương”ởhộitrườngtiểuhọcDungHồngtrongkhungườiHoaởNewYork,mởđầuđãnhắclạihaicâumàôngđãtừngtríchdẫntrongtậpĐậpbỏhũtương(“Muốnbiếtnhânđờitrước,xemđờinàynhậnchi;Muốnbiếtquảđờisau,xemđờinàylàmgì.”-CâunàynguyêntrongtruyệnLiêuTraiChíDị-Ngườiviết),đểthuyếtminhcholuậtnhânquảtuầnhoàn.Cónềnvănhóanhưthếnào,sẽcómộtdântộcvàđấtnướcnhưthếấy.Sựthịnhsuy,tươitốthaytànlụicủamộtthờiđại,hálạikhôngcónguyênnhângìsao?Ýcủaôngcũngchínhlà:truyềnthốngvănhóanămngànnămcủachúngtalàtốthayxấu,khôngcầnphảivùiđầuvàođốngsáchvởnghiêncứu,chỉcầnmởtođôimắtnhìnxemdântộcchúngtahiệnnayphảichịutộitìnhgì,làsẽhiểuđượcngay.Vàchúngtacóthểphụchưngđượchaykhông,khôngcầnphảiraphốtìmthầybóigiỏigiảiđoán,chỉcầnnhìnxemdântộcchúngtahiệnnayđanglàmgì,cũngcóthểbiếtđược!

“Vănhóahũtương”và“tinhthầnAQ”tuyhaimàmột.Vậythếnàolà“hũtương”,nộidungchủyếutrong“vănhóahũtương”làgì,nóihếtngàycũngvẫnmơhồcàngthêmmơhồ.Điềukỳdiệucủanólàởchỗcóthểdùngtâmlĩnhhội,màrấtkhótruyềnđạtbằnglời.ÔngBáchDươngrấtthôngminh,trongbuổinóichuyệnhômấy,sợrằngmìnhvẽrắnthêmchân,nênđãkhôngđưaragiảithíchvàgiớithiệu.Nhưng,ngườiviếtcũngxinđưarahaigiảđịnhsơbộđốivớivấnđề“vănhóahũtương”màôngBáchDươngđãđặtra:

Thứnhất,ôngBáchDươnggiốngnhưmộtchuyêngiabệnhlý,chứkhôngphảilàmộtnhàsinhlýhọc.Trongvôsốcáctácphẩmcủamình,ôngđãchỉrarấtnhiềucănbệnhnảysinhtừvănhóacổlỗcủachúngta,nhưngôngkhôngđithêmmộtbướcsuynghĩsâuhơnxembảnthânvănhóa,nộihàmcủavănhóa,cũngnhưhàngloạtvấnđềhọcthuậtcủahiệntượng,biếnđộngvàmứcđộphátsinhvănhóa...làgì.ÔngcũngchưabỏcôngnghiêncứuxemtínhchấtđặctrưngcủavănhóaTrungQuốclàgì,nguồngốcrasao,dovậy,vìkhôngcẩnthận,chínhbảnthânôngcũngđãrơivàocáibẫycủavănhóa.

Nộidungcủavănhóabaolamuônhìnhmuônvẻ.Nólàtổngthànhquảcủatấtcảnhữngcốgắngmàconngườilàmrađểgiànhlấysinhtồn,vàthíchứngvớihoàncảnh.Nólàmộtchỉnhthểhòahợpvớinhaukhôngthểtáchrời.Aiđemvănhóatáchthành“vănhóatinhthần”và“vănhóavậtchất”thìchỉlànhữngphầntửngoancố,sĩdiệnhão,vìkhôngchịutiếpthuvănhóaphươngTây,thậmchíkhôngchịuthừanhậnmộtsựthậtlà“Tâydi”cũngcóvănhóacủamình,màrasứcgiảtạonênphépnhịphânnhưvậy.BáchDươngvàHồThíchcótháiđộgiốngnhauđốivớiquanđiểmnày.ChonêntrongtậpBỗngnhiênnổigiận,ôngtừngnói:“ĐemvănminhchiarathànhĐôngvàTâycòncólýmộtchút.Giảđemvănminhchiathành‘vậtchất’và‘tinhthần’,thìđúnglàkhốnkiếp.Nóimộtcáchnghiêmtúc,trênthếgiớixétđếncùngkhôngcóvănminhtinhthần...vănminhtinhthầnhoàntoànkhôngtồntại,hayítralàkhôngthểtồntạimộtcáchriênglẻ.Nếukhôngcóvănminhvậtchất,sẽkhôngcóvănminhtinhthần.Nếucứnhấtđịnhphảinóilàcó,thìđókhôngphảilàvănminhtinhthần,màlà‘vănminhthầnkinh’.”Đólàmộtđoạntrongbàiviếtvớitiêuđề“Vănminhthầnkinh”ngày23tháng12năm1965,tạiĐàiBắccủaông.Chủtrươngcủaônghoàntoàntráingượcvớiýkiếnđềxướng“lấyTrungQuốchọclàmthể,Tâyhọclàmdụng”củanhómTrươngChiĐộngmàtrongcốtlõicănbảnkhôngthừanhậnvănhóahọcthuậtcủaphươngTây.

Thếnhưngmườilămnămsau,ngày16tháng8,khihùnghồnnóivề“hũtương”ởNewYork,ôngđãquênhẳncáchnóitrướcđâycủamình.NgườiviếtđãrấtngạcnhiênkhingheôngBáchDươnglạiphânbiệtralàmhailoại“vănminhvậtchất”và“vănminhtinhthần”.Ôngnói:“...Sựđộtphálớnấy,đốivớiđấtnướcTrungQuốcvànềnvănhóahũtươngcủachúngta,khôngcònnghingờgì,làmộtsựkhiêukhíchnghiêmtrọngvớivănhóavàlịchsử.Nóđãđemđếnchochúngtamộtvănminhvậtchấtmới,cũngnhưmộtvănminhtinhthầnmới.(...)Vănminhvậtchấtởđây,vídụnhưnhữngphươngtiệnhiệnđạicủaphươngTây:máybay,đạibác,ôtô,tàuđiệnngầm...NgườiTrungQuốcchúngtabỗngnhiênđượcthấybênngoàicómộtthếgiớimớilạnhưvậy,cónhiềuthứkhácvớichúngtađếnvậy,thìbắtđầunhậnthứclạivềvănminhvậtchất.Cònvềvănminhtinhthần,tưtưởngchínhtrị,tưtưởnghọcthuậtcủaphươngTâycũngđemlạichochúngtarấtnhiềugợimởvàquanniệmmới,trướcđâychúngtakhôngbiếtcódânchủ,tựdo,nhânquyền,tấtcảnhữngcáiđóđềulàsảnphẩmtừphươngTâyđemtới.”(XembáoBắcMỹngày20tháng8năm1981.)Quývịđộcgiảthânmến,quývịxemnhữnglời

nóitrêncủaôngấy,vớinhữngcâunghiếnrăngnghiếnlợiphảnđốisựtồntạicủa“vănminhtinhthần”ởtrên,cóphảirõrànglàxungđộtvàmâuthuẫnkhông?CóphảicuộcbútchiếnlầntrướccủaôngBáchDươngchỉlàsự“nổimáu”nhấtthời,còncuộc“khẩuchiến”lầnnàycómộtchútthầnkinhrốiloạnchăng?

SaukhiôngBáchDươngdiễnthuyếtxong,cóhơnmộttiếngđồnghồdànhchohỏiđápvàthảoluận.Hômấy,ngườiviếtcóđưarahaicâuhỏi,mộtlàcâuhỏivềvănminhtinhthầnvàvănminhvậtchất,nhưtrênđãnói.ÔngBáchDươngthừanhậnđólàsailầmnảysinhdophươngtiệnthôngtinđưalại.Câuhỏithứhailà:căncứvàonhữngnghiêncứucủahọcgiảphươngTây,sựphátsinhcủavănhóatừgiaiđoạnnàysanggiaiđoạnkháctuântheomộttrìnhtựkháchquan,vàhìnhthànhnêncáctrìnhđộkhácnhauvềvănhóa.TôixinhỏiôngBáchDươngcóđồngývớiquanđiểmnàykhông?VănhóaphươngĐôngvàvănhóaphươngTâycóphảicómộtsựkhácnhauvềtrìnhđộ,haynóicáchkhác,vănhóaphươngTâycaohơnvănhóaphươngĐôngmộtbậc?Câuhỏinày,ôngBáchDươngkhôngchobiếtýkiếncủamìnhmộtcáchrõràng,chỉđưaranhữngcâumơhồ,trìnhbàynhữngcáiđãnóiqua.Rấtnhiềunhânsĩtrongvàngoàinướckhinóiđếnvấnđềvănhóathườngrấthùnghồn,nhưngkhisuyxétthêmmộtbước,vănhóalàgì?Mọingườithườngmauchóngcảmthấyhoangmang.ÔngLowell(1856-1943)nhàgiáodụcngườiMỹ,từnglàhiệutrưởngtrườngĐạihọcHarvardđãnóirấthaythếnày:“Trênthếgiớinày,khôngcóthứgìkhónắmbắthơnvănhóa.Chúngtakhôngthểphântíchnó,bởivìthànhphầncủanóvôcùngvôtận,chúngtakhôngthểmiêutảnó,bởivìnókhôngcóhìnhdángcốđịnh.”Nhưng,vớitrìnhđộnhậnthứcvềvănhóahiệnnaycủachúngta,ítnhấtcómấyđiểmcóthểkhẳngđịnhdướiđây:

1.VănhóaTrungQuốcvàphươngTây,aihayaidở,làvấnđềmàgầnmộttrămnămnaygiớitríthứcvănhóavẫnkhôngngừngtranhluận.Điềukiệntiênquyếtđểgiảiquyếtvấnđềnàylàphảitìmđượctiêuchuẩnđểđánhgiávănhóahaydởlàgì,khitiêuchuẩnhaydởcònchưađượcxácđịnh,thìbấtcứtranhluậnnàocũngkhôngcóýnghĩa.Nếunhưchúngtađemnguyêntắc“kẻthíchứngthìtồntại”trongquyluậtcạnhtranhsinhtồncủathếgiớisinhvật,vậndụngvàolĩnhvựcvănhóa,coimộtloạihìnhvănhóacóthểthíchứngvớiáplựccủamôitrườngbênngoàivàyêucầubêntrongcủanóhaykhôngđểlàmtiêuchuẩnđánhgiátốtxấu,thìkhôngcầnphảinóicũngbiết,vănhóaphươngTâyhayhơnvănhóaphươngĐông.Chúngtavẫnthường

nói,“vănminhtinhthần”củaphươngĐônghayhơnphươngTây,còn“vănminhvậtchất”củaphươngTâyhayhơnphươngĐông,đólàmộtcáchnóivôcăncứ.Huốngchi,vănhóalàcáchgọichungcủaviệcthíchứngvớimôitrườngvàhoạtđộngsángtạocũngnhưthànhquảsángtạocủanhânloại,baotrùmcáctầngthứtrongpháttriểnvănhóa.Nếuchỉdùngcáchphânbiệtđơngiảnvàthôsơlàphânthành“vậtchất”và“tinhthần”,thìkhôngthểnóirõđượcnộihàmcủavănhóa.

2.Vănhóanhânloạiđãcólịchsửhơnmộttriệunăm,bấtcứnơiđâucóconngười,thìởđócóvănhóa.“Ngườivănminh”thìtấtnhiêncóvănhóa,nhưng“ngườimandi”cũngcóvănhóacủamình.Rốtcuộcailà“vănminh”,ailà“mandi”,đólàvấnđềgiátrịquancủavănhóa.Trướckhinhữngđiểnhìnhcủavănhóathếgiớicònchưaxuấthiện,chúngtarấtkhócóthểchỉramộtcáchchungnhấtvănhóacủaailàưutú,vănhóacủaailàlạchậu.Nhưngnhânloạiluônhoạtđộng,dovậyvănhóacũngtheođóluônchuyểnđộng.Cácnềnvănhóasẽcónhữngtiếpxúcqualạivớinhau,từđónảysinhcạnhtranhvớinhau,kếtquảcạnhtranhlàcáitốtsẽthắng,cáixấusẽthua.Vănhóalạchậusẽbịđàothải,vàchịusốphậndiệtvong.VídụnhưvănhóaBabylon,vănhóaAssyriađềulànhữngdanhtừtronglịchsử,cơbảnđãbiếnmấttrênthếgiới.BộtộcIncacủangườiAnhđiêngởNamMỹvàbộtộcMayacủangườiAnhđiêngởTrungMỹđềutừngcónềnvănhóapháttriểnrấtcao,nhưngđếnnaychỉlưulạimộtsốditíchđángthươngtiếc.LạinóiđếnvănhóaAiCập,đếnnayđãthayđổihoàntoànbộmặt.VănhóaTâyÁcổđại,đếnnayđãbịchìmngậpdướinhữnggiếngdầu.VănhóaẤnĐộcũngđangtrongquátrìnhlộtxác.CònvănhóaTrungQuốccủachúngtatừsaucuộcChiếntranhNhaphiếnTrung-Anh,liêntụcởtrongquátrìnhđấutranhgiankhổ.

3.Vănhóahoàntoànkhôngphảilàmộthóathạchbấtdibấtdịch,màluônluônbiếnđộngthayđổi.Tuynhiêncónềnvănhóathayđổinhanh,cónềnvănhóathayđổichậm.BấtkểngườiTrungQuốctừtrongtâmmìnhcóbằnglònghaykhông,thìtrênthựctế,vănhóaTrungQuốcđãbị“tàuđồngđạibác”bứcbáchbuộcphảiđivàoconđườngthayđổi.Khôngmuốnthayđổicũngphảithayđổi,mặcchoanhcóyêumếnluyếntiếcbaonhiêuvớivănhóacốhữucủamình,cũngkhôngtácdụnggì.Vănhóacũnggiốngnhưnướcvậy,chỉcầntìmđượcmộtlốithoát,lànólậptứcchảyvào,hoặcthẩmthấuvào.Vídụnhư,cùngvớisựthiếtlậpquanhệngoạigiao,saukhicâycầunốigiữahaibờTháiBìnhDươngđượcthôngsuốt,cuộcsốngởĐạilục

TrungQuốcnhanhchóngnảysinhnhữngthayđổilớnkhôngthểkhángcự,Coca-cola,phimảnhmàu,máyghiâm,tivi,máytínhđiệntử...cùngchennhautới.ĐànôngthìÂuphục,càvạt,phụnữthìváyáo,sonmôi,uốntóc,tấttậtđềutheothờicuộcmànảysinh,ngàycàngthờithượng.Chonên,vănhóasaukhiđãtrảiquagiaolưukếthợp,thìtốtxấusẽtựphânđịnh.Vìvấnđềvănhóamàchúngtađãhaotâmtổntríquánhiềumộtcáchvônghĩa,cứxoayquanhmãitrụctrungtâm“thayđổi”hay“khôngthayđổi”,nàolàthuyết“Trởvềđầunguồn”,thuyết“TrungthểTâydụng”,thuyết“Bảnthểvănhóa”,thuyết“Tâyhóatoànbộ”,thuyết“TrunghọctheoTây”...tranhcãinhauđếnđỏmặttíatai,lưỡirátmiệngkhô,ồnàohồilâu,cuốicùngnàocótácdụnggì?Nhữngcáicầnđếnđãđếncả,vànhữngcáikhôngmuốnđếnchẳngphảicũngđãđếnđósao?

4.Vănhóakhôngnhữngphảithayđổi,màđiểmđángquýcủanóchínhlàởchỗkhôngngừngduytrìtácdụngtốtđẹpthaynhữngcáicũkỹbằngnhữngcáimới,khiếnnhữngthứvănhóalỗithời,khôngthểchấpnhận,lầnlượtbịtướcbỏ,lộtxác,khôngngừngsảnsinhramộtnềnvănhóaởtrìnhđộmới.Tốikỵnhấtlàquáchuộngcổ,nệcổ,đemđộilênđầuchiếcmũ“giáohóacủathánhnhân”đểtráchcứngườikháclà“bỏkinh,phảnđạo”,dẫnđếnmộtđốngvănhóacổlỗbấtdibấtdịch,thànhramộthũtươnghỗnđộnlầynhầy.Phảinóirằng,khibảnthểvănhóacủachúngtabịxungđộtvớivănhóangoạilai,chúngtakhôngcầnphảisợhãihoảnghốt,cũngkhôngcầnphảithựchiệncuộc“khángchiếnvănhóa”mộtcáchmùquáng,nảysinhramộtphongtràovănhóabảovệquêhươngkiểuNghĩaHòaĐoàn.Chúngtaphảibiếtrằng,vănhóacónhữngsựkhácbiệtvềchủngtộc,khuvực,thờigian,giaiđoạn,trìnhđộ...Nhưnggiữavănhóaluôncókhuynhhướngnươngtựavàonhau.Sựnươngtựavàonhauđóbaogồmcảhaiphươngdiệndọcvàngang.VídụtrongquátrìnhvănminhphươngĐôngchuyểnbiếnpháttriển,cólúccầndựavàotrithứctrêncácphươngdiệnvậtlýhọc,sốhọc,sinhvậthọc,triếthọctôngiáo,thiênvănđịalý,phápluậtchínhtrị...trongvănhóaphươngTây.NhữngcảitiếntrongvănhóaphươngTâycũngcódựavàonghệthuật,luânlý,kỹthuậtnấunướng,quyềncướccôngphu...củavănhóaphươngĐôngđểbổsungchonộidungcủamình.Xemxéttrêngócđộtoànbộnềnvănminhnhânloại,cácphânkỳvănhóatrongkhảocổhọccũngcómốiquanhệmậtthiếtcáinàynốitiếpcáikia.Khôngcóthờiđạiđồđá,sẽkhôngcóthờiđạiđồđồngvàthờiđạiđồsắt.Thờiđạiđồđácũngkhôngthểkhôngtrảiquathờiđạiđồđồng,nhảymộtbướclênthờiđạiđiệnkhívàthờiđạivũtrụngàynay.Tóm

lại,vănhóakhôngphảitừtrêntrờirơixuống,màlàdonềnvănhóanàyvànềnvănhóakiatrảiquathờikỳnàyđếnthờikỳkiamàdầndầnthayđổi,từngbướcbiếnđổipháttriển.

Thứhai,phạmtrùtưtưởng,quanniệmhìnhtháitrongvấnđềvănhóaTrungQuốccủaôngBáchDươngđềuchưavượtquamặtbằngcủathờikỳphongtràovănhóamới“NgũTứ”.Phongtrào“NgũTứ”tronglịchsửcậnđạiTrungQuốclàmộtsựkiệnlớncóýnghĩanhất,ảnhhưởngtolớnđếnTrungQuốc,khônggìsosánhđược,thựcsựlàthờiđạihoàngkimtrămhoađuanở,trămnhàđuatiếngtronglịchsửvănhóa.NếunhưBáchDươngđượcsinhrađúngthờinhưLỗTấn,HồThích,thìcũngkhôngđếnnỗiphảivìvănchươngmàgặphọatùtội.Nếunhưphongtrào“NgũTứ”khôngxảyra,erằngĐảngCộngsảnTrungQuốccũngkhôngthànhlậpđượcthuậnlợinhưvậy.Thậmchíđếnngàynay,quaylạiđọcnhữngbàiluậnthuật,nhữngcuộcbútchiếncóliênquanđếnlĩnhvựctưtưởngvănhóacũngnhưcácvấnđềcủaTrungQuốctrêncáctạpchíthườngkỳkhiđó:TânThanhNiên,ĐộcLậpBìnhLuậnhayTânNguyệt,Nhângianthế...,thựcsựvẫnthấyrấtnhiềumàusắc,khiếnngườitakhôngkhỏihoàiniệm,tấmtắc!

Trongbuổidiễnthuyếtsuốtmộttiếngrưỡiđồnghồngày16tháng8,ôngBáchDươngđãđưaramộtsốthóihũtươngmàôngtừngchỉtríchtrongnhữngtácphẩmcủamình.CũngchínhlànhữngluậnđiểmmàcácbậckiệntướngtrongphongtràoNgũTứđãtừngrasứchéthào.Chúngtađemnộidungdiễnthuyếtcủaôngquynạplại,đạiđểcóthểchiaramấyphươngdiệndướiđây:

1.Thiếnhoạnvàbóchân.Thiếnhoạnlàmộtchuyệnthậmvônhânđạo,mộthànhvivôcùngđộcác,khôngcòngìphảibàncãinữa.Tổtiêncủachúngtađãgâyrachuyệnxấuhổvôcùngấy,khiếnchúngtaconcháuđờisau,aiaicũngphảixámmặt.Phụnữbóchânlàmộttậptục“bẻconggiảtạo,giếtchếttựnhiên”,nóbắtđầutừviệchànhlạctrongcungLýHậuchủnhàNamĐường,khiấycóngườicungtầntênlàYểuNương,lấylụatrắngbóchânmàmúa,thếlàngườitrênưachuộng,ngườidướibắtchước,họcnhauthànhphongtrào,làmchoviệcbóchântrởnêntrànlan.Từđótrởđithìcuốnngườitavàoconđườngdâmôgâyhọa,kéodàiđếnmộtngànnăm,cáccuốnsáchsửghichépliênquanđếnvấnđềbóchânởtrongvàngoàinướcthựcsựrấtnhiều,khôngthểkểhết.Tậpquánhủlậunàytrongthờigian

khoảngbốnnămtrămnămthờiĐường,Tống,Nguyên,Minhcònpháttriểnkhôngnhanhlắm,vợMinhTháiTổChuNguyênChươnglàmộtngườiphụnữchântoởPhượngDương,AnHuy,cóthểcoilàmộtbằngchứng.NhưngđếnthờinhàThanh,tậptụcnàypháttriểnnhanhchóng,trởthànhmộttậpquánthâmcăncốđế.TrướcthờikỳDânQuốc,trừngườidântộcthiểusốKháchGiaởkhuvựcbiêngiớiQuảngĐôngvàGiangTâyra,cònlạiphụnữtoànquốckhôngailàkhôngbóchân.

2.Giátrịquanvănhóa“nhấtnguyênhóavinhdự”.NgườiTrungQuốcnếumuốn“dươngdanhthanh,hiểnphụmẫu”(têntuổinổitiếng,chamẹvẻvang),thìchỉcómộtconđườngduynhấtlà,phảichuiđầubằngđượcvàochốnquantrường.Làmquanrồithìcóthểpháttài,thìcóquyềncóthế,cùngvớithânphậnvàđịavị,tấtcảnhữngvinhdựkhácđềucó.Conđườngđitìmvinhdự,lợilộccủaphầntửtríthứcTrungQuốchoàntoànkhôngphảilàkinhdoanhđểlàmgiàu,hoặcchếtạophátminh,màlà“đềdanhbảngvàng”.ChonênconđườngđitớigiátrịcủangườiTrungQuốc,luônlà“vạnbangiaihạphẩm,duyhữuđộcthưcao”(mọinghềđềulàhạcấp,chỉcóđọcsáchlàcaosang),mụcđíchcủaviệcđọcsách“mườinămsonglạnh”làchenchânvàoconđườngsĩhoạn.“Sĩ”đứngđầutrongbốnhạngdân,coithườngthợthuyềnvànôngdân,cũngcoithườngcảnhữngngườibuônbán“chỉbiếtmưulợi”,congáinhàdòngdõikhôngbaogiờchịulấyngườibuônbán.TrongvănhóaTrungQuốc,lớpbênngoàicủađịavịvàdanhtiếngchínhlàbộmặtcủamộtngười,những“ngườiđọcsách”ởTrungQuốcrấtcoitrọng“bộmặt”.“Bộmặt”làcuộcsốngthứhaicủagiớitríthứcvănhóaTrungQuốc,cũnglàbiểuhiệncụthểvàtíchcựcnhấtcholòngtựtôncủahọ.Chonên,ngườitamớinóirằng:tìnhcảm,thểdiệnvàhìnhthức(1)làbabátmìkhóxơinhất,nhưngvẫnphảiăn.ThậmchíởĐàiLoan,chođếnnayvẫncònkiểudạyhọcbằngroivọt,giáodụckhôngquantâmđếnnộidung,khôngcoitrọngdạynghềvàdạycôngnghệ,từnhàtrẻ,lêntiểuhọcrồitrunghọcvàđạihọc,mọingườichỉbiếtchennhauchuivàomộtcánhcửahẹp.Sốthísinhthamgiathituyểnhằngnăm,khilựachọnnguyệnvọng,đềuchọntrườngtrướcrồisaumớichọnngànhhọcyêuthích.Bỏcôngsuynghĩlựachọntrườngcótiếngtrước,điềntấtcảcáckhoacủatấtcảcáctrườngđạihọc,chuyênnghiệpvàophiếughidanhdựthi,đếnhếtmớithôi.Mụcđíchcủaviệcnhậphọcvẫnchịusựtácquáicủaquanniệmhưvinhvàdanhlợi“thưtrungtựhữunhannhưngọc,thưtrungtựhữuhoàngkimốc,thưtrungtựhữuthiênchungtúc”(trongsáchsẵncónhansắcnhưngọc,trongsáchsẵn

cónhàvàng,trongsáchsẵncóngànchungthóc).

3.Đạođứcgiả.Ýnghĩacủabachữnàylàlươngtrihoàntoànbịtiêudiệt,mọiviệckhôngphânbiệtđúngsai,congthẳng,khôngcầnbiếtthậtgiảđentrắng,màchỉcăncứvàoquanhệtốtxấu,lợihại,ghéthaythíchcủacánhânđểxửlý.Loạingườinàybấtkểlàmviệcgìđềukhôngcóchínhnghĩa,thiếudũngkhíđạođức,ởchỗnàocũngxôđẩy,lôikéo,vờvịtvớimọingười,khôngchịutráchnhiệmtrướcmọiviệc.Cáigọilà“sángsuốtphòngthân”,“ônhòa,lươngthiện,kínhcẩn,tiếtkiệm,nhườngnhịn”chẳngquachỉlàcâunóicửamiệng,làmộtcáchgiảithíchkhácchoviệctrốntránhhiệnthực.

4.Cuộcđấutranhgiữa“vănminhvậtchất”và“vănminhtinhthần”.Vấnđềnàyngườiviếtđãnóiởtrên,xinkhôngnhắclạiởđây.

5.Nhânquyền,dânquyềnvàtựdo.Nhữngdanhtừnàyđềulàsảnphẩmngoạinhập,trongbảnthânnềnvănhóaTrungQuốctrướcnaychưatừngcó.ĐịavịcủanhândânTrungQuốctrướcmặthoàngđếcủamìnhcònkhôngbằngmộtconchó.Nhữngcâunhư“dânviquý,quânvikhinh”chỉnghethấy,màchưabaogiờnhìnthấytrongthựctế.Ngườidânquanhnămchântaychaisạn,vấtvảchovỏngoàihiếukínhcủamình,khôngcònthờigiannàodànhchoviệctheođuổibấtkỳmộthoạtđộngvănhóacaocấpnào.Ngườinôngdânnóichungchỉcósựtựdotheokiểutựsinhtựdiệt“mặttrờimọcthìđilàm,mặttrờilặnmớiđượcnghỉ”.

6.Tínhbaodung.“Lòngdạhẹphòi”lànhượcđiểmthểhiệnmạnhnhấttrongvănhóaTrungQuốcchúngta.NgườiTrungQuốcvớiquanđiểmtrungtâmlà“chủnghĩadântộc”,luônchorằng“chẳngphảiđồngtộcvớita,thìlòngdạtấtkhác”.Đốivớinhữngdântộc“diđịch”,“bênngoàivùngđượcgiáohóa”bịchinhphục,thìgiếthại,cướpbóc,hãmhiếp,khôngcógìlàkhônglàm,chẳnghềnươngtay.Đốivớinhữngsựkhácbiệtcủavănhóangoạilaithìkhôngthấyvừamắtmộtđiểmnào,hơnthếnữa,luôntồntạimộtcáchhữuýhayvôýtháiđộbàixích,khinhmiệt.ChúngtađứngtrêngócđộnàynhìnsangnướcMỹ,sẽcảmthấyvôcùngxấuhổ.Họđốixửvớinhữngthuyềnnhân,nạndân,bấtkểlàcủanướccóquanhệhữuhảo,haynướcthùđịchđềunhưnhau,khôngbaogiờcựtuyệtnhữngngườitìmđến.Khôngnhữngcungcấplươngthực,quầnáo,màcòntổchứccảgiáodục,bốtrínghềnghiệp.Lòngthôngcảmvàtínhbaodungđó,mớivĩđạibiếtbao!

NgườiTrungQuốcnếumuốn“dươngdanhthanh,hiểnphụmẫu”(têntuổinổitiếng,chamẹvẻvang),thìchỉcómộtconđườngduynhấtlà,phảichuiđầubằngđượcvàochốnquantrường.Làmquanrồithìcóthểpháttài,thìcóquyềncóthế,cùngvớithânphậnvàđịavị,tấtcảnhữngvinhdựkhácđềucó.

7.Tínhchịuđựng.Dânchủ,pháptrị,tựdolàbatrụcộtlớncủachínhtrịhiệnđại.Mà“chịuđựng”lạilàcơsởcủa“tựdo”,khôngthểchịuđựngsẽkhôngcótựdo.HồThíchChikhiởĐàiLoantừngviếtmộtángvănrấtnổitiếngđăngtrêntờTrungQuốctựdovớitiêuđềlà:“Chịuđựngvàtựdo”.Chủtrươngcủaônglà:chínhphủbiếtchịuđựngthìnhândânmớicótựdo.Mỗicánhânphảibiếtchịuđựngthìmớikhôngtổnhạiđếntựdocủangườikhác.Nếuquảđượcnhưvậy,thìđảngcầmquyềncóthểchịuđựngđảngđốilập,trongđảngcóthểchịuđựngngoàiđảng,đảnglớncóthểchịuđựngđảngnhỏ,mọingườiđềucóthểcùngtồntạihòabình,mỗingườiđitrênmộtconđườngpháttriểntựdo.Cómộtlần,trêntàuđiệnngầmởNewYork,tôinhìnthấymộtngườidađenđangngồibắtchânchữngũthậtcao.Lúcấylàbuổitối,hànhkháchtrêntàukhôngnhiều,nênkhôngảnhhưởnggìđếnhoạtđộngcủangườikhác.Nhưngmộtviêncảnhsátđãđếntrướcmặtanhtanhắcnhở,haingườiđềurấtkhóchịu,ngườiấybènnóimộtcâu:“Đâylàchâncủatôi!”(Chântôiđểđâulàtựdoriêngcủatôi!),anhtakhôngnểmặtviêncảnhsát,vàvẫnbắtchânchữngũởđó.Ngườicảnhsátấychỉcòncáchlặnglẽbỏđi.Tôithầmnghĩ,nướcMỹquảkhônghổdanhlàquốcgianuôidưỡngtựdovàdânchủ!NếunhưviệcnàyxảyraởĐàiLoan,thìnhữngôngcảnhsátvới

chiêubài“Balàm”(TừcủaBáchDương:làmvua,làmcha,làmthầy,gọilà“Balàm”)cóthểchịuđựngcáichânbắtchữngũấykhông?

