Adjuvante supremo Numine!DIssERTATIO ACADEMICA

TRIGAM THEsIUMPHYsICARUM,

EXHIBE Ns;Qyam,

Ex sirstragio & indultu Ampli[simi senatusPhilosophici in inclyto & Regio Lyceo Aboensi

sUB PRAEsIDIO,'Viri Clarisisimi

Dn, Mag. P.E.T I HAH N,scientiae naturalis Proseslbris Ordin, & Reg. hoc tempore

d v. Rectoris •.Magnifici, - . neenon ejusdem 11 niversitatis Bi- *bliothecae soJertissimi,; Patroni & Promotoris, quovis .-3

- j ; officio & animi veneratione ater*., num suspiciendi,

Vullico bonorum , Eruditorumque examinimadesio committit

T INUs (5 &$ #/ J. F.' Nylandus,

Ad diem 27, May Anni i6j?itIn Auditorio majori, horis solitis antem.

A B O

Excudebat JO H NEs VOltttW/•

.

Reg. Typogr,

REFERENDI s s IM 0 tIn Chtisto Patri ac Domino ~

D" PETROs. s. Theologia Doctor! longe celeberrimo^

Dioeceseos Wiburgensis Episcopo meritissimo, Consistoriiibidem Praetuli gravisllmo, nec non Gymnasii Regii

& scholarum Ephoro eminentissimo.

Moecenati Patrono5& Promotori

Ut benignissimo,ita devota animi,submissionc, «ternum proseqvendo.

Ut tsAdmodum Reverendo & Praclarijjlmo Domino ,

Mag. PETRO CAKsTENIO,Cathedrae Templi Viburgensis Pallori , multo dignissimo, Ar-chiprxposito gravissimo, Consistoriique Adseflori, nec non s. s. Theolo-

gi* Lectori Primarie-, Promotori meo indubitatistimo, & lin-gulari venerationis cultu nunquam non proseqvendo;

Ceteris pariter■ ' ' ' VIRIs ' - , ■

Plurimum Reverendis & Claritate maxime conspicuis ,VENER. CONsIsTORII

ADsEssORIBUs.AMPLIssIMIs,

Regii & inclyti Gymnasii

LECTORIBUssolertisstmis atque dexterrimis

savittribu* atque Evergetis, omni ilo . venerandissalutem, annos, & prospera sata J!J

Beo ttiqve tempore} qvo me Mtt/ts literisqve ad-dixi, peculiari (si nesio quonam incensus '• eram ar“dore atque dcsiderio, uiiahqvalem ingenii met soetum >non tantum in lucem ederem ;verum etiam Tuo,Rcve mrendijsme 'Pater , amplissmo Nomini inseriberem, con-

[ecrarem/cserrem, Et cum Bitit metum reputo, ratio quanam fueritnullam invenio, praeter unicam, quod singulari (si plus quam paterno savo-re atque benevolentia, omnes {si singules Rei ■Liter sostatores sidos (siajsiduos , prole qui ac compleßi, nunquam non annixussis. Impellunt 'deni-que me, etiam aliasJponte currentem, ad hoc , haud ex igua beneficia, qua indomum meani Paternam contuleras, cumulatas. sisivin imo,si occupatusesseminsßeyererdijsmi Patris tot meritorum , tot laborum , beneficiorumque, ergaPatriam, erga Liter , erga paupertate, aut aliis siatis advectamotibus presios, enumeratione,' ambigui sine sati laborem susciperem: illaenim in se tantum lattais ac enccmii balent , ut haud tenui Minerva ameexprimi possint, ideoque relinquo 'hoc iis, qui artiori\ ingenio, majorietiam sidentiarum notitia gaudent. sufficit mihi, ’ quod omnes illas virtutesloquatur orbis , tacite , ne luci tenebras pergere videar, _ sifix dum itavenerabilifilentio involvo, unico verbo commemorare qua mea commentatio-nisimi propria) sedet animo, . , Csytcirca certo certius sicto Te. Reveren-dissime' Pater-, Ibsque, Plurimum Reverendi atque Clarissimi *Domini, hancmeam pueritiam saveris {si benevolentia vestra pallio possie obvelare. Nameidem vestro savori, quo Musarum Alumnos amplecti sioliti cstis, impu-tandum , quod venerabilem vtslrum 'asscßumsiubire austussim, Accipitesereno vultu, quas. Polis offero siudiorum meorumprimitias, Esi quidemmunus levtdense, non, dissiteor, at sinalis , oro,pondus ab animo meo devo-tissimo accipiant. Hinc mihi non parva crescet materia ad benevolentissimam Vestram propensionem (si nunc (si femper dignis elogiis decantan-dam , depradicandamqve. uod non sine ardentissimis precibus atquesuspiriis pro omnigena Reverendissimi Patris, Admodum Reverenda, Cia-rijjimarumque Dignitatum Vesirarumprosperitate faciet , dum vixerit

Reverendissimi PatrisAdmodum Reverendae,

CUristimarumqi Vestrarum DignitatumHumissmus &

observantifflmus Cultor.MAR TIN U s ©OtoVssi

Viro-Juveni i'Ut Natalihtu claro , ita Uterarum ‘decore 'maxime!

~ Conflictio , Per eximio ,

Dn. MARTINO ;Vopadosulsit primis lux clara

■ ■‘vw diebus -> s5 Principio mundi, difieris ipse3sv, ' tribus*Naturam motus naturalis violenti, &

Qvidqve Cometa siet■■ detegis ore. .gravi*

Gratulor his coeptis insignibus i insimulopto :

Qvo postis sausto sic pede carpereiter!

I, gratulatur

PETRUs HAHNMad, RECTOR'.

/ • In Juvenem-.Divinarum (sHumanarum Rerum

studiosijsmuni-i ,

Dn. MARTINUM l &XM/Fautorem & Amicum perdilectumj,

EPIGRAMMA.

Etus esi manetque diFlum,

simulsciendum,Etposleris tenendum

'Aliquid per omne rerum_,Genus undecunque seiro,Nil ejje ,sive summam,Vel eruditionis ,Exi(limationisAut debiti decoris , , ,seu prantium laborisspelier ealentioris ■,Nist proseratur omnisVis germinans Minerva,Et Palladis peritaFlorentior catenas.Pariter scientiarum-* ■Ac Artium bonarum-*,Pariter corona ! divaVirtutis omnis alma.

specimen tuum probatum-*,Martin e (grasl/ sateiiesNunc Regii Lycai ,(pyod publicam in cathedramAcademia . ipse prosers.Tum pluribus probatam-*Dat eruditionem-*fat inclutam ,ac in omniRe scibili ■ profundant ,Tum singulas per artesEst tesis haud negandus,Et diligentiaeOpera tua in sindendo,Et improbi laborisTot scripta perlegendo»Hinc gratulorque ; coepta.Precor (s Deus secundet ,n gloriam Jehova ,

In commodum piorum ,Decus & tuum ac tuorum. !

Libens apposuitPETRUs LAURBECCHIUs

s.s, Tsa, D, &PrdscsTor Ordinarius.

Viro JuveniEt Natalium insignium splendore , & Virtutum Literae

rumqve pertinaci cultu condecoratissmo , DominoMARTINO jOHAN Nls

(B3V3M Njhndo, s , -'■ ■Commiliti, Amico & Convictori svavissimo, Discursum

Physscura. proprio Marte contextum, evulganti,solcrterqve propugnanti:

Eu coecus, soveas, • nescit- vitare profundas,• labitur & subito, sed titubante pede; .sic mens quaecoeca esl, Doctrinarum sine luce

concidit in cladem luctisicumque malunct.Naturae brutae cognatum dedecus ingeus J

esl Insitia , quae solicitat stupidos. "• : :. vAst animae nostrae cultus, Doctrina , • decorus

dicitur, & merito nobilis illa cluit. vV ANon tam praciarum , faciem componere , Thales,

ej/e, resert , studiis qvam colujjse animum. 'socratis ad Juvenes monitum fuit » ut, speculo in sio'

Intuerentur , eo conflerent sili i$i essent insignes , generosa &fronte venu sit ,

« arent , tales , jugiter , ut sierent.sed si deformes ejsent , obducere formam-»

ingratam , 'vellent sedulitate silia,Hoc effo dictum cunctis qvi saeta Minervae

attrectare student pervigssi o studio.fingula pensiculas, solers ©lK2sss/ mente sagaci,

Virtuti incumbens Artibus atque vacans. .Ingenii dotes praestantis, prodere nilu

conaris magno; ceu tua caepta docent.Gratulor instantis ausis, pariterqve peropto!