8.Nữquyền.Theotruyềnthống,ràocảngiữanamvànữtrongxãhộiTrungQuốcđặcbiệtvữngchắc,quanniệmtrọngnamkhinhnữđãănsâuvàolòngngười.Vàothờiphongkiến,ngườiphụnữkhôngđượcxuấtđầulộdiện,khôngthểcóquyềnlợitàisản,khôngthểtrởthànhngườichủtronggiađình,nếukhôngliềnbịgọilà“gàmáigáy”,làdịgiáo,tráilẽthường.Phụnữbịcoitươngđươngnhưtrẻcon,tiểunhân.KhổngTửnói:“Chỉcóphụnữvàtiểunhânlàkhónuôidưỡng.Gầnthìnónhờn,xathìnóoán.”LờidạycủaôngthánhhọKhổngcònnhấnmạnh,phụnữkhôngcầncótàinăng,chỉcầngiữnghiêmđạolàmvợ,theomộtngườiđếncùnglàtốtrồi.Chonênnói:“Phụnữvôtàichínhlàđức.”Ngườiphụnữởnhàthìtheocha,lấychồngthìtheochồng,chồngchếtthìtheocontrai,lạithêm:công,dung,ngôn,hạnhgọilà“tamtòngtứđức”,cũngchínhlàlềluậtđạođứcđènénngườiphụnữtrongxãhộikhiấy.Từcổđếnnay,đànôngnămthêbảythiếpnhiềunhưcơmbữa.Thếnhưngtrongsựbóbuộccủalễgiáocũ,ngườiphụnữnếunhưkhôngcòntrinhtiếtthìchỉcómộtconđườngduynhấtlàchết.“Lễgiáoănthịtngười”đãgiếtngườighêgớmhơnbấtcứthứgì.Cáigọilà“tấmbiatrinhtiết”cổvũnhữngngườiphụnữgiữlòngtrinhliệt,chínhlàmộttrongnhữngđạidiệncholễgiáoănthịtngườiđó.

PHẢICHEXẤU,PHÔĐẸP,CHỚCHÀĐẠPCHÍNHMÌNH-PHÊBÌNHVÀKIẾNNGHỊVỚIÔNGBÁCH

DƯƠNGÝkiếncủaôngTừCẩnđăngtrênbáoHoaKiều,NewYorkngày

11.9.1981

ầnđâythấytrênbáochíđưatinôngBáchDươngđếnMỹ.CảnhngộmàôngBáchDươnggặpphảikhiếnmọingườiđềuhếtsứcthôngcảm.Đếnnay,ôngấycóthểsangđượcMỹ,nhữngngườiquantâmđếnôngđềurấtvuimừng,nhiều

ngườicòngửigắmhyvọngvàoBáchDương,hyvọngôngcóthểđưaragợimởchonhữngmêlầmcủangườiTrungQuốcngàynay.Nhưngkhiôngđếnđây,thìvẫnchỉlàsựnhấnmạnhvàocáimàônggọilà“vănhóahũtương”.VănhóanămngànnămcủadântộcTrungHoachúngta,nhữnggìđượctổtiênkhaisángtừđờiĐườngTống,bịmũinhọncủaBáchDươngmoimócvàomộtđiểmbụibặmởmộtgócnàođó,khiếnchoniềmtinvàlòngtựhàovănhóacủachúngtabịgiộimộtgáonướclạnh.CáchnhìnnhậncủaôngBáchDươngchắcchắnxuấtpháttừthâmtâm,bắtnguồntừnhữngbấtbìnhmàbảnthânônggặpphải.Thếnhưng,vớiđịavịcủaônghiệnnay,đặcbiệtlàkhiôngcóthểgâyảnhhưởngđếnrấtnhiềungười,thìkhôngthểvẫncứchêcườichửimắngthoảimáikhôngkiêngnểgìcả.Lýluậnvề“hũtương”củaônglầnnàykhiếntôikhôngthểkhôngđưaramộtsốphêbìnhthiệný.ÔngBáchDươngkhôngnhữngchỉgiộigáonướclạnhvàorấtnhiềungười,đảkíchlòngtựtôncủamọingườiđốivớivănhóacủachínhmình,màhơnnữacònkhiếnngườingoàiđemchuyệnhoạnquan,bóchânrachêcườichúngta.

Xéttừthựctếmànói,cáchnghĩcủaBáchDươngcũngkhálệchlạc,chonênđãhiểulầmchuyệnhoạnquan,bóchânlàkhiếmkhuyếtcủavănhóa.Thựcra,tôichorằngnhữngviệcnàychỉlàhànhvitànbạocủađámhônquânbạochúađộctàichuyênchếđểthỏamãnlònghammuốnriêng,chứhoàntoànkhôngthuộcvềnềnvănhóaTrungQuốcchânchính.VídụnhưluậtthơtrongthơĐườngbịngườiđời

saucoilàtrởngạichoviệclàmthơ.NhưngthơcủangườiđờiĐườngvẫnsinhđộngtựnhiên,luậtthơĐườnglàcăncứvàotrìnhđộngônngữ,văntựkhiấymàra.Tinhthầncủathơchânchínhcoitrọngtựnhiên,cósángtạo,ngườiđờiĐườnghoàntoànkhôngbắtngườiđờisaulấyluậtthơcủahọlàmchuẩntắc,màđólàkếtquảcủaviệcbỏgốcchạytheongọncủađờisau.Lạilấytậpquánsinhhoạtđểnói,áodàilàtrangphụccủangườiMãn,ungdung,đẹpđẽ,sangtrọng,nhưngáoxườngxámngàynayhầuhếtlạibósátthânthểvàxẻtàcao,đánhmấtđikhíchấtvốncócủanó!Tấtnhiên,bỏquaviệctổtiênchúngtatừngcónhữngtậpquánxấunhưhoạnquan,bóchân,làkhôngđúng.Nhưngchúngtađềubiếtđếnđứctính“tốtđẹpphôra,xấuxađậylại”trongtruyềnthốngTrungQuốc.CâuchuyệnnướcMỹkhaiphámiềnTây,ngàynayđượckểlạinhưlàmộtbộsửthiđấutranhkhaisáng,mảngđentốitànkhốccủanókhiấytuyquantrọngsongđềuđãbịtướcbỏlượcgiảmđếnthấpnhất,chỉđểlạimộtcâuchuyệntruyềnkỳlãngmạn.

SựtinhvihuyềnbícủavănhóaTrungQuốc,nhữngngườiphươngTâynghiêncứuvănhóaTrungQuốcchânchínhkhôngchỉkhenngợi,màcònthánphục.CôngcuộcMinhtrịDuytânởNhậtBản,tấtcảđềuhọctậpphươngTây,nhưngtrướcthờiđạiEdo,thìhọchẳngnhữngkhâmphụcđếnsátđấtvănhóaTrungQuốcmàtinhthầncơbảntrongvănhóacủahọcũngđềubắtnguồntừTrungQuốc.Họasĩlớnthếkỷ18làTạXuânTinh,khôngnhữngdùngtênhọTrungQuốc,vẽtranhTrungQuốc,viếtthơTrungQuốc,màcòncoicâukhenngợicaonhấtngườikhácdànhchomìnhlà:“ĐúnglàngườiHánvậy!”Đếnnay,ởNhậtBản,khắphangcùngngõhẻmvẫncònđầynhữngdấuvếtchịuảnhhưởngsâusắccủavănhóaTrungQuốc.NhậtBảnngàynayđượccoilàtiêntiếntrongvănminhthếgiới,họchưatừngdámbàixíchvănhóaTrungQuốc,nhưnglạimuốnvạchrõranhgiớivớingườiTrungQuốc,phủnhậnviệccóquanhệmậtthiếtvềmặthuyếtthốngvớingườiTrungQuốc.TrongthờikỳChiếntranhTrung-Nhật,họvẫnnóichuyện“đồngvănđồngchủng”,hiệntạithìbỏhẳnkhôngnhắcđến.Vìsaovậy?PhảichăngngườiTrungQuốcchúngtanêntựmìnhxétlạimộtchút,khôngphảilàvănhóaTrungQuốccóvấnđềgì,màlàchúngtađãhiểunóđượcbaonhiêu!Vìsaochínhmìnhphảichàđạpgiàyxéolênnềnvănhóađẹpđẽđếnnhưvậycủamình,vàđemtấtcảnhữngtaiáchtrongsốmệnhcủangườiTrungQuốcngàynay,đổlỗicho“vănhóahũtương”trongcáilýluậntưởngnhưđúngmàhoàntoànsailầmấy?

TrungQuốcngàynaycótámtrămtriệungười,nhiệmvụcấpbáchcủaTrungQuốchiệnnaylàlàmsaođoànkếtvàđemlạihạnhphúcchotámtrămtriệungườiấy,dùlàngườiTrungQuốcởĐàiLoancũngnêncóquanniệmnhưvậy.Támtrămtriệungườinàyvềmặtquốcphòngđãđủđiềukiệntựbảovệmình,nhândâncũngcócơhộihọctậptrithức,cáiduynhấtcóthểkhiếnchorấtnhiềuconngườinàychạmđếnđượcvănminhhiệnđại,cóchỗđivềchotinhthần,khôngphảilàvănhóaphươngĐônghayphươngTây,màlàtruyềnthốnglâuđờicủachínhchúngta.Truyềnthốngấycókinhnghiệmnhânsinhsâusắc,cótưtưởngkhoahọcphongphú,cóchữnghĩathơcađẹpđẽ,cónềnmỹthuật,côngnghệ,kiếntrúc,âmnhạc,trangphụcbiếnhóavôcùng...Chỉcónómớicóthểđưachúngtađitớiconđườngvănminh,conđườnghạnhphúcchotámtrămtriệungườimộtcáchchínhxác.NgườiNhậtBảnđãsửdụng,vàđãthuđượclợiích.NgườiphươngTâycũngđanghọctậpnó.Chúngtathuộcvềnềnvănhóacủachínhchúngta,hoàntoànkhôngnênrasứcbêuriếunó.Nếukhông,chẳngnhữngnguyhạichotiềnđồcủaquốcgia,dântộc,màcòntạoranhữngđứaconlạcloàichodântộcTrungHoa.

ChớđểchongườiNhậtBảnnóihọmớilàconcháukếthừachínhthứcnềnvănhóaTrungQuốc!Chúngtahãymởtomắtmàxemxétthậtkỹ,suynghĩthậtnhiều,phánđoánthậtnhiều,giốngnhưôngBáchDươngđãnóivậy,phảisuyxétvàbồidưỡngmộtkhảnănggiámđịnhchínhxác,vìhạnhphúccủachínhmình,vàvìhạnhphúccủacảtámtrămtriệungườiTrungQuốc.

ÝkiếncủaôngVươngDiệcLinhđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày2.1;tạpchíBáchTính,HongKongngày16.1;Tin

NhanhTiếngHoa,NewYorkngày21.1.1985

ọcbàiviếtdàitiêuđề:“NgườiTrungQuốcxấuxí”củatácgiảBáchDương,tronglòngtôithấyrấtbấtbình,khócóthểnóirachohếtđược.

NgườiTrungQuốchàngtrămnămnayđúnglàrấtkhổ,rấtđángthương,hơnnữangàycàngxuốngdốc.Banđầucóthuyết“LấyTrungQuốchọclàmthể,Tâyhọclàmdụng”củapháitheoTây,thựcracũngkhôngcógìquáxấu,bấtkểchủtrươngcủanócóthiếtthựckhảthihaykhông,thìítnhấttrongmắttronglòngnhữngngườiđềxuấtvẫnmuốnduytrìmột“bảnthể”TrungQuốc.Sauđóthuyếtnàykhôngcònđúngnữa,dầndần,cái“thể”ấycũngthànhđồthừa,ngườitachỉhậnsaochamẹlạichomìnhmộtmáitócđen,mộtbộdavàng,tắmgộiđếnđâucũngkhônghếtđược,muốnvứtđicũngkhôngvứtđược,thếlàhọquayrahưởngứngcâuthanthở:“Đếntrăngnướcngoàicũngtrònhơntrăngcủamình”,mộtmựccoiviệcchửichachửimẹchửitổchửitiênlàtàigiỏi.Truyềnthống“NgũTứ”chínhlànhưvậy.Đólàtìnhhìnhtừmấychụcnămvềtrước,nếusovớihiệnnaythìvẫncòncóthểchấpnhận,bởikhiấyhọmớichỉchorằng“trăngnướcngoàitrònhơn”,chứchưađếnmứcđộ“nướcđáinướcngoàicũngthơm”.Đólàvìkỹthuậtthôngtincònchưapháttriểnhiệnđại,ngườitakhôngcócáchnàotiếpcậnvớingườiphươngTây.Ngàynaytintứcnhanhchóng,chuyệngìcũngcóthểbiếtngaylậptức.Vìvậy,ngườiMỹngườitatựcoimìnhlà“xấuxí”,ngườiNhậtngườitatựcoimìnhlà“xấuxí”,thếlàngườiTrungQuốccũnglậptứccókẻchạytheo,ầmĩlấytiêuđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”làmmộtcôngtrìnhlớn.

TấtcảnhữngkẻchửilàngchửichợlungtungởTrungQuốcđềulànhữngkẻrỗiviệc.Mấychụcnămvềtrước,đám“ngườiNgũTứ”rasứchôhào“đánhđổ”,tựcoimìnhlà“tiếnbộ”ấyđềulànhữngtácgialớn,lấyviệcyêunướcyêudânlàmtráchnhiệmcủamình.Họngườithìbỏtên,ngườithìbỏhọ,hoặclấyviệccămthùsâusắcvớinhững“gia”,“xuân”,“thu”trongtruyềnthốngTrungQuốcđểdươngdanhlậpthế.ĐếnnaylạixuấthiệnmộtôngBáchDương,cũngtựxưnglà

đạitácgiavôcùngyêuthươngnhândân,đãpháthuytruyềnthống“NgũTứ”,đầutiênlàhôhào“vănhóahũtương”,tiếpđólàphỉbáng“ngườiTrungQuốcxấuxí”.

TôilàngườiTrungQuốc,tôicórấtnhiềusailầmkhuyếtđiểm,thậmchílànhữngsailầmlớn,nhưngtôituyệtnhiênkhôngxấuxí,càngkhôngthểthừanhậntấtcảnhữngngườiTrungQuốcđềuxấuxí.ÔngBáchDươngkhôngbiếtcócoimìnhlàngườiTrungQuốckhông,nếunhưôngvẫntínhmìnhlàngườiTrungQuốc,thìôngấythừanhậnmìnhlàxấuxíđólàquyềntựdocủaông,nhưngôngchớcótựýlôingườikháctheomình.

Tôikhôngđồngývớiluậnđiệucũngnhưchủýtrongbàiviết“NgườiTrungQuốcxấuxí”,nhưngcũngkhôngcóýphủnhậntoànbộbàiviếtchẳngcóđiểmnàođúng.Cũngcónhữngcâuchínhxác,vídụnhưBáchDươngchorằng:“NgườiTrungQuốclàmộttrongnhữngdântộcthôngminhnhấtthếgiới.TrongcáctrườngđạihọccủaMỹ,nhữngsinhviênđứngđầucáckỳthithườnglàngườiTrungQuốc;rấtnhiềunhàkhoahọclớn,trongđóbaogồmTônQuanHán-chađẻcủangànhkhoahọcnguyêntửTrungQuốc,DươngChấnNinh,LýChínhĐạo-chủnhâncủacácgiảiNobel,...đềulànhữngbộóchàngđầu.HoàntoànkhôngcóchuyệnphẩmchấtcủangườiTrungQuốckhôngtốt,phẩmchấtcủangườiTrungQuốcđủđểđưaTrungQuốctrởthànhmộtđấtnướchạnhphúc,mạnhmẽ.Chúngtacóđủđiềukiệnlàmđượcnhưvậy,vàcóthểkỳvọngTrungQuốctrởthànhmộtquốcgiathậttốtđẹp.”Đoạnvănởtrên,tôinhậnthấyrấtđúng.Đángtiếcrằngchủýcủabàiviếtlạikhôngphảilànhữngcâubànluậnđúngđắnnhưtrên,màlàvềsựxấuxícủangườiTrungQuốc,đólàđiềutôihoàntoànkhôngthểchấpnhậnđược.

Đọcxongtoànbộbàiviếtrồi,rốtcuộcngườiTrungQuốccóđiểmgìxấuxí?ĐúnglàBáchDươngcũngkhôngchỉnóisuôngkhôngbằngcớ.Ôngđãlôirahàngđốngnhữngvídụthựctế,chứngminhngườiTrungQuốc:“bẩnthỉu,bừabãi,ầmĩ,đánhlénsaulưng”.TôitinlàBáchDươngkhônghềđặtđiều,nhưngdùcholànhưvậy,thìcóthểnóilênđiềugì?Trênthếgiớinày,códântộcnào,cóquốcgianàolà100%khôngầmĩ,khôngđánhlénsaulưng?NgườiMỹcóbẩnhaykhông?TàuđiệnngầmởNewYorkcórốiloạnhaykhông?ChínhtrườngởÂuMỹ,NhậtBảnđâuítnhữngchuyệnxấucãivãầmĩ,câukếtđấuđálẫnnhau?Cóngócngáchnàomàkhôngcóđánhlénsaulưng?CứtheologiccủaBáchDương,thìnênđổitiêuđềbàiviết

thành:“Loàingườixấuxí”.

Hoangđườngnhấtlà,ngayđếnchuyệnngườiTrungQuốccógiọngnóito,cũngbịBáchDươngnghiêmtúcđưara,làmbằngchứngchosự“xấuxí”củangườiTrungQuốc.Đúnglà,phải“đáogiangtùykhúc,nhậpgiatùytục”,phàmnhữngngườiTrungQuốcđếnMỹ(baogồmcảbảnthântôitrongđó)đềunênsửađổithóiquennóitokhicònởTrungQuốc,rasứchọctậpnhữngnhânsĩđượcgiáodụctrongtầnglớpthượnglưuởMỹ,nóichuyệnnhỏnhẹtừtốn,thậmchíngaykhinóichuyệnđiệnthoạicũngnhỏnhẹnhưtiếngmuỗikêuvậy.Đólàtấtyếu.Nhưngnếunhưcóngườinàonhấtthờichưasửađổiđượcthóiquencũcủamình,thìcũngkhôngphảilàtộilỗigìghêgớmlắm,saocóthểchođólàsựxấuxa?ChỉmộtđiểmđócũngcóthểthấytronglòngôngBáchDương,sựcămghétđốivớingườiTrungQuốcđãlênđếnmứcđộnào.Thựcsựlàmuốnchothêmtội,thìnàothiếuchilời!

Vìsaomộtngườivẫnluôntựcoimình(đồngthờicũngđượccôLýLêtándương)làmộtđạitácgiayêudânyêunước,lạicóthểđểtâmlotính,dùngnhữnghiệntượngvụnvặtmoimócđượctừkhắpmọinơi,đểmạtsátđồngbàocủachínhmình?Tôikhôngcóduyênđểđượcbiếtmặtbiếtngười,nhưngtheonhữngghichépphỏngvấnthựctếcủacôLýLê,cũngcóthểôngBáchDươngthựcsựcótráitimcủamộtngườiconđấtnước,thựcsựrấtyêuTrungQuốc,thựcsựcómộttấmlònglolắngchosắtkhôngluyệnđượcthànhthép,từđómàphátratiếngnói,trởthànhsựgiậndữoántrờihậnngười,khôngkhỏicólờirủamắng.Nguyênnhâncơbảnlàởchỗ,BáchDươngđãcónhữngnhậnthứcxarờiquỹđạothựcsựđốivớivănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốc,đilạcvàođườngrẽ,cũngcóthểbịcái“vănhóahũtương”màchínhônghồđồđưaralàmlầmlạctráitim,bịthứ“virus”màchínhôngnuôidưỡngnênxâmnhậpvàothầnkinh.

VănhóaTrungQuốcsâusắcrộnglớn,cóvươngđạo,cóbáđạo,cónhânnghĩađạođức,cótrộmnamđiếmnữ,cóchínhtâmthànhý,cóphonghoatuyếtnguyệt,bấtkểởphươngdiệnnàođềucónhữngđỉnhcao.Hơnnữa,nómuônhìnhvạntrạng,cáigìcũngcó,chớnóianhchỉchuyênmuốntìm“hũtương”và“virus”trongvănhóaTrungQuốc,màngaycảanhmuốnchuyêntìmhũphânvàvikhuẩntrongđó,cũngcóthểtìmđược.NếuanhlạicăncứvàođóđểquảquyếtrằngvănhóaTrungQuốclàhũphânvàvikhuẩn,thìnócũngchẳnghềtổnhạigìchovănhóaTrungQuốc,màchỉnóilênrằngbảnthâncon

ngườianhthốithakhôngngửinổivàkhôngthểcóthuốcchữamàthôi.

VínhưcùngnóivềmộtbộsáchTưTrịThôngGiám,cómộtsốngườiđọcnó,cóthểhọcđượccáchtrịquốcbìnhthiênhạ,mộtsốngườiđọcnólạitíchlũythêmchomìnhnhữngthủđoạntànđộcđểhãmhạichỉnhđốnngườikhác.TácdụngcủavănhóatruyềnthốngTrungQuốccũnggiốngnhưvậy,nógiốngnhưmộtcondaosắc,tùythuộcvàoviệcbạncódùngnóhaykhôngvàdùngnónhưthếnào.Bạncóthểdùngnóđểtrịbệnhcứungười,cũngcóthểdùngnóđểgiếtngười,vàtấtnhiêncũngcóthểdùngnóđểtựsát.Chonên,bấtkỳngườinàonếucốýđilệchhướng,muốntìmra“hũtương”và“virus”từtrongvănhóatruyềnthốngcủaTrungQuốc,thìrấtcóthểsẽmắcphảinhữngvirusmàmìnhđãlọcra.KhôngphảilàdovănhóaTrungQuốc,màchínhlàdobảnthântácgiảđãđilệchhướngấy.

TôicònchưađượcđọccuốnTưTrịThôngGiámcủaBáchDương,vàcũngkhôngmuốnđọcnó.Bởivì,tôitinrằng,vớitâmthái“đánhđổtấtcả,chửihếttấtcả”ấycủaông,thìviệcdịchgiảiTưTrịThôngGiámkhôngthểkhônglàmbiếndạngnó.TôirấtkhâmphụcTưMãÔnCông(1).CuốnTưTrịThôngGiámcủaôngdạychonhữngkẻlàmvuabiếtcáchtrịnướcnhưthếnào,dạychonhữngkẻlàmquanbiếtlàmviệcnhưthếnào,thậmchídạymuôndântrămhọbiếtphúquýthìcưxửthếnào,nghèokhổthìcưxửthếnào,khinướccóđạothìcưxửrasao,nướcvôđạothìcưxửrasao.TrongmộtxãhộiTrungQuốcnhưvậy,đemcuốnTưTrịThôngGiámnghiêncứumộtcáchnghiêmtúcthìthựcsựcótácdụngvôcùng,ítralàkhôngđếnnỗiphảingồitùcủaQuốcdânĐảng.

Xinnóithêmmấycâungoàilề.Gầntrămnămnay,dotìnhhìnhđentốicủachínhtrịTrungQuốc,nhữngtácgia,vănsĩbịgiếthạicũngcó,bịgiamgiữlâudàitrongtùngụccũngcó,đấylàdonhàcầmquyềnmàra.Mọingườixuấtpháttừsựchốibỏkhinhbỉđốivớichínhtrịtànbạo,thườngtỏrasùngkính,đồngtìnhvớinhữngngườiphảnđốichínhtrịtànbạo,khiếntrênđầunhữngngườitừngbịgiamcầmtrongtùngụcdườngnhưđềutựnhiênxuấthiệnmộtvầnghàoquang.

Nhưngtôichorằngkhônghẳnlànhưvậy,ítralàkhôngthểtómchungcảlạinhưvậy.Từxưatớinay,ngườitabịsáthạihaygiamcầmvìmộtsốtaihọathìđángđượctônkính,vídụnhư:nhữngvịsửquan

dámmạohiểmtrướcbúarìumàviếtnênsựthật,haynhưgầnđâylànhữngnhàbáokhôngsợquyềnthếmàvạchtrầnthôngtincủacácđạigiahọKhổng,họTống.Cáichếthayquãngthờigiantùngụccủanhữngconngườiđótấtnhiênlàcóýnghĩa,cógiátrị,khiếnngườitaphảikínhcẩnnghiêngmình.

Trêncơsởlýluậnnày,tôichorằng,ôngBáchDươngmởmiệngrangậmmiệngvàolànóimìnhngồitùchínnămlẻmấyngày,dườngnhưnhàtùgiốngnhưlànơiôngtôiluyệnvậy,khônghẳnnằmtrongdanhsáchnày.NếutheologicnàycủaBáchDương,ởĐàiLoancótaynhàvănnày,giỏihơncảBáchDương,saukhianhtaởtùra,đếnnayvẫnởĐàiLoanvungbútchửilớn,khônghềgiảmchútsắcbénnào,vẫncứchửihếtmườitámđờitiêntổ.Nhưngtrongmắttôi,thếcógìlàtàigiỏi?Cùnglắmđóchẳngquachỉlàmộtnhàvănvăngmạngmàthôi.

Cuốicùng,quynạplạimộtcâu:ngườiTrungQuốc,xấuxíthìchưachắc,nhưngtrongsốnhữngngườiTrungQuốcthìkhôngthiếunhữngkẻđêtiện.

ViếtởgácThêVân,bangCalifornia,Mỹ,mùađôngnămGiápTý

VƯƠNGDIỆCLINHXẤUXÍÝkiếncủaôngGiangLặcđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày

30.1.1985

ừaquaôngBáchDươngđãcómộtbàinóichuyệnvớinhanđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”,ôngVươngDiệcLinhsaukhiđọcđượcởgácThêVân,California,đãrấtbựctức.Bịtưtưởng“hữukhuynh”làmmêmuộitâmtrí,ôngđãmắngchửi

BáchDươngcũngnhưnhữngngườicócùngýkiếnlànhững“ngườiđêtiện”.

VươngDiệcLinhkhôngđọcsách,càngkhôngthểnóilà“cóhiểubiết”.Kỳlạởchỗ,ôngtađinhặtnhạnhđượcvàiânhuệcỏncontừnhữngtậpđoànlợiíchpháihữu,liềnmúamaychữnghĩa,khôngnhữngđemtruyềnthốngđềxướngdânchủvàkhoahọccủaphongtrào“NgũTứ”bẻcongthành“mộtmựcchửichachửimẹchửitổchửitông”,màcònđemthuyết“lấyTrungQuốchọclàmthể,Tâyhọclàmdụng”đãđượcchứngminhlàkhôngkhảthi,racoilà“cònkhảdĩ”.

TrongtiếngTrungkhôngcóquántừ,khiBáchDươngnóichuyệnvề“NgườiTrungQuốcxấuxí”khôngsửdụngquántừ,vàcũngkhôngsửdụngtừlượnghóa(qualifier),tấtnhiênkhôngnóirõbaonhiêuphầntrămngườiTrungQuốclà“xấuxí”,nhưngcũngkhôngnóitấtcảngườiTrungQuốcđềukhôngaingoạilệ.VươngDiệcLinhmộtmặtthừanhậnsựxấuxímàBáchDươngnóihoàntoànkhôngphảibịađặt,mộtmặtkháclạibầyhầyhỏilại,“trênthếgiớinày,códântộcnào,cóquốcgianào100%làsạchsẽ,100%làkhôngrốiloạn,100%làkhôngầmĩ,khôngcóđánhlénsaulưng”?Rõràngôngtamuốnmượn“100%”đểmạtsátsựthậtphổbiến.XinhỏiVươngDiệcLinh,khinàovàởđâuBáchDươngnói“100%”?Giấytrắngmựcđen,saocóthểgiandốiđược?

VươngDiệcLinhnóinhưmộtconvẹt:“VănhóaTrungQuốcsâusắcrộnglớn,cóvươngđạo,cóbáđạo,cónhânnghĩađạođức,cótrộmnamđiếmnữ,cóchínhtâmthànhý,cóphonghoatuyếtnguyệt,bấtkểởphươngdiệnnào,đềucónhữngđỉnhcao.Hơnnữa,nómuônhìnhvạntrạng,cáigìcũngcó,chớnóianhchỉchuyênmuốntìm‘hũtương’và‘virus’trongvănhóaTrungQuốc,màngaycảanh

muốnchuyêntìmhũphânvàvikhuẩntrongđó,thìnócũngchẳnghềtổnhạigìchovănhóaTrungQuốc,màchỉnóilênrằngbảnthânconngườianhthốithakhôngngửinổivàkhôngthểcóthuốcchữamàthôi.”

Ởđây,chẳngphảiVươngDiệcLinhđãthừanhậnvềmộtphươngdiệnnàođóvănhóaTrungQuốccóhũtươngđósao?BáchDươngđãbaogiờtừngnói,“vănhóaTrungQuốckhôngcóthứgìkhác,màtoànbộđềulàhũtương”?PhàmbấtcứngườinàohiểubiếtchútítvềBáchDương,cóaikhôngbiếtrằng“hũtương”màôngnóilàchuyênchỉdichứngđộchạicủachínhtrịchuyênchế?VươngDiệcLinhlạimởtomắtmànóibừa,tângbốc“trongvănhóaTrungQuốc...cáigìcũngcó.”Xinhỏi:trongvănhóaTrungQuốccóchínhtrịdânchủkhông?Cónhânquyềnthiênphúkhông?Cótựdongônluậnkhông?Ôngkhôngcầnphảibàyranhững“vươngđạo”hay“dânviquý”vốnchỉcótrênchótlưỡiđầumôi,đócơbảnkhôngphảilàchínhtrịdânchủmàbảnthânôngVươngDiệcLinhđượcsốngtrongđó.Trongcái“thể”củachếđộchínhtrịchuyênchế,xinhỏiVươngDiệcLinhcầncócái“dụng”gì?Lẽnàophải“dụng”đạibácsúngTâyđểtrấnápđồngbàocủachínhmình?

VươngDiệcLinhchưatừngđọcquaTưTrịThôngGiámcủaBáchDương,màông“cũngkhôngmuốnđọc”.Thếnhưnglạichỉcầndựavàothànhkiếnmàpháihữutrangbịchomình,liềnvukhốngvàmiệtthịBáchDươnglàcótâmthái“đánhđổhếttấtcả,chửihếttấtcả”,vàliền“tinrằng”BáchDương“dịchgiảiTưTrịThôngGiámkhôngthểkhônglàmbiếndạngnó”.Cácbạnđộcgiảtinhtường,xinhãyxemđólàtháiđộgì?VươngDiệcLinhđãđịnhtộichoBáchDương,màkhônghềcóbiệngiảigìkhác,dùchoBáchDươngcóđemcuốnTưTrịThôngGiámcủaBáchDươnglạitrướcmặtVươngDiệcLinh,chỉcầnôngtanóimộtcâu:“khôngcầncó”,thìBáchDươngdùkhôngmuốnđưacổrachịuchém,hỏicóthểđượckhông?

VươngDiệcLinhnói,ôngrấtkhâmphụcTưMãQuang.Ôngtanói:“CuốnTưTrịThôngGiámcủaTưMãQuangdạychonhữngkẻlàmvuabiếtcáchtrịnướcnhưthếnào,dạychonhữngkẻlàmquanbiếtlàmviệcnhưthếnào,thậmchídạymuôndântrămhọbiếtphúquýthìcưxửthếnào,nghèokhổthìcưxửthếnào,khinướccóđạothìcưxửrasao,nướcvôđạothìcưxửrasao.TrongmộtxãhộiTrungQuốcnhưvậy,đemcuốnTưTrịThôngGiámnghiêncứumộtcáchnghiêmtúcthìthựcsựcótácdụngvôcùng,ítralàkhôngđếnnỗi

phảingồitùcủaQuốcdânĐảng.”

NgườicùnghọvớiVươngDiệcLinhlàVươngNghênhTiên(1),sởdĩphảiphơithâydướicầuTúLương,hóaralàbởivìôngkhôngcó“nghiêncứumộtcáchnghiêmtúccuốnTưTrịThôngGiám”!Trongcuốnsáchcủamình,TưMãQuangđãrấtcoitrọngNhậmThànhvươngThácBạtVânnhàBắcNgụy.ThếmàcuốicùngThácBạtVânđứccaovọngtrọng,giỏitránhtaihọacũngvẫnkhôngtránhkhỏi“bịhại”màchết,phảichănglàôngtađãsinhraquásớm,chưađược“nghiêncứumộtcáchnghiêmtúc“cuốnTưTrịThôngGiám?NhữngánoanchịutùngụctrongvănhóaTrungQuốckéodàiliênmiênsuốtmấyngànnăm,đếnnayvẫnkhôngdứt.Trướcthếkỷ11,VươngDiệcLinhcóthểmượncớrằnghọchưađược“nghiêncứumộtcáchnghiêmtúccuốnTưTrịThôngGiám”.Thếcòn,từthếkỷ11vềsauthìsao?Đềulàkhông“nghiêncứumộtcáchnghiêmtúccuốnTưTrịThôngGiám”sao?VươngDiệcLinhtrốntrêngácThêVânbuôngracâunày,hưởngtrọntựdokhôngphảilosợmầmhọatừngônluận,TưMãQuangcóchútcônglaonàotrongđókhông?

Tựdo,dânchủ,nhânquyền,pháptrị,đềulàtừđấutranhmàcóđược.VươngDiệcLinhbiết“tônkính”với“nhữngvịsửquandámmạohiểmtrướcbúarìumàviếtnênsựthật,haynhưgầnđâylànhữngnhàbáokhôngsợquyềnthếmàvạchtrầnthôngtincủacácđạigiahọKhổng,họTống”,nhưngđồngthờilạiđemBáchDương-mộtngườiđấutranhchotựdongônluận,mạtsátlà“nhàvănvăngmạng”,“khôngcầnphảicó”.Đólàlogicgìvậy?VươngDiệcLinhkhôngcótráchnhiệmvớilờinóicủamình,nhưnglạimạtsátviệccótráchnhiệmvớilờinóicủamìnhlà“giànhlấytaihọagâyhạichomìnhmàchẳngcóíchgìchonhândân.”NếunhưVươngDiệcLinh“thứcthời”,ngậmchặtmiệnglại,sángsuốtgiữmình,thìthôicũngđược,hơnnữanhữngngườiTrungQuốcnhưthếnhiềulắm,thêmmộtôngtacũngkhôngnhiềunhặngì.Nhưngôngtakhôngmuốnnhưvậy,màlạivungbútlên,dũngcảmchửimắngnhữngngườivìđấutranhchotựdongônluậnmàphảingồitù“nhọclòngmàchẳngnêncôngcángì,đángđời”!NếunhưmuốntìmtrongsốnhữngtênbợmTrungQuốcxấuxíramộttayđạibợm,thìcònaivàođâynữangoàiVươngDiệcLinh!

ÝkiếncủaôngTrươngThiệuThiênđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày6.2.1985

rướcviệcôngBáchDươngvạchranhữngvếtthương“bẩnthỉu,rốiloạn,ầmĩ,đánhlénsaulưng”củangườiTrungQuốc,ôngVươngDiệcLinhđãvôcùngphẫnnộ,vàlậptứcchỉrangườiphươngTâycũngchẳngphải100%làkhôngcónhững

khuyếtđiểmấy.

Tôichorằng,cáchnóinhưvậycủaôngVươngDiệcLinhgầnnhưmộtsựđôico,khôngphảilàthảoluậnvấnđềmộtcáchnghiêmtúc.Khôngnghingờgì,trênthếgiớinày,bấtkỳquốcgianàocũngđềucócảngườitốtvàngườixấu.TrungQuốctấtnhiêncũngcórấtnhiềungườithíchsạchsẽ,vàHoaKỳtấtnhiêncũngcórấtnhiềutaykhôngthíchtắmgội.NhưngchỉdựavàođiểmđóthìhoàntoànkhôngthểchứngminhngườiTrungQuốckhôngbẩn,khôngloạn.XinôngVươnghãybìnhtĩnhsuynghĩmộtchút,ítrathìsovớingườiMỹ,ngườiNhật,phảichăngngườiTrungQuốcchúngtatínhmộtcáchbìnhquânlàbẩnvàloạnhơn?Tôitừngcóthờigianchorằng,chuyệnbẩnthỉuvàrốiloạncủangườiTrungQuốchoàntoànlàdonghèođóitạora,saunàymớibiếtlàmìnhsai.NgườiHoaởMỹ,thunhậpbìnhquânkhôngthấphơnngườidatrắng,nhưngngườidatrắngthôngthườngthựcsựlàsạchsẽhơnsovớichúngta.

ÔngVươngchorằng,điểmhoangđườngnhấtcủaBáchDươnglà:“NgayđếnchuyệnngườiTrungQuốccógiọngnóito,cũngbịBáchDươngnghiêmtúcđưara,làmmộtbằngchứngchosự‘xấuxí’củangườiTrungQuốc.”Tôichorằngđiểmnàyrấtđángđượcthảoluận.Mộtngườihaymộtnhómbạnbèkhiđóngcửaởtrongnhàmìnhmàhòhéttotiếng,thìđúnglàkhôngvấnđềgì.Nhưngkhiởnơicôngcộnglạivẫnnóito,thìkhôngnhữnglàvấnđềgiáodụcvàlịchsự,màcònảnhhưởngđếnsựyêntĩnhcủangườikhác.Bảnthântôithườngvừađivừasuynghĩ,nếutựnhiênbêncạnhcóngườibỗngnóichuyệnlớntiếng,thìkhôngnóiđếnchuyệnbịgiậtmình,màluồngsuynghĩtựnhiêncũngbịgiánđoạn.Tôichorằngnóichuyệnlớntiếngởnơi

côngcộngvàthóibópcòixeầmĩ,mởmáyhátvangtrời,vàophòngngườikhácmàkhônggõcửa...đềucóthểcùngquyvềmộtloại-đólà:đặttựdocủamìnhlêntrênquyềnlợicủangườikhác.NgườiphươngTâygiáodụctrẻemkhiởnơicôngcộngphảiănnóinhỏnhẹ,chocáccháubiếtrằngngườikháccóquyềnkhôngbịquấyrầy.Cácemtừnhỏđãđượchọctôntrọngngườikhác(dùlàngườikhôngcóquyềncóthếgì),tưtưởngnhânquyềncủangườiphươngTâyđãcógốcrễsâubềnnhưvậy.NgườiTrungQuốcxưanaythiếutưtưởngnhânquyền,chonêntrướcsaukhôngthểthựchànhdânchủthựcsự.Nếuchúngtađemhyvọngvềdânchủgửigắmvàothếhệsau,thìtrướchếtcầnphảichocácemthấmđẫmtrongtưtưởngnhânquyền.Tôichorằngbướcđầutiên,đơngiảnnhấtlàgiáodụcchocácembiếtnóinhỏởnơicôngcộng,biếtgõcửatrướckhivàophòngngườikhác,khicùngrahayvàoquamộtcửađi,biếtgiữcánhcửachongườiphíasau.Ngườilớnsaitrẻnhỏlàmviệcphảibiết“nhờ”,khitrẻlàmxongrồiphảibiết“cámơn”chúng,đểtrẻlĩnhhộiđượcrằngngườicóđịavịcaocũngphảigiữsựtôntrọngđúngmứcvớingườicóđịavịthấp.

TìnhyêuvớiTrungQuốcvàngườiTrungQuốccủaBáchDương,tôitintưởngrằngkhôngkémgìnhữngnhânvật“hộphápvệđạo”giươngcaotấmbảng“bảnvịTrungHoa”.Ôngđaulòngvìnướckhôngmạnh,dânkhônggiàu,muốntìmracănnguyênlàmchonướckhôngmạnhdânkhônggiàutừtrêntínhcáchcủangườiTrungQuốc.Đểđánhvàochúng,ôngthíchdùngcáchchâmbiếmsâucay,đemnhữngcâuchữchóimắtđểhìnhdunghàngloạtkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốc,khiếnchorấtnhiềungười“ngherồinổinóng”màcămtứcôngmãi.

Cáchnhìnnhậncủatôilà:nếunhữngđiểm“xấuxí”củangườiTrungQuốcmàBáchDươngchỉrathựcsựtồntại,thìbấtkểôngdùngcâuchữkhiếnchúngtaphảiđỏmặtthếnào,chúngtacũngkhôngthểtráchcứđượcông.NếubởiảnhhưởngcủaôngmàngườiTrungQuốccóthểsửachữađượcmộtchútnàothìchúngtacàngnêncảmơnông.Nênbiếtrằng,pháthiệnkhuyếtđiểmcủamình,cầnphảicótrítuệ,thừanhậnkhuyếtđiểm,cầnphảicódũngkhí;sửachữakhuyếtđiểm,càngcầnphảicóquyếttâm.Dovậytừhangổcủanhữngthóiquenxấubòra,thườnglàmộtquátrìnhgiankhổ.Nhưngnếunhưchúngtakhôngmuốnsửachữanhữngthóiquenxấu,thìdễdànghơnnhiều,chúngtachỉcầnhìnhdungmộtcáchchungchungrằngvănhóaTrungQuốc“sâusắcrộnglớn”,cănbảnkhôngthừanhậnsựtồntạicủa“hũtương”,vàđemnhữngngườiđưaraýkiếntráichiều

mắnglà“đêtiện”,làcóthểgiànhđượctoànthắngvềmặttinhthần.

Bảnthântôicũngrấtkhâmphụcnhữngthànhtựuvềsửhọc,vănhọccủaTưMãQuang.Nhưngvềtrítuệchínhtrịcủaôngthìlạirấthoàinghi.Ôngphảnđốitấtcảnhữngbiệnphápchínhtrịmới,chorằngvươngphápmàtổtiênđãlậpralàtuyệtđốikhôngthểthayđổi.MongmỏilớnnhấtcủaônglàđưaTrungQuốctrởlạithờiđạiNghiêuThuấnkiểunhưUtopiamàôngtưởngtượngra.TưMãQuanghoàntoànkhônghiểurằngdosựtíchlũycủatrítuệvàpháttriểncủacôngnghệ,nhữngsựvậtmớikhôngngừngnảysinhra,chỉcótạoramộtbiệnphápmớimớicóthểứngphóvớinhữngyêucầumớicủaxãhội.ĐốivớisựyếuđuốitíchtụđếnnỗikhôngthểchấnhưnglênnổicủathờiTống,nhữngbậcsĩđạiphukiểunhưTưMãQuangphảichịutráchnhiệmrấtlớn.

ÔngVươngkhôngmuốnđọcbảnTưTrịThôngGiámmàBáchDươngchúgiải,làtựdocánhâncủaông.Nhưngôngnóimộtcáchvõđoánrằng,BáchDươngnhấtđịnhđãdiễngiảisailệchThôngGiámthìkhôngtránhkhỏicáilỗivìngườimàbỏlời.BảnThôngGiámcủaBáchDươngrấttrungthựcvớisửliệu,nhữngđiểmBáchDươngkhôngđồngývớiTưMãQuangchỉlànhữngquanđiểmlịchsử.ÔngVươngnếumuốnphêbìnhbảnThôngGiámcủaBáchDương,thìtrướctiênhãyđọcmộthaitậpcủanó,rồiphêsaucũngkhôngmuộn.

Nóiđếnvõđoán,tôicũngkhôngđừngđượcphảiphêbìnhBáchDương.Mấynămtrước,khiBáchDươngnóichuyệnởthànhphốMontereyPark,cómộtthínhgiảhỏiôngvềcáchnhìnnhậnđốivớicáctácphẩmcủanữsĩQuỳnhDao.BáchDươngnóiôngchưatừngđọcnhữngtácphẩmcủaQuỳnhDao,tronglờinóicóýkhinhthường.TuyrấtnhiềungườinóingòibútcủaQuỳnhDaothiếusựsángtạo,khôngthểđượccoilàtiểuthuyếtgiahàngđầu.Nhưnglượngđộcgiảcủabànhiềunhưvậy,nếunhưtôiởvàođịavịcủaBáchDương,thìítnhấtcũngđọckỹđôibatácphẩmcủabàđểxemxemsựkỳdiệulàởđiểmgì.

TrongbàiviếtcủaôngVươngcómộtđiểmmàtôirấtđồngcảm,đólàBáchDươngđãđượctrảtựdorấtlâurồi,khôngnêncứnóimãitrướcmặthaysaulưngmọingườivềchuyện“chínnămhaimươisáungày”ngồitrongnhàlao.ÁnoancủaBáchDương,nhữngngườicùngthờiđạichúngtađềuđãthấyrõ,vàcũngcònnhớmãi.NhưngđứngtrênlậptrườngcủamộtngườihâmmộBáchDương,cánhântôilại

tựýmongmuốnrằngBáchDươnghãyquênđinhữngnămthánggiankhổđó,đểlòngdạmìnhthậttrongsáng,quansátthậtkháchquan,vàsuynghĩcàngnângcaothêmmộtbậc.

VƯƠNGDIỆCLINHCÀNGVẼCÀNGXẤU

ÝkiếncủaôngGiangLặcđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày20.3.1985

ấyngàytrước,ôngBáchDương,ngườitừngphảingồitùnhiềunămvìvụánvănchươngởĐàiLoan,đãcómộtbàinóichuyệnvớinhanđề:“NgườiTrungQuốcxấuxí”.ÔngVươngDiệcLinhsaukhixem,“đọckhônghiểu”và“không

vừamắt”,đãcóbàiviết:“Mộtngườiđêtiện”phảnđốigaygắt.NhiềubạnđọcthựcsựkhôngthểchấpnhậncáchnóicủaôngVương,đãđưaraýkiếntranhluậnlạichođúng.Khôngngờ,ôngVươngDiệcLinhnúpbóngviệc“xinsửachữangay,mongđượcchỉgiáo”,nhưngbêntrongthìvẫntiếptụcmiệtthịnhữngdũngsĩ,nghĩasĩđãkhôngtiếcthânmìnhtranhđấuchomộtnềnpháptrị,nhânquyền,tựdo,dânchủcủaTrungQuốc.

VươngDiệcLinhcũnggiốngnhữngphầntửtrungkiêncánhhữu,nhưđámHùngGiới,chỉcầnanhgiẫmvàocáichânđaucủaôngta,ôngtaliền“cảđờichưaviếtđơnkiện,bâygiờcũngkhôngngoạilệ”.VươngDiệcLinhhọctheoynhưthế,ôngtanói:“Ngẫunhiêngặpbạnvăn,kêuvớitôirằng:‘Trênbáocóngườiphêbìnhông,saokhôngthấyôngcóýkiếnphảnhồi?’Khiấytôichỉcườihahả.Bởivìcơbảntôikhôngmuốnphảnđối,khôngmuốnvìcóbútchiếnmàmìnhcũngbútchiến.Tôiviếtvănxưanaychỉlànóilênýkiếncủamình,đemhếtnhữngsuynghĩtronglòngthểhiệnra,thếlàđượcrồi.Ngườikhácđọccóhiểuhaykhônghiểu,vừamắthaykhôngvừamắt,hiểumìnhhaytráchtộimình,đềukhôngphảiđiềutôilolắng.”

Đángtiếclà,đạohạnhcủaVươngDiệcLinhsovớiđámHùngGiớicònkémrấtxa.Ôngtakhôngcóđủbảnlĩnhđểquántriệtchiếnthuậtgiảchết(Toischweigentaktik)củamình;ôngta“càngnghĩcàngkhôngragì”;saukhitiếpthu“chỉtrích”,“báilĩnh”“gópý”,thìcuốicùng“khôngphânbiệtxanhđỏtrắngđen,khôngcầnhỏiphảitráingaycong,lậptứcđưaraphảnđối”.

Trongbàiviết“Mộtngườiđêtiện”,mựcđencủaVươngDiệcLinh

vẫncònrõtrêngiấytrắng,chobiếtông“tônkính”nhữngngườianhemvớiTềTháisử,dám“mạohiểmtínhmạngdướibúarìu”màviếtra“ThôiTrữgiếtvua”,ôngcũng“tônkính”“nhữngnhàbáovạchtrầnthôngtincủacácđạigiahọKhổng,họTống”.ThếnhưngvớiBáchDương-ngườikhôngquảnnguyhiểmvềtínhmạng,côngkíchvàochínhtrịtànbạo,đấutranhchotựdongônluậnnhưvậy,thìônglạirasứcsỉnhục.XinhỏiVươngDiệcLinh,tiêuchuẩn(criterion)củaônglàgì?Kẻtrộmcũngcóđạo,còn“đạo”củaVươngDiệcLinhngàilàởchỗnào?ĐạicôngtửThẩmQuânSơncủaQuốcdânĐảngkhithấyôngÂnHảiQuangcònbiếtxấuhổ.ThếmàVươngDiệcLinhngàilạikhôngbiếtxấuhổ,vẫncònđưarađiềuthứnhấttrongHiếnphápcủaHợpChúngQuốcHoaKỳđểlàmvỏbọcchomình.HiếnphápnướcMỹtấtnhiênchophépVươngDiệcLinhngàitựdolớntiếngnóinhữnglờiđó,nhưnghiếnphápnướcMỹhoàntoànkhôngtựbộclộsựxấuxícủamìnhthaychoVươngDiệcLinh.VươngDiệcLinhcótựdophátbiểubấtcứđiềugì,nhưngôngtacũngphảichịutráchnhiệmđốivớilờinóicủamình.

Đểcheđậysựmiệtthịđốivớinhững“nhàvănvăngmạng”củamình,VươngDiệcLinhđãkhôngngạingầntựphongmìnhlà“nhàvănnhátgan”,tựcholàôngtakhôngcódũngkhíđểliềumạng,ôngtanói:“ChỉdámphátbiểunhữnglờinàytrênđấtMỹ.”Ôngnói:“NếunhưbâygiờtôiđangởtrênhònđảoĐàiLoanyênbìnhhạnhphúc,tôiquyếtkhôngcóđủcanđảmviếtnhữngbàinày.Dướingòibútcủatôichỉcóthểlặpđilặplạihaicâu:‘Bệhạthánhminh’,‘Hạthầntộiđángmuônchết’.”Thếđó,cácvịđãthấycảchưa!LoạingườinhưVươngDiệcLinh,miệtthịnhữngngườidámviếtbàiviếtphêbìnhbạochínhlà“vănnhânvăngmạng”,lạinóinhữngngườidámkhôngviết“Bệhạthánhminh”,“Hạthầntộiđángchết”khôngcógìtàigiỏicả,rồichorằng,cáigọilà“nhàvănvăngmạng”và“nhàvănnhátgan”khôngcógìkhácnhau,...mỗingườimộtchíhướng...Nếuđãnhưvậy,thìVươngDiệcLinhdựavàocáigìđểmắngchửingườikháclà“ngườiTrungQuốcđêtiện”?TrongmắttronglòngVươngDiệcLinhcòncó“xanhđỏtrắngđen”,còncó“đúngsaicongthẳng”nữakhông?

Cuốicùng,xincólờikhuyênvớiVươngDiệcLinh:hãyhọctậpthêmmộtcáchnghiêmtúcởnhómHùngGiớiđi,tuânthủnghiêmtúctheochiếnthuật“giảchết”đinhé,đểtránhviệccàngtôvẽcàngthêmxấu!

ÝkiếncủaôngHồiToànXửđăngtrênbáoTin,HồngKôngngày23.1.1985

ạpchíBáchTínhkỳnàycómộtbàibútchiếncủatácgiảVươngDiệcLinhvớinhanđề“Mộtngườiđêtiện”,phảnđốimạnhmẽôngBáchDương.Tácgiảchobiết:“Tronglòngbấtbình,khócóthểnóirachohếtđược.”Đọckỹtoànvăn,thấy

ngòibútgaygắt,khônghềcóchútnàomềmmỏngđônhậunhưtruyềnthốngtốtđẹpcaoquýcủaTrungQuốc.Ôngtađãdùngnhữngcâunhư:“thốithakhôngthểngửi”,“khôngcóthuốcchữa”,“đêtiện”,“coingồitùlànơirènluyện”...,cóthểnóilàvôcùngcaynghiệt.Nếuthuyết“NgườiTrungQuốcxấuxí”củaBáchDươngcóthểthànhlập,thìbàiviếtcủaôngVươngvừavặnđãtựphơibàycáixấucủamìnhra,bềngoàithìlàýkiếntráichiều,nhưngthựctếchínhlàcungcấpmộtbằngchứngcụthểcholýluậncủaBáchDương.

Thựcra,sựxấuxícủaVươngDiệcLinhchínhlàbộmặtthậtcủangườiTrungQuốctừxưađếnnay-thiếumộtchút“hàihước”.BáchDươngmắngngườiTrungQuốcxấuxí,anhcholàôngấylàmcôngtácnghiêncứunhânchủnghọc,mongmuốnđượcgiảiNobelư?Nhàvănviếttạpvăn,cốtlàđểtạoraphảnứng,gâynêntranhluận,khônggiốngnhưnhữngcôngtrìnhchuyênmônhọcthuậtcóchứngcứxácđáng.VươngDiệcLinhkhôngthểchấpnhậnquanđiểmcủaBáchDương,màlửagiậnbốclên,cóthểnóivừakhéođúngýBáchDương.NgườiTrungQuốcxấuxíhaykhông,khôngquantrọng.Cóngườitứcgiậnkêucaầmĩlên,tựdưngchếtmấtbaonhiêutếbào,đómớilàđiềuquantrọng.

Cùngtrongkỳnày,BáchTínhcònđăngmộtláthưđộcgiả.ĐộcgiảLươngQuânsaukhiđọcxongbàinóichuyện“NgườiTrungQuốcxấuxí”củaBáchDương,chobiếtđãcảmđộngsâusắc,vìbàiviếtấymàbuồnbã,màlặngngười,màrơilệ!Nhưngvớicáchnhìncủatôi,nướcmắtcủaanhcũngnhưsựphẫnnộcủaVươngDiệcLinh,chẳngquachỉlàsựsosánhgiữanămmươibướcvớimộttrămbướcmàthôi.Haingườiđềumangtâmtìnhcủamộtôngthầyđạohọc,chứađầynhânsinhquanthanhsạchngaythẳng,màchưathểtừtrongnhữngconchữcủaBáchDươnglĩnhhộiracáithúvịcủasựhàihước,

rốtcuộclạitròngthêmvàonhữngvídụsinhđộngđẹpđẽấynhữngphêbìnhchúthíchcổquái,hoangđường.

ĐọcvănchươngcủaBáchDương,thựcsựcầnmộtchút“khiếuhàihước”.Ôngấychỉđangđùamàthôi,condaotrítuệnhẹnhàngmúalượntrướcmắtchúngta,ngườicóđầuóclinhhoạtthìcóthểnắmbắtcốttủy,cònnhữngngườiquầnchùngáodàithưởngthứcvớitháiđộnghiêmcẩn,chừngnhưnghiêmtrọnglắm,lạithườnghaybỏlỡmấtsựđặcsắctrongđó.

Nóithậtlòng,dântộcTrungHoacólịchsửlâuđời,thìlàmsaocóthểhoànmỹkhôngtìvết?ÔngBáchDươngtìmramộtsốkhiếmkhuyếtđểkêucathựcsựchỉlàtựtràocótácdụngcảnhtỉnhchúngtamộtchút.Hơnnữa,nóixấumàkhôngnóiđẹpcũnglàmộtkiểutựkhiêm.Khônghiểuhàihước,chorằngôngcốýđivạchvếtsẹocủamìnhra,thìđúnglàphụcôngvấtvảcủaBáchDương.Vànữa,khóclócthởthancólẽcũngkhôngphảilàđiềumàBáchDươngmuốnthấy.

Nóitómlại,dântộcTrungHoalàmộtdântộcvĩđại,nếunóivềđẹp,thìđẹphơnbấtcứmộtdântộcnào,nếunóivềxấuthìcũngxấuhơnbấtcứmộtdântộcnào.Nhưngcangợinétđẹp,chẳngbằngkhắchọanênmặtxấu.Nóinhượngđithìlà,dùcóxấuxí,cũngcócáiđẹpcủaxấuxívậy!

MƯỜITÍNHCÁCHXẤUXÍCỦANGƯỜITRUNGQUỐC

(BànvềsựxấuxícủangườiTrungQuốc,gửiôngBáchDương)

ÝkiếncủaôngBáNhânđăngtrêntạpchíBáchTính,HồngKôngngày1.4.1985

ínhthưaôngBáchDương:

VìsaongườiTrungQuốccóthểchịuđượcsựthốngtrịcủanhữngbạoquânbạoquan?Đólàbởitínhcáchnôlệ

trongconngườiTrungQuốcquálớn.TrongtạpvănTảnmạndướiđèn,LỗTấnchorằng,toànbộlịchsửTrungQuốcchỉcóthểchiathànhhaithờiđại,mộtthờiđạiđượcgọilà“thờiđạimuốnlàmnôlệnhưngkhôngđược”,vàthờiđạikialà“thờiđạitạmthờiyênthânlàmnôlệ”.LỗTấnmổxẻmớisâusắclàmsao!NgườiTrungQuốctừxưatớinay,chưabaogiờbiếtchínhmìnhlàchủnhântrênmảnhđấtnày,màchỉbiếtlàmnôlệ.Bởivì“vănhóahũtương”nóivớihọ:nonsônglàcủacácbậcvuachúatướnglĩnh,anhhùnghàokiệt,cònnhândânchỉcóthânphậnlàmnôlệ.HyvọngcủangườiTrungQuốccũngchỉlàlàmmộtngườinôlệtrongthờiđại“tháibìnhthịnhthế”,bằnglòngvớiviệccốngnạplươngthựcvàlaodịch.Bởivìnhữngcơhộinhưthếcũngkhôngphảidễdàngmàcóđược,chonênmộtkhiđãcóđượctấtnhiênsẽchắptayváitạchúcmừng,cảmơnôngtrời,xinnguyệnlàmngườidânthuậntòngđếncùng.

TínhnôlệcủangườiTrungQuốccómườibiểuhiệnlớn:

1.NgườiTrungQuốccóchứngnghiện“muônnăm”.Từcổxưakêugào“muônnăm”quenrồi,chonênđãmắcchứngnghiện“muônnăm”mangtínhditruyền,gọihoàngđếlà“vạntuếgia”.Bấtkểôngtalàai,khôngcầnbiếtlàlưumanh,ácôn,haycườngđạo,chỉcầncóđượcthiênhạ,ngồitrênđiệnKimLoan,lànhândânsẽquỳrạpbáilạy,hôbalần“vạntuế”.

2.NgườiTrungQuốccóchứngmêtín.Đócũnglàtínhditruyền,sinhraliềnmêtínhoàngđế,đưahoàngđếlêntậntrờicao,cònđặt

mìnhxuốngtậndướiâmphủ,từxưađếnnaychưabaogiờdámnóimìnhvớihoàngđếcũngnhưnhau,màmêtíncoihoàngđếlàthầnnhàtrờigiángthế,làconrồnghạphàm.

3.Trướcnhữngbạoquânbạoquan,ngườiTrungQuốcxưanaychỉbiếtthựchiệntheotriếtlýchữ“nhẫn”.Bấtkểlàbắtbớtraitráng,haytrưngthuvơvét,chođếngiếthạitrànlan,ngườiTrungQuốccũngđềuchỉnhẫn!Nhẫn!Nhẫn!Trướctấtcảthiêntaihaynhânhọa,ngườicóthểnhẫnthìsẽđượcyên-triếthọcnhânsinhtruyềnthốngấy,chẳngcầnaidạycũngtựbiết!

4.NgườiTrungQuốckhônghiểudânchủmộtcáchthựcsự,màchỉthựchiện“dânchủmangtínhnôlệ”-“thiểusốphảiphụctùngđasố”,đasốmọingườiđềuchấpnhậnlàmnôlệ,thìsẽkhôngchophépthiểusốcònlạikhôngchịulàmnôlệ.Vềđiểmnày,LỗTấntừlâuđãcókiếngiảivôcùngsâusắcvàsinhđộng.Ôngnói,nếunhưnhữngconkhỉcóthểbiếnthànhngười,vìsaonhữngconkhỉhiệnnaykhôngmuốnbiếnthànhngười?Hoàntoànkhôngphảichúngđềukhôngmuốnbiếnthànhngười,cũngcómộtsốítnhữngconkhỉmuốnbiếnthànhngười,chúngtừngđứnglênbằnghaichânsau,họccáchđicủangười,vànóichúngmuốnlàmngười.Nhưngnhữngđồngloạicủachúngkhôngchophép,nóichúngđãphảnbộibảntínhcủakhỉ,vàcắnchếtchúng!NgườiTrungQuốccũngkhôngphảitấtcảđềubằnglònglàmnôlệ,cũngcómộtsốítngườikhôngbằnglòng,họmuốnlàmchủnhân,thếnhưngnhữngđồngbàocủahọkhôngchophép,phátgiáchọ,tốcáohọ,thếlàhọbịbắt,bịnhốt,bịchặtđầu.

5.NgườiTrungQuốcđãquenvớiviệcđồngloạitươngtàn,điềunàyđạikháilàmộthìnhthứcbiểuhiệncủa“đấuđánộibộ”.Trướcsựđànápvàgiếthạicủabạoquânbạoquan,phảnứngcủangườiTrungQuốckhôngphảilàđoànkếtnhấttrí,đứnglênchốnglại,màngượclạilàđồngloạitươngtàn.Quanphủmộtkhiđãchỉvàoaicoilà“giặc”là“phỉ”,thìmọingườisẽhùatheochửilàgiặc,làphỉ,vàhiệptrợchoquanphủcùngtruybắt.Điểmnàycũngtruyềnlạichođếnngàynay,vàcònpháttriểnáctínhhơnnữa.Việcđồngloạitươngtàn,đồngloạitànhạilẫnnhaucònmãi,thìngườigiànhthắnglợimãimãisẽlàlũbạoquânbạoquan.

6.NgườiTrungQuốcưachuộngsángsuốtgiữmình.Sángsuốtgiữmìnhlàgì?ỞTrungQuốccóhaicáchgiảithích:mộtlàtuyệtđốikhôngxúcphạm“ôngtrời”;hailàtronghoạnnạntuyệtđốikhông

đồngtìnhvớibấtkỳai.Nóithẳngra,đólàlàmmộttênnôlệthôngminh.Thựcsựthìhọkhônglàmhạingườivôtội,nhưngcũngtuyệtnhiênkhôngchốnglạinhữngkẻgianác,họchỉmongmuốnđượcyênổn,đượcsốngquangày.Đểđượctạmyên,khibứctườnghỏngbịmọingườixôđổthìhọcũngxôtheo,cáitrốngvỡmọingườiđâmthủnghọcũngđâmcùng.Đóchínhlàsángsuốtgiữmình.

7.NgườiTrungQuốcdựavàoniềmhyvọngmàsốngquangày.BởivìsốphậncủangườiTrungQuốckhôngphảinằmtrongtayhọmàlànằmtrongtaybạoquânbạoquan.Chonêntừxưađếnnayhọkhôngnghĩđếnviệclàmthếnàodựavàotrítuệvàsứcmạnhcủamìnhđểmởratươnglaichochínhmình,màchỉgửihyvọngvàonhữngbạoquânbạoquan,hyvọng“bạoquân”biếnthành“minhquân”,bạoquanbiếnthành“thanhthiênđạilãogia”,nhưvậythìhọmớicóthểcóđượcấmno.ĐócũnglàmộttruyềnthốngcủangườiTrungQuốc.Cácvuachúaxưanaykhôngkẻnàokhônglợidụngtruyềnthốngnày,thựchiệnchínhsáchngudân.

8.NgườiTrungQuốcthựcsựcóbệnhsợhãikinhniên.Điểmnàyôngđưarahoàntoànchínhxác,đâycũnglàmộtthuộctínhditruyền,bởivìđờiđờikiếpkiếpbịbạoquânbạoquanđànáp,luôncảmthấybấtcứlúcnàocũngcóthểcóđạihọatừtrêntrờigiángxuống.Mộtkhitaihọarơivàođầumình,chẳngnhữngbảnthânmấtđầu,màcảnhàcũngđềubịchémcả.