Ti sauste cedant auspicioqve bono!ti

/« /t. v/

7 . 77.

Licet admodumsesiinaeo Utr.m& adgratulaharsIMON £&£s£) Met. & Log.

Prof. Ord. Paflor Piikensis,

Ad

Juvenem splendore natalium , erudita modesta,cts madesio, eruditione conspicuum~s,

Dn, MARTI ©.sXslsi/ARCANA qvaedarn PHYsICA publica

disputatione pandentem ;

Agnum lentiscunt mortalia cordai stuporem,

Quando rotant secum sada stupen-: da DEI :

Quod totum inflammet radiis Hyperio-.

.

*

; nis ardor ‘

Orbem : quod resonent stamina se-va noti*

• ir *

Talia qui repusat., reputat miraculamentis

AEternx , laudem quas capit iplaluam*

Fejlin. ex animo tamen

AND RE As WANOCHIUsPhil, pract. & Hist» Prof.

studi

' studiis & moribus politijsimo JuveniDno MA IN O © stgi-st/

-

. Optimorum Parentum eximie sici silio,Disser tationem Vhihsophicam egregie conscriptam-s

Edenti in lucem , (s publici ac fremi desendenti,brevibus bisce sed smcere gratulatur

Ethereas lustras arces coeliqve tuerisiConcava i, terreno mittunt qvae luminas cyclo,'Circumaguntqve saces, crinitos orbe.come-

tas.Vilia sio sordent Ti svavissime MulisMiles, tum tentant qvae alii puerilibus, ausis.Hinc Te sata manent & praemia "debita'doctis,ti:Ars tua qvae reseret, virtusqve merebitur amplae.

DAVlDmhxw*

-.THEsIs PRIMA,Lux primigenia non periit.

Riusqvam propius ad hujus Thesiosexplicationem gradum promo*veamus, non sicco (quod ajunt)pede praetereundae, verum pau-cissimis saltim Tenebrae illae(qvarum mentionem facitsuper faciem ahyssi cxistentiumTattingendae veniunt ; cumtuti simul ac temporis ratio pro-

lixioribus haec vetent persequi, Itaque illas ipsas absqvepomposo verborum apparatu aggredimur. • Primum nosimmittendo in inquisitionem, quo videlicet temporesuere ortae ? an ab aeterno? Varii varias hac de re sibiprocudunt sententias; qvorum nec desunt, qvi con-tendunt, coelum & terram, hoc est rudem, informematque renebricosam illam molem actu extitisle, eo ipsotempore , quo Deus ejje capit , ita enim inepte loquiturAucter quidam Libri Marcionitici aj?ud Augujlinum. Hisuggillatores, quam injurii (int & impie invehantur inipsum Creatorem , attribuendo rebus hisce creatisidem initium ac harum Productori Enti increato, qviomnis initii & sinis expers est, quivis vera religione

2

imbutus ingenui prositebitur. Et qvamabsurda haec sine,quivis facile intelliget, cum & ipsi Gentilium perplurimihoc negare, nec voluerunt nec 'potuerunt, quorumetiam Epicharmi Comicorum vetusiissimi,antiquam tra-ditionem reserentis verba hoc idem satis innuant;et?K» Atyi&i sJLtv ye\'treti ®iu>v. similia multatradidere Aristophanes & Apollonius. ‘ Huic massaecon*creatas (tacuimus tenebras /.easque ex initio hexaemeri,& quidem primo primi spatio, quo mundijacta sunt fundamenta, ante quod nullum tempus da-bitur; sed virtute primi Dei verbi esse coepere, ( &Bisili© nec non Philopono dicitur ” ts xqopx m)Non cx initio Dei, quem initio & sine carere an-tea assertum ess, Jam ere videtur,ut innoteseatquid per tenebras primaevas intelligamus ? cumRabbinis ignem dementarem, aut cum Manichaeis &Marcionitis aeternum principium, sive summumaliqvcdmalumNumen,quod mala condidit,& stimmo Bono con-trarium; quod naturae & infinitae ejus potentiae repugnat,quippe quae duo contraria sini mutuo essent exitio: dc-niq; omnis boni Auctori hoc minime congruum soret. Athaec cum non tam Physicorum quam Theologorum insoro potius pertractanda sunt, idcirco illis discutien-dum relinquimus. Nos non tam recentiorum Philo-sophorum auctoritate, quam rationibus haud infirmio-ribus , nec non recto rationis judicio sussulti, Tenebrasnil nisi asirem obscuratum, & obscurd qualitate reple-tum circa massam illam chaoticam fuisse statuimus.Et hoc ex manuductione Textus Originalis, übi voxhaec Gen. Gap. i, v, 2. deducitur a radicietenebrosus fuit, obscuratus fuit, prout explicat in (sioLexico Buxtorsius. 'Unde liqvet earum exislentia, &

3quid genuine significent, ,Et non video qva rationeAdversarii vocem hancper vim malorum spirituum inter-pretentur, cum fundamento ne qvidem imbecillo inni-xi fint. ' Ulteriores enudationes harum vocularum publicae ventilationi committimus. Jam ulterius in con-siderationem tenebrarum ituri, aequi mentis lance per-pendamus oportet,an tenebrae istae primaevae, & suprafaciem abyssi, primam omnium constituerint. noctem jcum pro utraque & asfirmativa & negativa parte desen-denda, etiam recentiorum perplurimi inter se disee-ptent, & tanquam pro aris & socis (ut ajunt) dimicent.Harum alterutram effo tenendam neccstum est, ambabusassentiri cum deceat.Noseorum judicio,qui pau-lo ampliorem operam ,j cupiditate hujus rei sciendaecollocarunt, & rationibus' firmioribus inniti videntursubscribere non dubitamus, quin prima nox subsecu-ta tandem fuerit lucem primigeniam, adeoque tene-brae illae primaevae noctis nomine nequaquam veniuntintelligendar, cum nox femper praesupponat luminosumquoddam corpus, quo deinde tanquam habitu suo de-stituatur atque privetur, vi canonis Log. habitum pra-

snpponi debere ah ipsd privatione, £t siforte ame qua-reres ; undefint tenebra ? aque essiet ac si diceres l un-de sit slentium cui redi e respondetur , quia nemo fuitloquutus , ut disserta ait 8.. Jacob Martin. Colleg. 2,comira Becan, Disp. s. Th,i4. idem responsum ferres, sisolicitus sueris de earum creatione, cum satis noverisex omnium ore, quod terminus creationis fuerit sub-stantiarum & rerum positivarum. Hinc, nsl superest ni-si quod sini mera negatio ipsius lucis primigeniae, hanc,*vero secutae privatio dicuntur. Ftuffra igitur MariusFidi orinas Opusiul. prinip. Diei, dum lubstantivas appel-*

4

Lat, Philosophis irridendum propinat» Plura de hisstire aventibus commendo Excell, sperl. cum temporisangustiis inclusus,, institutique ratione prohibitus prolubitu non pluribus possumus haec, persequi. Atq; haecsiinto, quae per bona occasionem intacta effo nolebamus*.Quemadmodum paucis tetigimus tenebras, primaevas»ita coaequalis "jam est,. ut properemus ad propositamillam nobilissimam lucem primigeniam , quae primus,mundi ornatus,, prima perfectio, prima aedisicii gra-tia, qua nil praestantius,. nil jucundius, * nil pulchrius»sit quoniam coctum & terra erant inconspicua & tene-bris involuta, noluit suramus Opisex hoc suum primumprimi, diei in tenebris latere j, sed ut aspe-ctabile soret. Ideoque primo hexaemeri die ex nullapraejacente materia, & immediate, solo virtutis suae ver-bo omnipotenter produxit, tenebricosam. molem siveabystum illustravit, aspectabilcmque reddidit. Et (utverbis Bisili], utar) sicut. Pictoref, dealbatum ante pariemtem colorem floribus 'erunt , ita Creator ad ornatummundi, properatluce primum mundi parietes dealbat,.Etiam alibi Basilius st, Hom. z. prima Dei vox, inquit,*lucis materiam creavit , tenebras dispulit , mundum illis?'slravit & exhilaravit , universls continuo, gratum attu-lit & jucundum consictum. sicut qvi in profundam.-ac/vx voraginem, oleum immittunt , ei loco conciliant &immittunt persiicuitatem. Ita. & universi Creator edito.,mox verbo, lucis amabilem (s peram&nam venustatem.mundo invexit Hinc iaclarescit quam apprime. neces-saria quamque, jucunda lux. illa fuit, propter utilita-tem & gratiam illam haud exiguam mundo illi per-siciendo inprimis, & deinde partibus mundi perfecti,'•sidi, lunae, .caeterisque stellisj materiam illis subminia