NgườiTrungQuốckhônghiểudânchủmộtcáchthựcsự,màchỉthực

hiện“dânchủmangtínhnôlệ”-“thiểusốphảiphụctùngđasố”,đasốmọingườiđềuchấpnhậnlàmnôlệ,thìsẽkhôngchophépthiểusốcònlạikhôngchịulàmnôlệ.

9.NgườiTrungQuốcthíchrậpkhuôn.Điềunàycũnglàtừcổxưatruyềnlại,ôngnóiđếnchuyệnphầntửtríthứcthờiĐôngHánviếtvănchươngrấtsànhviệc“họctậptheothầy”,bắtbuộcphảitheophạmvithầygiáođãchỉđịnhmàviết,nếukhôngsẽlàviphạmquyđịnh,đólàkhuônmẫuthờixưa.Cònkhuônmẫuthờinayđãvượtxarấtnhiềusovớithờixưa,khôngchỉlàviếtvăn,nóichuyện,dạyhọcphảituânthủtheokhuônmẫu,ngaychuyệnmachaycướihỏi,chođếntìmhiểuyêuđương,đềukhôngthểvượtquakhuônmẫu.Khuônmẫuấylàmộtthứvôhình,nhưngtuyệtnhiênkhôngthểvượtqua!Khôngbiếtbaonhiêunhàvăn,họcgiả,tácgiavìvượtquakhuônmẫumàmắcvònglaolý,thậmchímấtmạng!VìsaođạiđasốngườiTrungQuốcđềuthíchrậpkhuôn?Bởivìthíchnóthìsẽkhôngvượtquanó,nhưvậysẽrấtantoàn.Chonênrấtnhiềungườitậpquenmãithànhtựnhiên,thựcsựyêuthíchviệcrậpkhuôn!Chẳngnhữngbảnthânmìnhkhôngvượtqua,màcònkhôngchophépngườikhácvượtqua.

10.NgườiTrungQuốclàmộtcontắckèhoa.TácgiakiệtxuấtngườiNga-TchekhopcómộttácphẩmnổitiếngvớinhanđềTắckèhoa,trongđóôngchâmbiếmtínhcách“tắckèhoa”củangườiNga.Kỳthực,tínhcách“tắckèhoa”củangườiTrungQuốccũngkhôngkémgìngườiNga.Đócũnglàđiềumànhữngbạoquânbạoquanthíchthú.

ThưaôngBáchDương,nhữngđiềutôinóitrênđâychỉlànhữnggìcánhântôinhìnthấy,cảmthấy,nóhoàntoànkhôngphảilàtấtcả,nhưngônghoàntoàncóthểnhìnramộtcáchsơlượcđúngkhông?

Baonhiêunămnay,mỗikhinóiđếnsựxấuxícủangườiTrungQuốc,tôithườngchorằngđólàdosựxâmlượccủachủnghĩađếquốctạora.Nhưnglịchsửchứngminh,đókhôngphảidođếquốcchủnghĩatạora,màlàdo“vănhóahũtương”củachúngtatạora.Tôihoàntoànđồngývớiýkiếnnàycủaông.Nếunhưkhôngphảilà“vănhóahũtương”tạonênnhữngmặtxấuxícủangườiTrungQuốc,thìchủnghĩađếquốcsaodámđếnxâmlược?

Chínhlà“vănhóahũtương”đãtạonênmộtlũbạoquânbạoquan,đểrồichúngkhôngcoiphápluậtvàtrờiđấtragì;vàlạitạonên

dânđentrămhọchohọmangnặngtínhcáchnôlệ.Haicáiđócùngtạonêntaihọa,vàcùngthểhiệnsựxấuxícủamìnhtrongtaihọađó.

Biếtlàmthếnào?Đólàcâuhỏikhiếnngườitaphảiđauđầunhất.Ôngnói,chỉcóngườiTrungQuốcmớicóthểcảitạongườiTrungQuốc,tôiđồngý.Nhưngchúngtatừxưađếnnaychưatừngbiếttựtỉnhngộ,từxưađếnnaychưatừngpháthiệnramìnhxấuxíđếnmứcnào.

Gầnđây,TrungQuốcngàycàngmởcửa,rấtnhiềungườiđãđiranướcngoài,đặcbiệtlàmộtlượnglớnthanhniênranướcngoàihọctập,họnhìnthấythếgiớibênngoàiđấtnướcmình,sosánhvớibảnthân,cũngcóthểpháthiệnsựxấuxícủamìnhmàquyếttâmsửađổi.Đócóthểcoilàmộthyvọng.Nhưng,nhưvậyphảichăngchúngtalạiđangdựavàohyvọngđểquangày?

ÝkiếncủaôngHồCúcNhânđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày6.2.1985

ănminh”và“vănhóa”làhaitừkhámậpmờ,rốtcuộcthếnàogọilàvănminh,thếnàogọilàvănhóa?Địnhnghĩavềhaiphạmtrùnàylàthếnào?Thườngthườngmỗingườinóimộtcách.MộtsốphầntửtríthứcTrung

QuốcnhiễmphảithóitựđạiđiênrồcủavănhóaTrungQuốccòncócáchnóilykỳcổquái,rằngphươngTâykhôngcóvănhóa,chỉcóvănminh.Hoặclạivungtaynóimộtcáchcoithường,nướcMỹkhôngcóvănhóa,nhưngchưatừngnóinướcMỹkhôngcóvănminh.

Nếunhưchúngtahỏilạimộtcâurằng:“TrungQuốccónềnvănhóaưutú,nhưngcóvănminhhaykhông?”

Lạihỏi:Vănminhquantrọnghayvănhóaquantrọng?Khôngcóvănminh,thìcóvănhóahaykhông?

Kỳthựcvănminhvàvănhóalàchuyệntuyhaimàmột,tuymộtmàhai.Chúngvốnkhôngthểtáchrờinhauđược.Tôithấyrằng,cóthểdùngmộtcâukếthợpcảhailạivớinhau,đólà:Vănminhlàsựthểhiệncủavănhóa,vàvănhóalàngườibảomẫuchovănminh.

Quanniệmvềvănhóabiểuhiệntrongxãhộivàđờisốngcụthểthìđólàvănminh.Mộtvídụđơngiảnnhất,nhưphéplịchsự,chínhlàmộtbiểuhiệncủavănminh.CònviệcKhổngTửđặtra“Lễ”chínhlàvănhóa.Cái“Lễ”nàycủaông,trongsuốthơnhaingànnămởTrungQuốc,đượcbiểuhiệntrongchếđộxãhộicủađấtnước,ởmỗihànhđộnglờinóitrongcuộcsốngbìnhthườngcủanhândân,trongnhữngnghithứclễtiếtcủamộtnămbốnmùa,nhưvậyđóchínhlàvănminhcủaTrungQuốc,vănminhchínhlàcuộcsống.

Nếunhưchúngtathừanhậncáchnóinày,thìngườiTrungQuốcsẽtrởnênrấttứccười.Bởivìchúngta,ngaycảnềnvănminhTrungQuốccũngkhôngcó,chứđừngnóiđếnvănhóaTrungQuốcnữa?Bởi

vìvănminhcủachúngta(nếunhưcó),thìrấtxarờivớivănhóacủachúngta,điềuđócóthểcoilàsựthểhiệncủavănhóagì?

Tứclà,nhữngđiềuchúngtathểhiệntrongcuộcsốngkhôngphảilàquanniệmgiátrịtrongvănhóaTrungQuốc,màbắtnguồntừmộtnềnvănhóakhác.Dođó,vănminhthựctếhiệnnaycủangườiTrungQuốc(nếunhưnóilàcó),thìchẳngquacũngchỉlàmộtđứaconriêng,khôngcóquanhệhuyếtthốnggìmấyđốivớingườimẹcủanó-làvănhóatruyềnthốngTrungQuốc.

GầnđâyđượcđọccuốnsáchĐạplêncáiđuôinócủaBáchDương,trongđócónóiđếnấntượngcủaôngtrongmộtlầnđếnthămMỹ,ngườiMỹsovớingườiTrungQuốclịchsựhơnrấtnhiều.ĐócũnglàấntượngcủabảnthântôikhiđếnthămMỹ.NếusovớingườiMỹ,thìngườiTrungQuốctrongcuộcsốngthườngnhậtgầnnhưtrởthành“ngườinguyênthủy”,“ngườimandi”.Bởivìchúngtangaynhữngcâu“cảmơn”,“xinlỗi”cũngkhôngbiếtnói.Điềunàyhoàntoànkhônghềbịađặt.PhéplịchsựcủangườiTrungQuốc-mộtbiểuhiệncủavănminh,khôngnhữngvôcùngkémsovớingườiMỹ,màcònthuacảngườiNhậtBản,HànQuốc.Khôngcóvănminhcơbảntrongcuộcsống,màchỉbiếtkhoekhoangnềnvănhóacủatổtiênđãchếttừlâu,thìhỏicóđượckhông?

Khôngcóvănminh,làmsaocóvănhóađược?Nếunhưcóvănminh,đócũngchỉlàmộtđứaconriêng,chứlàmsaonóiđếnvănhóaTrungQuốcđược!

KHÔNGĐƯỢCBÔIĐENVĂNHÓATRUNGQUỐC

ÝkiếncủaôngLưuTiềnMẫnđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày6.3.1985

ĐàiLoan,nhữngngườibiếtđếntêntuổiôngBáchDươngcóthểnóilàkhôngít.Vínhưngườiviếtbàinày,tuytrướcnaykhônghềđọcvănchươngcủaBáchDương,nhưngchỉnghebàntánngoàiđường,cũngcóthểbiếtrấtrõvềtiểusửcũng

nhưcảnhngộmàBáchDươngđãtrảiqua.Haimươinămtrước,BáchDươngviếttạpvănởĐàiLoan,khiđóxãhộiĐàiLoanlàmộtxãhộikhépkín,khôcứngvàtẻnhạt,tạpvăncủaBáchDươngtrướclòngngườitrầmbuồnlúcbấygiờ,chínhlàmộtliềuthuốcthanhmátkhiếnmọingườiđềuphảithíchthú,nhờđóđãđemlạisựnổitiếngchoBáchDương.Phàmnhữngthứdễdàngcóđược,thìrủirotấtsẽlớn.Vănchươngviếtkhắpmọilĩnhvựcnhiềurồi,nhữngcâukhôngchegiấucũngđãnóiđủrồi,khôngtránhkhỏicónhữngchỗxúcphạmđếnnhữngkỵhúyđươngthời.CuốicùngBáchDươngbịtốnglênĐảoXanhđóngcửasuynghĩ.Đếnkhiôngđượcthara,tiếngtămlạicàngnổi,nhânđànướclênthuyềnlên,tínhnếtđanhđáchuangoacũngtrởnênđặcbiệtghêgớm.Chửimộtnhúmngườikhôngđãmiệng,ôngbènvungroiphênayđánhxưa,ngaycảđếntruyềnthốngvănhóahàngngànnămcủangườiTrungQuốccũngkhôngthoátđược.

GầnđâyđọctờLuậnĐàn,tôicódịpđượcxembàinói“NgườiTrungQuốcxấuxí”củaBáchDươngkhiđếndiễngiảngởĐạihọcIowa.Đọcxong,cảmxúcvôcùngsâusắc.Cócâu“ngườihènchíđoản”,mộtquốcgiarộnglớn,nếuphảichịucảnhnghèokhólâudài,thìchắcchắncuốicùngsẽtanvỡ,lykhai,vĩnhviễnkhôngthểthốngnhất.HiệnnaychẳngphảicũngđãcómộtbộphậnngườiHoakhôngragì,cótrìnhđộđạihọc,caođẳng,khôngchịuthừanhậnmìnhlàngườiTrungQuốc,màngượclạicònkêugàovạchrõranhgiớivớiTrungQuốcđósao!

Cóngườinhìnthấysựgiàumạnhcủanướcngoài,thìđãvìmìnhnghèomànịnhbợ,tựđáylòngchorằngtrăngnướcngoàitrònhơn

trăngTrungQuốc.Rồinhìnlạibảnthânmìnhnghèokhónhưvậy,lạibởimìnhnghèomàoánhận,từthâmtâmchửirủangườiTrungQuốc,vănhóaTrungQuốcđếnkhôngcònđángmộtxunàocả.Cóthểnóichođếnnay,trênthếgiới,trừloạingườinhưBáchDươngra,chưacóngườidâncủamộtnướcnghèonàokhác,bởilòngxiểmnịnhvàoánhậncủamìnhmàvộivãphỉbángđồngbàocũngnhưnềnvănhóagắnliềnvớicuộcsốngcủamình.NhàkhoahọcHyLạpcổđạivĩđạiArchimedestừngnói:“Hãychotôimộtđiểmtựa,tôicóthểnhấcbổngtráiđất.”BáchDươngcólẽtrongkhingủmơđãtìmthấyđiểmtựanày-đólà“vănhóahũtương”.Ôngtalấylàmđắcý,đemcáiđiểmtựanàyđánhvàovậnmệnhđấtnướcvănhóacủamộttỷngườichúngta.

Ởcácnướcgiàucó,cũngtừngcóhaicuốnsáchnóivềmặtxấucủahọđượcpháthành.SauChiếntranhthếgiớithứhai,đãcómộtngườiMỹviếtcuốnNgườiMỹxấuxí.MộtngườiNhậtBảncũngkhôngchịukém,viếtmộtcuốnNgườiNhậtxấuxí.Haitácgiảnàyhoặccảmtáctrướctínhxaxỉ,kiêungạocủangườidânnướcmình,hayxúccảmtrướcsựthiếuthốnvềlễnghi,kémcỏivềtudưỡng,nênđãviếtsáchđểcảnhbáovànhắcnhở.ĐặcbiệtlàtácgiảngườiNhật,đạiđểnhằmcườngđiệunhữngcâunóitráitaicủamình,đãkhôngđắnđochoxuấtbảncuốnsáchkhicònlàđạisứởnướcngoài.Khôngnghingờgì,hànhđộngcủavịcôngchứcnàyđãlàmhạiđếnchứcvụcủaôngta,nhưngtừđócũngcóthểthấyrõthànhýlàmviệcvìđấtnướccủaông.

TôiđãsốngởMỹhơnmườinăm,theonhưtôibiết,cuộcsốnghằngngàycủangườiMỹkhábậnrộn,mỗingàyhọđềuvìviệcnàyhayviệckhácbậnbịuđếnkhôngcóđiểmdừng.Nêncólẽ,mộtcuốnsáchnhỏnhoikhôngcógìhấpdẫnvớingườibìnhthườngnhưcuốnsáchNgườiMỹxấuxíchắcchắnsốngườibiếtvềnósẽkhôngnhiều,vànhữngngườiMỹđọcnó,erằngcònhiếmhoihơnnữa.TìnhhìnhởĐàiLoanlạikháchẳn,tuyhoạtđộngcôngthươngnghiệpởđóđangpháttriểnmạnhmẽ,nhưngcuộcsốnghằngngàycủangườidânvẫnchưamấtđivẻnhànnhã,mốiquantâmđếnnhữngchuyệnồnàovẫnchưagiảmnhiềusovớitrướcđây.Nếunhưquýbạnnàokhôngtin,cóthểđếnkhuvuichơimuasắmTâyMônĐinhvừađivừangoáicổnhìnvềmộtbên,đảmbảochỉtrongchốclát,tấtcảnhữngngườibêncạnhcũngđềungoáicổnhìntrờitheobạn.NgườidânsốngởĐàiLoanđềurấthiếukỳđốivớinhữngsựvậtxungquanhmình.ChonêncuốnsáchxấuxícủaBáchDươngvừarađời,chưahẳnđãlàđắtở

giấyquý,nhưngviệcbánchạythìcóthểkỳvọngđượcrồi.RấtnhiềungườiTrungQuốckhicãinhau,thườngkhôngkiêngtừngữgìcả.Chửicảtổtiênbađờinhàngườita,nguyênnhânkhônggìkhác,chínhlàdongườiTrungQuốccoitrọngchữhiếu,chửitổtiênngườita,đượccoinhưphươngthứckhiếnngườitatứcgiậnmộtcáchhiệuquảnhất.TrongcuốnsáchnàycủaBáchDương,cóthểnóinghệthuậtchửirấtuyênthâm,cáchthứcphỉbángvănhóacủangườikhác,quảđúnglàphépchọcgiậnhaynhất,mộtmẻlướivéthếtsạchcảaocá.VớicôngthứccủaBáchDương:“thổnhưỡngthếnàothìsảnsinhrahoaquảthếấy,xãhộithếnàothìsảnsinhranhântàithếấy”,thựcsựcóthểlàmbấtcứgìmìnhmuốn,chửitấtráonhữngngườiHoatrongthiênhạ.

LịchsửhiệnđạicủaTrungQuốcthựcsựlàmộtcuốnsửvềhoạnnạnthùtronggiặcngoài.SuốtmộtthờikỳdàisốngtrongkhổnạnnghèokhóđãkhiếncholòngtựtindântộccủangườiTrungQuốcchúngtabịchephủbởimộtbóngđen.Đấtnướccủachúngta,bấtkểlàĐạilụchayĐàiLoan,sovớicácquốcgiapháttriểncòncáchrấtxa.Chonênxéttrêntìnhthếtổngthể,điềungườiTrungQuốccầnchúýtronggiaiđoạnhiệnnayvẫnlà“bầnnhivôxiểm”(nghèomàkhôngxunịnh),cònnhữngchuyệnkhôngvộivànggìkiểu“phúvôkiêu”,“phúnhihiếulễ”(giàumàkhôngkiêu,giàumàhiếulễ),thìcólẽcầnphảiđợithêmnửathếkỷnữa.Đếnthờigianđó,cóviếtlạimộtcuốn“NgườiTrungQuốcxấuxí”cũngchưamuộn.ThếnhưngôngBáchDươngthamdanhhámlợiđãkhônglàmnhưthế,màchỉsợkhônghơnđượcMỹđượcNhật,đemnhữngmặtxấucủangườiTrungQuốcphơibàyracàngsớmcàngtốt.Kếhoạchcủaôngtalớnlắm,khôngphảichỉchuẩnbịsúngđạnchomộtmìnhmình,màcònhyvọngnhiềungườiđồngloạtthamgia,cùnggiúpchoviệcbôixấuTrungQuốcđượcrầmrộ.Cólẽđãcótrảinghiệmkhôngvuimộtlần,biếtrằngviệcgìcũngphảiloxatínhkỹ,mờimọingườiviết,mộtlàcóthểgâyđượctiếngvanglớn,tăngthêmhiệuquảbôixấu,hailàcóthểloạitrừđượchậuhọaphảiphiềnngườikhácđưacơmmangnướcthămnuôi.Đúnglànhấtcửtamtứtiện.

Bâygiờchúngtahãyquansátmộtchút,việcbôixấuvănhóaTrungQuốccóthểsẽgâynênnhữngảnhhưởngxấuđốivớingườidânlươngthiện.ChúngtacóthểdùngchínhnhữngchuyệncủabảnthânôngBáchDươngđểlàmvídụthựctế.TheonhưBáchDươngnói,vợchồngôngđếnIowalàdoôngBùiTrúcChương,chủnhàhàngYênKinhbỏtiềnmời.ÔngBùinóivớiBáchDương:“Trướckhitôi

đượcđọccuốnsáchcủaông,tôicảmthấyngườiTrungQuốcrấttàigiỏi.Saukhiđọccuốnsáchcủaông,mớithấykhôngphảilànhưvậy,chonêntôimuốnmờiôngđếnđểđượcgặpmặt.”BáchDươngnói:“SaukhiôngBùipháthiệnvănhóacủachúngtacóvấnđề,đãsuynghĩsâuhơnđếnviệcphảichăngphẩmchấtcủangườiTrungQuốcchúngtacóvấnđề?”VớinghivấncủaôngBùi,caokiếncủaBáchDươnglà:“Tôinghĩvấnđềkhôngnằmởphẩmchất.Nóikhôngphảitựanủi,ngườiTrungQuốccóthểnóilàmộttrongnhữngdântộcthôngminhnhấtthếgiới.TrongcáctrườngđạihọccủaMỹ,nhữngsinhviênđứngđầucáckỳthithườnglàngườiTrungQuốc.Rấtnhiềunhàkhoahọclớn,trongđóbaogồmTônQuanHán-chađẻcủangànhkhoahọcnguyêntửTrungQuốc,DươngChấnNinh,LýChínhĐạo-chủnhâncủacácgiảiNobel...đềulànhữngbộóchàngđầu.(...)TôinghĩngườiTrungQuốcchúngtacóphẩmchấtrấtcaoquý.”Haychomộtcâuphẩmchấtcaoquý!Hóaraphẩmchấtmàôngtanóitới,làchỉphẩmchấtsinhlý,chứkhôngphảilàphẩmchấtvănhóa.Theoquanđiểmcủasinhvậthọc,kíchthướcbộnãotrongđầucácdântộc,cácchủngtộcngườitrênthếgiớiđềukhônghơnkémnhaulàmấy.Cácnhàkhoahọcđềukhôngchorằngchấtlượngđạinãogiữacácdântộccósựsaibiệtlớn.Vìsaocódântộctrongmộtthờikỳnàođóthểhiệnđặcbiệtthôngminh,sauđólạitànlụivàdiệtvong?VìsaonướcAnhởthờiđạicủaNewtonxuấthiệnhàngloạtnhântài,màhiệnnaylạinhưngọnđèntàntrướcgió,khôngcònsứcsốngnữa?LẽnàochấtlượngbộnãocủangườiAnhbâygiờvàngườiAnhthờiđạiNewtonlạikhácnhausao?Khichúngtagặpnhữngngườimù,thườngrấtthánphụckhảnăngnghesiêuphàmcủahọ.Thựcrathìtếbàothínhgiáccủangườimùcũngnhưnhữngngườibìnhthường,chẳngquachỉlàngườimùcóthểpháthuynhữngkhảnăngtiềmtàngcủathínhgiácgiỏihơnngườibìnhthườngmàthôi.NgườiTrungQuốchọcrấtgiỏi,thểhiệnmộttrítuệhàngđầu.Rấtnhiềunhàxãhộihọc,tâmlýhọcvàgiáodụchọcđềuđangnghiêncứu,hyvọngcóthểtìmranguyênnhântừphẩmchấtvănhóacủangườiTrungQuốc.BấtkỳdântộcnàotiếpnhậnnềnvănhóacứngrắncósứcbềnvàgiàutínhmềmdẻocủangườiTrungQuốc,đềucóthểchữatrịbệnhlườinhácvàngumuội.NhậtBản,HànQuốcđềulànhữngvídụsinhđộngngaytrướcmắt.MởnhữngtạpchíkhoahọccóuytíncủaMỹnhưtạpchíQuansátVậtlý,mỗikỳ,nhữngbàiviếtcủangườiTrungQuốcđăngtrênđóđềunhiềuđếnđángngạcnhiên.Chonênnói,vănhóalàyếutốquantrọngcủachấtlượngtrítuệ.KhichúngtabướcđitrênbấtcứmộtnẻođườngnàocủađấtnướcTrungHoa,trướcmỗimộtvùngtậptrungdâncư,thìsâuthẳmtrongtâmlinhthườngtrỗidậymộtcảm

giácvềmộtbiểntrítuệmênhmôngkhôngbờbến.BáchDươngvớilýluậnvề“vănhóahũtương”,tâmýchàđạplênnềnvănhóaTrungQuốcthìcóthừa,nhưngmuốnlàmtổnhạitríthôngminhcủangườiTrungQuốcthìsứclạikhôngđủ,nênchỉcòncáchđemtríthôngminhcủangườiTrungQuốctáchrakhỏiphẩmchấtvănhóa.Đóchínhlàhệlụycủaviệcnhìnnhậnsailầm,làkếtquảcủaviệc“giámthưởng”khôngxemxétvấnđềtừnhiềuphươngdiệnkhácnhau.

BáchDươngnói,ngườiTrungQuốccórấtítcốnghiếnchovănhóanhânloại,mấyngànnămkểtừKhổngTửtrởvềsaunàykhônghềxuấthiệnmộtnhàtưtưởngnào,nềnvănhóađógiốngnhưmộtđầmnướcchết,cũngchínhlàhũtươngvănhóaTrungQuốc.Hũtươngấybốcmùi,khiếnngườiTrungQuốctrởnênxấuxí.Hànhđộngmàchúngtachứngkiếnnày,nóikháchsáomộtchútthìlàkiếnthứchạnhẹp,cònnóikhôngkháchsáothìlàtỏranguyhiểm.Mộthọcsinhcấphaicũngbiếtrằng,sauKhổngTửthìcóMạnhTử,saunữacòncócácbậcthầyvềLýhọcnhưChuHi,VươngDươngMinh,nhữngvịnàyđềulànhữngnhàtưtưởnglớnđếmtrênđầungóntay.ChúngtahãynóimộtchútvềMạnhTử!TưtưởngchínhtrịcủaKhổngTử,trongsáchLễKý,thiênLễVận,đãnóirấtcụthể,vàrấthệthống.Nhưnghệthốngtưtưởngnàyhoàntoànkhôngphảikhôngcókhiếmkhuyết,nócóđứngvữngnổihaykhôngcònphụthuộcvàovấnđềcầncósựđiềuchỉnh.KhổngTửbànvềvuavàdân,đángtiếclàchưađemquanhệgiữavuavàdântraođổimộtcáchrõràng.ĐếnMạnhTử,lýluậnchínhtrịcủaNhogiađãtiếnthêmmộtbướcpháttriểnđộtphá.MạnhTửnói:“Vuacólỗilớnthìphảicangián,nếuphảnđốimàkhôngnghetheo,thìthayngườikháclênngôi.”“Chưhầumànguyhạichoxãtắc,thìđặtlại(chưhầukhác).”“Dânlàtrọng,xãtắclàthứhai,cònvuachỉlànhẹ.”MạnhTửđãlàmrõ,quốcgiahayvuachúađềuđượcdựnglênvìngườidân,nếunhưnhànướchayvuachúamàkhôngxứngđángvớivịtrícủamìnhthìđềuđángphảithayđổi.TinhthầncơbảnnhấttrongtưtưởngchínhtrịtráctuyệtcủaKhổngTửlàcâu“Thiênhạlàchung”,cònchủnghĩadânbản(lấydânlàmgốc)củaMạnhTử,đãnóimộtcáchrõràngrằngcáigọilà“chung”ấychínhlà“dân”,dovậy“thiênhạlàchung”cóđầyđủlýluậndâncó,dânhưởngởtrongđó.NgườiTrungQuốchaingànnămnaygọichungKhổngMạnh,chínhlàbởivìMạnhTửđãpháttriểnsâurộngthêmtưtưởngcủaKhổngTử.

CònvấnđềngườiTrungQuốccórấtítcốnghiếnchonềnvănhóanhânloại,tacầnphảilýgiảiđiềunàytừmộtgócđộkhác.Trongviệc

truyềnbávănhóanhânloại,thìquantrọnghàngđầulàsựnghiệpthôngtin.Màthôngtindướithờiđạicổxưa,hoàntoànphụthuộcvàosứcngười,giaolưuvớinhauthôngquađườngthủyhoặcđườngbộ.Dovậynhântốđịalýcótácđộngquantrọngđốivớiviệcmởmangvàtruyềnbánềnvănminhcổđại.(Hiệnnaycũngvẫnnhưvậy,xinhỏiđấtnướcButannhỏbénằmtrênsườndãyHimalayacópháttriểncôngthươngnghiệpđượcnhưĐàiLoan,HồngKông,haySingaporekhông?)TrungQuốcnằmtrênđạilụcĐôngÁ,phíaTâylàsamạcmênhmông,conđườnggiaothôngvớiphươngTâyvừaxaxôilạihiểmtrở,điềukiệnbấtlợivềđịalýnhưvậy,khiếnchophạmvihoạtđộngcủangườiTrungQuốcbịgiớihạnởmộtgóccủachâuÁ.Mấyngànnămnay,hầuhếtmọiviệc,ngườiTrungQuốcđềuphảitựlựccánhsinh,trongmôitrườngthiếugiaolưuvớithếgiớibênngoài,đãtrởthànhmộthộcôđơnvềvănhóa.CònthếgiớiphươngTâythìlạihoàntoànkháchẳn,vănhóacủacácdântộc,cáckhuvựcmấyngànnămnaygiaolưuqualạivớinhau,kếtnốinhữngthếmạnhhaythếyếucủanhau.Kếtquảcủaviệctậphợpnhữngýtưởngkhácnhaumanglạihiệuquảlớn,làvănhóapháttriểnđộtpháthêmbướcmới,cuốicùngcóđượcthànhtựunhưngàynay.Nếuchúngtagiảđịnhrằng,khôngtồntạinhântốđịalýgâytrởngạichoviệctruyềnbávănhóagiữaphươngTâyvàphươngĐông,hoặcgiảthiếtrằngtừcổxưaTrungQuốclàmộtquốcgianằmtronglụcđịachâuÂu,chúngtacólýdođểtinrằng,ngườiTrungQuốcsẽcócốnghiếnrấtnhiều,rấtquantrọngchonềnvănhóanhânloại.TưtưởngdânbảnchủnghĩacủaNhogiaTrungQuốchaingànnămnaynhấtđịnhsẽphátsinhnhữngảnhhưởngtíchcựcđốivớiviệcgiảiphóngxãhộinôlệởLaMã,HyLạpkhiấy.VàngườiTrungQuốc,saukhiTầnThủyHoàngphếbỏchếđộphongkiến,pháttriểnramộtloạtchếđộchínhtrịchonhữngngườibìnhdânthamgiachínhquyền,chắcchắncũngsẽthứctỉnhchâuÂuvàothờikỳTrungcổcònchìmđắmtrongnềnchínhtrịphongkiến.NgoàiracòncónhữngphátminhvĩđạicủangườiTrungQuốcnhưkỹthuậtinấn,cũngsẽđượcứngdụngmạnhmẽởchâuÂusớmhơntrêndướinămtrămnăm.Dođóthếgiớithếkỷ20chắcchắncũngtuyệtđốikhôngphảichỉcóbộmặtnhưhiệnnay.

VănhóacủangườiTrungQuốcpháttriểnđếnmộtđỉnhcaonàođóthìlạikhôngtiếptụcđộtphá,pháttriểnthêmmộttầngcaomới,ởtrênđãnói,nguyênnhânchủyếulàbịhạnchếbởiđiềukiệnđịalý,phảichịuthiệtthòicôđơnvănhóa.Thếnhưng,ngườiTrungQuốckhôngphảilàmộtdântộcđóngcửabảothủ,màtrênthựctế,người

TrungQuốccóthểlàmộtdântộcsứcbàixíchtưtưởngvănhóangoạilaiyếunhấtthếgiới.Mộttrămnămlạiđây,hàngloạtnhữngsựkiệnlịchsửphátsinhởTrungQuốcđềumangđậmchấthíkịch:truyềnthốngđếchếcógốcrễsâuxasuốtmấyngànnăm,chỉcầnmộttiếngsúngcủacuộckhởinghĩaVũXươngcáchđâyhơnbảymươinămlậptứcbịphếbỏ;địavịchítônmàKhổngPhutửđãchônsâuvàolòngngườisuốthaingànnămqua,cũngkhôngvượtquanổinhữngtiếnghôhàocủamộtnhómthanhniêntânhọctrongphongtrào“NgũTứ”,nhanhchóngbịlậtnhào;chủnghĩaMarxvốnbắtnguồntừchâuÂu,từsauphongtrào“NgũTứ”,vừađượcđềxướng,lậptứcvangdậykhắptoànquốc,trởthànhhọcthuyếtnổitiếngcủacácphầntửtríthức.NgườiTrungQuốcdámlàm,dámnhận,dámthayđổi,ngườiTrungQuốctạodựngđượcvịtrínhưngàynay,tuyệtnhiênkhôngphảivìcốsốngcốchếtômcái“hũtương”khôngchịubỏ,màchínhlàvìđãđậpnátcái“hũtương”đó.

BáchDươngnói,ngườiTrungQuốcbẩnlàmộttrongnhữngđặctrưngchosựxấuxícủangườiTrungQuốc,vànóicáibẩncủangườiTrungQuốc“sovớingườiẤnĐộthìcóthểtốthơnđượcmộtchút”.Ngườiviếtcảmthấyrằng,tuyệtđạiđasốngườiTrungQuốcđềusẽkhôngđồngývớicáchnhìnnhậnnhưvậycủaBáchDương.SovớicácnướcchâuÁởphươngĐông,độsạchsẽcủangườiNhậtBảncóthểnóilàởmứcthếgiới,tìnhhìnhởTrungQuốcthìkémhơn,nhưngẤnĐộthìtồitệnhất.Mấynămtrước,tổngthốngMỹCarterđếnthămẤnĐộ,trongbữatiệcquốcyếnđượcđưatintrênchươngtrìnhthờisựbuổitốiởMỹ,cóthểthấyhìnhảnhsaulưngtổngthốngCartercómộtnhânviênphụcvụngườiẤn,taycầmcáivỉđậpruồiđểđuổiruồichovịkháchVIPnày.Nếunhưlấyđiềukiệnkinhtếđểsosánhthì,NhậtBảnlàởcấpthếgiới,TrungQuốckémhơnmộtchút,cònẤnĐộthìlạchậunhất.Dovậychúngtakhôngkhókhăngìnhìnrarằng,điềukiệnvệsinhcủanhândâncáckhuvựccóquanhệđốiứngvớiđiềukiệnkinhtế.LosAngelescóhaikhuphốTàu,mộtnằmởkhuvựctrungtâmthànhphốLosAngeles(khutrungtâmcủacácthànhphốlớnđềucóxuhướngtrởnênbẩnthỉu),mộtnằmởthànhphốMontereyPark.KhuphốTàuởMontereyParkcóđủtiêuchuẩnvệsinhsạchsẽ,cònkhuphốTàuởLosAngelesthìkémhơnmộtchút.NhữngngườimởcửahàngbuônbánởhainơinàyđềulàngườiTrungQuốc,sựkhácbiệtgiữahọchỉlàởsựkhácnhauvềmứcđộgiáodụcvàthunhậpgiađìnhmàthôi.

NgườiTrungQuốckhitròchuyệngiọngnóirấtto,sựkhác

thườngvềphươngdiệnngônngữấycũngkhôngtránhkhỏibịBáchDươngquétvàotrongnhữngđặctrưngxấuxícủangườiTrungQuốc.Ôngtachorằng:“VìsaongườiTrungQuốcnóito?Bởivìkhôngcócảmgiácantoàn,chonênngườiTrungQuốccógiọngnóilớnđặcbiệt,cảmthấygiọnglớnthìcáilýcũnglớn.Chỉcầngiọngnóilớn,cổhọngto,cáilýlẽsẽchạyđếnchỗmình,nếukhônglàmsaolạiphảigiậndữđếnvậy?”LươngThựcThutrongNhãXátiểuphẩmcónóiđếnchuyệnngườiTrungQuốccógiọngnóilớn,cóthểdoliênquanđếnxãhộinôngnghiệptrướcđây,sángsớmngườitagặpnhautrênđồngruộng,từrấtxađãchàohỏinhauthậtlớn.CũngcóngườichorằngngườiTrungQuốccógiọngnóilớn,làliênquanđếnâmđiệu.VídụnhưngườiTôChâu,giọngnóinhẹnhàngêmái,âmđiệurấtthấp,dùchocócãinhau,giọngnóicũngkhôngtolênđược.Ngườiviếtchorằng,văntựTrungQuốcmỗimộtchữcómộtâm,chữđồngâmquánhiều,hơnnữa,mỗimộtâmlạicósựphânbiệtbởibốnthanh:bình,thượng,khứ,nhập,nênkhinói,nếuâmlượngkhôngđủlớnsẽrấtkhóngherõ,đặcbiệtlàkhinóinhanh,nênngoàicáchnóichothậtto,chẳngcòncáchnàokháctốthơn.KhichúngtađếnrạpxemphimtiếngTrungQuốc,đềucómộttrảinghiệmthếnày,nếunhưbộphimkhôngcóphụđềtiếngHoa,thìlờithoạithườngnghekhôngrõ.Vớivănviết,tiếngTrungcũngkhácvớicácngônngữkhác,tiếngTrungkhôngcótrọngâmnhưtiếngAnh,điềuấycũngkhiếnchongườiTrungQuốcthườngphảimượnđiệubộcủatayhaysựcaothấpcủagiọngnóiđểbiểuđạtrõýcủamình.NóitiếngTrungQuốcnếumuốnnóinhỏxuốngthìchỉcócáchduynhấtlànóithậtchậm,kéodàihếtsứcviệcphátâmtừngtừmột,thìmớicóthểđảmbảođốiphươngcóthểngherõ.Theoýngườiviếtthì,giọngnóitocủangườiTrungQuốckhôngcóthuốcnàochữađược.Đãlàkhôngthểchữađược,thìcứcoitínhcáchnóichuyện“tiếngnhưchuôngđồng”làmộtnétđẹpcủangườiTrungQuốcchúngta,cũngđượcchứsao!

SựhỗnloạntronggiaothôngởĐàiLoanlàmộtsựthậtmàmọingườiđềucóthểtựmìnhtrảiquahaytrôngthấy.ChúngtahãyxemmộtngườiviệcgìcũnglấysựxấuxílàmxuấtphátđiểmnhưBáchDương,đãđemnóquytộichovănhóaTrungQuốcnhưthếnào.BáchDươngnói:“Chínhbởihũtươngnàysâukhôngthểlườnghếtđược,dẫnđếnrấtnhiềuvấnđềkhôngthểtựmìnhtưduymàgiảiquyếtđược,chỉcócáchdùngtưduycủangườikhácđểgiảiquyết,vàchỉhuy.Vớithứnướctùđọngnhưvậy,hũtươngnhưvậy,dẫulànémtráiđàotươivàocũngsẽphảikhôquắt.NhữngthứtừbênngoàicứđếnTrungQuốclàliềnbiếnchất...Anhcóvạchchongườiđibộsang

đường,tôicũngcóvạchsangđường,cóđiều,vạchsangđườngcủatôichuyêndùngđểnhửanhchoxeđâmchết.”TrởlạivấnđềantoàngiaothôngởĐàiLoan,ngườiviếtđãnghĩngợinhiềunăm,xinđemmộtđôiđiềutâmđắc,trìnhbàyvớicácbạnquantâm.TrậttựgiaothôngởĐàiLoanhằngnămđềucótiếnbộ,ngườiviếtnhậnthấyrằng,nguyênnhânlớnnhấtlàsốngườisởhữuxecơgiớicàngngàycàngnhiều,trênđườngcósốlượngphươngtiệnlưuthôngnhiềunhưvậy,mộtđiềutấtnhiênlàsẽkhiếnchotâmlýngườiđiềukhiểnphảichịumộtáplực,buộcngườiláixekhôngthểkhôngtuânthủcácquytắcgiaothông,đemlạimộthiệuquảmàchúngtavẫngọilà“giáodụctừcuộcsống”.ỞMỹ,trừnhữngngườiláixethôngthường,chúngtacònthỉnhthoảngnghethấynhắcđếnthuậtngữláixephòngngự(defensivedriver).Ngườiláixephòngngựngoàiviệclàmộtngườiláixeđạttiêuchuẩnthôngthường,cònphảicóhaiđiềukiệnkhôngthểthiếu:mộtlàkhôngchămchămgiànhquyềnưutiên;hailàtrướcnhữnglỗiviphạmcủangườikhác,phảigiữđượctháiđộhòanhãkhôngnónggiận.NhữngngườiláixethôngthườngởĐàiLoanhoặcnhiềuhoặcítđềucómộthayhaiđiềukiệnnày,nhưngbảnthânlạikhôngphảilàmộtláixeđạtchuẩnbìnhthường.Đặcđiểmláixenhưvậy,khiếnchogiaothôngởĐàiLoancómộthiệntrạngkháclạlà:tronghỗnloạnlạicótrậttự,vàtrongtrậttựlạicóhỗnloạn.VìsaongườiTrungQuốcláixelạicósựkhácbiệtvớingườiMỹnhưvậy?NếuchúngtađisâuvàotìmhiểutừgócđộthilấybằngláixeởhaibờTháiBìnhDươngnày,sẽkhôngkhókhăngìpháthiệnrađầumốisựviệc.NgườiMỹhọcláixelàluyệntậptrênđườngquốclộ,từlúcbắtđầuđãphảihọctạithựcđịa,tuânthủtheocácquytắcantoàngiaothông.Khithilấybằnglái,cũnglàtiếnhànhtrênđườngquốclộ.Thitrênđườngngoàiviệckiểmtravềthaotáctrênvôlăng,hayphanhthắngxe,cònbaogồmcảviệctuânthủtốcđộđixe,khoảngcáchvớixetrướcvàxesau,cáchđiquangãtưđường,chuyểnlànđườngtráiphải,đổilànđường,quyềnưutiên...Đếnkhithiđượcbằnglái,thìtrongđầungườithicũngđãđồngthờihìnhthànhmộtmôthứctiêuchuẩncủamộtláixe,đểsaunàyngườiấydùnglàmcăncứchoviệcláixethậtsựcủamình.Cóđôikhitìnhhuốngláixethựctếkhônghoàntoàngiốngnhưtìnhhuốngthiláixetrênđường,vídụnhưkhivàogiờđilàmhaytantầm,lưulượngxeôtôtậptrungnhiều,ngườiláixekhôngthểápdụngđượcđúngyêucầunhưkhithitrênđường,nếukhôngsẽkhôngthểđiđếnnơivềđếnchốn.Trongtìnhhuốngnày,ngườiláixephảilấymôthứcláixeđượchìnhthànhquaviệcthiđó,xemxétsựcầnthiếtmàcónhữngthayđổinàođó,kếtquảtừviệcvậndụnglinhhoạtấy,sẽgiúpgiaothôngđượcantoànvàthôngsuốt.

ỞĐàiLoanthìkhôngnhưvậy,họcláixelàluyệntậpláiởbãitậpxecốđịnhcủatrườngdạyláixe,ngườihọcláichỉhọcđộngtácsửdụngvôlăng,phanhvàga.Cònviệcthilấybằngtrênđường,cũngchỉlàthithaotáckỹthuậtláixe,ga,phanhởkhuvựcthiđiệntửcủacơquanquảnlý.Kiểudạyvàthiláixenhưvậycũnggiốngnhưhọcsinhcấpmộthọctoán,chỉbiếtcộngtrừnhânchiavềmặtsốhọc,màkhôngbiếtlàmthếnàođểgiảinhữngbàitậptoánhọcứngdụng.Thithựchànhquarồi,nhậnđượctấmbằng,bảođấylàbằngláixethìchibằnggọilàchứngnhậnthaotáccólẽphùhợphơn.Đếnkhiláixerađường,trongđầungườiláihầunhưkhôngcómộtmôthứcláixenào,laonganglaodọc,cứynhưmộtngườirừngkhôngbiếtquytắcgì.ỞĐàiLoan,môthứcláixetrongđầucủatuyệtđạiđasốnhữngtayláilãoluyệnhàngchục,mấychụcnăm,đềukhôngtiêuchuẩn,màcóthểthayđổitùylúc.Ngườiviếtgọiđùamôthứcláixenàylàmôthứccaosu.Chonênnói,vấnđềgiaothôngởĐàiLoanxétđếncănnguyêncuốicùngkhôngphảilàvấnđềconngười,càngkhôngphảilàvấnđềvănhóanào,màđólàvấnđềchínhsách.Dochínhsáchkhôngxácđáng,đãdẫnđếnnhữngcảitiếnvềtrậttựgiaothôngkhôngthuđượchiệuquả.

Viếtđếnđây,cólẽkhiếnmọingườinhớđếncâuchuyệnxảyracáchđâymấynămvớichủnhângiảiNobelVănhọc,Solzhenitsyn,bịchínhquyềnNga-XôtrụcxuấtsangMỹ.Trongmộtlầnthamgialễkỷniệm,Solzhenitsynnhậnlờimờidiễnthuyết.Mọingườiđềuhyvọngôngtacómộtbàidiễnthuyếtthậthayvềtựdo,nhânquyền,aingờôngấyđãchuyểnmũinhọncủamìnhsangphêbìnhchếđộkinhtếcủaMỹ.ÔngcôngkíchvàosựtángtậnlươngtâmcủanhữngthươngnhânMỹ,vìlợinhuậnmàkhôngngầnngạichovàothựcphẩmnhữngchấtbảoquảncóhạichosứckhỏeconngười.

Saubàidiễnthuyếtấy,lậptứccónhữngýkiếnphảnhồi,tờbáocósốlượngpháthànhlớnnhấtởMỹ,ThờibáoNewYorkđãcóbàiviếtrấtgaygắtrằng,tuyôngSolzhenitsynkhiởNga-Xôđãkhônghềkhuấtphục,chịuđủmọigiankhổvìniềmtincủamình,khiếnchúngtaphảikínhphục,nhưngkhôngthểvìthếmàôngtacóquyềntùytiệnphêbìnhxãhộiMỹ.Từđóvềsau,khôngcònnghethấySolzhenitsyncóbàidiễnthuyếtnàotươngtựnhưvậynữa.Cóthểlàôngtađãcâmnhưvemùalạnh,cũngcóthểkhôngcònaimờiôngtanóichuyệnnữa.Ởmộtđấtnướccótựdongônluận,chuyệnthuậnmiệngnóibừa,làmtổnhạiđếnngườikhác,chínhphủvàphápluậtkhôngthểlàmgìđược,nhưngsứcmạnhkiểmsoátcủanhữngtờbáouyquyền,

thườngkhiếnngườitaphảiăntráiđắngmàrútlui.NgườiTrungQuốcchúngtacònchưacómộttờbáoquyềnuynhưvậy,nhưngchúngtacódưluận,mongrằngnhữngngườiTrungQuốccólươngtâmhãyđứnglênnóinhữnglờicôngtâmchongườiTrungQuốc,vănhóaTrungQuốccủachúngta.

ÝkiếncủaôngTrươngThiệuThiênđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày3-9.4.1985

ấythángtrướcđây,ôngBáchDươngđãcóbàidiễnthuyếtvớitêngọi:“NgườiTrungQuốcxấuxí”ởbangIowa,gâyrakhôngítxônxaotrongxãhộingườiHoaởMỹ,vàđếnnayvẫncònnhiềudưâm.TrênbáoLuậnĐànhaithánglạiđây,

gầnnhưkỳnàocũngcómộthaibàibànluậnvềBáchDươngcũngnhưchữnghĩa“xấuxí”củaông.Trênsốbáogầnđâynhất,ngườiviếtcóđọcđượcbài:“KhôngđượcbôiđenvănhóaTrungQuốc”củatácgiảLưuTiềnMẫn,bàiviếtngoàiviệcchỉtríchBáchDươngcốýbêuxấuvănhóaTrungQuốc,cònđưararấtnhiềugiảithíchcũngnhưbiệnminhchonhữngkhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốc.

BàiviếtcủaôngLưukhádài,chothấyôngđãbỏrấtnhiềucôngphuđểsuynghĩvềvấnđềvănhóaTrungQuốc,vàtừngcâutừngchữđềuthểhiệnrõtìnhyêuvớivănhóaTrungQuốccủaông.TìnhyêuvàtinhthầnnghiêncứucủaôngLưukhiếntôirấtkínhphục.Tuynhiênrấtnhiềuluậnđiểmcủaông,khiếntôikhôngthểđồngýđược,xinđượctraođổilạiởđây.

1.ÔngLưunói,ngườiTrungQuốctrướctiênnên“nghèomàkhôngnịnh”đã,cònchuyện“giàumàkhôngkiêu”thìchưaphảinhiệmvụcấpbáchhiệnnay.

Theongukiếncủatôi,haitháiđộnàycóquanhệnhânquảrấtlớn.Nếunhữngngườicótiềncóquyềnlạingạomạn,thíchđượcnịnhbợ,thìnhữngngườivâyquanhanhtanhấtđịnhsẽlànhữngchuyêngiabợđỡ(cũngchínhnhưBáchDươnggọilà“hệthốngvẫyđuôi”).Chỉkhinhữngngườicótiềncóquyềnhiểuđượcviệctôntrọngbạnbè,thậmchíngaycảkhibạnnghèotrước,thìchuyện“khôngnịnh”mớicóthểđượcpháthuy.

2.ÔngLưunóinướcAnhởthờiđạiNewtoncóhàngloạtnhântàixuấthiện,cònnaythìkhôngcònsứcsốngnữa.

ĐểthửxemnướcAnhđã“nhưngọnđèntàntrướcgió”đếnmứcđộnào,tiệntaytôixemlạidanhsáchnhữngchủnhângiảiNobeltừnăm1960-1984(trướcnăm1960,đếquốcAnhcònrấthùngmạnh,tỷlệđượcgiảithưởngrấtcao,khôngcầnphảinóilạinữa),thìpháthiệntrong25nămqua,tổngcộngcó153vịđoạtgiảiNobelvềkhoahọc(bahạngmục:Vậtlý,HóahọcvàSinhhọc),trongđóngườiAnhchiếmđến25,5vịvừađúngchiếm1/6,tỷlệđoạtgiảichỉkémcóMỹ.(ChủnhângiảiNobelHóahọcnăm1975JohnCornforthlàngườiquốctịchÁo,nhưngtrướcsauđềutiếnhànhviệcnghiêncứuởAnh,chonênmộtnửavinhdựthuộcvềnướcAnh.Nhữngnămlạiđây,ngườigốcHoagiànhgiảiNobelVậtlýcó3vị,nhưngvìvừalàquốctịchMỹ,lạithựchiệnviệcnghiêncứuởMỹ,nêntrongdanhsáchkhôngnhắcđếngốcgácTrungQuốccủahọ.)Tấtnhiên,sauChiếntranhthếgiớithứnhất,nướcAnhđãmấtđiđịavịhàngđầuvềkhoahọckỹthuậtcótừthờiđạiNewton,nhưngnếunóirằnghọđãđếnmức“khôngcònsứcsống”thìcólẽchỉlàmộtsựngoadụ.

3.ÔngLưunóiphạmvihoạtđộngcủangườiTrungQuốcchỉhạnchếởmộtgóccủachâuÁ,khôngcólợichosựpháttriểnvănhóa.

Cáchnóinàyrấtlýthú,trướckhithựchiệnchínhsáchthựcdânmạnhmẽtớiTânĐạilục,chẳngphảiphạmvihoạtđộngcủangườiphươngTâycũngchỉhạnchếởmộtgócchâuÂusao?Đấtđai,dânsốcủachỉmộtnướcTrungQuốcđãcóthểsovớitoànchâuÂugộplại.Thêmnữa,tronglịchsửTrungQuốc,cómộtnửathờigianlàthốngnhất(khônggiốngnhưchâuÂuởthờithờikỳTrungcổvềsaunày,hàngloạtcácnướcnhỏđượcdựnglên,giữacácnướcvớinhauđềucóhàngloạtngăncáchvềngônngữ,vănhóa,chínhtrị,tôngiáo),sựgiaolưuvănhóagiữacáckhuvựccàngdễdànghơnmớiphải.NhưngvìsaovănnghệPhụchưng,phongtràoKhaisáng,chínhtrịdânchủlậphiến,cáchmạngsảnxuất...lạiđềusảnsinhraởmộtgócchâuÂu?

Ngukiếncủangườiviếtlà:vănhóavàcôngnghệcủaTrungQuốcđếnđờiTốngthìngưngtrệkhôngpháttriểnnữa,dotưtưởnglúcnàybịbóbuộcbởiLýhọcTốngnho.VốntừđờiHán,Nhohọcđãxáclậpđượcvịtríchítôn,trởthànhmộttrởngạirấtlớnvớitưtưởngtựdohọcthuật.CácbậcthầyLýhọcđờiTốngnhưTrìnhDi,ChuHilạithuhẹpthêmphạmvicủaNhogia,chorằngmỗimộtngười,ítnhấtlàmỗimộthọctrò,đềunêntrọnđờikhôngtheođuổimộtviệcgìkhácngoàiviệchọclàmmộtthánhnhân.ĐếnkhiLýhọctrởthànhmộtdòngchínhcủaNhohọc,thìtinhthầncủavănhóaTrungQuốcvô

tìnhphảichịuhủyhoại.Đồngthờitầnglớpsĩđạiphuđểcủngcốvaitròquyềnlựccủamìnhđãtựývạchrasựphânbiệtbốngiaicấptrongxãhộilà:Sĩ,Nông,Công,Thương,đẩyđịavịxãhộicủanhữngnhântàitrongcácngànhnghề(công)cũngnhưtầnglớpthươngnhânxuốngvịtríthấpnhất.Nhữngphátminhvềcôngnghệthườngbịcoilà:“tranhdâmđấuxảo”(tranhđuakhoekhéođểngườikhácthèmmuốn),“điêutrùngtiểukỹ”(nghềmọnvẽvời),rấtítkhicóđượcsựbùđắpxứngđáng.Dướitháiđộxãhộinhưvậy,ngườicótàinăngđềumuốnđượclàmquan,khôngđượcnhưvậymớiđilàmcácngànhcôngthương.Xãhộicoithườngcôngthươngnhưvậy,thìlàmsaohyvọngkhoahọckỹthuật,côngnghệcósựđộtphá?Sựthực,vàothờiNamTống,TrungQuốcđãcónhữngđiềukiệnthôsơchosựpháttriểncủaxãhộitưbảnchủnghĩa,nếunhưkhiấyhọcthuậtđượctựdo,nhànướccổvũchocôngthương,thìcáchmạngsảnxuấtcóthểđãnảysinhởTrungQuốctrước.

4.ÔngLưunói:“ĐấtnướcButannằmtrênsườnnúiHimalayacóthểpháttriểncôngthươngnghiệpnhưkhuvựcĐàiLoanđượckhông?”

Câutrảlờicủatôilà:“Mọiviệcđềulàởconngười!”AnhkhôngthấyđấtnướcThụySĩnằmtrênsườnnúiAlpes,diệntíchcònnhỏhơnButan,nhưngkhôngnhữngpháttriểncôngthươngnghiệp,màtrongnhiềungànhnghềcònđứngđầuthếgiới.NếutheolýluậnvềnguyênnhânđịalýnhưôngLưunói,thìnhữngnướcnằmởvịtrítrọngyếuvềgiaothôngthủylụcnhưTâyBanNha,Italia,HyLạp,AiCập,cácngànhcôngthươngnghiệpphảipháttriểnthịnhvượnghơnmớiphải,vậyvìsaocácnướcnàylạikhôngpháttriểnbằngThụySĩ,mộtđấtnướcnúiđồitronglụcđịa,hayNaUy,ThụyĐiển,nhữngnướcthựcsựnằmtrongmộtgóccủachâuÂu?

5.ÔngLưuchorằngTrungQuốcthayđổithểchếđấtnước,chínhthểhaychínhsáchkinhtếđềurấtdễdànghoànthành,cóthểchothấysựbàixíchđốivớinhữngtưtưởngngoạilaicủangườiTrungQuốckhôngcao.

XinđượcthỉnhgiáoôngLưu,hàngloạtnhữngcảicáchđượcnóiởtrêncóđượctoànthểnhândânTrungQuốcbỏphiếuthôngquakhông,haylàđượcmộtquốchộithựcsựdodânbầura,trảiquatrìnhtựhợpphápđểthôngquakhông?Nếunhưcâutrảlờilàcó,thìluậnđiểmcủaôngLưumớiđứngvữngđược.Cònnếunhữngthayđổiđó

chỉdựavàomộttờpháplệnhcủanhữngngườicầmquyền,hoặcchỉlàdùng“condấucủkhoai”củamộtquốchộingựdụngđểthôngqua,thìđiềuđóchỉcóthểchứngminhrằngTrungQuốcthiếudânquyền.Saukhinhữngngườithốngtrịdùngnòngsúnggiànhđượcchínhquyền,chọnbấtkỳmộtchínhthểnào,thựchiệnbấtkỳmộtchínhsáchnàođềuđược,khôngcầnphảisuyxétxemnhândâncóđồngýhaykhông.

6.ÔngLưunói,ngườiTrungQuốcnóichuyệncógiọngnóitolàvìtrongtiếngHán,nhữngtừdịthanhkhôngđủ,cầnphảidựavàođộngtáctayvànóitomớibiểuđạthếtđượcýtứ.

NếunhưýkiếncủaôngLưulàđúng,thìchúngtathậtkhôngdámtưởngtượngngườiTrungQuốclàmthếnàođểgọiđiệnthoại?Trongtìnhhuốngkhôngthểbiểuđạtbằngđộngtáctayđược,phảinóitođếnmứcnàođểđốiphươngcóthểhiểuđược?Cácbạnđọccóthểgọiđiệnthoạingaychongườithâncủamình,nếunhưkhôngcầnphảinóitomàvẫncóthểtraođổivớinhauđượcthìcóthểthấylýluậncủaôngLưuthiếutínhthuyếtphục.

Theoýkiếncủatôithì,ngườiTrungQuốcthiếusựđàotạovềtrìnhtựthảoluận,khôngbiếttôntrọngphátngôncủangườikhác,nênthườngkhôngđợiđốiphươngnóixong,đãphảnbácluậnđiểmcủahọ.Hiệntượngcắtnganggiữachừnglờinóicủangườikhácnhưvậy,cũngthườngxuấthiệntrongnóichuyệnxãgiaothôngthường.Domọingườiđềumuốntranhđượcphátngôn,chonênmớihìnhthànhthóiquennóito.

7.ÔngLưubỏrarấtnhiềucôngsứcđểnóivềviệcrốiloạntronggiaothôngcủangườiTrungQuốclàdokhihọcláixeởtrườngdạyláichỉđượchọclýthuyết,nênkhôngcóhiệuquảnhưngườiMỹđượchọcthựctếtrênđường.VìvậyngườiTrungQuốctuythiđượcbằnglái,vẫncòncoiquốclộlànơitậpláixe,chạyxeđâmngangđâmdọc.

TuytôikhônghiểulắmvềchuyệndạyvàhọcởnhữngtrườngdạyláixeĐàiLoan,nhưngtrongtưởngtượngcủatôi,khitậpláixe,cơhộidùngcòisẽkhôngnhiều,vàcũngkhôngcóchuyệnđếnvạchsangđườnglạikhôngnhườngđườngchongườiđibộsangngang(nếukhôngthìcólẽsẽkhônglấyđượcbằnglái).Thếnhưngđếnlúcđirađườngrồi,thìliềnbấmcòiinhỏi,vàkhôngtôntrọngvạchsangđườngnữa?VậymongLưutiênsinhgiảithíchlýdogiùmtôi.

TrênđâylàmấydòngcảmnhậnsaukhiđọcbàiviếtcủaôngLưu,ôngLưunóiBáchDươngđangbôiđenvănhóaTrungQuốc,tôithìchorằngôngLưuđangtôhồngchonhữngvếtbẩncủavănhóaTrungQuốc.Nhưngbấtkểlàcườngđiệukhuyếtđiểmtrongvănhóacủachúngta,haytôvẽtrangtríchonó,tôiđềutintưởngrằngđộngcơcủatácgiảlàtrongsáng.Dovậy,riêngvớichuyệnôngLưunóiBáchDươnglànịnhbợbênngoài,tôithấykhôngnhữnglàmtổnthươngđếntấmlòngcủangườikhác,màcònkhônghợplogic.NếunhưBáchDươnglàmộtkẻnịnhbợ,thìđốitượngđángđểôngbợđỡphảilàQuốcdânĐảng,chứkhôngphảingườinướcngoài.VớitàinăngvàxuấtthântừĐoànCứuquốccủaBáchDương(ôngtừngđảmnhiệmchứcvụTổngcánsựHiệphộiVănnghệThanhniên,dướisựlãnhđạocủaĐoànCứuquốc),nếuôngchịuluồncúimộtchútvớinhàđươngcục,thìcóthểđãsớmlàmộthạtnhântrênchínhđànrồi.NhưngBáchDươnglạilựachọnviệcviếttạpvănphêphánnhữngthóitệđoanxãhộiđểmưusinh,dẫntớiviệcchọcgiậnQuốcdânĐảng,phảichịutùđàychínnămtrời.Mộtngườicótiếttháonhưvậy,cóthểcũngkiêungạo,nhưngtinchắcrằngtuyệtkhôngcóchuyệnnịnhbợ,khôngbiếtLưutiênsinhthấythếnào?

NGƯỜITRUNGQUỐCVĨĐẠIÝkiếncủaôngChuQuếđăngtrênbáoLuậnĐàn,LosAngelesngày13.3;báoĐộcLập,ĐàiBắcngày12.4,vàtạpchíBáchTính,Hồng

Kôngngày16.5.1985.

ngBáchDươngcómộtbàinóichuyệnvớitiêuđề:“NgườiTrungQuốcxấuxí”,ýkiếncủatôithìhoàntoàntráingược,đólà:“NgườiTrungQuốcvĩđại!”

PhàmnhữngnơicóngườiTrungQuốcsinhsống,thìtinchắcrằng,biểuhiệnđầutiên,đólà:“Chenchúc,ồnào,bẩnthỉu,rốiloạn”.“Chenchúc”làvìxemtụtập,“ồnào”làvìtranhnhaunóitrước,“bẩnthỉu”làvìcùnglănlộnvớibụibặm,“rốiloạn”làvìtựdotựtại.

NgườiTrungQuốcquantâmđếnnỗikhổcủangườikhác,biểuhiệnởchỗthíchxemtụtậpđôngngười.Giếtngườiphảixem,ngườichếtphảixem,cháynhàphảixem,chếtđuốiphảixem,tainạngiaothôngnghiêmtrọngcàngphảixem.Cảnhngộngườikhácgặpphảicàngthêthảm,thìcàngphảixembằngđược,nếukhôngthìđãbỏmấtmộtthờicơtốtđểhưởngthụhạnhphúctrongđời.“Thươngthayđờinày,thậtnhiềuhoạnnạn!”Xemnỗiđaubuồncủangườikhác,màmừngchomìnhđượcmaymắn,đúnglàmộtsựhưởngthụlớnnhấtđời.

Mườimấynămtrước,khiđườngcaotốcxuyênsuốtNamBắcđảoĐàiLoanđangđượcxâydựng,giữaĐàiBắcvàCơLongchỉcómộtconđườngduynhất.Cómộtlần,trướccửatrườngtiểuhọcTịchChỉxảyramộtvụtainạngiaothông.Mộthọcsinhđingangquađườngquốclộ,bịmộtchiếcôtôđangphóngnhanhcánchết.Chiếcxegâytainạnđãungdungchạyđitrướcánhmắtthaoláocủanhữngngườiđứngxem.Hàngtrămngườimụckích,màkhôngcómộtaiđứngracungcấpbấtcứmộtmanhmốinàovềhungthủchocơquancảnhsáthaychínhquyền,chứđừngnóilàcònghilạiđượcbiểnsốcủachiếcxegâyhọa.Mọingườichỉtụtậpđứngxemhiệntrườngồnàonhưmộtbầyongvỡtổ,nhânviêncảnhsátphảidùnghếttấtcảnhữngcáchthứcchốngbạođộng,rasứcngănchặn,màquầnchúngvẫnnhưsóngxôlũcuốntiếnđến,khiếnchochỉtrongchốclátconđườngđãtắcnghẽnđếnnỗiconchimbaykhônglọt.Trongđámngườicómột

ngườiđànôngkhỏemạnhướcđộbốnmươituổi,gươngmặthớnhở,miệngchửitục:“Đ.mẹnó!Lạicánchếtngườirồi!”Rồihàohứngchenlấnbiểnngườivàoxem,nhưsắpđượcthấymộtquangcảnhtuyệtvờihiếmcó.Chođếnkhiôngtachenđượcquabiểnngườivòngtrongvòngngoàingóvàotậnnơi,thìbỗngnhiênnhưbịđiệngiật,gàolênkhócthậtlớn...Đãmườimấynămrồi,tôicứnhắmmắtlại,thìcảnhtượngấylạihiệnlênrõmồnmộttrongđầu.