5strando praeditam. Ita enim ' sapienter & ordine ele--gantissimo,' omnis boni ordinis Auctor cuncta exeqvu-tus est; siquidem primo die rudem quaedam mate-riam seu seminarium totius universi, non de sua sub-stantia, nec de alia sibi coaeterna, quia sic aeternitatisnectare etiam terrestria haecce persusa inclarescerent.sed ex nihilo & quidem pure negativa non privativo];'qvod esi terminus non materia , ut loquitur Tubtilistimusscaliger , produxerit, lucemque £ tenebris disfinxerit",lumine inserviendo rebus primo die crearis* Alteraeaquas superiores ab inserioribus separatis, firmamentumartificiosissimum inter has expandit*. ‘Tertii luce jnssiraqvas inseriores & terrae commixtas congregari in Tuosalveos, suaque certa occupare loca, terram vero omni--gena & mirae florum arborumque varietate exornavit.Qvarto die coelum luminaribus, qvinto aqvam piscibusj,acrem volatilibus, sexto denique terram animantibus,,& postremo omnium animantium Principe condecora-vit , adeo ut per sex illa wxvKptyi absoluta sit totumcreationis opus. Haec omnia & fingula utut sapientersine condita,..non tamen desunt qui Creatorem consu--sionis arguere lustinent;* ideo quod eonsosum chaos pri-mo condiderit* Nos iis reponimus Deum eo ipso or-dinis non consusionis effo Aucto)em se demonstrare, ursatetur Altingius; siquidem ordo hic sit, ut siat pro-gressus a non. Esse ad esse , ab imperfecto ad-perse-ctum, ab inanimatis ad animata, a vegetabilibus ad sen-sitiva, a brutis animantibus ad'hominem animal intel-lectuale omnium visibilium creaturarum nobilissimum:unde nec creatio consusa, sed opus creationis rude, in-digestum, inssispositum, & imperfectum dicenda ess,Grates igitur debemus ordinis Auctori gratam quod no-tiis commendare voluit tviafrav:

6Optimo jam nobis commendato usu, ordine pa-

riter elegantistimo hac ansa intellecto (in quae, ut pri-ora mentio incidit) 6 re essc videtur paucis de variishujus explicationibus & lentendarum divortiis agere,quod facturi obviam imus primo menti statuentium,per lucem Intelhgentias aut etiam animas veni-re intelligendas, cum harum invisibilium & ritu-alium munus, sit , non. discrlminarc diem a nocte;Übi tamen Textus sacer innuit creationem ; rerumcorporearum &.visibiliura, ideoque proprietati literaeadhaerendum. Deinde nec assentimur Danto elemen-tum ignis fuisse asserenti quia ignis officio non con-venit dare diserimen diei ac noctis, sed calefacere &urere, quod primaria.ejus affectio essi Praeterea impro-bandus est sensus Pereris, propugnantis lucem sidis im-perfectam, Cum. lux sidis sit accidens, accidens autemnunqvam prius suo subjecto, & sine eodem non datur;multo minus fuit ipse sol,, quia is quarto demum dicconditus fuerit, & expansum solis. subjectum secundodie.. si vero consugerint ad aquam tanquam suum a-

Tylum, objiciendo : nobis eam fuisse subjectum, uti Kec-kermannus vult; perspicuitatem & pclluciditatem inparte quadam aquae subtiliori. Cornelius a Lap. exi--stimat, Deum lucem producturum ex aquis abyssi con-densasse inflar crystalli corpus orbiculare, . eique lucemhanc indidisse. Tum facile patet hoc sibi conflare nonposse,* quivis enim videre potest aquam nil commercii;habere cum luce, non ex. aqua sed ex tenebris lux evo-cata ess 2. Cor. 4. quae etiam poss separationem aqua-rum secundo & tertio die luxit, & quales absurditatesinde sequeretur , ipsae horum sententiae primo intuituprodunt, itaque eas tacenvus, Porro nec fuit lux alteri-

7Us secuti sivsc,beatorum, cum illa sub nomine diei venirenequit ae|ue ac haec , expresse Gen, i.v. j, legitur'.■ DT 1&b p\n%i h* est .* & vocavit Deus lu-cem diem. ' Denique suffragari. neminem credo non-nullis 'Pontificiis; accidens fuisse sine aliquo subjecto,quod non soliim contradictorium; verum etiam tan-qvam maximum numeratur inter sex illa Peripatetico-rum absurda. Nec ab omnibus etiam Pontificiis appro-batur illa statuminatio, sed a qvibusdam eorum rejici-*turatqve damnatur, cum vix obtineant, qvod. inten-dunt, nempe sigmentum transsubstantiationis, per hoc,-qvod dicunt lucem fuisse accidens non ivimicoenv Icd idi-onzu-nv. Ast taedet & nos omnium horum semen-:,tionariorum delirationes recensere, & Te LectorCandide forfan offendimus Tibique nauseam facimus.Unicum tantum postremo addere placet Banifrerii affec-tum l qui omnem navat operam, quo evincere queat,qvod lux primitus creata fuerit accidens, non in certo t& peculiari aliquo subjecto; sed ,ut modo hoc, modo,aliud agnoverit subjectum, scilicet prima die aqvam,altera aerem, tertia coelum &ita successiv£ in diversispartibus sive subjectis ab ipso Creatore produci debuisset,quod ctTOTitv. At, qvoniam nervi artusque sapientiae simenil temere credere, propterca non hujus vel illius autori-tati ita sumus addicti, ut in verba ejus juremus, aut Ari-,Jiotelem, socratem vel Platonem contra veritatatem de-sendamus (magis cum Ipsis nobis amica sit veritas) necabsque rationibus temere eos desertae Nos huic sen-tentia? tanquam omnium verissimae calculum addimusDeum T. O. M. in principio & quidem primo hexae-meri die procreasse lucem non accidentalem, qvalifluxin genere utpote in sole, &stellis, veriim specialem ,

8corpoream, substantialem accidenti conjunctam ;quippeomnium ori inest quod fuit terminus creationis» Hoccorpus luminosum, solo Dei verbo ex nihilo negativoproductum, erae inflar aeris dissusum suis tamen ex*tremitatibus ita determinatum, ut non una vice totumillustraret globum, sied motu & impetu suo naturali,non a movente aliqvo extraneo, non emissione autcontractione radiorum universi partes per vices illu-minaret, accessu diem, reccssu noctem inducens, &per primum secundum ac tertium diem vicaria sidisextitit; ut eam appellat sperl. Circa hanc occasio-nem non possumus non animadvertere, quod Dann~haverus in Colleg. Pjycholog. Dijp. 5» Controv. 2, pag,84, &seq. denegat luci 7r^utiH.r jpsum corpus curanullibi locorum fuisset repositum, nec supra aut in-fra coelum 5 latuit enim sub aqvis primo die, nec inmedio aqvarum fuisse infixum, cum aqvae non suerintdivisae primo die Gen. 1. v, 4. addit vero ejus subje-ctum fuisse uti nunc aCrem, ita ibi aqvae siupersiciem.Neqve penetrare lucem densam illam aquarum abyssum.Hic responsu licet dissicile sit, hoc tamen asserimus:modus cjvamvis in ejusmodi abstrusis atqve arduis rebusnos Lite at, rem tamen ipsam ideo negare integrum nonesi, a negatione tntellestus no sini ad negationem rei nonvalet conserventia, Qyi potens erat locare ingens &vastissimum istud corpus chaoticum, qvomodo & übiplacuit, qvidni etiam consicere potuerit alterum istud.corpus lucidum illustrans primis tribus diebus rudemistam molem etiam post firmamentum jam conditum,'& terram ex ipsia aqv3 productam» sed qvo devolvi-mur? £ diverticulo in viam redeundum est, videlicet, utasserto nostro, lucem primaevam non periisse, vim &