Mấynămtrước,tạiđoạnTamNghĩađườngcaotốcĐàiLoantừngxảyramộtvụtainạngiaothôngnghiêmtrọng,sáubảymươixeôtôlớnnhỏđâmvàonhau.Nguyênnhânbanđầuchỉlàvìmộtchiếcxebịnạn,nhữngxeđingangquadừnglạixem,khiếnchochiếcxetiếpsauphanhkhôngkịp,đâmliêntiếpvàonhau,khiếncảmộtquãngdàiồnàorốiloạn.ỞnhữngnơicóngườiTrungQuốc,chỉcầncótainạnxảyra,thìkhôngthểthiếunhữngkhángiảtụtậpđếnxem.Cộtlửarừngrựcthiêurụinhàcửa,lưỡilửabốclênkhôngtrung,nhữngngườibịmắckẹttrongđámcháykêutrờigàođất,nhưnggiữabiểnlửavàđộicứuhỏaluônbịngăncáchbởimộtbứctườngràonhữngngườiđứngxem.Trongrừng,khimộthầmmỏxảyratainạn,rấtnhiềuthợmỏbịmắckẹtdướihầm,sốngchếtmấtcònchỉtrongthờigianmộtnhịpthở.Khiấy,nhấtđịnhsẽcórấtnhiều“ngườihảotâm”,khôngngạiđườngxanúicao,vượtmuôndặmđến,làmthànhtừngđoànngườihỗnloạn,vítchặtlấycửahầmmỏ,giànhmấtcảđườngcủanhânviêncứuhộ.Chỉcầnmộtchỗcómật,khôngcầnbiếtlàkínđáothếnào,nhữngđànkiếnđềungửimùimòđến.Xelửatrậtbánh,máybaycósựcố,nướclớnvỡđê,cóngườitựsát,xửbắnphạmnhân,...ngườiTrungQuốcđềugiốngnhưnhữngconkiếnthấymùimậtchạyđếnxemngay.

Hơnhaimươinămtrước,cómộtngườiđànôngvìnhấtthờinghĩkhôngthôngđãtrèolênnóctòanhàkháchsạnmườitầngtrênconđườngphíatrướcTòathịchínhĐàiBắc,kêurằngmuốntựsát.Lậptứcthuhútnhữngkhángiảđếnxemđứngchậtkhắpcáchangcùngngõhẻm.Nhânviêncảnhsátnhưgặpphảicườngđịch,vừaphảicănglướicứuhộantoàndướitòanhà,vừaphảichongườilênnócnhàkhuyêngiải,cácphóngviêngiươngmáyảnh,ngắmsẵnkhuônhình,sẵnsàngchớplấykhoảnhkhắcquýgiánhất.Ngườiđànôngấylạicũngkỳlạ,mặcviêncảnhsátnóiđếnvãbọtmép,anhtavẫnmộtmựctựsát,nhưnglạikhôngchịunhảyxuốngliền,màcứnhưvậysuốtmộtgiờđồnghồ,rồihaigiờđồnghồtrôiqua.SựkiênnhẫnkhiđứngxemchuyệnnáonhiệtcủangườiTrungQuốccóthểnóilànhấtthiênhạ,

ngoáiđầulênnhìnsuốthaibatiếngđồnghồ,cổđãmỏicảrồivẫnkhôngchịunghỉmộtlúcnào.Chiếcđồnghồtrênnócnhàgađốidiệnđãđiểmmườimộttiếng,màngườinhảyvẫnchưachịunhảy,ngườixemvẫnchưachịuđi,lúcấycómộtbànộitrợtayxáchcáilànkhông,miệnglầmbầmbảo:“Muốnnhảythìkhôngnhảynhanhđi,đểbàđứngđợixemxongcònđimuarau!”

VìsaongườiTrungQuốcthíchxemhiệntrườngnhữngvụtainạn?BởivìcảcuộcđờingườiTrungQuốcchínhlàmộttainạn.MộtlầnlàmngườiTrungQuốclàmộtlầntrảiquakiếpnạn.TainạnmãimãilàanhemsongsinhvớingườiTrungQuốc,khôngtrừmộtaicả,vấnđềchỉlànóđếnkhinàovàđếnởđâumàthôi.ĐạoĐứckinhnói:“Cốhữuvôtươngsinh,nandịtươngthành,trườngđoảntươnghình,caohạtươngkhuynh,âmthanhtươnghòa,tiềnhậutươngtùy”(Chonên,cóvàkhôngsinhralẫnnhau,khóvàdễtạonênnhau,dàivàngắnhìnhdunglẫnnhau,caovàthấpnghiêngdựavàonhau,âmvàthanhhòavớinhau,trướcvàsautheonhau).Khổvàsướng,hạnhphúcvàtainạnđềuchỉlàtươngđối,khôngphảilàtuyệtđối.Ngườicưỡingựathìtacưỡilừa,“nhìnlênthấychẳngbằngai,nhìnxuốngthấycũngchẳngaibằngmình”.Ngườikhácgặpphảinỗiđaukhổrấtlớn,màmìnhmaymắnthoátđược,trôngthấycảnhngộbithảmcủangườikhác,nghĩđếnmìnhmaymắnđượcsungsướngthoátnạn,sựhưởngthụấytrongcuộcđờikhómàgặpđượcmấylần,khôngnắmlấythờicơmàhưởngthụchođã,chẳnguổnglắmsao?NgườiTrungQuốcnàocũnglànhânvậtchínhcủamộtvởbikịch,mộtkhigặpđượcbikịchngườikhácđangdiễn,thìlàmsaodễdàngbỏquađược?

Cònnhớtrongthờikhángchiến,vàomùađôngnướccạn,bênbờsôngngoàicửaTriềuThiênởTrùngKhánh,phàkhôngthểtrựctiếpcậpvàobờđểđónhànhkhách,màphảibắcmộtchiếccầuphaotạm.Phàcứvừađếnlàtấtcảhànhkháchtheolệthường,thểhiệnhếtkỹnăngtruyềnthốngcủangườiTrungQuốc,chenlấnnhaulênnhưongvỡtổ.Cómộtbàcụbịchenrơixuốngsông,ngoilênchìmxuống,trênbờhàngngànvạnngườiđứngxem,trênsônghàngtrămchiếcthuyềnlớnnhỏcũngđứngxem,màkhônghềcóainghĩđếnchuyệncứungười.KhiấytrongđámđôngcómộtquânnhânngườiMỹđiđến,cởiphăngáokhoác,tungngườinhảyxuốngsông,quarấtnhiềuvấtvả,cuốicùngmớicứuđượcbàlãolênkhỏimặtnước.NgườiquânnhânMỹấy,saukhihoànthànhnghĩacửcứungười,đitìmlạichiếcáokhoácthìkhôngbiếtnóđãbiếnđiđằngnàomấtrồi.

Ngườilínhấychỉmấtmộtchiếcáokhoác,chứcảnhngộdướiđâycònthêthảmhơnnhiều.Bamươinhămnămtrước,ởnhàgaxelửaĐàiTrungtôiđãgặpmộtsựviệcảnhhưởngđếncảcuộcđờimình.Cómộtngườiđộcthânkhôngquenbiếtbỗngnhiênốmngãlănrangaytrướccửanhàga,tìnhhuốngkhiđóvôcùngkhẩncấp,tôivộigọimộtchiếcxebabánh,đưaanhtađếnbệnhviệncấpcứu.Đếnbệnhviện,vẫncònchưalàmxongthủtục,thìngườikhôngquenbiếtđóđãtắtthở.Bệnhviệnyêucầutôilậptứcđưathithểđi,đểtránhảnhhưởngđếnhoạtđộnglàmăncủahọ.Tôimộtthânmộtmình,lạnướclạcái,bảotôiphảiđưathithểcủamộtngườichếtkhôngbiếttênđiđâu?Maymắnlàbệnhviệnđãmờicảnhsáttới,cảnhsátyêucầutôichobiếttêntuổicủangườichết,nguyênnhântửvong,cònbắttôiđemthithểđểởmộtkhuvựcthíchhợp,đợicánbộkiểmsátđếnkhámnghiệm.Chậtvậtsuốtmộtngày,khókhănlắmmớitìmđượcngườinhàcủangườichết,họvừađếnliềnđưaramộtvấnđềnghiêmtrọnghơn,rằngtrênngườingườichếtcó50đồng,giờkhôngthấyđâucả.Tôilạibịcảnhsátbắtlạitrakhẩucung,viếttườngtrình,tìmngườibảolãnh,bậnrộnsuốtmộtthángtrời,maymàtổtiênphúcđức,cuốicùnggiaquyếnngườichếtđãnóithậtrằnghọvốnchỉlàsợtôibắtphảitrảtiềnxe,phígửinhàxác,chonênđãnóidốirằngbịmất50đồng,đểrataytrướctôimộtbước.Đúnglàvôcùngmaymắn!Ngườinhàquêvốnthậtthà,nênchỉnóilàmất50đồng.Nếuhọmànóimấtnămvạnđồngthìcólẽtôiđãphảingồitùcảđời.

NgườiTrungQuốctrướckhổnạncủangườikhác,thườngchỉbiếtkhoanhtaygiươngmắt,hàohứngđứngxemnáonhiệtđểthểhiệnsựđồngtình,còntrướcthànhtựuhayhạnhphúccủangườikhácthìlạiđốiđãibằnglòngđốkỵ,nétránh,vôcùngđộcác.NgườiTrungQuốcbaodungđạilượngtuyệtđốikhôngthểchấpnhậnnhữngngườimàmìnhquenbiếtlạimạnhhơnmình.Đặcbiệtlànhữngngườibạncùngtronghàngngũkhổnạnthìtuyệtkhôngthểchấpnhậnmộtphầntửnàotrongđóthoátrakhỏibểkhổ,gọilà:“khôngchấpnhậnđượccháocủangườinghèocóváng”.Mọingườiđềucùngnghèokhổđếnnỗichỉcóăncháoquangày,nếunhưlạicómộtngườinàochođượcnhiềugạohơnmộtchút,cháonấulênđặchơnmộtchút,trênmiệngbátcháosẽcómộtlớpvángmỏng.Nhưthếlàkhôngđượcrồi,thếmàchịuđượcà,aimàchịuđược.Khôngthểkhôngchỉnhchonómộttrận.Tấtcảmọingườiđềuănmìthìvuivẻ,yênlànhvôsự,nhưngmộtkhitìnhhìnhthayđổi,tôichỉđượcănmìthịtbăm,cònanhlạiđượcănmìsườnhầm,thếthìtôilàmsaocóthểsốngđượcquanhữngngàynhưthế?Mìnhđóingườiđói,thìsẽkhông

thấyđói,mìnhyếungườiyếuthìsẽkhôngthấyyếu,nhảyxuốnggiếngcũngphảitìmngườichiasẻcùng.TrongxãhộicủangườiTrungQuốc,từmiệngcủanhữngkẻthấtbạichúngtacóthểbiếtđược:nhữngkẻthànhcôngvĩnhviễnkhôngcócáitìnhnhưkẻthấtbại.Nhữngbạnbècũtuyệtkhôngthểlàmthuộchạtốtcủanhữngkẻthànhcông,nhữngkẻthànhcôngcũngtuyệtkhôngdùngbạnbècũlàmthuộchạ,TrầnThiệpgiếthếtbạnbèxưacũ,cuốicùngbảnthânmìnhcũngchịuhọasátthân.

TrungQuốclàmộtdântộckhôngsùngbáianhhùng,ngườiTrungQuốcsùngbáiđềulànhữngkẻxuixẻothấtbại!QuanCôngsơýlàmmấtKinhChâumớiđượcngườitađốtnhangkhấnvái.SởBávươngvìtựvẫnởÔGiangmớiđượcsuytônlàanhhùngcáithế.GiaCátLượngcúccungtậntụymớiđượctônlàdiệutoánthầncơ.NếunhưQuanCônggiữvữngđượcKinhChâu,SởBávươnggiànhđượcthiênhạ,GiaCátLượngphụchưngđượcnhàHán,ngườiđờisaukhôngbiếtliệucócònsùngbáihọnhưvậykhông,quảthậtrấtkhónói.Đốivớingườiđãchếtcònnhưvậy,thìđốivớingườiđangsống,lạilànhữngngườicùngxuấtthântươngtựnhưmình,thếmàhắndámtrèolêncao,thìmìnhkhôngkéohắnxuốnghỏicóđượckhông?Cáitinhthần“đấuđánộibộ”ấylàmộttrongnhữngtruyềnthốngưutúmấyngànnămnaycủadântộcTrungHoa.

Trướcnhữngkẻmạnhbênngoài,ngườiTrungQuốc,từxưađếnnaymộtmựcgiữhòabình,đặcbiệtlàđốivớinhữngngoạiđịchhunghãn,thìdùchúngcócưỡilênđầulêncổ,rồiỉađáilênđấy,cũngvẫnkhoanhồngđạilượng,thảnnhiênchịuđựng.Riêngchỉcóvớingườinhàmình,thìtrongmắtkhôngchomộthạtbụibayvào,tronglòngkhôngchứanửacâunóivuvơ.Đánhđậpđònroi,hạđộcdược,bắnámtiễn,nhữngngónnghềđấuđángầmnàychẳngtừmộtcáigìlàkhôngdùng.Đặcbiệtlàviếtthưnặcdanhtốcáo,đượccoilàtuyệtkỹquántuyệtcổkim,riêngcótrongthiênhạcủangườiTrungQuốc.NgườiTrungQuốccómộthamthíchthếnày,bấtkểlàmộtchínhquyềntheohìnhthứcnào,chỉcầnnắmtrongtayquyềnsinhquyềnsát,làliềngiốngnhưnhữngtênnghiệnmatúy,rấtnhiệttìnhyêuthíchmônviếtthưtốcáo,nghetheolờitốcáomộtcáchmùquáng.Nghenóirằng,xưaThươngƯởngcóphép“vucáosẽphảichịuchínhtộimìnhvucáo”,nhưngngườiTrungQuốcbảolưulạitấtcảmọithứ,duychỉcóđiểmnàylàkhông.NgườibạncũcủatôilàôngTrườngCung,giỏithưhọatriệnkhắc,làmộtngườihứngthúvớiđạocủangườixưa,tínhngaythẳngxởilởi.DướithờikỳchínhphủBắc

Dương,bịmộtkẻtốcáo,mắcphảitộidanhthamgiađảngcáchmạng,bịphánxửtửhình,cònchưakịpthihànhánthìcôngcuộcBắcphạtthànhcông.DướithờinướcNgụyMãnChâu,lạibịtốcáolà“phầntửTrùngKhánh”(theoQuốcdânĐảng),vàlạibịxửtửhình.Chỉcònmộtngàynữalàphánquyết,thìngườiNhậtđầuhàng,nếukhôngthìchếtchắckhôngcònnghingờgìnữa.ĐếnĐàiLoanrồi,lạibịtốcáolàgiánđiệp,bịxửbảynămtù.ĐếnnayôngTrườngCungđãtámmươihaituổi,khôngbiếtcócònphảiđộicáimũnàocủangườikhácnữakhông.

MộtngườiTrungQuốc,thôngminhtàitrí,mọinănglựcthểhiệnrađềuthuộchàngđầu,nhưngchếngựcảmộttỷngườiTrungQuốclạidễnhưlùamộtđàncừu.Anhchỉcầnđểchohọcùngchịukhổnhưnhau,cùngchịutứcgiậnnhưnhau,thìchắcchắnhọsẽcóthểchịuđượcnỗikhổmàngườikháckhôngthểchịu,chấpnhậnđượcnỗitứcgiậnmàngườikháckhôngthểchấpnhận.Nếucócuộcthivềchịukhổchịutội,ngậmhờnnhẫnnhục,ngườiTrungQuốcnhấtđịnhgiànhgiảiquánquân.Họcũngchỉbiếtcóvậy,ngoàirathìthêmcảbịngườitadùngroidavụtlưng,tụtậplạithànhđoànhàngngànhàngvạnngườiđắpthànhđàosông,giốngnhưlũkiếnthợtrongđànkiến.Tuyệtđốiđừngnghĩđếnchuyệntìmcáchcảithiệncuộcsốngcủahọ,biệnphápthôngminhnhấtlà,nhẫnnạilắngnghelờikểkhổcủahọ,rồirabộnhưmìnhlàngườiđồngcảnhngộ,cùngthânphận,nhưthếlàđãđủrồi.

Chuyện“khôngănđượcthìđạpđổ”ngườiTrungQuốcaiaicũngbiếtlàm;“bacâychụmlạinênhònnúicao”thìlạicảmgiácnhưlàmkhôngnổi.

Ởrạpchiếuphim,khichiếuđếncảnhbithảm,nhữngembémồcôi,nhữngquảphụcùngđườngkhổsởthìtấtcảkhángiảởdướingườilaunướcmắt,ngườichùinướcmũi,hếtthảykhánphòngđềusụtsùitấmtức,nhưthểtrênmànbạcđangchiếunhữnggìchínhhọphảichịu.NgườiTrungQuốckhiấyđãpháthuyđếnhếtmứcsựcảmthôngđồngtình:“ngườiđóimìnhđói,ngườiyếumìnhyếu”.Bộphimchiếuxong,khángiảgiảitán,rangoàikhánphòng,điquachỗnhữngtrẻemtàntật,nhữngôngbàgiàbệnhhoạnnằmngảbênđường,khảngiọngxinxỏ,nhưngnhữngnhàhảotâmmắtvẫncònđỏvìkhócấycứthảnnhiênđiqua,coinhưkhôngthấygìcả.ĐóchínhlàngườiTrungQuốc,sốngởhaithếgiớikhácnhau,vĩnhviễncóhainhâncáchkhácnhau.Mộtlàthếgiớilýtưởng,trànngậpnhânnghĩađạođức,aiai

cũnghiểurõtrunghiếutiếtnghĩa;vàmộtlàthếgiớihiệnthực,trànngậpchiếntranh,đóikhát,đaukhổ,chếtchóc,giữangườivớingườisátphạtlẫnnhauđếnmộtmấtmộtcòn,ĐườngNghiêuNguThuấnkhôngthểlàmnổimộtcáibánhvẽ,“KinhThinóirằng...,KhổngTửnóirằng...”,cũngkhôngchovàonồimàănđược,“tutềtrịbình”làchuyệncủangườikhác,cáibụngđóithìchỉcótựmìnhbiếtmàthôi.

TrungQuốcrốtcuộclàmộtdântộcgiànua,lịchsửvănhóanămngànnămcũnglànămngànnămkinhnghiệmthựctếvềmộtcuộcsốngkhốnkhổ.Cácbậcthánhhiềnxưađãđểlạichochúngtamộthệthốnglýluậnnênlàmmộtconngườinhưthếnào,đồngthờicuộcsốnggiankhónămngànnămđãtôiluyệnnênmộtkhokinhnghiệmquýbáuvềviệcphảilàmthếnàomớisốngđược.Trênlýluậnthìphảilàmthếnàymớilàđúngđắn,nhưngtrênthựctếphảilàmthếkiamớicóhyvọngsống.“Lýtưởng”và“hiệnthực”vĩnhviễnđốilậpvớinhau,nhưngtakhôngthểbỏlýtưởng,lạicũngkhôngthểkhôngnhìnnhậnhiệnthực.Vìthếchỉcócáchphảiphânbiệtrahaicuộcsốngtrongthếgiớilýtưởngvàtrongthếgiớihiệnthực,mộtconngườinhưngcóhaitầngnhâncách.NgườiTrungQuốctrongthếgiớilýtưởnghiểuđạođức,haynhânnghĩa,cóđầyđủnhữngđứctínhtốtđẹptrunghiếunhânáitínnghĩahòabình.NgườiTrungQuốctrongthếgiớihiệnthựcliêntụcphảiđấutranhtrêntrậntuyếnđóinghèo,chấpchớitrênranhgiớigiữasựsốngvàcáichết,việclớnnhấttrongđờikhônggìbằngbảovệđượcmạngsốngcủamình,lừalọcdốitrá,cẩuthảquangày,chỉcầncóthểgiữđượcmạngsốngcủamìnhthìkhôngcóchuyệngìlàkhôngthểlàm.Đạolýlàmngườitrongthếgiớilýtưởng,chỉlànóichongườikhácnghe,cònhànhđộngtrongthếgiớihiệnthựclàthựctiễncủamình.ChonênanhvĩnhviễnkhôngthểđoánrađượcýtứcủangườiTrungQuốcthôngquanhữnggìanhtanói.Anhtanóianhtaghétnhấtlàkháchsáo,nhưnganhkhôngthểtùytiệnchútnào.Anhtanóihômnayanhtakhôngmuốnnóichuyện,nhưnganhkhôngmờianhtanóilàkhôngđược.Nếuchỉcónhưvậythìcũngđơngiản,chúngtachỉcầnlàmngượclạinhữnggìanhtanóilàđược.Nhưngkhông,ngườiTrungQuốcnóichuyện,cólúcthìlàngượclại,cólúclạivẫnlàthật,dùanhcólàcongiuntrongbụnganhta,cũngkhôngcócáchnàohiểuđượcýtứthựcsựcủaanhta.

ÔngTrươngvàôngVươnglàhaingườibạncũ,contraicảôngTrươnglấyvợ,nhưngkhôngđưathiếpmờiôngVương,chuyệnấyôngVươngđãnắmchắclýrồi.Saulầnấy,cóbữagặpôngTrương,

ôngVươngliềnhùnghổhỏitội:

“Anhkhôngcoitôiragìphảikhông?Làmsaocongiailấyvợcũngkhôngbáochotôimộttiếng?”

“Chuyệncủatrẻcon,khôngdámlàmvấtvảđếnbác!”

“Anhnóigìthế?Chúngtachơivớinhauthếnào,saolạikhôngbáochotôimộtcâu.”

“Xinlỗi!Xinlỗi!Chủnhậttuầnsau,tôicướivợchothằngthứhai,bấtkểthếnàocũngmờibácnhấtđịnhphảicómặtnhá!”

“À!Ừ!”

ThếlàôngVươngđếnchỗnàocũngrêuraorằngôngTrươngliêntụcmượnlýdocướivợchohaicongiaiđểtrụclợi!RồilạingầmtốcáolênphònghànhchínhdânsựrằngôngTrươngviphạmMườiquyđịnhđổimớiđốivớinhânviêncôngchức.

ThếgiớilýtưởngcủangườiTrungQuốctrànngậpnhânnghĩađạođức,aiaicũnghiểurõnhânhiếutiếtnghĩa;thếgiớihiệnthựccủangườiTrungQuốctrànngậpchiếntranh,đóikhát,đaukhổ,chếtchóc,giữangườivớingườisátphạtlẫnnhauđếnmộtmấtmộtcòn.

NhữngbậchiềntriếtTrungQuốcxưađãnângconngườilênvịthếquácao,yêucầuđốivớiconngườicũngquáhàkhắc,rấtnhiềuquyphạmhànhvimàhọđặtrakhôngphảimộtngườibằngxươngbằngthịtcóthểhoàntoàntuânthủđược,vàcũngkhôngthểthựchiệnđượcthôngsuốttrongxãhộihiệnthực.Nếucómộtngườinàođólạilàmđúngtheonhữngquytắcấytừnglitừngtímột,thìnếuchẳngbịngườitagọilàngốc,cũngchắcchắncũngtựdiệtvong.Thếmàhọcònkhăngkhăng:“Chẳnglàmthánhhiền,thìlàcầmthú!”Thánhhiềnthìchỉcónhữngbứctượngđượcchạmđặttrongmiếuthờmớicóthểlàmđược,còncầmthúvàngườilạivẫncósựkhácbiệt.Ngườilàngười!Tuyrằnghọcókhuynhhướnglàmmộtbậcthánhhiền,nhưngrốtcuộcvẫnkhôngphảithánhhiền.Conngườicũngcóxuhướnglàmcầmthú,nhưngcũngkhôngphảilàcầmthú,

ngườilàmộtđộngvậtcóthấttìnhlụcdục.Chuyệnlớnnhấttrongcuộcđờiconngườilàphảisống,cuộcsốnggiankhổmấyngànnămđãtôiluyệnchongườiTrungQuốctrởnênvôcùngkhéoléo.Cáigìlànguyêntắccaonhất,cáigìlàlýtưởnglớnnhất,duytrìmạngsốngchínhlàlýtưởnglớnnhất.NgườiTrungQuốchyvọngmọingườiaiaicũngvôtưhiếunghĩa,giúpđỡkẻyếu,lấyviệcthiênhạlàmphậnsựcủamình,ítnhấtlà“giữađườngthấychuyệnbấtbìnhchẳngtha”,trượngnghĩagiữlời,gìngiữcôngbằng.Thếnhưngsựthậtmấyngànnămnaylạidạymọingườirằng,dùthếnàocũngkhôngnênxíavàochuyệnkhôngphảiphậnsựcủamình,kếtquảcủaviệchayquantâmđếnchuyệnngườikhác,nặngthìmấtmạng,nhẹthìmắcphiền.Muốnđượcsốngthìphươngcáchduynhấtlàhọctheoconrùa,lúcnàocầnphảirụtđầuthìphảirụtđầuvào.“Cửanhàmìnhtuyếtrơitựquét;Nócnhàaisươnggiámặcbay”,“Nghềgiúpnuôithânnênchúý;Việcchẳngliêncanchớđểtâm”.Trừphithấycuộcsốngphiềnkhôngchịunổinữarồi,thìhãyđilàmKinhKha,NhiếpChính.

Ởngãtưđường,mộtngườiđixemáybịtôngngãgiữađường,máuchảylênhláng,vôcùngnguycấp,kẻgâytainạnđãchạymấthúttừlâu,nhữngchiếcxeđiquađềuvòngsangbênđườngchạybiến,khôngmộtaichịuphiềnđếnthânmình.Bỗngcómộtngườiláixetaxitốtbụngđingangquađó,quáđỗithươngtâm,anhđãdừngxelại,đỡngườibịthươnglênxe,đưatớibệnhviệncấpcứu,nộpgiúptiềnbảolãnh,cuốicùngcũngcứuđượcmộtmạngsống.Đếnkhingườibịthươngtừcửatửtrởvề,lậptứckhăngkhăngvuchoânnhâncứumạngchínhlàhungthủđãđâmanhtabịthương.Lýdorấtđơngiản:nếukhôngphảilàanhtađâm,haingườicảđờichưatừngbiếtnhau,vìsaolạivôcớđưamộtngườigầnchếtmáumebêbếtlênxemình,đưađếnbệnhviệncấpcứu,lạicònnộpgiúptiềnthuốcthang?Quantòacũngtinrằnglýdoấylàxácđáng,thếlàngườiláixetốtbụngkiacuốicùnglạibịácbáo,phảibáncảxecủamìnhđểbồithườngchocáilỗiđãcứungườicủamình,lạicònbịxửtùsáutháng.

Nhữngngàytrờimưa,trênxebuýtcôngcộngđôngchậthànhkhách,cửasổlạiđóngchặtđếnkhônglọtmộtsợigió,khiấymộttênlưumanhrítthuốclátrênxe,khóithuốckhiếnhànhkháchtrênxengườichảynướcmắt,ngườichảynướcmũi,hođếnlạcgiọng,nhưngkhôngmộtaidámkhuyêncantênhútthuốcấykhôngđượchútthuốcnữa.ỞTrungQuốc,khicómộtviệcxâmphạmđếnquyềnlợicủahaingườitrởlên,thìchắcchắnsẽkhôngcóaiđứngralêntiếngkiếnnghị.“Ngườibịthiệtcóphảimộtmìnhmìnhđâu,ngườikhácđều

chịuđượcthìlàmsaomìnhphảixuấtđầulộdiện,lạimắctộivớingườita.”Nếucócuộcthivềkhảnăngnhẫnnại,thìkhôngaicóthểbìđượcvớingườiTrungQuốc.

Vớiviệcquyềnlợicủamìnhbịxâmphạm,chỉcầncóngườikháccũngcùngbịhại,thìngườiTrungQuốcsẽluônnhẫnnhịnchịuđựng,“lùimộtbướcbiểnrộngtrờicao”,tuyệtđốikhôngđượcđãngốclạicònngốchơn,đểmìnhmắctộivớingườikhác,cònngườitalạithuậnlợi.Cònvớinhữngviệcchẳngliênquangìtớiquyềnlợicủamình,ngườiTrungQuốcrấtbiếtsángsuốtgiữmình,đặtmìnhrangoàisựviệc,làmmộtngườiđứngbêncạnhxemtròvui,tuyệtnhiênkhônglộiquanướcđục!Tayđangsạchlẽnàolạiđểdínhphânchó,anhbảohắntamáulạnhư?Khôngmáulạnhthìhắnlàmsaosốnglâutrămtuổiđược!

Bấtkểlàkhinào,làmmộtngườiTrungQuốcvĩnhviễnlàmộttainạn.Nămngànnămnay,ngườiTrungQuốcliêntụcđấutranhtrêntrậntuyếnđóikhát,liêntụcchấpchớitrướccửaâmty,“cơmnoáoấmrồisaumớibiếtđếnđâulàvinhnhục,khôđụnđầysẵnrồisaumớibiếtlễtiết”.Trongkhisốngchếttồnvongchỉtrongmộthơithở,saocóchỗchoanhungdungnhườngnhịn.Khianhbốnnămngàychưacóthứgìăn,đóivàngcảhaimắt,làmsaolạicóthểkhôngănthịtchó,khôngănthịtbò,đếnthịtngườicũngcònphảiănấychứ!ThánhnhânTrungQuốcnói:“Khôngsợít,chỉsợkhôngcôngbằng;Khônglonghèo,chỉsợkhôngyênổn.”Đólàhaicâuhồđồnhấttrongthiênhạ,đã“ít”thìlàmsaomà“côngbằngđược”?Mộtquảtáochiachomộtvạnngườiăn,anhlàmsaocócáchchiachođềuđược?Đã“nghèo”rồithìyênlàmsaođược.Mộtngườimànămsáungàychưacócáigìchovàomồm,thìanhtalàmsaocóthểnhườngnhịnchongườikhác,cònmìnhthìlùilạimàchờchết?“Khôngsợít,chỉsợkhôngcôngbằng”,làmuốnmọingườicùngnhauchịuđóichịukhổ,“Khôngsợnghèo,chỉsợkhôngyênổn”làyêucầumỗingườiTrungQuốcchấpnhậnđitừtrậntuyếnđóinghèođếncửaâmty.Ngườigiàucóthìkhônghẳnlàđãkhảngkhái,nhưngbầncùngvàkybochắcchắnlàanhemsongsinh,hơnnữacònlàmảnhđấtmàumỡnuôidưỡngchotính“tựtư”.NgườiTrungQuốccótựtưhaykhôngtôikhôngbiết.Năm1949,cómộtviêncôngchứcnhỏtrongmộtcôngxưởngnhànước,đếgiàyanhtathủngmộtchỗ,muốntìmmộtmiếngdađểvávào,anhtanhìnthấysợidâydatodàihơnhaitrượngtrongcáimáy,nhânlúcđêmkhuyaxưởngđãnghỉ,liềncắttrộmlấyhaithước.Giàydathìvátốtrồi,nhưngtoànbộmáymócởxưởngthìbị

đìnhđốnkhônglàmviệcđược.Thờigianấy,loạidâycu-roanàycònphảinhậpkhẩutừnướcngoài,chỉmộtnhátcắtcủaanhchàngkia,đãbáohạicảxưởngphảinghỉviệchaitháng.Ngườinhânviênnàydokhôngđượcgiáodụctốt,việckhâugiàylạilàviệcgấpcủabảnthân,tấtnhiênsựviệckiacóthểhiểuđược.Nhưngngaycảnhữnggiáosưđạihọccũngcầnphảigiáodục!Nămấy,cóđoàngiáosưnọđếnthamquanmộtcơquan,thấytrênmáiđìnhhóngmáttrongvườnhoacủangườita,hoalăngtiêunởrấtđẹp.Loạilăngtiêunàychỉcómộtgốcchínhmọctừđấtlên,rồileolênmáiđình,mớichiaranhiềunhánhnhỏ,làmthànhmộtcáimáichemáttrênnócđình.Cómộtvịgiáosưtrôngthấyrấtthích,nhânlúcmọingườikhôngchúýmớilấykéo,táchmộtcái,cắtngangthâncâylấymộtđoạnmangvềnhàtrồng.NgườiTrungQuốcchỉcầntiệnchomình,lợiíchchomình,thìdùcógâyrataihọalớnthếnàochocộngđồng,cũngchẳngđắnđogì.Đêđiềulàcáiquantrọngđốivớitàisảnvàtínhmạngcủahàngtriệungười,màcóngườichỉvìmấyđồngtiền,khôngngầnngạicắtdâythéptrênlồngđákèđêđểbánsắtvụn,đếnkhicólũlụtxảyra,khiếnchohàngtriệungườitửvong,hàngtrămtriệutàisảnbịtổnthất,thì“chuyệncủanhàanh,tôikhôngliênquan”.Trậnlũngày7tháng8năm1959chínhlàmộtbằngchứngđanhthép.Mọingườichắcvẫncònnhớchuyệnmấynămtrước,cócơquanbánpenicillindùngchothúyvớigiáquyđịnh,cóngườimuađượcrồi,mớigiảlàmpenicillindùngchongườiđểbán,khiếncóngườitiêmbịchết,sauđấylàhàngloạtnhữngtrườnghợptươngtựkéodàimãi.Bâygiờtrênthịtrườngchẳngphảivẫncórấtnhiềuđồnhựatáichếtừphếliệuytếđấythôi?MộtdànmáymócgiátrịmấytriệuđôlaMỹlàcủachungmọingười,tôichỉlấycómỗiđoạnốngsắtxuốnglàmgậychống,tuychẳngđánggiámấychụcđồng,nhưngđólàcủatôi,khônghiểuđiềunàythìkhôngphảilàngườiTrungQuốc.

Maymắnlàởnhữngnơicôngcộnghiệnnayđềudùngcửatựđộng,khiếnngườiTrungQuốcmấtđimộtcơhộiđậpvàomặtngườikhác!Trướcđâykhiphổbiếncửalòxo,hễngườiTrungQuốcđiqua,làmộtchânđạpcửa,hùngdũngbướcvào,khôngcầnnhìnlạiphíasau,cứbuôngtaymạnh,mặcchocánhcửađậpbốpvàomũingườiđingaysaumình.ĐóchínhlàđứctínhcủangườiTrungQuốc.

HiệnnayĐàiLoancũngđãgiàulên,cũngđãpháttriểnngànhdulịch,ngườiTrungQuốclạicóthêmcơhộithểhiệntruyềnthốngtốtđẹpcủamình.Việcănuốngchokháchdulịchphầnlớndùnghìnhthứcăntựchọn.NgườiTrungQuốctuyngoàimiệngaicũngnói“chịu

thiệtlàphúc”,nhưngthựctếthìlạilàrấtsợbịthiệt.Khilấyđồăn,chẳngcầnbiếtchuacayngọtđắngthếnào,cũngkhôngcầnnghĩxemmìnhănđượcbaonhiêu,cứthấyđồănlàxúcđầyvàođĩacủamình,đồăntrongđĩacaonhưnúicóthểxôchếtcảmộtconvoi,nhưngđếnkhiănthìcũngkhônghơngìngườikhác,đồănđầytrongđĩachỉcónướcđổvàothùngnướcgạo.

“Trờiđấtlàquántrọcủamuônloài”.NgườiTrungQuốccoiđấtnướccủamìnhlàquántrọ,mìnhchỉởquamộtđêm,nênchưatừngcónhữngtínhtoánlâudài.Việcgìcũngchỉcốtlợitrướcmắt,quamộtngàylàđượcmộtngày.“Làmquankhôngsửanhamôn”làvìkhôngmuốnđểkẻkháchưởngthànhquảcủamìnhlàmra.“Trẻtrồngna,giàtrồngchuối”,vìnaphảihàngchụcnămmớiraquảđược.VậtliệumàngườiTrungQuốcdùngđểxâydựngnhàcửađềulàgỗ,gạchngóiđãlànhữngvậtliệulâubềnlắmrồi,chứnóigìđếnsắtđá.TrungQuốctuycómấyngànnămlịchsử,nhưngcórấtítkiếntrúctuổiđờivàitrămnăm,cònngườiphươngTâytuychỉcólịchsửmấytrămnăm,nhưngkhắpnơiđềucónhữngkiếntrúccòncổkínhhơnlịchsửcủahọ.Rấtnhiềunhàthờởnướcngoàitừlúcthiếtkếđếnlúchoàncông,hầunhưphảimấtđếnmộthaitrămnăm.CònnhữngđềnmiếuthôngthườngởTrungQuốc,trongvòngmộthaitrămnăm,khôngbiếtđãphảitrảiquabaonhiêukiếpnạn.

Đốivớiquántrọlớnmàmìnhởtạmlàtrờiđất,ngườiTrungQuốckhônghềluyếntiếcmộtchútnào,họchưabaogiờcósuynghĩchonhữngkháchtrọđếnsau.Đócũnglàvìlýdoquánghèo,nghèođếnnỗibấtcứởđâu,bấtcứkhinàocũngmấpmébờvựccủachếtđói,nênhầunhưkhôngcònkịpnghĩđếnmộtviệcgìkhác.Đốivớitấtcảmọithứmànhânloạitrongtrờiđấtcầnchocuộcsốngcủamình,thìngườiTrungQuốcđềusửdụngcáchthức:giếtgàvơluônổtrứng,tátaovétsạchcátôm,chỉnhằmứngphóvớisựkhẩncấptrướcmắtmàkhônghềcótínhtoándàikỳnhưkiểunuôicừulấylôngvậy.PhàmlànhữngnơicóngườiTrungQuốctừngcưtrú,đấtđaibịkhaikhẩnquámức,rừngrậmbịchặtđốnquámức,chimthúbịsănbắnquámức,tômcábịcâubắtquámức.MảnhđấtvốncóthểnuôidưỡngđượcmuônloàiđãbịngườiTrungQuốcbóclộtđếntrơtrọi,biếnthànhmuôndặmcátvàng.

“Ngườiquântửdùthíchtàivật,nhưngcũngchỉlấycómứcđộ”.Khôngsaichútnào,conngườinêntruycầuchínhnghĩa,cũngnêntruycầulợiích.“Nghĩa”và“lợi”vốnsonghànhvớinhaumàkhônghề

tráingược,thậmchílàhỗtrợtạolậplẫnnhau.NhưngcómộtsốbậcthánhnhânởTrungQuốclạikhẳngđịnh“nghĩa”và“lợi”làđốinghịchlẫnnhau,khôngdunghòanhau.“Chínhkỳnghịbấtmưukỳlợi;Minhkỳđạobấtkếkỳcông”(Làmviệcchínhnghĩa,khôngvìmưulợi;Làmtỏđạolý,khôngtínhđếncônglao).Bắtconngườitaphảinóimộtđằngnghĩmộtnẻo,nàolànóithấynghĩaquênlợi,nàolànóikhôngcầuđượctrảcông,ngoàiđầulưỡithìnóinhữngđiềutotát,caotớitậnmâyxanh,nhưngtrongcuộcsốngthựctếlạihoàntoànkhôngphảivậy.

NgườiTrungQuốcmấyđờinaylớnlêntrongsựgiáodụccủa“NghĩaHòaĐoàn”,cứmởmiệngralànói:“DosựlantràncủachủnghĩacônglợiphươngTây,mớikhiếnchođạođứccủangườiTrungQuốcbịvùidập.”Sựthậthoàntoàntráingược,nhữngkẻtrọngthựclợinhấttrênthếgiớikhôngaihơnđượcngườiTrungQuốc.NgườiTrungQuốcbấtkểlàmviệcgì,thìcâuhỏiđầutiêntrongđầuluônlà:“Cáinàycótácdụnggì?”TrướckhiNewtonpháthiệnrađịnhluậtvạnvậthấpdẫn,đạitiệnphânvẫnrơixuốnghố,saukhipháthiệnrađịnhluậtnày,đạitiệnphânvẫncứrơixuốnghố,chứđâuphảitrướckhipháthiệnracáiđịnhluậtnày,thìđạitiệnphânbaykhắptrời?ChonêntrongmắtnhữngngườiTrungQuốc,vĩnhviễnkhôngcómộtkẻđạingốcnhưNewton.ViệcpháthiệnranguyênlývềrơitựdocủaGalilei,vớingườiTrungQuốc,thìchỉlàchuyệnhamchơiquênchíhướng,khôngcógiátrịthựcdụng,bậchiềnnhânkhôngailàm.

NgườiTrungQuốcváilạyBồtát,nếuBồtátphùhộchoanhtatrúngxổsố,anhtaliềndiễnkịchtạlễ,cònnếukhôngthểphùhộchoanhtrúngsố,thìanhtasẽnémcảtượnggỗđi.Chỉcầncócáitốtchomình,thìthầnthánhgìngườiTrungQuốccũngtin.Cònnếunhưkhôngcógìtốtchomình,thìthầnthánhgì,ngườiTrungQuốccũngkhôngtin.Vớiquanđiểmphảiđặtnềnmóngtrênchủnghĩathựclợi,ngườiTrungQuốckhôngphảitínđồcuồngtíncủamộttôngiáonào,khôngcóvịthánhtửđạonào,vàcũngkhônghềnảysinhchiếntranhtôngiáo.

NgườiTrungQuốccàngkhôngcónhữngcâuchuyệntìnhmàngườitayêunhauđếnchếtđisốnglại,ngườiTrungQuốcchỉnóivề“trungdung”,nóivề“khắcchế”,nóivề“đếnchỗthíchhợpthìdừnglại”.Nóihếtrồi,vẫnchỉlàlấythựclợilàmxuấtphátđiểm.Khôngchịuđểcholòngnhiệtthànhđượcbaybổng,càngkhôngchịunắmvữngvàomộtđiểmnàođó,màtấtcảmọiviệcđềuđượcđặtlênbàn

cânlợihạiđểcânnhắc,tínhtoánthửxemnócóđượchaykhông.

“Saophảithế?”lànguyêntắcchỉđạotốicaokhingườiTrungQuốckhuấtphụctrướcnhữngthếlựcxấuxa.Anhbịngườitachụpchomộtcáimũoanvàođầurồichỉnhđốnvùidậpđếnđộnhàtancửanát,vợconlytán,anhmuốnbáothù,anhmuốntìmlạilẽcôngbằng.Nhưngbạnbèanhnhấtđịnhsẽkhuyênanhrằng:“Saophảithế?Việcđãthànhrathếnày,anhcóthểgiảiđượcnỗioancủamình,báođượcmốithùcủamình,nhưngngườichếtcũngkhôngsốnglạiđược,ngườitankhôngthểtụvềđược,nóchẳngcótácdụnggìvớianhcả.”Chínhhaicâunói:“Saophảithế”và“Nóchẳngcótácdụnggìcả”nàyđãkhiếnchoxãhộiTrungQuốcvĩnhviễnkhôngcóchínhnghĩa,khiếnchongườiTrungQuốcvĩnhviễnkhôngthểnắmvữngnguyêntắc.

Dướisựchiphốicủachủnghĩathựclợi,mộtsốngườilàmcôngviệcmạohiểmkhókhăndướiconmắtcủangườiTrungQuốcđềulànhữngkẻđiênrồđanglêncơn.“Tấmthânngànvàng,khôngngồimépcửa”;“Nhữngkẻtaykhôngbắthổ,vượtsông,chếtmàkhônghối,vũdũngvômưu,takhôngthíchgần”.Trênthếgiớicórấtnhiềucôngviệcmạohiểm,nhưnhảydùtừtrênkhông,haynhảyxuốngthácnước,láixequatườnglửa...NhữngchuyệnngungốcsiđầnnhưvậymộtngườiTrungQuốcchânchínhsẽkhônglàm.Bởivìnhữngchuyệnấyngoàiviệctìmlấykíchthíchra,khôngcómộtlợiíchthựctếnàocả.

NgườiTrungQuốckhihộihọptuyệtnhiênkhôngchịunóiraýkiếncủamình,nhưngsauhộinghịthìtuyệtnhiênkhôngchịuvứtbỏýkiếncủamình.NóichuyệnlýlẽvớingườiTrungQuốcchỉcóphílời.Trướcmỗisựviệctrưngcầuýkiếnmọingười,thìkhôngaicóýkiếngì.Saukhisựviệcđãquyếtđịnhrồithìaicũngcóýkiến.Nóitómlạimộtcâulà,ngườiTrungQuốcvĩnhviễnkhôngthểđoànkếtmộtlòng,ngườiTrungQuốcvĩnhviễnkhôngbiếtchủđộnggiữquytắc,chonênnơinàocóngườiTrungQuốcthìchắcchắncórốiloạn.NgườiTrungQuốcmãimãikhôngnghĩđếncảmtưởngcủangườikhác,mãimãikhôngngóngàngđếnsựsốngchếtcủangườikhác.Khimìnhnóithìhyvọngtoànthếgiớiđềungheđược,khimìnhnóithìchorằngtấtcảmọingườitrêntoànthếgiớiđềuđangnghe,chonênphảinóitovangcảnhà,lớntiếngátmọingười,chỉcầncóhaingườiTrungQuốcngồivớinhaulàcãinhauđếnchếtthìthôi.NhữngnơingườiTrungQuốcđếnthìkhôngchỗnàokhôngbẩn.Toànthếgiớicóhơnmộttỷngười

TrungQuốc,làmsaomàkhôngchenchúcchođược?Ngoàiồnào,chenchúc,bẩnthỉu,rốiloạn,lạicònthêmtính“thíchxemtụtập”và“cửanhàmìnhtuyếtrơitựquét;Nócnhàaisươnggiámặcbay”.Nóithìrặtnhữngnhânnghĩa,nhưnglạitựtưtựlợi,ngoàimặtthìgiươngcaongọncờ“đồngbàoruộtthịt”,nhưnglạingàyngàyđấuđángầmlẫnnhau.

Tómlại,ngườiTrungQuốcthựcsựlàmộtdântộcvĩđại,vĩđạiđếnđộkhiếnngườitakhôngthểhiểunổivìsaomàhọcóthểsinhtồntrêntráiđấtsuốtnămngànnămqua?

“Ngườiquântửdùthíchtàivật,nhưngcũngchỉlấycómứcđộ”.Khôngsaichútnào,conngườinêntruycầuchínhnghĩa,cũngnêntruycầulợiích.“Nghĩa”và“lợi”vốnsonghànhvớinhaumàkhônghềtráingược,thậmchílàhỗtrợtạolậplẫnnhau.NhưngcómộtsốbậcthánhnhânởTrungQuốclạikhẳngđịnh“nghĩa”và“lợi”làđốinghịchlẫnnhau,khôngdunghòanhau.“Chínhkỳnghịbấtmưukỳlợi;Minhkỳđạobấtkếkỳcông”(Làmviệcchínhnghĩa,khôngvìmưulợi;Làmtỏđạolý,khôngtínhđếncônglao).Bắtconngườitaphảinóimộtđằngnghĩmộtnẻo,nàolànóithấynghĩaquênlợi,nàolànóikhôngcầuđượctrảcông,ngoàiđầulưỡithìnóinhữngđiềutotát,caotớitậnmâyxanh,nhưngtrongcuộcsốngthựctếlạihoàntoànkhôngphảivậy.

LinhmụcTưLễNghĩangườiMỹgốcBỉnóivề“NgườiTrungQuốcxấuxí”.

BàiviếtcủabàTrươngHươngHoađăngtrêntờTựlập,ĐàiBắcngày12.6,vàtạpchíBáchtính,HồngKôngngày1.7.1985.

esusđãnóimộtcâu,vàmộttênnhadịchđứngbêncạnhlấytayđánhvàoNgườimànói:“Ngươitrảlờiquantòanhưvậysao?”Jesusnói:“Nếutôinóikhôngđúng,ôngcóthểchỉrađólàkhôngđúng;nếutôinóiđúng,vìsaoônglạiđánhtôi?”“PhúcâmJohn”

-Tiết22Chương18

TiếpxúcvớiđứcChaTư,thườngđemlạichobạnnhữngkinh

nghiệmkỳlạ.

Ởtrongkháchsạn,côphụcvụvớinétmặtkhôngchútbiểucảmcầmtậpmenunémxuốngtrướcmặtchúngtôi,đứcChahỏinhỏtôi:“Côcóbiếtvìsaocôtacótháiđộnhưvậykhông?”Tôicònchưatìmrađượcđápánthíchđáng,ôngđãnóihómhỉnh:“Vìcôấykhôngthíchtôi.”

Trênđường,cómấycôgáitrẻđiđếngần,ChaTưtrôngtheocôgáimặcchiếcáophôngcóinchữnướcngoài,bảotôinhìnxem,tôinóitôikhôngbiếttiếngPháp.ĐứcChaliềndịchchotôi,ýnghĩamấychữđólà:“Hãylàmtìnhvớitôithoảimái!”Ônglắcđầuthanthở:“Côấynhấtđịnhkhôngbiếtdòngchữcóýnghĩanhưthế.”

ChaTưởkếbênđườngVạnĐại,thànhphốĐàiBắc,khuvựcấykhôngkhílễbáirấtđôngđúc,đườnglớnngõnhỏchỗnàocũngcóđềnmiếu,vànhữngbệthờthầnngườitatựlậpra.ĐứcChanóivớitôi:“Tốiquaởđâycómàndiễntạthần,côbiếthọdiễngìkhông?”Tôiđáp:“Múarối,”trongbụngnghĩlầnnàychắclàtrảlờiđúngrồi.AingờđápáncủađứcChalà:“Họbiểudiễnthoátyvũ.”

ĐứcChaTưnămnayđãhơnbảymươituổi,ônglàngườiMỹgốcBỉ,từngcóhơnmườinămtrảinghiệmcuộcsốngởTrungQuốcĐạilụcvàĐàiLoan.TrungQuốcđốivớiôngvôcùngquenthuộc,thêmnữa,ônglạilàhọcgiảnghiêncứuvăntựÂnKhư(chữGiápcốt)ởViệnnghiêncứuTrungương,nênđãcóhơnnămmươinămnghiêncứuvềngônngữ,văntựvàphongtụcdângianTrungQuốc.Bắtđầutừnăm1930,đứcChađãbắtđầuhọcTrungvăn,từnglàhọctròcủahainhàngônngữhọcTriệuNguyênNhậmvàTrầnThếNhương.Năm1955,ônggiànhđượchọcvịTiếnsĩNgônngữhọcphươngĐôngcủaĐạihọcCaliforniatạiBerkeley,ôngtinhthôngtiếngAnh,tiếngPháp,tiếngĐức,tiếngNga,tiếngHyLạp,tiếngLatinh,hiểurấtrõvềtiếngTrungQuốc,tiếngTâyTạng,tiếngMôngCổ,tiếngPhạn,tiếngNhật.Năm1937,ôngđếnmiềnBắcTrungQuốcĐạilục,vừatruyềngiáo,vừalàmcôngtácnghiêncứuvềphongtụcdângianvàsưutầmcadaocủangườiTrungQuốc,ôngđãviếthơnbamươithamluậnhọcthuậtbằngnhiềungônngữnhưAnh,Pháp,Đức...

TôinóivớiđứcCha,tôirấtngạcnhiênlà,ôngluônnhắcnhởtôi-mộtngườiTrungQuốcvềrấtnhiềuđiềungaybênmìnhnhưngmìnhchỉlàmtheothóiquenmàkhôngquansát,hoặcquansátmàkhông

nhậnra.Tronglòngtôinghĩ,vìsaolạikhôngmờiôngnóivềcáchnhìnnhậncủamìnhquanhchủđề“NgườiTrungQuốcxấuxí”.VớinhữnghiểubiếtsâusắcvềngườiTrungQuốc,nhữngtìnhcảmnồnghậuvớingườiTrungQuốccủaông,lạithêmtinhthầncủamộtngườiđếntừthếgiớivănminhphươngTâynhưông,vớinhữngrènluyệnvàhọcthứcphongphúcủamình,nhấtđịnhôngsẽđemlạichochúngtamộtsựgợiýmangtínhvượtrangoàiphạmvidântộcvàquốcgia.

ĐứcChabảo:“Côkhôngphậtýnếunhữnglờitôinóilàmcôkinhngạcchứ?”

Tôinói:“ConđangmongmuốnđượcnghenhữnglờikinhngạcnhấtcủaChađây!”

ĐứcChavốntênlàPaulL-M.Serruys,TưLễNghĩalàtênTrungQuốccủaông,từcáitênnày,cóthểthấyôngchịuảnhhưởngcủavănhóaTrungQuốcthếnào.NhưngkhitôihỏiChaTưvềvấnđềlễnghĩa,thìcâutrảlờicủađứcChalạilà:“Lễlàmộtthứrấttốt,làquyphạmchohànhvicủanhânloại.NhưngngườiTrungQuốcchỉnóiđếnlễmàkhôngnóiđếnlý.Vìthếnhữngđiểmtốtcủalễliềnbịbiếnchất.Bởivìlễphảichịusựchỉđạocủalý-mộtnguyênnhânđúngđắn(therightreason).”

“Lẽnàonghĩalạikhôngphảilàmộtnguyênnhânđúngđắnsao?”tôinói.“NgườiTrungQuốcchúngtôitrướcnayvẫntựgọinướcmìnhlàĐấtnướclễnghĩa.”

“Đấtnướccủalễnghĩaư?”đứcChacóvẻtrầmngâm.“Tôichưatừngngheđiềunày.ChữnghĩadịchratiếngAnhcólẽlà‘right’hoặclàmộttừgầnnghĩavớinólà‘justice’.NhưngtôichorằngcáimàngườiTrungQuốcthiếunhất,đólàquanniệmvềđúngsaitrongxãhội(socialjustice).NghĩamàngườiTrungQuốcnóiđến,làthứđượcđặtrađểyêucầungườikhác,vàtấtcảmọingườiđềuchorằngmìnhlàngoạilệ,cóthểkhôngcầnphảituântheo.Nóimộtcáchkháclà,nghĩacủangườiTrungQuốclàmộttiêuchuẩnhaimặt.”

Tôihỏi:“Từviệcgì,màkhiếnChanảysinhấntượngnhưvậyvềngườiTrungQuốc?”

“HiệntượnggiaothôngchínhlàmộtbứctranhvềxãhộiTrungQuốc.”đứcChanói.“Đốivớiviệclàmộtcôngdâncủađấtnướccần

phảicónghĩavụgì,ngườiTrungQuốchoàntoànkhôngcókháiniệmnàocả.QuytắcgiaothôngởTrungQuốcchỉlàđặtrađểyêucầungườikhácphảituânthủ,cònmìnhkhôngnhữngkhôngtuânthủ,mànếubịchỉtrích,lậptứccảmthấymấtmặt.Nóivínhư,hômnaytôiphêphánngườiTrungQuốcnhưthếnày,thìphảnứngcủađạiđasốngườiTrungQuốccólẽsẽlànổigiậnvớitôi.Bìnhthường,vẫnthườngcóngườinóitôiquákiêungạo,hoặccóngườilạikhuyêntôi,khôngthểđemtiêuchuẩncủathếgiớivănminhphươngTâyđàmluậnvềngườiTrungQuốc.ThựcratôirấtkhôngmuốnlàmtổnhạiđếntìnhcảmcủangườiTrungQuốc.”

“KhôngphảiaicũngđềunổigiậnvớiChađâu,vínhưconchẳnghạn.”tôinói.“Concũngkhôngsợbịtổnthươngtìnhcảm,conrấtmongmuốnđượcnghenhữnglờilàm’tổnthươngtráitimngườiTrungQuốc’củaCha,xemnócólýhaykhông.”

ĐứcChađưaramộtvídụ:cómộtlần,trongquátrìnhthảoluậncủamộthộinghịhọcthuật,đứcChacóđưaramộtýkiếnbấtđồngvớimộtvịhọcgiảTrungQuốc,nhưngđốiphươngtừđầuđếncuốiđềukhôngthèmquantâm,thậmchítừlúcbắtđầu,vịhọcgiảnàyngheđượcýkiếnbấtđồngcủaChađãrấtkhôngvui,vàlậptứctỏvẻgiậndữ,từchốithảoluậnvớiông.Ngàyhômsau,đứcChađíchthântớiphònglàmviệccủavịhọcgiảkia,cốgắngđểtraođổithêmvớiôngta.Aingờ,vịhọcgiảrõrànglàởtrongphònglàmviệc,nhưnglạibảocôthưkýranói:“Khôngcóởvănphòng.”ĐứcChađànhtựbiếtkhómàrútlui.

“Chonên,”đứcChanói,“tôicảmthấyrằng,nóilývớingườiTrungQuốccònkhóhơnlêntrời.Cólúc,bạnthựcsựbấtlực.Bởivì,anhtađóntiếpbạnvớitháiđộtrốntránhvấnđề,khiếnbạnkhônglàmcáchnàođược.Thựcra,nguyênnhâncănbảnlà,anhtakhôngmuốnnóilý,bởivìnóiđếnlýsẽkhiếnanhtamấtmặt.Bạnhãynghĩxem,ngayđếngiớihọcthuậtcũngchỉquantâmđếnthểdiện,khôngchịunóilý,tạoramộtthứquyềnuyvàlũngđoạn,thìlàmsaocóthểyêucầunhữngngườibìnhthườngcóthểnóilýđược?”ĐứcChalạinóitiếp:“Tấtnhiên,cũngcótrườnghợp,tôicùngcáchọcgiảTrungQuốcthảoluận,khitôiđưaraýkiếntráichiều,cóhọcgiảnói:’Tôikhôngđồngývớiông,nhưnghiệngiờtôichưanóirõđượclýdo,đợitôisuynghĩthêm,sẽtrởlạithảoluậnvớiôngvềchuyệnnày.’Thếnhưng,nhữngngườicótháiđộnhưvậytrongviệcthảoluận,thựcsựkhôngcómấy.”

Tôihỏi:“Chacóchorằng,ngườiTrungQuốcnóilễ,nênlàmtrởngạiđếnchuyệnnóilýkhông?”

“Thựcra,nóilễvànóilýhoàntoàncóthểđiđôivớinhau.”đứcChanhấnmạnh.“Nhưngcầnphảitrảiquahọctập,đồngthờiphảicósựtôntrọnglẫnnhaumộtcáchtốithiểu,khảnăngcũngphảitươngxứngvớinhau,thìmớicóthểnóiđếnlý.Vìvậy,đấtnướccủalễnghĩacólẽlàcáchnóimàngườiTrungQuốcvẽrasaunày,nênnóilàđấtnướccủalễnhạcmớiđúng.BởivìlịchsửcủaTrungQuốccónóirằng’ChuCôngđặtraLễ,soạnraNhạc’.”

ĐứcChahiểurấtsâuvềthưtịchcổcủaTrungQuốckhiếntôivôcùngkinhngạc.

“Thếkỷ5trướcCôngnguyên,dướithờiđạiSocrates,ngườiHyLạptựxưnglàĐấtnướccủalývànhạc”-đứcChalấybútviếtrõchữ“lý”bằngTrungvăn,chorõkhôngphảilà“lễ”.“Họđãrấtcoitrọngâmnhạc,chorằngâmnhạclàsựbiểuhiệnhoànmỹnhấtcủalý,nếunhưlýtáchrờikhỏiâmnhạcthìcũnggiốngnhưcuộcsốngmấtđicáiđẹp.TriếthọcnhânsinhcủangườiHyLạpcóthểgóigọntrongmộtcâu:Kalosk’agathos.ChữKalosphíatrướcnghĩalà‘cáiđẹp’(mỹ),cònchữagathosphíasaunghĩalà‘cáithiện’(thiện),chữk’ởgiữalàviếttắtcủa’kai’,nghĩalà’và’.NgườiHyLạpchorằng,cảnhgiớicaonhấtcủacuộcđờilàđạttớiKalosk’agathos,sựhợpnhấtgiữamỹvàthiện.Thiệntồntạiởtronglý,cònmỹbiểuhiệnởtrongâmnhạc,chonênngườiHyLạpmớitựxưnglàđấtnướccủalývànhạc,đemsovớingườiTrungQuốctựxưnglàđấtnướccủalễnghĩa,làmộtsựđốichiếuvềvănhóaĐôngTâyrấtlýthú.”

Tôilặnglẽngồinghe.

“Nhưng,”đứcChanói,“ngườiTrungQuốcnóilễ,thìchỉlàcáilễtrốngrỗng,ngoàimặt,cònlýthìbịđènén,khôngthểvươnlênđược.Vảchăngtácdụngnghệthuậtcủaâmnhạc,trongtổngthểsựpháttriểnvănhóaTrungQuốc,liêntụckhôngđượccoitrọng,sựkếthợpvớinhữngvởkịch,híkhúcvănhọc,cũngpháttriểnrấtchậm.TậnđếnthờinhàNguyên,thếkỷ13,giaicấpthốngtrịMôngCổcònchưahiểurõviệcphảiđemnhữngnắmđấmchínhtrịtrấnápmạnhmẽnghệthuậtdângianTrungQuốcthìhíkhúcTrungQuốcmớibắtđầuđượcmanhnha.”

LễcủangườiTrungQuốcchínhlàmặtmũi,lờinóicủađứcChanhưmộttiếngsấmvangrền.

“Ngoàira,mộtthểloạicóliênquanđếnâmnhạclàthica,thìthicaởTrungQuốccũngrấtkhácsovớithicacủaHyLạp.”đứcChanói.“NgườiTrungQuốckhôngcósửthi(epic),khôngcónhữngsửthihùngtrángkiểunhưHomer.ThơcủangườiTrungQuốcthườngchỉviếtnênsựcảmnhậncủamộtngười,trongmộtlúc,ởmộtđịađiểm.Ýthơ(image)tuyđẹp,nhưngchỉchútrọngđếncánhân,khôngcoitrọngsựquansátvàmiêutảthếgiớitựnhiên.Chodùcóviết,cũngchỉlàdùngnóđểthổivàocảmthụcủacánhân,chứđừngnóiđếnnhữngsửthiphảnánhtrongđócảmộtdântộc.Còncómộtđiểmkỳlạnữalà,ngườiMôngCổkhácvớingườiHán,ngườiMôngCổcósửthi.”

“Nguyênnhânlàgì?”tôihỏi.

“Tôicũngkhôngrõlắm,chỉlàpháthiệnhiệntượngnày.Cókhicôcóthểnóichotôibiết,vìsaongườiTrungQuốclạicoithườngthểloạiấy?”