9robur tribuamus, qvod siat commode in aoimadversi~one argumenti, inflantium lucem hanc resiolutam in’aquas: quod vix &ne vix quidem firmiori ceteris stattalo, quoniam sacrae Pandectae ne apicem quidem dehoc indigitent, nihilque omnium quae secit plane &totaliter in aliam speciem transmutavis. Cui Quaerousui inserviret lux/ Et quem intenderet Creator sinem,nisi quod praecsset primis tribus diebus, non modonon etiam materia apta esset &eui>y>j[i*Tcov qvartae diei»Aqva jam sibi assignatam perfectionem accepit, quoadqvantitatem, qvalitatem, & locum, remanente adhucposlea luce per nxnisjusivH temporis spatium, itaque nonopus fuit ipsis amplius aliquid addere» 1- Impium etiamac temerarium soret dicere, Deum unam ase semelproductam speciem, rursum permutasse in aliam , esse-ctus namque fuit causae siliae Essicienti probatus & bonus,(equitur jam eam fuisse conservatam; si conservae man-sit, consiervabatur utique lux ista vel perfecta, vel imper-secta: At non perfecta, qvia si completa fuisset, sieorsimcerneretur in mundo jam perfecto, adeoque reserreturvel ad Angelos, qvodsallit, quia siunt immateriales, vel adcoelum, sied & illud male, quia istud naturi non lucet;vel ad elementa, & pariter inepte; quia terrae indolemnon agnoseit, aquae non novit, aeris neque recipit, vei 11 metiam naturam ignis subterfugit, Vel demum reserreturhaec lux ad planetas vel ad metalla, vel ad animantia,qvod qvam absonum soret, mea non resert pluribus di-cere» Ergo ultimo imponit naturae ordo & cogit nc-ccssitas, ut frusira tentatis singulis,reseratur haec lux adstellas, & inde ad siolcm ceu imperfecta, ac materia quaeqvarto demum die in productione sidis, debitam in-depta est perfectionem; adeoque coctum condensatum

10

sive densiores cocti partes materia non sunt, cum non lo-catio; nec politio ,sieve ipsum continens inserat materi-am, utdislerit beatus sperling. quem adeat, qui pluribusexplicari hoc gestit.Diversitatem lucis quod attinet, necilla diversitatcm materiae probat, quia diversimod£ lucemtractavit Creator, aliter eam disponendo in /sicte, aliterin luna, aliter etiam in ceteris stellis.Atq; ita quadantenusevictum speramus,(idera conflare luce primaeva,tanquamgenuina (ua materia.forma licet conflent propria natura-li atque specifica,ea informante, suumque effo, distingvi& operari dante, quae nova ipsis quarto die est impostaatque superaddita. Plura quidem a nobis dicenda ali-qvis propter materiae nobilitatem postularet; sed neccs-sum est verbis a Rungio prolatis, hanc Thcsin claudere:£)zunant ejus ratio fuerit per omnia explicari nequit. ■

sECUNDA/Cometa non est species mundi.

sic probatum ivimustucem primigeniam non periisse,& quidem paulo ampliori opera (cum materiae no-bilitas &praestantia id exigeret) devolvimur jam, uti-

nam felici successu/ad alteram hanc : positionem juxtainstitutum nostrum,expendendam,idq; brevitate,qua fieripotest maxima. Et quoniam Thesis haec priori non mi-nus est controversa, & infinitis sententiarum divortiisscatens: cum per tot secula de Cometis jam discepra-runt & Physici & Mathematici, nec tamen quis sibi deeo gratulari audet, qvod accuratiori ceteris cuncti in-dagine, in omnibus sibi rem acu tactam habeat; Ideo-qve temeritatis notam nos non subituros putamus, sicum Eruditis quibusdam, veritatem e prosundo putei ex-

11

Tycho-Brahe

Lib. i. p.584«

trahentibus, praesumeremus cometarum causasiniis, quaefieri possunt & explicationi non abnuunt, leviter tangen-das, quae vero explicationem fugiunt, nec nos ignoran-tiam prositeri erubeseimus ,sed utimur hac in parte ipsiusAristotehs excusatione, qui de Cometis dicturus, irapraesatur: tts(/tocv detuli» ttj uic&qtret yosAi

12

Multis pariter aliis rationibus hoc ipsum probari pos-se in consesso est, ideoque non immerito cum A-rijlotele. evertimus Anaxagora (s Democriti sententiam,qui crediderunt cougressionem plurimorum Planeta-rum, in locum coeli vicinum, propinquitate & quasimixtura lucis, unius stellae oblongae figuram efficere, id-que rationibus Aristotelicis evidentissimis , quarum u-nam alteramve placet adserre:(a) Errantium stellarumnumerus, cum ignotus non sit & congrcssus carum, cumin multos annos,certos dies, & horas praedici possit; nul-lus tamen unquam Mathematicorum adeo fuit peritus,qui praemonere homines de certo die potuit, quo cri-nitam stellam visuri silii (.0) Cometae apparent cumomnes planetae, vel mane vel vesperi supra horizontemconspiciuntur, & longissimis saep£ locorum intervallis ase disjunctis. (V) stellae errantes femper suis motibuspeculiaribus vel antrorsum vel retrorsiim seruntur, et-iamsi illa conjunctio,est vicinitas stellarum permixtionelucis suae, ut formam cometae essingere possit: tamenilla species crinitae stellae, esset paucissimos dies dura-tura, cum cometas eadem figura & magnitudine, a-liquot menses integros, interdum fulgere cernamus.Hisce Democriti opinio tanquam vero distimilima pror-sus est cxplosa. 2. Materiam , ex qud steliae islae inso-litae producantur, quam quidem certam dare nonpos-surnus 5 (cum nos cunctos mortales lateat:) praeter quas-dam sententias, quae opinabili conjecturae potius inni-tuntur, quam certae experientiae, utpote : non desuntqui Aristotetemsccuti, judicant cometam esse trt&tmv a-

Cive ut Plutarchus ex Arisiotele resert Lib .J, de pl. ?hil , C. 2, V}» euris sygeis kvajvy.ia.aeui JiaTWjjcv

sTueant, id est, exhalationem siccam & terrestrem in

13asire accensam, & propter copiam materiae diutius ar-dentem» Alii existimarunt cometam unam ex er-rantibus stellis, perpetuo durantibus, cujus talis sit mo-tus, ut rarissime a sole digrediatur tam procul, ut con-spici possit, ideoque propter longissima & maxime in-aequalia occultationis tempora, motum ejus observari,&conspici non potuisse, quorum sententiae subscribit prae-cipue Ipse Pythagoras. Nonnulli cometam nec stellam,id est, corpus coeleste & simplex,nec halitum stagran-tem volunt esse, sed exhalationem subtilem, lucentema lumine solis, per radiorum refractionem. Qvibus (us-stagari non dubitatAppianus Mathematicus ille alias ce-lebris. Tycho Brahe Exceilentissimus Mathemat. propu-gnat fuisse materiam quandam juxta viam lacteam, sivesubstantiam quandam cceleslem a materia reliquarumstellarum non discrepantem,ibique circa galaxiam adhucconspici hiatus quidam instar semiplenae lunae, unde de-sumta sit illa stella, quem nunquam extissc, ante hu-jus stellae ortum se recordari dicit & per consequens,non obscure insinuat slellarn hanc ex eadem, quagalaxia , substantia conformatam esse. Patrum sen-tentia non alias incommoda videtur, quam quod ex-cludat causas mediaque naturalia, per quae Omnipo-tens Deus ordinarii operatur omnia in creaturis. Chald,€sstoic. statuminatio nec meretur applausum, quae no-vas has stellas corpora perpetua prima creatione, cumreliquis stellis condita, faciunt, atque tum demum cerni,cum ex alto vertice in inseriora descendunt. Perpluri-morum aliorum opiniones quorum alii recurrunt admateriam dementarem, quidam ad lucem primigeniam,quidam meteorum emphaticum, quidam ructus hypo-staticum esse volunt, hic jam enumerare sbpersedenms,

14Adoriamur jam tinam vel alteram allegatarum exami-

quidem primam Arisietelis scilicet: Ast quaminconveniens ejus sententia sit, utut tot jam seculis proauthentica habita / paucis hisce subsequentibus dispa-

‘lescec. si namque halitus viscosi, Aeci & terrestres inacre accensi, cssent materia, tum prosecto stella illa nonsoret durabilis, scdcitissime periret, & in sumos resol-veretur ac deflagraret ; quod satis conflat ex ignis &sulphureae ejusmodi materiae ocyssimc stammam arri-

pientis natura, cumque tamen cometas per longissi-mum temporis spatium durasse, exhistoricisantiquioribus& recentioribus satis mclarelcit, uti ex cometa anno mun-di ter millesimo septingentesimo, nonagesimo quinto*Anno v, ante natum Christum salvatorem, centesimo se-xagesimo octavo , Mutio sc£vola (s Posihumio RomaConsultbus , per quinquaginta quinque septimanas con-tinuas coruscante.Pariter ex cometa, anno Christi septua-gesimo primo (alii sequenti anno hoc factum esse asse-runt) Vespasiano Imperatore regnante, cometagladii si-guram reserens, in dodecatemorio virginis in coelo,Azymorum die, qui mensis Aprilis octavus fuit, per in-tegri anni spatium supra urbem Hierosolymam viso.Deinde si suerint exhalationes terrestre! & viseosae, cau-sa

,tum stella ordinarie & post certum temporis inter

vallum, congregatis denuo exhalationibus cerneretur ;pofica enim causa naturali necessarib ponitur effectum;sed non servat justum intervallum, quia interdum tem-pus decem pluriumve annorum effluxit, absque ullavisione ejusmodi stella:, interdum duo cometae in unoeodemque anno sese nobis spectanflos obtulerunt, De»nique nullum haberent certum motum exhalationes illaeaccensae, veriun huc & illuc in aere instar nubium alia-

15rumqve stammarum vagarentur, cum tamen stellae haesim modo circularem,continuum, & regulari admodumcongruentem habent cursum, & eandem sere per ali-quod tempus retinent magnitudinem & figuram cor-poris, qvod exhalationibus propter novae materiae, magisminusve acensae adventum, plane inconveniens esse vi-detur* Postremo injurius est Arijioteles in Ipsum Au-ctorem cometarum, derogando ipsis certum & pecu-liarem effectum, certis & naturalibus adhibitis causis,cum tamen omnium temporum memoriae, & experi-entiajsatis superque*edocent, nullum cometam adhucinanem praetcrlapsum, qvin femper aliquid importer,praesagiat, atque portendat* Pythagoreorum sententia ;d------(e stellas perpetuas, plausibilior est, & multos etiamDoctos movit, ut eam probabiliorem judicarent, quamArijioteles : At, nec illam mereri calculum, multa ar-gumenta probant, quorum paucissima tantum peslrin-gemus. Quippe si daretur ejusmodi stella caudata per-petua, quare suam formam, magnitudinem, claritatem,colorem, rationem motus, durationem toties mutat &deperdit, quoties a sole digressa, terris se conspicuam,praebet/ an cum vero congruum sit, ullum coelestecorpus tam varias ac dissimiles mutationes recipere ,quales in figura cometarum, & aliis accidentibus de-prehendimus/ & si ita est quod habet Arijioteles , ali-quoties eodem tempore plures cometas simul apparu-isse, manisesta experientia- sententiam hanc revocavit,quod unica slella sit cometa. sed4 dicant plures essedissimtli figura & magnitudine, ejusmodi crinitas Hel-las, quarum jam haec extra solis radios excurrat, jamalia, ut nunc hanc cladem, nunc aliam terris praenun-ciet. Ita dicendum est de illis proximis effectibus,quos

16& Auctores side dignissimi scribunt, & perpetua expe-rientiatestatur,esse omnium cometarum proprios,scii,per-petuas ac inusitatas siccitates, status vehementes, mor-bos, qua: illos comitantur. Cur has res efficiunt tuncdemum, cum a sole longius dilccdunt,& non similiter,quando sunt cum ipso conjuncti/ saturnus vmvyo( frigusauget, Mars uzxvyos aestum incendit. sic & plejades,hyades, Mselli, tunc, esficacissime tempestates cient, cumlatent sub radiis solaribus, Cur igitur non occultae illae,stellae, vires suas cxerunt in exsiccando aere, excitandostatus vehementes,& terribiles, nec non morbos peltise-ros, quando sub radiis solaribus latitant simul cum sicteoriuntur & occidunt, cum eo cocti fastigium con-Icendunt, & ad imum cocti demerguntur. At huic ssel-larum perpetuitati experientia aperte reclamat, quam et-jam Aristoteles allegat.quodplerique cometaeevanescunt,priusquam ad solem adeo prope redierunt, ut radiis & sui-,gore ejus occultari poffent. Oportebat autem si veraestellaeessent,cas semeldigressas a sole, conspici perpetuo,donec ad solem reversae, contr» radios ejus sese abderent& vTmvyn sierent, sicut Venerem & alios planetas, se-mel extra radios solares egressbs, cernimus perpetuo,aut mane aut vesperi, donec ad solis viciniam re-gredi ,vi lucis fulgentius occultantur, Veriim cometaelongissimc dum adhuc a sole dident, minores evadunt,moxque visui se plane subducunt, sed valeant reliquailla argumenta, vix resutatione operosd digna. Nos utsupra, inculcavimus; sicut effectus cometarum Deus si-bi Tosi praecognitos habet, ita materiam ad horum pro-ductionem cunctos mortales latentem adhibet. Hincut avertamus & evertamus objectiunculam hanc nobisobviam se sert occasio; Deum ccssassc a creationis opere,

17ideoqve ad hujus stellae productionem non concurrereut causam qvandam primam, sed adscribi posse potiuscausis propriis & naturalibus. Verum facilis est respon-sio ad illam: cum distingvimus inter species mundumconstituentes seu integrantes,& res inusitatas, extraor-dinarias, & non facientes ad ejus integritatem & per-sectionem. Cessavit quidem Deus ab ejusmodi specie-busde novo creandis, quae mundum ulteriuspersicerent,interim non ademit sibi vim atque potentiam ad agen-dum contra communem Naturae cursum, excitandum-que talia signa & effecta, quae non modo non aperirentnobis Dei iram & impendentia mala, juxta illud P/alt i}6.v. d. Quicquid placet sibi Jehovah facit in coelis & interra, per mare & omnes abyssos j sed etiam commone-sacerent nos, ut desisleremus ab ejusmodi perpetratis ma-lis,& precibus poenitentiaque seria eum rursus mitiga-remus. Mundus enim, licet nunquam visi fuissent come-tae, aeque perfectus fuisset ac primitus creatus fuit,& jamadhuc hodie est; & dicere novas species adhuc subindecreari, temerarium & impium esl,quasi OmnipotensCreator non posset omnes species ad ejus consummatio-nem in initioproduxisse , qvo minus adhuc hodie neces-sum habeat ad ejus integrationem aliquid addere, 3, Fer-mant, quam peculiarem & specificam habent, nobisetiam ignotam,quae cometis largitur suam essenriam,suas operationes, affectiones, & ut per eam ab aliis di-stingvantur: & si evictum est, materiam cometarum nonesse halitus siccos, pingves & viscolos, in summa aeris re-gione pendentes, tum nec stamma loco & nomine sor-mae venire potest secundum Aristotelem. 4. Finem', quiquidem ponderolus satis est, nempe praenunciare malafutura, ut homines ejusmodi signis commonefacti de

18suis peccatis iram Dei extimescant, ac seria contritioneac poenitentia,ad Deum convertantur, & ardentissimisprecibus contendant averti aut mitigari tantas sibi de-ilinatas poenas. Essectum cometarum omnium hominumsagacistiiiuis investigare & praedeterminare non potis est,cum nulli revelatum sit sed soli Deo notum, fempertamen aliquid certi & rari cometen significare atque por-tendere, si non ut .causas, tamen ut signa, divinitus adiram Dei adversus peccatorum delicta denuncianda li-quido consiat, siquidem omnium seculorum observatio& experientia tcstantur, nullum unquam cometam im-pune spectandum se, exhibui quin magnae,mutationesin imperiis trisles & peculiares eventus subsecuti suerint,utpote: Excellentium Imperatorum, Regum atque Prin-cipum inopinatae mortes, bella atrocissima, & per benelongum tempus duratura, annonae caritas sive mile?rabilis sames, grassantes & violenti morbi, utpotepedis & alia contagio plena, nec non siccitas, &aedus intolerabilis, & innumera ejusmodi alia, ut re-cte dicit Camerarius exarslt nusquam /ub coelo impu-ne cometes, nec non Plinius*, Cometa totum annum si-quentem suspeclum reddit. Pontano cometa appellatur.Dirum mortalibus omen, Philippus Melancbton canit'.