NghecâuhỏicủađứcCha,nhưngtâmtưtôivẫncứvẩnvơquayxungquanhcâunói“LễcủangườiTrungQuốc,chínhlàmặtmũi”,mãikhôngdứtrađược.TôinhớlạimộtlầnmìnhdùngbữachungvớiđứcChacáchđâykhônglâu.ỞđoạnhaiđườngTrungSơnBắcthànhphốĐàiBắc,cómộtquánăntranghoànghếtsứccaonhãđẹpđẽ,lấytênTâylàRoyal,têntiếngTrungdịchlàLãoGia,sảnhMinhCungởlầubachuyênvềđồănTrungQuốc.Hômchúngtôitớiđó,quánrấtđôngkhách,đợimộtlúcrốtcuộccũngcómộtbàntrống.ĐứcChavàtôiổnđịnhchỗngồixongxuôi,côphụcvụdọnđồănthừacủakháchtrướcđi,phủmộtcáikhănnhỏmàuđỏlêntrêntấmkhăntrảilàmdínhđầymỡvàtươngxìdầurồibàyluônbátđũacủachúngtôilên.Độngtáccủacôlãoluyệnmàtựnhiênvôcùng.ĐứcChađợicôphụcvụđikhỏi,chỉvàotấmkhăntrảibàntrắnglộravếtmỡvàtương,nói:

“Côxem,đâychínhlàmặtmũi!Phủlênmộttấmkhănđỏnhonhỏ,làcó‘mặtmũi’rồi,bêndướilàcáigì,bẩnhaykhôngbẩnthìkhôngcầntínhtoánchili.”

Bìnhthường,haynghengườitanói:

“Thếnàythìkhôngnểmặtquárồi...”

“Khôngnểmặt,tứclàtronglòngcóýgâykhódễchotôiphảikhông!”

“Nếunểmặt,xin...”

“Làmvậy,thậtlàmấtmặt...”

Nhữngcâunhưthế,trongcuộcsốngthườngnhậtcủachúngtaháchẳngphảiởkhắpmọinơihaysao!Bêndướinhữngcái“mặt”này,ngườiTrungQuốcchúngtaphảichăngđãbỏqua“thứbêntrong?”Trongcuộcsốngcủachúngta,bêndướisựhuyhoàngrựcrỡgiốngnhưnhàhàngLãoGianày,cheđậybaonhiêudầumỡnướctươngbẩnthỉu,rồicóbaonhiêungườichúýđến?

Ngơngẩntớiđây,tôimớisựcnhớramìnhkhôngthểtrảlờicâuhỏicủađứcCha,bènhỏi:

“Chalànhàngônngữhọc,trênphươngdiệnngônngữ,phươngthứctưduycủangườiTrungQuốcvàngườiphươngTâycógìkhácnhaukhôngạ?”

“NgônngữTrungQuốcvàngônngữcủacácquốcgiakhác,chẳngcógìkhácbiệtcả.”đứcChanóingắngọn.“NgườiTrungQuốcthườngthíchnóimộtcáchtựphụ,ngônngữTrungQuốclàđộcnhấtvônhị,tháiđộnàygiốngvớitháiđộcủangườiởrấtnhiềuquốcgiakháctrênthếgiới,kỳthực,đâylàcáchnóihếtsứcnôngcạn,ấutrĩ.”

“ĐộngtừtrongngônngữTrungQuốckhôngchiathời,”tôinói,“danhtừkhôngcósựphânbiệtsốítsốnhiều,khôngphảikhácvớingônngữphươngTâysao?”

“Đấychỉlàkhácvềphươngthứcbiểuđạt,khôngphảikhácbiệtvềhệthốngngônngữ,tưduylogic.Chẳnghạn,ngườiTrungQuốcdùng‘qua’,‘rồi’đểbiểuthịthờigian,dùng‘haicái’,‘bacái’biểuthịsốlượng,chứkhôngphảingườiTrungQuốckhôngcóquanniệmvềthờigianvàsốlượng.NgườiTrungQuốccóthểdùngngônngữđểbiểuđạttưtưởngmộtcáchhếtsứcchínhxác.Mấuchốtcủavấnđềởchỗ,ngườiTrungQuốccómuốnbiểuđạtmộtcáchchínhxáchaykhông?Nếuanhtakhôngmuốnbiểuđạtchínhxác,anhtacóthểbiểu

đạtmộtcáchrấtmơhồ.”

“XinChanóirõhơnđượckhôngạ?”tôihỏi.

“TrongngữpháptiếngTrungQuốc,cóthểtỉnhlượcchủngữ,tiếngAnhthìtuyệtđốikhôngthể.Vìvậy,nếucôcóýnóikhôngrõràng,cũngcóthểdùngngônngữkhiếnngườikháchiểulầm.”ĐứcChanói,“Vềmặtngônngữ,ngườiTrungQuốckhôngcógìđặcthù,tôichorằng,điểmđặcbiệtthựcsựlàvănhọccủaTrungQuốc,làtinhthầnđặchữucủangườiTrungQuốc.Thếnhưng,nhữngngườiTrungQuốcnghiêncứuvănhọccủanướcmìnhhiệnnaylạicứlấyvănhọcTrungQuốcrađặtngangvớivănhọcphươngTây,dùngphươngthứcnghiêncứuvănhọccủangườiphươngTâyđể‘sosánhvănhọc’,dùngcáchnàyđểnghiêncứuvănhọcTrungQuốcthìkhôngthểlàmđược.”

“ÝcủaChalà,ngônngữchỉlàcôngcụtruyềnđạtquanniệm,quanniệmsaibiệt,ngônngữsẽcósaibiệt,phảikhôngạ?”tôihỏi.

ĐứcChagậtđầu.

“ChachorằngquanniệmnàoảnhhưởngđếnhìnhtháicuộcsốngcủangườiTrungQuốcnhiềunhất?”tôihỏitiếp.

ĐứcChatrảlờingắngọn,dứtkhoát,đithẳngvàochủđềtôiđangmongmỏiđượcnghe:

“TôichorằngmộttrongcácnguyênnhânkhiếnchoxãhộiTrungQuốclạchậu,làngườiTrungQuốcchịuảnhhưởngquálớncủatưtưởngNhogia.MạnhTửnói:‘Kẻlaotâm,trịngười;kẻlaolực,bịngườitrị;kẻbịngườitrị,nuôingười;kẻtrịngười,đượcngườinuôi.’CâunóinàyđãchiphốitưtưởngvàhànhvicủacácphầntửtríthứcTrungQuốc,khiếntrithứccủaTrungQuốckhôngthểthựcnghiệm,trithứcvàkỹthuậtkhôngthểvậndụngtrongđờisốngthườngnhật.CòncáchọcgiảphươngTâytoànlànhữngngườicầmbúa,cầmrìulàmviệc.TrướckhicơngióphươngTâylùatớiphươngĐông,họcgiảTrungQuốckhôngbaogiờcầmcôngcụ,khôngbaogiờlàmviệctrongphòngthínghiệm.Trithức,kỹthuậtcủaphươngTâykhôngngừngđượcsửachữavàcóđộtphátrongquátrìnhsửdụngthựctiễn.Trongkhiđó,ngườiTrungQuốcmặcdùcónănglựctưduytốt,tinhthôngtínhtoán,phátminhrathuốcnổ,labàn,cungtêntừrấtsớm,songlạikhôngthểthúcđẩykhoahọckỹthuật,pháttriểnnềnvănminhcơ

khí.Bởivì,tầnglớplãnhđạobaogồmcácphầntửtríthứccấpcaochịuảnhhưởngcủatưtưởngNhogia,coithườnglaođộngchântay.Việcphátminhvàvậndụngmáymócchỉgiớihạntronggiaitầngbìnhdân,gâytrởngạirấtlớnchosựpháttriểncủatrithức.”

TôithừanhậnđâylàđặctrưngcủatầnglớpsĩđạiphuTrungQuốc.

“Cácphầntửtríthứcởvịtrílãnhđạo,ngồimãitrêncao,táchrờikhỏicuộcsốngcủaquầnchúng,trithứcbịđứtgãy,khiếntưduyvàhànhvicủangườiTrungQuốcchiangả,gâytrởngạinghiêmtrọngđếnsựtiếnbộcủaxãhộiTrungQuốc.”

ĐứcChanhắcđếnmộtnhàkhảocổTrungQuốcđãquađờilàôngLýTế.Ôngnói:“Kỳthực,kiếngiảitôivừanhắcđếnởtrênlàdoôngLýTếnói,tôichỉđồngývớiýkiếncủaôngấymàthôi.”

ÔngLýTếnămđótừngđíchthânthamdựkhaiquậtcổvậtởAnDương,HàNam,kếtquả,kinhnghiệmbịngườitahiểulầmlàhạngculilàmviệcnặngnhọcđãkhiếnôngnóiranhữnglờitrên.CònđứcCha,thờicònởmạnĐạiĐồng,SơnTây,làmcôngtácnghiêncứudântộc,cadao,ngônngữ,đãnhờmộtngườiănmàydẫnmìnhthâmnhậpvàodânchúng,đikhắpnơihỏithăm.ÔngtừngdùngcáchmộtđồngtiềnđổilấymộtcâuphươngngônđểtraođổivớiđámtrẻconTrungQuốcvâyxungquanhmình.Trướccáchlàmnàycủaông,ngườiđịaphươngđềucoilàquáiđản,thậmchícòncoiôngnhưmộtkẻđiên.Vìvậy,đứcChacảmthấyhọcvấncủangườiTrungQuốchoàntoànđãbịquanniệmtruyềnthốngcủagiớisĩđạiphuNhogiachođitàubaygiấy.

“Ngoàira,nguyênnhânngăntrởTrungQuốctrởthànhmộtquốcgiahiệnđại,ấylàthiếuquanniệmpháptrịvàdânchủ,”đứcChatiếplời,“luậtphápcủaTrungQuốc,từthuởxaxưađãcóĐườngluật,Tốngluật,Minhluật,Thanhluật...nhưng,quanniệmcơbảnchỉcómột,ấylà‘phạmtộipháp’,tứclàngườiviphạmphápluậtthìphảichịuhìnhphạtnhưthếnào.CònluậtphápLaMãlạicóhaiquanniệmcơbản:mộtlà‘côngdânpháp’,đểnhândânbiết,từkhisinhramìnhđãcóquyềnlợigì,cònlạimớilà‘phạmtộipháp’,đểnhândânbiết,nếuphạmluậtsẽbịxửphạtnhưthếnào.Haithứnàybổtrợlẫnnhau,vừabảovệchínhmình,đồngthờicũngbảovệngườikhác.Vìvậy,nhândâncótâmlýtôntrọngvàtuânthủphápluật.

“NgượclạiởTrungQuốc,trướckhiTâyhóa,nhândânhoàntoànkhôngcókháiniệmgìvềquyềnlợicủamình,thậmchícảtínhmạngcủabảnthâncũngchorằngấylàcủađấngquânvươngbancho,càngkhỏiphảinóiđếnnhữngthứkhác.TrongxãhộiTrungQuốctruyềnthống,quyềnthếmượndanhđạođứcđểthốngtrị,giaitầnglãnhđạoxưnglàchamẹcủadân,nhândânchỉbiếtphụctùngtrướcquyềnuy,hoàntoànkhôngcóquanniệmpháptrịhiệnđại,đâylàmộtsailầmcơbảnrấtlớn.

“Dướisựthốngtrịcủathứluậtphápđơntuyếnnày,ngườiTrungQuốckhôngbiếtluậtpháplàquytắccóthểbảovệmình.Vìvậy,họnảysinhcảmgiácsợhãi,nétránh,thậmchílàviphạm,làmtráiphápluật,vềcơbảnlàvìkhôngbiếtnguyêndophảitôntrọngphápluật.”

ĐứcChađưaranhậnđịnh:“Trongxãhộihiệnđại,lýluậnchínhtrị‘lấyđứcdạydân’đãhoàntoànkhôngcònchỗđứng.”Ngưnglạigiâylát,thấytôivẫntrầmmặc,ôngtiếplời:“Mộtquốcgiađượcquảnlýbằngphápluậtđơntuyếnnhưthếsuốtnămnghìnnăm,khôngphảimộtđời,haiđờilàcóthểthayđổiđược,vìnhândânkhôngthểchỉtrongngàymộtngàyhaivứtbỏđượctưtưởngđãthâmcăncốđế.Vìvậy,cũngkhôngthểtráchnhândân,đâythựcchấtlàkếtquảtíchlũycủalịchsửvănhóa.Chẳnghạn,ngườiTrungQuốchômnayvẫnhoàntoànkhôngcókháiniệmgìvềdânchủvậy.”

“Chúngtôiđãcócơcấutuyểncửvàlậppháp.”tôinói.

“Dânchủlàphươngthứcđểhiệnđạihóađờisốngcôngdân,nhândâncầnphảibiếtlàmmộtcôngdânnhưthếnào.Chịukhổphảibiếtphấnđấu,tranhthủnhưthếnào,khôngphảingồimộtchỗchờchínhphủđếncảithiện.TôithườngnghenhândânTrungQuốcthanphiềnvềnhữngchuyệnbấthợplý,nhiềunhấtlàcâu:‘Hếtcáchrồi!’Đốivớiviệckhôngkhíônhiễmnhưthế,đốivớiviệcgiaothônghỗnloạncũngnhưthếnốt,tấtcảđều‘hếtcáchrồi’.”

ĐứcChacảmkháinói:“Xétchocùng,nhândânTrungQuốckhônghềthựclòngmuốncảithiện.”

“XinChanóithêm,”tôinói,“ngườiTrungQuốcchịubaonhiêulàkhổnạn,chuyênchế,hủbại,chiếntranh,nghèokhó,ngoạixâm,nộiloạn...tầngtầnglớplớp,phảichăngnhữngthứnàyngăncảnkhôngchoTrungQuốctiếnbộ?Ngoàira,cácnướctrênthếgiớisaukhigặp

nạn,thườngphụchưngnhanhchóng,tạisaoTrungQuốckhôngthể?”

ĐứcCha,thểhiệnsựquansátsâusắccủaôngđốivớiTrungQuốc,lòngkỳvọngcủaôngđốivớingườiTrungQuốc.Nghethấytôiđưaravấnđềnày,ôngnóimộtmạch,đưaramấycáchnhìnnhậndướiđây.

Ôngchorằng,TrungQuốcphụchưngmuộn,ítnhấtcómấynguyênnhân.

Thứnhất,ngườiTrungQuốcchỉcóquanniệmnhà,khôngcóquanniệmnước,mỹđức,lòngtrungthành,lòngyêuthương,sứcmạnhbảovệcủangườiTrungQuốc,đềulấynhàlàmmụctiêu,tấtcảmọinỗlực,chỉđếnđómàthôi.

ĐứcChanói:“TronglòngngườiTrungQuốc,đấtnướclàmộtcỗmáythuthuế,cũnglàmộtcỗmáybóclộtnhândân.Vìvậy,ngườinắmchứcquyềnmặckệnhândânsốngthếnào,bảnthânylàngườihưởnglợitừcỗmáyấy;nhândânởdưới,làngườibịcỗmáyấybóclột,họkhôngcócáchnàođểkhángcựlạisựbóclộtấy.Tấtcảtrởthànhmộtvòngtuầnhoànáctính(ViciousCircle).”

“CóphảiChahơibiquanquákhôngạ?”tôihỏi.“ChakhôngcảmthấyngườiTrungQuốcđangtiếnbộsao?”

“Cólẽhơibiquan,nhưngxétmộtcáchđạithể,tôicảmthấyTrungQuốctiếnbộquáchậm.Ítnhất,quanniệmcủangườiTrungQuốcvớiquốcgia,đếnnayvẫnkhônghềthayđổi.”ĐứcChanóivớitâmtrạngnặngnề,“TrungQuốccómộtsốnhânvậtthuộctầnglớpthượngtầnglãnhđạo,bảnthânvốnlàngườitốt,nhưngbọnhọkhônghiểungườikhácsốngnhưthếnào.Hiệntượngtầngcaovàtầngthấpkhôngthểkếtnốinàylàrấtđángbuồn.Lạicómộtsốngườixuấtthânbầncùng,nhưngmộtkhinắmquyền,chẳngnhữngkhôngđặtmìnhvàohoàncảnhngườikhác,khôngđứngtrênlậptrườngcủagiaitầngmìnhxuấtthânđểphátngôn,thậmchícòncốýkhôngnhắcđếnxuấtthân,chorằngngườinghèolàđámlườinhác,đángđời.”

ĐứcChalấymìnhralàmvídụđểchứngtỏngườiTrungQuốcrấtsợđốimặtvớinhượcđiểmcủamình.Ônglấymộttậptàiliệutrêngiásách,lậttìmthơcủaDươngQuân,mộtnhàthơnổitiếngởĐàiBắc,đưachotôixem.“Conbiếtôngấy,DươngQuânlàbútdanhôngấy

dùngđểlàmthơ,ôngấyhọVương,từngởĐạihọcĐàiBắc...”tôivẫnchưanóidứtlời.

“ĐâylàbàithơôngấyviếttặngtôiởĐạihọcWashington,Seattle,năm1976:‘TặngnhàHánhọcngườiBỉ’.Vìkhiđó,ôngtacầnmộtcôngviệcdạyhọc,muốntôigiớithiệuđếnĐạihọcWashingtonlàmviệc.Vốndĩ,ôngấyrấttônkínhvàcũngrấtcảmkíchtôi.Nhưng,cómộtlần,khiôngấyđanggiảngvềthicatrêngiảngđường,sinhviêncóthắcmắcvềcáchgiảngbàicủaôngấy,đãđếnhỏitôi,màcáchgiảithíchcủatôilạicóchútmâuthuẫnvớiôngấy,từđó,ôngấykhôngbuồnnhìnmặttôinữa.Lầnnày,trướckhitôiđếnĐàiLoan,từngviếtthưchonhàthơDươngQuânđãvềĐàiLoandạyhọctrướctôi,nhưngôngấykhôngtrảlời,điềunàykhiếntôicảmthấybàithơhồitrướcôngấytặnglàmộtthứtácphẩmngụytạo.”ĐứcChavừanói,vừavuốtlênbàithơDươngQuânviếttặngông.Tôiđónlấy,trongbàithơcócâu:

ÔnghãynhìnmỗigốccâyđềuđanglớnlênsumsuêhéotànVẫncùngchốngđỡbảovệchonhau.

Tôicảmnhậnđược,nhàthơTrungQuốcDươngQuântừngđượcđứcChagiớithiệunày,đãkhôtàntronglòngôngrồi.

ĐứcChađộtnhiênphấnchấnnói:

“Chúngtatiếptụcnóichuyệnquốcgianhé.”

“Thứhai,vănminhTrungQuốcpháttriểnđếnđầuthờiThanhđãđạtcựcđiểm,tựchorằngtrongbốnbiểnnày,chỉcómìnhtađộctôn,tâmtháiphongbếấykhiếnTrungQuốchoàntoànkhôngcóchuẩnbịtâmlýtiếpnhậnmọithứtừbênngoài,chínhsựkẻcảvàngoancốấyđãphongtỏanănglựchọctậptừbênngoàicủangườiTrungQuốc.

“Thứba,khingườiTrungQuốcbịsựthật‘tàukhỏepháomạnh’thuyếtphục,pháthiệnrằngmìnhphảimautiếpthukhoahọckỹthuậttừphươngTây,thìmâuthuẫnvàxungđộttrongnộichínhTrungQuốcđãchồngchất,ngaytrênchủtrươngpháingườiđếnphươngTâyhọctậpkhoahọckỹthuậtcũngthiếumộtchínhsáchthốngnhất.SovớiTrungQuốc,ngườiNhậtcókếhoạchhơnnhiều.Họvừanhậnđịnhđâylàđạosinhtồn,liềnlậptứcpháingaynhững

nhântàigiỏinhấtđếnphươngTâytiếpnhậnđàotạochuyênsâu.”

“TôitừngtậnmắtnhìnthấycáclưuhọcsinhTrungQuốcđượcpháisangBỉthờibấygiờ,”đứcChanói,“mộtsốngườitưchấtkhôngtốt,khôngquađượckỳthi,bịnhàtrườngđàothải,liềnđịnhcưluônlạiđó,chínhphủTrungQuốccũngchẳngnghĩcáchthayđổi.NhậtBảnthìkhác,khichọnlựanhântàipháiđi,họđãtuyểnlọchếtsứcnghiêmkhắc,chỉcầnthànhtíchởnướcngoàikhôngtốtsẽlậptứcpháingườikhácthaythế,vảlại,saukhihọcthànhtàinhấtđịnhphảivềnướcxâydựngđấtnước.LĩnhvựcgiáodụcduhọccủaTrungQuốcchínhlàthiếumộtphươngcáchhiệuquảnhưthế.”

“Thứtư,tínhdântộccủaTrungQuốckhôngmạnhbằngIsrael,ngườiTrungQuốctấtthảyđềunghetheomệnhtrờiđãquen,cònngườiIsraelthìcólựcphảnkích(fightback)rấtmạnh,gặpphảikhổnạnhọbiếtvùngvẫy,buộcđốiphươngphảitrảgiá.NgườiTrungQuốclại‘thôichoqua,choqua’.Mộtcâunói,phủnhậntấtcả.

“Thứnăm,ngườiTrungQuốckhôngbiếtpháptrịlàgì,ngườiĐứcthìxưanaychỉtuânthủphápluật,coitrọngkỷluậtđếnđộkhôngaisobìđược.Vìvậy,Hitlerchẳngquachỉlàthừathờiđắcthế,xâydựngcônghuâncủamìnhdựatrênnhữngngườiGiécmanhưutúmàthôi,chẳngphảibảnthânôngtagiỏigianggì,màlànhândâncủaôngtacótốchất.Chínhvìvậy,nướcĐứcsaukhithấtbạitrongChiếntranhthếgiớithứhai,đãnhanhchóngtìmđượcquỹđạophụchưng.‘Hếtcách’củangườiTrungQuốc,cùngvới‘tuânthủphápluật’củangườiĐức,vừakhéotươngphảnnhau.

“Từnămđiểmtrênđây,cóthểthấysởdĩngườiTrungQuốcphụchưngchậmchạp,cũnglàcóduyêncớcả.”

ĐứcChakếtthúcýkiếndài,trầmngâmkhôngnóimộthồilâu.

“Côbiếtkhông?”Saumộthồiimlặng,đứcChacấttiếng,“tôiđếnTrungQuốcvàonăm1937.TrướckhiđếnTrungQuốc,tôiđãcóthiệncảmvàhiếukỳvớiđấtnướcnàytừrấtsớm.Năm14tuổi,lầnđầntiênđọcđượccâuchuyệnMatteoRicciđếnTrungQuốc,hạtgiốngmongmuốnsaunàytôiđếnTrungQuốcđãđượctrồngxuốngrồi.Ngoàira,cònmộtchuyệnkhiếntôicảmthấynghihoặckhóhiểuđốivớingườiTrungQuốc,vàđãtrởthànhđộngcơthúcgiụctôiđíchthânđếnvớiđấtnướcnày.”

ĐứcChatừngđọcmộtbàibáo,nóikhiởNewYork,PearlBuckđãnhậnlờimờidựtiệccủalưuhọcsinhTrungQuốc.Trongbữatiệc,khibàtuyênbốchuẩnbịdịchcuốntiểuthuyếtcổđiểnThủyHửcủaTrungQuốcsangtiếngAnhnhằmgiớithiệuvănhọcTrungQuốcvớiphươngTây,cáclưuhọcsinhTrungQuốcởNewYorklậptứcđưaraýkiến.NhữnglưuhọcsinhnàychorằnggiớithiệumặtđentốicủatầngđáyxãhộiTrungQuốc,cùngcáchànhvitànkhốcnhưđánhnhau,giếtngườicướphàng,ănthịtngười...vớinướcngoàirõrànglàchuyệnmấthếtmặtmũi,họhyvọngPearlBuckdịchmộtcuốnsáchmiêutảngườiTrungQuốcthuầnkhiếtvôtà.ĐứcChacảmthấyhếtsứckinhngạctrướcýkiếncủanhữnglưuhọcsinhnày,ôngnói:

“Họlàphầntửtríthứccấpcao,màlạicócáchnhìnnhậnnhưvậy,chorằngThủyHửlànỗisỉnhụccủangườiTrungQuốc,chẳnglẽhọkhôngbiếtbấtkểlàngườiởđâutrênthếgiớinàycũngđềucódụcvọng,đềucómặtđentốitrongnhântínhhaysao?CóaivìShakespeareviếtvềnhữngnhânvậttàác,nhữngngườiđànbàdâmđãngmàcoithườngvănhóanướcAnhkhông?Vìthế,ấntượngnhữnglưuhọcsinhTrungQuốcnàyđểlạitrongtôilà,bọnhọđãtựdốimìnhđếnmứcghêgớmrồi.Tựdốimình(selfdelusion),thựcrachínhlànguyênnhâncănbảncủaviệcngườiTrungQuốcsĩdiện,thíchcheđậymọichântướng.”

“NgườiTrungQuốccóưuđiểmkhông?”TôimuốnnghesựđánhgiácủangườingoạiquốcnàyvềngườiTrungQuốctừmộtgócđộkhác.

“Dĩnhiênlàcó.”Đầutiên,đứcChanêulên,

“Lòngtrungthành”(loyalty).“KhiởvớingườiTrungQuốc,banđầuhọrấtđanghi,nhưngkhiởlâurồi,họsẽrấttrungthành.”

“Lòngtrungthànhđólàgì?”tôihỏi.

“Chẳnghạn,họsẽtậnlựcgiúpđỡcô,giúpcô,bảovệcô,mộtkhiđãcoicôlàbạnbèchânchính...Tuynhiên,phảitrảiquamộtthờigianrấtdàiđểđạtđượcđiềuđó...Họsẽgiúpcôrấtnhiềuchuyệnmộtcáchvôđiềukiện,khônghềđòibáođáp.

“Kếđó,ngườiTrungQuốcrấtgiỏingoạigiao.NgườiTrungQuốcbẩmsinhđãcókhẩutài,ngườinàongườinấyđềulàmộtnhàngoại

giao.Chodùlàngườimùchữ,nửachữbẻđôikhôngbiết,họcũngvẫncósứcthuyếtphụcrấtmạnh,ngườinàocũngcóbảnlĩnhkhiếnngườitakhólòngtừchối,khiếncôcảmthấyvôcùngngạingầnkhinóimộtchữ‘không’.”

“Đócũngcoilàưuđiểmư?”tôihỏi.

“Ítnhất,đólàmộtphẩmchất(quality)củatínhcách,”đứcChanói,“khảnăngnhẫnnạicủangườiTrungQuốccũngrấtđángkinhngạc,phảinóilàvôcùngtolớn.”“SaukhiquansátdiệnmạobầncùngcủacuộcsốngởnôngthônTrungQuốc,thểnghiệmnhữngbiếnthiênrốiloạnliêntiếpcủangườiTrungQuốccậnđại,”đứcChanói,“tôichưatừngthấydântộcnàogiỏichịukhổnhưngườiTrungQuốc.”

“Ngoàiracònmộtđiểmnữa,”đứcChatiếplời,“ngườiTrungQuốcrấtsùngkínhtrithức,họcvấn,họctậpđượccoilàđiềurấtquantrọng.”

“ÔngBáchDươngnói,ngườiTrungQuốcthíchđihọcnhưngkhôngthíchđọcsách,”tôichấtvấn,“Chachorằngvìsaoạ?”

“ĐúnglàngườiTrungQuốcthíchđihọc,thậmchícònsùngkínhviệchọctập,nhưng,độngcơcủahọthìtôicònchưarõlắm.”

ĐứcChađãnghiêncứungônngữhọcvàvăntựGiápcốtmấychụcnăm,chenchântronggiớihọcthuậttầmcaoTrungQuốc(ViệnnghiêncứuTrungương),nói:“ỞTrungQuốc,tuyệtđạiđasốthờigian,tôiđềuởcùngvớinhữngngườiởtầnglớptrunglưuvàhạlưu,thithoảngmớiqualạivớingườiTrungQuốctrongxãhộithượnglưu.Tôipháthiện,trongnhữngnhânsĩthượnglưunày,córấtnhiềungườichínhtrực,caothượngvànhântừ,thếnhưng,cómộtsựthậtbấtbiếnlà,nhữngnhânsĩthượnglưunàyhoàntoànkhôngcócảmnhậngìđốivớiviệcthểchếtruyềnthốngcủaTrungQuốcgâyrabấtcôngnghiêmtrọng.Thểchếxãhộinàyđếnnayvẫnđượctiếptụcduytrì.Tuyrằng,cólúcbọnhọtừbi,nhưng,làphầntửtríthứccấpcao,bọnhọlẽraphảicótráchnhiệmđốivớisựbấtcôngnày,lẽraphảithayđổi,vậymàhọlạihoàntoànkhôngcókháiniệmgìvềnó.Từđầuchícuối,suynghĩnhấtquáncủahọ,chínhlàkhôngcầnbấtcứcảicáchgì.”

TôinhớđếnTưMãQuang,tácgiảcủaTưTrịThôngGiám,ôngchínhlàmộtđiểnhìnhnhưthế.

“Duytrìcáicũ,khôngcầnthayđổi,chínhlàtinhthầncủaNhogia,”đứcChathấytôichìmvàotrầmtư,tiếptụcnóivang,“tầnglớptiểuthịdânhạvàtrunglưuđươngnhiêncũngkhôngphảihoàntoànkhôngcótráchnhiệmtrongcôngcuộcxâydựnghiệnđạihóaquốcgia,nhưng,tinhthầnđảmđươngkhổnạn,vàkhôngngừngkhôngnghỉlàmnhữngcôngviệckhổcựccủahọ,cùngvớisựkhiêmtốnvàâncầnbẩmsinh,quảthựckhiếntôikhâmphục.Mặcdùbọnhọnóinăngthôlỗ,nhưng,trướcmặttôi,họchưatừngmấtđisựmẫncảmvàtinhtế.”

SaukhiđứcChađưaranhữnglờibànnộidungphongphúnhưvậydànhchovănhóatruyềnthốngTrungQuốctừlậptrườngkháchquan,tôimuốnngheôngnóithêmvềNhogia.

“ChacóhoàntoànphủđịnhNhogiakhông?”tôihỏi.

“Nênnóithếnày,”đứcChabổsung,“vềcáchnhìnnhậnvớiảnhhưởngtiêucựccủaNhogia,tôitừngbịphảnđốirấtmạnhmẽ.Tôiphảithừanhận,córấtnhiềugócđộkhácnhauđểnhìnnhậnvấnđềnày.Nhưng,tổngquátlại,họcpháiNhogiavềsauhoàntoànkhôngcóíchlợigìđốivớixãhộiTrungQuốc.Tuynhiên,trongcáctrướctácNhogiathờikỳđầu,tưtưởng‘cóquyềnlàmcáchmạngvớibạochính’thithoảngcũnglóelên,nhưng,lạikhôngcóngườikếtục,màdẫucó,thìcũngchưatừnggâyảnhhưởnglớn!”

“NêulênnhiềukhuyếtđiểmcủangườiTrungQuốcnhưvậy,tôinghĩmìnhnhấtđịnhlàtiêurồi,hẳncórấtnhiềungườivìchuyệnnàymàphẫnnộkhôngthôi,”đứcChanhắclạimốilocủamình,ôngchorằngmộtngườinướcngoàiphêbìnhngườiTrungQuốclàmộtchuyệnnguyhiểm,vìlờingaythìhaytráitai,“cóđiều,những‘lờixấu’nàycủatôihoàntoànkhôngcóýmuốn‘bôixấu’ngườiTrungQuốc.Tuythế,cómộtsốngườisẽchẳngthểnàohiểuđược,giốngnhưnhữngkhikhôngtìmthấyđồđạc,tôisẽnóiđùavớingườibêncạnh:‘Đúnglàtôicầnkiếmmộtbàđếngiúprồi!’lậptứcsẽcóngườicảmthấytôinóicâunàythậtlàkinhkhủng,coitôilàmộtôngchacốkhôngbiếtkiểmđiểmhànhvi,cônóixemcóhỏngbétkhông!”

“ConhiểuđượclờiđứcCha,”tôinóivớiđứcCha,“conhoàntoàn

hiểuđượcýcủaCha,bởivì,concũngthườnghaymấtđồ,concòncầnmộtbàđếngiúphơnđứcChanhiều.”