Nulla stas vidit stagrantem impune cometen ,•Non leve venturum nunciat ille malum-».

Adhuc Fontanus praeclare ait tVentorum qvoqve certa dabunt tibi signa cometilli etiam belli motus, seraqve arma minantur,Magnorum & clades populorum &sunera Regum.»,Ut cum seu coeli occasum seu sotis ad ortum-»Extulerint caput infelix & crine minaci ,Horrendum lati implevit terroribus urbes.

19st slettrint certoqve loco vestigia sigent ,Finitimi bello invadent, civiliaqve a/ nui,-Fadabunt sodas cognato sangvine dextras.sin ortum tendent versus peregrina moveriBella scias bostemqve extremis assore ab oris. l 'rf

Exempla pariter multa cumulari poffent ad proba-tionem eorum effectuum; sed cum ipsamet credo cui-vis obvia effo, idcirco etiam ad vitandam prolixitatemea-Jubentes praeterimus. Obtinuimus jam contra Ari-sotelem ejusque Assecta* cometam non esse yanage»qvoddam igneum, sed stellam: Itaqve nec largiri illipossupiusctocum cometarum esse supremam aeris regi-onem, cum,nulla stella unqvam adhuc in a£re visa (it;sed locum ordinarium facimus .ipsum coctum,.qvod o-mnium stellarum propria sedes est, prout nobiscum hocasserit Cardanus : & satis inclarescit ex ipsius figura,duratione, & motus regularitate. si ymiugov essct i-gneum in aere, tum non servaret eandem magnitudi-nem, cum pro materiae magis minusve incensae adventu,jam major jam minor soret, & omni motus regulari-tate plane deflitueretur, exemplo etiam aliorum mete-ororum huc & illuc aberraret, qvam aberrationem incometis reperire non licet, propter motum reliqvarumstellarum gyrationibus maxime congruentem, legcsqveearum observantem, imitando earum regularitatem, &absolvendo circuitu suo globum terraqveum vigintivor horarum spatio. Deniqve concesso hoc, cometasesse exhalationes incensas in atfre, tum repentini es-sent, & ab omni duratione alieni juxta illud seneca:Qvacuncjve aer creat brevia siunt , nascuntur in re sugae iis mutabili. Qyomodo enim potest in aero idem diupermanere, cum ipsc aer nunqvam idem maneat ? stuit

20

femper & brevis illi : qvies est. Nunc pluviis -plenus,nunc inter utrumqve varius. Nubes ex illo conflataemox in illam resolvuntur, & disperguntur,, nullam ad-mittentes qvietem. Id quoqve videre est in aliis mete-oris, qvalia sunt, trajectiones trabes,. clypei ardentes,chasinata, globi ignei, fulgetra, fulmina, & similia, qvaecitistime deflagrant, & tanqvam ignes certi in corporevago sedere neqveunt. Atqve ita discussis, qvae assertumnoslrum solicitare videntur, aggredimur tertiam, uti-nam sausto omine thesin! sit itaqvo»

THEsIs TERTIA.

Aer in motu naturali est caula velocitatisin sine, & in motu violento celeritatis ab initio.

Hssic positio, utut plurimis laboret dissicultatibus obperplexas utrobiq; opiniones; nihilominus tamenutilitate & elegantia, eam quam maxima scatere

nullus sanus dubitet: quipp£ omnibus serme rebus &praepotui! animatis non parum inservit aer, variarum-que mirandarum rerum & mutabilium stat causa, accu-ratam itaque & amplam] meretur :cxpositionem» sedquoniam in duarum hisce antecedanearum thesium evo-lutione praeter. institutnm & opinionem paulo prolixio-res suimus: eapropter scquentia intra angussiores coer-cebimus limites, & tribus, quodajunt, verbis ea enoda-bimus» Prius quod attinet Thesios membrum ; tardio-rem esie motum naturalem in initio quam sine i tum vexa-tistimum esl, & varietati sententiarum obvium. simpli-cius omnium primo saccssit nobis negotium , dubitando& (impliciter sere negando * motum naturalem prope sinem velociorem ejje, quam in principio , cum nemini hoc

21

compertum cssc ait: quem'concinni satis resutat stratodiscipulus 'Theophrajli, Deinde Hipparchus adssruit, motum

■ naturalem praecedere violentum iquodenim movetur, di»: cit, naturaliter deorsum,prius suerat motum (sprojectumsursum quarecum revertitur deorsum, vis illa qua sur-■ ium projectum suerat,debilitatur atque minuitur,& quiaprope sinem vis illa est maxime fracta & remisla , idcirco.motus tunc existitcelerior.Praeter hos in promptu est opi-nio perhibentium, nil.nisi ipsum medium in causa effo,.per quod sit motus,qvod inprimis tanquam magissuperan-dum resistit rei quare cum in sine motus, minus refletmedium superandum & disjiciendum a mobili, ideo tan-to facilius tunc potest effici motus, -quam in principio.Aliqvi hanc amplexi simi sententiam : quod locus istefuerit non naturalis, a quo motus naturalis inchoatur,cum quisque locus non naturalis' ipsum mobile insece-rit contrariis qvalitatibus, per longiorem ab eo recessum,& propiorem ad naturalem accestum collabescentibiis..Alii rursus virtutem motivam ex appropinquatione mo-bilis ad locum silum naturalem magis consortatum &corroboratum iri statuunt. Denique etiam nonnulli ipsimedio, aeri videlicet, hanc caiisam adseribunt, tum ei,qui terga lapidis subsequitur retro impellens.atque pro-trudens lapidem, tum etiam ei, quia lapide deseendentepropellitur, & ad anteriora promovetur, unde sit, utqvia in sine motus naturalis , aer est maxime commotus& dissipatus, ac proinde ad resistentiam minus idoneus,tum motus naturalisvelocior atque vehementior evadat.Has praeter alias.sententias praecipue enumerat Per eum,quibus qvinqve prioribus etiam prolixissimam subjun-ctam habet resutationem, Textam vero approbat & de-sendit, quam etiam nos calculo nostro dignamur,- ita

22

tamen ut brcvissimls nos expediamus rationibus»> Jsein-richius de Monslr, Cap. s, Quaerit quo sensu : id pro-bari potest, tardiorem in principio, in sine velocioremesse motum hunc naturalem, & quaenam varietatis ratioin eo motu ? argumentum sumit ex uno eodemquepondere sive gravitate in lapide, quam nec augeri necminui asserit. sed si peccare nos non speremus in tantihujus aliorumque magnorum virorum auctoritatem, di-ceremus eos ex ignorantia causae & rem & sensum ipsumnegasse, nam licet quoad sensum ra sion latere & so,-licitare nos videtur,'sensu tamen to st» hoc compro-bare non adeo est dissicile. Ex ignoratione etiam intellccius, ad rei negationem non valet conserventia. Ex-emplo sit nobis lapis, qui ex alto dejectus in initio de-

■scensus (ui est multo tardior quam in sine. Causa hu-jus motus est forma scu principium internum activumlapidis, quae forma per ipsam gravitatem tanquam permedium quoddam petit centrum (juxta illud: omnegrave remoto obsiaenlo deorsum tendit) aeremque utpnte'corpus subtilius, tenuius, & ad resistentiam minus apti-us, premit, quassat, dividit, viamque descensus sibi parat,Ast quaerat quis : unde illa tarditas major in initioquam in sine, & quaenam ratio.' causa tarditatis quae-renda est in ipso medio, per quod sit motus, quod estiple aer, cujus natura est, ut paululum extrinsccus mo-tus, deinceps etiam per se vehementius fluctuet &-a-------gitetur, adeoque ea quae in (e continet corpora, nisiforte sine immobilia, propellat» Quod indareseit ex a-qua, quae vel exiguo quodam ligno mota, fluctuat &agitatur, aliasve res innatantes propellit, cur ni ejus-modi agitatio siat in aere, qui aqua longe subtilior estatque tenujor/ corpus enim subtilius & levius cedit

23crassiorh sic lapis disrumpit atque secat aerem quietumac resistentem, cujus motae ac dissipatae parces unionisamantes, magno impetu ad unionem ruunt, {naturaenim unionem amat divtsionem abhorret) quod dum sa-ciunt, ; concursu suo vehementius protrudunt mobile,cumque ad vim lapidis motivam accedit aeris impul-sus, duplicatis sic motus causis, augeri descensus velo-citas incipit; lapis igitur celerius per aerem motus &vehementius concitatus,aerem quoqve magis magisquepellit, qvi vehementius pulsus, ructus lapidem vehemen-tius propellit, atqve sic deinceps usqve ad sinem mo-tus. Unde palam est in sine motus 5 lapidis, motum o-mnium effo velocissimum, cum vehementissime pulsusa lapide aer, eundem lapidem vehementissime propellat*Ita enim movens & mobile in eo motus vicissitudinaria& mutua in , motu continuando utuntur opera, & alteralteri auxiliares praebet manus. Haec jam est ratio experi-menti istius, cur lapis ille sortius & acrius subjectam ma-num vel caput laedit, qui £ sublimi decidit loco, qvarnqvi ex humiliori* Licet etiam ex uno eodemque loco,tum serit magis is, qui circa sinem, qua qui circa descen-sus initium, nisi sit justo majoris molis, cum intelliga-mus lapides unius ejusdemque ponderis atque gravita-tis, gravitas namque est causa motus,quod deorsum ver-gas, non tamen est causa varietatis motus , quod jamvelocius, jam tardius moveatur , sed neque unaeadem-que causa gravitatis insert effectum seu motum femper es-se eundem atque aequalem alia enim hic incedendumvii, nempe ad diversitatem medii, quod motui naturaliab initio advectatur, in sine savet & obsecundat* Multofacilius cursitant homines per aerem,quam per aqvanaquantumvis limpidissimam* Navis etiam varium habet

24motum in aqua silsa seu crassiori, varium in dulci setrlimpidiori & leviori» sed dum loquimur de motu natura*li,non possumusnon recordari corii, qui argumentanturde motu naturali stellarum, dicentes, stellas non effotardiores in initio, in sine velociores, cum constantissimo,aequali, atq; regularissimo moveantur motu. Veriim faci-,le res patebit, dum distingvimus inter motum circularem;stellarum, & rectum corporum gravium, de quo po-steriori nobis ess sermo;; stellae expertes sunt omnis gra-vitatis, omnis levitatis, calditatis & frigiditatis, medi-umqjsemper habent uniforme. Eadem facilitate respon-deri potest ad objectionem demotu naturali animalium,'cum diseernimus motum pure naturalem, a naturali se-cundum qvid, qvi posterior in specie dicitur progressi-vus & spontaneus , & comes esl animae sensitivae ,quippe qvi ab interno principio animalis , anima ni-;mirum motrice facultate praedita , etjarn pro lubituse habet indisserenter ad celeritatem & tarditatem, adlatus dextrum vel sinistrum , deorsum, sussuro vel re-trorsum, & in qvantum spirituum opera persiciturin corpore organico, propter varietatem organorum,ad varios motus recipiendos apto ; musculi enim &nervi, a spiritu cppioso & integro primum impulsi, lon-ge sunt agiliores & vegetiores, quibus tandem paula-tim exhaustis atque absumptis, staccescunt nervi & de-bilitati concidunt, donec spiritibus plane dessituti, ne-cessarisi demum inlequitur immobilitas & desatigatio,Nostram sententiam Pertritu. Lib. 14, C, j.pag. 74?, pro-pugnat. Ita enim loquitur l Hac [ententia mihi qvi-dem videtur ceteris probabilior tum qvod ali* mani*festis , neressaritsqve rationibus reselluntur atque convin-Ctuitur: centra hanc ver 0 neprobabile qvidem argumentum

25singi potesi i tuM qvod hac nihil ponit sqvod non sit con-gruens & rationi .& . experientia , & qvod non ex ipsanatura rerum depromptum effo videatur. In hac opinio-ne magis, qvam in ceteris animus meus Jibi satisfacit, inhac una maxime conqvtescit. Idem etiam videtur in-tendere 1 Arijloteles qui in Lib, de sj)vajl, Mechanicisqvasl, xp. asfirmat; motum corporis ipsa motione &agitatione augeri & celeriorem fieri. Qui de Isisceplura siesiderat,adeat, velimus Zabarellam Lib, i. de motugravium & levium Cap. j;J ig, 17; p. 301, Cs seqq. Übicontrarias opiniones recenset, . tandemque. nortrammultis rationibus stabilit atque corroborat sententi-am. Multis pariter exemplis hoc nostrum assertum de-clarari posset, sed brevitati studemes iis enumerandissupersedemus,

Jam ad membrum Thesios pertectus aerem essecausam motus violenti celerioris ab initio, in sine tar-dioris, übi pariter dissidia sunt auctorum, nec circa i-dem eadem ratione mcdoqve sentiunt, cum alia jamres sit & inversum plane negotium. sicut in moto na-turali est qvaedarn qvoad principium & sinem dissor,-mitas, ita & in motu violento, nam illic in initio tar-ditas & in sine velocitas,, hic modo contrario in prin-cipio celeritas; in sine tarditas. Magirus dividit motumper accidens,/» violentum & violentia expertem. Vio-lentum definit, ad qvem nil consert narura mobilis, sedvt persicitur cujus species qvatvor censtituir, Pulsionem,traßionem, veßionem, (s vertiginem„ Violentiae ver.dexpertem vocat, cum aliqvid movetur ad motum alte-rius; ut, eum mota navi, navita sivqqve qviescens mo-vetur. Verum huic posteriori distributioni non subscri-

26bimus, quia unum idemque hoc exemplum de nav*mota, & navita , adsert admotam violentiae expertem»& ad motus violenti speciem vectionem scilicet, nihil-que discriminis dare potest inter, has, nec distingvunturdefinitionibus a Magiro adhibitis. Violentum enim aitesse, ad quem 1 nil consert natura mobilis,.;.Atqui; admotum violentiae expertem natura mobilis & ipsa nil con-sert. Contenti itaque sumus illa . motus divisione quamsistit nobis sperlingius, in naturalem (s violentum l hujusspecies suntpul/to, tracto &c. Omne enim movens, sifuerit causa interna motus naturalis; sin externa, motusviolentus essi sic motus lapidis in altum. projecti nonest a sua forma, quia est violentus, omne violentum, na-turae inimicum , sed est a causa quadam externa. Jamquaerat quis, unde jamest ille lapidis continuatus motusetiam a. projiciente separatus*7 eum aut a virtute moven-tis, aut a virtute mobilis leu seiplo, aut a virtute medii,aut a nullo esse,necesse essi At non est a virtute moven-tis: quia ibsnondatur contactus, cum videmus eumseparatum esse a projiciente, & non amplius’ tangi \unio'namqve nece(sarta requiritur: inter agens &patiens. , Necest a virtute mobilis leu causa .interna, quia motus- illecontra naturam, sit & nihil in rerum natura seipsummovet motu violento J neque a nullo estquia quicquidmovetur ab alio movetur. Jam restat ipsum medium,-quod adversarir pro causa non agnoseunt,, ob rationes,quas modo subnectemus», Verum recurrunt etiam non-nulli magni nominis Philosophl ad : virtutem quandammotivam, quae' inprimi debeat a projiciente ,quam itadeseribunt; Cum lapis jaeitur , illa vi & impulsa pro*

Restionis , inprimi in eo a projiciente virtutem quandam

27MotivAMy qua inharem in lapide, movet ipsum . cumejl disjunctus a projiciente: movet autem per tan-tum /paetum, quanta eji virtus motiva: bae, autem tantaesi, quanta fuitcontentio, & impulsus projicientis , cum

primum lapidem projecit , eique virtutem hanc inprejstt.Huic sententiae savet Combacbius Ltb.l.Physic. Cap. 7. p.ip3, 94- Etiam septalius, qui haec verba prioribus addit;Hac vero tnpressio nihil aliud esi , quam forma quadamaecidentalis,conservam in ip/o mobili virtutem agentis , utmotui continuari &perpetuari pojstt* scaliger etiam huicsententiae suffragatur, &motionem formam .inpressamsalutat, Omnis adito , inqvit, aut esi forma accidentalis,k qua nonnunquam opus apparet manijestum , atque et-jam extat ut compactio navis &c. de quo videatur Exerc.2&. s. j. Haec sententia ut plurimis, ita inextricabilibusimplicatur dissicultatibus. Nam stante hac (i) Accidensnumero idem migraret de subjecto in subjectum, uthic de projiciente in lapidem projectum quod commu-ni Logicorum ore estexplosum,(2) sequeretur virtutemimpressam, quae illis qualitas motiva'audit, esse levita-tem cum lapidem sursum, & effo gravitatem cum eumdeorsum movet; &sic qualitates motivae. suspenderenturab arbitrio projicientis: quod cctcti'i, qualis autem sit cumdextrorsum vel sinislrorsummovetur, scire aves, (?) Vir-tutem illam sursum moventem, aut dices convenirespecie cum levicate aeris, aut etiam disserre, at con-venire non potest, quia obssant diversae causae efficientes,& modus agendi diversus, si.ructus dicas disserre, tumnon potis esl ferre lapidem secum in sublime , & eun-dem cum levitate aeris occupare locum, Denique duolevia uni gravitati terrae opponerentur, (4) sequeretur/notum localem novam aliquam formam producere,

28quod negat drjsi. Vhysic, text*yp. Alia ut taceamus ab*surditatum, plaustra, qua: exinde deducunt & evincuntalii* Nos igitur veriorem & tutiorem viam (ecuti,illius motus violenti ab initio velocioris, causam, ipsumquoque medium effo asseveraramus; quam causam alii,ut Plato , appellarunt Antiperistasin, teste scaligera Exerc, ,

s. U Quod medium ut servet suam continuitatem& penetrationum dimensionem, vacuumque impediat,a lapide distipatum sese unit, ut poslea exemplo aerisexpeditum dabimus.Videatur ZaharellaLib, I. de motugravium (s levium. Pereritis Lib, 14. de var(s divi/*mot. C, 5, pag, 74.7, Hoc medium motus illius causamfaciunt dupliciter, alii respectu acris impellentis, aliirespectu ejusdem cedentis. Priori hoc mod & ratio-ne impellentis, agnoseimus aerem esse causam motus,posterioris non,quia ex posteriori inserunt quod aer po-tistimum hunc motum habet propterctpsum vacuum,quod impedire & supplere neccssum habet, Asiremnamque fugient^ag? & subtrahentssggsrse lapidi, si non la-pis identidem absque ulla mora succederet, vacuumdari nemo insicias eat. sed occurrit scaliger l . Ecce ,inquit, qvemadmodum non per impulsionem inflantis a-eris, ut Plato , /ed per cefflonem impulsil cujus in locumsubeat aer , ne vaenum detur. ssh>£ tamen ratio neqva-qvam nobis sitisfacere demonslravimus. Non enim potesiantecedens aer velocius moveri , qvkm movetur lapis , aqvo simel esi impulsus aer ille, Nam qvomodo movere-tur magis, qvam ipsum movens moveret ? Itaqve majore(1 dissicultas ad inteUigendum , qva natura sultus aersuhtrahat [e lapidi , k qvo non e(l per se pulstu ; qvam

29qvomodo lapis a non tangente manu moveatur , qva il-lum per se primo pepulit (sc. Basso Lib, de Motu art. 2,non paucis verbis hanc prostigat. Proinde si aer lon-gius procurreret ipso lapide, tum longe facilius soretalium aerem transversum intercedere, quam lapidemsuccedere in locum, qui corpus cst maxime durum, so-lidum atque grave, & propter violentiam illam naturae.ejus maxime repugnat. Priorem illam divisionem (qua•medium ratione aeris impellentis causam faciunt) ex-plicaturi, paucis verbis indicabimus illam esse noslram,& simul demonstrabimus quam congrua,. tuta, & prae ce-teris explicabilis illa sit. Exemplum haud obscurum sup-peditat nobis lapis, qui £ manu projectus primam vimatque virtutem debet ipsi moventi, cujus impuKu divi-dit, rumpit, atque propellit acrem : illa sectio atquefractio cum sit contra naturam atque continuitatem a-eris, (unionem enim quamlibet naturam amare luperi-us inculcavimus) partes ejus divisae, ne relinquatur vacu-um, magno impetu

30barda vi pulveris pyrii exploso, aliisque motibus violen-tis, Quod autem obstent nobis hisce sili* machinis, nontantae sunt, quin leviratiocinationis brachio everti qveant.I. ratio haec est: cur non lapis projectus in sublime, ivento etiam vehementissimo longius ferretur,quam cummanu, aut nervo arcus projicitur, i, ratio cur plumanon habet vim dividendi aerem/ & cur non majorifacilitate pluma quam lapis impellitur, j, ratio\ t Quo-modo aer natura inquietus, fluctuans & vagus possittam .directe & modo rcgularjstimo dirigere telum, utseriat scopum & non potius ad silum locum sursum, autforte ad alterutrum latus tendat / Hae dissicultates pro*positae non tanti sunt momenti, ut assertum noslruminfringere valeant. Itaque breviter ad fingula responde-birnus: Primum quod attinet argumentum tum qvam-vis slet ventus, & aer totus commoveatur, non tamenita unitus & conjunctus movetur, ac tum, cum pars aerisper lapidem a projiciente propellitur. Idcoque nontantam habet esficaciam ad protrudendum lapidem &motum continuandum. Ad secundum dicimus ; aeremnon propellere projecta, nisi a projectis primo protu-datur, atque pium», stramen &c. non habent dividendivim, ergo nec promoventur longius. Lapides vero, sa-gittae & globuli, cum insigo! vi actem dividendi pol-leant , vicissim propelluntur ab acre vehementer.Tertium quod concernit ad id tenendum, rationemreserendam effo in ipsum jaculatorem , qui per li-neam quandam rectam sagittam dirigendo, directe &reguraliter dividit asirem, qui aer dilectus, in eadeta]inca protrudit sagittam vel globulum, eousque, quo

31praedesiinatam metam attingere queat. Atque haec c-rant,quibus breviter objectiunculam enervare animusfuit ,ut taceamus quod non minus sui ipsoru de virtuteimpressa, statuminationi accommodari, & aeque ac no-strum assertum solicitare videtur. Et si adhuc ultimoquis de tanta aeris l vi & potessate in corpora gravia,& studio servandi continuitatem dubitet, ille perpen-dat, velim spirituum & statuum in animalibus virtutem,actiones item asiris in terraemotu, tonitru, sulmine ven-tis &c. aequa lance etiam ponderet experimentum nonminus jucundum quam utile, quod enarrat Curtus Lib.2. de [ensu & senstbil. Cap. 38. p. log. & seqq. Miran-da , insit , nature industria est , in servanda corporummundi• contiguitatev Explosa fuit bombarda in qvodamconclavi , orbes vitrei untversi ex senesiris excujsi simi ,& qvidenr omnes cecidere in .ip/uw conclavis pavimen-tum , non in proximam viam. 'Ratio manisesta esi, qviaaer ille fragore repente , & violenta • ratione' fuit divisusyne vero daretur vacuum , latentes -aeris partes (übitb seumere , & simul magna violentia , qvi erat extrasenestrar, aerem attraxere , qvi dum con/ertim & cumsuo violentia irrumpit , vitrum confregit. Haec ille exMarco Antonio ? affero, At jam citra opinionem in desti-natam molem crevisse cernimus opiis, cum tamen prae-ter haec etiam nobis copiam sore credidimus,ad unumvel alterum Theorema ulterius tractandum, sed jam in-termittere, & angustiora ingenii vela contrahere cogi-mur, Itaque Lector candide, candido adsectu, candidossjostrosardua tentantes interpretare conatus, & simpli-

32essatum brstvessique hanc expositionem propter tempori*angussias , subsidiorumqne desectum obortam, benigni*tatis Tuae oculo aspice. Quo facto nonnihil mihi, magisTibi, maxime Deo Te intervire putes,Qui talia auspi-canti, felicem ingressum, feliciorem progressum, seli-cissimumque egressum largitur paterni. Cui operum

nostrorum Ductori & Directori, sit laus, honor,'*;-;:j.& gloria, in secula nunquam

terminanda-.!!!